UNIVERSITETI I PRISHTINS

FAKULTETI EKONOMIK - PRISHTIN

STUDIMET POSTDIPLOMIKE-MASTER

LNDA: MENAXHIMI I RISKUT DHE SIGURIMET

TEMA: Menaxhimi i rrezikut n ndrmarrje

Grupi : Profesori i lnds:

Muhamet Selmani Prof.Dr. Fatos UKAJ
Mentor Selmani

Prishtin 2010

1
 PRMBAJTJA

1. PERKUFIZIMI I NDRMARRSIS

2. PROFILI I NDRMARRSIT

3. MJEDISI / RRETHINA E BIZNESIT T VOGL DHE T MESM

4. MENAXHIMI I RREZIKUT N NJ BIZNES

5. LLOJET E RREZIQEVE

6. MUNDSIT PR PARANDALIMIN E RREZIKUT

2
 PERKUFIZIMI I NDRMARRSIS

-Nga definicionet e shumta ne do t prkufizojm ndrrmarsin n mnyr t

prshtatshme.
Richard Cantilllon ndrmarrsin e shihte si aktivitet ekonomik n kushte t pasiguris.
Peter Drucker ndrmarrsin e paraqet si biznes q organizohet dhe kryhet n mnyr
sistematike dhe t efektshme. Sipas Drakerit, ekonomia nderrmarrse sht fenomen
kulturor dhe psikologjik, po aq sa sht edhe fenomen ekonomik dhe teknologjik.
Thn shkurt, Ndrrmarrsia si kultur dhe koncept i t menduarit ekonomik, paraqitet si
nje resurs i rrall, si agjent i ndryshimeve shoqrore (dhe politike). Arma kryesore e
ndrmarrsis sht destruksioni kreativ dhe novatorizmi sistematik.
ickham numron disa nga keto atribute :
Rreziku ( risku)
Efektiviteti dhe eficienca ndrmarrsi siguron eficenc ekonomike npermjet
krijimit te fitimit e q paraqet nj shpaguarje / kthim t investimeve - shprblimin
pr sakrificn
Inovacioni
Kuratko dhe elsch numrojn katr karakteristika qensore t ndrmarrsit :
Njohja e shansave n treg
Gadishmria pr pranimin e rrezikut
Aftsia pr t siguruar resurset ( burimet) pr investim
Aftsia pr t menaxhuar biznesin

PROFILI I NDRMARRSIT

Zimmerer dhe Scarborough ( 1998) : nj person q krijon nj biznes duke u ballafaquar

me rrezikun dhe duke synuar realizimin e fitimit dhe rritjen e biznesit duke prfituar nga
shansat dhe aftesia pr t siguruar dhe menaxhuar resurset ( burimet) .
Ndrmarrsi i lviz burimet nga nj fush me fitim m t ult n nj fush me fitim m
t lart prfshir ktu njerzit, objektet, materialet dhe paran.(D.Stoks, 29, 2003)

MJEDISI / RRETHINA E BIZNESIT T VOGL DHE T MESM

Mjedisi miqsor dhe krcenues

Mjedisi makro( niveli nacional/ shtetror dhe ndrkombtar) dhe mjedisi mikro
(niveli lokal).
Mjedisi nacional/ ndrkombtar ka t bj me poltikat ekonomike t nj vendi
( taksat, kredia, valuta, stabiliteti makroekonomik inflacioni, valuta,
punsimi,ndryshimet socio-demografike, ndryshimet teknologjike)
Mjedisi lokal ( mikro) ndrlidhet me kushtet sociale dhe ekonomike n lokalitete
t caktuara apo n sektor specifik si dhe me nevojat e konsumatorve.

3
 RRETHINA

KONKURENTT

RRETHINA RRETHINA
POLITIKE EKONOMIKE

KOMPANIA
JON

FURNIZUESIT - Produkti KONSUMATORT

- Shrbimi
- Organizimi

FAKTORT SISTEMI
SOCIAL FINANCIAR

ZVENDSUESIT
Produktet /
Shrbimet

MENAXHIMI I RREZIKUT N NJ BIZNES

Risku sht definuar si nj ngjarje e mundshme q ndodh dhe q ka implikime

negative ne ndrmarrje.
Rreziku sht element faktual fundamental i jets s nj biznesi
Rreziku mund t ket domethnie t ndryshme pr njerz t ndryshm, por donjra nga
kto rreziqe mund t ket pasoja t pa-evitueshme financiare.
Rreziqet jan ose t brendshme ose t jashtme pr organizatn dhe se disa nga kto
rreziqe sht e pamundur t kontrollohen.

Menaxhmenti i riskut sht proces i cili merret me menaxhimin e probabilitetit

ose ashprsis negative t rasteve n nj gam apo brenda kufinjeve t percaktuar
nga ndrmarrja.
Rreziku: sht definuar si nj ekspozim i gjasave (shanseve) pr humbje. Rreziku
gjithashtu sht definuar si nj mundsi e paraqitjes s nj ngjarjeje jo t favorshme
si dhe potencialit t mundshm pr implikimet e saj n ndrmarrje.

Menaxhimi i rrezikut sht proces i menaxhimit t mundsis s paraqitjes s

nj ngjarje jo t favorshme deri n nj shkall t pa-pranueshme apo brenda
kufinjve t caktuar nga nj ndrmarrje.

4
 Sistemi i menaxhimit te riskut sht nj metod q n mnyr sistematike bn
identifikimin, vlersimin dhe menaxhimin e risqeve qe prballet ndrmarrja.

Analiza e mundesive pr rrezikun sht nj proces i identifikimit t rrezikut.

Me rastin e kryerjes s analizave pr rreziqet duhet t pytemi:
1. far sht nj ngjarje me rrezik?
2. Cilat jan shkaqet q shpiejn deri tek nj rrezik?
3. Si monitorohen rreziqet?

LLOJET E RREZIQEVE
Ngjarjet natyrore
Rrethanat politike
Rrethanat ekonomike
Teknologjia
Sjellja e njerzve
Mardhniet legale dhe komerciale
Shtrirja, struktura menaxheriale dhe kontrolli
Nga kjo shtrohet pyetja se cilat burime t vlerave nevoiten t mbrohen?
Asetet fizike Toka, ndrtesa, paisjet dhe inventari (malli)
Asetet fizike Parat e gatshme, parat e pritshme, borxhi, investimet, ekuiteti.
Asetet e konsumatorve Konsumatort, kanalet dhe filialet
Cilat burime t vlerave nevoiten t mbrohen?
Puntori dhe furnizuesi i aseteve Puntort, furnitort dhe partnert
Organizimi i aseteve Strategjia, njohurit, vlerat, sistemet, inovacionet dhe emrat e
firmave.

Nga mos menaxhimi i mire vjen deri te shfaqja e pasojave t mundshme t rreziqeve
t cilat mund t veqohen :

Performanca (rezultatet) e dobt

Informimi jo adekuat
Humbja e theksuar e klientve dhe furnizuesve
Humbja e tregut
Aplikimi jo-efikas
Humbja e moralit
Strategjit e vjetrsuara apo t paqarta
Kostot e tepruara
Vlersimi i rrezikut
Me rastin e vlersimit t rreziqeve duhet shtruar pyetjet ne vazhdim:

1. Prse dshironi t njoftoheni lidhur me shkalln e rrezikut?

2. far do t vlersoni?
3. Si do t bni nj vlersim t till?
4. Ku do t bhet vlrsimi i caktuar i shkalls s rrezikut?
5. Kur do t bhet nj vlersim i till?

5
 Risk Management Feedback Loop

Identify, assess and prioritize risks

Identifikimi, vlersimi dhe prioritetet e rezikut
Develop
Zhvillimi i
Strategies
Rishikimii Procedurave strategjive
and policies
dhe Politikave politikave per
to measure
Revise te matur
risk
policies and reziqet
procedures

Dizajnimi I
politikave dhe Design
procedurave policies and
Test per zbutjen e
effectiveness Testet procedures
reziqeve
and evaluate efektive dhe to mitigate
results. vlersimi I risks.
rezultateve

Caktimi dhe zbatimi I pergjegjesis

Implement and assign Responsibility

Identifikimi i zonave kritike n resikun e ndrmarrjeve

Tre reziqet m t mdha n operacionet e rrezikut jan :

Risku Operative
Risku Financiare
Risku Strategjik

Rreziku operacional -Ky rrezik sht nj funksion i kontrolleve t brendshme, sistemet

e informacionit, integritetin e punonjsve dhe proceset operative
Ato prfshijn:
1. Risku i kredive
2. Riskun e transaksioneve
3. Riskun e mashtrimit
Risku i Kredis: prmbledh humbjen e t ardhurave qe rezultojn
nga ndrmarrja dhe n paaftsin e tyre pr t mbledhur t ardhurat
e parashikuar t interesit si dhe humbjen e kapitalit.

Risku i transaksioneve: ngritet n baza ditore n ndrmarrje si

transaksionet q jan proceduar, ato jan t larta pr ndrmarrjet,
ato trajtojn nj volumi te lart t transaksioneve t vogla t
prditshme

6
 Risku i mashtrimit: i referuara si rrezik integriteti, rreziku
mashtrimit sht rreziku i humbjes i t ardhurave ose t kapitalit, si
rezultat i qllimshm i mashtrim nga nj punonjs apo klient

Ndrmarrjet ballafaqohen me rrezikun e misionit nse ato nuk bjn definimin e qart t
cakut n treg.
Ndrmarrjeve mundet gjithashtu tiu mungoj mekanizmi i t siguruarit, sepse shrbimet e
caktuara financiare shkojn n drejtim t grupit t caktuar (n shnjestr) t njerzve

Rreziku financiar

Risku i likuiditetit: sht mundsia e efekteve negative n interesin e pronarve,

konsumatorve dhe t partnerve tjer t institucioneve mikrofinanciare

Risku i tregut: perfshin riskun e norms s interesit, riskun e valutes se huaj

dhe riskun e investimeve.

Ndrrimi i riskut te jashtm: sht e mundshme pr humbjen e t ardhurave ose kapitalit

q vjen nga luhatjet vlerave te valutave te jashtme.

Rreziku strategjik -Prfshin rreziqe t brendshme dhe ato vendime negative q

merren nga bizneset ose zbatimi i atyre vendimeve , udhheqje t varfr, ose
joefektiviteti i qeverisjes dhe i mbikqyrjes

Risku i qeverisjes: i lidhur me qeverisjen joadekuate apo nj struktur t

qeverisjes s dobt.

Risku i reputacionit: i referohet rrezikut t ardhurave ose t kapitalit q

lindin nga opinioni negativ publik, i cili mund t ndikoj ne aftsin e
ndrmarrjes pr t shitur prodhimet dhe shrbimet e tyre ose qasjen e tyre n
fondet e kapitalit ose fondet e parave te gatshme. Ky sht rrezik i humbjes s
klientve, furnitorve dhe partnerve si rezultat i reputacionit t dobt t nj
ndrmarrje.

Risku i mjedist t jashtem n biznes: i referohet rreziqeve t pandar t

aktivitetit biznesore t ndrmarrjes dhe t mjedisit t jashtm t biznesit
Risku i regullatorit dhe pershtatshmris legale: lind nga shkelja ose jo-
prputhshmria me ligjet, rregullat, rregulloret, praktikat e parapar, ose
standardet etike, q ndryshojn nga vendi n vend.
Egzistojn edhe rreziqe te cilat vin si pasoje e ambientit fizik e ato mund t jen :
Disa zona jan t predisponuara ndaj rrezikut nga fatkeqsit natyrore si jan:
vrshimet, ciklonet (errat e fuqishme) apo thatsia.
Llojet e tilla t katastrofave dmtojn shtpit, ndrmarrjet, kanalet e hyrjes s t
ardhurave dhe operacionet .

7
 RREZIQET ME T CILAT BALLAFAQOHEN
NDERMARRJET

Institucional
Misioni social
Misioni komercial
Varshmria

Operacional Men. F. pr:

Kredi Asetet dhe detyrimet
Mashtrim Norma e interesit
Siguri LLOJET E Kmbimi valutor
RREZIQEV Rreziku ndaj
Transakcion
E likuiditetit

Rreziqet e jashtme Menaxhime t tjera

Rregullativat, financiare
Konkurenca Mos-efikaciteti
Shtrirja demografike Integriteti i sitemit
Mjedisi fizik

8
 MUNDSIT PR PARANDALIMIN E RREZIKUT

Egzistojn katr mnyra sesi ti prgjigjemi rrezikut: shmangia, paksimi, transferi dhe
pranimi i tij.
-Shmangia e rrezikut e eliminon rrezikun prmes shmangies ose heqjes dor nga
aktivitetet t cilat jan me rrezik. Disa rreziqeve nuk mund tju shmangemi, por ato mund
t reduktohen me veprime t kujdesshme t parandalimit, si ndodh me prdorimin e
masave mbrojtse dhe masave t sigurise, kur t perdorim materiale t rrezikshme.
- Paksimi i rrezikut e minimizon rrezikun, duke prdorur metoda t ndryshme, pr m
tepr pr t paksuar gjasat e ndodhive t dmshme.
- Transferi i rrezikut i kalon pasojat e rrezikut n nj individ apo organizat tjetr, t cilt
jan jasht biznezit tuaj. Sigurimet jan forma m e mir e transferit t rrezikut, kur nj
kompani tjetr do te paguaj n rast t dmit.
- Pranimi i rrezikut prfshin pranimin e rrezikut dhe t pasojave, n rast t ndodhive jo t
mira. Teoritikisht, pranimi i rrezikut sht zgjedhje e planifikuar dhe e menduar. N
prgjithsi, pranimi i rrezikut sht i menduar ather kur, pr m tepr, rreziku i humbjes
s mundshme, financiarisht nuk sht edhe aq e rndsishme pr biznesin, ose kur
kostoja e sigurimit nga dmi sht shum e kushtushme.
Egzistojn katr kategori t rrezikut t cilat duhet t studijohen: rreziku operacional,
rreziku pronsor, rreziku i personelit( t punusuarit) dhe rreziku q ka n qendr
konsumatorin. Secila katergori e rrezikut prmban rrezik me potencial humbs, i cili
mund ta shkretoj biznesin tuaj.
Rreziqet vepruese(operacionale) jan ato pasiguri t cilat e sfidojn biznesin gjat
operimeve normale. Menaxhmenti efikas kerkon nga ju q t jeni t vetedishm( t
informuar ) pr ambientin dhe kushtet n t cilat zhvillohet biznesi juaj, ose pr ata
faktor q nse do t ndryshojn, mund t dmtojn biznesin tuaj. Rreziqet operacionale
vargohen nga shtjet makroekonomike deri te ato mikroekonomike. Ketu prfshihet:
recesioni, ndryshimet legjislative dhe t tregut, vjetrsimi i produkteve(afati I skadencs),
ndryshimet n konkurrenc, humbja( ose vdekja e puntorve kryesor).
N prgjithsi nga kto rreziqe nuk mund t sigurohemi, kto rreziqe vetm mund t
minimizohen, prmes informacionit dhe planifikimit. Prandaj, krkohet nj monitorim i
prhershm i ktyre sferave, n mnyr q t reagojm shpejt n raste t paraqitjes s
ndodhive t dmshme.
Minimizimi i rrezikut nga humbja e puntorve ky sht menaxhment i mir. Ju duhet q
n mnyr aktive ti trajnoni njerzit pr detyra t shumlllojshme dhe vazhdimisht t bni
prsosjen profesionale t puntorve tuaj.
Ju mund ta zvogloni rrezikun nga vdekja e puntorve ky, duke e br sigurimin e jets
s tyre. Nj hap i till, q shum her harrohet n bizneset e vogla sht edhe sigurimi i
humbjes s pronarit i vetes tuaj.
Shum njerz mendojne pr rrezikun e prons vetm ather kur prmendet menaxhimi i
rrezikut. Ky sht nj shkatrrim( destrukcion) potencial, ose humbje e disa aseteve fizike
t biznesit. Me gjas, m s lehti sht q t mbrohemi dhe t sigurohemi kundrejt
humbjes s pasuris. Pa pasur parasysh se a sht mbrojtje nga zjarri, system i siguris,
ztrategji e mbrojtjes s keshit, ose sigurim i sistemit kompjuteristik, ju duhet ti
identifikoni rreziqet potenciale dhe te dilni me nj plan pr zvogelimin e ekspozimit t
rrezikut, duke prfshir rrezikun nga humbja totale.

9
 Rreziqet e puntorve shum leht mund t konsiderohen si rreziqe operacionale. M hert
folm pr mundsin e humbjes s puntorve ky. T punsuarit gjithashtu jan t
involvuar n rreziqet e prons. Edhe pse ne nuk duam t mendojm pr vjedhjen dhe
vandalizmin e puntorve, megjithat, ajo mund t ndodh, prandaj duhet ndrmarr masa
mbrojtse. Puntort mund t sigurohen kundr rreziqeve, deri n nj shkall t caktuar,
prmes kontratave ose polisave t sigurimit. Mnyra m efikase pr mbrojtje nga rreziqet
e puntorve sht zgjedhja e jujdesshme dhe mbikqyrja e tyre. Me rritjen e biznesit, sht
e rndsishme gjetja dhe trajnimi i puntorve shtes. sht m rndsi t madhe nse ata
jan t aft dhe t ndershm.
Njri aspect i sistemit t kontrollit sht mekanizmi t cilin ju e prdorni pr kontrollin e
brendshm dhe mnura se si e bni mbikqyrjen e puntorve tuaj.
N nj an, puntort tuaj presin nga ju besim dhe confidence rreth aftsive t tyre. N
ann tjeter, ju duhet ti mbikqyrni dhe kontrolloni veprimet e tyre, pr ta ruajtur veten dhe
biznesin tuaj. Ajo q ndrlidhet me kt sht programi i marrdhnieve me puntor.
Sidoqoft, shum ndrmarrs nuk e shohin, ose e minimizojn rndsin e pasjes s
marrdhnieve t mira me puntor q t keni nj biznes t suksesshm. Puntort tuaj
jan burimi kryesor i mirqenjs s biznesit tuaj, prandaj ashtu edhe duhet t trajtohen.
Mbajtja e marrdhnjeve te mira me ata do t zvogloj ekspozimin tuaj ndaj rreziqeve t
puntorve.
Form tjetr e rrezikut t puntorve sht lndimi n pun. Biznesi sht prgjegjs q t
ofroj nj ambient t sigurt pr biznes dhe pr puntor. Shumica e shteteve
perndimore e praktikojn nj lloj t kompenzimit t puntorve, n rast lndimi k pun,
duke ju ofruar mbules sigurimi, megjithat, kompanit mund ti ekospozohen rrezikut n
masen e cila shkon prtej asaj q u sht paguar me kto sigurime.
Rreziqet e fokusuara n konsumator gjithashtu mund t paraqiten n forma t ndryshme.
Nj rrezik i pastr, i cili prgjithsisht mbulohet nga sigurimi, sht nse konsumatori
lndohet n objektet tuaja. Pr aktivitetet n shitjen me pakic, vjedhja nga konsumatori
sht tepr e mundshme, por kjo ndrlidhet me rrezikun e pasuris. Rreziku m i madh,
q shoqrohet me konsumator, sht n sfern e prgjegjsis ndaj rrezikut n produkte
dhe shrbime krkon monitorimin e vazhdueshm t kualitetit t veprimeve tuaja. Pr
aktivitetet n shitjen me pakic, vjedhja nga konsumatori sht tepr e mundshshme, por
kjo ndrlidhet me rrezikun e pasuris. Rreziku m i madh, q shoqrohet me
konsumator, sht n sfern e prgjegjsis t produkteve dhe t shrbimeve.
Rreziku i vazhdueshm i konsumatorit sht ather kur ai m nuk blen tek ju, ose kur
nuk paguan pr at q e ka bler. Mnyra e vetme pr reduktimin e ktij rreziku sht ti
dalloni konsumatort tuaj dhe ti vzhgoni ata pr s afrmi. Fatkeqsisht, shum biznese
t cilat jan n rritje e sipr prqendrohen n rritjen e shitjeve dhe t numrit t
konsumatorve t rinj, pa u fokusuar n dshirat dhe n afsit paguese t
konsumatorve.
Gjat gjith ktij paragrafi, ne kemi br fjal pr siguracione, pa hyr n detaje
specifike. Egzistojn disa lloje t sigurimeve. N q t gjith jemi t njohur me sigurimin
e jets dhe me sigurimin nga zjarri. Ve ksaj, ekzistojn shumllojshmri e sigurimeve
t mundshme t shkaksive(sausalty), kredis (credit), ndrprerjs s biznesit (business
interruption), borxhit ( liability), garancis (surety), dhe banikris (fidelity).
Siguracioni sht i komplikuar dhe i shtrenjt, ndrsa mund t ket njrn nga kto tri
forma: vetsigurimi, bashkesigurimi dhe sigurimi i plot. sht me rndsi t cekim

10
faktin se derisa rreziqet e nn-siguruara(under-insuring) jan t dallueshme pa vshtirsi,
mbi sigurimet (over-insuring) gjithashtu mund t shkaktojn vshtirsi financiare.
Vetsigurimi sht marrje e rrezikut, nga biznesi, pa e involvuar ndonj kompani t
sigurimit. Kjo sht e njjt sikurse kur ske sigurim fare. Derisa shum kompani t
mdha kan rezerva t mjaftueshme t keshit ose asete q e mundsojne kt, shume
kompani t vogla nuk e kan kt mundsi. N realitet, rreziku i cili as nuk sht i njohur
e as i pranuar sht vetsiguria.
asja e bashksigurimit krkon nga ju q t merrni nj pjes t paradeterminuar t
rrezikut, zakonisht n form t zbritur. Kjo do t thot se ju jeni prgjegjs pr pagesn e
pjess s par t dmit.
Plani operativ do t prfundoj jo vetm m identifikimin e rreziqeve t parashikueshme
dhe t rndsishme, por edhe me prezentaimin e strategjis tuaj t menaxhimit t rrezikut,
prezaentimin e portofolit t siguracioneve dhe t planit t pasigurive. Plani i
pasigurimeve t specifikoj se cilt hapa do t ndrmirren n rast t humbjeve
signifikante, t pjesshme ose t plota. Plani nuk ka nevoje t jet i gjat. Nuk ka nevoje te
identifikoj secilin rrezik, por duhet t identifikoj rreziqet m kryesore, t cilat mund ta
dmtojn biznesin tuaj. Ai duhet t jet gjithprfshirs, me shkrim dhe rregullisht i
rishqyrtueshm. N vijim do ta paraqesim listn e plot t pasigurive, e cila nxjerr n pah
lmit kye t shqetsimeve n biznesin tuaj.

shtjet n Planin e pasigurive

1.Sferat dhe zbutja e rrezikut

a) Rreziqet operacionale
1. Alternativat e siversifikimit?
2. Trajnimi I kombinuar I puntorve?
3. Sigurimi I puntorve ky ?
4. Mbrojtja e sistemeve dhe shnimeve kompjuteristike ?
b) Rreziqet n pasuri
1. Alternativat e sigurimit pr katastrofa natyrore, vjedhje dhe dmtime?
2. Sistemet kundr vjdhjeve dhe dmtimeve fizike ?
3. Dalja nga prdorimi ?
c) Rreziqet e fokusuara n t punsuarit
1. Zgjedhja e kujdesshme, tranimi dhe mbikqyrja e puntorve?
2. Mjedisi i sigurt pr pun?
3. Procedurat e kontrollit t brendshm ?
4. Marrdhniet me puntor ?
d) Rreziqet e fokusuara n konsumator
1. Lndimet e konsumatorve ?
2. shtjet e t metave t produktit/ shrbimit ?
3. Borxhet e konsumatorve dhe shtjet e varsis nga nj konsumator ?

2). Gjersia dhe thellsia e mbuless s sigurimit

11
 a). Efikasiteti i shpenzimeve / vlera e poliss s sigurimit ?

3). Plani gjithprfshirs i pasigurive

a). Strategjit vepruese pr zbutjn e rreziqeve ?
b). Veprimet t cilat duhet ndrmarr n rast t paraqitjes s dmit(nj apo m
shum raste?)
c). Veprmit t cilat duht ndrmarr n rast t paraqitjes s humbjes
katastrofale(totale) ?

LITERATURA

1. Menaxhimi i riskut dhe sigurimet Xhevat Bakraqi

2. Ndermarresia Safet Merovci
3. Hulumtim ne internet

12