Dispenca Kontabiliteti Menaxherial

UNIVERSITETI I PRIZRENIT
Fakulteti Ekonomik
Departamenti: Administrim Biznesi
Kontabiliteti i Drejtimi - Menaxhimit Cikl Leksionesh
Pergatiti: Prof, Ass. Dr. Adem Zogjani Prof. Dr. Bahtjar Berisha
Prizren; 2013
KONTABILITETI MENAGJERIAL
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Perberja Tema 1. Natyra dhe objektivat e kontabilitetit te drejtimit 1. Kuptimi , dallimet dhe ngjashmerite midis kontabilitetit menaxherial dhe ati financiar . Rendesia e kontabilitetit menaxherjal 2. Organizarar dhe objektivat e tyre . Vendosja e objektivave 3. Planifikimi strategjik . Funksionet e drejtuesit . Cikli I planifikimit dhe kontrollit 4. Struktura organizative . Decentralizimi . Maredhenijat linje staf 5. Klasifikimi I organizatave 6. Nevoja e drejtimit per informacion . Informacioni kontabel 7. Roli ne rritje I kontabilitetit te drejtimit Tema 2. Klasifikimi I kostos dhe te ardhurave per vendimmarrje dhe planifikim 1. Klasifikime te kostos dhe te te ardhurave per qellime te vendimarrjes 2. Sjellja e kostos dhe klasifikimi I saj 3. Analiza e kostove mikse. Tema 3. Analiza Kosto Vellimi Fitimi nje mjet I rendesishem per marrjen e vendimeve 1. 2. 3. 4. 5. Baza e analizes kosto vellim fitim Marzhi kontribues Marzhi kontribues ne perqindje Struktura e kostos . Leve operacional Disa aplikime te koncepti K-V-F:
- ndryshimi I kostove fikse she vellimit te shitjeve - ndryshimi ne kostot variable dhe ne volimen e shtijeve - ndryshimi ne kostot fikse,cmimet e shitjes dhe vellimit te shitjes - ndryshimi ne kostot e ndryshme , kostot fikse dhe vellimin e shitjeve - ndryshimet ne cmimet e shitjeve 6. Analiza e pikes kritike - metoda ekuacionale - metoda e kontributit per njesi 7. Forma grafike e analizes kosto vellim fitim
Tema 4. Percaktimi I cmimit te produkteve dhe sherbimeve 1. Vlersimi I produkteve standard a. Metoda e absurbimit b. Metoda e kontributit 2. Si percaktohet perqindja e shteses 3. Vlersimi I kohes dhe materialeve 4. Vlersimi I produkteve te reja 5. Vendimet per vlersimet specale . Kosto standarte dhe cmimi I produktit 2
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Tema 5. Buxhetimi nje mjet I rendesishem I drejtimit 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Buxhetimi individual Ndryshimi midis planifikimit dhe kontrollit . Zgjedhja e periudhes se kontrollit Buxheti I veteimponuar Avantazhet e buxhetimit Pergjegjesia nga pikepamja e kontabilitetit Maredheniet njerzore . komiteti I buxhetit Masterbixheti . Pergatitja e masterbuxhetit a. Buxheti I shitjeve b. Buxheti I prodhimit c. Buxheti I materjaleve direkte d. Buxheti I punes direkte e. Buxheti I shpenzimeve te pergjithshme te prodhimit f. Buxheti I gjendjes ne fund te produkteve te gateshme g. Buxheti I shpenzimeve te shitjes dhe administrative h. Buxheti I arkes i. Buxheti I pasqyres se te ardhurave dhe shpenzimeve j. Buxheti I bilancit
Tema 6. Aspekte te metejshme te procesit te vendimarrjes. Raportimi segmentar. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Kuptimi I segmenteve te raportimit , raportimi segmentar , paqyra e te ardhurave segmentare Shitjet dhe marzhi I kontributit segmentar Marzhi segmentar , pasqyra e te ardhurave segmentare Coptimi ne segmente te ndryshme te shitjeve totale Vlersimi I invertarit me te dy menyrat Kostimi absorbues polemikat per te Karahasimi midis dy kostimeve C eshte aseti , te dhenat e shtrira ne vite te te ardhurave Epersite e kostimit direkt.
Tema 7. Analiza e ndryshimeve . Buxheti statik dhe Buxheti fleksibel 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Shpenzimet variable te prodhimit . Analiza e ndryshimit te tyre Analiza garfike e ndryshimeve te cmimit dhe sasie Analiza e ndryshimeve dhe menaxhimi I perjashtimit Analiza statistkore e ndryshimeve te rastit Buxheti statistik dhe ai fleksibel . Epersite e buxhetit fleksibel Pergaditja e buxhetit flesibel Perdorimi I buxhtit fleksibel . pajtueshmeria e te dhenave te tij 3
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Tema 8.Buxheti fleksibel I shpenzimeve te pergjitheme te prodhimit 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Masa e akivitetit per nderimin e buxhetit fleksibel Zgjedhja e nje niveli kapaciteti per shperndarjen e shpenzimeve fikse Raportet e realizimit te shpenzimeve te pergjithshme Kostot fikse dhe buxheti fleksibel , analizat e shpenzimeve fikse Shperndarja e shpenzimeve te pergjithme ne nje system te kostos standarte Analiza grafike e ndryshimeve te shpenzimeve fikse Paraqitja e ndryshimeve me metoden e kostos absurbuese Regjistrimi ne ditar I shpenzimeve te pergjithshme dhe ndryshimeve te tyre
Tema 9.Roli dhe rendesia ekostove te vecanta vendimore (relevante) per marrjen e Vendimeve 1. 2. 3. 4. 5. 6. Konceptet e kostos ne procesin e vendimmarrjes Fokusimi mbi kostot relevante Shembull I kostos jo relevante te se ardhmes Shtimi dhe heqja e linjes se prodhimit Vendimi te prodhojm apo te blejm Perdorimet per burimet e ralla . kontributi ne linje me burimet e rralla
Tema 10. Vendimet mbi investimin e kapitalit 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Buxhetimi capital , concept investimi Koncepti I vleres aktuale Metoda e vleres neto aktuale Normat e rregulluara te metodes se kthimit Kosto e kapitalit si nje mjet mbrojtes Krahasimi I dy metodave Buxhetimi capital dhe organizatat jofitimprurse Zgjerimi I drejtimit te vlerse neto aktuale Kontrolli (ndjekja) projekteve te investimit Inflacioni dhe buxhetimi capital
Tema 11. Pasqyrja e rrjedhjes se parase (cashflow) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Qellimi dhe perdorimi I pasqyres Organizimi I pasqyres Tranksasionet e kembimit direkt Faktoret e tjer ne pergaditjen e pasqyres cashflow . Metoda indirekte Drejtimi I fletes se punes ne pasqyren e cashflow-t Matoda direkte e percaktimit te cash-it te siguruar nga operacionet Pasqyrat e kapitalit punues 4
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani
Tema : 1 NATYRA DHE OBJEKTIVAT E KONTABILITETIT TE DREJTIMIT

Ceshtjet kryesore: -Kuptimi dallimet dhe ngjashmerit midis kontabilitetit financiar e menaxheriale . Rendesia kontabilitetit manaxheriale 2 Organizatat dhe objektivat e tyre , vendosja e objektivave 3 Strategjia e planifikimit dhe puna e manaxhimit 4 Struktura organizative 5 Llojet e ngjashmerite e organizatave 6 Nevoja e menaxhereve per informacion 7 Zgjerimi I rolit te kontabilitetit menaxherial I: Kuptimi , dallimet dhe ngjashmerite midis kontabilitetit financiar e menaxherial , rendesia e kontabilitetit menaxherial Kontabiliteti eshte procesi I regjistrimit , klasifikimiit permbledhjes e raportimit te transaksioneve e ngjarjeve te nje natyre financiare dhe I interpretimit te rezultateve . Ne menyre te pergjithshme eshte nje sistem I organizimit te informacionit financiar I cili duhet te siguroj kopjen e plot te informacionit financiar , trajtimin e tij dhe dhenien e informacionit per per nje sere perdorimesh. Kontabiliteti menaxherial eshte nje zone , pjesa e kontabilitetit qe specializohet vecanerisht ne dhenjen e informacionit qe menaxheret e nje organizate gjejne te dobishme per qellimet e marrjes se vendimeve te brendshme . Shumica e informacionit qe perdorin menaxheret eshte aktual dhe ose I orjentuar nga e ardhmja . Cilat do te ishin dallimet midis dy kontabilitetve ? 1- Kontabiliteti menaxherial fokusohet ne sigurimin e te dhenave per perdorim te brendshem nga menaxheret. 2- Kontabiliteti menaxherial vendos me teper theks ne te ardhmen 3- Kontabiliteti menaxherial nuk drejtohet nga parimet e pergjitheshme te pranuara te kontabilitetit. 4- Kontabiliteti menaxherial thekson , nenvizon lidhjen she fleksibilitetin e te dhenave 5- Vemdos me pak theks ne saktesin e vlerson me teper te dhenat jomonetare. 6- Organizaten e shikon jo si nje te tere por ne segmentet e vecanta te saj . 7- Lidhjet me disiplinat e tjera 8- Kontabiliteti menaxhrial nuk eshte detyrues , urdherues .
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 1 - Kontabiliteti menaxherial fokusohet ne sigurimin e te dhenave per perdorim te brendshem
Per qellimet e brendshme te punes se tij menaxheri nuk ka nevoj per te njejtat lloje informacioni qe nevojitet nga aksioneret e tij . Menaxheri duhet te drejtoje operacionet e perditeshme , te zgjidhe proplemet e te marre nje numer vendimesh , rutine e jorutine , veprime keto qe kerkojne informacioni n e tyre specific hyres ( si burim )., Shumica e informacionit te perdorur nga menaxheret per keto qellime do te ishte konfuz ose pa vlere per aksioneret, organet tatimore , kresditoret , apo perdorues te tjerte informacionit te siguruar nga pozitat financiare , per shkak te forms me te cilen eshte pergaditur dhe perdorur ky informacion .
2 - Kontabiliteti menaxherial vendos me teper theks ne te ardhmen

Duke qene se nje pjese e madhe e te gjithe pergjegjesive te menaxherit ka te beje me planifikimin , informacioni I menaxherit duhet te kete nje orient te fort perspektiv ( drejt te ardhmes ). Permbledhjet e kostove te kaluara e te dhena te tjera historike jan te dobishme na planifikimin per vetem ne nje pike. Veshtiresia me permbledhjet e se shkuares eshte se menaxheri nuk mund te supozoj ( te marre sit e mireqene ) se e ardhmja do te jet thjesht nje reflektim se cfar ka ndodhur me te shkuaren . Ndryshimet qe jane bere vazhdimisht ne kushtet ekonomike nevojat deshirat e bleresve ne kushtet e koknkurences etj kerkojeni qe kuadri I punes te planifikimit te menaxherit te jete I ndertuar ne nje pjese te madhe te vlersmit te dhenave e qe mund ose jo qe ato te jene reflektim (pasqyrim)I experiences se kaluar. Perkundrazi , kontabiliteti financiar regjistron historine finaciare ten je organizate , ai ka te beje pak me vlersimin e projektimin e se ardhmes . Regjistrimet kontabel behen vetem pasi kane ndodhur tashme transaksionet. 3 - Kontabiliteti menaxherial nuk drejtohet nga parimet e pergjithshme te pranuara te kontabilitetit. Paqsqyrat e kontabilitetit financiar duhet te jene pergaditur ne perputhje me parimet e pergjitheshme te kontabilitetit.Arsyeja eshte se keto jane hartuar e perdorur nga persona jashte organizates , te cilat duhet te kene siguri se informacioni qe ata kane marre ka qene pergaditur ne perputhje me disa rregulla te perbashketa te vendosura , perndryshe mund te ekzistojne mundesi te medha per mashtrime ose per keqparaqitje e do te shkaterohej besimi ne pasqyrat financiare . Menaxhret e nje kompanie perkundrazi nuk drejtohen nga keto parime . Ata mund te vendosin rregullat e tyre ne formen e permbajtjen e informacionit qe do perdoret Brenda saj.P.sh. menaxhimi mund te orientoje qe per perdorime te brendshme ( pasqyrat financiare te jene shprehur ne baze te keshit, zhvlersimet (amortizimet) e mekanizmave dhe paisjeve te jene te bazuara ne nje vlere te cmuar (te vendosuara me cmuarje)meghithse gjith keto procedura do te ishin ne kundershtim me parimet e pergjithshme te kontabilitetit. Pra,kur informacioni do te jete per perdorim te brendshem ,menaxheret jane te lire te riformojne,rimodelojne,te dhenat siq deshirojne ata me qellim q eta mbajn informacionin ne formen e ti me te dobishme .>> 6
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 4 -Lidhja dhe fleksibiliteti I te dhenave . Te dhenat e kontabilitetit financiar duhet te jen objektivisht te percaktuara e te verifikushme Per perdorim te brendshem menaxheri eshte shpesh me I perdoruar ne marrejn e informacionit qe eshte I lidhur me ceshtjen ne fjale dhe fleksibel sesa ne marrejn e informacionit objektiv e bile te verifikueshem . Menaxheri duhet gjithashtu te kete informacion qe eshte mjaft fleksibel per ti perdoruar ne situate te ndryshme te marrjes se vendimeve p.sh informacioni I kostos qe nevoitet per cmimet e shitjes ,(kalimit)te produkteve midis ndarjeve si motra, mund te jete I ndryshem nga informacioni I kostos I nevojshem per cmimet e shitjes klienteve te jashtem . 5 -Me pak rendesi saktesie . Kur informacioni eshte I nevojshem, shpejtesia eshte shpesh me e rendesishme se saktesia.Sa me shpejt vjen informacion tek menaxheri aq me shpejt prob mbikqyren dhe zgjedhen .Ne qoft se duhet te merret nje vendim shpejt pritja nje jave per nje informacion qe duhet te jete me I sakte mund te konsiderohet me pak e konsiderueshme sesa thjesht veprimi me informacioni qe eshte tash me I pershtatshem .Kjo do te thot se nevoja e menaxherit eshte shpesh per vlersim te mire e me per afersi sesa per nr qe jan te sakta deri ne qindarken e fundit . Kontabiliteti menaxherial e njeh e kete nevoj prandaj tenton te vendos me pak theks ne saktesi gje qe nuk e bene kontabiliteti financiare. Per me teper kontabiliteti menaxherial I ve pesh te konsiderueshme te dhenave jo mentare p.sh. faktort e tille si koha e humbur ne saje te nderprejes se makinave , perfaqesuesit e shitesve , informacion per kushtet e motit , e bile edhe thashethemet mund te jene te dobishme per menaxherin disa prej te cilve mund te jete e veshtire te shprehen ne form monetare. 6 - Theksi ne segmentet e nje organizate
Kontabiliteti financiar eshte perqendruar parsisht ne raportimin e veprimit te biznesit per nje ompani si e tere , ndersa kontabiliteti menaxherial fokusohet me pak ne te teren e me teper ne pjeset ose segmentet e organizates.Keto segmente mund te jene linja prodhimi , teritore te shitjes , ndonje department ose ndonje menyre tjeter qe kompania mund re jete ndare. Ne kontabilitetin menaxherial raportimi segmentor eshte me theks primar. 8 - Kontabiliteti financiare eshte udhezues detyrues. Regjistrimet finasnciare duhet te mbahen ne menyre te till qe te japin informacionin e mjaftueshem I cili do te jete I pershtatshem per te knaqur kerkesat e perdoruesve te ndryshem te jashtem , sic jane ekspertet kontabel , ortaket , organet tatimore , kreditoret , klientet e tjer. Perkundrazi kontabiliteti menaxherial nuk eshte detyrues . Ne kontabilitetin menaxherial nje kompani, organizate eshte tersisht e lire te beje cte doje . Ceshtja kryesore eshte gjithmone A eshte informacioni I dobishem ? A eshte ky informacion I kerkuar ? Ngjashmerit midis dy kontabiliteteve Megjithese egezistojne shume diferenca e dalime midis kontabiliteteve ka ngjashmeri te pakten ne dy rruge. 7
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Separi : Te dy mbeshteten ne nje system informacioni kontabel. Do te ishte humbje totale e parave dhe e kohes per te patur dy sisteme te ndryshme te lidhjeve se te dhenave qe ekzistojne krah per krah . per kete arsye kontabiliteti menaxheria ben perdorim ekstensiv te te dhenave te mbledhura nga kontabiliteti financiar , megjithese ai I zgjeron ose I shton keto te dhena. Se dyti : Te dy kontabilitetet mbeshteten teresisht ne konceptin e pergjegjesis ose te administrimit . Kontabiliteti financiar mbeshtetet ne administrimin e kompanis , te organizates si nje tersi , menaxheriale mbi pjeset e organizates , e kjo perben shtrirjen deri tek personi I fundit I organizates qe ka ndonje pergjegjesi mbi koston . Ne efekte , nga pikpamja e pergjegjesise , kontabiliteti financiar mun te shtohet si maje , kurse me kontabilitetin menaxherial kontabiliteti plotsohet mbushet me pjesen me te madhe te poshte , te nenpiramides . II : Organizatat dhe objektivat e tyre , vendosja e objektivave Nje organizat mund te perkufizohet sin je grup njerzish te bashkuar per disa qellime te perbashketa . p.sh. nje banke qe kryen sherbime financiare , eshte nje organizate , nje universitet qe kryen sherbime arsimore , nje firme prodhuese qe prodhon paisje ose kryen sherbime per konsumatoret etj. Organizata konsiston tek njerzit e jo tek asetet qe ajo zoteron . p.sh. nje ndertese e bankes nuk eshte organizat por organizata konsiston tek njerzit qe punojne ne banke e qe jane bashkuar , lidhur per qellimin e perbashket te dhenies se sherbimeve financiare per nje komunitet. Qellimi I perbashket per te cilen punon nje organizet quhet objektivi I saj Jo te gjitha organizatat kan te njejtin qellim . Per disa organizata objektivi eshte te prodhojne produkte te caktuara , e te sigurojne perfitime . Per organizma te tjere objektivi mund te jete te jape ndihma ose kryeje sherbime humanitare ( kryqi I kuq ) , per nje tjeter te siguroje sherbime qeveritare etj. Ne do te perqendrohemi si shembull ne nje organizate te vetme , kompania e mobiljeve Bestway e do te shikojme objektivat , strukturen dhe menaxhimin e saj dhe se sa influence e kryera faktorve eshte e nevojshme per te dhenat e kontabilitetit menaxherial . Vendosja ( caktimi ) I objektivave. Kompania e mobiljeve eshte nje korporate se pronaret e saj kan vendosur parat e tyre ne organizate me mendimin e fitimit si shperblim ose te perfitimeve ne investimet e tyre. Keshtu objektivi I pare I kesaj kompanie eshte te siguroje nje perfitim nga fondet e angazhuara ne te . megjitheate objektivi I perfitimit eshte I shoqeruar nga objektiva te tjera . Kompania eshte e interesuar te siguroje e te mbaj ne reputacion te ndershmerise , rregullshmerise dhe besueshmerise . Ajo gjithashtu kerkon te jete nje forc positive ne ambijentin social dhe ekologjik ne te cilin ajo kryen aktivitetin e saj. Pronaret e kompanis nuk preferojne te perfshihen ne veprimin e perditshem te kompanise por ata kane vendosur (Caktuar ) objektivat e pergjitheshme te organiztes e kane zhvilluar nje president I cili mbikqyre zbatimin e ketyre objektivave . Megjithese presidenti eshte ngarkuar me objektivin qendror te sigurimit te nje fitimi nga investimet e pronarve , ai duhet te kete te njejten ndjeshmeri e perkushtim edhe per objektivat e tjer qe organizata kerkon te arrije. Ceshtja III: Strategjia e planifikimit e puna e menaxherit Zbatimi I objektivave afat gjate te nje organizate eshte I njohur si planifikim strategjik. Ne ndonje organizate planifikimi strategjik ndodh ne dy faza. 8
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 1 Caktimi I produkteve per te prodhuar dhe / ose sherbimeve per te kryer 2 Vendimi per shitjen dhe / ose strategjine e prodhimit per ti shfrytezuar keto ne marrjen e produkteve te ardheshme ose kryerjen e sherbimeve te pershtatsheme publike Faza I: Strategjia e prodhimit Ne caktimin e produkteve per tu prodhuar ose sherbimeve per ti kryer ka shume strategji qe presidenti I kompanise do te ndiqet p.sh. ne rastin e kompanis sone kompania mund te specializohej ne mobilje zyre , apo mund te ishte nje supermarket tipesh te ndryshme mobiljesh , mund te bente vetem nje lloj artikulli , apo mund te zgjidhte nje strategji sherbimi . Mbas shqyrtimit te kujdesshem te strategjive te ndryshme te vlefshme presidenti ka vendosur te shese vetem mobilje shtepiake duke perfshire dhe paisjet . Strategji te tjera te mundeshme per nje arsye ose tjeter jane refuzuar . Faza II: Strategjia e marketingut Zgjedhja e nje strategjie te vacant eshte thjesht nje ceshtje e gjykimit menaxherial. Disa kompani bejne nje perfitim nga ndjekja e nje strategjie , ndersa kompani te tjera jane te barabarta me te ne perfitim nga ndjekja e nje tjetre . Duke u caktuar per tu perqendruar ne mobilimi e shtepive presidenti nuk eshte perballuar me nje caktim te nje strategjie te dyte . Disa tregtare me eksperienc trajtojne vetem cilsit me te larta te mobiljeve shtepiake , prandaj perpiqen te mbajne imazhin e nje tregtari cilesor . Ata mbajne cmime shume te larta . Volumi eshte mjaft I ulet perpjekjet e tyre te avancimit jane drejtuar ne nje segment relativisht te vogel te publikut . Te tjere tregtar operojne me volume te medha daljesh ( shitjesh ) . ; Ata perpiqen ta mbajne tregun relativisht te ulet me mendimin se perfitimet e plota do te sigurohen nga nje numer I madh I njesive te shitura . Akoma me tej tregtare te tjere mund te ndjekin strategji te ndryshme . Kompanija jone ka vendosur te veproj me volume daljesh te kete mbajtejen e nje imazh zbrites ( ne cmim ). Caktimi I strategjis rezultuese nga te 2 fazat mund te mos jete e shkrojtur por ato jane nje forc qendrore udheheqese ne veprimet e organizates dhe jane te nevojshme per informacionin kontabel . Cila eshte roli I menaxherit ( I drejtimit )? Menaxheri kryen 4 funksione te pergjitheshme: 1 Planifikimi 2 Organizimi dhe drejtimi 3 Kontrolli 4 Marrja e vendimeve
Keto funksione kryen pak a shume njerazi e shpesh ne veshtirsi te konsiderueshme urgjence e presioni . Rrall ( mbase asnjeher ) do te ndalojne menaxheret te kontrollojne me cilin funksion ata po merren ne nje moment te vecante . Planifikimi . Ne kete funksion menaxheret nenvizojne hapat onjektive te saj. Keto plane nga natyra do te jene afatgjate dhe afatshkurter . Ne pame funksionin e planifikimit ne veprimin e kompanise se mobiljeve se si presidenti vendosi per strategjine qe duhej te ndiqej (hapi I ). Hapi tejeter I presidentit do te zhvillohet me tej me plane me specifike si vendosja e magazinave , metoda e financimit te klienteve bleres , oret e veprimit , politika zbritese ne cmime etj. Pasi keto plane te jene bere ato duhet te komunikohenne tere orgasnizaten . Kur te zbatohen do te sherbejne per te koordinuar ose shkrir se bashku perpjekjet e te gjithe pjeseve te organizates drejt objektivave te saj . Organizimi dhe drejtimi . Ne nje organizate menaxheret vendosin se si te perdorin sa me mire njerzite e organizates dhe rezervat (burimet ) ne menyre qe te zbatohen sa me shume efektivitet planet e vendosura . Te njejtit persona mund te kryejne funksione te vecanta , disa direkt me klientet , disa jo . Disa persona do te mbikqyrin perpjekjet e punonjesve te tjere. Asetet fizike te magazinuara duhet te jene rregulluar ne menyra te vacant e do te ndiqen procedura te dhena p.sh. n . q. se behet nje shitje , keto dhe nje shumice gjerash te tjera do te ekzistojne te gjitha per tu siguruar se klienti eshte ndihmuar ne menyre me te mire qe te jete e mundur e per tu siguruar se kompania leviz drejte objektivave te saje te perfitimeve . Me pak fjale organizma evidente e qarte , nuk ndodh shpesh , ajo eshte nje rezultat I perpjekjeve te menaxhereve te cilet duhet te perfytyrojne e pershtatin se bashku structure qe eshte e nevojshme per te kryer detyren cilado qofte ajo. Ne drejtim . Menaxheri mbikqyr dite per dite aktivitetet e mban funksionimin qetesisht te organizates , nenpunsve u jane caktuar detyrat , debatet midis departamenteve apo nepunsve jane arbitrare , pyetjeve u eshte dhene pergjigje aty per aty problemet jane zgjedhur dhe vendime rutine dhe nenrutine jane bere duke terhequr klientet . Pra drejtimi eshte pjese e punes se menaxherir qe ka te beje ne shkall te madhe me rutinrn ketu dhe tani. Kontrolli . Ne zbatimin e funksionit kontrollues menaxheret I ndermarrin keto hapa ( studimin e raporteve , krahasimin e tyre ma planin , problemet e zgjedhjet ) nga nevoja per tu siguruar qe cdo pjese organizates po ndjek planin qe eshte paraqitur permbedhtas ne te ne stadin e planifikimit . Per te bere kete menaxheret llogarite e raporte te tjera qe u vijne atyre e krahasojne keto raporte me planin e vendosur me pare . Keto krahasime mund te tregojne nese keto veprime ( operacione ) nuk jane kryer efektivisht ose ku personave te dhene u nevojitet ndihme ne zbatimin detyrave te ngarkuara . Llogarite dhe raportet e tjera te ardhura per drejtimin jan quajtur feed back. Ato ndihmojne menaxheret te monitorojne kryerjen e detyrave , e fokusohen ne problemet dhe / ose mundesite qe per ndryshe mund te shkojne pa u verne re .
10
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ky feedback qe drejtimi merr mund te sigjuroj marrjen e riplanifikimit , te vendosjes se strategjive te reja ose te rivendosjes se structures organizative . Feedback eshet nje celes per drejtimin efektiv te organizates. Marrja e vendimeve Ne kete faze manaxheret perpiqen te bejne zgjedhje racionale misis alternativave . Marrja e vendimeve eshte pjese e pandare e funksioneve te tjera tashme te diskutuara . Planifikimi organizimi dhe drjetimi , kontrolli te gjitha kerkojne qe te merren vendimet P .s . kur vendosi per here te pare ne strategjite organizative , kompania e mobiljeve duhet te vendoste se cila nga shume strategji te vlefshme duhej te ndiqej . Si I tille nje vendim eshte quajtur shpesh vendim strategjik per shkak te ndikimitafatgjate ne organizate . te gjitha vendimet jane bazuar ne informacion . Ne pjesen me te madhe cilsia e vendimeve te drejtimit do te jete pasqyrim I cilesise te llogarive dhe informacioneve te tjera qe ai merr. E thene thjesht informacioni I keq do te coje ne vendime te keqia keshtu qe drejtimit I nevoitet nje kurs ne kontabilitetin menaxherial per zbatimin e vendimeve e marrjen e pergjegjesive . IV : Struktura organizative Ashtu sic nje organizate eshte e perbere nga njerzit , drejtimi I kryen objektivat e tij nag puna nepermjet njerezve . Presidenti nuk mund te ekzistoj gjithe strategjite e kompanise vete . Ai duhet te mbeshtetet ne njerez te tjere per te zbatuar nje pjese te madhe te bares te menaxherit . Kjo realizohet nga krijimi I nje strukture organizative qe lejon nje decentralizim te pergjegjesive te drejtimit . Decentralizim do te thote delegimi ( ngarkimi ) I autoritetit vend marres ne nje organizate nga lejimi I menaxherit te niveleve te ndryshme te veprimit per te marre vendime kyce lidhur me zonen e tyre te pergjegjesis . Si efekt decentralizimi leviz piken e vendimmarrjes ne nivelin me te ulet te mundeshem per cdo vendim qe duhet marret. Te gjitha organizatat jane decentralizuar ne varesi te nevojes ekonomike . Do te ishte e pamundur per kreun e drejtimit per te qene mireinformuar ne kohe per te marre secilin prej vendimeve qe duhen. Keshtu qe kulmi I drejtimit , ne te vertet te gjitha organizatat duhet te delegojne disa autoritete vendimmarrese per te menaxhuar me nivele te ulta . Kompania ka tre magazine , secila prej te cilave ka nje department te mobiljeve e te paisjeve . Cdo magazine ka nje menaxher magazine si dhe nje manaxher ten dare per secinen department . kompania ka gjithashtu departamendtin e blerjes e te llogarise . Menaxheret e ketyre magazinave e departamenteve kane autoritet te gjere vendim marres ne ceshtjet qe lidhen ma zonen e tyre te pergjegjesise .
11
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Struktura organizative eshte e treguar ne figura
Bordi I Derejtoreve Presidenti
Departamenti I blerjeve
Zv. Presidenti shitjeje
Departamenti I llogarise
Menaxher mag.1
Menaxher mag.2
Menaxher mag 3
Depart. mobilje
Depart. paisje
Depart. mobilje
Depart pajisje
Depart. mobilje
Depart pajisje
Kjo figure quhet grafik organizative . Qellimi I tij eshte te tregoje se jane ndare pergjegjesite midis menaxhereve e te tregoj linjat formale te raportimit e te komunikimit p.sh. grafiku tregon si menaxheret e magazinave jane pergjegjes parpara zv/presidenti per shitjet . Ky I fundit eshte pergjegjes para presidentit te kompanis I cili pergjiget para borit te drejtoreve. Ne qofe se menaxheri I magazines 3 ka nje problem ai nuk do te shkoje direkt te presidenti I kompanise por tek menaxheri I shitjes I cili eshte superiori I tij imediat. Lidhjet vije dhe staf te drejtimit Nje pozicion vije (line) eshte lidhur direkt me arritjen e objektivave baz te nje organizate , perkundrazi pozicioni staf (shtab) eshte I lidhur vetem indirekt me arritjen e ketyre obektivave baze . Stafet jane nga vete natyra mbeshtetese, ato I jepin sherbime ose ndihme pozicionit vije ose pjesve te tjera te organizates. Duke ju referuar grafikut sa me siper meqe objektivi baze I kompanis se mobiljeve eshte te shese mobilje e orendi per publikun , ata menaxhere zonat e pergjegjesise e te cilave jane direkt te lidhura me perpjekjet e shitjes , ato zona jane pozicione linje (vije) . Keto pozicione do te perfshijne menaxheret e departamenteve te ndara ne secilen magazine ,menaxheret e magazinave dhe zv. /presidentin e shitjeve . Perkundrazi , menaxheri I departamentit te blerjeve okupon nje pozicion staf sepse funksioni I vetem I tij eshte te mbeshtese e ti sherbej vijes , departamentit te shitjeve nga berja e blerjeve per ta . Kompania ka gjetur se blerjet me te mira mund te jene bere nga pasja e nje njesie qendrore blerjeje per organizaten ne teresi . Prandaj departamendi I blrjeve eshte organizuar si nje dapartament staf per te kryer funksionet e tij te sherbimit . Ai nuk mund te quhet nje department vije sepse ai eshte perfshir vetem indirekt me perpjekjet per shitje e se roli I tij eshte nga natyra mbeshtets . Duke arsyetuar ne kete menyre dhe departamendi I llogarise eshte gjithashtu nje department staf sepse ellimi I tij eshte te jep sherbime kontabel te specializuar departamenteve tjera . Kompania e marre si shembull ka vetem dy departamente stafi . Ne nje organizat me te madhe do tem und te ishin shume me teper departamente stafi duke perfshire ndoshta inxhinjerine , sherbimin shendetsor , kafeteri , reklama dhe kerkime e zhvillime . 12
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Dallimi qe kemi bere midis vijes dhe stafit eshte I rendesishem sepse roli I personave te stafit eshte nga natyra me themel keshillues e keshtu ato nuk kan autoritet mbi njesit vije . Per me teper vendosja e publikes ekonomike dhe marrja e vendimeve celes operues jane bere nga menaxheret e vijes , me personat e stafit qe nuk japin te ardhura e zbatojne detyra sic drejtohen nga kulmi (marrja e drejtimit) Kur llogaria eshte ne nje pozicion staf ? Kur e bene ate te marre autoritetin e vendosjes se politikes ne ceshtjet e raportimit kontabel e financiar ? Pergjigjeja eshte thjeshte , Kulmi I drejtimit I delegon departamentit te llogarive te drejtuar e pershkrimit uniform te procedurave llogaritese e te drejten e kerkimit te raportimeve te tjera nga njesite vije. Ne zbatimin e ketyredetyrave departamenti I llogarise nuk ushtron autoritetin e vijes mbi departamentet e tjera , ai eshte thjesht veprues per kulmin e drejtimit si se I tij I deleguar . Kontrolli Menaxheri ne detyre n e departamentit te llogarive eshte I njohur si kontroll (audit I brendeshem ) . Kontrolli eshte nje anetar I skuadres se kulmit te drejtimit e nje pjesmares aktiv ne planifikim , kontrollin e procesin e vendimmarrjes . Megjithese kontrolli nuk bene kontroll ne kuptimin e autoritetit te vijes (llogarija eshte nje funksion staf ) si zyrtar kryesor informative ai ose ajo eshte ne nje pozicion per te ushtruar kontroll ne nje manyre shume te vacant . Kjo eshte nepermjet raportimit dhe interpretimit te te dhenave te nevojshme ne marrjen e vendimeve . Nga kerkimi dhe interpretimii te dhenave aktuale e te lidhura me ceshtjen , kontrolli ka nje influence te rendesishme ne vendimet e keshtu ai luan nje pjese kyc ne drejtimin e organizates drejt objekteve te organizates . Per shkak te pozicionit te kontrollorit sin je autore I skuadres se kulmit te menaxherit koha e tij pergjithesisht mbahet e lire nga aktivitetet teknike dhe te hollsishme . Pra kontrollori mbikqyr punen e te tjerve , drejton pergaditjen e raporteve e studimeve special e keshillon drejtuesit kryesor ne situatet e problem te vecanta . V : Llojet e ngjashmerite e organizatave . Mund te klasifikohen ne tre grupe kryesore : 1 - Ndermarrje qe orjentojne biznesin e tyre nga fitimi , jane prone privte e veprojne si korporata , shoqri dhe firma . 2 Agjensi dhe shoqeri te orjentuara nga sherbime qe jane edhe publike ose privatisht te kontrolluara si Kryqi I Kuq etj, qe veprojn zakonisht si korporata jo fitimprurse . 3 Agjensi te orjentuara nga sherbimi si p.sh. departamenti I mbrojtjes , Universiteti shtetror etj , qe jane krijuar dhe kontrolluar nga shteti . Secili nga keto grupe permbane mijera organizata . Cdo organizate mund te jete unike ne te drejtat e saj por afersisht te gjtha do te ndahen ne keto ngjshmeri baze . a Secila te kete objektiv ose grup objektivash me te cilat ajo punon b Secila do te kete strategjine e saj per te ndihmuar ne arritjen e objektivave 13
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani c Secila prej tyre ka nje ose me shume menaxhere qe kryejne funksionet si me siper ( planifikim , organizim , kontroll vendimesh ) d Secila ka nje strukture organizative qe tregon pergjegjesite , lidhjet midis menaxherve te ndryshem , pozicionet vje e staf . e Secila do te kete nevoje per informacion per te ndihmuar ne ekzekutimin e strategjise se saj . VI : Nevoja e menaxherit per informacion Informacioni eshte motori qe e ben drejtimin te ece . Ne munges te nje informacioni rrjedhes te qendrueshem menaxheri do te ishte I pafuqishem per te bere ndonje gje . Fatmirsishte nje pjes e madhe e nevojave per informacionin e drejtimit kenaqet me vete strukturat e organizates . Sic e pame ne gafikun I jane kanalet e e komunikimit te shtrira ne tere organizaten neper te cilen mund te komunikoje ne nivelet e ndryshme te menaxherit . Nepermjet ketyre kanaleve jane shtruar per shqyrtim politikat dhe instruksionet , jane diskutuar problemet dhe jane here kontakte formale dhe informale , jane transmetuar raporte e keshtu me radhe . Pa kanale te komunikimit do te ishte e oamundur qe menaxheri te funksiononte efektivisht . Menaxheri I nje organizate varet gjithashtu nga specialistet qe sigurojne nje pjese te madhe te nevojave te saj informative . Ekonomistet p. sh . japin informacion ne kushtet ekonomike te supozuara , specialistet e marketingut japin informacion themelor per avancimin she shperndarjen efektive te mallrave se sherbimeve etj . Informacioni kontabel qe eshte thelb financiar nga natyra e ndihmon menaxherin ne tre drejtime kryesore : 1 Te planifikoj me efektivitet , te perqendroj vemendjen ne devijimet nga plani . 2 Te drejtoj operacionet e perditeshme 3 Te arrije zgjedhjet me te mira te problemeve operuese te vena perball nga organizata . 1 . Planet e menaxherit jane shprehur formalisht si buxhet . Buxhetet pergaditen zakonisht ne vjetoret ( anuaret ) baze , dhe shprehin deshirat dhe qellimet e drejtimit , ne vecanti ne terma sasiore . P .sh . kompania e mobileve planifikon me perpara shitjet mujore e per nje vit te plote por kjo nuk mjafton . Me vendosjen e buxhetit presidenti dhe menaxheret e tjere te kompanise do te kete nevoje per informacion rrjedhes qe te tregoje sa mire po punojne planet . Llogaritaret ndihmojne ne marrjen e ketij informacioni te nevojshem me furnizimin e raportet e performances ( te realizimit ) qe e ndihmojne nje menaxher te perqendrohet ne problemet e mundesite qe mund te shojne pa u vene re . Nje raport performance I drejtuar I drejtimit krahason te dhenat e buxhetit me te dhenat aktuale per nje periudhe kohe te caktuar . Ne qofte se raporti me nje department tregon se ekzistojne probleme , menaxherit do ti nevojitet te gjeje shkakun e tyre e te ndermarr vendime konkrete . N . q . se raporti tregone se punet po I shkojne mire , menaxheri eshte I lire te beje pune te tera . 14
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Si konkluzion raportet performance jane nje forme e feedback per menaxheret , e drejtojne vemendjen e tyre drejt atyre pjesve te organizates ku koha menaxheriale mund te duhet e perdoret e me shume efikasitet . 2 . Drejtimi I operacioneve Menaxheret kane nevoj te pandryshueshme per informacion kontabel ne drejtimin e veprimeve te perditeshme , p.sh. qe menaxheret e cmimeve te shitjes te mobiljeve te caktojne cmimet dysheme per artikujt e rinj. Ata duhet te mbeshteten ne informacionin e dhene nga kontabiliteti per tu siguruar qe lidhjet kosto cmim jane ne harmoni me strategjite e marketingut te adaptuar nga firma . Menaxheret e magazines do te mbeshteten neinformacionin tjeter kontabel te till si volumet e shitjes e te nivelet e inventarve ose departamenti I blerjes do te mbeshtetet ne informacione te tjera ne vlersimin e kostos se mallrave te blear e te magazinuara . Pra puna e kontabilistit dhe menaxherit eshte e lidhur pazgjithshmerisht ne drejtimin e puneve te perditeshme . 3 . Zgjedhjet e problemeve Informacioni kontabel eshte shpesh nje faktor kyc ne modelet e analizes alternative te zgjedjes se nje problem . ^ Arsyeja eshte se alternativat e ndryshme zakonisht kane kosto specifike e jane perfitomet ato qe percaktojne vendimin se cila alternative eshte me e mira . _Kontabiliteti eshte pergjegjesisht pergjegjes per koston permbledhse e per te dhenat e perfituara per ti paraqitur ato ne nje form te perdorshme per menaxheret perkates p .sh. kompania e mobiljeve mund te zbuloj se konkursit po depertojne ne biznesin e saj .Ne vendosjen ndermjet alternativave te reduktimit te cmimeve ,. Rritjes se reklames apo blerjes se te dyjave , ne perpjekje per te mbajtur pjesen a saj te treguk kompania do te mbeshtetet thellesisht ne te dhenat e kostos e te fitimit te nxjera nga kontabiliteti . Eshte e rendesishme te theksojme ketese informacioni I nevojshem mund te mos jet ne form te pershtatshme , I gatshem per tu perdorur . Ne fakt kontabiliteti mund te shohe te nevojshem te beje pune te medha analitike special , duke perfshire dhe disa parashikime me qellim qe te pergaditen te dhenat analitike te nevojshme . Nje element thelbesor I informacionit te kontabilitetit menaxherial eshte qe ai te jete ne forme te permbledhur . Kjo nuk do te thote qe menaxheri te mos kete nevoj per detaje , sepse informacioni I permbledhur do te nxirret pikerisht nga regjistrimet kontabel .Duke perdorur keto permbledheje menaxheri mund te shkoje ku ekzistojne e ku duhet te harxhohet kohe per te permirsuar efektivitetin e organizates . VII : Zgjerimi I rolit te kontabilitetit menaxherial Kontabiliteti menaxherial eshte ne foshnjerin e vet . Historikish ai ka luajtur nje rol te dores se dyte te kontabilitetit financiar e ne shume organizata ai eshte akoma pak me teper se nje produkt I procesit te raportimit financiar . Megjithate ngjarjet e 3 dekadave te fundit kane nxitur zhvillimet e kontabilitetit menaxherial e ai po vjen duke u njohur gjeresisht sin je fushe e specializuar e ndare nga kontabiliteti financiar . Midis ngjarjeve qe kane nxitur zhvillimin e kontabilitetit menaxherial ne mund te vecojm : rritjen e konkurences se bizneseve , ngjeshja shume e raporteve cmim-kosto , teknologjia e zhvilluar vrullshem ne formen e automatizimit me te madh e mundesive me te medha per te mbledhur e raportuar informacion dhe je levizje e fuqishme drejt cregullimit te industrive te sherbimit dhe te shtypit
15
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ndryshimet e sjella nga keto ngjarje kane intensifikuar nevojen e menaxhereve per informacionin e vecanirisht per informacion lidhur me veprimet e brendshme qe nuk mund te jene siguruar nga bilanci dhe nga llogaridhenja tradicionale . Per kete problem duhet te mbajme parasysh se ne mbi tre dekadat e fundit prodhimet kane ardhur duke u shperdorur me ritme te pershpejtuara .Shkencat e ndryshme kane rezultuar ne zhvillimin e shume kompanive te reja baze si tranzistoret qe kane ervolucionarizuar shume industrit e produktet e tyre . Ndryshime dramatike kane ndodhur edhe ne menyren e prodhimit . Automatizimi eshte shtrire pothuajse kudo .Sot shume produkte prodhohen pa u prekur fare nga duart e njeriut .Operacionet e rafinerive te naftes jane te kontrolluara nga kompjuterat ,veglat e makinave je kontrolluar elektronikisht .Ne shume qendra robotet po behen punetoret e rinj me jeka te hekurt te industries . Menyra e drejtimit e metoda e blerjes se vendimeve po ndikon nga zhvillimi I mjeteve te fuqishme cilesore te tilla si : Programimi linear , analiza e propabilitetit dhe teoria e vendimeve . Keto mjete te reja qe kane ardhur nga shkencat matematike e statistikore po behen te pandara ne vendimmarrjen e perditeshme ; jane zhvilluar idustri te reja si industria petrolkimike e rezet lazer qe vite me pare ishin me teper ne nje ender . Rezet laser po perdoren kudo qe nga prerja e celikut e deri tek kirurgjia delicate e syve . Ne shume industri sherbimet jane rritur me ritme te shpejta e ne te njejten kohe kane ndryshuar ne forme . Levizja drejt automatizimit dhe perdorimit te kompjuterit per te kontrolluar detyra te ndryshme po shkaktone ndryshime ne strukturen e kotos duke ulur peshen specifike te kostos se punes e totalin e kostos se prodhimit e te aktiviteteve te sherbimit . Ashtu menaxheret jane marre seriozisht me efektet e rritjes se konkurences ne ngritjen e kostos , e zhvillimit te teknologjise , edhe roli I kontabilitetit menaxherial eshte zgjeruar shumefishe nga ajo cfare ishte se bashku ne vietet me te hershme. Duke pare drejt se ardhmes ne mund te presim qe ky rol te drejtohet akoma me teper . Permbledhie Kuptimi I oraganizatave dhe punes te atyre qe drejtojne oraganizatat na ndihmone ne te kuptojme kontabilitetin menaxherial dhe funksionet e tij . Te gjitha organizatat kane objektiv baze , e kane caktuar nje strategji per arritjen e ketyre objektivave . Se bashku me caktimin e strategjise ndonjeher te quajtur planifikim strategjik dhe planifikimi I nje detyre me afatshkurta jane funksionet baze te menaxherit . Pervec planifikimit puna e menaxherit perqendrohet ne organizimin dhe drejtimin e perditshme te operacioneve , kontrollimin dhe marrjen e vendimeve . Menaxheret e nnje organizate zgjedhine nje structure organizative qe do te lejonte nje decentralizim te pergjegjesise nga vendosja e menaxherve ne departamentet e vecanta dhe njesi te tjera ^ Lidhjet e pergjegjesise midis menaxherve tregohen nga grafiku organizativ . Grafiku organizativ tregon cilat njesi organizative kryejne funksion linje e cilat staf . Funksionet linje lidhen me objektivat e vacant te organizaters ndersa funksionet staf nga natyra jane mbeshtetes . Qellimi I qenies se tyre eshte te japin sherbime te specializuara te disa tipave .
16
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Nje pjese e madhe e informacionit qe I nevoitet menaxherit nga vete struktura e organizates .Ekzistojne kanale te ndryshme te komunikimit midis niveleve te ndryshme te menaxherit neper te cilat rrjesh informacioni .Menaxhimi gjithashtu per te siguruar informacionin e nevojshem perfshine specialistet , Inxhinjeret , ekonomistet dhe llogaritaret . Informacioni I brendeshem I siguruar nga kontabilistet perdoret nga menaxhimi ne tre rruge : 1 Per te bere planet e per te monitoruar si punojne keto plane 2 Per te drejtuar operacionet perditeshme duke perfshire caktimin e cmimeve dhe politiken e vendosjes se reklamave . 3 Per te zgjedhe problemet qe vihen perball organizates . Duke qene se kontabiliteti menaxherial sherbene per te plotesuar nevojat e menaxhimit me mire se nevojat e aksioneve e perdoruesve te tjere te jashtem ai ndryshon ne thelb nga kontabiliteti financiar .Midis ndryshimeve te tjera kontabiliteti menaxherial eshte orjantuar me teper drejt se ardhemes , nuke drejtohet nga parimet e pergjithshme te pranuara , vendos me pak theks ne saktesine , thekson segmentet e nje organizate , nuk eshte detyrues . Roli I kontabilitetit menaxherial eshte zgjeruar me ritme te shpejta dhe kontabiliteti menaxherial njihet si I fundit I studimit professional me te cilin mund te merret certifikata profesionale .
17
TEMA : 2 KLASIFIKIMI I KOSTOS DHE TE ARDHURAVE PER VENDIMMARRJE DHE PLANIFIKIM

Ceshtjet kryesore : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Klsifikimi I kostos , kosto e produktit dhe e periudhes Kosto e prodhimit ne firmat prodhuese Pergatitja e pesqyrave te kostove te produkteve te prodhuara e te shitura Kostot e produktit ne firmat tregtare e te sherbimit Kostot primare e te shndrimit , kosto per njesi Klasifikimi I metejshem I kostos se punes Rjedhjet e kostos se prodhimit Kostot dhe kontrolli
1 . Kosto dhe klasifikimi I kostos , kosto e produktit dhe e periudhes Sic eshte ne temen e I-re pune e manaxherit perqendrohet ne : 1- Planifikimin qe perfshine caktimin e objektivave e nenvizimin e mjeteve per arritjen e ketyre objektivave . 2- Kontrollin I cili perfshine hapat e marre dhe mjetet e perdorura per tu siguruar se objektivay jane realizuar . Me qellim qe te shkarkojne pergjegjesite ne planifikim dhe kontroll menaxhereve u nevojitet informacion rreth organiztes . Nga pikpamja e kontabilitetit informacioni I menaxherve shpesh eshte I lidhur me kostot e organizates . Ne kontabilitetin financiar termi kosto eshte percaktuar si vlera e CASH ose ekuivalente e tij e sakrifikuar per te mirat dhe sherbimet qe do te sjellin perfitim rrjedhes ose perfitime te ardheshme te organizates . Ne themi vlera ekujvalente e CASH-it sepse aktivet jomomentare mund te ndahen per te mirat dhe sherbimet P .sh. mund te jete e mundshme te ndahet toka ne disa paisje te nevojshme . Ne kontabilitetin menaxherial termi kosto eshte perdorur ne shume menyra te ndryshme . Arsyeja eshte se ka shume tipe te ndryshme kostoje dhe keto kosto jane klasifikuar sipas nevojave imediale te menaxherit . Kostot jane jashtezakonishte te rendesishmeper llogaritaret dhe menaxheret . Ato jane perdorur per qellime te ndryshme duke perfshire : a- Caktimin e cmimit te shitjes se nje produkti b- Vlersimin e invertarit / kur pergaditen pasqyrat e te ardhurave c- Kryerjen e vlersimit nga punedhensi d- Vendimmarrjen sipas rrugeve alternative te veprimit . e- Planifikimin , buxhetimin per periudhat e ardhme . 18
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Natyra ne nje biznes mund te percaktoj menyren se si mund te klasifikohen kostot . Kostot mund te ndahen ne kostot te paperfunduara sakrifikimi I te cilave pritet te perfitohet ne periudhat e ardhme e kostot e perfunduara te cilat jane sakrifikuar ne prodhimin e te ardhurave . Kostot e parefunduara tregohen si asete ne bilanc e konsistojne ne zera bilanci si inventaret , siguracione te perfunduara , pasuria , toka dhe paisjet . Kostot e perfunduara gjithashtu te quajtura shpenzime tregohen si zbritje nga te ardhurat ketu hyjne p .sh . qeraja e periudhes korente , biletat telefonike , elektrike , pagesat per reklame etj ., ato jane quajtur shpenzime sepse nuk pritet perfitime per periudhen e ardhshme por vetem kur perfundon periudha kur jane kryer . Dallimi midis termeve te kostos dhe shpenzimeve eshte shume e rendesishme sidomos per pergatitjen e pasqyrave financiare per ndermarrjen e sherbimit , tregtare dhe prodhuese . Megjithate ky dallim eshte me I rendesishem per ndermarrjet prodhuese . Kostot qe perfshihen ne produktet e prodhuara jane ne aktive dhe keto kosto nuk behen shpenzime derisa keto produkte te shiten per te perfituar te ardhurat . Gjithashtu produktet te cilat jane perfunduar ose te parefunduara por qe nuk jane shitur do te njihen si active . Kostot e produktit dhe kostot e periudhes . Si ne kontabilitetin financiar edhe ne ate menaxherial kostot jane te lidhura me afatin kohor . Ne kontabilitetin financiar , pasqyra e te ardhurave dhe bilanci kontabel pergatiten cdo kater muaj dhe vjetore . Ne kontabilitetin menaxherial raportet krahasojne rezultatet aktuale me ato te pritura , rezultatet e buxhetit pergatiten mujore , 3 mujore dhe vjetore . Shume vendime te planifikimit dhe kontrollit jane te lidhura me afatin kohor . Rezultatet aktuale krahasohen me rezultatet e buxhetit ne funde te cdo muaji dhe veprimet korektuese qe nevojiten per tu ndermare . kostot qe lidhen me afatin kohor jane ose kosto produkti ose periode . Kostot e periods jane kostot e shitjeve dhe ato administrative qe zakonisht nuk mund te shoqrohen me nje product ose shitje ; p . sh . pagat e punes se administrates eshte nje kosto administrative jo e shoqruar me produktet e vecanta . Detyrimet e pergjithshme te sigurimit jan nje kosto administrative qe I takone te gjith aktivitetit ,.kontabilistet keto shpenzime te ardhurave per periudhen i regjistrojn kur ato jane kryer prandaj ato quhen kosto periudhe . Cdo kosto periudhe e caktuar per njesi te pa konsumuar ose kontrat te pa perfunduar eshte klasifikuar me tepr si aktiv se sa si shpenzime . Kjo kosto referohet si shpenzim I parapaguar p . sh . supozoj se me 01/01/200x nje kompani ble ne cdo 3 vjet siguracion per 6,000 lek . Ne fund te cdo viti sigurimi prej 2,000 lek duhet te zbrit et te ardhurave . Kostot e pakryera prej 4,000 lek dalin ne bilanc si shpenzime te parapaguara dhe zbriten nga te ardhurat deri sa ato te kryen . Kosto e produktit nga ana tjeter eshte nje kosto qe perfshine koston e produktit te perfunduar keshtu per nje kompani tregtare kosto e prodhimit eshte cmimi I blerjes se mallrave per shitje . Per nje kompani prodhuese kosto e produktit eshte kosto e materjaleve plus Shumen e te gjithe kostove qe mbulojne perfundimin e produktit pra perfshihet jo vetem kostoja e materialeve por edhe e punes e paisjeve e nderteses se harxhuar per perfundimin e produktit . Ashtu si kostot e periudhes edhe kostot e produktit perdoren si ne kontabilitetin financiar ashtu edhe tek aje menaxherial . Kontabilistet financiar perdorin kostot e produktit per te gjetur koston e inventarve dhe koston e mallrave te shitura . Kontabilistet menaxherila perdorin kostot eproduktit per te vlersuar perfitimin e produkteve ose sherbimeve . Ashtu si kostot e periudhes te pakryera kostot e produktit trajtohen si aktiv derisa produktet te shiten . Kostot e produktit te cilat caktohen per njesi te inventarit nganjeher referohen si kosto inventarizuese . Kur produktet u transportohen klienteve keto kosto behen shpenzime dhe zbriten nga te ardhurat shitjeve keshtu shpenzimet e perfitimit te te ardhurave raportohen ne disa periudha sit e ardhuara P .sh . supozojme se me 1.1.200x kompania Z kerkon 10 kompjutera me 900000 lek kosto per njesi . Kompania 19
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani planifikon ti shese keto me 1500000 lek . Gjate vitit vetem nje kompjuter u shit . Kosto e produktit prej 900000 lek do te shkembehet me 15000000 lek te te ardhurave nga shitja . Ky proces I shoqrimit te kostove te produktit me shitjen e tij quhet ciftezim . Ne fikuren 2 1 jeper nje permbledhje e diferencave midis kostove te produktit dhe te periudhes . kostot e produktit trajtohen ndryshe ne kompanite tregtare te sherbimit dhe prodhuesve .
Kosto totale
Kosto produkti
Kosto periudhe
Blerjet e mallrave Kostot e inventareve te prodhuara Kostot e produkteve te pakryera
Kostot e parapaguara ose te shitjeve dhe administrative (Kostot e periudhes te pakryara
Ngarkimi I te ardhurave kur produkti shitet (Kosto e produkteve te kryera )
Ngarkimi I te ardhurave ne periudhen kur ato jane kryer (Kostot e periudhes se kryer )
2 . Kosto e produktit ne kompanite prodhuese
Nje firme prodhuese eshte me komplekse se shumica e tipave te tjera te organizatave . Arsyeja eshte se firma prodhuese eshte me e gjere ne aktivitetin e saj ajo perfshin prodhimin , shitjen e administrimin . Prandaj kuptimi I structures se kostos ten je firme prodhimi jep nje kuptim te gjer e te pergjithshem qe eshte shume I perdorshem ne kuptimin e structures se kostos se teipeve te tjera organizative . Prodhimi prefshin kthimin e zyreve material neprodukte te perfunduara nepermjet perpjekjeve te puntorve e perdorimit te paisjeve te prodhimit , perkundrazi shitja ( tregtia ) eshte shitja e produkteve qe jane ne nje forme te perfunduar e qe jane perfituar nga nje prodhues ose burim tjeter I jashtem . Kosto e nje produkti te prodhuar eshte e perbere nga 3 elemente baze : 1 material dikrekte 2 puna direkte 3 shpenzimet e prodhimit
20
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Dy zerat e I formojne kostot direkte sepse materializohen direkt ne produktin e perfituar , kurse shpenzimet e prodhimit nuk lidhen me produkte te vecanta prandaj hyjne ne koston indirekte . Materialet direkte . Perfshine koston e te gjithe materialeve para qe jane te nevojshme per te prodhuar nje produkt te perfunduar per shitje klineteve . Keto kosto mund te llogariten zakonisht me nje shkalle te larte saktesie . Teorikisht materialet direkte do te perfshinin cdo komponent te nje produkti te perfunduar duke perfshire p. sh . gozhdet dhe tutkallin por ne realitet shume kompani zbatojne rregullin kosto perfitimi I cili deklarone se nje kosto nuk mund te ngarkohet perderisa perfitimet korrespoduese kapercejn koston . Per pasoje material te tilla si me siper do te hyjne ne koston indirekte zene peshe te vogel e kane kosto te madhe mbajtjeje . Materiale direkte jane ato material qe behen pjese integrate e nje produkti te perfunduar e qe mund te gjurmohen ( Shikohen ) dukshem ne te p. sh . druri ne nje tavoline , pambuku ne industrine tekstile etj . Nje kosto prodhimi e materialeve direkte perfshin : 1 2 3 4 5 Cmimin e faturuar te materialit Koston e transportit Koston e magazinimt Detyrimet e importit ( taksa doganore etj ) Ndonje ulje per ndonje zbritje ne pagesat
Kosto te tjera qe mund te shoqrojne materialet si siguracione gjate tranzitit etj .trajtohen ne shpenzimete prodhimit . Puna direkte , perfshine pagen e paguar te gjithe punonjesve qe punojne direkt ne transformimin e lendeve te para material ne produkte te perfunduara . Kosto indirekte . Jane kosto qe lidhen me me teper se nje produkt . Mund te perceptohen thjesht si perfshirje e te gjitha kostove te prodhimit pervec materjaleve direkte dhe punes direkte . Te perfshira ne kete klasifikim mund te gjenden kosto te tilla si materjalet indirekte , puna indirekte , ngrohja dhe ndricimi I reparteve prodhuese , taksat e padsurise , siguracionet ,zhvlersimi I kapaciteteve prodhuese te fabrikes , riparimet , mirmbajtja e te gjitha kostot etjera te operimit ne nje ndarje prohuese ne nje kompani . Vetem ato kosto qe shoqrojne funksionimin e fabrikes do te perfshihen ne kategorine e kostos ne fabrike ( shpenzimet e pergjithshme te prodhimit ) . Megjithate teknikat e kostimit tani perdoren edhe ne shume zona joprodhuese si perpjekje te firmave per te patur nje kontroll me te mire mbi kostot e tyre e tI sigurojne menaxhimit me teper te dhena te dobishme , te perdorshme per koston . Prgjithesisht shpenzimet joprodhuese klasifikohen ne dy kategori : 1 2 - shpenzimet e shitjes ose te marketingut kostot administrative
Kostot e marketingut ose te shitjes perfshine te gjitha kostot e domosdoshme per te siguruar porosite e konsumatorve e per ti cuar produktet e gatshme ose sherbimet ne duart e konsumatorve . Meqe keto koste lidhen me kontraktimin me konsumatoret e plotsimin e nevojave te tyre keto kosto shpesh quhen si kosto te marrjes e te plotsimit te porosis .Shembuj te kostove te tilla perfshijne reklamat , shpenzimet e transportit , pagat e shitesve , komisionet e shitjeve , e kostot e shoqruara me produktet e perfunduara ne depo . Te gjitha 21
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani organizatat kane kosto te shitjes pavarsisht nese organizatat jane nga natyra prodhuese , tregtare apo te sherbimit . Kostot administrative perfshijne te gjitha kosotot ekzekutive organizacionale e kosto te tjera te kompanise qe logjikisht nuk mund te perfshihetn as ne kostot e prodhimit , as te shitjes .Shembuj te kostove te tilla perfshijne kompensimet ekzekutive , llogaritaret e pergjithshem , sekretaret , lidhjet publike e kosto te tjera te ngjashme qe kan te bejne me administrimin e pergjithshem te kompanise sin je e tere . Ashtu si me kostot e marketingut , te gjtha organizatat kan kosto administrative . Sic deklaruam me siper konceptet dhe teknikat e kontabilitetit menaxherial tani aplikohen ne shpenzimet jo prodhuese ashtu sic bejne per aktivitetin prodhues , megjithse ne te kaluaren vemendja perqendrohej ne mjediset prodhuese . Organizatet e sherbimit ne vecanti po rritin perdorimin e koncepteve te kostos ne analizen dhe kuptimin e sherbimeve te tyre .Bankat p.sh. tani perdorin analizen e kostos ne analizen dhe kushtimin e sherbimeve te tilla si llogarite me cek , huat e konsumatorve dhe kostot e kreditit , kompanite e sigurimeve percaktojne kostot e sherbimeve klienteve te tyre sipas zonave gjeografike , moshes , gjendjes civile dhe profesionit .Ndarjet e kostove ne grupet e mesiperme japin te \dhena per kontrollin mbi funksionet e shitjes dhe administrative e ne te njejten per kontrollin mbi funksionet e prodhimit . Shuma e kostove te materjaleve direkte , punes direkte dhe shpenzimeve te prodhimit perben koston totale te prodhimit ne nje firm prodhuese . Figura me poshte klasifikon kostot ne nje firm prodhuese :
Kosto e M.D. Kosto produkti Kosto e P.D.
Kosto e SH.P.P
Kosto totale
Kosto e shitjeve Kosto periudhe Kosto administrative
Sic kemi trajtuar me pare firmat pergatitin raportet periodike per aksioneret , kreditoret etj, per te treguar kushtet financiare dhe realizimine fitimeve ne interval kohe te caktuara . Pasqyrat financiare te pergatitura nga nje firme prodhuese jane me komplekse se ato te pergatitura nga nje firme tregtare . Firmat prodhuese jane organizata me komplekse se ato tregtare sepse firmat prodhuese duhet edhe ti prodhojne edhe ti
22
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani shesin mallrat e tyre .Procesi I prodhimit krijon shume kosto qe nuk ekzistojne ne firmr tregtare e keto duhet te jene marre ne llogari per ti pergatitur pasqyrat financiare te ketyre firmave . Le te shohim tani si pergatitet oasqyra e te ardhurave dhe bilancin ne nje firme prodhuese . Dallime kryesor midis nje bilanci ten je firme prodhuese me nje tregtare eshte se si paraqiten inventaret.Nje tregtare ka veme nje klase inventariale mallra te paperfunduara (ose te blear ) e keshtu tregohet thjesht ne bilanc ne seksionin e perkates te aseteve . Nje firme prodhuese ka 3 klasa Inventari: 1 2 3 rezervat materiale prodhim ne proces -mallrat e perfunduara
Rezervat materiale jane lendet e para e materiale kryesore te blera per te shkuar ne procesin e prodhimit por qe ne momentin e paraqitur ne pasqyren e te ardhurave ( zakonisht 3 mujor apo fund viti) nuk jane shpenzuar akoma e paraqiten si llogari me vete ne asetet e kompanis . Prodhimi ne proces eshte prodhi mbi te cilin eshte kryer pune jane harxhuar materiale por qe nuk ka marre akoma formen e produktit te perfunduar pra nuk mund te shitet . Produktet e gatshme paraqesin gjendjen ne fund te periudhes te produkteve te perfunduara qe nuk jane shitur akoma . Kostot e produktit jan quajtur shpesh kosto inventamale . Arsyeja eshte se natyrisht keto kosto shkojne direkt ne llogarite inventamale ashtusic jan regjistruar , Sic kan ndodhur me mire se sa te shkonin ne llogarit e shpenzimeve . Ky eshte nje koncept kye ne kontabilitetin menaxherial meq kosto te tilla mund te perfundojne ne bilanc si asete neqofte se mallrat jane pjeserisht te pakompletuara ose jane te pa shitura ne fund te periudhes . Kompania prodhuese ka me 31 dhjetor 200x ka inventare qe vijojne ; Materiale Pune proces Mallrat e perfunduara 60.000 euro 130.000 300.000
Firma gjithashtu ka cash ne banke 100.000 euro , llogari te arketueshme 175.000 euro shpenzime te parapaguara 20.000 euro
Totali I artikujve te bilancit me 31/12 do te jete :
23
BILANCI KONTABEL I KOMPANISE PRODHUESE

Per periudhen deri me 1. Arka (banka ) 2.Llog te arketueshme Inventaret : 3 Lende te pare mat. 4. Pune ne proces 5. Produkt I gatshem 6. Totali I inventarit (3 deri 5) 7 Shpenzime te papag. 8. Totali I aktivit (1+2+6+7) 60 000 130.000 300.000 490.000 20 000 785 000 31/12/200x 100 000 175 000
Si pjes e sistemit te raportimit te drejtimit pergaditet edhe pasqyra e ta ardhurave ne nje firm prodhuese . Kjo pasqyre perfshin si gjendjen dhe koston e produkteve te shitura ashtu dhe te atyre te prodhuara . Normalisht pergaditet mujore dhe I njeh menaxheret ne rezultatet e veprimeve te ardhurave ose humbjen neto per nje periudhe kohe te caktuar . Eshte e rendesishme per menaxheret te monitorojne ne menyr te vazhdueshme rezultatet e veprimit te firmes se tyre . Kjo do te lejonte at ate alternojn strategjite e veprimit ne qofe se rezultatet nuk jane te knaqshme . Per te pergatiture nje pasqyre te ardhurash eshte e nevojshme te saktesojme fillimin e mbarimin e inventarve si per materjalet , punen ne proces, prodhimin e perfunduar le te japim nje pasqyre te fitimit ne nje firm prodhuese ka dhe do percaktime sa me siper ; Pasqyra e fitimit e kompanis prodhuese X 1. Te ardhura nga shitja 3 000 000 euro
Kostot e produktit 2. Invent , I prodhimit perfundimtar 250 000 (gjendje fillim viti) 1 398 000 (blerjet gjat vitit) 1 648 000 300 000 (gjendje fund viti me regjistrim) 24
3. Kosoto e produktit te perfunduar 4. Produkt I gatshem shitje (2 + 3) 5. Inventar prod prefund . 31.12
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 6. Kosto e produkteve te shtirura (4 5)___1.348.000 7. Fitimi bruto (1 6) Shpenzime marketing e administrative : Kostot e periudhes : 8. Paga 9. Komisione 10. Qera e zyrave shitjes 11. Reklama 12. Furnizime 13. Shpenzime te te treteve 14. Siguracionet 260 000 98 700 170 000 58 000 18 000 20 300 75 000 700 000 952 000 95.200 856.800 1 652 000
15. Totali shpenzimeve administrative (8 deri14) 16. Fitimi operativ ( para tatimit ) (7 15) 17. Zbritet tatim ardh . ( 16 x 10 % ) 18. Fitimi neto (16 17) Si gjendet kosto e produkteve te prodhuara ? Hapi I vete materialet direkte te hargjuara = gj fill + blerjet gj fund
Hapi II KPP eshte e = me shumen e matreialeve direkte + puna direkte + shp. Prodh + gj fillim e prodhimit proces gjendje fund prodhimit proces Hapi III kosto e produkteve shitura = gjendje fillim te produkteve gatshem + prod prodh gjendje fund te produkteve te gatshem Hapi IV vendosja e te dhenave ne pasqyrae . Per te gjetur koston e produkteve te perfunduara na vjen ne ndihme pasqyra e kostos e produkteve te shitura . Le te japim nepermejt shembullit llogaritjen e kostos ne rastin e kompanise prodhuese per te cilin hartuam dhe pasyren e te ardhurave . Pasqyra mund t pergatitet ose vetem per mallrat e prodhuara ose per mallrat e prodhuara dhe te shitura.
25
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Dallimi eshte vetem ne seksionin final ku produkteve te prodhuara gjate periudhes u shtohen produktet e perfunduara gjendje ne fillim dhe u zbritet inventari I produkteve te perfunduara ne fund duke gjetur keshtu produktet e shitura .
Pasqyra e kostos per mallrat e prodhuara e te shitura per kompanite prodhuese X 31.12.200x Gjendja ne fill e inventarit na proces I Materiale direkte : 1. Gjendja ne fillim e MD 80.000 500 000 580 000 60.000 520 000 600 000 100 000
2. + blerjet gjat vitit 3. Mat . per tu perdorur a. Gjendje fund mat . (stiqet) 4. 5.
Materiale direkte te prodhuara (3 minus a) Puna direkte Shpenzime prodhimit
6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.
Materiale indirekte Pune indirekte Qera fabrike Ndriqim uje ngrohje Telefon I fabrikes Siguracioni I fabrikes Zhvlersim I paisjeve
20 000 120 000 60 000 30 000 10 000 8 000 50 000 298 000 1.418.000 1 528 000 130 000 1 398 000 250 000 1 648 000 26
Totali I shpenzimeve te prodhimi (6 deri 12) Totali I kostos se prodhimit (4+5+13) Totali I mallrave te prodhuara (supozojm) Zbritet inventari I punes proc . fund . Kosto e produktit te prodhuar (15 16) a) + gjendje fillim prod . gatshem
18. Produkte per shitje gjithsej
(17 plus a)
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani gjendje fund inventar produkt gatshem 300 000 1 348 000
Kosto e mallrave te shitura
4 . Kosto ne kompanite tregtare e sherbimit , klasifikimi , bilanci e paqyrat e kostos e te fitimit Per nje kompani tregtare kostot e produktit perfshijne cmimin e blerjes per mallrat e blera per rishitje , kosto e transportit , siguracionet gjate tranzitit e detyrimet e importit . Ndryshe nga nje kompani prodhuese bilanci I nje kompanie tregtare ka vetem nje ze inventari I cili konsiston ne mallrat e blera nga furnitoret ( firma prodhuese ka 3 zera lend te para , prodhim proces e produkt te gatshem ) ndersa pasqyra e fitimit pergatitet njelloj si tek ndermarjet prodhuese . Ne kompani tregtare zeri kosto e blerjes perfshin koston e produkteve te blera nga furnitoret ndersa ne firmen prodhuese kosto e produkteve te prodhuara sic u tregua me siper . Edhe ne firmat tregtare kosto totale perbehet nga kosto e produktit (inventaret e blera ) dhe kosto e periudhes ( shitjet dhe administrative ) . Le te shohim koston ne nje kompani tregtare e cila shet nje produkt me pakice per te cilen kemi keto te dhena : 1 Jane blere 50 tranzistore me 150 euro secili me pages deri ne 30 dite me nje zbritje 2 % ne qofte se pagesa do te behet brenda 10 diteve . 2 Kosto e transporti 3 Kosto e sigurimit gajte tranzitit 300 euro 150 euro
4 Detyrimi inporti 10 euro per nje tranzistor Kosto totale mund te llogaritet si me poshte : 1. Kosto e blerjes 50 x 150 euro = 7.500 = 500 300 150 8 450 150 8 300
2. Detyrime importi ..... 50 x 10 3. Kosto e transportit ..............
4. Sigurim tranziti ..................... 5. Shuma (1 deri 4) ................. 6. Zbritet 2 % x 7.500 ................. 7. Kosto totale (5 6) ...............
Kosto njesi
8300 : 50 = 166 euro
27
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Bilanci I nje kompanie tregtare do te ishte : 1 . CASH 2 . Inventari 3 . Shpenzime te paguara Totali I aseteve 8 691 000 euro 53 959 000 2 700 000 65 350 000
Pre veme re se ka vetem nje grup inventari . Ne qofte se do te ndertonim pasqyrene fitimit per nje kompani tregtare do te kishim Pasqyrat e fitimit ( e te Ardhurave dhe Shpenzimeve ) 1 Te ardhurat nga shitjet Kosto e produktit Gjendj e mall . ne fill . 120.000 987 000
Blerje mallra__________________490 000 Mallra per shitje 610.000
Inventar mallrave fund_________________ 150.000 Kosto e mallrave shitura Fitimi bruto 460 000 527 000
Shpenzime shitje e administrative (Kosto e periudhes ) Pagat 60.000
Komisioneri (prfaqsimet) 98.700 Qera Reklama Sherbime Siguaracione 110.000 58.000 20.300 15.000
Te tjera (furnizime)______18.000 Totali I shpenz . te shitjes + administrimit Fitimi operues 380.000 147.000
28
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Kosto me nje kompani sherbimi . Shume vite me pare firmat e sherbimit i kushtonin pak vemndje kostos . Arsyeja ishte si meqe te gjithe kostot e tyre ishin kosto periode ato nuk kishin kosto produkti sepse nuk shisnin produkte dhe se kostot e periods ndryshonin , ekziston pak ne varesi nga sasia e aktivitetit te biznesit . Objektivi I firmave te sherbimit ishine te perqendroheshin ne terheqjen e klienteve me rritjen e perfitimeve nga kjo . Ne industrin e sherbimeve nuk gjendet inventar . Kostot kan lidhje me periudhen kur jan njelloj te perkufizuara si me siper ( lene gjurme direkte ). Ne fund te periudhes kontabel disa sherbime zakonisht mbeten te paperfunduara . Te ardhurat e priteshme qe shoqrohen me keto sherbime duhet te vlersohen sepse ato perbejne aktive . Pergjithesisht kompanit e sherbimeve I vlersojne keto te ardhuara nga shpenzimi I raportit te kostos direkte me totalin e kostove te pritura me totalin e te ardhurave te papritura per te gjithe sherbimin te kompletuar . Me posht do te japim pasqyren e fitimit dhe aktivin e nje kompanie sherbimesh ( konsultimi ) . Shpenzimet kompesimi I pononjesve e perfitimeve te thera jane sherbime direkte . Sherbime te tjera si qeraja , trajnimi kerkimi per pune etj , perbejne shpenzimet indirekte . Bilanci kontabel nuk permban llogari inventariale si tek kompania , tregtare . Ne vend te saj eshte nje llogari jo billd e cila paraqet te ardhurat e priteshme per sherbimet e kryera me 31/12 por akoma te pafaturuara klienteve . Kjo sasi vlersohet sipas kostove direkte te sherbimeve te kryera . Pasqyra e te ardhurave dhe BK I nje kompanie sherbimi Te ardhura nga sherbimi I kryer Pagat e punonjesve Qera zyre Trajning e kerkim Sigurime Te tjera Totali I shpenzimeve Fitimi operativ Kompania e konsultimeve Aktiv KESH Deftesa te arketueshme Sherbime jobilld Shpenzime te parapaguara Totali I aktiveve 25 000 63 000 50 000, borxhi I keq 14 000 152 000 29 245 000 30 000 20 000 6 000 35 000 336 000 164 000 31.12.200x 31.12.200x
500.000
5 . Kosto primare dhe kosto e shendrimit . Kosto per njesi . Ndonjeher kontabilistet e grupojne kostot e prodhimit te produktet ne 2 kategori plotesuese : kosto primare dhe kosto e shendrimit . Kosto primare eshte shuma e materialeve direkte ne punen me punen direkte qe jane direkt te gjurmueshme ( te dukshme ) ne koston e produktit . Ky concept perdoret kur firmat fillojne te blejne analizen e kostove te prodhimit te produktit . Ne kete kohe materialet direkte e puna direkte permbajne pjesen me te madhe te kostove te prodhimit e ndertesa e paisjet paraqiten nje investim relativisht te vogel . Me automatizimin e procesit te prodhimit firmat investojne me teper ne paisjet e renda e shpenzimet e prodhimit fillojne te behen pjesa me e rendesishme ne totalin e kostos se produktit per pasoje I kushtohet me teper vemendje . Kosto e shendrrimit . Jane shuma e kostove te punes direkte me shpenzimet e prodhimit . Keto jane kostot e nje organizate qe shkaktohen nga shenderimi I materialeve direkte ne produkte te perfunduara . Lidhja midis kostos primare kostos se shenderrimit dhe 3 elementeve te kostos se produktit jepet ne figure :
Mat.Direkte
Puna Direkte
Shpenzime Prodhimi
Nga figura veme re se te dy kostot mbulojne pjeserisht njera-tjetren pra kane element te perbashket pune direkte .Prandaj ato nuk duhen te perzihen sepse kjo perzierje do te sillte nje llogari te dyfisht te kostos se punes direkte . 6 . Klasifikimi I metejshem I kostove te punes Nga te gjitha kostot e prodhimit , kostot e punes paraqesin problemet me te veshtira te ndarjes dhe klasifikimit . Megjithse firmat ndryshojne ne ndarjet e kostove te punes , drejtimet me te perbashketa jane : puna direkte puna indirekte ( si pjese e kostos ne fabrike paga e supervizorve , inxhinjerve te proshimit , rojeve te fabrikes , puntoreve te mirembajtjes ) kosto te tjera te punes ( koha e nderprerjeve , perfitimet mbikohen normale , perfitime te tjera )
Dy te paret jane trajtuar me siper , le te shohim kategorin e trete . Koha e ndermarrjeve perfaqson kostot e punes direkte te puntorve te cilet ne saje te nderprerjeve makines , nuk jane ne gjendje te kryejne detyrat e tyre .
30
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Megjithse perfshihen puntoret e punes direkte kostot e nderprerjeve trajtohen me teper si pjese e shpenzimeve te prodhimit ( kosto ne fabrike ) se sa si pjese e pune direkte . Arsyeja eshte se manaxheret e ndjejne se kosto te tilla duhet te shperndahen mbi te gjithe prodhimin e nje periudhe me mire se sa mbi punen qe eshte ne proces ne kohen kur ndodhin nderprerjet .` Per te dhene aje shembull se si llogaritet kosto e kohes se nderprerjeve supozojme se nje operator shtypi fiton 12 lek per ore-makine ne jave per eshte nderprer puna per 3 ore gjate nje jave te dhene . Kosto e punes do te shperndahej si me poshte : Pune direkte ( 37 ore * 12 euro ) 444 36 480 euro
Shpenzime reparti (3 ore * 12 euro ) Kosto totale per javen
Shperblimi mbi kohen e punes direkte I paguar te gjithe puntorve ( pra per pune direkte dhe indirekte ) konsiderohet te jete pjese e shpenzimeve te fabrikes e jo si paracaktimi I nje porosie ose grupi prodhimi . Arsyeja eshte se prodhimi zakonisht eshte planifikuar ( pra eshte I shperndar neper reparte ) ne nje baz te rastit e do te ishte e padrejte tI ngarkohej nje shperblim mbi kohen e punes nje partie malli thjeshte vetem se ky grup produktesh bie ne bisht te grafikut ditor (pra vetem se do te perpunohen ne fund te dites ) . Per ta ilustruar supozojme se dy parti te mallrave A e B marrin secila nga dy ore per tu kompletuar . A I bie te futet ne prodhim heret pra ne fillim te dites se punes kurse B deri vone ne mesdite .Per te kompletuar partin B te mallit duhet eshe dy ore pune mbikohe .Nevoja e orve te punes shtes mbi kohen e punes diktohet nga fakti se prodhimi total e tejkalon kohen normale te punes . Porosia B nuk eshte me pergjegjese se porosia A per tejkalimin e kohes se rregullt , prandaj I gjithe prodhimi do te ngarkohet mga shperblimi shtes qe rezulton . Le te supozojme se nje operator shtypi ne nje uzine fiton 12 lek /ore. Ai paguhet per kohen e plote + gjysmen per nje ore tejkalimi orari ( koha normale = 40 ore ne jave ) . Gjate nje jave te dhene ai punon 45 ore dhe nuk ka nderprerje ne pune . Kosto e tij e punes per javen do te jete : Pune direkte 45 ore x 12 euro = 540 euro Shpenzime prodhimi 5 ore x 6 euro = 30 euro 570 euro Vini re nga kjo llogaritje se vete shperblimi shtese shkon ne llogarit e shpenzimeve te pergjithshme . Perfitimet ansore te punes jane kosto te paguara nga puneshensi dhe perfshijne kostot e programuara te sigurimit , lejet e zakonshme , perfirimet e ndryshme papunsie , shtrimi ne spital etj . Disa firma I trajtojen keto kosto si kosto indirekte te punes dhe dhe ia shtojne keto shpenzimeve te fabrikes te tjarat ia shtojne punes direkte si shtese kohe e humbur . Ky I fundit eshte drejtimi me superior sepse perfitimet ansore u jepen puntorve te punes direkte dhe perfaqsojne nje shtese kostoje te sherbimeve te tyre . Kosto e prodhimit per njesi qe jane kostot mesatare te prodhimit per njesi perdoren per te percaktuar sa prej kostove totale te prodhimit duhet te caktohen ne llogarine e produkteve te shitura dhe sa ne inventarin ne fund . 31
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Supozojme p .sh . se ne nje firme kostot e prodhimit vjetor jane si me poshte : Kosto totale e prodhimit Totali I njesive te kompletuara 400.000 euro 100.000 njsei
Supzojme gjithashtu se 80000 njesi prej te 100000 u jane shitur klienteve gje qe do te thote se 20000 njsei jane ne inventarin e produkteve te perfunduarar gjendje ne fund te periudhes , atehere duke ditur koston per njesi mund te percaktojme : Kostot e produktit te shitura Gjendja e produktit te perfunduar Kosto totale e prodhimit 7 . Rrjedhjet e kostos se prodhimit Deri tani ne kemi mkesuar se kostot e prodhimit perfshijne materiale direkte , punen direkte dhe shpenzimet e prodhimit .per te kuptuar me mire kostot e prodhimit do te ishte e dobishme te shikojme rrjedhejn e kostos ne nje firme prodhimi si leviz kosto nga llogarit e ndryshme te bilancit ne rrugen e prodhimit e te shitjes . 80.000x 4= 320.000 euro 20. 000x 4= 80.000 euro 400.000 euro
Materiale Direkte
Puna Direkte
Shpenzime Prodhimi
Puna ne proces
Produkte perfundimtare
Figura me siper ( diagrama ) ilustron rrjedhjen e kostos ne nje firme prodhuese . Veme re se kostot jane shtuar te gjitha tek puna ne proces . Puna ne proces mund te shtohet thjesht sin je linje e firmes prodhuese ku produktet jane perpunuar por nuk kan marre formen perfundimtare . Pasi produktet kompletohen ato levizin nga puna ne proces ne produkte te perfunduara .Per ate pjes te produktit te perfunduar qe shitet kostot e saj transferohen ne kostot e produktit te shitura . Shpenzimet e shitjes dhe administrative nuk jane perfshire ne prodhimin e nje produkti . Per kete arsye ato nuk trajtohen si kosto produkti por si kosto periode dhe shkojne direkt ne llogarite e shpenzimeve sic kan ndodhur . 8 . Kosto dhe kontrolli . Klasifikimet e kostos qe janeperdorur per te pergatitur pasqyray financiare nuk mund te jene te njejta me klasifikimet e kostos qe perdor nje menaxher per te kontrolluar operacionet e per te planifikuar per te ardhmen .Per qellime kontrolli shpesh kostot klasifikohen si veriabel dhe fikse , direkte dhe indirekte dhe te kontrollueshme dhe te pa kontrollueshme. 32
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Nje kosto direkte eshte nje kosto qe munde te gjurmohet fizikisht dhe brendeshem ne segmentin e vacante qe po shqyrtohet , p . sh . ne qofte se nje segment ne konsidearte ( ne shqyrtim ) eshte nje linje prodhimi , mateiale dhe puna e perfshire ne prodhimin e linjes do te jene kosto direkte . Kosto direkte jane p . sh . puna direkte dhe materialet direkte te harxhuara ne nje firme prodhuese . Nje kosto indirekte eshte nje kosto qe duhet te shpernadahet sipas nje rregulli te percaktuar ne segmentin ne konsiderat . Shpenzimet e raportit p .sh . do jene kosto indirekte ne nje linje prodhimi .Arsyeja eshte se shpenzimet e repartit per prodhimit nuk jane direkt te identifikueshmeme ndonje pjese te nje linje prodhimi por ndodhin si pasoj e aktivitetit te pergjithshem operues . Para dy jave tiparet dalluese qe bejne ndarjen midis kostove direkte dhe indirekte : 1 Ne qofte se nje kosto mund te gjurmohet dukshem e fizikishtne nje njesi produkti ose ne disa segmente te tjera organizative , ajo do te jete kosto direkte e segmentit perkates . 2 Ne qote se nje kosto duhet te shperndahet ne nje rregull te caktuar ne nje njesi produkti ose ne disa segmente te tjera organizative , atehere ajo do te jete kosto e perbashket ose indirekte e segmentit perkates . Nje kosto eshte konsideruar te eshte e kontrollueshme ne nje nivel te vacante te menaxhimit ne qote se ai nivel ka fuqi ta ngarkoje ate , p .sh. zhvlersimi I magazinave te prodhimit nuk mund te jete I kontrollueshem nga menaxheri I shitjeve meqe ai nuk ka fuqi te autorizoj ndertimin e magazinave . Ne disa situataka nje dimension kohe te kontrollueshmerise . Kostot qe jane te kontrollueshme ne nje afat te gjate , mund te mos jene te kontrollueshme ne afat te shkurter . Nje shembull I mire eshte reklama . Meqe nje program reklamimi eshte caktuar edhe eshte nenshkruar kontrata per te menaxhimi nuk ka fuqi te ndryshoje sasine e shpenzuar . Por kur kontrata mbarone , kostot e reklames mund te ribisedohen e keshtu menaxhimi mund te ushtroj kontroll mbi te ne nje kohe te gjate . Jane 3 koncepte te tjera me te cilat duhet te njihemi kur fillojme studimin e kontabilitetit menaxherial . Keto jane : Kostot diferenciale , kostot e rastit e kostot e investuara . kostot diferenciale . Ne berjen e vendimev , menaxheret krahasojne alternativat midis tyre .Qdo alternative do te kete koston perkatese e cila duhet te krahasohet me kostot e shoqruara me alternativat tjera te pershtatshme . Nje kosto qe eshte prezente ne nje alternative por qe mungon ne te teren ose ne pjesen kur nje alternative tjeter quhet kosto diferenciale . Kostot diferenciale jane njohur gjithashtu si kosto nxitese megjithese teknikisht nje kostot ritese duhet ti referohet vetem nje rritje ne kosto nga nje alternative ne tjetren : uljet ne kosto mund te quhen kosto zbritse . Nje kosto e rastit . mund te percaktohet si perfitim I mundeshem ose humbje e sakrifikuar kur zgjedhja e nje drejtimi te veprimit e bene te domosdoshme dhenien e alternativave konkuruese .Kosto e rsatit zakonisht nuk regjistrohet ne llogarit e ndonje organizate por eshte nje kosto qe duhet te merret parasyshe nga jasht ne cdo vendim qe merr menaxheri . Kosto e inventuar ( sunk ) eshte nje kosto qe tashme ka ndodhur dhe nuk mund te ndryshohet nga ndonje vendim I marre tani ose ne te ardhmen . Meqe kostot e investuara nuk mund te ndryshojne nga ndonje vendim I tanishem ose I se ardhmes ato nuk jane kosto diferenciale e prandaj nuk do te perdoren ne analizt e ardhme .
33
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Permbledhje : Megjithese termi kosto ka nje dallim te dukshem ne kontabilitetin financiar , ai mund te perdoret ne menyra te ndryshme ne kontabilitetin e drejtimit .Ne kete leksion ne mesuam se kostot mund te klasifikohen ne kosto prodhimi ose kosto periudhe . Kostot e periudhes jane ngarkuar apo shpenzohen me teper si funksion I kohes se sa si funksion I blerjes ose I prodhimit te produkteve . Kostot e produktit perkundrazi jane ato kosto qe perfshijne blerjen e mallrave ne nje firme tregtare ose prodhimin e produktit ne nje firme prodhuese . Ne nje firme prodhuese kostot e produktit kane te bejne me te gjitha kostot qe shoqrojne veprimin e fabrikes ,keto do te perfshinin materialet direkte , punen direkte e shpenzimet e raportit . Keto kosto shkojne se pari ne prodhimin ne proces .Pasi mallrat jane kompletuar kostot dalin nga prodhimi ne proces e shkojne te produktet e perfunduara . Pasi mallrat I dergohen klienteve , kostot dalin nga produkte te perfunduara dhe shkojne ne kostot e produkteve te shitura . Kostot e pjeseve te pakompletuara ose te produkteve te pashitura dalin ne bilancin e nje kompanie prodhuese si asete ne formen e inventarit te prodhimit ne proces e te produktit te gatshem . Ndersa bilanci I nje kompanie prodhuese ka 3 grupe llogarish inventariale .materiale te para , prodhim proces e produkte te gatshme , bilanci I nje firme tregtare ka vetem nje llogari inventariale mallrat e blera . Pervec klasifikimit te kostos ne koso prodhimi e periudhe ka dhe klasifikime te tjera si kosto direkte e indirekte ,te kontrollueshme e te pakontrollueshme . Per me teper ne klasifikuam kostot diferenciale si diferenc midis 2 alternativave ,koston e rastit se eshte perfitimi I pamare ne heqjen dore nga disa rruge te veprimit se dhe koston e investuar si kosto qe tashme ka ndodhur e qe nuk ndryshohet nga cfardo lloj vendimit te mirret .
TEMA : 3 ANALIZA KOSTO-FITIM NJE MJET I RENDESISHEM PER MARRJEN E VENDIMEVE

Objektivat : 1 -Supzimet baze te analizes K- V F 2 - Metodat baze te analizes K V F 3 Marzhi I kontributit per njesi 4 Marzhi I kontributit , raporti I Marzhit te kontributit . 5 Ndertimi I grafikut K V F , analiza e pikes BREAKEVEN ,zona e humbjes , e fitimit 34
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 6 Llogaritja e kufirit te sigurise e perdorimit te tij 7 Llogaritja e efekteve te ndryshme te kostove e te cmimeve , te volumit mbi fitimin 8 Volumi I shitjeve e BE ne nje firme shume produktesh (shitjet mix )
Analiza Kosto-Volum fitim (K V F ) perfshine nje studim te shume nderlidhjeve midis fakteve te meposhtme 1 ) Cmimet e produkteve
2 ) Volumi ose niveli I aktivitetit 3 ) Kosto veriabel per njesi 4 ) kosto totale fikse 5 ) Shumellojshmeria perzierja e produkteve te shitura . KVF eshte nje factor kyc ne shume vendime duke perfshire zgjedhjen e linjave prodhuese ,caktimin e cmimeve strategjike , strategjine e marketingut e perdorimin e kapaciteteve prodhuese .Ky koncept eshte kaq I perhapur ne kontabilitetin menaxherial saqe ai takohet ne cdo gje qe ben menaxheri . Perdite kontabilitet menaxherial ndeshen me pyetje te tilla si 18. Cefekt do te kete mbi fitimin shtimi prej 5% ne cmimet e shitjes ? 19. Ne qofte se kostot varabiale te prodhimit zvoglohen 7% sa njesi prodhimi duhet te shese kompania per te arritur fitim 200.000 lek ? 20. Ne qote e kompanise I ofrohet nje pune special sa do te jete ndikimi mbi te ardhurat I kostove e fitimit ? 21. Neqofe se kompania rrite buxhetin e reklames me 100.000 lek sa njesi duhet te shese kjo kompani qe te mbuloje kete rritje te shpenzimeve fikse ? Per tu pergjegjur ketyre petjeve e tjerave te ngjashme me to kontabilistet I drejtohen anaziles K V F . Analiza K V F eshte nje metode e vlersimit sesi ndryshimi I veriableve si : kosto veriabel per njesi , cmimi per njesi , kosto totale fikse per periudhen , volume I shitjeve e shitjet mikse do te ndikojne mbi fitimin . Ne kete teme zgjerohen klasifikimet e kostos e perdorimit te tyre qe ne pame tek tema 2 . Ndarja e kostos ne kompanite e veriabel e fikse eshte vitale per analizen K V F . Ne fillim do te diskutojme supozimet baze te analizes K V F e pastaj metodat baze te kesaj analize si dhe disa perdorime menaxheriale te analizes K VF. I Supozimet baze te analizes K V F Per te shmangur nxjerjen e konkluzioneve te gabuara menaxheret duhet te kuptojne supozimet baze te analizes K V F qe jane : 1 Te gjitha kostot jane klasifikuar ne fikse dhe veriabel
35
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 2 Kostot totale veriabel ndryshojne ne perpjestim te drejte me volumin e shitjeve ( d.m.th. kosto e re per njesi eshte konstante ) 3 Kostot fikse totale ( per muajin ose vitin ) qendrojne konstant ne nje rang te te volumit te shitjeve 4 Cmimet e shitjes per njesi jane konstante 5 Shitjet mixe qendrojne konstante ne nje rang te konsiderueshem te volumit te shitjeve 6 Volumi I shitjeve eshte I barabat me volumin e prodhimit gje qe do te thote qe nivelet e inventarve qendrojne konstante . Analiza jone e K V F fillon me ndikimin e sjelljes se kostos ne pasqyren e fitimit ( Pasqyra 1 ) , tregon pasqyren ndimese te fitimit te ngjashem me ate qe kemi pare me perpara . konsiderueshme
Pasqyra ndimese e fitimit per vitin 31.12.200x
Pasavra - 1
Totali Shitjet ( 400 cop ) Kosto variable Marzhi I kontributit Kosto fikse 100,000 60,000 40,000 35,000 lek Per njesi 250 150 100 lek
Fitimi operativ
5,000
I vetmi ndryshim midis dy pasqyrave eshte perfshirja e informacionit per njsei .Ne analizen K V F ndryshimi I cmimit te shitjes ose kostot variable shpesh jepet si njesi baze ( si ne pasqyren tone ) ku per cdo njesi te produktit te shitur 100 lek pasi mbulojne kostot fikse , kalojne ne fitimin operativ . 2 . metoda baze te analizes K V F 36
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Tre jane metodat baze te analizes K V F 1- Metoda ekuacionale 2- Metoda e marzhit te kontributit 3- Metoda e raportit te kontributit 1 . Metoda ekuacionale .Hapi I pare ne kete metode eshte ndarja e kostos totale ne kosto fikse dhe variable . Pas kesaj fitimi do te paraqitet : 1- Te ardhura nga shitja kosto variable kosto fikse ose 2- Te ardhura nga shitja =kosto variable + kosto fikse + fitimi Verne re se ekuacioni I pare ndjek sekuencen e pasqyres ndimse te fitimit , ekuacioni I dyte eshte levizje e kostove variable dhe fikse ne te djathte . Ky format eshte me I lete per tu punuar ne disa llogaritje . Le ti kthehemi shembullit qe dhame ne pasqyren 1 .Supozojme qe per vitin e ardheshem kompania nuk do te ndryshoje cmimin e shitjes as koston variable per njesi ndersa do te rriten shpenzimet administrative ne 36.000 lek .Duke perdorur kete informacion mund te shprehet fitimi I pritur I kompanis si me poshte : 250x 150x 36.000 = fitimi Per te percaktuar fitimin duhet qe kompania te jepe inforamcion per volumin e prodhimit qe do te prodhoje per kete vit . Ne qofte se volumi I prodhimit nuk do te ndryshoj do te kemi kete fitim : 100x 36.000 = fitim fitimi = 100 x 400 36.000 fitimi = 4.000 lek Sic shihet ne qofte se kostot fiskale rriten dhe prodhimi nuk ndryshon fitimi do te ulet me ate mase qe rriten shpenzimet . Nje pyetje qe behet shpesh nga menaxheret eshte Sa njesi duhet te shesim ne break even ? Per break even jane sasi te shitjes qe barazojne koston totale ose me fitimin zero . Kjo sasi mund te shprehet ne njesi fikse . Ne rastin e mesiperm sasia qe do te shitet eme fitimin 0 do te jete : 250x = 150x +35.000 + 0 X = 350 cope Pasi percaktohet kjo sasi ne njesi fizike ajo mund te shprehet edhe me vlefte : 350 cope x 250 lek / cope = 87.500 lek 3 . Metoda e marzhit te kontributit per njesi Marzhi I kontributit per njesi eshte sasia e lekeve e siguruar nga shitja e nje njesie per te mbuluar koston fikse dhe fitimin operativ te kompanise .Gjendet si diference e cmimit te shitjes per njesi me koston variable per njesi . MK njsei = Cmimi shitje njesi KV . njesi 37
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ne shembulun tone : 250 150 = 100 lek njesi Me pake fjale per cdo njesi qe shet kompania kontribon me 100 lek ne kostot fikse e fitimin opeartiv . Kjo metod eshte nje variacion I metodes ekacionale te para me siper . Per te gjetur sa njesi duhet te shes kompanian per te mbuluar shpenzimet fikse pra ne break even (breikivn ) duhet te pjestojme totalin e kostos fikse me marzhin e kontributit per njesi . Volume I shitjeve = Koston fikse / MK per njesi = 35.000/100 cope Ne qofte se percaktimi I fitimit eshte I perfshire ne llogaritje , volume I nevojshem I shitjeve per te nxjerre fitimin e percaktuar llogaritet : Volumi I shitjes = Kf + fitimi Mk per njesi Madhesia e marzhit te kontributit per njesi ka nje influenc te rendesishme ne cdo hap qe do te ndermerrte kompania per permisimin e fitimit , p . sh . sa me I madh te jete marzhi I kontributit per nje produkte aq me e madhe eshte sasia qe kompania do te doje te shperndaje , me qellim qe te rriste shitjet e produktit te dhene . Kjo shpjegone pjeserisht pse kompanite me marzhe te larta kontributi ( si ato te prodhimit te makinave ) reklamojne me shume sasa ato me marzh te ulet te cilat tentojne drejte shpenzimeve me te ulta te reklamave . Sic kemi shpjeguar me pare marzhi I kontributit eshte sasia e mbetur nga te ardhurat nga shitja mbasi jane zbritur shpenzimet variable , qe mund te perdoret per te mbuluar shpenzimet fikse dhe fitimin per periudhen .Theksojme ketu se marzhi I kontributit perdoret se pari per te mbuluar shpenzimet fikse e cfare mbetet pas ketij mbulimi shkon drejt fitimit. Ne qofte se marzhi I kontributit nuk eshte I mjaftueshem per te mbuluar shpenzimet fikse , ndodh nje humbje per ate periudhe . Per ta ilustruar supozojme se ne mes ten je muaji kompania qe kemi marre si shembull ne pasqyren 1 ka mundur te shese vetem nje furr buke . Ne kete pike gjendja e te ardhurave do te ishte : Kompania e prodhimit te furrave
TOTALI Shitjet Shpenzimet Variabel Marzhi I kontributit Me shpenzime fikse Humbje neto lek IFURE 250 150 100 NJESI 250 150 100 TOTALI Dy furra 500 300 200 lek NJESI 250 150 100
35000 34900
35000 34800
Per cdo furre shtese te shitur nga kompania gjate muajit . 100 lek me teper marzh kontributi do te jete ne gjendje per te mbuluar shpenzimet fikse .Do te ishte e mjaftushme qe te shitej nje prodhim qe qendron 35.000 lek ne marzhin e kontibutit qe te mbulohen te gjitha kostot fikse e kompania te arrije piken break even qe tregon 38
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani as fitim as humbje por vetem mbuli I te gjithe kostove te saj . Per te arritur kete pike kompania duhet te shese 350 furra ne muaj qe secila te kete 100 lek na marzh kontributi . Pasi te jete arritur pika break even , te ardhurat neto do te rriten nga marzhi I kontributit per njesi , per cdo njesi shtese te shitur .
Le te vazhdojme shembullin tone :
351 Cope
TOTALI
NJESI
TOTALI
NJESI
Shitjet (350 cope ) Shpenzimet variabel Marzhi I kontributit
lek
87,500 52,500 35,000
lek
250 150 100
87,750 52,650 35,100
Lek
250 150 100
Shpenzimet fikse
35,000
35,000
Fitimi neto
100
Menaxheret mund te marrin thjesht numrin e njesive qe do te shiten mbi piken BE e ta shumezojn me marzhin e kontributit per njesi . Rezultati do te perfaqesoj fitimin e shpresuar per periudhen . Ne qofte se kompania do shet 400 cop furra e planifikon te shese 425 njesi rritje ne te ardhmen do te jete : 25 x 100 lek = 2 500 lek si prov kemi :
400
Volumi I shitjeve cop 425 cop
DIF 25 cop
PER NJESI
Te ardhurat e shitjeve Shpenzimet variabel
lek 60,000
100,000
106,250 63,750
lek 6,250 3,750
lek 250 150
39
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Marzhi kontabel
40,000 Shpenzime fikse Fitimi neto 35,000 5,000 42,500 35,000 7,500 2,500 2,500 ---100
Per te permbledhur serit e shembujve te mesiperm ne mund te themi se marzhi I kontributiti se pari shkon per te mbuluar shpenzimet fikse te organizates dhe se humbja protenciale e perfaqesuar nga keto shpenzime fikse eshte reduktuar nga marzhi I kontributit per njesi , per cdo njesi shitese te shitur mbi piken e break even . Vetem pasi te jete arritur pika BE , te ardhurat neto do te rriten nga marzhi I kontributit per cdo njesi shtes te shitur mbi kete pike ( BE ) . 4 . Metoda e raportit te marzhit te kontributit Raporti I MK tregon perqindjen e cdo leku te shitur kontribuar per kostot fikse e pas mbulimit te KF per fitimin operativ te kompanise .Llogaritet si me posht : Raporti I MK =MK___________x 100 Vlera e shitjes Kjo metode ndryshon nga ajo e MK per njesi ne ate qe volume I shitjeve shprehet me mire ne vlera sesa njesi . Ky eshte nje dallim I rendesishem sepse nje segment I madhe I bashkesis se biznesit prodhon sherbime dhe jo njesi produkti . Tek pasqyra me siper per prodhimin e 400 cop raporti do te ishte : 40,000 *100=40% 100,000 Qe do te thote qe per cdo lek te shitur 0.6 shkon per koston variable e 0.4 ose 40 % per koston fikse e fitimin operativ .Per te llogaritur piken BE duke u nisur nga ky raport ( per prodhimin e furrave ) do te kishim : x = 0,6 x + 35.000 + 0 ose 0,4 x =35.000 x = 35.000 /0,4 = 87.500 ku x BE ne vleft monetare 0,6 shpenzime variable si % e shitjes 40
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 35.0 shpenzimet fikse Pra ne piken BE firma e prodhimit te furrave do te kete 87.500 lek prodhim ( te ardhura nga shitja) Pra shitjet BE vler = KF / Raporti MK Ne qofte se kemi nje fitim te specifikuar , te ardhurat nga shitja e nevojshme per te gjeneruar kete fitim do te jete : Te ardhurat nga shitja = KF +fitimi / Raporti i MK Shume menaxher e perdorin raportin e marzhit te kontributit me lehtesisht se marzhin e kontributit per njesi vecanerisht ku nje kompani ka shume linja prodhimi . Kjo sepse raporti I bene te krahasueshme prodhimet , nga ana tjeter menaxheret do te kerkojne ato linja prodhimi qe kane raportin me te larte . Arsyeja natyrisht eshte se per 1 lek shtese shitje ne keto linja do te merret sasia me e madhe e marzhit te kontributit drejt mbulimit te kostove fikse e drejt fitimit . 5 . Metoda grafike ne analizen K V F Nje grafik KVF mund te jete shume I dobishem ne ate si ai ndricon linjen midis KVF ne rengje te gjera te aktivitetit e u jep menaxherve nje perspektiv qe nuk mund te merret me rruge tjeter . Ndonjeher ndertimi I ketyre grafikeve referohet sin je pregatitje grafi BE ; pike e cila duket qarte ne grafik . Pergatitje e K V F ( grafikisht ) perfshin tre hapa : 1- Hiqet nje vije paralele me boshtin e x-eve e cila perfaqeson shpenzimet totale fikse .Per kompanine tone te furrave shpenzimet totale fikse jane 35.000 lek . 2- Zgjedhim dise volume te shitjes e pikat korrespoduese te shpenzimeve totale (fikse dhe variable ) te nivelit te aktivitetit qe kemi zgjedhur p . sh . per volumin e shitjeve 600 furra , totali I shpenzimeve per kete nivel aktiviteti do te jete :
Shpenzime fikse lek 35000 Shpenzime variabel (600 x 150 ) Totali I shpenzimeve
lek
35,000 90,000 125,000
Pasi jane ndertuar pikat hiqet vija qe I bashkon ato deri ku shpenzimet fikse nderpriten me boshtin e lekeve . 3- Perseri zgjedhim disa volume shitjesh e gjeme pikat korrespoduese te sasise se lekeve me ate nivel qe do te zgjedhim , p . sh . 600 cop x 250 lek = 150.000 . Heqim nje vije qe bashkon kete pike me origjinen . Perfundimit te ndertimit bejme interpretimin e grafikut .Fitimi ose humbja e pritshme ne ndonje nivel te shitjeve jepet nga distance vertikale midis vijes se te ardhurave totale ( shitjes ) e vijes se totalit te shpenzimeve .
41
Ar + Kostot
Te ardhurat totale
Kosto totale BEx Kostot variabel 150lek/njesi Kosto fikse 35000 leke
Volumi I shitjeve (cope)
Per cdo nivel shitjeje mbi piken BE te ardhurat nga shitja do te jene me te madha se shpenzimet totale , kompania do te jete ne zonen e fitimit , ne cdo nivel shitjeje poshte BE totali I te ardhurave nga shitja do te jete me I vogel se shpenzimet totale , pra kompania do te jete ne zonen e humbjes . Ka dhe nje format alternative te grafikut K V F qe jepet me poshte :
Te ardhurat 000 lek
Marzhi I kontributit 100 leke/njesi
Shpenzimet fikse 35000 leke
Shpenzime variabel 150 leke/njesi Volumi I shitjeve (cope)
Dallimi midis dy grafikave sic shikohet eshte ne ted y , shpenzimet variable jane vendosur me perpara se shpenzimet fikse (ne fillim eshte vizatuar vija e kostos variable e me pase ajo e kostos totale ) .Ky dallim behet sepse paraqitja ne formen e dyte jep percaktimin visual te marzhit te kontributit prandaj ky grafik quhet shpesh 42
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani edhe grafik K V F . Te dhenat e K V F mund te jepen gjithashtu duke u fokusuar me mire ne ndryshimet e fitimit sesa ne te ardhurat e kostos .
fitimi 000 leke vija e fitimit fitimi 0 humbje vija BE
Shpenzime fikse
35,000
lek
300
Volumi I shitjeve (cope)
Sic shihet nga grafiku ketu tregohet vetem vija e fitimit e cila ndertohet kundrejt volumit te shitjeve (merren dy pika te cilat fitohen nga zgjedhja e ketij ekuacioni ) F = Te ardhurat nga shitja KV KF Keshtu ne volumin 350 cop te ardhurat nga shitja jane 87 500 lek me shpenzime fikse 35 000 lek , (hapi I pare ndertohet vija e shperndarjeve direkte , caktohet pika me fitim 0- shpenzime fikse 35 000 lek e pika tjeter = 87 500 lek ). 1- Pika 1 caktohet ne shpenzimet fikse pra 0.35.00 lek ( per nivel 0 te aktivitetit ) 2- Per nje volum shitje p . sh . 600 cop percaktohet e ardhura neto (shif me siper llogaritjet ) 600 x 250 = 150.000 Psh . 600 x 150 = 90.000 Marzhi I kontributit . 60.000 Shpenzimet_fikse __35.000 Ardh. Neto 25.000 lek
Ky lloj grafiku ka avantazhin e se eshte me I lehte per tu interpretuar sesa dy grafiket e tjera por ka disa avantazhin se nuk tregohet qarte si ndikohet kosto nga ndryshimet ne nivelin e shitjeve . 6 . Perdorimet manaxheriale te analizes K V F
43
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Analiza K V F ndihmon menaxheret te sigurojne informacion per planifikime menaxheriale dhe marrje vendimesh . Me kete analize mund te llogaritim me lehtesi volumin e nevojshem te shitjeve per te arritur fitimin e caktuar . Ai mund te percaktoj gjithashtu se si nje ndryshim ne cmim , volumin e shitjeve KV ose KF do te ndikoj mbi fitimin . Fitimi objektiv Nga kryerja e nje investimi me nje project ose biznes nje invesitor synon per te marre disa nivele fitimi . Sasia e fitimit e shpresuar nga invesitoret quhet fitim objektiv . Supozojm se kompania jone e furrave do te kete nje fitim objektiv neto prej 40 000 lek ne muaj. Sa njesi duhet te shese ajo ? Te ardhurat nga shitja = shp . variable + shp. Fikse + Fitimi 250 x = 150 x +35 000 +40 000 numri I njesive 100 x = 75 000 X = 750 cop Shpenz. Fikse + objektiv 250 cmimi I shitjes per njesi 150 shpenzimet variable njesi 35.000 + 40.000 ku x
ose sasia shitur =-------------------------------- -- = ----------------------= 750 cop marzhi I kontributit njes 100
kufiri I sigurise Ka raste kur manaxheri duhet te dije ne cvolum prodhimi duhet te nderpritet qe kompania te mos pesoje humbje . kufiri I sigurise = volumi I shitjeve te pritura shitjet ne Be x 100 volume I shitjeve ne BE Kufiri I siguris pervec ne % mund te shprehet ne vlefte e ne njesi fizike , shembull : Llogaritja e kufirit te sigurise per kompanine Alpha.
Vlera Shitjet Shpenzimet variabel Marzhi I kontributit shpenzime fikse 200,000 150,000 50,000 40,000 % 100 75 25
44
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Cmimi prej 210 lek perfaqeson nje zbritje nga cmimi I zakonshem prej 250 lek gje qe kenaq si interesat e kompanis ashtu dhe te tregtarit . 7 . Efektet ne ndryshimin e kostove variabel , cmimeve dhe te volumit mbi fitimin . Ambientet e disa bizneseve nuk I lejojne manaxheret te rritin cmimin e shitjeve . Konkurenca eshte shume e fort per te lejuar ate . Ne te tilla raste menaxheret detyrohen te ulin kostot .Shpesh kostot mund te ulen duke perdorur matsa , me pak te kushtueshme ose duke duke bler materiale ne sasi shume te madhe duke perfituar keshtu diskaunte ( zbritje) ne cmimet , duke automatizuar punen etj. Per te vlersuar efektet e zvoglimit te ketyre kostove ne vjen mdihme analiza K V F : Marrim ne shembull : Pasqyra e te ardhurave per nivelin ekzistues e nje kompanie x paraqitet si me poshte : KOMPANIA X PASQYRA E FITIMIT 31/12/200x
% Shitjet 60000*10 Kosto variabel 60000*4 Marzhi I kontributit 600,000 240,000 360,000 100 40 60
Shpenzime fikse e te ardhura neto
240,000 120,000
Kompania ben propozimet e meposhtme : 1- Permireson cilesine e produktit te vetem te saj si pasoje ajo mund ti shese 54.000 cop ne vit 2- Rritet kosto variabel me 3,5 lek duke u bere 7,5 lek njesi 3- Punesohet nje inspektor kontrolli me pagen vjetore 25.000 lek Analiza e marzhit te kontributit per kete situate do te jepet me poshte; Kompania X Efektet e permisimit te llogaritura te cilesise : 1- Cmimet e shitjes te llogaritura 15 lek / njesi Kosto variabel e llogaritur 7.5 %100 50 45
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Marzhi I kontributit Efektet e ndryshimeve Marzhi I kontributit I vleresuar (7.5 x 54 000) Marzhi actual I kontributit Rritja ne marzhin Zbritet rritja me koston fikse Rritja me fitimin neto nga ndryshimet e pritura 405 000 lek 360 000 45 000 25 000 20 000 7.50 50
Pra kompania duhet ta beje ndryshimin ne cilesi sepse e ardhura (fitimi) neto do te rritet me 20 000 lek ne qofte se do te ndodhin ndryshimet e mesiperme . Kudo ku ka ndrushime ne cmimet e shitjes , kosto variabel per njesi shpenzimet fikse duhet te llogaritet nje pike e re e BE . Efekti I perbashket I ndryshimeve te KV , KF , cmimeve e volumit Shpesh ne praktik ndodh qe nuk kemi vetem ndryshimin e nj faktori per njherazi mund te ndryshojme edhe kostot dhe volume e shitjeve .Le te shohim ne disa shembuj : 1Ndryshimi ne kosto dhe volumin e shitjes Aktualisht kompania shet 400 furra = 100 000 lek Menaxhert e shitjeve mendojne se nje rritje prej 10 000 lek ne buxhetin e rreklames do te rriten shitjet mujore me 30 000 lek . A duhet te behet ky shpenzim per reklame ?
Volumi I shitjeve 400 x 250
100 000
Shpenzime direkte__400x 150_____60 000 Marzhi kontributit Zgjishje: Marzhi total I kontributit I shpresuar : 130 000 lek x 40 % = Marzhi total actual 100.000 x 40 %______40 000 Rritjet ne marzh 12 000 46 52 000 40 000
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ndryshimi ne koston fikse 10 000 Rritja e fitimit neto 2000
Po duhet te rritet buxheti I reklames Ose me metoden tjeter Marzhi I kontributit I pritshem ( I shtuar ) Lek 30.000 x 40 % (raporti I MK ) = 12 000 Shpenzimet e shtuara reklam = Rritjet e fitimit neto 10 000 2000
2- Ndryshimi ne kostot fikse dhe cmimet e shitjes Supozojme se kompania jone aktuale shet 400 furra ne muaj .Me qellim qe te rritet volumi I shitjes menaxhimi vendosi te ule cmimet ne 20 lek per njesi e te rrite shpenzimet e reklames me 15 000 lek ne muaj . Ne qote se keto ndryshime do te behen , shitja e njesive do te rritet 50% . A do te ndermerren keto hapa ? Zgjedhje : Ulja 20 lek e cmimit te shitjes do te ulet me 20 lek marzhin e kontributit pra nga 100 = ( 250 150 )ne 80 = ( 230- 150 ) Marzhi total I kontributit I shpresuar : 400 cop x 150 % x 80= 48 000 Marzhi total I caktuar 400 x 100 lek = 40 000 Marzhi I kontributit I shtuar 8 000 Ndryshimi ne koston fikse 15 000 Ulja ne fitimin neto 7 000
Pra ndryshimi nuk duhet te behet . I njejti rezultat arrihet nga pergaditja e pasqyres krahasuese nga pergaditja e pasqyres se te ardhurave si me poshte :
400 furra Total Shitjet Njesi 250 600 furra Total 138,000 Njesi 230 DIP 38,000
47
100,000 90,000 Shpenzim variabel 60,000 150 150 30,000
Marzhi I kontributit Shpenzime fikse Fitimi neto (humbje)
40,000 35,000
100
48,000 50,000 -
80
8,000 15,000
5,000
2,000
7,000
3- E njejta analize e rruge veprimi eshte kur ndryshojne se bashku ted y kostot dhe volumi I shitjes. 8 . Analiza K V F ne shume produkte Tema shitje mikse do te thote kombinim relative ne te cilin produktet e nje kompanie jane shitur .Menaxheret perpiqen te arrijne kombinimet me te mira te cilat do te sjellin sasine me te madhe te fitimit . Shumica e kompanive prodhojne shume produkte e shpesh keto produkte nuk sjellin te njejtin fitim . Ne qote se nje kompani shet me teper se nje produkt analize e BE eshte me komplekse sesa ne ato me nje produkt . Arsyeja eshte se produkte te ndrysheme do te kene cmime te ndryshme shitje , kosto te ndrysdhme e marzhe te ndryshme kontributi . Per pasoj pika BE do te varet nga perzierja ne te cilen do te shiten produktet e ndryshme . Supozojme se nje kompani ka 2 linja prodhimesh A dhe B me te dhenat : BE = 27.000/45% = 60.000 leke
Linja A Totali Shitje Shpenzimet Variabel 20,000 15,000 Linja B Totali 100 75 80,000 40,000 Linja A + B Totali 100 50 100,000 55,000
% 100 50
Marzhi I kontributit
5,000
25
40,000
50
45,000
45
Shpenzime fikse
27,000
Fitimi neto
18,000
Sic shihet nga tabela BE = 60 000 lek eshte llogaritur nga pjestimi I kostos fikse me raportin mesatar te marzhit te kontributit 45% .Por kjo pike BE perfaqesone per aq kohe Be = 60 000 lek sa shitjet e perziaera nuk ndryshojne . Ne qotese ndryshojne shitjet sigurisht qe do te ndryshojne edhe BE , p.sh ne vitin e ardheshem do te shiten me teper artikuj te linjes A e mund te kemi keto te dhena: 48
Linja A Totali Shitjet Shpenzimet Variabel . 80,000 60,000 % 100 75 Linja B Totali 20,000 10,000 % 100 50 Linja A+B Totali 100,000 70,000 % 100 70
20,000
25
10,000
50
30,000
30
shpenzime fizike
27,000
Fitimi neto
3,000
BE =27.000/30%=90.000 lek Megjitese shitjet kane mbetur te pandryshuara 100 000 ne totalin e ndryshuar jane shtuar shitjet e artikullit te linjes A e pekesuar ato te B si pasoje raporti I marzhit I kontributit (mesatar) ku renie nga 45 ne 30 % gje qe ka quar ne rritjen e pikes B nga 60 000 ne 90 000 lek. Ne llogaritjet e bera deri tani kemi perdorur marzhin e kontributit ne terese . I njejti perfundim do te arrihet edhe pot e perdoret marzhi I kontributit per njesi . Per ta ilustruar supozojme se kompania prodhon 2 artikuj produkte X dhe Y me te dhenat per 2 vite si me poshte :
MK njesi Totali njesi shitje 2005 1,000 3 3,000 4,000 Marzhi mesatar I kontributit njesi 14000 :4000 16000 :4000 3,5 4 2006 2,000 2,000 4,000 Totali MK 2007 5,000 9,000 14,000 2008 10,000 6,000 16,000
Produkti X
Produkti Y
lek 5
Nga tabela duhet vene re dy gjera : Se pari per vitin 2005 qe shitjet jane 1 000 me 3 000 marzhi mesatar I kontributit per njesi eshte 3.5 lek Se dyti shitjet ne vitin 2006 jane ndare ne shuma te barabarte per 2 000 gje qe ka sjell nje rritje prej 0.5 per njesi ndaj vitit te meparshem . Kjo sepse eshte rritur shitja e produktit A I cili eshte m me perfitom se B . 49
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Rendesia e marzhit te kontributit Sic kemi deklaruar ne fitim te ketij leksioni analiza K V F gjithemon kerkon kombinimet me te brendshme te kostos variabel , Kostove fikse , cmimeve te shitjes dhe volumeve te shitjes . Shembuj qe u dhane deri tani pikerisht reagojne se efektet ne marzhin e kontributit eshte nje mendim kryesore ne vendosjen per kombinimin me te brendeshim te ketyre faktorve . Ne kemi pare se fitimi ndonjeher mund te permiresohet nga ulja ne marzhin e kontributit ne qote se shpenzimet fikse mund te ulen ne sasine me te madhe . Per me teper ne kemi pere se rruga e permirsimit te perfitimeve eshte rritja e shifres se marzhit total te kontributit . Ndonjeher kjo mund te behet nga ulja e cmimeve te shitjet e prandaj vjen edhe rritja e volumit ,ndonjehere mund te behet nga rritja e kostove fikse si p.sh. per reklamen (gje qe rrit edhe volumin e shitjes)dhe ndonjeher ajo mund te behet nga kombinimi I kostove variabel dhe fikse me ndryshimet perkatese ne volum . Jane te mundeshme shume kombinime te tjera te faktorve . Permbledhje . Analiza KVF eshte nje nga pergjegjesite me shpres te menaxhimit . Ajo perfshine gjetjen e kombinimeve me te favorshme te kostove variabel , te kostove fikse , cmimeve te shitjes , volumit te shitjes dhe perzierjes se produkteve te shitura . Analiza KVF e pajis menaxherin me nje mjet te fuqishem per te identifikuar ato rrug te veprimit qe do ta permiresonin leverdishmerine . Kjo analize na lejon gjithashtu te percaktojme ne cilen sasi te prodhimit do te jemi ne piken BE te tyre . Metodat e llogaritjes se analizes KVF Jane ato ekuacionale , grafike , marzhi I kontributit dhe raporti I marzhit te kontributit per njesi .
TEMA : 4
PERCAKTIMI I CMIMIT TE PRODUKTEVE DHE SHERBIMEVE
1. Cmimi I produkteve standarte 50
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 2. Cmimi I produkteve te reja 3. Cmimi I kohes dhe materialeve 4. Modeli variabel I cmimit Shume firma nuk kane problem cmimi . Ato prodhojne nje produkt qe eshte ne konkurenc me nje tjeter ,ose produkte te ngjashme per te cilat tashme ekzistone nje cmim tregu . Kosumatoret nuk do te paguajne me teper se ky cmim , keshtu qe ne keto kushte nuk eshte e nevojshme asnje llogaritje cmimi. Ndonje firme duke hy ne treg ngarkone ate cmim qe prt direkt tregu . Ne nje shitje te gjere , produktete firmave ndjekin kete tip te modelit te cmimt . Ne kete situate ceshtja nuk eshte se qfare cmimi do caktuar , por ceshtja eshte sa te prodhohet . Ne kete kapitull ne jemi perqendruar ne situaten e zakonshme ne te cilen perballet nje firme , me problemet e vendosjes se cmimeve te saj , si dhe vendimin sa te prodhohet .Vendimi I cmimit eshte konsideruar nga shume vete si vendim I vetem me I rendesishem qe ka per te marr nje menaxher . Dhe kjo sepse cmimi I produkteve nuk eshte thjesht nje vendim marketing , apo financiare , per me teper ai eshte nje vendim qe prek te gjitha aspektet e aktiviteteve ten je firme , dhe si I tille ai ndikon me tere sipermarrjen . Meqe cmimi I caktuar per produktet e nje firme percaktone ne mase te madhe sasit qe klientet do te ishin te gatshem te blejne , vendosja e cmimeve dikton rrjedhjen e te ardhurave ne nje firme . Ne qofte se keto te ardhura nuk do te mjaftojne per te permbushur te gjitha kostot e firmes ajo nuk mund te mbijetoj per nje koh te gjate . Kjo eshte e vertet , pavarsisht se sa me kujdes mund te jete kontrolluar kostot ose sa menaxheret t novatore mund te jene shkarkuar nga pergjegjesia e tjera te tyre . Kosto eshte nje faktore kyc ne vendimin e cmimit . Ne kete kapitull ne do te shikojme se si kostot ndikojne ne vendimin e cmimit .
1 . Cmimi I produkteve standarte Jo te gjitha vendimet e cmimit jane drjtuar ne te njejten menyre . Disa vendime cmimi lidhen me cmimin e produkteve standarte qe u shiten klienteve ne rutinen e perditeshme te drejtimit ( pra sipas llojit te firmes) te aktiviteteve te biznesit .Vendime te tjera te cmimit lidhen me porosite special te produkteve standarte ose afer standartit ose mbushjen e kapaciteteve prodhuese te paperdorura .Ketu do te shohim cmimin e produkteve standarte . Ne cmimin e produkteve standarte , koncepti kyc eshte te njihet se cmimet e shitjes duhet te jene te mjaftueshme per te mbuluar te gjitha kostot e prodhimit , administrimit dhe shpenzimet fikse dhe variabel , si dhe te siguroj nje kthim te arsyeshem ne investimet e aksion mbajtesve , ne qofte se firma do te mbetet gjall dhe rritet . Ne vendosjen e cimeve afategjate normale ne produktet standarte te gjitha kostot jane te lidhura me vendimin e cmimit dhe duhet te merren parasyshe nga vendosesit e cmimit , ne qofte se gjykohet te arrihen qellimet e fitimit afategjate .Drejtimi me I zakonshem I cmimit te produkteve standarte eshte formulat e cmimit kosto plus e cila llogarite nje kosto baze e e pastaj I shtohet 51
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani kesaj kosto baze disa markup te percaktuara per te arritur ne objektin e cmimit te shitjes . Kosto baze sic kemi mesuar mund te percaktohet ne dy menyra te ndryshme me drejtimin e absorbimit ose me ate te kontributit ( me kostimin direkt ) . Drejtimi I absorbimit . Ne kete drejtim te cmimit kosto plus , kosto baze eshte percaktuar si kosto e prodhimit te nje njesie te produktit. Kosto e shitjes dhe administrative nuk jane te perfshira ne keto kosto baze , por jane mbajtur arasyshe nepermjet markup qe eshte shitur per te arritur ne objektivin e cmimit te shitjes . Keshtu markup duhet te jete mjaft I larte per te mbuluar kete kosto si dhe per ti siguruar kompanis nje marzh te kenaqshem fitimi . Per te ilustruar do te supozojme se nje kompani eshte ne procesin e vendosjes se nje cmimi shitje per nje nga produktet a saj standarte te cilat I ka bere disa ndryshime ne projektime . Departamenti I llogarise ka grumbulluar te dhenat e meposhteme per kete produkt : Per njesi Materiale direkte Pune direkte Shpenzime variabel Shpenzime fikse (bazuar ne 10 000 njesi) Shpenzime variabel shitje administrative 6 lek 4 3 7 2 10 000 70 000 Totali
Shpenzime fikse administrative + shitje ( bazuar ne 10 000 njesi )
Hapi I pare eshte te llogaritet kosto e prodhimit te nje njesi e produktit . Per kompanin tone kjo kosto eshte 20 lek e llogaritur : Materiale direkte Pune direkte 6 4
Te pergjitheshme ( 3 variabel + 7 fikse ose 250% pune direkte 10 Totali I kostos absorbimit nje njesi 20 lek
Le te supozojm se me qellim per te arritur objektivin e saj te cmimit te shitjes kompania ka nje praktik te pergjitheshme te shtimit te nje markup = me 50% te kostos se prodhimit ,pra cmimi I shitjes do te jete I barabart me 30 lek per njesi . Ne qofte se kompania jone prodhon dhe shet 10 000 njesi te poduktit te saj me cmimin shitje 30 lek per njesi pasqyra e e te ardhurave do te jete : KOMPANIA X PASQYRA E TE ARDHURAVE Baza absorbuese Shitjet ( 10 000 cope x 30 lek) 300 000 52
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Kosto e prodhimit te shitur (10 000x 20 lek Marzhi bruto Shpenzimet shitjes + administrative (10 000 x (2 lek variabel + 1 lek fiks ) Te ardhurat neto 30 000 70 000 200 000 100 000
Drejtimi I kontributit Ndryshone nga ai I absorbimit ne cmimin kosto plus me ate qe ai I thekson kostos nga sjellja me teper se sa nga funksioni . Keshtu nen kete drejtim kosto baz konsiston ne shpenzimet variabel te shoqeruara me nje produkt . Te perfshira jane shpenzimet variabel te shitjes dhe administrative si dhe shpenzimet variabel te prodhimit .Meqe nuk ekziston asnje element I kostos fikse I perfshire ne baze , markup qe eshte shitur duhet te jete I majftueshem per te mbuluar kostot fikse si dhe per te siguruar perfitimin e deshiruar per njesi .Per ta ilustruar marrim perseri kompanin X . Baza e perdorue per llogaritjen e kostos sipas drejtimit te kontributit do te jete : ( te dhenat jane ato te drejtimit te absorbimit ) Materiale direkte Pune direkte Shpenzime variabel prodhimi 6 4 3
Shpenzime variabel shitje dhe administrimi 2 Totali I shpenzimeve variabel 15
Le te supozojme se kompania ka gjetur qe markup prej 100% teshpenzimeve variabel qe eshte I majftueshem per te mbuluar shpenzimet fikse dhe per te siguruar perfitimin . Per te treguar si perdoret formula (1) supozojme se komapnia H ka percaktuar se nje shume prej 2 000 000 lekesh eshte e nevojshme per te prodhuar dhe shitur 50 000 njesi te produktit X cdo vite . Investimi 2 milon leke do te mbulonte blerjen e paisjes dhe sigurimin e fondeve te nevojshme per te mbajtur inventaret dhe fondet e klienteve . Mbi te gjitha departamenti I llogarise I kompanise vlerson se kostot e meposhtme dhe aktiviteti do te shoqerohet me prodhimin dhe shitjen e produktit X : Numri I njesive te shitura vjetore Inventari I kerkuar Kosto e prodhimit ten je njesie Shpenzime shitje + administrative 50 000 2 000 000 30 700 000
Ne qote se kompania deshiron 25% ROI markup I kerkuar do te jete (perdoret formula (1) 53
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 25% x 2 000 000 + 700 000 1 200 000
% Markup =-------------------------------------- = ------------------ = 80% 50 000x 30 1 500 000
Duke perdorur kete % markup cmimi I shitjes se nje njesie te produktit X do te vendosej : Kosto e prodhimit Markup 80% x 30 Cmimi I shitjes 30 24 54 leke
Si prove se 54 leke cmimi = shije per produktin X do tI lejoje kompanise te arije nje ROI prej 25% po paraqitim pasqyren e te ardhurave te kompanise dhe llogaritjet ROI : KOMPANI H Pasqyra e te ardhurave te buxhetuara Shitjet (50 000 x 54 ) Kosto e prodhimit te shitjes Marzhi bruto Shpenzime shitje + administrative E ardhura operuese 2 700 000 1 500 000 1 200 000 700 000 500 000
ROI e projektuar (bazuar ne venien e 2 milon lek asete ) E aedhura neto operuese shitjet
----------------------------------- x --------------- = ROI Shitjet 500 000 asetet operuese 2 700 000
------------------------- x ----------------------------- = 25% 2 700 000 2 000 000
Formula (2) zbatohet ne te nejten menyre pervec se ajo perdoret ku menaxheret preferojne te bazojne markup me kostot variabel e te perdorin drejtimin e kontributit ne pergatitjen e pesqyrave. Pershtatja e cmimeve ne kushtet e tregut 54
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Megjithese drejtimi kosto plus qe kemi diskutuar mund te jete I nje ndikimi te madh per menaxheret ne percaktimin e cmimit objektiv te shitjes , duhet te kete kujdes per te mos zbatuar formulat e kostos plus shume ngushtesisht .Arsyeja eshte sepse ato tentojne te injorojne lidhjen midis cmimeve dhe volumit dhe ne qote se ato do te zbatohen ne menyre te ngurt mund te rezultojne me pak fitim per firmen . Me qellim qe te bejme te zbatueshme formulat e cmimit kosto plus kompanit zakonisht duhet te bejne 3 gjera : Se pari ato rrall e cmojne saktesisht nje produkt me cmimin e sugjeruar nga formula kosto plus . Kosto e perdorur ne formula sherben si nje baze per vendosjen e cmimeve ne nivelin e tyre me te ulte cmimi aktual perfundimtar I shitjes mund te jete shume me I lart se kjo e dhene minimum . Shume njerez kane nocionin e gabuar se cmimi eshte nje funksion I pater I kostove kur ne fakt kosto sherben ne pjesen me te madhe per te percaktuar nivelin me te ulte qe mund te jete vendosur . Faktor jo kosto te tille si pozicioni konkurues , strategjia promocionale , ambalazhimi dhe mundesit per te arritur diferencen afategjate te produkteve mund te lejojne nje menaxher te vendos nje cmim me te larte se shifra e siguruar nga perdorimi I formulave te kostos . Se dyti vendosesi I cmimit duhet te njohe se edhe ne qote se ka qene nje marzh I arritshem per 20 ose 30 vjet , nuk ka siguru se a do te vazhdoj te jete I arritshem , psh magazinat fqinje ushqimore papritur kane zbuluar me 1940 se marzhi qe ata kane siguruar per shume dekada nuk ishte I arritshem me gjate per shkake te zhvillimit te supermarketeve te medha zinxhir .Kete e fundit , nga ana e tyre zbulon me 1970 se marzhi qe ato kishin gezuar per afro tre dekada ishte per nga njesite ushqimore vetesherbim . Se treti kompanite nuk do te perdorin te njejtin markup per te gjitha linjat e produktit por me mire do te varioje markup sipas klienteve , nevojave ose praktikes se pergjitheshme industrial . Pse perdoren te dhenat e kostos ne cmim ? Se pari ne marrjen e vendimit te cmimit menaxhert vihen perball nje morie pasigurisht . Cmimi kosto plus perfaqeson nje pike te fitimit , nje rruge te largimit ndoshta te disa pasigurive dhe hedhjen drite mbi te tjerat . Me kete menyre menaxhet mund te jene ne gjendje te ndjek rrugen e tij me te lete nepermjet vendosjes se nje cmimi qe do te jete I pranueshem duke patur ne dore kufizime. Se dyti cmimi I shitjes I bazuar ne formula mund tI jepe vendosesit te cmimit pamje ne kostot e konkurenteve ose ta ndihmoj ate te praktikoj cfare do te jete nje cmim konkurues . Per shembull qe qofte se nje kompani operon ne nje industri ku jane te zakonshme markup 30% mbi kostot e prodhimit , kompania do te jete ne gjendje te supozoj se ky model I njejte do te mbahet per produktet e reja . Nga ana tjeter markup standart mbi koston nje kompani mund te jete te neutralizoj ne shkall te madhe problemin e cmimit e te perqendrohet ne konkurimin ne menyr te tjera te tilla si ne shperndarjen ose ne afatet e kreditit . 55
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Se fundi shume firma kane nje game te tille te gjere produktesh dhe ato nuk kane kohe te bejne nje analize te detajuar K V F ne cdo artikull ose linje prodhimi . Formulat e cmimit kosto plus sigurojne nje rruge direkte dhe te shpejte per te arritur te pakten nje cmim eksperimental qe mund te rregullohet si ta lejoj koha dhe situate . 2. Cmimi I kostos dhe materialeve Ne vend te llogaritjes se cmimit me formulen kosto plus disa kompani perdorin nje drejtim alternative te quajtur cmimi I kohes dhe materialeve ne te cilat vendosen dy norma ( koeficiente ) cmimi : nje I bazuar ne punen direkte (ose kohen direkte ) dhe tjetri ne materialet direkte e perdoruara . Kjo metod cmimi eshte perdorur gjeresisht ne njesite e riparimit te TV e paisjeve , ne serviset e riparimit te automobileve , ne njesite e shtypit e ne tipe te ngjashme te organizatave te sherbimit . Gjithashtu perdoret nga llojet e ndryshme te profesioneve duke perfshire kontabilitet , konsulentet , farmacistet dhe prokuroret . Komponenti kohe Shprehet sin je tarife ( koeficient ) per ore pune direkte . Kjo tarife llogaritet nga mbledhja se bashku e tre elemnteve : 1. Kosto direkte e punes duke perfshire pagat dhe perfitimet anesore ; 2. Nje shperblim shtese per shpenzimet e shitjes dhe administrative te organizates ; 3. Nje perfitim I deshiruar per ore te kohes se punes . Ne disa organizata ( si ato te riparimit ) mund tengarkohet e njejta tariff orare pavarsisht se cili I punsuar eshte caktuar te komplatoj nje porosi . Ne disa organizata te tjera , tarifa mund te varioje sipas nenpunesve (pra njihet nje shkall kulaifikimi ) Komponenti material . Kompania materiale eshte percaktuar nga shtimi I shpenzimit te ngarkimit te nje materiali ne cmimin e faturave te ndonje materiali te perdorur me porosi . Shpenzimi I ngarkimit te materialit prashikohet per te mbuluar kostot e porositjes , dorzimit dhe ngarkimt te materialeve ne magazine , plus nje marzh fitimi ne vete materialet . Kjo mun te jete 30-50% te kostos se faturuar te materialeve . Nje shembulli cmimit te kohes dhe materialeve Supozojme se njesia e riparimit te automjeteve perdor cminin e kohes dhe te materialeve ne gjithe punen e saj te riparimit . Norma (tarifat) e kohes dhe te materialeve jane llogaritur si me poshte : Llogaritja e tarifes se kohes Njesia I paguan mekaniket e saj me nje mesatare perj 8 lek/ore dhe shpenzon + 3 lek /pre per perfitime anesore . menaxheri I njesis vlerson se kostot e mepshtme shtese e shpenzimet e shitjes dhe administrative kane qene si cdo vit : 56
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Mbikqyrja e njesis (+perfitimet anesore ) Furnizime Zhvlersimi Shpenzime te tjera shitje + administrative Totali 40 000 lek 16 000 70 000 90 000 216 000
Mekaniket e punesuar ne kete njesi punojne gjithesej 24 000 ore/vit menaxheri mendon se nje fitim I arsyeshem per njesine mund te llogaritet ne nje baze te 5 lek per ore te kohes se mekanikeve . Duke perdorur keto te dhena , ngarkesa e klienteve per cdo ore te kohes se sherbimit ne porosi riparimi do te ishte : Pagesa orare e mekanikut (+ perfitimet) Pjesa e shtuar e dyqanit e kosto te tjera Fitimi I deshiruar per ore te kohes se mekanikeve Totali I norms se ngarkimit per ore sherbim *(216 000 lek : 24 000 ore = 9 lek/ore) Llogaritja e sherbimeve te ngarkimit te materialeve Per materialet dyqani shpenzon kostot qe vijojne dorzimin dhe magazinimin e pjesve: Paga e punonjesve Sherbime Takse pasurie Siguracion Qera Shuma 30 000 16 000 4 800 1 200 8 000 60 000 (8+3) 11 9* 5 25
Koha e faturave e pjesve te perdoruara ne njesi arrine gjithesej 240 000 lek ne vite . Ne qofte se kompania deshiron nje marzh fitimi te barabart me 15% te kostos se faturuar te pjesve te perdorura , shpenzimi I ngarkimit te materialeve te perdorura (60 000 : 240 000)= 25% e kostos se fatures Marzhi I deshituar I fitimit Gjithesej 15% e kostos se fatures 40% te kostos se fatures 57
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Keshtu saisa e ngarkuar per pjeset e nje porosie do te konsistoje ne koston e fatures + 40% te kesaj kostoje per kuote te ngarkimit te matrialeve . Per te kompletuar shembullin tone nje porosi riparimi qe kerkon 2.5 ore te kohes se punes dhe 60 lek pjese do te cmohej si me poshte : Kohe pune (2.5 ore x 25 lek ) 62.5 lek
Materialet e perdorura Kosto e fatures 60 lek _84 lek 146.50
Kosto e ngarkeses (40%) 24 Cmimi total I porosis
Ne ndonje organizate tjeter ne vend te oreve te punes perdoren oret e makines ,bile duke mbajtur nje tarife te ndryshme per ore makine ne varsi te tipit te makines se perdorur . 3 .Cmimi I produkteve te reja Produktet e reja paraqesin problem me sfidese te cmimit per arsye se pasigurit jane te medha.Ne qote se nje produkt I ri eshte I ndryshem me ndonje gje aktualisht ne treg , kerkesa do te jete e pasigurt . Ne qofte se produkti I ri eshte I ngjashem me produktet qe jane shitur deri tani , pasiguria do te ekzistoje ne ate shkalle te zevendesimit qe do te jete midis produktit e ri dhe produkteve tashme te pershtatshme . Pasiguria do te ekzistoj gjithashtu ne kostot perfundimtare te marketingut e keshtu me radhe. Me qellim qe te rekomandohet niveli I ketyre sigurive nje firme shpesh do te rizgjedh disa tipe te eksperimentit ose testet e marketingut . Shume firma kane perdorur testin e marketingut me sukses te madhe me qellim qe te mblidhen te dhena lidhur me vendimin e cmimit . Drejtimi eshte te hyje produkti I ri vetem ne zona te zgjedhura para se gjithash me cmime te ndryshme ne zona te ndryshme .Ne kete menyre nje kompani mund te mbledhe te dhena mbi konkurencen me te cilen do te ndeshet ai produkt , ne lidhje midis volumit dhe cmimit dhe kontributin ne firme qe mund te pritet ne cmime dhe volume te ndryshme te shitjeve .Nje cmim qe mund te jete zgjedhur do e rezultoje ne kontributin me te madhe ne fitimet ne pergjithesi , ose qe duket me I miri ne lidhje me objektivat afategjete te kompanise .Natyrusht qe testi marketing nuk eshte e njejta gje si prodhim marketingu ne shkall te plote I nje produkti , por ai mund te siguroj informacion teper te dobishem qe mund te ndihmoj per tu siguruar se perpjekja ne shkall te plot do te jete e sukseseshme . Nje perfitim shtese mund te gjendet ne faktin se nepermjet testit marketing mund te jete e mundur te kapet ndonje gabim ne cmimin ne shkalle te vogel me mire se sa me gjeresi kombetare . Dy strtegji baze jane te vlefshme ne cmimin e produkteve te reja .Keto strategji cmimi jane t njohura si cmimi prekes (skimmning ) dhe cmimi penetrues . Cmimi perkes (reshqites ) perfshine vendosjen e nje cmimi fillestare te larte per nje produkt te ri me nje ulje progressive te cmimit me kalimin e kohes si dhe zgjerimin e arritjen ( Formimin ) e tregut .Qellimi I ketij cmimi eshte te maksimizoje perfitimet afatshkurter . Cmimi penetrues perfshine vendosjen e cmimeve fillestare te ulta me qellim qe do te 58
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani fitoje miratim te shpejt ne nje pjes te gjere te tregut . Ai kerkon nje skrific te disa perfitimeve me qellim qe te arrihet nje pozicion tregu me I mire afategjate . Se cfare pervetesone firma nga njera ose tjetra strategji varet se cfare po perpiqet ajo te perfundoj (kryej) dhe ne cilin drejtim duket se afrohen shanset me te medha per sukses . Nje argument I forte ne favor te cmimit reshqites eshte se ai afron mbrojtje kunder kostove te pepritura ne prodhim dhe marketingun e nje produkti .Ne qote se nje produkt I ri eshte cmuar ne nje baze penetrimi dhe papritmas kostot jane te larta . Kompani do te detyrohet te rrise cmimet me vone , gje kjo e lehte per tu bere kure ne po perpiqemi te fitojme nje pranim te gjere tregu per nje produkt . Nga ana tjeter ne qofte se nje produkt I ri eshte cmuar , fillimisht ne nje nivel reshqites , kompania ka nje shtese te mbrojtjes qe mund te perdoret per te thithur ndonje kosto papritur ose rritje te kostos . Edhe ne qofte se kjo me vone ben qe ulja e cmimit te jete me pak se e shpresuara , kompania akoma do te jete ne pozicion me te favorshem te uljes se cmimeve se sa ngritjes se tyre . Sa me lete te behet luhatja ne treg , aq me e vogel eshte mundesia qe rreshqitja te behet shume efektive , ose te pakten per nje periudhe shume te gjate te kohes . Per shembull , cmimi rreshqites eshte I mundur per shume vite ne industrin e kompjuterit per shkak te barierave telnologjike . Perkundrazi eshte e dyshimte nese ky drejtim cmimi eshte gjithmone nje factor ne marketingun e produkteve te pastrimit shtepiak . Deri tani ne kemi supozuar se nje produkt ka qene tashme I zhvilluar dhe eshte gati te shitet aq shpejte sa eshte vendosur cmimi . Ne shume raste vazhdimsia e ngjarjeve eshte e anasjellte , pra problem shtohet sit e zhvillohet nje produkt qe te jete I leverdishem per tu treguar me cmimin e deshiruar . Edhe ne kete situate kosto eshte factor vendimtare . Drejtimi I kompanise do te jete te vendose kosto detyre ( objektiv) qe mund te perdoren si udheheqesi ne zhvillimin e nje produkti qe mund te jete shitur Brenda niveleve te deshiruara te cmimit . Ky drejtim eshte perdorur gjeresisht ne industrine e paisjeve shtepiake , ku nje kompani do te percaltoj ne avance zonen e cmimit ne te cilen ajo deshiron te shitet nje modek I vacante produkti dhe pastaj do te vendose se sit e zhvilloj modelin .pjeset perberese do te projektohen dhe kostohen hap pas hapi per te pere nese kosto totale eshte ne perputhje me detyren e kostos se vendosur . Ne qote se pjeset do te riprojektohen dhe rikostohen dhe tiparet do te ndryshohen ose eliminohen deri sa kostot e pritura te bien Brenda detyrave te deshiruara . perseri do te analizohet kosto e prototipeve per te qene te sigurt se detyrat e caktuara jane arritur . Ne kete tip situate , kontabilisti mund te jete I nje ndihme te madhe per menaxhimin , per tregimin vazhdimisht I linjave midis kostove dhe volumit , per ndarjen (vecimin) e kostove perkatese ku nevojitet dhe nga ndihma dhe interpretimi ne organizate I te dhenave te kostos . Per te dhene nje shembull se si llogaritet nje e dhene e kostos detyre supozojm situaten qe vijon . Kompania X e paisjeve shtepiake do te prodhoj nje mikser dore qe do ta shese per 29 lek . Per te prodhur 25 000 cope/ vite do te kerkohet nje investim prej 625 000 lek . Kompania deshiron 15% ROI: Shpenzimet e shitjes dhe administrative te mikserve do te jene 200 000 lek ne vite .Duke patur keto te dhena detyra e kostos per te prodhuar nje mikser do te 59
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani jete : Shitjet e projektuara (25 000 cope x 29 lek) Markup I kerkuar : Shpenzime shitje + administrative ROI I deshiruar (15% x 625 000) Totali I markup Detyra e kostos per prodhimin e 250 000 copeve Detyra e kostos per nje mikser : 431 250 : 25 000 = 17,25 lek Keshtu kompania do te prodhoj mikserin e ri vetem ne qote se aim und te prodhoj me nje kosto detyre prej 17,25 lek ose me pak . 4 . Modeli I cmimit variabel Drejtimi I marzhit te kontributit ne cmimin mund te paraqitet ne nje forme te pergjitheshme si vijon : 200 000 93 750 293 750 431 250 725 000 lek
_________________________________________________________________________ Kosto variabel Materiale direkte Pune direkte Shpenzime variabel prodhimi Shpenzime variable shitje dhe admininistrimi Toatali kostove variabel Markup ( per te mbulauar kostot fikse e titimin e deshiruar ) _________xx______ Cmimii shitjes ( detyre ) xxxx tavan xxx xxx xxx xxx xxxx Dyshime hapsira e fleksibilitetit
__________________________________________________________________________ Ky drejtim jep me taven dhe nje dysheme midis te cilave operon nje vendoses cmimi . Tavani perfaqeson cmimin qe nje manaxher do te pelqente te arrinte , e ne te vertet duhet ta arrije ne vellimin e shitjes ne nje afat te gjate . Por ne kushte sigurie modeli tregon se 60
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani menaxheri mund te levize ne hapsiren (zonen) e fleksibilitetit , sic mund te beje nen dyshemene e kostove variabel ne kuotimin e nje cmimi ne nje klient perspektiv . Cfare jane kushtet nen te cilat nje cmim I bazuar vetem ne kostot variabel mund te vlersohet : 1- Kur ekzistojne kapacitete te pazena 2- Kur operohet nen kushtet e rrezikut 3- Kur vihesh perballe konkurences se ashper ne porosi (urdhera) te vecanta nen nje situate konkuruese te ofertes . Kur ekziston ndonje nga keto kushte , mund te jete e mundur te rritet levizshmeria nga cmimi I disa porosive , produkteve ose erdherave ne ndonje sasi mbi kostot variabel edhe ne qofte se kjo sasi eshte me e vogel se sa markup normal . Le te shikojme tani secilen nga tre kushtet e listuara me siper . Kapaciteti I lire . Ne qofte se kompania ka kapacitet te lira e nuk mund te perdoren per te zgjeruar shitjet e rregullta ne cmimet e rregullta . Nen keto kondita , ndonje perdorim ne te cilin kapacitet I I lire mund te sjelle rritjen e te ardhurave me teper se sa kostot variabel (dhe ndonje rritje e kostove fikse ) do te rrite te ardhurat neto te pergjithshme . Perdorimi mund te vije ne formen e nje urdheri special per nje produkt te rregullt mga nje klient qe kompania nuk e furnizon zakonisht ( te tille si nje treg I jashtem ). Ose mund te vije ne formen e nje modifikimi te lehte te nje produkti te rregullt qe te shitet nen emrin e nje marke zoteruese te nje klienti te ri .Ose perdorimi mund te vije ne formen e nje urdheri special per nje produkt qe kompania nuk e prodhon zakonisht .
TEMA : 5
BUXHETIMI NJE MJET I RENDESISHEM I DREJTIMIT

Ceshteje kryesore : 1- Buxheti personal , domosdoshmeria e master buxhetit , planifikimi strategjik . 2- Zgjedhja e periudhes se buxhetimit , buxheti I vete ngarkuar . 3- Pjeset perberese ten je master buxheti , lidhja midis tyre , periudha e pergatitjes . 4- Pergatitja e master buxhetit ne kompanite prodhuese . 5- Ndryshimi midis master buxhetit ne kompanite prodhuese e sto tregtare . 6- Hartimi I master buxhetit ne kompanite tregtare . 61
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 7- Buxheti me baze zero .
1 . Buxhetimi personal , domosdoshmeria e master buxhetit , planifikimi strategjik . Buxhetet personale . Pothuajse kushdo buxheton (planifikon) ne shume drejtime edhe pse shume nga keta njerez qe pergatitin dhe perdorin buxhetet nuk njohin ate pune qe bejne si buxhetim p.sh shumica e njerezve bejne vlersimin e te ardhurave qe do te realizohen ne disa periudha te ardhme e plaanifikojne shpenzimet per ushqime , veshmbethje , uje energji e keshtu me radhe . Si rezultat I ketij planifikimi shpenzimet zakonisht do te mbeten brenda kufijve te percaktuar te te ardhurave . Ne berjen e ketyre hapave personi kalon neper nje proces buxhetimi sepse ai : se pari bene nje vlersim te te ardhurave . se dyti planifikon shpenzimet dhe se treti kufizon shpenzimet ne perputhje me planin . Te tere individe , ne disa kushte te tjera perdorin vlersimin e te ardhurave dhe shpenzimeve per te parashikuar kushtet e tyre financiare qe do te jene ne te ardhmen . Buxhetet e perfshira ketu mind te ekzistojne vetem ne mendjen e personit por ato jane buxhete ne kuptimin se ato perfshijne planet se si do te sigurohen e perdoren rezervat (burimet) ne periudha kohe te caktuara . Buxhete e firmave te prodhimit kryejn te njejtat funksione si buxhetet e pergatitura nga persona te ndryshem . Buxhetet e biznesev tentojne te jene me te detajuara e perfshijen me teper pune ne pergatitjen e tyre (sepse ato jane formale me teper se indormale ), por jane ta ngjashme me buxhetet personale ne shume aspekte .Ashtu si buxhetet personale ato ndihmojne ne planifikimin e kontrollin e shpenzimeve ato gjithashtu ndihmojne ne parashikimin e rezultateve vepruese e kushteve financiare ne periudhat e ardhshme . Le te shohim tani kuptimin e buxhetit e rendesin e tij ne nje aspect me te gjere ne firmat prodhuese , te sherbimit dhe tregtare . 1-Buxheti eshte bje plan finaciar qe parashikon rezervat e nevojshme financiare e burime te tjera per te arritur qellimet financiare ne nje periudhe kohe te caktuar . Ai perfaqesone nje plane per te ardhemen ne terma sasiore . Akti I pergatitjes se buxhetit eshte quajtur buxhetim . Perdorimi I buxheteve per te kontrolluar aktivitetet e nje firme njihet si kontroll buxhetor . Master buxheti eshte nje permbledhje e te gjithe fazave te planeve te kompanise dhe synimeve per te ardhmen . Ai cakton detyra specifike per shitjet , prodhimin , shperndarjen e aktivitetet financiare e ai (master buxheti) pergjegjesisht arrine kulmin e nje projektimte pasqyres se te arsdhurave neto e nje pasqyre te projektuar te rrjedhjes cesh . Shkurt masterbuxheti perfaqeson nje shprehje te plot te planeve te manaxhimit per te 62
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani ardhmen e se so do te permbushen keto plane . Nje nga vlerat e medha te buxhetimit eshte se ai kerkon nga menaxheret tI japin planifikimit prioritetin kryesor midis detyrave te tjera te tyre . Per me teper buxhetimi u siguron manaxherve nje mjet per komunikimin e planeve te tyre ne nje rruge (menyre) te rregullt neper nje organizat te tere . Kur buxhetet jane ne perdorim , nuk ka sanje dyshim ne ate se cfare duam dhe si duan te arrijne manaxheret . Perfitime te tera (avantazhet) emaster buxhetit jane : 1 . Ai u siguron manaxhereve nje rruge per tI dhene form projekteve te tyre planifikuese . 2 . Ai jep qellimet dhe objektivat e percaktuara qe shperbejne si standart per vlersimin e performancave te mevonshme . 3 . Zbulon vendet e ngushta (ne kapacitet prodhues) perpara se ato te ndodhin , te shfaqen . 4 . Master buxheti kordinon aktivitetet e tere oragnizates nga integrimi I planeve dh objektivave te pjesve te ndryshme : Planifikimi strategjik .Planifikimi afatgjate I njohur gjithashtu si planifikim strategjik eshte procesi I caktimit te qellimeve afategjata dhe vendosjen e mjeteve me te cilat do te arrihen keto qellime . Ndersa planifikimi afatshkurter eshte perqendruar ne detajet e veprimit per periudhen pasardhese financiare , planifikimin strategjik I adresohet qellimeve me te gjera si zhvillimin e nje produkti te ri , vendosjen e impjanteve dhe pasisjeve e ceshtje te tjera qe kerkojne te planifikohen per vite me perparesi (me avance). Koha e planifikimit strategjik mund te jete deri per 20 vjet te ardhshme , por zakonisht ajo eshte pergatitja e buxhetit themelor I cili detajon plane per sigurimin dhe vendosjen e shumices se pasuris , makineri e paisje . Koordinimi I veprimeve . Nese eshte pranuar ose jo nje master buxhet nga nivelet me te ulta te menaxhimit , kjo do te ishte reflektuar ne : 1- shkallen ne te cilen top-menaxhimit punon programin e buxhetit si pjese vitale e aktiviteteve te kompanise dhe 2- rrugen ne te cilen top menaxhimi perdor te dhenat ebuxhetuara . Qe nje program buxheti te jete I sukseshsem ai duhette kete pelqimin dhe mbeshtetjen e plot te personave qe zene pozicione kyce ne drejtim . Ne qofte se personi I ulet ose I mesem I drejtimit kupton se top menaxhimi eshte I meshefte ne buxhetim ose toleron buxhetimin si nje te keqe te domosdoshme qendrimi I tyre do te reflektoj nje pakesim te ngjashem te entuziazmit . Buxhetimi eshte pune e veshtire ne qote se top menaxhimi nuk eshte entuziast ne ekzekutimin e tij (te programit te buxhetit) padyshim qe edhe te tjeret nuk do te bejen ndryshim . Ne administrimin e programit te buxhetit eshte nje rendesie te vecanet qe top menaxhimi te mos e perdor buxhetin si nje shkop per te shtypur nenpunesit (per te ushtruar presion mbi ta), ose sin je rruge per te gjetur dike fajtor per nje problem te caktuar . 63
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ky tip I thesit negative thjesht do te shkarkoj armiqesi ,tension dhe mosbesim me teper se sa kooperim e produktivitet . Me teper se sa perdorimi si nje mjet personi buxheti duhet te perdoret si instrument pozitiv per te ndihmuar ne vendosjen e qellimeve ,ne matjen e rezultateve te veprimit e ne percaktimin (izolimin) e zonave qe kane nevoje per vemendje te vecante .Administrimi I programit te buxhetit kerkon vemendje e ndjeshmeri te madhe nga pjeset e menaxhimit . Menaxhimi duhet ta ket te qarte e te mbaje mire parasysh se dimensioni njerzore ne buxhetim eshte I nje rendesie kyce . Eshte e lehte per menaxhimin te preokupohet me aspektet teknike te programit te buxhetimit e te perjashtoje aspektet njerzore . Por buxhetet jane te motivojne punpnjesit e te koordinojne perpjekjet . Preokupimi me leket dhe qindarkat ne buxhet ose qenien I ashper , I ngurte ne administrimin buxhetor vetem mund te coje ne pengim , ne deshtim te ketyre planeve . Evulimi I Performances (raportet e realizimit) Pervec deytrave te tjera nje masterbuxhet gjithashtu kryen nje funksion tjeter te rendesishem si jep siguron nje baze te krahasimit kundrejt te ciles do te krahasohen , maten rezultatet aktuale e te percaktohen masat e organizates per te kontrolluar operacionet e saj . Nje firme duhet te monitoroj rezultet e saj aktuale e te krahasoje ato me rezultatet e palnifikuara per te percaktuar nese ka ndryshime te padobishme qe paralajmrojne shqyrtime . Kjo mund te permbushet nge pergatitja e raporteve te performaces qe permbajne 4 kolona : nje per te dhenat e buxhetit , nje per te dhenat aktuale , e nje per diferencat , e nje per shpjegimin e diferencave te cilat jane te interest primar . 2 . Zgjedhja e periudhes se buxhetimit Buxhetet mbrojne pervetesimin (sigurimin) e tokes , ndertesave e ceshtje te tjera te paisjeve kapitale (shpesh quhet edhe buxhet kapital), pergjegjesisht kane horizont mjaft afategjat e mund te shtrihen ne 30 vjet ose me teper ne te ardhemen .Vitet me te vonshme te mbulimit nga buxhetet e tilla mund te quhen te papercaktuara , pa kufij port e pakten menaxhimi mban planifikim te mjaftueshem per tu siguruar se fondet do te jene te pershtatshme kur te behet e domosdoshme blerja . Pasi kalon koha paisjet themelore qe dukeshin sit e papercaktuara vijne gjithmone e me teper ne fokus dhe buxheti kapital do te jete ne pajtim me kohen . Pa planifikime te tilla afategjeta nje organizate papritur do te kuptoj se jane te nevoshme blerjet e makinave e paisjeve themelore por nuk do te gjeje fondet e duhura , te pershtateshme per te bere blerjen . Buxhetet operuese zakonisht hartohen te mbulojne nje periudhe nje vjecare . Kjo periudh duhet te korespodoje me vitin fiscal te kompanise keshtu qe te dhenat e buxhetit tem und te jene te krahasueshme me rezultatet faktike . Shume kompani I ndajne buxhetet e tyre vjetore ne 4 tre mujore . Tremujori I pare pastaj ndahet ne muje dhe vendosen shifrat e buxhetit mujore , me saktesi te dhena , 3 tremujoret e tjere vendosen me shifra totale . Sic perparon viti (me kalimin e 3 mujorit te 1) te dhenat per 3 mujorin s dyte ndahen ne muaj , pastaj ato te 3 mujorit te trete e keshtu me radh .Kjo forme e ndertimit te buxhetit ka avantazhin se kerkon vemendje te pandryshueshme e rivlersim te te dhenave te buxhetuar . Buxhetete vazhdueshme ose te perhereshme po bhen shume popullore . Nje buxhet I vazhdueshem eshte ai qe mbulon nje periudh 12 mujore por qe ne te cilen shtohet vazhdimisht nje 64
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani muaj I ri ne fund te periudhes korente pasi qe ajo eshte kompletuar . Mbrojtesit e buxheteve te vazhdueshme deklarojen se ky drejtim I buxhetimit eshte superior mbi drejtimet e tjera me ate qe ai mbane parasyshe mendimin e menaxhimit e planifikimit per 12 muaj .Keshtu ai stabilizon horizontin e planifikimit . Ne drejtimet tjera te buxhetimit , horizonti I planifikimit behet me I shkurter me kalimin e vitit . Suksesi I ndonje program buxhetore do te percaktohet ne shkall te madhe nga rruga ne te cilen vete buxheti zhvillohet . Pergjegjesisht programet buxhetore me te suksesshme jane ato qe I lejojne menaxheret qe kane pergjegjesi mbi kontrollin e kostos per te pergatitur vlersimet e buxheteve te tyre . Ky drejtim I pergatitjes se te dhenave te buxhetit eshte veqanerisht I rendesishem ne qofte se buxheti eshte per tu perdorur ne aktivitetet kontrolluese te manaxhimit pasi ai eshte hartuar . Kur menaxheret pergatitin vete te dhenat e buxhetit te tyre buxhetet e pergatitur quhen te vetengarkuar (gjithashtu te quajtura buxhete pjesmarrse). Epersite e ketyre buxhetev jane : 1- Personat ne gjithe nivelet e organizates njihen si antaret e skuadres se planifikimit , pikpamjet e te cileve gjykohen dhe vlersohen nga top menaxhimi . 2Personi ne kontakt direkt me nje aktivitet eshte ne pozicionin me te mire te blerjes se vlersimeve te buxhetit . Prandaje vlersimet buxhetore te bera nga persona te tille tentojne te jene me te sakta e me te mbeshtetura .
3- Nje person eshte me I prirure te punoj per vlersimin e buxhetit qe ai ka caktuar vete se sa te punojne ne realizimin e nje buxheti qe eshte ngarkuar atij nga lart . Pasi keto buxhete individuale jane hartuar qe te mund te punohen pa pyetje nga nivelet me te larta te menaxhimit . Ne qofte se nuk eshte I pranishem asnje system I kontrollit dhe bilanceve , ekziston rreziku qe buxhetet e vete ngarkuara do te jene te shkujdesur e do te lejojne gjithashtu shume liri ne aktivitete .Rezultati do te jete mungesa e efetivitetit dhe humbja . Prandaj perpara se buxhetet te pranohen ata duhet te rishikohen me kujdes nga superioret perkates . Ne thelbe te gjithe nivelet e nje organizate punojne se bashku per te bere buxhetin . Meqe top menaxhimi eshte pergjithesisht I panjohur me detajet , ceshtjet e kostos se perditeshme , ai do te mbeshtetet tek varsity per te siguruar informacionin e detajuar buxhetor kompanise si nje e tere dhe eshte vital ne marrjen e vendimeve te politikes me te gjere ne pergatitjen e buxhetit . Cdo nivel I pergjigjesise ne nje organizate kontribon ne rrugen qe eshte me e mire qe mundet ne perpjekjet e perbashketa per te hartuar nje dokument buxheti te integruar (te plote) .
3 . Pergatitja e master buxhetit , pjeset e nje master buxhetit , lidhja midis tyre. Masterbuxheti ndahet ne 2 pjese te medha : buxheti operative ai financiar. Buxheti operativ paraqet rezultatet e pritura te veprimeve . Ne nje kompani prodhuese ai permban dokumentat e meposhtme . Buxheti : 65
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 1- I shitjeve 2- I prodhimit a - I materialeve direkte b I punes direkte c I shpenzimeve te pergjitheshme d I inventarit ne fund 3- I kostos se marketingut 4- I shpenzimeve shitje e administrative 5- I pasqyres se fitimit . Buxheti financiar detajon shpenzimet kapitale e permbledh si veprimet qe ndikojne ne bilancin e cesh-it te kompanise dhe pozicionin financiar te pritur . Ai permban : 1- Buxheti I shpenzimeve kapitale 2- Buxheti I arkes 3- Buxheti I bilancit kontabel Buxhetet e mesiperme jane te lidhura midis tyre , por pergatitja e tyre behet me radhe: figura me poshte tregon lidhjen midis buxheteve
Buxheti I shitjeve Buxheti invent perfunduar Buxheti shp materiale
B. Prodh Buxheti I p. direkte

Buxheti I kostos prod shitura Buxhetimi shpenz shitje admin
Buxheti shp prodhimi
Nivel I ulet planifikimit Kerkime e zhvillime Buxheti shp kapital
Buxheti te ardhurave para fitimit

Buxhet ankes Buxheti i bilancit Buxhet gjendjes financ
66
Buxheti I shitjeve eshte pika e fillimit te proceit te planifikimit meqense te gjitha buxhetet e tjera jane te lidhura me te . Pasi ndertohet buxheti I shitjeve zhvillohet buxheti I prodhimit per volumin I shitjeve te pritura , ky buxhet percakton dhe buxhtet e matreialeve direkte , punes direkte e shpenzimeve . Te tre buxhetet ushqejne buxhetin e pasqyres se fitimit e pas tij pergatitin buxhetet financiare . Buxheti I shpenzimeve kapitale liston te gjitha shpenzimet afategjata te miratuara per te permirsuar kapacitetin e firmes ose eficiencen . Se bashku me buxhetet e tjera perdoret per te hapur bilancin konatabel . 4 . Pergatitja e masterbuxhetit ne kompanite prodhuese . Buxheti I shitjeve Eshte vlersimi I nje njesie te shitur e te ardhura te pritura nga shitja gjate periudhes qe buxhetohet e vlersimi I arketimeve te cesh-it . Nje parashikim I shitjes eshte nje parashikim formal I sasive qe pritet te shiten viti qe vjen duke u bazuar ne faktore te tille si shitjet e kaluara , kushtet ekonomike dhe sezonale , praktikat e cmimeve, te kerkimit e studimit te tregut etj . Pa parshikimin e shitjeve te pritura (shpresuara )manaxhimi nuk do te dinte sa njesi do te prodhonte gje qe do te conte ose ne kufizimin e stoqeve (kur prodhimi eshte me I madh se shitja )ose ne gabime ne blerjen e materialeve e punen e njerzve . Teknikat e parashikimit te shitjeve mund te varijojne nga vlersime te thjeshta te bazuara ne te kaluaren (metoda historike) deri tek metodat statistikore te sofistikuara dhe modelet matematike te programit linear . Cilado qofte metod e perdorur duhet bere parashikime edhe te elementeve te tjera qe mund te ndikojne ne volumin e shitjeve sic jane : ndikimi I konkurences , fushatat e planifikuara te reklamave , grevat e mundeshme , politikat e cmimeve e kushtet e prgjitheshme ekonomike te industriese , territorit , ndryshimet sezonale tipi I konsumatorit etj . Shembull : Kompania X Buxheti I shitjeve 31.12.2007 Nr 3 mujori 2007 I pere Njesive 10 000 Cmimi/ Njesi 12 lek = Buxhet= Ardh-shitje 120 000 67
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani I dyte I trete I kater Totali Viti 2008 3- mujori I 12 000 x 13 mujori II 15 000 x 13 Zakonisht pasqyrat e bilancit te shitjeve shoqerohen edhe me vlersimet 3 mujore te arketimeve te cesh-it p.sh kpmpania shpreson qe te gjithe shitjet ti beje me kredi , nga kjo kredi 60% do te srketohet ne 3 mujorin kur behet shitja , 40& ne 3 mujorin e pasardhes . Per kompanin kjo sasi lekesh do te dale ne bilancin e vitit pasardhes si llogari e arketueshme keshtu pasqyres mund ti shtohet nje kolon shitje te periudhes se kaluar per cdo muaj p.sh mujorin e pare do te shese 120 000 x 60% = 72 000 pjesa tjeter do te arketohet 3 mujorin e dyte (120 000 72 000)=48 000. Buxheti I prodhimit (BP). Nje BP eshte nje plan I njesive te kaluarate prodhimit per vitin qe po buxhetohet bazuar ne shitjet e buxhetuara dhe buxhetet e inventarve te produkteve te perfunduara . Buxheti I prodhimit per njesi mund te llogaritet : Prod . kerkuara = shitjet e pritura + ne Inv . ne fond te p . perf-inv . fill . I prod . perfunduar . Shitjet e pritura merren nga buxheti I shitjes . Mbetet te behet vlersimi ne fund e ne fillim I produktit te gatshem gjendje gje qe varet nga menaxheret . Menaxheret e kompanis sone p.sh X kane vendosur qe te planifikojne per inventaret ne fund te produktit perfundimitar 30% te shitjeve te pritura te 3 mujorit tjeter . Ata besojne se niveli eshte mjafte I larte per te minimizuar koston e shitjeve te humbura por mjafte I ulet per te shmangur kostot e mbajtejes se tepricave . Keshtu per 3 mujorin e I do te kishim gjendjen fund = 3600(12 000 x 30%). Llogaritjet behen njelloj si per te gjithe 3 mujoret . Per 3 mujorin e fundit llogaritjet bazohen ne 3 mujorin e pare te vitit pasardhes . KOMPANIA X 12 000 18 000 30 000 12 12 13 = = = 144 000 216 000 390 000 870 000 lek
BUXHETI I PRODHIMIT PER NJESI 3M I Shitjet + Inv fund 10 000 36 000(30% 3M II 12 000 5400 3M III 18 000 9 000 3M IV 30 000 3 600 Totali 70 000 3 000 68
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Shuma -Inv fill Sasia e kerkuar 13 600 3 000 10 600 17 400 3 600 13 800 27 000 5 400 21 600 33 600 9 000 24 600 73 600 3 000 70 600
Shifra e inventarit ne fillim te nje tremujori jane ta barabarta me fundin e 3 mujorit paraardhes . Per 3 mujorin e I shifra eshte marre nga bilanci kontabel I vitit paraardhes .(3 000njesi produkt I gatshem me 5.3 lek) Pasi te jene kryer vlersimet e gjendjeve ne fillim e fund te cdo 3 mujori buxheti I prodhimit ndertohet si vijon : 1. Buxhetit te njesive te shitura I shtohet vlersimi I inventarit ne fund te produktit perfundimtar. 2. Nga totali I perfunduar zbritet inventari ne fillim I produktit te gatshem te perfunduar . 3. Inventari ne fund I produktit te perfunduar ne fund te vitit I shtohet totalit te njesive te shitura per vitin . Veme re se totali I bjesive te shitura per vitin eshte shuma e njesive te kerkuara te cdo 3 mujori. Buxheti I materialeve direkte eshte nje plane qe tregon ne sasia dhe vlefte materiale direkte qe duhet te behet bazuar ne prodhimin e kerkuar dhe inventaret e buxhetuar te te materualeve direkte . Ky buxhet perbehet nga 3 pjese : E para buxheti qe tregon sasin dhe koston e matrialeve direkte te nevojshme per te perballuar prodhumin e kerkuar . E dyta buxheti I blerjeve . Ne nje kompani prodhuese tregohet sasia dhe kostoja e blerjes e materialeve direkte te nevojshme per prodhimin e per tu mbajtur nivelet e inventarit ne fund . E treat tregon pagesen e blerjeve . 22. Blerjet e kerkuara te materialeve direkte = Prodh . kerkuar + inventarin ne fund inventarin fillim te materialeve direkte . 1. Hapi I pare shumezohen sasit e kerkuara te prodhimit (nga buxheti I prodhimit)me sasine per njesi per cdo material . 2. Pergatitet nje pasqyre e ngjashme si ajo e buxhetit te prodhimit per ne vend te sasive te shitura vuhen lendet e kerkuara . Llogaritjet per gjendjen ne fillim e ne fund behen sit e buxheti I prodhimit . 3. Shumezohen blerjet e kerkuara ne sasi me cmimet respective per te llogaritur vleften . Supozojme se kompania jone perdor 2 kg lend te pare A dhe 1 kg lemd te pare B per nje njesi prodhimi me kosto perkatese 0.2 lek dhe 0.15 lek . 69
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Gjendja ne fillim nga inventari : A B KOMPANIA X BUXHETI I MATERIALEVE TE PARA TE KERKUARA DERI ME 31.12.2007 Materiale direkte A 3 Mujori I pare I dyte I trete I katert 10 600 x 2 kg = 21 200 kg 13 800 x 2 kg = 27 600 21 600 x 2 kg = 43 200 24 600 x 2 kg = 49 200 141 200 Material direkt B 3 Mujori I pere I dyte I trete I katert 10 600 x 1 = 10 600 kg 13 800 x 1 = 13 800 21 600 x 1 = 21 600 24 600 x 1 = 24 600 70 600 kg 6 000 kg x 0.2 lek 3 000 kg x 0.15 lek
Nevojat vjetore
REZERVAT E MATERIALEVE TE BLERA (ne kg)material A 3 MI Prodhimi +inv . fund Shuma -inv. Fill Totali 21 200 8 280(30%) 29 480 6 000 23 480 3 MII 27 600 12 960 40 560 8 280 32 280 3 MII 43 200 14 760 57 960 12 960 45 000 3 MIV 49 200 7 740(1) 56 940 14 760 21 180 Totali 141 200 7 740 148 940 6 000 142 940
MATERIALE DIREKTE TE BLERA NE lek 70
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani MATERIAL DIREKT A 3 Mujori I 3 Mujori II 3 Mujori III 3 Mujori IV 23 480 x 0.2 lek = 4 696 lek 32 280 x 0.2 45 000 x 0.2 = 6 456 = 9 000
42 180 x 0.2 = 8 436 142 940 28 588 lek
REZERVAT E MATERIALEVE TE BLERA (ne kg) material B 3 MI Prodhimi +inv , fund Shuma -inv . fill Totali 10 600 4 140 (30%) 14 740 3 000 11 740 3 MII 13 800 6 480 20 280 4 140 16 140 3 MII 21 600 7 380 28 980 6 480 22 500 3 MIV 24 600 3 870 (2) 28 470 7 380 21 090 Totali 70 600 3 870 74 470 3 000 71 470
MATERIALE DIREKTE TE BLERA NE lek MATERIAL DIREKT B 3 Mujori I 3 Mujori II 3 Mujori III 3 Mujori IV 11 740 x 0.15 lek = 1 761 lek 16 140 x 0.15 = 2 421 22 500 x 0.15 = 3 375 21 090 x 0.15 = 3 164 71 470 1 2 10 731 lek
12 000 +(30% x 15 000)= 16 500 3 600 = 12 900 x 2 kg x 30% = 7 740 12 000 +(30% x 15 000)= 16 500 3 600 = 12 900 x 1 kg x 30% = 3 870
Nga perllogaritjet veme re se : 1- Materialet e blera llogariten njelloj si tek buxheti I prodhimit (si tek prodhimi I kerkuar). 2- Inventari ne fund per nje 3 mujor eshte I barabart me 30% te prodhimit ne sasi . Kjo shikohet nga lidhja midis tabelave . Inventari ne fund te vitit duhet te llogaritet se pari nga llogaritja e produktit te kerkuar ne njesi per 3 me I te vitit pasardhes e pastaj kjo shumezohet me 30%. 71
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 3- Inventari I prodhimit te nje periudhe eshte thjeshte fund I te meparshmes . Pjesa e tret e pasqyres pagesa e cash perbehet prej pagesave te bera prej disa prej blerjeve te periudhes te meparshme + blerjet e periudhes korente . Logjika e llogaritjes eshte e njejte si me siper , 3 mujorit te pare do ti shtohet llogaria llog te pagueshme (furniture) . Diferenca e mbetur pa paguar ne 3 mujorin e IV do te dale perseri ne bilanc . Buxheti I punes direkte . Perdoret per te planifikuar numrin e nevojshem te puntorve per te realizuar prodhimin e kerkuar . Pergatitja e ketij buxheti fillon duke shumezuar prodhimin e kerkuar ( ne buxhetin e prodhimit) me kohen per njesi prodhimi . Kjo sasi oresh shumezohet me pagesen orare e del sasia e punes direkte ne lek . Shembull : BUXHETI I PUNES DIREKTE KOMPANIA X 31.12.2007 3 MI Prodh . I kerkuar X Ore/njesi Totali X Paga orare Buxheti I kostos PD 10 600 1/4 2 650 8 lek 21 200 3 MII 13 800 1/4 3 450 8 27 600 3 MIII 21 600 1/4 5 400 8 43 200 3 MIV 24 600 1/4 6 150 8 49 200 Totali 70 600 1/4 17 650 8 141 200
Buxheti I shpenzimeve te prodhimit (B.SH.P) B.SH.P permbledh te gjitha kostot e tjera te pritshme te prodhimit pervec kostot e materialeve direkte e te punes direkte , ose edhe pagesat e pritshme te cesh-it per keto kosto . Ky buxhet bazohet ne kostot e shpenzimet e prodhimit te klasifikuara si variabel e fikse e ne mardheniet e kostove variabel me masen e aktivitetit te pershtatshem . Menaxheret e kompanise zgjedhin vleren e punes direkte si mase aktiviteti per koston e shpenzimeve variabel te prodhimit . Bazuar ne nje analiz te kostove historike te shpenzimeve te prodhimit koeficienti I shpenzimeve variabel te prodhimit vlersohet 0.8 (80%) per punen direkte shpenzimet fikse jane 20 000 lek . Nisur nga buxheti I punes direkte mund te bejme kete buxhet te shpenzimeve te prodhimit (Kostot fikse te prodhimit hartohen artikull per artikull). Shembull: KOMPANIA X BUXHETI I SHPENZIMEVE TE PRODHIMIT 31.12.2007 3 MI Buxheti I PD Shpz.vab .80% 21 200 16 960 3 MII 27 600 22 080 3 MIII 43 200 34 560 3 MIV 49 200 39 360 Totali 141 200 112 960 72
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Shpz.fikse 20 000 Totali 20 000______ 20 000______ 20 000________ 20 000 _______80 000 36 960 Kosto fikse Kostot fikse jane vlersuar nga perdorimi I ekuacionit y = a + bx si ne tema me pare (shih metodat grafike te paraqitjes se kostos totale) Per te percaktuar pagesat e cash-it per shpenzimet e prodhimit duhet te zbriten zhvlersimet pasi ato nuk jane cash , nuk jane par ate paguara. 42 080 54 560 59 360 192 960
Buxheti I inventarit ne fund . Eshte nje pasqyre qe tregon koston ne fund te materialeve te prodhimit ne proces e inventarin e produktit te perfunduar . Perdoret per te pergatitur bilancin kontabel ne fund te cdo periudhe buxhetore . Ne fillim vlersohet inventari ne fund ne sasi per cdo 3 mujor (nga pjesa e II e materialeve direkte ) e pastaj shumezohet me koston per njesi te materialeve direkte ose te P.G. (produktin e gatshem ) Le te vazhdojme me kompanin X . Lende te para A kosto njesi Lende te pare B kosto per njesi Puna direkte (nga buxheti I PD) 1 / 4ore x 8 lek = 2 Shpenzime prodhimi : Variabel (80% te punes direkte ) = lek 1.6 2 2 kg x 0.2 lek = 0.4 lek 1 kg x 0.15 = 0.15 0.4 0.15
fikse lek 80 000: 141 200 x 2 ( te punes direkte nga buxheti ) = 1.132 totali I kostos per njesi inventari I produktit te perfunduar ne fund : 3 600 cop x 5.28 = 19.008 Keto llogaritje behen per te gjithe tre mujoret . Pra kjo kosto e llogaritur shpenzon sasit e prodhimit ne fund te cdo tre mujori . Inventari ne fund te vitit eshte I njejte me ate te 3 mujorit te IV . Buxheti I shpenzimeve te shitjes dhe administrative Buxheti I shpenzimeve te shitjes dhe administrative eshte nje detajim I shpenzimeve jo prodhuese . Gjate nje periudhe buxhetore dhe pritjet e pagesave te Cash-it per keto shpenzime . 73 5.28
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ne pergaditjen e ketij buxheti kontabiliteti I ndan shpenzimet variabel nga fikse . Variabel zakonisht perfshijne komisionet e shitjeve , udhtimet , shpenzimet zyrtare dhe shpenzimet per shitje . Nga analiza e shpenzimeve te kaluara e rregullimit te tyre me indekset e infacionit e me ndryshimet e tjera , kontabilisti mund te vlersoje cdo shpenzim variabel si I % peer cdo lek te shitur ( shih paraqitjen tek leksioni I kaluar) . Ne vijim po paraqitim formatin e buxhetit te shpenzimeve te shitjes dhe atij administrative : BUXHETI I SHPENZIMEVE TE SHITJES 3M I Pagat e shitesve Reklame Udhetime shitjeje Komisione shitje Te tjera shitjeje Totali 17 100 17 820 29 980 27 200 83 100 3M II 3M III 3M IV TOTALI
BUXHETI I SHPENZIMEVE ADMINISTRATIVE 3M I Pagat e administrates Qera Siguracion Birxhi I keq Te tjera administrimi Totali 28 700 38 940 39 660 41 400 158 700 3M II 3M III 3M IV TOTALI
Per kompanin e shembullit tone shpenzimet e shitjes dhe shpenzime administrative jane dhene ne total per cdo 3 mujor dhe jo te detajuara sipas zerave . Buxheti I pasqyres se fitimit . Tregon vlersimin e te ardhurave e shpenzimeve per perfitimi direkt I aktiviteteve per nje periudh kontabel . Ky buxhet permbledh informacion e buxhetit te shitjeve , te prodhimit dhe te punes dhe te shpenzimeve te shitjeve dhe administrative . Qellimi I ketij buxheti eshte vlersimi I fitimit te kompanise pas taksave . Per kete kompani perdor marzhin e kontributit . Le te shohim pasqyren e fitimit te kompanis sone . Per kete ne fillim do te ndertojme pasqyren e kostos se produktit te shitur . 74
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Pasqyra e kostove te produkteve te shitura Gjendja ne fillim e matrialeve + Blerjet e materialeve = Materiale te gatshme per perdorim -Gjendjen ne fund te matrialeve = Kosto e matrialeve te harxhuara + Pune direkte + Shpenzime te pergjithshme prodhimi = Kosto e produktit te prodhuar + Gjendjen ne fillim te produktit te gatshem -Gjendjen ne fund te produktit te gatshem = KMSH 1 650 (nga bilanci I celjes) 39 309 (nga buxheti I MD) 40 959 2 129 (gjendjen ne fund te matrialeve 3) 38 380 141 200 (nga buxheti I P.D.) 192 960 ( nga buxheti I SHPP) 372 990 15 900 (nga bilanci I celjes ) 19 008 ( nga buxheti I inventarit ne fund) 369 882 BUXHETI I PASQYRES SE FITIMIT 31.12.2007 Shitjet Kosto e produktit shitura Marzhi Bruto Kosto shitje + admin. Kosto shitje Kosto admin Te ardhura para tax Kosto interesi Te ardhura para taksave Taksat Fitimi neto 23.75% 83 100 (buxheti shpz. Shitje me siper) 158 700 (nga buxheti perkates) 258 318 5 749 (buxheti I arkes) 252 569 59 985 192 584 lek 870 000 (B. shitjeve ) 369 882 500 118
___________________________ 3(7 740 x 0.2)+(3 870 x 0.15)= 2 129
75
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Hapat e nevojshem per te pergatitur pasqyren e fitimit jane : 1- Perdor shitjet nga buxheti I shitjeve 2- Llogarit koston e produktit te shitura duke perdorur inventaret e produktit perfundimtar e materialeve te par ate nxjerra nga bilanci . Ketyre inventarve ju shtohen matrialet e blera (nga buxheti I M D .) pune direkte (nga buxheti I P D ) dhe shpenzimet administrative e te shitjes nga buxheti perkates . Katyre u zbriten inventaret ne fund te materialeve te para e te produktit te perfunduar nga buxhetet perkatese per te ardhurat ne koston e produktit te shitjes (shih dhe leksionet me perpoara ) . 3- Zbriten shpenzimet e shitjes she administrative nga buxhetet perkatese per te arritur tek te ardhurat para fitimit . Buxheti I Arkes (Cash). Eshte nje pasqyre qe perbehet nga : 1- gjendja ne fillim te periudhes 2- arketime te priteshme 3- pagesa te priteshme 4- teprica ose mungesa 5- seksionet financiare Ky buxhet percakton periudhen kur kompania mund te investoj ose ka nevoj te marre hua Buxheti I cash kompanise sone pervec informacionit qe merr nga buxhetet e tjera ka dhe kete informacion shtese : 1- Eksperienca e kaluar ka treguar se kompania arketon ne llogarit e arketueshme si me poshte : gjate 3 mujorit te shitjes ne 3 mujorin pasardhes te pambledhuar 80% 19% 1%
2- Shitjet dhe pagat jane paguar ne 3 mujorin korent . 3- Te gjitha blerjet e materialeve jane paguar 80% ne 3 mujorin korent e 20% ne 3 mujorin pasardhes shpenzimet e prodhimit kosto produkte , blerja e paisjeve jane paguar rregullisht 4- Taksat mbi te ardhurat jane vlersuar 60 000 lek /vite me pagese te 25% te totalit cdo 3 mujor . 5- Kompania ka nje linje krediti e cila mund te merret ne fillim te ndonje 3 mujori me % interesi 12% ne vite . Banka llogarite interasat 1% ne muaj . 6- Politika e kompanise eshte te mbaje 1 minimum bilanci cash prej 30 000 lek .Ne fillim te cdo 3 mujori kompania do tem err nje sasi huaje per te mbajtur bilancin e do te riparoj (jape) ndonje hua ne diten e 76
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani fundit te 3 mujorit kur bilanci te kaloj 30 000 lek . 7- Paisjet jane blerje si me poshte : 3M I Lek 10 000 3M II 30 000 3M III 100 000 3M IV 20 000
8- Dividentet (% aksioneve) do te paguhen 2 000 lek cdo 3 mujor 9- Gjate 3 mujorit I ne vitin 2007 kompania mbledh 75 000 lek te llogaris per tu marre (klienta) nga viti I kaluar . Bilanci I llogarise per tu arketuar nuk do te konsiderohet I mbledhshem e do te hiqet (nuk do te merren parasysh) 10- Tere bilanci I llogarise per tu paguar I vitit 2006 (te meparshem) do te paguhet 3 mujorin e pare (shih bilancin me poshte) . KOMPANIA X BILANCI I CELJES 01.01.2007 Aktivi: Cash Llogari te arketushme -kufiri per mosarketim Inventaret : Materiale direkte Produkt perfundimtare Shuma e aseteve korente Paisje Zhvlersimi Totali I aktivit 50 000 20 000____________30 000 162 000 1 650 15 900____________17 550 132 050 77 000 2 500__________ _74 500 40 000
PASIVI Llogari te pagueshme Kapitali I aksioneve Fitime per te rimarre 5 000 100 000 57 050 77
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Totali I pasivit 162 500
Hapat e nevojshem per te ndertuar buxhetin e arkes jane : 1- Pergatitet pasqyra per cdo 3 mujor per arketimet e priteshme sipas te dhenave qe kemi . Per 3 mujorin e pare kemi arketuar 75 000 lek ne vend te 19% (se kjo eshte dhene tek pika 9)
LISTA A e arketimeve te perditeshme nga llogaria e arketueshme 3M I Nga llogaria e arketueshme Shitjet per 3 m I 80% x 120 000 19% x 120 000 Shitjet e 3 m II 80% x 144 000 19% x 144 000 Shitjet e 3 m III 80% x 216 000 19% x 216 000 Shitjet 3 m IV 80 % x 390 000________________________________________________________ 312 000 Gjithsej___________________171 000 Shitjet jane marre nga buxheti I shitjeve : 2- Vihet gjendja ne fillim ne kolonen e 1 te buxhetit te arkes (nga bilanci I kaluar 4 000 lek) 3- Vendosen arketimet ne hapin 1 per cdo 3 mujor . Kolona vjetore duhet te plotesohet per gjendjen ne fillim dhe per arketimet vjetore gjithsej . 4- Pergatitet nje liste e pagesave cash per matjet duke paguar 80% ne 3 mujorin korent e 20% ne 3 mujorin pasardhes ( Blerjet gjenden ne buxhetin e materialeve direkte ), ose 3 mujorin I paguhen lek 500 (ulje) nga bilanci I vitit paraardhes ( shih piken 10) 138 000 200 160 353 040 172 800 41 040 115 200 27 360 96 000 22 800 75 000 3M II 3M III 3M IV
78
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani LISTA B : Pagesat cash per materialet 3M I Nga llogaria e pagueshme Pagesa per 3 m I 80% x (4 696 + 1 761) 20% x Pagesat e 3 m II 80% x (6 456 + 2 421) 20% x Pagesat per 3 m III 80% x (9 000 + 3 375) 20% x Pagesa e 3 m IV 80% x (8 436 + 3 164)___________________________________________________9 280 Gjithsej_________________10 166 8 393 11 675 11 755 9 900 2 475 7 102 1 775 5 166 1 291 5 000 3M II 3M III 3M IV
5- Vendosen pagat ne seksionin e pagesave . Duke vene edhe vlerat per pune direkte , shpenzimet e prodhimit , shpenzimet shitje dhe administrative te nxjerra nga buxheti perkates . Megjitheate sasia e pageses per shpenzimet e prodhimit mund te ulet nga zhvlersimi (amortizimi) ose kosto administrative mund te ulet nga debitoret sepse keto 2 raste nuk krijojne rrjedhje paraje . 6- Shkruajm ne bilanc pagesat e tjera per paisje , dividente dhe taksat e vlersuara . Liogaritet shuma e pagesave per cdo 3 mujor e vjetore . Per 3 mujorin e pare llogaritet teprica ose mungesa . 7Kur teprica eshte e madhe 30 000lek kjo vendoset si fillim I 3 mujorit tjter (sic eshte ne te parin). Kur eshte me e vogel se 30 000 lek se kur deficiti eshte prezent ne llogaritjen e diferencen nga 30 000 lek e pjestojme rezultatin me 97% per te lejuar rritjen per 3 mujoret e tjere (1% x 3 mujor) . Ne qofte se nevojitet ndonje hua per 3 mujorin II llogaritet hua e marre 30 000- 23 181 = 6 819 : 97% = 7 030 . Interesi per 3 mujorin e II te huas qe merret eshte 7 030 x 3% = 211 dhe bilanci I 30 000 lek mbahet . E njejta procedur eshte perdorur per 3 mujorin e III-te pervece se interesi I keti 3 mujori prej 211 lek duhet tI shtohet deficitit te pagesave . Keshtu llogaritjet jane 52 500 lrk deficiti + 30 000 lek . Interesi per 3 mujorin e III-te eshte 3% per 3 mujorin e II e te III ose 85 274 + 7 030 = 92 304 x 30% = 2 769 lek .Per 3 mujorin e IV eshte cash e mjaftueshme per te likuiduar huan e marre e per te paguar interesat
79
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani prej 2 769 te cilat jane te njejta si ne 3 mujorin e III qe kur hua eshte paguar ne fund te tij. Le ta shohim buxhetin : BUXHETI I ARKES KOMPANIA X 31.12.19 3M I Gjendje fillim 40 000 3M II 63 324 3M III 30 000 3M IV 30 000 Vjetore 40 000
+arketimi A_______ 141 000_______ 138 000_____ 200 160______ 353 040_____ 862 200 Shuma -Pagesat Malt-re Pune direkte Shpenz.prodhimi4 Shp shitje Shp administrative Paisje Devidente Taksa____________ Shuma e pagesave Teprica ose mungesa Financimi : Hua Shlyerje hua 7 030 85 274 92 304 92 304 (92 304) 10 166 21 200 34 710 17 100 37 500 10 000 2 000 8 393 27 600 39 830 17 820 37 500 30 000 2 000 11 675 43 200 52 310 20 980 37 500 100 000 2 000 11 755 49 200 57 110 72 200 37 500 20 000 2 000 41 989 141 200 183 960 83 100 150 000 160 000 8 000 211 000 201 324 230 160 383 040 902 200
15 000_________15 000________15 000______ 15 000_______ 60 000__ 147 676________178 143______ 282 665______219 765______282 249___ 63 324 23 181 (52 505) 163 275 -73 951
Interes ___________________________ -(211)_______ (-2 769)_______ (2 769)______ (5 749)__ Total financimi Gjendja fund te Arkes Pra sic e pame ky buxhet I bent e mundur firmest e planifikoj nevojat per hua ne 3 mujorin e Ii-te e te ripaguaje ato ne 3 mujorin e IV . Ky buxhet mund te tregoj gjithashtu nese huaja eshte e nevojshme kete vite por pagesa e saje eshte e pamundur , nen keto situate kompania mund te konsideroje situate alternative huan 80 _________________ 6 819_______ 82 505____ 63 324 30 000 30 000 (95 073)______ (5 749)__ 68 202 68 202
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani afategjate . Buxheti I bilancit kontabel. Eshte vlersimi I pozicionit financiar ten je firmene find te periudhes buxhetore . Ai pergatitet duke u nisur nga bilanci I firmes ne fillim te vitit e duke pershtatur cdo te dhene me te gjitha transaksionet e pritura te treguara . bazuar ne kete informacion drejtimi duhet te jete ne gjendje te parashikoje shqetesimet e mundeshme ( potenciale ) ne likuiditete dhe (ose) veprimin me efektivitet . ____________________________ Nga shpenzimet e prodhimit zbriten amortizimet dhe nga shpenzimet administrative zbriten debitoret e kqinje KOMPANIA X BUXHETI I BILANCIT KONTABEL 31.12.2007 AKTIVET Cash Llogari te arketueshme -Te pa mbledhura Inventaret : Materiale te para Produkt I gatshem +Shpenzime te parapaguara Totali I aseteve korente Paisje -zhvlersimi Totali I aktivit PASIVI Llogari te pagueshme Aksione Fitimi I pashperndare Totali I pasivit 2 320 100 000 241 634 341 634 343 954 210 000 29 000___181 000 343 954 2 129 (nga buxheti perkatese) 82 800 9 200____73 600 68 202 (nga buxheti I arkes)
19 008____ 21 137 __15 162 954
Master buxheti ne nje kompani tregtare : Ndryshimi kryesore eshte qe ne vend te pregatitjes se buxhetit te 81
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani prodhimit dhe te buxheteve qe e shoqerojne ate pergatitet nje buxhet blerje. Buxheti I blerjes I firmes tregtare eshte I njejte si ai I prodhimit (ka te njejten format) qervec se tregon mallrat qe do te blihen e jo qe do te prodhohen : Buxheti I mallrave te shitura ne lek +inventar ne fund = totalin e nevojave - inv fillim = blerjet e kerkuara. _________________________
5 -Gjendaj ne fillim 77 000+shitjet 870 000 arketimet 862 200- parashikuar 2 00 = 82 800
6 210 000 = gjendje ne fillim 50 000+ blerjet 160 000
7 29 000= 20 000+ 9 000tek buxheti I shpenzimeve administrative
8 Gjendje ne fillim 5 000 +39 309 41 989
9 Gjendje ne fillim 57 050 + fitim neto 192 584 dividente paguar 8 000
TEMA : 6
ASPEKTE TE METEJSHEM TE PROCESIT TE VENDIMMARRJES . RAPORTIMI SEGMENTAR .

1. Kuptimi I segmenteve te raportimit , raportimi segmentar , pasqyra e te ardhurave segmentare . 2. Shitjet dhe marzhi I kontributit segmentar, kosto fikse te dukshme 3. Marzhi segmentar, pasqyra e te ardhurave e segmentuar . 4. Coptimet ne segmente te ndryshme te shitjeve totale . 5. Vlersimi I inventarit ne drejtimin e marzhit te kontributit , kostimi direkt 6. Kostimi absorbues , polemikat lidhur me perdorimin e tij 7. Krahasimi midis 2 kostimeve , dallimi midis tyre 8. Ceshte aseti ? Te dhenat e te ardhurave . 9. Epersit e kostimit direkt .
Nje nga aspektet e punes se nje llogaritari qendron ne caktimin e kostove te pjesve te ndryshme ten je 82
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani organizate . Caktimi I kostos eshte I nevojshem per te siguruar te dhena te dobishme dhe perkatese per tre qellime : 1. Per llogaritjen e kostos e caktimin e cmimit te produktit 2. Per vlersimin e raporteve manaxheriale te performances 3. Per marrjen e vendimeve te vecanta . Ne percaktimin e kostove per keto qellime llogaritari duhet te perdore 2 drejtime I njohur si kosto e absurbimit ose kosto e plot e cila eshte diskutuar me pare se tjetri: Pergjithesisht I njohur si drejtimi I kontributit ne llogaritjen e kostos I lidhur ne diskutimin per analizen K- V F . Ne kemi pare si perdoret kontributi ne blerjen e vendimeve te rendesishme , tani do te shikojme si mund te perdoret ne pergatitjen e raporteve segmentare per perdorimin e drejtimit dhe si kosto e nje njesie prodhimi ose sherbimi mund te llogaritet me kete metode . 1 . Segmentet e raprtimit
Per te operuar me efektivitet manaxheret duhet te kene te bejne me nje shkalle te madhe me me teper informacion te pershtatshem se sa informacioni I dhene nga nje pasqyre e vete te ardhurash . Arsyeja eshte se nje pasqyre e tille zakonisht jepe , vetem permbledhjen per operacionet ne teresi .Si e till ajo nuk permbane informacion te mjaftueshem qe ti lejoje menaxheret te nxjerrin , zbulojne problemet qe mund te ekzistojne ne organizate , psh . disa linja prodhimi mund te jene me me perfitim te tjerat mund te jene pa perfitim ( me humbje ). Disa shites mund te jene me efektiv se te tjeret , disa ndarje prodhimi mund te jene inefektive ne perdorimin e kapaciteteve prodhuese dhe /ose rezervave materiale e keshtu me radhe . Per te zbuluar prodhime te tilla menaxhereve ju nevojiten jo nje por shume pasqyra te gjendjes se te ardhurave te cilat duhet te ndertohen qe te fokusohen ne segmentet e kompanise .Pergatitja e raporteve te tilla per te ardhurat eshte e njohur si raportim segmentare . Nje segment mund te perkufizohet sin je pjese e aktivitetit rreth te ciles nje menaxher kerkon kosto ose te dhena te ardhurash . Shembuj te segmenteve do te ishin territoret e shitjes , magazinat e shitjes ose njesit e shitjes me pakice , qendra e sherbimit , departamentet e shitjes e linjat individuale te prodhimit .Pasqyra e te ardhurave qe tregojne rezultatin e segmentit te aktivitetit pergatiten ne formalin qe kemi pare ne leksionin e meparshem . e jane te pandara nga menaxheret ne analizen e pjesve te organizates ashtu si veprimet per kompanin ne tersi . Pasqyrat segmentare ( pasqyrat e te ardhurave ) mund te jene pergatitur per aktivitetin ne shume nivele te ndryshem ten je organizate e ne formate te ndrysheme .Pasqyra e me poshtme ilustron 3 nivelet e pasqyres se te ardhurave e paraqitur ne nje format qe eshte gjeresisht I perdorur . Do te veme re se kompania si total eshte segment I pare ne kuptimin e ndarjes , ndarja e II eshte segmentuar ne 2 linja prodhimi , e njera prej tyre eshte segmentuar ne kuptimin e teritoreve te shitjes . Nga kalimi nga nje segment tek tjetri ne shikojme pjeset e vogla e me te vogla te kompanise .
83
Pasqyra 1 Pasqyra e te ardhurave segmentare . Segmented e percaktuara si ndarje
Totali I kompanise
Segmentet Ndarja 1
Ndarja 2 200,000
Shitjet Shpenz. Variabel Kosto variable e mall shitura
500,000
300,000
180,000
120,000
60,000
Shpenz . Tjera variabel
50,000
30,000
20,000
Totali shpenz . variab .
230,000
150,000
80,000
270,000
150,000
120,000
70,000
Shpenz. Fikse te dukshme
170,000
90,000
80,000
10,000
Marzhi I segm . te ndara
100,000
60,000
40,000
Shpenz fikse perbashketa
25,000
Te ardh neto
75,000
84
Seg . E percakt Si linja prodh . Te nd 2
Ndarja e II
Segmentet Model A Model B
Shitjet
200,000
75,000
125,000
Shpenzimet variabel Kosto variable e prod . Shitur Te tjera shpenz. Variabel Totali shpenz variabel Marzhi kontributit shpenzime fikse te dukeshme 60,000 20,000 80,000 120,000 70,000 20,000 5,000 25,000 50,000 30,000 40,000 15,000 55,000 70,000 40,000 15 25
Marzhi I sig linje shpenz fikse te perbashket Marzhi I segrentit I ndarjes Segmenti I teritor Shitjeje Shitjet Shpenzime variabel Kosto variable e produktit te shitur Te tjera shpenzime-variabel Totali I shpenz variabel Marzhi kontributit Shpenz.fikse te perbashketa
50,000 10,000 40,000 Metoda B
20,000
30,000
Shitje e brendeshme 100,000
Shitje te huajt
125,000
25,000
40,000
32,000
8,000
15,000 55,000 70,000 25,000
5,000 37,000 63,000 15,000
10,000 18,000 7,000 10,000
Marzhi semg.teritorial
45,000
48,000
(3 000)
85
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ky eshte nje drejtim gjeresisht I perdorur ne raportimin segmentare . Perfitimet e rrjedhura nga nje seri pasqyrash te te ardhurave si me siper jane shume te medha . Nga ekzaminimet e kujdeseshme te prirjeve dhe rezultateve ne cdo segment menaxheri do te jete ne gjendje te fitoj pamje te konsiderueshme ne kompanine sin je e tere e ndoshta do te zbuloje mundesite e rruget e veprimit qe ne raste te kundert do te kishin mbetur te fshehura nga pamja .
Kostot e caktuara per segmente. Pasqyra e te ardhurave segmentare per perdorim te brendshem jane pergatitur ne formatin e kontributit sic pame me pare . Te njejtat linja udheheqese jane perdorur ne pergatitjen e pasqyrave ne pergjithesi me nje perjashtim I cili shtrihet ne ndarjen e kostove fikse . Nga pasqyra 1 veme re se kosto fikse jane ndare ne 2 pjese ne pasqyra segmentare : nje e emruar e vecabta dhe tjetra te perbashketa . Veme kostot fikse te dukshme ( te gjurmueshme ) jane caktuar ne segmente te ndryshme . Ne qofte se nje kosto fikse nuk eshte e gjurmueshme direkte ne disa segmente ajo trajtohet si kosto e perbashket e mbahet e ndare nga vete segmentet . Keshtu ne drejtimin e kontributit nje kosto nuk mund te caktohet kurre arbitrarisht ne nje segment ten je organizate . Ne kete drejtim ( pra ne kontribut ) ndiqen 2 linja udheheqese ne caktimin e kostos ne segment te ndryshem te kompanise : 1. Se pari sipas modeleve te sjelljes se kostos (variabel e fikse). 2. Se dyti siaps asaj se kostot jane direkte te dukshme ( te gjurmueshme ) ne perfshirjen ne segment
2 . Shitjet dhe marzhi I kontributit . Per te ndertuar pasqyrat segmentare te te ardhurave eshte e nevojshme te mbahen regjistrimet e shitjeve nga segmentet individuale si dhe nga tere oragnizata . Mbas zbritjes se shpenzimeve variabel te lidhura mund te llogaritet nje marzh kontributi per cdo segment sic pame ne pasqyren 1 . Ne qofte se volume rritet ose ulet efekti ne te ardhurat neto mund te llogaritet lehtesisht nga shumezimi I shifres se marzhit te kontributit per njesi me ndryshimin e njesive te shitura ose nga shumezimi I ndryshimit ne shitjet ne lek me raportin e marzhit te kontributit . Pasqyrat segmentare u japin menaxherve mundesi te bejne llogaritje te tilla produkt per produkt , ndarje per ndarje ose teritor per teritor baze prandaj sigurimi I informacionit nevojitet per te mbeshtetur zonat e dobta e per te shfrytezuar zonat e forces . Eshte e rendesishme te kete parasyshe se marzhi I kontributit eshte mjet baze I planifikimit afat shkurter . Si I tille ai eshte vecanarisht I vlefshem ne vendimet e lidhura me perdorimin e perkoshem te kapacitetit , ne rregullat ( urdherat ) special dhe shtytjen e linjave te prodhimit afateshkurter . Vendimet e lidhura me afatin e shkurter zakonisht perfshijne kostot variabel e te ardhurat te cilat natyrisht perfshihen ne marzhin e kontributit . Nga ndjekja e kujdeseshme e marzhit te kontributit te segmenteve dhe raportit te marzhit te kontributit te segmentit menaxheri do ti beje keto vendime afat shkurter qe do te maksimizojne kontributin e cdo segmenti ne efektivitetin e pergjithshem te oraganizates . Theksi qe I vihet marzhit te kontributit nuk do te thote se kostot fikse nuk jane te rendesishme . 86
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ajo qe zabatone marzhi I kontributit eshte se kostot e ndryshme nevojiten per qellime te ndryshme . Per nje qellim mund te jene te domosdoshme vetem kostot variabel dhe te ardhurat , per nje tjeter mund te perdoret me se mirei kosto fikse . Ndarja e kostos ne pjese fikse dhe variabel gjithashtu I thekson menaxhimit se keto kosto jane te kontrolluara ne menyra te ndryshme e se keto diferenca duhet te mbahen mire parasyshe ne planifikimin afategjate dhe afateshkurter .Per me teper grupimi I kostove fikse nen drejtimin e marzhit te kontributit ndricon faktin se te ardhurat neto dalin vetem pasi te jene mbuluar kostot fikse se pari keto kosto te mbulohen te ardhurat neto do te rritin shtrirjen e marzhit te kontributit te gjeneruar mbi cdo njesi shtese te shitur . Te gjitha keto koncepte jane te dobishme per menaxherin per qellimet e brendshme te planifikimit . Kosto fikse te vecanta mund te percaktohen siato kosto fikse qe mund te identifikohen me nje segment e qe rezultojne per shkak te ekzistences se segmentit . Kosto fikse te perbashketa mund te perkufizohen si ato kosto fikse qe nuk mund te identifikohen ne ndonje segment te vacant por rezultojne per shkak te aktivitetit te gjithe kompanise . Me qellim qe te jete e caktuar ne segment nje kosto fikse e perbashket do te shperndahet ne baze arbitrare te tilla si shitjet ne lek indirekte . Shembuj te kostos se vacant ( qe mund te duket ) mund te permendim reklamen e bere ne emer ten je segmenti te vacant , shitjet e nje linje dhe zhvlersimet e ndertesave e paisjeve te marra per perdorim ne nje segment te vacant . Shembuj te kostove te perbashketa mund te permendim reklamat e bera ne emer te kompanise nga te cilat perfitojne shume segmente , pagat e administrates e zhvlersimet e makineri e paisjeve apo ndertesave te ndara ne me teper se nje segment . Por ne ndonje situate te dhene ndonjehere eshte e veshtire te percaktohet nese nje kosto do te jete e dukshem , (e vacant) apo e perbashket . Rregulli me I perdorshem gjeresisht eshte te trajtohen si kosto te dukshme vetem ato kosto qe mund te zhduken ne qofte se zhduket edhe segmenti . Psh ne qofte se ndarja 1 ne pasqyren 1 nuk do te vazhdoje do te ishte e papelqyeshme qe te mbetej menaxheri I kesaj ndarjeje . Meq ai zhduket me ndarjen e tij paga e menaxherit do te klasifikohej se kosto fikse e dukshme e ndarjes . Nga ana tjeter presidenti I kompanise pa dyshim do te vazhdoj te jete edhe neqoftese kjo ndarje do te nderpritet Prandaj paga e tij eshte page e perbashket per te dy ndarjet . E njejta ide mund te shprehet ne nje menyre tjeter : trajtiohet si kosto e dukshme cdo kosto tjeter qe shtohet si rezultat I krijikit ten je segmenti . Gjithemon do te kete kosto qe bien midis kategorive te dukeshme dhe te perbashketa per klasifikimin e duhur te te cilave kerkohet kujdes dhe gjykim I mire . E rendesishe eshte tI rezitohet tundimit te ndarjes arbitrare . Nga pikpamaja manaxheriale nje shperndarje arbitrare e kostove te perbashketa do te shkaterronte vleren e marzhit te segmentit si tregues udheheqes per efektivitetin afategjate te segmentit . Kostot fikse qe jane te dukshme ne ne pasqyre te ardhurash te segmentuar mund te behen te perbashketa neqoftese kompania ndahet ne segmente me te vogla . Kjo sepse ka kufij se si mund te ndahen me se miri nje kosto pa perdorur , ndarje arbitrare . Sa me mire te jene percaktuar segmented aq me shume kosto do behen te perbashketa . Ky konkept mund te shikohet pot e kemi parasysh diagramen e pasqyres 1 . Kur segmentetu u percaktuan si ndarje , nendarja e II kishet 80 000 lek si shpenzime fikse te dukeshme netem 70 000 lek e kesaj sasie mbetet kur 87
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani ne e ndajme kete te fundit ne 2 segmente sipas linjave te prodhimit .Veme re se 10 000 lek sillen si shpenzime te perbashketa te ketyre linjave prodhimi . Per keto 10 000 lek te kostos se vacante kur ishin 2 ndarje , behen te perbashketa kur nje ndarje behet ne dy linja ? 10 000 lek mund te jene zhvlersim I nderteses se ndarjes 2 e cila eshte e perbashket per ted y linjat . Ky zhvillim eshte I dukshem kur flasim per ndatjen 2 si nje segmet , do te jene te perbashketa per ted y linjat kur ky segment ndahet me tej ne dy linja sepse kjo ndertese nuk mund te ndahet . Shperndarja e zhvlersimit midis ketyre linjave mund te behej ne baza arbitrare , prajdaj per te shmangur kete ne do te trajtojme zhvlersimin e nderteses si kosto te perbashket te ndarjes Nr . 2 te segmentuar ne dy linja prodhimi . 70 000 leket e mbetur konsistojne ne sasine qe mund te identifikohet direkt ne linjat e prodhimit ne baze jo arbitrare . Kjo mund te jete psh . reklame e vacante ( per secilen linje 30 000 + 40 000 ) e do te vazhdoj te jete e dukshme perderisa percaktohet pa patur nevojen e ndonje ndarje arbitrare .
3 . Marzhi segmentar . Pasqyra e te ardhurave e segmentuar Perfitohet nga zbritja e kostove te dukshme fikse nga marzhi I kontributit I segmentit . Ai perfaqesone marzhin e vlefshem pasi segmenti ka mbuluar te gjitha kostot e tij , qe mund te perdoret ne drejtim te kostove te perbashketa dhe perfitimeve te perbashketa te organizates . Marzhi I segmentit shikohet si vlersimi , matesi me mimkre I efektivitetit afategjate te nje segmenti meqese vetem ato kosto qe percaktohen ne segment jane perdorur ne llogarotjen e tij . Neqoftese per nje kohet te gjate nje segment nuk mbulon kostot e tij , ateher ndoshta ai segment nuk do te mbetet, ( po te mos jete thelbesore per shitjet e segmenteve te tjera ) . Nga pasqyra 1 psh . vume re se segmenti I shitjeve per te huaj ka nje marzh segmenti negative . Kjo do te thote se nuk mbulon dot shpenzimet e tij e keshtu nuk kontribone ne fitimet e tere kompanise . Ne fakte eshte nje terheqje ( zbritje ) nga fitimi nese humbja e tij duhet te mbulohet nga segmente te tjera . Nga pikpamja e vendim marrjes marzhi I segmentit eshte me I perdorshem ne ato vendime te lidhura me nevojat afatgjate dhe performancen ( pasqyrat e realizimit plan-fakt ) te tilla si ndryshimet e kapacitetit , politika afategjate e vendosjes se cmimeve , dhe te ardhurat e segmentit ne investimet . Ndersa marzhi I kontributit eshte me I dobishem ne vendimet e lidhura me afate te shkurter si cmimi ne pune te vecanta dhe perdorimi I kapacitetit ekzistues nepermjet fushatave afateshkrter te promovimit .Per te thksuar kete ide u referohemi te ardhurave te pasqyres 2 . Pasqyra nr.2 Pasqyre e te ardhurave e segmentuar nga produktet.
Produktet Totali I kompanise
Shitjet
100,000
100%
30,000
100%
50,000
100%
20,000
100%
Shpenz Variabel
46,000
46%
9,000
30
25,000
50
12,000
60
88
Marzhi kontrib . Shpenz.fix duksh Marzhi I seg. Prod te perbashk.fikse
54,000 30,000 24,000 15,000
54% 30 24 15
21,000 15,000 6,000
70 50 20
25,000 10,000 15,000
50 20 30
8,000 5,000 3,000
40 25 15
E ardhura neto
9,000
9%
Veme re se te 3 produktet mbulojne kostot e tyre dhe kane merzh segmenti positive . Cili do te eshte produkti me I mire I konpanise ? Pergjigja varet nga pika e references . Ne kuptimin e performances se perspectives ( afategjate ) produkti B eshte produkt me I mire I kompanise , ai gjeneron nje marzh segmenti 15 000 lek zdo periudhe I cili vete eshte I pershtashem per te mbuluar te gjitha shpenzimet e perbashketa fikse te kompanise . Raporti I marzhit te segmentit per produktim B eshte gjithashtu shume I larte (30%) gje qe tregon se te gjithe kostot jane te ulta ne lidhje me shitjet . Nga pikpamja e perdorimit afateshkrter per kapacitet manaxhimi mund te preferoje me mire produktin A mbi produktin B . Arsyeja eshte se produkti A ka nje raport te marzhit kontribut me te larte . vem re se raporti I marzhit te kontributit te produktit A eshte 70% ndaj 50% per produktin B . Keshtu produkti A do te gjeneroj sasi me te madhe te marzhit te kontributit per nje rritje te dhene ne shitjet . Sic kemi mesuar ne leksionet e me parshme sa me e madhe te jete sasia e marzhit te kontributit qe nje kompani eshte ne gjendje te gjeneroj , aq me shpejte ajo do te mbuloj shpenzimet e saje fikse ose do te rrite fitimet . Natyrisht qe ne marrjen e vendimeve afateshkurter te ketij tipi menaxhimi duhet te konsideroje edhe faktore te tjere te tille si kapaciteti I pershtashem , shkalla e ngopjes se tregut dhe sasia e shitjeve qe mund te gjenerohet per leke te reklames . Per te perfunduar , ne vlersimin e perspectives ten je segmenti duhet pare marzhi I segmentit dhe raporti I marzhit te segmantit . Ne vendimet imediate te menaxhimit ( te tilla sin je pune avancim 2 javore ) menaxhimi duhet te shikoje segmented qe gjenerojne sasine me te madhe te marzhit te kontributit per perpjekjet e shpenzuara . Te tilla do te jene segmentet qe kane raportin e marzhit me te larte . Ndarja e kostove fikse te vecanta ( te gjurmueshme , te dallueshme ) . Ne pergatitjen e pasqyrave te te ardhurave te segmenteve disa menaxher preferojne te ndajne kostot fikse te vecanta ne 2 klasa . Kostot fikse te perbashketa . Nuk jane te shperndara ne segmented por thejshte zbriten ne sasine totale per te arritur ne te ardhuren neto te kompanise si teresi . Kontabilistet duhet te argumentojne se shperndarja e kostove te perbashketa midis segmenteve tenton te ule dobishmerine e pasqyrave te te ardhurave segmentare . Arsyeja eshte se shperndarjet arbitrare terheqin vemendjen nga ato kosto qe jane te dukshem ne nje segment e se do te formonin baze per vlersimin e performaces ( pasqyrave plan0fakt ) . Per me teper eshte argumentuar se ndonje perpjekje per te shperndare kostot fikse te perbashketa midis segmenteve mund te coje ne te dhena te gabuara ose mund te erresoje mardheniet e rendesishme midis te ardhurave segmentare she fitimeve segmentare . 4 . Coptimet e ndryshme te shitjeve totale . 89
Me qellim qe te marre me teper informacion te hollesishem kompania mund ta coptoje ta ndaje informacionin e shitjeve ne shume segmente te ndryshme , psh . nje kompani mund te tregoj shitjet totale ne 3 menyra te ndryshme : 1. Segmente sipas ndarjeve 2. Segmente sipas linjave te prodhimit pa vlersuar ndarjen ne te cilen produktet shiten . 3. Segmentet sipas territoreve ne te cilat jane bere shitjet . Ne cdo raste shuma e shitjeve nga segmentet do tI shtohet totalit te shitjeve te kompanise . Variacionet ne rregullimin e segmenteve do tI japin menaxhimit fundin per te pare tere kompanine nga shume drejtime te ndryshme . Ky tip I raportimit segmentar na jep te njejten pamje si shikimi I nje toke te bukur nga shume pika te ndryshme pamjeje ku nga secila mund te shikoni dicka qe nuk e keni pare me pare . Per te ilustruar se si shitjet totale mund te ndahen ne me teper se sa nje segment te rregulluar supozojme se kemi nje kompani te vogel qe shete 2 produkte x e y ne 2 teritore shitjesh . 1. Cmimet e shitjes , shpenzimet variabel e marzhi I kontributit per njesi jane :
Produketet
Cmimi I shitjeve njesi Shpenz . Variabel njesi Marzhi I kontributit per njesi
X 10
Y 6
_6____________ 4___ 4 2
2. Shitjet ne njesi per vitin 200X ishin :
Teritoret shitjes
Lindje Produkti X 3 000
Perendim 7 000
Totali 10 000 90
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Produkti Y 6 000 9 000 15 000
3. Kostot fikse te ndodhura gjate 200X
Produktet
Territoret shitjes
X Kostot fikse prodhimi Kosto fikse shitje Kosto fikse administer. 8 000 2 000
Y 6 000 1 500
Lindje 12 000 2 000
Perendim 10 000 2 300
Per me teper kompania ka 9 000 lek ne kostot fikse administrative te pergjithshme te cilat nuk mund ti ngarkohen direkt ndonje segmenti . Pasqyra e meposhtme paraqet shitjet totale te ndara se pari midis produkteve e pastaj midis terriroreve te shitjeve . Pasqyra . Shitjet totale te segmentuara sipas produkteve
Totali I kompanise X Produktet Y
Shitjet Shpenz.variabel Marzhi I kontributit Shpenzime fikse te vecanta prodhimi
190,000 120,000 70,000 14,000
100,000 60,000 40,000 8,000
90,000 60,000 30,000 6,000
administrative Totali I shpenz.fikse dukshem
3,500 17,500
2,000 10,000
1,500 7,500
Marzhi segmentar. produktit
52,500
30,000
22,500
91
shpenz.fikse perbashketa te shitjes sipas teriroreve Administr.sipas shitjes Te pergj.administrat. Totali I shpenz.fikse perbashketa Te ardhurat neto
22,000
4,500 9,000 35,500 17,000
Pasqyra . Shitjet totale te segmentuara sipas teritoreve te shitjes :
Totali I kompanise Shitjet Shpenz.variabel Marzhi I kontribut. Shpenz.fikse te dukshme Shitjet terit te shitjes Administrative Totali shpenz.vecanta fikse 190,000 120,000 70,000
Totali I shitjes Lindje 66,000 42,000 24,000
Perendim 124,000 78,000 46,000
22,000 4,500 26,500
12,000 2,200 14,200
10,000 2,300 12,300
Marzhi segmentit territorial Shpenz fikse perbashketa
43,500
9,800
33,700
Prodhimi Administrim- prodhimi Te pergj.administrative Totali shpenz fikse perb. Te ardhura neto
14,000 3,500 9,000 26,500 17,000
Llogaritjet per shitjet sipas territoreve te shitjes .

Shitjet Totali Lindje Perendim
92
Prod.X 10 lek/njesi Prod.Y 6 lek /njesi Totali si me siper Shpenz.variabel Prod. X 6 lek / njesi Prod.X 4 lek / cop Totali shpenz. Variab 100,000 90,000 190,000 60,000 60,000 120,000 30,000 36,000 66,000 18,000 24,000 420,000 70,000 54,000 124,000 42,000 36,000 78,000
Nga pasqyra veme re se megjithese te dy produktet jane te afersishme njelloj te leverdisshme ky barazim nuk mbulon (nuk perfshin ) mbi territoret e shitjes . Perendimi eshte me fitimprures se linja keshtu pra pasqyrat e te ardhurave segmentare I tregojne menaxhimit ato zona qe mund te kene nevoj per vemendje . Si konkluzion . Raportimet segmentare I jepin nje kompanie mundesine te shikoj veteveten nga shume drejtime te ndryshme . Disa nga rruget neper te cilen mund te gjenerohen te dhenat per koston dhe leverdishmerine mund te perfshihen : 1. Nga ndarja . 2. Nga kompania . 3. Nga magazine ose njesi te shitjes pakice . 4. Nga qendra e sherbimit . 5. Nga produkti ose linjat e produktit . 6. Nga shitesat . 7. Nga teritoret e shitjes . 8. Nga zona e vendit . 9. Nga operacionet shtepiake ( te brendshme ) e te huaja . Secili nga keto segmente mund te ndahet ne pjese te tjera . Ne te vertet numri I drejtimeve te mundshme ne te cilat mund te perkufizohen segmentet eshte kufizuar vete nga imagjinata ose nga nevojat e firmes . 5 . Vlersimi I inventarit nen drejtimin e marzhit te kontributit . Kostimi direkt . Ne kostimin direkt trajtohen si kosto produkti vetem ato kosto qe prodhimit qe ndryshojne direkt me aktivitetin . Ketu do te perfshihen materialet direkte , puna direkte e pjesa variabel e shpenzimeve te prodhimit . Kostot fikse te prodhimit me kete metod nuk jane trajtuar si kosto produkti . Megjithate ato jane kosto periode e ashtu si shpenzimet e shitjes dhe administrative ato I ngarkohen ( zbriten ) nga te ardhurat e seciles periode . Per pasoje kostot inventariale te nje njesie te produktit ne metoden e kostimit direkt nuk permbajne elemente te shpenzimeve fikse ( te kostove fikse te prodhimit ) . Megjithese eshte gjersishte I perdorur termi kostim direkt eshte keqperdorur , shperdorur . Termat me te sakte per kete metode kostimi do te ishe kostim variabel ose marzhinal meqe metoda bazohet ne nocionin se vetem kosto variabel te prodhimit duhet ti shtohen kostos se mallrave te prodhuara . Metoda e kostimit abrorbues (thithes ) trajton si kosto produkti te gjitha kostot e prodhimit pavarsisht nese jane 93
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani variabel ose fikse nga natyra . Keshtu ndryshime nga kostimi direkt , kosto e absorbimit shperndajne nje pjese te shpsnzimeve fikse te prodhimit e administrative tek cdo njesi produkti se bashku me kostot variabel te manifakturimit . Kostot per njesi e produktit e llogaritur ne kete metode konsistone ne materiale direkte , puna direkte dhe shpenzime te tjera variabel e fikse . Per shkak se kjo metode perfshine te gjitha kostot e prodhimit si kosto produkti quhet shpesh metoda e kostos se plote .Per te kompletuar kete krahasime permbledhes te 2 metodave te llogaritjes se kostos eshte e nevojshme te permendim shkurt shpenzimet e shitjes dhe administrative . Keto shpenzime nuk jane trajtuar kurre si shpenzime prodhimi pavarsisht nag metoda e prodhuar . Ato trajtohen si kosto periode e zbriten nga te ardhurat e priudhes kur ndodhin . Per te ilustruar llogaritjen e kostos per njesi ne te dy metodat supozojme te dhenat e meposhtme : Numri I njsive te prodhuara cdo vite Kosto variabel per njesi Materiale direkte Puna direkte Shpenzime variabel prodhimi Shpenz. Variabel administrative + shitje Kosto fikse per vite Shpenzime prodhimi Shpenzime shitje + administrat. Kerkohet : 1. Llogaritja e kostos se produktit per njesi me metoden e absorbimit 2. Llogaritja e kostos se produktit per njesi me metoden direkte Zgjidhje : Metoda e absorbimit Materiale direkte Pune direkte Shpenz . variabel Totali I kostove variabel prodhimi 2 4 1 7 30 000 10 000 2 4 1 3 6 000
Shpenz . fikse te prodh . (30 000:60 000)____5 Totali kostos per njesi Materiale direkte 94 12
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Matriale direkte Puna direkte Shpenzime variabel Totali kostos njesi 2 4 1 7
30 00 lek shpenzime fikse do te zbriten ne total nga te ardhurat si shpenzime periode se bashku me shpenzimet fikse te shitjes dhe te administrimit . Neqoftese kompania do te shese nje njesi produkti kue eshte perdorur metoda absorbuese : 12 ( 7 variabel dhe 5 fikse ) do te zbriten nga pasqyra e te ardhurave si kosto e mallrave te shitura .Edhe sikur te mbetet pa shitur psh nje njesi ajo do te mbetet si inventar ne bilanc me 12 lek . Kur perdoret metoda direkte , neqoftese kompani a shet nje njesi te produktit vetem 7 lek do te zbriten si kosto e produktit te shitura dhe njesit e pashitura do te barten ne bilanc me vlere inventari te llogaritur 7 lek secila . Polemika mbi koston fikse te pergjitheshme . Polemika nuk eshte ne ate se kostot duhen te ndahen ne variabel dhe fikse ne ceshtjet qe kan te bejne me planifikin dhe kontrollin . Ajo eshte ne justifikimin teorik per perjashtimin e kostove fikse te pergjithshme nga kosto per njesi e produkteve dhe nga inventaret . Mbrojtesit e kostimit direkt argumentojne nese shpenzimet fikse te prodhimit ( te pergjithshme ) lidhen me teper me kapacitetin per te prodhuar se sa me prodhimin aktual te njesive te produktit ne vitin e dhene . Sipas tyre kostot e makinerive e paisjeve , sigurimet , pagat e superiorve etj si keto perfaqesojne kostot e qenies gati per te prodhuar e prandaj ato do te ndodhin ( do te keyhen , shpenzohen ) pavarsisht nese ndonje prodhim do prodhohet apo jo gjate vitit . Per kete arsye keto kosto duhet te jene kosto periudhe e jo produkti . Nga ana tjeter per mbrojtesit e kostimit absorbues nuk ka dallim nese nje kosto prodhimi eshte variabel apo fikse . Ato Argumentojne se shpenzime fikse te tilla si zhvlersimi dhe siguracionet jane aq esenciale per prodhimin sic jane kostot variabel e parndaj nuk mund te injorohen ne kostimin e njesive te produktit .Ato argumentojne se qe te jete kostuar plotsisht cdo njesi e produktit duhet te kete nje pjese te barabarte te gjithe kostove te prodhimit . Megjithese kjo diference ne trajtimin e shpenzimeve fikse duket e paperfillshme ajo ka nje ndikim thelbesore si ne dobishmerine e qetesine e te dhenave te pasqyrave te te ardhurave sic do te shohim me poshte : 6 . Krahasimi I kostimit absorbues e direkt . Pasqyra e te ardhurave pergatiten ne te 2 drejtimet e kostimit ne ate absorbuese e direkte . Ne pergatitjen e ketyre pasqyrave ne do te perdorim te dhenat e kompanise te parashtruara me siper se bashku me informacionin tjeter ted hen si me poshte :
Inventari I fillimit ne njesi Njesit e prodhuara Njesit e shitura Inventari fund ne njesi 6 000 cope 5 000 1 000 95
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Cmimi I shitjes per njesi Shpenzime shitje dhe administrative Variabel per njesi Fikse per vit Kosto e nje njesie produkti Materiale direkte Pune direkte Shpenzime variabel Shpenzime fikse (30 000:6 000) Totali I kostos per njesi 3 10 000 Absorbimi 2 4 1 Direkt 2 4 1 20
_5______________-___ 12 7
Pasqyra Krahasimi I kostimit direkt dhe absorbues Kostimi absorbues Shitjet (5 000x 20 lek/njesi) Kosto e produkteve te shitura Inventar fillim Kosto e prodhuar (6 000x lek 12) Mallra te vlefshme shitje 72 000 72 000 72 000 100 000
Inventar fund produkt gatshem (1 000 x 12) 12 000 Produkte te gatshme te shitura Marzhi bruto -Shpenzime shitje administrative (15 000 total variabel +10 000 fiks) Te ardhura neto 15 000 60 000 40 000 25 000
Kostimi direkt 96
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Shitjet ( 5 000 x lek 20) -Shpenzime variabel Kosto variabel e mallrave te shitura Inventar fillim Kostot variabel prodh (6 000x 7 lek ) -Inventari fund (1 000 x 7 lek ) Kosto variabel e mallrave te shitura Shpenzime variabel shitje + administrative ( 5 000 x lek 3 ) Marzhi I kontributit -Shpenzime fikse Kosto fikse te shpenzuara prodhimit -Shpenzime fikse shitje + administrative Te ardhurat neto 10 000 30 000 10 000 40 000 15 000 50 000 50 000 42 000 7 000 35 000 100 000
Nga kjo pasqyre mund te nxjerrim keto konkluzione : 1. Ne metoden e absorbimit eshte e mundur te kalohet nje pjese e shpenzimeve ( kostove ) fikse e periudhes korente periudha te ardhshme nepermjet llogarise inventariale . Kjo terheqje e shpenzimeve mund te shpejgohet si vijon : Gjate periudhes korente kompania prodhoi 6 000 cope por shiti vetem 5 000 leshtu qe mbeten 1 000 ne inventarin ne fund . Me metoden e absorbimit cdo njesi produkti eshte caktuar projektuar 5 lek te shpenzimeve fikse ( shiko llogaritjet e kostos per njesi te kesaj metode ) . Kjo sasi e shpenzimeve fikse 5 000 ( 1 000 x lek 5 ) e periudhes korente eshte terhequr ne inventarin e periudhes tjeter kur kete njesi shpresohet te merren nga inventari e te shiten . Kete terheqje te kostos fikse ne mund ta shohim nga analiza e te dhenes per inventarin ne fund prej 12 000 lek te metodes se absorbimit qe perbehet Kosto variabel te prodhimit (1 000 x lek 7 ) Kosto fikse te pergjithshme ( 1 000 x lek 5 ) Totali I vleres se inventarit 7 000 5 000 12 000
Ne perfundimin nga totali I kostos fikse te pergjithshme prej 30 000 lek te ndodhur gjate periods vetem 25 000 lek ( 5 000 x 5 ) jane perfshire ne koston e produkteve te shitura mbetja 5 000 lek eshte terhequr ne inventarin e periudhes tjeter . 2.Ne metoden e kostimit direkt e tere shuma 30 000 lek kosto e pergjithshme fikse eshte trajtuar si shpenzim I 97
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani periudhes korente ( shiko pjesen e fundit te kesaj metode ). 3.Shifra e inventarit ne fund e kostimit direkt eshte 5 000 lek me e ulet se metoda e kostimit absorbues. Arsyeja eshte se nen kostimin direkt , njesive te prodhuara u shtohen vetem kostot direkte te prodhimit e prandaj me kete vlere perfshihen ne inventare . Kostot variabel prodhimit 1 000 x 7 lek 7 000 lek Diferenca 5 000 lek ne inventare ne fund shpjegon diferencen ne te ardhuren neto te raportuar midis 2 metodave te kostos . Te ardhurat neto 5 000 lek me teper ne metoden absorbues sic shpjegohet me siper eshte terhequr ne inventarin e periudhes tjeter te asaj metode kostimi . Pasqyra e te ardhurave neto e nderutar me metoden e absorbimit nuk bene ndarje midis kostove fikse dhe variabel prandaj ajo nuk eshte e perqyeshme per llogaritjet e analizes K V F te cilat jane te rendesishme per nje planifikim dhe kontroll te mire . Me qellim qe te gjenerohen te dhena per kete analize do te ishte e nevojshme te hargjohej kohe e konsiderueshme per ripunimin dhe klasifikimin e gjendjes (pasqyres ) absorbuese . E kunderta mund te thuhet per metoden e kostimit direkt per perdorimin e menjehershem te pasqyres se saj ne analizen K V F . Ne thelb dallimi midis kostimit direkt dhe absorbues qendron ne ceshtjen e kohes . Mbrojtesit e kostimit thone se kosto fikse te prodhimit do te shkarkohen (zbriten ) nga te ardhurat njeher ne total ndersa mbrojtesit e kostimit absorbues thone se keto kosto duhet tu ngarkohen te ardhurave pjese-pjese me shitjen e njesive te produktit . Njesite e pashikuara nen kostimin absorbues rezultojne te perfshira ne inventar me kosto fikse e mbarten si assete te periudhes tjeter . Zgjedhja e kesaj kontardite me te cilen kostimi absorbues e ruan te drejten shtimin e kostove fikse ne inventaret na sjell perkufizimin e nje aseti si concept pergjithesisht I pare ne teorine e kontabilitetit . 7. Cfare eshte nje aset Nje kosto naormalisht eshte pare si aset neqotese ajo mund te tregoj se mund te prodhoj te ardhura ose mund te sjelle perfitime ne disa menyra veprimi ne periudhat e ardhshme . me pake fjale nje kosto eshte nje aset neqoftese ajo mund te tregoj se ka potecial sherbimi te ardhshem qe mund te jete Identidikuar psh. Siguracionet e parapaguara jane pare si asete . Meq ato kane potenciale sherbimi te ardhshem . Parapagesat e mbrojtjes te siguruara qe mund te perdoren ne periudhat e ardhshme per tI mbrojtur kundrejt humbjeve qe mund ne rast te kundert ( pot e mos ishin paguar ) te pengojne operacionet . Neqoftese kostot fikse te prodhimit I shtohen inventarve nen kostimin absorbues ato jane quajtur sic duhet asete e ato duhet gjithashtu te arrijen te jepin sherbimin potencial . Pikpamja e kostimit absorbues Avokatet e kostimit absorbues argumentojne se kostot fikse te prodhimit te shtuar inventarit te bere ne te vertet kane sherbime potenciale te ardhshme . Ato marrin pozicionin neqoftese prodhimi tejkalon shitjet , atehere krijohet nje perfitim I periudhave te ardhshme ne formen e nje inventari qe do te mbahet e shitet duke rezultuar ne nje rrjedhje te ardhshme te te ardhurave . ato argumentojne se te gjitha kostot e perfshira ne krijimin e inventarit duhet te barten si asete , e jo vetem kosto variabel . Kostot fikse te zhvlersimit , taksave , siguracionet , pagat e mbikeqyresve e keshtu me radhe jane pikerisht aq thekbesore ne krijimin e njesive te produktit po aq sad he kostot variabel . Do te ishte po aq I pamundur krijimi I nje njesie produkti me mungesen e makinerive e paisjeve po aq sa dhe 98
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani mungesa e matrialeve te para ose mungesa e puntorve per te punuar makinat . Si perfundim perderisa kostot fikse te prodhimit njihen dhe u bashkangjiten produkteve , ato mbeten te pandara se bashku me kostot variabel pavarsisht nese njesit shiten menjeher ose mbarten si inventar per te gjeneruar te ardhura ne periudhat e ardhshme . Pamja e kostimit direkt . Mbrojtesit e kostimi direkt argumentojne se nje kosto ka sherbim potencial dhe prandaj eshte nje aset vetem neqoftse shkaktimi I saj tani do te beje te panevojshme te shkaktoje te njejten kosto perseri ne te ardhuren . Sherbimi potencial pra thuhet te varet ne faktin e kostos se ardhshme te shmangshme .Neqoftese shkatimi I nje kostoje tani duhet te kete efekte nese e njeta kosto do te shkarkohet apo jo ne te ardhuren , atehere ajo kosto eshte pare si mospasje e asnje lidhjeje ne ngjarjet e ardhshme . Eshte argumentuar se kosto te tilla nuk perfaqesojne ne asnje menyre nje perfitim ose sherbim te aedhshem psh. Parapagesa e siguracionit eshte pare si qenje e nje aseti sepse shpenzimi I parave eshte bere kur siguracioni I marre ( kosto e shten ne dore ) e bene te panevojshme te pesosh te njejtin shpenzim perseri ne periudhat e ardheshme per te cilat mbrojtja e siguracionit eshte e blere . Nga berja e pageses se siguracionit tani nje kompani shmang blerjen e parave ne te ardhmen . Meqe parapagesat e sigurimeve rezultojne ne kosto te ardhshme te shmangshme keto parapagesa cilesohen si asete . ky tip I kostos se shmagshme nuk ekziston ne rastin e kostove fikse te prodhimit . Ndodhja e kostove fikse te prodhimit ne nje vit , ne asnje menyre nuk e kufizon nevojen e kryerjes se te njejtave kosto perseri vitin qe vjen . Meq ndodhja e kostove fikse te prodhimit nuk rezulton ne kosto ne shmangshme te ardhshme , kostot e nje viti nuk kane lidhje me ngjarjet ardhshme e prandaj nuk mund te perfaqesijne nje perfitim ose sherbim te ardhshem te mundshem . Prandaj, mbrojtesit e kostimit argumentojne se asnje pjese e kostove fikse te produktit te nje viti nuk mund te mbahen si asete ne vitin vijues . Kosto te tilla nuk rezultojne ne kosto te ardhme te shmangshme , testi kyc ky per nje aset . Krahasimi I zgjeruar I te dhenave te te ardhurave . Duke mbledhur disa parry e nga ndryshimet konceptuale midis kostimit direkt dhe kostimit absorbues ne tani jemi te pergatitur te marrim nje pamje me te detajuar te diferencave ne te dhenate e te ardhurave te gjeneruara nga keto dy drejtime te shperndarjes se kostos . Pasqyra me posht paraqet te dhenat qe mbulojne nje periudhe prej 3 vjetesh . Ne vitin e pare prodhimi dhe shitjet jane te barabarta , ne vitin e dyte prodhimi tejkalon shitjet ne vitin e tret tabela eshte permbysur me shitjet qe tejkalojne prodhimin . PASQYRA , KOSTIMI ABSORBUES KUNDREJT KOSTIMIT DIREKT NE TE DHENAT E ZGJERUARA TE TE ARDHURAVE. Te dhenat baze Cmimi I shitjes per njesi 20 11 (mat . pune direkt. Te pergj . variabel ) 12 000
Kostot variabel te prodh . per njesi Kosto fikse te prodhimit (total)
Kosto e prodhimit ten je njesie produkti nen kostimin direkt . Kosto variabel te prodhimit Nen kostimin absorbues Kostot variabel te prdhimit 11 11
Kostot fikse te prodhimit (bazuar ne 1 volum 99
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Normal 25 000 njesi / vit Totali I kostos absorbuese 150 000 : 25 000) 17 =6
Shpenzimet e shitjes dhe administrative jane supozuar per thjeshtesi te jene te gjitha fikse leke / vit .
30 000
Viti I
Viti II
Viti III
Te 3 se bashku
Inventari fillimit njesi Njesit e prodh gjate vitit
25,000
25,000
5,000 25,000
75,000
Njesit e shitura gjat vitit Inventari fund njesi
25,000 -
20,000 5,000 Kostimi direkt 400,000 220,000 180,000
30,000 -
75,000 -
Shitjet -Spenzimet variabel Marzhi I kontributit -shpenzime fikse shpenzime fikse prodhimi Shpenzime shitje admin . Totali shpenz. Fikse E ardh neto
500,000 275,000 225,000
600,000 330,000 270,000
1,500,000 825,000 675,000 450,000 90,000 540,000 135,000
150,000 30,000 180,000 45,000
150,000 30,000 180,000
150,000 30,000 180,000
90,000 Kostimi absorbues 400,000 425,000 425,000 85,000 340,000 600,000 85,000 425,000 510,000 510,000
Shitjet Inventari fillim +Kosto prod prodhuara Mallra te vlefshme shitje -Inventari fund Kosto e mallrave shitura
500,000 425,000 425,000 425,000
1,500,000 1,275,000 1,275,000 1,275,000
100
Marzhi bruto -Shpenz shitje + administrative E ardhura neto 75,000 30,000 45,000 60,000 30,000 30,000 90,000 30,000 60,000 225,000 90,000 135,000
1. 1 025 000 x 11 = 275 000 (njesit e shitura x kosto njesi ) 2. 3. 25 000 x 17 = 425 000 (njseite e prodhuara x kosto absorbuese) 5 000 x 17 = 85 000 Nga te ardhurat e paraqitura me siper mund te nxirren keto pergjigjesime . 1. Kur prodhimi dhe shitjet jane te barabarta do te realizohet e njejta e ardhur neto pavarsisht nga drejtimi I kostimit I perdorur . Arsyeja eshte se aq sa prodhohet shitet keshtu qe nuk ka shans per kosto fikse te prodhimit qe te zbriten nga inventari ose tI bashkohen atij . 2. Kur prodhimi tejkalon shitjet e ardhura neto e raportuar nen kostimin absorbues do te jete pergjithesisht me e madhe se e ardhura neto e raportuar ne kostimin direkt . Arsyeja eshte se kur prodhohen me teper se sa shiten pjesa e kostove fikse ne periudhen korente jane terhequr ( u bashkelidhen ) inventarve te periudhes se ardhshme sic diskutuam me lart ne kostimin absorbues .Ne vitin e pare psh. Lek 30 000 te kostove fikse (5 000 cop x lek 6 )jane terhequr ne inventare per vitin e III ne kostimin absorbues . ne vitin e II ne kete drejtim te kostim u eshte zbritur te ardhurave vetem pjesa e shpenzimeve fikse te prodhimit e shoqruar ne njesite e shitura ate vit .Ne kostimin direkte te gjitha kostot fikse te vitit te II jane zbritur nga te ardhurat e kesaj periudhe si kosto periudhe . Si rezultat e ardhura neto per vitin e II nen kostimin direkt eshte lek 30 000 me e ulet se ne kostimin e absorbimit . 3. Kur shitjet kalojne prodhimin e ardhura neto e raportuar nen drejtimin e kostimit absorbues do te jete pergjithesisht me e vogel se e ardhura neto e raportuar nen drejtimin e kostimit direkt . Arsyeja eshte se kur shitet me teper se sa prodhohet , inventaret kan terhequr edhe kostot fikse te pergjithshme qe u referohen periudhave te maparshme te cialt u zbriten te ardhurave te kesaj periudhe . Ne vitin e III psh. Lek 30 000 e kostove fikse te prgjithshme te terhequra ne inventaret nen metoden e kostimit absorbues nga viti I II ne te III , shkarkohen nga inventari nepermjet procesit te shitjes e zbritjes nga te ardhurat . Si rezultat kosto e mallrave te shitura per vitin e III permbajne jo vetem kostot fikse te mallrave te prodhuara e te shitura ne ate vit por dhe 30 000 te kostos fikse te vitit te dyte . 4. Mbi nje periudh te shtrir kohe te dhenat e te ardhures neto te raportuara nen kostimin direkt me ato te llogaritura nen kostimin absorbues do te tentojne te jene te njejta . Arsyeja eshte se ne nje periudhe te gjithe sa shitjet nuk kalojne prodhimin as prodhimi shitjet . Sa me e shkurter te jete periudha si kohe aq me shume do te tentoj te ndryshojne te dhenat e te ardhures neto .
Analiza K-V-F dhe kostimi absorbues . Avantazhet e kontributit . Kostimi absorbues eshte gjeresisht I vlersuar si nje metode kostimi I produktit . Shume firma e perdorin kete drejtim gjeresisht sepse fokusohen ne kostimin e plot te 101
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani njesive te prduktit .Dobesia e kesaj metode eshte se gjendet e pa vlefshme per tu bashkuar me analizen K V F ne kushte te caktuara . Por nuk krijohet asnje problem I vecante neqoftese perdoren te dy metodat : Metoda e kontributit per vendime te mbrendshme dhe ajo e absorbimit per raporte te jashtme . Me posht po japim disa nga avantazhet e perdorimit te drejtimit te kontributit ( me kostimin direkt ) per vendim te brendshem edhe neqoftese metoda e absorbimit perdoret per qellimie te raportimit te jashtem . Keto avantazhe jane permbledhur nga NAA (National Assocation of Accounts ) si me poshte : 1.Te dhenat e lidhura te K V F te nevojshme per qellimet e planifikimit jane te gatshme per tu marre nga pasqyrat e rregullta llogaritse . Ketu menaxhimi ska pse te punoje me dy pjese te ndara te te dhenave per tI lidhur me njera -tjetren . 2.Perfitimi per nje periudhe nuk ndikohet nga ndryshimi ne thithjen e shpenzimeve fikse te rezultuara nga ndertimi apo reduktitmi I inventarve . Ne kushte te tjera te pandryshueshme ( cmimet e shitjes , shitjet mikse etj ) perfitimi leviz ne te njejtin drejtim me shitjet kur perdoret kostimi direkt . 3.Kostot e prodhimit dhe pasqyrat e te ardhurave ne formen e kostimit direkt ndiqen nga mendimi menaxherial me ngushtesisht se sa behet kjo ne formularet e absorbimit per te ardhurat . Per kete arsye menaxhimi I gjen me te lehte tI kuptoj e perdore direkt raportet e kostos . 4.Ndikimi I kostove fikse ne perfitim eshte I theksuar sepse sasia totale e kostove te tilla per periudhen duket ne pasqyren e te ardhurave . 5.Te ardhurat marzhit te te ardhurave , per vlersimin relative te produkteve , teritoreve te shitjeve klasave te konsumatorve e segmente te tjera te biznesit jane relativisht te lidhura ne pasqyra pa patur rezultate qe eresohen nga shperndarja e shpenzimeve fikse te perbashketa . 6.Kostimi direkt lidhet me planet efektive per kontrollimin e kostos si kosto standarte dhe buxheti fleksibel . Ne fakt buxheti fleksibel eshte nje aspect I kostimit direkt e shume kompani keshtu perdorin metodat e kostimit direkt per kete qellim pa I njohur ato sit e tilla . Kosto direkte perben nje konkept te kostos inventariale qe korespodon me shpenzimet korente te nevojshme te dala nga xhepi per te prodhuar nje projekt . Permbledhje : Problemet e shperndarjes se kostos ekzistojne ne cdo kompani . Drejtimi I marzhit te kontributit perpiqet te zgjidhe keto probleme nga perkufizimi I segmenteve te nje organizate dhe nga klasifikimi I kostove si ne te ndershme (te dallueshme ) dhe te perbashketa . Shperndahen vetem ato kosto qe jane te dallueshme , te percaktueshme per segmented perkatese . Marzhi I kontributit I klasifikon kostot gjithashtu nga sjellja . Per kete arsye kostot ndahen ne variabel dhe fikse . Zbritja e kostove variabel nga te ardhurat nga shitja jep marzhin e kontributit I cili eshte shume I dobishem ne planifikimin afateshkurter dhe ne marrjen e vendimeve . Kosto fikse te dalluesheme te nje segmenti zbriten pastaj nga marzhi I kontributit duke dhene marzhin e segmentit . Marzhi I segmentit perdoret ne planifikimet afatgjate dhe ne marrjen e vendimeve . Segmentet mund te rregullohen ne shume menyra : nga territoret e shitjeve nga linja e prodhimit etj . Ne kostimin e njesive te produktit ne nje firme prodhimi metoda e kontributit me kostimin direkt shton vetem shpenzimet variabel te prodhimit te koatove te njesive te produktit . Kostot fikse te prodhimit merren menjeher ne pasqyren e te ardhurave si shpenzime te periudhes . Megjithese drejtimi I kontributit nuk mund te perdoret ne raportimet 102
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani financiare ose per qellimete taksave , ai perdoret shpesh nga menaxhimi per qellime te brendshme . Popullariteti I tij I brendshem mund te dallohet ne pjeset te medha ne faktin se ai se bashku me konceptet K V F jane shpesh te pandashme ne planifikimin e perfitimit dhe marrjes se vendimeve .
TEMA : 7 ANALIZA E NDRYSHIMEVE , BUXHETI STATIK DHE BUXHETI FLEKSIBEL
1. Shpenzimet variabel te prodhimit , analiza e ndryshimit te tyre . 2. Analiza grafike e ndryshimeve te cmimit dhe sasise . 3. Analiza e ndryshimeve dhe manaxhimi si perjashtim 4. Analiza statistikore e ndryshimeve te rastit 5. Buxheti statik dhe fleksibel ; epersite e buxhetit fleksibel 6. Pergatitja e buxhetit fleksibel 7. Perdorimet e buxhetit fleksibel , pajtueshmeria e te dhenave te tij .
1. Shpenzimet variabel te prodhimit , analiza e ndryshimit te tyre .

Kur kemi klasifikuar kostot kemi permendur se behen kosto te ndryshme per qellime te ndryshme . Nje nga klasifikimet e kostos e ndan ate ne kosto direkte dhe indirekte . Tek keto te fundit perfshihen te gjitha shpenzimet e kryera pervec materialeve direkte dhe punes direkte . Keto shpenzime I kemi quajtur edhe shpenzime te pergjithshme te prodhimit e mund te futen materialet indirekte , ngrohja dhe ndricimi , taksat e perbashketa , siguracionet , zhvlersimet ne paisjet e fabrikes , riparimet , mirmbajtja e te gjitha kostot e tjera te veprimit ne ndarjen prodhuese te fabrikes . Nje kompani kryen gjithashtu edhe shpenzime te furnizimit te saj si zhvlersimet e ndertesave te kompanise , paga e administrates etj . Shpenzimet e repartit se bashku me ato te administrates formojne shpenzimet e pergjithshme . Edhe brenda keti klasifikimi kemi bere ndarjen ne shpenzime variabel dhe kostante . Pjesa variabel e shpenzimeve te pergjithshme te prodhimit mund te analizohet e kontrollohet duke perdorur te 103
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani njejtat formula te ndryshimit qe jane perdorur ne analizen e materialeve direkte e te punes direkte . Ne do te diskutojme shpenzimet e pergjithshme ne kontrollin ne gjatesi te tyre duke perdorur formulat baze . Si baze per diskutim le te kemi te dhenat e meposhtme te karteles se kostos standart .
Imputet
Standarti I sasise ose oret ( 1 ) 3 njesi 2.5 ore 2.5 ore
materiale direkte Pune direkte Shpenzime variiabel (pergjithsh) Totali I kostos standard njesi
Cmim standart ose tarifa ( 2 ) 4 lek 14 3
Kosto standarte (1 x 2 ) 12 lek 35 7.50
54.50
Supozojme se kosto totale e shpenzimeve te pergjithshme variabel per muajin Qershor ishte 13 950 lek . Ghat muajit jane harxhuar 4 500 pre pune direkte e kompania ka prodhuar 2 000 njesi produkti . Analiza do te behet si vijon:
Tabela Analiza e ndryshimit te shpenzimeve te pergjithshme variabel . Oret aktuale te futura me Oret aktuale tarifen Oret Stand. Te pranuara per tarifen aktuale standarde prodhimin me tarifen standarde 13,950 lek 4,500 ore x 3 lek = 13,500 *5,000 ore x 3 = 15,000 Ndryshimi I shpenzuar ( I harxhuar ) 450 lek I pafavorshem Ndryshimi I frytshem efektiv 1,500 lek I favorshem
Ndryshimi total 1,050 I favorshem *5 000 oret standarte te lejuara jane llogaritur : 2 000 njesi * 2.5 ore/njesi = 5 000 lek
Eshte ndryshime I favorshem kur oret aktuale ose shpenzimet aktuale jane me te vogla se ore aktuale te vlersuara me tarifen standarte ; kur shpenzimet e vlersuara me standarte jane me te vogla se shpenzimet e vlersuara me faktin , ndryshimi eshte I pafavorshem . Ndryshimi efektiv I shpenzimeve variabel te prodhimit mund te matet si diferenc midis aktivitetit actual te nje periudhe dhe aktiviteti standart te pranuar , shumezuar me pjesen variabel te tarifes te percaktuar te shpenzimeve te pergjithshme , pra do te kishim : Ore aktuale x Tarifa standard Oret standard x Tarifa standarte = Tst ( O akt OSt ) = 3 ( 4 500 5 000 ) = 1 500 lek . Per te shperndare shpenzimet e pergjithshme te prodhimit duhet te percaktohet baza mbi te cilen do te behet kjo shperndarje . Nje baze e shpenzimeve variabel te prodhimit eshte nje mase e aktivitetit e tille si kosto e punes direkte , oret e punes direkte dhe oret e makinerise e cila perdoret per te llogaritur koeficientin e percaktuar te shpenzimeve . Kur 104
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani zgjedhet nje baze per perdorim ne shperndarjen dhe analizen e shpenzimeve variabel , menaxheri duhet te zgjedh ate baze qe ka lidhjet me tre forta shkakpasoje me sjelljen e kostos se pergjithshme . Keshtu ne nje firme pune intenzive ose departament , baza duhet te jete pune direkte , ndersa ne nje departament ose firme me ore pune intensive te makines baze duhet te jete ore-makine . Megjithate edhe kosto e punes direkte ose oret e punes direkte mund te perdoren si nje baze e punes direkte , pasi zakonisht jepin nje shperndarje dhe analize me te sakte te shpenzimeve variabel te prodhimit . Shperndarja e shpenzimeve variabel te prodhimit . Shpenzimet variabel te prodhimit rralle u shperndahen produkteve ne nje baze per njesi zakonisht sic thame me siper perdoret koeficienti I paracaktuar I shpenzimeve . Per shperndarjen e ketyre shpenzimeve le te shohim shembullin : Kompania B perdor oret direkte te punes per te shperndare shpenzimet variabel te prodhimit . Supozojme se cdo njesi produkti kerkon te ores makin per shpenzimet variabel per njesi .Te dhenat e buxhetuara per koston e per njesi jane nxjerre nga buxheti fleksibel I kompanise .Keshtu koeficienti I paracaktuar I shperndarjes se shpenzimeve variabel do te dale nga tabela e meposhtme : Kompania M Kosto variabel te buxhetuara per njesi dhe per ore pune direkte :
Kosro e pergjithshme variabel Energji Riparime Te tjera Te ndryshme Totali Kosto e buxhetuar njesi ( 1 ) Ore pune direkte njesi ( 2 ) 1/4 Kosto e buxhetuar per ore pune direkte ( 1 : 2 ) 0.12 0.20 2.80 0.40 3.25
0.03 0.05 0.70 0.10 0.88
0.25 0.25 0.25 0.25
Le te supozojme se per muajin janer jane buxhetuar 22 500 ore pune direkte gje qe do te thote se jane prodhuar 90 000 njesi prodhimi ( 22 500 : 0.25 = 90 000 ) . Ne qoft se do te prodhoheshin vetem 80 000 njesi prodhimi standard I orve te lejuara do te ishte 20 000 ( 80 000 x 0.25 ) ( Nga buxheti fleksibel prodhimi eshte 80 000 ) . Perpara se te procedojme me analizen per kontrollin e shpenzimeve variabel eshte e domosdoshme te llogaritim koston totale standarte per shpenzimet e pergjithshme variabel . Kosto totale standarte per shpenzimet e pergjithshme variabel eshte prodhim I oreve standarte te propozuara me koeficientin e percaktuar te shpenzimeve variabel .
Kosto totale standarte = oret standarte te lejuara x koeficientin e shpenzimeve variabel (

105
1)
Per kompanine M per janarin kosto totale standarte eshte : 20 000 ore standarte pranuar X 3.52 = 70 400 . Kjo eshte gjithashtu sasia e shpenzimeve variabel te shperndara te prodhimit . Tani eshte e mundur te shqyrtojme kontrollin e kostove variabel te prodhimit nepermjet analizes se ndryshimit te shpenzimeve variabel te prodhimit . Analiza e ndryshimeve te shpenzimeve variabel eshte e ngjashme me analizen qe u kemi bere ndryshimeve te naterialeve direkte e te punes direkte pervec pjeses qe I korespodon ndryshimit te koeficientit te shperndarjes qe zakonisht eshte quajtur ndryshim I harxhuar . Ndryshimi I harxhuar I shpenzimeve variabel eshte numri faktik I oreve te aktivitetit I perdorur ne prodhim me diferencen ndermjet koefocoentit faktik dhe standartiti te shpenzimeve variabel per 1 ore . Vlafta eshte nxjerre duke perdorur ekuacionin .
Nderyshimi I harxh I shpenz . Variabel = oret fakt ( koef , faktik koef, standart ( 2 )
Ndryshimi I efektshmerise I shpenzimeve variabel eshte gjithashtu shume I ngjashem me pjesen perkatese me pune direkte . Ndryshimi I efekteshmerise I shpenzimeve variabel eshte koeficienti standar orar I shumezuar me diferencen midis oreve faktike te punuara dhe oreve standarte te lejuara . Ai mund te nxirret nga ekuacioni :
Ndryshimi I frytshem shpenz . variabel = koef, standart . Orar ( Oret faktike oret standart te lejuara ( 3 )
Llogaritja e ndryshimit total te harxhuar si dhe ndryshimit total te frytshmerise se shpenzimeve variabel nuk u sigurojne firmave informacionin e nevojshem per qellimet e kontrollit . Ato kane nevoj per informacionin per nje analize me te hollsishme sepse shpenzimet variabel jane te perbara nga shume komponente e keshtu qe nje ndryshim I favorshem ne nje prej tyre si psh. Ne energji mund te fshehe nje ndryshim te pafaforshem ne nje tjeter psh. Riparimet , prandaj do te ishte mese e zakonshme te pergatitej nje raport I ndryshimeve ku ndryshimi total te ndahej me teje ne komponent te harxhuar dhe I frytshem . Cdo kosti duhet te analizohet e ndare duke perdorur edhe diagramen edhe ekuacionin sic kemi bere tek analiza e ndryshimeve te materialeve direkte e te punes direkte . Bazuar ne informacionin qe kemi per kompanine M nje raport performance qe permbane ndryshimet te analizuara si me siper do te paraqesim si vijon : Kompania M Raport performance per shpenzime variabel te prodhimit . Per muajin Janar 200 X Ore pune direkte Faktiket Standard pranuar 20 500 20 500 106
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ndryshimi Njesite e prodhuara Njesite e buxhetuara Ndryshimi
Shp.variabel Kosto e buxh ore Mak (1) kostot totale standart
500 I pafavorshem 80 000 90 000 10 000 I pafavorshem

(2) Kostot faktike (3) kostot e buxh * oret fakt (2-1) Ndrysh total (2-3) Ndryshim harxh (3-D Ndryshim efekti
Energji Riparime Te tjera
0.12 0.20 2.80
2,400 4,000 56,000
2,500 4,200 56,800
2,460 4,100 57,400
100paf 200 800
40 paf 100 600
60 paf 100 1,400
Te ndryshme
0.4
8,000
8,500
8,200
500
300
200
Totali
3.52
70,400
72,000
72,160
1,600
160
1,760
Interpretimi I ndryshimeve te shpenzimeve variabel . Sic shihet , raporti I performances I hartuar si me siper jep informacion me teper rreth perberjes se ndryshimeve te shpenzimeve variabel . Normalisht nje ndryshim I shpenzuar eshte perbere vetem nga ndryshimi I cmimit si ne rastin e materialeve direkte dhe punes direkte . Megjithate kur behet fjala per shpenzime variabel te prodhimit eshte e mundur qe pjes ten je shpenzimi te frytshem ( efficient ) te gjeje rruge ne ndryshmin e shpenzuar . Kjo mund te ndodhe per shkak se llogaritja e ndryshimit efficient per shpenzimet variabel te prodhimit bazohet ne pune direkte ose ne ore makinat e jo ne bazen qe eshte pjese e shpenzimeve te pergjithshme . Per te ilustruar idete e mesiperme le te supozojme se cdo ore e punes direkte e perdorur e perdorur nga kompania M konsumon nje kwh energji dhe kosto e buxhetuar e energjise eshte 0.12 lek per kwh . Duke perdorur analizen e ndryshimit per energjine dhe supozimin se kosto faktike e energjise per janarin 200 X ishte : 20 833 kwh x 0.12 lek / ore = 2 500 lek do te dale nje diference si vijon : Kompania M Analiza e kostove te energjise per muajin Janar 200X Ndryshimi totale 100 lek pafavorshem ( nga raporti I performances ) Ndryshimi efektive : 500 ore pune me teper x 0.12 lek / kwh = 60 I pafavorshem 107
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 333 kwh extra x 0.12 lek = Totali I ndryshimit frytshem 40 I pafavorshem 100
Analiza e mesiperme nuk ka asgje per tu habitur meqe cmimet e buxhetuara dhe cmimet aktuale per kwh jane te njejta dhe teorikisht nuk mund te pritet ndonje ndryshim cmimi . Neqoftese do te ndryshoje cmimi , do te kemi ndryshim te shpenzuar per shkak te cmimit . Kur ndryshimi I harxhuar meriton vemendjen e menaxhimit eshte zakonisht nje ceshtje sit e analizohen perberesit e tille si kwh e perdorur ose materialet direkte te perdorura e arrihet ne konkluzionin e pershtatshem rrethe ndryshimit te shpenzuar kundrejt atij eficienti . Ndryshimi eficient. Ndryshimi efficient I shpenzimeve variabel te prodhimit ka te beje pak me perdorimin efektiv te shpenzimeve . Me sakte ai rezulton nga perdorimi eficient ose jo eficient I oreve te punes direkte ose te oremakinerise . Ai perfaqesone sasin e kostove variabel te prodhimit te kursyera ose te shpenzuara per shkak te kursimit ose shpenzimit te punes direkte . Teorikisht ndryshimi eficient I shpenzimeve variabel do te grupohej me ndryshimin eficient ne punen direkte por ne praktike perdorimi I tij si nje ndryshim I ndare eshte thellesisht I pandreqshem .Per pasoj menaxheret duhet te kuptojne si eshte perdorur . Sic veme re edhe ne interpretimin e ndryshimit te hatxhuar pjeset e ndryshimit efficient per kostot e pergjithshme shpesh perfshihen si pjes e ndryshimit te harxhuar . Keshtu kur menaxheret vlersojne nje ndryshim efficient te punes direkte ata duhet te marrin parasyshe ndryshimin efficient te shpenzimeve variabel te shkaktuar nga puna direkte . Ata do te analizojne gjithashtu ndryshimet e rendesishme te harxhuara per te percaktuar se sa nga keto jane shkaktuar nga faktoret e cmimit e sa nga faktoret efficient , ashtu sic demostruam ne analizen e kostos te energjise elektrike te kompanise M .
2 . Analiza grafike e ndryshimeve te cmimit dhe sasise .

Rruga ne te cilen ndryshimet e cimimit te sasise jane llogaritur mund te cojne ne nje problem midis departamenteve te blerjes dhe te prodhimit . Problemi qendron per rastet e ndryshimeve te pafavorshme e mund te shihet me mire nga paraqitja e ketyre 2 ndryshimeve ne forme grafike . Per te bere kete supozojme se kompania perdore 4 njesi ( gr etj ) te materialit X ne prodhimin e nje njesie produkti . Gjate nje periudhe te dhene kompania prodhoi 950 njesi produkti duke perdorur 4 000 njesi te materialit X . Ndryshimet per periudhen permbledhen me poshte e paraqiten ne forme grafike : Permbledhje e te dhenave te materialit Cmimi standard per njesi Cmimi actual per njesi Sasite standarte te prodhuara per 950 njesi 4 x 950 3 800 kg X 8 lek 8.75
Sasite aktuale te perdorura ne prodhim 4 000 kg Permbledhje e ndryshimeve materiali X
108
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ndryshimi I cmimit = 4 000 ( 8.75 8 ) 3 000 lek I pafavorshem Ndryshimi I sasise se materialeve = 8 ( 4 000 3 8000 ) = 1 600 I pafavorshem
Grafiku I analizes Ndryshimi total I cmimit 4 800 ( 8.75 - 8 ) = 3 000 lek I paf Ndryshimi I perbashket 0.75 x 200 = 150 Ndryshimi total I sasise 8 ( 4 000 - 3 800 ) = 1 600
Problemi I ngritur ka te beje me katrorin siper grafikut I quajtur ndryshim I perbashket sasi-cmim megjithese kemi pare qe eshte pjese e ndryshimit te cmimit . Agjenti I blerjes mund te debatoje se eshte e padrejte te ngarkohet me ndryshimin prej 150 lek e perbashket sasi-cmim te perfaqesuar ne qoshe meqe ai vjen vetem per shkak te prodhimit ineficient te materialeve nga departamenti I prodhimit . Neqoftese departamenti I prodhimit ka prodhuar ne standart e ka prodhuar vetem 3 800 kg te materialit te mesiperm diferenca 200 kg e materialit nuk do te ishte blere e nga kjo nuk do te ishte dhe diferenca e perbashket 150 lek . Prandaj agjenti I blerjes mund te argumentoj se ndryshimi I perbashket sasi-cmim 150 lek do tI ngarkohej prodhimit jo blerjes . Veme re se nje debat I ketij tipi ngrihet vetem kur ndryshimet ne cmim e sasi llogariten ne te njejten kohe . Situata me tipike eshte kur ndryshimi I cmimit llogaritet ne momentin e blerjes se materialeve e per ndryshimin e sasise llogaritjet behen me vone kur materialet perdoren . Keshtu kur te dy ndryshimet llogariten ne kohe te ndryshme do te ishte e pabesueshme qe blerja te ngreje ndinjehere ndonje problem se sa efektivishte jane perdorur materialet . Mund te argumentohet se edhe kur te dy ndryshimet llogariten ne te njejten kohe , ndryshimi I perbashket sasi-cmim do te perfshihet si pjese e ndryshimit te cmimit . Arsyeja eshte se blerja eshte pergjegjese per te siguruar materialet e nevojshme ne prodhim e te sigurohet se materialet jane blere sipase cmimeve standarte te vendosura . Sic veme re me lart nje ndryshim cmimi duhet tI ngarkohet prodhimit vetem neqoftese ndtushimi vjen perdorimi ose problem te ngjashem te shkaktuara nga grafiket, nga planifikimi I varfer , I dobet , I aktiviteteve .
3 . Analiza e ndryshimit dhe manaxhimi I perjashtimit .

Menaxhimi I perjashtimit sic kemi permendur ne leksionin e meparshem eshte procesi I punes I menaxherit per te bere me te miren ne rastet kur sasia dhe kosto e inputeve tejkalon kufijte e vendosura . Analiza e ndryshimit dhe raportet e kryerjes ( performances ) sigurojne nje mjet per zbatimin e konceptit te menaxhimit nga perjashtimi . E thene fare thjeshte menaxhimi nga perjashtimi do te thote qe vemendja e menaxhimit duhet te drejtohet ne ate pjese te organizates ku gjerat nuk po ecin siper planit . Meqe koha e nje menaxheri eshte e kufizuar cdo ore duhet te perdoret 109
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani aq efektivisht sa te jete e mundur dhe koha dhe perpjekjet nuk duhen humbur duke u kujdesur per ate pjese te organizates ku gjerat ecin mire e qete . Buxheti dhe satandartet perfaqesojne planet e menaxhimit . Neqoftese te gjitha shkojne mire kostot duhet te pritet te jene Brenda standarteve dhe buxhetit te vendosur . Ne ate mase qe ndodhe kjo menaxheri eshte I lire te harxhoj kohen kudo me sigurine se te pakten ne zonat e buxhetuara gjithqka po shkone sipas parashikimeve . Ne ate shkalle qe kostot aktuale dhe te ardhurat nuk perputhen me buxhetin I vjen nje sinjal manaxherit se ka ndodhur nje perjashtim . Ky perjashtim vjen ne formen e ndryshimit nga buxheti ose standarti I vendosur . Ceshtje kryesore qe shtohet ketu eshte A do te konsiderohen te gjitha ndryshimet si perjashtim qe do te kerkojne vemendjen e menaxhimit ? Pergjigja eshte jo . Neqoftese cdo ndryshim do te konsiderihej si perjashtim atehere menaxhimi nuk do te bente gje tjeter vec ndjekjes se ndryshimeve ne qindarka . Per te percaktuar sic duhet kur ndryshimet perbejne perjashtime eshte e nevojshme te percaktohen disa kritere . Kriteret per percaktimin e perjashtimit . Ne mund te identifikojme te pakten 4 kritere qe jane te perdorshme ne praktiken aktuale : Matrialin , dendesine e ndryshimeve , mundesin e kontrollit dhe natyra e kostove (ndryshimeve ) Materialiteti .(Madhesia e ndryshimit ) . Zakonisht manaxhimi do te interesohet vetem ne ato ndryshime qe jane te qenesishme ( te konsiderueshme )ne sasi . Per ten dare ndryshimet e konsiderueshme nga ato te pakonsiderueshme firmat shpesh perdorin udhezues te caktuar si psh . ndryshimi qe eshte mbi 5% te buxhetit do te konsiderohet si perjashtim . Veme re se shprehemi ndryshone nga buxheti jo e tejkalon buxhetin . Ne themi ndryshon sepse menaxhimi do te interesohet per keto diferenca edhe kur jane nen buxhet edhe kur ato e tejkalojne ate . Arsyeja eshte se nje nivel I harxhimit qe eshte nen buxhet mund te jete po aq kritik per leverdiseshmerine sa dhe niveli I harxhimit qe e tejkalon buxhetin . Psh neqoftese reklama eshte buxhetuar te jete 100 000 lek gjate nje periudhe dhe eshte harxhuar vetem 80 000 lek . Ky ndryshim I favorshem I shpenzimeve mund te demtoje perfitimin sepse eshte nxitje e pamjaftueshme e produkteve te firmes . Pergjithesisht nje devijim tregues I tille si deviacioni 5% nga buxheti nuk do te jete I mjaftueshem per te gjykuar nese nje ndryshim eshte perjashtim . Arsyeja eshte se nje ndryshim 2% ndersa kosto mund te jete me teper kritik per perfitimin se san je ndryshim 10% ne kosto te tjera . Prandaj nje firme duhet te plotesoje % treguese me te dhenen e minimumit absolute ne vlere , gjendje qe tregon se edhe ne qofte se nje ndryshime nuk e kalone % treguese ai do te konsiderohet material ( si perjashtime ) neqoftese ai kalon te dhenen e minimumit ne lek . Pra mund te themi se nje firme diferenca do te konsiderohet si perjashtime neqoftese ndryshone nga buxheti psh me 5% ose me 1 000 lek . Shpeshtesia , dendesia e ndodhjes se ndryshimeve . Edhe neqoftse nje ndryshime kurre nuk kalone minimumin e % se vendosur ose minimumin e sasise ne lek shume firma duhet te terheqin vemendjen e menaxhimit ne qofte se ato jane afer ketyre kufive periudhe pas periudhe . Mendimi ketu eshte se buxheti ose standarti mund te jete I vjetruar e duhet te behen rregullime me teper ne nivelet korente per te permirsuar gjithe planifikimin e perfitimit ose disa mangesi ne kontrollin e kostos mund te jene prezente , qe paralajmerojne per kontroll te rastit nga mbikqyresi I te ardhurave . Mundesia e kontrollit . Disa kosto jane ne shkalle te madhe prapa kontrollit te menaxhimit . Kur kosto te tilla jane prezente ne nje kompani nuk eshte e nevojshme te merret asnje hape per pjesen e menaxhimit edhe pse nuk mund te ndodhin ndryshime qe jane te konsiderueshme ne sasi psh . tarifat e sherbimit komunale e tarifat e taksave lokale jane pergjegjesisht te pakontrollueshme ne brendesi dhe rezultojne ndryshime te medha nga rritja e tarifes 110
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani .Megjithate ndryshime te tilla paraqiten vazhdimisht ne raportet e ndryshimeve per qellime informacioni . Natyra e kostos . Nga vete natyra e tyre disa kosto jane me teper kritike ne leverdishmerine afategjate se te tjerat . Nje nga kostot e tilla eshte reklama . Sic e permendem me siper mosperdorimi I buxhetit te reklames mund te kete nje ndikim te kundert te shitjet me nje humbje rezultuese ne te ardhurat qe eshte me peshe me te madhe se nje kursim ne leket e reklames , ose mirmbajtja . Megjithese nje mirmbajtje ( riparim ) I pamjaftueshem mund te sjelle kursime te menjehershme ne kostot keto kursime do te kunderpeshohen me vone ndoshta me teper nga nderprerjet e ardhshme , riparimet dhe humbjet e te ardhurave nga ulja e efektivitetit dh produktivitetit .
4 . Analiza statistikore e ndryshimeve te rastit

Qellimi I vendosjes se kritereve per ndryshimet e konsiderueshme e te pakontrollueshme eshte te vecohen ato ndryshime qe nuk jane ne saj e te shkaqeve te rastit , qe tem und te kontrollohen nga kompania . Drejtimi 5% te buxhetit ose 1 000 lek I pershkruar me siper eshte nje rruge disi e paperpunuar per te permbushur kete objektiv . Megjithese eshte gjersisht I perdorur , kjo rruge eshte e paperpunuar sepse eshte bazuar ne hamendje te peraferta me teper se sa ne analiz te sakte . Nje rruge me e varur e shperndarjes se ndryshimeve te rastit nga ndryshimet qe jane te kontrollueshme mund te gjendet ne analizen statistikore . Ky drejtim ne vecimin e ndryshimeve te rastit e ka bazen e tij ne iden se nje buxhet ose standart perfaqeson nje zone te pranueshme me teper se nje pike te vetme . Ndonje ndryshim qe bije brenda kesaj zone konsiderohet te jete per shkaqe te rastit . Ndersa ndryshimet qe bijen jashte zones se pranueshme ( lart ose poshte ) do te konsiderohen si perjashtim . Pikat e shperndarjes se rastit do te ishin jasht kontrollit te menaxhimit ( sepse nuk perbejne nje perjashtim )
Zona e pranueshme ne te cilin cdo ndryshim eshte per shkaqe te rastit . Cdo pike posht ose larte ketij nuveli do te konsuderohet si perjashtim . Si e vecon nje firme zonen ne te cilen ndryshimet nga buxheti jane per shkaqe te rastit ? Kjo behet nga mjetet shperndarjes statistikore te dendesise te perfaqesuar nga te dhenat e buxhetuara .Vizitohen shperndarjet statistikore dhe ndryshimet e gjetura ne keto shembuj plotesohen me pika ne nje grafike kontrolli sic tregohet ne 111
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani grafike . Ne efektin nivel me te lart e me i uletne grafik perfaqeson shperndarjen normale gje qe do te thote se keto pika kane te pakten nje devijom standart nga vija kryesore. Ndryshimet qe bijen Brenda kurbes jane ne saj te ndodhjeve te rastit e prandaj nuk jane objekt I punes se menaxherit . Ndryshimet qe bijen jasht kurbes nuk jane per shkaqe te rastit e do te konsiderohen si perjashtim drejt te cilave duhet te perqendrohet vemendja e menaxhimit
5 . Buxheti statik dhe fleksibel , epersite e buxhetit fleksibel

Nje buxhet statik eshte buxhet I pergatitur per nje nivel te aktivitetit . Si I tille ai eshte I dobishem per qellimet e planifikimit sepse I jepe firmes nje hart treguese te rruges ne te cilen duhet te ece gjate periudhes tjeter llogaritese . Buxheti static ka keto karakteristika : 1. Ai eshte nje makanizem drejt vetem nje nivel I te aktivitetit 2. Rezultatet aktuale jane gjithemon te krahasuara me kostot e buxhetuara te ketij buxheti original te nivelit te aktivitetit . Megjithate neqoftese rezultatet aktuale te firmes ndryshojne shume nga niveli I pritur , buxheti static nuk mund te jete I dobishem per kontroll . Ne fakte dobishmeria e nje buxheti static ne kontroll eshte e kufizuar vetem ne rastet ne te cilat niveli aktual I operacioneve perputhet me nivelin e planifikuar ( buxhetuar ) . Ndersa nje buxhet fleksibel dallon nga nje buxhet ne te 2 pikat e meposhtme : Se pari ai nuk kufizohet vetem ne nje nivel te aktualitetit por me teper ai ingranohet drejte nje rangu aktiviteti . Se dyti rezultatet aktuale nuk krahasohen me kostot e buxhetuara ne nivelin origjinal te aktivitetit te buxhetuar . Meqe buxheti fleksibel mbulon nje rang te aktivitetit neqoftese kostot aktuale shpenzohen ne nje nivel te ndryshem te aktivitetit nga ai qe eshte planifikuar atehere menaxheri eshte ne gjendje te ndertojne nje buxhet te ri ashtu sic nevojitet , per ta krahasuar me rezultatet aktuale prandaj quhet dhe buxhet fleksibel . Pra karakteristikat e buxhetit fleksibel jane : Se pari ; ai mbulone te gjitha nivelet e aktivitetit me renditjen , kufirin me perkates me mire se vetem nje nivel te aktivitetit . Se dyti ; ai eshte me teper dinamik ne natyre se sa ne static . Nje buxhet mund te pershtatet per ndonje nivel te aktivitetit me kufirin perkates edhe pasi periudha ka kaluar . Keshtu nje menaxher mund te shikoj ne cfare niveli aktiviteti eshte arritur gjate nje periudhe e pastaj I kthehen buxhetiti fleksibel per te percaktuar cfare kostosh kane qene ne ate nivel aktiviteti . Per te ilustruar dallimin midis nje buxheti static dhe fleksibel le te supozojme se ne pergatitjen e masterbuxhetit te saj kompania D per vitin 200X ka buxhetuar te prodhoj shese 25 000 njesi ne vite . Le te supozojme se kompania nuk ishte ne gjendje te arrinte kete objektiv . Prodhimi actual dhe shitjet per vitin kapin Shumen vetem 20 000 njesi . Ne qofte se do te perdorej drejtimi I buxhetit static pasqyra e buxhetuar e fitimit do te ishte si vijon : Pasqyra nr . 1 Kompania D 112
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Pasqyra e te ardhurave sipas buxhetit per vitin mbaron 31.3.200X
Aktuale Numri I njesive Shitjet Shpenzime Variabel -Materiale direkte Pune direkte Shpenz, variabel te tjera Shitje dhe administrative Totali shpenz variabel 20,000 1,000,000
Master buxhet 25,000 1,250,000
Ndryshimi I diferencave 5,000 pafavorshme 250,000 pafavorshem
307,000 114,000 71,000 20,000 512,000
350,000 150,000 75,000 25,000 600,000
43,000 favorshem 36,000 favorshme 4,000 favorshem 5,000 favorshem 88,000 favorshem
Marzhi I kontributit Shpenzime fikse Shpenz, fikse prodhimi Shitje dhe administrative Totali shpenzime fikse Te ardhuara neto
488,000
650,000
162,000 pafavorshem
308,000 150,000 458,000 30,000
300,000 150,000 450,000 200,000
8,000 pafavorshem 8,000 pafavorshem 170,000 pafavorshem
Drejtimi I buxhetiti statik I perdorur per te pergatitur pasqyren ka nje deficient qe gabon ne dallimin midis kontrollit te aktivitetit dhe dimensionit e e kontrollit te kostos te pergjegjesise ten je menaxheri . Kontrolli I aktivitetit eshte perfshire kur shihet nese qellimet per shitjet dhe prodhimin jane realizuar . Kontrolli I kostos perfshihet ne ate qe jane bere shitjet dhe eshte realizuar prodhimi me koston me te vogel te mundeshme , ne perputhje me standartet e cilesise . Keto jane pergjegjesi te ndryshme e duhet te mbahen te ndara ne perpjekjet per te vlersuar se sip o e ben manaxheri punen e tij . Nga keto 2 pergjegjesi buxheti statik ben nje pune te mire vetem nese eshte mbajtur mire kontrolli I aktivitetit . Te dhenat ne rreshtin e pare te pasqyres qe lidhen me aktivitetin e shitjeve per vitin pasqyrojne faktin se nuk eshte mbajtur mire kontrolli I aktivitetit e se kompania humbet nga shitjet e buxhetuara me 5 000 njesi . Pjesa e mbetur e te dhenave ne pasqyre ka te beje me kontrollin e kostos . Keto te dhena kane nje vlere te vogel sepse ato sit e thuash krahasojne mollet me portokajte . Veme re psh. Se te gjitha ndryshimet e shoqeruara me shpenzimet variabel jane te favorshme . A do te thote kjo se kompania ka mbajtur kontroll te mite te kostos mbi shpenzimet variabel per vitin ? Jo . Arsyeja qe ndryshimet jane te favorshme eshte se master buxheti eshte baze ne nivelin e aktivitetit per 25 000 njesi ndersa kosto aktuale perfshine nje nivel aktiviteti me poshte ( vetem 20 000 njesi ) . Nga pikpamja e nje kontrolli te kostos eshte krejtesisht pakuptim te provosh te krahasosh kostot ne nje nivel aktiviteti me kostot e nje niveli aktiviteti te ndryshem . Krahasime te tilla I bejne menaxherit nje pamje te mire per aq kohe sa altiviteti aktual eshte me pake se ai I 113
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani buxhetuar .
6 . Pergatitja e buxhetit fleksibel

Ideja baze e drejtimit te buxhetit fleksibel eshte se neprmjet nje studimi te modeleve te kostos mund te pergatitet nje buxhet qe mbulon nje rang te aktivitetit me te mire se I nje niveli te vetem . Hapat baze ne pergatitjen e nje buxheti fleksibel jane : 1. Percaktohet kufiri ( rangu) perkates mbi te cilin pritet te luhatet aktiviteti gjate periudhes qe po vjen . 2. Analizohen kostot qe do te shkarkohen ne kufirin perkates ne kuptimin e percaktimit te metodave te sjelljes se kostos ( variabel , fikse , mikse ) 3. Ndahen kostot sipas sjelljes duke percaktuar formulen per kostot variabel e mikse. ( Y = aX + b ku Y kosto mikse , a shpenzime fikse , b- tarifa variabel per njesi ) 4. Perdorimi I formules per njesin variabel te kostove pergatitja e nje buxheti duke treguar cfar kosto do te shkatohen ne pika te ndryshme te nivelit perkates . Per ta ilustruar supozojme se shitjet e kompanise D normalisht luhaten midis 15 000 dhe 30 000 njesi cdo vit . Nje studim I modeleve te sjelljes se kostos ne keta kufij perkates ka nxjerr formulat per kostot variabel . Kosto Materiale direkte Pune direkte Shpenzime te tjera direkte Shitje dhe administrative Kosto variabel 14 6 3 1
Bazuar ne keto te dhena kostoje nje masterbuxhet fleksibel per kompanin D po e paraqesim si vijone : Pasqyra nr . 2 Kompani D Master buxhet fleksibel Shitjet ne njesi
Te buxhetuar njesi 15,000 20,000 25,000 30,000
Shitjet Matriale direkte Pune direkte Te tjera variabel Shitje + adminis.
50 14 6 3 1
750,000 210,000 90,000 45,000 15,000
1,000,000 280,000 120,000 60,000 20,000
1,250,000 350,000 150,000 75,000 25,000
1,500,000 420,000 180,000 90,000 30,000
114
Totali variabel Marzh kontrib -Shpenzime fikse prodhimi -Shitje + admin Totali shp.fikse Te ardh . Neto ( humbje ) 24 26 360,000 390,000 300,000 480,000 520,000 300,000 600,000 650,000 300,000 720,000 780,000 300,000
150,000 450,000 ( 60,000)
150,000 450,000 70,000
150,000 450,000 200,000
150,000 450,000 330,000
7 . Perdorimi I buxhetit fleksibel .

Pasi pergatitet buxheti fleksibel ka shume perdorime . Ne fillimin e nje periudhe si perdoret si baze per percaktimin e te ardhurave et pritshme , kostove dhe te ardhures neto te nivelit te buxhetuar te aktivitetit . Ne rastin e kompanise D psh . ishin buxhetuar qe gjate vitit 200X te shiteshin 25 000 njesi . Nga perdorimi I buxhetit fleksibel menaxheri mund te percaktoj lehtesishte te ardhurat dhe kostot e pritura per vitin ne kete nivel te aktivitetit . Ne fund te nje periudhe menaxheri menjehere mund te krahasoje rezultatin actual me te dhenat perkatese te buxhetit kudo ne rangun perkates . Perderisa buxheti eshte fleksibel nuk ka rendesi ne cfare niveli te aktivitetit ndodhin keto ndryshime . Per ta ilustruar konsiderojme perseri se kompania D aktualisht prodhon dhe shet vetem 20 000 njesi gjate vitit 200X . me drejtimin e buxhetit fleksibel performanca ( realizimi ) I kopmpanise do te kete si vijon :
Pasqyra nr . 3
Kompania D
Deklarata e te ardhurave buxhet fleksibel per vitin qe mbaron 31.3.200X Shitjet e buxhetuara njesi 25 000 Shitjet faktike njesi 20 000
Fakti 20,000 cope Planifikuar baza per 20,000 Diferenca
Shitjet -Shpenz . Variabel Materiale direkte Pune direkte Te tjera variabel Shitje + administrative
1,000,000
1,000,000
307,000 114,000 71,000 20,000
280,000 120,000 60,000 20,000
27,000 paF 6,000 F 11,000 Pa F
115
Totali shpenz variabel Marzhi I kontributit -Shpenz fikse Shpenzime prodhimi Shitje + administrim Totali shpenz . Fikse Te ardh . Neto 512,000 488,000 480,000 520,000 32,000 pa F 32,000 pa F
308,000 150,000 458,000 30,000
300,000 150,000 450,000 70,000
8,000 Pa F
8,000 Pa F 40,000
Ne dallim nga pasqyra e pergatitur sipas buxhetit statik , pasqyra e mesiperme ben dallimin midis kontrollit te aktivitetit dhe kontrollit te kostos . Te dhenat e shitjeve ne krye te deklarates tregojne se qellimi I shitjeve per vitin nuk eshte realizuar . Te dhenat e kostos ne deklarat tregojne se sa eshte kontrolluat kosto per te 20 000 njesite e shitura gjate vitit . Veme re se shumica e ketyre diferencave jane shume te ndryshme nga diferencat e marra me pare ne buxhetin statik . Arsyeja eshte se me mjetet e buxhetit fleksibel ne jemi ne gjendje te krahasojme kostot e buxhetuara me ate faktike ne te njejtin nivel aktiviteti . Cfare do te benim ne qofte se shitjet faktike do te kishin disa te dhena te vecanta si psh . 19 800 njesi e jo 20 000? Manaxheri duhet te perdor te dhenat e buxhetit fleksibel per te zhvilluar te dhenat e buxhetuara per nivelin e aktivitetit prej 19 800 njesi per ta krahasuar me rezultatin faktik . Thjesht nga zbatimi I te dhenave te buxhetit eshte e mundur te behet nje buxhet , ne cdo kohe per cdo nivel te aktivitetit ne kufijte perkates te tij . Pajtueshmeria e te dhenave ( shifrave ) te te ardhurave . Per te kompletuar diskutimin tone te masterbuxhetit fleksibel po paraqesim me poshte nje pajtueshmeri te te dhenave te te ardhurave neto nga pasqyra 2 dhe 3 .
Fakti 20,000 cop
Buxheti flexibel per 20,000 cop 70,000
Master buxheti per 25,000 cop
Te ardhura neto 30,000
200,000 Ndryshimi I aktivitetit 130,000 e paf
Ndryshimi cmim-kosto 4,000 e paf
Ndryshimi I aktivitetit perfaqesone te ardhurat neto te humbura nga pamjaftueshmeria ne arritjen e shitjeve te te buxhetuara ne cope per periudhen . Kjo diferenc njihet gjithashtu si ndryshim I shitjeve ose ndryshim I volumit te shitjeve . Ai llogaritet nga shumezimi I differences midis shitjeve te buxhetuara dhe faktike me marzhin e kontributit te buxhetuar per njesi ( pasqyra Nr 2 ) ( 25 000 20 000 )x 26 = 130 000 Pra kompania humbi 130 000 lek ne marzhin e kontributit ( dhe te ardhuren neto ) nga mos realizimi I nivelit te shitjeve te buxhetuara ne njesi per vitin . Ndryshimi I cmimit shitjes/kosto mate te ardhurat neto te humbura nepermjet mosmbajtjes mire te kontrollit mbi cmimin e shitjes e mbi kostot e ndryshime qe mund te kryeje nje kompani . Elementi I cmmimit te shitjes llogaritet nga shumezimi I ndonje diference midis cmimit te shitjes te buxhetuar me ate actual per njesi me numrin e njesive te 116
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani shitura . Meqe kompania D ka mbajtur te njejtin cmim shitje nuk kemi ndryshim cmimi. Elementi kosto ka te beje me sasine totale te te gjitha ndryshimeve te kostos ne nje pasqyre te te ardhurave te kompanise . Per vitin 200X kjo sasi eshte 40 000 lek ( shif pasqyren Nr . 3 ) Cdo periudh manaxheri do te analizoje keto ndryshime te kostos individuale ne hollsi per te percaktuar shkakun e tyre . Ne kemi pare si analizohen ndryshimet e punes direkte e te materialeve direkte . Tani le te perqendrohemi ne analizen e shpenzimeve te pergjithshme te prodhimit . Jane 4 probleme te perfshira ne kontrollin e kostos se pergjithshme . Se pari . Shpenzimet e prodhimit zakonisht perbehen nga shume kosto te ndara . Se dyti . Keto kosto te ndara jane shpesh te vogla ne sasin ne lek duke e bere mjaft te pavolitshme kontrollin e tyre ne te njejten menyre si kosto e matreialeve dhe punes direkte . Se treti . Keto kosto te vogla te ndara jane shpesh ne pergjegjesine e manaxhereve te ndryshem . Se katerti . kostot e prodhimit ndryshojen ne sjellje , disa jane fikse , disa variabel , disa te perziera .
TEMA : 8 BUXHETI FLEKSIBEL I SHPENZIMEVE TE PERGJITHESHME TE PRODHIMIT
1. Masa aktiviteti per ndertimin e buxhetit fleksibel . 2. Zgjedhja e nje niveli kapaciteti per shperndarjen e shpenzimeve fikse . 3. Raportet e realizimit te shpenzimeve te pergjithshme 4. Kosto fikse dhe buxheti fleksibel , analiza e shpenzimeve fikse . 5. Aplikimi I shpenzimeve te pergjithshme ne nje sistem te kostos standarte . 117
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 6. Analiza grafike e ndryshimeve te shpenzimeve fikse . 7. Paraqitja e ndryshimeve ne metoden e kostos absorbuese . 8. Regjistrimet ne ditare te shpenzimeve te pergjithshme dhe ndryshimeve te tyre .
1 . Masa e aktivitetit per ndertimin e buxhetit fleksibel

Shumica e problemeve ted ala para kontrollit te kostos se pergjitheshme te permendura ne leksionet e me parshme mund te kapercehen nga perdorimi I nje buxheti fleksibel per te planifikuar e kontrolluar kostot e pergjithshme ne te njejten menyre qe ky buxhet fleksibel perdoret per te kontrolluar e planifikuar operacionet per komponimet sin je e tere . Lidhja midis nje buxheti fleksibel te shpenzimeve te pergjithshme dhe ne master buxhetin fleksibel tregohen me poshte : Pasqyra 1
Shitjet
Master buxheti fleksibel

Shitjet e njesi 15,000 Te dhenat e buxhetit njesi 50 lek 20,000 25,000 30,000
750,000
1,000,000
1,250,000
1,500,000
Shpenzimet variabel fikse Materiale direkte Pune direkte Te tjera variabel Shitje + administrative Totali I shpenz variabel Marzhi I kontributit Shpenzime fikse Shpenz.Fikse,prodhimi Shitje + administrative Totali I shpenzimeve fikse 14 6 3 1 24 26 210,000 90,000 45,000 15,000 360,000 390,000 280,000 120,000 60,000 20,000 480,000 520,000 350,000 150,000 75,000 25,000 600,000 650,000 420,000 180,000 90,000 30,000 720,000 780,000
300,000 150,000 450,000
300,000 150,000 450,000
300,000 150,000 450,000
300,000 150,000 450,000
E ardhura neto
60,000
118
60,000 60,000 Buxheti fleksibel I shpenzimeve te prodhimit Te dhenat Ore makinerie * e kostos Shpenzimet e pergjithshme 30,000 40,000 Kosto variabel Pune indirekte Lubrifikante Energji Totali Shpenzime fikse Vlersimi Pagat e mbikqyrjes Siguracione Totali I kostove fikse Totali I kostove te pergjithshme 0.80 0.30 0.40 1.50 24,000 9,000 12,000 45,000 32,000 12,000 16,000 60,000 60,000
50,000
60,000
40,000 15,000 20,000 75,000
48,000 18,000 24,000 90,000
100,000 160,000 40,000 300,000 345,000
100,000 160,000 40,000 300,000 36,000
100,000 160,000 40,000 300,000 375,000
100,000 160,000 40,000 300,000 390,000
*Kerkohet 2 ore makine per te kompletuar nje njesi prodhimi
Nga psqyra me siper vem re se buxhetit fleksibel I shpenzimeve te prodhimit I merre kostot e pergjithshme variabel dhe fikse nga master buxheti fleksibel I tregon keto shuma ne forme te detajuar . Nje drejtim I ngjashem mund te perdoret ne pergatitjen e nje buxheti fleksibel ten are per shpenzime e shitjes dhe administrative ose per cdo lloj kategorie te kostos ne nje organizate . Master aktiviteti . Sic e pame nga pasqyra Nr 1 master buxheti fleksibel eshte I bazuar ne njesit e prodhimit , kurse buxheti I shpenzimeve te tjera te kompanise eshte bazuar ne ore makine . Ne qofte se nje kompani ka vetem nje produkt njesit e prodhueara e te shitura mund te perdoren si per master buxhetin fleksibel ashtu dhe per buxhetin fleksibel te shpenzimeve te prodhimit . Por duke qene se shumica e kompanive prodhojne me teper se nje produkt si mase per te ndertuar buxhetin fleksibel te shpenzimeve mund te perdorin ore makine , ose ore pune per te planifikuar dhe kontrolluar kostot e pergjithshme . Ne zgjedhjen e nje baze aktiviteti per nje buxhet fleksibel prodhimi duhet te mbahen parasyshe te pakten 3 faktore : 1. Ekzistenca e nje lidhje shkakore midis bazes se aktivitetit dhe kostove te pergjithshme . 2. Shmangia e lekeve ne vete aktivitetin baze . 3. Zgjedhja e nje aktiviteti baze qe eshte e lehte dhe e thjeshte per tu kuptuar . 1 . Lidhja shkakore . Duhet te kete nje lidhje direkte shkakore midis bazes se aktivitetit dhe kostot variabel ten je kompanie . Kjo sepse kosto variabel te pergjithshme do te ndryshojne si rezultat I ndryshimeve ne aktivitetin baze . 119
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ne nje dyqane makine psh. Dikush do te perdorte energjine e hargjuar , e shpenzimet e tjara variabel te pergjithshme te ndryshonin ne lidhje me numrin ore-makinave te punuara . Prandaj ore makina do te ishte baze e pershtatshme per tu perdorur ne buxhetin fleksibel . Aktivitete te tjera baze perbejen oret e punes direkte , miljet e pershkruara nga shitsat , kontaktet e bera me shitesat , numri I fakturave te porositura , numri imkrevateve te vene ne nje spital , e numri I rezervave x te dhena . 2 . Mos perdorimi I vlerave ( lekeve ) . Kudo ku eshte I mundur aktiviteti baze duhet te shprehet ne njesi me mire se sa ne leke . Problemi ketu qendrone sepse ato jane subject I ndryshimeve ne nivelin e cmimit te cilat mund te shkaktojne nje shtremberim te bazes se aktivitetit ne qoft se kjo e fundit shprehet ne dollare . Nje problem I ngjeshem ngrihet kur ndryshone tarifa e pages baze ne koston e punes direkte kur ajo perdoret si baze aktiviteti ne nje buxhet fleksibel . Ndryshimi ne tarifes e pageses do te shkaktoje ndryshimin e bazes se aktivitetit megjithese mund te behet ndryshime proporcional ne vete kostot e pergjithshme . Keto tipe te luhatjeve e bejne te veshtire te punohet me lek dhe argumentojne fuqimisht perdorimin e njesive me mire se leket ne bazen e aktivitetit . Perdorimi I kostove ne lek standart ne vend te kostove me lek aktuale kapercen problemin e nje fare menyre por kostot standarte duhet te pershtaten , te rregullohen here pase here me ndryshimet e bera ne kostot faktike . Nga ana tjeter njesite si mase e aktivitetit (krevate ose milje etj ) jane subjekt I me pak influencave shtrembuese dhe me pak te mundshme per te shkaktuar problem ne pergatitjen e perdorimin e nje buxheti fleksibel . 3 . Mbajtja e nje baze te thjeshte . Aktiviteti baze duhet te jete I thjeshte dhe lehtesisht I kuptueshem . Nje baze qe nuk eshte lehtesisht e kuptueshme nga manaxhimi I cili punon me te dite per dite ndoshta rezultone ne ngatrrim e keqkuptim me shume se sa te sherbeje si mjet pozitiv e kontrollit te kostos .
2 . Raportet e realizimit te shpenzimeve te pergjithshme

Ne deklaruam me siper se buxheti fleksibel I shpenzimeve te pergjithshme perdoret per te planifikuar dhe kontrolluar kostot ne te njejten rruge qe master buxheti fleksibel perdoret per te kontrolluar dhe planifikuar aktivitetet per tere kompanine si nje e vetme . Kjo ngjashmeri mund te ilustrohet nga vazhdimi I shembullit me kompanine D e duket treguar se si buxheti fleksibel I shpenzimeve te pergjithshme perdoret per te pergatitur raportet e realizimit performance . Le te supozojme se kompania jone D ka planifikuar te prodhoje dhe te shese 25 000 njesi gjate 200X; kjo do te ishte ekujvalente e 50 000 ore makine te aktivitetit ( meqe per te prodhuar nje njesi produkti kerkohen 2 ore makine ) . Kompania prodhone dhe shete ne fakte vetem 20 000 njesi gjate vitit . Keshtu oret standarte te lejuara per prodhimi vjetore do te ishin 40 000 ore makine . Supozojme se ne fakte per prodhimin e 20 000 njesive jane kerkuar 42 000 ore makine . Nje permbledhje e aktivitetit te vitit do te jete si vijone : Ore makine te buxhetuara Ore makine fakt Standarti I ore makine prqn . 50 000 42 000 40 000
Kosto faktike variabel ( te pergjithshme ) Pune indirekte Lubrifikante 36 000 lek 11 000 120
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Energji Totali I kostos faktike 24 000 71 000
Ne pergatitjen e nje raporti te realizimit te kostove variabel te pergjithshme kryesore eshte sic parashtruam percaktimin e bazes qe do te perdoret ne llogaritjen e shumave te buxhetuara pert tu krahasuar me rezultatet faktike . Kompania D ka vetem dy mundesi : 1. Perdorimi I 42 000 oreve-makine te punuara ne fakt 2. Perdorimi I 40 000 oreve makine te standartit per prodhim vjetore . Se cilen baze do te zgjedhe kompania kjo do te varet ne ate se sa informacion te hollsishem kerkone . Sic kemi pare ne leksionin paraardhes shpenzimet variabel mund te realizohen ne ndryshimin e hargjuar dhe ndryshimin efektiv . Vetem ndryshimi I hargjuar ( I shpenzuar ) . Ne qofte se kompania D do te zgjedhe ore-makine faktike si baze per raportin e realizimit , ky raport do te tregoje vetem nje ndryshime te hargjuar per shpenzimet variabel . Formula e llogaritjes e dhene ne kapitullin paraardhes ishte : Oret faktike x fakt-oret faktike x tarifa standarte ose O fakt (tarifa fakt-tarife stand) Raporti I pergatitur do te ishte ne pasqyren Nr. 2 Pasqyra 2 Kompania D
Raporti I realizimit te shpenzimeve variabel te pergjithshme per Vitin 20X1 Ore makine te buxhetuara Ore makine fakt Standart I ore-makine lejuara 50 000 42 000 40 000
Kosto e pergjithshme
Te dhenat e kostos/njesi ( buxhet)
Oret fakt 42,000
Baza e buxhetuar per 42,000 ore
Ndryshimi I harxhuar 2,400 pa F 1,600 F
Pune indirekte Lubrifikante
0.80 0.30
36,000 11,000
33,600 12,600
121
Energjia 0.40 24,000 16,800 7,200 pa F 8,000 pa F
Totali shpenz . variabel
1.50
71,000
63,000
Pergjithesisht elementi cmim ne ndryshimin e mesiper eshte I vogel keshtu qe ndryshimi lejon perqendrimin e vemendjes ne ate gje mbi te cilen mbykqyrsi ka ndoshta kontrollin me te madhe . Perdorimi efektiv ne prodhim . Ne qofte se kompania do dhe harxhimin dhe ndryshimin efektiv per shpenzimet e pergjithshme ajo duhet te llogarite shperndarjet e buxhetuara edhe per 40 000 edhe per 42 000 pre-makine (pra oer te dy nivelet e aktivitetit ) . Le te paraqesim kete raport : Pasqyra 3 Kompania D
Raporti I realizimit te shpenzimeve variabel per vitin 20X1 Ore makine te buxhetuara Ore faktike makine Standarti ore-makine lejuara
Kosto variabel Pune indirekte Vajra lubrifika Energji Totali variabel Kosto per ore standart 0.80 Kosto Faktike 42,000 36,000
50 000 42 000 40 000

Buxheti I bazuar 42,000 32,000 Totali I ndryshimit (1-3) 4,000 pa F Ndryshimi i Harxhim (1-2) 2,400 pa F Ndryshi. efektiv (2-3). 1,600 pa F
Buxheti I bazuar 42,000 33,600
0.30
11,000
12,600
12,000
1,000 F
1,600 F
600 pa f
0.40 1.50
24,000 71,000
16,800 63,000
16,000 60,000
8,000 pa f 11,000 pa F
7,200 pa f 8,000 pa F
800 pa f 3,000 pa F
Ky raport ne pjesen e ndryshimit te harxhuar eshte I njejte me ate te pasqyres Nr . 2 . Raporti eshte me I zgjuar pasi jepe ndryshimin total duke perfshire edhe pjesen e ndryshimit te efektivitetit . Termi ndryshim I efektivitetit eshte ketu nje keqperdorim meqe ky ndryshime nuk ka te beje fare me perdorimin efektiv te shpenzimeve te prodhimit , se cfare mate realisht ky ndryshime eshte funksion I differences midis oreve faktike te perdorura ne prodhim dhe oret qe do te ishin marre per te prodhuar prodhimin e periudhes , ne qofte se jane perdorur me teper ore se standart ky ndryshime do te jete I pafavorshem . Per te pesqyruar kete ineficience sin je ceshtje prakrike, megjithate ineficenca nuk eshte ne perdorimin e shpenzimeve por me tere ne perdorimin e vete bazes .Po ti referohemi raportit me siper 2 000 ore maikne te perdorur me teper gjate vitit do te duhej te ishine perdorur per rritjen e prodhimit te periudhes . Secila nga keto ore kerkone kryerjen 1.5 lek te kostos variabel duke rezultuar ne nje diferenc te pafavorshme prej 3 000 lekesh . Megjithese ky ndryshime eshte quajtur ndryshime I efektivitetit do te ishte me mire te quhej ndryshime I efektivitetit te ore makinave . Pra ketu duhet shume kujdese ne interpretimin e ketije lloje ndryshimi e ne kuptimin e qarte te saje 122
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani qe ky ndryshim mate realisht . Meqe ky ndryshime realisht mat efektivitetin ne perdorimin e bazes se shtrirjes se buxhetit fleksibel kushdo qe eshte pergjegjes per kontrollin e kesaj baze eshte pergjegjes per kontrollin e ndryshimit . Ne qofte se baze jane oret e punes direkte , atehere mbikqyrsi pergjegjes per perdorimin e kostos se punes do te jete pergjegjese per ndonje ndryshime te efektivitetit .
3 . Kostot fikse dhe buxheti fleksibel

A duhet te permbaje buxheti kostot fikse ashtu si ato variabel ? Termi buxhet fleksibel nenkupton vetem kostot variabel meqe ato ndryshojne ne ndryshimin e aktivitetit . Megjithate shumica e firmav perfshijen kostot fikse ne buxhetet e tyre fleksibel . Per ta bare kete ka dy arsye : Se pari ne masen qe nje kosto fikse eshte e kontrollueshme nga nje manaxher ajo do te perfshihet ne vlersimin e realizimit te tij . Kosto te tilla do te vendosen ne raportin e realizimit te manaxherit se bashku me kostot variabel per te cilat ai eshte pergjegjes . Se dyti kosto fikse jane te nevojshme ne buxhetin fleksibel te shpenzimeve te pergjithshme per qellimet e kostimit te produkteve e sherbimeve . Rikujtome nga leksionet e kaluara se kostot e pergjithshme u shtohen produkteve e sherbimeve me anen e perqindjeve te paracaktuara te shperndarjes . Buxheti fleksibel I kostove te pergjithshme I siguron manaxherit informacionin e nevojshem per te llogaritur kete perqindje . Analiza e shpenzimeve fikse Analiza e shpenzimeve fikse te prodhimit ndryshone shume nga ajo e shpenzimeve variabel per shkak te kostove te ndryshme qe ajo perfshine . Per te here analizen e shpenzimeve fikse se pari duhet te perserisim llogaritjen e koeficientit te tarifes se percaktuar te shpenzimeve te pergjithshme , psai tarife kjo % luan rol ne analize . Buxheti fleksibel dhe koeficientet e pergjithshem . Kostot fikse ashtu sic percaktohen edhe nga vete emir nuk ndryshojne ne ndryshimet ne nivelin e aktivitetit . Kjo krijone nje problem ne kostimin e produktit meqe nje nivel I dhene e kostos fikse te pergjithshme shperndahet mbi nje numer te vogel njesishe , do te realizoje nje kosto me e larte per njesi se sa e njejta sasi shpenzimesh e shperndare mbi nje numer te madhe njesishe . Le te shqyrtojme te dhenat ne tabelen me poshte :
Muaji Janar Shkurt Mars Kosto fikse pergj. 6,000 6,000 6,000 Numri I njesive 1,000 1,500 800 kosto njesi 6 4 7.5
Veme re se numri me I madhe I njesive te prodhuara ne shkurt ne krahasim me janarin per te njejten sasi shpenzimesh fikse jep nje kosto me te ulet per njesi ndersa numri me I vogel I njesive I prodhuar ne mars do te rezultoje me nje kosto me te larte per njesi . Zgjedhja e nje niveli kapaciteti per shperndarjen e shpenzimeve te perghithshme Ne leksionet e meparshme kemi diskutuar dy nivelet e standarteve ; standartet ideale dhe standartet praktike . Keto niveli gjithashtu I aplikohen sasise se aktivitetit qe eshte perdorur ne llogaritjen e koeficientit te pacaktuar te 123
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani shpenzimeve fikse . Dy nivele tjera aktiviteti jane te perdorshme ne praktike . Pra kater nivelet e mundshme te te aktivitetit jane : kapaciteti ideal , kapaciteti faktik , kapaciteti normal dhe kapaciteti I pritur ( I shpresuar ) . Ne zgjedhjen e nje prej ketyre niveleve aktiviteti si baze per shperndarjen e shpenzimeve te prodhimit manaxheret mund te konsistojne objektivat e firmes se tyre . Kapaciteti ideal . Sic pame ne kapitujt e meposhtem standartet e nje idele jane ten je prodhimi me te kufizuar . Meqe nje nivel kapaciteti ideal nuk pranon nderprerjet e makinave , periudhat e pushimeve dhe te nevojave personale te puntorve , ai eshte I arritshem vetem ne rastet me te rralla . Kur kapaciteti ideal perdoret per te llogaritur koeficientin e shperndarjes se percaktuar , shpenzimet e shperndara do te jene me pake te ndryshueshme se shpenzimet faktike dhe shpenzimi I nenshperndarjes ( I nenvlersuar ) do te jete I zakonshem . Ky eshte nje mekanizem kontrolli I dyshimte meqe kosto standarte dhe kostot e buxhetuara do te jene me pak nga sa do te ishin dhe do te rezultojne nje vendim manaxhimi jo konkret . Per te ilustruar problemin qe mund te ngrihet do te supozojme se kapaciteti ideal I nje kompanie eshte 252 000 ore pune dhe shpenzimet fikse te saj te vlersuara ne 504 000 lek . Koeficienti I saj I percaktuar I shpenzimeve fikse do te ishte : 504 000 lek Kp.sHpf= --------------------------= 2 lek per ore pune direkte 252 000 ore dir. Ky koeficient do te krahasohet me koeficientin meposhtem prej 2.25 me koeficientin prej 2 lek . Cdo njesi do te kete nje kosto prej 0.25 lek me pak se nga sa do te ishte dhe ne qofte se firma faktikisht operon me 224 000 ore pune direkte do te rezultoje je shperndarje prej 56 000 lek . Kjo mund te shikohet nga ilustrimi me poshte : KOMPANIA Rezultatet e projektuara te niveleve te aktivitetit per vitin 20X2 Koef . 2 Ore pune direkte te punuara (a) Koeficienti I shperndarjes Shpenzime te shperndara Shpenzime faktike te pergjithshme Nen shperndarja (b) 224 000 __2__ 448 _504_ 56 Koef . 2.5 224 000 2.25__ 504 _ 504_ 0
Per shkak se kjo baze prodhuese gjithmone prodhone nje ndryshim volume te pafavorshem , ajo nuk perdoret shpesh . Edhe kure perdoret duhet kuptuar se pritet nje ndryshim vilumi I pafavorshem . Kapaciteti praktik . Standardet praktike te kostove jelojne nderprerjen e punes se makinave , periudhen e pushimit dhe nevojat personale . Kapaciteti praktik eshte I ngjashem me ate se ai eshte kapacitet ideal minus nderprerjet e parashikuara te lejuara . Ky nivel kapaciteti presupozon se nje firme : mund te shese te gjitha prodhimet e saje , megjithse ne realitet pak firma shesin 100% te kapacitetit te tyre prodhues praktike mbi nje periudhe te gjate kohe . Ne fakt shumica e investimeve kane disa kapacitete te nderprerjve te fazave te ndryshme te biznesit dhe cikleve ekonomike , psh . kjo eshte vacanerisht e vertet per firmat ne industrit e celikut , te automobileve dhe makinave bujqesore . Kur kapaciteti praktik perdoret per ta llogaritur koeficientin e percaktuar te shpenzimeve eshte jashtzakonisht e pranueshme qe nenshperndarjet do te mbizotrojne gjate periudhes se kapacitetit tenderprere . Megjithate disa firma gjene kete nivel te dobishem meqe shpenzimet e nenshperndara sigurojne , japin disa tregues si eshte perdorur firma me kapacitet jot e plote . 124
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Kapaciteti normal . Firamat prodhuese shpesh perdorin kapacitetin normal ne llogaritjen e kapacitetit te paracaktuar te shpenzimeve . Kapaciteti normale eshte numri mesatare I njesive qe nje firme prt te shese ne vit nerrugen e nje cilki te plot biznesi , zakonisht 3-6 vjet . Kapaciteti normal eshte superior ndaj kapacitetit praktik , sepse ai shperndane kostot fikse te kapacitetit te nderprerjes mbi te gjitha njesite e prodhuara gjate ciklit . Perkundrazi kur perdoret kapaciteti praktik kostot u jane shkaktuar kostove te produkteve te shitura ne periudhen kur ato ndodhin . Per te demostruar kete ide le te supozojme se kompania e mesiperme I ka shpenzimet e pritura dhe kostot faktike fikse 504 000 lek cdo vit , kapaciteti I saj praktik ishte 240 000 ore pune direkte dhe kapaciteti I saj normal eshte 224 000 ore pune direkte . Kapaciteti normale eshte mesatarja e prodhimit te pritur vjetore per cdo vit gjate nje cikli te projektuar biznesi . keshtu ne kete kompani kapaciteti normal I 224 000 ore pune direkte eshte bazuar ne nje cike te supozuat tre vjecar te 224 000 ore pune direkte per 20x2 , 224 000ore pune per 20x3 dhe 208 000 ore pune per 20x4 . Rezultatet e projektuara per te dy kapacitetetjane treguar ne pasqyre : KOMPANIA 1 Rezultatet e projektuara te niveleve te aktivitetit llogaritja e koeficientit te paracaktuar : 504 000 lek Koeficienti I kapacitetit praktik = ---------------------------- = 2.10 lek per ore p.d. 240 000 ore pd. 504 000 lek Koeficienti I kapacitetit normal = ---------------------------- = 2.25 lek per o.pd 224 000 o.pd 20X2 Ore pune faktike te punuara (a) Koeficienti shpenzimeve (b) Kapaciteti normal 224 000 Kapaciteti praktik 224 000
______________ 2.25__________________ 2.10_ 504 000 470 000
Shpenzime fikse te shperndara a x b Shpenzime fikse faktike Shkarkimi ne karten e mallrave te shitura ( nenshperndarjt ) 20 x 3 Ore direkte fakt te punuara ( c ) Koeficienti I shpenzimeve (d) Shpenzime te shperndara ( e x d ) Kosto fikse faktike Kredituar kosto prodh. shitura (mbishperndarje) 20 x 4
504 000_______________ 504 000
33 600
240 000 __
240 000
2.25_____ _____________2.10__ 540 000 504 000
504 000_______________ 504 000 36 000 0
125
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ore direkte te punuara Koeficienti I shperndarjes Shpenzimet e shperndara Shpenzime fakte fikse Ngarkuar kartave te mallrave te shitura (nenshperndarje ) Te dhenat tregoj se : 1 . Kompania vepron me 100% te kapacitetit praktik te saj vetem ne 1 vit 20x3(240 000ore direkte) 2 . Shuma e kostove fikse ngarkuar prodhimit eshte 2.25 lek per njesi kur perdoret kapaciteti normal dhe 2.10 lek per njesi kur perdoret kapaciteti praktik . Keshtu ne qofte se kosto prej 2.10 lek per njesi e kapaciteti praktik eshte perdorur per vlersimin e inventarit e marrjen e vendimeve per cmimin , kosto per njesi do te jete 0.15 me pake se sa ne qofte se perdorej kapaciteti normal . 3 . Kur perdoret kosto per njesi 2.25 lek nuk ka nenshperndarje ne vitin 20 x 2 , ka nje mbishperndarje prej 36 000 lek ne 20 x 3 e nje nenshperndarje 36 000 lek per 20x 4 . Per te tre vitet mbi dhe nenshperndarjet anulojne njera tjetren e te gjitha shpenzimet e pergjithshme per te 3 vjetet u jane ngarkuar prodhimit . Keshtu ne nje kosto prej 2.25 per njesi te gjitha shpenzimet fikse per tre vjetet eshte mesatarisht mbi te gjitha njesite e prodhuara gjate ketyre tre vjetve . 4 . Kur perdoret kosto 2.10 lek per njesi ka nje total nenshperndarje per te tre vjetet te 100 800 . Secila shume eshte shkarkuar ne vitin qe ka ndodhur . Keshtu keto shuma nuk u jane aplikuar njesive te prodhuar ne te tre vjetet e periudhes qe jane hequr pa qene inventarizuar . Meqe nuk eshte ekonomikisht e mundur te reduktohet kapaciteti prodhues I firmes nen 240 000 ore pune direkte , kapaciteti I nevojshem ne disa vite eshte e veshtire te justifikohet kapaciteti I humbjes se kapacitetit I cili normalisht eshte ne humbje . Per me teper 240 000 ore e punes direkte eshte kapaciteti I nevojshem ne disa vite e perfitimet e te gjitha viteve te perfituara qe eshte komplet cikli . Kapaciteti normal e poloteson kete objektiv . Deri ne kompletimin e ciklit te biznesit kur perdoret kapaciteti normal koeficienti mbahet I pandryshuar . Kapaciteti I pritur eshte nivel I aktivitetit ne te cilen nje firme pret te veproje per vitin qe vjen . Meqe ky kapacitet ka te beje vetem ne vitin qe vjen , llogaritet nje koeficient e ri per cdo vit ne nje cikel biznesi . Kur perdoret kapaciteti I pritshem objektivi eshte te percaktohen shpenzimet fikse ne nje vit te dhene vetem njesive te prodhuara ne ate vite . Nuk behet asnje perpjekje per te shperndare kostot fikse te nderprerjeve te ndonje viti tjeter . Perdorimi I kesaj medote prodhon kosto te ndryshme te inventarizueshme ne cdo vit te ciklit te biznesit megjithese kosto totale fikse mund te jene te njejta . Shume firma besojne se nje ndryshime ne kostot per njesi duhet te beht vetem kur ndryshojne kostot totaled he se kur nuk ka ndryshim ne kostot totale kosto per njesi nuk do te jete ndryshuar . Perdorimi I kapacitetit te pritshem nuk eshte I pajtueshem me kete pikpamje . Ne nje kuptim kur eshte perdorur kapaciteti I pritshem pjesa e kostos per njesi eshte e percaktuar nga numri I njesive te prodhuara eshte pse ska ndryshime ne totalin e kostos fikse gjate ciklit 3 vjecar . Shume manaxher e gjejne kete drejtim objektiv. Aktiviteti pjestues. Formula qe kemi perdorur per llogaritjen e koeficientit te paracaktuar ka ne emrues te saj njesie totale te vlersuar na baze ( ore makine etj ) ose sic quhet ndryshe aktiviteti pjestues : pra 126 208 000 208 000
_____________2.25___________________2.10 468 000 436 800
504 000________________504 000 36 000 67 200
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Koeficienti I paracaktuar I shpenzimeve te pergjithshme eshte I barabart me kostot totale te vlersimit te shpenzimeve te prodhimit mbi njesi totale te vlersuara ne baze ( aktiviteti pjestues ) Rikujtojme se pari eshte zgjedhur nje nivel I vlersuar I aktivitetit ( aktiviteti pjestues ) ai mbet I pa ndryshuar gjate gjithe vitit edhe ne qofte se me vone gjate vitit aktiviteti praktik provon se mund te jete bere edhe ndonje gabim . Arsyeja e mos ndryshimit te pjestuesit eshte per te mbajtur stabilitetin ne sasine e shpenzimeve te aplikuara ne cdo njesi te produktit pavarsisht se qfare eshte prodhuar gjate vitit . Per te llogaritur koeficientin e shpenzimeve te dhena nxirren nga buxheti fleksibel I shpenzimeve te pergjithshme . Per ta ilustruar I referohemi buxhetit fleksibel te kompanise D te paraqitur ne pasqyren Nr . 1 . Kompania planifikon te prodhoje 25 000 njesi gjate vitit 20 x 1 e cila kerkon 50 000 ore makine kohe . 50 000 oret e makines behen aktiviteti pjestues ne formen e llogaritjes se koeficientit te shpenzimeve dhe kosto e pergjithshme ne kete nivel aktiviteti nga buxheti fleksibel I shpenzimeve behet kosto e vlersuar me 375 000 lek ( nga pasqyra Nr. 1 ) . Koeficienti I paracaktuar I shpenzimeve do te jete : 375 000 lek ------------------------- = 7.5 lek per ore makine 50 000 Ore/mak Ose kompania mund te ndaje kete koeficient ne element variabel dhe fikse me mire sesa perdorimi I te dhenave te vetme 75 000 lek Elementi variabel = ----------------------- = 1.5 lek/ore makine 50 000 ore 300 000 Eleminti fix = ---------------------- = 6 lek per ore makine 50 000 Per cdo ore makine standard te veprimit prodhimi ne proces do te ngarkohet me $ 7.5 te shpenzimeve te pergjithshmenga te cilat 1.5 do te jene shpenzime variabel dhe $ 6 do te jene shpenzime fikse . Ne qofte se nje njesi e produktit mere dy ore makine per tu prodhuar kosto e tij do te perfshije 3 lek shpenzime te pergjithshme variabel dhe 12 lek shpenzime te tjera fikse sic tregohet ne kartelen e kostos standard si me poshte : Kartele e kostos standarde per njesi Materiale direkte (Pasqyra 1 ) Pune direkte Te tjera variabel ( 2 x $ 1.5 ) 14 lek 6 3 127
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Te tjera fikse (2x6) __12 35
Totali kosto standard njesi
Ne perfirim buxheti fleksibel I shpenzimeve te pergjithshme I siguron manaxherit se bashku me te dhenat e kostos se pergjithshme dhe aktivitetin pjestues te nevojshem ne llogaritjen e koeficientit te percaktuar . Keshtu ky buxhet luan nje rol kyc ne percaktimin e sasise se kostove te tjera fikse dhe variabel qe do te ngarkohen njesive te produktit .
4 . Aplikimi I shpenzimeve te pergjithshme ne nje system te kostos
standard
Per te kuptuar ndryshimin e shpenzimeve fikse eshte e domosdoshme se pari te kuptojme si aplikohen shpenzimet e pergjithshme neprodhimin ne proces ne nje system te kostos standard . Ne temen e meparshme ne aplikuam shpenzimet e pergjithshme ne ne prodhimin ne proces ne baze te orve aktuale te aktivitetit ( te shumezuara me koeficientin e paracaktuar te shpenzimeve ). Kjo procedur ishte e drejte meqe ne ate kohe e kishim te benim me nje system kostoje faktike . Tani ne kemi te bejme me nje sistem kostoje standard e kure standardet janene veprim shpenzimet e pergjithshme I ngarkohen prodhimit ne proces ne baze te oreve standard te lejuara per prodhimin e periudhes me mire se sa ne baze te numrit faktik te oreve te punuara .Arsyeja e prdorimit te oreve standarede per te ngarkuar shpenzimet e prodhimit ne nje system kostoje standade eshte te sigurohemi se cdo njesi e produktit duke levizur neper linjat e prodhimit mbane te njejten sasi te kostove te pergjithshme , pavarsisht nga ndonje ndryshim I kohes qe mund te perfshihet ne prodhimin e tij . Krahasimi midis dy sistemeve te kostos per kete pike jepet si vijone : Ngarkimi I kostove te pergjithshme : Sistemi aktual ndaj sistemit standard te kostos Sistemi I kostove aktuale
Shpenzimet e pergjithshme te prodhimit Kosto aktuale te Shperndarja : Regjistruara Ore faktike x koefic. paracaktuara
Sistemi I kostos standarde

Shpenzime te pergjithshme prodhimi Kosto faktike te Shperndarja : ndodhura Ore standarde te pranuara x koefic . paracaktuara
Shperndarja me pak ose me teper
Shperndarja me pak ose me teper
Ndryshimet e shpenzimeve fikse Per te ilustruar llogaritjen e ndryshimeve te shpenzimeve fikse te prodhimit le ti referohemi perseri te dhenave te buxhetit fleksibel te shpenzimeve te pergjithshme per kompanin D qe permbahen ne pasqyren Nr. 1 : Aktiviteti pjestues ne ore makine Kosto e buxhetuar fikse Pjesa fikse e koeficientit te llogaritur 50 000 300 000 6
Le te supozojme se gjate vitit jane regjistruar keto veprime faktike : 128
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ore faktike makine Ore standard te lejuara Kosto faktike fikse : Zhvlersimi Pagat mbikqyrse Siguracione 100 000 172 000 36 000 42 000 40 000 ( per prodhimin faktik vjetor )
Kosto totale faktike 308 000 Me keto te dhena mund te llogariten dy ndryshime per shpenzimet fikse : nje ndryshim I buxhetuar dhe nje ndryshim I volumit . Ndryshimet tregohen me poshte : Pasqyra 4. LLOGARITJA E NDRYSHIMEVE TE SHPENZIMEVE FIKSE
Kosto fikse faktike
Kosto fikse e buxheti Fleksibel
Kosto fikse te ngarkuara prodh . proces 40 000 ore stand. X 6 lek 240 000
308 000
300 000*
Ndryshimi I buxhetuar 8 000 I pafavorshem Ndryshimi I volumit 60 000 pafavorshem Totali 68 000 lek I pafavorshem *50 000 ore mal. X 6 lek/ore =300 000 lek ( ore e nxjerre nga buxheti perkates fleksibel ) . Veme re se shpenzimet jane ngarkuar mbi oret standard te lejuara e jo mbi oret faktike . Kjo do te mbante koston per njesi te pandikuar nga ndonje ndryshime efektiv . Ndryshimi I buxhetuar perfaqesone diferencen midis kostove fikse faktike te ndodhura gjate periudhes dhe kostove fikse te buxhetuara sic permbahen ne buxhetin fleksibel . Nga pasqyra e mesiperme per kompanin D eshte 8 000 lek . Megjithese ndryshimi I buxhetuar eshte disi I ngjashem me ndryshimin e shpenzuar te kostove te tjera variabel , duhet bere kujdes ne menyren se si eshte perdorur . Dikush duhet te mbaje ne mend se kostot fikse shpesh jane prapa kontrollit te menjehershem manaxherial . Prandaj me teper se sherbimi si masa e realizimit manaxherial , ne shume raste ndryshimi I buxhetuar do te llogaritet thjesht per qellime informacioni me qellim qe terhiqet vemendja e manaxhimit ne ndryshimet ne faktoret e cmimeve .Kosto fikse dhe ndryshimet e tyre shpesh paraqiten ne raportet e realizimit se bashku me kostot e pergjithshme variabel . Per te pare se si eshte bere ky raport le ta paraqesim ate per Kompanin D . Te dhenat per kostot variabel te pergjithshme jane marre nga Pasqyra Nr. 2 e keti leksioni :
Kompania D Raporti I realizimit te shpenzimeve te pergjithshme per vitin 20 x 1 129
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Ore makine te buxhetuara Ore makine fikse Ore makine standard te lejuara
Kosto variabel Te dhena per kostot njesi ( 1 Ore ) 0.80 0.30 0.40 1.50
50 000 42 000 40 000

Baza e buxhetu. 42,000 ore Ndryshimi I harxhu. Ose buxhetuar 36,000 11,000 24,000 71,000 33,600 12,600 16,800 63,000 2,400 pa F 1,600 F 7,200 pa F 8,000 pa F
Kosto faktike 42,000 Ore
Pune indirekte Lubrifikante Energji Kosto totale variabel
Kostot fikse
Zhvlersimi Paga mbikqyrse Siguracione Totali I shpenzimeve fikse kosto totale e pergjithshme 100,000 172,000 36,000 308,000 379,000 100,000 160,000 40,000 300,000 363,000 12,000 pa F 4,000 F 8,000 pa F 16,000 pa F
Ndryshimi I volumit eshte nje mase e perdorimit te kapacitetev te paisjeve e makinerive .Jo llogaritet nga krahasimi I te dhenes se aktivitetit pjestues me oret standard te te lejuara per prodhimin e periudhes e shpenzimin e differences se dale me koeficientin e llogaritur ( me pjesen fikse te koeficientit ) . Pjesa fikse e koeficientit te llogaritur ( Oret pjestuese Oret standarde te punuara ) = ndryshimi I volumit ) . Per kompanin D : 6 ( 50 000 40 000 ) = 60 000 e pa favorshme . Vene re se kjo llogaritje pajtohet ( eshte e njejte ) me ndryshimin e volumit te tregut tek pasqyra 4 . Ketu ne shtrojme pyetjen : cfare e shkakton rritjen e ndryshimit te volumit e cdo te thote ky ndryshime ? . Shkaku I ndryshimit mund te shpjegohet si vijon : Ne qofte se niveli I aktivitetit I kompanise per periudhen ka qene 50 000 ore standard sic u planifikua atehere procesi do te ngarkohej me plot 300 000 lek koston fikse qe permbane buxheti fleksibel I shpenzimeve te prodhimit . 50 000 ore makine x 6 = 300 000 lek Por niveli I aktivitetit per kete periudh ishte vetem 40 000 pre makine keshtu qe megjithse e tere 300 000 lek ne kostot fikse ka ndodhur ( ishte shpenzuar ) ne prodhimin ne proces do te ngarkohet me pak se kjo sasi . Diferenca midis dy shifrave eshte ndryshimi I volumit 300 000 240 000 = 60 000 lek . Sic thame me lart ndryshimi I volumit eshte mase e perdorimit te aftesive prodhuese te vlefshme . Nje ndryshime I pafavorshem si me siper do te thote se kompania per kete periudh ka punuar me nje nivel me te ulet 130
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani kapaciteti se ai I planifikuar : nje ndryshime I favorshem do te thote se kompania veproi me nje nivel aktiviteti me te larte se se plani ne ate periudhe . Eshte e rendesishme te theksojme se ndryshimi I volumit nuk mate ne nose mbi harxhim . Nje kompani zakonisht do te marre mbi vete te njejten sasi lekesh te shpenzimeve te pergjithshme fikse pavarsisht se aktiviteti I periudhes ishte mbi ose nen ate te planifikuar ( pjestues ) . Per te permbledhur : 1 . Ne qofte se aktiviteti pjestues dhe oret standard te lejuara per prodhimin e periudhes jane te njejta nuk ka ndryshim volume . 2 . Ne qofte se aktiviteti pjestues eshte me I madh se oret standard te lejuara per prodhimin e periudhes atehere ndryshimi I volumit eshte I pafavorshem duke shprehur nje mos perdorim te mire te kapaciteteve te pershtatshme prodhuese . 3 . Ne qofte se aktiviteti prodhues ishte me I vogel se oret standard te lejuara per prodhimin e periudhes atehere ndryshimi I volumit eshte I favorshem duke shprehur nje mbi perdorim te kapaciteteve prodhuese .
5 . Analiza grafike e ndryshimeve te shpenzimeve fikse

Nuk mund te kete shpenzim volume per shpenzimet variabel qeqe si kostot e aplikuara ashtu dhe ato te buxhetuara varen te dyja nga aktiviteti e keshtu gjithmone do te levizin se bashku . Arsyeja qe ne marrim nje nje ndryshim volumi per shpenzimet fikse te pergjithshme eshte se egzistenca e shpenzimeve fikse nuk varet nga aktiviteti , kur I aplikojme kete prodhime ne proces ne e bejme kete sikur kostot te ishin variabel dhe te vareshin nga aktiviteti . Kjo mund te shikohet nga grafiku I paraqitur me posht : Sic tregohet ne grafike kosto fikse per njesi I aplikohet prodhimit ne proces me koeficientin e llogaritur te 6 lek per cdo ore standard te aktivitetit . Meqe nje nivel pjestimi I 50 000 ore makine eshte perdorur ne llogaritjen e koeficientit 6 lek vija e shperndarjes se shpenzimeve fikse pritet me vijen e kostos se buxhetuar pikerisht ne piken e 50 000 ore makine . Keshtu ne qofte se oret pjestuese dhe oret standard te lejuara per prodhim jane tenjejta nuk ka ndryshim volume meqe vija e shperndarjes se kosos dhe vija e kostos se buxhetuar do te perputhen me grafik . Nje ndryshim volume nud te ngrihet vetem kur oret standard ndryshojne nga oret pjestuese . Ne rastin ne shqyrtim oret standarde te lejuara per prodhimin e 40 000 ore makine jane me pak se oret pjestuese 50 000 ore makine .Rezultati eshte nje ndryshim volume I pafavorshem meqe eshte shperndare me pake kosto prodhimi se sa eshte buxhetuar ne qofte se oret standarde te lejuara per prodhimin ateher ndryshimi I volumit ne grafik do te kishte qene I favorshem . Nga grafiku vihet re se kosto fikse te pergjithshme I ngarkohen me proces me nje koeficient te 6 lek per ore sikur te ishin variabel . Trajtimi I ketyre kostove sikur te ishin variabel eshte I domosdoshem per qellimet e kostimit , por ka ca rreziqe reale . Manaxheri mund te ngatrrohet lehte dhe te filloj mendimin e kostove fikse sikur te ishin ne fakt variable . Manaxhimi duhet ta kete te qarte ne mendje se kostot fikse te pergjithsme vijne ne pjese te madhe te pandashme .Ndonje ndarje e kostove te tilla megjithse e domosdoshme per qellimet e kostimit eshte nga natyra artificial e nuk ka kuptim as ne ceshtjet e lidhura me sjelljen e kostove fikse , as te kontrollohet te kostoss . Ja pse ndryshimi I volumit , I cili ngrihet si rezultat I trajtimit te kostove fikse , sit e ishine variabel , nuk ishte nje ndryshim I kontrollueshem nga pikpamja e shpenzimit .Koeficienti I shpenzimeve fikse te pergjithshme I perdorur per te llogaritur 131
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani eshte thjeshte nje shifer per e perfituar qe nevojitet per qellimet e kostimit te produktit por nuk ka kuptim ne kushtet e kontrollit te kostos . Per shkak te ketyre faktorve shume kompani e paraqesin ndryshimin e volumit ne njesi fikse me mire se sa ne lek . Keto kompani e ndjejne se dklarimi I ndryshimit ne nje njesi fikse I jep manaxherit nje sinjel me te paster si per shkakun e ndryshimeve dhe ai tem und te kontrollohet .
6 . Paraqitja e ndryshimeve ne kostimin absorbues . Pasqyra e te ardhurave .

Ne tashme kemi treguar si paraqiten ndryshimet ne pasqyren e te ardhurave me metoden e kontributit ( Pasqyra tek buxheti fleksibel ) Per te kompletuar diskutimin tone te kostove standarde dha analizes se ndryshimit do te shikojme si jane paraqitur ndryshimet ne deklaraten e te ardhurave te pergaditur me metoden e kostimit absorbues Per kompanine D jane llogaritur ndryshimet qe vijojne : Materiale direkte Pune direkte ( B . Flex ) Shp. Variabel pergjithshme Ndryshimi I shpenzimeve Ndryshimi efektiv Shpenzime fikse Ndryshimi I buxhetuar Ndryshimi I volumit Ndryshimi totale 8 000 lek pa Favorshme 60 000 pa Favorshem 100 000 8 000 pa Favorshme 3 000pa F 11 000 pa Favorshme . 27 000 lek ( buxh . fleks. ) te pa Favorshme 6 000 te Favorshme
Kompania D PASQYRA E TE ARDHURAVE SIPAS 20 x 1 Fakti 1 000 000 lek KOSTIMIT ABSORBUES
Per vitin qe mbarone 31-3 Shitjet Kosto prod. Shitura
20 000 njesi Te buxhetuara 1 000 000 lek Ndryshimi 132
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani (kosto stand 35$ njesi ) Marzhi bruto Shp shitje + admin (20 000 variab 150 000 fikse 170 000 Te ardhura neto 30 000 170 000 130 000 100 000 paf 800 000 200 000 700 000 300 000 100 000 pa f 100 000 paf
Ne pasqyren e te ardhurave ( Realizimi I buxhetit fleksibel )me metoden e kontributit te paraqitur ne leksionin e kaliar ndryshimi I volumit nuk duket por ai eshte pjese e ndryshimit total ne pasqyren e te ardhurave te kontributit absorbues te paraqitur me poshte . Arsyeja qe ajo duket vetem ne kostimin absorbues eshte se ndryshimi I volumit perfaqesone diferencen midis kostove fikse te pergjithshme te buxhetuara per nje periudh dhe sasise shperndarse productive . Ne drejtimin e kontributit nuk ka ndryshim volumi meqe kosto fikse te pergjithshme nuk u jane aplikuar produkteve por u jane zbritur ne total te ardhurave te deklaruara si kosto periudhe . Veme re se nga deklarata se kosto faktike te mallrave te shitura e kalojne Shumen e buxhetuar me 100 000 lek e cila eshte e njejta me totalin e ndryshimeve te permbledhura me siper .Ky tipe I paraqitjes I jep manaxhimit nje pamje te qarte te ndikimit te ndryshimeve ne fitim , nje pamje qe nuk mund te merret nga shikimi vetem e raporteve te realizimit te kostos . Ne rastin e kompanise sone fitimet jane reduktuar ne menyre te ndjeshme nga ndryshimet qe kane ndodhur gjate periudhes .
7 . Regjistrimet ne ditar te shpenzimet e pergjithshme dhe ndryshimeve te tyre

Llogarite faktike dhe te shperndarjes se shpenzimeve te pergjithshme normalisht nuk mbyllen ne fund te cdo muji . Ne vend qe te mbyllen ato mbarten se bashku me sasite e hedhura cdo muaj dhe ne fund te vitit fiscal te firmes , kohe ne te cilen ato mbyllen me kostot e produkteve te shitura . per demonstrim , le te supozojme se kompania M deshiron te mbylle llogarine dhe regjistron ndryshimet ne fund te janarit 20 x 2 . Regjistrimet jane : (a) Janare 20 x 2 Prodhim ne proces 90 000 18 000 72 000
Te Shperndarje shpenz . variabel Shperndarje shpenz . fikse Per shperndarjen e shpenzimeve prodhimit
Variabel 6 000 cope x 1.5 le x 2 ore/ njesi = 18 000 Fikse 6 000 cope x 6 lek x 2 ore/njesi = 72 000 133
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Per regjistrimin e shpenzimeve te pergjithshme te prodhuara ne muajin Janar 20 x 2 (b) Shperndarja e shpenzimeve variabel Ndryshimi efektiv e shperndarjes variabel Ndryshimi I harxhuar I shp variabel 60 000 3 000 8 000
Te shpenzimet variabel te prodhimit (faktike) 71 000 Si per analizen e ndryshimeve ne Pasqyren Nr. 3 (c) Shperndarja e shpenzimeve fikse Ndryshimi I buxhetit Ndryshimi I realizimit shpenzimeve fikse Te shpenzimet fikse te prodhimit Per analizen e ndryshimeve ne pasqyren nr . 4 Kompania D Pjese te llogarive te bilancit 31.01.20x2 240 000 8 000 60 000 308 000
Shpenzimet variabel
Shpenzime fikse
71,000
308,000
Per prodhimin e prodhuar cdo muaj Shperndarja e shpen.variabel Shperndarja e shpen.fikse
18,000
72,000
Megjithese keto ndryshime jane zakonisht mbyllje kostosh te mallrave te shitura ne fund te vitit fiskal ato tregohen te ndara dhe vec nga kosto e mallrave te shitura ne pasqyren e te ardhurave te pergatitur per perdorimin manaxherial . Nje pasqyre e te ardhurave per perdorim manaxhimi eshte pak I ndryshem nga pasqyra per aksionet e perdoruesit te tjere te jashtem . pasqyra per menaxhuesit permbane nje seksion per keto standarde te mallrave te shitura .Kosto standarde per mallrat eshte numri I njesive te shitura te periudhes llogaritese shumezuar me koston standarde per njesi . Pasqyra e te ardhurave per perdorimin menaxherial gjithashtu permbane edhe nje marzh standard 134
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani bruto I cili eshte diferenca e te ardhurave nga shitja ne koston standarde te mallrave te shitura gjate periudhes . Ndersa nje pasqyre te ardhurash e pergatitur per perdoruesit e jashtem permbane vetem koston aktuale te mallrave te shitura dhe marzhin faktik bruto . Kosto stnadarde dhe cikli llogarites I kostos . Per te pare si kostimi standard eshte pasqyruar neper tere ciklin llogarites , le te supozojme se kompania 4 prodhon lapsalina . Secili prej tyre kerkone kete kosto standarde :
Standardi I sasise 12 cm 2 ore 2 ore 2 ore Cmimi (tarifa) 1 cm 9/ ore 2.5 / ore 2 Kosto standarde 12 18 5 4 39
Lende druri Pune direkte Shpenz.variabel Shpenz.fikse Totali
Gjate muajit Janar 20 x 2 kane ndodhur veprimet e meposhtme : 1 . Blerja e lendes se pare 63 525 lek , cmimi I paguar ishte 1.05 lek / cm . Nuk ka inventar ne fillim dhe ne fund te muajit . Ndryshimi I cmimit eshte regjistruar ne momentin e blerjes . 2 . Kosto e punes direkte ishte 96 075. Tarifa orare e pageses ishte 9.15 3 . Nuk ka prodhime ne proces ne inventarin e 31.1.20 x 2 dhe jane prodhuar 5 000 cope lapsa . 4 . Shpenzimet faktike te pergjithshme jane vlersuar Variabel 27 000 Fikse 24 500
Kapaciteti I buxhetuar per vitin eshte 72 000 njesi ose 144 000 ore pune direkte . Eshte ne praktiken e kompanise te regjistroje te gjitha ndryshimet e tI mbylle ato ne koston e mallrave te shitura ne fund te cdo muaji . Shitjet per muajin ishin 4 500 lapsa me cmimin 100 lek secili . Te gjitha shitjet jane here me pagese te mevonshme . Veprimet e ditarit per te regjistruar te gjitha transaksionet e kompanise per muajin Janar jane : 20 x 2 (a) 60 500 3 025 63 525
Inventari I mat . 1 Ndryshimi I cmimit te materiale Tek furniture
Per te regjistruar blerjen e lendes se pare 63 525 : 1.05 = 60 500 cm3 x 1 = 60 500 kosto standarde ( 1- 1.05 ) 60 500 = 3 025 e pafavorshme 135
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani ( b) Prodhim proces Ndryshimi I sasise materialeve Inventari mat. 1 60 000 500 60 500
Regjistrohet hedhja e mat ne prodhim 5 00 cope x 12 cm3 x 1 = 60 000 total x standard ( 60 500 60 000 ) 1 = 500 e pafavorshme
(c) Prodhim proces Ndryshim tarifes orare Ndryshim efektiv I punes Paga te pagueshme Per te regjistruar pagen mujore 5 000 cope x 2 ore x 9 lek 10 500 ore p . d (9.15 9 ) = 1 575 lek ndryshim tarife 9 ( 105 000 10 000 ) = 4 500 lek (d) Prodhim proces 45 000 25 000 20 000 90 000 1 575 4 500 96 075
Shperndarja e shpenzimeve variabel Shperndarja e shpenzimeve fikse Variabel Fikse (e) Kontrolli I shpenzimeve pergjith. Variabel Kontrolli I shpenzimeve fikse te perghithsh. Tek arka furniture etj . 51 500 5 000 x 2 ore x 2.5 = 25 000 5 000 x 2 ore x 2.0 = 20 000
27 000 24 500
136
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani (f) Produktet e gatshme Prodhim ne proces 195 000 195 000
Per te regjistruar prodhimin e kompletuar 5 000 x 39 lek = 195 000
(g) Klienta 450 000 450 000
Tek te ardhur shitja
Per regjistrimin e shitjeve 450 cope x 100 lek (h) Kosto e mallrave te shitura Prodhim I gatshem 175 500 175 500
Per regjistrimin e kostove standarde te produkteve te shitura 450 x 39 lek = 175 500 (i) Shperndarja e shpenz . te pergjith. Variabel ( plani ) 25 000 Ndryshimi I harxh. variabel Ndryshimi efektiv variabel 750 1 250
Kontrolli I shperndarjes pergjithshme variabel ( 27 000 ( 10 500 ore p . dir x 2.5 lek ) = 750 10 500 10 000 = 50 ore x 2.5 = 1 250 (j) Shperndarja e shpenzimeve fikse pergjithshme Ndryshimi I volumit shpenzimeve fikse Ndryshimi I harxh I shpenzimeve fikse Kontrolli I shpenzimeve fikse prodhimit 20 000 4 000 500 24 500 137
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Mujore te buxhetit = ( 72 000 cope vjet x 2 ore x 2 lek = 288 000 : 12 muaj = 24 000 Buxhet shperndarja = 24 000 20 000 = 4 000 Per te regjistruar ndryshimee ne shpenzime fikse (k) Kosto e produktit shitur Ndryshimi I cmimit materialeve Ndryshimi I sasise materialeve Ndryshimi I terifes se punes s Ndryshimi efektiv I punes Ndryshimi I harxh variabel Ndryshimi efektiv variabel Ndryshimi volumit shp fikse Ndryshimi harxhuar shp fikse 16 100 3 025 500 1 575 4 500 750 1 250 4 000 500
Per te mbyllur ndryshimet ne koston e produkteve te shitura inventari I fundit I 500 lapsave eshte vlersuar me koston standarte 19 500 ( 500 x 39 ) . Kjo eshte gjithashtu llogaria bilancit produkte te garshme , e cila mund te llogaritet nga zbritja e veprimit ( h ) nga veprimi ( f ) ( 195 000 175 500 = 19 500 lek ).
TEMA : 9 ROLI DHE RENDESIA E KOSTOVE TE VECANTA VENDIMORE PER MARRJEN E VENDIMEVE
1. Konceptet e kostos per marrjen e vendimeve . 2. Analiza e kostove te investuara sit e papershtashme per marrjen e vendimeve . 3. Analiza e kostove te ardhshme qe nuik ndryshojne 138
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 4. Rendesia e kostove relevante . 5. Perdorimi I te dhenave relevante ne shtimin ose heqjen e linjave te prodhimit . 6. Perdorimi I kostove relevante ne vendimin e berjes ose te blerjes , kostot e rastit . 7. Kostot e lidhura dhe marzhi I kontributit .
1 . Konceptet e kostos per marrjen e vendimeve .

Menaxheret ndeshen vazhdimisht me problemet e vendosjes se ctare produktesh te shesin , cfare metode prodhimi te perdorin , cfare cmime do te vendosin , cfare kanale te shperndarjes do te perdorin nese priten urdhera special per cmime te vecanta e keshtu me radhe . Marrja e vendimeve eshte nje detyre e veshtire dhe komplekse . Veshtirsia e kesaje detyre rritet zakonisht nga ekzistenca jo e nje por e nje numri rrugesh e menyrash te veprimit qe mund te ndermerren ne ndonje situate perball se ciles eshte vene firma . Ne marrjen e vendimeve kosto eshte gjithmone nje factor kyc . Si nje hap ne procesin e marrjes se vendimeve kosto e nje alternative duhet te krahasohet me kostot e alternativave te tjera . Problem eshte se disa kosto shoqerohen me nje alternative e cila mund te mos jete e lidhur me vendimin qe duhet te merret . Nje kosto e pershtatshe ( relevante ) mund te perkufizohet si kosto qe eshte e zbatueshme ne nje vendim te vacante ne kuptimin qe ajo do te ket nje lidhje ne secilen alternative te zgjedhur nga menaxheri . Per te qene te sukseseshem ne marrjen e vendimeve menaxheret duhet te kene ne dispozicion te tyre mjetet qe do tI ndihmojne ne dallimin midis kostos relevante e jo relevante ( qe ska lidhje ) . Keshtu qe me vone tem und tI eliminojne ato nga kudri I vendimit . Pikerisht qellimi I kesaj teme eshte tI njohe mjetet e te regoje zbatimin e tyre ne shkalle te gjere ne situatat e marrjes se vendimeve . Shtrohej pyetja : Cfare kosto jane te pershtatshme( relevante) ne marrjen e vendimeve Pergjigjeja eshte e lehte . Kosto qe eshte e shmangshme eshte e pershtatshme per qellimet e vandimmarrjes . Nje kosto e shmangshme mund te perkufizohet sin je kosto qe mund te eleminohet ( ne teresi ose ne pjese) si rezultat I zgjedhjes se nje alternative mbi nje tjeter ne nje situate te marrjes se vendimit . Te gjitha kostot jane kosideruar te shmangshme pervec : 1 . Kosto sunk ( e investuar ) 2 . Kostove te ardhshme qe nuk ndruyshojen midis alternativave prene ( te peraferta , afer njera tjetres ) . Nje kosto e investuar ( sunk ) eshte nje kosto qe tashme ka ndodhur ( eshte shkaktuar ) e nuk mund te 139
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani shmanget pavarsisht se cilin drejtim te veprimit mund te vendoset te marre menaxhimi . Si e tille kosto e investuar nuk ka lidhje me ngjarjet e ardhshme e mund te injorohet ne marrjen e vendimeve . Pra ne qofte se kjo kosto ka ndodhur , eshte kyqur pavarshisht se ne cdrejtim merret vendimi I menaxherit , kjo kosto pastaj nuk eshte e mundur te ndihmoj ne marrjen e vendimit edhe sikur drejtimi I veprimit te menaxherit te jete me I mire . kosto te tilla nuk jane te shmangshme e pra nuk jane te pershtatshme ne vendimin e menaxherit . Termi te shmangshme eshte I njejte me termin diferenciale. Per te identifikuar kostot qe jane te shmangshme (diferenciale )ne nje situate te vacante te vendimit menaxheri ne analize e kostos duhet te perfshije hapatqe vijojne : 1 . Te mbledhen te gjitha kostot qe shoqerojne nje alternative te dhene 2 . Te eleminoje kostot e investuara (sunk) 3 . Te eleminoj ato kosto qe nuk ndryshojne ndermjet alternativave Te marre nje vendim te bazuar ne kostot e mbetura . Keto kosto do te jene losto diferenciale ose kosto te shmangshme e keshtu jane kosto te pershtatshme per vendiummarrjen . Menaxhereve ju nevojiten kosto te ndryshme per qellime te ndryshme . Per nje qellim te ndryshem mund te jete I pershtatshem nje grup I vacante I kostove ; per nje qellim tjeter mund te jete I pershtatshem nje grup tjeter . Keshtu ne cdo situate te marrjes se vendimeve menaxheri duhet te kontrolloje te dhenat ne perdorim e te marre hapat e nevojshem per te izoluar , vecuar kostot e pershtatshme . per ndryshe ( ne rast te kundert ) ai (ose ajo ) rrezikojne te keqdrejtohen nga te dhena te papershtatshme .
2 . Kostot e investuara (sunk ) nuk jane kosto te pershtatshme

Nje nga pohimet me te veshtira konceptuale qe duhet te mesojne menaxheret eshte se kostot e investuara (sunk) nuk jane kurr te pershtateshme ne vendimet . Tendenca per te perfshire teko kosto ne kornizat e vendimmarrjes eshte vecanerisht e fort ne rastin e vleres se llogaritur te paisjeve te vjetra . Ne shmbullin me posht do te shikojme se megjithse perfshihet lloji I kesaj kostoje (sunk) , konkluzioni eshte gjithmone I njejte , kostot e investuara nuk jane te shmangshme e prandaj ato duhet te elimonohen nga korniza e vendimmarrjes e menaxherit : Vlera e llogaritur e paisjeve te tjera : Supozojme se kemi te dhenat e m Makina e vjeter ; Kosto origj (vl fillest) Vlefta e mbetur e llog Jeta e mbetur 10 000 8 000 4 vjet Makina e re e propozuar Lista e cmimit te ri Jeta e pritur Vlera ne dispo. 4 vjet 12 000 4 vjet 0 140
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Vlefta aktuale (disponibel) Vlefta ne dispozicion per 3 000 4 vjet Shpenz. Vjetore varb. 15 500 50 000
Shpenz. Vletore variabel te veprimit 20 000 Te ardhuarat vjetore nga shitjet 50 000
A do te mbahet makina e vjeter apo do te bleihet nje e re ? Disa menaxher do te thojne jo per mbajtejen rnbasi disponimi mbajtja e makines se vjeter do te rezultonte me nje humbje prej 5 000 lek . Vlefta e mbetur e llogaritur Vlefta aktuale ( e tregut ) Humbja ne qofte se mbahet tani 8 000 3 000 5 000
Dhenja e kesaj humbje potenciale ne qofte se kjo makine eshte shitur eshte nje prirje e pergjithshme e menaxhereve per te arsyetuar : Ne kemi ber tashme nje investim ne makinen e vjeter , keshtu qe tani nuk kemi pse te zgjedhim per ta perdorim ate derisa investimet qe kemi beret e mbulohen plotesisht . Menaxheri do te tentoj te mendoje ne kete menyre megjithesemakina e re eshte dukshem me eficiente se e vjetra . Investimi qe eshte bere ne makinen e vjeter perben nje kosto te investuar ( sunk ) te kaluar . Pjesa e mbetur e ketij investumi nuk mund te merret ne considerate ne vendimin nese do te blihet nje makine e re apo jo . Ne mund te provojme kete pohim nga analizat qe vijojne :
Kosto totale dhe te ardhurat 4 vjet Mbajtja e mak. Vjeter Kosto diferenciale 200,000 -o( 80,000 ) 18,000 ( 12,000 ) ( 8,000 )
Shitjet Shpenz .variabel Zhvlers . Mak re
Blerje e mak . se re 200,000 ( 62,000 ) ( 12,000 ) ( 8,000 )
Zhvler ( vl mbetur ) e mak vjeter Vl . E shitjes e mak vjeter
-o-
3,000
3,000
Totali I A neto 4 vjet
112,000
9,000
121,000
Duke pare te kater vjetet se bashku veme re se kompania do te shkoje drejt blerjes se makines se re per 9 000 lek . Gjithashtu veme re se vlera e llogaritur e makines se vjeter pre 8 000 lek nuk ka efekt ne analizen e te ardhurave . Meqe kjo vler e llogaritur eshte nje kosto e kaluar ( e Investuar sunk ) ajo duhet te thithe nga firma pavarsisht nese makina e vjeter eshte mbajtur dhe perdorur apo eshte shitur . Ne qofte se makina e vjeter eshte mbajtur dhe perdorur vlera e llogaritur prej 8 000 lek zbret ne formen e zhvlersimeve . Ne qofte se makina e vjeter eshte shitur , vlera prej 8 141
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 000 lek e logaritur eshte zbritur ne formen e nje shume qe I zbritet vleres se tregut . Edhe ne kete menyre kompania bart te njejten zbritje prej 8 000 lek . Ne shembullin e mesiperm cilat jane kostot e pershtatshme ( relevante ) ne vendosjen per blerjen e makines se re ? Duke ndjekur hapat qe nenvizuam me lart ne duhet te eleminojme kostot e investuara (sunk) dhe kostit e ardhshme qe nuk ndryshojne midis alternativave qe shqyrtohen . 1 . Kosto sunk a . Vlera e mbetur e llogaritur e makines se vjeter 8 000 lek 2 . Kosto e ardhshme qe nuk ndryshojne a . Te ardhurat nga shitjet vjetore ( 50 000 lek ) b . Shpenzimet variabel vjetore ( 15 500 lek )
Kostot qe mbeten do te formojne bazen per nje vendim . Analiza eshte : Kosto diferenciale 4 vjet Paksimi ne shpenzimet variabel ( I premtuar nga makina e re (4.500 x 4 vjet ) Kosto mak se re Vlera e tregut e makines vjeter Angazhimi neto I makines se re 18 000 ( 12 000 ) 3 000 9 000 (20 000 15 500 )
Vini re se keto te dhena te analizes jane te njejta me ato ne kolonen e mesit te analizes se mesiperme e perfaqesojne ato kosto dhe te ardhura qe jane diferenciale si midis dy altenativave . Zhvlersimi dhe kostot e pershtatshme . Perderisa vlera e llogaritur e makines se vjeter nuk eshte nje kosto e pershteshme ne marrjen e vendimeve ka nje tendency per te provuar se zhvlersimi I ndonje lloji eshte I papershtatshem ne procesin e vendimmarrjes . Ky nuk eshte nje supozim korrekt . Zhvlersimi eshte I papershtatshem ne vendimet vetem ne qofte se ai ka te beje ( I takon ) me nje kosto sunk ( e investuar ) . veme re nga pasqyre krahasuese e te ardhurave ne seksionin paraardhes se 12 000 lek zhvlersim I makines se re duket ne kolonen e mesit si nje pike e pershtatshme ne perpjekjet per te vlersuar blerjen e deshirueshme te makines se re . Perkundrazi , zhvlersimi I makinerise se vjeter nuk duket sin je kosto e pershtatshme . Dallimi (diferenca ) eshte se investimet ne makinen e re nuk jane bere akoma dhe prandaj ajo nuk perfaqeson zhvlersimin e nje kostoje te kaluar ( sunk )
142
3 . Kostot e ardhshme qe nuk ndryshojne nuk jane kosto te pershtatshme .

Ndonje kosto qe nuk ndryshone midis alternativave ne nje situate vendimmarrse nuk eshte kosto e pershtatshme per ate vendim ne te cilin lidhet .sic u tha me siper ne qofte se nje kompani do te mbeshtetet ne te njejten kosto pavarsisht nga cfare vendimi ajo ka marre , ajo kosto ne asnje menyre nuk I tregon kompanise cili vendim eshte me I mire . E vetmja rruge ( menyre ) qe nje kosto e ardhshme tem und te ndihmoje ne procesin e vendimmarrjes eshte nga berja e diferencave midis alternativave qe jane duke u shqyrtuar . Nje shembull I kostove te ardhshme te papershtatshme . Per te ilustruar kostot e ardhshme te papershtatshme qe nuk ndryshojne , le te supozojme se nje firme ka menduar te blej nje makine te re qe kursen punen ( racionalizuese ) . Makina do te kushtoje 30 000 lek dhe do te kete jete te dobishme per 10 vjet . Shitjete e kompanise dhe struktura e kostos ne vitin baze me dhe pa makinen e re jane treguar me posht :
kostot prezente Njesit e prodh.e shitura Cmimet e shitjes njesi Mat direkte per njesi Pune direkte per njesi 5,000 40 14 8 Kostot e pritura me mak .e re 5,000 40 14 5
Kosto variab. E prodhimit Kosto fikse te tjera kkosto fikse e mak .se re
2 62,000 -
2 62,000 3,000
Makina e re premtone nje kursim prej 3 lek/njesi ne punen direkte por do te rriste kostot fikse me 3 000 lek per period . Te gjitha kostot e tjera si dhe totali I numrit te njesive te prodhuara e te shitura do te mbeten te njejta . Duke ndjekur 4 hapat e nenvizuara me siper analiza eshte : 1. Eleminohen kostot sunk ( te investuara ) ( Ne kete shembull nuk ka ) 2. Eleminohen kostot e ardhshme ( dhe te ardhurat ) qe nuk ndryshojne ; a. Cmimet e shitjes per njesi nuk ndryshojne b. Kosto e materialeve direkte per njesi nuk ndryshojne c. Kosto variabel per njesi ( shpenzime prodhimi ) nuk ndryshojne d. Totali kosto fikse te tjera nuk ndryshone Kjo largone pikerisht kostot per njesi e kostot fikse te shoqeruara me makinen e re e mbetja si kosto diferenciale qe eshte : 143
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Kursimi ne kostot per njesi te punes direkte ( 5 000 cope x 3 leek/njesi ) -Rritjen ne shpenzimet fikse = 15 000 lek 3 000
Kursimi vjetor I kostos I premtuar nga makina e re 12 000 lek Saktesia e kesaj zgjidhjeje mund te provohet nga shikimi I te gjitha pikave te te dhenave te kostos ( se bashku ato qe jane te pershtatshme e jo ) ne dy alternativar per nje periudh e pastaj krhasimin e rezultatit te te ardhurave neto . Pasqyra 8-1
Metoda prezente 200,000 70,000 40,000 10,000 120,000 80,000 62,000 62,000 18,000 12,000 ( 3,000 )
5 000 njesi te prodhuara e shitura

Kosto diferenciale 15,000 Makina e re 200,000 70,000 25,000 10,000 105,000 95,000 62,000 3,000 65,000 30,000
Shitjet Mat. Direkte Pune direkte Shpenz. Prodh.direkte variabel Totali shpenz.variabel Marzhi I kontributit -shpenz fikse Te tjera Makina e re Totali shpenzimeve fikse Te ardhurat neto
Veme re nga pasqyra se ne morem te njejten avantazh neto prej 12 000 lek ne favor te blerjes se makines se re sic pame me siper kur u fokusuam vetem ne kostot e pershtatshme . Keshtu ne mund te shikojme se kostot e ardhshme qe nuk ndryshojne midis alternativave jane me te vertet te papershtatshme ne procesin e vendimmarrjes e mund te eleminohen mesiguri nga kornizat e vendimit te menaxherit .
4 . Rendesia e kostove relevante .

Pse vecohen kostot e pershtatshme ? Ne shembullin paraardhes ne perdorim 2 menyra te ndryshme per te treguar se blerja e makines se re eshte e deshirueshme . Se pari ne morem ne kosnsiderat vetem kostot e pershtateshme dhe Se dyti ne konsideruam te gjithe kostot si ato qe ishin te pershtatshme dhe ato qe nuk ishin . Ne morem te njejten pergjigjeje ne te 2 menyrat .Kur studentet shkojne se merret e njejta pergjigje me te 2 menyrat ato shpesh pyesin : Pse te merzitemi te izolojme , te ndajme kostot e pergjithshme kur kostot totale do te bejne qa mire te njejten pune ? Izolimi , vecimi I kostove te pershtatshme eshte I deshirueshem per te pakten 2 arsye : 144
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Se pari , vetem rralle do te ishte I pershtatshem informacioni I mjaftueshem per te pergatitur nje pasqyre te ardhurash sic kemi bere ne shembujt paraardhes . Perderisa normalisht veme te dhena te kufizuara jane te vlefshme vendimmarrse duhet te dije sit e bjohe , cilat kosto jane te pershtatshme dhe cilat jo . Supozoni psh. Se ju jeni thirrur per te bere nje vendim lidhur me nje ceshtje ne nje operacion te vetem ten je firme shume departamenteshe , shume produktesh . Ne keto kushte do te ishte vertet e pamundur per te pergatitur nje pasqyre te ardhurash te ndonje tipi . Ju do te duhet te mbeshtetni ne
mundesite tuaja per te njohur cilat kosto ishin te pershtatshme e cilat jo me qellim qe te mblidhni te dhenat e nevojshme per te marre nje vendim . Se dyti perdorimi I kostove te papershtatshme te perziera me kostot e pershtatshme mund te ngaterroj pamjen e te terheq vemendjen e blersit te vendimit nga ceshtjet qe jane realisht kritike ne problemin qe po shqyrtohet . Per me teper rreziku gjithmone ekzistone se nje pjese e te dhanave te papershtatshme mund te jene perdorur jo sic duhet , duke rezultuar ne nje vendim korrekt . Rruga me e mire eshte te vecohen kostot e pershtatshme e te fokusohet e gjithe vemendja direkt ne ted he ne ndikimin e tyre ne vendimin qe do te merret . Analiza e kostos se pershtatshme e kombinuarme metodat e kontributit ne pasqyren e te ardhurave na jep nje mjet te fuqishem per blerjen e vendimeve ne situata te vecanta jo rutine . Ne do te shqyrtojme perdorime te ndryshme te ketij mjeti .
5 . Shtimi dhe heqja e linjave te prodhimit .

Vendimet e lidhura me ate se kure duhen hequr linjat e vjetra te prodhimit e kur duhet shtuar linja te reja jane midis vendimeve me te ngaterruara qe duhet te merre nje menaxher. Ne vendime te tilla shume faktore duhet te merren ne considerate se jane sit e natyres sasiore ashtu edhe cilesore . Ne fund te fundit , megjithate nje vendim final per te hqur nje linje prodhimi te vjeter e te shtuar nje te re do te varet se pari ne ndikimin qe ky vendim do te kete ne te ardhurat neto . Me qellim qe te vlersohet ky ndikim eshte e nevojshme te behet nje analiz e kujdeseshme e perfshirjes se kostove . Si baze per diskutim le te marrim linjat e prodhimit ten je kompanie e cila prodhone detergjente , artikuj kozmetike dhe artikuj shtepiake . Shitjet dhe informacioni I kostos per muajin paraardhes per cdo linje prodhimi ten dare e per magazine (mallrat) ne total jane dhene ne pasqyren me poshte : Kompania X e prodhimit farmaceutik .
Zerat Shitjet Shpz.varb Marzhi kontributi -Shpenz fikse Pagat Reklama Totali 250,000 105,000 145,000 Detergjente 125,000 50,000 75,000 Art.kozmetike 75,000 25,000 50,000 Art.Shtepiake 50,000 30,000 20,000
50,000
29,500 1,000
125,000
8,000
145
15,000 Sherbim te te 3-ve Zhvlersim paisje Qera Sigurime Administrim te pergj. Totali I shpz.fikse Te ardhura(humbja) 2,000 5,000 20,000 3,000 30,000 125,000 20,000 500 1,000 10,000 2,000 15,000 59,000 16,000 7,500 500 2,000 6,000 500 9,000 38,000 12,000 6,500 1,000 2,000 4,000 500 6,000 28,000 ( 8,000 )
Cka duhet bere per te permirsuar aktivitetin e kompanise ? Nje linje prodhimi artikuj shtepiake tregon nje humbje neto per nje muaj . Ndoshta heqja e kesaj linje do te shkaktonte permirsimin e perfitimeve te kompanise ne tersi . Ne vendim nese linja duhet te hiqet , menaxhimit I duhet te arsyetoj si vijon . Ne qofte se kjo linje do te hiqet kompania do te humbase 20 000 lek ne muaj me marzhin e kontributit qe eshte I vlefshem per te mbuluar kostot fikse . Nga heqja e kesaj linje , megjithate mund te jete e mundur te shmangen kostot perkatese fikse . Mund te jete e mundur psh. Te pushohen nga puna puntoret perkates e te reduktohen kostot e reklames . Ne qofte se nga heqja e kesaj linje kompania eshte ne gjendje te shmange me teper ne kostot fikse se sa humbjen ne marzhin e kontributit do te ishte me mire qe kjo linje te eleminohej perderisa te ardhurat neto ne tere kompanine do te permirsohen . Nga ana tjeten ne qofte se kompania eshte ne gjendje te shmange me shume ne shpenzimet fikse se sa humbjet ne marxhin e kontributit linja duhet te mbahet . Ne perdorim me qellim qe te identifikohen kosto diferenciale ne vendimet e ketij tipi menaxheri duhet te pyse : Cfare kosto mund te shmange per te kompensuar humbjet e te ardhurave (ose humbja e marzhit te kontributit )ne qofte se heq kete linje prodhimi ? Sic kemi pare me lart jot e gjitha kostot jane te shmangshme. Disa nga kostot e shoqeruara me kete linje prodhimi mund te jene kostot te investuara ( sunk ); disa mund te jene te perbashketa qe nuk ndryshojne me heqjen e kesaj linje , ose me mbajtjen e saj . Per TE treguar se si do te procedoj menaxheri ne analizen e nje linje prodhimi supozojme se menaxheri I kompanise sone ka analizuar kostot ne te 3 linjat e prodhimit dhe ka vendosur si vijon : 1 . Pagat perfaqesoje pagat e paguara puntorve qe punojne direkt ne secilen linje prodhimi . Te gjithe te punsuarit ne linjen e artikujve shtepiake mund te pushtohen ne qofte se linja nderpritet . 2 . Reklama perfaqeson reklam direkte per cdo linje prodhime dhe eshte e shmangshme ne qofte se linja hiqet . 3 . Sherbimet nga te trete . Perfaqesojne kostot e tyre per tere kompaniane . Sasia e hequr per cdo linje prodhimi perfaqeson nje shperndarje te bazuar ne hapsiren e zene . 4 . Zhvlersimet perfaqesojne zhvlerim ne pasijet e perdorura per afishim ne linja te ndryshme prodhimi . Megjithse paisjet jane afersisht te reja ato jane ndertuar me porosi e kane vlere te vogel rishitjeje ne qofte se linja nderpritet ( hiqet ) . 5 . Qeraja perfaqesone qirane e tere nderteses te kompanise . Ajo eshte e shperndare ne linjen e prodhimit ne 146
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani baze te lekve te shitjeve . Qeraja mujore prej 20 000 lek eshte e fiksuar ne nje marrveshje (kontrete qiraje ) afategjate . 6 . Siguracioni perfaqesone sigurimin e bere per inventarin qe permbane secila zone e te 3 linjave . 7 . Shpenzimet administrative . Perfaqsoje kostot e kontabilitetit , blerjes e drejtimit te pergjithshem . Totali I tyre nuk ndryshone ne qofte se linja hiqet . Me kete informacion menaxhimi mund te identifikoje ato kosto qe jane te shmangshme dhe ato qe nuk jane te shnagshme ne qofte se linja hiqet .
Kosto totale Pagat Reklame Sherb. nga te tretet Zhvlersim Qera Siguracion Shp.pergj.adm. Totali shpenz. 8,000 6,500 1,000 2,000 4,000 500 6,000 28,000 6,000 13,000 15,000 1,000 2,000 4,000 500 Te pergjithshme * Te shmangshme 8,000 6,500
*Kosto e pashmangshme perfaqesojne edhe 1 . Kosto sunk ( te te investuara ) edhe 2 . Kosto qe nuk ndryshojne pavarsisht nga heqja apo jo e linjes . Per te percaktuar si do te ndikoj heqja e linjes ne perfitimin e gjithe kompanise ne mund te krahasojme marzhin e kontributit qe do te humbe (me) kostot qe mund te jene shmangur ne qofte se linja eshte hequr . Marzhi I kontributit I humbur ne qofte se linja nuk vazhdone 20 000 -shpenzime qe mund te shmangen Ulja ne te ardhuren neto te kompanise 15 000(me siper) ( 5 000 )
Ne kete rast kosto fikse qe mund te shmangen nge heqja e linjes jane me te vogla se marzhi I kontributit, I humbur . Prandaj linja nuk duhet te hiqet megjithse nje perdorim me me perfitim me me efektivitetmund te gjendet per siperfaqen e dyshemese e banakve qe ajo ka zene . Perfundimisht ne do te thoshim se eshte ne ate situate ku kontributi I linjave te vecanta eshte I vogel ne krahasim me produktet e tjera , menaxheret do te mbajne linjen , shpesh ne vend te zevendesimit te saj ne qofte se linja eshte e nevojshme per shitjen e produkteve te tjera ose ne qofte se ajo sherben si magnet per te terhequr konsumatoret . Buka psh. nuk eshte ndonje linje me perfitim te vacante ne sendet ushqimore per klientet presin qe ajo 147
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani te jete e vlefshme e shume veta pa dyshim do te zhvendosnin blerjen e tyre kudo ne qofte se nje magazine e vacant vendoset te mbyllet .
6 . Vendimi I berjes ose I blerjes

Ne dhenjen e nje produkti te gatshem ne duart e konsumatorve perfshihen shume hapa qe duhet te kryehen . Se pari . Duhet te sigurohen materialet e I nepermjet nxerrjes nga minierat , rritjes se drithrave , mbajtjes se kafshve ( blegtorise ) e keshtu me radhe . Se dyti keto materiale mund te perpunohen per tu hequr papastertit ose per te nxjerr materialet e deshirueshme e te dobishme nga grupi I materialeve te pershtatshme . Se tereti . Materialet e dobishme duhet te fabrikohen ne forme te deshiruara per te sherbyer si furnizim baze per prodhimin e produktit . Se katerti . Perpunimi actual I produkteve te perfunduara ne shume produkte qe vijne ndoshta nga e njejta lende e pare baze ( nga pambuku, psh. Perpunohen lloje te ndryshme veshjesh ose artikuj shtepiake si kuverta , perde etj ) . Dhe se fundi . produktet e perfunduara duhet tu shperndahen konsumatorve perfundimtare . Kjo nje kompani eshte ne me teper se nje nga keto hapa ajo eshte e integruar vertikalisht . Integrimi vertical eshte shume I perbashket . Disa firma shkojne ( synojne ) drejt kontrollit te te gjithe artikujve qe lidhen me produktet e tyre , qe nga nxjerrja shfrytzimi I minieres , ose rritja e drithrave ( apo bimve industriale ) deri ne shperndarhen perfundimtare te produkteve te prodhuara . Firma te tjera jane mjaftuar te integrohen ne nje shkall me pak te madhe , e ndoshta atom und te prodhojne vetem pjese te fabrikuara qe shkojne , perbejne produktet e perfunduara . Perfufizimi . Nje vendim per te prodhuar vetem nje pjese te fabrikuar me mire se sa te bleshe pjes jasht nga nje furnizues quhet shpesh vendim berjes ose blerjes . Aktualisht ndonje vendim I lidhur me integrimin vertical eshte vendim per te bere ose blere meqe kompania po vendos te plotesoje nevojat e saj Brenda me mire se te blej nga jashte . Avantazhet e integrimit . Nje firm e integruar eshte me pak e verur nga furnitoret e saj e mund te jete ne gjendje te siguroj nje rrjedhje me te qete te pjeseve dhe materialeve per prodhimin se sa nje firm e paintegruar psh. Nje greve e pjeses kryesore te furnitorve mund te shkatonte nderprerjen e operacioneve te punes per disaa muaj ne nje firme te paintegruar , ndersa firma e integruar qe po prodhone me pjeset a saj mund te jete ne gjendje te vazhdoj operacionet .Gjithashtu shume firma ndjejne se atom und te kontrollojne cilesin me mire nga prodhimi I vete I pjesve te tyre dhe materialeve se sa nga mbeshtetja ne standardet e kontrollit te cilesise te furnitorve te jashtem . Per me teper firmat e integruara realizojne perfitime nga pjeset e materialeve qe ajo I ben vete me mire se sa blerja si perfitime nga operacionet e saj te rregullta ( ajo dhe mund tI shese ato materialeve firmave te tjera ) . Avantazhet e integrimit jane kunder balancuar nga nje numer rreziqesh . Nje firme qe prodhone te gjitha pjeset e saj vete shkon drejte rrezikut te shkaterrimit te mardhenieve me furnitoret te cilet mund te prodhojne percarjen e demtimin e firmes . Kur mardheniet me furnitoret jane nderprere ato shpesh eshte e veshtire te rivendosen . Ne qofte se kerkesa per produktin vjen duke u rritur , nje firm nuk mund te kete kapacitet te mjaftueshem per te vazhduar prodhimin e te gjithe pjeseve te saj Brenda (vete) por ajo mund te provoj ( te base) veshtersi te medha ne 148
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani perpjekjet e saj per te siguruar ndihme nga nje furnitor I nderprere . Per me teper ndryshimet teknologjike shpesh e bejne vazhdimin e prodhimit te nje pjese vete me te shtrenjte se sa blerja e saje nga jashte , por ky ndryshim ne kosto mund te mos jete I dukshem ne firme. Si konkluzion keta faktore sugjerojne se me gjithe avantazhet e dhena mund te rriten drejt firmave te integruara , vendimi I berjes ose blerjes duhet te peshohet me shume kujdes perpara se te ndermerret ndonj hap qe mund te rezultoje te jete I kundershtueshem ne nje kohe me te gjate . Si drejtohet je firme per te vendosur te beje apo te bleje ? Si baze , ceshtje qe duhen konsideruar ( marre parasyshe ) ndahen ne 2 kategori te gjera : cilesore dhe sasiore . Ceshtjet cilesore kane te bejne me ato qe ngriten ne paragrafin paraardhes . Ceshtjet sasiore kan te bjene me koston cfare eshte kosto e prodhimit e krahasuar me ate te blerjes ? Ketu mund te perfshihen lloje te ndryshme kostosh , duke perfshire dhe koston e rastit ( Oportunity ) . Per te dhene nje ilustrim supozojme se kompania K tani po prodhon nje pjese ( te pamontuar gjysme te gatshme ) qe perdoret ne linjen e prodhimit kryesore ten je kompanie tjeter . Departamenti I llogarise I kompanise K raporton kostot e brendshme te artikullit gjysem te gatshem si me poshte :
Per njesi Materiale direkte Pune direkte Shp.prodh.variabel Pagat e mbykqyrsit Zhvleres.paisje spec. Te tjera te pergj shume te shperndara Kosto totale 6 4 1 3 2 5 8,000 njesi 48,000 lek 32,000 8,000 24,000 16,000 40,000
21
168,000
Kompania k ka merr nje oferte nga nje furnitore I jashtem I cili do te siguroje 8 000 njesi ne vit me nje cmim firme prej 19 lek secili . A do te ndaloj kompania K prodhimin apo do te blej kete njesi nga furnitori I jashtem ? Per te marr nje vendim menaxheri duhet perseri te fokusohet ne kostot diferenciale te cilat mund te merren nga eleminimi nga te dhenat e kostos dhe kosto qe nuk jane te shmangshme pra qe jane : Kostot e investuara ( qe duhet te zbriten ) e kostot e ardhshme qe do te vazhdojne pavarsisge nese prodhimi do behet apo do te blihet . Ne qofte se kostot e mbetura jane me te vogla se cmimi I blerjes jashte , atehere kompania do te vazhdoje te prodhoj artikujt e vete ta hedhe poshte oferten e paraqitur . E kunderta , kompania do te bleje jashte ne qofte se cmimi I blerjes do te ishte me I vogel se kostot e shmangshme te prodhimit te vete e si rezultat kompania do te nderpres prodhimin . 149
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Duke studiuar te dhenat e mesiperme veme re se zhvillimi , duhet qene se paisjet tashme jane blere perben nje kosto te investuar ( sunk ) , gjithashtu veme re se kompania shperndane nje pjese te shpenzimeve te saj te prodhimit kostove te artikujve gjysem te perfunduar . Meqe keto kosto jane te perbashketa me te gjitha prodhimet e kesaj kompanie ( edhe per aktivitetin tjeter ) ato do te vazhdojne te mbeten te pandryshuara edhe ne qofte se artikujt e paperfunduar blihen nga jashte . keto kosto te shperndara prandaj nuk jane kosto diferenciale ( nuk ndryshojne midis alternatives baj me blej ) e ato duhet te eleminohen nga korniza e punes se marrjes se vendimit . Kostot variabel te prodhimit te artikujve te pamontuar ( materiale pune e shpenzime variabel ) jane kosto diferenciale meqe ato mund te shmangen nga blerja nga jashte .Me supozimin se shpenzimet direkte dhe kostot variabel te pages se mbikqyrsit mund te shmangen analiza do te merrte formen e treguar me poshte :
ANALIZA E BLERJES OSE BERJES

Kosto e produktit njesi BEJ Materiale direkte Pune direkte Shpenz. Variabel prodhimi Paga e supervizorit Zhvleresim paj special 6 4 1 3 2 kosto difere njesi BLEJ 6 4 1 3 19 21 14 19 5 lek 112 000 40 000 152 000 152 000 totali kostos 8 000 njesi BEJ 48 000 32 000 8 000 24 000 2 BLEJ
Shpenz.pergj te shperndara 5 Cmimi I blerjes jashte Kosto totale Diferenca ne favor zhvillimit
Meqe kushtone 5 lek per njesi me pak vazhdimi i prodhimit nga blerja kompania do te heqe dore nga ofeta e blerjes . Megjithate ka dhe nje faktore me teper qe kompania mund te doje ta marre ne konsiderat paraardhejes ne nje vendim final . Ky faktore eshte kosto e rastit e hapsiresqe eshte perdorur per te prodhuar artikujt e pa perfunduar . Ne qofte se kompania do te vazhdoj te prodhoje,hapsira e pazene qe nuk ka alternative tjeter perdorimi ka nje kosto te rastit = 0 . Por ne qofte se kjo hapesire do te perdorej per qellime tjara , ne kete raste do te kishte nje kosto te rastit qe do te merrej ne konsiderat me vlersimin sit e deshirueshem te blerjes . (Pr ate ofertes ) . Kjo kosto do te ishte marzhi I segmentit qe do te dilte nga alternative me e mire e perdorimit te hapsires . Per ilustrim supozojme se kjo hapsire do te perdorej per te prodhuar nje produkt te ri qe do te gjeneronte nje marzh te segmentit 60 000 lek ne vit .Ne keto kushte kompania do te ishte me mire te pranonte oferten e blerjes e te perdorte hapsiren per nje linje te re prodhimi E bere Kosto diferenciale per njesi 14 E blere 19 150
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Numri I njesive te nevojshme vjetore X Kosoto totale vjetore 8000 112000 x 8000 152000
Kosto e rastit, marzhi I segmentit te percaktuar si Potencial I nje linje te re 60000 e ardhur e paracaktuar eshte humbje Kosto totale Diferenca ne favor te blerjes nga jasht 172000 20000 152000
Ne duhet te theksojme se kostot e rastit nuk jane te regjistruara ne llogarite e ndonje organizate. Ato nuk perfaqesojne lek aktuale te hargjuara. Megjithate ato perfaqesojne peerfitime ekonomike te pritshme, te percaktuara si rezultat I ndjekjes se disa menyraeve veprimi. Kostot e rastit te kompanise ne kete rast jane te mdha qe e bejne prodhimin shum te kushtueshem nga pikepamja ekonomike
7.Kostot e produkteve te bashkuara (kostot e lidhura) dhe drejtimi I kantributit

Proceset e prodhimit ne disa firma jane te tilla qe shum produkte te perfunduara jane prodhuar nga nje material I vetem I pare. Industria e paketimit te mishit p.sh fut nje derr ne procesin e prodhimit dhe del 1 varietet produktesh te gatshme si sallame, pershute, berxolle etj ose kombinatet e filaturimit e te prodhimit te fillit te pambukut e keshtu me radhe. Firmat e tilla qe prodhojne shum produkte te gatshme me te njejten lende te pare te perbashket vihen perballe problemit te vendosjes se sa nga kostot e inputit do te ngarkohet mbi secilin produkt te perfunduar. Perpara se ti drejtohemi ketije problem do te ishte e dobishme ti perkufizonim tre terma: Produktet e bashkuara , kostot e produkteve te bashkuara dhe pikat e shperberjes. Produktet e bashkuara , quhen dy ose me shum produkte qe jane prodhuar nga nje lende e pare e perbashket. Kostot e produktit , te bashkuar perdoret per te pershkruar ato kosto prodhimi qe ndodhin ne perodhimin e produkteve te bashkuara deri ne piken e shperberjes. Pika e shperberjes eshte pike ne procxesin e prodhimit ne te cilen produktete e bashkuara mund te njihen si njesi individuale te prodhimit. Ne kete pike disa nga produktet e bashkuara do te jene ne forme perfundimtare, te gatshme per tu shitur konsumatorve, te tjerat mund te kene nevoje per perpunim te metejshem te tyre perpara se ato te jene ne forme te tregueshme. Keto koncepte jane paraqitur grafikisht me poshte:
sallam
Procesi I perbashet prodhimi
imput I perbs hket
Perpunimi I ndare Shitje
mish
Perpunim I ndare Shitje
proshut
151
rosto
Kosto e produktit te bashkuar
Pika e shperberjes
Produktet e lidhura
Kostot e produkteve te ndara
Kostot e produkteve te lidhura jane kostot realisht te perbashketa qe ndodhin njekohesisht ne prodhimin e shum produkteve te fundit. Regjistrimet e zakonshme ne llogarite e ketyre kostove permbajne drejtime te nderyshme te shperndarjes se ketyre kostove midis produkteve te ndryshme ne piken e shperberjes. Drejtimi me I perdorshem eshte te shperndane kostot e produkteve te lidhura sipas vleres relative te shitjeve te produktit te fundit. Megjithse shperndarja e kostove te produktit te lidhur eshte e nevojshme per shum qellime si vleresimi I inventarit ne bilanc, shperndarjet e ketyre llojeve duhet te perdoren me kujdese vetem ne marrjen e vendimeve te brendshme. Megjithse nje menagjer procedon me kujdese, ai ose ajo mund te qoj ne vendime jot e rregullta, te gabuara si rezultat I mbeshtetjes ne shperndarjen e kostove te perbashketa. Kostot e lidhura te produktit jan te pershtatshme ne marrjen e vendimeve pavarsisht se cfar behet me nje produkt nga pika e shperberjes. Arsyeja eshte se nga koha e arritjes ne piken e shperndarjes kostot e produktit te lidhur tashme kan ndodhur e prandaj ato jane kosto te investuara. Si tregues I pergjithshem nese do te vazhdohet apo jo perpunimi pas pikes se shperberjes eshte se do te ishte gjithmone me levedi te vazhdohej procesi I prodhimit te nje produkti te lidhur mbas pikes se shperberjes per aq kohe sa te ardhurat rritese nga perpunime te tilla I tejkalojne kostot rritese te perpunimit. Kostot e produktit te lidhur qe tashme kan ndodhur deri ne piken e shperberjes jan kosoto te investuara dhe ato jane te papershtatshme ne vendimin qe ka te beje me cfar do te behet pas pikes se shperberjes. Per te dhene nje shembull te detajuar te vendimit te shitjes ose perpunimit te metejshem supozojme se nga I njejti material jan nxjerr tre produkte. Kosto dhe te ardhurat me te tre produktet se bashku me nje analize secili nga produktet do te shitet pas pikes se shperberjes I cili do te perpunohet me tej. Vendimi I shitjes ose I perpunimit te metejshem:
Produktet A 120 000 160 000
Vlera e shitjes ne piken e shperberjes Vlera e shitjes pas perpunimit te metejshem Kostot e shperndara te prpd.bashk. Kosto e perpunimit metejshem
B 150 000 240 000
C 60 000 90 000
80 000 50 000
100 000 60 000
40 000 10 000
152
ANALIZA E SHITJES OSE PERPUNIMIT METEJSHEM Vlera e shitjeve pas perpunimit Vlera e shitjes ne piken e shperbetjes Te ardhurat rritese nga perpunimi Kostot e perpunimit te metejshem Fitimi (Humbja) perpunimi i metejshem 160 000 120 000 40 000 50 000 10 000 240 000 150 000 90 000 60 000 30 000 90 000 60 000 30 000 10 000 20 000
Siq tergohet nga analiza produktet B dhe C duhet te perpunohen me tej kurse produkti A duhet te shitet ne piken e shperberjes. Permbledhje Kontabilisti eshte pergjegjes per te pare se te dhenat e pershtatshme dhe ne kohe jane te vleftshme per te udhehequr menagjimin ne vendimet e tije veqanerisht ne ato vendime te lidhura me situate te vecanta jorutine. Mbeshtetja nga menagjimi net e dhena te papershtatshme mund te qojne ne vendime jo korrekte, te ulet leverdishmeria dhe pamundesi per te arritur objektivat e caktuara. Te gjitha kostot jan te pershtatshme per marrjen e vendimeve pervec: 1.Kosotove te investuara te cilat kan ndodhur kur merret vendimi dhe ky vendim nuk mund te ndryshoj asgje nese merret apo jo dhe 2. Kosotove te ardhshme te cilat nuk ndryshijne midis alternativave qe shqyrtohen. Koncepti I kostos se pershtatshme ka nje perdorim te gjer ne marrjen e vendimeve te tilla si berja apo blerja, ne zevendsimin e linjave te vjetra te prodhimit, ne vendimt lidhur me produktet e lidhura si dhe ne perdorimin efektiv te burimeve te kufizuara.
TEMA : 10 VENDIME MBI INVESTIMIN E KAPITALIT

1. Buxhetimi kapital-nje koncept investimi 2. Koncepti I vleres aktuale 3. Metoda e vleres neto te tanishme 4. Normat e rregullta te metodes se kthimit 153
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 5. Kosto e kapitalit sin je mjet mbrojtes 6. Krahasimi I te 2 metodave 7. Buxhetimi kapital dhe organizatat jofitimprurse . 8. Zgjerimi I drejtimit te vleres neto aktuale 9. Ndjekja ( kontrolli ) I projekteve te investimit 10. Inflacioni dhe buxhetimi capital .
1 . Buxhetimi kapital-nje koncept investimi

Termi buxhetim kapital perdoret per te pershkruar veprimet lidhur me planifikimin dhe financimin e shpenzimeve kapitale per qellime te tilla si blerja e paisjeve te reja , futja e linjave te reja te prodhimit e modernizimi I kapaciteteve prodhuese . Si te tilla vendimet e buxhetimit kapital jane nje factor kyc ne leverdishmerine afategjate ten je firme . Kjo eshte vecanerishte e vertet ne situatat kur nje firme ka vetem fonde te kufizuara investimi te vlefshem por ka mundesi investimi pothuajse te pakufizuara per te zgjedhur . Leverdishmeria afategjate e nje firme do te varet ne mjeshterine e menaxherit per tI zgjedhur ato perdorime per fondet e kufizuara qe do tI sigurojne kthimin me te madhe . Ky proces zgjedhes eshte I kuplikuar nga fakti se shumica e mundesive te investimit jane afategjate nga natyra dhe e ardhmja shpesh eshte e larget dhe e veshtire per tu parashikuar . Kur flitet per investimet , dikush nxiton temendoje ne angazhimin e fondeve ne aksionet dhe obligacionet e korporatave . Megjithese ky eshte vetem nje tip I investimit . Angazhimi I fondeve nga nje biznes ne inventaret , paisjet dhe perdorimet e lidhura me to eshte gjithashtu nje investim ne ate se angazhimi eshte here me ahpenzimin e marrjes se kthimeve ne te ardhuren nga fondet e angazhuara . Vendimet tipike te buxhetimit kapital jene : 1 . Vendimet e uljes se kostos . A do te blihet paisja e re me qellim qe te ulet kostoja ? 2 . Vendimet e zgjerimit . A do te blihet nje uzine e re , magazine apo kapacitet tjeter me qellim qe te rritet kapaciteti prodhues dhe shitjet ? 3 . Vendimet e zgjedhjes se paisjeve . Cila nga makinerite A . B . C do te jete me e mira ? 4 . Vendimet e marrjes me qira ose blerjes . 5 . Vendimet e zevendesimit te paisjeve . Do te zevendesohet paisja e vjeter tani apo me vone ? Vendimet e buxhetimit kapital tentojne te bien ne 2 kategori te gjata ; vendimet mburoje dhe ato preferenciale . Vendimet mbrojtese lidhen me ate qe nje projekt I propozuar arrin disa standarde aktuale te pranimit . Psh nje firme mund te kete nje politike te pranimit te projekteve te uljes se kostos vetem ne qofte se ato pranojne nje kthime psh 20% para taksave . 154
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Vendimet preferenciale lidhen me zgjedhjen midis shume kostove konkuruese te veprimit . Per ta ilustruar le te supozojme se nje firme do te marre ne considerate 5 tipe te ndryshimeve mekanike per te zevendesuar njemakine ekzistuese ne linjen e mbledhjes . Zghedhja se cila nga te 5 makinat do te blihet eshte nje vendim preferencial .
Karakteristikat I investimeve te biznesit . Investimet e biznesit kane 2 karakteristika kyc qe duhet te njihen kur ne fillojme studimin e metodave te buxhetimit capital . Keto karakteristika jane : 1. Shumica e investimeve te biznesit perfshijne asetet e zhvlersueshme dhe 2. Kthimet ne shumicen e investimeve te biznesit shtrihen ne periudha te gjata kohe . Asetet e zhvlersueshme . Megjithese shumica e investimeve te biznesit perfshijne asetet e zhvlersueshme disa perfshijne asetet e tilla si toka qe nuk jane te zhvlersueshme . Ne ato situate kur asetet nuk jane te zhvlersueshme , shume fillestare e investuar ne asete do te ekzistoje akoma ne kohen qe zgjat projekti . Psh ne qofte se nje firme blen toke per 50 000 $ dhe jepe ate me qira 750 $ / per vit per 10 vjet , ne fund te afatit 10 vjecar doko do te jete akoma e pa prekur e do te ishte e tregtushme per te pakten cmimin e saj te blerjes . Llogaritja e norms se kthimit ne nje investim te tille eshte shume e thjeshte . Me qe aseti do te jete akoma I pa prekur ne fund te periudhes 10 vecare , cdo rrjedh vjetore per 750 $ eshte nje kthime ne investimin fillestare $ 5000 norma e kthimit eshte 15% ( 750 : 5000 ) . Nje lloje I zakonshem I investimit te biznesit perfshine asetet qe jane te zhversueshme ne natyre . Nje karakteristike e rendesishme e aseteve te zhvlersueshme eshte se ato pergjithsisht kane pak ose aspak vler rishitje ne fund te jetes se tyre te dobishme . Keshtu nje kthim I siguruar nga asete te tilla duhet te jete I mjaftueshem per te beere 2 gjera : 1 2 . Te siguroj nje kthim ne investimin fillestare . .Te siguroj kthimin e shumes totale te vete investimit fillestare .
Per ta ilustruar supozojme se investimi ne paragrafin e me parshem ishte bere ne paisje . Gjithashtu supozojme se kjo paisje do te ule koston e veprimit te firmes me 750 $ cdo vit per 10 vjet. A eshte kthimi ne kete paisje 15 % pra I njejti sic ishte tek toka ? Pergjigjeja eshte jo . Kthimi I premtuar nga paisja eshte shume me pake se kthimi I premtuar nga toka . Arsyeja eshte se pjesa vjetore e rrjedhjes se parase perj 750 $ nga paisja , duhet te shkoje per te kompenzuar vete investimin fillestare prej 5000 $, meqe paisja do te ishte pa vler ne fund te jetes se saje 10 vjecare . Vetem cfate mbetet pas mbulimit te keti investimi mund te shikohet si kthim ne investim ne periudhen 10 vjecare . Vlera ne kohe e parase. Sic kemi thene me siper nje karakteristik tjeter e investimeve te biznesit eshte se ato premtojne kthime qe jane te mundshme te zgjerohen ne periudha te gjata kohore . Prandaj ne drejtimin e vendimeve te buxhetimit capital , eshte e nevojshme te shfrytzojme teknikat qe njohin vleren ne kohe te parase . Ndonje udheheqes biznesi do te merrte me 155
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani mire nje dollare sot se san je vit me vone . I njejti concept aplikohet ne zgjedhjen midis projekteve . Ato qe permtojne kthime me te hershme ne kohe jane me te preferushme se ato qe premtojne kthime me vone ne kohe . Teknikat e buxhetimit kapital qe njohin keto dy karakteristika me plotesisht jane ato qe perfshine cash-flow zbritese . Perpara diiskutimit te perdorimit te metodave discounted Cash-flow ne marrjen e vendimeve te buxhetimit kapital eshte e dobishme te shqyrtojme konceptin e vlerse aktuale dhe teknikat e perfshira ne diskonting .
2 . Koncepti I vleres aktuale

Me siper permendem mundesin e nje udheheqes biznesi do te donte me mire nje dollar tani se nje vit me vone . Ka dy arsye qe e bejen te vertete kete pohim . Se pari nje dollar I marre sot eshte me I vlefshem se nje dollar I marre nje vit me vone . Dollari I marre sot mund te riinvestohet menjeher e ne fund ten je viti ai do te kete fituar disa kthime, duke e bere sasine totale ne dore ne fund te vitit me te madhe se investimi me te cilin filloi . Personi qe mere nje dollare nje vit me vone do te kete thjesht nje dollare ne dore ne ate kohes . Se dyti e ardhmeja perfshine pasigurine . Sa me gjate te presin njerezit per te marre nje dollar aqe me e pa sigut behet nese ata do te marrin ndonjeher dollarin qe kerkojne . Me kalimin e kohes kushtet ndryshojen . Ndryshimet mund te jene te tilla qe te bejen pagesat e ardhshme te dollarit te pamundur . Meqe paraja ka jje vlere ne kohe menaxherit I nevojitet nje metode e percakrtimit nese nje shpenzim I bere tani ne nje projekt investimi mund te jete I justifikuar ne kuptimin e te hyrave ( te ardhurave ) te shpresuara bga projekti ne vitet e ardhshme . Prandaj menaxheri duhet te kete nje mjet te shperndarjes se te hyrave te ardhshme ne dollar aktuala keshtu qe te hyrat e ardhshme te jene te krahasushme ne nje baze ekujvalente me cfaredo investimi qe eshte kerkuar ne projektin ne shqyrtim . Teoria e interest u jepe menaxherve mjetet e berjes ten je krahasimi te tille . Teoria e interest . Ne qofte se nje banke paguan 105 $ pas nje viti ne kthime per nje depozite 100 $ tani ne do te thoshim se banka paguan intees ne nje norem vjetore 5% . Lidhja e perfshire ne kete nocion mund te shprehej ne terma matematike nga ekuacioni qe vijon: F = P (l + r ) Ku : (1)
F - sasia qe do merret per nje vit P shpenzimi aktual r nomra e interesit Shpenzimi aktual 100$ mund te quhet vlera aktuale e sasis 105 $ qe do te merret ne nje vit . Ajo njihet gjithahstu si vlera diskont e te hyrave te ardhshme 105 $ . Keto jane trajtuar gjeresisht edhe ne bazat e finances . Cfare do te ndodhte ne qofte se invesitori do te lere parat e tij ne bank per nje vit te II . Ne kete rast ne fund te vitit te dyte shuma fillestare e depozituar 100$ do te kete nje rritje ne 110.25 . 156
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Depozita fillestare Interesi per vitin I ( 100 x 0.05 ) Shuma ne fund te vitit I 100 $ 5 105
Int per v . II (105 x 0.05 ) _______5.25_ Shuma ne fund te v . II 110.25
Teknika e me siperme njihet si interes I perbere . Ne forme ekuacionale kjo do te paraqitej : Fn = P ( l + r ) n- vitet Per llogaritjen e vlerave aktuale apo te ardhshme ashtu sic eshte trajtuar ne baze te finances zberthehen ekuacionet ( 1 ) dhe ( 2 ) e perdoren tabelat perkatese . Discounted cash-flow metoda e vleres aktuale neto . (2) ku :
Me siper kemi treguar se investimet e biznesit kane 2 karakteristika dalluese . E pare eshte se ato shpesh perfshije asete te zhvlerueshme dhe kthimi qe keto asete sigurojne duhet te jete I mjaftueshem per te zevendesuar vet investimin fillestar si dhe te siguroj nje te ardhur te knaqeshme ne investim . E dyta eshte se investimet e biznesit jane afetgjate ne natyre, shpesh me shtrirje nje dekad ose me teper . kjo karakteristik shtron theks te madhe ne nevojen e njohjes se vleres ne kohe te parase ne vendimet e biznesit investees . Ne qofte se nje metode e buxhetimit kapital eshte plotesisht e dobishme ne manaxhimin si duhet te jete I afte te jepe njohjen e plote te ted y karakteristikave te permendura me siper . Megjthse jane ne perdorim shume metoda te blerjes se vendimeve te buxhetimit kapital , ato qe bejne punen me te mire jane ato qe perfhsije diskontet csh-flow . Kjo metdot jep njohje te vleresne kohe te parase dhe ne te njejten kohe sigurin mbulim te plot te ndonje investimi ne asetet e rivlersueshme . Asnje metode tjeter e buxhetimit capital nuk eshte ne gjendje te kryej te dy keto funksione . Dy jane drejtimet e marrjes se vendimeve te buxhetimit kapital me mjetet e diskonted csh=flow . Njera njihet si metoda e vleres fillestare neto tjetra si metode e norms se kthimit e rregulluar ne kohe ( mdonjeher e quajtur metode e normes se jashtme te kthimit ) .
3 . Metoda e vleres neto aktuale

Ne kete metod vlera aktuale e te gjithe hyrjeve te cashkrahasohet me vleren aktuale te te gjitha daljeve te cash qe shoqrohen ne nje project investimi . Diferenca midis vleres aktuale tete ketyre rrjeshjeve cash qyhet vler neto aktuale ( fillesatare ) e percakton ne se nese projekti eshte ose jo nje investim I pranueshem . Per ta ilustruar le te supozojme te dhenat e me poshtme : Kompania ka ndermend blerjen e nje makine te afte te ktyej operacionet e punes qe deri tani jane kryer me dore . Makina do te kushtoj 5000 $ dhe to te zgjate per 5 vjet . Ne fund te epriudhes 5 vjeqare , makina do te kete nje 157
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani vler te mbetur 0 . Perdorimi I kesaj makine do te ule koston me 1800 $ ne vit . Kompania H kerkon nje minimium kthimi 20% para tatimev net e gjitha projektet e investimit . A duhet te blihet kjo makine ? Per tju pergjigjur kesaj pyetje , pot e ishte e nevojshme se pari , te ndajme hyrjet e daljet e cash te shoqeruara me projektin e propozuar . Me qellim qe ta lem shembullin tone te pa ndikuar nga komplikacionet e pa nevojshme , ne kemi supozuar vetem nje hyrje cash e nje dalje cash . Hyrja e cash eshte ulja vjetore ne koston e punes per 1800 $ ndersa dalja e cash eshte vlera fillestare e investimit 5000 $ ne makine . Vendimi I investimit ; Kompania H duhet te percaktoj nese nje investim cash tani I 5000 $ mund te jete I justifikuar ne qofte se ai do te rezultoj ne nje reduktim te kostos prej 1800 $ ne secin vit gjate 5 vitev te ardhshme , duke supozuar se kompania mund te marr nje kthim 20% ne parat e investuara kudo tjeter . Per te percaktuar nese investimi eshte I deshirushem , do te ishte e nevojshme te zbritej rrjedhja e uljeve dhjetore te kostos 1800 $ nga vlera fillestare dhe te krahasohet kjo vler e zbritur me koston e makines se re . Me qe kompania H kerkon nje minimum kthimi 20% te te gjithe projekteve te investimit , ne do te perdorim kete norme ne procesin diskonting . Analiza e vleres neto fillestare te blerjes se makines jepet me poshte : Analiza e vleres neto aktuale te nje projekti te propozuar . Kosto fillestare Jeta e projektit ( vite ) Kosto vjetore e kursyer 5000 $ 5 1800
Vlera e shpetuar ( kursyer ) -0- ( psh mat . mbeturine te shtitura ) Norma e kthimit te kerkuar 20%
Pershkrimi Vitet qe kan cash flow 1-5 Shuma e cashflow 1.800 Faktori 20% Vl.aktuale e cashflow 5.384
Kostot vjetore te kursyer Inv.fillestare Vlera aktuale neto
2.991 *
tani
( 5.000 )
( 5.000 ) $ 384
*(kjo shifer del nga tabelat e faktorve interes tabela PVIFA ) Sasia e kesaj analize kompania do te blej makinen e re . Vlera aktuale e kursimeve te kostos eshte 5 384 $ e krahasuar me vleren aktuale te vetem 5 000$ per investimin e kerkuar . Edhe ne qofte se diferenca midis tyre eshte zero projekti eshte I pranueshem . E kunderta kur vlera aktuale te daljeve te cash kalon vleren e hyrjes se cash , projekti I investimit eshte I papranueshem . Nje interpretim I plot i kesaj zgjedhjeje do te ishte si vijon : Makina e re e premtuar jep nje kthim pak me teper se norma 20% . Kjo duket nga vlera positive aktuale neto e 158
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 384 $ . Ne organizmin e te dhenave per marrjen e vendimeve te buxhetimit kapital , viher re se theksi yne ka qen ne rrjedhjen e parave e j one llogaritjen e te ardhures neto . Arsyeja eshte se llogaritja e te ardhurave neto eshte bazuar ne konceptet rrjedhse qe injorojne rrjedhjen ne kohe te paras brenda dhe jasht ne nje organizate . Sic kemi thene me pare nga pikpamja e buxhetimit kapital vlersimi kohor I rrjedhjeve te cash eshte e rendesishme , meqe 1 dollar I marre sot eshte me I vlefshem se 1 $ I marre net e ardhmen . Prandaj megjithese eshte llogaritja e te ardhures se te ardhures neto eshte e dobishme per shume gjera , ajo duhet te injorohet ne ato llogaritje te buxhetimit kapital qe perfshijne diskontet casf-flow . Ne vend te percaktimit te llogaritjes se te ardhures neto, menaxheri duhet te perqendrohet ne identifikimin e rrjedhjeve specifike te cash te te shoqeruara me projekte te ndryshme te investimit dhe ne percaktimin kur do te vendosen keto rrjedhje cash-I . Ne shqyrtimin e nje projekti investimi , per cfare rrjedhje te cash do te kujdeset menaxheri ? Megjithse rrjedhjet specifike te cash do te ndryshojne nga nje project ne tjetrin , tipe te sigurta te rrjedhjeve te cash tentojne te perseriten dhe ne do te kujdesemi per to . Keto tipe jane : Daljet tipike te cash . Zakonisht nje rrjedhje cash ne dalje. Ne formen e nje investimi fillestar ne paisje ose asete te tejara do te jete gjithmone e pranishme .Ky investim eshte llogaritur shpesh ne nje baz rritse , ne ate qe ndonje kusim I realizuar nga shitja e paisjeve te vjetra eshte zbritur nga kostoja e paisjeve te reja . duke lene vetem diferencen neto si dalje cash per qellimet e buxhetimit kapital . Ne kete tip investimesh disa projekte kerkojne qe nje firme te zgjeroj kompanin e saj punuese me qellim qe ti sherbej volumit me te madh te biznesit qe do te gjenerohet . Kapitali punues do te thote vlefta ne cash , llogarit e klientve dhe inventari qe eshte e vlefshme per te arritur ( plotesuar ) nevojat e veprimit te perditshem . Kur nje fire merr nje project te ri , bilanci I ketyre llogarive shpesh do te rriten . Psh hapja e nje njesie te re shitje apo magazine do te kerkoj cash te shtuar per te vepruar me regjistrimin e shitjeve , llogarit e rritura te klientve , per te mbajtur klientet e rid he me shume inventar te stokuar ne rafte . Ndonje rrjedhje e tille e nevojave te kapitalit punues do te trajtohej si pjese e nje investimi fillestare ne nje projekt . Gjithshtu shume projekte kerkojne shpenzime periodike per riparimet dhe mirmbajtjen dhe per kostot shitse operuese . Keto do te trajtohen te gjitha si dalje e cash per qellimet e buxhetimi kapital . Hyrja tpike e cash . Ne anen e hyrjeve te cash nje projekt normalisht do te rrit te ardhurat ose ule kostot . Ne secilen nga keto dy rruge, vlefta e perfshire do te trajtohet si nje hyrje e cash per qellimet e buxhetimit kapital ( ne varsi me kete pike veme re se nje reduktim ne kostot eshte ekuivalente me nje rritje net e ardhurat) . Hyrjet e cash realizohen shpesh nga kursimi ne paisjet ( shitje e materialeve mbeturin nga makinat e vjetera ) kur nje projekt eshte perfunduar . Me perfundimin e nje projekti , ndonje kapital punues qe clituar ( kursyes ) nga perdorimi kudo tjeter do te trajtohej si hyrje e cash . Kapitali punues clirohet psh.kur nje kompani shet inventarin e saj , mbledh llogarite e klienteve e perdor fondet rezultuese ne ndonje projekt tjeter investimi . Si konkluzion ne projektin e investimit te biznesit jane te zakonshem tippet e meposhtme te cash-flow . Daljet e cash -Investimi fillestar ( perfshine + kostot e investimit ) -Nevojat e ritjes se kapitalit punues 159
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani -Riparimet dhe mirembajtja -Kostot rritse te operimit Hyrjet e cash: -Te ardhurat rritse -Uljet ne kostot -Vlerat e kursyera ( shitjet e mat ) -Cmimi ( kursimi ) I kapitalit punues -Kthimi I investimit fillestar Kur futen per here te pare ne analizen e vleres aktuale , studentet shpesh cuditen nga fakti se zhvlersimi nuk eshte zbritur nga leverdishmeria e nje projekti . Jane 2 arsye per mos zbritjen e zhvlersimit . Se pari . Zhvlersimi este nje koncept llogarites jo perfshires I ndonje daljeje korente te cash . Sic e diskutuam ne paragrafin e meposhtem , metoda dikaunt cash flow e marrjes se vendimeve te buxhetimit capital perqendrohet ne rrjedhjen e parave . Megjithese zhvlersimi eshte nje koncep I domosdoshem ne llogaritjen e te ardhures neto per qellimet e pasqyrave financiare , ai nuk eshte I lidhur me kornizen analitike qe fokusohet ne rrjedhjen e parase . Nje arsye II per moszbritjen e zhvlersimit eshte se kjo metod automatikisht siguron zbritjen per zhvlersimin nepermjet kthimit te investimit fillestare . Per te ilustruar keto arsye le te supozojme te dhenat e meposhtme : Spitali Korce po shfrytezone blerjen e nje paisje lidhjeje per makinene e rrezeve X qe do te kushtoje $ 3 170 . Kjo paisje do te jete e dobishme per 4 vjet e pas kesaj kohe nuk do te kete asnje vler te mbetur ( nuk do ti perdoret asnje material per shitje apo per pjese ndrrimi ) Eshte vlersuar qe kjo paisje do te rrite hyrjen neto te cash me 1 000 $ ne vit ne departamentin e rrezeve X . ( Radioskopi +grafi ) Direktiva e bordit drejtues te spitalit eshte qe te mos behet asnje investim ne qofte se ai nuk siguron nje kthim vjetor te pakten 10% . Nje analize e vleres aktuale te deshirimit te blerjes se paisjes eshte paraqitur me poshte : Analiza e vleres aktuale neto te paisjes te rrezeve X Kosto fillestare Jeta e projektit ( vite ) Hyrja neto e cash Vlerat e mbetura 3 170 $ 4 1 000 -0-
Norma e kerkuar e kthimit 10% 160
Shuma e cashflow 1,000/ (3.170)
Emertimi
Vitet me cash flow 1-4 Tani
Faktori 10%
Vlera aktuale e cash-flow $ 3,170 ( 3.170)
Hyrja vjetore Investimi fillestare
3.17* 1
Vlera aktuale neto
-0-
* faktori 10% gjendet nga tabela e vleres aktuale te nje pervitshmeje . Veme re se paisja e re premtone saktesisht nje kthim 10% ne investimin fillestare meqense, vlera aktuale neto eshte zero ne nje norme diskonti 10% . Cdo hyrje vjetore $ 1 000 duke filluar qe tani e paisjes , eshte e perbere nga dy pjese : Nje pjese perfaqesone nje kthim te nje pjese te investimit fillestar prej $ 3 170 te paguar per paisjen e pjesa tjeter perfaqesone kthimin ne kete investim . Pika break down e cdo 1 000 $ vjetor te hyrjes cash midis kthimit te investimit (shlyerjes ) dhe kthimit ne investim tregohet ne tabelen me poshte : Spitali Korce breakdown e hyrjes vjetore te cash .
Vitet Investimi gjate viteve Hyrja cash Kthimi ne in.(1)x10% (fitimet ) Shlyerja e invest.gjate vit. ( 2-3) Invest.i pashlyer ne fund te vitit (1-4) $ 2,487 1,736 909 -
1 2 3 4 Totali invest,kthyer
$ 3,170 2,487 1,736 909
1.000 1.000 1.000 1.000
317 249 173 91
$683 751 827 909 $ 3,170
Hyrja e cash prej 1000 $ te vitit te pare konsiston ne nje kthim interesi prej $ 317 ( 10% ) ne investimin fillestare, plus nje kthim te investimit prej 683 $ . Meqe shuma e investimit te pakthyer ulet gjate 4 viteve , ulet gjithashtu edhe shuma e dollarve te kthimit te interesit . Ne fund te vitit te 4 kthehet (shlyhet)e gjithe vlefta e investimit fillestare . Supozimet kufizuese . Ne punen me rrjedhjen diskont te cash behen zakonisht te pakten 2 supozime : Se pari . E gjitha cash flow ndodh ne fund te nje priudhe . Kjo eshte disi loje e vertet , jo reale ne ate qe cash flow ndodhe gjate gjithe periudhes . Qellimi I ketij supozimi eshte te thjeshtoj llogaritjet . Se dyti .Supozohet se e gjithe cash flow I gjeneruar nga nje project investimi riinvestohet menjeher ne nje project tjeter , ku supozohet se projekti I II do te prdhoj nje norme te kthimit te pakten qa te medha sa norma diskonte e perdorur ne projektin e pare . Zgjedhja e nje norme diskonte . Si nje ceshtje praktike , firmat I kushtojne shume kohe dhe studim zgjedhje se nje norme diskonti . Norma e pare pergjithesisht si me e pershtatshmja eshte nje kosto e kapitalit te firmes . Nje kosto e firmes e kapitalit nuk eshte thjesht norma e interesit qe ajo duhet te paguaje per borxhin afategjate . Ajo eshte nje koncept me I 161
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani gjere qe perfshine nje perzierje te kostos te gjithe burimeve te fondeve te investimit , si per buxhetin ashtu dhe per kapitalin . Mekanizmi I perfshirjes ne koston e kapitalit e llogaritjet jan trajtuar ne finance gjeresisht . Kosto e kapitalit njihet me emra te ndryshem me I njohur net e cilet eshte norma e kerkuar e kthimit . Shumica e financierve do te ishin dakord qe nje kosto e kapitalit para tatimit 16 20 % do te ishte tipike per nje korporat industriale mesatare . E dhena pas takses do te varej nga rrethanat e tatimit te korporates e ndoshta do te jete rreth 8-10% . Nje shembull I zgjeruar I metodes se vleres neto aktuale. Me qellim qe te perfundojme diskutimin tone per metodene mesiperme le te analizojme nje propozim investimi : Shembull Nen nje rregullim special licencimi kompania S ka nje rast te shese nje produkt te ri ne US per nje periudh 5 vjecare . Produkti do te blihet nga nje prodhues , por kompania S do te pergjigjet per kostot e promocionit dhe shperndarjes . Licencimi do te riperseritet ne fund te periudhes 5 vjecare . Pas nje studimi te kujdeseshem kompania S ka vlersuar se kostot dhe te ardhurat e meposhtme do te jene shoqeruar me produktin e ri : Kosto e paisjeve te nevojshme Kapital punues I nevojshem Vlerat e mbetur te paisjes ne 5 vjet Remont e paisjes ne 4 vjet Kostot dhe te ardhurat vjetore : Te ardhurat nga shitja Kosto e mallrave te shitura 200 000 125 000 60 000 100 000 10 000 5 000
Kosto te tjera direkte (paga reklama e te Tjera direkte ) 35 000
Ne fund te periudhes 5 vjecare , kapitali I punes do te lirohet per tu investuar tjeter ne qofte se prodhues i vendose te mos riperserite licencimin (marrveshjen). Kosto e kapitalit e kompanise eshte 20% . A do te rekomandonit ju qe te futet ne treg prodhimi I ri ? Te injorohen taksat e te ardhurave . Zgjedhja e situates jepet ne tabelen me poshte : Te ardhurat nga shitja -Kosto e produkteve shitura Marzhi bruto -Kostot e tjera Hyrja neto vjetore e cash 200 000 125 000 75 000 -35 000 40 00 162
Vitet qe kane cash flow Blerja paisje Kapital punues Remont I paisjes Hyrja vjetore nga shitja e prodh. Vlera e mbetur e paisjes Kapitali punues I lire Vlera neto aktuale tani tani 4 1-5 5 5 Sasia e cash flow 60 000 100 000 5 000 40 000 10 000 100 000 Faktori 20% 1 1 0.482* 2.991* 0.402* 0.402 Vlera aktuale e cash flow 60 000 D 100 000 D 2 410 D 119 640 H 4 020 H 40 200 H $ 1 450
* Nga tabela e faktorve interes . Vihet re se kapitali punues icliruar ne fund te periudhes dorezohet (pra vjen si e ardhur , pakeson shpenzimin ) . Zhvlersimi I paisjeve nuk mund te jete kosto ( dalja aktuale e parave ) sepse nuk perfshine dalje parash . Meqe vlera aktuale neto e pergjithshme eshte positive , produkti I ri do te shtohej duke supozuar se nuk eshte me mire te perdoren fondet e investimit te perfshira .
4 . Normat e rregulluara te metodes se kthimit .

Normat e rregullta ne kohe te kthimit ( ose normat e brendshme te kthimit ) mund te perkufizohen sit e ardhurat e verteta te interesit te premtuar nga nje project investimi gjate gjithe jetes se tij te dobishme . Ajo mund te llogaritet nga gjetja e norms diskont qe do te bazoj vleren aktuale te investimit ( daljen e cash ) e kerkuar nga nje project me vleren aktuale te kthimeve (hyrjen cash ) qe projekti premtone . Me fjal te tjera norma e rregulluar e kthimit eshte ajo norme diskonte qe do te beje qe vlera neto aktuale e nje projekti te jete bazuar me zero . Gjetja e norms se rregulluar te kthimit mund te jete shume e dobishme per nje menaxher ne marrjen e vendimeve te buxhetimit kapital .Le te supozojme per ilustrim te dhenat e meposhtme . Komuna G po shqyrton blerjen e nje traktori kompleks . Traktori do te kushtoj 16 950 $ e do te kete nje jete 10 vjecare .Ai do te kete vetem nje vler mbetjeje e cila mund te injorohet . Ajo do ti jep nje kursim 3 000 $ per vit per shkak te punes qe ajo do te zevendesoj (para kursen fuqine puntore ) . Per te llogaritur normen e rregulluar te kthimit te premtuar nga traktori I ri do te ishte e nevojshme te gjenim normen diskonte qe do te blej qe vlera neto aktuale e projektit te jete zero . Si do te percaktohet per te bere kete ? Drejtimi me I thjesht dhe me direkt esthete pjestojme investimin ne projekt me hyrjen e cashit vjetor te shpresuar .Kjo llogaritje do te jepe nje faktore nga I cili mund te percaktohet norma e kthimit e rregulluar . Formula eshte : Investimi ne projekt = Faktori I normes se rregulluar te kthimit Hyrja vjetore e cash Faktori I nxjerr nga formula lokalizohet ne tabelen e vleres aktuale per te pare cfare norme te kthimit perfaqeson ajo . Duke perdorur kete formule per komunen do te kemi : 16 950/3 000 = 5.650 Keshtu faktori diskont qe do te bazoj nje seri te hyrjeve te cash prej $ 3 000 me nje investim aktual te 16 950 $ 163
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani eshte 5.65. Tani ne duhet te gjejme kete faktore ne tabelen 4 ( vlera aktuale e nje pervitshmeje te 1 $) per te pare se cfare norme te kthimit perfaqeson ajo . Ne qofte se ne I referohemi tabeles dhe kerkojme per periudhen 10 vjecare , ne gjejme se nje faktore 5.65 perfaqeson nje norme te kthimit prej 12 %. Ne mund ta provojme kete nga llogaritja e vleres neto aktuale te projektit , duke perdorur nje norme diskont 12% . Kjo llogaritje behet si me poshte : Vlersimi I blerjes se paisjes duke perdorur nje norme diskant 12% Kosto fillestare Jeta e projektit (vite) 16 950 10
Kosto vjetore te kursyera 3 000 Vlerat e mbetura Vitet me cashflow 0 Sasia e cash flow 3 000 Faktori 12% Vlera aktuale cash flow $ 16 950 H
Kostot 1-10 5.65 Kryesore Investimi tani -16950 1 -16 950 D fillestare Vlera aktuale 0 neto Nga vlersimi I mesiperm veme re se duke perdorur nje norme diskont 12% qe bazon vleren aktuale te nje hyrje vjetore te cash me vleren aktuale te investimit te kerkuar ne project , e cojme ne zero vleren aktuale neto . Prandaj norma 12% perfaqesone normen e rregulluar ne kohe te kthimit te premtuar nga projekti . Procesi I interpolimit . Interpolimi eshte procesi I gjetjes se normave te ndermjetme te kthimit qe nuk duken ne tabelat e interesit te poblikuara ( qe jane ne pjes dhjetore ) . Eshte nje concept I rendesishem meqe tabelat e interesit te publikuara jane printuar zakonisht ne termat e perqindjeve te plota ( 10.12.14 e keshtu me radhe ) ndersa projektet shpesh kane normat e kthimit qe perfsijne ne shuma te fraksionuara ( pra , presje dhjetore ) . Per te ilustruar procesin e interpretimit supozojme te dhenat e meposhtme : Investimi kerkuar Kosto vjetore te kursyera Jeta e projektit 6 000 1 500 10 vjet
Cfare eshte norma e rregulluar e kthimit e premtuar nga ky project? Nga paragrafi I mesiperm gjejme : 6 000/1 500 = 4 Duke pare tabelat e duke kerkuar per vijen e priudhes 10 vjecare ne gjejme se nje faktore 4 perfaqeson nje norme kthimi diku midis 20 e 22% . Per te gjetur se pas ciles norme do te jeni ne do te interpolojme si me poshte : Faktoret e vleres aktuale Faktori 20% 4.192 4.192 164
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Faktori vertet Faktori 22% Diferenca 4.000 __________________3.923 0.192 0.269
Norma e kthimit e rregulluar = 20% + (0.192/0.269* 2% ) Norma e kthimit e rregulluar 21.4% Perdorimi I norms se rregulluar te kthimit. Pasi eshte llogaritur norma e rregulluar e kthimit kjo norme e kthimit krahasohet me cfaredo norme te kthimit ( zakonisht kosto e kapitalit ) qe kerkone organizata ne projektete e saje te investimit . Ne qofte se norma e rregulluar e kthimit eshte me e barabarte ose me e madhe se kosto e kapitalit , atehere projekti eshte I pranueshem . Ne qofte se ajo eshte me e vogel se kosto e kapitalit , projekti nuk pranohet . Nje project nuk eshte I leverdishem ne qofte se ai nuk mund te siguroj nje norme kthimi te pakten aq te madhe sa kosto e fondeve te investuara net e . Ne rastin e shembullit te komunes te perdorur me lart le te supozojme se komuna ka vendosur nje minimum norme kthimi te kerkuar 10% ne gjithe projektet . Meqe kompleksi I traktorve siguron nje norme te kthimit te 12% eshte e qart se ky eshte nje investim I pranueshem . 5 . Kosto e kapitalit si nje mjet mbrojtes . Sic e kemi pare ne shembujt e mesiperm kostoe kapitalit veprone si nje mjet mbrojtes duke ndihmuar menaxheret te mbrohen nga projektet e investimit te padeshirueshem . kjo mbrojtje mund te behet ne menyra te ndryshme duke u varur nga fakti nese kompania eshte duke perdorur metoden e norms se kthimit te rregulluar ose ate te vleres neto aktuale ne analizen e saj te buxhetimit kapital . Kure perdoret metoda e norms se pershtatur te kthimit , kosto e kapitalit merr formen e nje norme pengese qe nje project duhet te kaperceje per pranim . Ne qofte se norma e kthimit e rregulluar ne nje project nuk eshte mjaft e madhe per te kapercyer koston e kapitalit pengese , projekti nuk pranohet . Ne pame kete ne shembullin e komunes ku norma pengese ishte vendosur me 10% . Kur perdoret metoda e vleres neto aktuale kosto e kapitalit behet norma aktuale diskonte e perdorur per te llogaritur vleren neto aktuale te nje projekti te propozuar . Ndonje projket qe jepe nje vlere negative aktuale nuke eshte mbrojtese dhe nuk pranohet . Veprimi I kostos se kapitali si nje mjet mbrojtes permbledhet ne skemen me posht
Kosto e kapitalit si nje mjet mbrojtes
165
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Metoda e vleres Aktuale neto Metoda e normes se rregulluar te kthimit
Kosto e kapitalit eshte perdorur ne normen aktuale diskonte ne llogaritjen e vleres neto aktuale te nje projekti . Projekti me vler aktuale neto negative nuk pranohet . Kosto e kapitalit perdoret per te krahasuar me normen e kohes te rregulluar te kthimit te premtuar nga nje prijekt . Per te qene I pranueshem , norma e kthimit e projektit nuk mund te jete me e vogel se kosto e kapitalit .
6 . Krahasimi I metodave te vleres aktuale neto dhe norms se rregulluar te kthimit.

Metoda e vleres aktuale neto ka nje numer avantazhesh mdaj metodes se norms se rregulluar te kthimit ne marrjen e vendimeve te buxhetimit capital . Se pari . Metoda e vleres aktuale neto eshte me e thjesht per tI perdorur . Se dyti . Perdorimi I metodes se vleres neto aktuale e bene ate me te leht per tu pershtatur riskut . Per te treguar riskun me te madh te lidhur me cash flow qe jane projektuar te ndodhin pas shume vitesh ne te ardhuren , firmat shpesh vendosin per keto shuma norma me te larta se normat diskonte te perdorura per rrjedhjen e cash qe jane projektuar te ndodhin me heret ne kohe . Psh nje firme mund te parashtroje qe nje projekt do te siguroje nje hyrje te cash 10 000 $ / vit per 15 vjet . Ne qofte se kosto e kapitalit e firmes eshte 18% para taksave , atehere ajo mund te zbres hyrjen e cash per 5vjetet e pare ne kete norme . Me vone norma diskont mund te rritet te themi 20% per 5 vitet e tjara e pastaj 25% per 5 vitet e fundit . Rritja e vazhdueshme ( e njepasnjeshme ) e norms diskonte do te tregoj riskun me te madh te lidhur me cash flow qe jane projektuar te merren ne te ardhmen . Rregullime ( ose pershtatje ) kaq zgjedhse te norms diskonte nuk mund te behen ne metoden e mormes se rregulluar te kthimit . Ne ate metode eshte vetem nje rruge per tu pershtatur per riskun : te rritet norma penges qe norma e kthimit ten je projekt duhet te kapercej per pranin . Ky eshte nje drejtim disi I ashper ne problemin e rriskut ne kuptimin qe ai I jepe rendesi te njejtes shkalle te riskut te rritur te te gjithe rrjedhjes se parase qe shoqerone projktin si atyre qe ndodhin heret ne kohe si dhe ketyre qe ndodhin me vone . Se treti . Metoda e vleres aktuale neto sigurone informacion me te dobishem se sa metoda e norms se rregullt te kthimit .
7 . Buxhetimi kapitaldhe organizatat jo fitim prurse .

Konceptet e buxhetimit kapital qe ne kemi studiuar me siper kane aplikime te barabarta ne te gjitha tippet e organizatave pavarsisht nese ato jane me natyre fitimprurse ose jo . Vini re psh. Tippet e ndryshme te organiztave te perdorura ne ne shembujt e ceshtjeve te mesiperme ne kete kapitull . Keto organizata perfshijne nje spital , nje kompani punuese ne nje marrveshje licencimi eshte nje kompani prodhimi . 166
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Shumellojshmeria e ketyre shembujve tregon amplitude dhe fuqine e modelit te buxhetimit kapital . I vetmi problem real ne perdorimin e buxhetimit capital nga organizatat jofitimprurse eshte percaktimi I normes diskont te pershtatsdhme per tu perdorur ne analizen e te dhenave . Disa organizata jofitimprurse perdorin normen e interest te paguar ne emetime kontratash special ( te tilla sin je problem per permirsimet e rruges ose per te ndertuar nje shkolle ) si normat e tyre diskont , te tjerat perdorin normen e interest qe do te ishte fituar nga vendosja e parave ne nje fond sigurimi me mire se sa harxhimi I tyre ne permirsimin e kapitalit ( investime ) ; dhe akoma te tjere perdorin normal diskont qe jane vendosur disi arbitrarisht nga bordet qeverotare . Risku me I madhe shtrihet ne perdorimin e nje norme diskont qe eshte shume e ulet . Shumica e agjensive qeveritare psh ne nje kohe perdornin normen e interest ne obligacionet qeveritare si norme te tyre diskont . Tani eshte e njohur se kjo norme eshte shume e ulet dhe ka rezultuar ne pranimin e shume projekteve qe nuk do te ishin marre persiper ( pra qe mund te mos pranoheshin ) . Per te dhene zgjedhje ketij problem eshte vendosur qe njesite qendrore qeveritare duhet te perdorin nje norme diskont te pakten 10% ne te gjithe projektet . Per njesite jo fitimprurse si shkollat dhe spitalet pergjithesisht eshte rekomanduar qe norma diskonte do te jete afersisht sa norma mesatre e kthimit ne investimet e sektorit privat . meqense kjo norme do te perfshinte experiences e mijra kompanive , ajo padyshim qe do te siguronte rezultate me te kenaqshme se nje norme diskont qe thjesht perdor normen e e intersit ne nje emitim special ose normen e interest ne nje fond te perbashket .
8 . Zgjerimi I drejtimit te vleres neto aktuale .

Deri tani ne kemi pare ne te gjthe shembujt tane perdorimin e drejtimit te vleres neto aktuale ne nje alternative te vetme investimi . Ne do te zgjerojme tani kete drejtim ne perdorimin e dy alternativave si dhe do te integrojme kapacitetin e kostove te lidhura ( te pershtatshme ) ne analizen diskont te cash flow . Dy jane rruget qe metoda e vleres neto aktuale mund te perdoret per te krahasuar projektet konkuruese te investimit . Njera eshte derjtimi I kostos totale dhe tjetra eshte drejtimi I kostos rritse . 1 . Drejtimi I kostos totale . Eshte drejtimi me fleksibel dhe me gjersisht I perdorur ne berjen e analizes te vleres aktuale neto ne projektet konkuruese . Per te ilustruar mekanizmin e drejtimit , le te supozojme te dhenat e meposhtme : Kompania e transportit HF siguron nje sherbim transporti ne rrugen Korce- Athine . Dy nga autobuset e saj jane ne kondita te keqija ( shume te vjeter ) . Keto autobuse kane nevoje per nje riparim kapital me nje kosto prej 20 000 $ . Per riparimet e metejshme dhe nje kontroll te pergjithshme te metodave do te duheshin 5 vjet qe tani ne nje kosto te $ 8 000 . Ne pergjithesi jeta e autobuseve do te zgjate 10 vjete ne qofte se do te behej kjo pune . Pas 10 vjetve autobuset do te shkriheshin ne nje vler te materialeve mbeturine 5 000$ . Vlera e autobuseve tani eshte 7 000 $ . Ato do te kushtojne 16 000 $ cdo vit te veprimit te autobusave dhe te ardhurat totale vjetore do te jene 25 000 $ . Si nje alternative kompania Hf mund te bleje 2 autobusa te rinje me nje kosto 36 000$ . Autobusat e rinje do te kene jeten, 10 vjetpor do te kerkojne disa riparime ne fund te 5 viteve . Eshte vlersuar se keto riparime kapin Shumen 2 167
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 500 $ . Ne fund te 10 vjetve eshte vlersuar se autobuset do te kene 1 vlere te matyerialeve mbeturine 5 000 $ . Kosto e operimit e autobusve te rinje do te jete 12 000 $ cdo vit dhe te ardhurat vjetore 25 000 $ . Kompania Hf kerkon nje kthime te pakten 18% prepare taksave ne te gjithe projektet e investimit . A do te blente kompania autobuset e rinj apo do te riparonte te vjetrit ? Zgjedhja e ketij problemi jepet netabelen me poshte :
Drejtimi I kostos totale per zgjedhje projekti
Autobus te rinj Te ardhurat vjetore Kostot vjetore te operimit Hyrjet neto vjetore cash $ 25 000 12 000 $ 13 000
Autobus te vjeter $ 25 000 16 000 $ 9 000
Blerjet e autob. Rinj
Vite me cash Tani 5 1-10 Tani 10
Shuma e cash flow (36 000) (2 500) 13 000 7 000 5 000
Faktori 18% *
Vlera aktuale e cash flow (36 000) D (1 093) D 58 422 D 7 000 H 955 H 29 284
Invest.fillestar Riparimet 5 vjet Hyrja neto vjetore cash Mat mbet.auto.vjet Mat mbet.auto.rinj Vlera aktuale neto Mbajtja auto vjeter Rip.fillestare Rip.5 vjet Hyrje neto vjet cash Mat mbet autob vjeter Vlera neto aktuale Vlera neto aktuale ne favor te blerjes autobus te rinj
1 0.437 4.494 1 0.191
tani 5 1-10 10
(20 000) (8 000) 9 000 5 000
1 0.437 4.494 0.191
(20 000) D (3 496) D 40 446 H 955 H 17 905 $ 11 379
Te gjiteh faktoret jane nga tabela 3 dhe 4 . Nga tabela e mesiperme duhet te vihen re dy pika : Se pari . Vereni se te gjitha hyrjet e cash dhe te gjitha daljet jane perfshire ne zgjedhjen nen secilen alternative . Nuk eshte bere asnje perpjekje per te vecuar ate rrjedhje te cash qe jane te lidhura me vendimin nga ato qe nuk kane lidhje me te .Perfshirja e te gjitha rrjedhjeve te parase te shoqeruara me secilen alternative I jepe drejtimit emrin e tij : 168
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani drejtim I kostos totale . Se dyti . Vereni seshifra e vleres aktuale neto eshte llogaritur per secilen nga te dy alternativat . Ky eshte nje avantazh dallies I drejtimit te kostos totale ne ate qe mund te krahasohen nje numer I pakufizuar alternativash per te percaktuar drejtimin me te leverdishem te veprimit . Psh nje alternative tjeter per kompanin Hf do te ishte te dilte teresisht nga biznesi I transportit . Ne qofte se deshirone menaxhimi , vlera aktuale e kesaj alternative do te ishte llogaritur per tu krahasuar me alternativat e mesiperme . Alternativa te tjera mund te jene hapur per kete kompani . Mqe menaxhimi ka percaktuar vleren neto aktuale te cdo alternative qe ajo deshirone te shqyrtoje , ajo mund te zgjedhe rrugen e veprimit qe do te dukej me e leverdishmja ne rastet ne shqyrtim dike dhene vetem dy alternative , te dhenat tregojne se rruga me e leverdishme eshte te blihen autobusat e rinj . 2 . Drejtimi I kostos rritse . Kur jane ne shqyrtim vetem dy alternative , drejtimi I kostos rritese ofron nje rruge me te thjesht dhe me direkte ne nje vendim . Ndryshe nga drejtimi I kostos totale , ai perqendrohet vetem ne kostot diferenciale . Peocedura eshte se perfshihen ne analizen diskont te cash flow vetem ato kosto dhe te ardhura qe ndryshojnemidis dy alternativave qe po shqyrtohen . Per ta ilustruar I referohemi perseri te dhenave te shembullit lidhur me kompanin e transportit HF . Zgjidhja duke perdorur vetem kostot diferenciale paraqitet me poshte :
Drejtimi I kostos shtese ne zgjedhjen e projekteve Vitet me cashflow Invest.rrites I kerkuar per blerjen e autob.rinj Riparimet ne 5 vjet Hyrjet vjetore te cash neto rritura . Mat mbet.ne auto vjeter Diferenca ne vleren e mbet,ne 10 vjet Vlera neto ne favor te blerjes tani Shuma e cashflow (16 000) Faktori 18% 1 Vlera aktuale e cash flow $ (16 000) D
5 1-10 tani 10
5 500 4 000 7 000 -0-
0.437 4.494 1 -
2 403 H 17 976 H 7 000 H -0$11 379
Edhe nga te dhenat e mesiperme duhet te vihen re 2 gjera : Se pari . Vreni ne vleren neto aktuale e 11 379 e treguar ne kete drejtim eshte e njejte me ate te drejtimit te kostos totale . Kjo pajtueshmeri duhej pritur meqe ted y drejtimet jane rruge te ndryshme ne te njejtin destinacion . Se dyti . Vereni se kosto e perdorur me siper jane matematikisht diferenca midis kostove te treguara per ted y alternativat ne tabelen e drejtimit te meparshem . Psh Investimet rritse prej $ 16 000 te kaluara per blerjen e autobusave te rinj ne drejtimin e II eshte diferenca midis kostos se blerjes se autobusave te rinj 36 000 $ me 20 000$ qe eshte kosto e riparimit kapital te autobuseve te vjeter . Te dhenat e tjera jane llogaritur ne te njejten menyre : Vendimet e kostos me te ulet . Te ardhurat nuk perfshihen direkt ne disa vendime psh nje kompani mund te provoj te vendose te marre me qira apo ta blej parkun e makinave te saj . Ne situate te tilla ku nuk perfshihen te ardhurat alternative me e deshirueshme do te jete ajo qe siguron koston totale me te ulet . Keto njehen si vendime te kostos me te ulet . 169
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Per te ilustruar nje vendim te kostos me te ulet supozojme te dhenat e meposhtme : Kompania VT po shqyrton zevendesimin e nje makine te vjeter pasi qe eshte perdorur ne prodhimin e nje numri te produkteve . Nje makine e re pasi eshte e vlefshme ne treg qe mund te reduktoj kostot vjetore te operimit . Te dhenat e zgjedhura lidhur me makinen e re dhe te vjeter jane paraqitur me poshte :
Makina e vjeter 20 000 3 000 15 000 4 000 6 vjet 5 000 6 vjet Makina e re 25 000 9 000
Kosto e blerjes e re Vlera e mbeturines tani Kosto vjetore cash te operimit Kontroll, riparime zak.(tani) Vlera e mbetur ne 6 vjet Jata e mbetur
Kosto e kapitalit e kompanise eshte 10% Nje analize e alternativave , duke perdorur drejtimin e kostos totale jepet ne table : Drejtimi I kostos totale ( Vendimi I kostos me te ulet )
Vitet me cashflow Blerja e mak.re:Investimi fillestar Mbetja e mak.vjeter Kosto vjetore cash e operimit Mbetja e mak.se re Vlera aktuale e daljes neto te cash Mbajtja e mak vjetore Kontroll I nevojshem Kosto vjetore cash te oprimit Vlera aktuale daljeve neto te cash Vlera akt.neto ne favor te blerjes se mak se re tani Shuma e cash flow ( 25 000 ) Faktori 10% 1 Vlera aktuale e cashflow ( 25 000 ) D
tani 1-6 6
3 000 ( 9 000 ) 5 000
1 4.355 0.564
3 000 H ( 39 195 ) D 2 820 H ( 58 375 )
tani 1-6
( 4 000 ) ( 15 000 )
1 4.355
( 4 000 ) D ( 65 325 ) D ( 69 325 ) $ 10 950
Nje analiz e te dy alternativave duke perdorur drejtimin e kostos rritse paraqitet me poshte : Ashtu si dhe me perpara te dhenat ne kete tabele perfaqesojne diferencat midis alternativave qe tregohen nen drejtimin e kostos totale .
Drehjtimi I kostos rritese (vendimi I kostos me te ulet )
170
Vitet me cash flow Shuma e cash flow Furnitori 10% Vlera aktuale e cash flow (21 000 ) D 3 000 H 26 130 H 2 820 H
Investimet rritese te kerk.per blerjen e re Mbeturin e mak.vjeter Kursime ne kosto vjet te operimit Diferenca ne vlerat e mbetura ne 6 vjet Vlera neto aktuale ne favor te blerjes
Tani tani 1-6 6
(21 000 ) 3 000 6 000 5 000
1 1 4.355 0.564
$ 10 950
9 . Kontrolli (ndjekja e projekteve te investimit ) .

Kontrolli I nje projekti investimi do te thote nje ndjekje mbasi projekti eshte aprovuar per te pere nese jane realizuar apo jo aktualisht rezultatet e shpresuara . Kjo eshte nje pjese kyc e procesit te buxhetimit capital sepse I jep menaxhimit nje rast gjate gjithe kohes per te pare sa realisht jane propozimet qe jane dhene dhe aprovuar . Ai gjithashtu siguron nje raste per te perforcuar projektet e sukseseshme si te nevojshme , per te forcuar ose ndoshta shpetuar projektet qe jane konsideruar si te veshtira , per te kufizuar (hequr)projektet e pasukseseshme perpara se humbjet te beheshin shume te medha , dhe per te permirsuar cilesine ne teresi te propozimeve te ardhshme te investimit. Ne kryerjen e nje kontrolli (post audit) duhet te perdoren te njejtat teknika qe jane perdorur ne procesin e fillestare te aprovimit . Kjo do te thote qe ne qofte se nje projekt eshte aprovuar ne bazen e nje analize te vleres aktuale neto , e njejta procedur duhet te perdoret ne kryerjen e kontrollit . Megjithate te dhenat e analizes se kontrollit duhet te jene te dhenat aktuale , te vezhguara ne operimin aktual te projektit , me mire se sa te dhenat e vleresuara . Kjo I jepe mundesi menaxhimir , te beje nje krahasim krah per krah per te pare se sa mire projekti ka punuar . Ajo gjithashtu sigurone se te dhenat evlersuara te marra ne propozimet e ardhshme duhet te jene te pergaditura me kujdes , meqe personat qe u nenshtrohen te dhenave do te dine se vlersimet e tyre do te jene dhene me shqyrtim te hollsishem te kujdeseshem ne procesin e kontrollit . Rezultatet aktuale mund te jene larg linjes me vlersime fillestare te para me kujdes nga menaxhimi , dhe veprime korektuese jane te nevojshme te ndermarren . Ne perputhje me parimin e menaxhimit si projektim menaxhimeve pergjigjej per vlersimet fillestare do tu kerkohej te jepnin nje shpjegim te plote te ndonje diference kryesore midis rezultateve te vlersuara dhe aktuale .
10 . Inflacioni dhe buxhetimi kapital .

Shpesh shtrohet pyetja nese inflacioni ka ndonje ndikim ne analizen e buxhetimit kapital . Pergjigjeja eshte Po ne ate qe inflacion ka nje ndikim ne numrat qe jane perdorur ne nje analize buxhetimi capital , por por nuk ka ndikim ne rezultatet qe jane marre . Per te pare se cfare kuptojme ne me kete gjendje supozojme te dhenat e meposhtme : Kompania M do te bleje nje makine te re qe kushtone 36 000$ . Makina e re do te siguroj nje kursim ne kostot vjetore 20 000 $ e do te kete nje jete 3 vjecare pa vler te mbetur . Per secilen nga te 3 vjetet e mevonshme kompania 171
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani shpresone nje norme inflacioni 10% ne te dhenat e kostos te shoqeruara me aktivitetin e saj . Ne qofte se kosto e kapitalit e kompanise eshte 16% a do te blihej makina e re ? Dy zgjedhjet e ketij shembulli jepen ne tabelen e meposhtme : Buxhetimi capital dhe informacioni Zgjedhja A . Inflacioni nuk merret parasysh
Vitet Shuma cash Fakt 16% Vlera aktuale cashflow ( 36 000 ) H 44 920 H $ 8 920
Investimi fillestar Kosto vjetore kursyer Vlera neto aktuale
tani 1-3
(36 000) 20 000
1 2.246
Zgjedhja B . Inflacioni merret parasyshe

Vitet Indeksi i cmimit Shuma Cash Faktori 27.60% Vlera aktuale e cashflows
Investimi fillestar Kostot vjetore te kursyera
tani 1 2 3 1.1 1.21 1.331
( 36 000 ) 20 000 20 000 20 000
1 0.7837 0.6142 0.4814
( 36 000 ) D 17241 H 14864 H 12815 H $ 8 920
Vlera neto aktuale
Per llogaritjet : Faktori I interest per inflacionin ka 1 . Kosto baze e kapitalit 2 . Faktori inflacion 3 . Kombinimi I efektit(16% x 10% ) 3 elemente 16 % 10% 1.6
Kosto e kapitalit e pershtatur me inflacionin 27.6% Indeksi I cmimeve llogaritet V.I V . II V . III 1.1 (10% infl. ) ( 1.10 ) = 1.21 ( 1.10 ) = 1.331
Faktori interes llogariten nga formulat 1/( 1+ I ) Ku I faktori diskont 172
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani e n nr I viteve per Viti I 1/ 1.276 = 0.7837
Viti II 1/ ( 1.276 ) = 0.6142 Viti III 1/ ( 1.276 ) = 0.4814 Perfundimisht verejme se vlera neto aktuale e merre ne zgjedhjen B eshte identike me ate te marre nga zgjedhja A . Arsyeja eshte se ne pershtatjen e te dhenave per efektet e inflacionit ne pershtatim si cash flow ashtu dhe nirmen diskonte e keshtu efektet e inflacionit anulohen si rezultat , vlera neto aktuale eshte e njejte dhe sikur te mos ishte bere asnje rregullim per inflacionin . Sa praktike jane rregullimet per inflacionin ? Ne praktiken aktuale jot e gjitha kompanite bejn rregullime per inflacionin kure bejen nje analize te buxhetimit kapital . Arsyet jane bindese : llogaritjey jane shume komplekse dhe mund te merret e njejta vlere neto akltuale nga perdorimi I te dhenave te parregulluara . Avantazhi I vetem qe citohet ndonjeher ne favor te perdorimit te te dhenave te rregulluara te inflacionit eshte se mund te jene me shume vlere ne procesin e kontrollit . Rshte argumentuar se perdorimi I te dhenave te rregulluara te inflacionit ne analizen fillestare te buxhetimit capital I lejon menaxheret te krahasojne me vone te dhenat ne kontroll sepse sit e dhenat e vlersuara edhe ato aktuale do te permbajne efektet e inflacionit . Ne qofte se te dhenat e pershtatura ( te parregulluara ) jane perdorur ne analizen fillestare te buxhetimit kapital, argumentohet se menaxheri eshte I detyruar te krahasoj te dhenat e pangjashme ( pr ate ndryshme ) ne kontroll . Keshtu menaxheri mund te gaboje ne vlersimin e tij se si jane kthyer investimet . Per fat te keq ky avantazh eshte me teper iluzor se sa real . Per nje gje , ne qofte se te dhenat e pershtatura ndaj inflacionit jane perdorur ne analizen fillestare te buxhetimit kapital , ateher keto te dhena dhe te dhena aktuale do te jene te krahasuara vetem ne qofte se eshte aktuale net e dyja e njejta norme e inflacionit . Mundesia e pasjes e te njejtes norme aktuale net e dyja eshte e vogel , meqe inflacioni eshte shume I veshtire qe te parashikohet . Ekonomistet rralle bien dakord ne normat e shpresuara per vitin pasardhes , aq me teper per shume vite net e ardhmen . Per te kapercyer problemet e kesaj fushe drejtimi me I mire eshte te perdoren te dhenat e parregulluara ( per shkak te thjeshtesise se tyre \0 ne analizen fillestare te buxhetimit kapital e pastaj ne procesin e kontrollit te pershtaten te dhenat aktuale me qellim qe te hiqen efektet e ndonje inflacioni qe mund te jete marre parasyshe . Ky drejtime pastaj do te lejoj krahasime te ceshtjeve te ngjashme meqe si te dhenat fillestare edhe ato aktuale do te permbajne ndonje element inflacionist . Ai gjithashtu do ti shkarkoj menaxheret nga ndrojtja ( ngurrimi ) se vlersimi I tyre mund te mos merret parasyshe sepse normat e inflacionit ishin te ndryshme nga ato qe priteshin Si konkluzion Mund te themi se megjithese eshte e mundur te behen rregullime per inflacionin ne nje analize te buxhetimit capital keto rregullime perbejne nje process shume te veshtire dhe kompleks. Per me teper ne qofte se rregullimet jane bere sic duhet , e njejra vlere do te merret sikur te mos jete bere asnje rregullim ose pershtatje . Nje drejtim me I thjeshte dhe me efektive eshte te perdoren te dhena te pa pershtura ne llogaritjet e buxhetimit kapital , e pastaj te behen rregullimet net e dhenat aktuale ne procesin e 173
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani kontrollit ( kur njehet norma aktuale e inflacionit ) , ne qofte se mendohet se rregullime te tilla jane autorizuar per ti kryer . TEMA : 11 PASQYRA E RRJEDHJES SE PARASE ( CASH FLOW )
1. Qellimi dhe perdorimi I pasqyres . 2. Organizimi I pasqyres 3. Transaksionet e kembimit direct 4. Faktore te tjere ne pergatitjen e pasqyres cash-flow .=Metosa indirekte . 5. Drejtimi I fletes se punes ne pasqyren e cash-flows 6. Metoda direkte e percaktimit te cash te siguruar nga operacionet . 7. Pasqyra e kapitalit punues .
1 . Qellimi dhe perdorimi I pasqyres . Cdo vite nga shumica e kompanive pergatiten 3 pasqyra kryesore . Nje pasqyre e te ardhurures , nje balance dhe nje pasqyre e cash-flows . Kjo e fundit eshte me pak e njohur se 2 te tjerat por eshte e barabarte me to nga rendesia qe paraqet . Qellimi I pasqyres se cash-flows (CF) eshte te ndricoje aktivitetet kryesore qe kane siguruar cash dhe te tregoj efektin rezultues ne bilancin e pergjithshem te cash . Pasqyra eshte nje mjet I fuqishem analitik qe mund te perdoret nga menaxheret , invesitoret dhe kreditoret per keto qellime : 1. Te percaktoj vleren e cash te siguruar nga operacionet gjate nje periudhe dhe te bashkoje kete vlere me te ardhuren neto . 2. Te vlersoje aftesine e nje organizate per te permbushur detyrimet e saj dhe te vlersojne aftesine e saj per te paguar dividentet cash . 3. Te percaktoje vleren e investimit ne makinere e paisje te reja dhe asete te tjera jo korente gjate nje periudhe . 4. Te percaktoje tipin dhe shtrirjen e financimit te kerkuar per te zgjeruar investimet me asetet afate gjate ose per te mbeshtetur operacionet . 5. Te vlersoje aftesine e nje organizate per te gjeneruar cash flow pozitiv ne periudhene e ardhshme . 174
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Qe pasqyra e cash flows te teje e dobishme per menaxheret dhe te tjeret ne mbledhjen e informacionit te tille si me siper eshte e rendesishme qe kompania te kete nje perkufizim te perbashket te cash dhe te organizoje pasqyren ne nje menyre te qendrueshme . Perkufizimi cash Ne pergatitjen e nje pasqyre te cash flows per perfshirjen ne nje raport vjetor eshte deklaruar se termi cash duhet te jete perkufizuar gjeresisht per te perfshire si cash ashtu dhe ekuivalentet e cash-it . Ekuivalentet e cash konsistojne ne investime afat shkurter me likuiditet te larte te tilla si bone thesari , letrat tregtare dhe fondet e tregut monetare . Investimet e ketij tipi jane konsideruar si ekuivalente te cash ne ate cfare ato jane bere per qellimin e e gjenerimit ten je kthimi ne cash qe eshte perkohesisht I pa zene ne pune . Meqe investimet afatshkurter jane pikerishte perdorues te perkoshem te cash dhe prandaj pjese e programit te kompanise te menaxhimit te cash ne tersi , ato jane te perfshire me cash ne pergatitjen e nje pasqyre te CF . Ne te kaluaren disa kompani kane perdorur termin fondet ne vend te termit cash ne pershkrimin e permbledhjes se nje pasqyre te CF . Meqe termi fondet shpesh nenkuptone gjera te ndryshme per njerez te ndryshem u pa e arsyshme qe te perdoreshin terma me pershkruese si cash ose ekuivalente te cash ne vend te fondeve .
2 . Organizimi I pasqyres .
Per shuime vite me radhe kompanite kane patur ndryshueshmeri te madhe ne organizimin e permbajtjes se nje pasqyre te cash flows . Formati me I njohur ka qene te ndahej pasqyra ne dy seksione njeri I titulluar burimet e cash e nje tjeter I titulluar Perdorimet e cash e te klasifikoheshin te gjitha cash flows nen nje nga keto koka . Pergjithesishte ky formate ka siguruar nje shifer te vecante per vleren e cash te gjeneruar nga operacionet pra ajo ka mangesi ne menyren e organizimit te te dhenave si rezultat invesitoret dhe kreditoret kane patur veshtiresi ne krahasimin e nje kompanie me nje tjeter . Per te siguruar krahasueshmeri me te madhe te te dhenave tani sherben pasqyra casfows . Formati me I njohur ka qene te ndahej pasqyra ne2 seksione njeri I titulluar perdorimet e cash e te klasifikoheshin te gjitha cash flows nen nje nga keto koka . Pergjithesisht ky format ka siguruar nje shifer te vecante per vleren e cash te gjeneruara nga operacionet por ajo ka mungesi ne menyren e organizimit te te dhenave si rezultat investitoret dhe kreditoret kane pasur veshtirsi ne krahasimin e nje kompanie me nje tjeter . Per te siguruar krahasueshmeri me te madhe te te dhenave tani pasqyra cash-flows eshte e ndare ne 3 seksione . Seksioni I duhet te permbaje te gjitha cash flows te lidhura me aktivitetet operuese per nje periudhe , seksioni II duhet te permbaje te gjitha cash flows te lidhura me aktivitetet investuese dhe seksioni I fundit duhet te permbaje te gjitha cash-flows te lidhura me aktivitetet financuese . Aktivitetet operuese . Si rregull I pergjithshem transaksionet qe futen ne percaktimin e te ardhures neto jane klasifikuar si aktivitete operuese . Keto transaksione mund te rezultojne si ne hyrje ashtu dhe ne dalje te cash . Hyrjet e cash vijne nga shitja e mallrave ose kryerjes se sherbimeve , interesat e marra nga burimet jot e zakonshme si nje e arshur rente . Shtrohet pyetja : Pse dividentet e marre ne mbajtjen e aksionit sin je investim jane trajtuar si nje ceshtje operuese kur aksioni vete duket bindshem qe perfaqesone nje ceshtje investimi . Arsyet jane dy : Se pari , Dividentet futen ne percaktimin e te ardhures dhe 175
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Se dyti , aktivitetet investees jane percaktuar per te perfshire vetem vleren e principalit te aksionit te blerjes ose te shitur . Keshtu e ardhura nga nje ceshtje investimi te tille si aksioni eshte klasifikuar si pjese e aktiviteteve operuese dhe pse vete aksioni eshte klasifikuar me nje koke tabele te ndryshme . Daljet e cash qe jane klasifikuar si aktivitete operuese konsistojne ne pagesat e bera per ato zera qe duken si shpenzime ne pasqyren e te ardhurave keto do te perfshinin pagesat per furnitoret per invesitarin pagesat e punonjesve per sherbime , pagat e bera per siguracione , mirmbajtje , qera e keshtu me radhe si dhe pagesat e bera zyrave te tatimeve per taksa e tatime . Pagesat per bankat apo huadhensit e tjere per interesat jane perfshire si pjese e aktiviteteve operuese edhe pse vete huate jane pjese e aktiviteteve financiare te kompanise . Arsyeja per kete mosperputhje jane te njejta si ato te dhena me siper per dividentet . Interesat hyjne ne percaktimin e te ardhurave dhe aktivitetet financuese jane percaktuar ngushtesisht per te perfshire vetem Shumen e principalit te marre ose te ripaguar . Aktivitetet investuese . Duke folur ne pergjithesi transaksionet qe jane perfshire ne marrjen ose disponimin e aseteve jo korente jane klasifikuar si aktivitete investimi . Keto transaksione perfshijne blerjen ose shitjen ose shitjen e ndertesave , makineri e paisje , sigurimin ose shitjen e letrave me vlere te mbajtura per investime afategjate te tilla si obligacionet dhe aksionet e kompanive te tjera dhe dhenja hua ose mbledhja e huas nga entitete te tjera . Me siper ne thame se transaksionet qe futen ne perkufizimin e te ardhures jane trajtuar si aktivitete operuese . Ky rregull I pergjithshem nuk eshte ndjekur ne rastin e fitimeve ose humbjen e aseteve jo korente . Fitime ose humbje te tilla jane perfshire si aktivitete investimi se bashku me asetet me te cilat ato lidhen . Arsyeja per kete thyerje te rregullit te pergjithshem eshte se percaktuesit e pasqyres mund te shikojne efektet e nje vendimi te shitjes ne nje aset me qart ne qofte se keto efekte raportohen ne nje vend , ne vend qe te jene te ndara dhe te raportuara ne vende te ndryshme te pasqyres se cash flows . Aktivitet financues . Si rregull I pergjithshem transaksionet ( pervec pageses se interest) qe perfshijne huamarrjen nga kreditoret dhe transaksionet qe perfshijen pronaret e kompanise ( pervec dividenteve dhe te aksionit ) jane klasifikuar si aktivitete financuese . Ne anen e hyrjeve te cash vlerat e marra nga kreditoret vijne nga huamarrja si afategjate ashtu dhe afatshkurter nepermjet ememtimit te bonove , obligacioneve dhe formave te tjera te buxhetit . Shumat e marra nga pronaret vijne e nga shitja e aksionit kapital ( te preferuar ose te zakonshem ) . Per ato transaksione qe perfshijne kreditoret veme re se llogatite e pagueshme nuk perfshihen ne format e buxhetimit perfaqesuese te aktiviteteve financues . Kjo sepse lloogarite e pagueshme perdoren me tepr per te siguruar mallra dhe sherbime se sa cash . Gjithashtu mallrat dhe sherbimet e siguruara te tilla si inventaret , sherbimet komunale dhe furnizimet lidhen me teper me aktivitetin operues te perditshem te kompanise se sa me aktivitetet e saj financiare. Per transaksionet qe perfshijne pronaret e nje kompanie verejme se dividentet dhe emetimi I aksionit nuk perfshihen si aktivitete financuese sepse te dyja nuk perfshijne perdorimin e cash e prandaj nuk duken ne pasqyren e cash flows . Ne anen e daljeve te cash aktivitetet financuese perfshijne pagesat e shumave te marra hua nga kreditoret ( afat shkurter ose afate) riblerjen e aksionit te mbajtur nga pronaret e nje kompanie dhe pagesen e dividenteve cash pronarve . Pagesa e dividenteve ne cash klasifikohet me teper si aktivitet financues sa operues sepse dividentet nuk hyjne ne percaktimin e te ardhures per kufirin . Ne ripagimin e kreditorve per shumat e marra hua ne qofte se eshte perfshire nje fitim ose humbje ( te tilla si obligacionet e pagueshme per me pak se vlera e tyre normale ) . Ky fitim ose 176
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani humbje do te klasifikohet si nje pike perdoruese financuese se bashku meborxhin me te cilin lidhet . Transaksionet e kembimit direkt ( te drejtperdrejte ) Kompanite shpesh here sigurojne asete ose shlyerjen e detyrimeve nepermjet transaksioneve te kembimit te drejteperdrejte . Shembuj te tarnsaksioneve te kembimit direkt perfshijne emitimin e aksionit kapital ne kembim te makineris dhe paisje , konvertimin e buxhetit afategjate ose aksionit te preferuar ne seksion te zakonshem dhe sigurimi ( marrjen e pasurise nen nje marrveshje afategjate ) . Kembime te tilla kane nje karakteristike identifikimi te perbashket ne ate qe ndikojne vetem ne llogaritje jo korente te bilancit dhe nuk kane efekt ne cash . Megjithate edhe pse nuk kane ndonje efekt ne cash ato duhet te merren ne considerate kur pergatitet pasqyra e cash flows . Kjo sepse keto kembime perfshijne aktivitete te rendesishme financuese dhe operuese , ekzistenca e te cilave duhet tu behet e ditur perdoruesve te pasqyres . Keto kembime raportohen ne nje liste ten dare shoqeruese te pasqyres . Per te ilustruar se si behet kjo supozojme situaten qe vijon : Kompania D ka siguruar (pra ka merre )nje ndertese dhe ka paguare plotesisht ate nga emitimi I 5 000 pjeseve te aksionit te saj te zakonshem , I cili ka nje vler normale prej 100 lek per pjese . Meqe aksioni ishte shitur per 120 lek per pjese ne kohen kur u muar ndertesa kembimi eshte regjistruar ne kete menyre . Debi Ndertesa (5 000 x 120 lek)600 000 ( 5 000 x 100) (5 000 x 20) 500 000 100 000 Kredi
Aks. Zakonshem Pagesa ne capital
Ne kalim te vleres nominale . Ky transaksioin nuk ka efekte ne cash por ai perfshine si nje aktivitet investees ( marrjen e nderteses)ashtu edhe nje aktivitet financues (emetimin e aksionit te zakonshem) . Per tiu raportuar kete kembim perdoruesve te pasqyres kompania D do te jape informacionin e meposhtem ne nje flete te ndare . Lista e aktiviteteve investuese dhe financuese jo cash . Aksioni I zakonshem I emetuar per pasuri e paisje 600 000 lek
4 . Faktore te tjere ne pergatitjen e pasqyres se cashflow. Metoda indirekte .

Perpara se te ilustrojme pergatitjen ne nje pasqyre cash flows ne duhet te shqyrtojme 2 faktore te tjere te cilet jane : 1. Nese vlerat ne pasqyre duhet te paraqiten bruto apo neto dhe 177
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 2. Nese aktivitetet operuese do te paraqiten duke perdorur metoden direkte apo indirekte . 1 . Si per aktivitet financuese ashtu edhe per ate investees , pjeset perberse te pasqyres duet te paraqiten ne shuma bruto . Per ta ilustruar supozojme se nje kompani blen 500 000lek nje pasuri gjate nje viti dhe shet pasuri te tjera per 300 000 lek . Ne vend te tregimit te paraqitjes se nje investimi ne pasuri per 200 000 lek neto per vitin kompania duhet te tregoje shuma bruto (pra gjithsej) sit e blerjes asete edhe te shitjes ne menyre te ngjashme ne qofte se nje kompani mere 800 000 lek nga emetimi I obligacioneve dhe pastaj paguan 600 000 lek si kthim per obligacione te tjera (pra si vlera maturimi ) te hyrat nga dhe pagesat do te tregohen ne vlera bruto , me mire se sa I paraqitej vetem vlera neto per obligacionet . Metoda neto e raportimit shtrihet ne aktivitetet operuese ku eshte shpesh e nevojshme te merren vlerat neto kundrejt se ciles . Psh ne qofte se ne llogarite e arketueshme shtohen 400 000 lek si rezultat I shitjeve gjate nje viti dhe ne qofte se 300 000 lek e llogarive te arketueshme eshte mbledhur , atehere vetem diferenca neto prej 100 000 lek do te perdoret ne percakyimin e cash flow nga aktivitetet operuese per vitin . 2 . Rezultatet neto te hyrjeve dhe daljeve te cash te siguruara nga aktivitetet operuese shpesh I eshte refuzuar si cash I siguruar nga operacionet . Kjo shifer mund te llogaritet si nga perdorimi I metodes direkte , ashtu edhe te asaj indirekte . Ne metoden direkte , pasqyra e te ardhurave eshte rikonstrukturuar ne nje baze cash nga fillimi ne fund . Ne vende te shitjeve ne kemi cash te mbledhura nga klientet ne vend te kostos se mallrave te shitura ne kemi pagesat e furnitorve per inventaret dhe ne vend te shpenzimeve operuese ne kemi pagesat e punonjesve per sherbimet , pagesat per sigurimeve etj . Rezultati neto midis cash te hyre dhe pagesave te cash perfaqesone cash e siguruar nga operacionet per periudhen . Nen metoden indirekte cash I siguruar nga operacionet eshte llogaritur nga fillimi me te ardhuren neto (sic raportohet ne pasqyren e te ardhurave ) dhe rregullimi I shifres se te ardhures neto ne nje baze cash . Kjo eshte ne vend qe te behen rregullime direkte ne shitjet , kosto e mallrave te shitura dhe perberes te tjere te pasqyres se te ardhurave me qellim qe te llogaritet cash I siguruar nga operacionet , keto rregullime jane bere indirekt nepermjet shifres se te ardhures neto . Pra ,keshtu quhet metoda indirekte .Metoda indirekte ka nje avantazh mbi metoden direkte ne ate qe treone arsyen per ndonje diference midis te ardhures neto dhe cash te siguruar nga operacionet . Metoda indirekte njihet gjithashtu si metoda e pajtimit (permledhes) . Cila metode duhet te perdoret ne pergatitjen e nje pasqyre cash-flows? Ne qofte se pasqyra pergatitet per perdorim brenda kompanise zgjedhja midis 2 medove eshte thjesht ceshtja e preferences individuale . Ne qofte se pasqyra pergatitet per qellime raportimi te jashtem nje zgjedhje mund te mos jete e pershtateshme por duhen perdorur qe te dyja . Mtoda direkte do te perdoret ne pergatitjen e seksionit te aktiviteteve operuese dhe metoda indirekte do te paraqitet e ndre ne nje flete shoqeruese . Keshtu eshte e rendesishme per menaxherin te kete nje kuptim te te dy metodave te rsaportimit , pavarsisht nese ne flasim per perdorim te brendshem ose te jashtem . Metoda indirekte , ceshtjet per te cilat duhet bere rregullim per te percaktuar cash e siguruar nga operacionet jane grupuar ne 4 kategori te gjera sic jane : 1 . Zhvlersimi , harxhimi dhe amortizimi . 2 . Ndryshimet ne llogarite e aseteve korente qe ndikojne net e ardhurat ose sherbimet . 178
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 3 . Ndryshimet ne llogarite e detyrimeve korente ndikuese net e ardhurat dhe shpenzimet 4 . Ndryshimet ne logarine e tatim mbi te ardhurat . Nje metode e thjeshte qe eshte I vlefshem fillon me te ardhuren neto dhe tregon rregullimet qe do te behen per cdo ceshtje te listuar me siper ne llogaritjen e te dhenes se cash flows sipas metodes indirekte . Ky model paraqitet si vijon : Tabela 1 . Model I pergjithshem I metodes indirekte te percaktimit te cash te siguruar nga operacionet . Shtohet(+)ose zbritet (-)per te rregulluar te ardh.neto E ardhura neto xxx lek
Rregullimet e nevojshme per ta kthyer te ardhurat net one baze cash Shpenzime zhvlersimi, (amortizimi) Shtohen (+) ose zbriten (-) ndryshimet ne llog. e aseteve korente Rritje ne llogari Zbritje ne llogari Ndryshimet ne llogarit e ark.korente Rritje ne llogari Zbritje ne llogari Ndryshimet ne llogarit e tatimit mbi te ardh. Rritjet ne llogari Zbritje ne llogari Cash I siguruar nga operacionet + x xxx lek + + +
Jane 4 hapa baze per te ndjekur ne pergatitjen e nje pasqyre cash flows sipas metodes indirekte : 1 . Gjenden ndryshimet qe ndodhin ne cash gjate vitit . 2 . Percaktohet cash I siguruar nga operacionet nga analiza e ndryshimeve ne llogarite e bilancit te dhene me siper (tabela 1 ) 3 . Analizohet cdo llogari shtese e bilancit dhe percaktohet nese ndryshimi ne llogari ishte rezultat I nje aktiviteti investues apo financues . 4 . Permbledhet cash flows te marra nga hapat 2 dhe 3 aktivitetet operuese investuese dhe financuese . Rezultati neto I cash flws per keto 3 aktivitete do te barazojne ndryshimin ne cash te marr nga hapi 1 . 179
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Per kompanin IMP kemi te dhenat e meposhtme ne baze te te cilave do te pergatitim pasqyren e cash flows .
KOMPANIA IMP BILANCI 31 DHJETOR 20 X 2 dhe 20 x 1 20 x 2 Asete Asete korente Cash Llogari te arketueshme Inventari Shpenz . parapaguara Totali aseteve korente Investime afatgjate Toka e paisje -zhvlersimi I akumuluar Vlera neto toka+paisje Asete totale 900 7 000 8 000 3 000 5 500 10 000 -2 100 +1 500 -2 000 20 x 1 Diferenca
600________________500__________+100 16 500 2 000 80 000 8 000 19 000 5 000 60 000 4 000 -3 000 +20 000 +4 000
72 000_____________ 56 000________=16 000 90 500 80 000
Detyrimet dhe kapitali I aksionerve Detyrime korente Llogari te pagueshme Detyrime rrjedhese Totali I detyrimeve korente 5 000 1 000 6 000 8 000 8 000 10 000 25 000 -3 000 +1 000 +2 000 +14 000 -5 000
Obligacione te pagueshme 24 000 Aksion I zakonshem Fitime te mbetura Totali I kapitalit te aksionereve 20 000
40 500____________ 37 000_______ +3 500 60 500_____________62 000_ 80 000 180
Totali I detyrimeve dhe kapit.aksion 90 000
KOMPANIA IMP Pasqyra e te ardhurave per vitin 20 x 2 Shitjet -Kosto e mallrave shit Marzhi bruto -Shpenzime shitje Shpenz. Administrative Shpenz. Zhvlersimi Totali I shpenzimeve E ardhura neto 70 000 40 000 30 000 9 000 10 500 4 000 23 500 6 500 Kompania IMP Pasqyra e fitimeve te mbetura per vitin 20 x 2 Fitimet e mbetura viti + e ardhura neto Totali -Dividentet e paguar Fitimet e mbetura 20 x 1 37 000 6 500 43 500 3 000 40 500
Pasqyra e te ardhures se kompanise IMP tregon se e ardhura neto ishte 6 500 per vitin 20 x 2 . Duke filluar me kete te dhene dhe duke perdorur modelin e tabeles 1 ne mund te analizojme cash e siguruar mga operacionet si me poshte: Aktivitetet operuese E ardhura neto 6 500
Rregullimet per te kthyer AN ne baze cash : Shpenzimev zhvlersimi per vitin Ndryshime ne asetet korente : Rritje ne llog e arketueshme Ulje ne inventar (1 500) 2 000 181 4 000
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Rritje ne shpenz e parapag. Ndryshimet ne detyrimet korente : Ulje be llog e pagueshme Rritje ne dyshemet rrjedhse Cash I siguruar nga opercionet (3 000) 1 000 8 900 (100)
Shpenzime zhvlersimi prej 4 000 lek eshte marr nga pasqyrat e te ardhurave te kompanise IMP > Kjo vlere gjithashtu perputhet me ndryshimet ne llogarine e zhvlersimit te akumuluar ne bilanc. Nga bilanci verejme se kompania ka 3 logari te aseteve korente ne shitm te cash ;llogarite arketueshme, inventere dhe shpenzime te parapaguara. Rregullimet per keto llogarijane si vijon: Llogarite e arketueshme jane rritur per 1 500 lek: meqe nje rritje ne kete llogari perfaqesone shitjet per te cilat nuk eshte marre cash atehere 1 500 lek zbritet nga e erdhura neto ne percaktimin e cash te siguruar nga operacionet. Inventari eshte ulur me 2 000 lek gje qe do te thote se ai eshte perfshire ne koston e mallrave te shitura qe ishin vlere ne vitin e meparshem pra, meqe nuk eshte marre cash kete vit per kto , ishtohen te ardhurat neto. E fundit shpenzimet e parapaguara jane rritur me 100 lek. Kjo 100 lek perfaqesone pagesat me sherbime te tilla se qera qe jane perfshire ne shpenzimet ne pasqyren e te ardhurave prandaj zbritet nga e dhena e te ardhures neto per te treguar se shpenzimet ne baze cash jane me te medha se shpenzimet e raportuara. Kompania IMP ka 2 llogari te detyrimeve korente : Llogarite e pageshme dhe detyrimet rrjedhese . Llogarite e pagueshme jane ulur me 3 000 lek. Kjo ulje do te thote qe kompania bene pagesa per mallra dhe sherbime qe ishin siguruar ne kete vit. Ajo duhet te zbritet nga e ardhura neto per te treguar se shpenzimet ne baze cashper mallra dhe sherbime jane me te medha se ato te raportuara . E fundite detyrimet rrjedhese jane rritur me 1 000 lek. Kjo shume perfaqesone zera te tilla si paga qe jane regjistruar si shpenzime per te cilat nuk eshte bere asnje pagese. Prandaj 1 000 lek I shtohet te ardhures neto per te treguar se shpenzimet cash jane me pak se sa shpenzimet e raportuara . Ndryshimet ne llogarite e tjera te bilancit . Pasi kemi analizuar llogarite e aseteve dhe te detyrimeve korente dhe kemi percaktuar cash e siguruar nga operacionet ne duhet te analizojme cdo llogari te mbetur te bilancit e te parcaktojne ne se ndryshimi ne llogari ishte shkaktuar nga nje aktivitet investees, apo financues . Meqe rezultati I fundit eshte I parcaktuar (pra, dihet e ardhura) nuk ka rendesi se nga cila llogari e mbetur do te filloj analiza apo ne cradhe do te percaktohet. Kjo eshte thjesht nje ceshtje zgjedhjeje . Meqe llogaria fitimet e mbetura permbane nje numer te ndryshimeve menaxheri shpesh fillon me te : Fitimet e mbetura Nga bilanci ne mund te shikojme se fitimet e mbetura kane rritje prej 3 500 lek gjate vitit 20 x 2. Per te 182
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani percaktuar shkakun e ketij ndryshimi eshte e nevojshme te shikojme analizen e kesaj llogarie te dhene ne tabelen pas pasqyres se te ardhurave te kompanise . Rritjet prej 3 500 lek ne fitimet e mbetura eshte nje rezultat I differences midis te ardhures neto 6 500 lek te vitit dhe dividenteve 3 000 lek te paguara gjate vitit. Shifra e AN, eshte perdorur ne llogaritjet ton ate cash te siguruar nga operacionet. Dividentet e paguar 3 000 lek do te klasifiokhen si aktivitetet financuese. Aktivitetet financuese Cash I siguruar nga : Cash I perdorur per te paguar dividende pronave 3 000 lek. Investimet afatgjate . Bilanci I kompanise tregon se investimet afatgjate pergjithesisht konsistojne letra me vlere (aksione dhe obligacione) te kompanive te tjera qe jane mbajtuar per disa arsye. Ne qofte se vlefta e ketyre investimeve ulet gjate nje periudhe, konkluzioni me I mundshem eshte ai qe te jete shitur. Prandaj franksionet qe perfshijne asetet jo korente do te ishin nje aktivitet investees . Aktivitetet investees. Cash I siguruar nga : Shitjet e investuesve afatgjate 3 000 Cash I perdorur per : Makineri e paisje . 20 000
Kjo llogari eshte rritur me 20 000 lek gjate 20 x 2 sic tregohet nga bilanci. Meqe nuk kemi ndonje informacion tjeter per te treguar se mund te kete edhe ndonje shitje ne makineri e paisjeve gjate vitit 20 x 2 ne mund te supozojme se kjo 20 000 lek perfaqesone blerje bruto te kompanise per vitin. (Rikujtojme si te gjitha shumat duhet te tregohen bruto ne pasqyre pra jo per diference). Nje blerje e tille do te ishte nje aktivitet investues . Aktivitet investees Cash I siguruar nga : Shitjet e investimeve afatgjate Cash perdoret per : Blerje makineri e paisje 20 000 3 000
Zhvlersim I akumuluar eshte shqyrtuar ne cash e siguruar nga aktiviteti operues. Obligacione te pagueshme . Duke pare bilancin e kompanise ne gjejme se obligacionet e pagueshme jane rritur 14 000 lek gjate vitit 20 x 2. Meqe ne nuk kemi ndinje evidence qe ndonje obligacion te jete ripaguar gjate vitit ne mund te supozojme se 14 000 lek perfaqesone vleren bruto te obligacioneve te emertuara. Nnje emetim I borxhit afategjate eshte nje aktivitet financues . 183
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Aktivitetet financuese Cash I siguruar nga : Emertimi I obligacioneve Cash ishte perdorur per Pagese dividenteve pronareve 3 000 14 000 lek
E njejta analize behet edhe per aksionin e zakonshem . Llogaria e aksionit te zakonshem e kompanise sipas bilancit eshte ulur me 5 000 lek gjate vitit 20 x 2. Meqe ne nuk shikojme ndonje evidence te ndonje aksioni te emetuar gjate vitit ne mund te supozojme se 5 000 lek oerfaqesone vetem transaksion aksioni te kompanise. Shpjegimi me I mundshem per nje ulje prej 5 000 lek ne llogarine e aksionit te zakonshem eshte nje riblerje e aksionit nga pronaret. Nje riblerje e tille do paraqitej : Aktivitetet financuese . Cash I siguruar nga : Emertimi obligacioni Cash eshte perdorur per : Pagesa dividentesh pronareve 3 000 Riblerja aksion zakonshem 5 000 14 000 lek
Pas kesaje pune analitike ne mund te organizojme rezultatet ne formularin e pasqyres I cili jepet si vijon :
KOMPANIA IMP Pasqyra e cash-flows Per vitin Aktivitetet operuese E ardhura neto Rregullimet e nevojshme per ta kthyer ne baze cash te ardh neto Shpenzime zhvlersimi per vitin + Ndryshimet ne asetet korente Rritje ne llog e arketueshme Ulje ne inventar (1 500) 2 000 184 4 000 6 500 lek 20 x 2
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Rritje ne shpenz. Parapag + Nderyshimet ne detyrimet korente Ulje ne llog e pagueshme Rritje ne detyrime rrjedhese Cash I siguruar nga operacionet Aktivitete investuese Cash I siguruar nga : Shitjet e invest afatgjate Cash I perdorur per blerje Makineri e paisje Cash neto perd.per aktiv investees Aktivitwt financues : Cash I siguruar nga : Emertimi obligacioni Cash te perdorura per : Pagesa dividentr pronareve Riblerje aks I zakonshem Cash neto e siguruar nga aktiviteti financiar Ulja nato ne cash ( 3 000) (5 000) 6 000 (2 100) 14 000 (20 000) (17 000) 3 000 (3 000) (1 000) 8 900 (100)
Ne veme re se ne fillim te ketij shembulli nga bilanci se llogaria e cash e kompanise ka nje ulje perej 2 100 lek. Ne tani me ndertimin e pasqyres kemi vecuar faktoret qe kan cuar ne kete renie . Pasqyra e cash-flows sin je mjet planifikimi. Kjo pasqyre eshte konsideruar si nje mjet per planifikimin e menaxhimin. Megjithese ka te beje me kostot historike ajo tregon pra behet evidencuese e shpejte e ndonje mungese te parashikimit ne planifikim koordinim ose ballancim ne punen drejt objektivave afatgjate. Psh nje kompani mund te kete si objektiv te deklaruar te saj te dyfishoje kapacitetin prodhues ne 5 vjet duke perdorur vetem cash re siguruara nga operacionet . Ne qofte se kompania ne te njejten kohe po paguan dividente te barabarte ne gjysmen e fitimeve te saj dhe po kthen shuma te medha te borxhit afategjate mosperputhja midis planev afatgjate dhe veprimeve korente do te duhet shume shpejt nga informacioni qe permbahet ne pasqyren e cash flow . 185
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Disa nga rruget me te rendesishme ne te cilat menaxheret perdorin pasqyren per qellime te planifikimit perfshijne: 1 . Koordinimin e politikes se dividentit me veprime te tjera ten je kompanie 2 . Planifikimin e financimit te linjave te reja prodhuese, paisje dhe makineri te tjera shtese, ose kompletim te kopanive te tjera . 3 . Gjate rrugve te forcimit ten je pozicioni te dobet te cash e forcimin per kete shkak te linjave te kreditit . 4 . Kontrollin dhe zbatimin e planeve te vendosura nga top-menaxhimi.
5 . Drejtimi I fletes se punes ne pasqyren e cash-flow

Procedura e lidhur me kete pike per zhvillimin e nje pasqyre te cash-flow neprmjet logjikrs na lejon ne te perqendrojme perpjekjet tona ne studimin e koncepteve baze me nje minimum kohe te harxhuar per kete qellim . Kjo metode njihet ndryshe dhe me emrin drejtim I logarive ne forme T-je. Per te ilustruar drejtimin e llogarise ne format ne pergatitjen e fletes se punes ne do te perdorim pasqyrat financiare te kompanise U te paraqitura me poshte :
Kompania U Bilanci I fundit te vitit 20 x 5 dhe 20 x 4 . Asetet 20 x 5 20 x 4 Asetet korente Cash 11 000 3 000 Letra vlere trashegueshme 5 000 7 000 Llog te arketueshme 72 000 81 000 Inventar 103 000 93 000 Shp.parapaguara 2 000 6 000 Totali asete korente 193 000 190 000 Investime ne komp Y 77 000 85 000 Mak e paisje 340 000 300 000 Zhvlersim I akumuluar 110 000 180 000 Vlera neto mak-paisje 230 000 120 000 Asete totale 500 000 395 000
Diferenca +8 000 -2 000 -9 000 +10 000 -4 000 -8 000 +40 000 -70 000 +110 000
Detyrimet dhe kapitali I aksionerve Detyrimet korente Llogari te pagueshme Detyrimet rrjedhse 105 000 4 000 90 000 6 000 +15 000 -2 000 186
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Te ardhura nga tatimi I shtyre Bona afategjate te pagueshme Totali I detyrimeve Kapitali I aksionerve Aksioni I zakonshem Fitime te mbetura Totali I kapitalit aksioner 175 000 123 000 298 000 140 000 110 000 250 000 395 000 +35 000 +13 000 15 000 78 000 202 000 21 000 28 000 145 000 -6 000 +50 000
Totali I detyrimeve dhe kapitalit 500 000
P.S. Paisja e re qe kishte kushtuar 160 000 lek dhe per te cilen ishte zhvlersimi I akumuluar 90 000 lek u shit gjate vitit per vleren e saj kontabel 70 000 lek . Kompania Y Pasqyra e te ardhurave dhe permbledhese e fitimeve te mbetura per vitin 31/12/*20x5 Shitjet Kosto e mall shitura Marzhi bruto Shpenzime operative Te ardhura para tatimit Tatimi mbi fitimin(30%) E ardhura neto Fitimet e mbetura 1 (1)20x5 Totali -Dividentet e shperndare . Dividentet cash 40 000 500 000 123 000 450 000 280 000 170 000 80 000 90 000 27 000 63 000 110 000 173 000
Dividentet ne aks zakonsh. 10 000 Fitimet e mbetura 31.12.20x5
Nga bilanci I kompanise veme re se cash dhe ekujvalentet e tij (letra me vlere te te tregueshme jane rritur nga 10 000 lek (7 000 + 3 000) ne 20x4 ne 16 000 lek ne 20x5 (11 000 + 5 000) me nje rritje prej 6 000 lek . 187
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Per te parcaktuar arsyen per kete rritje ne perseri do te pergatitim nje pasqyre te cash flow . Ashtu si dhe me pare drejtimi analitik baze do te jete analiza e ndryshimeve ne llogari te ndryshme te bilancit . Ivetmi funksion I llogarive ne forme T eshte te sherbej per te na ndihmuar ne procesin mekanik te organizimit te informacionit sic vjen . Le te shohim ndryshimet ne secilen llogari ndryshime te cilat kane ndikuar na cash . Fillimisht po aqarojme veprimet ne ditar e pastaj I regjistrojme ne llogarite ne forme T-je. Fitimet e mbetura . Kjo llogari eshte pergjithesisht me e dobishme si pike fillimi ne hartimin e pasqyres se cash flow . Nga pasqyra e mesiperme veme re se e arshura neto prej 63 000 lek u eshte shtuar fitimeve te mbetura dhe dividentet prej 50 000 u jane ngarkuar ketyre fitimeve. Regjistrimet per fitimet e mbetura jane : (1) Cash I siguruar (hyrje) Te fitime te mbetura 63 000 63 000
Regjistrimi I vep. 2 bene pagesat e dividenteve cash ne aksionin e zakonshem dhe daljen korensponduese te cash. (2) Fitimet e mbetura Te cash I perdorur 40 000 40 000
Veprimi (3) regjistrone shperndarjen e dividenteve ne aksion ne aksioneret e zakonshem . Nje dividend ne aksion nuk ka ndikim na cash. Ai thjesht kapitalizon nje pjese te fitimeve te mbetura dhe nuk rezulton ne dalje te aseteve . (3) Fitime te mbetura Tek aksion I zakonshem 10 000 10 000
Si me kete llogari mund te procedohet nepermjet mbetjes edhe te llogarive te tjera te bilancit duke analizuar ndryshimin midis fundit dhe fillimit te bilancit ne secilen llogari dhe duke regjistruar veprimet perkatese ne llogarite ne forme T-je. Llogarit e aseteve korente. Perdorimi I llogarive ne forme T-je thjeshtesone shume llogaritjen e cash te siguruar nga operacionet . Kjo sepse llogarit T automatikisht tregojne rregullimet e drejta qe do behen per ndryshimet ne llogarit e aseteve dhe detyrimeve korente me qellim qe te pershtatet te kthehet shifra e te ardhures neto ne nje baze cash . 188
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Per ta demostruar llogarite e arketueshme te kompanise U jane ulur me 9 000 lek. Veprimi per te regjistruar keto ndryshime do te ishte : (4) Cash Tek llogarit e arketueshme 9 000 9 000
Inventari eshte rritur me 10 000 lek. Veprimi per te regjistruar kete ndryshim do te ishte : (5) Inventar Tek cash 10 000 10 000
Shpenzimet e parapaguara jane ulur ne 4 000lek. Veprimi per te regjistruar kete ndryshim do te ishte : (6) Cash Tek shpenz. Parapaguara Investimet ne kompanin Y Keto investime jane ulur me 8 000 lek gjate vitit 20x5. Meqe nuk kemi ndonje informacion per te kunderten ne do te supozojme se kjo ulje perfaqeson nje shitje ten je pjese te investimit. Veprimet per te regjistruar shitjen do te ishte : (7) Cash Tek investime ne komp. Y 8 000 8 000 4 000 4 000
Makineri e paisje. Kjo llogari eshte rritur me 40 000 lek gjate vitit 20x5. Rritja mund te jete thjesht nje blerje. Nga ana tjeter mund te kete shitje ose pagesa gjate vitit qe kane cuar ne kete ndryshim neto . Nga shenimi ne fund te bilancit ne gjejme se shitja ne kete ze eshte bere gjate vitit 20x5 me nje cmim shitje 70 000 lek. Veprimi per te regjistruar kete shitje dhe efekti I tij ne cash do te ishte : (8) Cash Zhvlersimi I akumuluar Tek mak e paisje 70 000 90 000 160 0000
Sa ka shpenzuar kompania gjate vitit per blerje makineri e paisje? Meqe rritja prej 40 000 lek eshte cfare mbetet 189
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani pasi jane shitur 160 000 lek, atehere blerja gjate vitit dihet te kete qene 200 000 lek (160 000 + 40 000). Veprimi (9) regjistrone keto blerje (9) Makineri e paisje Tek cash 200 000 200 000
Ky veprime se bashku me veprimin 8 shpjegojme ndryshimin ne llogarine zhvlersimi I akumular per vitin . Detyrimet korente Kompania U ka 2 llogari te detyrimeve korente : llogari te pagueshme dhe detyrimet rrjedhese . Rrjedhja prej 15 000 lek ne llogarit e pagueshme gjate vitit 20x5 do te regjistrohej: (11) Cash 15 000 Tek llogari te pagueshme 15 000
Llogarit edetyrimeve rrjedhese ka nje ulje prej 2 000 lek e cila mund te regjistrohej (12) Detyrime rrjedhese Te cash 2 000 2 000
Meqe te dy keto ndryshime jane bere per te rregulluar te ardhuren neto ne baze cash efekti I tyre ne cash perfshire ne pjesen e siperme te llogarise T te cash se bashku me zerat e tjere operues . Tatimi mbi te ardhurat I shtyre. Kjo llogari e kompanise U eshte ulur me 6 000 gjate 20x5 gje qe do te thote se kompania ka pagur disa tatime apo taksa gjate vitit qe ishin raportuar si shppenzime ne vitin paraardhes. Veprimi per te regjistruar kete transaksion do te ishte (13) Tatimi mbi te ardhurat Te cash 6 000 6 000
Bona te pagueshme afatgjate. Pasqyrat financiare te kompanise U nuk japin ndonje tregues te ndonje bonoje afatgjate qe mund te jete paguar gjate vitit. Prandaj ne duhet te supozojme se rritja 50 000 ne bonot e pagueshme afatgjate perfaqesone shumen neto te ndermarrjes per vitin. Veprime per te regjistruar kete hua do te jete : (14) Cash 50 000 Tek bono afatgjate te pag 50 000 190
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Aksioni zakonshem . kjo llogari per kompanine eshte rritur me 25 000 lek gjate vitit 20x5. Ne tashme kemi llogaritur 10 000 lek te kesaj rritjeje ne veprimin (3) me siper ku regjistruam nje divident te paguar ne aksionin e zakonshem. Meqe nuk kemi informacion per te kunderten ne duhet te supozojme se mbetja 25 000 lek perfaqeson nje shitje te aksionit te zakonshem te pronarve. Veprimi per te regjistruar kete shitje do te ishte : (15) Cash 25 000 Tek aksioni I zakonshem 25 000
Me kete veprim ne kompletojme analizen e ndryshimeve ne llogarite e bilancit te kompanise U . Veprimet ne llogarite ne forme T paraqiten me poshte : Tabele : Llogarite ne forme T pas pastrimit te ndryshimeve , Kompania U
Cash siguruar E ardhura neto (1) Ulje ne llog.e ark. (4) Ulje shpz.parapag.(6) Shpenz.zhvlersim (10) Rritje ne llog.e pag (11) Cash I sig.nga operac. Shitje invest.komo.Y (7) Shitje makineri (8) Emitim obligaci. (14) Shitje aks.zakonsh (15) perdorur (5) 10 000 rritje ne inventar (12) 2 000 ulje ne detyrimet (13) 6 000 ulje ne tatim te ardh.
63 000 90 000 4 000 2 000 15 000 93 000 8 000 70 000 50 000 25 000
(2) 40 000 pagesa te divident cash (9) 200 000 blerje mak.dhe paisje
Llogaria ne forme T-je e mesiperme permban veprime per ato transaksione qe kane ndikuar ne pozicionin e cash te kompanise gjate vitit. Detyra jone qe ka mbetur tani eshte te organizohen keto te dhena ne nje pasqyre formale te cash-flow. Pasqyra e grupuar sipas perimeve udheheqese te dhena me siper do te jete :
Kompania U Pasqyra cash flow per vitin 1/1-31/12/20x5 Aktiviteti operues E ardhura neto 63 000 lek 191
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Rregullimet e nevojshme per te kthyer te ardh netone 1 baz cash Shpenzime zhvlersimi per vitin +ndryshimet ne asetet korente: Zbritja ne llog e arketueshme Ulje ne zhpenz. E parapaguara Rritje ne inventar +Ndryshimet ne detyrimet korente : Rritja ne llog e pagueshme Ulje ne detyrimet rrjedhse -Ulje ne taksat mbi te ardh. Cash I siguruar nga operacionet 15 000 (2 000) (6 000) 93 000 9 000 4 000 (10 000) 20 000
Aktivitetet investuese Cash I siguruar nga : Shitje e aksionit te komp Y Shitjet e makineri-paisje Cash I perdorur per : Blerjet makineri e paisje Cash neto I perdorur per akt investees (200 000) (122 000) 8 000 70 000
Aktivitetet financuese Cash I siguruar nga : Emertim bono afatgjate Shitje aksion I zakonshem Cash I perdorur per : Pages dividentesh pronarve (40 000) 192 50 000 25 000
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Cash neto I siguruar nga aktiv financues 35 000
Rritje neto ne cash dhe ekuivalentet te cash 6 000
6 . Metoda direkte e percaktimit te cash te siguruar nga operacionet .

Per te llogaritur cash e siguruar nga operacionet ne metoden direkte ne duhet te ndertojme pasqyren e te ardhurave ne nje baze cash nga fillimi ne fund. Modeli I meposhtem tregon rregullimet qe duhen here ne shitjet shpenzimet e keshtu me radhe deri ne fund per te ilustruar llogaritjet kemi perdorur te dhenat e kompanise U . Model I pergjithshem . Metoda direkte e percakt.te cash te siguruar nga operacionet. Regullimet Zeri I te ardhurave ose shpenz. Te ardhurat nga shitja(sic raportohet) Rregullimet ne baze cash 1 . Rritje ne llog. E arketueshme 2 . Ulje ne llog. E arketueshme E ardhur nga shitje ne baze cash Kosto e mallrave te shitura (e raportuar) Rregullimet ne nje baze cash 3 . Rritjene inventar 4 . Ulje ne inventar S. Rritje ne llog e pagueshme 6 . Ulje ne llog e pagueshme Shpenzime operative (sic raportohet ) Rregullimet ne baze cash T. Rritje ne shpenzime parapaguara 8 . Ulje ne shpenz parapag. + -4 000 193 + + -15 000 275 000 80 000 +10 000 + 9 000 459 000 280 000 + ne baze cash 450 000 Te dhenat e komp.U
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani 9 . Rritje ne detyrimet rrjedhse 10 . Ulje ne detyrimet rrjedhse 11 . Zhvlersimi I periudhes dhe amortizimi Shpenzime operative te sig.ne baze cash Shpenzim tatim fitimi (I raportuar) Rregullimet ne baze cash 12 . Rritje ne taksat te pagueshme 13 . Ulje ne taksat te pagueshme 14 . Rritje ne tatim te ardh 15 . Ulje ne tatim te ardh. Shpenzime tatim fitimi irregull.baze cash Cash I siguruar nga operacionet + + 6 000 33 000 93 000lek + +2 000 -20 000 58 000 27 000
Veme re se cash I siguruar nga operacionet prej 93 000 lek eshte e njesis me vleren e llogaritur me siper me metoden indirekte meqe keto dy metoda jane rruge te ndryshme per te njejtin destinacion. Aktivitetet operuese I pasqyres se cash flow te paraqitur me metoden direkte do te jete : Aktivitetet operuese Cash I marre nga klientet Cash e kthyer per Kostot e blerjeve tregtare Shpenz operative Tatim ardhurash Totali I kthimeve Cash I siguruar nga operacionet 275 000 58 000 33 000 366 000 93 000 lek 459 000
Seksionet financuese dhe investuese te pasqyres do te jene te njejta si ato te metodes indirekte. Megjithese arrijme ne te njejtin destinacion ne te dy metodat direkte dhe indirekte, jo te gjitha te dhenat I nenshtrohen procesit te rregullimit ne te njejten menyre. Keshtu psh rregullimet per llogarite qe ndikojne te ardhurat jane te njejta ne te dy metodat. Ne cdo rast ne zbatim rritjet ne llogari e shtojme uljen ne llogari me qellim qe te rregullojme shifrat tona ne nje baze cash. Megjithate rregullimet per llogarite qe ndikojne ne shpenzimet jane bere ne menyra te ndryshme ne te 2 modelet. Kjo sepse ne metoden indirekte ne bejme rregullimet tona ne te ardhuren neto ndersa ne metoden direkte ne bejme rregullimet ne vete llogarite e shpenzimeve psh le te shikojme shpenzimet e parapaguara dhe zhvlersimin ne te 194
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani dy metodat . Ne metoden direkte nje rritje e shpenzimeve e parapaguar I shtohet shpenzimeve operative. Arsyeja per kete diference mund te shprehet se nje rritje ne shpenzimet e parapaguara do te thote qe me teper cash eshte paguar per zero te tilla si siguracionet qe kane qene perfshire si shpenzime per periudhen. Prandaj per te rregulluar te ardhuren neto ne nje baze cash ne duhet ta zbresim kete rritje nga e arshura neto metoda indirekte ose ta shtojme kete rritje ne shpenzimet operative (direkte). Ne do te vijme ne fund ne te njejten shifer te cash te siguruar nga operacionet. I njejti arsyetim behet edhe per zhvlersimin . Krahasimi metodes direkte dhe indirekte . Zgjedhim metoden direkte dhe indirekte ne hartimin e pasqyres se cash flow sepse : Se pari. Metoda direkte eshte me e veshtire per tu perdorur sepse perfshine ristrukturimin komplet te te dhenave. Ky ristrukrurim nuk mund te perdoret I gatshem ne nje flete pune . Se dyti. Meqe metoda direkte rregullone te gjitha te dhenat ne nje baze cash ajo mund te nenkuptoje qe baza e cash e raportimit eshte nje mase me e mire e performances se sa baza rrjedhese . Se treti. Megjithe se metoda direkte tregon vleren e cash te siguruar nga operacionet , ajo nuk u tregone perdoruesve te pasqyres pse cash I siguruar ndryshone nga e ardhura neto. Metoda indirekte perkundrazi fillone me shifren e te ardhures neto dhe tregon pse cash I siguruar nga operacionet eshte I ndryshem . Nga ana tjeter menaxheret qe jane ne favore te metodes direkte argumentojne se kjo metode nga ristrukturimi I pasqyres ne nje baze cash I bene perdoruesit e pasqyres te shohin si cash gjenerohet nga operacionet pa patur pamje te te dhenave jo cash low ngaterron perdoruesit e saj. Ky konfuzion shmanget me metoden meqe, kjo metode sipas tyre ka te beje vetem me cash actual te marred he cash e paguar .
7 . Pasqyra e kapitalit punues .

Nje pasqyre tjeter paraqitet shpesh per perdorim te menaxhimit qe fokusohet ne ndryshimet ne kapitalin punues (kapitali punues perfaqesone tejkalimin e aseteve korente ndaj detyrimeve korente ). Kjo pasqyre e quajtur pasqyra e kapitalit punues tregon ato transaksione qe kane shkaktuar rritjen e kapitalit punuers , uljen e tij si dhe ndryshimin neto ne pozicionin e kapitalit punues. Formati I kesaje pasqyre eshte I ngjashem me ate te pasqyres cash-flow ne ate qe eshte organizuar ne aktivitetet operues , investees e financues por pergatitja e saj ndryshone nga pergatitja e pasqyres cash-flow ne ate qe per te gjetur arsyet e ndryshimit ne kapitalin punues ne analizpojme vetem ndryshimet ne llogarite jo korente te bilancit . Kjo e bene pergatitjen e nje pasqyre te kapitalit punues me te thjeshte se pergatitja e nje pasqyre cash flow . Ndryshimet ne kapitalin punues . Rritjet dhe zvoglimet ne nje pozicion kapital punues te kompanise ndodhin si rezultat I aktiviteteve operues, investees dhe financiare te njejta si per cash. Ne mund te permbledhim rruget kryesore ne te cilat kapitali punues ndikohet nga keto aktivitete si me poshte : 195
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Aktivitetet operuese . Kapitali punues eshte I siguruar nga operacionet fitimprurse (te leverdishme ) Kapitali punues eshte I perdorur nga operacionet pa fitim ( te paleverdishme ) Aktivitetet investuese Kapitali punues eshte I siguruar nga : Shitja e pasurise, tokes , mak e paisje Shitjet e aseteve te tjera jo korente Mbledhja e huas te dhene ne nje kompani tjeter . Kompania punuese eshte e perdorur per : Blerje ,pasuni,toke, makineri e paisje Blerje asete te tjera jo korente Dhenie hua ne nje kompani tjeter te tille si ne nje subvencionim Aktivitete finacuese Kapitali I punes eshte I siguruar nga : Shitje e aksionit pronareve Huamarje nga kerdiroret afatgjate Kapitali I punes dhe I perdoruar per : Riblerje e aksionit nga pronaret Kthimi hua afatgjate kreditorve Deklarim devidentesh cash pronarve Transaksionet e permbledhura me siper ndryshojne vetem ne dy ceshtje nga transaksionet e diskutuara me siper ne lidhje me cash , te dy keto diferenca lidhen me aktivitetin fnancues . Se pasri. Veme re se vetem marrja hau nga kreditoret afatgjate siguron kapital punues. Kjo sepse huamarrja afatshkurter rrite asetet korente dhe detyrimet korente me te njejten shume , kushtu qe e 1 e kapitalin punues te pandryshuar . Se dyti. Veme re se kapitali punues eshte perdorur kur dividentet jane deklaruar me teper se kur jane paguar. Kjo eshte sepse deklarimi I nje dividend rrite detyrimet korente e keshtu reduktone kapitalin punues. Pagesa e me vonshme e dividentit te deklaruar nuk do te kete asnje efekt ne bilancin e kapitalit punues . Si konkluzion transaksionet qe kane efekte ne kapitalin punues (qe shkaktojne rritjen ose zvoglimin e tij) kane 196
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani njekarakteristike te perbashket identifikimi . - Ato perfshijne nje ndryshim ne nje llogari jo korente te bilancit qe gjithashtu ndikon nje aset korent ose nje detyrim korent ne te njejten menyre. (Pra ka nje efekt bilancues te aseteve korente me detyrimet korente). Ka transaksione te sigurta qe nuk duken ne pasqyran e kapitalit punues ato nuk kane efekt ne bilancin e tij. Keto jane transaksionet ndikuese vetem ne llogarite e aseteve korente dhe llogarite e aseteve korente . Psh grumbullimi I nje llogarie te arketueshme nuk do te kete efekt ne vleren totale te kapitalit punues ne nje organizate. Kjo sepse vlera e perfshire eshte thjesjte transferim nga nje llogari e aseteve korente (llogari e arketueshme) ne nje tjeter llogari te aseteve korente (cash) duke e lene totlin e kapitalit punues te pandryshuar . Ne te njejten menyre pagesa e nje detyrimi korent (te tille si dividente te pagueshme) nuk ka efekt mbi kapitalin punuese meqe si asetet korente dhe detyrimet korente jane ulur me shume te barabarte. Si konkluzion, ne qofte se nje transaksion ndikon vetem ne nje llogari aseti korent ose detyrimi korente, ai nuk do ta ndryshoj vleren totale te kapitalit punues e prandaj nuk do te jete nje faktor ne percaktimin pse kapitali punues ka rritje ose ulje gjate nje periudhe . Ne pergatitjen e nje pasqyre te kapitalit punues jane perfshire 3 hapa baze . 1. Gjetja e ndryshimit qe ka ndodhur ne kapitalin punues gjate vitit. 2. Analiza e cdo llogarie jo korente te bilancit per te percaktuar nese ndryshimi ne llogari ka siguruar ose perdoret kapitali punues. 3. Organizimi I te dhenave te marra ne hapin e dyte ne aktivitetet operuese, investuese dhe financiare. Diferenca neto midis aktiviteteve qe kane siguruar capital punues do te bazonte ndryshimin ne kapitalin punes te marre ne piken (1) (pra do te ishte e barabart me te ) Per te ilustruar bazimin e ketyre hapave ne do tI kthehemi kompanisU , pasqyrave te saj financiare . Pika e fillimit ne pasqyren tone eshte te gjenden ndryshimet qe kane ndodhur ne bilancin e kapitali punues gjate vitit . ky ndryshim eshte percaktuar nga pergatitja e nje liste te ndryshimeve ne llogarite e kapitalit punues e cila tregon efektin e rritjes dhe uljes ne llogarite e detyrimeve dhe aseteve korente ne kapitalin punues gjate nje periudhe . Per kompanine U kjo list do te ishte : Kompania U Lista e ndryshimeve ne llogarite e kapitali punues Per vitin 20x5 20x5 Asete korente Cash Latra me vler te tergueshme 10 000 5 000 3 000 7 000 8 000 (2 000) 197 20x4 rritja(ulja) e kap. puneues
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Llog.te arketueshme Inventar Shpenz .te parapaguara Totali I aseteve korente Detyrime rrjedhse Llogari te pagueshme Detyrime rrjedhese Tot .i detyrim korente Kapitali punues 105 000 4 000 109 000 84 000 90 000 6 000 96 000 94 000 (15 000) 2 000 (13 000) (10 000) 72 000 103 000 2 000 193 000 81 000 93 000 6 000 190 000 19 000 10 000 (4 000) 3 000
Te dhenat ne liste tregojne se kapitali punues eshte ulur me 10000 lek gjate vitit. Nga analiza e llogarive jo korente te bilancit ne do te jemi ne gjendje te percaktojme arsyet per kete ulje .
Fleta e punes per ndryshimet ne llogarit jo korente te bilancit. Ne pergatitjen e fleteve te punes per llogarite jo korente procedura jane baze qe ka qene e njejte si per pasqyren cash flow. Ne kemi regjistruar fillimin dhe fundin e bilancit te cdo llogarie e pastaj veprimet per te treguar arsyet per ndonje ndryshim te ndodhur . Regjistrimet korente do te ishin : Kapitali punues I siguruar 63 000
Tek fitime te mbetura (e ardhura neto per vitin )
(63 000)
Fitime te mbetura Tek kapitali punues I perd.
40 000 40 000
Per dividentet cash te deklaruar dhe paguar
Fitime te mbetura Tek Aks zakonshem
10 000 10 000 198
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Per dividentet ne aksion te deklaruar dhe paguar .
Mbetja e regjistrimeve ne fletet e punes ndjek kete model te njejte. Veme re se kemi me pak regjistrime se me cash, meqe ne analizojme vetem ndryshimet ne llogarit jo korente te bilancit kur pergatitim nje pasqyre te kapitalit punues. Llogarit ne forme T jane :
Kapital punues
I siguruar E ardhura neto (1) 36000 Shpenz. Zhvleres (7) 20000 Kap punes operac 77000 Shitje e invest.kap Y (4) 8000 Shitje makineri (5) 70000 Emertim bono af.gj (9) 50000 Shitje aks. Zak. (10) 25000
I perdorur 6 000 (8) Ulje ne tatim te ardh.e kthyesh
200 000 (6) Blerje mak.dhe paisje 40 000 (4) Pagesa e dividenteve
Shpjegimii I veprimeve 1. AN per vitin 2. Deklarim + pagesa I dividenteve cash 3. Deklarim + emitim dividenti ne aksion 4. Shitje e nje investimi afatgjate 5. Shitje e makinerive 6. Blerja e tokes +makineri 7. Regjistrim shpenzime Zhvlersim per vitin 8. Ulje ne tatim te ardhurat e kthyera 9. Emetim bono te pagueshme 10. Shitje aksion I zakonshem Duke perdorur te dhenat nga fletet e punes ne tabelen e mesiperme mund te ndryshojne nje pasqyre te plote te kapitalit punues , te ngjashme me ate te cash flow. Kompania U Pasqyra e kapitalit punues 199
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani Per vitin 20x5 Aktiviteti operuese E ardhura neto +shpenz. Qe nuk kalojne Perdorimin e kap.punues Shpenz. Zhvlersimin per vitin Ulje ne taksat e shtyra Kapital punues I siguruar nga operacionet Aktivitet investues Kapital punues I siguruar nga : Shitje e invest. Te komp y Shitje paisje Kapital punues I perdorur per : Blerje mak e paisjeve Kap punues neto I perd. Per Aktiviteti invest Aktiviteti financues Kap.punues I siguruar nga : Emertim bono afatgjate Shitje aksion zakonshem Kapital punues Ishte perdorur per Deklarim+pagese dividend cash pronareve 40 000 Kapital punues neto I siguruar nga Aktivitetet financuese 35 000 Ulja net one kapitalin punues (10 000) 50 000 25 000 (122 000) (200 000) 8 000 70 000 20 000 (6 000) 77 000 63 000
Megjithese nuk perfshieht ne raportet vjetore , pasqyra e kapitalit punues eshte e nje perdorimi te konsiderueshem per menaxheret ne justifikimin e pergjegjesive te tyre planifikuese dhe kontrolluese . Psh obligacion mbajtesit eshte kreditore te tjere afatgjate shpesh kerkojne qe kapitali punues te mbahet ne nje nivel te dhene minimal se nje mjet I mbrojtjes se tyre , ne qofte se kapitali punues bie poshte ketij niveli minimal , 200
Prof.Ass. Dr. Adem Zogjani debitoret mund te deklarohen ne mungese (pra nuk kryhet borxhi) e kompania vihet perpara problemeve serioze. Keshtu pasqyra e kapitalit punues mund te jete nje mjet vital per menaxheret ne planifikimin dhe mbajtjen e nje bilanci punues adekuat . Si konkluzion si pasqyra e cash flow dhe ajo e kapitalit punues kane perdorimet e tyre dhe menaxheret duhet tI njohin me qellim qe te drejtohet sic duhet peunet dhe bizneset e nje organizate .
201
202
203
204
205
206
207

Dispenca Kontabiliteti Menaxherial

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dispenca Kontabiliteti Menaxherial

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERSITETI I PRIZRENIT

Kontabiliteti i Drejtimi - Menaxhimit Cikl Leksionesh

Tema : 1 NATYRA DHE OBJEKTIVAT E KONTABILITETIT TE DREJTIMIT

2 - Kontabiliteti menaxherial vendos me teper theks ne te ardhmen

Zv. Presidenti shitjeje

TEMA : 2 KLASIFIKIMI I KOSTOS DHE TE ARDHURAVE PER VENDIMMARRJE DHE PLANIFIKIM

Blerjet e mallrave Kostot e inventareve te prodhuara Kostot e produkteve te pakryera

Kostot e parapaguara ose te shitjeve dhe administrative (Kostot e periudhes te pakryara

Ngarkimi I te ardhurave kur produkti shitet (Kosto e produkteve te kryera )

2 . Kosto e produktit ne kompanite prodhuese

Kosto e shitjeve Kosto periudhe Kosto administrative

Totali I artikujve te bilancit me 31/12 do te jete :

BILANCI KONTABEL I KOMPANISE PRODHUESE

Materiale direkte te prodhuara (3 minus a) Puna direkte Shpenzime prodhimit

6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.

18. Produkte per shitje gjithsej

Kosto e mallrave te shitura

2. Detyrime importi ..... 50 x 10 3. Kosto e transportit ..............

8300 : 50 = 166 euro

Blerje mallra__________________490 000 Mallra per shitje 610.000

Shpenzime shitje e administrative (Kosto e periudhes ) Pagat 60.000

Shpenzime reparti (3 ore * 12 euro ) Kosto totale per javen

TEMA : 3 ANALIZA KOSTO-FITIM NJE MJET I RENDESISHEM PER MARRJEN E VENDIMEVE

Pasqyra ndimese e fitimit per vitin 31.12.200x

Le te vazhdojme shembullin tone :

Shitjet (350 cope ) Shpenzimet variabel Marzhi I kontributit

87,500 52,500 35,000

250 150 100

87,750 52,650 35,100

250 150 100

Volumi I shitjeve cop 425 cop

Te ardhurat e shitjeve Shpenzimet variabel

lek 6,250 3,750

lek 250 150

35,000 90,000 125,000

Volumi I shitjeve (cope)

Marzhi I kontributit 100 leke/njesi

Shpenzimet fikse 35000 leke

Shpenzime variabel 150 leke/njesi Volumi I shitjeve (cope)

fitimi 000 leke vija e fitimit fitimi 0 humbje vija BE

Volumi I shitjeve (cope)

Shpenzime fikse e te ardhura neto

Volumi I shitjeve 400 x 250

Marzhi I kontributit Shpenzime fikse Fitimi neto (humbje)

PERCAKTIMI I CMIMIT TE PRODUKTEVE DHE SHERBIMEVE

1. Cmimi I produkteve standarte 50

Shpenzime fikse administrative + shitje ( bazuar ne 10 000 njesi )

Shpenzime variabel shitje dhe administrimi 2 Totali I shpenzimeve variabel 15

% Markup =-------------------------------------- = ------------------ = 80% 50 000x 30 1 500 000

------------------------- x ----------------------------- = 25% 2 700 000 2 000 000

Materialet e perdorura Kosto e fatures 60 lek _84 lek 146.50

Kosto e ngarkeses (40%) 24 Cmimi total I porosis

BUXHETIMI NJE MJET I RENDESISHEM I DREJTIMIT

Buxheti I shitjeve Buxheti invent perfunduar Buxheti shp materiale

B. Prodh Buxheti I p. direkte

Buxheti shp prodhimi

Nivel I ulet planifikimit Kerkime e zhvillime Buxheti shp kapital

Buxheti te ardhurave para fitimit

MATERIALE DIREKTE TE BLERA NE lek 70

42 180 x 0.2 = 8 436 142 940 28 588 lek

___________________________ 3(7 740 x 0.2)+(3 870 x 0.15)= 2 129

19 008____ 21 137 __15 162 954

6 210 000 = gjendje ne fillim 50 000+ blerjet 160 000

19 008__ 21 137 15 162 954