SADRAJ

Uvod 1. Osnovni ciljevi vrenja uviaja .......................................................................................... 3 2. Subjekti koji uestvuju u vrenju uviaja ........................................................................... 4 2.1. 3. 4. Organizacioni i tehniki uslovi za uspjeno vrenje uviaja....................................... 5 (pripreme za vrenje uviaja)................................................................................................. 5 Obezbjeenje lica mjesta .................................................................................................... 6 Faze uviaja ........................................................................................................................ 7 4.1. 4.2. 4.3. 5. 6. 5.1. Prethodne mjere i radnje ............................................................................................. 7 Statika faza ................................................................................................................ 7 Dinamika faza (UVIAJ RUKAMA) ....................................................................... 9 Zapisnik o uviaju ..................................................................................................... 10

(ruke u epovima uviaj oima) ......................................................................................... 7 Dokumentovanje uviaja .................................................................................................. 10 Zakljuak .......................................................................................................................... 12

Literatura .................................................................................................................................. 13

Uvod
Uviaj se preduzima kada je za utvrivanje ili razjanjenje kakve vane injenice u postupku potrebno neposredno opaanje. Uviaj predstavlja temelj krivinog postupka i on je najpouzdaniji nain utvrivanja injenica u krivinom postupku. Radnje uviaja izuava heuristika kirminalistika. Uviaj uz rekonstrukciju, pretresanje stana, stvari i lica, privremeno oduzimanje predmeta, vjetaenja-ekspertize i sasluanje osumnjienog spada u takozvane radnje dokazivanja. One predstavlja istovremeno i kriminalistiko-operativnu radnju jer uviajem traimo i osiguravamo tragove, krivinog djela koji e pomoi rasvjetljavanju mnogih okolnosti i pronai uinioca. Istrana, odnosno, radnja dokazivanja na mjestu izvrenja krivinog djela koja ima za cilj da se neposrednim zapaanjem uz pomo metoda kriminalistike taktike i tehnike uoe, prkipe i fiksiraju materijalni dokazi znaajni za krivini postupak. Krivina djela kod kojih se vri uviaj su: ubistva, terorizam, diverzije, sabotae, silovanja, provalne krae, saobraajne nezgode i druga krivina djela, tj. gdje je neposrednim opaanjem mogue uoiti tragove i predmete krivinog djela.

1. Osnovni ciljevi vrenja uviaja

U osnovne ciljeve vrenja uviaja ubrajamo: pronalaenje odgovora na glavno pitanje kriminalistike: ta se desilo, odnosno utvrivanje da li postoji krivino djelo ili ne postoji; utvrivanje vrste krivinog djela; pronalaenje dokaza koji ukazuju na: nain izvrenja krivinog djela (MOS), put dolaska ili odlaska jednog ili vie izvrilaca i njihovo kretanje na licu mjesta, okolnosti koje omoguavaju utvrivanje, odnosno razjanjenje uzroka i uslova krivinog djela; pronalaenje tragova i predmeta koji omoguavaju identifikaciju uinioca; pronalaenje identifikacionih tragova kojima se mogu ustanoviti upotrebljena orua, oruja krivinog djela, odnosno predmeti koji su korieni prilikom izvrenja, ili bar tragovi za odreene grupne pripadnosti pomenutih predmeta; pronalaenje tragova i predmeta koji omoguavaju utvrivanje identiteta rtve; predmeti koji su namjerno ostavljeni na licu mjesta radi fingiranja krivinog djela (npr. provalne krae i dr.); utvrivanje vrste i veliine tete, koja je prouzrokovana krivinih djelom; kontrola i provjera dokaza kojima se raspolae; obezbjeenje od pomjeranja, unitenja i fiksiranja svih relevantnih materijalnih informacija primjenom zapisnika i drugih metoda u skladu sa ZKP-om (fotodokumentacija, video zapis i dr.).1 I na samom kraju kao najbitnija stavka jeste da se snimi postojee stanje raspoloivih tragova koji mogu pomoi u rasvjetljavanju krivinog djela i pronalaenju i hvatanju njegovog izvrioca.2

1 2

Bokovi, M., i Bokovi, A.: Kriminalistika, Fakultet za bezbjednost i zatitu, Banja Luka, 2007, str. 55. Bokovi, M.: Kriminalistika metodika, Policijska akedemija, Beograd,2005, str. 22.

2. Subjekti koji uestvuju u vrenju uviaja

U subjekte koji uestvuju u vrenju uviaja ubrajamo: Tuilac u istrazi koju on sprovodi; OSL MUP-a kriminalistiki inspektor, moe u istrazi izvriti uviaj nakon obavjetenja tuioca; Sudije (prema fazi postupka i teini krivinog djela); za prethodno sasluanje nakon podizanja optunice vijee na glavnom pretresu; sudija ili predsjednik vijea, odnosno lan vijea van glavnog pretresa, kao i Kriminalistiki tehniar (posebno bitan); Vjetaci raznih struka u konkretnom sluaju; Uniformisani radnici koji obezbjeuju lice mjesta i izlaze prvi na mjesto kriminalnog ina.

Slika 1.Vrenje uviaja teko ubistvo Izvor: MUP Republike Hrvatske 4

2.1. Organizacioni i tehniki uslovi za uspjeno vrenje uviaja (pripreme za vrenje uviaja)
Organizacija policije u policijskim stanicama (PS), za brz izlazak na lice mjesta (LM); Deurstvo ovlaenog slubenog lica OSL kriminalistiki inspektor, kirminalistiki tehniar, tuilac, sudija i svakako posjedovanje brojeva telofona; Posjedovanje brojeva telefona advokata i vjetaka; Stalna spremnost tehnike opreme (neseseri, fotoaparati, video kamere, reflektori za osvjetljenje lice mjesta (LM), baterijske lampe, pantljike, lupe i druga poveala, material za fiksiranje tragova, usisivai mikrotragova, vree za pakovanje tragova i predmeta i dr.); Pas traga kada postoji potreba traganja za izvriocem; Posebno uviajno vozilo, koje posjeduju savremene policije svijeta.

Slika 2.Neseser za vrenje uviaja Izvor: MUP Republike Hrvatske

Slika 3.Savremeno uviajno vozilo Izvor: Njemaka savezna sluba za kriminal 5

3. Obezbjeenje lica mjesta

Obezbjeenje lica mjesta podrazumijeva: to bri izkazak uniformisanih radnika na mjesto dogaaja klju uspjeha; opti pregled lica mjesta (orjentacija i dolazak do zakljuka kako se desilo), bez pomjeranja stvari i odreivanja prostora koje ono obuhvata; pruanje pomoi povrijeenim licima; otklanjanje neposredne opasnosti od poara i eksplozija (blokada prostora, iskljuenje struje, zatvaranje plina i dr.);3 prikupljanje obavjetenja od oevidaca vrlo bitno (zadravanje, upuivanje); obiljeavanje lica mjesta trakom i spreavanje ulaska u obiljeeni krug sa ciljem ouvanja predmeta i tragova od pomjeranja ili bilo kakvih promjena, tj. blokada prostora, bilo da se radi o otvorenom ili zatvorenom prostoru ui i iri krug -50 100 m, mada nema pravila (npr. avionska nezgoda, eljeznika nezdoga); preduzimanje mjera na lienju slobode osumnjienog lica ako se tu nalazi i davanje podataka rukovodstvu oko organizacije potjere; zatita tragova od unitenja (kia, snijeg, jak vjetar, jako sunce i sl., nain ulaska u krug zatite (tacne i cigle za pokrivanje tragova); raport rukovodiocu ekipe (tuiocu, sudiji, krim. inspektoru); i razni drugi poslovi.

Slika 4.Obezbjeenje lica mjesta Izvor: MUP Republike Hrvatske

Krivokapi, V.: Kriminalistika taktika, Policijska akedemija, Beograd, 2005, str. 34.

4. Faze uviaja
4.1. Prethodne mjere i radnje
Odakle zapoeti uviaj? U pravilu kada se radi o malom prostoru uviaj zapoeti od centra prema periferiji, kada je mjesto dogaaja veliko zapoeti uviaj od periferije prema centru. U pravilu smjer odreujemo prema stranama svijeta (u skicu se oznai sjever). Nakon dolaska i pregleda mjesta dogaaja zapoinje se sa uviajem. Uviaju se prilazi smireno i treba ostati smiren, ne smije se dopustiti da se zbuni da ne zna ta treba raditi. Prethodne mjere i radnje odnosno orijentaciono informativne obuhvataju: pribavljanje izvjetaja o sprovedenim radnjama obezbjeenja lica mjesta i drugim bitnim okolnostima; sasluanje lica zateenih na licu mjesta; orijentacija na licu mjesta (po potrebi podjela sektora za vrenje uviaja ukoliko je irok krug npr. avionska nezgoda); organizovanje potrage za uiniocem i koordiniranje operativno-taktikih i istranih radnji u tom pravcu, ukoliko za to u datom sluaju ima dovoljno osnova.

4.2. Statika faza (ruke u epovima uviaj oima)

Ova faza uviaja ima za cilj da se trajno fiksira zateeno injenino stanje i da se obezbijede predmeti i tragovi od unitenja i oteenja, tj: pregled i opisivanje lica mjesta kao i sainjavanje biljeki i video zapisa; pregled zatvorenog prostora (namjetaj, pokustvo); analiza injeninog stanja i misaona rekonstrukcija krivinog djela (kako je izvreno); obiljeavanje predmeta i tragova krivinog djela primjenom brojanih oznaka (1,2,3...);4 ko prvi ulazi u krug i na koji nain (rukavice se stavljaju na ruke da se ne bi ostavili svoji tragovi papilarnih linija, a to se tie obiljeavanja stopala, koriste se razne boje
4

Maksimovi, R.: Kriminalistika taktika, Policijska akademija, Beograd, 2000, str. 87.

i sprejevi kako bi se taj trag razlikovao od drugih tragova koji se nalaze u oznaenom prostoru, tj. na mjestu ivrenja krivinog djela); mjerenje razdaljina izmeu predmeta pronaenih na licu mjesta, njihove veliine, utvrivanje meusobnog odnosa i njihovo detaljno opisivanje; skiciranje (kroki), fotografisanje i video snimanje cinjeninog stanja; traenja odgovora na osnovna pitanja u vezi sa uviajem i to: nain dolaska izvrioca na lice mjesta; kretanje izvrioca na licu mjesta (tragovi stopala); vrijeme bavljenja izvrioca na licu mjesta; tano mjesto gdje je izvreno krivino djelo; mjesto i vrijeme nastupanja posljedica; atmosferske prilike za vrijeme izvrenja krivinog djela vrenja uviaja; sredstva izvrenja (da li su u pitanju, otri ili tupi predmeti, orue ili oruje, pajseri npr. kod provalnih kraa i dr.); MOS (modus operandi sistem); broj ljudi na licu mjesta u vrijeme izvrenja, nain njihovog kretanja i kakva im je bila uloga (radi eliminacije lica); tano vrijeme izvrenja krivinog djela i poloaj izvrioca u vrijeme izvrenja krivinog djela (radi njegovog traganja); sva mjesta odakle se moglo vidjeti i uti ono to se deavalo na licu mjest a (slijepi i gluvi oevidac); postoje li svi tragovi i da li se nalaze (lee li) na pravom mjestu (moda su namjerno pomjereni ili ak uklonjeni); sledea stavka je jedna od bitnijih a to je, da li je na licu mjesta ostala stvar izvrioca (upalja, lina karta, cigareta, opuak, olovka, novanik, ealj..., jer na osnovu vjetaenja moemo ustanoviti ije su to stvari); postoje li ostale indicije na mjestu dogaaja; veliina nanesene tete; motiv izvrenja krivinog djela (osveta, ljubomora, koristoljublje, mrnja...); put kojim se izvrilac udaljio sa lica mjesta (stopala, tragovi pneumatika); vrenje pregleda nad osumnjienim licima; kome sve dozvoliti da prisustvuje uviaju radi praenja reakcije.

Neki autori smatraju daje statika faza uviaja gotova ako se na nju da odgovor na dvadesetak pitanja. 8

4.3. Dinamika faza (UVIAJ RUKAMA)

Dinamika faza uviaja predstavlja nastanak vrenja uviaja i sastoji se u detaljnom pregledu mjesta izvrenja krivinog djela, odnosno u pomjeranju, pakovanju i fiksiranju stvari i predmeta. Naruava se dotadanji izgled lica mjesta, radi pronalaenja mikrotragova. Izazivaju se i fiksiraju latentni tragovi tj., (injenje tragova vidljivim), poput tragova papilarnih linija, tragova usana i drugih mikrotragova. Mulairaju se tragovi obue i utiskavanja orua u podlogu. U ovoj dinamikoj fazi uviaja je takodje jako bitno pronalaenje, fiksiranje i pakovanje biolokih tragova koji se mogu vjetaiti DNK-a metodom. Ovi tragovi i predmeti pronaeni na licu mjesta (LM), pakuju se u posebne ambalae kao to su: papirne vree i vreice, plastine vreice, epruvete raznih veliina i druga namjenska ambalaa.5 Tako spakovani predmeti se paljivo obezbjeuju i alju na dodatnu analizu i vjetaenja. Sve ovo naravno ne bih bilo mogue uzeti i spakovati bez kriminalistikog tehniara koji je najbitniji u vrenju uviaja. On dakle treba prvi da ulazi na lice mjesta zajedno sa trasologom, odnosno vjetakom odgovarajue struke i rade zajedno na pronalaenju i obiljeavanju svih moguih tragova koji se tu nalaze kao i na njihovom daljem pakovanju kao to sam ve rekao, radi daljeg vjetaenja. Svi pronaeni tragovi i predmeti u dinamikoj fazi uviaja takodje se fiksiraju zapisniki, fotoelaboratom i skicom lica mjesta, s tim to se preporuuje da posebno znaajne tragove i predmete treba posebno fotografisati i iz raznih uglova, kako bi bile uoljive prisutne karakteristike. Fiksiraju se odreeni odoroloki tragovi, (mirisni tragovi), uz pomo usisivaa mirisa. Danas u savremenoj kriminalistici se radi na pronalaenju naina da se napravi elektronski nos koji bi i najsitnije mikrotragove mogao da vjetai. Ovdje uz sve ove prethodne navedene radnje se obavljaju i situaciona i druga vjetaenja, rekonstrukcije kriminalistikog eksperimenta i ostalih operativnih dokaznih radnji koje se provode na licu mjesta.

Miloevi, M.: Sistem dravne bezbjednosti, Policijska akdemija, Beograd, 2000, str. 178.

Slika 5.Vrenje uviaja u Zemunu Izvor: MUP Republike Srbije

5. Dokumentovanje uviaja
5.1. Zapisnik o uviaju

Sve radnje preuzete tokom uviaja moraju se dokumentovati i detaljno obrazloiti u zapisniku i u posebnom slubenom izvjetaju. Zapisnik o uviaju je procesni document koji na realan nain prikazuje zateeno stanje na mjestu izvrenja krivinog djela. Zapisnik se sastavlja po pravilu tokom vrenja uviaja, to ipak nee moi da se uradi u svakoj situaciji, pa e se sastaviti u kancelariji nakon izvrenog uviaja, uz pomo skice lica mjesta i izvrenih mjerenja koja je izvrio kriminalistiki tehniar. Podaci iz zapisnika o uviaju, fotoelaborata i skice lica mjesta moraju biti identini , jer svaka kontradiktornost u njihovom fiksiranju moe da ima ozbiljne procesne posljedice. U zapisnik se ne smiju unositi izjave lice, ve se o razgovoru sa licima sastavljaju kratke slubene zabiljeke, odnosno biljeke, poto bi to naruavalo strukturu zapisnika o uviaju kao materijalnom dokazu. Zapisnik o uviaju se sastoji iz: uvodnog, opisnog i zavrnog dijela.

10

Uvodni dio sadri: organ koji je izvio uviaj; krivino djelo povodom kojeg je vren uviaj; tano vrijeme poetka i zavretka uviaja; mjesto izvrenja uviaja; imena i svojstva lica koja su uestvovala u vrenju uviaja.

Opisni dio (najvaniji dio) sadri: promjene nastale od vremena izvrenja krivinog djela do dolaska uviajne ekipe; vremenske prilike u momentu izvrenja krivinog djela i za vrijeme vrenja uviaja; geografski poloaj i izgled lica mjesta; opisivanje vrste, poloaja, oblika, veliine i boje predmeta i tragova naenih na licu mjesta (pojedinano za svaki); precizno rastojanje izmeu predmeta i tragova u cm (oznaeno brojevima od 1 pa nadalje); nain fiksiranja i pakovanja predmeta i tragova (lijepljenje i usisavanje mikrotragova, izazivanje otisaka prstiju, uzimanje biolokih tragova krvi, sperme, pljuvake...). Zavrni dio sadri: napomene uesnika uviaja; potpis rukovodioca i zapisniara.

Sastavni dio zapisnika u pisanoj formi su: skica injeninog stanja utvrenog uviajem, (na licu mjesta se pravi kroki skica, a kasnije se sainjava kvalitetna skica sa precizno ucrtanim razdaljinama objekata, predmeta i tragova u srazmjeru 1 : 100 ili 1 : 1000., skica moe biti panoramska, vertikalna i kombinovana); Fotografisanje fotoaparatom; Fotogrametrijsko snimanje lica mjesta putem stereofotogrametrijskih kamera; Snimanje video kamerom; Makete i kompjutersko modelovanje injeninog stanja fiksiranog uviajem i dr.

11

6. Zakljuak
Kriminalistika taktika je grana kriminalistike koja je najsloenija. Uviaj po meni predstavlja najsloeniju i najodgovorniju radnju dokazivanja. Prvi uslov za uspjeno obavljanje uviaja je smirenost, maksimalna koncentrisanost i mirnoa sagledavanja svih moguih injenica. Moramo imati na umu da neke osobe izmisle krivina djela ili dogaaj kako bi prikrile neko drugo krivino djelo. Pojedinci izmiljaju krivina djela kako bi ostvarili neko pravo ili korist. Motive osvete, ljubomore, mrnje vode pojedince da poinu krivina djela. Mnogi od njih izmiljaju krivina djela da bi opravdali postupak pred nekim i dr. Svi znamo da se u danjanjoj praksi mnogi uviaji vre svega nekoliko minuta, rijetko kad par sati, medjutim kako neki profesori kau za uspjeno obavlajnje uviaja potrebno je vieasovno izlaganje svim potekoama ukoliko elimo da otkrijemo uinioca krivinog djela. Jer kako kae pionir forenzike Edmond Lokar svaki kontakt ostavlja trag, dakle samo ga treba pronai. Ukoliko to budemo slijedili i budemo uporni krivina djela nee ostati nerasvjetljena.

12

Literatura
1. Bokovi, M., i Bokovi, A.: Kriminalistika, Fakultet za bezbjednost i zatitu, Banja Luka, 2007; 2. Bokovi, M.: Kriminalistika metodika, Policijska akedemija, Beograd, 2005; 3. Krivokapi, V.: Kriminalistika taktika, Policijska akedemija, Beograd, 2005; 4. Maksimovi, R.: Kriminalistika taktika, Policijska akademija, Beograd, 2000; 5. Miloevi, M.: Sistem dravne bezbjednosti, Policijska akdemija, Beograd, 2000; 6. Simovi, M.: Krivino procesno pravo, Pravni fakultet, Banja Luka, 2004; 7. Simonovi, B.: Kriminalistika, Pravni fakultet, Kragujevac, 2002;

13