Σημειώσεις

Σημειώσεις για τη διδασκαλία της μουσικής

1. Ουδέποτε να προσφέρονται στα παιδιά απομονωμένες θεωρητικές μουσικές
γνώσεις, αλλά αυτές να συνδυάζονται πάντοτε με μουσική.
2. Να μην χρησιμοποιούνται οποιαδήποτε γυμνάσματα για απομνημόνευση
θεωρητικών μουσικών γνώσεων, γιατί σε τέτοια περίπτωση η μουσική δεν έχει
καμιά σημασία.
3. Τις θεωρητικές μουσικές γνώσεις που τα παιδιά μαθαίνουν πρέπει να έχουν
ευκαιρίες για άμεση εφαρμογή τους
4. .Στις πρώτες αναγνωστικές ρυθμικές ή μελωδικές εμπειρίες να προχωρούμε από το
όλο στο επιμέρους.
5. Προχωρούμε από το γνωστό στο άγνωστο.
6. Να προχωρούμε από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο είτε συσχετίζοντας τα
μουσικά σύμβολα με την κίνηση ή με έννοιες του χώρου όπου είναι δυνατό.
Ένας τρόπος προσέγγισης της ηχοϊστορίας είναι να την αφηγηθείτε προς όλη την τάξη
καταρχήν και μετά να ζητήσετε από τα παιδιά τρόπους που μπορούν να κάνουν τις
εισηγήσεις του βιβλίου. Είναι καλά να γίνουν, όσο είναι δυνατό, όλοι οι ήχοι από τα
παιδιά. Αργότερα χωρίζεται η τάξη σε μικρές ομάδες και δίνεται σε κάθε ομάδα ο ήχος ή
ήχοι που θα κάνουν κατά την αφήγηση της ιστορίας. Παρουσιάζεται η ηχοϊστορία.
Ηχογραφείται. Μερικές άλλες ηχοϊστρορίες προσιτές στα παιδιά είναι ιστορίες που
αναφέρονται σε ζώα του χωριού, θάλασσα, καταιγίδα, κοπάδι κ.λ.π.. Μπορούμε να
ζητήσουμε από τα παιδιά να κάνουν δικές τους μικρές ηχοϊστορίες.
Αρχικά οι συνθέσεις που προσφέρονται στα παιδιά πρέπει να είναι σύντομες και
βαθμιαία να επεκτείνονται σε μεγαλύτερα έργα.
Η ακρόαση του έργου δεν πρέπει να περιορίζεται σε μόνο μία φορά, για να μπορεί ο
μαθητής σιγά – σιγά ν΄ ανακαλύψει τα διάφορα στοιχεία του έργου που θα τον
οδηγήσουν στην ικανοποίηση, τη χαρά και την αισθητική συγκίνηση που προσφέρει η
μουσική.
Ότι όργανα μοιράσουμε στη μία ομάδα θα μοιράσουμε και στην άλλη.
Καλό είναι να υπάρχει ένας συγκεκριμένος χώρος στο σχολείο που να διδάσκεται η
μουσική. Σ’ αυτό το χώρο να υπάρχουν ειδικά ντουλάπια για να φυλάσσονται τα όργανα
και τα υπόλοιπα αντικείμενα που χρησιμεύουν στη διδασκαλία της μουσικής. Η φύλαξή

1
Σημειώσεις
τους να γίνεται στα ντουλάπια να γίνεται σε ύψος τέτοιο που να μπορούν τα παιδιά να
τα φτάσουν, ιδιαίτερα τα μικρότερα παιδιά. Γιατί τα όργανα πρέπει να
χρησιμοποιούνται.
Στο χώρο εκείνο που θα μαζεύονται τα παιδιά για να γίνεται το μάθημα, αν χρειάζεται
να σταθούν όρθια θα πρέπει να στέκονται σε τέτοιες αποστάσεις, ώστε να μπορεί ο
δάσκαλος να συντονίζει την ομάδα-τάξη χωρίς να χρειάζεται να φωνάζει.
Η δημιουργική ρυθμική κίνηση είναι η μετάδοση των σκέψεων και συναισθημάτων του
παιδιού, που χρησιμοποιεί σαν όργανο έκφρασης το σώμα.
Η μουσική, κυρίως στις μικρές ηλικίες, έχει στόχο την ευχαρίστηση των παιδιών και όχι
την εκμάθηση όρων και συμβόλων. Τα παιδιά πρέπει να ευχαριστιούνται με την ακρόαση
και την ενεργό συμμετοχή τους μέσω της μουσικής. ∆εν είναι στόχος να μπορούν να
διαβάζουν παρτιτούρες ή να παίζουν κάποια μουσικά όργανα. Μέσω της μουσικής
αναπτύσσεται η δημιουργικότητα των παιδιών. Τα παιδιά αφήνονται ελεύθερα να
εκφράσουν τα συναισθήματά τους μέσω της κίνησης, του χορού και του παιξίματος
απλών μουσικών οργάνων, ξυλόφωνα και άλλα. Αλλά και με την κατασκευή
αυτοσχέδιων μουσικών οργάνων.
Το παιδί δοκιμάζει μαζί με άλλα παιδιά το συναίσθημα της ευχαρίστησης. Μαθαίνει να
εντάσσεται στην ομάδα, να αποδέχεται τους άλλους και να δουλεύει δημιουργικά και
δημοκρατικά μαζί τους. Αναπτύσσεται η αυτόεκτίμηση του παιδιού, με το να συμμετέχει
σε μια ομαδική εργασία νιώθοντας ότι κάνει κάτι σπουδαίο. Αναπτύσσεται η φαντασία
του παιδιού. Αίσθηση επικοινωνίας. Μαθαίνει να καταβάλει προσπάθεια για να επιτύχει
ένα στόχο. Ασκείται στον αυτοέλεγχο και την αυτοπειθαρχία. Αποκτά αυτοπεποίθηση
μέσα από την επιτυχία. Σέβεται τη δημιουργική δουλειά των άλλων. Μαθαίνει να δέχεται
ορισμένους κανόνες και περιορισμούς και να επικοινωνεί με τα άλλα παιδιά. Μαθαίνει να
είναι μέλος της ομάδας και σέβεται τα δικαιώματα των άλλων μελών. Αποκτά
αυτογνωσία ξέροντας τις ικανότητές του και γι αυτό ξαναδοκιμάζει όταν αποτυγχάνει.
Κοινωνικοποιείται μέσα από τις κοινωνικές ομάδες.
Χρήση μουσικών οργάνων
Με τη χρήση μουσικών οργάνων και οποιωνδήποτε αντικειμένων που παράγουν ήχους,
το παιδί πρέπει να έχει την ευκαιρία για παιχνίδι και πειραματισμό με τον ήχο όπως
συμβαίνει όταν πειραματίζεται με την άμμο, το νερό, τον πηλό, το χρώμα.

2
Σημειώσεις
Οποιαδήποτε αντικείμενα που παράγουν ήχους, όπως κουτιά με διαφορετικό
περιεχόμενο, ποτήρια με νερό και λοιπά, μπορούν ν’ αποτελέσουν το ηχητικό υλικό που
θα χρησιμοποιηθεί για την εξερεύνηση του ήχου και τον πειραματισμό. Το παιδί με τον
πειραματισμό ανακαλύπτει μόνο του τις ιδιότητες του ήχου όπως τη χροιά, τη διάρκεια,
την ένταση, την τονικότητα.
Για να είναι επιτυχής η χρήση των κρουστών οργάνων απαιτείται γνώση της ποικιλίας
των ήχων που παράγουν. Η δασκάλα πρέπει να γνωρίζει τη σωστή χρήση του οργάνου
καθώς και την ποιότητα του οργάνου. Γενικά τα όργανα της αγοράς είναι ποιοτικά
καλύτερα από εκείνα που είναι κατασκευασμένα από το δάσκαλο και τα παιδιά, χωρίς
αυτό να σημαίνει ότι δεν θα χρησιμοποιηθούν και αυτά στην κατάλληλη στιγμή.
Τα κρουστά όργανα μπορούν να θεωρηθούν σαν προέκταση του σώματος. Ν’
αντικαταστήσουν δηλαδή τους ήχους που παράγονται από το σώμα όπως κτυπήματα με
τις παλάμες, patschen και λοιπά. Είναι δυνατό επίσης με την κατάλληλη χρήση να
υποβάλλουν με τον ήχο τους ρυθμικές κινήσεις όπως το βάδισμα, τρέξιμο, πηδήματα και
λοιπά.
Με τα όργανα επίσης τα παιδιά μπορούν να συνοδεύσουν το τραγούδι τους, να
περιγράψουν ήχους από τη φύση, σκηνές από μία ιστορία, ένα ποίημα ή μία εικόνα.
Η δασκάλα θα παρουσιάζει το κάθε όργανο ξεχωριστά. Το παίζει και το ονομάζει και
αφήνει τα παιδιά να γνωρίσουν το μέγεθος του οργάνου, το σχήμα, το υλικό από το
οποίο είναι κατασκευασμένο, τον ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ήχο, τη διάρκεια και
τονικότητά του.
Η καταλληλότερη τοποθέτηση είναι η διαρρύθμιση σε ημικύκλιο, αν είναι μεγάλος ο
αριθμός τότε έχουμε δύο σειρές. Σε κάθε περίπτωση, η διανομή των οργάνων πρέπει να
γίνεται με προσοχή και να έχει λειτουργικότητα. Παιδιά που παίζουν όργανα της ίδιας
κατηγορίας θα πρέπει να κάθονται μαζί.
Στην προσέγγιση του Orf υπάρχουν ορισμένα βασικά στοιχεία.
1. ostinato
2. drone ή bordun
3. descant (μια μελωδία σε ψηλότερη τονικότητα που προστίθεται στην υπάρχουσα
τονικότητα)
4. ανεξάρτητο μέρος (ελεύθερος αυτοσχεδιασμός)

3
Σημειώσεις
Όργανα ρυθμού, μελωδικά όργανα.
∆ιδακτικοί στόχοι ενότητας
• Μουσική ακρόαση………………..…
• Σώμα / κίνηση ………………………….…..….….…
• Τραγούδι…………………………….…..
• ∆ημιουργικές εργασίες……………..………..…...
• ∆ιαθεματικές προεκτάσεις
Προϋπάρχουσες γνώσεις
Σύνδεση με τα προηγούμενα
Υλικά & μέσα
Πορεία εργασίας – δραστηριότητες
Αξιολόγηση

∆ιδακτικός χρόνος: ο χρόνος που χρειάζεται π.χ.: μία ή δύο διδακτικές ώρες
∆ιαθεματικές έννοιες: συνδέσεις με άλλα αντικείμενα που διδάσκονται στο σχολείο,
π.χ.: γλώσσα, ιστορία, ποίηση και λοιπά. χρόνος, μεταβολή-εξέλιξη, παράδοση, τέχνη,
πολιτισμός, συμβολισμός, ήχος, περιοδικότητα, επικοινωνία, σύγκρουση, συνεργασία
αλληλεπίδραση, δομή , σύστημα, χρόνος-χώρος , χρώμα, συμμετρία, εξάρτηση, μονάδα-
σύνολο, ισότητα, ομοιότητα, διαφορά, συλλογικότητα, ενέργεια, κώδικας, πληροφορία ,
ανάπτυξη, ταξινομήσει, οργάνωση, ισορροπία, νόμος, κλίμακα .
Στόχοι: τι πρέπει να ξέρουν τα παιδιά μετά το μάθημα.
Γνωστικοί: Τι πρέπει να γνωρίζουν για τις έννοιες που θα διδαχθούν,
μουσικές και μη.
Συναισθηματικοί: Να ψυχαγωγηθούν, να αντιληφθούν τη σπουδαιότητα και
τη σημασία κάποιων εννοιών για τον άνθρωπο.
Ψυχοκινητικοί: Κίνηση, χορός, χρήση οργάνων και λοιπά, να μάθουν να
κρατούν σταθερά το ρυθμό, με παλαμάκια, χτυπήματα στα γονατα.
Έννοιες: οι έννοιες που θα διδαχθούν στην ενότητα, π.χ.: οστινάτο, όργανα και λοιπά.
Μέσα: τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν, π.χ.: όργανα, πίνακες, εποπτικά μέσα διδασκαλία,
καρτέλες, προβολές διαφανειών, όργανα cd player και λοιπά.
Μέθοδος: η μέθοδος που θα ακολουθηθεί ανάλογα με την περίσταση, π.χ.:

4
Σημειώσεις
ομαδοσυνεργατική, διερεύνηση συνεργατική, διερευνητική και λοιπά.
Οργάνωση τάξης: πώς θα κάθονται τα παιδιά, αν θα δουλέψουν σε ομάδες ή μόνα τους, π.χ.:
ομάδες μεικτής ικανότητας, ανά δύο ή τρία άτομα, αγόρια και κορίτσια μαζί,
μαθητές «αδύναμοι» με «δυνατούς».
Προαπαιτούμενες γνώσεις: τι χρειάζεται να έχουν διδαχθεί τα παιδιά από προηγούμενα
μαθήματα.
Πορεία μαθήματος: η πορεία που θα ακολουθήσει το μάθημα.
Αφόρμηση: στοιχεία που θα ξεκινήσουμε, π.χ.: προοργανωτές, παραλληλισμού, αναλογίας,
προκαταβολικοί προοργανωτές, αλλά και μία εικόνα, ένα τραγούδι, κάτι που είναι
γνωστό στα παιδιά.
∆ραστηριότητες: Οι δραστηριότητες που θα αναπτυχθούν κατά τη διάρκεια διδασκαλίας
της ενότητας· τι και πώς θα το κάνει, η κάθε ομάδα και λοιπά.
Αξιολόγηση: το είδος της αξιολόγησης που αναλογεί στην ηλικία των παιδιών, π.χ.: για τις πρώτες
τάξεις του δημοτικού, άτυπη προφορική αξιολόγηση, ο εκπαιδευτικός καταγράφει τις
επιδόσεις σε ένα τετράδιο και άλλα.
Επιπλέον δραστηριότητες: δραστηριότητες που μπορούν να πραγματοποιηθούν με το πέρας της
διδασκαλίας της συγκεκριμένης ενότητα, π.χ.: κάποια εργασία στο σπίτι, εργασία στην
ευέλικτη ζώνη, επίσκεψη σε μουσείο και λοιπά· ή μπορεί, στην περίπτωση μιας
ηχοϊστορίας να ηχογραφηθεί η όλη προσπάθεια των μαθητών για το αρχείο της
τάξης. Τα όργανα που πιθανόν θα κατασκευαστούν να βρίσκονται σε ειδικά ράφια
στην τάξη και λοιπά.
Επιλογή μουσικών οργάνων
Στην επιλογή και εκτέλεση των μουσικών οργάνων θα πρέπει να υπάρχει ισορροπία
μεταξύ τραγουδιού και ενόργανης συνοδείας ώστε να μην επισκιάζεται το τραγούδι από
μια δυνατή και πολύπλοκη ενόργανη συνοδεία.
Το είδος του ρυθμικού σχήματος που θα χρησιμοποιηθεί, πρέπει να είναι ανάλογο με
τις ικανότητες, το επίπεδο ανάπτυξης και τις προηγούμενες εμπειρίες των παιδιών.
Είναι δυνατό επίσης το ρυθμικό σχήμα να χρησιμοποιηθεί σαν εισαγωγή ή ανάμεσα σε
κάθε στροφή, όπου μπορεί να γίνει και συνδυασμός διαφόρων ρυθμικών σχημάτων.
Οστινάτο
Για τη δημιουργία ενός οστινάτο για συνοδεία στο τραγούδι, είναι δυνατό να
χρησιμοποιήσουμε ένα μελωδικό σχήμα από το τραγούδι ή να δημιουργήσουμε ένα

5
Σημειώσεις
καινούργιο, που να εκτελείται και αυτό επαναληπτικά. Όργανα που μπορούν να
χρησιμοποιηθούν: ξυλόφωνο, μεταλλόφωνο και άλλα.
Μπορντούν
Το μπορντούν –συνήχηση δύο φθόγγων στο διάστημα 5ης (ντο-σολ), το χρησιμοποιούμε
στα δυνατά μέρη του μέτρου, όπου υπάρχει και η έμφαση. Όργανα που μπορούν να
χρησιμοποιηθούν: ξυλόφωνο, μεταλλόφωνο και άλλα.
Ντεσκάντ
Όπως και στο οστινάτο, η μελωδία του ντεσκάντ είναι δυνατό να προέρχεται ή να είναι
μια καινούργια μουσική φράση. Όργανα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν: αυλός και
άλλα μελωδικά όργανα.
Ανεξάρτητο μέρος
Ελεύθερος μουσικός αυτοσχεδιασμός των παιδιών. Για την αρχή είναι καλύτερη η
χρήση της πεντατονικής για να αποφεύγονται οι κακοφωνίες, επειδή λείπουν τα ημιτόνια.
Επιλογή τραγουδιών από την πεντατονική, που να αρχίζει από ντο, ρε και λοιπά.
Ηχοϊκόνες-Ηχοϊστορίες
Επιλογή ενός οργάνου που είναι κοντά στο φυσικό ήχο. Εκτός από τα μουσικά όργανα
μπορούν να χρησιμοποιηθούν και φωνές των παιδιών.
Μουσική και κίνηση
• Στα μικρότερα παιδιά η κίνηση θ΄ αρχίσει με αυτοσχεδιασμό. Προτρέπονται να
μιμηθούν και ν΄ αποδώσουν κινήσεις που συναντούν στη φύση και στη ζωή και
γενικά στο άμεσο περιβάλλον.
• Τέτοιες βασικές κινήσεις είναι:
o το περπάτημα.
o το τρέξιμο.
o το χοροπήδημα.
o ο καλπασμός.
o το λίκνισμα κλπ.
• Όταν τα παιδιά θα έχουν αποκτήσει αρκετές εμπειρίες με βασικές κινήσεις, μπορούμε
να τα εισάγουμε στην ερμηνεία της μουσικής με κίνηση.
• Η μουσική πρέπει να είναι ολοκληρωμένη και μικρής διάρκειας, ώστε να δίνει στα
παιδιά την ευκαιρία να θυμούνται αυτό που άκουσαν, όπως για παράδειγμα:

6
Σημειώσεις
o Tο σχήμα των φράσεων.
o Tους σιγανούς και δυνατούς ήχους.
o To legato.
o Tο staccato κ.ο.κ
1. Γενικοί σκοποί στη μουσική αγωγή
− η δημιουργική έκφραση του παιδιού μέσα από τη μουσική,
− η απόκτηση δεξιοτήτων μουσικής έκφρασης μέσα από τη χρήση του σώματος, της
φωνής και των μουσικών οργάνων,
− η αντίληψη των εννοιών της μουσικής ως ενός μαθήματος μέσα από τις διαδικασίες
της δημιουργίας και της ανακάλυψης,
− η αισθητική αγωγή του παιδιού, το οποίο μέσα από τις μουσικές εμπειρίες αποκτά
σταδιακά την ικανότητα να αισθάνεται, να δημιουργεί, ν’ ανακαλύπτει, να εκτελεί,
να μαθαίνει και να σκέφτεται
− η ανάπτυξη θετικής στάσης απέναντι στη μουσική.
2. ∆ιδακτικοί στόχοι:
2.1. Γνωσιολογικοί:
2.1.1. εκφραστικές έννοιες που αφορούν χαρακτηριστικά του ήχου (χροιά, χρόνος,
ένταση ύψος).
2.1.2. έννοιες που προκύπτουν από τα στοιχεία της μουσικής (ρυθμός, μελωδία,
αρμονία).
2.1.3. Μορφολογικές έννοιες που πηγάζουν από την αρχιτεκτονική δομή της
μουσικής, τη μορφή μιας σύνθεσης.
2.1.4. έννοιες που αφορούν την ύφανση (texture) της μουσικής, δηλαδή την
οριζόντια ή κάθετη διαπλοκή στοιχείων της μουσικής.
2.1.5. έννοιες που πηγάζουν από το μουσικό ύφος, το μουσικό στυλ, που
δημιουργείται από τον εκάστοτε συνδυασμό των πιο πάνω.
3. Οι ψυχοκινητικοί στόχοι αφορούν τις διάφορες δεξιότητες που αποκτούνται μέσα από
τις μουσικές δραστηριότητες όπως: ρυθμός και κίνηση, τραγούδι, εκτέλεση μουσικών
οργάνων, δημιουργικές εργασίες, ακρόαση, μουσική ανάγνωση και γραφή.
4. Οι συναισθηματικοί στόχοι αφορούν την τοποθέτηση του παιδιού έναντι της μουσικής
και έχουν σχέση με τις στάσεις, τις αξίες και τους τρόπους συμπεριφοράς τους.

7
Σημειώσεις

Υπάρχει πολύ μεγάλη χαρά στο ν α β ο η θ ά ς έ ν α π α ι δ ί

να δημιουργεί κάτι παρά να δημιουργείς ο
ί δ ι ο ς , γιατί τότε έχεις την ευχαρίστηση να αισθάνεσαι την
εποικοδομητική δύναμη στη νοητική ανάπτυξη του παιδιού
παρά τη δύναμη πάνω σε υλικά αντικείμενα. (Coleman,
1922, από Σέργη)

1.1. Η επιλογή των κατάλληλων τραγουδιών πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τη

φωνητική έκταση των παιδιών και της σύστασης της μελωδικής γραμμής των
τραγουδιών.
1.2. Η μελωδία του ή ο ρυθμός του να είναι ελκυστικός.
1.3. Να μην είναι πολύ μεγάλο.
1.4. Να υπάρχουν επαναληπτικά στοιχεία σε κάθε στροφή.
1.5. Να έχουν ρεφρέν.
1.6. Να συνδυάζονται με κίνηση.
1.7. Να μην έχουν πολύ ψηλές νότες.
1.8. Να έχουν κατανοητούς στίχους.
2. Πως μπορεί να διδαχθεί ένα νέο τραγούδι στα παιδιά;
2.1. Να πρωτοπαρουσιαστεί σε μία άρτια κατά το δυνατόν μουσική εκτέλεση και
εκφραστικότητα για να κινήσει το ενδιαφέρον των παιδιών και να σχηματίσουν μια
σωστή αισθητική αντίληψη για την αξία του.
2.2. Κατά την εκμάθηση του τραγουδιού πρέπει να έχουμε υπόψη μας να μη
διακόπτουμε τα παιδιά σε κάθε λάθος γιατί τότε χάνεται η συνολική εντύπωση της
ροής του τραγουδιού, αλλά να το επαναλαμβάνουμε, ώσπου τα παιδιά να το
αφομοιώσουν χωρίς να διακόπτεται η ρυθμική ροή του τραγουδιού.
2.3. Οι δυσκολίες είναι λιγότερες όταν το τραγούδι συνοδεύεται από ένα μουσικό
όργανο.
2.4. Επιπλέον το τραγούδι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο για περισσότερη
μουσική μάθηση αν το συνυφάνουμε με άλλες μουσικές δραστηριότητες.
3. Όταν τα παιδιά απελευθερωθούν και τραγουδούν σωστά, τότε είναι πια έτοιμα και
ενδιαφέρονται ν΄ αρχίσουν να τραγουδούν για περισσότερες από μία φωνές, όπως

8
Σημειώσεις
τραγούδια:
3.1. Με οστινάτι.
3.2. Σε μπορντούν.
3.3. Με διάλογο.
3.4. Με συγχορδίες.
3.5. Με ντέσκαντ.
3.6. Σε κανόνες κ.ά.