‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪:‬قا َل الُ تعالی‬

‫‪:‬مشخصات کتاب‬

‫‪ :‬نقش دین درجامعه‬ ‫نام کتاب‬

‫‪ :‬نعمت ال « وثیق‬ ‫«نویسنده‬

‫نقش‬ ‫‪145‬‬ ‫تعداد صفحات ‪:‬‬

‫دین درجامعه‬ ‫‪1385 :‬هـجری شمسی‬ ‫تاریخ چاپ‬

‫مطابق‪ 1428 :‬هـ ق‬

‫‪ :‬نوسنده‬ ‫‪ .‬ناشر‬

‫‪.‬حقوق چاپ ‪ :‬محفوظ برای نویسنده است‬

‫‪:‬بقلم‬
‫«نعمت ال « وثیق‬
‫کابل ـ مؤرخ‪21/8/1384 :‬هـ ش‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫بسم ال الرحمن الرحیم‬
‫الحمد ل رب العالمین ‪ ،‬و الصلة والسلم علی رسوله المین‬
‫وعلی آله و صحبه و من سلک سبیلهم و اقتفی أثرهم إلی یوم‬
‫‪:‬الدین أما بعد‬
‫فإن من الحقایق التی تؤمن بها أن سعادة النسان فی هــذه‬
‫الحیاة الدنیا ‪ ،‬وهی أمنه و کرامته ‪ ،‬و توفر غذائه و کسائه و‬
‫طیب مسکنه ‪ ،‬و سلمة عقله و بدنه ‪ ،‬و کمال خلقــه و طهارة‬
‫روحه ‪ ،‬هذه السعادة المنشودة لکل العقلء لتتم للنسان بحال‬
‫‪ ،‬من الحوال إلّ علی طریق السلم الصحیح عقیدة و عبادة‬
‫إیماناً و عملً صالحاً ‪ ،‬کما أن سعادته فی الخرة و هی نجاته‬
‫من النار و دخوله الجنّة مع البرار لم تکن لتتم إلّ علی هدی‬
‫‪.‬السلم الصحیح أیضاً‬
‫کما یجب لنا جمیعاً أن نعلم أن المسلمین لن یلقوا خیراً ولن‬
‫یهبهم ال عزّا و نصراً ‪ ،‬ولن شعروا بطیب الحیاة واستقرارها‬
‫ل با الرجوع إلی السلم ‪،‬والتمسک بکتاب ال و سنة رسوله‬ ‫اّ‬
‫‪.‬کما کان علیه السلف هذه المة‬
‫ومن هذه المنطلق وعملًبتوصیة الرسول الکریمصلی ال علیه وسلم‬
‫الدین النصیحة« القی أخوناالفاضل الشیخ نعمت ال کل مراد«‬
‫خریج الجامعة السلمیة بالمدینة المنورة ورئیس القسم العقیدة‬
‫‪:‬حالیاً باحدی الکلیات فی کابول محاضرة قیمة بعنوان‬
‫أثرالدین في المجتمع « باللغة الفارسیة تناول فیهـــا تعریف «‬
‫الدین لفةً و اصطلحاً ‪ ،‬ثم بین أثر الدین فـــي حیاة الناس عامة‬
‫و حیاة المسلمین بصفة خاصة مع ذکــر نماذج من تطبیق الـدین‬
‫‪.‬و أثره في المجتمع‬
‫و نظراً لهمیة المحاضرة وجودتها فإنها نالت إعجاب الحضور‬
‫المشارکین فطلبـــوا من الشیخ طبعهــا و اخراجها فـــي صورة‬
‫رسالة حتی یع ّم نفعها الخــرین ‪ ،‬وقد وفقنی ال لقـراءة الرسالة‬
‫‪،‬فوجدتها رسالة نافعة وقیمة مدعمة بالعدیدمن المثلة و الشواهد‬
‫‪.‬وإنها من أمس مایحتاج المسلمون الذین یتحدّثون باللغة الفارسیة‬
‫لذا أهیب من الخوة المحسنین أن یساعــدوا الخ نعمت ال‬
‫في طبعها و توزیعها إذ أن المساهمة في طبع مثل هــذه الرسائل‬
‫ضرب من الجهاد و التعاون علی البرّ و التقوی فضلًعن کونها‬
‫‪.‬صدقة جاریة ینفع بها المسلم بعد حیاته‬
‫‪.‬وصلی ال وسلم علی نبینا محمد و علی آلـــه و صحبه اجمعین‬
‫‪ :‬کتبه‬
‫الدکتــور ‪ /‬عبــدالباری عبدالحمید‬
‫خریج‬
‫الجامعة السلمیة بالمدینة المنورة‬
‫و‬
‫‪.‬استاد الحدیث حالیاً بجامعة کابول‬

‫)ب(‬
‫)ألف(‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫بسم ال الرحمن الرحیم‬ ‫دانشمندان ارائه گردید که مورد توجه خاصی حاضرین قرار‬
‫‪.‬گرفت‬
‫مقـدمه‬ ‫‪ :‬ــ در بخش سوالت یکی ازحاضرین سوال نمود که ‪1‬‬
‫آنچه گفته شد نهایت معقـول و دلنشین است ‪ ،‬آیا مثال زندۀ‬
‫موجود است که درکدام تاریخ و زمان تا حال تطبیق شده‬
‫الحمد ل رب العالمین والصلة والسلم علی محمد بن عبدال‬
‫!باشد ؟ در پاسخ گفته شد که بلی‬
‫‪.‬وعلی آله واصحابه اجمعین ــ و بعد‬
‫مثال و نمونۀ تطبیق دین و قانون سماوی و آنچه را که در‬
‫‪:‬در مقدمه موضوعات آتی بحث می شود‬
‫‪.‬این محفل گفته شد زمان خَیرُالقُرُون است‬
‫‪.‬ــ محتویات رساله ‪1‬‬
‫بخاطرکه پیامبر)ص( می فرماید ‪ «:‬خَیرُالنّاسِ ِقَرنِی ثُـمَ الّذینَ‬
‫‪.‬ــ باعث تحریر و سبب طبع ‪2‬‬
‫یلُو َنهَم ُثمَ الّـذِینَ یَلُو َنهَم « صحیح مسلم باب فضل الصحابة‪.‬‬
‫‪.‬ــ ا عـتــــذار ‪3‬‬
‫یعنــی بهتــرین ) نمونه ترین مردم ( مردم زمان من و زمان‬
‫صحابه و تابعین است‪.‬‬
‫‪:‬موضوع اول ــ محتویات رساله‬
‫یعنی عصروزمان پیامبر وصحابه وتابعین بهترین قرنهاست‬
‫و بعدًا کذب و دروغ ترویج میشود‪.‬‬
‫‪:‬رسالۀ حاضر به یک مقدمه وفصول چهارگانه تقسیم گردیده‬
‫ونیز تعهد شد که جواب این سوال با شرح بیشتر توضیح‬
‫‪.‬فصل اول ‪ :‬معنی لغوی و اصطلحـی واژۀ دین و اسلم‬
‫‪.‬خواهد شد‬
‫‪.‬فصل دوم ‪ :‬نقش دین درزندگی انسانها‬
‫ــ وعده ای از استادان خواهش نمودند که این موضوع ‪2‬‬
‫‪.‬فصل سوم ‪ :‬نقش دین درجامعهء اسلمی‬
‫‪.‬بشکل تحریری نگاشته وبدست رس شان قرار گیرد‬
‫‪.‬فصل چهارم‪ :‬نمونۀ تطبیق دین دراجتماع‬
‫ل العزیز‬ ‫راجع به پاسخ این سوال نیز قول دادم که انشاء ا ُ‬
‫‪.‬در فرصت مناسب به تحریر وطبع اقدام خواهیم نمود‬
‫‪:‬موضوع دوم ــ باعث تحریر‬
‫و از آن لحظه بعد به یاری ال تعالی به مسودۀ موضوع فوق‬
‫شروع نمودم که‪:‬‬
‫‪:‬باعث تحریر اینکه‬
‫اینک رسالۀ حاضر خدمت خوانند گان گرامی قرار دارد‪.‬‬
‫‪ :‬در یکی از کانفــراس ها متن رسالۀ حاضر ‪ ،‬در موضوع‬

‫‪1‬‬
‫‪2‬‬

‫نقش دین درجامعه ( از طرف بنده در محضـر استـادان و (‬

 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫موضوع سوم ــ اعتذار‪:‬‬ ‫اصل موضوع‬

‫چون مسایل شرعی باریک و دقیق است ‪ ،‬بنا ًء بـــرداشت‬ ‫‪:‬نقش دین درجامعه در چهار فصل مورد بحث قرار میگیرد‬
‫وسلیقه ها فرق میکند‪ ،‬نظریات صحیح و سالم افراد واشخاص‪،‬‬
‫جماعات و مذاهب قابل احترام است‪.‬‬ ‫قبل از داخل شدن به اصل موضوع مناسب میدانم که نقش‬
‫امید وارم خوانند گان گرامی‪:‬‬ ‫‪.‬دین را با چند مثال واضح سازم‬
‫در مورد مسایل ‪ ،‬اقوال ودلیل که از نظرشان خطـا پنداشته‬ ‫دین در جامعهء انسان نقش اساسی دارد ‪ ،‬بخاطـریکه ازطرف‬
‫میشود این جانب را برعلوهء مشوره ای نیک معذور دارند‪.‬‬ ‫‪ ،‬خداوند برای سعادت و رستگاری انسانها فرستاده شده است‬
‫درآخر از همه دوستان و برادرانیکه در رابطه به تهیهء مواد‬ ‫در واقع دین بخاطر راهنمایی انسانها ازطرف ذاتی آمده است‬
‫جهت دریافت مراجع بنده را همکاری نمودند جهان سپاس‬ ‫که روح و جسم انسان را خلق کـرده و ضروریات آینده ای‬
‫و امتنان مینمایم ‪.‬‬ ‫‪.‬انسان را نیز میداند‬
‫‪:‬مثال اول‬
‫ومن ال التوفیق‪.‬‬ ‫ــ هرشرکت وصنعتی که ماشین آلت ویا وسایل ‪ ،‬وسایط ‪1‬‬
‫را می سازد به کیفیت ‪ ،‬حقیقت وضروریات بعدی آن پرزه‬
‫‪.‬و ماشین همان شرکت و صنعت خوبترمی داند‬
‫به همین خاطرهرشرکت مؤفق داخل مصنوعات خود کتلک‬
‫وکتابچهء راهنما دارد ‪ ،‬معنی این کتلک این است که مطابق‬
‫هدایات مبتکر و سازندۀ آن باید عمل شود ‪ ،‬و إلّ آن وسایل‬
‫‪ .‬وسایط و پرزه جات خراب می شود‬
‫حال اگر شخص دیگر و یا صاحب شرکت دیگری دعوی‬
‫‪ :‬کنــد و بگوید که‬
‫اگرچه صنعت از آن شرکت است ولی دانشمندان ما خوبترمی‬

‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪.‬دانند ‪ ،‬مطابق هدایات وگفتار ما باید عمل شود‬ ‫‪ :‬مثال دوم‬

‫باتفاق همهء دانشمندان آن شرکت دومی نه صرف درخطا است‬ ‫الف‪ :‬یکی ازضروریات لزمی انسان رفع حوایج غریزۀ‬
‫‪.‬بلکه دعوایش پوچ وبی مفهوم است‬ ‫‪.‬جنسی او است ‪ ،‬که نتیجۀ خورد و نوش انسان است‬
‫ــ به یقین شرکت که انسانها از آن تولید شدند خلقت وصنعت ‪2‬‬ ‫حال می بینیم نقش دین در رفع نیازمندی های این پدیده‬
‫‪.‬الهی است ‪ ،‬نه شرکت وکارخانه های مخلوق‬ ‫‪ :‬در زمان های مختلف چه بوده است‬
‫بناءً راهنمایی راکه خالق آن صنعت همراهی انسانهافرستاده‬ ‫ــ در زمان اولین تولید انسانیت یعنی زمان آدم چــون ‪1‬‬
‫است همانا ادیان است در قدیم ‪ ،‬قرآن وشریعت است در حال‬ ‫نفوس کم بود تحریم ازدواج صرف درهم بطن بود‪ ،‬چنانکه‬
‫‪.‬حاضر و تا روز قیامت ادامه دارد‬ ‫‪.‬قرآن کریم درسورۀ مائده آیة‪ 27 :‬ـ باین مساله اشاره میکند‬
‫دلیل موضوع واضح ومبرهن است ‪ ،‬بخاطرکه آدم علیه السلم‬ ‫ــ وحال در شرائط فعلی وشریعت محمد صلی ال علیه وسلم ‪2‬‬
‫اولین صنعت خدا در روی زمین موجود شد ازهمان وقت‬ ‫‪.‬طوریست که ما و شما مسلمانها آشنائی داریم‬
‫تا حال ‪ ،‬بلکه تا قیام قیامت کتابچۀ راهنما وهــدایت خدا )ج(‬ ‫و درسورۀ نسآء آیۀ ‪22 :‬ـ و ‪23‬ـ و ‪ 24‬ـ محرمات نکاح‬
‫یعنی دین وشریعت بطور تحریری و قسماً بطور شفاهـــی‬ ‫مفصل بیان شده که از جملــۀ آن نکاح خواهــر اعیانی ‪،‬‬
‫و زبانی موجود بوده واست که هیچ عاقل و دانشمند انکار‬ ‫علتی ‪ ،‬اخیافی و رضاعی بطـور قطعــــی وهمیش حرام‬
‫کرده نمی تواند‪.‬‬ ‫‪.‬گردیده ونیز بقیه ُمحّرمات نکاح به تفصیل بیان شده‬
‫وآن عبارت از کتب ‪ ،‬صحائف ‪ ،‬قوانین ومقررات پیامبران‬ ‫ب ــ رفع غریزۀ جنسی را دین اسلم صرف ازطریق‬
‫الهی است ‪ .‬چنانجه میفرماید‪:‬‬ ‫ازدواج شرعی اجازۀ میدهد و بس ‪ ،‬نه از طریق لواطت ‪،‬‬
‫ف الُولَی صُحُفِ اِبَراهِی َم َومُوسَی (‪( .‬‬
‫صّحُ ِ‬
‫اِنَّ هَـذا َلفِی ال ُ‬ ‫‪:‬فحشا ‪ ،‬استمنا ‪ ،‬وَغیره بخاطریکه میفرماید‬
‫‪.‬سورۀ اعلی آیه‪19 :‬‬ ‫ی وَرَآءَ َذ َلِکَ فَاُولَئِکَ ُه ُم العَادُونَ( مومنون آیهء ‪(7:‬‬
‫ن اب َتغَ َ‬
‫‪َ .‬فمَ ِ‬
‫یعنی ‪ :‬این دستورات درصحائف آسمانـی پیشین آمده است‬ ‫‪.‬یعنی متجاوز آن است که غیر طریق شرعی را اختیار کند‬
‫‪.‬صحائف ابراهیم وموسی علیهما السلم‬ ‫ما می بینم که متجاوزین به مشکلت های لینحل مواجـه‬
‫با توجه براینکه این راهنمائــی انسان ها را در همۀ زمان و‬ ‫‪.‬هستند نمونهء زنده ای آن اِیدز وغیره امراض مهلک است‬
‫‪ ،‬مکان و افراد یک سان نبوده ‪ ،‬بلکه با عتباراجمال و تفصیل‬
‫‪.‬عصر و زمان ‪ ،‬فهم و ادراک انسانها فرق می کند‬ ‫اَعَاذنَا الُ َو اِیَاکُــم مِنهَا‬
‫بناءً نقش دین وتعلیمات الهـی درطول تاریخ بشر جواب‬ ‫جمِی َع المُسِلمِینَ ‪ ،‬آمین‬ ‫‪َ .‬و َ‬
‫گویِِی ضروریات مبرم واولیه ای انسان را داشته و حال‬
‫‪ .‬نیز بطور اهم و اکمل خوبتر و بهتر دارد‬
‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪:‬به قانون کرده شده است ‪ ،‬چنانچه میفرماید‬

‫ن المَلِکِ( سورۀ یوسف آیه‪( 76:‬‬ ‫‪.‬مَاکَانَ لِیَأخُ َذ َاخَاهُ فِی دِی ِ‬
‫فصل اول‬ ‫‪:‬قرآن کریم دررابطه بواقعهء یوسف علیه السلم میفرماید‬
‫‪.‬نبود یوسف تا بگیرد برادر خود را مطابق قانون ملک‬
‫درواقع روح وجوهر دین درهرعصر وزمان چیزی‬
‫‪:‬معنی دین‬ ‫‪.‬جز تسلیمی در برابر آئین حق نبوده و نـــه خواهد بود‬
‫منتهی‪ :‬ازآنجا که آئین پیامبراسلم محمدصلی ال علیه وسلم آخرین‬
‫ل جلله می فرماید‪ ):‬اِنّ الدّینَ عِن َد الِ الِسلمُ( سورۀ‬
‫خداوند ج ّ‬ ‫و برترین ‪ ،‬بهترین ‪ ،‬کاملترین ‪ ،‬آئیــن های آسمانی است ‪،‬‬
‫‪) .‬آل عمران آیه ‪( 19 :‬‬ ‫نام اسلم برآن انتخاب شده وگـرنه اصول ادیان آسمانی‬
‫‪ .‬یعنی ‪ :‬دین پسنـدیده ومرضی نزد خدا دین اسلم است‬ ‫همه یکی است‪ ،‬هرچند به تکامل جامعهء بشری خداوند‬
‫‪ :‬ــ دین درلغت ‪1‬‬ ‫ادیان کامل تری را برای انسانها فرستاده تا بـه مرحلهء‬
‫‪ :‬واژۀ دین به معناهای ذیــل استعمال شده‬ ‫نهائی تکامل که شریعت خاتم پیامبران است رسید‪.‬‬
‫‪ .‬اطاعت وفرمان بــرداری ‪ ،‬جزا وپاداش‬ ‫‪4‬ــ عد ۀ از دانشمنادن اسلم رابه صلح ومسالمت توجیه‬
‫‪ :‬ــ دین دراصطلح علمی عبارت است ‪2‬‬ ‫نمودند ‪ ،‬زیرا در زبان عربی سلم از اسلم أخذ شده ‪ ،‬به‬
‫ازمجموعه قواعد‪ ،‬وقوانین ‪ ،‬وآداب که انسان در سایهء آن‬ ‫معنی صلح و مسالمت است ‪ ،‬و این خود بیانگـر این است‬
‫میتواند به خدا نزدیک شود‪ ،‬وبه سعادت دو جهان برسد‪ ،‬و‬ ‫که اسلم از اول ظهورش مبلغ و مرویج صلح بوده است‪.‬‬
‫‪.‬ازنظراخلقی وتربیتی درمسیرصحیح ودرست گام بردارد‬ ‫سالها قبل از این که اسلم به شبه جزیرۀ عرب طلــوع‬
‫چون درآیهء قبلی تفسیر دین با سلم شده ‪ ،‬بناءً مناسب‬ ‫کند ‪ ،‬اعراب به قبایل مختلف تقسیـــم شده و نظــام ملــوکُ‬
‫‪:‬است که معنی اسلم را نیز دانسته شود‬ ‫الطوایفی حاکم بود ‪ .‬و این قبایل دایم با یکدیگــر در جنگ‬
‫‪ :‬ــ اسلم ‪3‬‬ ‫بودند ‪ ،‬اما صلح درمیان آنها جایگاهی نداشت ‪.‬‬
‫به معنی تسلیم شدن ‪ ،‬یعنی یک مسلمان دعوی می کند که‬ ‫اسلم برای قبایل عرب و جهان بشریت پیام آورصلح بود‪،‬‬
‫‪ ،‬من مسلمان هستم معنایش این است که ‪ :‬دربرابر قانون‬ ‫از آن بعد مسلمانها وقتی یکدیگر خـود را می دیدند ‪ ،‬همان‬
‫دستورات خدا )جلّ جللهُ ( به غیر چون چرا تسلیم هستم‪.‬‬ ‫تحفۀ الهی وسنت وال گهر نبوی را به عنوان هدیۀ الهــــی‬
‫ل السلَم ( اینست که آ ئین‬‫بناءً معنی ( ِانّ الدّینَ عِن َد ا ِ‬ ‫ل یومناهذا( جـریان‬ ‫) السلم علیکم( تقدیم میکردند که ‪ )،‬إ ّ‬
‫حقیقی در پیشگاه خدا همانا تسلیمی در برابر فـــــرمان‬ ‫دارد ‪ ،‬و باید از جانب مقابل نیز جواب این تحفۀ اخلقی و‬
‫وقانون خدا است ‪ ،‬بخاطریکه تفسیر وتوضیح دین درقرآن‬ ‫اسلمی را به عنوان احترام متقابل بشنود ‪ ،‬که سورۀ نسآء‬

‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫آیۀ‪ ، 86 :‬راجع به این موضوع هــدایت مشخص دارد که‬ ‫این امر به قوانین و قواعد اسلمی ضمانت اجرایی را‬
‫منظورما اینجا بحث از آن نیست‪.‬‬ ‫فراهم نموده ‪ ،‬و این امکان را از بین می برد که مردمان‬
‫بناءً دعوت به صلح با فرهنگ مسلمین عجین ووسیله‬ ‫قانون شکن ‪ ،‬همان طوری که ازقوانین بشری تخلف می‬
‫برای احترام تلقــی می شد ‪ ،‬حتـــی یهودیان خشین از این‬ ‫‪.‬نمایند ‪ ،‬قوانین اسلمی را نیز ذیر پای نمایند‬
‫فرهنگ ناب متأثر شده و عمل می کردند که در روایت‬ ‫ان شآء العزیز‪ ،‬بعضی ازبنود وثیقۀ مدینه را درمبحث‬
‫عایشه )رضی ال تعالی عنها( ذکر است‪.‬‬ ‫‪ «.‬اسلم دین تحمّل و برد باری » ذکر خواهیم نمود‬
‫‪ :‬اما نقش دین درزندگی انسان ها را میتوان گفت که‬ ‫بناءً درجامعـات غرب زده و ادارات معصیت آلـود‪،‬‬
‫نقش پولیس و قاضی نهایت صادق و معنوی را دارد‪ ،‬که‬ ‫خصوص در جامعاتی که نقش دین ضعیف است و به‬
‫هرلحظه انسان متدین و مخلص را از رزایل و بدبختــی‬ ‫ارزش های دینی اهتمام نمی شود ‪ ،‬ما شاهد همــه انواع‬
‫‪.‬ها و انحرافات جلوگیری میکند‬ ‫‪ .‬و اقسام بدبختی ها هستیم‬
‫)زیرا وقتی که پیام آورصلح و وحدت جهانی محمد)ص‬ ‫‪ :‬مثل‬
‫قوانین خلفت اسلمی را درمدینه طرح و توشیح نمود که‬ ‫خود کشیها ‪ ،‬انتشارفساد اخلقـی ‪ ،‬انتشار امراض مهلک‬
‫در روی زمین اولین قانون اجتماعـــی و نظام سیاسـی و‬ ‫و کشنده و لعلج مانند وباء ایدز‪ ،‬سرطان ‪ ،‬توهیــــن و‬
‫‪.‬اساس خلفت اسلمی است‬ ‫تحقیربزرگ سالن ‪ ،‬خصوص بی حرمتی در برابر پدر‬
‫در کتب سیرت مشهور به وثیقۀ مدینـه است‪)،‬دکتور اکرم‬ ‫‪.‬و مادر و دیگـــر اقارب و محاسن سفیدان‬
‫ضیاء العمری در ) السیرة النبویة الصحیحة( با تفصیـل و‬
‫)همۀ بنود آن را ذکر نموده ‪ ،‬ودیگر مؤرخین نیز نویشتند‬
‫درآن وثیقه برمسؤلیت جمعی تأکید نموده وتمام مومنان‬
‫را مسؤل تطبیق عدالت و تأمین امنیت درجامعۀ مدینه می‬
‫دانست ‪ ،‬این هدایت دارای اهمیت فراوانی است ‪ ،‬زیراکه‬
‫پیامبر)صلی ال علیه وسلم( کدام قوۀ منظم را مانند قــو ۀ پولیس به‬
‫‪.‬میان نیاورد ‪ ،‬تا قانـون شکنان را تعقیب و مجازات نماید‬
‫ازآنجا که ال تعالی حکم کـرده است که جنایت کاران‬
‫باید مجازات گردند‪ ،‬بنا برآن وظیفۀ دینـی و مذهبـی تمام‬
‫‪.‬مسلمانان است که این حکم را تطبیق نمایند‬

‫‪9‬‬ ‫‪10‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫فهمی نشأت می کند‪ ) .‬اما بخش عقاید را در رسالهء دیگری‬

‫نوشتم ‪ ،‬و بخش عبادات و احکام فقهی چون مفصل است بـه‬
‫فصل دوم‬ ‫‪) .‬کتب فقه مراجعه شود‬
‫درحال که خداوند)جلّ جلله( اطاعت بل قید وشرط وداخل شدن‬
‫‪ ،‬به اسلم را درهمهء بخش های زندگـی فردی و اجتماعی‬
‫نقش دین در زندگی انسانها‬ ‫سیاسی واداری لزم نموده ‪ ،‬و تأکید می کند کـه مخالفت و‬
‫سر پیچی از بخشهای اجتماعی وسیاسی دین اسلم در واقع‬
‫‪ ،‬چـون عنوان و موضوع رساله ) نقش دین درجامعه ( است‬ ‫‪:‬دنباله روی از شیطان است‬
‫پس مقصود ازجامعه ‪ ،‬جامعهء اسلمــی و زندگی اجتماعی‬ ‫طوَاتِ(‬ ‫خُ‬ ‫ن آمَنُوا أدخُلُوا فِی السّلمِ کَآفّـ ًة َولَ تَتّـ ِبعُوا ُ‬ ‫یَاأیّـهَا الّـذِی َ‬
‫‪:‬است ‪ ،‬بخاطریکه زندگی انسانها بدو بخش تقسیم است‬ ‫ن إِنََـهُ لَکُم عَ ُدوٌّ مّـبِینٌ ( بقره آیهء‪208 :‬‬ ‫‪.‬الشَّـطَا ِ‬
‫ــ بخش فردی وشخصی که به شخصیت هرانسان ارتباط ‪1‬‬ ‫یعنی ‪ :‬ای مومنان! داخل شوید در اسلم پوره وپیروی مکنید‬
‫‪.‬میگیرد‬ ‫‪.‬نقش( قدم های شیطان را بی گمان اودشمن آشکارشما است (‬
‫‪.‬ــ بخش اجتماعی که به ذندگی اجتماعی ارتباط میگیرد ‪2‬‬ ‫پس اسلم هم عقیده است وهم شریعت ‪ ،‬صرف عقیده را‬
‫‪.‬واین بخش متمم ومکمل اجتماع سالم ومرفه است‬ ‫قبول کردن وبخش شریعت واحکام را ترک کردن مفهوم‬
‫پس بسا اوامر شرعی واحکام الهی به این دو بخش ا رتباط‬ ‫پوره در اسلم داخل شدن را ندارد ‪ ،‬بلکه مخالف آیهء فوق‬
‫‪:‬میگیرد‬ ‫‪.‬است‬
‫‪ ،‬اول ــ بخش فردی مثل ‪ :‬اعتقادیات ‪ ،‬عبادات ‪ ،‬اخلقیات‬ ‫بخاطر بهبود زنندگی اجتماعی ‪ ،‬بخاطر زندگی باعزت و‬
‫‪.‬آداب وغیره هدایات و احکام‬ ‫حفظ کرامت انسانی خداوند مسلمانها را به اخوت وبرادری‬
‫دوم ــ بخش اجتماعی مثل‪ :‬احکام اجتماعی واوامرشرعی‬ ‫‪.‬امر می کند‬
‫‪.‬که در جامعهء انسانی واسلمی لز ُم الجراء است‬ ‫بناءً لزمهء زندگی باعزت اخوت است ‪ ،‬چنانکه اوامر‬
‫حال بحث ما دراین رساله از بخش دوم‪ :‬یعنی زندگـــی‬ ‫ل می خوانیم‬ ‫‪:‬دینی را راجع به این مبحث ذی ً‬
‫اجتماعی و تشکیل جامعهء اسلمی است وبس ‪ ،‬بخاطریکه‬ ‫ــ اوامردینی دایما انسان ها را درفضای صلح واخوت ‪1 ،‬‬
‫‪:‬عدۀ خوش باوران بـه این باورند که اسلم در بخش اول‬ ‫‪:‬برادری وبرابری دعوت میدهد‬
‫‪،‬عقیده ) ارتباط بنده باخدا( واحکام فقهی ‪ :‬روزه ‪ ،‬نماز ‪ ،‬حج‬ ‫س اِنّا خَلَقنَا کُم مّن ذَک ٍر وَّ اُنثَیٍَ‬ ‫چنانچه میفرماید‪ ):‬یَا اَ ّیهَا النَّا ُ‬
‫‪،‬زکات منحصر است ‪ ،‬بنا ًء به محراب ومسجدمحصورکردند‬ ‫شعُوبًا وّ قَبَآ ِئلَ لِ َتعَارَفُوا ( سورۀ حجرات ) آیه‪13 :‬‬ ‫جعَلنَاکُم ُ‬ ‫‪َ ).‬و َ‬
‫وشعارهای جدایی دین از سیاست نیز ازهمین اشتباه وغلـط‬ ‫ای مردم! بیاید درپهلوی هم زندگی کنید ‪ ،‬بخاطریکه همهء‬
‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫شما انسانها ازیک پدر ومادرهستید ‪ ،‬قبایل ونجات مختلف‬

‫‪ .‬بخاطر تعارف ومعرفت شما است‬ ‫فصل سوم‬
‫ــ نقش ارزنده و بارز دیگر دین اینست که زنجیرهای ‪2‬‬
‫اسارت ‪ ،‬وبرتریهای تزویری ونیرنگ های مختلف سمتی‪،‬‬
‫قـومی ‪ ،‬نژادی ‪ ،‬زبانی را شکسته و همهء اولد آدم را‬ ‫نقش دین در جامع ۀ اسلمی‬
‫‪.‬برادر و برابر می خواند‬
‫وبرتری را صرف در یک نقطه خلصه میکند ‪ ،‬که آن‬ ‫اما سوا ل اینجا است که نقش دین در جامعه چیست ؟‬
‫‪ .‬عبارت از تقوی وپرهیزگاری است و بس‬ ‫جواب ‪ :‬جامعهء اسلمی طوری تشکیل و تأسیس شــده‬
‫‪:‬چنانچه قرآن کریم میفرماید‬ ‫‪:‬که دین نقش مهم و ارزنده را در اجتماع دارا می باشد‬
‫ن اَکّرمَکُم عِن َد الِ اَتقَاکُم ( سورۀ حجرات آیهء ‪( 13:‬‬
‫‪.‬إ ّ‬ ‫‪ .‬ــ نقش اخوت ‪1‬‬
‫‪.‬یعنی ‪ :‬مکرم ترین شما نزد خدا پرهیز گار ترین شما است‬ ‫‪ .‬ــ نقش تـــرحم وعطــــوفت ‪2‬‬
‫روی دلیل وشواهد فوق میتوان گفت نقش دین درزندگی‬ ‫‪.‬ــ نقش استتقرارصلح وامنیت ‪3‬‬
‫‪ .‬انسانها نقش برادری و برابری ‪ ،‬صلح و اخوت است‬ ‫‪ :‬تفصیل موضوع‬
‫تفصیل موضوع فوق با شرح بیشتر آیۀ کریمه ‪ ،‬همراه‬ ‫ــ اساس اسلم اخوت است ‪ ،‬چنانچه میفرمـــاید‪1 :‬‬
‫باشأن نزول آن واقوال مفسرین درموضوع عدالت اسلمی‬ ‫ن اِخـــوَةٌ ( سورۀ حجـرات ) آیه ‪10 :‬‬ ‫)( إ َنمَا المُـــــؤمِنُو َ‬
‫‪.‬تحت عنوان اخوت اسلمی ان شاء ال توضیح میگـردد‬ ‫‪ .‬یعنی ‪ :‬مؤمنان باهم برادر اند‬
‫‪:‬ــ مظهراسلم ترحم وعطوفت است طوریکه میفرماید ‪2‬‬
‫مَن لَ یـَرحَم لَیُرحَم ( الحدیث یعنی ‪ :‬آنکه رحم نمی کند (‬
‫متفقٌ علیــه‬ ‫‪.‬رحم کــــرده نمی شود‪.‬‬
‫ابوداود و ترمذی روایت می کنند که پیامبر صلی ال علیه وسلم‬

‫سمَآءِ(‪.‬‬ ‫حمُوا مَن فِی الرضِ ِ یَرحَمکُم مَن فِی ال َ‬‫فرمود‪ (:‬إر َ‬
‫یعنی ‪ :‬رحم کنید بر آنانیکه درزمین اند تا رحم کند برشما‬
‫آنکه درآسمان است‪.‬‬
‫‪:‬ــ غای ۀ اسلم استقرارصلح و امن در روی زمین است ‪3‬‬
‫‪:‬چنانچه میفرماید‬
‫‪13‬‬ ‫‪14‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫عمِلُوا الصَا ِلحَاتِ لَیَستَخلِفنّهم(‬

‫ن آمنُوامِنکُم وَ َ‬
‫وَع َد الُ الذی َ‬
‫ض َکمَا استَخلف الذین من قبلِهِم( سورۀ نورآیه‪55:‬‬ ‫‪.‬فِی الَر ِ‬ ‫اصل اول‬
‫یعنی ‪ :‬وعده کرده است ال تعالی آنهائی را که ایمان وعمل‬
‫‪.‬صالح دارند خلیفه می گردانم در روی زمین طور پیشنیان‬
‫مقصود از خلفت استقرار صلح وامان است در زمین خدا‬ ‫‪ :‬ا خوت اسلمی‬
‫وتحکیم نظام عـدل الهی است بر مخلوق خدا ‪.‬‬
‫بنـــاءً ساختار و تکــوین اجتماع اسلمـی بنا بر اساس‬ ‫منظور از اخوت عام است یعنی اخوت دینی واسلمی که‬
‫ضرورت های بشری وفطرتهای انسانی بنا نهاده شده است‬ ‫‪:‬درهمـۀ شعبـات زندگی اسلمـی و انسانی لزم است‬
‫‪.‬که قرار ذیل است‬ ‫ألف ‪ :‬در بارۀ اخوت اسلمی قرآن کریم میفـرماید‪:‬‬
‫« إنما المومنون إخوةٌ » سورۀ حجرات آیـهء )‪. (10‬‬
‫تکوین جامع ۀ اسلمی‬ ‫یعنی ‪ :‬مومنین برادرهم اند‪.‬‬
‫ب ‪ :‬پیامبر)صلی ال علیه وسلم( میفرماید ‪:‬‬ ‫‪.‬‬
‫در تأسیس و تکوین جامعهء اسلمی چیـزهائیکه منافـی‬ ‫اَلمُس ِلمُ اَخوُ المُِس ِلمِ لیَظ ِل ُمهُ‪ ،‬وَلیَُس ِل ُمهُ ‪ ،‬مَن کَانَ فِی «‬
‫عالمی وبین المللی بودن اسلم باشد اساس قـــرار داده‬ ‫جةِ َاخِی ِه کَانَ الَ فِی حَاجَ ِتهِ و َمَن فَـرّجَ عَن مُس ِلمٍ‬ ‫حَا َ‬
‫نشده است مانند ‪:‬‬ ‫‪ ،‬کُر َبةً َفرّج الُ عَنهُ ِبهَا کُر َب ًة مِن کُرَبِ یَومِ القیامة‬
‫قومیت ‪ ،‬جنسیت ‪ ،‬نژاد ‪ ،‬زبان ‪ ،‬زمان ‪ ،‬مکان ‪ ،‬محیط ‪،‬‬ ‫‪َ .‬ومَن سَتَ َر مُسلِم ًا سَتَرَ ُه الُ یَو َم القِیَا َمةِ « متفق علیه‬
‫سمت ‪ ،‬وغیره بلکه اجتماع اسلمی براین چهار اصل آتی‬ ‫یعنی ‪ :‬مسلمان برادر مسلمان است بـراو ظلم نمی کند‬
‫بنا نهاده شده است که باهرعصر و زمان سازگار و نزد‬ ‫واو را به دشمن تسلیم نمی دهد‪ ،‬کسـی که در صدد‬
‫تمام افراد بشر مورد قبول و تائید است که این چهاراصل‬ ‫برآوردن نیاز مندی و حاجت برادرش باشد خداوند در‬
‫‪ :‬قرار ذیل است‬ ‫بر آوردن حاجتش یاری می نماید و کسی که مشکلــی‬
‫‪.‬ــ اخـــوت اسلمی ‪1‬‬ ‫مسلمانی را حل کند‪ ،‬خداوند در برابر آن مشکلـــــــی‬
‫‪.‬ــ تضامن اجتماعی ‪2‬‬ ‫از مشکلت روز قیامت او را مـی گشاید و کسی کـه‬
‫‪ .‬ــ عــــدل ‪4‬‬ ‫عیب مسلمانی را بپوشاند ‪ ،‬خداوند در روز قیــــامت‬
‫‪ .‬ــ شـوری ‪3‬‬ ‫عیب او را می پوشاند‪.‬‬
‫بخاطر وضاحت موضوع دلیل هریک را ازقرآن کریم‬ ‫ج ‪ :‬درحدیث دیگر میفرماید ‪:‬‬
‫و احادیث نبوی ) صلی ال علیه وسلم ( ذکر می کنیم ‪:‬‬ ‫ن َاحَدُکـُـم حَتیَ ُیحِبَ ِلَ ِخیهِ مَا ُیحِبُ لِنفسـهِ »‪.‬‬
‫« لَ یُؤمِ ُ‬
‫‪) .‬متفق علیه ـ ترمذی کتاب صفة القیامة ) باب ‪59‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫یعنی ‪ :‬هیچ یکی از شما مومن کامل شمرده نمی شود‬ ‫جسَدِ‬
‫جسَ ِد إذَا اشتَکَی مِنهُ عُضوٌ تَدَاعَـی َل ُه سَائِ ُر ال َ‬
‫مَ َثلُ ال َ‬
‫تا چیزی را که برای خود مــی پسندد برای برادر‬ ‫حمّـی « ‪ .‬متفقٌ علیه‪.‬‬‫بِالسّـه ِر َو ال ُ‬
‫‪ .‬مسلمان خود هم بپسندد‬ ‫ازنعمان بن بشیر روایت است که رسول ال )ص( فرمود‪:‬‬
‫د ‪ :‬وعن أبی موسی قال‪ :‬قال رسول ال صلی ال علیه وسلم ‪:‬‬ ‫مثال مسلمانها در محبت و رحمت ومهربانی شان به‬
‫ضهُ بَعضاً «‬ ‫ن کَا لبُنیَانِ َیشُدُ بَع ُ‬ ‫« اَلمُومِنُ لِلمُؤمِ ِ‬ ‫همدیگر مانند یک جسد است ‪ ،‬که هرگاه عضوی ازآن‬
‫متفقٌ علیه‪.‬‬ ‫ن أصَابِ ِعهِ ‪.‬‬
‫َو شَبّکَ بَی َ‬ ‫بدرد آید دیگر اعضای جسد درتب و بیدارخوابی با آن‬
‫بخاری کتاب الدب ) باب فضل تعاون المؤمنین(‪.‬‬ ‫همراهی می کنند‪.‬‬
‫ازابوموسی روایت است که رسول ال صلی ال علیه وسلمفرمود‪:‬‬ ‫شرح‪ :‬بدون شک هنگامیکه دریک جامعه محبت ‪،‬‬
‫مسلمان برادرمسلمان[ یعنی رابطهء مسلمانها با همدیگر‬ ‫رحمت وهمکاری حکمفرما شود‪ ،‬در شادی ها وغم ها نیز‬
‫درتعاون وهمکاری] چون ساختمانی است کــه برخی ‪،‬‬ ‫احساس واحدی برای همگان پدیدار میگردد‪.‬‬
‫برخی دیگر را محکم می سازد‪.‬‬ ‫و این حدیث بهترین راهنمایی است بـرای مسلمانان تا‬
‫سپس پیامبر صلی ال علیه وسلم انگشت های خود را به همدیگر‬ ‫با درک وحدت دینی وانسانی شان ازهرگونه همکاری‬
‫درآوردند ) شبکه کردند(‪.‬‬ ‫وهمیاری به همدیگر دریغ نورزند‪.‬‬
‫شرح ‪ :‬قرطبی می گوید‪ :‬این حدیث تمثیل است ودرآن‬ ‫این اخوت چنان دراعماق قلوب مسلمانان راستین صدر‬
‫به همکاری و کمک مسلمان به مسلمین تشویق صورت‬ ‫اول اسلم نفوذ داشت که دربرابر آن ازبرادرنسبی ‪ ،‬قبیله‪،‬‬
‫گرفته است‪.‬‬ ‫خانوادۀ خـود و حتی از پدر و مادرخـود گــذشتنـد ‪ ،‬چون‬
‫زیرا تعمیر وساختمان زمانی استوار می ماند که اجزای‬ ‫مخالف عقیدۀ شان بودند در برابرشان استاده جنگیـدند که‬
‫آن بهم چسپیده ومحکم باشد ورنه خراب و ویران میشود‪.‬‬ ‫‪ :‬از این داستانها درسورتهای مختلف ازجمله‬
‫همین گونه مسلمان بدون همکاری ویاری مسلمان دیگر‬ ‫آیۀ دوم سورۀ مجادله و آیۀ )‪9‬ــ ‪ (10‬حشرـ ودیگرسورت‬
‫امور دین و دنیای خود را بدرستی انجام داده نمی تواند‬ ‫‪ .‬های قرآنکریم بیان گردیده است‬
‫ونه به تنهائی می تواند به مصالح خویش پرداخته ودر‬ ‫این بود نمونهء اخوت اسلمی که به حیث یکـی از‬
‫برابر ضررها مقاومت کند ودر نتیجه کار دین ودنیایش‬ ‫اساسات مهم تشکیل جامعهء اسلمی وضع ومورد تطبیق‬
‫سرانجام رنگ نگرفته ونیست و نابود می شود‪.‬‬ ‫قرار گرفته است ‪ ،‬نه صرف در زمان پیامبر اکرم بلکه‬
‫ح ‪:‬وعن النعمان بن بشیرقال‪:‬قال رسول اللهصلی ال علیه وسلم‪:‬‬ ‫در دوره طلئی و فخر آفرین اسلم یعنـی دورۀ خلفای‬
‫طفِهِـم ‪،‬‬ ‫« مَ َثلُ المُؤمِنِینَ فِی َتوَادّهِم وَ َترَاحُ ِمهِـــم وَ َتعَا ُ‬ ‫راشدین به بهترین شکل تبارز کرده ومورد تطبیق قرار‬
‫گرفته است ‪ ،‬که انشاء ال در بخش عدالت خلفاء بیان‬
‫خواهیم نمود‪.‬‬
‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫اصل دوم‬ ‫اصل دوم‬

‫« تضامن اجتماعـی « احساس مسؤلیت‬ ‫« تصامن اجتماعی « احساس مسؤلیت‬

‫راجع به تضامن اجتماعی این موضوعات‬ ‫تضامن اجتماعی در حقیقت یکـی از لوازم اخوت دینـی‬
‫‪:‬مورد بحث قرار میگیرد‬ ‫است باید که افراد یک جامعهء اسلمی احساس وشعور‬
‫‪:‬تضامن اجتماعی دوبخش دارد‬ ‫مسؤلیت مشترک را به خود پیدا کرده مسؤلیتی را که در‬
‫‪:‬ــ بخش مادی ‪1‬‬ ‫برابردیگران دارد رعایت نماید ‪ ،‬و تکالیف شان را حسب‬
‫‪.‬مثـــال اول‬ ‫توان خود بدوش گیرد ‪ ،‬یعنی باد یگـران معاونت کنـد‬
‫‪.‬مثـــال دوم‬ ‫‪.‬و انتظار معاونت دیگران را نیز داشته باشد‬
‫‪:‬ــ بخش معنــوی ‪2‬‬ ‫و این احساس درحقیقت یکی از قوانین لزمی جامعهء‬
‫‪.‬سوال وجواب‬ ‫بافرهنگ ومترقی شناخته میشود ‪ ،‬کمال وسعادت جامعه‬
‫‪:‬ــ مراحل دعوت ‪3‬‬ ‫‪ .‬بآن مُرتبط است‬
‫‪.‬مرحلهء فردی‬ ‫و ازعوامل مؤثر بقاء ‪ ،‬عزت ‪ ،‬شرافت ‪ ،‬اسلمی وملی‬
‫‪.‬مرحلهء اجتماعی‬ ‫یک ملت شناخته مــــــــــی شود ‪ ،‬این تضامن دارای‬
‫ــ آیادعوت بمعروف موجب سلب آزادی ‪4‬‬ ‫‪.‬دو بخش است‬
‫نمی شود؟‬ ‫‪.‬ــ بخش مــــــــــادی ‪1‬‬
‫ــ آیا دعوت باعث هرج مرج نمی شود؟ ‪5‬‬ ‫‪ .‬ــ بخش معنـــــوی ‪2‬‬
‫‪.‬ــ امر بمعروف عاری ازخشونت ‪6‬‬
‫‪.‬ــ مثال دعـوت عاری از خشونت ‪7‬‬ ‫‪ :‬بخش اول‬
‫بخش مادی که آن از طریق تعاون وهمدردی دینــــی‬
‫وانسانی وازطریق دست گیری ازمحتاجان تحقق می پذیرد‬
‫‪،‬باید یک مسلمان حاجت نیاز مندان را برآورده سازد‬
‫به فریاد مظلومان برسد ‪ ،‬رنج مصیبت زدگان را دور‬
‫‪19‬‬ ‫‪ ،‬سازد ‪ ،‬خائف را مأمون گرداند ‪ ،‬گرسنه را سیـر سازد‬
‫‪20‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪.‬برهنه را بپوشاند ودرراه مصالح عمومی سهم عملی بگرد‬ ‫طبقاتی است ‪ ،‬از جملهء مشکلت بزرگ اجتماعی کـه‬
‫قرآن کریم باین معاونت وهمدری ها توصیه های جالبی‬ ‫همواره انسان دچار آن بوده وهم اکنون با تمام پیشرفت‬
‫کرده و بکسانیکه چنین اعمال نیکو را انجام می دهنـــد‬ ‫حیرت آوریکه نصیب بشر شده نیز با آن مواجــــه است‬
‫القاب وعناوینـی خاصی عطا نموده و از این عملیه درقرآن‬ ‫مشکل فاصلهء طبقــاتی است ‪ ،‬به این معنی که فقــــر‬
‫‪ :‬کریم بنام های مختلف یاد شده است مانند‬ ‫و بیچارگی و تنگدستی تهیدستی در یک طرف و تراکـم‬
‫‪،‬ــ انفاق فی سبیل ال ‪2،‬ــوقف فی سبیل ال ‪3،‬ــ احسان ‪1‬‬ ‫اموال درطرف دیگر قرار گیـــرد ‪ ،‬عدهء آنقــدر ثروت‬
‫‪... .‬ــ صدقـه ‪ 5 ،‬ــ زکات ‪ 6 ،‬ــ حق معلوم وغیره ‪4‬‬ ‫بیند وزند که حساب اموالشان را ندانند وعدهء دیگری از‬
‫‪.‬اجر وثواب عالی برعاملین و مسببین آن وعده داده است‬ ‫فقر وبیچارگی رنج برند ‪ ،‬حتی که تهیهء لوازم ضروریات‬
‫‪ :‬بطور مثال میفرماید‬ ‫زندگی اولیه ازقبیل غذا ‪ ،‬مسکن ‪ ،‬لباس ساده برای آنان‬
‫ن اَموَا َلهُم فِی سَبِی ِل الِ َکمَ َثلِ حَ َب ٍة اَنبَتَت»‬
‫مَ َثلُ الَذِینَ یُنفِقُو َ‬ ‫ممکن نباشد ‪ ،‬واضح است جامعهء که قسمتـــــی از آن‬
‫سَب َع سَنَاِبلَ فِی ُک ّل سُنبُ َل ٍة مِائة ُحَ َبةٍ وَالُ یُضَاعِفُ ِلمَن‬ ‫بر پایهء غناء وثروت و بخش مهم دیگر آن بر فقـــــر‬
‫‪َ .‬یشَا ُء وَالُ َواسِعٌ عَلِیمٌ » سورۀ بقره آیهء‪261 :‬‬ ‫وگرسنگی بنا شود قابل دوام نبوده ‪ ،‬و هرگز به سعادت‬
‫یعنی کسانیکه مال های خود را در راه خدا خرچ میکنند‬ ‫‪ .‬واقعی نخواهد رسید‬
‫مانند دانه ئیست که کاشته شود وهفت خوشه بگیرد ودر‬ ‫درچنین جامعهء بد خواهی وبدبینی ‪ ،‬اضطراب ونگرانی‬
‫هر خوشه آن یکصد دانه ئیست ) دربرابر یک خیــرات‬ ‫‪ .‬جنگ و دشمنی اجتناب نا پذیر است‬
‫هفتصد چند عوض داده میشود( خـداوند از این هم زیاده‬ ‫در زمان های گذشته گرچه این اختلف درجوامع انسانی‬
‫اجر و ثواب میدهد به کسی که بخواهد و رحمت خداوند‬ ‫بوده ‪ ،‬ولی متأسفانه در زمان ما درعهد ترقی بشر این‬
‫ازآن بیشتر وبرنیات بندگان دانا تراست ‪ ،‬و بـه هرکس‬ ‫‪.‬فاصلهء طبقاتی بمراتب بیشتر و خطرناک ترشده است‬
‫‪.‬برابر نیتش اجر و ثواب عنایت میکند‬ ‫زیرا از یک طرف ‪ ،‬درهای کمکهای انسانی وتعاون‬
‫پس ازمطالعه وبررسی آیهء فوق چنین فهمیده میشود‬ ‫‪.‬وهمدردی به معنی حقیقی به روی مردم بسته شده است‬
‫که انفاق در راه خدا مایـهء رشد مادی ومعنوی آدمـــی‬ ‫و از طرف دیکرفقر و ناداری روح و روان بخش اعظم‬
‫است بخاطریکه بـه چه شیوهء ثروتمنـدان را بادای این‬ ‫‪.‬جامعه را رنج میدهد‬
‫وجیبه اسلمی وانسانی ترغیب مینماید وبه چه صورت‬ ‫‪:‬مثال اول‬
‫جالب تشویق می کند کــه در برابر یک خیـرات هفتصد‬ ‫ــ ربا خواری و رشوت ستانی یکی ازعوامل بزرگ ‪1‬‬
‫‪.‬چند وبیشتـر ازآن مزد میدهد‬ ‫فاصلۀ طبقاتی است ‪ ،‬که درهمۀ اِدارات و یا دست کم در‬
‫‪ :‬بادر نظر داشت آیات قرآنی میتوان برسی کـرد که‬ ‫‪ .‬اکثر ارگان ها به شکل از اشکال مختلف رائج است‬
‫ل مشکل محرومیت وفاصلهء‬ ‫انفاق ازمهم ترین طریق ح ّ‬
‫‪21‬‬ ‫‪22‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫ــ پیدا یش کمونیزم ومانند آن وجنگ های وحشت ناک ‪2‬‬ ‫کمک دیگران رفع کننـد توسط این کمکها رفع نمایند‬
‫جهانی وخون ریزی های کوچک وبزرگ ودلخراش که‬ ‫‪.‬و یا حد اقل مخارج زندگی را داشته باشند‬
‫در قرون آخراتفاق افتاد وهنوزهم درگوشه وکنار جهان‬ ‫شریعت برای رسیدن به این هدف برنامهء وسیع را در‬
‫ادامه دارد کــه ما وشما مشاهده می کنیم همه از ریشهء‬ ‫‪ :‬نظر کرفته است که از جمله‬
‫اقتصادی مایه مـی گیرد وعکس العمل محرومیت اکثر‬ ‫حرمت ربا بطور مطلق ‪ ،‬وجوب ادای مالیات اسلمی‬
‫‪.‬جوامع انسانی شاهد زنده وگواهی این حقیقت است‬ ‫‪ ،‬از قبیل عشـــر‪ ،‬زکات ‪ ،‬خیرات ‪ ،‬صدقات ‪ ،‬کفـّارات‬
‫با وجوداین که دانشمندان ومتخصصین اقتصادی جهان‬ ‫نُذورات ‪ ،‬تشویق وتـرغیب بسوی تعـــاون و همدردی‬
‫به فکر و چاره وحّل این مشکل بزرگ اجتماعی بودند‬ ‫) انفاق نفلی ( وقف فی سبیل ال ‪ ،‬انفاق فی سبیل ال قرض‬
‫‪.‬وهرکدام راهی را انتخاب کردند ولی سود مند نبوده است‬ ‫حسن و غیره کمک های مختلف مالی قسمتی اعظم این‬
‫برنامه را تشکیل میدهـد ‪ ،‬و ازهمه مهم تر زنده گـردانیدن‬
‫‪:‬مثال دوم‬ ‫روح ایمانی واخوت اسلمی واحساس بـرادری و برابری‬
‫ــ ماده پرستان از راه الغای مالکیت فردی بتعبیر ‪1‬‬ ‫‪ .‬و انسانی در میان مسلمانان است‬
‫وزعم خویش مشکل محرومیت وفقر اجتماعی را چاره‬ ‫و رشوت را اززشت ترین اعمال قرارداده ‪ ،‬دهنده وگیرنده‬
‫‪ .‬سازی کردند ‪ ،‬ولی نتایجش بی ثمر ومنفــــــــی بوده‬ ‫‪.‬هردو را در جرم برابر و یکسان ملعون خوانده‬
‫ــ نظام سرمایه داری از طـــریق اخذ مالیاتهـــای ‪2‬‬ ‫‪ :‬بخش دوم‬
‫سنگین و تشکیل مؤسسات عام المنفعه به گمان خود بـه‬ ‫بخش معنوی است ومقصود از آن اینست که مسلمانان‬
‫مبارزه با آن برخاستند ‪ ،‬ولی حقیقت این است که هیــچ‬ ‫عمومًا احساس مسؤلیت مشترک کنند وهریکی خود را‬
‫کدام این دو مکتب فکر نتوانستند مشکل جامعه محروم‬ ‫ضامن دیگری بداند ‪ ،‬درراه تعلیم وترقی معارف اسلمی‬
‫ل نمایند ویا حداقل گام مؤثری دراین راستا بـردارند‬
‫‪.‬را ح ّ‬ ‫و بخاطر فــوز وفلح دارین انسانی یک دیگر خــود را‬
‫واقعیت اینست که حلّ این مشکل با روح مادیگری‬ ‫‪.‬نصیحت و راهنمائی نموده ومساعی مشترک بخرچ دهند‬
‫‪ .‬که برجهان حکومت میکنــد ممکن نیست‬ ‫چنانچه قرآن کریم باین نوع تضامن نام خوب وجالبی‬
‫بعد از دقت وغور درآیات قرآنکریم آشکار میشود که‬ ‫داده است که انسان را مجذوب ومجلـوب میگــرداند و‬
‫یکی از اهداف والی اسلم این است که اختلفات غــیر‬ ‫و وادارمیسازد که آن را عملی کند ‪ ،‬مثل ًباین عمل عنوان‬
‫عادلنه ای که دراثر بی عدالتیهای اجتماعی درمیان طبقهء‬ ‫امر معروف ونهی ازمنکر» یعنی عنوان ‪ :‬دللت به کار »‬
‫غنی وفقیـر پیدا می شود از بین برود وسطــــح زندگی‬ ‫های خیر ومنع از بدی را داده است واین عنوانیست کـه‬
‫کسانیکه نمــی توانند نیاز مندیهـای زندگیشان را بدون‬ ‫هر انسان با شعور و با احساس و با ایمان با ادراک را به‬
‫‪ .‬تطبیق آن جذب مینماید‬
‫‪23‬‬ ‫‪24‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫دین اسلم این تضامن را فریضۀ لزمی هـرمسلمان‬ ‫نمایند ‪ ،‬بکار نیکو امرکنند وازکارهای زشت وناروا منع‬
‫دانسته وآن را عین دین قرارداده است ‪ ،‬چنانچه درحدیث‬ ‫‪.‬نمایند واین گروه مردم رستگارانند‬
‫‪.‬شریف آمده ‪ «:‬الدین النصیحة»‬ ‫درآیهء فوق بفلح ورستگاری مسلمانان اشاره شده است‬
‫‪.‬یعنــــی دین نصیحت وخیر خواهی است‬ ‫و آن عبارت از ‪ :‬دعوت به حق ومبـارزه با فساد است ‪،‬‬
‫‪:‬در روایت ترمذی چنین ذکر شده است(عـن ابی هریرة قال‬ ‫همواره درمیان مسلمانان باید امتی باشند که این دو وظیفۀ‬
‫ث مِرَارٍ قَالُوا‪:‬‬
‫قال رسول ال صلی ال علیه وسلم ‪ :‬الدّین اًلنّصیحة ُ ثَل َ‬ ‫‪:‬بزرگ اجتماعی را انجام دهند‬
‫ن وَعَام ِتهِم‬ ‫ل وَلِکتاب ِه وَلئم ِة المُس ِلمِی َ‬
‫(یَا َرسُولُ الِ لِمن؟قالَ ِ ِ‬ ‫‪.‬مردم را به نیکی ها دعوت کنند ‪ ،‬و از بدیها باز دارند‬
‫سنن ترمذی ‪ :‬کتاب البر والصلة ‪ ،‬باب ماجاء فی النصیحة‪.‬‬ ‫‪ :‬سوال‬
‫در روایت ابوداود لفظ ) ورسوله( نیزآمده است‪.‬‬ ‫دراینجا چنین سوال مطرح میشود که معروف ومشهور‬
‫‪:‬علمه خطابی که ازجملهء شارحین حدیث است میفرماید‬ ‫است که امر به معروف ونهی ازمنکر فرض کفایی است‬
‫‪.‬معنی نصیحت ‪ :‬ارادۀ خیربرای منصوح است‬ ‫‪ .‬نه فرض عین‬
‫مقصود ازنصیحت « ل» اعتقاد بروحدانیت ال ‪ ،‬و اخلص‬ ‫ونیز ازآیهء « وَلتَکُن مّنکُم « معلوم میشودکه)مِن( برای‬
‫‪.‬نیت درعبادت است‬ ‫تبعیض است یعنی بربعض امت حکم است نه برهمۀ امت‪.‬‬
‫ب ال ‪ :‬ایمان به کتاب وعمـل صالح‬ ‫مقصود ازنصیحت کتا ُ‬ ‫‪ :‬جواب‬
‫‪ .‬موافق به کتاب ال است‬ ‫‪ :‬ــ رأی جمهور علماء در رابطه به امربه معروف ‪1‬‬
‫مقصود ارنصیحت رسول‪ :‬تصدیق به نبوت رسول ‪ ،‬عمل به‬ ‫بنا بر رأی جمهورعلماء امربه معروف و نهـی از منکر‬
‫‪.‬اوامراو ‪ ،‬وباز استادن ازمنهیات اواست‬ ‫فرض کفائی است ‪ ،‬ولی در بعضی حالت بر افراد و‬
‫مقصود ازنصیحت ائمة ُالمؤمنین‪ :‬اطاعت درمعروف وعدم‬ ‫‪:‬اشخاص فرض عین می گردد‬
‫‪ .‬خروج بالسیف ) حسب قواعد شرع ( است‬ ‫‪.‬أ ــ وقتیکه برعمل منکرغیر از آن اشخاص دیگری نداند‬
‫منظور از نصیحت عامهء مسلمین ‪ :‬دللت به سوی خیــر‬ ‫ب ــ وقتیکه برتغیّیر منکرغیرآن اشخاص دیگرهـا قدرت‬
‫ابوداود‪ ،‬کتاب الدب‬ ‫‪ .‬وفلح ایشان است ‪.‬‬ ‫‪.‬نداشته باشند‪ ،‬پس برآن اشخاص فرض عین است‬
‫‪ :‬قرآنکریم درباره چنین میفرماید‬ ‫ــ از نصوص فوق و دیگر آیات قرآن عظیم الشأن کـه ‪2‬‬
‫ن اِلی الخَیر وَ یَأمُرُونَ بِالمَعرُوفِ «‬ ‫وَلتَکُن مّنکُم ُامَّـةٌ یّدعُو َ‬ ‫در رابطه به موضوع دعوت تاکید میکند چنین استفـــاده‬
‫‪ «.‬وَ یَنهَونَ عَن المُنکَر َو اُ ولئِکَ هُـ ُم المُف ِلحُو َ‬
‫ن‬ ‫میشود که امربه معروف « دعوت به حق » نهـی ازمنکر‬
‫‪).‬سورۀ آل عمران آیه (‪104) :‬‬ ‫‪ « :‬مبارزه بافساد » دومرحله دارد‬
‫یعنی هرآئینه ازشما باید جمعیتی باشد که براه خیردعوت‬ ‫‪.‬مرحلهء فردی ‪ ،‬مرحلهء اجتماعی‬
‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫اذا استقـوا من المآء مـروا علی من فوقهم فقالوا لوانّا‬

‫‪.‬ــ مرحلهء فـــــردی ‪1‬‬
‫‪.‬ــ مرحلهء اجتماعی ‪2‬‬
‫ــ مرحلهء فــردی کـه هـر شخص مؤظف است ‪1‬‬
‫به تنهائی ناظر اعمال دیگران باشد ‪ ،‬امـر بـه معروف‬
‫ونهی از منکر کند ‪ ،‬چنانچـه بخش از آیات قرآن کریم‬
‫‪ .‬واحادیث باین مفهوم تاکید میکنـد‬
‫‪ :‬درسورهء « والعصر» میفرماید‬
‫ن الِ نسَانَ َلفِی خُس ٍر اِل الذین‪« ....‬‬ ‫الف‪ « :‬وَالعَصِراِ ّ‬
‫یعنی بشهادت عصر و زمان همهء مردم در زیانند جز‬
‫آنان که ایمان وعمل صالح دارند و دعوت بـــه حق و‬
‫‪.‬توصیه به صبر می کنند‬
‫ب ‪ :‬مفهوم حدیث است پیامبرصلی ال علیه وسلم می فرماید ‪:‬‬
‫یک فرد گنهگاردرمیان مردم همانند کسی است که باجمعی‬
‫سوار کشتی شود وبـه هنگامی که در وسط دریا قــرار‬
‫گیرد به سوراخ کردن موضعی کــه در آن نشسته است‬
‫بپردازد ‪ ) ،‬وهرگاه به او اعتراض کنند درجواب بگویدکه‬
‫من درسهم خود تصرف می کنم ( اگر دیگران او را ازاین‬
‫عمل خطر ناک باز ندارند طولی نمی کشد که آب دریا به‬
‫داخل کشتی نفوذ کرده ویکباره همگی دردریا غرق میشوند‪.‬‬
‫ص حدیث چنین است ‪:‬‬
‫عنِ النَعمَانُ بن بَشیرٍ قَالَ‪ :‬قَالَ َرسُول ال(ص(مَثل القائمِ‬
‫فِی حُدُو ِد ال ِ وَالوَاقِع ِ فِیهَا َکمَثلِ قـو ٍم استهمّوا عَلی سَفیِنةٍ‬
‫فَصَار بعضهم اعلها و بعضهُم اسفلها فکان الذی فی اسفلها‬
‫مراحل دعوت‬ ‫خرقنا فی نصیبنا خرق ًا ولم نؤذی من فوقنا‪ ،‬فإن ترکوهم‬
‫وما ارادواهلکوا جمیعـ ًا وإن اخذواعلی ایدیهم نجوا ونجوا‬
‫جمیعاً ( روایت کرده است بخاری لفظ از ترمذی است ‪.‬‬
‫پیامبر)ص( با این مثال جالب عقلی و منطقی بودن وظیفهء‬
‫امربه معروف ونهی منکر را مُجسم ساخته وحق نظارت‬
‫فـــرد براجتماع را یک حق طبیعی که ناشی از پیـوند‬
‫سرنوشتهاست قرار داده است ‪ ،‬با دقّت بـه مفهوم حدیث‬
‫فوق ‪ ،‬و با توجه به پیوند های اجتماعی بشر واینکه هیچ‬
‫کاری بدی دراجتماع انسانی در نقطهء خاصی محدود‬
‫نمی شود ‪ ،‬بلکه هرچه باشد همانند آتشی نفط وباروت‬
‫ممکن است به نقاط دیگرسرایت کند ‪ ،‬عقلی وضروری‬
‫‪ .‬بودن این دو وظیفه مشخص می شود‬
‫ج ‪ :‬در روایت دیگری پیامبـر صلی ال علیه وسلم می فرماید‪:‬‬
‫هرکس از شما کارخلف ونا مشروعی را ببیند باید آن را‬
‫با دست خود منع کند ‪ ،‬اگر بادست نتوانست با زبان منع‬
‫کند‪ ،‬واگر با زبان نتوانست ‪ ،‬دردل آن را بد بداند ‪ ،‬واین‬
‫‪ .‬کمترین درجهء ایمان است‬
‫‪ :‬نصّ حدیث چنین است‬
‫( عن ابی سعید الخدری قال‪ :‬سمعت رسول ال(ص( یقول‪:‬‬
‫من رأی منکم منکــراً فلیُغیّــــــرهُ بیدهِ فإن لم یستطع‬
‫ف ال ِیمان(‪.‬‬‫ک اَضع ُ‬ ‫فبلسانهِ ‪ ،‬فإن لم یستطع فبقلبهِ َوذَل َ‬
‫ن ّ‬ ‫‪ .‬رواه مسلم فی صحیحه ‪ ،‬والترمذی فی سننه والنسائی‬
‫( َ‬ ‫درحدیث فوق پیامبر صلی ال علیه وسلم امربه معروف ونهی از‬
‫)منکر را برهرفرد امت ) اعم ازحاکم و محکوم ومتوسط‬
‫‪.‬لزم گردانیده است‬

‫‪27‬‬ ‫‪28‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪:‬بناءًعدۀ ازشارحین حدیث فوق را چنین توجیه کردند‬ ‫‪.‬بناءً از شؤون حکومت اسلمی محسوب می شود‬
‫بخش اول‪ :‬فرمان) تغیّیرتوسط دست( خطاب برای امراء‬ ‫این دو شکل ازمبارزه بافساد ودعوت به سوی حق‪،‬‬
‫‪ .‬وحکام وقدرتمندان مسلمان است‬ ‫ازشهکارهای قوانین اسلم محسوب می گردد ‪ ،‬ومسألهء‬
‫بخش دوم‪ :‬فرمان) تغیّیرتوسط زبان( خطاب برای طبقهء‬ ‫تقسیم کار را در چوکات حکومت اسلمی ولزوم تشکیل‬
‫متوسط مسلمانها مثل ‪ :‬علمـــاء ‪ ،‬دانشمندان ‪ ،‬خطـبـاء‬ ‫‪.‬یک گروه نظارت بر وضع اجتماع را مشخص می سازد‬
‫‪ .‬و واعظین اسلمی وقلم بدستان مسلمان است‬ ‫از آنجا که این بحث از موضوعات مهم قرآن مجیـد است‬
‫بخش سوم ‪ :‬فرمان ) کراهت به قلب( خطاب برای عام‬ ‫درطول تاریخ حکومت های اسلمی به این نام وبه نام‬
‫‪.‬مسلمانها است‬ ‫های محتسب واحتساب گروهی مؤظف باحکمت و وقار‬
‫‪:‬د ‪ :‬درحدیث دیگری که اصحاب سنن روایت میکنند‬ ‫این وظیفه را پیش می بردند و جامعه را به سـوی رشد‬
‫‪ :‬نصّ حدیث چنین است‬ ‫‪.‬وفلح رهبری می کردند‬
‫(عن جریر بن عبدال قال ‪ :‬سمعت رسول ال صلی ال علیه وسلم‬ ‫بنـــاءً دانشـمندان اسلمــــی راجع به امر به معروف‬
‫یقول ‪ :‬ما من رجلٍ یکونُ فِی قومٍ یعملُ فیهِم بالمعاصی‬ ‫‪:‬می فرمایند‬
‫ن ِالّ اصابه ُم الُ‬ ‫ی اَن یُغیّروا عَلَیـــ ِه َو لَیُغیّرو َ‬‫یقدرون عَل َ‬ ‫امربه معروف ونهی از منکردوفریضۀ بزرگ الهی است‬
‫رواه ابوداود وابن ماجه‪.‬‬ ‫بعقابٍ قبلَ ان َیمُوتُوا (‪.‬‬ ‫که بقیه فرائض با آنها برپا می شود ‪ ،‬و به وسیلۀ این دو‬
‫یعنی‪ :‬پیامبرصلی ال علیه وسلم میفرماید‪:‬اگردرمیان قومی یک نفر‬ ‫‪،‬راهها امن می گردد ‪ ،‬کسب و کار مــردم حلل می شود‬
‫گناهـی انجام دهد و آنها با وجود داشتن قدرت او را از آن‬ ‫حقوق افراد تأمین می گردد ‪ ،‬و در پرتو آن همــــۀ کارها‬
‫گناه بازندارند ‪ ،‬پیش از مردن در دنیا عذاب خدا برهمهء‬ ‫برابرمی گردد ‪ ،‬و درسایۀ آن زمین ها آباد و از دشمنــان‬
‫‪.‬آنان مسلط می شود‬ ‫‪.‬انتقام گرفته می شود‬
‫ــ مرحلهء اجتماعی که گروه و جماعتی مؤظف انـد ‪2‬‬ ‫امروز که درجهـان نعره های آزادی ‪ ،‬وشعارهـای‬
‫برای پایان دادن به نابسامانیهای اجتماع دست به دست هم‬ ‫دموکراسی نواخته می شود ‪ ،‬اگرچه اهداف وپس بندهای‬
‫‪.‬بدهند و بایکدیگر تشریک مساعی کنند‬ ‫‪ .‬مختلف و گوناگون دارد که همه گان می دانند‬
‫قسمت اول‪:‬وظیفه ای عموم مردم است‪ ،‬چون جنبهء فردی‬ ‫‪ :‬سوال طــــــوری مطــرح می شــود کــــه‬
‫‪.‬دارد طبعًا شعاع آن محدود به توانایی فرد است‬
‫اماقسمت دوم‪ :‬شکل واجب کفائی را به خودمیگیرد وچون‬
‫‪ ،‬جنبهء دسته جمعـی دارد وشعاع قدرت آن وسیع است‬

‫‪29‬‬ ‫‪30‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫آیا دعوت به معروف‬ ‫‪.‬دراجتماع مخالف است‬

‫در پاسخ این سوال باید گفت ‪ :‬ازبحثهای گذشته این حقیقت‬
‫ومبارزه با فساد و منکر موجب سلب آزادی نمی شود ؟‬ ‫روشن شد که امر به معروف و نهــــــــــی از منکر دارای‬
‫‪.‬دو مرحلــــــه است‬
‫درپاسخ این سوال باید گفت با اینکه به طور مُسلّم زندگانی‬ ‫‪.‬ــ مرحلهء عـــام ‪1‬‬
‫دسته جمعی برای افراد بشر فواید و برکات فراوانــــی دارد‬ ‫‪.‬ــ مرحلهء خاص ‪2‬‬
‫و حتی این نوع مزایا انسان را و ادار به زندگانـی اجتماع‬ ‫مرحلهء نخست جنبهء عمومی دارد‪ ،‬شعاع آن محدود است ‪،‬‬
‫کرده است ‪ ،‬ولی در مقابل آن محدودیت هایـی نیز برای او‬ ‫و از تذکر واندرز دادن و اعتراض وانتـقاد نمودن ومانند آن‬
‫به بار می آورد ‪ ،‬چون دربرابر فوائد بی شمار ذندگی دسته‬ ‫تجاوز نمی کند ‪ ،‬مسلماً یک اجتماع زنده باید تمام افرادش‬
‫جمعی ضرراین نوع محدودیتها جزئی و ناچیزاست لذا بشر‬ ‫‪.‬دربرابر مفاسد دارای چنین مسؤلیتی باشند‬
‫از روز اول تن به زندگــــی اجتماعی داد و محدودیت ها را‬ ‫ولی مرحلهء دوم کـه مخصوص جمعیت معیــن است‬
‫‪.‬پذیرفته است‬ ‫و از شؤون حکومت اسلمی محسوب مــــی شود ‪ ،‬قدرت‬
‫واز آنجا که درزندگی اجتماعی سـرنوشت افراد به هم مربوط‬ ‫بسیار وسیعی دارد ‪ ،‬به این معنی که اگر نیازبه شدت عمـل‬
‫است ‪ ،‬وبه اصطلح افـراد اجتماع درسرنوشت یکدیگر اثر‬ ‫باشد این جمعیت اختیار دارند کـه زیر نظر حاکم شـرع و‬
‫دارند حق نظارت در اعمـال دیگران حق طبیعی وخاصّیت‬ ‫‪.‬متصدیان حکومت اسلمی انجام وظیفه کنند‬
‫زندگـی دسته جمعی است چنانچه این مطلب به طرزجالبی‬
‫در احادیث فوق که از پیامبر اکرم صلی ال علیه وسلم نقل گردیدآمده‬ ‫‪ :‬امربه معروف عاری ازخشونت‬
‫است‪.‬‬
‫بنا براین انجام این فریضه نه تنها با آزادیهای فـردی مخالف‬ ‫باید درانجام این فریضهء الهی ودعوت به سوی حق ومبارزه‬
‫‪.‬نیست ‪ ،‬بلکه وظیفه ای است که افراد درمقـابل یکدیگردارند‬ ‫بافساد ‪ ،‬دلسوزی وحسن نیت وپاکی هدف را فراموش نکرد‪،‬‬
‫آیا دعوت بـه حق « معروف « مقابله بافساد « منکر «‬ ‫وجز درموارد ضرورت از راههای مسالمت آمیز وارد شد‪،‬‬
‫باعث هرج ومرج نمی شود؟‬ ‫‪ .‬نباید انجام این وظیفه را مساوی با خشونت گرفت‬
‫‪ :‬سوال دیگری کــه دراینجا مطرح می شود این است کـه‬ ‫ولی متأسفانه بعضی افراد هنگام انجام این وظیفه درغیر‬
‫اگر همهء مردم بر وضع اجتماعی دخالت کرده وبراعمال‬ ‫مورد ضرورت ‪ ،‬از راه خشونت آمیز وارد مـــــی شوند ‪،‬‬
‫یکدیگر نظارت کننـد ‪ ،‬هرج ومرج وبرخورد های مختلف‬ ‫وگاهی متوسل به الفاظ زشت وزننده می گردند‪ ،‬لذا این نوع‬
‫درجامعه ایجاد میگردد ‪ ،‬وبا مسئلۀ تقسیم وظایف ومسؤلیتها‬ ‫امربه معروف ها نه تنها اثر خوبی از خود نمی گذارد ‪ ،‬بلکه‬

‫‪31‬‬ ‫‪32‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫گاهی نتیجۀ معکوس هم می دهد ‪ ،‬در حالی که روش پیامبر‬

‫)صلی ال علیه وسلم ( و سیرۀ سلف صالح نشان میدهد که آنهاحین‬
‫اجرای این وظیفه با نهایت لطف ومحبت برخورد میکردند‪،‬‬
‫به همین دلیل سرسخت ترین افـراد به زودی در برابر آنها‬ ‫اصل سوم‬
‫تسلیم می شدند‪.‬‬
‫‪ :‬مثال‬ ‫عـدل‬
‫‪:‬درحدیث که امام احمد )رح ( درمسندش روایت میکند‬
‫جوانی نزد پیامبر )ص( آمد وعرض کرد‪ :‬ای پیامبرخدا آیا‬ ‫راجع به عدل این موضوعات‬
‫به من اجازه می دهی زنا کنم ؟ باگفتن این سخن فریادمردم‬
‫بلند شد واز گوشه وکنار به او اعتراض کردند ‪ ،‬ولی پیامبر‬ ‫‪:‬مورد بحث قرار می گیـــرد‬
‫‪.‬صلی ال علیه وسلم با خون سردی ومل یمت فرمود ‪ :‬نزدیک بیا‬
‫جوان نزدیک آمد‪ ،‬و دربرابر پیامبر صلی ال علیه وسلم نشست ‪،‬‬ ‫‪.‬ــ معنی عدل ‪1‬‬
‫پیامبرصلی ال علیه وسلم با محبت از او پرسید‪:‬‬
‫آیا دوست داری بامادرت چنین کنند؟‬ ‫‪.‬ــ نقش دین راجع به عدالت ‪2‬‬
‫‪ .‬گفت نه فدایت شوم‬
‫فرمود ‪ :‬همین طور مردم هم راضی نیستند با مادرانشان‬ ‫‪.‬ــ مثال عدالت در اسلم ‪3‬‬
‫چنین شود‪ ،‬آیا دوست داری با دخترتو چنین کنند؟‬
‫‪ .‬گفت ‪ :‬نه فدایت شوم‬ ‫‪ :‬ــ از جمل ۀ اهداف عدالت ‪4‬‬
‫‪،‬فرمود‪ :‬همین طورمردم دربارۀ دخترانشان راضی نیستنـد‬
‫!بگو آیا برای خواهرت می پسندی ؟‬ ‫‪.‬أ ــ رفع تبعیض وایجاداخوت‬
‫)جوان مجدداً انکارکرد ) وازسوال خود به کلی پشیمان شد‬
‫پیامبر سپس دست برسینهء او گذاشت و درحق او دعا کرد‬ ‫‪.‬ب ــ آزادی انسانها‬
‫وفرمود‪ ) :‬خدایا قلب اورا پاک گردان و گناه او را ببخش‬
‫‪ ).‬ودامان او را از آلودگی به بی عفتی نگاه دار‬
‫‪! .‬ازآن به بعد منفور ترین کار نزد این جــوان زنا بود‬
‫‪.‬این بود نتیجهء ملیمت ومحبت درنهی از منکر‬ ‫‪34‬‬
‫‪33‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫دین مقدس اسلم اولین چیزی راکه برای بقای حفظ‬

‫وبقای هستی بشر مقررداشته مبدأ عدالت است که بین مردم‬
‫‪.‬برقرار باشد‬
‫اصل سوم‬ ‫به همین دلیل درمباحث اجتماعی اسلم روی هیچ اصلـــی‬
‫‪.‬باندازهء عدالت تکیه نشده است‬
‫عــد ل‬ ‫اما آنچه که ضروری وقابل توجه است اینکه اسلم تنها‬
‫‪ ،‬توصیه به عدالت نمی کنــد‪ ،‬بلکه مهم اجرای عدالت است‬
‫خواندن آیات واحادیث که بعدالت امرمی کند‪ ،‬تنها برفراز‬
‫‪:‬ــ معنی عدل ‪1‬‬
‫منابر ویا نوشتن درکتب‪ ،‬اخبارات‪ ،‬مجلت‪ ،‬قوانین وضعی‬
‫عدل مصدر‪ :‬اعتدال ‪ ،‬به معنی برابری ‪ ،‬استقامت ‪ ،‬و میل‬
‫و یاگفتن آنها درلبلی سخنــرانی ها بـــه تنهایـــــی درد‬
‫‪.‬بسوی حق را گویند‪ .‬تعریفات جرجانی‬
‫بی عدالت وتبعیض را درجامعه درمان نمی کند‪ ،‬بلکه آن‬
‫روزعظمت و مفاهیم این دستورها آشکار میگــردد که در‬
‫‪:‬ــ نقش دین راجع به عدالت ‪2‬‬
‫‪.‬متن زندگی مسلمانها پیاده شود‬
‫این بود آن چهاراصل که محمد)ص( کاخ جامعهء اسلمی‬
‫‪.‬عدالت یکی از اساسات تشکیل جامعهء اسلمـــــی است‬
‫را برآن بنا نهاد ‪ ،‬و این نظام راستین و معقـول با سرعت‬
‫بناءً در نظام اسلم به این اصل اهمیت خاصی داده شده‬
‫مُحیّرالعُقول تمام جهان را تحت سیطره وتسخیر خود قرار‬
‫است‪ ،‬عدالت ازستون های مهم کاخ سعادت جامعهء بشری‬
‫داد وتا وقتیکه این مبادی مورد تائید وقبول جامعهء اسلمی‬
‫‪.‬شناخته شده است‬
‫بود وازآن پیروی می نمودند هرنوع کامیابی وسر فرازی‬
‫و یگانه راهیست که افراد یک جامعه را از اتلف حقوق ‪،‬‬
‫به استقبال شان می شتافت وازحسن زندگی وحاکمیت مادی‬
‫ظلم وتعدی مامون می سازد و در پرتو آن میتوانند بفراغت‬
‫‪.‬ومعنوی برخوردار بودند‬
‫‪.‬خاطر زندگی کنند و ازمنافع زندگی لذت ببرند‬
‫واز آن روزی که عمل به این اصل ترک شد‪ ،‬ظلم وجور‬
‫در جامعهء که اصول عدالت اجتماعی اسلم برقرار ومردم‬
‫تعدی بر جامعۀ اسلمی حاکم شد‪ ،‬سر نوشت مسلمانها بــه‬
‫از آن برخور دار نباشند هــر گونه بی نظمی ‪ ،‬هرج و مرج‬
‫دست افراد و اشخاص مستبد و خدا ناشناس توسط استعمار‬
‫نمودار میشود وشیشهء صاف وپاک دلهای مردم به کثافات‬
‫گران و استثمارگران جهانی تفویض و میراثی گردید‪ ،‬حال‬
‫‪.‬حقد و کینه ‪ ،‬بغض وعداوت ملوث میگردد‬
‫‪.‬مسلمانها چنین و چنان است که می بنید و می شنوید‬
‫و اسباب مهم عقب ماندگی و تحقیر مسلمانها به بررسی ما‬
‫‪35‬‬
‫‪36‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪.‬همین است طوریکه بعدًا صحبت خواهیم نمود‬ ‫حال اگر بـه خود بنگریم جامعهء انسانی که گوشهء‬
‫اگر واقعاً جامعۀ اسلمی می خواهد عزت وکرامت از‬ ‫کوچکی ازاین عالم پهناوراست نیزنمی تواند ازاین قانون‬
‫دست رفتۀ خویش را بدست بیاورند‪ ،‬بآن اصل رجــــوع و‬ ‫جهان شمول مستثنی باشد‪ ،‬وبدون عدل به حیات سالم خود‬
‫‪.‬عمل کننــد که اول این امت بان اصل رجوع وعمل کردند‬ ‫‪.‬ادامه دهد‬
‫راجع به عدالت قرآن کریم درسورت های مکی ومدنی‬ ‫پس عدل به معنی واقعی کلمه آنست که هرچیزی در‬
‫اعتنای خاصی نموده وروش عادلنه را با دوست ودشمن‬ ‫جای خود باشد‪ ،‬بنا براین هرگونـــه انحرافات ‪ ،‬افراط ‪،‬‬
‫‪:‬قریب وبیگانه لزم شمرده چنانچه می فرماید‬ ‫تفریط ‪ ،‬تجاوز ازح ّد ‪ ،‬تعدی به حقوق دیگران برخلف‬
‫ــ « َولَ یَج ِرمَنکُم شَنَأنُ قَومٍ عَلَی َالَ تَعدِلٌوا اِعدِلُواهُـوَ ‪1‬‬ ‫‪.‬اصل عدالت است‬
‫یعنی‪:‬‬ ‫ما ئده آیهء‪.7:‬‬ ‫اَقرَبُ لِلتَقوَی «‪.‬‬ ‫یک انسان سالم کســی است که تمام دستگاه بدن اوهر‬
‫بگذارید وبا‬ ‫دشمنی مردم شما را باعث نسازدکه اصل عدالت را‬ ‫یک کار خودش را بدون کم وزیاد انجام دهد ‪ ،‬امـــا بــه‬
‫سازید که شما‬ ‫ایشان بی عدالتی کنید‪ ،‬عدالت را پیشهء خود‬ ‫محض اینکه یک یا چند دستگاه درانجام وظیفه کوتاهی‬
‫را براه تقوی نـزدیک می سازد ودرقطار‬ ‫کرد ویا درمسیرتجاوز گام نهاد‪ ،‬فوراً آثاراختلل درتمام‬
‫‪.‬پرهیز گاران حساب می شوید‬ ‫‪.‬بدن نمایان می شود و بیماری حتمی است‬
‫ن الَ یَامُرُ بِاالعَدلِ وَا ِل حسَان « یعنی‪ :‬خــــداوند ‪2‬‬ ‫ــ « اِ َ‬ ‫کل جامعــهء انسانی نیزهمانند بدن یک انسان است ‪،‬‬
‫نحل آیهء ‪90:‬‬ ‫‪.‬جلّ جللهُ به عدل واحسان امرمی کند‪.‬‬ ‫‪.‬که بدون رعایت اصل عدالت بیمار خواهد بود‬
‫چه قانونی از« عدل» جامعتروگیراترتصورمی شود؟‬ ‫شهَدَآ َء لِ وَ لَوعَلَـــــَی ‪3‬‬
‫ط ُ‬
‫ــ « کُونُو َقوَا مِینَ بِا لقِس ِ‬
‫عدل همان قانونی است که تمام نظام هستــی دنیا برمحور‬ ‫‪).‬اَن ُفسِکُم َاوِ الوَالِدِین وَالَقرَبِین «‪ .‬نساء )آیهء ‪135 :‬‬
‫آن می گردد‪ ،‬آسمانها وزمین ‪ ،‬آفتاب ومهتاب ‪ ،‬شب وروز‬ ‫یعنی ‪ :‬ای مومنان! برانصاف استوارگردید گواهــــــی‬
‫‪.‬وهمهء موجودات براساس عدالت قایم است‬ ‫دهندگان برای خدااگرچه به ضررخود شما ویا به ضرر‬
‫بناءً مقولهء مشهور است که گفته می شود‪ ( :‬بالعدلِ قامتِ‬ ‫‪.‬پدر و مادر و یا نزیکان شما تمام شود‬
‫ت وَالرض( یعنی بخاطر عدل و انصاف آسمان‬ ‫السماوا ُ‬ ‫اکنــون بعد از بر رسی ومطالعهء اساسات اسلم ثابت‬
‫‪.‬و زمین استوار است‬ ‫میگردد که نقش دین درزندگی اجتماعی وفردی نقش‬
‫و نیز گفته شده است‪ :‬دولت عادل اگر چه کافرباشد امکان‬ ‫‪.‬صلح واخوت وحفظ کرامت است‬
‫بقایش است ‪ ،‬ولــی دولت ظالم با وصف مسلمان بودنش‬ ‫به هیچ نوعی ایجاد تفرقه و اختلف را در بین مسلمانها‬
‫‪.‬نیست و نابود می گردد‬ ‫اجازه نمیدهد ‪ ،‬ولو به هراسم و رسم و نام و نشانی که‬
‫‪.‬باشد‪ ،‬و لوهر شخص و قومی که باشد‬
‫‪37‬‬ ‫‪38‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫واین عجب نیست بخاطریکه پیشوای عالم بشریت این‬

‫ل اجرا‬‫مراسم را به غیرهیچ گونــه تعصب و تبعیض عم ً‬
‫‪:‬ــ مثال عدالت در اسلم ‪3‬‬ ‫‪.‬نموده است‬
‫ونیز درخطبهء تاریخی که پیامبر اسلم درسفرحجةُ الوداع‬
‫ــ اسلم اقوام ونژاد های مختلف را باهم فــرق نکرده ‪1 ،‬‬ ‫درمیدان عرفات ارائه نمود وخط مشی نبوت واسلم را در‬
‫بلکه سفید وسیاه فقیر وغنی حاکم ومحکوم مرد وزن را با‬ ‫‪:‬قبال انسانیت وبشریت تا قیامت اعلن نمود چنین فرمودند‬
‫هم برادر خوانده است ‪ ،‬نمونهء اش برهمگان واضح است‬ ‫‪:‬ای گروه مردم ‪ :‬مومنان برادر اند »‬
‫که مسلمانهاهنگام ادای نمازجماعت درمساجد دریک صف‬ ‫خدایی شما یکی است ‪ ،‬وپدرشما یکی است ‪،‬همه شما زاده‬
‫استاده انجام می دهند‪ ،‬به غیرتفاوت وامتیاز همه ای مراسم‬ ‫آدم هستید ‪ ،‬و آدم ازخاک است ‪ ،‬گرامی ترین شما نزد خدا‬
‫‪.‬دینی و شعائراسلمی شان اجراء می گردد‬ ‫کسی است کــه پرهیز گارتراست ‪ ،‬عرب برغیر عرب جز‬
‫در دنیائی معاصر امروز چنین برابری را کسی سراغ‬ ‫پرهیزگاری امتیاز ندارد ‪ [ .(....‬تهذیب سیرت ابن هشام‬
‫ندارد‪ ،‬دردنیاء غرب حتی درعصرحاضرنژاد سیاه پوست‬ ‫و زاد المعاد از ابن قیم ‪ ،‬این خطبه ودیگرخطابه های سفر‬
‫وسفید پوست مراسم مذهبـــی شان را بخاطر مسألهء نژاد‬ ‫ع پیامبرصلی ال علیه وسلم را نقل کردند]‪.‬‬ ‫حجَةُ ال َودَا ِ‬
‫ُ‬
‫‪.‬پرستی وتعصب باهم انجام داده نمی توانند‬
‫اما اسلم نه صرف این تعصبات جاهلیت را ملغی قرار داد‬
‫بلکه بلل افریقایی ‪ ،‬سلمان آسیایی ‪ ،‬سهیل اروپایی را با‬
‫همۀ اعراب و قریشی ها برابر در یک صف متحد عبادت‬
‫‪.‬و سیاست ‪ ،‬اخوت و معاشرت قرار داد‬
‫در واقع عاصمۀ مسلمانها شاهد نمایندهای واقعی قاره های‬
‫معمور ان زمان و ممثل وحدت نژادهای دنیا اعم از حبشی‬
‫‪.‬رومی و فارسی بود‬
‫ــ مهمترازهمه مسلمانهاعالیترین فرایض دینی وباارزش ‪2‬‬
‫ت الِ‬‫ترین اجتماع تاریخی خویش را که عبارت از حَج بیـ ُ‬
‫الحَـــرام است به یک شعار و یک لباس ‪ ،‬یک هـدف و یک‬
‫‪ .‬مرام ‪ ،‬یک امام ‪ ،‬یک مکان انجام می دهند‬
‫‪40‬‬
‫‪39‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪.‬الیمان مکه خشمگین شدند‪ ....‬واین آیهء کریمه نازل شد‬

‫‪ 4‬ــ ازجملهء اهداف عدالت اسلمی ‪:‬‬ ‫ــ به شهادت تاریخ پیامبر صلی ال علیه وسلم اُسامه بن ‪3‬‬
‫زید را که جوان نو رس ‪ ،‬و پدرش از جملهء غلمان آزاد‬
‫اولً ــ رفع تبعیض وایجاد اخوت‪:‬‬ ‫شده بود ‪ ،‬برسپاهی کـه بزرگان صحابه از جمله عَشرهء‬
‫مُبشره ‪ ،‬وخُلفاء اربعه با شمول ابوبکر‪ ،‬عمر‪،‬عثمان ‪ ،‬علی‬
‫‪1‬ــ چون ازجملهء اهداف عدالت اسلمی ‪ ،‬رفع تبعیض‬ ‫‪.‬رضی ال تعالی عنهم درآن سپاه شامل بودند امیرمقررکرد‬
‫و ایجاد اخوت و حفظ کرامت و شرافت انسانی است‪.‬‬ ‫چون مسأله رحلت پیامبـرصلی ال علیه وسلم پیش شــــــد (‬
‫بناءً انسانهای کوتاه اندیش ‪ ،‬نژاد پرست ‪ ،‬قوم گرا را‬ ‫حرکت سپاه به تاخیرافتاد( بعد ازوفات پیامبرابوبکرصدیق‬
‫به اصل خلقت و پیدایش شان متوجه نموده ومی فرماید‪:‬‬ ‫خلیفهء مسلمین پیاده واسامه سوار حرکت کردند ‪ ،‬تا اینکه‬
‫س اِنّـا خَلَقنَاکُم مِن َذکَرٍ َواُنثَی( حجرات آیة‪(13:‬‬ ‫‪.‬یَااَیّـهَا النّا ُ‬ ‫‪.‬خلیفه سپاه را از مدینه رخصت کرد‬
‫ای گروه مردم ! آفریدم شما را از یک مرد وزن‪ ) .‬همانا‬ ‫ــ باتوجه باینکه باسیران غیرمسلم عنوان غلمی وبندگی ‪4‬‬
‫‪).‬آدم وهوا هستند‬ ‫را داده میشود ‪ ،‬چون در تمام اجتماعات واقــوام وملل آن‬
‫پس این تبعیض وتفرقه را که شما ما جرا جویان بخاطر‬ ‫وقت و زمان بل استثناء مروج بود ‪ ،‬وحتی حال در زمان‬
‫اغراض فاسد وبسبب بدست آوردن اهداف نا مشروع دامن‬ ‫شعارحقوق بشر و ترویج حقوق انسان ‪ ،‬با تأسف دیده می‬
‫می زنید از کجا ؟ وبرای چه ؟ زیراکه اصل شما از یک‬ ‫شود با اسیران چگونه رفتار می شود ‪ ،‬ازحال زندان های‬
‫‪.‬آدم وهوا آفریده شده است‬ ‫مهم دنیا درقرن بیست و یک میلدی حتـــــی مؤسسات‬
‫ــ درمورد این آیهء فوق که درخطبهء حجةُ الوَداع نیز ‪2‬‬ ‫‪.‬بین المللی اطلع ندارند‬
‫ذکرشده درمورد شأن نزولش دو روایت نقل شده که هردو‬ ‫ولی اسلم چها رده صد سال قبل چگونه به رفتارانسانی‬
‫‪:‬اساس اخوت اسلمی وعدالت شرعی را استوار می سازد‬ ‫‪.‬وحقوق بشری اسراء تأکید میکند‬
‫آ ــ قبیلهءبنی بیاضه به غلمی آزاد شدهء خویش مطابق‬ ‫اما درحکومت های دموکراسی معاصر حس حقوق و‬
‫به رواج قبل از اسلم ازدواج نکردند‪ ،‬بناءً این آیهءکریمه‬ ‫حقوق خواهی ‪ ،‬مساوات‪ ،‬برابری ‪ ،‬بلکه درتمدن غربی از‬
‫‪ ) .‬نازل شد که ) یا ایها الناس إنَا خَلَقنَاکُم مِن ذَک ٍر َواُنثَی‬ ‫آن زمان اشاعه یافت که انقلب فرانسه در بیانیهء که در‬
‫ب ــ پیامبرصلی ال علیه وسلم به بلل حین فتح مکه‬ ‫سال ‪ 1789‬میلدی صادر کرد ‪ ،‬به عنوان یکی ازمبادی‬
‫فرمان داد که بالی بام کعبه رفته آذان گوید‪ ،‬یعنی شعار‬ ‫حقوق بشر اعلن نمود‪ .‬ازآن زمان بعد اصطلح مساوات‬
‫ملکوتی الُ اکبر را درفراز کعبه بلند کند ‪ ،‬بزرگان جدیدُ‬ ‫وبرابری دربسیاری ازقوانین وپیمان های بین المللی وارد‬
‫گردید‪ .‬بعدًا با دلیل واضح خواهیم نمود که مبادی حقوق از‬
‫‪41‬‬ ‫‪42‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫فقه امام مالک اقتباس گردیده است‬

‫گویا بشر پیش از تاریخ فوق در هیچ قانونی به جز قانون‬ ‫‪:‬ــ مکاتب ‪2‬‬
‫‪.‬شریعت اسلم حقوق نداشته است‬ ‫مکاتب برآن برده ای اطلق می شود کــه مالک آن‬
‫بناءً قانون اسلم به وسایل مختلف کوشیده که اصول‬ ‫‪.‬آزادی وی را معلق به تأدیهء قیمت آن نموده است‬
‫بردگی را از بین ببرد‪ ،‬بنا ًء روشهای برای الغای بردگی‬ ‫مثال‪ :‬برای غلم گفته شود که قدری یک هزار نقده‬
‫‪:‬وضع کرده است‬ ‫را برایم برسان تو آزادهستی‪ ،‬این نوع غلم را مکاتب‬
‫‪.‬گفته میشود‬
‫‪:‬ثانیاً ــ آزادی انسانها‬
‫‪:‬ــ مدبر ‪3‬‬
‫‪:‬اول آزادی کامل‬ ‫مدبر برآن برده ای اطلق میشـود کـه مالکش آزادی‬
‫‪.‬ــ آزادی بردگان را بهترین عبادت خـــوانده است ‪1‬‬ ‫‪.‬وی را معلق بوفات خود نموده است‬
‫‪.‬ــ آزادی بردگان را کفـّارۀ گناهان قرار داده است ‪2‬‬ ‫مثال‪ :‬برای غلم گفته شود که بعد ازوفات من بخاطر‬
‫‪.‬ــ آزادی بردگان را کفـّارۀ قسم قـــرار داده است ‪3‬‬ ‫خدا آزاد هستی ‪ ،‬این نوع غلم را مدبر گفتــــه می شود‪.‬‬
‫‪.‬ــ آزادی بردگان را کفـّارۀ روزه قرار داده است ‪4‬‬ ‫‪.‬بناءً مجرد موت مالک آزاد میشود‬
‫‪.‬ــ آزادی بردگان را کفـّارۀ ظهــــــار قرار داده است ‪5‬‬
‫‪.‬ــ آزادی بردگان را کَفـّارۀ قتل خطــاء قرارداده است ‪6‬‬ ‫‪:‬ـ مأذون ‪4‬‬
‫‪.‬ــ آزادی بردگان را جزء بیت المـــــال قرارداده است ‪7‬‬ ‫مأذون برآن برده ای اطلق میشود که در حرفه وکارش‬
‫‪.‬ــ آزادی بردگان را جزءمصرف زکات قرارداده است ‪8‬‬ ‫‪.‬آزاد و مستقل است‬
‫اسلم نه صرف آذادی بردگان را یک سنت گذاشته ‪ ،‬بلکه‬
‫‪:‬دوم آزادی نسبی‬ ‫‪.‬آزادی بردگان را عبادت خوانده است‬
‫‪:‬ــ ام ولد ‪1‬‬ ‫پیامبر گرامی اسلم در اجراء این عمل از همه سبقت‬
‫ام ولد برآن برده ای اطلق میشود که درنکاح شخصی‬ ‫جست و زید بن حارثه « رض» را آزاد نمود‪ ،‬تا دیگران بر‬
‫آزاد از وی طفلــی بد نیا آید و بخاطر آن طفل آزاد ‪،‬‬ ‫او [ صلی ال علیه وسلم] اقتداء کنند و در میدان عمـل الگو‬
‫مادرش نیز نیمه آزاد است از بیع وشِری هبه وغیـــره‬ ‫‪.‬و نمونهء آزادی باشند‬
‫‪.‬موارد تصرف مصؤن است‬

‫‪43‬‬ ‫‪44‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫اصل چهارم‬
‫شـــــوری‬

‫اصل چهارم‬ ‫شوری اصل چهارم تشکیل جامعهء اسلمی است و به خاطر‬
‫اهمیت این موضوع درقرآن کریم سورتی بنام سورۀ شوری‬
‫شــــــوری‬ ‫وجود دارد که درآن قبول اصل شوری بخش مهم ازشئوون‬
‫زندگی مسلمانها دانسته شده است وچنین می فرماید‪:‬‬
‫راجع به شوری این موضوعات‬ ‫( َواَمرُهُم شُورَی بَی َنهُم ( سورۀ شوری آیهء ‪. 38 :‬‬
‫مورد بحث قرارمیگیرد‪:‬‬ ‫مفهوم آیهء کریمه چنین است که مسلمانها کارهای اجتماعی‬
‫ل وفصل می کنند‪.‬‬ ‫ومهم خود را به اساس شوری ح ّ‬
‫‪ 1‬ــ معنی شوری‪.‬‬ ‫حتی پیامبر را به مشوره با اصحاب مأمور فرموده چنین‬
‫‪ 2‬ــ درچه موضوعاتی پیامبر‬ ‫هدایت داده است ) َوشَاوِرهُم فِی ا َل مُر( آل عمران‪.159:‬‬
‫بامردم مشوره میکــرد؟‬ ‫یعنی بااصحاب خود درکارها مشوره کن‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ اهمیت مشوره در اسلم‪.‬‬ ‫این دستوربخاطرآن است که نزول آیه بعد ازواقعهء ُاحُد شده‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ فواید مرتبه بـرمشــوره ‪.‬‬ ‫موضوع چنین است ‪ :‬پیامبر)ص( قبل ازآغازجنگ راجع به‬
‫‪ 5‬ــ صفــــات اهـل شـــوری ‪.‬‬ ‫سوقُ الجیشی لشکراسلم با اصحاب کرام مشوره کرد‪ ،‬ونظر‬
‫)باچه کسانی مشوره شود؟(‬ ‫اکثریت براین شد که قرار گاه در دامنهء اُحُـد باشد ‪ ،‬یعنی‬
‫‪ 6‬ــ وظیفــــــهء مشـــــــاور ‪.‬‬ ‫سپاهیان اسلم ازمدینه خارج شوند‪.‬‬
‫‪7‬ــ نتیجــــــــهء شـــــوری ‪.‬‬ ‫) موضوع به تفصیل درکتب تفسیرتشریح شده مراجعه شود(‪.‬‬
‫ولی این نظر محصول رضایت بخشی نداشت ‪ ،‬فکر می شد‬
‫که درآینده پیامبر)ص( باکسی مشوره نکند‪ ،‬قرآن به این طرز‬
‫تفکر جواب داد ‪ ،‬وامـر کرد که بازهم مشوره کن اگر چه‬
‫درموارد سودمند نباشد ‪ ،‬ولـــی از نظر کلی بررسی کنیم‪،‬‬
‫منافع آن از زیانش به مراتب بیشتراست ‪ ،‬واثری کــه در‬
‫شوری برای پرورش فرد واجتماع وبال بردن شخصیت‬
‫‪45‬‬ ‫آنها وجود دارد ازهمهء اینها بالتر است‪.‬‬
‫‪46‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫« دَارُ النُدوة »)باصطلح روز‪ ،‬اعضای مجلس پارلمانی اهل‬

‫‪ 1‬ــ معنی شوری‬ ‫مکه در محل پارلمانی جمع شدند ‪ ،‬که دارالندوه نام داشت(‪.‬‬
‫در رابطه به سدّ دعوت پیامبر )صلی ال علیه وسلم( مشــوره نمودند‬
‫و بر قتل پیامبرآماده شدند‪:‬‬
‫شوَاراً طلب‬ ‫شوری درلغت ‪ ) :‬شَا َورَ ُه فِی المِرمُشاورةً ‪ ،‬و ِ‬ ‫ک اَو یُخ ِرجُوکَ‬
‫ک أویَقتُلُو َ‬
‫ن کَفَرُوا لِیُثبِتُو َ‬‫کرُبِکَ الَذِی َ‬‫« وَإذ یَم ُ‬
‫رأی ُه فِیهِ( یعنی طلب نمودن رای ونظرمستشاردرموضوع‬ ‫ن وَ یَمکُرُوالُ وَالَ خَی ُر المَا کِرِینَ «‬ ‫وَ یَمکُرَُو َ‬
‫مورد نظر‪.‬‬ ‫سورۀ انفال ) آیهء ‪. (30 :‬‬
‫القاموس المحیط از فیـروز آبادی ) ‪ (2/93‬و معجم الوسیط‬ ‫یعنی‪ ) :‬به خاطر بیار( هنگامی را که کافران نقشه میکشیدند‬
‫)ص ‪.(499‬‬ ‫که تو را به زندان بیفگنند‪ ،‬یا به قتل بررسانند‪ ،‬ویا« ازمکّه »‬
‫شوری دراصطلح‪:‬‬ ‫خارج سازند‪ ،‬آنها چاره می اندیشیدند)وپلن طرح میکردند(‬
‫استخراج الرأی بمراجعة البعض الی بعض‪ .‬المفردات فی‬ ‫و خداوند هم مکر و تدبیر می کرد ‪ ،‬و خداوند بهتـرین چاره‬
‫غریب القرآن ‪ ،‬ص ‪ ،270‬از راغب اصفهانی ‪.‬‬ ‫جویان و تدبیر کنندگان است‪.‬‬
‫یعنی‪ :‬ابراز رأی ونظر به خاطر اقناع یکدیگر‪.‬‬ ‫قابل توجه‪:‬‬
‫شوری درهمهء اجتماعات اعتدالـــی قدیم نیز وجود‬ ‫ولی شوری که درقرآن کریم اساس گذاری شده پیامبر)ص(‬
‫داشته ‪ ،‬طوریکه قرآن کریم از مَلِکهء قوم سبا خانـــم‬ ‫ن الِ علیهـم اجمعین درمورد کارهای‬ ‫واصحاب کرام رضوا ُ‬
‫بِلقیس حکایت میکند‪:‬‬ ‫اجرائی وشناسائی موضوعات و دیگـر مهماتی که عملـی‬
‫‪1‬ــ « قَالَت َیآَ یّـهَا المَ َلؤُا أَفتُونِی فِی أمرِي مَا كُنتُ قَاط َعةً‬ ‫کردند‪ ،‬نظیرآن نه درعُصور گذشته سراغ میشود ونــــه‬
‫أمراً حَتّی تَشهَدُونِ « سورۀ نمل آیه‪.32 :‬‬ ‫درافکار و عقـاید عصر حاضر‪ ،‬بخاطرکه شوری دراسلم‬
‫) بلقیس به اعضای مجلس شوری خود خطاب نموده( گفت‪:‬‬ ‫به حیث یک قاعده ازقواعد ضروری ‪ ،‬وازصفات لزمه‬
‫ای بزرگان و صاحب نظران! رآی خود را دراین کار مهم‬ ‫ای مسلمان ها قرار داده شده است ‪ .‬چنانچه می فرماید‪:‬‬
‫برای من ابراز دارید که من هیچ کار مهم را بدون حضـور‬ ‫« وَالّذِینَ ا ستََـجَابُوا لِرَ ّبهِم َو اَقَامُوا الصّلو َة َواَمرُهُم شُورَی‬
‫و نظر شما انجام نداده ام‪.‬‬ ‫بَی َنهُم « شوری آیهء ‪.38:‬‬
‫این مجلس مشوره را بلقیس و قتی دایر میکند که نامــۀ‬ ‫یعنی‪ :‬کسانیکه دعوت پرورد گارشان را اجابت کرده ونماز‬
‫سرکشاده از طرف نبیُ ال سلیمان علیه السلم توسط مسؤل‬ ‫را برپا میدارند وکارهایشان به صورت مشوره در میان آنها‬
‫راوبط خارجه اش هُدهُد برایش رسیده است‪.‬‬ ‫است و آنچه به آنها روزی داده ایم خرچ می کنند‪.‬‬
‫‪2‬ــ و نیزمشرکین مکه وسر دمداران کفـر ازقبایل مختلف‬ ‫راجع به مفهوم آیهء فوق علماء ومفسرین چنین میفرمایند‪:‬‬
‫واشرافیان قریش حسب تعامل وقوانین شان جمع شدند‪ ،‬تا در‬ ‫‪48‬‬
‫‪47‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫علمه قرطبی درتفسیر معروف) الجامع لحکام القرآن(‬

‫ازابن عطیه نقل می کند که ‪ :‬شوری از قواعد شریعت است‬ ‫‪2‬ــ درچه موضوعاتی پیامبر‬
‫آنکه شوری باعلماء ودانشمندان نکند عزلش واجب است‪.‬‬ ‫با مردم مشوره کرده است؟‬
‫عبدالقادرعوده ازدانشمندان اسلمی می گوید‪:‬‬
‫) شوری از صفات مُمیّزهء مسلمانها است بخاطری که در‬ ‫درچه موضوع‬ ‫اکنون توجه شود که پیامبر‬
‫)صلی ال علیه وسلم(‬

‫قرآن بانماز وانفاق برابر ذکرشده ‪:‬‬ ‫بامردم مشوره میکرد‪:‬‬

‫ن اس َتجَابُوا ِلرَ ِبهُم َواَقَامُوا الصَل َة َواَمرُهـُم شُورَی‬
‫« وَالـَذِی َ‬ ‫اگرچه کلمهء ) َالَمر( در« وشَاورهُم فِی الَمر» عام است‬
‫بَی َنهُم َو ِممَا َرزَقنَاهــُـم یُنِفقُونَ « سورۀ شوری آیهء ‪.36:‬‬ ‫وهمه کارها را شامل میشود ولی مسلم است کــــــه پیامبر‬
‫ونتیجهء استجابت لِ را بیان نموده است که آن‪:‬‬ ‫هرگزدراحکام الهـی با مردم مشوره نمی کرد بلکه صــرفا‬
‫ادای نماز‪ ،‬شوری‪ ،‬انفاق فی سبیل ال است ‪ ،‬وقتیکه شوری‬ ‫تابع وحی بود‪.‬‬
‫جزء ایمان باشد مردم که شوری را ترک کنند ایمان شان‬ ‫درمواردیکه پیامبر )صلی ال علیه وسلم ( با اصحاب مشوره نموده‬
‫کامل نیست(‪.‬‬ ‫است بعضی نمونه های آن قرار ذیل است‪:‬‬
‫از دانشمندان اسلمی راجع به محاسن شوری چنین نقل‬ ‫‪ 1‬ــ هنگامی که پیامبر)ص( پیشنهادی را طرح میکـرد‬
‫ب مَن اِستَخَارَ«‬ ‫شده است ‪ « :‬مَا نَ ِدمَ مَن اِستَشَارَ‪َ ،‬و َلخَا َ‬ ‫مسلمانها نخست سوال میکـردند کــه آیا این یک حکم‬
‫یعنی ‪ :‬نادم نمی شود آنکه مشوره کـــند ‪ ،‬نا کام نمی شود‬ ‫و قانون الهی است؟‬
‫آنکه استخاره کند‪.‬‬ ‫که قابل اظهار نظر نباشد ویا مربوط به چگونگی تطبیق‬
‫در اینجا ماضی به مضارع ترجمه شده بخاطریکه قانــون‬ ‫قوانین میباشد ‪ ،‬اگراز قبیل دوم می بود اظهار نظر مــی‬
‫نحویست ماضی در صدر کلم به مضارع تعبیـر میشود ‪،‬‬ ‫کردند و بس‪.‬‬
‫چنانچه در آیۀ ( اَتـَی اَم ُر الَ فَل تَستَعجِلوه( وارد شده است‪.‬‬ ‫چنانچه اصحاب سیرت واقعهء را نقل کـردند که در‬
‫استخاره‪ :‬یعنی طلب خیر کردن ازخدا در آن موارد کــه‬ ‫غزوهء بدر لشکر اسلم طبق فرمان پیامبرمی خواستند در‬
‫انسان آیندۀ آن کار را تحلیل و بررسی دقیق کرده نمی تواند‪.‬‬ ‫نقطه ای قرار گاه بگیرند یکی ازاصحاب رضی ال عنهم‬
‫دعای استخاره و طریقۀ آن در حدیث نبوی ذکر شده مراجعه‬ ‫بنام ) حُباب بن منذر( به عنوان کارشناس نظامی عرض‬
‫شود‪.‬‬ ‫کرد که ‪:‬‬
‫ای رسول خدا این محلی را که برای قرارگاه انتخاب کرده‬
‫اید طبق فرمان خدا است که تغییرآن جایز نباشد ویا صلح‬
‫دید خود شما میباشد‪.‬‬
‫‪49‬‬ ‫‪50‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫پیامبرصلی ال علیه وسلم فرمود‪:‬‬

‫فرمان خاصی درآن نیست ‪ ،‬عرض کرد‪ :‬اینجا به این دلیل‬ ‫ــ اهمیت مشوره دراسلم ‪3‬‬
‫وآن دلیل جای مناسبی برای قرارگاه نیست دستور دهیـــد‬
‫لشکراز این محل حرکت کند ودرنزدیکی آب برای خود‬
‫محلی انتخاب کند پیامبراسلم نظراو را پسند کرد ومطابق‬ ‫‪ ،‬موضوع مشوره دراسلم با اهمیت خاصی تلقــــی شده‬
‫مشورهء اوعمل کرد‪.‬‬ ‫پیامبر )صلی ال علیه وسلم( قطع نظر از وحـــی آسمانی فکر رسا‬
‫رواه ابن هشام ‪ ،620 /1‬حاکم ‪.3/426‬‬ ‫ونیرومندی که داشت نیازی به مشوره نداشت ‪ ،‬ولی بـه‬
‫‪2‬ــ ونیزازجملهء سنت های پیامبرصلی ال علیه وسلم اینست که‪:‬‬ ‫خاطراینکه از یکسو مسلمانان را به اهمیت مشوره متوجه‬
‫ص نمی بود درآن موضوع بااصحاب مشوره‬ ‫درجائیکه ن ّ‬ ‫شازد تا آن را جزء برنامه های اساسی زندگی خود قرار‬
‫می کرد چنانچه در رابطه به اسیران بدربا صحابهء کرام‬ ‫دهند ‪ ،‬و ازسوی دیگر‪ ،‬نیروی فکر و انیشه را درافــراد‬
‫مشوره کرد ‪ ،‬قرار براین شد که از آن هائیکه پول دارند‬ ‫پرورش دهد ‪ ،‬درامورعمومی مسلمانان که به مشوره نیاز‬
‫فدیه گرفته شود وآن های که پول ندارند حرفه های شان‬ ‫داشت جلسهء مشورتی تشکیل میداد‪ ،‬خصوصا برای رأی‬
‫را به اطفال مسلمانها بیاموزانند ‪ ،‬مثل ‪ :‬کتابت ‪ ،‬صنعت‬ ‫‪.‬افراد صاحب نظرارزش خاصی قایل بود‬
‫وغیره حرفه های ضروری ومهم‪.‬‬ ‫تا آنجا که از رأی خود برای احترام آنها صرف نظر می‬
‫راجع به موضوع قرآن کریم می فرماید‪:‬‬ ‫‪.‬نمود چنانچه نمونهء آن درغزوهء احد مشاهده گردید‬
‫« مَا کَانَ لِنَبِیّ ٍ اَن یَکُونَ َلهُ اسرَی حَتی یُثخِنَ فِی الَرضِِ«‬ ‫اصول آنهای که کارهای مهم خود رابامشوره اهل خُبره‬
‫یعنی بعد از اخذ فدیه خداوند آیت را نازل فرمـود و پیامبر‬ ‫وتجربه وصلح اندیشی یکد یگرانجام می دهندودانشمدان‬
‫)صلی ال علیه وسلم( رأی عمر)رضی ال عنه( را مورد ستایش قرار داد‪.‬‬ ‫‪.‬آنها به مشوره می نشینند ‪ ،‬کمتر شکار لغزش مـی شوند‬
‫‪3‬ـ درنحوۀ و طریقۀ دفاع مدینه درغزوهء احزاب پیامبر‬ ‫نمونۀ بارز و مسلّم آن دورۀ خُُلفای راشدین رضی ال عنهم‬
‫) صلی ال علیه وسلم( با صحابه کرام مشوره کرد و سلمان فارسـی‬ ‫است که در خلفت عمــر فاروق رضی ال عنه همـــهء کُبار‬
‫)رضی ال عنه به حفر خندق مشوره داد‪.‬‬ ‫صحابــه اهل شوری بودند‪.‬‬
‫جصاص میفرماید‪ « :‬ال ستشاره تکون فی امــــور الدنیا‪،‬‬ ‫به عکس افراد مستبد وخود رأی کـه خود را بی نیاز‬
‫وفی امورالدین التی لوحی فیها « یعنی مشوره کرده می‬ ‫ازافکار دیگران می دانند ‪ ،‬هرچند از نظر فکری فـــوق‬
‫شود دراموردنیا ودراموردین البته درآن موارد که وحــی‬ ‫‪.‬العاده باشند غالبا گرفتار اشتباهات خطرناک مـی شوند‬
‫موجود نباشد‪ .‬احکام القرآن جصاص )‪.(40 /2‬‬
‫‪52‬‬
‫‪51‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫اما پیآمد اشتباهات افراد خود رأی نه صرف به خود‬

‫شان محدود می ماند بلکه شخصیت را در تودهء مردم می‬ ‫ــ فوائد شوری ‪4‬‬
‫کشد وافکار را متوقف می سازد ‪ ،‬واستعداد های آماده را‬
‫نابود می کند ‪ ،‬و به این ترتیب بزرگترین سرمایهء های‬
‫‪.‬انسانی یک ملت از دست می رود‬ ‫درمشوره فوائد زیادی است که بعض آن قرار‬
‫به علوه کسانی که در اجراء کار های خود با دیگران‬ ‫‪:‬ذیل است‬
‫مشوره می کنند‪ ،‬اگر مواجه با پیروزی شوند کمتر مورد‬
‫حسد واقع می گردند‪ ،‬زیراکه دیگران پیروزی وی را از‬ ‫‪ .‬ــ دریافت راه حلّ ومعقول و بهترموضوع ‪1‬‬
‫خود می دانند ومعمول انسان نسبت به کاری کـــه خودش‬ ‫‪ .‬ــ اشتراک مردم درتعیــــن سرنوشت شان ‪2‬‬
‫انجام داده حسد نمی ورزد واگراحیاناً مواجه با شکست‬ ‫‪[.‬ــ اعتماد دربین آمرومأمور[حکومت ورعیت ‪3‬‬
‫گردند زبان اعتراض وملمت و شماتت مردم براو بسته‬ ‫‪ .‬ــ رفع اختلف دربین حاکـــــــم ومحکوم ‪4‬‬
‫است ‪ ،‬زیرا کســــی به نتیجـــهء کارخودش نه صرف‬ ‫‪ .‬ــ اتحاد دربین حکــــــومت و رعیــــــــت ‪5‬‬
‫‪.‬اعتراض نمی کند‪ ،‬بلکه دلسوزی وغمخوری نیزمی کند‬ ‫‪ .‬ــ استفادهء مشاورین از نظرات یک دیگـر ‪6‬‬
‫‪.‬ــ ارزش افراد‪ ،‬درک میزان دوستی ودشمنی ‪7‬‬
‫‪.‬ــ تآسیس روش بهتر بــــــــرای دیگــران ‪8‬‬
‫‪:‬ــ دانشمندی می گوید ‪9‬‬
‫با صاحبان تخصص و دانشمندان مشوره کن؟‬
‫زیرا که آنها برایت مجانــی میدهند ‪ ،‬آنچه را‬
‫‪.‬که به بهائـــی گـــران بدست آوردند‬
‫‪.‬الشوری )ص‪ (148/‬از‪ :‬د‪ /‬عبـــدال احمــــد‬

‫‪54‬‬
‫‪53‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪.‬شوری است به فساد‪ ،‬عقد‪ ،‬حسد تبدیل میشود‬

‫ــ صفات اهل شوری ‪5‬‬ ‫طوریکه ازتفسیر جصاص نقل شد که شوری درامور دین‬
‫‪:‬ودنیا هردو میشود‪ ،‬بنا ًء درهردومورد مشاورصفاتی دارد‬
‫صفات حمیده ومحاسن کریمۀ که انسانی واجد آن از دیگران‬ ‫‪.‬ــ اگرمشوره دراموردنیا است باید عاقل و مجرب باشد ‪1‬‬
‫‪:‬امتیاز می شود بر دوقسم است‬ ‫‪.‬ــ اگرمشوره درامور دین است باید عالم ومتـدین باشد ‪2‬‬
‫‪ .‬ــ صفات فطری ‪1‬‬ ‫ــ اگرمشوره درهردو اموراست باید اهل شوری جامع ‪3‬‬
‫‪ .‬ــ صفات کسبی ‪2‬‬ ‫‪.‬مواصفات هردو اموردین ودنیا باشد‬
‫اول ــ صفات فطری ‪ :‬آن صفاتی است که بعضی انسانها را‬ ‫‪:‬اما درموارد خاصی تخصص شرط است مثل‬
‫خداوند بآن آفریده است ‪ ،‬موجودیت آن صفات در شــــؤون‬ ‫‪ .‬طب ‪ ،‬انجنیری ‪ ،‬تجارت ‪ ،‬نظامی ‪ ،‬سیاست وغیره‬
‫زندگی دنیوی شرط اساسی وضروری برای مؤفقیت است‪.‬‬
‫مثــل ‪ :‬شجاعت ‪ ،‬سخاوت ‪ ،‬صـــداقت ‪ ،‬امانت ‪ ،‬حکــمت ‪،‬‬ ‫ــ وظیفهء مشاور ‪6‬‬
‫احساس مسؤلیت ‪ ،‬صبرو حوصله ‪ ،‬فکــرآینده ‪ ،‬حسن تدبیر‪،‬‬
‫تصرفات حکیمانه وقت حوادث ‪ ،‬کمک به ضعیفان‪ ،‬انصاف‬ ‫ــ مشورهء مشاور باید مطابق به واقعیت های عینـی و ‪1‬‬
‫درحق مظلومان ‪ ،‬وجود این صفات نزد تمام عقلء بشـر‬ ‫‪.‬علمی باشد‬
‫‪.‬محمود‪ ،‬وفقدانش مذموم است‬ ‫ــ ازجملهء وظائف مهم مشاور این است که آنچه را که ‪2‬‬
‫دوم ــ صفات کسبـــی ‪ :‬آن صفاتی است که بعد از کسب‬ ‫درآن فلح ورستگاری می بیند اظهار کند‪ ،‬وال در وظیفهء‬
‫‪:‬حاصل می شود‬ ‫‪.‬خود خیانت کرده است‬
‫‪.‬ــ عدالت ‪ :‬موضوع عدالت در اصل سوم توضیح گردید ‪1‬‬ ‫‪:‬چنانچه پیامبر) صلی ال علیه وسلم( می فرماید‬
‫[ــ علم‪ :‬به معرفت امور وادای حقوق[علم دین وعلم سیاست ‪2‬‬ ‫‪َ ).‬ومَن َاشَارَإلی اخیهِ باَمرٍ یَع َل ُم اَن الرُشدَ فِی غََیرِهِ َفقَدخَا َنهُ(‬
‫‪.‬ــ رأی وحکمت ‪ :‬که خیرجامعه را انتخاب کرده بتواند ‪3‬‬ ‫یعنی‪ :‬خیانت کرده است آنکه مشوره دهـــد به برادرش‬
‫ــ ایمان ‪ :‬دررأس همه‪ :‬دریک جامعهء اسلمی ایمان بـه ‪4‬‬ ‫‪.‬درکاری که میداند کامیابی درغیرآن است‬
‫‪.‬خدا ورسول وآخرت دررأس همهء شروط فوق قراردارد‬ ‫‪.‬مشکاة ‪ ،‬ابوداود‬
‫پس صفات فطری لزمهء حیات است ‪ ،‬اما صفات کسبـی‬ ‫ــ حفظ امانت‪ :‬مشاور واهل شوری باید امانتدار باشند ‪3‬‬
‫‪.‬لزمهء اهل شوری است‬ ‫‪:‬بخاطریکه پیامبر)صلی ال علیه وسلم( میفرماید‬
‫‪.‬باید اهل شوری متصف به هردو صفات باشند‬ ‫اَلمُس َتشَا ُر مُؤ َتمَنٌ « یعنی ‪ :‬مشاورباید مؤتمن و امانتدار «‬
‫بناءً درآن شوری که اهل آن دارای صفات فوق نباشند‬ ‫‪.‬باشد‪ .‬ترمذی ‪ ،‬کتاب الدب ‪ ،‬باب‪ 58 :‬ـ و ابوداود‬
‫مشکلت بروز میکند ‪ ،‬بسا اوقات خیر وفلح که موضوع‬ ‫‪56‬‬
‫‪55‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫پس توکل شخصیت تازۀ به انسان می بخشد‪ ،‬ودرتمام‬

‫ــ نتیج ۀ شوری ‪7‬‬ ‫‪.‬اعمال او اثر می گذادر‬

‫‪،‬بعد ازتصویب شوری باید اعتماد وتوکل مسلمان به خداباشد‬ ‫‪:‬باتوجه باید دانست که حقیقت توکل اینست که‬
‫زیراکه راجع به تصویب مجلس ونتیجـهء شـوری خداوند‬ ‫انسان بداند‪ ،‬مخلوق ‪ ،‬نه زیان میرساند‪ ،‬ونه نفع ‪ ،‬ونه عطا‬
‫علَی الِ‬
‫عزَمتَ فَ َت َوکّل َ‬
‫‪ ) .‬تعالی می فرماید‪ ):‬فَاِذَا َ‬ ‫میکند‪ ،‬ونه منع ‪ ،‬چشم امید ازمخلوق برداشتن وبه خالق یکتا‬
‫یعنی هنگامی تصمیم نهائی باید توکل واعتماد برخدا داشتـه‬ ‫‪ .‬دوختن روح توکل است‬
‫‪.‬باشید‪ .‬آل عمران‪157 :‬‬ ‫‪:‬چنانچه خداوند تعالی میفرماید‬
‫درآیهء فوق امر شده که بعد از فراهم نمودن اسباب ووسائل‬ ‫ل کَاشِفَ َل ُه ِإلّ ُه َو َو اِن یّـرِدکَ (‬‫ضرّ ٍ فَ َ‬
‫َو اِنَ یّـمسَسکَ الُ بِ ُ‬
‫عادی واظهار نظر انسانی ‪ ،‬استمداد از قدرت خالق یکتا را‬ ‫ِبخَیرٍ فَلَ رَآدّ ِلفَض ِلهِ یُصِیبُ بِــ ِه مَن یّـشَآ ُء مِن عِبَادِ ِه وَ ُهوَ‬
‫‪.‬فراموش نکنید‬ ‫‪.‬الغَفُورُ الرّ َحِیمُ ( سورۀ یونس آیهء‪107 :‬‬
‫در آیهء فوق به توکل هدایت داده شده است‪ ،‬توکل بایدحتما‬ ‫و اگر خداوند زیانی به تو برساند ‪ ،‬هیچکس جز او آنرا بر‬
‫بعد از مشوره واستفاده ازهمه امکانات که انسان در اختیار‬ ‫طرف نمی سازد ‪ ،‬و اگر ارادۀ خیـری برای تو کند هیچکس‬
‫‪.‬دارد قرار گیرد‬ ‫مانع فضل او نخواهد شد‪ ،‬آنرا به هرکس ازبندگانش بخواهد‬
‫پس توکل از عالیترین مُورال انسانیست‪ ،‬بنا ًء شخصیکه‬ ‫‪.‬می رساند‪ ،‬و او بخشاینده و مهربان است‬
‫دارای روح توکل است ‪،‬هرگز یأس ونومیدی را به خود راه‬
‫نمیدهد‪ ،‬ودربرابر مشکلت احساس ضعف وزبونی نمی کند‬ ‫‪.‬پایان فصل سوم‬
‫دربرابر حوادث سخت مقاوم است ‪ ،‬وعقیدهء توکل قدرت‬
‫روانی به اومیدهد که میتواند بر مشکلت پیروز شود‪ ،‬بناءً‬
‫ب المُ َت َوکّلینَ‬
‫ن ال یُح ُ‬
‫‪).‬برمتوکلن نویـد داده شده است که ) اِ ّ‬
‫چون مورد محبت خدا قرار میگیرند خداوند متوکلین واقعـی‬
‫را ازشکست و نا توانی رهائی میبخشد ‪ .‬چنانکه می فرماید‪:‬‬
‫حسّبهُ ( سورۀ طلق آیۀ‪3:‬‬ ‫‪َ ).‬ومَن یَتَوکّل عَلی الِ َف ِه َو َ‬
‫‪.‬یعنی ‪ :‬انکه بر خداوند توکل کند کفایت امرش را میکند‬

‫‪58‬‬
‫‪57‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫فصل چهارم‬
‫فصل چهارم‬
‫‪ :‬نمونه های عملی و تاریخی تطبیق دین در اجتماع‬
‫نمونهء تطبیق دین در اجتماع‬
‫‪:‬ــ اشتباه ودفع آن ‪1‬‬
‫راجع به تطبیق دین این موضوعات مورد‬
‫‪:‬بحث قرارمیگیرد‬ ‫‪:‬درابتداء چند اشتباه وغلط فهمی ها را میخواهیم دور نمایم‬
‫‪.‬اشتباه ودفع آن‬ ‫یک عده مردم آگاهانه ویا غیرآگاهانه عمل کرد های منفی‬
‫‪.‬سوال وجواب‬ ‫افراد واشخاص را انتقاد کرده میگویند‪:‬‬
‫پس دوای این درد چیست؟‬ ‫که فلن عالم وپیشوا‪ ،‬فلن شیــخ وصوفی ‪ ،‬فلن مرشد‬
‫‪:‬ـ نمونهء اول زمان انبیاء علهــیـم السلم ‪1‬‬ ‫‪.‬ورهبرتنظیم اسلمی چنین وچنان عمل زشت را انجام داده‬
‫‪.‬نمونهء عدالت اجتماعی درزمان پیامبر‬ ‫ومی خواهند ازخلء افراد ضعیف الیمان واشخاص نا آگاه‬
‫حال قضاوت کنید ؟‬ ‫‪ .‬وتن پرور برارزش های اسلمی انتقاد کنند‬
‫‪:‬ـ نمونهء دوم زمان خلفای راشدین ‪2‬‬ ‫طوریکه در مطبوعات غربی از اعمال و کار کردهای‬
‫الف ـ زمان خلفت ابوبکرصدیق رضی ال عنه‪.‬‬ ‫‪.‬مسلمانها بر ضعف قوانین اسلمی استدلل می کنند‬
‫ب ـ زمان خلفت عمــر فاروق رضی ال عنه‪.‬‬
‫‪1‬ــ نمونهء عدالت راجع به شخص خلیفه‪.‬‬ ‫‪:‬دفع اشتباه‬
‫‪2‬ــ نمونهء عدالت راجع به فامیل خلیفه‪.‬‬ ‫‪،‬ــ قوانین وارزش های اسلمی را درعملکرد یک عالم ‪1‬‬
‫‪3‬ــ نمونۀعدالت راجع به والیان‪،‬کارمندان‪،‬قضات‪.‬‬ ‫خطیب وامام وپیر ومرشد دیدن وایشان را مصداق عملی‬
‫‪4‬ــ نمونهء عدالت راجع به مسلمانها وعام مردم‪:‬‬ ‫دین والگو ونمونهء قانون خدا وسنت رسول ال قرار دادن‬
‫الف ـ شب ها دراطراف مدینه گزمه میکرد‪.‬‬ ‫‪.‬اشتباه وغلط غهمی ودور ازانصاف وعدالت است‬
‫ب ـ برخورد خلیفه با پیر مرد یهـــودی‪.‬‬ ‫بخاطرکه قانون خدا ورسول مدون در قرآن وسنت است‬
‫ج ـ مقرری ) معاش( براطفال‪.‬‬ ‫نه در وجود افراد واشخاص ‪ ،‬مثلیکه قانون اساسی یک‬
‫محل قضاوت‪.‬‬ ‫کشورمدون درقانون نامۀ آن کشوراست نه در وجودوعمل‬
‫‪:‬ــ نمونهء سوم زمان تابعین ‪3‬‬ ‫کرد احاد آن ملت ‪ ،‬حتی اگر رئیس جُمهور ویا قُضات آن‬
‫‪59‬‬ ‫‪60‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫عملی خلف را انجام دهند‪ ،‬دنیای امروزمجرم را ملمت‬ ‫‪.‬خویش بررسی میکند‬
‫می کنند نه قانون را ‪ ،‬بالعکس درمورد مسلمانهــــا زبان‬ ‫ولی در پهلوی همه علل و انگیزه های مختلف یگانـه علت‬
‫‪،‬وقلم زهردار را به قانون ) شریعت اسلم( دراز می کنند‬ ‫عقب ماندگی جوامع اسلمی درطول تاریخ ‪،‬حکومت های‬
‫‪.‬این چه بی انصافی وظلم است که مشاهده مـی شود‬ ‫‪.‬خود کامه ومستبدو جاگرداران اجیر ومزدور بوده واست‬
‫ــ ویا حکومت های نام نهاد عصر و زمان مارا دلیـل ‪2‬‬ ‫ــ این مفکوره که در اسلم تمدن نیست ‪ ،‬بناءً اسلم ‪4‬‬
‫برضعف عدالت اجتماعی دین دانستن مُکابره وتعدی بر‬ ‫‪.‬سبب عقب ماندگی مسلمانها گردیده است‬
‫‪.‬دین است‬ ‫ظلم بزرگ برقانون اسلمـی ‪ ،‬غفلـت آشکار از تاریخ‬
‫بخاطرکه آن صداقت واخلص مندی را که دین ازما می‬ ‫‪.‬وتمدن اسلمی است‬
‫خواهد‪ ،‬نه دراکثرافرادما مسلمانها بآن پیمانه موجود است‬ ‫زیرا که پیشرفت وترقی وتمدن امروزی شرق وغرب‬
‫و نه دراجتماع ما ونه دراُمراء عصر و زمان ما ‪ ،‬این‬ ‫مرهون و زاد ۀ تمدن و ترقی اسلم و مسلمانهای عصر‬
‫واقعیت را باید بپذیریم ‪ ،‬چه مشکلی نیست که در جوامــع‬ ‫‪.‬خلفت راشده است ‪ ،‬که بعداً توضیح خواهیم نمود‬
‫ما بنحوی از اَنحاء وجود ندارد‪ ،‬ازقتل وغارت ‪ ،‬کشتارو‬ ‫‪:‬منتهـی درجواب چنین شایعه پردا زان میگویم‬
‫خیانت ‪ ،‬چورو چپاول ‪ ،‬اختلص و رشوت ‪ ،‬تقلب و تملق‬ ‫کسانی که اسلم را مانع پیش رفت وتمدن قلمداد می کنند‬
‫ظلم واستبداد ‪،‬وغیره‪ ...‬بالخره جنگ وغضب نه صرف‬ ‫آنها معذور اند‪ ،‬بخاطرکه نه از تاریخ اسلم چیـــزی می‬
‫به آدم های ما محدود است ‪ ،‬بلکه حیوانات عجمی هم در‬ ‫دانند ‪ ،‬و نه از تمدن اسلمی خبر دارند ‪ ،‬و نه هم از دین‬
‫)رنج هستند‪.‬مثل‪:‬بودنه جنگی ‪،‬سگ جنگی ‪ ،‬کبک )کوک‬ ‫چیزی را می فهمند ‪ ،‬صرف آن عرف و رواج که از ما‬
‫جنگی ‪ ،‬مرغ جنگی ‪ ،‬اسپ تازی و سگ بازی وغیره‬ ‫حول شنیدند ‪ ،‬و دیدند ‪ ،‬کـه بعضاً خـرافات و رواج های‬
‫‪ .‬دههاعادات و اخلق منفی دیگر‬ ‫منفــی بوده ‪ ،‬که این خرافات جاهــلنه دستهم با تبلیغات‬
‫آیا از مردم که تربیۀ حیـــوانات بی زبان بخاطر جنگ و‬ ‫مغرزانۀ غربی ها داده ‪ ،‬سبب سوء ظنّ چنیــن اشخاص‬
‫تعذیب ‪ ،‬جزء زندگــی شان باشد ‪ ،‬میتوان امید طرقـی را‬ ‫‪.‬گردیده است‬
‫کرد ؟ پس در این مورد مقصر دانستن دین چه مفهومـی‬ ‫آری! نمیتوان دین را از زبان روحانی )ملی( بیچارۀ‬
‫دارد؟ در حالی که اسلم راجع به تربیۀ حیوانات برنامۀ‬ ‫که سرگردان لقمۀ نان است ‪،‬گوش به فرمان خان وملک‬
‫‪.‬مشخص دارد ‪ ،‬و از تعذیب آنها جداً منع میکند‬ ‫ارباب و قــریه دار فــرا نهاده ‪ ،‬و یاعمـل وی را سمبوـل‬
‫ــ ویا علت عقب ماندگی جوامع دینی وکشورهـای ‪3‬‬ ‫‪.‬حقانیت دین دانستن‪،‬واشتباهی شان راضعف دین دانستن‬
‫‪.‬اسلمی را نسبت به دین دادن ظلم وبی انصافی است‬ ‫و نمی توان دین خدا را با باورهای مادر کلنها به اشتباه‬
‫علت عقب ماندگی جوامع اسلمی علل و انگیزه های‬ ‫گرفت ‪ ،‬بلکه دین را از کتاب خدا )قرآن( وفـرموده های‬
‫مختلف دارد ‪ ،‬که هر دانشمند و تحلیلگر از دید و نظـر‬ ‫پیامبراو)احادیث صحیح( باید آموخت ‪ ،‬آن مصادری که‬
‫‪61‬‬ ‫‪62‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫در زیر انبارخرافات و یا اقوال دوستان فاسد ‪ ،‬و دشمنان‬ ‫مشاهده کنند ‪ ،‬و یا خنجری چون صلح الدین ایوبی ‪ ،‬و‬
‫‪.‬حاقد پنهان گردیده است‬ ‫‪.‬محمدفاتح بخاطرحفظ مقدسات اسلمی ازنیام کشیده شود‬
‫بلکه سازندگی تمدن اسلم بحدّی است که خودنویسنده‬ ‫ــ چنانچه نویسنده کتاب استعمــار راجع به سقــوط ‪3‬‬
‫‪:‬گان غربی اقرار و اعتراف دارند‪ ،‬بگونۀ مثال‬ ‫قسطنطنیه مرکز یکهزار سالهء امپراطوری روم شرقی‬
‫ــ ( ویل درانت ( نویسندۀ مسیحی درتایخ تمدن خــود ‪1‬‬ ‫‪:‬توسط تمدن اسلمی می گوید‬
‫می نوسد‪ ) :‬پیدایش و اضمحلل تمدن اسلمی از حوادث‬ ‫دوران تاریکـی اروپا هنوز به پایان نرسیده بود ‪ ،‬اما {‬
‫بزرگ تاریخ است اسلم طی پنج قـرن از‪ 81 :‬هجری تا‬ ‫تمدن اسلمی اندک‪ ،‬اندک غروب میکردومیراث خود را‬
‫هــ ازلحاظ نیرو و نظم و بسط قلمرو واخلق نیک ‪597‬‬ ‫به اروپائیان می سپرد{بعد ازسرکوبی مغل توسط سلطان‬
‫و تکامل سطح زندگانی وقوانین منصفانۀ انسانی واحترام‬ ‫محمد اول درسال ‪1402‬میلدی خلفت عثمانی باستحکام‬
‫به عقاید و افکار دیگران و ادبیات وتحقق علمی و طب و‬ ‫خود درقارۀ اروپا وآسیا پرداخت ودرسال ‪ 1452‬میلدی‬
‫‪).‬فلسفه پیشآهنگ جهان بود‬ ‫سلطان محمد دوم بعد ازپنجاه دو روزمحاصره قسطنطنیه‬
‫ــ ( گوستابون ( فرانسوی می نوسد‪):‬مسلمانها سبب ‪2‬‬ ‫استنبول» را فتح کرد‪ ،‬به امپراطورکهن ویکهزارسالهء »‬
‫شدند تا اروپای مسیحی را ازحال توحش و جهالت خارج‬ ‫‪.‬روم شرقی درشبه جزیرۀ بالکان خاتمه داد‬
‫سازند‪ ...‬نفوذ اخلقی مسلمانها اقوام وحشی اروپارا داخل‬ ‫ازآن بعد استنبول پایتخت ترکان و مرکزخلفت عثمانی‬
‫در دایرۀ آدمیت نمود و‪.‬دروازه های علوم و فنون وفلسفه‬ ‫‪}.‬قرار گرفت‬
‫را بروی آنها باز نمود‪ ،‬ومسلمانهابرای ششصد سال تمام‬ ‫به خاطرعدالت مسلمانهامردم به حدی گرویدۀ اسلم و‬
‫‪).‬در کرسی استادی اروپا تکیه زدند‬ ‫‪.‬تمدن اسلمی گردیدند که گروه ‪ ،‬گروه دراسلم داخل شدند‬
‫با تأسرکه ‪ ،‬بسا ازجوانان خالی الذهن ما‪ ،‬وبسا روشن‬ ‫به حدی مردم ازظلم کلیسا واهل آن به داد رسیده بودند که‬
‫فکران ظاهر بینما ‪ ،‬از نشرات و اعلم غرب متأثر شده‬ ‫به مجرد مشاهدۀ عدل اسلم ومسلمانها سرسپردگان اصیل‬
‫‪.‬به قوانین الهی چنین نسبت های مقلدانه را می کنند‬ ‫‪.‬اسلم گردیدند‬
‫اگردقت شود این حال بعض مؤرخین و نویسنده گان‬ ‫ازهمین جاه است که تا حال نعره های ملکوتـی ال اکبر‬
‫‪.‬غرب است که به واقعیت های عینی اسلم معترفند‬ ‫درقله های شبـه جزیرۀ بالکان بلند میشود ‪ ،‬ملت ترکیه به‬
‫ولی در مجموع چنین نیست ‪ ،‬غربها به هیچ قیمتی‬ ‫‪.‬حیث یک ملت مسلمان در بین ملل جهان محسوب میشود‬
‫نمی خواهند بار دیگرعظمت و جلل و شأن و شوکت از‬
‫دست رفتۀ مسلمانها را بار دیگـــر به سرزمین های شان‬

‫‪63‬‬ ‫‪64‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫حال درد آور و ماضی درخشان ما‬ ‫واقعیت آن است که دشمنان اعتراف نمایند‬

‫)حالنا اللیم ماضینا الحمید(‬ ‫مطابق مقولۀ معروف‪):‬الفضل ماشهدت به العداء(راجع‬

‫اگر به ماضی درخشان مسلمانها برگردیم ‪ :‬می بینم وقت‬ ‫به تمدن و ترقی و پیشرفت های مُحیّرالعقول مسلمانها در‬
‫که جهان واردهزارۀ دوم میلدی میگردید‪،‬خلفت اسلمی‬ ‫عرصه های زندگی ‪ ،‬در تاریخ طلیی هزارۀ دومی که‬
‫‪.‬و امت اسلم در رأس قضایایی امور جهانــی قرار داشت‬ ‫گذشت ‪ ،‬نه صرف مسلمانان بآن می بالند ‪ ،‬بلکه اغیار و‬
‫سپاه اسلم به عنوان بهترین و نمونه ترین ارتش جهان‬ ‫مؤرخین غیر مسلمان نیز اعتـــراف دارند ‪ ،‬بطور نمونه‬
‫قرار داشت ‪ ،‬مسلمانها به عنوان ابر قدرت جهان محسوب‬ ‫‪:‬نظریات بعض آنها قرار ذیل است‬
‫می شدند ‪ ،‬حاکمان مسلمان در جامعۀ جهانـــی برتـرین و‬ ‫‪:‬ــ جواهرلعل نهرو سیاستمدار فقیدهندوستان میگوید ‪1‬‬
‫شهرهای شان عالی ترین مرکزعلم و تجارت بود ‪ ،‬علماء‬ ‫سرگذشت عرب وداستان اینکه چگـونه به سرعت در‪(...‬‬
‫و دانشمندان مسلمان به عنوان صاحبان علــم و صنعت و‬ ‫آسیا و اروپا و افریقا توسعه یافتند وفرهنگ وتمدن عالی‬
‫مغزهای متفکرعصر به شمارمی آمد ‪ ،‬جهان اسلم مرکز‬ ‫و بزرگ را به وجود آوردند یکی از شگفتـی های تاریخ‬
‫‪.‬فعالیت های سیاسی ‪ ،‬اقتصادی ‪ ،‬و اجتماعی زمان بود‬ ‫بشری می باشد‪ ،‬و فکر تازۀ که عربها را بیدار ساخت و‬
‫‪:‬نمونه های بارزآن‬ ‫ایشان را از اعتماد به نفس وقدرت سرشار ساخت اسلم‬
‫ــ ابن سینا را دنیا به عنوان برزگتـرین فزیک دان ‪ ،‬و ‪1‬‬ ‫‪.‬بود( تاریخ جهان ‪ ،‬از نهرو ‪ ،‬ج ‪1/317‬‬
‫‪ .‬کتاب اش را عالی ترین مرجعۀ طبابت می شناختند‬ ‫‪:‬ــ جان دیون پوت دانشمند معروف انگلسی مینوسد ‪2‬‬
‫ــ ابن حبان فزیک دان نامورمسلمـان تا سرحدی پیش ‪2‬‬ ‫محمدیک نفرعرب ساده ‪ ،‬قبایل پراگنده کوچی وبرهنه (‬
‫‪.‬رفت که علم او ریشۀ علوم فضایی جهان گردید‬ ‫و گرسنۀ کشورخودش را مبدل به یک جامعۀ فشرده و با‬
‫ــ ابوریحان بیرونی دردومین هزارۀ میلدی بزرگترین ‪3‬‬ ‫انضباط نمـود و در میـان ملل روی زمیـــن آنهــــا را با‬
‫‪.‬ستاره شناس عصر بود‬ ‫صفات واخلق تازۀ معروف کرد‪ ،‬ودر کمتر ازسی سال‬
‫‪.‬ــ الزهراوی جراح بزرگ عصر محسوب می شد ‪4‬‬ ‫این طرز و روش امپراطور قسطنطنیه رامغلوب کرد‪،‬و‬
‫پس میتوان شواهدمتعددی ازاین قبیل رجال برجسته‬ ‫سلطین ایران ) امپراطور فارس( را ازبین برد‪ ،‬سوریه‬
‫ومتفکرین اسلم را اعم ازعلماء وفقهاء ودانشمندان دیگر‬ ‫و بین النهرین و مصر را تسخیر کرد و دامنۀ فتـوحاتش‬
‫‪ ،‬در بخش های مختلف زندگـــی ‪ ،‬سیاســی ‪ ،‬اقتصادی‬ ‫را ازاقیانوس اطلس تاکرانۀ دریای خزر وتا رودسیحون‬
‫‪.‬نظامی و رهبری و غیره ‪ ...‬بیان کرد‬ ‫)بسط داد(‪.‬عذروتقصیربه پیشگاه محمدوقرآن)ازجانپوت‬
‫‪.‬ولی این رسالۀ کوچک گنچایش همه را ندارد‬ ‫‪.‬ترجمۀ سید غلم رضا سعیدی ‪ :‬ص‪77/‬‬
‫‪65‬‬ ‫‪66‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫ــ توماس کارل می گوید‪ ) :‬خداوند عرب را بوسلـۀ ‪3‬‬ ‫‪.‬ــ عدم آگاهــی از ماضــی درخشان اسلم ومسلمانها ‪2‬‬
‫اسلم از تاریکیها به سوی روشنایها هدایت فرمود ازملت‬ ‫ــ مشاهدۀ تمدن امروزی وموجودیت مشکلت جهان ‪3‬‬
‫خموش و راکدی که نه صدایی از آن می آمد و نه حرکتی‬ ‫‪.‬اسلم ومسلمانها‬
‫محسوس بود ‪ ،‬ملتی به وجود آورد که از گمنامی به سوی‬ ‫‪:‬سوال دوم‬
‫شهرت ‪ ،‬و از سستی به سوی بیداری ‪ ،‬از پستی به سوی‬ ‫پس چرا در جهان کنونـی امروز مسلمانها تمدن و پیشرفت‬
‫فراز ‪ ،‬و ازعجز و ناتوانی به سوی نیـرو مندی سوق داده‬ ‫های به خصوص ندارند؟‬
‫شد ‪ ،‬نور شان از چهـــار سوی جهان می تابید ‪ ،‬از اعلن‬ ‫جواب ‪ :‬تمدن وپیشرفت از اجتماعات بزرگ و سالـم‬
‫اسلم یک قرن بیشترنگذشته بودکه مسلمانان یک پای در‬ ‫‪.‬به وجود می آید‬
‫هندوستان و پای دیگر دراندلس نهادن و بالخره در همین‬ ‫با تأسف وتحسّر وتحزّن باید بگویم که مسلمانها امروز‬
‫‪).‬مدت کوتاه اسلم به نصف دنیا نور افشانی میکرد‬ ‫‪.‬فاقد چنین اجتماع بزرگ وسالم اند‬
‫‪.‬نقشه های استعمــار ‪ ،‬از محمود صواف‪ ،‬ص‪38 /‬‬ ‫بخاطر که دولت مسلمانها به دُویلت کوچک و ضعیف‬
‫‪:‬ــ « سیدیو« مؤرخ انگلسی به تأکید می گوید ‪4‬‬ ‫وناتوان تقسیم گردیده ‪ ،‬درهر گوشه وکنار ملت اســـلم‬
‫قوانینی که « ناپلئون» به کارمی گرفته ‪ ،‬ازکتابی فقهی (‬ ‫نزاعهای مرزی از ابتدای تقسیم اراضی مسلمانها عمیق تر‬
‫امام مالک" گرفته شده بود به نام « شرح الدردیـرعلــی"‬ ‫‪.‬از قرحه های سرطانی تزریق گردیده است‬
‫‪).‬متن خلیل »‪) .‬دست آوردهای تمدن اسلمی‪:‬ص ‪109‬‬ ‫مثال ‪ :‬کردستان یک ملت مسلمان قربانی چهـار دولت‬
‫حال اگرفکرشودفرانسه که مؤسس قانون گذاری معاصر‬ ‫‪.‬متخاصم ‪ :‬ترکیه ‪ ،‬ایران ‪ ،‬عراق ‪ ،‬وسوریه گردیده است‬
‫گفته می شود‪ ،‬مأخذ قانون آن از کجا است ‪ ،‬ولی به شکل‬ ‫کشمیــر ‪ :‬دارای دوازده ملیون نفوس مسلمان موضوع‬
‫‪ .‬غیر رعایت نمودن امانت علمی و ذکر منبع و مأخذ‬ ‫‪.‬متنازعٌ فیه دربین هند و پاکستان قرار گرفته‬
‫در ارتباط به موضوع فـوق یک سلسله اشتباهــات‬ ‫جزیرهء ابوموسی ‪ ،‬تُم بزرک ‪ ،‬کوچک ‪ :‬نقطهء نزاع‬
‫‪:‬وجواب آن‬ ‫‪.‬در بین ایران وامارات متحدهء عربی قرارگرفته‬
‫‪:‬سوال اول‬ ‫مهم تر ازهمه غصب وغارت سرزمین ملت مسلمان‬
‫سوال اینجا است که چرا؟ و ازکجا این مفکورۀ پیدا که‬ ‫فلسطین درد التیام نا پذیر‪ ،‬قتل و طرد آن ملت مظلوم زخم‬
‫گویا دین سبب پسمانی است؟‬ ‫تسکین ناپذیریست که قلب هر انسان بادرک و بااحساس را‬
‫جواب ‪ :‬بعید نیست که این مفکوره علل وانگیزه های‬ ‫متألم می سازد‪ .‬مسألۀ داغ روز موضوع تجاوزوقتل غارت‬
‫‪:‬مختلف دارد برخی آن قرار ذیل است‬ ‫‪.‬عقدۀ سرطانی اسرائیل است که بسرزمین لبنان جریان دارد‬
‫‪ .‬ــ غفلت وبی خبری ازتمدن وفـــرهنگ اسلمــی ‪1‬‬ ‫اگــــر از واقعیت دور نرویم به حال خود و کشورخویش‬

‫‪67‬‬ ‫‪68‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫متوجه شویم رنج آورترین موضوع را مشاهده میکنیم که‬ ‫‪.‬ج ‪ :‬س ّد اسکندر ذی القرنین ساخته نمی شد‬
‫مسآلهء تقسیم پشتونستان است‪ ،‬تقسیم که ملت یک پارچه و‬ ‫د ‪ :‬از اختراع ساعت توسط مسلمانها شاهان غرب‬
‫مسلمان ‪ ،‬ملت یک فرهنگ ویک زبان را بدو پیکره جدا‬ ‫‪.‬حیرت زده نمی شد‬
‫‪.‬میکند‪ ،‬واز جملهء مسایل داغ روز قرار گرفته است‬ ‫)چنانچه قرآن کریم دررابطه به اردو وحکومت سلیمان)ع‬
‫اگرلحظۀ به حال الیم مسلمانها در گوشهء وکنار دنیای‬ ‫‪:‬چنین حکایت می کند‬
‫امروز بیندیشم بواقعیت درمی یابیم که عَمداً در اجتماعات‬ ‫ــ اردوی سلیمـــــان علیه السلم از انسانها ‪ ،‬جنّیات ‪1 ،‬‬
‫اسلمی نفت وباروت بحدی نهـاده شده کــه هر لحظه‬ ‫سورۀ نمل آیهء ‪17:‬‬ ‫‪.‬پرندگان متشکل بود‪.‬‬
‫‪.‬پیکرهء ملت اسلمی رنج آن را می کشد‬ ‫ــ قصر نبوت وحکومتی سلیمان علیه السلم از قواریر ‪2‬‬
‫اگر احیاناً آواز وحدت وشعار اخوت بلند مــی شود ‪،‬‬ ‫نمل ‪44 :‬‬ ‫‪.‬ساخته شده بود‪.‬‬
‫‪.‬ازطرف قوت های بیرون مرزی درگلو خفه کرده میشود‬ ‫‪.‬ــ باد وهوی تحت فرمان سلیمان بودند‪ .‬انبیآء ‪3 81 :‬‬
‫به عکس امم وملل دیگر به سطح قاره ها وحدت ازهم‬ ‫‪.‬ــ شیاطن مؤظف دربخشهای غواصی بودند‪.‬انبیآء‪4 82:‬‬
‫‪.‬گسختهء خویش را ترمیم میکنند برسمیت شناخته میشوند‬ ‫‪.‬ــ جنّیات مؤظف دربخشهای بنایی بودند‪ .‬سبا‪5 12 :‬‬
‫ــ یکماه راه را سلیمان دریک صبح یعنی درنصف ‪6‬‬
‫سوال ‪ :‬پس دوای این درد چیست؟‬ ‫روز می پیمود‪ .‬باین معنی که سفــرهایش هوای ترتیب‬
‫جواب ‪ :‬تا وقتیکه اختلفات ازبیرون مرزهای اسلمی‬ ‫سبا ‪12 :‬‬ ‫‪.‬و تنظیم می شد‪.‬‬
‫‪.‬دامن زده می شود‬ ‫‪:‬طوریکه مؤرخین معاصر وقدیم نوشته اند که‬
‫‪.‬تا وقتیکه وحدت اسلمی مخلصانه بر قرار نگردد‬ ‫درزمان خلفت هارون الرشید ساعت را مسلمانهااختراع‬
‫تا وقتیکه مسلمانها به فــــــرهنگ اصیل اسلمی‬ ‫نمودند وبه پادشاه فرنگ بطور تحفـه تقدیم شد ‪ ،‬پادشاه‬
‫‪.‬خویش باز نگردند‬ ‫مذکور ازحرکت عقربک ساعت درهراس افتید و چنین‬
‫امید تمدن و ترقی از این دهات کوچک که در قلمـــرو‬ ‫‪.‬پنداشت که ابراز جادو است‪.‬تاریخ سیاسی اسلم‪2/210،‬‬
‫مسلمان ها بنام دولت ‪ ،‬حکومت ‪ ،‬امارات ساخته شده است‬ ‫ح ‪ :‬حد اقل شما می توانید تمدن و اختــــراعات دورهء‬
‫‪.‬خوش باوری بیش نیست‬ ‫اسلمی را در اُندلس ‪ ،‬قُرطبه و دیگـر نقاط خلفت آن‬
‫‪:‬خوانندگان گرامی‬ ‫زمان از صفحات تلویزون مشاهده کنـید و یا تمـــــدن‬
‫‪:‬شماقضاوت کنیداگردینداری واقعاًسبب عقب ماندگی میبود‬ ‫اسلمی را در بغداد قبل از حریق نمودن هلکو و افراد‬
‫‪.‬الف‪ :‬تخت سلیمان در هوی پرواز نمی کرد‬ ‫‪.‬چنگیزخان مطالعه کنید‬
‫‪.‬ب ‪ :‬ذوب آهن توسط داودعلیه السلم اختراع نمی شد‬ ‫‪.‬مراجعه شود به کتاب افغانستان درمسیرتاریخ‬

‫‪69‬‬ ‫‪70‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪:‬موضوع قابل تذکر‬ ‫بلکه درهر زمان وهمهء رسولن الهی طوری که درزمان‬
‫خود معلم دربخش عبادات بودند ‪ ،‬در بخش امور اجتماعی‬
‫ناگفته نباید گذاشت که یک سلسله سوالت دیگر نیز راجع‬ ‫وحکمومت نیزمعلم بودند‪.‬‬
‫‪:‬به نقش دین در زندگی مطرح میشود‬ ‫ثانیًا جواب خصوصی‪:‬‬
‫ــ واقعًا اگرادیان درزنگی انسانها نقش دارد پس چرا ‪1‬‬ ‫جواب سوال اول‪ :‬پیروان ادیان دیگر باید نو آوری های‬
‫نبوتها تکرارشده ؟‬ ‫داشته باشند‪ ،‬بخاطریکه پیروان ادیان دیگردرامور اجتماع‬
‫‪2‬ـ چراتجدید نبوت همزمان با نبوت محمد)ص(خاتمه یافته؟‬ ‫وحکومت وزعامت ازسنت های انبیآء )ع ( چیزی بدست‬
‫جواب ‪ :‬سوال معقولیست ولی جواب این سوالها به تفصیل‬ ‫رس ندارند که بآن اقتدا کنند‪ .‬روی چند علت‪:‬‬
‫بیشترضرورت دارد‪ ،‬بناءً جواب این سوالت را با تفصیل‬ ‫‪1‬ــ قوانین ادیان قبل ازمحمد)ص( به خاطرمقطعی وقومی‬
‫وتشریح در رسالهء بنام ‪:‬‬ ‫بودن شان جامع وکامل نبودند ‪ ،‬بلکه صرف به خاطر حلّ‬
‫)عقیدۀ مسلمان درپرتو قرآن( نوشتم که رسالۀ مذکورراجع‬ ‫معزلهء آن وقت وآن قوم خاص نازل شده بود ‪ ،‬به همین‬
‫به عقاید است ‪ ،‬ازطرف وزارت دفاع طبع ودرصنف دوم‬ ‫خاطر به آنها خطاب به‪ ( :‬یَا بَنِی اِسرَائیل( شده کـه اولدهء‬
‫اکادمی ملی تدریس میگردد ‪ ،‬مراجعه شود‪.‬‬ ‫یعقوب علیه السلم هستنـد ‪ ،‬نه به ( یَاایهّا النّاس( طوریکه‬
‫‪3‬ــ سوالت دیگری که درعصر حاضر بیشتر مطرح‬ ‫خطاب به امت محمد صلی ال علیه وسلم شده که‪ :‬ای عام مردم کرهء‬
‫است وشاید دراذهان بسا روشن فکران ‪ ،‬وافراد خالــی‬ ‫زمین ‪ ،‬وبه همین خاطر منسوخ شدند‪.‬‬
‫الذهن وکم توجه بارزش های اسلمی این مرز و بوم نیز‬ ‫‪2‬ــ بعد ازرحلت انبیآء)ع (همان سنن وهدایات موقتی نیز‬
‫خطور کند این است که‪:‬‬ ‫ضائع می شد ‪ ،‬به خاطریکه نه طباعت وجود داشت ونـه‬
‫‪1‬ــ سوال اول ‪ :‬چرا در ادیان دیگـر مثل ‪ :‬یهودیت ‪،‬‬ ‫تعلیم وتربیهء درست ‪ ،‬و نه محافظت وجود داشت ونه‬
‫نصرانیت نو آوری ها است ولی دراسلم نیست ؟‬ ‫حراست‪.‬‬
‫‪2‬ــ سوال دوم‪ :‬ادیان دیگرمطابق به عصرو زمان کاملً‬
‫ازسیاست واجتماع جدا ست ‪ ،‬دراسلم نیز چنین ابتکارات‬ ‫مثال‪:‬‬
‫شود ؟‬ ‫عیسویت که پیروان بیشتر دارد وانجیل مُحرّف اولین مرجع‬
‫اولً جواب عمومی اینست که‪:‬‬ ‫و کتاب مقدس شان است ‪ ،‬و به زبان های مختلف ترجمـه‬
‫درهیچ زمان وهیچ رسالتی منحصربه امور عبادت وجدا‬ ‫وپخش میگردد ‪ ،‬از ابتدا تا انتها ازسه عنوان ومضمون‬
‫ازاجتماع وسیاست نبوده ونیست ‪ ،‬طوری که نمونۀ آن‬ ‫ذیل بیشتر ندارد‪:‬‬
‫از رسالت داود‪ ،‬سلیمان ‪ ،‬موسی علیهم السلم ذکرگردید‪،‬‬
‫‪72‬‬
‫‪71‬‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪1‬ــ معرفی وشهرت عیسی علیه السلم‪.‬‬
‫‪2‬ــ عکس وصورت عیسی و حواریین‪.‬‬
‫‪3‬ــ بیان معجزات عیسی علیــه السلم‪.‬‬
‫نه قوانین داخلی در آن وجود دارد و نه قوانین خارجی ‪،‬‬
‫) چون عیسی علیه السلم به حکومت نرسیده وقبل ازازدواج‬
‫ازسوء قصد دشمنانش خداوندنجات داده وبه آسمان بلند کرد(‪.‬‬
‫بدین منظور در انجیل نه قوانین فردی وجود دارد ‪ ،‬و نه‬
‫قوانین اجتماعـــی ‪ .‬نه آداب و جود دارد ‪ ،‬و نه اخلق ‪.‬‬
‫بناءً پیروان مسیحیت دراین عصر تمدن وترقی بـه جز‬
‫ترمیم ‪ ،‬پیوند ‪ ،‬تحریف چارهء ندارند‪.‬‬
‫اما پیروان اسلم به هیچ نوع ترمیم ‪ ،‬نوآوری ضرورت‬
‫ندارد‪ ،‬و نه از طرف خدا و پیامبرش اجازه داده شده است ‪:‬‬
‫به خاطریکه همهء مسائل اجتماعــی وانفـرادی ‪ ،‬زعامت‬
‫و حکومت درقرآن وسنت با تشریح و تفصیل بیان شده‪.‬‬
‫پیامبر گرامی اسلم درطول بیست وسه سال نبوت اش‬
‫صحابهء کرام را که تعداد شان درآن وقت به ) یک صد و‬
‫بیست چهارهزار( کم و بیش بالغ میگردید ‪ ،‬عملً ‪ ،‬قولً ‪،‬‬
‫ل تعلیم وتربیه نموده و تاکید نمود که حاضرین برغائبین‬
‫برساند‪(.‬فَلیُبَلّ ِغ الشَاهِدُالغاَئِب( بخاری باب الخطبة یوم النحر‪.‬‬
‫و آنها باکمال صداقـت و دیانت کتابتاً و حفظـاً محفــوظ‬
‫نگهداشته ‪ ،‬و این وظیفۀ ایمانی و مسؤلیت و جدانی خویش‬
‫را به طور کامل و پوره ادا نمودند ‪ ،‬چنانکه براهل خرد‬
‫پنهان نیست‪.‬‬
‫جواب سوال دوم‪:‬‬
‫‪1‬ــ طویکه یاد آور شدیم درهیچ زمان ادیان مجزا از‬
‫اجتماع نبوده حتی مسیحیت هم در اوائل مجزا نبوده‪.‬‬
‫‪73‬‬
‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫چنانچه« لُوتَر» یکی ازجملهء بزرگان وپیش قدمان مذهب‬
‫« ُپرُوتِستان » عیسویت است درکلیسائی روم میزیست ‪،‬‬
‫اگر چه در آلمان بدنیا آمده‪:‬‬
‫معتقد بود که‪ ) :‬براساس نظریهء لوتر شرح وتفسیر کتاب‬
‫انجیل ثمرهء فکر بشر بوده هرانسان میتوانست کتاب مقدس‬
‫را مطابق وجدان خویش تفسیر نماید( و درسال ‪1525‬مـ ‪،‬‬
‫لُوتر نوشت ‪ ) :‬شمارهء فرقه ها و معتقدات دینی اکنون با‬
‫تعداد سران مردم برابری میکند(‪.‬‬
‫روی ملحوظات ‪ ،‬مشکلت ‪ ،‬نارسائیهای پاپ ها وکلیسا‪:‬‬
‫لوتر اولین کسی بود که نظر جدائی دین درامور دنیوی را‬
‫داشت ‪ ،‬که بعد ها درعیسویت ترویج شد‪.‬‬
‫بناءً « لُوتر» از پیشگامان جدائی دین از سیاست بود‪.‬‬
‫استعمار‪ /‬ص ‪.24‬‬
‫‪2‬ــ چون اسلم دین ناقص نیست به خاطریکه میفرماید‪:‬‬
‫(اَلیَومَ ا َکمَلتُ لَکُم دِینَکُم َواَتمَمتُ عَلَیکُم نِعمَتِی وَرَضِیتُ‬
‫لمَ دِیناً ( مائده آیة‪.3 :‬‬
‫ک ُم الس َ‬ ‫لَ ُ‬
‫یعنی‪ :‬امروز تکمیل نمودم دین شما را‪ ،‬وتمام نمودم انعام‬
‫فع ً‬ ‫خویش را بر شما ‪ ،‬وپسند نمودم برشما دین اسلم را‪.‬‬
‫آن روز عرفات وحجة الوداع پیامبر بود ‪ ،‬که بعد از آن‬
‫بنا برقول مفسیرین پیامبر صرف )هشتادویکروز( حیات‬
‫داشت و بس‪.‬‬
‫بناءً دین اسلم به شهادت قرآن کریم کامل وتکمیل است‬
‫نیاز به ترمیم ونو آوری ندارد‪.‬‬
‫‪3‬ــ چون دین اسلم جامع وکامل است درهــر بخش‬
‫زندگی تعلیمات و راهنمائی های پیامبرموجود است و با‬
‫پیشرفت های علمی عصرو زمان درتضاد نیست بخاطری‬
‫‪74‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫که از پیشرفت ‪ ،‬تمدن ‪ ،‬ترقــی ‪ ،‬ابتکارات عصــرحاضر و‬ ‫بناءً نباید روی این تشویشات بی اساس و وسوسات‬
‫آینده اطلع داده می فرماید‪:‬‬ ‫واهی وشیطانی ‪ ،‬یک مسلمان ارزش های اسلمـــی ‪،‬‬
‫ق مَالَ‬
‫حمِـیرَ لِتَرکَـبُوهَا وَ زِی َن ًة وَ یَخُل ُ‬
‫) وَالخَیلَ وَ ال ِبغَا َل وَال ُ‬ ‫قوانیـن و سنت های نبوی را به باد فنا گرفت ‪ ،‬و نه باید‬
‫تَع َلمُونَ ( سورۀ نحل آیۀ ‪.8 :‬‬ ‫شریعت الهی ‪ ،‬وقوانین کامل نبوی را به ادیان منسوخـه‬
‫یعنی‪ ) :‬خدا( اسبها واشترها واُلغها را) آفریده است( تا برآنها سوار‬ ‫وقوانین ناقصه ای بشر مقایسه کرد‪.‬‬
‫شوید و زینتی باشند ) که به دلهایتان شادی بخشد‪ ،‬و خداوند ( چیــــزهایی را‬ ‫بلکه برهرمسلمان فرض ولزم است که ‪ :‬باقلب بیدار‪،‬‬
‫) برای حمل ونقل وطی مسافات ( می آفریندکه ) شماهم اینک چیزی از آنها( نمی دانید‪.‬‬ ‫وجدان سالم ‪ ،‬به قوانین وارزش های اسلمی مراجعـه‬
‫مقصود از خلق جدید) ماشینها و هوا پیماها « موتر و طیاره »‬ ‫نماید ‪ ،‬درصورت عدم فهم وادراک از دانشمندان واقعی‬
‫وسفینه های فضایی وقطارها }ریل{ و دیگروسایل ومرکبهای‬ ‫اسلم جستجو نمایند خداوند تعالی میفرماید‪:‬‬
‫سری ُع السیری است که مولود استعدادی است که خدا بــــه‬ ‫« فََالسئَـلُوا اَهلَ الذِک ِر إن کُنتُم لَ تَع َلمُونَ » نحل‪.43 :‬‬
‫انسانها داده است‪ .‬تفسیر نور‪ ،‬ص ‪.527/‬‬ ‫یعنی ‪ :‬از اهل علم ودانشمندان سوال کنید اگر نمی دانید‪.‬‬
‫پس اگر درموضوع فوق دقّت کنیم! دللت میکند برجامع‬ ‫بناءً بخاطر بی توجهی ویا جهل ونادانی ‪ ،‬ازارزشها‬
‫بودن دین مبین اسلم ‪ ،‬و برصداقت و معجزۀ پیامبراسلم‪،‬‬ ‫و واقعیت های دینی ‪ ،‬واز قوانین جهان شمول الهــــی‬
‫زیرا که خداوند جلّ جللهُ از وسایل و وسایط حاضر و آینده در‬ ‫انکار کردن ‪ ،‬افزون برنادانیست زیرا که خداوند تعالی‬
‫زمان و مکانی خبر داده که اصلً ذهن و ضمیر انسانهای‬ ‫میفرماید‪ « :‬بَل کَذّبُوا ِبمَا لَم ُیحِیطُوا ِبعِل ِمهِ » یونس‪.39:‬‬
‫آن زمان و مکان اصلً آمادۀ پذیرش این اخبار نبود‪.‬‬ ‫یعنی‪ :‬دروغ دانستند به آنچه ) مسائل ( که علم آن را فرا‬
‫چنانکه آمادۀ پذیرش دوزخ و جنت ‪ ،‬و یگانگی خــدا ‪ ،‬و‬ ‫نگرفتنــد‪.‬‬
‫صداقت پیامبر و دیگر اوامر اِلهِی و هدایات نبوی نبودند‪.‬‬ ‫نباید هرآن مسآلهء را که مسلمان خودش نمـی داند‬
‫مثل بسا انسانهای امروز که به آموختن علــوم شرق وغرب‬ ‫ازآن انکارکند ‪ ،‬بلکه شفای نادانی سوال است ‪ ،‬ویا آلهء‬
‫تیار اند ‪ ،‬ولی لحظۀ برای آموختن و فکر و مطاله کـردن‬ ‫دست بیگانه گان قرار گرفت ‪ ،‬ویا به افکار ناقص وخود‬
‫مسایل دینی ومطالب شرعی ‪،‬ورفع شبهات شان آماده نیستند‪.‬‬ ‫ساختهء بشری خود را محتاج وذلیل نمود ‪ ،‬درحالی که‬
‫ل معضلت آینـــدهء‬ ‫‪ 4‬ــ پیامبر صلی ال علیه وسلم راجع بــه ح ّ‬ ‫انسان را خداوند مکرم ترین مخلوقات آفریده است‪.‬‬
‫مسلمانها میفرماید‪ «:‬تََرکتُ فِیکُم اَمرَینِ لَن تَضِلُوا مَاتَمسَکتُم‬ ‫حمَلنَاهُم فِی البّ ِر وَالبَحــرِ »‬
‫« وَ َلقَد کَرّمناَ بَنِی آدَ َم َو َ‬
‫بِهما کتابُ ال وسُ ّنةُ نَبِ ّیهِ » موطأمالک‪ ،‬کتاب القدر‪ .‬وحاکم‪.‬‬ ‫سورۀ بنی اسرائیل آیۀ ‪.70 :‬‬
‫یعنی ‪ :‬گذاشتم درمیان شما دو امر) قانون( را که ابداً گمـراه‬
‫نمی شوید تا زمانیکه تمسک )عمل( باین دو نمائید‪.‬‬
‫‪76‬‬
‫‪75‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫کرامت انسانی وقتی تکمیل می شود که نیازهای فردی‬

‫واجتماعی او برآورده شود ‪ ،‬به همین خاطر خداوند کامل‬ ‫نقش اسلم درسیاست‬
‫وجامع ترین قانون یعنی قرآن را فرستاده است‪.‬‬
‫و نباید بی توجهی مسلمان به اسلم سبب تذلیل ‪ ،‬تحقیر‬ ‫مسلمان های که اسلم را به واقعیت میدانند ‪ ،‬و ازمراجع‬
‫ویا باعث پریشانی عقل وحواث اوگردد ‪ ،‬چنانکه شاعر‬ ‫اصلی آن برداشت های دارند‪.‬‬
‫میگوید‪:‬‬ ‫اسلم بدون سیاست سراغ ندارند ‪ ،‬بناءً دعـوای دینداری‬
‫آب درکوزه وما تشنه لبان میگردیم ‪.‬‬ ‫مسلمان به غیر قبـول سیاست اسلمی ‪ ،‬در واقع گریز و‬
‫یا ردر خانه وما دور جهان میگردیم‪.‬‬ ‫شانه خالی کردن از بخش های دین است ‪.‬‬
‫پس اسلم به غیر سیاست همان سکولریزم است که‬
‫حال قضاوت کنید !‬ ‫زاد گاه اصلی آن مغرب زمین است ‪ ،‬عــوامل ظهور آن‬
‫برای مسلمانها بطورعموم ‪ ،‬و برای یک مسلمان تحصیل‬ ‫عدم جواب گویـی های یهودیت و نصرانیت منسوخه در‬
‫کرده و دانشمند بطـور خصوص ‪ ،‬جای نهایت تأسـف ‪،‬‬ ‫عرصه های زندگی بشر است‪.‬‬
‫تحسّر‪ ،‬تحزن است که‪:‬‬ ‫مااین را میپذریم که نظام سکولر) جدایی دین ازدولت(‬
‫بخاطر جهل ونادانی ویا بخاطر مشت پول و دنیای دنی ‪،‬‬ ‫در جوامع غیــر اسلمی و در قلمروی افکار و مذاهب‬
‫ویا بخاطر مقام وقدرت وچوکی ‪ ،‬از فرهنگ غنی وکامل‬ ‫محلــی و مقطعی تا جایی کارا و مؤفق بوده ‪ ،‬اما تجربۀ‬
‫وبین المللی اسلم روی گردانده وبه فرهنگ حقیر وفقیر‬ ‫سکولریسم درکشور های اسلمـی که به زرّ و زور در‬
‫و ناقص بیگانه گان روی آورده ومعتقد گردد‪.‬‬ ‫معرض نمایش گـذاشته شده است نا مؤفق بوده است ‪.‬‬
‫بلی! ممکن برای یک مسلمان در بسا مسائل شک و‬ ‫مثال ‪:‬‬
‫شبه پیش آید ؟‬ ‫تحولتی که درکشور ترکیه ‪ ،‬سودان ‪ ،‬الجزایر ‪ ،‬ایــران‬
‫ویا دربعضی موارد قناعتش حاصل نگردد ‪ ،‬بناءً سوال‬ ‫زمان شاه رخ داد مبین همین واقعیت است ‪.‬‬
‫ازعلماء وفقها و دانشمندان اسلمی را خدا و رسول حق‬ ‫تحولتـی که در زمان شاه امان ال خان رخ داده بال تـر‬
‫مسلّم هرمسلمان قرارداده است ‪ ،‬چون علم شرعی به افراد‬ ‫از مثال فوق است‪.‬‬
‫واشخاص‪ ،‬منطقه ومحیط منحصرنیست‪ ،‬بنا ًء خداوندتعالی‬ ‫تکرار تجربۀ تلخ درکشورهای اسلمی اشتباه بزرگ‬
‫ق کُّل ذِی عِلمٍ عَِلیمٌ» یوسف‪ .76 :‬یعنی ‪:‬‬
‫میفرماید‪ « :‬فََو َ‬ ‫است ‪ ،‬بخاطری که اسلم درهمۀعرصه های زندگی بشر‬
‫بال تر ازهر دانا دانا تری دیگریست‪ .‬از آنها سوال کنید‪.‬‬ ‫اعم ازانفرادی واجتماعی ‪ ،‬سیاسی ‪ ،‬نظامی ‪ ،‬اقتصادی ‪،‬‬

‫‪77‬‬ ‫‪78‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫فرهنگی ‪،‬و‪ ....‬جواب گویی نیازمندی های انسان رادارد‪،‬‬

‫منتهی به فهم و تفحص بیشتر و عمیقتر نیاز است‪.‬‬ ‫نمون ۀ تطبیق دین دراجتماع‬
‫چنانکه می فرماید‪):‬فاسئلوا اهل الذکران کنتم ل تعلمون(‪.‬‬
‫نحل‪ .43 :‬از دانشمندان و عالمان سوال کنید آنچه را که‬
‫نمی دانید‪.‬‬ ‫‪:‬نمون ۀ اول ــ زمان أنبیآء علیهم اسلم‬
‫پس پیشنهاد این جانب به حیث یک مسلمان وبه استناد‬
‫فرمان پیامبر)صلی ال علیه وسلم( که میفرماید‪:‬‬ ‫ــ درادیان گذشته مثال و نمونه حکومت و خلفت داود‪1 ،‬‬
‫( الدین النصیحة ل و ‪ ....‬ولئمة المسلمین و عامتهم(‪.‬‬ ‫‪.‬سلیمان و موسی علیهم السلم است‬
‫به همۀ ســران مسلمان و مسؤلین زعامت سیاســی امت‬ ‫بخاطر که حکومت آنها جواب گویی نیازمندیهای اجتماع‬
‫اسلم اینست که ازتجربه های تلخ وناکام عبرت بگیرند‪،‬‬ ‫آن زمان وقوم بنی اسرائیل بودند‪،‬حکومت سلیمان علیه السلم‬
‫و بخاطر تکرار اشتباهات گذشته ‪ ،‬خود را با مشکلت‬ ‫درترقی وتمدن به حدی رسیده بود که دنیای متمدن امروز‬
‫درگـیــری بانیـــرو های ایمانــــی و ملت ها را با عقب‬ ‫‪.‬هنوز دربخشهای آن نرسیده است‬
‫ماندگی بیشتر مواجه نسازند‪.‬‬ ‫چون سلیمان بالی تمام انسانها‪ ،‬جنّیات ‪ ،‬پرندگان وهمهء‬
‫خصوص افغانستان بحیث یک کشور اسلمی و ملت و‬ ‫مخلوقات خداوند حکومت داشت که قرآن کریم دربارهءآن‬
‫مـــردم آن مسلّح با موج احساسات دینـــی از این مبحث‬ ‫‪ ،‬با تفصیل حکایت می کند‪ ،‬طوریکه درسورت های نمل‬
‫مستثنی نیست‪.‬‬ ‫‪.‬سبا و انبیاء ذکرشده‬
‫امید است از این مجمل حدیث مفصلــی را بخوانید؟‬ ‫)ازحالت اجتماعی قوم بنی اسرائیل درزمان موسی)ع‬
‫قرآن کریم با تفصیل صحبت نموده ‪ ،‬صداقت و راستـــی‬
‫موسی )ع ( خیانت و جفاء وغبن و بزدلی بنی اسرئیل را‬
‫بطورمثال ونمونه ذکر نموده ومسلمانها را از اعمال سوء‬
‫‪.‬و رفتار خائنانهء بنی اسرائیل برحذر می دارد‬
‫راجع به وضع اجتماعی بنی اسرائیل قرآنکریم درسورۀ‬
‫بقره ازآیهء ) ‪ 47‬ــ الی آیهء ‪ (96‬صحبت میکند که از آن‬
‫‪:‬جملـــه‬

‫‪79‬‬ ‫‪80‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪.‬ــ نعمت آزادی واستقلل ‪1‬‬

‫‪.‬ــ نجات از ظلم واستبداد وقتل فرعون ‪2‬‬ ‫پیامبرصلی ال علیه وسلم‬ ‫‪:‬عدالت اجتماعی درزمان‬
‫‪.‬ــ نجات از غرق شدن دریا حین عبور ‪3‬‬
‫‪.‬ــ اعطای کتاب ) قانون اساسی( تورات ‪4‬‬ ‫بخاری و مسلم ازعایشهء صدیقه رضی ال عنها روایت‬
‫‪.‬ــ عفو ازگناه ) ارتداد( بعد از توبه‪ .‬آیه ‪5 51/52 :‬‬ ‫می کنند که مسألهء سرقت مخزومیه بر قریش مشکل تمام‬
‫‪.‬ــ تظلیل غمام یعنی‪ :‬مسکن وسر پناه درسحرای تِی ‪6‬‬ ‫ء گفتند ‪ :‬چه کسی است که با پیامبر ) صلی ال علیه وسلم(‬ ‫شد‪ ،‬بنا ً‬
‫‪.‬ــ مَنّ َو سَلوَی یعنی ‪ :‬طعام وراشن مجانی وخدائی ‪7‬‬ ‫در این باره صحبت کند؟‬
‫ــ چشمه های جاری وآب نوشدنی ‪ ،‬ودیگر انعامات ‪8‬‬ ‫گفتند‪:‬جرأت کرده نمی تواند براظهاراین موضوع مگر‬
‫‪.‬الهی است‬ ‫‪ .‬اُسامه بن زید دوست پیامبرصلی ال علی وسلم‬

‫ــ درشریعت اسلمی نمونه ومثال زمان خود محمــد ‪2‬‬ ‫‪.‬وساطت قریش را اسامه به پیامبر صلی ال علیه م وسلم ارائه کرد‬
‫‪ :‬صلی ال علیه وسلم است‬ ‫پیامبر)ص( فرمود‪ :‬آیا شفاعت میکنند در حدود خدا ؟‬
‫بخاطریکه پیامبرصلی ال علیه وسلم درهرمشکل وهرسنگر‬ ‫بعداً خطبه ایراد نمود وفرمود‪ :‬هلک شدند آنهائیکه پیش‬
‫‪،‬نسبت به صحابه ای کرام سبقت داشت ‪ ،‬درسنگر دعوت‬ ‫از شما بودند بخاطریکه اگرقوی درمیان شان دزدی مــی‬
‫درسنگر جهاد وپیکار‪ ،‬درسنگرعبادت وتقوی ‪ ،‬درسنگر‬ ‫کرد می گذاشتند ‪ ،‬واگرضعیف درمیان شان دزدی مـــی‬
‫صبر واستقامت ‪ ،‬درسنگر رنج والـــــم ‪ ،‬درسنگرهجرت‬ ‫‪.‬کرد حد را بر آن جاری می کردند‬
‫ومهاجرت ‪ ،‬خلصه پیامبرصلی ال علیه وسلم دراجراءهمه‬ ‫حمَدٍ سرقت َقطَعتُ یَدَهَا ( (‬ ‫ت ُم َ‬‫ط َمةَ بِن َ‬
‫َواَ ِیمُا الِ لَوأَنّ فَا ِ‬
‫‪.‬حسنات ودراجتناب ازهمهء منکرات نمونمه ومثال بود‬ ‫قسم به خدا اگر فاطمه دختر محمـــد دزدی کند دستش را‬
‫چنانچه میفرماید ‪َ « :‬لقَد کَانَ لَکُم فِی َرسُو ِل الَِ اُسـوَةٌ‬ ‫‪.‬قطع می کنم‪ .‬متفقٌ علیه ‪ ،‬ترمذی ‪ ،29 /4‬کتاب الحدود‬
‫ل کَثِیراً‬
‫حسَ َنةٌ ِلمَن کَانَ یَرجُواالَ وَالیَو َم الخِ َر وَ َذکَرَ ا َ‬
‫‪َ «.‬‬
‫‪ ،‬یعنی‪ :‬هرآئینه شما را است اقتداء نیک به فرستادۀ خدا‬ ‫!قابل توجه‪ :‬خوانندگان محترم انصافا قضاوت کنید‬
‫کسیکه امید دارد بخشش ولقاء خدا راوایمان دارد به روز‬
‫احزاب آیهء‪21 :‬‬ ‫‪.‬قیامت ‪ ،‬و یاد کرد خدا را زیاد‪.‬‬ ‫دردنیای پر زرق وبرق ‪ ،‬درعصر پرسرو صدای آزادی‬
‫ودموکراسی ‪ ،‬دردنیای عدالت وعدالت خواهی ‪ ،‬درجهان‬
‫حقوق وحقوق خواهی امروز آیاچنین عدالت اجتماعی را‬
‫شنیده اید که شخص مسؤل بالی اهل وفامیل خود قانون‬
‫را تطبیق کرده باشد؟‬
‫‪81‬‬ ‫‪82‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫بلی‪ :‬دربسا قانون های وضعی خوانده ایم کـه شاهـان‬ ‫نه باین معنی که گناه موجود نبود ‪ ،‬گناه موجود بود‪ ،‬ولی‬
‫و مسؤلین از قانون مستثنی وغیرمسؤل خوانده شده اند و‬ ‫تحّمل وپنهان کردن گناه وجرمش موجود نبود‪.‬‬
‫هچو قانون ها از جملـۀ قوانین دموکراسی و پیش رفتهء‬ ‫ولذا صحابه ء کرام اگرعملی را انجام می داد ند که موافق‬
‫‪.‬بوده انسانها به آن فخر می کنند‬ ‫ارشادات دینی نمی بود فورًا درمحضر پیامبرحاضر شده‬
‫بیاید عادلنه بپذیریم که درقانون وعدالت بشرولوبهر‬ ‫اصرار براجراء مجازات می کردند‪ ،‬نمونه های آن را ذیلً‬
‫سطح پیش رفته هم باشد به حدّی نقصان وخلی موجود‬ ‫مطالعه خواهیم نمود‪:‬‬
‫‪.‬است که مایهء تحسر نسل های آینده می گردد‬ ‫‪1‬ــ (عن عبد ال بن مسعودٍ قال ‪ :‬جاء رجل الی النبّــی‬
‫ولی به عکس درعدالت إلهی آن هائیکه مسؤلین اجرای‬ ‫صلی ال علیه وسلمفقال‪ :‬یا رسول ال إنی عا لجتُ امرأةً فِی اقصی‬
‫قانون وبه حیث نمونه اند‪،‬درصورت تخلف عذاب شان نزد‬ ‫المَدِینَـةِ‪ ،‬وانی اصبت منها ما دون ان امسها فانأ هذا فاقض‬
‫‪.‬خدا دو چند است‬ ‫ی مَاشئت‪،‬فقال له عمرلقد سترک ال لوسترت علی نفسک‬ ‫فِ ّ‬
‫‪:‬چنانچه ال تعالی راجع به ازواج مطهرات می فرماید‬ ‫قال ولم یرد علیه النبیّ صلی ال علیه وسلم شیـئاً وقال الرجل فانطلق‬
‫شةٍ مُبَیّنةٍ یُضَاعَف َلهَا «‬
‫ح َ‬
‫ت مِنکُنّ ِبفَا ِ‬
‫ی مَن یَا ِ‬
‫یَا ِنسَاءَ النَبِ ّ‬ ‫فاتبعه النبّی رجلً فدعاهُ وتل علیـه هـذه الیه ( َواَقِم الصلة‬
‫علَی الِ َیسِیرًا « احذاب‪30 :‬‬ ‫‪.‬العَذَابُ ضِعفَین ِ َوکَانَ ذ َلِکَ َ‬ ‫حسَنّات یُذهِبنَ السیئات( ‪.‬‬ ‫ن ال َ‬
‫طََر َفیِ ال َنهَا ِر وَ زُلَف ًا مِنَ الَی ِل إِ َ‬
‫‪،‬یعنی‪ :‬ای ازواج پیامبر‪،‬آن که مرتکب فاحشه شود ازشما‬ ‫عبد ال بن مسعود ) رضی ال عنه( روایت میکند که مردی نزد‬
‫‪.‬عذاب آن دو چند است و)اجرای( این کاربرخدا آسان است‬ ‫پیامبر)صلی ال علی وسلم( حاضر شد وفرمود‪:‬‬
‫ونیزدروصف خلفت عمر)رض( مطالعه خواهیم نمود که‬ ‫ای پیامبرخدا من با زنی درقسمتی آخر مدینه عملی راانجام‬
‫ل براهل وفامیل خویش‬ ‫هرگاه دستوری صادرمی کرد او ً‬ ‫دادم ‪ ،‬من بآن زن کاری نمودم غیر از جمــاع ‪ ،‬اینک من‬
‫‪:‬اعلن نموده میفرمود که‬ ‫حاضرهستم دربارۀ من حکم کن آنچه را که میخواهید‪،‬عمر‬
‫‪.‬درصورت تخلف عذاب شما دوچند است‬ ‫رضی ال عنه ( فرمود ‪ :‬خداوند کارتو را پنهان کرده ای کاش تو(‬

‫چون اجتماع اسلمی درزمان پیامبر عاری از هرگونه‬ ‫‪ :‬هم پنهان میکردی ‪ ،‬ابن مسعود میگوید‬
‫ظلم وتعدی ‪ ،‬غش وخیانت ‪ ،‬فریب ونیرنگ ‪ ،‬رشوت و‬ ‫نبی )صلی ال علیه وسلم( هیچ جواب نداد ‪ ،‬و آن مرد بعد از انتظار‬
‫ساطت ‪ ،‬تعصب عرقی وخویشخوری بود‪،‬وحاضرین عملً‬ ‫رفت ‪ ،‬شخصی را پیامبرفرستاد وی را وا پس طلب نمود‪،‬‬
‫دروجود مطهرپیامبرصدق وصفا‪ ،‬امانت وصداقت‪ ،‬راستی‬ ‫پیامبرصلی ال علیه وسلم این آیه را تلوت کرد‬
‫‪.‬ودرستی ‪ ،‬کردارموافق گفتاررا مشاهده میکردند‬ ‫‪).‬واقم الصلة طرفی النهار‪.(...‬مسلم ‪،‬مشکوة )‪( 1/57‬‬
‫بناءً صحابهء کرام طوری به سیرت پیامبر)ص(اقتـداء‬ ‫ــ مشکوة در کتاب حدود ازبریده روایت می کند کــــه ‪2‬‬
‫ل تحّمل گناه واصرارآن را نداشتند ‪،‬‬ ‫نموده بودند که اص ً‬
‫‪84‬‬
‫‪83‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫ماعزبن ما لک اسلمی نزد پیامبر حاضر شده فرمود‪:‬‬ ‫حمل من از زنی است ‪ ،‬پیامبر)ص( فرمود‪ :‬حمل خودت‬
‫ای پیامبر خدا مرا پاک کن ‪ ،‬پیامبرفرمود‪:‬‬ ‫زن گفت بلی ‪ ،‬پیامبرفرمود‪:‬‬
‫)هلک نشوی ( برو از ال مغفرت بخواه وتوبه کن ‪،‬‬ ‫تا که طفلت به دنیا نیاید)حدّ جاری نمی شود( این زن را‬
‫راوی می گوید ‪ :‬بعد از دقایق چند بار دوم حاضرشده‬ ‫مردی ازانصار بکفالت گرفت ‪ ،‬وقتیکه طفل پیدا شد به‬
‫وفرمود ‪:‬‬ ‫‪.‬پیامبر خبر داد که غامدیه حمل اش را وضع کـرده است‬
‫ای پیامبرخدا مرا پاک کن ‪ ،‬پیامبـر)ص( سخن اول را‬ ‫در روایت دیگراست که پیامرفرمود‪:‬‬
‫تکرار کرد ) درمرتبه چهارم ( پیامبرفرمود‪:‬‬ ‫‪:‬برو تا که طفل پیدا شود ‪ ،‬وقتیکه طفل اش پیدا شد فرمود‬
‫از چه چیز؟ آن مرد گفت از زنا ‪ ،‬پیامبر فرمود‪:‬‬ ‫برو تا که نان خورشود‪ ،‬وقتیکه آن طفل از شیر گرفته شد‬
‫آیا این دیوانه است؟‬ ‫آن زن با طفل خودآمدعرض کرد که ای رسول خدا اینک‬
‫‪:‬در جواب گفته شد نه خیر دیوانه نیست پیامبر فرمود‬ ‫‪.‬طفل ازشیرگرفته شده است‬
‫آیا شراب نوشیده است؟‬ ‫)درروایت دیگراست که بدست آن طفل پارچهء نان بود(‬
‫شخصی دهن وی را بوی کرد ‪ ،‬بوی شراب نبود ‪،‬‬ ‫پیامبرطفل را به کفالت شخصی دادوامرکرد حدّ را بالی‬
‫پیامبرصلی ال علیه وسلم فرمود‪:‬‬ ‫آن جاری کردند‪.‬‬
‫!آیا زنا کرده اید‬ ‫مشکوة کتاب الحدود ‪ ،‬وصحیح مسلم‪.‬‬
‫گفت بلی‪ :‬پیامبرامر کرد حد را جاری کردند‪.‬‬
‫پیامبر بعد ازسه چهار روز تشریف آورد وفرمود‪:‬‬
‫استغفار کنید برای ماعز‪ ،‬چنان توبه کرده است که‬
‫‪.‬اگردرمیان یک جماعه تقسیم کرده شود کفایت می کند‬
‫بعداً زنی ازقبیلهء غامد آمد واظهارکرد که ای پیامبر‬
‫‪:‬خدا ! مرا پاک کن! پیامبر فرمود‬
‫!ویحک( هلک نشوی برو توبه و استغفار کن (‬
‫زن گفت ‪ :‬آیا می خواهی مرا رد کنید طوریکه ماعز‬
‫!را رد کردید‬

‫‪85‬‬ ‫‪86‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫بعد از وفات او عایشه رضی ال عنها کسی را نزدعمرفرستاد‬

‫نمونهء دوم ــ زمان خلفاء راشدین‬ ‫طبق وصیت پدر باغ را به خلیفه تسلیم داد‪.‬‬
‫عمررضی ال تعالی عنه فرمود‪ :‬خداوند پدرت را بیامرزد‪ ،‬او‬
‫‪:‬ــ زمان خلفت ابوبکرصدیق رضی ال عنه ‪1‬‬ ‫میخواست که هیچ کس را فرصت انتقاد و اعتراض ندهد‪.‬‬
‫در زمان خلفت خلفاء راشدین خصوص درصدر اسلم‬
‫خلیفه وامیر یک فرد ازافراد جامعهء اسلمی بود درهیچ‬ ‫اصل واقعه ازاین قرار است که‪:‬‬
‫‪:‬چیزی از دیگران امتیاز نداشت‬ ‫که ابوبکرصدیق قبل ازخلفت بخاطرامرار معاش پیشۀ‬
‫نه درخوراک ونه درلباس ‪ ،‬نه درمسکن و نه درمرکب‬ ‫تجارت داشت ‪ ،‬و بعد از خلفت حسب معمول خواست که‬
‫ونه درقصور مجلل میزستند ونه وسایل سواری گران‬ ‫همان کار نماید‪.‬‬
‫‪،‬بهاء وقیمتی داشتند ‪ ،‬بلکه عمل متعهد به اسلم بودند‬ ‫روزی عمر رضی ال عنه وی را درتجارت دید ‪ ،‬نزد‬
‫ت المال( را حیف ومیل این‬ ‫سرمایهء مشترک مسلمانها )بی ُ‬ ‫ابوعبیده ابن الجراح امین هذه المة رفته مصرانه خواست‪،‬‬
‫وآن ومصارف گزاف نمی کردند ‪ ،‬ونه بد یگران اجازه‬ ‫ازبیت المال برای خلیفه به قدرضرورت حقوق تعین نماید‪،‬‬
‫میدادند ‪ ،‬بلکه درآن جاهائیکه خدا ورسول تعین کرده بود‬ ‫تا بخاطر آرام به حوائج مسلمانها رسیده گی کرده بتواند‪.‬‬
‫‪.‬مصرف میکردند‬ ‫فتح الباری شرح صحیح البخاری نیزبواقعه اشاره می کند‪.‬‬
‫ابوبکرصدیق نیز درسرلوحهء این فهرست قرار دارد‪.‬‬ ‫ب ــ انس رضی ال عنه روایت میکند‪:‬‬
‫الف ــ راجع به عدالت ابوبکر صدیق رضی ال عنه ‪،‬‬ ‫) مطابق وصیت ابوبکر صدیق اموالیکه از بیت المال نزد‬
‫ابن سیرین ازکتاب الموال ‪ ،‬ابوعبید القاسم بن سلم نقل‬ ‫وی بود عایشه به خلیفهء بعدی تسلیم داد ‪ ،‬ازجملهء اموال‬
‫می کند‪:‬‬ ‫بیت المال نزدش‪:‬نه درهم بود ونه دینار‪ ،‬صرف یک اشتر‬
‫)هنگامی که وفات ابو بکر رضی ال عنه نزدیک شد‪ ،‬به عایشه‬ ‫شیری‪ ،‬ویک ظرف ‪،‬ویک خادم ‪ ،‬ودوچادرخاب بودوبس‪.‬‬
‫رضی ال عنها فرمود‪ :‬نمی خواستم ازبیت المال چیزی به عنوان‬ ‫عمربعد ازتسلیمی فرمود‪ :‬خداوند ابوبکررا رحم کند‪ ،‬باین‬
‫حقوق بگیرم‪ ،‬ولی عمررضی ال عنه اصرار کرد به این خاطر‬ ‫کارش خلیفه های بعدی را در مشقت و زحمت انداخت( ‪.‬‬
‫به علت مصروفیتم درتجارت بر)اجراأت اداری( مسلمانها‬ ‫فتح الباری‪.‬‬
‫مشکل پیش می آید‪ ،‬بناچار دریافت حقـوق از بیت المال را‬ ‫ج ــ طوریکه در رابطه به گسیل نمودن سپاه اسامه‬
‫قبول کردم ‪.‬‬ ‫تذکر داده شد که اسامه سوار وخلیفه پیاده تا بیرون شهر‬
‫حال فلن باغم را به بیت المال مسلمین واگذار میشوم‪،‬‬ ‫بااسامه ودیگرسپاهیان اسلم وداع میکرد‪.‬‬
‫واین درعوض همان حقوقی است که ازبیت المال به من‬ ‫د ــ بخش عدالت ابوبکر صدیق را میتوان ازخطبهء‬
‫داده شده است‪.‬‬
‫‪87‬‬ ‫‪88‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫آن بررسی کرد که در مسجد نبوی درمحضرعام مردم‬

‫اعلن نموده وخط مشی خلفت خویش را اعلن نمود‪:‬‬ ‫ــ زمان خلفت عمر فاروق رضی ال عنه ‪2‬‬
‫ای مردم همانا من برشما خلیفه مقررشدم ولی بهترشما (‬
‫‪ ،‬نیستم ‪ .‬اگر خوبی کردم ‪ ،‬یاری ام کنید واگر بدی کردم‬ ‫‪:‬نمونهء عدالت ‪ :‬راجع به شخص خلیفه‬
‫‪ .‬استوارم سازید ‪ ،‬راستی امانت است و دروغ خیانت‬ ‫أــ عمر رضی ال عنه خلیفهء دوم مسلمانهــا خود را‬
‫نا توان شما در نزد من توانمند است تا حق او را بگیرم‬ ‫‪:‬روزی درمنبر برمسلمانها معرفی نموده فرمود‬
‫ونیرومند شما در نزد من خوار و ناتوان است تا حق را‬ ‫ای مردم! من آن کسی هستم که بخاطرمشتی خرماه برای‬
‫ازاو بگیرم‪.‬این همه به خواست خدا است‪.‬هیچ یک ازشما‬ ‫‪ .‬ماماهایم گوسفند می چرانیدم‬
‫از نبرد روی نگرداند ‪ ،‬که هیـچ مرد می دست از پیکار‬ ‫‪.‬واز منبر پائین شد چیزی بیش ازاین نگفت‪.‬تاریخ السلم‬
‫نکشیدندمگرخوارگشتند‪.‬تا آن هنگام که فرمانبردارخداوند‬ ‫ب ــ علی)رضی ال عنه( می فرماید ‪:‬عمر)رضی ال عنه( را دیدم در‬
‫و پیامبرش باشم ‪ ،‬فرمان بردارمن باشیـــد و چون سر از‬ ‫اشتر پالن دار به سرعت حرکت میکرد ‪ ،‬پرسیدم کجا ؟‬
‫فرمان پروردگار و پیامبرش بــــردارم ‪ ،‬مرا برشما حق‬ ‫فرمود‪ :‬یک اشترازاشتران صدقه ) بیت المال( فرار کرده‬
‫فرمانرانی نیست‪ .‬برخیزید و به نماز روی آرید! خدا شما‬ ‫‪.‬است ‪ ،‬به دریافت آن میروم‬
‫‪).‬را بیامرزد(‪ .‬تاریخ کامل از ابن اثیر )‪3/31207‬‬ ‫!برا یش گفتم ‪ :‬مشکل کردی ) خلفت را( برای آینـد گان‬
‫‪:‬هـ ــ علی بن محمد میگوید‬ ‫فرمود‪ :‬قسم به ذاتیکه محمد)ص(را فرستاده است اگرحیوانی‬
‫ابو بکرصدیق درایام خلفت خود عمر)رضی ال عنه( را به‬ ‫درنهر فُرات بافتد من مواخذه می شوم‪ .‬تاریخ ال سلم‪.‬‬
‫قضاوت برگزید ویک سال گذشت کسی پیش عمر نیامد‪.‬‬ ‫ج ــ احنف بن قیس اولین فاتح افغانستان میگوید ‪:‬‬
‫‪).‬تاریخ طبری )‪4/1569‬‬ ‫باعمررضی ال عنه نشسته بودم که مردی آمد وگفت‪:‬‬
‫پس نیامدن مردم باین علت بود که امنیت تامین وعدالت‬ ‫ای امیرالمؤمنین بامن برو شخصی برمن ظلم کرده است!‬
‫‪.‬قایم بود ‪ ،‬بنا ًء نیازی به جارو جنجال نبود‬ ‫عُمر رضی ال عنه آن مرد را بادرّه زد وفرمود‪:‬‬
‫با درنظر داشت اینکه زمان خلفت ابوبکر صدیق کـم‬ ‫وقتیکه من به دادرسی استاد هستم شما نمی آید وقتیکه من‬
‫وزمان حساس وپر آشوب بود ‪ ،‬وبسا مردم جدیدُ الِیمان‬ ‫مصروف کارهای مسلمان ها شدم آمده مزاحمت می کنید‬
‫براین باوربودند که بسیاری احکام دین مخصوص زمان‬ ‫‪ ).‬وقت را رعایت نمی کنید( آن مرد رفت‬
‫‪...‬خود پیامبرصلی ال علیه وسلم است مثل زکات وغیره‬ ‫عمرآن شخص را طلب نموده دره را بدستش داد فرمود‪:‬‬
‫بناءً موضوع ارتداد پیش شد ‪ ،‬خلیفه مصروف حلّ‬ ‫مرا بزن طوریکه ترا زدم‪.‬‬
‫‪.‬منازعات داخلی گردید‬ ‫‪ .‬مرد فرمود‪ :‬بخاطر خدا وبخاطر تو عفو میکنم‬
‫‪89‬‬ ‫‪90‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫عمرفرمود‪ :‬نه خیر یا بخاطرمن عفو کن که عوض بدهم‬ ‫نموده حد را جاری کردم‪ ،‬وعبدالرحمن بن عمردرگوشهء‬
‫تاریخ السلم‬ ‫‪.‬و یابخاطر خدا عفو کن‪.‬‬ ‫خانه رفته سر خود را حلق کرد ‪ ،‬بخاطریکه عادت بود‬
‫‪.‬بعد از حدّ حلق میکردند‬
‫بخدا قسم است از آنچه که گذشت به عمر حرف ننوشتم‬
‫‪ :‬نمونهء عدالت راجع به فامیل خلیفه‬ ‫تا اینکه فرمان عمررضی ال عنه رسید درآن نوشته بود‪:‬‬
‫بسم ال الرحمن الرحیم ‪ ،‬ازطرف بندۀ خدا عمربه سوی‬
‫آ ــ ازآنچه که مردم را منع میکردفامل خودراجمع کرده‬ ‫عاصی بن عاصی‪....‬آیا برعبد الرحمن حدّ را درخانه ات‬
‫آنرا نیزابلغ میکرد که مردم را ازچنین کارمنع نموده ام‬ ‫جاری نمودی وسرش را در آنجا حلق کردی ‪ ،‬در حالیکه‬
‫شما نیزجزی ازمردم هستید‪ ،‬مردم شما را می بینند چنانچه‬ ‫من مخالف این نظرهستم ‪ ،‬عبد الرحمن یک فرد ازرعیت‬
‫که پرندگان معتاد گوشت را می بینند‪ ،‬اگرشما کردید مردم‬ ‫تو است اجرا کن بروی آنچه را که برعام مردم اجرا‬
‫نیز می کنند‪ ،‬و اگر شما منع شدید مردم نیز منع می شوند‪،‬‬ ‫!می کنید‬
‫قسم به خدا اگر شما تخلف کردید عذاب شما دو چند است ‪،‬‬ ‫‪ ... .‬ولی بخاطر فرزند امیربودنش چنین کاری را کردی‬
‫‪.‬بخاطریکه فامیل من اید‬ ‫وقتیکه فرمان من رسید وی را روان کن تا که جزای‬
‫ب ــ عمرو بن العاص رضی ال عنه می فرماید‪:‬‬ ‫‪.‬عملش را ببیند‬
‫قسم بخدا درمصردرمنزلم بودم که ناگهان شخصی گفت‪:‬‬ ‫‪:‬عمرو بن العاص والی مصرجوابیهء اعتذارآمیزنوشت‬
‫‪.‬این عبدالرحمن وآبو سروعة اجازه می خواهند‬ ‫قسم بخدا که من حدود را برمسلمان وذمی درهمین صحن‬
‫‪.‬گفتم‪ :‬داخل شوند‬ ‫‪.‬دار خود اجرا میکنم چنان که بر عبد الرحمن کردم‬
‫‪:‬داخل شدند و آنها خجالت بودند‪ :‬گفتند‬ ‫‪.‬عمر)رض( پسرش عبدالرحمن را باردیگرحدّ زدوحبس نمود‬
‫شب به علت شراب نوشی بی هــوش شدیم وحال حدود‬
‫‪.‬خدا را برما جاری کن! زجر داده بیرون کردم‬
‫‪:‬عبد الرحمن گفت‬
‫اگر ح ّد را جاری نمی کنید هرگاه به مدینه روم به پدرم‬
‫‪.‬شکایت می کنم‬
‫عمرو می گوید ‪ :‬دانستم اگرحد را جاری نکنم عمربرمن‬
‫خشمگین شده عزل میکند‪ ،‬اینها را درصحن خانه بیرون‬

‫‪91‬‬ ‫‪92‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫من پسراکرمین هستم ‪ ،‬مرا زندانی کرد ومن از زندان‬

‫‪:‬نمون ۀ عدالت راجع به والیان ‪ ،‬کارمندان و قُضات‬ ‫‪.‬فرار کرده نزد تو آمدم‬
‫عمر)رض( به والی نوشت که مجرد رسیدن فرمان همراه با‬
‫أ ــ خلیفه مراقب کار کرد والیان بود‪ ،‬حتی که درامور‬ ‫‪.‬فرزند ت محمد به مدینه حاضر شو‬
‫‪.‬خورد ونوش ‪ ،‬لباس ومسکن شان تفتیش می نمود‬ ‫برعارض فرمود‪ :‬بنشین حتی که وی بیاید‪.‬‬
‫‪.‬درحالیکه والیان را به جز صحابهء پیامبر مقرر نمی کرد‬ ‫انس بن مالک رضی ال عنه می کوید‪:‬‬
‫ب ــ وُلت متساهل را توبیخ می نمود ‪ ،‬درصورت‬ ‫قسم بخدا که نزد عمر بودیم که ناگهـــان ابن العاص‬
‫تخلف حدود را برآنها جاری می نمود ‪ ،‬چنانچه کــــه بر‬ ‫با فرزندش محمد حاضر شد‪.‬‬
‫‪.‬فرزندش جاری کرد‬ ‫عمررضی ال عنه فرمود‪ :‬کجا است مصری ؟‬
‫ج ــ ازوالیان وعُمالش می خواست که درحج بیت ال‬ ‫‪.‬مصری فریاد زد بلی همین جا هستم‬
‫‪.‬حاضر شوند‬ ‫فرمود‪ :‬دره را بگیرفرزند اکرمین را بزن ‪ ،‬وی میزد‬
‫از حجاج در ارتباط به عمل کرد های والیان ونحوۀ عمل‬ ‫ن ال کرمین را‬ ‫‪ .‬وعمررضی ال عنه می گفت‪ :‬بزن اِب ُ‬
‫‪.‬وعدالت شان سوال می کرد‬ ‫‪.‬بحدی زد که ما حاضرین تمنی میکردیم کـــــه بس کند‬
‫‪.‬شکایات مردم را راجع به والیان ولیات می شنوید‬ ‫‪:‬بال خره خلیفه عمر برای والی عمرو فرمود‬
‫طوریکه راجع به مُغیره بن شعبه والی عراق وعَمرو‬ ‫س َوقَد وُلِدَتهُم ُا َمهَا ُتهُم اَحرَاراً(‬
‫عمُرو!مَتَی َتعَبَد ُتمُ النَا َ‬
‫(أَیَا َ‬
‫‪.‬بن العاص والی مصر وعیاض بن غنم وغیره شنید‬ ‫ای عمرو! چه وقت مردم را بنده نموده اید درحالیکه‬
‫د ــ هیئت وکمیسون ها را برای بررسی امور وسمع‬ ‫‪.‬ازمادران شان آزاد تولد شده اند‬
‫‪.‬شکایات وتحقیق مسایل مؤظف می نمود‬ ‫عمروبن العاص رضی ال عنهاعتذارمیکرد که من خبرنبودم‪.‬‬
‫سعــــــد بن ابی وقاص ومحمد بن مسلمه را بخاطرحلّ‬ ‫عمررضی ال عنه به شخص عارض فرمود‪:‬‬
‫التاریخ السلمی‬ ‫‪.‬وفصل قضایایی عراق فرستاد‪.‬‬ ‫مؤفق باشید برو اگر برایت شکی )مشکلی( پیش شد بر‬
‫ح ــ انتقامی را که از پسروالی مصرعمروبن العاص‬ ‫من نامه بفرست‪ .‬التاریخ السلمی‪.‬‬
‫‪:‬برای عارض مصری گرفت مشهور است‬ ‫ط ــ راجع به قُضات ‪:‬عمرفاروق رضی ال عنه راجع‬
‫انس بن مالک روایت میکند که ‪ :‬نزد عُمر بن خطاب‬ ‫به قاضیان خویش هـدایات مشخص داشت مثال‪:‬‬
‫بودیم که شخصی عرض کرد که ای امیرالمومنین اسپ‬ ‫به ابو موسی اشعری که دریمن بودچنین نوشت‪:‬‬
‫من در مسابقهء دوانی مصر سبقت کرد‪.‬‬ ‫) در بین مردم عدل ومساوات را مراعات کن! درمجلس‪،‬‬
‫‪.‬ولی محمد بن عَمرو فرزند والی به اسپ خود نسبت کرد‬ ‫در استادن و نشستن و نظرکردن به آنهاعدالت را ازدست‬
‫‪:‬ومن را لت وکوب کرده می گفت‬ ‫‪94‬‬
‫‪93‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫مده تا آنکه شخص معتبر واشراف درظلم تو امید وارنباشد‬ ‫خلیفه براو فرمود‪ :‬فردا نزد امیرُالمؤمنین آمدی انشاءال‬
‫و شخص ضعیف وطبقۀ پائین از عدالت تو نا امید نگردد(‬ ‫‪.‬مرا می بیند‬
‫این عالی ترین مقام عدالت ‪ ،‬مساوات و برادری است‬ ‫خلیفه ازآنها یک طرف شده نگاه میکرد که آیا سیرشدند؟‬
‫که قوانین وضعی عصر حاضر و ممالک مدعی عدالت و‬ ‫دید که اطفال به بازی شروع کردند ‪ ،‬عمررضی ال عنه‬
‫مساوات ‪ ،‬و متمدین امروزی تا هنوز به پائین ترین مرتبۀ‬ ‫الحمد ل گویان به مدینه باز گشت کرد‪.‬‬
‫آن نرسیده است ‪ ،‬و در آینــده هم رسیده نمی توانند‪ ،‬بلکــه‬
‫واقعیت این است کـــــه این گونـــه مساوات مخصـوص و‬ ‫ب ــ برخوردعمر رضی ال عنهُ با پیرمرد یهودی‪:‬‬
‫منحصراست به اسلم ‪،‬آن دین پاک وآئین مقدس خداوندی‪.‬‬
‫نقل از اعلم الموقعین‪ :‬ج ‪1/‬ـ ص‪.72 :‬‬ ‫عمر)رض( با پیرمرد سایل ونا بینای یهودی رو برو شد‪.‬‬
‫برشانهء اواشاره کرده فرمود‪:‬ازکدام اهل کتاب هستی؟‬
‫‪:‬نمونهء عدالت‪ :‬راجع به مسلمانها وعام مردم‬ ‫‪ .‬گفت ‪ :‬اهل کتاب یهودی‬
‫عمر)رض( فرمود‪ :‬چه باعث سوالت شده ؟‬
‫‪:‬أ ــ شبها در اطراف مدینه گزمه میکرد‬ ‫‪:‬آن مرد گفت‬
‫دریکی ازشبها حین گزمه اش آتشــــی را دید آنجا رفت‬ ‫‪ .‬ــ جزیــــــه ‪1‬‬
‫زنی محتاج را دید که فرزندانش ازگرسنگی گریه میکنند‬ ‫‪.‬ــ احتیاجـــی ‪2‬‬
‫‪.‬و اواطفال خود را با گرم کردن آب مصروف کرده است‬ ‫‪.‬ــ کهن سالی ‪3‬‬
‫عُمررضی ال عنه بعد از تقدیم سلم ازحال آن سوال کرد؟‬ ‫عمر)رض( دست آن مردرا گرفته با خود برد‪ ،‬مقدارآرد‬
‫‪:‬آن زن فرمود‬ ‫برایش کمک کرد ‪ ،‬و بعداً به خازن بیت المــــــال‬
‫)خدا در بین ما وعمراست ) یعنی خدا ازعمر سوال کند‬ ‫) وزارت مالیه( فرستاد ‪ ،‬برخازن دستور داد که ‪:‬‬
‫عمررضی ال عنه فرمود‪:‬عمرازحال شما چه خبرآن زن گفت‪:‬‬ ‫‪ .‬نگاه کن سوی حال این مرد وجزیه اش را‬
‫مسؤلیت ما را بدوش گرفته وازحال ما بی خبراست؟‬ ‫‪:‬قسم به خدا انصاف نکردیم‬
‫اسلم که همراهی اوبود میگوید‪ :‬خلیفه به سرعت به دیپو‬ ‫درجوانی جزیه گرفتیم‪ ،‬درپیری ذلیل کردیم‬
‫وانبار ارزاق آمد ‪ ،‬یک بوجی آرد و قدری روغن را به‬ ‫‪ .‬التاریخ السلمی‬
‫‪،‬پشت خود آنجا برده‪ ،‬برای آنها آرد وروغن راپخته کرد‬
‫‪:‬وآنها سیر شدند ومقداری باقی ماند وآن زن می گفت‬
‫ک الُ خَیراً( توبه امارت لیق وبهتری نسبت به عمر(‬
‫‪.‬جَزاَ َ‬

‫‪95‬‬ ‫‪96‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫ج ــ مقرری اطفال درزمان عمر رضی ال عنه‪:‬‬ ‫دروس وعبر‬

‫عمر)ض( در زمان خلفتش اطفالی را کــــه از شیر‬ ‫عسارۀ مرورسریع برسیرت خلفاء راشدین وعدالت واقع‬
‫گرفته می شدند برایشان مقرری ) معاش ( از طرف‬ ‫بینانۀ آنها به خصوص کار نامه های عمرفاروق رضی ال عنه‬

‫بیت المال می پرداخت‪.‬‬ ‫‪:‬به خوانندگان چنین درس می آموزد‬

‫عمررضی ال عنه روزی گریهء طفلی را شنید وازمادرش‬ ‫ــ هرگاه بی عدالتــی و قانون شکنی از طرف قدرت ‪1‬‬
‫سوال کرد که چرا این طفل این قدر گریه مـــــی کند؟‬ ‫‪.‬مندان صورت گیرد‬
‫‪:‬مادرش فرمود‬ ‫ــ هرگاه دوگانگی در قانون ازطرف سر دمداران و ‪2‬‬
‫به خاطریکه قبل از اتمام میعاد رضاعت ازشیرگرفته‬ ‫‪.‬زورمندان صورت گیرد‬
‫‪.‬شده است ‪ ،‬تا که مقرریش پرداخته شود‬ ‫‪:‬چنانکه در دنیاء زرو زورامروز معمول است و می بینم‬
‫بناءً عمــر) رضی ال عنه( بعد از شنیدن این موضوع بر‬ ‫‪ ،‬مبارزه و حق طلبی ازحالت عریان و سیاســـی‬
‫تمام نو زادان ازبیت المال معاش مقررنمود‪.‬‬ ‫‪.‬به حالت پنهان و نظامی تبدیل می گردد‬
‫) النساء الداعیات (‪.‬‬ ‫اگر دقت شود کارنامه های خلفــاء راشدین و اصحاب با‬
‫‪ .‬صفای پیامبر واقعا سرمشق عدالت و مایۀ عبرت است‬
‫عمر رضی ال عنه وقتی نظر خود را در منبرراجع‬
‫(مغالت مهورابراز میدارد‪...):‬لتزیدوا فی مهورالنساء‬
‫ای مردم! ( در مهر زنها زیاده ستانی نکنید‪.‬واقل مهر (‬
‫‪.‬را تعین می کند‬
‫‪:‬بانوی مسلمان باستناد از آیۀ قرآن کریم انتقاد می کند‬
‫‪.‬که قرآن میفرماید‪ ( :‬وأتیتم اِحدا هنن قنطاراً ( نساء ‪20‬‬
‫همزمان وهمزبان عمر ) رضی ال عنه ( به واقعیت سخــن زن‬
‫‪:‬مسلمان در منبرو خطابه اعتراف میکند ومی فرماید‬
‫امرأة اصابت و رج ٌل اخطأ( « دراجتهادش » زن رسید (‬
‫‪.‬و مرد خطاء شد‬
‫‪97‬‬ ‫آیا از هیچ یکی از علمبرداران دموکراسی و حقوق بشر‬
‫‪98‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫چنین اعتـــراف عادلنۀ را شنیــده اید که بــه اشتباه خود‬ ‫شان رارفع نمی سازد‪ ،‬اما معاش خـودشان چقدراست؟‬
‫همزمان وهمزبان اعتراف کند؟‬ ‫‪.‬به جراید ونشرات ثور سال ‪ 1385‬هـ ش رجوع شود‬
‫بلــــی ملت ها را بخاطر اهداف شوم و به علت اشتباه‬ ‫حال میتوان مقایسه کرد که ریاست بین المللـی حقوق‬
‫شیطان مآبانۀ شان تباه مـــی کنند ‪ ،‬و اصرار هم دارند و‬ ‫بشرخوبترومؤثراست ویاریاست ایمانی و قلبی ووجدان‬
‫‪.‬میخواهندمردم را باسخنان ساحرانۀ اغفال واغراق نمایند‬ ‫بیدار و سالم که منشائـــی آن خوف خدا و ترس آخرت‬
‫نمونۀ بارز این مدعی را شما در بلی غیر مترقبۀ که بر‬ ‫و جواب گوئی در پیش گاه خالق یکتا است‪.‬‬
‫درو دیوارملت عراق بارد و ازنوادرات قرن بست ویکم‬ ‫البته قلوب با ایمان واقعی ‪ ،‬نه قلوب دعوا گران زمانی‪.‬‬
‫‪.‬است مشاهده کردید‬ ‫وا عدالت اسلمی ‪ ،‬وا عدالتی عمـری که برنو زادان‬
‫بی زبان خوابیده در گهـواره بغیر تظاهـرات و دعوی‬
‫! حال شما انصافاً قضاوت کنید‬ ‫‪.‬معاش داده میشد‬
‫آیا میتوان عدالت اجتماعی اسلم وعدالت خلفاء راشدین‬ ‫خوانندگان محترم! به خاطریکه این رسالۀ کوچک‬
‫وقایم مقامان راستین پیامبــــر اسلم را با عادل تـرین‬ ‫گنجایش همه ویا اکثرواقعات ونمونه های عدالت خلفـای‬
‫زمامداران عصرو زمان خویش مقایسه کرد؟‬ ‫راشدین رضی ال عنهم را ندارد ‪ ،‬بنا ًء چند موارد را به‬
‫گرچه ما اززمانی صحبت میکنیم که به سطح بین المللی‬ ‫طـــــور مشت نمونۀ خروار ازعهــد خلفت شیخین یاد‬
‫ادارۀ مستقلی بنام حقوق بشر وجود دارد ‪ ،‬کـه این اداره‬ ‫ل تاریخ مملو ازعدالت وتقوی عثمان وعلی‬ ‫آورشدم ‪ ،‬و ِا ّ‬
‫خود را وکیل مدافع بشر‪ ،‬بِالَخص وکیل حقوق مظلومان‬ ‫‪.‬رضی ال عنهما ( و دیگر خلفاء راشدین است (‬

‫میداند ‪ ،‬ولی تاثیر عملی این اداره به سطح جهان ومنطقه‬

‫وحکومتها چقدر است بازهم انصاف بدست شما خواننـد‬
‫!گان محترم‬
‫ولی آنچه را که ما می بینم ومی شنویم ‪ ،‬بسا حکومتها‬
‫با نواختن شعارهای دل نشین و پرزرق وبرق خوش حال‬
‫اند که مسؤلیت های ملت ها را بدوش گیـرند و به اریکهء‬
‫‪.‬قدرت تکیه زنند‬
‫ولی از پرداخت حقوق و معاش مسلمهء کار مندان خود‬
‫عاجز اند ‪ ،‬و یا قدری می پردازند که اصلً هیچ مشکل‬

‫‪99‬‬ ‫‪100‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪:‬ــ نمون ۀ سوم زمان تابعین ‪3‬‬ ‫‪:‬علت اسلم آوردن این خط ۀ پهناور‬
‫تابعین کیست؟‬
‫منظور از تابعین همان عصر مشهودٌ علیها بالخیر است که‬ ‫طوریکه برای همه گان معلـــوم است کـه این سرذمین پر‬
‫‪:‬پیامبرصلی ال علیه وسلم به خیریت آن شهادتی داده وفرموده است‬ ‫جمعیت ومسلمان نشین ‪ ،‬به غیر زر وزور‪ ،‬وبه غیرتطمیع‬
‫‪...) .‬خَیرُ النّاسِ قَرنِی ُثمَ الَذِینَ یَلُو َنهُم ِثمَ الَذِینَ َیلُو َنهُم (‬ ‫و فریب معمول روز ‪ ،‬به غیرحملهء نظامـــــی ‪ ،‬تحریم‬
‫‪.‬رواه مسلم فی صححیه باب فضل الصحابة‬ ‫اقتصادی ‪ ،‬فشار وتهدید سیاسی ‪ ،‬وبه غیر تربیه وگماشتن‬
‫یعنی‪ :‬بهترین ) ونمونه ترین مردم( مردم زمان من وزمان‬ ‫افراد مزدور ‪ ،‬صرف به دعوت دعات مسلمانها‪ ،‬باسلم‬
‫‪.‬صحابه وتابعین است‬ ‫‪.‬وارزش های اسلمی گرویده ومسلمان شدند‬
‫بناءً آن امراء وخلفاء که درعهد تابعین ‪ ،‬یعنی در زمان‬ ‫خوبتر است که علت اسلم آوردن کشـور مالزی را از‬
‫شاگردان صحابهء کرام به عهـــــدهء خلفت رسیدند و از‬ ‫زبان زعیم خود شان ‪ ،‬بنام دکتور مهاتیرمحمد صدر اعظم‬
‫سیرت نیک و شهرت نیکو برخوردار اند نمونهء دیگری‬ ‫اسبق مالزی بشنویم ‪ ،‬که درکتاب اسلم وامت اسلمی خود‬
‫‪ .‬هستند بر عدالت اسلمی‬ ‫‪:‬توضیح میدهد‬
‫نمونهء اول‪:‬عمربن عبدالعزیز)رحمة ال تعالی علیه( را‬ ‫‪ ،‬مسلمانان مالزی یا مالیی ها به دلیل فتوحات اسلمـی (‬
‫‪.‬میتوان یاد آورشد که تقوی وعدالتش نمونهء تاریخ است‬ ‫اسلم اختیار نکردند‪ ،‬ایشان بخاطر ارتباط با تجار مسلمان‬
‫‪:‬چنانچه تاریخ طبری از طفیل بن مرداس نقل می کند‬ ‫به اسلم گرویدند‪ .‬نخستین بار تجارمسلمان ازحضرالموت‬
‫عمربن عبدالعزیز به سلیمان بن ابی السری) والی ماوراء »‬ ‫‪.‬به عنوان اولین انسانهای غربی با مالزی آمدند‬
‫‪ ،‬آمو( نوشت ‪ «:‬درولیت خویش کاروان سراها را مهیا کن‬ ‫آنان ملوانان ماهر کشتی و بازرگانان مهاجر بودند‪ .‬مـردم‬
‫مسلمانانی برتو می گذرند ‪ ،‬یک روز وشب مهمانشان کنـید‬ ‫مالزی فقط از آنها تعالیــم مذهبـی را نیاموختند ‪ ،‬بلکه در‬
‫واسپانشان را تیمار کنید‪ ،‬هر که بیمار باشد دو روز وشب‬ ‫زمینه های پزشکی ‪ ،‬جغرافیا و ریاضی نیز از آنان متأثر‬
‫مهمانش کنید اگر توشه اش تمام شده کمکش کنید که بولیت‬ ‫شدند‪ .‬این بازر گانان که درکنار تجارت به گسترش اسلم‬
‫‪« .‬تواند رسید‬ ‫نیز فکرمیکردند‪ ،‬افرادمهربان وخیرخواه بودند‪ .‬آنان مانند‬
‫نمونهءدوم‪ :‬نمونه وشاهد دیگری برعدالت خلفاء اسلم‬ ‫اروپائیان که بعدها به مالزی آمدند‪ ،‬سلطه طلب و اشغالگر‬
‫ومسلمانها‪ ،‬اسلم آوردن مسلمان های جنوب شرق آسیا‪ ،‬به‬ ‫نبودند ‪ ،‬آنان به سادگی و با صمیمیت تعالیم اسلم را بـــه‬
‫‪ :‬خصوص مردم‬ ‫مردم مالزی وبه خصوص حکام آن که به )راجه( موسوم‬
‫کشور های اندونیزی و مالزی است ‪ ،‬که در حال حاضر‬ ‫بودند می آموختند‪ ،‬وقتی راجه ها تحت تأثیر اسلم قرار‬
‫‪.‬اندونیزی از جملهء پرنفوس ترین کشور های اسلمی است‬ ‫گرفتند مسلمان شدند و مردم نیزبه تبعیت از آنان به اسلم‬
‫‪101‬‬ ‫‪).‬گرویدند‬
‫‪102‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫یعنی ‪ :‬کسی را به خاطر داخل شدن دراسلم جبر و اکراه‬

‫اسلم دین دعوت‬ ‫نکنید‪ ،‬زیرا دلیل وبراهین اسلم به حدی واضح است که‬
‫و تفکر‪ ،‬نه دین شمشیرو زور‬ ‫‪.‬محتاج به اکراه و اجبار ندارد‬
‫‪.‬ــ ( لَکُم دِی ُنکُم وَ ِلیَ دِینِ ( کافرون آیۀ‪2 6 :‬‬
‫برای شما دین شما و برای من دین من‪ .‬اگردین حق را به‬
‫اظهارات صدر اعظم کشور موصوف دلیل قاطع براین‬ ‫‪.‬فکرو دعوت نمی پذیرید‪ ،‬بروید بردین باطل خوش‬
‫‪.‬است کهاسلم نه دین شمشیربلکه دین دعوت وتفکراست‬ ‫‪.‬ــ ( َفمَن شَآءَ فَلیُؤمِن ّومَن شَآءَفَلیَکفُر(کهف آیۀ ‪3 29:‬‬
‫‪:‬و آیات صریح قرآن کریم مبین این واقعیت است‬ ‫آیات فوق و دیگر نصوص شــرع همه مبین این است که‬
‫ن الغَیّ( سورۀ ‪1‬‬ ‫ــ ( َل اِکرَاهَ فِی الدّینِ قَد تّبَیّنَ الـرّ ش ُدمِ َ‬ ‫‪ .‬که اسلم دین دعوت و فکر است ‪ ،‬نه دین جبر و زور‬
‫‪.‬بقره آیۀ‪256 :‬‬ ‫بلکه همیش قوانین اسلمی اختیار و اراده را عنوان می‬
‫یعنی ‪ :‬اجبار واکراه در) قبول( دین نیست ‪ ،‬چراکه هدایت‬ ‫‪.‬کند واکراه و جبر را منتفی می سازد‬
‫‪.‬و گمراهی وضلل مشخّص شده است‬ ‫برخلف مبلغین غربی ) تنصیر( وهمفکران شان که عقده‬
‫ل تفسیر قرآن بالقرآن است و‬ ‫مطابق به اصول تفسیرکه او ً‬ ‫‪.‬مندانه اسلم را دین شمشیر و خشونت معرفـــی می کنند‬
‫‪.‬ثانیًا تفسیر قرآن بالحدیث‬ ‫طوری که اظهارات خشونت گرانۀ پاپ مسؤل کاتولیک‬
‫‪ :‬اولً تفسیرآیۀ فوق را ازقرآن کریم ذکرمی کنیم‬ ‫)های جهان ‪،‬وکلیسا نشین روم را درجرمنی سال) ‪2006‬‬
‫‪:‬خداوند می فرماید‬ ‫‪.‬میلدی اطلع دارید‬
‫جمِیعاً أَ َفأَنتَ (‬
‫ض کُّلهُــم َ‬
‫ن مَن فِــی الَر ِ‬ ‫ک لَمَ َ‬
‫وَ لَوشَآءَ رَبّ َ‬ ‫و واقعۀ ساختارکارکاتورهای پیامبر اسلم توسط مسیحیان‬
‫‪.‬تُکرِهُ النّاسَ حَتَی یَکُونُوا مُؤمِنِینَ ( سورۀ یونس آیۀ‪99:‬‬ ‫افراطی که در واقع به اظهار این توهین و تحقیـربه اسلم‬
‫یعنی‪:‬اگرپروردگارت میخواست ‪ ،‬تمام مردمان کرۀ زمین‬ ‫و پیامبر ‪ ،‬مسلمانها نه صرف این که کینۀ دیرینۀ خــود را‬
‫جملگــی ) به صورت اضطرار و اجبـار( ایمان می آوردند) اما ایمان‬ ‫اظهار کردند ‪ ،‬بلکه تند روان مسیحیت منتقدین اسلم را‬
‫اضطرارو اجبارنزد خدا معتبرنیست( آیا تو ) ای پیغمبر ! ( می خواهــی‬ ‫تشـویق و ترغیب نموده و جایزه های بین المللی را برای‬
‫‪ .‬مردمان رامجبورسازی که ایمان بیاورند؟‬ ‫‪.‬آنها اعطا می کنند‬
‫‪:‬اما از تفسیر بالمأثور‬ ‫‪ :‬مثال‬
‫تفسیرابن کثیرمی فرماید‪ ( :‬ای لتکرهوا احداًعلی الدخول‬ ‫ــ حفاظت و نگهداری از سلمان رشدی که راجع بــه ‪1‬‬
‫فی السلم‪،‬فانه بیّن واضحٌ جلیٌ دلئل ُه وبراهن ُه ولیُحتاج‬ ‫‪.‬اسلم ‪ ،‬قرآن ‪ ،‬پیامبر توهین کرده بود‬
‫‪.‬الی ان یکره احد علی الدخول فیه ( ابن کثیر‪ :‬ا ‪310 /‬‬ ‫‪ .‬ــ اعطاء جایزۀ نوبل به خانم شیرین عبادی ایرانــی ‪2‬‬
‫‪103‬‬ ‫‪104‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪.‬ــ تشویق و ترغیب و نگهداری عبدالرحمن افغانـــی ‪3‬‬ ‫بر لب زدند ‪ ،‬وظلم ظالمان را توجیه می کنند‪ ،‬و مظلومان‬
‫ــ نگهبانی خانم نسرین منتقیددیگربنگله دیشی وغیره ‪4‬‬ ‫‪.‬را بر صبر و شکبایی دعوت میدهند‬
‫درحالی که اگربتاریخ اسلم دیده شود‪،‬هیچ گاهی در میان‬ ‫و ازاین قبیل دها معضلۀ اجتماعی است که کلیـدحل آن‬
‫مسلمانان چنین عمل جنگ افروزانۀ وترغیب گرانۀ نبوده‬ ‫‪ .‬بدست چند قدرت بزرگ نظامی گره خورده است‬
‫‪.‬است‬ ‫‪:‬پس برمی گردیم به همان مقولۀ مشهور که می گوید‬
‫پس اگرعلت این همه تاخت و تازهارا سوال کرده شود‬ ‫گردم خدا را ‪ ،‬یک بام و دوهوا را (‪.‬عجب این است که (‬
‫در جواب گفته می شود که آزادی بیـان این حق را برای‬ ‫یک نظام ویک دعوی ‪ ،‬ولی دوحقوق و دو بشربه ظاهراً‬
‫‪.‬همه داده است‬ ‫‪.‬نمایان می گردد‬
‫کوتاهی سخن مبررهمه دموکراسی وحقوق بشراست‪،‬ولی‬ ‫پس منظور این نیست که این دوگانگی ها را داعیـان‬
‫‪:‬در مواردی این دو اصل مهم نفی می شود‬ ‫حقوق و دموکراسی چه توجیه می کنند ‪ ،‬بلکه منظـور این‬
‫ــ کسی در مورد دموکراسی نقدواظهارنظرکند جرم ‪1‬‬ ‫است که بایدبا دلیل صاف وشفاف یا قناعت معترضین را‬
‫‪.‬محسوب می شود‬ ‫فراهم نمایند‪ ،‬و یا این را باید بپذیرندکه بخش مهم مدعای‬
‫ــ بحث وتحقیق در مورد کشتـــه شدگان جنگ های ‪2‬‬ ‫شان به زورشمشیر تطبیق و جاری می گردد‪ ،‬وبه قناعت‬
‫جهانی جرم و انکار ازتعداد کشته شدگان گناهـــی بزرگ‬ ‫‪.‬دادن عامه ضرورت ندارد‬
‫‪.‬دانسته می شود‬ ‫)امید است ازاین کلمات مجمل حدیث مفصل را بخوانید (‬
‫کاش همان آزادی که درنقدبه اسلم مجازبود دراین موارد‬ ‫‪ :‬در آخر میگویم‬
‫‪.‬هم رعایت می شد‬ ‫‪ :‬و إلی ال مشتکی‬
‫راجع به حقوق اجتماعی نیزدوگانگی غیرموجّه وجود‬ ‫من زمان قدعصفت فیه ریح الجهالة‬
‫‪،‬دارد‪ ،‬که اگردرتیمور شرقی مردم اعلن استقلل میکنند‬ ‫و تلطمت فیــــه امـــواج الضللة ‪،‬‬
‫و مسیحی مذهب اند ‪ ،‬به غیـر چون و چرا ادعای شان از‬ ‫‪ .‬و اتخذت الظلـــــم للنجـــــاة ذریعة‬
‫‪.‬طرف مجامع بین المللی ‪ ،‬حقوق برحق شناخته می شود‬
‫ولی عین ادعا‪ ،‬بلکه به مراتب بالتر از آن ازنگاه حقوقی‬ ‫‪.‬ومن ال التوفیق‬
‫‪،‬ازطرف ملت مسلمان فلسطین سالها است که جریان دارد‬
‫به جزسرکوبی و جواب توسط غرش تانگ وطیاره وآتش‬
‫‪.‬بم و باروت چیزی دیگری داده نمی شنوند‬
‫بلکه مراجع بین المللی و سازمانها حقوق بشرمهر سکوت‬ ‫‪106‬‬

‫‪105‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫ل وَ َرسُولهُ‬ ‫اَن یَکُونَ َل ُهمُ الخِیَرَ ُة مِن اَمرِهِم ‪َ ،‬ومَن یَعصِ ا َ‬

‫موارد اکراه واختیار‬ ‫ضلّ ضَل ًل مّبیناً ( سورۀ احذاب آیۀ‪36:‬‬ ‫‪َ .‬فقَد َ‬
‫یعنی‪:‬هیچ مرد وزن مؤمنی‪ ،‬درکاری که خدا وپیغمبرش‬
‫‪:‬قابل توجه این است که‬ ‫داوری کرده باشند)و آن را مقرّر نموده باشند( اختیاری ازخوددر‬
‫حکم آیات عدم اکــراه و امثالش راجـــع به آن انسان های‬ ‫‪).‬آن ندارند) وارادۀ ایشان بایدتابع ارادۀ خدا ورسول باشد‬
‫است که تا هنــوز در اسلم داخل نشدند ‪ ،‬چنانکه توضیح‬ ‫هرکس هم ازدستورخدا و پیامبرش سرپیچی کند‪ ،‬گرفتار‬
‫‪.‬ابن کثیردلیل این مدعی است که ذکر گردید‬ ‫‪.‬گمداهی کاملً آشکاری می گردد‬
‫بناءً امرشده که اگربه واقعیت داخل شدن در اسلم را می‬ ‫استدلل غلط از همچو آیات قرآن کریم و یا تفسیرو‬
‫‪.‬خواهند به اساس فکرو ارادۀ خویش در اسلم داخل شوند‬ ‫)توجیه نصوص شرعی خلف تفسیر پیامبر )صلی ال علیه وسلم‬

‫اما بعد از داخل شدن در اسلم و پذیرفتن قانون خدا و‬ ‫‪،‬مطابق به زوق دین ستیزی و یا موافق به منافع گروهی‬
‫‪:‬رسول وی ‪ ،‬دیگر حقی برای کسی نیست که بگوید‬ ‫شخصی ‪ ،‬تنظیمـی ‪ ،‬نژادی وغیره ‪ ...‬نه صرف الحاد و‬
‫‪ .‬این قانون را ویا این بخش )سیاست( اسلم راقبول ندارم‬ ‫زندقه است ‪ ،‬بلکه نوعی تعمیربلند منزل سازی دردوزخ‬
‫‪ :‬و به رأی و زعم خود استدلل کند که خدا گفته است‬ ‫‪:‬است ‪ .‬چنانچه پیامبر صلی ال علیه وسلم می فرماید‬
‫)ل اکراه فی الدین( و)ومن شآءفلیؤمن و من شآء فلیکفر (‬ ‫ی مُتعمداً (‬ ‫اتقوا الحدیث عنّی إلّ ما علمتم ‪ ،‬فمن کذب عل ّ‬
‫‪ ... .‬وغیره‬ ‫فلیتبوا مقعدهُ من النار‪ ،‬ومن قال فِی القرآن برأیهِ فلیتبوا‬
‫پس این استدلل بآن شخصی میماندکه تابعیت کشـوری‬ ‫مقعدهُ من النارِ( امام ترمذی )رح( درکتاب التفسیرازعبد‬
‫را به شوق وعلقۀ خاص بپذیر بعداً بگوید که این بخش و‬ ‫)ال ابن عباس رضی ال عنه روایت می کند که رسول ال)ص‬
‫یاآن بخش قانون اساسی کشورمطبوع راقبول ندارم ‪،‬زیرا‬ ‫فرمود‪ :‬بترسید ازروایت کردن حدیث من ‪ ،‬مگر آنچه را‬
‫‪ .‬که دمکراسی است‬ ‫که می دانید‪ ،‬آن که حدیث دروغ رابرمن نسبت کرد‪ ،‬باید‬
‫پس همه می دانند که این چنین دعواها واظهارنظرها‬ ‫)بگیرد جای خود را ازآتش دوزخ ‪ ،‬وآن که گفت)تفسیرکرد‬
‫بیشترازسفاهت وحماقت چیزی دیگری نیست ‪ ،‬خصوص‬ ‫قرآن را به رأی و نظر خود ‪ ،‬باید بگیرد جای خود را از‬
‫‪.‬راجع به قانون خدا و رسول‬ ‫آتش دوزخ ‪ .‬روایت کرده است ترمذی‪ .5/183 :‬باب ما‬
‫‪:‬بخاطر که قرآن کریم می فرماید‬ ‫جاء فی الذی یفسیر القرآن برأیهِ ‪ ،‬نسائی باب من قال فی‬
‫ن وَل مُؤمِ َن ٍة اِذَا قَضَی الُ وَ َرسَو َلهُ اَمراً (‬
‫َو مَا کَانَ لمُؤمِ ٍ‬ ‫‪ .‬القرآن بغیر العلم‬

‫‪107‬‬
‫‪108‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫پس از تحلیل و بررسی فوق ‪ ،‬آن چه که در اذهـان‬

‫‪ ،‬عدۀ سوال ایجاد می کند اینست که اگرواقعاً چنین است‬ ‫ــ اسلم آئین تحمیلی نیست ‪1‬‬
‫‪:‬اکراه و جبر در اسلم نیست‬
‫ــ جهاد وقتال که نصف قرآن کریم اصول و برنامۀ ‪1‬‬ ‫چون اسلم دین جامع و آئین همه گانی است ‪ ،‬و درهمــۀ‬
‫آن را طرح و بریزی میکند ‪ ،‬وغزوات پیامبرکه‬ ‫بخش های زندگـــی هدایات مشخص و برنامه های معین‬
‫اظهرمن الشمس است برای چه بوده ؟‬ ‫دارد ‪ ،‬دردعوت و دفاع و نظامی هم قوانینی داردکه اگر‬
‫ــ وضع جزیه بخاطر چه بوده ؟ ‪2‬‬ ‫‪.‬مسلمانهاعمل کنند اصلًبه ذلت وخواری مواجه نمیشوند‬
‫ــ جزای ارتداد بخاطر چیست ؟ ‪3‬‬ ‫‪:‬و ازجمله همین برنامه هاغزوات و جهاد است‬
‫به یاری خداوند)جلّ جلله( به جواب اشتباهات فوق به‬ ‫و آنهای که می خواهند روحیۀ عاقلنه اندیشی ‪ ،‬و فکــر‬
‫‪:‬ترتیب می پردازیم‬ ‫آزاد نگری را دراسلم تحت سوال قرار دهند به تحریف‬
‫واقعیت ها‪ ،‬به مجاهدات وجنگ های اسلمی متشبث می‬
‫شوند‪ ،‬درحالی که اگرجنگ های اسلمی را بررسی شود‬
‫آشکارمیگردد که قسمتی از این جنگها جنبۀ دفاعی داشته‬
‫‪.‬و قسمت دیگری جنبۀ جهاد ابتدایی داشته است‬
‫اصلً به هدف کشورکشائی واجبار افرادبه آئین اسلم‬
‫نبوده ‪ ،‬بلکه به خاطر واژگـون کردن نظامهای طاغوتـی‬
‫و ظالمانه وغلط واجازه یافتن مردم برای مطالعۀ آزاددر‬
‫‪.‬بارۀ اسلم و شیوه های زندگی اجتماعی بوده است‬
‫اما سوال این که درکدام موارد اسلم به قدوت نطامی‬
‫توسل می جسته است؟ نظرات ‪،‬توجیهات ‪،‬وتعلیلت علماء‬
‫دین ومفتیان شرع متین متفاوت است ‪،‬امابخشی ازنظرات‬
‫اگرخلصه وجمع بندی شود‪ ،‬میتوان گفت که اسلم درسه‬
‫‪:‬مورد به قدرت نطامی توسل می جسته است‬
‫‪ .‬ــ در برابری کفــار محارب و مهاجم ‪1‬‬
‫‪.‬ــ دربرابری کسانیکه سدّ دعوت شدند ‪2‬‬
‫‪ .‬ــ در برابری شرک و بت پرستی ‪3‬‬
‫‪109‬‬ ‫‪110‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫وهریکی از این موارد دلیل معقــول وقانع کننـده داردبه‬ ‫این بیماری روحی وفکری و این عقیدۀ شیطانی وخرافـی‬
‫‪ :‬شرط که روحیۀ قناعت پذیری باشد‬ ‫‪:‬به کلی رشه کن گردد ‪ ،‬فرمود‬
‫ــ جهاد علیه دشمنان محارب و مهاجم و یا در برابر ‪1‬‬ ‫‪.‬و قاتلوهم حتی تکون فتنـةٌ( سورۀ بقره آیۀ ‪( 193 :‬‬
‫آنهای که نقشۀ نا بودی اسلم و حملـه به مسلمانان را می‬ ‫کارزار با مشرکین را ادامه دهید تا آن که شرک از روی‬
‫کشند ‪ ،‬با همچو کسان دستورجهاد دفاعی وتوسل به قدرت‬ ‫‪.‬زمین ریشه کن شود‬
‫)نظامی داده شده است ‪ ،‬شاید جنگ های زمان پیامبر )ص‬ ‫اگرچه علمه ابن قیم به این نظراست که ازبت پرستان‬
‫بیشترازهمین قبیل باشد ‪ ،‬مثال ‪:‬غـزوۀ احد‪ ،‬احزاب ‪ ،‬حنین‬ ‫جزیر ُة العرب جزیه قبول نشده ‪ ،‬زیراکه حکم جزیه تا آن‬
‫‪.‬و موته و تبوک را می توان نام برد‬ ‫‪.‬وقت نازل نشده بود‬
‫ــ در برابری کسانی که سدّ دعوت شدند زیرا هــر ‪2‬‬
‫آئینی الهی درزمان خودحق دارد به طور آزادانه ومنطیقی‬
‫خود را معرفی کند و اگر کسانی مانع این واقعیت شوندمی‬
‫‪.‬تواند با توسل به زور حق را به دست آورد‬
‫زیرا پیامبر)ص( کسانی را که دعوت به اسلم دادند‬
‫دربخش نامۀ مبارک شان چنین است‪( :‬اسلم تسلیم( اسلم‬
‫بیارتاسالم بمانی ‪ .‬به این معنی که دعوت اسلمی اصلً به‬
‫‪.‬مفهوم اشغالگر وکشورکشایی مروج امروزنبوده و نیست‬
‫ــ دربرابری شرک وبُت پرستی ‪:‬به خاطرمحو آثار ‪3‬‬
‫شرک و بُت پرستی زیرا از نظر اسلم بُت پرستی اصلً‬
‫دین وآئین نیست بلکه بیشتر ازخــرافات در بُت پرستــی‬
‫‪.‬چیزی دیگری سراغ نمی شود‬
‫بناءً از نظر اسلم نبایداجازه داده شود تاجمعی در یک‬
‫مسیرصددرصد خرافی وغلط مصروف وبه سقوط کشانده‬
‫شوند‪ ،‬لذا اسلم بت پرستان را از راه تبلیغ به سوی توحید‬
‫ویکتا پرستی دعوت نمود وآنجا که مقاومت کردند متوسل‬
‫به قوۀ نظامی گردیده ‪ ،‬بُت و بُتخانه ها را درهم کوبد و از‬
‫هرگونه تظاهری به نام بت و بت پرستی جلوگیری کرد تا‬
‫‪111‬‬ ‫‪112‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫اسلم محفوظ است ‪ ،‬وحتی که مراسم عبادی خویش را‬

‫‪.‬آزادانه انجام می دهند‬
‫ــ فلسف ۀ جِزیَه ‪2‬‬ ‫تمام کسانــی که با تاریخ اسلم سروکار دارند این‬
‫حقیقت رامی دانند ‪ ،‬مسحیانـــی که در بارۀ اسلم کتاب‬
‫)جزیه و یا مالیۀ امنیتی(‬ ‫‪.‬نوشته اندبه این حقیقت اعتراف دارند‬
‫‪:‬مثال ‪ :‬در کتاب « تمدن اسلم وعرب » می نویسد‬
‫ل باید معنی جزیه فهمیده شود بعداً به روشنی آن بر‬‫او ً‬ ‫رفتار مسلمانان با جمعیت های دیگـر به قدری ملیم »‬
‫‪.‬رسـی گردد‬ ‫بود که رؤسای مذهبــــی آنان اجازه داشتند بـــرای خود‬
‫تعریف جزیۀ‪ ( :‬الجزی ًة مشتقةٌ من الجزاء ‪ ،‬وهی مبلغٌ‬ ‫‪«.‬مجالس مذهبی تشکیل دهند‬
‫من المال یُوضع علــــی من دخل فی ذمـــة المسلمین و‬ ‫چون جزیه به خاطرحمایت است و مقابل آن زکات‬
‫‪.‬عهدهم من اهل الکتاب ( فقه السنة ‪ :‬ج ‪/ 3‬ص ‪172‬‬ ‫‪.‬است که از ثروت مندان مسلمانها گرفته می شود‬
‫جزیه مشتق ازجزاء است ‪،‬آن مالی است که وضع کرده‬ ‫بناءً در وضع جزیه شروط خاصی است که فقها ء بیان‬
‫می شود برکسی که داخل شد درعهد وپیمان و ضمانت‬ ‫می کنند که در آن ظلم و تعدی نیست و براطفل و زنان‬
‫مسلمانها از اهل کتاب ‪ .‬حال فهمیده شد که جزیه مالیـۀ‬ ‫‪.‬و سال خورده گان فقیر و بر افراد محتاج مقرر نیست‬
‫‪.‬بوده درعوض ضمانت امنیتی‬ ‫و اگر حمایت و امنیت شان تأمین نشد جـــزیه واپس‬
‫سوال طوری مطرح میشود که اگر دردین اکراه نیست‬ ‫‪:‬می شود ‪ ،‬چنانچه امام ابو یوسف )رح( می فرماید‬
‫پس مقرری جزیه بخاطر چیست ؟‬ ‫و تسقط الجزیة بعد وجوبها اذا اسلم الذمی ‪ ،‬او عجز «‬
‫جواب ‪ :‬اگر به معنی و مفهوم جزیه عمیقًا فکر شود‬ ‫الدولة السلمیة عن حمایة الذمیین‪ ،‬ولِهذا ردّابو عبیدة‬
‫در وضع جزیه در واقع اعتراف نمودن برنظر جـزیه‬ ‫بن الجراح (رضی ال عنه( الجزیة الی الزمیین فی بعض مُدن‬
‫‪.‬دهنده ‪ ،‬و آزاد گذاشتن آن بر دینش است‬ ‫ش السلمی عن حمایتهم‬ ‫‪« .‬الشام عند ما عجزالجی ُ‬
‫اگر در دین اسلم جبرواکراه می بوداصلً نه جزیه‬ ‫‪).‬کتاب الخراج ‪ ،‬ص‪( 129/‬‬
‫‪.‬وضع می شد و نه از کسی پذرفته می شد‬ ‫جزیۀ بعد از وجوب )تعین( ساقط می گردد ‪ ،‬اگر ذمی(‬
‫فلسف ۀ جزیه این است که اگر درقانـــــون اسلم مالیات‬ ‫ایمان بیاورد ویا دولت اسلمی ازحمایت ذمی ها عاجز‬
‫مختصری به نام «جزیه» ازغیرمسلمان دریافت میشود‬ ‫‪.‬شود‪ ،‬نیز جزیه ساقط می گردد‬
‫اصلً به خاطر تأمین امنیت و هـزینۀ نیروهـــای حافظ‬ ‫به همین سبب ابو عبیدة بن الجراح جزیۀ ذمی ها را در‬
‫امنیت است ‪ ،‬زیرا که جان و مال و ناموس آنها در پناه‬ ‫بعض شهرهای شام وقتی واپس نمود‪ ،‬که جیش اسلمی‬
‫‪113‬‬ ‫‪114‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪.‬از حمایت ذمی ها عاجز گردید‬

‫صلح قهـــرمان صدر اسلم خالد بن ولید را تاریخ‬
‫‪:‬طبری نقل می کند‬ ‫ــ جزای ارتداد ‪3‬‬
‫و فی صلح خالدبن الولید مع صلوبا بن نسطونا صاحب‬ ‫و یا‬
‫قس الناطف فی منطقة الحیرة « فان منعناکم فلناالجزیة‬ ‫(مجازات اخلل امنیت عامه(‬
‫‪.‬وال فل حتی نمنعکم « تارخ طبری ‪ :‬ج ‪ 4‬ص ‪16‬‬
‫درصلح نامۀ خالد)رضی ال عنه( با زمامدار حِیره شرط شده(‬ ‫همان سوال فوق وارد میشودکه اگر دراسلم جبر واکراه‬
‫بود که اگر شما را منع کردیم ) ازدشمن( برای ما جزیه‬ ‫نیست پس چرا برگــردندۀ از اسلم )مُرتد( مجازات و یا‬
‫‪.‬بپردازید و اگرمنع نتوانستیم نپردازید‬ ‫اعدام شود ؟‬
‫‪:‬جواب ‪ :‬سبب عقوبت مرتد و اعدامش چند چیز است‬
‫ل اخلل به نظم ‪1‬‬‫ــ آن مسلمان که مرتد می شود ‪ ،‬او ً‬
‫‪ ،‬عامه نموده است‬
‫بخاطر که مسلمان به علت اسلمش التزام به احکام شرع‬
‫و پابندی عقیده تعهد نموده است ‪ ،‬وقتـی که مرتد می شود‬
‫اخلل درتعهدش نموده است ‪ ،‬آن که تعهدش رااخلل می‬
‫‪.‬کند مستحق اعدام است‬
‫درارتداد اخلل امنیت است چنانچه شما در واقعــۀ ارتداد‬
‫عبد الرحمن رادرکشورمشاهده کردید که درکوچه وبازار‬
‫درموتر و حمام ‪ ،‬در مکتب و مدرسه ‪ ،‬در دفتر و مهمان‬
‫خانه جز موضوع فوق چیزی دیگری شنیده نمی شد ‪ ،‬و‬
‫‪.‬همۀ مسلمانها در رنج و اندوهی روحی و فکری بودند‬
‫مثل کسی که با دولت دررسانیدن مواد خوراکۀ سپاه‬
‫قرارداد نمود ‪ ،‬بعداً عمداً دروقت شدت احتیاجـی جیش به‬
‫خوراکه تعهدش را نقض کرد ‪ ،‬جزای همچوشخص اکثراً‬
‫‪ .‬اعدام است‬

‫‪115‬‬ ‫‪116‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫ــ در واقع مرتد به ارتدادش استهـــزاء به دیانت دولت ‪2‬‬

‫متبوع ‪ ،‬واهانت به عقیدۀ و احساسات معنوی آن مرزو بوم‬ ‫اسلم دین تحمّل و بردباری‬
‫‪.‬نموده است‬
‫ــ و به این عملش جرأت برای منافقین دیگر میدهد ‪ ،‬تا ‪3‬‬ ‫تحمّل وبردباری و اخوت و درگذری دوموضوع پسندیدۀ‬
‫‪.‬که نفاق واهانت خویش را آنها هم ظاهر کنند‬ ‫است که چهــرۀ واقعــی اسلم و مسلمانها را در معرض‬
‫ــ ارتداد وی سبب تشکیک برای دیگر ضعیفُ العقیـده ‪4‬‬ ‫‪.‬نمایش قرار میدهد‬
‫‪.‬ها می گردد‬ ‫اسلم به عنوان یک مذهب ‪ ،‬مسلمانها به عنوان یک‬
‫و این موادرفوق هریک در جای خود اخلل به امنیت عامه‬ ‫جامعه دایمــاً این دو پدیده را درجوهــر و طبیعت خویش‬
‫‪.‬به شمار می رود‬ ‫داشتند ودارند‪).‬با تأسف که امروز درجنگ روانی با ِضد‬
‫واخلل امنیت عامه درهرحال جرمیست خطیر وایجاب می‬ ‫این دو اِلفی شدند( چنانکه متن قرآن کریم ودیگرنصوص‬
‫کندکه مخل به امنیت عامه)مرتد( اعدام شود‪،‬تاکه عام مردم‬ ‫شرعی شاهداین مدعی است‪ ،‬تحمّل وبردبای رادرارتباط‬
‫‪.‬از ش ّر وی نجات یابند‬ ‫‪.‬با اجانب و اقارب هدایت می دهد‬
‫البته مرتد آن کسی را گفته می شود که خودش اظهار و‬ ‫‪:‬راجع به اقارب می فرماید‬
‫اصرار کند ‪ ،‬و به آن هم نزد اکثر فقهاء سه روزمهلت داده‬ ‫ن الِ لِنتَ َلِهُـم وَ لَوکُنـتَ َفظّا غَلِیظَ ‪1‬‬ ‫ــ ( فَ ِبمَا رَح َم ٍة مّ َ‬
‫‪.‬می شود ‪ ،‬و اگر شبه وسوالی داشت قناعت داده می شود‬ ‫القَلبِ َل نفَضّوا مِن حَولِکَ فَاعفُ عَنهُــم َو استَغفِر َلهُم وَ‬
‫‪.‬و اگر پنهان کند شناخته نمی شود‬ ‫‪.‬شَاوِرهُم فِی الَمرِ( آل عمران آیة‪159:‬‬
‫‪.‬وحکم ارتداد مرد وزن فرق میکند‬ ‫‪ .‬از پرتو رحمت الهی است که تو با آنان نرمش نمودی‬
‫خلصه محل تفصیل بیشتر موضوع کتب فقه و فتوای‬ ‫و اگـــر دُرشتخوی وسنگ دل می بودی از پیـرامون تو‬
‫‪.‬علماء شریعت است که رجوع شود‬ ‫پراکنده می شدند ‪ .‬پس از آنان درگذر و برایشان طلب‬
‫این نکته را باید کاملً در نظر داشت که منظــورما در این‬ ‫‪.‬آموزش نما و درکارها با آنان مشوره کن‬
‫مبحث نه صدور فتوا است و نه تحقیق موضوع ‪ ،‬و نه این‬ ‫‪:‬راجع به دشمنان می فرماید‬
‫‪.‬این رسالۀ کوچک گنجایش آن رادارد‬ ‫ن وَ لَم ‪2‬‬‫ــ (لَ یَنهَاکُمُ الُ عَنِ الّذِینَ لَم ُیقَاتِلُوکُم فِی الدّی ِ‬
‫صرف جواب سوالی بود که دراین مبحث ارتباط داشت و‬ ‫ن الَ‬ ‫سطُـواإلِیهِـم إ ّ‬
‫یُخ ِرجُوکُم مّن دِیَا ِرکُم أن تَ َبرّوهُم وَ تُق ِ‬
‫‪.‬ازطرف عدۀ از مشککین مطرح ‪ ،‬و چلینج داده شده بود‬ ‫سطِینَ ( سورۀ مُمتحنة آیۀ ‪8 :‬‬ ‫ب المُق ِ‬ ‫‪ُ .‬یحِ ُ‬
‫خداوند شما را باز نمی دارد ازاین که نیکـــی و بخشش‬
‫بکنید به کسانــی که به سبب دین با شما نجنگیده اند و از‬
‫‪117‬‬ ‫‪118‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫شهرو دیارتان شمارا بیرون نرانده اند‪ .‬خداوند نیکوکاران‬ ‫میکند یاری نماید‪ .‬آنها باید بـرای توصیه و مشورۀ متقابل‬
‫‪.‬را دوست دارد‬ ‫‪.‬را بجویند‪ ،‬ونیکو کاری سدی است درمقابل گناهکاران‬
‫ــ نمونۀ تحمل و بردبار وعدالت را میتوان درمیثاق ‪3‬‬ ‫و ــ بند )‪ (39‬یثرب برای مردم )شامل( این سند جای‬
‫مدینه بررسی کرد ‪ ،‬که پیامبر)ص( بعد ازتشرف‬ ‫‪.‬امن و امان است‬
‫آوری درمدینۀ طیبه‪ ،‬به خاطرتأمین امنیت و تشکیل نظام‬ ‫ــ حتی وقت که یهود در عهد خود با پیامبــر خیانت ‪4‬‬
‫سیاسی درمیان باشندگان آن اعم از اعراب و قبایل یهودو‬ ‫کردند ‪ ،‬و به ترور پیامبـر اقدام نمودندد‪ ،‬اسلم ازتحمل و‬
‫مسلمانهاپیمانی راتوشیح نمود که کیان خلفت اسلمی در‬ ‫برد باری با ایشان کارگرفت ‪ ،‬پیامبر)ص( صرف به جل‬
‫‪ .‬آن نهاده شد‬ ‫وطنی بنو نظیر اکتفا کرد ‪ ،‬و اقدام به قتل و اذیت دیگرنه‬
‫)د‪ /‬اکرم ضیاء العمری در جلد اول )السیرة النبویة الصحیحة‬ ‫نمود‪ ،‬درواقع این عمل آنهابغاوت علیه نظام حاکم واخلل‬
‫بنود آن را ذکر نموده است وهربند مشتمل برقواعد و ‪47‬‬ ‫‪.‬امنیت عامه پنداشته می شد‬
‫ضوابط خاصی است که در تاریخ طبـــری و دیگر کتب‬ ‫ــاعلن عفوعمومی حین فتح مکه راجع به سرسخت ‪5‬‬
‫‪.‬سیرت درج است‬ ‫ترین دشمنان اسلم ‪ ،‬نبوت ‪ ،‬مؤمنین ‪ ،‬بیانگر تحمل وبرد‬
‫بعضی بنود آن میثاق کــــه نمایانگر تحمّـل و برد باری و‬ ‫باری شامخ اسلم و مسلمان هااست ‪ ،‬که به تفصیل بیشتر‬
‫‪.‬عدالت است قرار ذیل است‬ ‫‪.‬نیازندارد‬
‫)أــ بند)‪ (16‬یهودان که ازما پیروی میکنند ازکمک)ما‬ ‫ــ پس ازفتح بیت المقدس درعهدخلفت عمررضی ال عنه ‪6‬‬
‫و از مساوات )باما( برخوردارند‪ .‬براو ظلم نمی شود و با‬ ‫تحمل و بردباری وعدالتی که بانصارای شدبیانگرروحیۀ‬
‫‪.‬دشمنانش کمک نمی گردد‬ ‫‪.‬جهان بینی اسلمی است‬
‫ب ــ بند)‪ (23‬وقتی که درمورد امری بین شما اختلف‬ ‫عمر)رض( درپیمان منعقده با«سوف رونیوس»به رئیس‬
‫)واقع گردد آن کارباید به ال سبحانه و تعالی و محمد)ص‬ ‫‪.‬قبیله اطمنان داده شدکه سلمت مسیحیـان تضمین میشود‬
‫‪.‬راجع شود‬ ‫‪.‬کلیساهای آنها خراب نشده وبه اماکن دیگر تبدیل نگردید‬
‫ج ــ بند)‪ (24‬یهودان تا زمان که در پهلوی مؤمنان به‬ ‫حتی که عمر)رض( در بستـر وفات به مسلمانان وصیت‬
‫‪.‬جنگ بپردازند در مصارف جنگ سهم می گیرند‬ ‫‪.‬کرد که با همسایگان غیرمسلمان محترمانه برخورد کنند‬
‫هـ ــ بند)‪ (37‬یهود مصارف خود را به عهده میگیرند‬ ‫ــ بردباری مسلمانان درجـریان «صلح حدیبیه» بیش ‪7‬‬
‫ومسلمانان مصارف خود را متحمل می شوند‪.‬هریکی باید‬ ‫ازهرزمان دیگرظاهرشده است ‪ ،‬میدانیم که مردم جاهل‬
‫دیگری را درمقابل کسی که برمردم )شامل( این سندحمله‬ ‫مکه چگونه با پیامبر اسلم و پیروانش برخورد کردند و‬

‫‪119‬‬ ‫‪120‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫‪ .‬حتی ایشان را از انجام اعمال صالح حج منع نمودند‬ ‫محمد ) صلی ال علیه و سلم ( را پذیرفت و اقـرار کرد مسلمان‬
‫رؤسای متکبرمکه درجریان پیمان صلح حدیبیه عباراتی‬ ‫تلقی میشود‪ .‬به همین دلیل امـروز به صورت‬
‫از این پیمان را که بر توحید خدا و نبوت پیامبـر اسلم‬ ‫تحتُ اللفظی ملیونها ) بیش ازیک ملیارد( مسلمان بدون‬
‫دللت داشت حذف کردند‪ .‬بسیاری ازمسلمـان ها ازاین‬ ‫عمل به تعالیم اسلمی ‪ ،‬مسلمان شناخته می شوند‪.‬‬
‫برخورد مشرکین برآشفتند وازپیامبرخواستندازامضای‬ ‫‪.‬به خاطرکه به توحید و رسالت شهادت دادند‬
‫پیمان خود داری کند ‪ ،‬اما پیامبـر)ص( تقاضای آنها را‬ ‫و این تحمل و برد باری در هیچ مکتب فکر و گرایش‬
‫نپذیرفت و پیمان صلح حدیبیه را امضاء کرد‪ .‬این عمل‬ ‫‪.‬سراغ نمی گردد‬
‫‪،‬پیامبر)ص( تنها یک اقدام دیپلماتیک وهوشیارانه نبود‬ ‫بلکه شما نظراتـی را تجربه و افکاری راپشت سر‬
‫بلکه نشانگر بال ترین درجۀ برد و باری و اعتـدال در‬ ‫‪،‬گذاشتیدکه به هیچ صورت به تعهد زبانی اکتفا نمیکرد‬
‫عمل بادشمنان بود‪ .‬به همین خاطر دوسال بعد درنتیجۀ‬ ‫به اندک بی اعتمادی و سوی تفاهم محکوم به اعدام می‬
‫امضاءاین پیمان پیامبر)صلی ال علیه وسلم(همراه مسمانهابدون‬ ‫کردند ‪ .‬این یک واقعیت تاریخــــی است که همه به یاد‬
‫مقاومت مردم واردمکه شدند‪ ،‬سرانجام مشرکین اسلم‬ ‫دارند‪ ،‬وغرض ازتاریخ هم همین این است که انسان از‬
‫‪.‬را پذرفتند‬ ‫گذشته ها پتد بگیرد ‪ ،‬وسلبیات گذشته را محکوم کند‪،‬و‬
‫ــ اسلم بامحکوم کردن تعصبات عشیرۀ که باعث ‪8‬‬ ‫إلّ دفاع ازظلم ظلم است ‪ ،‬و دفاع از زشت های گذشته‬
‫‪،‬افراط گرایی و حذف اعتدال و بردباری درجامعه بود‬ ‫‪.‬زشتر است‪ .‬وپندنگرفتن ازتاریخ عین بی سوادی است‬
‫خاتمه داد‪ .‬و یگی از دست اوردهای مهــم نظام اسلم‬ ‫‪.‬و تاریخ بزرگترین معلم است‬
‫‪:‬اتحاد قبایل عرب با یک دیگر بود‪ .‬چنانکه می فرماید‬ ‫ــ یکی ازنویسنده گان غربی بنام)برجا( درکتاب ‪10‬‬
‫جمِیعاً َولَ َتفَرّ قُوا وَاذکُرُوا نِعمَتَ(‬
‫صمُوا ِبحَب ِل الِ َ‬
‫وَعتَ ِ‬ ‫جنگ های سلبـی » درص ‪ ، 120‬اززبان یکـــی از »‬
‫الِ عَلَیکُم إذ کُنتُـم عدَآءً فَألَفَ بَینَ قُلُوبِکُم فَأ صبَحتُم‬ ‫مسیحیانی که خود درجنگ بیت المقدس وفتح آن بدست‬
‫‪.‬بِنِعمَ ِتهِ إخوَاناً ( آل عمران آیۀ‪103 :‬‬ ‫‪:‬صلح الدین ایوبی حضورداشته چنین نقل میکند‬
‫وهمگی به رشتۀ )ناگسستنی قرآن( خداچنگ بزنید و پراگنده‬ ‫مسلمانانی که ما پدران ‪ ،‬فرزندان وزنان آنان را به بد(‬
‫نشوید ونعمت را برخودبه یاد آوریدوخدا میان دلهایتان‬ ‫ترین شیوه کشته بودیم ‪ ،‬و اموال آنها را مصادره کرده‬
‫انس والفت برقرار وآنها رابه هم( پیوندداد‪،‬پس)درپرتوی نعمت او برای(‬ ‫و آنهاررا از خانه های شان با دست خالی بیرون رانده‬
‫‪.‬هم( برادران شدید‬ ‫بودیم ‪ ،‬غذا دادند‪ ،‬هنگامی که ما درسر زمین آنها اسیر‬
‫ــ اسلم نسبت به مسلمانان)پیام محمد«ص»(سخت ‪9‬‬ ‫‪،‬بوریم و زیرسلطۀ آنان قرار داشتیم ‪ ،‬باما نیکی کردند‬
‫گیرنیود‪،‬هرشخصی که توحید ویکتایی خداوند ونبوت‬ ‫بدی های ما رابه نیکی پاسخ دادند‪ ،‬ماراکه ازگرسنگی‬

‫‪121‬‬ ‫‪122‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫در حال مردن بودیم ‪ ،‬غذا دادند ‪ ،‬و با احسان و نیکــی‬ ‫ــ در ایرلند حاصل افراط گرایی وخشونت ‪ ،‬یک ‪2‬‬
‫فراوان خود‪ ،‬ما راشرمنده کردند! ‪ ....‬و اگرچیزی از‬ ‫‪.‬جنگ طولنی در بین پروتستان ها وکاتولیک ها بود‬
‫« !دست میدادیم ‪ ،‬بی درنگ آن را به ما برمیگرداندند‬ ‫ــ ماوشمادردهۀ گذشته شاهدزندۀ خشونت وافراط ‪3‬‬
‫این واقعیت گویی ها وقتــی صورت می گیرد کـــه‬ ‫گرای و ظلم واستبداد بیحدّ وحصردربوسنی هرزگوین‬
‫سلطان صلح الدین بیت المقدس راازمسیحیان باز پس‬ ‫توسط مسیحیان بودیم ‪ ،‬تجاوز وشکنجه ‪ ،‬قتل وغارت‬
‫گـرفت ‪ ،‬به آنان امان داد‪ ،‬بادشمنان بامهربانی و نیکی‬ ‫و برخورد با انسانها مانند بردگان واعمال خشونت از‬
‫رفتار کرد‪ ،‬و درعهـد پیمان با ایشان وفا نمود‪ ،‬وهزار‬ ‫خصوصیات این افراد است‪ .‬و این برخورد با کسانـی‬
‫اسیررا رها نمود ‪ ،‬و برتمامی ارامنه احسان و انان را‬ ‫می شدکه به جزمسلمان بودن جرم دیگری نداشتند‪ ،‬در‬
‫آذاد کرد‪ ،‬و برکشیشان واسقف ها اجازه داد که صلیب‬ ‫حال که این ظلم درهیچ رسانه های اسلمی به همۀاهل‬
‫ها وزیورآلت کلیسارا بردارند‪ ،‬وبه شاهزادگان وملکه‬ ‫‪.‬فکر)مسیحیت( نسبت نشد‬
‫‪.‬اجازه داد که به ملقات همسران شان بروند‬ ‫ــ درکشورهای یهودی نشین نیزشما شاهد افـراط ‪4‬‬
‫ــ اما به عکس همۀ واقعیت های مذکور درجهان ‪11‬‬ ‫‪.‬گرایی و خشونت هستید که کمتر از مسیحیت نیست‬
‫معاصر امروز دو افکار مقتدر‪،‬افراط گرایی وخشونت‬ ‫بنیامین نتایاهو و برخی دیگری از احزاب یهودی ظلم‬
‫را رسانه های تبلیفاتی جهانـــی بی انصافانه صرف به‬ ‫و خشونت را که برمسلمانان و مسیحیــان در معـرض‬
‫اسلم و مسلمانها می چسپانند‪ ،‬درحال که درهر مذهب‬ ‫اجراء گذاشتند و هنوز به شدّت جریان دارد‪ ،‬که تاریخ‬
‫وفکرافراد افراطی وخشونت گرا موجود است ‪ ،‬اما در‬ ‫سیاه هتلری در جنگ دوم جهانی را به مراتب احیاء و‬
‫مسیحیت از همه بیشتر پیروان دارد ‪ ،‬در حال که هیچ‬ ‫‪.‬شاد گردانیده‬
‫مطبوعات وهیچ رسانۀ اسلمی وغیراسلمی مسیحیت‬ ‫ــ در میان هندوها و بودایی ها نیزافراط گرایی و ‪5‬‬
‫‪.‬را دین افراطی و خشونت گرا نگفته است‬ ‫خشونت وعدم اعتدال نسبت به دیگـران وجود دارد که‬
‫شما شاهد شهادت وویرانی مسجد بابری وقتل وغارت‬
‫‪:‬نمونه ومثال‬ ‫اهل آن مسجد توسط هندو های معصب هستید که دنیاء‬
‫ــ اگرواقعاً ازدید تاریخی بررسی گردد‪ ،‬حکومت ‪1‬‬ ‫عدالت پسند مهرسکوت برلب نهاده ‪ ،‬از نقش تماشاچی‬
‫‪،‬اسپانیا در دورۀ تفتیش عقایدکه سیصد سال طول کشید‬ ‫‪.‬بیشتر چیزی را ایفا نکردند‬
‫مجسمۀ از بی اعتدالی و نا برابری ‪ ،‬افراط گرایـــی و‬ ‫باوجود این همه مشاهدات عینی و واقعات مسلّم باکمال‬
‫خشونت درجوامع مسیحی بود‪ ،‬آنهامسلمانان ویهودیان‬ ‫بی شرمی ‪ ،‬پاپ کاتولیک کلیسا نشین روم ‪ ،‬اسلم را‬
‫را از اسپانیا اخراج کردند‪ ،‬حتی از مسیحیانی که تازه‬ ‫‪.‬دین خشونت می خواند‬
‫‪.‬به مسیحیت گرویده بودند تفتیش عقید می کردند‬
‫‪123‬‬ ‫‪124‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫خلصه ‪ :‬اگرسخن از انصاف گفته شود درهرجامعه‬

‫وهرمذهب افراد وعناصرافراطی وخشونت گرامتعصب‬ ‫تخصص شرط هرچیزسوای اسلم؟‬
‫و گمراه میتواند وجود داشته باشد ‪ ،‬ولی با مشاهدۀ خطاء‬
‫و کجروی ‪ ،‬خشونت و تعصب درافراد ویا اقلیت به تمام‬ ‫دراصطلح علمی و معاصرروزتخصص و ژرف نگری‬
‫همکیشان آن فرد و به اصل فکر ومذهب نسبت کردن و‬ ‫و عمیق اندیشی وفهم کامل شرط اولیۀ هر گوینده و کننده‬
‫إلفی کردن ‪،‬بیش ازظلم وسفاهت وحماقت چیزی دیگری‬ ‫‪.‬درهمۀ بخشهای علمی است‬
‫نیست ‪ ،‬خصوص نسبت کــردن به قانـــون خدا و رسول‬ ‫با تأسف که درعمل از این قاعدۀ مسلــم و ضروری‬
‫‪.‬علیم جاهلی و نشانی از اهداف نهانی است‬ ‫بخش علوم اسلمی را مستثنی کردند ‪ ،‬مستثنـی کننده گان‬
‫اما جرم یک و یا چند نفرمتعصب را به همۀ مسلمانها‬ ‫‪:‬دو گروه اند‬
‫‪.‬نسبت کردن ‪ ،‬تجاوزصریح دشمانان است‬ ‫‪ ،‬گروهی اول شماغ به سران مخلصین به علـــم و عرفان‬
‫چون دین اسلم آئین معقول و قانون جامع مطابق فطرت‬ ‫ولی کم علم و نادان و محتاجان لقمـــۀ نان اند که اسلم را‬
‫و طبیعت انسانی است ‪ .‬بنا ًء هرشنونده و بیننده وخواننده‬ ‫درانظاروافکارعامه به اجرای چندعمل خرافی ورسومات‬
‫را مجزوب و مرهون خود می سازد ‪ ،‬دشمنان اسلم تاب‬ ‫جاهلی خلصه کردند‪،‬خصوص درقلب کشورودرعاصمۀ‬
‫تحمل این واقعیت را ندارند ‪ ،‬می خواهند به این تبلیغــات‬ ‫‪ .‬دولت در میان روشن فکران و تحصیل کردگان عصری‬
‫نا روا وظالمانه جلو ی دعوت و مطالعه و خواندن اسلم‬ ‫و این افراد عبارت اند از آن احبار و رهبان جاگیر دار و‬
‫‪.‬را درمیان جامعۀ علمی و فرهنگی بشری امروز بگیرند‬ ‫میراثی که نه علم اطرافی دارند و نه تخصص مسلکی و‬
‫ولی به این هدف هر گیز نخواهند رسید ‪ ،‬زیــرا که‬ ‫‪ .‬نه سند)شهادت نامۀ( رسمی‬
‫خداوند میفرماید‪ (:‬یُرِیدُونَ لِیُطفِئُوانـُورَالِ بِأفوَا ِههِِم وَالُ‬ ‫وظیقۀ آنها به جزقرآن فروشی و به دست آوردن لقمۀ نان‬
‫‪.‬مُتیمّ نُورِ ِه وَ لَـو کَرِهَ الکَافِرُونَ (‪ .‬صَفّ آیۀ ‪8 :‬‬ ‫‪.‬چیزی دیگری نیست‬
‫می خواهنـد نور ) آئین ( خدا را با دهانهای شان خامـــوش‬ ‫گروهی دومی متخصصین حرفوی و قلــم بدستان علوم و‬
‫گردانند ‪ ،‬ولی خداوند نور خود را کامل می گرداند ‪ ،‬هر‬ ‫فنون عصری اند که نه از اسلم چیزی آموختند و نه چیز‬
‫‪.‬چند که کافران دوست نداشته باشند‬ ‫‪.‬میداند ونه اخلص به گفته های خود دربخش اسلم دارند‬
‫ازگروهی اول روی علل وانگیزه های که ذکرشد گیله‬
‫‪.‬ئی نیست ‪ ،‬به خاطری که معذو راند‬
‫اما انتقاد و گیله از گروهــی دوم داریم به خاطری که‬
‫خودرامتخصص حساب میگنندودربخش تخصص خویش‬
‫‪125‬‬
‫‪126‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫به هیچ کسی اجازه نمیدهند‪ ،‬ولی جسورانه وگستاخانه در‬ ‫قَالَ عَبدُال ِبن المُباَرَک‪َ :‬الِسناَ ُدمِنَ الدِین‪ ،‬لَو َل الِسنَادُ (‬
‫علوم شرعی ومسایل فقهی تحلیل‪،‬تبصیره وتوجیه وتفسیر‬ ‫َلقَالَ مَن شَآ َء مَاشَآءَ ‪ ،‬فَإذَا قِیلَ لَـ ُه مَن حَدّثکَ ؟‬
‫میکنند که اصلً به قرآن و حدیث ارتباطی ندارد‪ .‬اگریقین‬ ‫‪.‬بقی ( ای بقی حیران ساکتاً‪ .‬ترمذی ج ‪695 /5‬‬
‫ندارید ‪ ،‬به میزهای گرد در رادیوهای بی بی سی و دیگر‬ ‫‪،‬یعنی ‪ :‬فرمود عبدال بن المبارک ‪ :‬سند جزء دین است‬
‫رسانه های خبری گوش و در مجلس های محلی و ملـــی‬ ‫اگرسند ) شرعی ( نمی بود می گفت هرکس آنچه را که‬
‫‪ ،‬فکر کنید‪ .‬این افراد در مواردی فتوا هم صادر می کنند‬ ‫)میخواست ‪ ،‬وقتی گفته شودبرای او) اشخاص بی اسناد‬
‫اظهارات مدیرمسؤل جریدۀ وزارت زنان که سروصداها‬ ‫کدام شخص برای تو ) این ( حدیث را گفتــه ؟ حیــران‬
‫‪.‬را به سطح ستر محکمه بلند کرد از همین قبیل بود‬ ‫‪.‬می ماند‬
‫)طبق همان مقولۀ مشهور) مفتی هرچه که به دهنت آمدوگفتی‬ ‫توجه‪ :‬اسناد ‪ :‬یعنی سندی آن سلسلۀ از روایات علوم‬
‫درحال که چنین بلند پروازی ها درهرفکرو نظروقانونی‬ ‫شرعی که از نقل کنده تا گویندۀ اول یعنی پیامبر اسلم‬
‫دیگر امکان دارد‪ ،‬به خاطرکه فکر و نظر بشـر و نویشۀ‬ ‫‪.‬صلی ال علیه وسلم می رساند‬
‫مخلوق است ‪ .‬اما در کلم خدا وحدیث پیامبربه غیرعلم‬
‫گفتن وتفسیرکردن ضللت وگمراهی است‪.‬چنانکه حدیث‬ ‫!پیام به مبصرین غیرمسلکی‬
‫ترمذی را در بحث اختیار و اکراه نقل نمودیم که پیغمبـر‬
‫اکرم می فرماید‪ :‬شخصی که قرآن را به رأی خود تفسیر‬ ‫خواهش از تمام بـرادران و خواهران این است که دین‬
‫‪).‬می کند جای خودرا ازآتش دوزخ بگیرد‪).‬یعنی میگیرد‬ ‫خدا را باهمچو تفسیرهای غرض آلود شان مورد هزل‬
‫دلیل گروهـــی دوم جسورانه این است که اگرما در‬ ‫قرار ندهند وبفهمند که ‪ :‬ادب گاه محبت ناز و شوخی‬
‫بخش شرعیات تخصص نداریم ‪ ،‬ولـی با سواد هستیم از‬ ‫‪.‬برنمی دارد‬
‫‪:‬اخبارات و مجلت آموختم ‪ .‬به جواب شان می گویــــم‬ ‫‪.‬خداوند میفرماید‪ ( :‬وَ مَا ُهوَ بِالهَزلِ ( طارق آیۀ ‪14 :‬‬
‫مشکل هم همین است که منبع علم شما از اخبار و مجلـه‬ ‫‪.‬یعنی ‪ :‬و نیست قرآن مزاح وشوخی‬
‫بالتر به اسناد دینی که سماع و قراءت عِنـد الشیخ است‬ ‫و اگر از فتوا های جاهلنه وتبصیره های احمقانه باز‬
‫نمی رسد‪ ،‬به همین خاطرگفته های تان دربخش دین بی‬ ‫استاد نمی شوند مطابق فــرمان خـدا و رسول منتظـر‬
‫‪.‬اعتبار و فتواهای تان مضحکه آور است‬ ‫‪.‬عواقب آن که عقاب ال تعالی است باشند‬
‫به دلیل این که درعلوم شرعی ‪ ،‬سنـد شرعی جزء‬
‫دین است‪ .‬چنانچه امام ترمذی درکتاب العلل رویت می‬
‫‪:‬کند‬
‫‪128‬‬
‫‪127‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫!پیام به جوانان‬

‫!جوانان مؤمن و سرشار از نیروی ایمان‬ ‫خاتمه‬

‫شما می دانید که امروز جوامع انسانی از نگاه اخلقی‬
‫‪،‬مریض و جوامع اسلمی درفساد و انحراف غرق اند‬ ‫‪:‬درآخر میگویم‬
‫و به طبیبان دلســـوز و با اخـــلق و با ایمان مثل شما‬
‫‪.‬جوانان پاک طینت و با اخلص ضرورت مبرم دارند‬ ‫‪.‬به امید بیداری قلب های حکمرانان‬
‫‪:‬پس امید ازشما جوانان این است که‬ ‫‪.‬به امید نظرسالم به ماضی درخشان‬
‫درخت تناور اسلم را با فرا گیری علـــــوم بصورت‬ ‫‪.‬به امید حاکمیت عدالت واقعی اسلم‬
‫متداوم آبیاری نموده ‪ ،‬و پایه های آن را با بازوی پر‬ ‫‪.‬به امید فرا گیری تعالیم والی اسلم‬
‫‪.‬توان و نیرومند تان مستحکم سازید‬ ‫‪ .‬به امید باز گشت بدستورات اسلم‬
‫مجد وعظمت گذشتگان ایثارگر و نیاکان مـؤمن تان را‬ ‫به امید تطبیق اوامر‪ ،‬هدایات وسنت‬
‫با اراده های آهنیــــن تان احیا نمائید ‪ ،‬و به جهانیــان‬ ‫! های وال گهـر پیامبر اسلم‬
‫‪ :‬بفهمانید که‬
‫‪ ،‬ما ملت علـم و فرهنگ‬ ‫وصلی ال تعالی علی محمد وعلی‬
‫‪،‬ما امتی تمدن و عظمت‬
‫‪.‬ما امتی شایستۀ وجاویدهستیم‬ ‫‪.‬آله واصحابه اجمعین‬

‫‪130‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫فهرست مأخذ ومراجع‬ ‫فهرست مأخذ ومراجع‬

‫‪:‬ــ قـــــرآن کــــــــــریم ‪1‬‬ ‫‪:‬هـ ــ مصادرتاریخ‬
‫«أـ « مصحف شریف‬ ‫‪.‬ـ التاریخ السلمی‪ ،‬محمودشاکرطبع‪ :‬المکتب السلمی ‪18‬‬
‫‪ :‬بـ ـ مصادر تفسیــر‬ ‫‪.‬ـ تاریخ کامل ـ ابن اثیر‪ ،‬طبع‪ :‬انتشارات اساطیر ایران ‪19‬‬
‫‪.‬ـ تفسیر ابن کثیر طبع ‪ :‬لهور ‪ 1982‬میلدی ‪1‬‬ ‫‪.‬ـ تاریخ سیاسی اسلم ‪ ،‬د‪ /‬حسن ابراهیم حسن ‪20‬‬
‫‪.‬ـ الجامع لحکام القرآن ‪ ،‬ابوعبد ال القرطبی‪ ،‬طبع بیروت ‪2‬‬ ‫ـ تاریخ طبری ـ محمدبن جریرطبری‪،‬ترجمهء ابوالقاسم ‪21‬‬
‫ـ تفسیرنمونه‪ ،‬ناصرمکارم باهمکاری جمعی ازنویسندکان ‪3‬‬ ‫‪.‬پاینده‪ ،‬طبع‪:‬انتشارات آساطیرایران‬
‫‪.‬طبع‪ :‬طهران ایران‬ ‫‪:‬و ــ مصادر لغت‬
‫‪.‬ـ تفسیر عثمانی ‪ ،‬مشهور به کابلی ‪ ،‬طبع‪ :‬لهور ‪4‬‬ ‫‪ .‬ـ القاموس المحیط ‪ ،‬فیروز آبادی طبع ‪ :‬بیروت لبنلن ‪22‬‬
‫ـ تفسیرنور ‪ ،‬دکتر مصطفی خرم دل ‪ ،‬طبـع ‪ :‬تهران نشر ‪5‬‬ ‫ـ کتاب التعریفات ‪ ،‬سید شریف علی بن محمدالجرجانی ‪23‬‬
‫‪.‬احسان ‪1386 ،‬هـ‬ ‫‪.‬طبع‪ :‬دارالکتب علمیه بیروت‬
‫‪:‬ج ـ مصادر سنت‬ ‫‪:‬ـ المعجم الوسیط ‪ ،‬جمعی از دانشمندان مصـــری طبع ‪24‬‬
‫‪ .‬ـ صحیح البخاری ‪ ،‬محمد بن اسماعیل البخاری ‪6‬‬ ‫‪.‬دار الدعوة ‪ ،‬استنابول ‪ ،‬ترکیه‬
‫‪«.‬ـ صحیح مسلم‪،‬محمد بن حجاج القشیری« بشرح النووی ‪7‬‬ ‫‪:‬زــ مصادر مختلفه‬
‫‪ .‬ـ سنن ابی داود‪ ،‬سلیمان بن اشعث السجستانی ‪8‬‬ ‫‪:‬ـ المفردات فی غریب القرآن ‪ ،‬راغب اصفهانی طبــع ‪25‬‬
‫‪.‬ـ سنن ترمذی ‪ ،‬ابی عیسی محمد بن عیسی بن سَوره ‪9‬‬ ‫‪.‬مصطفی البابی ‪ ،‬مصر‬
‫‪.‬ـ سنن نسائی‪ ،‬ابو عبدالرحمن احمد بن شعیب النسائی ‪10‬‬ ‫ـ الخوةالیمانیة‪،‬عبدالعزیزعبدالرحمن قاره طبع بیروت ‪26‬‬
‫‪.‬ـ ابن ماجه ‪ ،‬ابو عبدال محمد بن یزیدبن ماجه القزوینی ‪11‬‬ ‫‪.‬ـ القضا فی عهد عمربن الخطاب ـ دکتورناصر الطرفی ‪27‬‬
‫‪.‬ـ مسند احمد‪ ،‬امام احمدبن حنبل )رح( طبع ‪:‬بیرت لبنان ‪12‬‬ ‫ـ الشوری ‪ ،‬د‪ /‬عبدال بن احمد القادری ‪ ،‬طبـــــــع‪ :‬دار ‪28‬‬
‫ـ مشکا ت المصابیح ‪ ،‬ولـــــــــی الدین محمد بن عبد ال ‪13‬‬ ‫‪.‬المجتمع للنّشر والتوزیع‬
‫‪.‬التبریزی ‪ ،‬طبع ‪ :‬دارالشاعة العربیـة کویته پاکستان‬ ‫‪.‬ـ امنیت اجتماعی دراسلم ‪ ،‬د‪ /‬محمد عماره ‪29‬‬
‫‪.‬ـ موطا مالک ‪ ،‬امام مالک بن انس ‪14‬‬ ‫‪.‬ـ طعم ناخوشایند استعمار‪ :‬سراج الدین ادیب ‪30‬‬
‫‪.‬ـ حاکم ‪ ،‬ابو عبدال الحاکم نیشاپوری صاحـب مستدرک ‪15‬‬ ‫‪.‬ـ نقشه های استعمار ‪ ،‬محمود صواف ‪31‬‬
‫‪:‬د ـ مصادر سیرت‬ ‫‪.‬ـ تاریخ جهان ‪ ،‬از جوهرلعل نهرو طبع ایران ‪32‬‬
‫‪.‬ـ زادالمعاد ـ ابن قیم الجوزیه‪ ،‬طبع‪:‬مؤسسة الرسالة لبنان ‪16‬‬ ‫ـ عذرو تقصیربه پیشگاه محمد وقرآن ‪،‬جان دیون پوت ‪33‬‬
‫‪.‬ـ تهذیب سیرة ابن هشام ـ عبدالسلم هارون طبع‪:‬الرساله ‪17‬‬ ‫‪ .‬ترجمۀ سید غلم رضا سعیدی‬

‫‪131‬‬ ‫‪132‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫فهرست موضوعات‬ ‫فهرست موضوعات‬

‫مقدمه ‪---------------------------------------‬ـ‪1--------‬‬
‫موضوع اول محتویات رساله ‪1 -------------------------‬‬
‫موضوع دوم باعث تحری‪---------------------------‬ـ ـ ‪1‬‬
‫موضوع سوم اعتذار‪3 ----------------------------------‬‬
‫اصل موضوع ‪4----------------------------------------‬‬
‫مثال اول ‪4---------------------------------------------‬‬
‫مثال دوم‪6 ---------------------------------------------‬‬
‫فصل اول‬
‫معنی لغوی واصطلحی واژۀ دین واسلم ‪7--------------‬‬
‫فصل دوم‬
‫نقش دین در زندگی انسانها ‪11---------------------------‬‬
‫فصل سوم‬
‫نقش دین درجامعه‪14---------------------------------- :‬‬
‫‪1‬ــ نقش اخوت ‪---------------------------‬ـــ‪14 --------‬‬
‫‪2‬ــ نقش ترحم‪ --------------------------------‬ـ‪14- ----‬‬
‫‪3‬ــ نقش استقرار صلح ـ‪ ------------------------‬ــ‪14 ---‬‬
‫تکوین جامعهء اسلمی‪15----------------------------- :‬‬
‫اصل اول ــ اخوت اسلمــــی ‪16------------------------‬‬
‫اصل دوم ــ تضامن اجتماعی‪19 -----------------------:‬‬
‫‪1‬ــ بخش مادی ‪20------------------------------------‬‬
‫مثال ‪----------------------------------------------‬ـ ‪22‬‬
‫‪2‬ــ بخش معنوی‪--------‬ـ‪24---------------------------‬‬
‫جواب وسوال ‪26-------------------------------------‬‬
‫مراحل دعوت‪27--------------------------------------- :‬‬
‫‪1‬ــ مرحلهء فردی ‪27 ------------------------------------‬‬
‫‪2‬ــ مرحلهء اجتماعی ‪29 ---------------------------------‬‬
‫آیا دعوت به معروف موجب سلب آزادی نمی شود؟‪30 -----‬‬
‫آیا مبارزه با فساد باعث هرج ومرج نمـی شود؟ ‪31 --------‬‬
‫امر به معروف عاری از خشونت ‪32 ---------------------‬‬
‫مثال ‪----------------------------------‬ـ‪--------------‬ـ ‪32‬‬
‫اصل سوم ــ عدل‪--------------------------:‬ـ‪-------‬ـ‪35 --‬‬
‫‪1‬ــ معنی عدل ‪------‬ـ‪----------------------------‬ـ‪35-----‬‬
‫‪2‬ــ نقش دین راجع به عدالت‪---------‬ـ‪35 -----------------‬‬
‫‪3‬ــ مثال عدالت دراسلم ‪39 ------------------------------‬‬
‫‪4‬ــ ازجملهء اهداف عدالت اسلمی ‪41 --------------------‬‬
‫أ ــ رفع تبعیض وایجاد اخوت‪-------------‬ــ‪------‬ـ‪41-----‬‬
‫ب ــ آزادی انسانها ‪43-----------------------------------‬‬
‫‪ 1‬ــ آزدی کامل ‪43 --------------------------------------‬‬
‫‪ 2‬ــ آزادی نسبی ‪43 -------------------------------------‬‬
‫اصل چهارم ــ شوری‪-------------------- :‬ـ‪46-----------‬‬
‫‪ 1‬ــ معنی شوری ‪-------------------------‬ـ‪47 -----------‬‬
‫‪ 2‬ــ درچه موضوعاتی پیامبربامردم مشوره میکرد؟‪50 -----‬‬
‫‪ 3‬ــ اهمیت مشوره در اسلم‪-------------------‬ـ‪52--------‬‬
‫‪ 4‬ــ فواید شوری‪54--------------------------------------‬‬
‫‪ 5‬ــ صفات اهل شوری‪55-------------------------------:‬‬

‫‪134‬‬
‫‪133‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫فهرست موضوعات‬ ‫فهرست موضوعات‬

‫أ ــ صفات فطری ‪55-------------------------------‬‬ ‫الف‪ :‬زمان خلفت ابو بکرصدیق ‪87--------------------‬‬
‫ب ــ صفات کسبی ‪55 ------------------------------‬‬ ‫اصل واقعه ‪88-----------------------------------‬‬
‫‪ 6‬ــ وظیفهء مشاور ‪56 --------------------------------‬‬ ‫ب ‪ :‬زمان خلفت عمر فاروق‪90-----------------------:‬‬
‫‪ 7‬ــ نتیجۀ شوری‪------------------‬ـ‪57-----------------‬‬ ‫‪1‬ــ نمونهء عدالت راجع به شخص خلیفه‪90-------------‬‬
‫فصل چهارم‬ ‫‪2‬ــ نمونهء عدالت راجع به فامیل خلیفه‪--------‬ـ‪91-----‬‬
‫نمونه تطبیق دین در اجتماع ‪60 ------------------------‬‬ ‫‪3‬ــ نمونهء عدالت راجع به والیان وکار مندان‪---‬ـ‪-‬ـ‪93 ---‬‬
‫اشتباه ودفع آن‪60 ---------------------------------- ---‬‬ ‫‪4‬ــ نمونهء عدالت راجع به مسلمانها وعام مردم‪---:‬ـ‪95 --‬‬
‫حال درد آور وآیندۀ درخشان ما‪----------------‬ـ‪65 -----‬‬ ‫أــ شب ها دراطراف مدینه گزمه میکرد‪95--------------‬‬
‫واقعیت آن است که دشمنان اعتراف نمایند‪66 ------------‬‬ ‫ب ـ برخورد خلیفه با پیرمرد یهودی ‪96----------------‬‬
‫سوال اول ‪67------------------------------------------‬‬ ‫ج ـ مقرری براطفال‪97---------------------------------‬‬
‫سوال دوم‪68-------------------------------------------‬‬ ‫دروس وعبر‪----------------------------------‬ـ‪98-----‬‬
‫پس دوائی این درد چیست؟‪69---------------------------‬‬ ‫حال قضاوت کنید‪99-----------------------------------‬‬
‫قابل تذکر‪---------------------------------------‬ـ‪71----‬‬ ‫‪ 3‬ــ نمونهء سوم‪ :‬زمان تابعین‬
‫سوال‪71-----------------------------------------------‬‬ ‫تابعین کیست؟‪101--------------------------------------‬‬
‫اولًجواب عمومی‪71-----------------------------------‬‬ ‫نمونهء اول عمر بن عدالعزیز‪101-----------------------‬‬
‫ثانیاًجواب خصوصی‪----------------‬ـ‪----------‬ـ‪72-----‬‬ ‫نمونهء دوم ‪101----------------------------------------‬‬
‫حال قضاوت کنید؟‪77----------------------------------‬‬ ‫علت اسلم آوردن این خِطه‪102-------------------------‬‬
‫نقش اسلم درسیاست‪78--------------------------------‬‬ ‫اسلم دین دعوت وتفکر‪ ،‬نه دین شمشیرو زور‪103-------‬‬
‫نمون ۀ تطبیق دین دراجتماع‬ ‫موارد اکراه واجبار‪----------------------------‬ـ‪107----‬‬
‫‪ 1‬ــ نمونهء اول‪ :‬زمان انبیآء علیهم السلم‪-------‬ـ‪80---‬‬ ‫اسلم آئین تحمیلی نیست‪110----------------------------‬‬
‫عدالت اجتماعی در زمان پیامبر ‪------------------‬ـ‪82 -‬‬ ‫فلسفۀ جزیه‪113----------------------------------------‬‬
‫قابل توجه‪82-----------------------------------------‬‬ ‫جزای ارتداد‪116---------------------------------------‬‬
‫‪ 2‬ــ نمونهء دوم‪ :‬زمان خلفاء راشدین‪87 --------------‬‬ ‫اسلم دین تحمّل وبردباری‪---------------------‬ـ‪118----‬‬
‫نمونه ومثال‪123---------------------------------------‬‬
‫‪135‬‬
‫‪136‬‬
 ‫نقش دین در جامعه‬ ‫نقش دین در جامعه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬ ‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬

‫فهرست موضوعات‬
‫خلصه‪125------------------------------------------‬‬
‫تخصص شرط هرچیزسوای دین؟‪126-----------------‬‬ ‫‪:‬آثار نویسنده‬
‫پیام به مبصیرین‪128---------------------------------‬‬
‫پیام به جوانان‪128 -----------------------------------‬‬ ‫‪ .‬اــ العقیدة وفق الکتاب والسنــــة‬
‫خاتمه ‪----------------------‬ـ‪---------------‬ـ ‪129‬‬ ‫)عقیدۀ مسلمان در پرتو قرآن(‬
‫فهرست مأخذ ومراجع‪------------------------‬ـ‪130---‬‬ ‫‪ .‬بزبان فارسی ‪ ،‬مطبوع‬
‫فهرست موضوعات ‪132----------------------------‬‬ ‫‪ .‬ــ نقش دین در جامعه ‪ ،‬فارسی ‪2‬‬
‫‪ .‬مطبـوع‬
‫‪ .‬ــ اسلم دین کاروعمل‪ ،‬فارسی ‪3‬‬
‫تمت بالخیر‬ ‫‪ .‬مخطوط‬
‫‪.‬ــ تنازل الزوجة عن حقوقها‪ ،‬عربی ‪4‬‬
‫ل اولً وآخیراً‪.‬‬
‫الحمد ِ‬ ‫‪ .‬مخطوط‬
‫‪.‬ــ العلقات الدولیةُ فی القرآن عربی ‪5‬‬
‫وصلی ال تعالی علی خیر خلقه‬ ‫‪ .‬مخطوط‬
‫محمـــد وعلی آلــــــه واصحابه‬ ‫‪.‬ــ هــل یقبل روایة الثقه ؟ ‪ ،‬عربی ‪6‬‬
‫اجمعین‪.‬‬ ‫‪ .‬مخطوط‬
‫‪ ،‬ــ اخلق اسلمی وآداب اجتماعی ‪7‬‬
‫‪:‬با احترام‬ ‫‪ .‬فارسی ‪ ،‬مخطوط‬

‫ال « وثیق‬ ‫« طالب دعای مستجاب ۀ شما نعمت‬

‫‪137‬‬