Kriminalistika kontrola podrazumijeva sistem svih organizovanih i planom predvienih operativno-taktikih mjera kojima se policija obavjetava i preduzima konkretne

mjere i radnje sprjeavanja raznih drutveno opasnih (kriminalnih) pojava, uzroka i posljedica tih pojava i stanja.

Ovo se odnosi i na udese irih razmjera, katastrofe, elementarne nepogode, nesree pri radu, prestupnike sredine, te nadziranje i praenje ponaanaja osuenih osoba iz kriminalnog miljea.
U sutini, sadrinu kriminalistike kontrole ini nadzor konkretnih kriminalnih objekata (kriminalnih sredina) i analogno tome, dogaaja u njima kao posljedicom aktivnosti pojedinih izvrilaca konkretnih krivinih djela i prekraja.

U ovaj problem ulaze dnevni i noni obilasci (patroliranje), osmatranje, racije, nadzor puteva, ulica, trgova, buvljih pijaca, eljeznikih i autobusnih stanica, metroa, graninih prelaza, prevoznih sredstava, javnih lokala, stadiona, pojedinih zgrada, ilegalnih prenoita, veih skupova, kao to su mitinzi, masovna okupljanja na sportskim dogaajima, muzikim i drugim manifestacijama.

Za kriminalistiku kontrolu je karakteristina opa sumnja da bi u odreenoj sredini ili mjestu moglo doi do kriminalnog, prekrajnog, pa i socijalno-patolokog ponaanja, ili da bi odreena osoba mogla da izvri kriminalnu radnju sa ispoljenim indicijama sasvim konkretnog sadraja. Manifestacije kriminalnih radnji, posebno hjihove tee oblike, mogue ke registrovati i pratiti kroz redovno i permanentno, prostorno i vremensko prisustvo policije.

Ovaj oblik policijskog djelovanja se realizuje kriminalistikom kontrolom.

Na taj nain se dolazi do tragova i indicija koji se obino ispoljavaju u tri elementarna oblika:

1. Tragovi i elementi tragova koji upuuju na postojanje krivinog djela;

2. Tragovi koji upuuju na materijalne posljedice, prositekle izvrenjem krivinog djela; 3. Tragovi koji upuju na sumnjivo ponaanje nekih osoba da su izvrioci krivinih djela.

Pod objektom se podrazumijeva mjesto gdje se vri kriminalna radnja.

Punkt je mjesto gdje se okupljaju ili komuniciraju osobe sklone vrenju kriminalnih radnji, gdje se proturaju ili prodaju predmeti proistekli izvrenjem tih radnji ili na bilo koji drugi nain uestalo ispoljavaju koristi steene izvrenjem kriminalnih radnji nekom od indicija u vezi sa kriminalnom aktivnou pojedinca ili grupa.

U realizaciji kriminalistike kontrole policija primenjuje svojevrsna i razliita sredstva i metode.

Meu njima posebno se izdvajaju: praenje i izuavanje pojavnih oblika kriminaliteta, procjena o potencijalno ugroenim objektima od kriminalnih napada, procjena o masovnosti i uslovljenosti kriminaliteta. Zatim, stvaranje planova sa razradom primjene sredstava kao to su: saradnja sa graanima, korienje tzv. metode legalnih izvora, analogije, raznih akcija i neposrednog zapaanja ovlaenih slubenih lica.

obavljanje patrolne djelatnosti, obavljanje pozornike djelatnosti, patrolnom djelatnou pri kontroli saobraaja, obezbeenjem sportskih i drugih manifestacija, javnih skupova i slino, intervencijama i pruanjem konkretne pomoi i zatite graanima, aktivnostima pri otkrivanju krivinih djela i njihovih izvrilaca, u razjanjavanju raznih ekscesnih situacija i ostalim slinim aktivnostima u zavisnosti od same mikrosredine.

U direktnoj je zavisnosti od strunih sposobnosti, uvJebanosti i usmjerenosti svakog operativca. Radi unapreenja kvaliteta zapaanja i verifikacije zapaenog neophodno je permanentno usavravanje OSO-a, a pri samoj realizaciji ovog oblika aktivnosti trebalo bi u potpunosti ostvariti ruko- vodnousmjeravajuu i kontrolnu funkciju OUP-a.

moralne sposobnosti za izvrenje kriminalnih radnji ispoljavanje volje za izvrenjem kriminalne radnje, posebno onih sa elementima nasilja, sumnjivo ponaanje kao indicija: problematian ivot, druenje sa osobama na loem glasu, neprestano skitanje i tumaranje, est odlazak u inostranstvo, druenje sa izvriocima krivinih dela, odlazak u objekte u kojima se skuplja kriminalno podzemlje", ranije osude, posebno za one sa elementima nasilja i imovinske delikte,

tjelesna i duevna svojstva za izvrenje konkretnih krivinih djela, gdje do izraaja dolaze vjetine i navike, ljubav prema oruju i slino, troenje abnormalnih koliina novca, vie nego to to doputa ekonomska situacija pojedinca, ali i posjed znaajnije imovine (automobili, kue, lokali) steene na sumnjiv nain, pripremanje i posjedovanje sredstava za izvrenje krivinih dela (ubistva, razbojnitva, teke krae na provalan nain i sl.), zaticanje izvrilaca na mjestima pogodnim za izvrenje kriminalnih radnji (banke, pote, menjanice, prodavnice), posebno onih koji pokazuju interes za prilike i okolnosti u takvim objektima,

odlazak iz mjesta prebivalita u vrijeme izvrenja krivinog djela u neko drugo mjesto,
promjene u ponaanju poslije izvrenja krivinog djela, pa ma ono bilo izvreno i izvan mjesta prebivalita osumnjienog,

posjete nepoznatih osoba pojedincima problematinog ponaanja na pozornikom ili patroliom rejonu.

Pri kontroli profesionalnih izvrilaca, kriminalnih grupa i kriminalnih arita primenjuju se specifina sredstva i metode uz obavezno angaovanje OSO-a sa linijskog metoda rada. U ovu grupu sredstava spadaju: operativna tehnika, operativne veze i organizovane akcije (prismotra, nadzor, racija, zasjeda).

S obzirom na primjenu odgovarajuih sredstava i metoda, objekt kontrole i unutranju podjelu rada, kriminalistika kontrola se dijeli na optu i posebnu. U optoj kriminalistikoj kontroli uestvuju sve OSO-e, a rije je o uoavanju svih indicija relevantnih za suzbijanje kriminaliteta. Ovaj oblik kontrole obavlja se svakodnevno, rutinski i sa manjim stepenom analitike procjene, kao posmatraka aktivnost pozorniko-patrolne djelatnosti.

U posebnoj, linijskoj kriminalistikoj kontroli, kao viem stepenu kontrole, primenjuju se posebne metode kroz linijski, specijalizovani (sektorski), oblik rada.
Analogno tome, oblici provoenja kriminalistike kontrole zasnivaju se na unutranjoj podjeli rada u resoru javne bezbjednosti.

Unutar linijske kriminalistike kontrole kao specijalistikog oblika djelatnosti ostvaruje se vii stepen analitike obrade, izvode se procjene ugroenosti odreenih objekata, sredina, arita i sl., izrauju se akcijski programi i operativni planovi kontrole, itd. U odnosu na kriminalistiku obradu, kontrola je vremenski gledano trajnija faza.

Za pravilno i efikasno uspostavljanje operativne kontrole bitna su tri elementa: izbor lica, objekta ili punkta za kontrolu, utvrivanje najadekvatnijeg naina obavljanja kontrole, obrada sluaja sa procjenom mogunosti na kriminalne aktivnosti. Veoma je teko dati prioritet jednom od ova tri elementa, jer su sva tri relevantna i jedan bez drugog kao podsistemi ne mogu biti u funkciji sistema kao cjeline, i samim tim pruiti garanciju za uspjenu realizaciju planom predvienih mjera i radnji.

Planovi kontrole se zasnivaju na realnim postavkama, prilagoeni su stvarnim potrebama i imaju konkretnu usmjeravajuu funkciju za svakog uesnika kriminalistike kontrole. Izrauju se za ue dijelove podruja, analogno teritorijalnom principu, prema specijalnosti i kao takvi objedinjeni su u jedan osnovni, ukupni plan kriminalistike kontrole. Sa praktinog aspekta, najbolje je sainiti linijske i sektorske planove rada, prema patrolnim i pozornikim rejonima, jer po logici stvari oni ine osnovu centralnog plana.

Prvi dio plana obuhvata: broj izvrenih krivinih djela, broj izvrilaca krivinih djela, ue lokacije izvrenja krivinih djela, vrijeme izvrenja krivinih djela (mjeseci, dani, asovi), broj problematinih osoba za koje se procenjuje da mogu postati izvrioci krivinih dela (sva dostupna saznanja) itd. Procjenu analitikih podataka na kojima se zasniva procjena dobro je svake godine posebno iskazivati i dopunjavati.

Drugi dio plana obuhvata: potencijalno ugroene objekte napada, kriminalna arita i punktove, pregledan spisak lica koja su ve osuivana, kao i drugih problematinih osoba za koje se procjenjuje da mogu postati izvrioci kriminalnih radnji, lica pod pojaanim nadzorom i slino. Taj spisak podrazumeva: adrese stanovanja, zaposlenja, prijateljske, rodbinske i kriminalne veze i njihove adrese, pregled mjesta pogodnih za izvrenje pojedinih kriminalnih radnji (silovanja, razbojnitva, pljake i sl.).

Trei dio plana sadri zadatke za realizaciju kriminalistikooperativne kontrole, metode realizacije, naine koordinacije, a posebno pri angaovanju operativnih veza , i druge rutinske zadatke u zavisnosti od konkretnih prilika i okolnosti (princip individualnosti).
U etvrtom dijelu plana navode se osobe odgovorne za izvrenje plana i realizaciju pojedinih poslova i zadataka, to se posebno odnosi na pojedine patrolne i pozornike rejone.

U prvom dijelu trebalo bi da se nalaze svi analitiki podaci koji se odnose na izvrena krivina djela: broj krivinih djela rasprostranjen po prostoru i vremenu, broj lica koja su vrila krivina djela, broj osoba koje mogu postati potencijalni izvrioci i slino. Slijedi popis mjesta na kojima se sastaju izvrioci i potencijalni izvrioci krivinih djela (mjere pojaanog nadzora i sl.). Drugi dio ovog plana sadri kratku procjenu ugroenosti prema vrstama delikata i, analogno tome, elemente usmeravanja opte i specijalistike kontrole

Trei dio sadri popis objekata sa njihovom tanom lokacijom, osobe, njihove veze sa adresama i eventualno posebne oblike specijalistike kriminalistiko-operativne kontrole.
etvrti dio plana specijalistike (linijske) kontrole sadri nain realizacije i zadatke ovog oblika kontrole, kao i konkretna zaduenja svake OSO-e pojedinano.

Analiza prakse rada OUP-a i, analogno tome, postignuti rezultati jasno ukazuju na veoma nizak stepen organizovanosti i u cjelini gledano, neadekvatan tretman kontrole u okviru ostalih operativnopreventivnih djelatnosti.
Nisu rijetki sluajevi da se patrolama policije daju zadaci u vezi sa odravanjem javnog reda i mira i bezbjednosti saobraaja, a da ak u tromjesenim i polugodinjim radnim zadacima nema ni rijei o licima pod kontrolom.

Takoer, u ne malom broju sluajeva ne potuje se plan rada te samim tim izostaju prijedlozi i odobrenja za kontrolu, pa se kontrola svodi na zapaanja OSO-a. Uz sve to neredovno se piu izvetaji o kontroli koji su, po pravilu, turi i ablonizovani, pa se stie utisak da se na terenu nita ne dogaa, a nerijetko jedna OSA ima pod kontrolom vie graana, a istovremeno ostale OSO-e i ne poznaju te graane pod kontrolom, pa onda ne udi to se u sluajevima udaljavanja takvih osoba ne obavjetava drugi OUP itd.

ne vodi se dovoljno rauna o tome da se pod kontrolu stave najinteresantnija lica sa kriminalno-operativnog aspekta (povratnici), nerijetko kontrola nije organizovana po sistemu operativnih veza, ve OSO-a samo obavlja kontrolu na osnovu linog zapaanja. Rezultat toga je nepokrivenost takvih lica permanentno u toku 24 asa,
pojedinane kontrole traju po nekoliko godina, a da o rezultatu nema tragova u pisanoj formi,

OSO, nerijetko, angauju za kontrolu lica koja su ve kompromitovana, operativne veze ili penzionisane osobe po mjesnim zajednicama, odgovorna lica u preduzeima, koja po principu automatizma prihvataju taj oblik saradnje, a u sutini njihovi izgledi za realizaciju kontrole su sumnjivog kvaliteta,
saradnja sa operativnim vezama je neadekvatna i po pravilu se svodi na opte i povremene kontakte bez vidnih razultata, s ciljem realizacije kontrole pojedinih lica nisu dovoljno eksploatisani svi oblici pozorniko-patrolne i drugih djelatnosti, pri emu bi uprava za bezbjednost saobraaja mogla da prui mnogo vee rezultate, na primer, legitimisanjem svih osoba u vozi lu, pregledom vozila i prtljaga i drugo,

nerijetko, u praksi OSO-a na svom sektoru i ne poznaje lice pod kontrolom, pa se osnovano postavlja pitanje na koji nain je OSO-a uopte ukljuena u kontrolu lica,
isto tako, dogaa se da izostaje saradnja izmeu OSO-a zaduenih za kontrolu konkretnih lica i operativnih radnika ukljuenih u operativne obrade pa, analogno tome, i nesklad u zajednikim akcijama (legitimisanje, zasjede, racije),

pored navedenih nedostataka, esto se u praksi deava da su ak i evidencije lica pod kontrolom neaurne. Na primjer, neko se odseli iz mjesta ili ode na izdravanje kazne, ili umre, a i dalje se vodi kao stanovnik tog podruja.

Otuda bi trebalo za svako lice pod kontrolom, bar jednom godinje, izvriti analizu. Pod uslovom da doemo do zakljuka da se konkretno lice ne bavi vie kriminalnom aktivnou, dati procjenu za preusmjeravanje ili ak eventualno obustaviti kontrolu. Isto tako, kontinuiranim praenjem lica moe se doi do niza operativno korisnih podataka o ponaanju, druenju, materijalnom stanju, prijateljskim i rodbinskim vezama i odnosima izmeu njih kao i o planovima i eljama pojedinaca. Razmatrajui sve dostupne podatke, koji nisu nita drugo do indicije, doli bismo do zakljuka o postavljanju verzija o moguim aktivnostima kontrolisanih lica, u emu se, izmeu ostalog, i sastoji sr analitikog praenja.