Η κινηματογραφική ταινία ως εποπτικό μέσο κατά

τη διδασκαλία ενός μαθήματος Ιστορίας

Ο κινηματογράφος, όπως και η λυρική όπερα, ανήκει
στις σύνθετες εκείνες τέχνες που απαιτούν τη
συνεργασία πολλών επιμέρους καλλιτεχνών. Υποβάλλει
το θεατή και γεννά συχνά έντονα συναισθήματα
συγκίνησης ή ενθουσιασμού. Προβληματίζει αλλά και
καθηλώνει με την ταχύτατη διαδοχή των εικόνων, την
επιδέξια χρήση της μουσικής αλλά και τη μαγεία των
ανοιχτών πλάνων. Η κινηματογραφική Τέχνη
αναπτύχθηκε κυρίως στον 20ο αιώνα, οπότε κα κάλυψε
ποικίλες κοινωνικές ανάγκες, από τη δημιουργία
επίκαιρων, προπαγανδιστικών φιλμ έως τη μεταγραφή
λογοτεχνικών έργων και την ανασύσταση παλαιότερων
ιστορικών περιόδων . 1

Τα τελευταία χρόνια ο ψηφιακός δίσκος (DVD) με το

μικρό μέγεθος και την άρτια ποιότητα της εικόνας και
του ήχου έχει βοηθήσει στην ευχερέστερη και καλύτερη
παρακολούθηση της κινηματογραφικής ταινίας αλλά και
στην αξιοποίησή της και στην τάξη. Τα σύγχρονα
αναλυτικά προγράμματα Ιστορίας υπογραμμίζουν την 2

1 Προτεινόμενη βιβλιογραφία για τη σχέση κινηματογράφου- ιστορίας : Μαρκ Φερρό,

Κινηματογράφος και Ιστορία, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2002, Paul Virilio, Ο Πόλεμος και ο
Κινηματογράφος, εκδ Μεταίχμιο, Αθήνα 2002, Anthony Aldgate, Cinema and History, British
Newsreels and the Spanish Civil War, Scholar Press, London 1979, J.D. Rimberg, The Motion
Picture in the Soviet Union, 1918-1952, Arno Press, New York 1973.

2 Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Ενιαίο Λύκειο, Σχολικό έτος
2005-2006, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2005, σελ 257.
ανάγκη η διδασκαλία να συνοδεύεται από εποπτικά μέσα
αλλά και τα μέσα της νέας τεχνολογίας. Κατ’ αυτόν τον
τρόπο οι μαθητές κατανοούν καλύτερα την ιστορική
γνώση, δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το μάθημα.
Πριν ξεκινήσουμε ν’ αναλύουμε τον τρόπο χρήσης των
ταινιών στην τάξη, θα παρουσιάσουμε ορισμένες
παραδοχές τις οποίες οφείλει να γνωρίζει ο
εκπαιδευτικός που επιθυμεί να χρησιμοποιήσει τον
κινηματογράφο ως εποπτικό μέσο.
Ο κινηματογράφος μυθοπλασίας όσο και εκείνος των
επικαίρων ή των ταινιών τεκμηρίωσης (documentaries)
αναδεικνύει την προσωπική οπτική του
κινηματογραφιστή. Δεν νοείται επομένως
αποστασιοποιημένη ή ουδέτερη κινηματογραφική τέχνη.
Η ταινία είναι καλλιτεχνικό έργο στο οποίο
καθρεφτίζονται η εποχή, ο πολιτισμός, τα βιώματα, η
ιδεολογία, οι οικονομικές και πολιτικές εξαρτήσεις του
σκηνοθέτη ή του σεναριογράφου.
Ο κινηματογράφος μυθοπλασίας δεν αντιγράφει την
πραγματικότητα, αλλά συχνά εξιδανικεύει ή αποκρύπτει
πλευρές της. Δεν διστάζει μάλιστα να προβεί σε
σκόπιμους αναχρονισμούς, ν’ απεικονίσει το μεταφυσικό
ή την ονειροπόληση του καλλιτέχνη.
Σε ό,τι αφορά τις κινηματογραφικές ταινίες που έχουν
παραχθεί τα τελευταία χρόνια, το σύγχρονο σύστημα
παραγωγής και διάθεσης ελέγχεται ως επί το πλείστον
από ορισμένες ισχυρές αμερικανικές και ευρωπαϊκές
εταιρίες που αναμφίβολα παρεμβαίνουν και στην
επιλογή των θεμάτων αλλά και στη διαδικασία της
δημιουργίας του έργου.
Ο κινηματογράφος είναι δευτερογενής ιστορική πηγή,
ακόμη και όταν καταγράφει ιστορικά γεγονότα. Η γωνία
λήψης, το σκηνικό, η θέση των προσώπων, ο χρόνος
λήψης, οι κινήσεις του πρωταγωνιστή, η ενδυμασία του
είναι δυνατόν να συνθέτουν ένα παραποιημένο ή
κατασκευασμένο γεγονός με σκοπό τον
αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης ή και τη
διαστρέβλωση της αλήθειας.
Η σχολική τάξη είναι ένα δυναμικό σύνολο, το οποίο ανά
πάσα στιγμή είναι έτοιμο να ρωτήσει, να παρέμβει, να
σχολιάσει μεγαλόφωνα τα όσα συμβαίνουν στην οθόνη.
Δεν ωφελεί επομένως να εξομοιώσουμε την τάξη με μια
βουβή αίθουσα κινηματογράφου.
Συχνά μια κινηματογραφική ταινία απαιτεί τη
συγκέντρωση του κοινού για να κατανοήσει
συμβολισμούς ή νύξεις για κάποιο θέμα. Ένας έφηβος
θα χρειαστεί χρόνο και προετοιμασία από τον
εκπαιδευτικό, για να εντοπίσει τα σημεία αυτά.
Η προβολή μιας κινηματογραφικής ταινίας θα πρέπει να
εντάσσεται και να προσαρμόζεται στο ωρολόγιο
πρόγραμμα του μαθήματος και του σχολείου.
Η ταινία που προβάλλεται οφείλει να συσχετίζεται με το
περιεχόμενο της ενότητας που διδάσκεται ή έχει
διδαχθεί. Όσο πιο μικροί σε ηλικία είναι οι μαθητές,
τόσο πιο άμεση θα πρέπει να είναι η συσχέτιση της
ταινίας με το περιεχόμενο του μαθήματος.
Η χρήση της κινηματογραφικής ταινίας πρέπει να
εντάσσεται στους διδακτικούς στόχους της ιστορικής
ενότητας που διδάσκεται, κυρίως να συντελεί στην
καλύτερη κατανόησή της. Δεν αρκεί επομένως η
προβολή μιας ταινίας για λόγους απλής
παρακολούθησης, αλλά απαιτείται ο συνδυασμός της με
ερωτηματολόγιο, σημειώσεις ή διάλογο που θ’
ακολουθεί την προβολή.
Η επιλογή της κινηματογραφικής ταινίας είναι στη
διακριτική ευχέρεια του εκπαιδευτικού. Ο ίδιος θα
επιστρατεύσει τις γνώσεις και το παιδαγωγικό του
υπόβαθρο, για να επιλέξει την καταλληλότερη για τη
διδασκαλία του και τέτοια που να μην τραυματίζει την
παιδική ψυχή. Όπως είναι ευνόητο, σκηνές που
περιέχουν ωμή ή υπερβολική βία θα πρέπει ν’
αποφεύγονται. Ο εκπαιδευτικός που χρησιμοποιεί τον
κινηματογράφο ως εποπτικό μέσο διαμορφώνει
ταυτόχρονα ως ένα βαθμό και το αισθητικό κριτήριο
των μαθητών του.