IZAKI BIZIDUNAK

Ezaugarriak:
Zelula izeneko unitatez eratuta daude. Jaio eta hil egiten dira Materia organikoan oinarritzen dute bere konposizioa Oinarrizko 3 bizi funtzioak egiten ditu.

Bizi funtzioak 1. Nutrizioa:

Bizitzeko beharrezkoak diren energia eta substantziak lortzeko. Bi mota Autotrofoa: Gai dira substantzia ez organikotik abiatuz (CO2, H2O, gatz mineralak) energia eta substantzia organikoak sortzeko landare, alga,.. Heterotrofoa: Beste izaki bizidun batzuez edo euren hondakinez elikatzen dira, ez dira gai berez substantzia organikoak sortzeko : animalia, onddo eta mikroorganismo gehienak.

2. Harremana
Izaki bizidunek harremanak dituzte euren artean eta ingurunearekin (elikatu, ugaldu, argiaren norabidean hasi, etab.)

3. Ugalketa
Izaki bizidunek beren antzekoak diren ondorengoak eratzen dituzte ugalketaren bidez. Ugalketa sexu bidezkoa (bi izaki behar dira) edo sexugabekoa (izaki bakarra ugaltzen da) izan daiteke.

Konposizio kimikoa Kontzeptua: Izaki bizidun gehienak C, H, O, eta N osatuta gaude nagusiki, hauek bi motako substantziak osa ditzakete Substantzia ez-organikoak Izaki bizidun nahiz bizigabeetan agertzen dira (C-rik ez) : Ura eta Gatz mineralak Substantzia organikoak Izaki bizidunetan soilik agertzen dira (C agertzen da): Gluzidoak: glukosa (energia lortu) eta zelulosa (egiturak sortu) Lipidoak: energia erreserbak Proteinak: bizi funtzioak erregulatu, O2 garraiatu (hemoglobina), babesa (antigorputzak) Azido nukleikoak: Informazio genetikoa gorde (ADN)

ZELULA Kontzeptua: Bizi unitate txikiena da, egitura unitatea da eta funtzioanala da. Zelularen elementuak:

Mintza: zelula babestuz eta mantenugaien erregulazioaz arduratzen da. Zitoplasma: Zelularen barnekaldea, bertan organuluak daude. Material genetikoa: Zelularen funtzionamendua kontrolatzen duen substantzia ADN

Zelula motak: Eukariotoa: material genetikoa nukleo baten barruan dago. Prokariota: material genetikoa aske dago zitoplasman. Ariketa: Zer ezaugarri dituzte komunean? Zer ezaugarri dituzte bereizgarriak? Marraztu zelula eukarioto bat eta zelula prokarioto bat, adierazi eta koloreztatu mintza, zitoplasma, material genetikoa eta eukariotoen nukleoa (nukleo mintza eta barrukoa kolore berdinez). Zelula eukariotoak Motak: Animalia eta landare zelula

Ariketa: Marraztu zelula eukarioto bat eta zelula prokarioto bat, adierazi eta koloreztatu hurrengo atalak: mintza, zitoplasma, material genetikoa, nukleoa (nukleo mintza eta barrukoa kolore berdinez), organulu ezberdinak (mitokondria, kloroplastoa, bakuoloak, Zelula pareta). Zer ezaugarri dituzte komunean? Zer ezaugarri dituzte bereizgarriak? ORGANISMOAK Organismoak zelula batez edo gehiagoz osatuta egon daitezke. Organismo ZELULABAKARRAK Zelula bakoitza organismo bat da. Elkartzen direnean koloniak eratzen dituzte. Organismorik sinpleenak dira. Bakoitzak bere kabuz egiten ditu bizi funtzioak Organismo ZELULANIZTUNAK Hainbat zelulaz osatuak. Hauek elkarrekin harremanetan lan egiten dute. Zelula mota bakoitzak funtzio beriztua dauka maila : Antolaketa

Ehunak: funtzio bera duten antzeko zelulen multzoa (gihar ehuna). Organoak: Batera aritzen diren ehunen multzoa (giharrak). Sistemak: Batera aritzen diren organoen multzoa (gihar sistema). Aparatuak: Zenbait sistemen multzoa (lokomozio aparatua). Izaki Bizidunen Sailkapena Kontzeptua: Izaki bizidunak sailkatzen dituen zientzia taxonomia da, honek taldetan banatzen ditu. Kategoria taxonomikoa: Handitik txikinera Erreinua Tipoa Klasea Ordena Familia Generoa Espeziea

Adibidea:
Reino Tipo Clase Orden Familia Gnero Especie Animal Cordados Mamferos Carnvoros Cnidos Canis Canis familiaris

Bost Erreinu daude hona hemen haien ezaugarriak:

Bioaniztasuna Kontzeptua: Lurreko izaki bizidunen aniztasun biologikoa da Bioaniztasuna galtzea

Bioaniztasunari eustea