N SHTJET

DER
Psikofizike t
nga Gustav Theodor FEHNER


Parathnie!
E pra, pas tim, botuar n 1860 "Elementet e psikofizike",
prve disa pikave t cilat nuk mund t ishin parashikuar nga
t g!itha faet kan ndodhur, sulmet mund t konsiderohet si
zbritur, pr t kmbimit pikpam!et e paraitura t por nga hutim
e t"re t#i shpto! kundrshtart !an n! pas"r e vogl dhe
krahasimi, un nda!n t n!!tat folgends deri m tani dhe n n!
prmbledh!e t till n! zg!edh!e mes t"re mund t bhen
behufs n! baz t re t psikofizike$%eg!ithat, n t n!!tn koh
duke krkuar n probabilitetin se zg!edh!a ndrm!et kshtu
shumfisht, !o duke kundrshtuar n!ri&t!etrin m pak se at
prp!ek!et e para shikime do t !et e vshtir pr t inkura!uar
marr!en n konsiderat nse a!o nuk fund t fundit e
preferueshme do t kthehen n minier, dhe !am i shkruar kt
nga ana ime, pasi t g!itha faet' (!o sht, me pak f!al, n oft
se dika e shprehur me shaka, por seriozisht kuptuar prmba!t!en
dhe llimin e kt specifikim' )loser flet ktu pr t dhna n
vi!im nga, meg!ithat t rinis prmba!t!en dhe rezultatet
prmbledhse shkurtimisht at un !am vetm disa, font n
f!al, pam!e e !ashtme vorzubemerken g!eni ktu'
*doshta tashm n vend do t ishte, me ka shum
emocionuese pr t ardhur pr t dorzuar kt dokument, !o
vetm do t kan t b!n me publikimin e n! t!etr font
+para&estetik,, ather prsritet rebel smund!e t s"rit e
pengon at' Edhe tani, meg!ithat, pas disa lumtur operacioneve
konsumoi t s"rit kan le!uar mua n! rifillimin e veprimtaris
letrare, un duhet t nd!ekin n vshtirsi me s"t ende t dobta
dhe nervoz t mbetura t ndikuar kt literatur, n krkim t n!
!ustifikim, nse un kam anashkaluar kt apo at duhet, a!o
ishte pr t#u konsideruar' -ika t rndsishme nuk duhet t !en t
shptuar, dhe tani neglizhohet mund t !et n n!, kt sht!e e
par ende nachzuliefernden, armisi t d"t'
Edhe pse e diskutueshme nse a!o do t vi! n situatn e
moshs time dhe g!end!en e s"ve t mi, edhe n t till n!' .
duhet t !et rasti, ather e n!!ta t pranishm prve
amendamenteve t llo!it dhe sh"rtimin e counter komentet n
broshurn e diskutimit, far a!o do t !et e vshtir pr t
humbur kundrshtart, disa, nga sht"r m par, seri e
eksperimenteve t nd!eshmris t g!er dhe peshe me vre!t!et
n lidh!e me metodat e mat!es ofert'
/ienach vetm pas n kri!imin e tekstit t font aktual'
0a pr ars"e ob!ektive, prmba!t!a nuk mund t !et sipas
autorve, n t ciln referenc ishte at" pr t marr, urdhroi
kshtu titu!t n seksionet individuale dhe emrat reg!istrave vi!n
s bashku m t leht n fund, a!o ka rndsi pr do
veanti' (!o nuk mund t prano! n! karakter uniforme g!ith
0hkrimi, si ata me t vrtet paraet, un !am i ke$ por pr t
dhn at t till, un do t vetm duhet t keni n! armik ose n!
konsiderat t madhe mbi' 0ipas disave, n 0hkrimin e 0hen!t
ndon!her h"rse, seksionet kam sh"rtimin e kundrshtimeve
fuishm te!dukshm prefi1ed pr t negociuar n p!est e
mvonshme me kundrshtart rreth pikpam!eve t t"re +n
masn nuk tashm seksioni i 2 u tha duke! m!aft, dhe situata e
tanishme eksperimental i lig!it 3eberit pr t shp!eguar'
(llapa brenda thon!za letrare t thot activations
folgends p!esn e autorve vet, kndore ato t cilat !an futur
nga mua' & %e p' E kam f!aln pr numrat e fae n shkrimet e
autorve, me p n ato n kt dokument vet &' 4idhur me
-aginaver5eisungen emrat e autorve, pa bashkng!itur shkrimin
e t"re apo traktat ktu pr shkak t vre!t!es n kapitullin 66 &'
"Elementet e psikofizike" e mia un e ua! n referenca nga
"E4E%"' & "-s"cho fizike" sht n tekst disa her nga -s'&
-h' dhe "nd!esi" ishte shkurtuar nga E ''


Pr"#a$t$a
6' 6nput
66' (ri!uar nga un lig!et psikofizik dhe formula pr prfasimin e t"re
do t !et kr"esisht ktu, me ann t!etr, kundrshtimet e vendosura
kr"esore
666' 4etrsia e folgends mundsisht t merren paras"sh vre!t!et dhe
-ikpam!et kontradiktore
63' 7emonstrim 8vernight art e kundrshtarit
/elmholcit dhe .ubert
.
9elibar
-lla!
:rentano
7elboeuf
/areng
4anger
(undrshtimi lig!i ;eber nuk u n1irret si duhet nga eksperimentet 3'
+:rentano, hareng, 4anger,
36' (undrshtimet pr shkak t devi!imeve eksperimentale nga lig!i
3eberit +.ubert, 7elboeuf, hareng, 4anger,
366' .rgumenti teleolog!ik' 3re!t!e rreth nd!en!at g!era +hareng,
3666' (undrshtim .prioristic <%ach, /E=6*>, )4.00E*, ;eberhorst,
:ernstein,
6?' -"et!e e bart!en e pragut n psikofizike t brendshme
(undrshtimet ?' nda! vlerave negative nd!en!e' 3re!t!e t mte!shme
mbi pragun +7elboeuf, 4anger, -re"er,
?6' (omente rreth nd!esi )ontrast +/E=6*>, %ach,
?66' -ikpam!a 7allimi i nd!esi +0chneider, 7elboeuf,
?666' 4uhat!et dhe hipoteza kimike +hareng,
?63 ! 3ia raportet nd!esi e zez dhe t bardh, me n! 0hto!c n teori
ng!"ra /E=6*> /E=6*> shto!c n teorin ng!"ra dhe hipotezn e vet
?3 ! (ushtetuta psikofizik :ernstein
?36' /artimi i kohve t fundit, sidomos kohve t fundit rezultatet
eksperimentale vones t lig!it ;eber

6ntensiteti i par drit +pa ndr"shim ng!"ra
6ntensiteti i d"t shndosh +pa ndr"shuar katran,
0hi!e t tret
2 -eshat
@ temperatura
6 ndr"shime t ng!"rs ose katran
A madhsive t shumta


?366' 7elboeufs eksperimenteve t lehta
?3666' Bestet pesh hareng
?6?' v' eksperimente dhmb n kombinime me ng!"ra
??' -"et!e nga dimensionet themelore t aktivitetit psiko&fizik
??6' =esume
??66' Epilog'


%! h&r$e!
.!o ka par prg!ithsisht besohet se edhe pse ata mund t g!enden dallimet n
forcn e nd!esi nprm!et perceptimit t brendshm nuk ka pasur parim, por n t
vrtet dimension psikike, prkatsisht t tilla mund t thuhet nga n! nd!esi$ a!o
ishte e mir apo sa her t forta si do t!etr' *drkoh, un kam provuar pr t
treguar n elementet e mia t psikofizike +6' @2 dhe t prg!ithshme 66' 1C1, , edhe
pse sht e pamundur pr t fituar n! diplom t till me mbivendos!e t brendshm
t nd!esive n n! mn"r t ng!ashme si !u !asht g!atsia e n! cop prodhim gresi
matse nga ell$ por n! varsi e till n raportin e forcn e nd!en!s s forcs s
stimulit shkakton nd!esi themeluar$ dhe t tilla formsimin e nd!esi t brendshme
nga n! Elle !ashtm mund t matet' (!o edhe do t ishte ka e leht n oft se !u
mund t marr vetm forcn proporcionale t nd!er fuin e stimulit, por k!o duket e
pamundur, pr ekzaminim m t ngushta$ meg!ithat, a!o sht e m!aftueshme pr t
dini ndrvarsin n mes t d" pr t prcaktuar nd!esi pas raportet masive t
stimu!ve' (!o sht )ardo rei pr rimkmb!en e dimensionit mendore'
;n kam parimet dhe rregullat diskutuar prp!ek!e mund t o! n kt raport
varsin pr t prcaktuar dhe p!esrisht nga t hua!, p!esrisht vet, n referenc pr
eksperimente t bra lig!et dhe formulat, ndr t cilat mund t kapur kt raportin e
varsis, t vendosur'
Bani ofron, lehtsisht vzhgimi sht se stimul t !ashtm ' i cili shkakton n!
nd!esi, k!o nuk sht e dre!tprdre!t, por duke br ai sht n! aktivitet fizik, un e
ua! at psikofizik, n sistemet tona nervor shkakton, nga t cilat aktiviteti mendor e
nd!esi n varsin men!hershm sht' Du edhe mund t vn shkaktuar nga aktiviteti
stimul psikofizik, dimensionet e t"re sipas charms dimensionet e sa! sipas
proporcional tani, apo ndon! raport t!etr se proporcionalitetit t th!esht n mes t
d" g!eni t vlefshme, kshtu ato lig!e dhe formula do t rastin e par t
dre!tprdre!t n t n!!tn koh pr raportin e varsis zbatohet ndrm!et nd!esi dhe
aktivitetit psikofizik, i d"t, nse ata e b!n t afrt me t n!!tn le!e, me kt rast,
me pr!ashtim t shkalls s nd!esi, n! kontribut i rndsishm, kshtu n pikn e
par t sulmit pr n! teori e sakt t marrdhnieve t dre!tprdre!ta n mes t trupit
dhe shpirtit nga ana sasiore t !epet, dhe k!o t !et a e rndsishme dhe t thell t
angazhohen n psikolog!i nga n!ra an, Eiziolog!ia e n ann t!etr, dhe mad!e edhe
n filozofi, kur shtrir ato lig!e dhe formula, t cilat !an t vlefshme pr nd!esi
sensuale n lidh!e me aktivitetin baz fizike, zbatueshmrin e t"re deri edhe m t
larta duhet' 7he si ng!iten ka t lart edhe n! aktivitet mendor, !an por intensiteti i
veprimtaris s vetdi!es sht n t g!itha n lidh!e me mn"rn se si shklimi i
imazheve me t ciln edhe :e5uFstseinstGtigkeit m t lart ende luan, n! pik e
sulmit pr sht!en e marrdhnieve dimensionale mes mendore dhe fizike fae
sht tra!tuar n lidh!e me fenomenin e ku!tess dhe vmend!e deri n kufi!t e
caktuara t mua'
9enia e mparshme tha, un e kupto! nga "psikofizike" n t g!itha n! shkenc e
sakt t marrdhnieve, marrdhniet mundsisht dimensionale
1 ,
mes,, ana
shpirtrore, mendore dhe fizike fizike fizike t ekzistencs, n! i sakt pr a sa a!o n
baz t vzhgimit, eksperimentit dhe log!iks matematike i fakteve sht i bazuar, n
t shkurtr n!!tn metod e me t!etrin se pikrisht zbatueshme, prputhen
msimet' *at"risht, rezultatet e t"re nuk !an t prparuar shum n t n!!tn siguri
si mekanik, fizik, kimi, t tilla si n vi!im vetm do t provo! shum, dhe mad!e
edhe fiziolog!ia si ata inferior n kt aspekt, e cila varet nga t mdha, vshtirsit e
sa! karakteristike, por, n vend se t pr!ashto! n! metod e sakt, por t g!itha t
n!!tat kompetenca sfida pr t kaprc"er, meg!ithat, ka nga m!aft larg nga
tra!timi filozofik t n!!tn zon t n! metode t till'
1
,
%arrdhnia midis cilsis s forms mendore dhe fizike t fenomeneve nuk !an
n parim t pr!ashtuara nga psikofizike, por deri m tani studiuar pak'
-or a!o ndan kuptohet n mn"r psikofizike n d" p!es kr"esore, t cilat un
dallo!n si psikofizike t !ashtme dhe t brendshme, e t"re t par, ka t b! me
marrdhniet midis dukurive mendore dhe ngacmim t !ashtm do t thot t n!!tat,
t ashtuua!turat stimu!, por t t!ert e marrdhnieve t fenomeneve psikike t
brendshme, t ashtuua!turat, aktivitetet psiko&fizike fizike !an sub!ekt i t"re
direkt' E para sht e bazuar kr"esisht n eksperimente, t trhe t t!era nn
%itzuziehung paso!at anatomike, fiziolog!ike dhe psikolog!ike t fakteve t para'
Hhvilluar nga mua nga kto konsiderata t prg!ithshme n "Elementet" parimeve,
lig!eve dhe formulat n prg!ithsi kan pr!etuar fatin e mposhtme' Du keni zg!uar
g!ersisht vmend!en, dhe, prve disa filozofve t cilit n! parim psikofizike nuk
mund t parashiko!, e ke t shtuar aprovues ka en ndon!her prp!ekur pr t
adresuar mn"rat e1akterem se m par pr problemin e marrdhnieve t trupit dhe
shpirtit ' >!ithashtu, un nuk e di se psikike kam vendosur masn parim pr shkak t
marrdhnieve funksionale midis stimulit dhe nd!esi, dhe m t thell midis aktivitetit
psikofizik dhe nd!esi, t at"re !an t angazhuar n hulumtime t tilla nga
ather, !an kundrshtuar, pasi n vend edhe ata nuk ose nuk pa!tohen me
pikpam!en e marr nga lig!et e mia dhe formulat vetm p!esrisht, por t s!ell n
hartimin %aFformeln t"re n!!ti parim n aplikim'
I,
7he pr shkak se bazohet n
mundsin e n! mase t till, pr mundsin e psikofizike t vet, emrin k!o shkenc
u ngrit vetm me t dhe ather sht n prdorim n mn"r t dre!t t
prbashkt, edhe n! psikolog!i matematikore niveli humbur m par mendor sht
ofruar, un mund tashm t !et i knaur n oft se ata mba!n t tra psikofizike t
mia vetm k" parim me t cilin bisedo! prfundon pr shkak t prpunimit t
metodave e1perimentaler mund$ e cila ende n asn! mn"r t g!ith g! sht
mba!tur'
I,
*! pr!ashtim pr kt, por duan t b!n hareng$ sepse edhe pse ai sht
ngritur asn! kundrshtim pr mendore e mua mas parim themeluar direkt, duket,
por e cila n sa! t mia kre!tsisht t ndr"shme, shp!egon konceptimin baz t
kushteve psikofizik indirekt, dhe n mn"rn se si ai e ka tra!tuar nd!esi e drits
tashm t flasin, por pa asn! t, me kusht pre! ti! n funksion, para publikimit, le!on
t shihni vazhdoi studimet e ti! psikofizik art n kt dre!tim' * shkrimet
filozofike ndoshta si disa opozita t %aFprinzip time fizike t ngarkuara, e cila sht
e humbur pr mua, sepse un !am pak e nd!ekur literaturn e kohve t fundit
filozofik' * prg!ithsi, meg!ithat, bien studiues filozofike dhe psikofizik deri m
tani s bashku pak'

-ranoi vlefshmrin e vendosura nga mua e %aFprinzipes mendore, domethn
duke marr mat!en vet sht n! form t ndr"shme dhe n! vler t!etr, n varsi t
faktit nse kemi theksuar lig!e t ndr"shme dhe formulat pr marrdhniet
funksionale midis stimulit dhe nd!esi n psikofizike t !ashtme, dhe paraet
marrdhnie n mes t ann intelektuale dhe fizike t ndr"shme n ne sht vet, n
varsi t faktit nse n! koncepton marrdhniet funksionale n mes t d" t
ndr"shm, ndrsa duke kaluar n n! mn"r t ndr"shme nga e !ashtme t
psikofizike t brendshme' * t d" marrdhnie, por un duhet t flasin mir pr m
shum se kundrshtare vlersim afirmativ t pikpam!eve t themeluara e mua, lig!et,
parimet dhe formulat$ po k!o ka en e mbledhur nga ka shum dhe nga a t
shumta, p!esrisht teorike dhe p!esrisht eksperimentale aspektet kundrshtimeve,
meg!ithat, t thot e tr tim, e ndrtuar shum ku!des, sistemit psikofizik kshtu
ather nuk do gur mbi gur'
-rve n!, tashm n fund t elementeve t mi n n! bu! t nats konsiderohet,
kundrshtimi i /elmholcit !an mua n t g!itha pak a shum i thell kundrshtimet e
bra e famshme nga .ubert, %ach, :ernstein, -lateau, 7elboeuf, :rentano, hareng,
4anger' 4lokois m t zhdrv!ellt dhe ndoshta m i te!dukshm n do rast e
hareng m par, dhe nuk kan dshtuar pr t br p!esrisht pr shkak t autoritetit
t respektuar t autorit t sa!, p!esrisht pr shkak t zg!uarsi e t"re, p!esrisht pr
shkak t vendosmris me t ciln ata !an shpallur, prsht"p!e t madhe' -lanet e
prgatitura nga mua si lig!et themelore !an kte! e tut!e !o vetm g!asa priori, por
edhe n1irret gabimisht nga faktet n mn"r demonstrative !an t gabuara, po, ata
kishin t dre!t, kshtu ata do t mbshtesin n! teleolog!i pam!e t hutuar dhe
racional kontradiktor e bots s !ashtme' >! sht nga toka pr t tra!tuar
ndr"she' 4anger$ e cila prfundon seri, un e di se kundrshtart, hareng tregon
plotsin dhe mprehtsi t kundrshtimeve nga pak$ dhe 7elboeuf vrtet m n fund
v!en n n!, me miniern n formn e m!aft t barabart, n rndsi$ por formul kre!t
t ndr"shme, mat!e, dhe prmbledh, n esen e ti! t par +et"d, imponuar opozits n
i tret +=evue p I21', veten si vi!onJ 4ig!i EE)/*E= +%aFgesetz, sht e
pandrueshme nga n! pik matematike t par' .!o t on konkluzione absurde me
t dhe mn"rn n t ciln sht g!etur +Ktablie,, g!ithashtu i dha Er"ma asn! ide t
art se far mund t !et sasia e n! nd!esi, pra, si ata mund t prfasohet nga n!
numr ", et!
* fund t fundit ";n mund t !et vetm mirn!ohs kundrshtart e mia
kr"esore, dhe t pa!isur ato me kt pre! ksa!, n oft se ata kan, por insgemein
iniciuar opozitn n f!aln time me shpreh!et dashamirs$ dhe n veanti ndihem
:rentano dhe hareng pr t prkushtuar, ata, krkimin tim pr t mba!tur
diskutimin brenda kufi!ve t polemikave th!esht shkencor, kan ardhur pr t
plotsuar n rrugn e mira, n n! korrespondenc kam kr"er me ta n lidh!e me
kundrshtimet e t"re'
-or si mund ta b!n p!esn time t tr prmb"t!es p!esrisht kundrshtimet
faktikisht shkatrruese te!dukshm n organizatn ;n prfaso! doktrin
kundrtnL & ;n nuk do t thot akoma se a!o sht a e kee, ather pothua!se i
n!!t si a!o do t duket pr shikim t par' -o, n prcaktimin e kundrshtarve t mi,
meg!ithse dika bescheidnere t kundrshtuar me vendosmri, kshtu un mendo!
se pas marr!es n konsiderat t g!itha un kam br kundrshtimet n!ohur
doktrin n t g!itha pikat themelore n deri m tani i dre!t, si un sht m e
mundshme t shohim se a!o sht kri!uar largohen, dhe mendo! se n t n!!tn koh
t siguruar inthat a!o do t vazhdo! t mos ndr"sho! raporti' E1press veten edhe m
shum pr t parandaluar vshtirsit e mdha t msimdhnies$ por un g!e! n do
pikpam!e t ndr"shme nga pikat themelore t madhe se e im!a, dhe besimi n kt
vet sht rritur pr mua n se nuk g!e! n at$ e cila nuk e ndalon, e n!eh zg!uarsi e
disa kundrshtimeve & shum t t!er mund t ket en nga n! konsiderat mund t
ruani veten dhe mua & dhe pr t br lshime pas do marrdhnie'
-or marrim rastin se doktrina ime, pr t ciln ka ende shum e shum t adresohen
t g!ith t armatosur si piknis!e e t g!itha mosmarrvesh!e deri tani, me t vrtet
do t hedhen posht n t kundrt, ngritur kundrshtime, far do t !et
rezultatiL (undrshtart tani luftuan m shum kundr n!ri&t!etrit, pasi msimet e
t"re edhe m shum se im!a kundrshto!n n!ra&t!etrn pothua!se, por pothua!se t
g!ith pak a shum t shmangura n dre!time t ndr"shme' 3etm t le1oni seksionin
e katrt' (shtu, psikofizike do t !et n rrezik, pasi vetm pak m shum se
mburreshin me emrin e n! msimdhnie t sakt t filozofis, sherr t cilit vetm pr
t ndar' Bani a!o do t !et mir n oft se mosmarrvesh!a e re e teprt do t, se i
pari doli si e teprt, dmth a!o mund t tregohet se ka ars"e m shum n mn"r t
prshtatshme pr t ln pikpam!et themelore se struktura e par e doktrins ka
mbshtetur'
* dre!tim t ksa! k" shkrim sht shkruar dhe n kt kuptim un t marr n
mosmarrvesh!en me kundrshtart, por k" he dor t kthehen edhe n
mosmarrvesh!e, n t cilin un ose rreth pikave t prbashkta t doktrins s
marrdhnieve mes trupit dhe shpirtit me kt se dre!timi filozofik dhe kr"esisht
g!endet me pam!e mbizotruese' *!ri sht i prirur t mos le!o! animacion e
n!erzve dhe kafshve g!ithashtu' 0hkrihet aktivitetet mendore e n! pik t caktuar
n duke shkuar nga baza fizike' .!o sht e mendimit se shpirti i ulur n n! pik t
th!esht n tru' ;n !am n t g!itha kto pika e pikpam!e t!etr$ por beso!n n disa
kapitu! t elementeve t mia dhe shkrimet e mia filozofike t ket thn t
m!aftueshme n lidh!e t m!aftueshme edhe pr t provuar se sa larg pikpam!et e mia
ndr"sho!n nga materialiste dhe !ofetare' 0htrir!a dhe pro!ektimin e psikofizike nuk
sht aspak i pavarur nga pikpam!et mbi kto pika, por n t kundrtn$ por nuk
n1ito!n pr tani, duke shkuar n deta!e, sepse k!o doktrin nuk vazhdohet nga m t
prg!ithshm, por disa fakte dhe lig!e shum t pazakont'
(undr disa kundrshtar t rrugs m lart, un kam en m par publikisht ose
privatisht shprehur veten n mn"r trsisht sidomos kundr .ubert n raportet e'
0oc saksone' 1862 1 ff', -rkohsisht kundr 7elboeuf n n! ekran t
ps"choph"siue ti! et"d n Den' =ef koh' 18A2 *r I8$ hollsi t mte!shme kundr
:rentano dhe kundr hareng n n! korrespondenc kam kr"er n disa letra me ta
privatisht t m kontakto!n para diskutimit publik sa m shum t !et e mundur me
ta' %eg!ithat, pasi a!o oi n ndon! marrvesh!e deklaruar, kshtu un duhet t
prdorni tani me kundrshtimet e mia kundr t kundrshtimeve t t"re pr publikun
e g!er$ dhe un shpreso! se autort prmendura g!eni asn! paku!desi n t, n oft
se un t marr t n!!tat folgends shrbe!n pr disa, pr t prfunduar kundrshtimet
e t"re, deklarata me shkrim n lidh!e'
%%! (ri$uar nga un )ig$et *sikofizik dhe for"u)at + *rfa+si"i i
t&re do t $et kr&esisht ktu' "e ann t$etr' kundrshti"et e
vendosura kr&esore!
1, 4ig!i i pragut +n E4E%' 6' IM8 m pak t prirur t referuara si fakt
pragun, thot se n! nd!esi si diferenc midis nd!esive !o vetm
imperceptibl" sht pr vetdi!e, kur stimul apo dallimi stimul, ata varen
nga n! vler zero e veprimit ka zbritur, por edhe n n! vler t caktuar i
n!!t pr zbehet ndrg!eg!es' (!o vler e fundme e stimul apo stimul
dallim, e cila duhet t te!kalohet n mn"r n! nd!esi apo dallim i
nd!esive po ndodhin, un e ua! pragu$ respektivisht, pragu
ndr"shim' -or nse k!o vazhdon pas pas lig!et kan t b!n si a!o
arrin, n! diferenc t caktuar absolute t stimu!ve, por n! nga charms
e marrdhnieve t caktuar n kmb, diferenca t shkurtr t afrm, ose
shkon me t, n! p!es e caktuar e stimu!ve do t te!kalohet n mn"r
n! ndr"shim i stimu!ve sht e dukshme, mund t flasim pr n! prag
raportit t stimu!ve dhe n vend t n! prag diferenciale' (u tani stimul,
diferenca relative stimul, raporti stimul n kuptimin e mparshm, sht
mbi ose nn pragun, thuhet g!ithashtu e lidhur th!esht ose diferenciale
nd!esi se a!o ishte n, mbi ose nn pragun'
I, 4ig!i ;eber +E4E%' 6' 1M2 ff', 6n 66 ! C ff' dallimet m t vogla nga
formula themelore prfason,, 6 ua!tur kshtu, sepse a!o sht e
shprehur t par n n! prg!ithsi t caktuar nga E/ Neber, i referohet
3arsia nga dallimet, ndr"shimet ose Hu5Ochse n! nd!esi t cilat
shkaktuar stimul ai, dhe thot se dallimet, ndr"shimet ose Hu5Ochse
nd!en! t mbetet e n!!t, !o kur absolute, por n oft se dallimet
relative, ndr"shimeve apo Hu5Ochse e stimulit t mbetet e n!!t, duke
shtuar, me n! rrit!e relative n absolute ardhura ndar nga madhsia e
stimulit pr t ciln rrit!e sht br, nat"risht' %atematik varet %e
lig!et e mparshme prg!at vi!im, dhe pr kt ars"e mund t !et po a
e vlefshme e theksuar si lig! 3eberitJ 7allimi i d" stimu!ve shfaen
barabart pr nd!esi, kur raporti i stimu!ve mbetet e n!!t, t d" mund t
rritet ose ulet n vler absolute kur k!o ndodh vetm vetm n t n!!tin
raport'
''' M, %aFgesetz e nd!esi +n Elem 66 iI ff prmes formula mat!es
prfason,, rr!edhin matematikisht nga lig!i t 3eberit dhe t
leg!islacionit n zhvillim, i referohet n funksion t madhsis nd!esi
vet t madhsis s stimulit dhe thotJ se %adhsia e nd!esi sht
proporcionale me logaritmin e, dlividierten nga stimuli i sa! pragut, ose
n oft se !u t marr pragun si n!si stimul, th!esht proporcional me
logaritmin e stimulit, nd!esi e cila varet n rrit!e' Hvoglon stimul m
posht pragut, kshtu ka nd!en!a +pas formuls mat!es, negativ,
interpretuar nga mua si vlera t pavetdi!shme'
'' 2, %aFgesetz diferenca nd!esi +n E4E% /' 8C ff, nga diferenca
formula prfason,, tregon n! prfundim t pastr t lig!it t
mparshm, n masn e diferencs midis d" nd!esive proporcionale
me dallimet e mass logaritmike t d" nd!esi, pr kt ars"e & pre!
ndr"shim i logaritmeve t d" sasi sht e barabart me logaritmi i
koeficient t d"!a sasi sht & se logaritmi i koeficient t d" stimu!ve
sht proporcional, t cilat nd!esi varet'
Bani a!o duhet t theksohet dhe elem' ll' 8I diskutuar n deta!e se n!
dallim n mes t d" nd!esi mund t ekzisto! pa u perceptuar si diferenc
ende, kshtu nse nd!en!at bien n n!erz t ndr"shm apo t bien n
t n!!tit n!erz n koh t ndr"shme n mn"r i pari sht harruar
kur t!etr ndodh apo sht i dre!tuar vetm pr n! pre! t"re vmend!en,
ose, m n fund, nse diferenca mes d" stimu!ve sht shum e
vogl' -r t uhet me t vrtet si diferenc perceptuar ose si n!
perceptim t diferencuar, edhe kontrast nd!esi e mua pr t kr"er, kshtu
duhet t plotsohen kushtet e veanta, t cilat nuk duhet t plotsohen
pr ndr"shim t th!esht n mes t d" nd!esi, ndr"shim t shkurtr nd!esi
cilat !an lig!et e mposhtme dhe t n!!tn ekspresive !an hapsir
formula'
@, %aFgesetz, ndr"shimi ose kontrast perceptim +n E4E%' 66' C6ff'
-r shkak t ;nterschiedsmaFformel prfasuara,, tregon se madhsia
ose forca e dallimit n nd!esi, n a sa varet nga raporti madhsis s
stimu!ve, kshtu p!esa t!etr barazohet proporcionale me logaritmin e
n! hers numruesi i t cilit duhet t dallohen nga raporti i d" madhsive
stimul, emrues por nga vlera e pragut t kti! raporti, pra vlera n t
cilat perceptimi i diferencs zhduket, dhe mbi t cilat ata duket
mrekullueshm t shkurtr nga pragu raport sht ilustruar'
/ot prg!ithsi n! madhsi nd!esi , madhsia stimul, t cilat varet ,
pragu i stimulit, n t ciln nd!esi te!kalo!n t !et vetm n! mas
fillon, b, dhe le K , k konstantet, t cilat !an t pavarura nga madhsia e
nd!esi dhe stimuli ' .t" ku sht e nevo!shme t bhet dallimi disa
nd!en!at dhe stimu! a!o t bhet nga dashes bashkang!itur' B !et
g!ithashtu shkurtimisht marrdhniet n mes t d" stimu!ve , pragun e
kti! stimul raport v dhe nga madhsia e dallimit n nd!esi dhe, si lig!et e
mparshme, t shprehur n formuln e mposhtmeJ

1, formulat e prag!eveJ
b PP (;0/BEB;E0E' , v PP const'
I, formula themelore pr shpreh!en e lig!it 3eberit pr dallimet
nd!esi, ndr"shime, Hu5Ochse i prmasave t voglaJ
pas n! form t shpreh!es s lig!it, ku , t thot ndr"shime shum
t vogla$ ose n prg!ithsi, pr do nd!esi dhe stimuluese madhsive
ku f t prg!ithshme t funksionit&m!et pas n! t!etr form e shpreh!es'


M, Eormula %as pr mas e nd!esi magnitud :
ose kur, far mund t ndodh n kushte t caktuara, k = 1 dhe b P 1 sht
th!esht

P log


2, Eormula ndr"shim pr mas prmasat e n! ndr"shim nd!esi
Q, konstante k prkon me konstante K bashku formuls themelore kur
logaritmet nat"rore prdor, meg!ithat, n zbatimin e logarithms
zakonshm , kur me M uhet modulus e sistemit t prbashkt
logaritmike' Eakti se logaritmi i n! pushim t vrtet sht negative, e
nd!ekur nga n! vler negative pre! pr vlerat e , t cilat !an m t
vogla se vlera e pragut'



@, ;nterschiedsmaFformel, deri n masn e mosmarrvesh!es ose
perceptimit kontrast dhe
* lidh!e me pre!ardh!en dhe marrdhniet reciproke t lig!eve dhe
formulave t mparshme mund t vihet re n, dhn n elementet, por
shp!egimet e mposhtme' 4ig!i ;eber sht shprehur n lidh!e me nd!esi
dallimet, por prp!ek!et mbshtesin lig!in ;eber #s, t shko!n direkt
vetm n dallimet perceptuar ose nd!esi t ndr"shim n kuptimin e
dallimit t msiprm +shih m lart,' %eg!ithat, a!o ka t ng!ar t dre!t
pr at dallimeve nd!esi do t mbetet e n!!t, kur dallimet e perceptuara
t mbetet e n!!t dhe t g!ith se bashkpunimi prcakton ndr"shimi n
perceptimin prve dallimet stimuluese, mbetet e n!!t, a!o duhet t
!et i veshur n eksperimentet n mbshtet!e t lig!it ;eber' -a kt
g!end!e nat"rore, me rastin e seksionit @ do t vi!n n lidh!e me n!
kundrshtim nuk do t merrni nga eksperimentet e n! %aFgesetze e
nd!esi' (shtu, ndrsa lig!i ;eber n lidh!e me dallimet nd!esi +t
shprehurit t sa! nga ana e formuls themelore, me lig!et pragun bashku
sht baz matematikore pr derivimin e formulave t t!era, a!o sht n
lidh!e e sa! pr ndr"shim n nd!en!at baza eksperimentale t ti! nga
e1periential e sa! 3lefshmria ka pr t mb"llur n vet marrdhniet e
fundit vetm n vlefshmrin e sa! n marrdhniet e par'
* varsi t n! apo marrdhnie t t!era tani !u mund t duke pre! ti!
nga konsultimet e pragut lig!et siguro! edhe formuln e mat!es, dhe
kshtu solidaritetit formul ndr"shim si pr t arritur
;nterschiedsmaFformel si vi!on'
Eormula themelore mund t interpretohet si n! shpreh!e e
lig!it t 3eberit, indiferent pr d" mn"rat e marrdhnieve, g!ithashtu
shkrua!
nse do madhsi, duke prfshir , mund t merret zvendsohet
matematikisht me n! diferenc pre! d" sa! t madhsive t
ng!ashme' (!o sht me logarithms nat"roreJ
-or !u mund t (;0/BEB;E0E' pr d" raste t ndr"shme t ndr"shme
t prcaktuar, s pari, nga pragu i th!esht presupozon lig!e P 0
nse SS vlera e fundme e sigurtb ka far formuln e mat!es
!an, dhe, n oft se kte! e tut!e edhe , a ka n!
formul ndr"shim , e cila zbatohet pa mshir n
n! krahasim t d" nd!esi pr diferencn e vrtet$ s d"ti, nga pr
rastin madhsia e sa!, duke i krahasuar t d" nd!esi, kshtu
mund t h"! n! akt t ri t vetdi!es, presupozon lig!et,
ndr"shimi ose raporti pragun & P 0, nse n! vler
t caktuar t caktuar v ka far
;nterschiedsmaFformel !an' -r t zakonshme
nprm!et kalimit nga logarithms nat"rore prfundimisht kthehet
+pas 0henime' 4art, K n k.

Edhe pse lig!et e mparshme dhe formulat pr marrdhniet n mes
nd!esi dhe stimul, prkatsisht pr t psikofizike t !ashtme, !an t
theksuara, a!o vuri n duk!e n mn"r t art se ata !an, pr kt
marrdhnie, pavarsisht nga lig!i kudo pragut nnshkrim, vetm me pak
a shum prafrimit mundsisht, provuar brenda kufi!ve t prdorimit t
zakonshm kuptim$ hipotetik, por nga mua si rreptsisht e vlefshme pr
marrdhnie$ mes perceptimit dhe aktivitetit psikofizik, & n mn"r
k" i fundit sht i zvendsueshm pr stimul n lig!et dhe formula e
mparshme & n kt mn"r konsiderohen si themelore pr psikofizike
t brendshme' (!o sht e lidhur me aktivitetin psikofizik, pam!e pragu
si n! konstante absolute pr n! llo! t caktuar t nd!esive n psikofizike
t shprehur, por me at lidhet me vlern e pragut stimul vetm pr a
sa konstante si nervozizm sht zvendsuar nga konstante, pra si
stimul n t n!!tn intensitet fardo shkakton t n!!tn veprimtari
psiko&fizike$ ndrsa n pa!tim me, si nervozizm bie, e lodhur, n
mn"r m pak dhe aktivitet m pak psiko&fizike sht shkaktuar nga
stimuli, vlera pragu i rritet stimuluese, nse stimul vet duhet t rritet
g!ithn! e m shum, pr ta rregulluar aktivitetin psiko&fizik n pragun e
t"re t vazhdueshme, e cila le!on t prdorin formuln e mat!es, t
prdorura pr t vlersuar ndr"shimet n nervozizm' .rs"et llo!
mannichfacher, e cila mund t marr hua n! devi!im nga lig!et e
prcaktuara n eksperimente n fushn e psikofizike t shprehur at ti!
sht mundsi e m!aftueshme pr t folur, bien shkuar ndon!her pr
psikofizike t brendshme'
* kt dre!tim un tani t vazhdo! edhe t b! n! dallim n mes t
vlefshmris e1perimentaler dhe themelore e lig!eve dhe formulave, n!
ndr"shim i cili pr fat t ke shpesh ln pas dore, a!o duhet t kuptohet
si kuptimin se vlefshmria e shprehur n kuptimin e par t
corroborabilit" nga vzhgimet ose eksperimenteve n psikofizike, mund
t merret n kuptimin e d"t sht e sakt pr psikofizike t brendshme'
0hkalla e nd!esi nuk duhet t ngatrrohet me n! shkall t
nd!eshmris' 0i n! mas e nd!eshmris pr n! llo! t caktuar t
stimu!ve t zbatohet pas prlesh!eve n elementet +6' 2@ ff', . sht vlera
reciproke e stimulit, dukshm duket t n!!tn g! pr nd!esi, si n! mas
e ndr"shimit absolut n nd!eshmrin e diferencs absolute stimul
sht e barabart pr t dukshm duket, si n! mas e ndr"shimit relative
n nd!eshmri, n varsi t faktit nse dshiron t beso! se k!o, vlera
reciproke e diferencs relative apo raporti i stimu!ve, diferenca e t"re
duket men!her e dukshme'
-r a sa konfirmohet lig!it ;eber #s, nd!eshmrin absolute me rrit!en
e diferencs stimul absolute ulet g!ithn! e m shum, meg!ithat,
relative mbetet e n!!t'
0i vre!t!et kr"esore t cilat !an br kundre!t lists s lig!eve dhe
formula e mparshme, duhet t theksohet m poshtJ
1, Eakti kto lig!e dhe formulat me faktet nuk !an t sakta, sht se
ato !an n1!err nga e n!!ta pasakt +.bschn'3, sht a!o testet !apin
devi!ime dhe !o konfirmimet pr kt sht +36' ?36,' * veanti, ka
pr!etuar sfida n kto aspekte t lig!it ;eber$ por k" lig! bie, kshtu
t bien si dhe lig!et rr!edhin'
I, 0e, ende mund t flitet pr n! konfirmim eksperimentale e lig!eve
n f!al, prkatsisht pr t psikofizike t !ashtme n masn e n!!ta
!an transferuar ende untriftig n psikofizike t brendshme nga n! varsi
logaritmike t nd!esi t men!her themelore aktivitetet psiko&fizike, t
tilla si till sht pas formuls s mat!es pr nd!esi lidhur me stimul, a
priori, sht e papranueshme' * vend t ksa!, si sht br nga ne,
nd!esi e log aktivitetit psikofizik t mendo!n pr kto stimu! n n! p!es
t th!esht varet, n vend, e kundrta duhet t supozohet +3666,'
M, 0e lig!et dhe formulat tona prfshi!n konceptuale dhe matematike
;ntriftigkeiten, dhe sidomos vlerat negative nd!esi, e cila on n
formuln ton t mat!es pr vlerat stimuluese nn pragun nuk !an t
le!uara +?,'
2, Eakti n! konceptim t art t kushteve t bots s !ashtme dhe
teleolog!i racionale nuk toleron me lig!et tona +366' 3666','
@, 9 kte! e tut!e pr t ln mua shpreh!en matematike e lig!eve
psikofizik prcaktuara formula ose ose modifiko! at, ose n oft se
forma e ti! t mba!tur, shum m e ndr"shme se sa nga mua pr t
sug!eruar, ishin +63','
-!es e p!ess kundrshtart n kto kundrshtime, disa pre! t"re
plotso!n n!ri&t!etrin at!e, pa, por +prve pr -lateau dhe :rentano, pr
t prmbushur prcaktuara pikpam!et pozitive counter'


%%%! ,etrsia e fo)gends "undsisht t "erren *aras&sh vre$t$et dhe
*ik*a"$et kontradiktore!

(u pr t g!etur t ardhmen aneksuar emr t n! autori a -aginaver5eisung, a!o i
referohet ese folgends caktuar ose kop!e t t"re, pr hareng n veanti, ku asn! nga
lshon ti! sht veanrisht i prmendur, m i pari e p"eti, kr"esisht pr t
konsiderohet traktat'
*! penges me citim e letrave nga raportet takimin e 3!ens sht se kop!et e
veanta e kt"re letrave, t cilat !an drguar nga autort pr kolegt e profesionale,
!an t numerizohen g!itha nga 1 deri, tani e tut!e nuk bien dakord pr numrin e
faeve n prg!ithsi me vllime t raporteve t takimit, 5orein ata prfshi!n n!
shetsim, i cili do t shmangur sipas mendimit tim' ;n do t !apin kuotn e t"re n
baz t zbrit!eve t veanta, pas s cils nat"risht, t cilat vetm vllimet e raporteve
!an n dispozicion pr t urdhrimeve t cilat -aginaver5eisungen nuk mund t
g!eni&provokimin'
/elmholcit , "fiziolog' optike" f' M1I ff' *ga k!o, vetm n vitin 186A veprave t
botuara po m v!en konsideruar ktu numrin e par tashm n 1860, iu afrua nga
mirsia e autorit', )ila sht ars"e!a pse un e vn at ktu para kohe pas'
.ubert , "Eiziolog!ia e retin" 186@ p' 2C ff'
%ach , nr' 1 "-r koh kuptimin e veshit" n v!enez 0itzungsber' @1 :d 186@' dhe nr'
I "-r efektin fiziolog!ik t stimu!ve t shprndara n hapsir t lehta," -o at"' 68
:d' 1868
:ernstein, nr'1 & "n teorin e lig!it EE)/*E= s nd!esi" n .rkivin =eichert&
7ubois#schen, 1868, ff p'M88 dhe nr'I, n! font t veant J' "studimeve t procesit
ngacmues n sistemin nervor dhe muskulare" vitin 18A1, p' 166 ff'
-lateau , :uletini de l#.cad' de :elgiue' B' ???666 ! 1'8AI, pre! t"re n -oggendorfs
.nn' )4' 0t M, 18AM f' 26@ & *! shnim m par n )omptes
=endus' B' 4??3' f !6AA 18AI & *! raport m von ps"choph"siue 7elboeuf s
et"d n :uletinin e par I 0er' p' I@0 ff'
7elboeuf , nr' l' ps"choph"siue et"d, :ru1elles, E' /a"ez' 18AM +edhe B' ??666 i
%E%&it' 6#.cad de' =o"' 7e :elgiue,' & *uk ka teori t d"t >E*E=, de la
sensibilitK '':ru1elles, /a"ez' 18A6'& nr' M *! traktat "4a loi ps"choph"siue,
hareng contre EE)/*E=" n =evue -hilosophiue de la Erance et de 6#Etranger par
=ibot, -aris':ailiiKre' 18AA f' II@ ff &' %en!her dua un m lart tre traktatet si Et,
Bheor '' )ituar dhe =ev ''
:rentano , "-sikolog!ia nga pikpam!a empirike'" Bh' 1, 18A2, f' C, 8A ff'
/erring , "-r lig!in psikofizik EE)/*E=&s" n 3!en' =aportet, AI :d' 18A@' (!o
tut!e mundsisht t merren paras"sh traktat' ' -r m tepr, por !an akoma m pak n
%itrOcksicht pas apo m shum, nga autori si mesazhe "n msimin e kuptim t
lehta" caktuar dhe numrtohet sipas rendit t t"re kronolog!ike, traktate t g!itha t
prfshira n raportet takimin e 3!ensJ asn! 1 "mbi induksion t n!pasn!shme t
lehta" banda e 66 '' M .bth' 18AI'& nr'I "*ga t lehta n kontrast t n!kohshme'"
:and 68' 18AM & nr'M "-r t lehta induksion n!kohshme'"'
:and 68' 18AM & "''' 3ia t ashtuua!turit intensitetin e nd!esi t drits dhe nd!esi e Hi"
!o 2
6C :d 18A2 & '' @ !o "-rvi!im i Beoris s kuptim t lehta'"
6C :d' 18A2'&*r 6 "-rvi!im i Beoris s perceptimit ng!"ra'"
6C :d' 18A2
4anger , ":azat e psikofizike, n! ekzaminim kritik'" 18A6 Dena, 7ufft'


%-! Para+it$e e *r"#)edhur e kundrshtarit
.He)"ho)/it' 0u#ert' 1a/h' 2ernstein' P)ateau' 2rentano' hareng'
,anger3!
-as mb"ll!es s seksionit t d"t ofron n! pas"r t kundrshtimeve
kr"esore t cilat !an t dre!tuara kundr at"re prg!eg!s, lig!et dhe
formula ktu, po e l pas"r t kundrshtarve, t cilat kto
kundrshtime !an konsideruar, e nd!ekur me urdhr t kohs' 7eri m
tani a!o mund t bhet n shkurtsin relative, un nda! ktu do autor
direkt n at i takon ati! t d" nga inter!ections si pikpam!eve
pozitive, dhe prg!ig!e, t ciln un e g!e!n t them se$ n masn a!o
krkon mishrime t mte!shme, n! lidh!e me episodin' Eormulat
!apin kundrshtarin pr miniern !an t shnuara n activations'
-rve nse dika t!etr sht vre!tur n mn"r t art, shkalla e
nd!esi sht kudo me , dimensioni i stimulit me t n!ohur, dhe !an
t c , k , K pr t kuptuar stimu!t konstantat pavarur' * prg!ithsi,
shpreh!et e prdorura nga autort n formulat e t"re
:uchstabenbezeichungen !an ndr"shuar disa her +me specifikim,'


He)"ho)/it dhe 0u#ert!
/elmholcit dhe .ubert argumento!n se devi!imet eksperimentale nga
lig!i 3eberit n fushat e nd!esi t lehta, pasi prp!ek!et e t"re pr t
shkuar shum m te! se un pas g!ith ng!ar!e e mparshme %undohuni
ka ars"e pr t pranuar at, por /elmholcit nuk e ndalon, karakteri
prafrt e lig!it, pr t cilin at n t psikofizike shprehin vetm duhet
pr t kri!uar konkluzione pr brendshme sht pr t n!ohur$ ndrsa
.ubert lig!i nuk ka deklaruar kurr zbatueshme' *drkoh kam treguar
tashm vendet e msiprme testet vet .ubert&s ende pr t provuar
prafrimin e lig!it pr kufi!t e s"ve fizike >et prdorur prdorim shtese
dhe do t kthehet n p!esn e 16&t me deta!e t veanta n t' =reth
themeluar nga /elmholcit dhe .ubert formulave t mposhtme
aktivizimin !an t prg!eg!shm'
/elmholcit sht para s g!ithash +p M1M, -r t mbuluar p!esn e
poshtme, dmth, n baz t vlerave t vogla stimul dre!t duke u zhvilluar,
devi!im eksperimentale nga lig!i 3eberit n!, me ato buro!n nga vet!a
pr kt formul llim formula prputhen +Elem 66 1C@ '',$ pr t
mbuluar p!esn e siprme, por, n baz t vlerave t mdha stimuluese
dre!t duke u zhvilluar, devi!im n t n!!tn koh me t, ai sht si n!
formul t diferencuar +vetm me prdorimin e letrave t t!era, pas
formulsJ
+1,
ku c , nj , A !an konstante t pavarura e stimu!ve, nj t veant n!
vler m t vogl, i cili mat stimu!t pavarura nga eksitim e brendshme,
dhe kundr vlerave t konsiderueshme dukshm zhduket, . n! vler
shum t madhe kundre!t t cilave vlerat e nuk !an t shum t
mdha +m shum a zhduken,' (u tani nj pr ,
ndrsa t nj zhduket, k!o formul vazhdon n t th!esht formuln
ton bazat nga ton K prfason' 7uke marr paras"sh vetm
devi!imit t ult, dmth ln pas dore t A , arri!m n prfasuesit ton
t msiprm, kt formul devi!imit n E4E%' 66' 1C@
%e integrimin ne marrim nga +1, formuln e mposhtme t mat!es
-r vlerat te!et t mdha t , ku !o vetm nj , por edhe n! zhduket,
meg!ithat, )onst ndodh' si maksimale nd!esi radh$ pas cili, nese k!o
maksimale G eshte,
% te!, le g , vlera e , virt"t pa stimulit th!esht brendshme
ngacmim a ndodh, e ka nga ana t!etr, si e vini re kalimthi,
far !an
pas s cils nuk sht shpreh!e e ndr"shimit mes maksimale dhe
miminum e nd!esive
n koeficientt por nj kundr A mund t neglizhohet'
3lera maksimale e diferencs relative n nd!eshmris g!endet n
prputh!e me formuln e msiprme , sht mesatar!a
g!eometrike n mes nj dhe A nga raporti i cili, sipas
+1, sht n rrit!e dhe nga ato n mn"ra t n!ohur
krkimet e vlers maksimale'
- .ubert' 68 rezultatet e ti! e testit kontrolluar empirikisht brenda
kufi!ve t caktuar pr t prfasuar supozimin se vlerat +e .ubert
si caktuara,, t cilat !an vetm t dukshme, n raportin inversi e
logaritmeve t !an, n oft se logaritmi i n disa vlerave fisnike
t si vlera prkatse e prcakton$ dhe, duke filluar nga k"
vlerave fisnike t , ai sht n d" tabelat n d" seri e eksperimenteve
n! krahasim i vzhgimit dhe deklarats, nga t th!esht pr t 100&
fish &rich, me vre!t!e se ndr"shimet midis vzhgimit dhe t llogarit!es,
kufi!t pr t en nuk kalon prokurimin e monitorimit t g!ith
gabim' %eg!ithat, mund t shohim se n kt krahasim dallimet pas n!
mn"r pothua!se t rregullt me rrit!e nga negative pr t shkuar n
dika pozitive, dhe n m t lart t parashikuar , n vend t krkuar
nga lig!i , vlerat pr t ndodh' 0 fundi, duhet t
ku!to!m se n, i miratuar nga .ubert si n! n!si, vlera e dobt e
prodhimit t pamundur t br pre! ti!, ndriimin e brendshm t s"ve
zez mund t neglizhohet
1,
, t krkuar pr t ardhur n n! formul
racionale' >!ithashtu vet .ubert pranon +p' @6,, miratimi i ti! pr
vlerat shum t vogla t nuk zureicht, dhe pr kt ars"e !an t n!!ta
si t shprehur vetm n!, pr at p!es t kufizuar t eksperimenteve t ti!
empirike t dobishme'


1,
* fakt, n n! nga d" tavolina , n t!etrin si n! n!si e
vetm t dukshme t supozuara si t marra n intensitetin e
drits , ku n! bord t bardh u ndriuar nga n!, n distanc pre!
I metra e cila ndodhet stearin'

B formulo! at +e nd!ekur nga .ubert mos pranuar,, !u do t
vendosniJ
dhe nga (;0/BEB;E0E' nga, me n! )onst' c shumzuar t vogl,
mad!e edhe t vazhdueshm vetm t dukshm ndr"shim nd!esi , si
i , dhe log' varur, zvendsohet,
t t"re, n baz t reduktimit t
'
7uke ln parimin e pragut !an t vlefshme, sipas t cils , PP 0,
nse sht e barabart me prag t fundme b , ne m n fund mori si
formula n mas
,
e cila ndr"shon nga formula ton n mas +shih m lart, vetm ndr"shon
n at log' dhe log' b !an ngritur n shesh' & %aksimale empirike e
dallimit relative n nd!eshmris !epet nga formula e .ubert&s m
shum se nga ton'
1a/h!
%ach bn formula e mia themelore pr psikofizike t !ashtme n
fushat e nd!esi intensive n thelb t vlefshme, dhe sht edhe n! pamflet
t veant pak +4eksione mbi psikofizike' 3!en, 0ummer, 186M,, mori
n! diskutim m t deta!uar t n!!t, por mohon n asn!' I i 6
transferimit nga formulat e miratuara n psikofizike t brendshme pr
shkak t n! supozim teorik un, por pas diskutimeve nn 3666 nuk
mund t g!eni t det"rueshme' .i g!ithashtu nuk ka marr pas traktatin e
ti! nr' 1 bazohet n eksperimentet e ti! t lig!it ;eber pr nd!en!at g!er
kohore t zbatueshme, por prfshin t n!!tn g! pas pas hartimin 16
seksionin e ti! dhe 3ierordtscher tenton pikrisht n lidh!e me nd!en!at e
kohs ashtu si dhe n lidh!e me t g!itha nd!en!at , n! sub!ekt
eksperimental devi!im m t ult, m t larta deri por e prafrt e vrtet
e m!aftueshme ne vshtir se mund t dshto! pr t dhn n!
rndsi themelore pr lig!in n kt fush' & *gritur n asn! I, do t
diskutohet n seksionin e 11&t, formulat e autorit rreth nd!esive kontrast
-a!tohem si pr sa koh ata provo!n se nuk ka gabime
eksperimentale pr -rovabilit" e 4ig!it 3eberit duhet t ken frik nga
efektet e kundrt '''
2ernstein!
Edhe pse :ernstein pranon formn e formuls sime mat!es, por i !ep
asa! n! interpretim ndr"shuar kre!tsisht' * vend t ndihen t n
varsin logaritmike e fuin e stimulit ose aktivitetit t psikofizik t
caktuar, ai sht th!esht proporcional me numrin e elizave n"! nervore
t trurit, prmes t cilit si proces luhat!e ngacmim imag!inare nga h"r!a e
stimulit n tru pr t prhapur, ose, duke supozuar n! shprndar!e
uniforme t kt"re elizave, th!esht proporcionale me madhsin e
hapsirs s S , n t ciln kto eliza !an t pranishm, shumzuar me
densitet t n t ciln hapsir sht e mbushur nga elizat$ duke
supozuar se n! sasi t caktuar t hapsirs prreth vendit t h"r!es s
ngacmim, pa progresion t, me prhap!en dhe nga resistors sht g!ithn!
e dobsuar, ngacmim ndodh, sht hapsira S ,
zh"tur' 6rradiationsraum, si shikimin e kufizuar' (!o varet nga zbrit!es s
ti! S duke prdorur t n!!tn formul t madhsis s stimulit t n
t ciln ngacmim ndodh n tru, dhe pragut t b n kuptimin e autorit', me
t ciln a!o mbaron n kufirin e 6rradiationraumes, pre! kur sipas nesh
nd!esi e dhe b sipas versionit ton, e cila sht e n!!ta form e
formuls mat!es !ustifikuar'
(shtu !u duhet n kuptimin e autorit'
ku k a, i rezistencs specifike t cilat elizat n"! nervore e prhap!en e
ngacmim kundrshto!n, t varur, n varsi t nd!eshmris s individve
t ndr"shm pr t stimu!ve t ndr"shme sht konstante'
7erivim i formuls :ernstein mat!es sht i bazuar n disa kushte t
cilat nuk !an t dukshme$ por a!o nuk mund t flas pak, kshtu
un i referohen asa! nga ktu, sidomos n lidh!e me to, nenit 18' *ga ana
ime, un do t !et n g!end!e mendimi i autorit kr"esisht !o pr t ndar
d" ars"et e mposhtme J' 0 pari, sepse un kam n! shkall t nd!esi nga
prhap!a e procesit ngacmues, t cilat nd!esi varet, pa marr fuin e
ngacmim n do pik n mat!en me , nuk mund t shkel grant$ s d"ti,
sepse un nuk mund t g!eni ars"e t m!aftueshme pr kufirin caktuar i
6rradiationsraumes nga zbrit!es s autorit' !o' %eg!ithat, h"r!e ktu n
p!esn e 1@&t dhe disa vre!t!e n fund t 18
P))a$!
-lateau pa br kundrshtimet e caktuara nda! me!e pretendimet
thot se +p 2A1',J "Eormula EE)/*E= on n konkluzionin se, n oft
se ndriim (omuniteti ndr"shon, dallimet e perceptimit t !et konstant,
a!o ka mua pr t shp!eguar ndrueshmri e prg!ithshme' -rsht"p!a e
n! gdhend!e nat"rore bakri duke! a priori t marr ndrueshmrin e
kt"re raporteve dhe !o dallimet ndrm!et nd!en!at$ " dhe ai e bn fakti
mposhtme pohuar n kt marrdhnie t afrohetJ ">!ithkush e di se n!
gdhend!e mbetet shum e shum t n!!tn g!, nse ne e konsidero!m
at n mes t dits, me ndriim me gaz, apo edhe n koh e mir k!o
dritat n mn"r t ndr"shme t s!ell ndon! ndr"shim thelbsor n
marrdhniet n mes' drit dhe p!est e errt !asht' "
%e an t n! analize un !am ktu, pasta! plla! v!en n vi!im,
g!end!en e sa! prkatse' Eormula %at!a
ku k dhe p !an konstante, t cilat p nga vre!t!en -lateau&s mund t !et
m e vogl se 1, dhe duhet t !en t pranuara pa d"shim i vogl, duhet t
shp!egohet se nd!en!a n kushtet e ngadalshme rritet si stimul' *ga
formula e mparshme vi!on, pas prcaktimit t K P K ,
t cilat formula !on themelore do t zvendsohet, dhe

/elmholcit interpretuar faktin e prsht"p!e m!aft uniforme e n!
gdhend!e t bakrit n nivele t ndr"shme 4uminance e !o n kuptimin
-lateau tim$ %eg!ithat, asg! nuk do t vendoset nga perceptimet dhe
autoritetet sub!ektive$ -or ka n! %tttel ob!ektiv vendimi n
eksperimente, t tilla si ato prdoren pr t testuar lig!in e ;eber
#s'>!ithashtu plla! ka par shum mir, dhe, n mn"r t
padiskutueshme metodat e zbatuara m par ose rezultatet e t"re
mistrusting dhn edhe n! e re +t ult t shkurtr t !et prmendur,
-rocesi i sh"rtimit, e cila n fakt metoda psikofizik mund t
konsiderohet si n! pasuri dukshm, g!ithashtu ka praktike e sa!
fizibilitetit dhe prdorshmris testuar dhe provuar g!etur
prkohsisht$ por pasi ai +duke pasur paras"sh g!end!en e ti! t s"ve,
t sh"rtimit t lig!it n vetvete nuk do ta mba!, referuar t kr"het n n!
mn"r pr t par t 7elboeuf kti! ekzaminimi metod, pas s cils a!o
mb"llet traktat sa! !asht lidhura me kto f!alJ "*se rezultatet do t
publikohen, sht t din se cili pre! tre formulat' EE)/*E=, i cili t
fituara nga 7elboeuf <e cila nn titullin 7elboeufR, ose e preferencs
sime "
* platformn e propozuar, m pas ekzekutuar nga 7elboeuf, metod,
sht thelbsore pr t kri!uar, tre zonat e afrta t lehta A , ! , " n
shklimin e t"re fizike, si pr klasn e kundr n!ri&t!etrit, n
g!"kimin e nd!esi t diferencs shklim ndrm!et " dhe ! pikrisht
vetm si i madh si n mes A dhe ! shfaet, dhe kr"het nga n! shkall
t madhe t intensiteteve t lehta$ pas s cils fatura duhet t b!n p!esn
e t"re pr t provuar nse treguesit e kt"re intensiteteve t shtoni
formuln pr t testuar sa duhet' 9 vlersimin e piks ku barazia e d"
dallimeve n mes A dhe ! , ! dhe " ndodh pr perceptimin, nuk sht
sub!ekt i pasiguri t madhe, a!o sht plla! tashm kishte bindur disa
sub!ekte prov, dhe sht konfirmuar nga eksperimente 7elboeuf&
s' >!ithashtu t ndodh tashm vlerson madhsin "ll n thelb me kt
parim'
E pra, metod -lateau&s g!"et kan en br dhe publikuar nga
7elboeuf' Du vendosni kundr formuls plla! pr lig!in 3eberit$ dhe n
oft se 7elboeuf n traktatin e ti! t par +et"d, ende besohet t
prfasuar mbi bazn e kt"re eksperimenteve n! modifikim i lig!it
;eber, e cila po a e mir, por !o m mir se vet lig!i sht me t vrtet
e vrtet me eksperimentet e ti!, ai e pranuar at n traktatet e ti! m von
pastr 4ig!i ;eber, duke br n! kurs interpretim t!etr themelor, si
ndodh me t$ at!e'
0 fundi plla! ka trheur edhe n n! raport mbi et"d 7elboeuf&s n
baz t eksperimenteve t ti! me formuln e ti! pas f!alveJ "lviz me
ndihmn e bastunit S ma Eormule par cela seul de )elle de %' u#elle
differe 7elboeuf il est evidente, u#elle est ine1acte' "
I,



I,
;n cito! ktu, pasi kam drguar mesazh ardhur ktu, sepse un
nuk e kam le1uar raportin -lateau s vet'


*drkoh mbetet koncepti -lateau&s me interes, me kusht t t!era
+:rentano, ;eberhorst, kan ardhur vetm nga ant e t!era t faktorve t
cilat o!n prsri n formuln plla!&s, si pr t diskutuar me
mbishkrimin ":rentano"'
=astsishm mund t vreni formula e ati! -lateau&s nuk prmban
pragun, pas s cils do g! flet e 0eksionit 6? t fundamentale fikse
paraesin t n!!tn g!, n t n!!tn koh flet kundr formuls -lateau&
s'
Tfar kundrshtimet n f!al, plla! fundmi ngre n artikullin e ti! "0ur
les )ouleurs accidentelles ou a sub!ektive" +:ru1elles, /a"ez 18A@,
kundr pikpam!et e mia t ng!"rave sub!ektive, si p!es e sh"rtimit t
t"re !o ktu, dhe un vetm t prmend shkurtimisht se un t n!!tn g!
nga dshmit n vi!im nuk shtoni shum do t !et n g!end!eJ ;n do t
thot se n *achbildsversuchen !o vetm n pluhur t lehta dhe t
dukurive t t!era t lehta t ndodh pr przier!e t Hi n vetvete, por
kr"esisht n dritn e brendshme +ngacmim i brendshm psikofizik,, e
cila prmes fenomenit f"t"r 0"ri i zi sht vet&prfasuar, sht t
marr n konsiderat se k!o mund t ulet pr shkak t ars"eve t
brendshme, sidomos n perimetrin e pas&imazheve ob!ekteve t
ndritshme n n! tok t errt, t rris shklimin e sa! prte! vlers s ti!
t ndrm!etme, vetm me an t n! pa!is!e!e n organike, !o nn n! prag
t caktuar, dhe se n t n!!tin kuptim mund t flitet pr n!
dekompozim t aplikuar !asht dhe brenda vendit t ngazll"er nga t
n!!tn drit n ng!"r, !o m pak t ndashm dhe k!o disassembl" sht
t konsiderohet kudo n eksperimentet n ng!"ra sub!ektive
plotsuese' >!ithashtu un kam en n traktat tim n ng!"rat sub!ektive
plotsuese n -ogg' .nn' ?463' 0' @1A ff' 0hiptuar mn"r
domethnse n kt kuptim, vetm at!e n n! an, si dshmi se
pavarsisht stimu!ve t shprehur t lehta mund t !et n! zhvillim i
brendshm drit sub!ektive, fenomenet m t rastit t lehta me t cilin s"
t zin! mund t interspersed, theksuar, me t cilat n! sigurisht nuk
m!afton pr t shp!eguar shum fenomene$ dhe ktu un mund t,
meg!ithat, kundr opozits g!etur n t dre!ta' %eg!ithat, un kam m'
B d" n E4E%', 0i n, n :er d' saksone' 0oc' 1860 prmbante traktat
mbi perceptimin kontrast t art t m!aftueshme n lidh!e me vlern e
leht un bashkng!itni Hi vet shp!egon' & (!o, me letr t kue dhe
t g!elbr rrogtar testin, plla! p' 10 bn, vetm ather dika mund t
thot, n oft se e g!elbr e kue dhe e th!esht homog!ene n nat"r do
t !et, duhet t !et i art$ ai nuk do vet t !et prfundimtar pr kt
rast, n oft se ne mund t supozo!m se secili th!esht ink&!et ob!ektiv
n! prbr!e e rrezeve ng!"ra brenda shkakton n! pam!e /elmholcit n
lidh!e me hipotezs shipto! Uoung, meg!ithat, un llo!, vetm n n!
t!etr kuptim, ' prfaso!n sekt 12' .rs"et, ka g!ithsesi'
2rentano!
:rentano mbledhur +C0 p', *!, t konsiderohet nga mua nn 3,
kundrshtimi kundr rrugn time t ars"etimit t lig!it ;eber, ku a!o
bashkohet kundrshtarve t t!er$dhe zvendsohet me n! nga minave
t ndr"shme, pam!e t fakteve mbi t cilat un bazo!n kt .kt, i n!!t
me formulimin n vi!imJ
%eg!ithat, sipas lig!it t 3eberit, do rrit!e e nd!esi mbetet e n!!t
dukshm si rrit!a e stimulit nd!esi ruan t n!!tn lidh!e me stimu!ve,
sipas :rentano, do rrit!e e nd!esi sht e barabart nd!eshm, i cili ruan
me intensitetin e nd!esi, pr t cilat ai shtoi ndodh, n! raport t barabart
dhe rrit!a relative n nd!esi kur rrit!a relative stimuluesi fizike sht
n!!t n!!t'
-!esa m e madhe pr t n!!tn g!, por a!o v!en kur ;eberhorst n
librin e ti!J "0hfa!a e perceptimit vizual >Vttingen n 18A6'" -r shkak
t diskutimeve th!esht psikolog!ike, dhe duke supozuar se nd!en!at e
nervit t shko!n th!esht proporcional, prgatit f!aliaJ "%endime t
ng!ashme, t cilat !an ende vetm dallueshme, g!ithmon ndr"sho!n
nga n! p!es t barabart t fuis s t"re nga n!ri&t!etri' "
:rentano nuk ka shprehur t dre!tn e ti! n simboleve
matematikore$ por k!o sht br n ndrh"r!en e mposhtme nga mua,
dhe me an t korrespondencs me t, un e kam br t sigurt knaur
se sa! kuptim n t cilin ai e n!eh lig!in e ti!, sht br me t vrtet' .!o
rezulton se k!o formul dhe pr kt ars"e lig!i e autorit' (re!tsisht n
formuln -lateausche cila kthen lig!in -lateausche, dhe pr kt ars"e
do g! sht thn kundr t"re, do t zbatohen edhe pr aplikimin
:rentano&s, pa t ciln kisha e nevo!shme pr t#u kth"er n t'
B !et si g!ithmon nd!esi, stimulit, p sht n! konstante, kshtu
k" sht lig!i themelor i autoritJ
cila formula mat!a
h"ni P log p W (;0/BEB;E0E'
on' *se ne tani zvendso! P 1 n P ! , ku log' P 0, ne marrim
(;0/BEB;E0E' P & p log' ! , kshtu n prg!ithsiJ
dhe nga k!o
kur sht vendosur'
* mbshtet!e t lig!it t ti! :rentano bn !o n!!tat fakte e si n! plla!,
por vetm fakte pohuar prndr"she zakonisht interpretohen n favor
t lig!it t 3eberit, si t tillJ "Eakti rrit!a e n! in n n! lin! t
barabart e dukshme se rrit!a e kmb pr t n!!tn madhsi' " 0igurisht,
un duhet t rrfe! se mn"ra ime derivim i lig!it t ti! sht br m!aft e
art as nga shkrimet e ti!, mad!e edhe nga n! afat me t korrespondenc
nga fakte t tilla, dhe a!o do t donte pr t par at, dhe duket t n!!tn
g! nga t t!ert vre!t!et
M,
se kndvshtrimi nga pr t dalluar cilat
variabla fizike dhe psikolog!ike n psiko&fizik n n!rn an, ka
andrerseils nuk en n mn"r t art t pranishm me vendos!en
n!ri&t!etrin n marrdhnie funksionale me t' =reth Da disa vre!t!e !an
kth"er m'

M,
-ra, nse ai p' C1 krkesa, sipas metods sime nuk do t t d"
n! psikike matur si fenomen fizik'


;n beso! se dallimi ne duhet t b!m n kt dre!tim dhe mad!e t
b! !asht psikofizike t implicite kudo, k!o i referohet sasit fizike !an
n mn"r t dre!tprdre!t t matshme me masa t !ashtme, ose kur
vshtirsit e mat!es t dre!tprdre!t !an n dispozicion, por n parim
mund t th!eshtohet n shumn e till rikuperueshme $ 3ariablat
psikolog!ike nuk !an dre!tprdre!t t matshme, por vetm brenda vendit
pr barazi dhe pabarazi, pabarazin m t madhe dhe m t vogl, t
krahasueshme, meg!ithat, ata e b!n ps"choph"sicall" si n! funksion i
variablave fizike, mbi t cilat ata varen n baz t lig!eve ekzisto!n
pr kt varsis, edhe n! -rmasat sub!ekt, i cili, edhe pse rrall
eksperimentalisht realizueshme, por n parim sht kudo'
-r t ilustruar dallimin duhet t bhen t paktn si shembull,
shrbe!n si vi!onJ
-as n! vre!t!e interesante e hareng duket t !et d" n letr n n!
distanc t caktuar horizontale t largt nga n!ri&t!etri montuar pik, kur
n! numr i pikave mes t"re rritet, si n oft se !u le hapsira mes t"re
bosh, si t g!ith mund t men!her t bindur kur ai n! bosh dhe me
pikat interspersed distanc horizontale me t n!!tn distanc rreth i
shoro!n n!ri&t!etrin' %e kusht t kna t n!!tn g!ersi busull,
ata !an fizikisht t n!!ta, meg!ithat ata !an t pabarabart mendrisht'
Bani !u mund -rsht"p!a psikike madhsia me dimensionet fizike duke
vn n n! marrdhnie funksionale !u t zg!eruar distancn bosh si
t g!at ose me n!olla t mbushura ulur ka g!at deri sa t d" s" goditi
n! her, dhe kshtu do t fito! n! marrdhnie funksionale mes
barazis mendore, t cilat mund t g!"kohet mendrisht dhe pabarazia
fizike mund t matet nga !asht' * varsi t kohzg!at!es m t
madhe apo m t vogl absolute t lin!ave, numri m i madh ose m i
vogl i pikve do t g!e!n g!uhn e prbashkt n kt dre!tim,
kushtet e ndr"shme$ dhe kshtu mund t edhe n! g!"kats hetim
psikofizik a!o, n far amendamente, kushtet, fizike, di !asht matshme,
vlerson n! barazi t varur n kto vlera mendore vazhdimisht merr ose
rimkmbet +si n t vrtet mbi sh"rtimin e 4ig!it 3eberit ndodh,, at
nuk sht e vrtet vetm n! nivel psikolog!ik, por m tepr n!
marrdhnie funksionale n mes t d" sht, nga t cilat n! mas e till
sht n parim i n1!err'
' .utori g!ithashtu i bn komentet e mposhtme t prg!ithshme pr t
kundrshtuar %aFlehre time psikofizikJ
"-asi, & thot ai +p C0, & . sht i kufizuar, mundsia e mat!es s
intensiteteve sipas metods s prshkruar nga EE)/*E= trsisht n
fenomene t tilla, t cilat !an prodhuar nga stimulimi i !ashtm i
organeve shisore pr t g!itha fenomenet mendore, e cila n n proceset
fizike brenda' e organizmit kan bazn e t"re, pra n! mas e intensitetit
ende na mungon' " & -or k!o sht zhdukur, kemi parandaluar n! i
n1!err nga eksperimente n fushn e parimit !ashtme psikofizike t
mat!es variablave psikolog!ike sipas varsis s t"re funksionale t
madhsive fizike, e cila sht psikolog!ikisht g!!a m e rndsishme, n
kt mn"r !o mundsia e psikofizike t brendshme, t cilat autori
mohuar' duket pr t ofruar'
"-or edhe m shum & shton autori 0htuar +C1 f', &' 0ensations vet
varen !o vetm nga forca e stimulit t !ashtm, ata g!ithashtu t varet nga
kushtet mendore, t tilla si nga shkalla e vmend!es nga t '' pranda! do
t !en t nevo!shme pr t eliminuar kt ndikim, pr shkakun tim, duke
krkuar rastin e vmend!es m t lart dhe m t plot' -asta! vi!on,
prve nse ndr"she 6nconvenientes, shko!n t paktn n! kufizim t ri
dhe t rndsishm' "
-or k!o nuk sht e vrtet se fuia e n! fenomeni ndi!or duket,
vazhdo!n t varen nga shkalla e vmend!es, nse fenomeni nuk sht
vetm i shpton n t g!itha vmend!e' (!o sht duke u n E4E%' /'
2@I ff' %!aft tha, dhe t g!ith mund t shihni men!her se n! letr t
bardh apo gri nuk drit, n! ton nuk duket louder, si !u, n! fokus
vmend!e pak a shum intensive n t' -or pse ai zhduket kre!t !asht
ndrg!eg!es, n oft se !u nuk e kan pr llimL E pra, shp!egimi im !u
keni pr seksionin 2I t elementeve, dhe s shpe!ti un t kthehen n at
nn 6?' 0i pr t g!etur n! shp!egim pr armikun, ata mund t shohin
veten e t"re'
De)#oeuf!
7elboeuf merr n tre ti!, +shih Eig' 4art, prcaktuar shkurtimisht si Et',
Bheor' dhe Hbu traktatet dallueshme
2,
n! pozicion i veant dhe t
luhatshme kundr doktrins sime' -as deklarats s msiprme +s' 4art,
duhet g!etur n! nga kundrshtart m t zshm kundr t n!!tn g! n
t' %eg!ithat, prp!ek!et e ti! !an +n Et', 3etm n! konfirmim shum
t mirpritur t lig!it ;eber, n n! prafrim, e cila shkon shum m te! se
pas eksperimenteve t .ubert&s, se si pr t kr"er eksperimentet e ti! t
diskutohet nga seksioni 1A sht binds' >!ithashtu n!eh 7elboeuf n
traktatin e ti! t par +II Et' -' 26, karakterin e prafrt t lig!it ;eber,
dhe vetm beson, p!esrisht pr ars"e teorike, p!esrisht pr t, n
eksperimentet e ti! si kudo ende mbetur devi!im eksperimentale ult
mbuluar e lig!it t 3eberit, a!o duhet t modifiko! dika, meg!ithat, ai
bie n traktatet e ti! m von kto modifikime
@,
'


2,
-rve kt"re letrave, t cilat na b!n me ktu vetm, 7elboeuf,
n! e1perimentaler shkl"er dhe hulumtuesit filozofike n
:elg!ik, g!ithashtu studion n tra!timin e problemeve log!ike&
matematikore, ka botuar si dhe n iluzione optike' 0hkrimi i ti! i
fundit i publikuar mban titullinJ "4ogiue algorithmiue Essai sur
un 0"steme de signes appliue S la logiue avec une ou h"r!e sont
les traitKes p"et!e t afrmit S l#Emploi >E*E=.4E0 notations
shkencat 7ans les ''" :ru1elles, %uuart, 18AA
@,
*se 7elboeuf n traktatin e ti! t par +Et', do t mund t
akuzohet pr t n!!tn g! nga rezultati i testeve formula ime pr
lig!in e 3eberit, devi!imi m i ult, e cila nuk ofron modifikimin e
miratuar pre! ti! at!e lig!it, k!o sht th!esht pr shkak se ai in!oruar
ka, s!ell mua pr t prfasuar kt devi!im, pr vlern e vogl
t ec, t ciln ai 00 si n! shtes n faturn stimul, vlera e
shklimin e s"ve t zeza ndodh si shtes e till n llogarin
7elbeouf me siguri nuk do t thoshte me c t ti!, por llogarit!a
sht indiferent'


7he t n!!tn g! g!ithashtu edhe si paso! e, e themeluar pre! ti!
le!eve %aFgesetze formula e t cilit n form kre!tsisht prputhet me
formuln time logaritmike mat!es'%eg!ithat, prezantuar nga un n kt
prag zvendsohet me n! vler t ndr"shme kuptohet ata, meg!ithat,
edhe pr aplikimin e n! shum t ndr"shme +shih Eig' % posht,' E ti!,
mad!e edhe n traktatet e ti! m von mbahet, kundrshtimet teorike
kr"esisht kan t b!n prgatit!en time dhe interpretimin e vlerave
negative dhe nd!esi kshtu n vlern e pragut solidariteti, un !am nn
6? dhe ?' 0epse tani 7elboeuf marr vetm vre!t!e hareng n lig!in
3eberit dhe formuln e sa! t varur logaritmike mat!es si t mir si un,
sht 7elboeuf edhe nga kundrshtari n aleatin et"d n =evue n oft
se pr mua, si ai, pa kundrshtimet e ti! pr kt ars"e, t he dor, por
kundrshtimet hareng krahasim marrdhnie t fundit, edhe pse n
prg!ithsi nga pikat e t!era t mendimit, si sht br nga mua'
-r vet pikpam!e pozitive pr t treguar 7elboeufs t shkurtr, n t
ciln ai n eset e ti! t fundit +Bheor', 7he =ev, !o vetm e im!a, por
sht e ndaluar pre! ti! m par +n Et', -rgatitur kundr, krkuar kshtu
pas ti! e cila, si proces oscillator" paraitur, aktivitet, n t ciln nervat
shisore !an t kuptueshme, dhe nga madhsia e ti! me preferuar, me
stimuluese e veprimit t !ashtm, stimu!t, madhsia e ti! me p pr t
vendosur caktuar #n bilanc$ *uk ka nd!esi, sa koh bilanci nuk sht
arritur, nd!en! pozitive +si nga t n1ehtit, t lehta,, pr a koh sa
negative dominuese stimul +t ftoht, t errt, n rastin e kundrt' * do
rast, efekti i asa! nd!esi zvoglohet duke luftuar pr stimu! t
vazhdueshme t rua!tura deri n ekuilibr sht arritur, pas s cils nd!esi
sht e heshtur pr a koh sa stimul nuk ndr"shon'
-as ksa! 7elboeufs sht formula aktuale baz
ku shkalla e nd!esi, p #zri i stimulit, p se i aktivitetit t brendshm
sht +teorikisht' f' I6 M0,'
' %eg!ithat, k!o nuk sht n! moment statik, ka sipas 7elboeuf
nd!esi varet, por n oft se un e kupto! ndr"she autorin sipas me!e k!o
marra s bashku fragmente nga traktatet e ti! m moderne t dre!t, sht
k!oJ
>rimcat kan nervat at"re n! pozit t nat"rshme dre!t +Hbulesa p'
I26, dhe !an n n! kurs !u mund t supozo!m shtetet vibrational n
kt vend +theor' -' I@&I6, =ev f' I2@,' >!ithashtu, stimul t !ashtm
sht n prg!ithsi +t paktn n mn"r eksplicite nga =ev p' I26,
shikuarat perceptuar si shtetet vibrational' *n ndikimin e me p#fui
caktuar +forca,
6,
e stimulit t !ashtm ndr"shon g!end!en e brendshme t
vibrimit dhe ndr"shon pozitn e grimcave' *dr"shimi i g!end!es s
brendshme vibrational shkon pas n!, nga autori' +Bheor' -' IA,
formuluar lig!et
A,
vazhdoi a g!at, t ti!, me p etiketuar forc p sht
"shteti shprehur vibrational bhen t barabart, dhe ndr"shon pozitn e
grimcave , n kundrshtim me n! rezistence ata hasin kur ln pozitn e
t"re nat"rore, deri n rrit!e rezistenca nda! devi!imit ka ardhur n
ekuilibr me ndr"shimin e forcs' * teori lidhet autorin' %e ndr"shimin
e g!end!es s brendshme vibrational, n =evue +p' I26, pr t ndr"shuar
situatn' * do rast, g!end!a e nervave nn ndikimin e n! stimul me t
cilin a!o e ka vendosur veten n ekuilibr, n! shtet i tensionit sht e
krahasueshme' *d!esi por sht proporcionale me pun +po lind, # , me
kt ndr"shim t g!end!es s brendshme vibrational dhe pozitn e
grimcave merr vend +theor' -' 2A, =ev -'I26,, dhe k!o pun # sht
+teorikisht' p' 2A,, e krahasueshme me at n t ciln ndr"shimi i
presionit t p dhe vllimi v e a, mb"llur n n! cilindr me n! piston t
lua!tshme, n mas t gazit bhet n temperatur konstante, n oft se
presionip n presion t p #dhe v n v #sht konvertuar nga k!o
ku c sht n! konstante'
8,



6,
-r a sa un kam pr t t autorit' ndini, karakterizohet nga ai
ktu solli n fui t lua! vetm nga efektet ai ia dedikon asa!,
dhe krahasimet' 9 ai e kupton forcn !etike t vibracioneve
posht, un nuk e them$ por ndoshta nuk sht duke menduar pr
asg! .ndres'
A,
4e t p #sht konstante, dhe p si n! forc m t dobt fillimisht
P p X kan en, ather koha t , n t ciln p X t p u ng!it,
e ku k konstante'
8,
domethnJ "4e p presion, v sht volum +shprehur me lartsin
e gazit kur ai eshte i mb"llur n n! cilindr,, kshtu <pas
%ariottischem .ctRJ $ ' !et i P const # pun, pasta! !et "
nga e cila trheJ
dhe nga v me lidh!e me funksionin e ti! p zvendsohetJ



-a veprimin e n! stimul p #sht +nga theor' p' M1, t nieve t g!alla
n n! g!end!e e nat"rshme e ekuilibrit +Euilibre naturel,, t
krahasueshme me at n t cilin n!, shtrir n n! varg violin sht kur
a!o sht ln n vetvete' (!o g!end!e e vargut, por dallohet art nga
g!end!a e tensionit dhe t bilancit +Euilibre de tensioni,, n t ciln
string sht, n oft se a!o sht mba!tur larg nga n! forc e !ashtme
nga pozita e sa! nat"rore, dhe me letzterm shtet sht g!end!e e nd!eshm
enit krahasueshme nse pnga veprimi i p sht vendosur #k!o n
bilancin' Bani ekziston n! maksimale dhe minimale t p , t cilat nuk
mund t te!kalohet nga n! dhe n ann t!etr pa trup vuan, si prishet
vargut, kur ata !an shum t theksuar nga i largimit nga pozita e t"re
nat"rore' 0hteti ekuilibrit nat"ror sht n mes ndrm!et d"
kufi!ve' *d!esi sensual sht +nga theor' M2&M1 2M ff, shoruar ose nga
n! nd!en! e lodh!es, lodh!e, dhimb!e, apo n! nd!en! t mirenies,
knasi, n varsi t !u duken pak m shum n! d" kufi!ve, apo m e
nat"rshme 9as!et shtetrore' (!o nd!en! sht e przier +'' 0ipas theor p
MI, g!ithmon me nd!esi dhe sht zakonisht maskuar m!aft nga ai, por
nse nd!en!a ish&sht shum i fort, a!o maska nd!esi e dors s ti!$ a!o
zhduket, ather n mn"r pr t thn dhe e bn hapsirn
dhimb!e' Hhvilluar pr kt kuptim t autorit' 0ipas pikpam!eve teorike
formulave +f' MIff',, 9 un nuk e, meg!ithat, duan pr t diskutuar
ktu'
Ysht i ndrtuar nga 5esentlichst 7elboeufs pam!e themelore dhe
formula baz pr vet fakti se nd!esi t stimu!ve t vazhdueshme sht i
zvogluar, dhe k!o mund t shko! edhe deri n zhduk!en e nd!esi
C,
,
shp!egon, ose m mir a!o nat"risht mbulon kt fakt t shkl"er, por
sht takuar sigurisht t!etr mn"r vshtirsi'

C,
-as nesh nga k" fakt varet, nn ndikimin e n! stimuli t
vazhdueshm t burimit t releasable sipas aktiviteteve psikofizik
g!ithn! e m shum t lodhur, n mn"r ata mund, &' sepse n
prg!ithsi, duke prfshir edhe n 4ichteinpflndung, a!o sht
edhe m e nuk sht rasti & mund t !et sht"r deri n pragun dhe
mad!e edhe nn t n!!tn g!'
Hbatueshmria e mendimit 7elboeufs dhe formula mbi psikofizike t
brendshme duket n fillim n parim pr!ashtuar, pr shkak t g!ith
nd!esi e ndr"shimeve brenda s n! p nga n! i !ashtm p duhet t varet
#$ g!ithashtu nuk i sht prg!ig!ur n! krkese t till 7elboeuf$ por mund
t ofrohen ktu nuk !an vshtirsi t mdha, si !u t vrtet t cilt, pa
ekzistencn e stimu!ve ob!ektive dalin, nd!en!at sub!ektive t varet
nga acarim t !ashtm t sistemit nervor brenda trupit ton, domethn,
pr t folur e sistemeve t t!era organike tregti, dhe pre! ti! z' :' mund t
b!' * t kundrt mund formula 7elboeufs humbas pragun, ndrsa !u
shih komentet nn 6?' & .!o g!ithashtu publikon nd!en!at temperaturs
me t lehta dhe t shndosha nd!en!at nn n! kndvshtrim t till t
prbashkt vi!on, n mes t rreth vendimeve, ndr"shimi nuk v!en n
vete' %idis nd!esi t ftoht dhe t ngroh!es, nuk sht n! shtet zero e
nd!esi temperaturs, !o vetm si midis nd!esi e zez dhe e bardh n!
g!end!e zero nd!esi e drits, as midis nd!esi e hesht!es dhe zhurms, n!
g!end!e zero t sensorineural' ;n do t thot, raportet e varsis e nd!esi
t temperaturs s temperaturs t shprehur n t vrtet !an shum t
ndr"shme nga t lehta dhe t shndosh t dukshme stimu!ve, t vendos
kushte n varsi t drits dhe nd!esi t shndosh at"re t n!!tn
formul'
%eg!ithat, kundrshtimi kr"esor duket t !et nd!ek!a' >re" g!ithmon
na !ep n! perceptim pozitiv t drits, ne mund t kalo!n nga shikimin e
zg!atur e bardh apo t zi pr t, dhe n t vrtet, pavarsisht nga fakti
se s pari, n oft se s"ri sht i lodhur si norm t d"t, t n!!tn
nd!esi pozitive t lehta' -as paso! e mendimit dhe formula 7elboeufs
por na !ep gri par nse n! nd!esi t karakterit t kundrt t rastit t d"t,
n oft se n! t par, t d"t, nse n! nd!en! pozitive negative' 0epse
n mn"r t ket nd!esi e bardh, k!o ka p e s"rit kan t p #e as!es
s :ardh, n mn"r m t g!at t bardh sht konsideruar$ n mn"r
g!at fundit p duhet t ng!it "pas sh"rtimit t gri, ka sht g!end!a e
n! perceptimi negativ t gri' * kalimin nga e zez n gri g!itha n
dre!tim t kundrt' E pra !u me siguri do t t vrtet t nd!ehen n t
tranzicionit nga e bardh n gri, gri n! humb!e e shklim kundr t
bardhve, dhe n dre!tim t kundrt t tranzicionit, ka n! rrit!e pre!
shklim kundr zi$ por k!o sht vetm n! sht!e e nd!en! n!
ndr"shim' -erceptimi i shklimin e gri vet mbetet e n!!t si I *umri i
n!!ti mbetet n! mund nga 1 ose M t kalo! n, edhe pse a!o sht g!etur
n 1 rast kundr -lus, kundr M n t kue' Bani 7elboeuf mund ti
prg!ig!eni se ai e bri, por t vendosur vetm nd!en!at
kontrast$ %eg!ithat, dua t them, se ishte n! nd!esi n forcn e t"re, dhe
pr t dalluar raportin e plus dhe minus forcn e t"re pr nd!en!at e
t!era' 0epse ku sht raporti midis pozitive dhe negative t ndodh n
oft se !u nuk nd!en!at n vetvete n! forc$ a!o sht ather asg! nuk
ka pr t' * fakt, meg!ithat 7elboeuf m duket se a!o sht th!esht n!
sht!e e nd!esi ndr"shim me at sht pr nd!esi absolute pr t
ngatrruar ose przier!e' ;n kam pr ;nterschiedsmaFformel , pr
kt formul t th!esht t mat!es' 7elboeuf ka pr t d" th!esht n!
formul'
7uke nd!ekur t mparshme sht i lidhurJ 9 nuk ka asn! drit ende
m t varfra !an ndr m t zezat e zez, pr t ciln mund t shko!n
nga at!e, kshtu mund nd!esi t pastr t zez, ku a!o ekziston, pasi
7elboeuf aspak vetm n! karakter negativ nga marrdhniet e sa! me
nd!esi t n! 7rita m e madhe ka vepruar m shpe!t, kan$ por me
kt v!en edhe shum t dobt, por ende pozitive, vlera e nd!esi t lehta,
e zez n fund t shkalls untern ka nd!esi e drits me tranzicioneve t
vazhdueshme nprm!et hi!e gri n t bardh, !o t dre!tat e ti!'
*! problem t g!e! sht se un mund t b! m asn! ide t vrtet
se si ndon!her mund t !et n! nd!esi e ndrueshme e zez pr
7elboeuf, dhe nd!esi e zez sht ende n! nd!esi e veant t
asg!s' 0et, a!o sht pr mua katran&errt nat$ pr m tepr, un mb"ll
s"t e mi$ n! stimul drit nga bota e !ashtme nuk sht at!e$ %eg!ithat,
un mund t b! nd!esi e zez ende kushtzohet me t
brendshme p aparatin tim vizual nga p #n m!edisin e ti! dhe t
ndr"shonte n tranzicioneve nga p t ekuilibrave me p#erdhi nd!esi e
zi' -or k!o nuk mund t zg!as prg!ithmon, por derisa t h"r$ pse un
me makin, por g!ithmon ka vazhduar pr t par t zez, pse sht
nd!esi e n!!t nga !o m pak pr shkak se pas eingetretenem bilancit dhe
t ndaluar nd!esi sht pr t reduktuar n tranzicionit' 7elboeuf kurs !ep
shembu! se n! zhurm vazhdimisht avancimin e vazhdueshm uniforme
n fund ndalesa pr t#u nd!er$ por duhet deklarata e ti! t !et n
mn"rn e duhur, n mn"r ata do t prshtaten vetm d" t lehta
dhe t shndosh'
-o pse sht a!o ne mund t nd!ehen shklimin e sa! pr n! dit t
trL 7elboeuf shp!egon at, un e kupto! at t theor' p' MC e dre!ta pr
t br kt' (a rreth nesh ob!ektivisht t ndritshme dhe t errt$ ne
themi g!"sma vzhgimi t th!esht t bardh dhe t zez' . do s" m!aft t
palvizshm n t n!!tn lidh!e me t, dhe nuk ndr"sho!n marrdhniet
shklimin e !ashtme vet, kshtu nd!esi e bardh si t zez do t pusho!
gradualisht nga p do pik e s"rit me p ul #zri rnies nga drita n
bilanc ' -or s"ri po ndr"shon nga e bardh n t zez dhe anas!elltas mbi
dhe mbi, ose mad!e edhe t zez dhe t bardh ndr"shim nga !asht n
lidh!en e t"re me t n!!tat p!es t retins, dhe kshtu nuk sht n!
ekuilibr i prhershm dhe ndr"shimet e karakterit pozitiv dhe negativ t
nd!esi e drits deri n!!tin vend' -or k!o duhet t !et e mundur, kshtu
ne do t kemi n t tranzicionit midis shteteve pozitive dhe negative n
mn"r t prsritur asg! ose pothua!se asg! t b! me kt dhe t
shohim ato p!es t retins$meg!ithat, ne ende shohim n! dit t tr me
do pik e dika retin' +)f '' E pra k" 0eksioni ?66',
0 fundi kam g!etur kontrastin e 7elboeuf vetm n! nd!esi me nd!esi
mparshm si konsiderohet nga ndikimi n vlern e nd!esi$ meg!ithat,
kontrast e bn z' :' fin!sore mes :ardh dhe Hi pretendon se sipas
mendimit tim do t merren paras"sh shum saktsisht'
(to !an vshtirsit e cila m pa mshir n kushte teorike
7elboeufs pr t ciln un th!esht mund t them se nuk g!e! asg!
det"ruese fakti pengo!n formuln e sa! matse dhe mn"rat shfr"tzimi
mend!e!e'
9 7elboeuf ka eksperimentet e sa! n mn"r t vlersueshme,
vullneti pr t prku!tuar seksion e 1A, t diskutuar me lidh!e me
ndrimin e sa! t mparshm n et"d, nuk do t kt ars"e t shmanget,
dora !on duke u referuar, n vi!im mund t prmendet n rreth t
shkurtr '
>!ithashtu n et"d supozon 7elboeuf do kuptim organ, prve n!
komenti charms, tashm sht i ngazll"er nga brenda, por e l kt
eksitim brendshme, madhsia e sa! me c n!ohur pr t lua!tur n! rol
shum t ndr"shme, si n prputh!e me ndrimin e sa! aktuale
t p luan' * vetvete, k" emocion i brendshm dhn c pas ti! nuk ka
nd!esi, por !ep vetm "t dua vivant et nd!eshme" pr shfa!en e till,
sipas t cilit ai g!ithashtu c !o, si ndodh n nd!esi vizuale me!e, me
shklimin e 0"t e Hi, nga t cilat ai dshiron t di! n lidh!e me t
g!itha abstraktet e identifikuara' * vend t ksa!, se p e mendimit
modern me stimu!ve t shprehur sht shum e ndr"shueshme dhe mund
t rritet n mn"r t ekuivalencs, 7elboeuf on n vend c si n!
g!ithmon e vogl mbetur konstante n formulat e sa!, me koncesion
ndrueshmria n %undohuni t mos plotsisht ndron testin'
* mn"r t prputhen me parandalimin e re!a dhe vlera negative
nd!en!e nda! vzhgimeve t !et e mundur, sht tani e tut!e 7elboeuf
+et"d p M2, M@,J
ku K sht n! konstante'
Hareng!
(undrshtimet /E=6*> !an ka t g!ithanshm un nga
prmbledh!e shum t prg!ithshme t kti! t fundit +shih m lart, pr
n! demonstrim m t veant t t n!!tit refren ktu vetm n seksionet
n vi!im & dhe pothua!se mbi dhe n seciln pre! t"re !u do t g!eni emrin
e ti! & duke shkuar n deta!e' * prg!ithsi, ai ka t g!ith msimin
nd!esi psikofizik & t kaluarn, sidomos n lidh!e me fushn e nd!esi
vizuale, por me perspektiva e zg!erimit t krkuar & prpiet t b! nga e
para, dhe sht kshtu edhe positiverseits erdhi n konflikt me
pikpam!et e mia' * msgs e ti! t pest dhe t g!asht' ai kri!on n! teori
kimike t nd!esive t lehta$ dhe n oft se i till ndon!her prfasuar
m!aft mir nga diskutimet nn ?666 me at mua, 8szillationsansicht
tolero!, a!o nuk sht duke nd!ekur rrugn e versionit t
autorit' (r"esisht, meg!ithat, kontradikt e pikpam!eve t ti! kundr
miniern n mn"r argumenton, si ai +n s' 2 msgs', =aporti i nd!en!at e
koncepton zez dhe t bardh, me kusht nd!esi e zez ati! po a pozitive
sa i :ardh sht, dhe shkall t ndr"shme t nd!esi shklim !an
representable nga prbr!a e shkall t ndr"shme t nd!esi t zez dhe t
bardh'
7eri m tani hareng fare konceptin e intensitetit ende mban mbi
perceptimin e drits dhe nd!en!at e t!era t !en t zbatueshme, i v ata
+pas p' I1 t folgends ti! kr"esisht t konsiderohet traktat,, th!esht
proporcional n prputh!e me %ach dhe kshtu shum t t!er, aktivitetin
psiko&fizik themelor n vend t ksa!, si sht br n varsi
logaritmike e mua'
* n! t dre!tuar direkt kundr pikpam!eve dhe formulat
kundrshtimeve tim hareng shko! n shumicn e neneve t mposhtme
+3' 36 366 3666 '', *!$ n pikpam!et e ti! mbi nd!en!at e zez dhe e
bardh nn ?63, n analizat e ti! t peshs nn ?3666' .spektet m t
zakonshme t teoris kimike hareng mund t g!enden n f!alt e ti! n
aktivizimin e mposhtme, 0pezialeres n shto!cn e ?63, ndrsa un !ap
f!aln nn ?666 dhe ?63 mua, materialisht t ndr"shme, pam!e' Eormulat
vetanake psikofizik ka pr t mos n!ohurit e mia !an prgatitur, n
oft se !u nuk doni pr t llogaritur formula e sa! ideale pr prbr!en e
nd!esi t gri nga ato t zez dhe t bardh si ato hareng'
"7" cilsit e nd!esi, t cilat ne i referohen si t bardh apo t lehta dhe
t zez ose t errta, korrespondo!n +sipas @ /E=6*>&s t mrkurn
ora -' C,, d" cilsi t ndr"shme t ng!ar!eve kimike n substancs
vizuale, dhe raportet e ndr"shme t artsis apo intensitetit me t cilat
kto d" nd!en!a n tranzicioneve individuale n mes t bardh t pastr
dhe t pastr t zez t dal !asht, ose proporcionet n t ciln ata
shfaen t przier, korrespondon me t n!!tat raportet e intensiteteve
t kt"re d" proceseve psikofizik' " ' ' '
"*e kemi nevo! pr t marr n! substanc n 0ehapparate nervor, i
cili pson n! ndr"shim nn ndikimin e drits incidentit, dhe kt
ndr"shim, a!o mund t mund t karakterizohet fizikisht, si a!o donte,
ndron n mn"rn se si fiziolog!i nervor duhet marr si n! proces
kimik' ka efekti i drits ndalur kshtu shfuizon ndr"shimet +ose m pak
"" lodhur "", 0ubstanca hert a von t kthehen n g!end!en e t"re
orig!inale' (" kthim prsri mund t !et asg! t!etr se sa n! ndr"shim
kimik n kuptimin e kundrt' ata mirpresin nn t kupto!n ndikimin e
dre!tprdre!t t lehta ndodhin modifikimi kimik i substancs nervoz si
n! konsum t p!esshme, ne duhet t cakto! kthimin n g!end!en ish si
n! rikthim, do t !et ish si n! proces atomike, a!o duhet t !et
mendimi i fundit si n! proces sintetike, procesi i fundit , zvendsohet
me t cilin !eton humb!a sht!e organike vua!tur nga eksitim apo
aktiviteti prsri, zakon !u referuar edhe si asimilimit, dhe un dua t
mba!tur kt shpreh!e' * zemrim apo aktivitet do t g!all ose t
marr paras"sh nervoz organike supozohet se tani formon produkte t
caktuara kimike' Hhvillimi i kt"re produkteve do t prshkrua!n si
analoge me procesin e largim' "'''
"*d!esi e /ellen bardh apo tani i korrespondon katabolizm, nd!esi e
asimilimit t zez ose t errta t substancs vizuale '''' Tfar n! nd!esi
vizuale v!en vetdi!en ton, sht shpreh!e psikolog!ike apo lidhshmri t
vetdi!shm pr metabolizmin e substancs vizuale'"
=reth ekzekutimin e mte!shm t kt"re lndve sht pr t @&t dhe
t 6&t %itt shptimin /E=6*>&s vet dhe pr t referuar shto!cn e
0ekti' ?63'
,anger!
4anger bashkohet disa her kundrshtimet e /elmholcit, .ubert dhe
hareng, ekzekuton marrdhnie t tilla pas disa te! dhe shton
kundrshtimet e ti!, sidomos n kndvshtrimin tim t vlerave negative
pragut perceptimi dhe, prve ksa!$ Edhe pse at ai ende mund t
apliko! n! formul logaritmike mat!es, por kt form n mn"r t
konsiderueshme t ndr"shme, si sht br nga mua'
* varsi t lidh!es s n p!est e mvonshme +3' 36' ?, n
kundrshtimet e tilla 4anger&s, ku ai takohet pak a shum me
kundrshtart e t!er, un t prmbledh tani pr tani vetm ata n s", t
cilat !an karakteristike pr t'
1, 0i n! kundrshtim shum themelor ai ngre kundr at"re rr!edhin
nga formula ime e mat!es, nd!en!a negative vlerat pr nivele stimuluese
nn pragun e mposhtmeJ
"3lerat negative nd!en!e duhet t !en ato additivel" kombinuar me
po a e madhe pozitive, shkruani vlern 0 n t g!itha rrethanat$', (!o
vetm i prg!ig!et kushteve t kontrast mes pozitive dhe negative & do t
mendo! se k!o sht n! stimul i caktuar nd!en!a thirr -ali, dhe n!
t!etr stimul, m pak se pragu, nd!esi & ua!tur me radh, e do t ket
efektin e n!kohshme e t d" stimu!ve evoko!n nd!esi 0 nse
marrdhnia duhet t prbhet (ur do g! dhe t g!ith e kundrshtuan
kt pikpam!e v!en n vete, sepse at prkufizim' prfason antitezn e
vlerave pozitive dhe negative' "
Bani sht e vrtet n oft se t d" stimu!t 6 P nb dhe P ku n
%ht arbitrar, b pragun, le t vepro!n pr veten e t"re, ata !apin
+n formuln time t mat!es , nd!en!at W dhe & $ n oft
se un por ata s bashku si nb W ln akt, n vend t ndihen t 0, por
nd!esi sht m i madh se do t d"
nd!esi k log n dhe k log pr veten e t"re' -or k!o nuk sht n! krkes
e uditshme ata duhet t !apin zero n formimin e nd!en!s negative
nda! vlerave pozitive si n! funksion t pr t g!etur !ustifikuar' Do n
oft se prkufizimi i sakt i kundrt e pozitive dhe negative +n vler
absolute t barabarta, madhsive sht t d"!a s bashku !apin zero,
a!o nd!ek por n varsi funksionale t ti! t vlerave t t!era, funksioni i
shums s kt"re vlerave sht e barabart me zero kishte' -r shembullJ
B trigonometrike funksionet cos' 0 X dhe cos' 180 X !an n
kundrtave matematikore si W1 dhe & 1, duke shkuar s bashku 0' Bani !u
shtoni kndet 0 X deri 1800, dhe pr t marr kosinusin e rezultat, kshtu
!u nuk keni 0 si uan 4anger, por &
s pari -ra, dikush mund t mos krko!
kshtu !an n opozit matematikore se
stimul nb me stimu! t marra s bashku !apin nd!esi e zero'
0 d"ti sht"pur g!at +p' @8, , nga formula !on themelore +shih m
lart,
shprehu lig!it ;eber #s vetm me karaktere t t!era dhe n pozicion t!etr
t n!!t si nga
& P k
ku & vetm e dukshme dallimi stimul , dhe k , pr t vazhdueshme
t vlers konstante paraet formuln ton, dhe e g!en lig!in e
paprshtatshme, si pr shkak t vlers n baz t eksperimenteve, n
veanti nga .ubert, me rrit!e pr n! vler t caktuar t n! vler
minimale +t rritur diferencn relative n nd!eshmri ka n! vler
maksimale, sht marr, s d"ti, "pr shkak se lig!i sht n kundrshtim
me faktin e pragut, si ndr"shimi vetm i dukshm stimul duhet t kalo!
n prag, nse sht m e vogl e diferencs vetm dukshme
stimul & stimu! vizuale' "
.!o tani arrin Erstres, kshtu sigurisht nuk mbulon lig!in e ;eber
#s, e themeluar si themelore pr psikofizike t brendshme, dukuri e ksa!
vlere minimale$ por para se t bni kt dukuri vet themelore t lig!it t
3eberit pretendon se n do rast pr t sh"rtuar s pari nse a!o nuk
sht n mesin e devi!imeve eksperimentale, t cilat nuk mund t
plotso!n lig!in themelor' (undr mbro!ti tim n nenin 6 konsideron se
a!o i takon sht e diskutueshme, nat"risht' Bani, n oft se vet 4anger
th!esht kishte pr llim pr t kri!uar n! formul e vrtet
eksperimentale, at mbetet n d"shim, por mund t ket en shum
m tepr se n reg!istrimin e kti! fakti takon n formuln e sa! pr t pr
t !ustifikuar eksperimentale, por po a shum m t se sht g!etur n
4anger, t b! me mos prfshir!en e kti! fakti empirike n, lig!in si
themeluar kre!tsisht 3eberit kundr t n!!tat pretendime'
0i pr t d"t, pasta! faktin e pragut e kundrshtonte lig!in 3eberit
vetm pas n! opinion t pragut sht materialisht e ndr"shme nga e
!ona, dhe sht e lidhur me kundrshtimet 4anger kundr vlerave tona
negative nd!en!a, pr t ciln disa f!al n aktivizimin e mposhtme'
(rkesa 4anger&s pr P 0 vlera e t & barabart do pragu, n
mn"r me faktin se ai nuk e bn, si e bn n! vler zero e nd!esi pre!
nesh, n disa vlera t fundme t , por vlerat zero e supozon, se n
kuptim m lart hedhin ti! statuiert nuk ka vlera negative nd!esi, por sipas
mendimit tim me n! prag vlera negative nd!esi t solidaritetit !an' Tfar
uhet pragun 4anger dhe se si t merremi me t b tregon, edhe pse
vendosi pas ti! t ndrg!eg!shm pr nd!en!at e pavetdi!shme, por
pandrg!eg!shme nd!en!at !an at, por edhe nd!en!at shum t vogla, dhe
dallimi ai bn mes nd!en!at e ti! t vetdi!shme dhe t pavetdi!shme
+p' @2 , nuk sht br m!aft e art pr mua$ n! mund t le1oni edhe
pr 4anger' (omentet e t!era pr t par n nenin 10'
M, * f' I1 ilustron 4anger merret paras"sh, nga e cila ai prfundon,
duhet nd!en!at vetm t dukshme dallimi i prkasin me t vrtet t
n!!tat nd!esi ndr"shim, ather do t duhet t prano!n se "pasiguria me
t ciln e mban mend n! madhsi kaluar nd!esi, madhsia n n! pr
vlersimin mund t devi!o!n shihet nga ku!tesa e nd!en!s s vrtet,
nga madhsia e nd!esi kre!tsisht e pavarur ishte "a!o me t vrtet pr
t pranuar teorin e dashuris hipotetike t mundshme, por asg! nuk
sht m pak se e mundshme' & E pra ;n do t thot, por, nga
nd!en!at ndr"shim nd!esi t tilla t th!eshta psikofizik t ndodh si n!
funksion i dallimeve stimuluese dhe stimu! se diskutimi i ndikimit
prkats t ku!tess nuk bhet si nga 4anger, mba!tur n fusha t pastr
nd!esi, por nga mundsia e stimu!ve duhet t !et, dhe t krkoni pr t
prmbushur e sa! konsiderat e shkurtr m posht'
7uke ln lig!in pr at dallimet stimuluese vlersohen n nivele t
ndr"shme t shkalls stimul nga nd!esi t barabart n oft se ata kan
n! marrdhnie t barabart me charms e sa!, si dhe gabim do t thot,
at me t n!!tat rrethana +duke shmangur ose eliminuar gabim konstant,
t !et duhet t dnohet me vlersimin e dre!tprdre!t t d" stimu!ve n
nivele t ndr"shme t shkalls stimul, n! proporcion t barabart me
charms e sa! kan +nd!ekur nga metoda e ndrm!etsve gabimit bazuar,,
dhe k!o sht k!o kshtu do edhe gabimet llogarit!es ai kr"en pr
shkak t ku!tess t pam!aftueshm, n oft se vetm !an, pavarsisht
nga madhsia e ndr"shuar e stimu!ve, kushtet e mbetura, e cila varet nga
ndrueshmria e ku!tess, mbahet i n!!ti$ -ra, vmend!a g!ithmon, ose
n shum g!"e pr do nivel stimul mesatarisht, mba!tur n t n!!tin
nivel, dhe intervali midis efekteve stimuluese do t g!ithmon respektiv
mesatare, mba!tur t n!!tn g!' *n kt, por n thelb, dhe un
g!ithmon t rua!tur, por g!end!a mund t ndodh nga gabimi vlersimit
nga ku!tesa meta pa fa!in e .ktit t msiprm, sepse ata vet n prputh!e
me lig!in e msiprm'
2, -r kt llim, disa g!ra t vogla' %und 0a koh +p 2, thon, "se
kam referuar devi!imet e numrave t lig!it ;eber n tim <pesheR
eksperimente n serin e gabimeve t vzhgimit," ;n nuk mund t
kupto!, sepse im nuk ndodhin, n fakt, a!o diskutimi i kt"re testeve
n E4E%' mund t ln asn! d"shim' & 4anger Do m pak i gabuar kur
thot +p M@,J "EE)/*E= vlefshmria e lig!it t ti! psikofizik i sht
shiptuar pr nd!en!at t g!er n t n!!tn mn"r si pr t g!ith
stimu!ve t t!er," pr shkak t E4E%'66' MM6 +shih Eig' Eolgends edhe
0eksioni 366', 3etm tregon t kundrtn' & 0 fundi, un nuk e di se
far mungesa ime e peshs teston 4anger referuar faktit se duhet t
kishte penguar at hareng +82 f','
Tfar formula n f!al, e cila t zvendsuara t mit 4anger, kshtu
ai vazhdon nga kto d" kushte,
-ara se dallimi stimul vetm i dukshm i afrm ka n! minimum n
disa vlera t fundme stimuluese, dhe
I pr P 0 vlera e t u barabart me vlerat e pragut b +n kuptimin
4anger&s, do, dhe vendos si n! shpreh!e e th!esht e t d" kushteve +@8
p',
& P k Z W b
ku k sht n! konstante$ +' 60 p, si supozim t th!esht t mundshme pr
varsin e mendore pr ndr"shimin fizik, porJ "se ndr"shimi i dallimeve
t perceptimit t madhsis s t"re sipas madhsis s stimu!ve
prb!n intervalin vetm dukshm stimul sht n proporcion"' -r
shkak t kt"re kushteve, ai v!en prmes n! analize t rr!edhshm n
formuln e mposhtme t mat!es +6I f',J
cila formula themelor vi!im lidhuraJ
(!o do t thot b pragun vazhdueshm n kuptim, 4anger&
s k , k konstantet t!era'
0igurisht, kto formula paraesin supozimet teorike t autorit' 0
bashku me faktin eksperimental at minimum, nse ato nuk !an t
bazuara n t, pa ndon! dshmi se kto kushte !an t rua!tur, dhe se k"
fakt vetm sa pr psikofizike t brendshme, pr t cilat n! formul
thelbsore pr t aplikuar ka, si sht psikofizike t
!ashtme'*umerikisht n krahasim me vzhgimet, ata nuk !an nga
autori ''
>!ithsesi, a!o ndoshta do t g!e! asknd nga fillimi, formula t
komplikuara kshtu kan n! rndsi themelore pr marrdhniet n
mes t vlerave mendore dhe fizike'
-rve formuln mat!es msiprme zhvilluar 4anger +p' 6@, me an
demgemGFer prcaktuar konstante e integrimit sht n! t!etr n rast se
!u th!esht nd!esi t ndrg!eg!shm do t trhe n shisat e ti!, ku stimul
te!kalon 4anger&s pragut b, duke marr paras"sh at !u keni
-r [0 kt formul negative, me an t ksa! t padobishme 4anger,
vlerat e '


-! (undrshti"i + )ig$i 4e#er sht i *asakt n5irret nga eks*eri"entet
.2rentano' hareng' ,anger3!
%e lig!et e re!a dhe lig!et Neberi sistemi im psiko&fizik do t bien kurr, me kusht
lig!et e t!era kr"esore t sa! n baz t ti!' Bani do e1perimentalerseits vshtir se
mund t argumento!n kundr ish dika t lig!it, m shum kundrshtimi sht ngritur
kundr t d"tit, dhe kshtu n! p"et!e themelore pr ndrueshmri t sistemit n
trsi sht nse kundrshtimet nda! kti! lig!i kan t dre!t'
-as thnies m t hershm t lig!it t 3eberit n!!t bazuar n faktin se, pr shkak t
dallimit stimuluese, dallimet =eizzu5Ochsen lidhura nd!esi, Empfindungszu5Ochse
mbeten t barabart kur dallimet stimuluese, =eizzu5Ochse, proporcioni i n!!t me
stimu!t mes se far sht dallimi, pse rrit!a sht duke u zhvilluar, mba!tur, t
shkurtr kur diferenca relative stimul mbetet e n!!t, ose edhe kur stimu!t mba! t
n!!tn marrdhnie me n!ri&t!etrin, pa en e nevo!shme t madhsis absolute t
dallimeve stimul dhe stimu!ve'
-or, e kthen n! +:rentano, hareng, 4anger,, nga lig!e t tilla t thn, por, n
prg!ithsi n lidh!e me dallimet e vogla n nd!esi, Empfindungszu5Ochse, asg!
faktet nga t cilat lig!i i till do t rr!edhin' .ta vetm thon se dallimi nd!esi
g!ithmon mbetet banes dukshm si diferenca relative stimul mbetet i n!!t$ por se
dallimet vetm t dukshme n nd!esi n nivele t ndr"shme stimuluese !an
g!ithmon t barabart me n!ri&t!etrin, sht n! supozim shum arbitrare, dhe ende
formula themelore bazohet si n! shpreh!e e lig!it t 3eberit, dhe si paso! e formuls
s mat!es n kt supozim'
-asta! m duhet t prg!ig!em n vi!imJ
*se !u n testet me dallimet vetm e dukshme !o n mn"r specifike duke i
kushtuar vmend!e, ata t paraiten si t ng!ashme t !et e mundur pr nd!esi,
kshtu sht sigurisht e nat"rshme se nuk do t !et rasti$ por a!o ka duke! mua e
art se !u bni t sigurt' *drkoh, un kam kt shum e m shum n mn"r t
art se n elementet ku un mendo! se nga metodat e mat!es vetm shkurtimisht n
leksionet e mia mbi kto metoda me f!alin e mposhtmeJ
"-rvo!a na mson ne t komuniko!n n prp!ek!et t flasin me veten pr t
nd!ehen t n! t vogl, por ende t caktuar perceptuar, diferenca, k!o, nse !o
absolutisht, por t riprodhuar n afrsi t sakt n eksperimente t ndr"shme, dhe me
d"fishim t testeve mund t marr n! rezultat mesatar t besueshm' "
Bani un nuk mund t#!u siguro! se t g!itha metodat vzhguese n eksperimentet
kshtu, mua m duket, se sht pr t vazhduar me metodn e t mos !et kurr
iluzore'/erring siguruar nat"risht me B n afat mes us korrespondencn ai dhe
eksperimentet kishin lvizur nga studentt e ti! nuk t vazhdo! kshtu, dhe !o t !et
n! vlersim i barazis perceptuar dallime t vogla n nivele t ndr"shme stimuluese
t mundshme$ edhe pse un mendo! se dhe mendo! se pr mua se ata b!n sht e
mundur deri n kufi!t e caktuara, dhe t g!ith duhet t prano!n se pabarazia e
dallimeve nd!esi edhe n nivele t ndr"shme stimuluese t kufi!ve t caktuar nuk
mund t kalo! pa u n!ohur si n! ndr"shim' -or t g!ith t n!!tn g!, k!o sht!e
pak$ sepse, edhe pse n! devi!imi nga diferenca zero perceptual duke prdorur nivele
t ndr"shme stimuluese me t vrtet duhet t mbani n krkim sipas mendimit tim,
kur t aplikoni metodn si t ng!ashme t !et e mundur, a!o mund t !et me t
vrtet e leht pr t treguar se n! pabarazi e ksa! mosprputh!e sht t
inferentiall" nga eksperimentet .kti nuk mund t ndrh"! n mn"r t
konsiderueshme, pr a koh sa a!o mbetet vet vetm shum e vogl
n! ,
, si n
dre!tim t metods s dallimeve vetm perceptueshme' 0epse ather diferenca mund
edhe t !et d" her m i madh, si hert e t!era, dhe a!o do t b! pr konkluzionet
!u doni t trhe at n versionin tim t testeve pr vlefshmrin e lig!it, asg! m
shum do t thot edhe m pak se n eksperimente n fusha t t!era sht n! gabim t
d"fisht t rastit t vzhgimit$ por pa gabim vzhgimit t merrni askund larg'


1,
0ipas shum t vogl kam f!aln a t vogla shmang ndr"shimin nga zero
nd!esi shoruar dallimet rrit!en e diferencs stimul n! prind!e t vogl t
stimulit dallimet veten, e cila korrespondon me sakt nd!esi zero e ndr"shim
ka'

7he k!o sht n fakt pika kardinal i metods' * fakt, ne kemi vn, pr shembull,
do t zhduket n! her me teste pesh, n! diferenc pre! @ gram, n! t!etr koh, me
pesha t forta e 10 gram, ndrsa e mundur mba!tur rrethanore pikrisht nd!en!a
dg!ues sht i duhur edhe pr metodn e vetm dallime t konsiderueshme kan
diferenca fizike rritet pak t !en ende n g!end!e pr t g!etur at dukshm, as pr t
ndruar n territorin e padukshm, por t bien n t!etrin t !et metod tra!tohen e t
dre!ts dhe t rasteve t gabuara' *se k!o sht pr shkak se nuk vlersim her
suksesshm barazia pr 0'1 gram, n n! koh t!etr nga 0'I ose 0'M gram, kshtu
do t !et, por vetm vetm t kr"er n! gabim t rendit t gabimit t vzhgimit, nse
dikush thotJ ;n nd!eva ndr"shimin dukshm barabart me n! n @'1, her t t!era
n 10'M gram, sepse !u nuk e mbulo!n n eksperimente pr llimet e deklaruara t
raportit madhsin e 0,1&0,M, por @,1&10,M gram, dhe ne mund t supozo!m, pr m
tepr, se gabim vlersimi i dallimit vetm dukshme !an vet nn ndikimin e lig!it
;eber' *! siguri mund t prmbush pragun e ndr"shimeve n t g!itha
eksperimentet e sakt, kshtu do t ishte m mir$ por tani !u as!e me metodn e
dallimeve t dukshme vetm kt rast'
* t g!itha, k!o metod nuk sht m i sakt, por t rehatshme, dhe sht metoda
t t!era n marrdhnie t par pas, pa, pra, t g!itha rezultatet e arritura me ta !an
hedhur posht, t cilat un kam folur tashm n elementet' .!o sht e bazuar n
4ig!in 3eberit !o vetm metoda e dallimeve vetm perceptueshme, mund n vend t
mbshtetet para s g!ithash n fushn e nd!esi t lehta me vlerson madhsin
"ll' %adhesive te "!or shnohet me numra t plot, por !an a larg, vetm pr
dallimet vetm t dukshme nga n!ra&nis!es se astronomt t kthehet edhe dh!etat
madhsive n mes' * n! parim analog sht kthimet metod plla!' * prg!ithsi
m t madhe, meg!ithat, lig!i sht i bazuar me rezultatet e metods s gabimit
mesatar dhe t dre!ts dhe t rasteve t gabuara, t cilat, krahasimet !an deri m tani
en e mundur me ato t metods s dallimeve vetm perceptueshme kan treguar n
mn"r unanime, dhe nn eliminimin e gabimeve t vazhdueshme masat e duhura
!an shum m t lir nga gabimet sub!ektive t llogarit!es, si metod e dallimeve
vetm t dukshme' (undrshtim pr derivimin e lig!it ;eber nga rezultatet e metods
s dallimeve vetm perceptueshme, ata duhet t ruhen n t g!itha, kshtu do t
!et ende e pafr"tshme, pr a koh sa ata nuk !an n g!end!e t shtrihet n metodat e
t!era'
Bani le!on %eg!ithat, kundr t g!itha metodat, t rritur me prfshir!en e metods
s dallimeve vetm perceptueshme, n! kundrshtim nga n! kndvshtrim, +88 p',
:rentano ka n mend!e
I,
n oft se ai pranon meg!ithat, se vetm e dukshme
Hu5Ochse nd!esi barabart dukshme !an, pra, !o ende, se ata !an t barabart,
argumenton e hareng n korrespondencn me mua me pesha t veanta, dhe n +pr
fuin e ku!tess, dhe 4anger +f' IMff', v!en pr t folur'
%a! kundrshtimi sht ktu pr t shp!eguar teste pesh'
*!eriu he n! pesh$ a!o s!ell n! kuptim t caktuar, !u ngre m shum pesh pas
n! koh$ a!o i !ep n! nd!esi t fort' (to nd!esi !an dhn$ 7allimi i kt"re
nd!esive sht dhn, sht n! shum specifike dhe fikse, pavarsisht se si a!o duket
mua, nse un g!"ko! at me plimin e !o n t g!itha ku!tim t sigurt duke krahasuar
peshn e d"t hiet me par' 3arsisht nga mesatar!a e pikat, n varsi t vmend!es
un kam aplikuar, n varsi t lidh!es, peshat, n varsi t disponimi sub!ektive,
edhe pas t ndr"shme rrethanore ;n !am ndr"shimi i ndr"shm, mund t zero g!eni
art ose i paart, ndrsa -or n! n n! madhsi t caktuar dhe t mbetet i n!!t,
dhe n do rast dallimi i vrtet i nd!esive sht +diferenca nd!esi pr mua, duhet
vetm t ket n! madhsi t caktuar pr t#u n!ohur si ekzistuese +si perceptohet
dallim apo ndr"shim n perceptimin pr mua, n t g!itha, ndrsa ende shum dallime
t vogla ekzisto!n tashm'

I,
0e k!o sht kshtu, un mund t shoh n mn"r t art nga
korrespondenc me t, si nga veprat e ti! vet'
Bani n! mrekulli, kundrshtimi t paktn un mund disi shprehur m pak n
mn"r t art vetm t interpreto!n ktJ si mund t thoni se dallimet reale mes d"
nd!esive, dallimet tua!a perceptimi, !an t barabart me n!ri&t!etrin, n oft se
dallimet e dukshme, dallimet tua!a perceptuara t barabart me n!ri&t!etrin, ndrsa
por k!o mund t ket n! madhsi shum t ndr"shme n t n!!tn dallimet
realeL -or, e tr ndrtesa !ua! formul psikofizik i bazuar n kt supozim !o vetm
paprovuar, por iltr t rreme'
(undr mposhtmeJ 6 marr, dhe un mendo! se sht n! krkes shum e art se
madhsia, e cila duket se ka teste pr mua dallimin e d" t varurJ s pari, madhsia e
dallimit nd!esi e vrtet, s d"ti, duke rrethanore, si m sipr ka pr llim' (tu un
lidh kushtit t d"t, prsri m e nat"rshme, e cila mund t b! , n oft se
stimul ndr"shueshme madhsive rrethanat vogla n eksperimentet mba!tur t n!!tn
g!, ndrueshmria e diferencs s dukshme nd!esi mund t varet vetm n n!
ndrueshmri t vrtet, shkurtimisht, se vrtet mbetet ndr"shim t vazhdueshm
nd!esi kur e dukshme apo e perceptuar mbetet konstante dhe nse rrethanat e rastit t
mbetet konstante dhe nuk e b!n, n fakt, e mundshme apo e cila kushti ndon!her
t!etr un duhet t vn n t g!itha' 7et"ra e do seri t mir t eksperimenteve n
kt fush, meg!ithat, kufizimet mund t ken ndikim n ndr"shimin e perceptuar
ndr"shim, prmes seri e tr e eksperimenteve' kushtet e modifikuara stimuluese si
konstante t !et e mundur pr t marr me, apo pabarazit nuk mund t shmanget,
pr t kompensuar nga opozita n eksperimente euinumerous, dhe n kt mn"r
pr t eliminuar gabimet e vazhdueshme$ dhe n! mund t mendo! pr elementet e
teori' 6' f' :ind!a e CC kam n dor, kurs"er asn! ku!des n kt dre!tim n
testimin pesh$ meg!ithat, t paktn !u le!o!n t shihni, nat"risht, si merren n kt
dre!tim me vzhguesit e t!er masat e dukshme' *se !o t g!ith vzhguesit kan
vn re t g!itha veprimet e nevo!shme n kt dre!tim, dhe sidomos e dre!tim t
n!anshm t g!"eve gabim varur konstante !o kudo shmanget sa duhet, e as
prp!ek!et e t cilave !an t punsuar n mn"r t prshtatshme pr eliminimin, un
mendo! se k" vend vetm pr t devi!imet empirike nga lig!i, si pr t cilat, por n
tr plot, konfirmimit t prafrt t 4ig!it pr prdorimet testi Na" mund t
kontribuo!'
%rekulli nse !o ktu kundr kundrshtimet e re!a mbeten' 0igurisht !u mund t
shihni madhsin modifikuar i peshs kr"esore nuk e bn veten si n! fakt pala
pretendon se v!etr endrzim vlersimin e dallimit nd!esi, por n oft se a!o vetm
t zbatohet pr t hetuar varsin e diferencs perceptimit t kushteve t modifikuara
stimul'/ering merr se nd!esi peshe reale rritet proporcionale me pesh, kshtu
shtim 1 t peshave 1, nd!esi peshe 1 deri 1$ =rit!a 1 deri I pesha nd!esi rritet I me 1
-ushimi prsri' * eksperimentet me t vogl >e5ichtszu5Ochsen duke prdorur
n! modifikim t peshs kr"esore t kti! lig!i nuk sht konfirmuar nga eksperimente
vet /E=6*>&s +shih ?3666',$ dhe duke menduar, tani, k!o do t varet nga madhsia
e peshs&v!etra penges g!"kimit, mbi madhsin e diferencs nd!esi, e nat"risht do t
p"esin se pse k!o nuk sht n prputh!e me Hu5Ochsen madh pre! 1 me 1 nga 1 ne I
rastit ishte, kshtu si mund t prbhet lig!in /E=6*>&s n mn"r , me pak
f!al, k!o e fundit do t bhet n! kontradikt e brendshme' *drkoh marr n!
hedhin&n, p!esa mua hareng n punn e ti!, e br p!esrisht me letr, por fraza t
g!itha ndr"shimet me peshn kr"esore n eksperimente pesh, t intensitetit t drits
n eksperimente t lehta, n thelb$ *dr"shimet prve rrethanave me t vrtet e
llogarisin si t tilla, !an con!ured, t cilat nuk mund t bhen n! konstante parakusht
fituar rrethanave t rastit, pavarsisht nga t g!itha a!o ku!des lidhur me kt, dhe
shp!ego!n devi!imin e rezultateve eksperimentale t lig!it t proporcionalitetit ashtu
si as!e t art nda! 4ig!i ;eber !ustifikuar'
* kt dre!tim hareng vn re n radh t par +f I8, * lidh!e me eksperimente
t lehta n nd!ek!e t disa, !o ndikuar konsideratat ktu e paraJ se pari n1ns me
rrit!en ndriimin e g!rave t dukshme resize si !u t fito! n n! rnie, kshtu t
respektiv drit m pak ose m shum h"r!e n le!e, por s d"ti edhe aparati nervor e
s"rit, adaptiere ndriimi ndr"shuar, dmth nd!eshmrin e n!!t me rrit!en e ndriim
ishte n rnie, si provoi koh faktet oshtim me ku!des sh"rtuar koht e fundit nga
.ubert dhe prfundimisht nnshtruar pre! ti! edhe n! shp!egim fiziolog!ik ishte$ dhe
mb"llet +IC p', me vre!t!en e mposhtmeJ "' EE)/*E=, si ai diskutoi vlefshmrin
e lig!it t ti! pr nd!en!at e drits, e br pr t prshtat!en as n1nsit e as retin
krkonte konsiderat"
(!o e fundit tani un n asn! mn"r nuk mund t prano! m tepr m duket se as
.ubert ende hareng pr at kam n p!esn e 1I&t elementeve t mi +Bh' 6' f' M00,
nga prshtat!es +nse !o nn kt emr, pas kam marr vet dhe eksperimente t t!era
kan marr vmend!e e nevo!shme, nga e cila diskutim tregon se n eksperimentet n
nd!eshmri kontrast, pasi ato i prkasin ars"etimit t lig!it ;eber, ashtu&ua!tur'
adaptim si shetsuese sht prdorur vetm si n! efekt t dobt t lehta z paras"sh
se shklim brendshme e raportit t Hi konsiderueshm pr fitore
M ,
, e cila ndodh n
t ashtu&ua!tur' devi!im m t ult nga lig!i 3eberit dhe sht e n!!t me bor1h' E
n!!ta g! sht e vrtet i ndr"shimeve n madhsin e n1nsve$ dhe pika e
prbashkt e par sht fakti se t d" komponentt diferenca e t cilave sht vn re
nga t prforcuar apo dobsuar ndikimin e prshtat!es apo ndr"shimit n1ns
+respektivisht brenda ose !asht, !an t prekur n t n!!tin raport'

M,
.uberts eksperimente pr adaptim !an t punsuar n t vrtet n ndikimin
shum t ult t lehta'
.!o sht m!aft ndr"she me eksperimente mbi nd!eshmrin absolute$ ktu
prshtat!a luan n! rol t rndsishm, por m duket se !u t d" nuk do t dallo! n
mn"r t art pohimin e kundrshtimit'
*se mn"ra prshtat!a nuk sht drit shum e ult intensiteteve ndikim t madh
n eksperimentet n nd!eshmrin diferenciale, e cila .ubert dhe hareng !u t
zg!idhur, kshtu po .ubert ka n, vendimtar mba!tur pre! ti!, do t prpien t
ndiko!n ato si t !et e mundur n konsiderat dhe eliminon at sht p ' 68 t
shkrimit t ti! sht n! tregues, dhe ai mad!e nuk mund t fus vlerat n tabelat e sa! t
b!n t pamundurn rndsin ai i !ep at"re, nse ai nuk e bn, si t tilla, t cilat
!an t ars"eshme t lir nga ndrh"r!et nga prshtat!a, do' (u sht, pra, por,
nat"risht, duke .ubert nuk theksuar, por pas nga eksperimentet e ti!, prafrimi i madh
i rezultateve t lig!it ;eber, un prmend n p!esn e 16&t, n oft se vetm
prp!ek!et e ti! pr t mos edhe t intensiteteve t vogla midis s"ve prdorim t
zakonshm zbuloi posht, %itberOcksichtigung i t"re me siguri e bn lig!in t duket
m!aft t meta'
* lidh!e me testet pesh mposhtme vre!t!e nga n! hareng letr mund t m
g!esh mua n g!"kat verbatim'
1 "(ur t kthehemi at"re pr llim t dallimit t rritur d" pesha t ndr"shme t
n!!t, kshtu ne !apin musku!t ton n d" lartsi t n!!tin impuls t vullnetit,
sepse nenuk e dim n fillim se far peshe do t krkonte prp!ek!e m muskulor'
pesha t lehta sht tani m shpe!t se m t rnda n a!r, dhe ne e dallo!m shum
mir lviz!en e shpe!t t krahun e siprm t ngadalshme' sepse do lviz!e t krahut
na !ep n! seri e tr e t ashtuua!turave nd!en!at lviz!es tani paso!n m t
shpe!t n peshat m t lehta, si n sch5erern ', ne kemi pr do lviz!e musku!ve n!
nd!en! e kontrollit' -er musku!t e kontrollit g!"mt"r ndrm!etsohet nga nd!en!at e
lviz!es, e cila, si disa nga p!est m t thella t ndodhin n nerva ndi!or e lkurs,
veanrisht n zonat e prbashkta' "
I "*e ndihemi prp!ek!et, t cilat ne t nevo!shme pr t mba!tur peshn n t
g!itha, sepse s pari ne duhet t marrin n konsiderat at para se ne mund t he
at', *e g!ithashtu nd!ehen prp!ek!et muskulare e cila sht e nevo!shme pr t heur
veten, m n fund se cili ne kemi nevo! pr t shpenzuar pr t rua!tur ekuilibrin e
tr trupit duke ulur ose t paktn trupin e siprme g!at ashensor' "
M "dalin n he!en e peshs nd!en!at e presionit dhe treni t lkurs, me t cilin
ngarkesa sht mba!tur dhe n t ciln angazhohet t n!!ta me t' (to nd!esi !an
m t fort dhe m t prhapur&t m t madhe peshn' *dr"shimi me duke ngritur
shum e rndsishme dhe n mn"rn se si ndr"sho!n me pesha t rnda n! t t!era
se m e leht' "
"(!o sht vetm n! skic t prafrt t nd!esive t ndr"shme vi!n n
konsiderat ktu' Bani E g!itha varet nga madhsia e peshave, llo!in e prmirsimit, t
pozicionit t trupit et!, nse ne prdorim vmend!en ton ndrsa he!a n! ose m
shum e n! grup t!etr i nd!esive ana' >!ithsesi, i tr kompleksi i nd!esive sht
g!ithmon shum element dhe -rhap!a, a m i madh pesha hiet' "
"-roceed disi men!her, duke mba!tur g!ith kt larmi t madhe t nd!esive
men!her sipas kushteve t intensitetit dhe s bashku ndr"shimet m t ndr"shme n
kompleksin e nd!esi n prbr!en, seri kohore, shprndar!es hapsinore, et! prshkruar
men!her si ndr"shime intensitet'"
"0epse, si e prmenda, g!ithmon shtoni bashkohen nd!en!at e re!a, kur pesha
bhet m e rnd, dhe nd!en!a e prg!ithshme g!ithn! e m e komplikuar dhe
g!ithmon merr lkurs dhe musku!ve t re!a rrethe, m duket mua para shum t
ng!ar n mn"r pr t thn artsia e perceptimit dhe pam!e t sigurt e t n!!tit,
vua!t!e g!ithn! e m shum, dhe se dallimet g!ithn! e m shum e kompleksit nd!esi
dhe dallimet prkatsisht mdha pesh !an t nevo!shme pr t marr t n!!tn
shkall noticeabilit" e diversitetit dhe t n!!tin numr relativ t vendimeve t sakta'
(shtu, shp!egon se \\ m t forta "," nd!en!at pesh edhe m shum \\
6nlensitGtsunterschiede ]] p"esni nse noticeabilit" i diferencs do t mbetet e n!!t'
"
(undr vi!im'
*ga n! p!es e, do i rritur n e mparshme, rrethanat shoruese t mi, t listuara
n elementet, teste pesh nuk !an marr n do rast' ;n nuk e kan heur pesh m
t madhe m ngadal se sa t lehta, por kohn dhe sasin e ekzaltim prcaktuar nga
koha e prllogaritur dhe n!si t vllimit t barabart mba!tur, !o peshat mba!tur
vetm pr n! koh para se t hiet, por secili pr t nga counter koh t caktuar t
hiet direkt nga toka' +Du mund t shihni ktu n artiku!t e mi', Tfar hareng
tregohet ndr"she, n prg!ithsi ka t b! me n! prbr!e t nd!esive rrisin me
peshat n t n!!tn koh, sepse, n t n!!tn koh rrit!en ndr"shimet fizike, n t
cilat ato varen' -ra, nse lig!i ;eber ka n! prg!ithsin t caktuar, nuk sht fa!i i
kti! komplikacion mund t lindin pre! t"re, ai th!esht do t mbulo! t g!ith
ndrlikim' (tu ka kushte shetsuese ansore pr (onstatierung e lig!it !an t
prg!ithshme, por k!o vetm shton t n!!tin specializim penguar pr do vend' -or,
un prano! se me t g!ith "at nuk sht a e pa dallim pr t koordinuar
mendimin tim, si ka ndodhur e hareng mbetet e mundshme me t vrtet t
zg!eruar pesha kr"esore -rve rrethanat ndr"sho!n, pa se !u mund t ku!desesh t
parandaluar kt ndr"shim , dhe im vetm mbrapa se sa gabim n tra!timin e
metodave mund t !et e nivelit tepr t prshtatshm, t n!!tat lig!e si nga
konfirmimit t prafrt pr t shp!eguar shmangiet eksperimentale nga eksperimente'
Bani sigurisht hareng beson nga eksperimente t dre!tprdre!ta me pesha pr t
provuar ;ntriftigkeit t lig!it ;eber$ pr kt, por un !am n p!esn e 18&a n
veanti'
-%! (undrshti"et *r shkak t devi$i"eve eks*eri"enta)e nga )ig$i -e#erit
.0u#ert' De)#oeuf' hareng' ,anger3!
*se lig!et e seksionit t d"t !an marr si mn"r rigoroze si themelore, vetm
pr varsin e nd!esi t aktiviteteve psikofizik t prfunduar, k!o mund t konfirmohet
nga eksperimente n funksion t nd!esi t stimu!ve t !ashtm vetm n masn ato
prano!n mund,
-ara se stimul i !ashtm shkakton n! ati! aktivitet psikofizik proporcional$
0 d"ti se nuk sht tashm brenda n! ngacmim t caktuar psikofizik t nat"rs s
releasable nga stimuli sht i pavarur nga veprimi !ashtme stimul n dispozicion
do t vrtet k" akt'
* fakt, meg!ithat, t g!e!n gabimet e dukshme t corroborabilit" eksperimentale
t lig!it ;eber n vend t d" shkaeve'
*se efekti stimul sht a e fort se nd!en!a organ sht shkatrruar, ose vuan n
as!en nda! sa!, proporcionaliteti midis stimulit dhe ngacmim psikofizik nuk mund t
presim$ po, sepse burimi i fuis psikofizik i takon n shfa!en e n! nd!esi
kontestuar po a i kufizuar te n!eriu sht, si burim t forcs s g!all, i takon n
shfa!en e lviz!es musku!ve, kshtu !u nuk mund t g!eni t uditshme edhe
ende, para se t kuptim organ vuan, shkaktuar nga nivelet n rrit!e t aktivitetit stimul
psikofizik mbetet prapa proporcionalitetit me stimu!t'
1 ,
*ga ana t!etr sht
vrtetuar nga shum fakte se shkaku i d"t i devi!imit nuk sht zhdukur' * do
kuptim Honat hallucinations mund t ndodh n varsi t ngacmim t brendshm$ k!o
sht t paktn shum e mundshme k" sht forcimi i n! t dobt kudo tashm n
klasn ekzistuese +nn pragun, sht th!esht ngacmim i brendshm' :lack 0hiko t
s"rit n prfundim ose n natn e plot errsir +kre!t t ndr"shme nga !o duke par
gishtin,, dshmon pr s"rin edhe n! eksitim normalisht ekzistuese e brendshme, a!o
sht m shum diskutime n E4E%' 6' f' 0hih 16@ ff '' >!ithashtu takon ktu,
pasura me peshat krah tashm, pavarsisht nga pesha, n! pesh t vrtet ka'


1,
* E4E%' ;n th!esht vuri n pikn e par +vua!t!et e institucionit,, por i
d"ti, i cili duhet t fito!n konsiderat edhe m t rndsishm, n traktat
kundr .ubert +1860, pohoi'
.rs"e!a e par e devi!imit duhet t !et a e fort e dukshme n eksperimente me
stimu! t !ashtm, n! m i lart ng!itet n ekspozimin stimul, un shkurtimisht
referohen devi!imit si e siprme nga lig!i, e d"ta, m e thell e zbret me at un si
n! Breguar ult devi!imit %eg!ithat, mad!e edhe n nivele t moderuara stimul
shprehin ngacmim i brendshm i dobt nda! !ashtme mund t konsiderohet pothua!se
t paprfillshme'

7uke u mbshtetur n t devi!imit t ult rrit vetm t dukshme, n kuptimin e
nenit t msiprm barabart dukshm, diferenca relative stimul n mn"r t m
shum t merrni efektin stimulues t kufirit t poshtm, ku vetm eksitim e
brendshme mbetet, i afrohet, duke u mbshtetur n p!esn e siprme, m e lart deri
me efektin stimulues$ a!o mbart n mesatare tua! kufizon n! minimum pre! vetm
dukshme diferenca stimul t afrm, me an t ksa!, pas deklarats +kshtu, e dhn,
n! maksimum pre! diferenca relative n nd!eshmri ndodh rreth t cilit i prafrimit t
lig!it ;eber sht si e sakt t !et e mundur$ dhe k!o sht baz e prbashkt n
kuptimin e, vre!tur ndr"she n organizm, tendenc komoditet g!en kt
prafrimin m t madh n s!ell!en lig!ore me diferencn m t madhe relative n
nd!eshmrin brenda kufi!ve t prdorimit t zakonshm kuptim' *se lig!i ;eber pr
psikofizike t !ashtme t ekzisto! pa ars"et e devi!imit, kshtu nuk do t ket
minimum t vetm t dukshme diferenca relative stimul, por t n!!tn g! mbetet
konstante g!at g!ith shkall stimul$ e ka por minimumin eksperimentale si paso! e
nevo!shme e t dre!timit, t cilat kan devi!imin m t ult dhe e siprme pr t par'
-rve caktuar ktu e bri, m duket mua, m!aft art pranishm, shkaet e
devi!imeve mund t !et ndoshta t t!ert !an t sigurta vetm pak' Brhe!en
mund t ket ndoshta vetm pr t kaprc"er n! inerci t caktuar t molekulave
nervore para se a!o shkakton n! dridh!e t n!!t, dhe kshtu pragu bn vet nd!er
edhe n zonat fizike mes disa shkaeve dhe efekteve t lua! n! rol ktu' .!o sht
menduar edhe t !et nn 3666 +fae AA, t n! rrethan e cila, oft n nn ose
devi!imin e siprme ose t d"!a, mund t ket pr t ndar'
% n fund vet nuk mund t konsiderueshme, vetm i ars"eshm n shpreh!en
kushtet eksperimentale, devi!ime t varet nga t cilat nuk !an paraitur pr t
krahasuar stimu!ve n t n!!tn dhom ose kohn, ose se krahasimi sht br
g!ithmon pr m t vogla apo anas!elltas n dre!tim t n!anshme nga m t mdha,
n cilat rrethana bazuar ua!tur kshtu' gabim konstante, e cila duhet t kompensohet
ose me dokumente t b!n t pamundurn t opozits, dre!timet e g!"kimit n g!"et
e prsritura ose t eliminohen me fatur, nse trazirat konsiderueshme e lig!shmris
pr t dal pre! sa!'
E g!ith k!o sht diskutuar tashm n elementet' Bani a!o mund t m vetm e
uditshme kur disa t dors, si sidomos pak ose aspak dallim nga .ubert, 7elboeuf
dhe 4anger, mes krkesave si kushtet e psikofizike t !ashtme dhe t brendshme,
kundrshtimet !an ngritur si themelore, e cila karakterizohet me konsiderat t
devi!imeve t nevo!shme ose pothua!se t bhet ose g!enden duke marr paras"sh
potencialin e n! zg!idh!e t mundshme, formula pa shum shp!egim t vendoset, sa
larg ata !an pr t aplikuar pr psikofizike t !ashtme apo t brendshme' /erring por
vetm e shohin cifl, a!o duhet t ndon!her t !et e till, pa e par n s", tra n
s"rin e ti!$ kur ai thot +p M8,J "-or, mund t merrni iden se devi!imet nga lig!i
3eberit, t cilat n shumicn e fushave !an me t vrtet shum i madh, vetm nga
tiparet e veanta t shisave individuale !an pr!ashtime lidhen n! lig! meg!ithat
prg!ithsisht i zbatueshm ' -or sa koh as shkaku i kt"re pr!ashtimeve nuk
!an deklaruar n mn"r t art, ose domosdoshmrin e lig!it sht themeluar n
mn"r t art mbi baza teorike, pr sa koh n vend pr!ashtimet !an shum m t
shumta se konfirmimit t sundimit t d"shuarJ pr sa koh mund t vendosen vetm
Neberian konsiderohet si n! hipotez shum t pasigurt' "
Tdo g! hareng akuzuar n kt dre!tim hipoteza e lig!it ;eber zbatohet, edhe
hipotezn e ti! t proporcionalitetit t th!esht t nd!esi me stimu!t apo aktivitetit
psikofizik n shkall shum m t lart$ po un mendo! se ndon!her mund t
impono! ndon! hipotez t th!esht, e cila nuk sht prekur n n! shkall m t
lart t sa!' -or t +mos eksperimentet e .ubert&s pr!ashtuar, me pr!ashtimet
hareng ka n mend!e nuk sht shum e kee sht, do t krko! pr t par
seksionin 16'
3et hareng bn lut!et e shumta, t cilat mund t diskrimino!n n! sukses i pastr i
eksperimenteve +shih 0eksionin 3 '',$ por ai nuk e ka provuar dhe k!o mund t !et e
vshtir pr t t provo! se prafrimi me lig!in e diskutueshm pr ta vrar 3eberit
n vend e shkaktuar nga t tilla, pasi ata mund t !en t shetsuar' -or ne
dg!o!m at edhe m te! kur thot se +p M8,J
"*e nuk duhet t harro!m se vetm cituar t punsuar n fusha t ndr"shme
shisore <pr sh"rtimin e lig!it t 3eberitR tenton mesin e t"re nuk !an m!aft t
krahasueshme' *d!en!at krahasim ishin shpe!ti hapsinore ng!itur me n!ri&t!etrin, s
shpe!ti ata ishin hapsir dhe prkohsisht m shum ose m g!ersisht ' d"shuar
6nsensitGtsverschiedenheiten nd!esi t kthehet n ekzaminim m t ngushta n t
n!!tn koh si dallimet cilsore'
I,
R thell e deprton n kt sht!e, m t
diskutueshme duket n! rrihet nga i n!!ti kut pr t par t biznesit t t!era, dhe n
oft se dikush dshiron t prano! se nga shumllo!shmri ng!"ra e fakteve pranoi,
ndoshta n! her n! lig! i prg!ithshm mund t !et i prhumbur, dhe ata do t
dnimi ;eber pr tani nuk duhet t konsiderohet si n! t vrtet t ars"eshme' "


I ,
(!o i referohet n tok t prbashkt, n 12 seksione t diskutohet, si
hareng percepton dallimet shklimin n fushat e nd!esi t lehta'

-or vet fakti sht nn nga n!ri&t!etri si i ndr"shm, !o te!dukshm reciprokisht
t krahasueshme, rrethanat, n fusha t tilla t ndr"shme si n! n p!esn e 16, t lig!it
;eber g!ithmon prafrt par prsri, m duket mua, n oft se do g!, pr t folur,
se a!o sht thelbi i prbashkt themelor i s vrtets n mesin dhe n mes t t g!itha
variacioneve t t"re$ dhe un nuk e prano! pr t kuptuar se si k!o mund t !et pr
shkak t bni n lidh!e me at pretendon pr lig!in si n! ars"e'
*se kundrshtimet nda! lig!it ;eber mund t fito! rndsi pr shkak t devi!imeve
n t g!itha, kshtu do t duhet t !et provuar se pretenduar nga un shkakton
devi!imin m t ult dhe t siprme nuk !an t le!uara, ose ato atribuohet at"re nga
mua, veprim nuk mund t ket, dhe prafrimin konsiderueshm pr lig!in e
3eberit, e cila sht prcaktuar pr n! interval t konsiderueshme t intensiteteve n
shumicn e zonave, n! interpretim shum t ng!ar le!on, si sht prafrimi me n!,
nga raportet e psikofizike t !ashtme vetm shetsuar lig! themelor t
brendshme' *ga t g!itha "asg! nuk ka ndodhur deri m tani'
*doshta mund t vini re se, pasi ne nuk kemi m!ete t dre!tprdre!ta t vzhgimit
dhe vetm ag!ent m shum ose m pak t pasigurt e mb"ll!es t n!ohin marrdhniet
n mes t veprimtaris psikolog!ike dhe psikofizik dhe udh t mir, por vzhgimi do
t thot pr t g!etur lidh!en mes stimu!ve t !ashtm dhe nd!esi, vetm me to interesi
praktik varet, dhe k!o ishte e mir pr t#u ku!desur pr kt marrdhnie, nprm!et
ksa! krko! n! psikofizike t brendshme, !o n t g!itha$ dhe n! pam!e e till duket
vorzusch5eben disa kundrshtart, kur ata t knaen me lig!et dhe formulat, t cilat,
si t mira un mund t shko!n vetm tani, pr t prfshir devi!imet eksperimentale
nga n! lig!et pastr t th!eshta, t tilla si ato psikofizike t krkuar pr themelet e vet
t brendshme (rko dhe t mbuluar$ 7he pse nuk duhet t prano! formula t tilla,
pr a sa ata t arri!n llimin e t"re, dhe si ata nuk kan pr llim t zvendso!
formulat themelore pr psikofizike t brendshme apo t hidhet s bashku me llim t
till t n! rndsie t paart' .!o do t !et, por t v pak pesh n formule
empirike, pasi ata duhet t arri!n domosdoshmrisht t !en t ndr"shme n baz t
diferencs s sub!ekteve testit, kushtet eksperimentale dhe fusha shisore' * do
ng!ar!e ndodh interesin praktik, do g! n! mund t bashkang!itni psikofizike t
!ashtme dhe t prshtatshme prputhet pr ato formulat, shum m mbrapa pr t,
tashm t prekur n h"r!e, interesi m i thell shkencor n at psikofizike t
brendshme t psikolog!is, fiziolog!in dhe filozofis fiton n se ata 7ispozitat
themelore pr marrdhniet n mes trupit dhe shpirtit ka$ dhe prp!ek!et e psikofizike
t !ashtm n kt mn"r mund t shrbe! vetm kt interes t !ustifikonte
prfundimeve probabilitetin e formimit t kt"re dispozitave, n kt rast nat"risht
pr t ardhur ke se siguria e konkluzioneve t tilla sht i kufizuar nga devi!imet
eksperimentale t tipit diskutuar'


T&re -%%! 0rgu"enti te)eo)og$ik dhe vre$t$et n )idh$e "e nd$en$at e g$era
.HER%NG3!
/areng e bn n disa vende +f' 1I 1M IM I2 M0,, si pretendohet duke mundur
pothua!se i vetm kundr ;n prfaso! lig!et psikofizik themelore pasta!
konceptimi mendore e lidhur mes d" fizike, a!o ishte e g!er, a!o ishte intensive
variablat , , duhet t ndr"sho! n oft se t d" !an proporcionale me madhsin
e t"re, dhe si paso! e zg!eruar ose t reduktuara n t n!!tin raport, i cili sht !o
vetm i pasakt, por edhe n mn"r empirike teleolog!ik papranueshme nga, po t
ishte rasti, konfuzion karakterizuar sipas mendimit ton do t vi!n raportet e bots s
!ashtme' "0i sht & thot ai t!ert +p II, & 0hpirti mund t percepto!n kushtet e bots
s !ashtme si duhet nse nuk ekziston proporcionaliteti mes g!rat dhe ng!ar!et e
bots s !ashtme dhe at"re t bots ton t brendshme, kur masa e cila vlen shpirtin
pr ob!ektet e !ashtme , domethn, madhsia ose forca e nd!en!ave t t"re, nuk i
prshtatet n kt g!ra t !ashtmeL "
.!o tani i prket nd!en!at g!er, kshtu un nuk mund ta prano!, pasi
vazhdo!n t bhen vre!t!e n n! kundrshtim, pra, do t merret nga p!esa e
prparme$ por hareng shtrihet kundrshtim pr nd!en!at intensive$ dhe ktu para s
g!ithash n vi!im'
Edhe masa e nd!esi n! stimul t vetme zg!on, sht n t vrtet !o vetm nga
n! marrdhnie t stimulit vet, por nga n! raport t sa! pr pragun e
sa! b prcaktuar men!her pas shkarkimit tim
1 ,
P k gn!"er ' * vend se vlern e
pragut t b por, sipas mn"rs s derivim vet do vler stimul t!etr , t h"! n
formuln' %e pak f!al, prsht"p!a se parat stimul i bn nd!en!at sht, duke k P
6dentifikohu matur' 4e tani t d" stimu!t n lidh!e m rrit!es apo rnies, prsht"p!a
sht pas ksa! me an t matur, me k log sht i n!!t$ pr kt ars"e
mbetet e pandr"shuar' ;n do t mendo! se me an t ksa! vre!t!et e /E=6*>&s do
t prmbushen leht t m!aftueshme pr t paktn n n! an' -r t parandaluar,
meg!ithat, disa konfuzion ose kekuptim leht mund t b! at, un shtoni disa
vre!t!e shtes n n! mb"ll!e n fund t kti! seksioni shtuar'


1,
her pas here, k!o vre!t!e, un n asn! mn"r si hareng +p' 1C, thot,
shtoi lig!in logaritmike %ass si n! "hipotez" nda! lig!it t 3eberit, t miratuar
nga mua, por kan n1!err n! paso! matematike t lig!it t 3eberit dhe t
leg!islacionit n zhvillim'
(!o sigurisht mbetet e vrtet se as individuale as 0ensations ndr"shimet nd!esi
sipas lig!eve t prcaktuara dhe formulat e mua stimu!t dhe ndr"shimet stimul do t
!et th!esht proporcional$ vetm prsht"p!a se raportet e stimu!ve t b! pikpam!e t
prbashkt t n!!tn g!, ather mbetet e n!!t kur stimu!t ndr"sho!n n t n!!tin
raport, i cili sht pr t mba!tur t d" ve e ve n t vrtet'
I ,
-or t g!ith t
n!!tn g!, oft t prgatitura nga lig!et e mia ekzisto!n ose nuk ekzisto!n, kshtu
nuk sht me ta ose pa to praktikisht nuk proporcionaliteti midis stimu!ve dhe
nd!esive, ndr"shimet nervoz nd!esi dhe ndr"shime, dhe teleolog!i bardh kshtu t
marr s bashku$kshtu pse t akuzo!n lig!et tona, teleolog!i n kt mn"r
nuk mund t marr s bashku$ do t ishte rasti n oft se n! e proporcionalitetit fals,
i cili sht praktikisht !o&ekzistuesL


I,
=aporti i nd!en!ave t cilat !an t zg!uar nga d" stimu!ve, pra vetm pr t
ngatrruar ka pak me nd!esi e cila sht zg!uar nga raporti i stimu!ve$ se sa
diferenca e nd!esive !an ng!allur nga d" stimu!ve, me nd!esi t diferencs s
kt"re stimu!ve +s'3orh' dhe vre!t!et prmb"llse t kti! neni,'

*se un t s!ell n! drit n n! dhom t errt, at n! rrit!e e madhe e
shklim n s"t e mi$ ;n s!ell n! t d"t shtoi, se do t d"fisho! shklimin
fizike, ende shklim nuk sht d"fishuar pr s"rin tim, por rritet relativisht shum
pak' (!o sht n prputh!e me lig!et tona$ por n oft se a!o nuk sht dakord me t,
kshtu ishte e vrtet po a pak me proporcionalitetit' *! drit n pas"r m
duket pothua!se si t ndritshme si drita n pas"r prpara, pavarsisht nga humb!a
shum t konsiderueshme t 4ichtverschluckung ka prodhuar prmes pas"r' Du
shikoni eksperimente .ubert n fushat t lehta pr me t cilt ne mendo!m se ne
mund t mundi lig!in ;eber #s, n oft se ata nuk mundi ndr"she nga
proporcionalitetit m teleolog!ike krkuar'
(!o tani sht sigurisht a e art hareng edhe kundrshtimi i ti! teleolog!ik
shprehimisht nuk zbatohet pr intensiteteve t lehta, por pas disa diskutimeve
paraprake n kt dre!tim +p I6, 0hnimeve, "duket n fillim m!aft rndsi nse ne
drit sasi, e cila i g!ra t ndr"shme dhe t hidhet prsri n ndriim t ndr"shme t
n!!tat g!ra n prmasa e t"re t duhur, dmth n pa!tim me lig!in e proporcionalitetit
midis stimulit dhe nd!esi mund ta kupto!n ", ndrsa" t proporcionalitetit n mes t
madhsive aktuale dhom dhe madhsive dhom e nd!esi, edhe n mes t peshave
aktuale dhe t madhsive e nd!en!at pesh t duket e domosdoshme, nse ndr"she ne
percepto!m botn e !ashtme me an t duhur dhe lviz!et tona !an t zotruar' "
E pra, kshtu lig!et tona do t paktn n nd!esi t lehta dhe nuk duhet t !et m
pak t sigurt n nd!en!at e shndosha para kundrshtimit teleolog!ike' -or !u shikoni
/E=6*> teste pesh e cila kam prc!ell n p!esn e 18&t, nse ata bien dakord t
mir se prp!ek!et lehta pr lig!et e proporcionalitetit' >e5ichtszu5Ochse, e cila duhet
t !et m pas identike, sillet her si 1IJ I8, her t t!era edhe si 0'AJ I@'@' -or far
do t thot pr t br n! krkes teleolog!ike kundr n! lig!i n favor t n! lig!i
t!etr pretendon se n oft se k!o n t vrtet edhe nuk sht e dre!t pr ta br
kt'
*! milioner sht vlersimi i aseteve t sa! nga 100 dollar vler !o m shum se
n! t varfr pr Bhaler' .!o peshon !o m shum pr t, !u mund t them pak
f!al' *se !u doni t argumento!n pr veten e t"re nse k!o marrdhnie n mes
t !osh t paras dhe vlersimi i sa! sht teleologicall" e prshtatshme, apo !o, edhe
pse un mendo! se k!o do t !et m e leht pr t zg!edhin pr ish se k!o e fundit,
kshtu sht t paktn n bot$ kshtu pse !o tani t krahasohen mes stimu!ve t
!ashtm, t !et a!o drit stimul apo stimul pesh, dhe vlersimi i sa! nga nd!esi' *!
mik i till i madh !u mund t keni t teleolog!i, dhe i konsidero! veten t kt"re
mive, kshtu sht ende pr t nd!ekur rrugt e t"re n vend se t keni nevo! t
till'
%e t g!itha "t ciln un me dshir t prano! se mund t krko! n respektimin e
nd!eshmris pr t madhsive t peshs n fakt nga fillimi, n oft se t n!!tat
lig!e t apliko!n at nd!eshmri si th!esht t hapur, pr shkak se n disa mn"ra, ka
kushte t t!era pr shum g!ra n kt fush n t g!itha ende mbetet e errt, a!o
un t kthehet n seksionet 16 dhe 18&t' -o un do ta konsidero! veten shum t
n!!tave lig!e themelore pr kt fush sesa pr t lehta dhe t shndosh n krkes
prve nse testet vet hareng +n p!esn e 18,, deri m tani ata mund t llogarisin
ktu, !o m pak se mparshme im, nga n! metod kre!tsisht t ndr"shme t
punsuar, 6 duke! pr t folur pr t' * lidh!e me aspektin e teleolog!ike, por e
konsidero!n kt n! akoma, n seksionet e mposhtme pr t br,
vre!t!e' >!ithsesi, !u nuk mund t b! n! prfundim t gatshme sub!ekt i n! zon n
n! t ndr"shme, kushteve t t!era, !u zonave$ dhe pr kt, un t kthehet nga
nd!en!at intensive, pr t cilat do g! e mparshme ishte pr nd!en!at g!er pr t
motivuar deklaratn time m lart se un nuk mund t prano! kundrshtimin hareng
n lidh!e me kt nga e para'
(ush mund t para s g!ithash t them se ne nuk e dim pr t g!etur rrugn ton n
botn e tre dimensione, meg!ithat, se t g!itha dimensionet hapsinore t duket pr t
lvizur n ne, dhe t ndr"sho!n kushtet ideolog!ike n kmbimit mn"r t plot nga
proporcionalitetit me kushtet reale t hapsirs, kshtu do p!es n! vi! e lakuar e
cila nuk sht prfshir n n! avion pingul me aeroplan aksin s", k!o
proporcionaliteti kundrshton e mn"ra t t!era' -ra, edhe e nevo!shme duhet t ket
edhe proporcionalitetin e cila sht e nevo!shme pr t prshtatshmris, nuk e ti!$ a!o
sht m!aft e vetm se *ichtproportionalitGt nuk ishte i palig!shm' %eg!ithat pa
mshir n t g!itha teleolog!i, me kt rast ne dshiro!m pr t ln pas$ sht a!o n
hareng kundrshtim pr n! p"et!e faktike'
%e supozimin e heshtur t n! pozicion t caktuar s" dhe pozicion t caktuar t n!
vi! t dre!t para s"ve, ku !u mund t vrtet t flasin e proporcionalitetit n
kuptimin e dhn, mban hareng +p' 1I, t prcaktuara nga lig!et e mia n
kundrshtim, se "g!atsia e dukshme e n! lin! sht proporcionale me t g!atsia e
t"re aktuale rritet, madhsia nd!esi proporcionalisht me madhsin stimul u rritur,
"n! vi! d" her m t g!at prfshir shfaur d" her m g!at$ a!o n fakt lig!et e
vendosura nga mua sa m shum bie n kundrvnie sesa a!o e prfasuar nga
/E=6*>, korrespondon lig!et e proporcionalitetit$ dhe ai e ndrton at n
korrespondencn e ti! me mua p"et!en, ai nuk e di pse duhet t sillen ndr"she me
fushat e nd!en!at intensive n kto marrdhnie, si me g!er'
(!o shum mir mund t !et, pr kt ars"e, sepse k!o sht pak, por shum t
ndr"shme, n krkim t n! lig!i n rast se n! stimul i prforcuar n t n!!tat pikat
nervore ose a!o shtrihet n n! shumic t till' 3etm prmes n! analog!i mund t
konkludohet nga n! rast n t!etrin, pa asn! garanci se analog!i pr kushtet shum t
ndr"shme sht i vrtet$ dhe un duhet, pra, pasi un n elementet +66' p' MM6, vet
kan t n!!tat ars"e e bri /erring pretendon pranuar se zbatueshmria e lig!it
;eber n fushn e nd!esive t g!era ishte e pasigurt, m thoni, meg!ithat, i
pavlefshmris s lig!it n kt fush, un kam pranuar sa m shum t !et e mundur,
n! kundrshtim pr parait!en time t n!!tn g! n n! t!etr, n mn"r t
konsiderueshme devi!uar, zona do hergenommen, dhe se ndon! kundrshtim n
lidh!e pr t d" zonat !an t prziera'
M ,



M,
7elboeuf +Hbulesa p' I@0, parashikon edhe n! "konfuzion t ardhur ke
faktike dhe g!uhsore" sht t flassh pr nd!en!at e kohs dhe zg!erimin, dhe
"kan nevo! pr t t treguar t n!!tn shpreh!e nd!esi t g!er"' (tu, por un
do t, si un nevo! pr kt shpreh!e, ather vetm t !ap at t dre!t, nse
!o deklaratat eksplicite +si E4E%' 6' 1@, konfuzionin shmanget'%eg!ithat,
nd!en!at g!era, at un e ua! at, me nd!en!at intensive nn n! shpreh!e t
prbashkt pr t prmbledhur dhe t ndr"sho!n vetm nga epitet sht, n do
rast para se t sht!es kr"esore, nse asn! mas t prbashkt, por e
zakonshme %aFprinzipien dhe metodat pr !an, sipas t cilit sht shpesh e
nevo!shme pr t referuar n t shkurtr s bashku pr t d"!a' 7he 7elboeuf
edhe t duan t, pasi ai e par fa!soi prdorimin e prbashkt t nd!esi f!al pr
nd!esi t g!era dhe intensive nuk !an atribuohen till, n oft se ai kishte po
a t angazhuar n masn e n! si&t!etrin dhe t lidhur n n! do t duhet t
flasin psikofizike t sa!'

*! duhet t sh"rto! do zon pr veten e sa! n kt dre!tim' 9 kam g!etur
zbatueshmrin e lig!it 3eberit pr nd!en!at g!er, n g!ith kt kundrshtim t
dukshme, meg!ithat, por vetm t d"shimt, pa n! vendim pr t g!etur at, pr
ars"en vi!uese'
.!o ka +sipas E4E%' 66' MM6, shum pr t rekomando! at, t supozo!m se, n
oft se numri i areve shisore n nd!esi t g!era pr t prfasuar fuin e
stimulit pr intensiv, n! stimul m t vogl dhe m t madhe !o nga n! p!es m t
vogl dhe m t madhe t zg!erimit t retin$ mund t prfasohet vetm nga n! e
tr retina m t vogl dhe m t madhe, por ne nuk mund t prodhohen n
eksperimentet tona, meg!ithat, nat"ra e till e ka br n s"t e kafshve t
ndr"shme' (!o do t tolerohet shum mir, se do p!es e retins s n!!t duket i
madh pr nga numri i prg!ithshm n baz t raportit t vrtet t vi!n tek ai aret
shisore, po k!o do t lindin kontradikta t vrtet pazg!idhshme kur efektet madhsia
e p!esve t retins !o n 0umma pam!en madhsia e tr 5iedergGben
retin' >!ithashtu nga n! drit stimul intensiv vesh nat"risht do p!es n lidh!e me t
g!ith intensitetin pr t prcaktuar madhsin e nd!esi t prg!ithshm & ose se si !u
paket at, ndr"she & pa se, pr kt ars"e, nd!esi total sht edhe n n! raportet e
th!esht e intenzitetit t prg!ithshm$ a!o sht vetm ndr"shim nga rasti i nd!esive t
g!era se !o a t g!er sa nga nd!en!at vemas auffaFbare !apin p!est e stimulit
intensive treguar' (shtu un imag!inohet se d" kafsht retinas cilve si nj pr nj
' s!ell!e, kan fushat e mendimit t t"re n raportin e log a n log a ( duket e madhe,
por ata do p!es e retins s t"re pas marrdhnien e ti! me t g!ith retin duket e
madhe $ %eg!ithat, prano! se kt mn"r hipotetike t konceptimit' Tfar vlen pr
nd!en!at g!era vizuale, do t !et e transferueshme pr nd!en!at g!era prekshm'
*se hareng +' - II, thotJ ";n do t kishte br me s", hipoteza ndihmse pr
t n!!tn g! me an t n! pa!is!e t veant, konfuzion do t shkaktonte lig!in
psikofizik n vizion, do keni penguar", kshtu do t !et ktu pr t leht t vreni
se me hipotezn time !o t n! "institucioni t pazakont" t s"rit, por pr mundsin
lig!i ;eber sht n lidh!e me s"rin t kuptohet n besondrer mn"r, ishte
p"et!a'
0 pari, nat"risht, mund t me vet mendimin tim t mparshm dhe
.ugenmaFversuche n!erzve +E4E%' 6' I11 ff', 7uket n kundrshtim, prve nse
at lig!i ;eber nuk sht provuar n t g!itha retina, por n vi!a e dre!t n retin' (!o
provs sht n fakt, sht vendosur shum, dhe nuk mund t eliminohet nga
kundrshtimet /E=6*>&s' -r t heur por kontradikt duket t !et ktu pr ne,
n! interpretim t d"fisht sht e mundur'
-asi mund t imag!ino!m se ne n kto eksperimente me dallime t vogla t
lin!ave krahasuar t d" lin!at virt"t nuk krahasohet demgemGFer dre!timin e
vmend!e&itetit n fakt me g!ith retin, por vetm me n!ri&t!etrin, por ne pa shkak
pr krahasim t till do p!es llogarit!a e retins si n! p!es e t g!ith retins$ 0
d"ti, meg!ithat, se kto eksperimente, si n E4E%' 6' IM2 / MM6 ku!ton, e !o n kt
musku!ve t paprdorura ose nd!en!a e lviz!es t b!n si %aFempfindung
dre!tprdre!t t g!er' (" i fundit sht pr kt ars"e m shum t ng!ar pr shkak
se, n mn"r t bukur n .ugenmaFversuchen, provs s dre!ts 3eberit sht, nuk
pas"rohet n t punsuar prkatsisht nga mua Bastversuchen n lkur, nd!en!a e
lviz!es nuk sht shfr"tzuar +E4E%' 66' M@M ff', '


-re$t$e shtes! , kur merret paras"sh ndiko!n ktu kushtet e ka t kini ku!des
prsht"p!en madhsis cilat raporti i d" krahasuar me n!ri&t!etrin stimu!ve , , na
bn t ngatrrohet me nuk mbulohen n kushtet e vzhgimit t nd!esive t cilat d"
stimu!t nd!ell kur ata nuk !an t krahasohen me n!ri&t!etrin' %asa e prsht"p!a e
par shtk log , masa e marrdhnieve t fundit, nse dikush dshiron t shetsuar
rreth sht, a!o nuk prputhet me ish' 3etm n prsht"p!en e fundit do t prshtaten
hareng kundrshtim, meg!ithat, prsht"p!et krahasim dhn nuk sht br nga t
tilla'
7ikush mund t thotJ ";n mund t marrin n konsiderat d" stimu! vetm pr
veten e ti!, mua imprimieren madhsin e t"re t dukshme, dhe pasta! krahaso!n
nd!en!at ata kan m ng!allur pr veten e t"re, me n!ri&t!etrin, por pr mua raporti
i sa! madhsia do t duket i n!!t si kur ta prdor shtress s lart n krahasim me
vet stimu!ve' " -or nd!en!at, ai u riprodhuar n ku!tesn, krahasoni shpirtin pa
prkatsisht riprodhohet aktivitete psikofizik, nuk sht, dhe kshtu me rastin e par
sht br g!ithmon, vetm sepse nuk riprodhim m!aft i sakt e raportit orig!inal nga
ku!tesa, nuk pikrisht$ -randa!, gabimet e vlersimit n ku!tesn !an t mundshme'
-r kt duhet t !et n vi!im, ku un artsi lehta, shkalla e nd!esi th!esht P
h"ni grup nga 6 konstantet k dhe b , si prcaktohet se ata P 1, edhe pse n vetvete
asg! nuk do t ndalet pr t le t at"re vlerave arbitrare'
0i mund t !et n! veori n matematik theksuar se dallimi n mes t
logaritmeve t d" vlerat , , me logaritmin e raportit t d"!a prko!n' (tu
ndron asn! matematikore dhe pr kt ars"e nuk ka kontradikt log!ike, dhe kshtu
!u nuk mund t ket n! zbulim t till sht se !u do t vini re n marrdhniet
logaritmike masn e nd!en!a t n!!ta' 7allimi n mes t mass logaritmike e nd!esi t
d" stimu!ve P log ) log , n prputh!e me masn e nd!esi t raportit t d"
stimu!ve ndesh!e'>!ithashtu nuk ka kontradikt t vrtet ose konflikt, por
gn!eshtra' -r a pak si raport dimensionet e d" nd!esive n masn e nd!en!s
i !ep raportin e t d" !an porositur, stimu!ve krahasimi, pra t !en t
hutuar, bni !u , me shkalln e d"t prputhen t diferencs s d" nd!esi me masn
e nd!en!s e cila t 7allimi n mes t d" stimu!ve dhn, t ngatrruar, n vend
se , n oft se me v pragu raporti sht caktuar' -ra nd!esi e vrtet, e cila i
!ep raportin e d" stimu!ve, !o me nd!en!n e cila !ep dallimin n mes t d" stimu!ve,
n prputh!e me at do t, meg!ithat, n oft se a!o duhet t !et rasti !ustifiko!
n! kontradikt' 7allimi absolute si raport absolute t d" nd!esi, por nuk sht sht!e
e vzhgimit'


-%%%! 0*rioristi/ kundrshti"
.1a/h' HER%NG' ,0SSEN' 4e#erhorst' 2ernstein3!
% t ulta se ato pr g!uhn vi!n n seksionet e mparshme, shtetasit psikofizike
t !ashtme, nse nd!esi sht proporcional me stimu!t, sulmon, shtetasit e psikofizike
t brendshme, nse sht proporcional me aktivitetin psikofizik' * deri tani tani
eksperimentet nuk mund t mso!n dre!tprdre!t pr konkluzionet nga eksperimente,
por nuk duket e rndsishme, a!o e bn pr n! proporcionalitet t fundit pr t thn
pikpam!a mn"r apriori pretendon se nuk i sht ndezur pak nga fillimi' *e nuk e
shirkut konsiderat sa!'
*ga perceptimin e stimu!ve t veprimtaris psikofizik varet vetm n mn"r
indirekte, men!her$ trazirat eksperimentale e lig!shmris, t cilat prfshi!n
transferimin e efekt stimulues mbi sistemin psikofizik n psikofizike t !ashtme bien
larg n lidh!e me lidh!e t dre!tprdre!t mes perceptimit dhe aktivitetit psikofizik$t
psikofizike t brendshme mund ata prapa' Bani ai thot se k!o sht g!!a m e
nat"rshme, n! nd!en! t caktuar, sigurisht, n mes t shkakut dhe e varur pre! sa!
pa efekt ndrm!etme efekt ekziston proporcionalitet t th!esht, dhe pr kt ars"e n
mes t aktivitetit psikofizik dhe e nd!esi t t"re t men!hershm t varur, si midis
dallimet n psikofizik .ktiviteti dhe nd!en!at ndr"shim varur' 7eri m tani, por duket
se flasin faktet e psikofizike t !ashtme pr kt, nuk provokuar lig!it ;eber #s dhe
konsekuent logaritmike %aFgesetz ata do t prano!n n deritanishme n! prafrim
eksperimentale t kt"re lig!eve n t g!itha, vetm vetm pr psikofizike t !ashtme,
marrdhniet di pr t marr n mes stimulit dhe aktivitete psikofizik t prfunduar,
por !o, si sht br nga ne pr t transferuar n psikofizike t brendshme, nuk
prkthehet n lig!e pr marrdhniet n mes t aktivitetit psiko&fizik dhe nd!esi'
(shtu thot 1a/h +nr I p 11 '',J "Eksitim fundit nervor dhe nd!en! e cila
unalterabl" shko!n paralel me n!ra&t!etrn, ndoshta nuk mund t !et ndr"she se n
proporcion me n!ri&t!etrin'"
Hering +I1 p',J "*! proporcionaliteti midis shkakut dhe paso!s, duke vepruar dhe
thurur kuptuam n fillim, n! lig! ver5ickelteres e marrdhnieve midis d", por
veanrisht e vshtir pr t kuptuar nse, si n kt rast dre!tprdre!t, dhe thur&
veprim dhe nuk varet nga lidh!et e ndrm!etme t n!ri&t!etrit, por k" llo! i varsis s
dre!tprdre!t sht g!end!en ton duke midis proceseve mendore dhe fizike ,' sepse
ne e ua!m vetm ato procese fizike k!o e fundit, me t cilat procesi psikike dhn
men!her e g!ith k!o sht e vrtet edhe n oft se n! trup i vetm' dhe shpirti si
d" enie t ndr"shme prball n!ri&t!etrit, por se si do t bhet pasta! n oft se, si
EE)/*E= merr vetm me veprim dhe thur, procesi psikofizik dhe ps"&austriak n
thelb dhe t n!!tn g!, vetm d" faet apo pam!en&i menur n! dhe t n!!tn g!
7uke en' "
,0SSEN +'''' -h"siol z kuptim d vizuale p 1A,J "* oft se eksperienca !o si n!
funksion t substancs nervor, kshtu nuk do t kuptohet si n! rrit!e e stimulit nuk
duhet vazhdimisht t shkakto! n! rrit!e korresponduese n nd!esi'"
4e#erhorst +0hfa!a e perndeshs vizuale perceptimit 18A6 p C0 ''',J ";n mund
besimi nuk kna n , si dikur tha EE)/*E= se n! shprp!estim mes ngacmim
nervor dhe nd!esi" sipas diferencn thelbsore midis zonave fizike dhe psikolog!ike
m!aft e mundshme duhet t !et' "
2ernstein nuk postulatit nga 0' I0 Edhe pse n! proporcionaliteti i nd!esi me
madhsi, por me se miratuar pre! ti! si n! prhap!e t kufizuar t veprimtaris
psikofizik' =reth krh ndikuar pikpam!et e ti! ktu' 3re!t!et kan t b!n ku!des
-ak t veant t vazhdo! +shih m posht,'
Bani parimi i proporcionalitetit n mes t shkakut dhe paso!s mund t vrtet t
!et e vlefshme deri n efekt sht paso! e dre!tprdre!t e kauzs, dhe nuk sht i
shetsuar nga resistors ose kufizimet, t cilat angazhohen n aktivitet$ dhe un
kmb n kt veten time duke prve rregullimeve t tilla, madhsia e leviz!es
psikofizik t madhsis s caktuar stimul, proporcional' -or pr t nd!ekur&varsia
sht me t vrtet n marrdhniet n mes perceptimit dhe !o aktivitetit
psikofizik'(ur i lidhur me n! nd!esi t aktivitetit sht at!e, nd!en!a sht edhe at!e
dhe anas!elltas' (!o sht m tepr n! marrdhnie t n!kohshme ose t alternuara
n varsi t asa! a!o sht ktu, dhe armit edhe besoni insgemein mn"r' -or
tani a!o sht dnuar pr n! gabim t rnd dhe n! konfuzion n dor t fatit$ n
oft se !u doni at pr ata rend varsin, vlen edhe pr kt, t n!kohshme ose t
alternuara n varsi dhn si n! g! e nat"rshme$ sepse n vend a!o vlen pr ata
nuk apliko!n me to' 7he un nuk e b!n a priori, por pohoi me ;mblick n fushat e
prvo!s, kundr kundrshtarve t konceptimit tim'
* fakt, deri m tani un po shiko!, un g!e! se dispozita *dr"shuesit 7erun&gen, t
cilat !an n t n!!tn koh t varur nga n!ri&t!etri, vetm n rast t vetm ata !an
t nat"rs s ng!ashme, t shko!n n proporcion me n!ri&t!etrin, dhe t shp!ego!
kt duke nd!ekur mua ars"e pr t festuar fundin, shembu!'
* arkullimin e n! planeti rreth planetit diellit distanc nga dielli, shpe!tsin e
kalimin e kohs dhe hapsirs ndr"shim prshkuar +matur nga do pik n, n
varsin e n!kohshme mbi n!ri&t!etrin, por asn! nga kto ndr"shime sht
proporcional me t!etrin' & 0hklim fizik i n! siprfae t ndriuar dhe distanca e
burim drite e g!atsia e lav!errsit dhe kohzg!at!en e n! lkund!e t n!!t !an n
varsin e n!kohshme mbi n!ri&t!etrin, por n vend t n! t th!esht, ekziston n!
lidh!e katror n mes' & 8rganet dhe g!"mt"rt e n! embrioni n rrit!e n varsis
n!kohshme mbi n!ri&t!etrin, por asg! m pak se n proporcion me n!ri&t!etrin'
0kema prg!ithshm i n!e funksion te tille ne kemi g!atsin e abshis n t n!!tn
pik n prodhimin e raportit t g!atsis s n! kurb' * t vetmin rast kur kurba
sht vetm e till n! vi! e dre!t si abshis, apo kurb t prg!ithshme dhe abshis
!an t n!!ta llo! kthesa, t d" t shmangur n!ri&t!etrin proporcional$ por nd!esi
psikolog!ike dhe procesi korrespondues fizik !an a t ndr"shm t !et e mundur,
deri m tani t zhvillohet n t g!itha pang!ashmerine ndrm!et ob!ekteve ose
proceseve, fundit, nat"risht, !an t g!itha vetm nga dispozitat vi!n n
characterizable ton ndrg!eg!es' -ikpam!a dualiste parashtron n! parim thelbsor
pang!ashmerine$ sipas me!e dallimi varet nga pozicioni n thelb thelb t ndr"shme,
respektivisht brendshme dhe e !ashtme e vzhgimit, dhe pasta! sillen shpirtin dhe
trupin si zg!erime brendshme dhe t !ashtme t t n!!tit thelb' /areng e bn edhe
kt perspektiv time si n oft se ata nat"risht krko! proporcionalitetit$ por
prkundrazi, sht n! konfirmim i ri i *ichtproportionalitGt' -r, t marr z' :' n!
rreth dhe n mes ose n do moment brenda t n!!tn g! n! duke par t g!itha ant
s", !asht sa!, n do pik s"rin t!etr t till, kshtu t d" !an t folur shpesh n
zbatim t perimetrin e n!!ta p!es e ark nn kndvshtrimet e ndr"shme, n mn"r
t ndr"shme n madhsi, t shfaet, dhe madhesive te dukshme e n!!ta nuk sht t
ndr"sho! n raport me n!ri&t!etrin' & E n!!ta g! sht e vrtet i shfa!es s
(opernikan dhe -tolemeut Nelts"&rr!edh, varsisht nga pozita heliocentrik dhe
g!eocentrik'
*se k!o nuk do t g!e!n pr!ashtime nga ndalimi ktu parimi i
*ichtproportionalitGt mes marrvesh!eve t ndr"shm, ndr"shimet !an n t
n!!tn koh t varur nga n!ri&t!etri, n krkim t mte!shm, un nuk e siguruar, por
n do rast do t !en t vetmet pr!ashtime nuk mund t !ustifiko!n n! parim t
kundrt ' *doshta mund t argumentohet si pr!ashtim shko!n n proporcion me
n!ri&t!etrin n lviz!e uniforme e hapsirs dhe kohs$ por ne mas vet kohn vetm
nga lviz!e uniforme' 0i pr t shptuar kt rrethL ;n prano! zuhaben g!etur asn!
shp!egim n lidh!e zulGngliche$ por n oft se un nuk !am i gabuar, deklaratn e
mposhtme sht e m!aftueshme pr t ku!tuar t n!!tn g! ktu n miratimin' *se
d" pikat e shpe!tsis t pabarabart, di t nnshtrohen pabarabart n t n!!tn koh
t hapsirs, lvizin n mn"r t d" +pik, t marra n prkatse, dmth n mes t
n!!ta e fillimit dhe prfundimit pikave, intervale kohore g!ithmon kalo!n npr
hapsirat mba!n t n!!tin proporcion me n!ri&t!etrin si mdha apo t vogla !u
mund t marr intervale kohore, t d" shpe!tsi !an t vazhdueshme, dhe n kt
mn"r lviz!en e t d" uniforme' 7iferenca n shpe!tsi e d" pika duhet t merret,
prndr"she deklarata e mparshme do t prshtaten !o vetm pr uniform, por n t
g!itha lviz!et e n!!ta' (!o, pra, koha dhe hapsira pr t shkuar n lviz!e uniforme
proporcional me n!ri&t!etrin, prkth"er nga fakti n intervale t n!pasn!shme
kohore korresponduese hapsirat e pabarabarta por proporcionale prshkuar nga d"
pika, pra reduktohet n thelb n n! proporcionalitetit midis zonave, !o n mes t
hapsirave dhe kohs, me pr!ashtim kur k!o e fundit t matet edhe nga hapsira'
*ga ana t!etr, mund t argumentohet, si pr!ashtim, g!atsia e n! varg dhe
kohzg!at!en e n! lkund!e t n!!t t shko!n n proporcion me n!ri&t!etrin' -or
mund t them se g!atsia e n! varg dhe numri i vibracioneve n n! koh t dhn pr
t shmangur do proporcional t!etr anas!elltas ashtu si edhe$ -ra, ekziston n!
paartsi ktu' 0hpreh!a e d"t, por duket e preferueshme pr a sa mund t g!etur
numrin e vibracioneve t d" varg!et e g!atsi !o t barabart n periudhat prkatse
men!her, kohzg!at!en e vibracioneve por vetm t n1!errin pre! t"re ose me an t
n! mase t shprehur e kohs, n fund t !et i bazuar n shp!egimin e msiprm ka,
duhet t prcaktohet'
.!o shihet leht se, n varsi t diversitetin e zons n t ciln varsia n!kohshme
bie, mund t ekzisto!n pr raportet shum t ndr"shme sasiore, dhe asn! penges
aprioristic konsiston n pamundsin pr t prcaktuar kt raport pr marrdhniet
n mes trupit dhe shpirtit a priori , se a!o mund t !et vetm a!o prvo! ka en e
trheur m' 7he k!o ende tipare mund t shtoni'
* lig!et e prg!ithshme, por themelore kan karakterin e n! th!eshtsi t caktuar
ose e merr t paktn ishte rasti' Bani, meg!ithat, lig!i i th!esht i varsis ndrm!et
ndr"shimeve fizike dhe mendore t vrtet do t !et e th!esht proporcionalitetit$ por
t paktn nse konsideratat e mparshme dhe prvo!n e mparshme flasin t n!!tn
grim e n!!t n favor, kshtu sht lig!i ;eber, e cila prcakton ndr"shimet mendore
proporcional me ndr"shimet relative fizike, th!eshte e cila mund t mendohet botn
t!etr, dhe sigurisht m e leht se t g!itha modifikimet e e cila ka en besuar n baz
t eksperimenteve t !et n g!end!e t zvendso!'
)ilat !an testet mund t trego!n n fillim, nat"risht, do t !et n! lig!, at
mikrografike prvo! n fakt ka g!etur se me rrit!e t vazhdueshme stimu!t e vetm t
dukshm dallimin stimul t afrm n n! t caktuara vlerat stimuluese sht n!
minimum dhe prte! ngrihet$ dhe ne kemi par 4anger ka kri!uar me t vrtet n!
mbi t lig!it, e cila sht shum m e komplikuar, por, si e !ona, dhe n kt mn"r a
priori m pak t ng!ar se sht t konsiderohet si themelor'
*ga ana t!etr, sht fakt empirik se nd!esi vet me rrit!en e stimulit nuk mund t
rritet prte! n! kufi t caktuar$ dhe Nundt sht shum e dre!t, kur ai n kt dre!tim
+n s :road fiziolog!ike -sikolog!i fu p I8I ICM ''',, prve me n! prag g!ithashtu flet
pr n! nivel !o stimul Obersteigbaren$ por ai nuk e ka t prkth"er nivelin stimulues
n n! prkatsisht pr ta kuptuar nivelin e aktivitetit psikofizik si t till, e cila sht
n! Oberschreitbares !o maksimum nd!esi, duke thn se sipas mendimit timJ
"Eurnizimi me energ!i elektrike i elementeve nervore sht e kufizuar, n n! forc t
caktuar sht -ra shkakto! stimul t g!itha forcat kurr e disponueshme, kshtu
prte! procesit nervor nuk mund t rritet ", t ciln un plotsisht dakord'
1 ,
. mund
procesi nervore +aktiviteti psiko&fizike, u rrit prte! kshtu do nd!esi n kt mn"r
t rritet ' * fakt, do t ishte shum e uditshme, psikike pr t br n! lig! themelor
t varsis s aktivitetit fizik, i cili rritet e par me kt t fundit vetm deri n kufi!t
e caktuara, por prte! ksa! do t ulet$ dhe k!o kam marr dorn time, n!
pamundsis priori n krkes'


1,
;n do t do!a t !o vetm t bien dakord nse Nundt p' I8A e puns
s ti!, thotJ "*e mund t flasim pr d" nd!esive cilsisht prputhen
pad"shim thon se intensiteti i t"re ishte i n!!t kur as pragun e
nd!eshmris ose nivel nd!esi <se cilat respektivisht i prkasin pragun
dhe lartsi stimulR takohen'" *d!en!at pragu nd!esi prkatse !an t
n!!ta baz t prbashkt n oft se ata vetm !an t barabart me
zero$ por niveli nd!esi, n varsi t g!end!es s individit dhe kushtet e
paso!ave t devi!imit t ult dhe e siprme nga lig!i 3eberit n mendimin
tim t prmbushur shkall shum t ndr"shme t intensitetit t nd!esive'


Bhellsisht i angazhuar sht mendimi i n! proporcionalitetit t th!esht n mes t
ndr"shimeve fizike dhe mendore n veanti n at mn"r parandalon transferimit
t lig!it pragut pre! !ashtme t psikofizike t brendshme' -r shkak se sipas lig!it t
proporcionalitetit t procesit t dobt psikofizik dhe diferenca m e dobt e d"
proceseve t tilla, lig!i pragu tashm duhet t thrras n! kur sipas ashtu t dobt, por
t rndsishme nd!esi absolute apo ndr"shim n ndrg!eg!en, meg!ithat k",
te!kalon vlern zero n shkalln e fundme, e th!esht ose 3lera 7allimi i thirr!eve
psikofizik t aktiviteteve nn t cilat ende aktivitete psikofizik, ndr"shimet mund t
shko!n nga accessorise, pa ln fenomenet ndrg!eg!shm mendore !an t dukshme,
ata !an n g!end!e t ofro!n m t madhe se pragut' %e prag brendshme kshtu i
g!ith zhvillimi i psikofizike t brendshme bie t g!ith prfasimin psiko&fizike t
marrdhnieve n mes t g!umit dhe zg!imit, t ndrg!eg!shm dhe !ets
pandrg!eg!shme mendore, me an t ksa! n t g!itha kam diskutuar n p!esn e
d"t t elementeve, pa un e di se far sht zvendsim pr prfasimin e
raporteve prkatse mund t, kshtu p"et!a ime e bart!en e lig!it pragut n
psikofizike t brendshme n! p"et!e !etike !o vetm pr ekzekutimin tim e psikofizike
t brendshme, por pr mundsin e till duket n t g!itha' 0i un vet kam organizuar
dhe shfaur kt doktrin, t paktn e bn lig!i pragu sht n! rol shum m t
rndsishme si lig!i 3eberit$ dhe kt duan t bien, kshtu asg! nuk psikofizike do
t ndr"sho! mendimin tim e brendshme, meg!ithat, duhet t he lig!in e pragut, t
!et e leht pr t fshir t g!ith llogarin' Ysht bosht i t g!itha levat dhe t lua!n
n t'
0igurisht, sigurisht, nuk sht e m!aftueshme pr kt duhet pragun e brendshm
pr psikofizike t brendshme pr t !ustifikuar faktin e t"re' E pra$ ;n shko! n
seksionet n vi!im n! nga ars"et flasin pr faktin n!!t'
*drsa 6 stimu!t vetm t vendosur aktivitetin psikofizik apo zg!imit proporcional,
nuk ekzisto!n pr sa koh shkaet e devi!imit, por nd!esi t mendo!n n n!
funksion logaritmike t stimu!ve, ndrsa kundrshtari, i cili sapo vendosur nd!esi
sht proporcionale me aktivitet psiko&fizik, krko eksperimentale pr t prfasuar
prafrimin e lig!eve t prcaktuara nga mua n se ata marrin t n!!tat lig!e, t cilat
mendo! se sht e vlefshme pr marrdhniet n mes t aktivitetit psiko&fizik dhe
nd!esi, por pr marrdhniet n mes stimulit dhe aktivitetit psikofizik t
prfunduar' Edhe pse duket n! g! e nat"rshme pr parimin e ti! t kundrshtarve
pa pengesa apo kushte kufizuese t transmetimit t stimulit t nervore, dhe pa
rezistenc n nervore ose n tru, efekti fizike n organet e nd!esi t shkakut fizik t
stimu!ve m!aft t th!eshta proporcional t shko!n, si duke ndruar n n! prg!ig!e
logaritmike me to$ (undrshtart por krko vetm pr t br pretendime t tilla
shkae t cilat ndr"sho!n proporcionalitetin deri m tani, por m tepr se e t"re !an
plotsuar si mendimin tim' ;n mund t, meg!ithat, n at sht pohuar n kt
dre!tim, !an vetm disa mundsi t paarta dhe p!esrisht pabaza kundr
pretendimeve t bra nga mua n seksionin 6' 0hkaet e devi!imit'
;n e kam menduar tashm n kt dre!tim disa manifestimeve t hareng' %ach
bn t tilla si hareng ndr"shimin n madhsin e n1nsve pas ndr"shimit t stimulit
t lehta dhe n! t ngritur nga ai lig! (ontrasti pr pretendimet se zg!imit psikofizik
nuk mund t shko!n fuin e proporcional stimul pr shkaet kompensimin' 7he n
fakt, duhet t !et n kt dokument prbn n! devi!im empirike nga %aFgesetze
pastr pr psikofizike t !ashtme$ por lig!et themelore psikofizik kshtu nuk
mbshteten n eksperimente n %aFgesetz, por n lig!in e 3eberit$ dhe si me
eksperimente mbi 4ig!in 3eberit 0ipas m par +shih m lart, br dhe n t 11 . ,
efekti i d" stimu!ve modifikohet nga kto shkae n t n!!tin seksion raporti +rreth
nd!esi kontrast, plotso!n&i, vre!t!e, kshtu mund t men!her pas ksa! asg!
kuptimin e kundrshtarve !an t numruara'
4anger thot +- 68',J "0upozimi EE)/*E= <i proporcionalitetit midis stimulit dhe
aktivitetit psikofizikR sht !ashtzakonisht hipotetik dhe ka faktet e prvo!s mbi pak
g!asa, ai sht m tepr pranimin shum m e ars"eshme !o&proporcionale e
stimu!ve t sasive m t mdha n .ktiviteti psiko&fizik t ndr"shohet, por m t
vogla, dhe pr shkak t ndodhin n t n!!tn koh me charms e reflekseve t cilat e
mbro!n organizmin nda! stimu!ve t fort' * s"rin z' :, k" efekt sht n tkurr!e t
n1nsit pr t#u ng!itur n dit, duke e br t fort -!esa stimu!t sht shoi, me stimu!
t fort t t!er n fusha t t!era shisore ndodh analog ndoshta g!ithashtu, n do rast,
probabiliteti nuk i mohohet se a!o t bhet' "
-rsri kshtu sht ndr"shimi n madhsi n1nsi, t cilat ktu nuk ka asg! pr t
thn, shembullin kr"esor, dhe n mn"r analoge me t d"shohet n fusha t t!era
shisore, far nse bhet leht sa m pak t dshironi t keni pr t thn'
%eg!ithat, kur un n E4E%' 66' 2IC kan thn se "n! marrdhnie n mes t
aktivitetit mendor dhe fizik sht e mundur nga diferenca thelbsore midis zonave
fizike dhe psikolog!ike n kuptimin e themelore formuls dhe mat!es formul shum
mir, ndrsa n! varsi t till mes d" aktivitete fizike, si sht vendosur nga efekti
ngacmues , sht n ann t!etr t prfasuar nga aktiviteti psikofizik, n kuptimin e
lig!eve fiziolog!ike dhe fizike pamendueshme sht "& kshtu un kam pr t marr
prsri kt t funditJ n vend t vetm t ekzisto!n n fushat e marrdhnieve
nervor fiziks varshmris n mes t aktiviteteve fizike, t cilat pa!tohen t paktn n!
prafrim t log t formuls mat!es, dhe vetm prafrsisht edhe konfirmoi formuln e
mat!es n psikofizike t !ashtme' -ra, pse, mund t shtrohet p"et!a, nuk duhet t
shkakto!n aktivitetin psikofizik pr kt situat, e cila devi!on nga proporcionalitetit
plotsisht, dhe pasta! veprimtaria mendore e aktivitetit psiko&fizik ashtu&det"ruar t
shko!n th!esht proporcional me trhe!eL
(!o do t ishte m!aft e mir, n oft se vetm n kt marrdhnie pretendohet
se !an br me rastin ton rast t transferimit t stimulit mbi nervore n kushteve t
pranuara, e cila sht a larg nga rasti ata mund t mba!n t ult si n
kundrshtim me opinionin ton n vend'
-as n! rast lidhur ktu'
*!, fiksuar n n! pozicion vertikal mbi muskulin e g!atsis l kalon n! stimul
elektrik n forca * tetanisiert' .!o shkon nn ndikimin e vazhdueshm t stimulit n
n! madhsi t caktuar s bashku, e cila si he!en lartsin me h sht
p^rcaktuara' Bkurr!e fillon pas vetm n! vlers stimulues fundme S, e cila kshtu
vepron si n!e pragu i prshtatur t !et perceptueshme' Bani -re"er ka
I,
shnohet
me n! kombinim t zg!uar e testeve dhe konkluzione n vi!im lig!i, si m"oph"sisches
e ti!, pr varsin e pash relative t fuis s stimul t * lidh!e me prag!et e % e
g!eturJ
,
ku k sht n! konstante'
(!o formul korrespondon pr t kompletuar formuln ton t mat!es, prve se ai
sht n mes t madhsive th!esht fizike'


I,
"4ig!i m"oph"sische" Dena, %auke, 18A2 eksperimentet e n!ohur n
nd"r "tekstet shkollore' t anatomi dhe fiziolog!i e organeve shisore"
1862 Bh' I f' M2C -randa! e!ani ktu m pak t dobishme, sepse ato
lidhen me spazma e musku!ve !an shkaktuar nga stimu! t astit'


(!o nuk sht e diskutueshme k!o formul mund t !et vetm n! prafrim, e cila
sht e vlefshme n nivele t larta stimuluese, sepse pas sa! h me rrit!e prforcimin e
stimulit m n fund m t madhe se l , meg!ithat, e fundme -rovoni maksimum nuk
arritshme e do t !et, h vetm m pak se l mund t !et' .!o ka en g!ithashtu
ngritur kundr ars"etimin e formuls n kt mn"r shum kundrshtimeve, dhe
sht n! diskutim u ngrit, t ciln un nuk !am duke nd!ekur plotsisht' -or t g!ith
t n!!tn g!, ne le duk!e t pafavorshme pr ne dhe ndoshta ende t sakta, duke
supozuar se n do rast n! e prafrt n n! mas t caktuar, vlefshmrin e
formuls at!e, g!ithashtu, kshtu n vi!im duhet t konsiderohet'
.nkesa fillimisht vepron mbi nervore, nervore t musku!ve' Bani p"esni vetenJ
nd!ek ngacmim t nervore nga stimuli pr n! marrdhnie logaritmike n lartsi
he!en sht proporcionale me n! eksitim nervor, apo anas!elltasL 6sh do t !et n
dre!tim t kundrshtarit, k!o e fundit n mend!en time' -or ish&sht e pamundur,
sepse n prputh!e me, si me zg!erimin e stimulit, he!en lartsi rritet, n! rezistenc
n rrit!e pr t ekzaltim t mte!shm, b!n n n! stacion t caktuar kufi
zhvilluar, dhe pr kt ars"e, madhsia lartsi nuk rritet n mn"r disproporcionale
me eksitim nervor, ndrsa n parim asg! nuk e pengon eksitim nervor a t g!at pr
t menduar n rrit!e me acarim n proporcion, si burim i !etess forcn e aktivitetit
nervor nuk afrohen lodh!e, ose n! rezistenc t ng!ashme si sht demonstruar pr
tkurr!e t musku!ve, t paktn deri tani asg! sht zbuluar'
>!ithashtu !u mund t vi!n n ndihm n prfundimin e mparshme e trthort nga
n! shum m t dre!tprdre!t' -as n!, m bri nga n! autoritet kompetent, lirimin
a!o bn n eksperimente krahasuese mbi raportet e tkurr!en e musku!ve nn ndikimin
e n! stimul asn! ndr"shim nse musku!ve nga nervore nga acarim apo direkt pas
helmimit nga curare, duke shkaktuar nervore i papun sht i inatosur' Bani n oft
se ngacmim i nervore nuk sht proporcionale me stimu!t, n mn"r t mund
raportet e efektit n musku!ve vet nuk mbetet e n!!t n t d"!a rastet'
0a i prket m"oph"sische lig!i me t vrtet ndesh!et n %aFgesetze psikofizik,
dikush mund t thot, sipas supozimin ton se nd!en! e cila sht shkaktuar nga
stimuli n nerva kt pushtet, e cila shkakton nervore n musku!ve, korrespondon n
madhsi' -as krkess e kundrshtarve se nd!esi e eksitim n nerva sht th!esht
proporcionale me rrit!en e fuis do t bien shum t shkurtr t rrit!es n nd!esi'
Du mund meg!ithat t b! n! krkes pr vre!t!e vi!uese e hareng kundr
varsis logaritmike e nd!esi peshe e peshave +8 p',J
"* oft se ai sht shum i aft n hedh!en, n! numr i topa t n!!tn
madhsi, por pesha shum t ndr"shme n shen! sht hedhur, sht k!o e fundit, si
dhe t marr me t leht se plumbat m t rnda' -ara do litra ai peshon topin me
dorn tua!, dhe sht e prcaktuar, ather madhsia e prp!ek!eve vullnetare
shpenzohen', por topi sht a e vshtir, pasi korniza apo 4othen, di t flaks
zakonisht nuk do t thot' pasi ai meg!ithat hedh do top me forc korrespondon
me peshat e t"re , rezulton se ai ka peshn e t"re kuptohen sakt, ai ka, si thon ata,
kishin pesh n nd!en!a "'
/erring sht trsisht n fr"mn e supozimin se forca e nd!esi peshe sht
proporcionale me peshat n rrit!e, edhe pse ai pranon se nuk ka prova rigoroze
ndron n faktin, si !u ndoshta mund t merrni t dini n n! marrdhnie t
ndr"shme midis nd!esi dhe n1it!e nga prvo!a, t cilat 0hkalla prp!ek!e forca
arbitrare krkon ndon! pesh t veant' 7he n fakt, pr fmi!n pastrvitur do t
humbas kt m!aft balancn e duhur' -or !u mund t shihni tani nga vzhgimi i
mparshm nn kushtet e -re"erschen .ktit, nd!esi dhe fuin e musku!ve, e cila
v!en n konsiderat kur litra, t shko!n n mn"r proporcionale, pa varsia
logaritmike e nd!esi do t e kundrshtoi kt mn"r nga peshat' 0i mund ata
7elboeuf +Hbulesa p' IMM, shkurtimisht vuri n duk!e se "n oft se ai merr n! lig!
logaritmike, asg! nuk e pengon, d" le!e :N.", ndrsa zg!uarsia e kundrshtimit
/E=6*> e n!eh, pasi un nuk e b!m m pak'
-as n! t!etr konsiderat ktu pr rastin pull' "*at"ra" s!ell n nr' 1CM e 10 korrik
18AM (omunikatn e ti! n n! studim t 7e5ar dhe %c (endrick, e cila sht
riprodhuar n e prkth"er "nat"ralist" 18AM nr' MA, dhe un mbledhin treguar m
posht' *se !u kaloni n, !asht n! bretkoc t sapo vrar, zvarraniku ose peshk t
freskt, t prer
e s"ve
M ,
nn masa t prshtatshme, si ato t aplikuara nga 7ubois pr t prfasuar
e musku!ve nat"rore ose aktuale nervore, si n n! shumzues n! fund t telit me
kornea, komunikon t!era me seksion kr" t nervit optik, kshtu k" i fundit sht
shkaktuar nga n! sku!e t lkurs n shumzues aktual, i cili, me an t pa!is!es
pas"r le1uar, shkoi n eksperimentet n rreth 600 grad t shkalls' -asi sht vn
re se devi!im n errsir sht konstante, sht e le!uar pr t zutreten dritn e n!
flak t gazit' * kt moment, devi!im ndr"shon' "* fillim, tregon n! rrit!e, pasta!
n! rnie, dhe n oft se !u heur drita sht prsri n! rrit!e n <nga devi!im
treguarR force elektromotor' /er pas here e sheh n rezultat i vdekur e nervave vetm
n! rrit!e t leht dhe pasta! n! rnie, %eg!ithat, rrit!a e he!es s drits sht
g!ithmon konstante' shumn e ndr"shimit t forcs elektromotor <diR shmangie nga
veprimi i drits sht rreth M p' )' totale' "


M,
%e an t prshtatshm, t specifikuara n n!oftimin e till, mat rezultate t
ng!ashme si m sipr mund t !et conser&t, n t ciln e1citabilit" e nervore
pas vdek!es shuan zog!t ende !eto!n dhe g!itart shum t shpe!t n s", s"ri i
kafshve t vrar apliko!n'


"*dr"shimi nuk sht proporcionale me sasin e drits n dritat e ndr"shme t
forta, por logaritmit t hers, dhe kshtu pa!tohet me lig!et psikofizik t EE)/*E='"
"*dr"shimi sht i trazuar shum nga retina m par, kur k" organ sht heur,
ndrsa strukturat e t!era t ndrimit s", nuk ka nd!eshmri n drit ekziston, edhe pse
ende n! forc elektromotore sht i pranishm'" "(" ndr"shim mund t g!urmohen
n thalamus'"
%esazhi nga e cila e mparshme sht zg!eruar, sht vetm n! paraprake$ ;n
nuk e di nse nga n! prezantim m i plot i hulumtimit sht botuar$ mparshme,
por ende mund t ekzisto!n n disa pika t paarta' . sht n!olla e par, llogaritet t
devi!imit pozitiv nga orig!inali pr t, pas miratimit t drits men!her n negative,
ose rrit!en e par pozitive zbret gradualisht, pa u kth"er n devi!imin e parL dhe
madhsin e ndr"shimit t M f' )' shuma totale ndr"shimi i par pozitiv pas pranimit
t drits apo dallimi n mes ti! dhe lviz!en reaksionar do t thotL >!ithsesi, t
paktn duket e provoi dre!tprdre!t se nuk th!esht proporcional, por n!
marrdhnie logaritmike ekziston midis stimu!ve t lehta dhe efektin e sa! mbi at
nervor, e cila sht m tepr n armikut si shisat e mia nga kto eksperimente'
-or ne shohim m afr, n vi!im vlen n kt rast, n! konsiderat analoge si pr at
t mparshme' 0ipas n!ohurive tona aktuale t rr"ms nervore nat"rore pranda! ndodh
sepse pa as!e n n! stimul n mb"ll!en e zin1hirit, n se molekulat elektrike
differents nervore !an t vendosur n n! rrit!e t prshtatshme n n! situat
aktuale' *se aktuale nprm!et h"r!es s n! stimul rritet apo zvoglohet, nga t cilat
k!o e fundit sht t thirren n eksperimentet e kth"er' :n ndr"shim negativ
pretendon se k!o sht vetm pr shkak se !an molekulat nervore n n! form t
prshtatshme pr prforcim apo zbut!e t situats aktuale, dhe k!o mund t !et n!
rezistenca pr kt ndr"shim n n! situat n t ciln ata !an mba!tur nga kushte
nat"rore ndodh, e cila rritet me madhsin e ndr"shimeve, ashtu si ndr"shimit n
pozitn e molekulave musku!ve, t cilat tkurr!a varet n rastin e mparshm ishte
rasti, dhe se ktu prsri n! raport logaritmike bn vet nd!er' -or nd!esi varet
voraussetzlich t vibracioneve, t cilat edhe lindin me ndr"shimin n pozitn e
molekulave
2 ,
, dhe k!o nuk sht aspak e art se forca e g!all, ose t cilat masa
mund t !en t pranuar pr aktivitetin psikofizik, sht proporcional me ndr"shimin
n pozitn e molekulave ndr"shimet$ edhe pse a!o mund t !et se n! ndikim t
caktuar k!o ndodh, e cila kontribuon n g!end!en n t !ashtme psikofizike t
devi!imeve outcropping' * do rast, sipas vzhgimeve t mparshme, eksperimentet
e 7e5ar dhe %c (endrick mbi p"et!en ton nuk vendos'


2,
3ariacioni negative, e cila lind pas eksperimenteve t ph"siologists tetanising
nga n! stimul nervore mba!t shorohet demonstrative nga vibracionet e
molekulave'



Bani !u mund t them se 7uboissche hipoteza t nat"rs elektrike t molekulave
nervore n t ciln ne kemi ktu gefuFt, vetm n! hipotez' -or do hipotez t!etr t
ciln ne mund t prpiemi pr t ngritur pr kt do t duhet t b! t n!!tn g! pr
shp!egim t fakteve dhe toka me an t ksa! t prbashkt pr shp!egimin e sht!es
son' -or Ever lit a priori fenomene statike ose t ekuilibrit, t tilla si madhsia e
n! tkurr!e t musku!ve, dhe luhat!e negative aktuale, t cilat vi!n nn ndikimin e n!
stimul t vazhdueshm t !ashtm n ekzistenc !o shum e prshtatshme duket se
mendo!n bashkang!itur n! aktivitet progresive vazhdueshme mendore$ por
vibracionet nn form t cilve ne kemi ende pr t menduar i aktivitetit psiko&fizik
shumica raportet e mundshme logaritmike e vibracioneve t t!era & dhe stimulit t
lehta, por sht n! oscillator" & varet nga mua, ka shembull sht i n!ohur edhe tani'
*se n!ra u meg!ithat supozo! se nd!esi m!aft vare! nga ndr"shimi n pozicionin e
molekulave si vibracioneve, kshtu menduar se far t b! me n! hipotez t
tillL 0ipas hipotezs s luhat!et ne mund t mendo!m se nga cilsit e ndr"shme t
nd!esi me periodicitet t ndr"shme dhe formn e luhat!et n marrdhnie$ por sipas
hipotezs s ndr"shimit n pozitL -as pari g!end!a e brendshme e nd!er e !ashtme
sht m!aft i prshtatshm, shum e pam!aftueshme pas fundit'
(" stimul drita dshtuar efektin e vet n eksperimentet e mparshme, kur retina
sht heur, kshtu sht e vrtet s bashku, stimulit t lehta, !an g!ithashtu
duke !etuar kri!esa me efekt t dre!tprdre!t n nerva pa ndrm!ets e prcakton
terminalit t veanta prb!n retin asn! nd!esi, si vend i verbr n h"r!e t nervit
optik, ku k" grupe terminali sht zhdukur, dshmon' (!o sht tok e zakonshme
kshtu t s!ell dridh!et e drits s !ashtme vetm n terminalin e vendos
karakteristike +kimike, proceset e nat"rs oscillator" +shih -!esn ?666 '',, t cilat
prhapin dridh!et prmes nerva$ por asg! nuk e pengon, edhe pas ksa! performance
vibracionet e !ashtme t mendo!n kshtu zg!uar brendshme proporcional'
2ernstein supozon se zg!imit varur stimul ndrsa shumim unattenuated prmes
nervave shisore, por elizat n"! nervore t trurit t rezistencs oferts riprodhim,
duke u mbshtetur n t ciln do zvogelo!ne energ!in kinetike e a!rit h"r!es at"re
eksitim n! shkalln e zg!imit p!ess proporcionale ' & B !et k!o$ por k!o nuk do t
vua!n proporcionalitetin e totalit prhapet nprm!et ngacmim trurit me
stimu!$ stimul d"fisht do t kr"e! n! ngacmim d"fisht pas h"r!es n tru me n!
dobsi t d"fisht n progres nga i n!!ti, trefisht n! trefisht$ nuk e ndr"shon
proporcionalitetit'
:ernstein te! thelluar pikpam!en e ti! at!e +nr' I f' 1AA,, n thelb shkatrrimi i
fuis s g!all t ngacmim nga ana e rezistencs s elizave n"! nervore t trurit,
k!o sht a!o varet nd!esi' Edhe pse un nuk mund t vrtet do t bashkohet me
kt pikpam!e, ne mund t apliko!n ktu pasi t g!ith' Bani, meg!ithat, konsumi i
t g!ith forcs t g!all, e cila h"n stimu!t n proporcion me tru, madhsia e sa! sipas
t dhn nga madhsia e forcs s g!all n vetvete do t !et, kshtu krkoi nga
kundrshtart varsia logaritmike e procesit psikofizik t stimu!ve si t vogl
ekzisto!n, n oft se !u keni procesin psikofizik n konsumimit t !eto!n forc, si
kur e shikon at n vet t till, vetm pikpam!en e kundrshtarit prsri se nuk
sht ndihmuar' :ernstein v!en pr ti!, e !ona ndr"shon n mn"r t veant, t par
vetm n se ai dhe !o vetem ekzekutiv si n! mas e perceptimit t ti! si n! numr t
kufizuar prestig!ioze t konsumit t energ!is kinetike, elizat se madhsis totale t
konsumit vet nga elizat shikoni' +7eta!e t mte!shme rreth pikpam!es :ernstein
nn ?3',
;n mendo! se ndoshta n fushat e fiziolog!is bashkkohore eksperimentale ende
disa t pranishm, se far lidh!e, e negociuar n kt seksion, p"et!a do t ishte e
diskutueshme, por t m rrfen! k!o zon ka en pre! kohsh m!aft t uditshme,
dhe un kam treguar n, n parathnie , ars"e m tani dhe t thell t m!aftueshme pr
t studiuar !o m n a!o t !et m!aft e orientuar n t' *drkoh, duhet n!
konsiderat at prsri g!ithmon t o! n kriteret e mparshme' -ra, t paktn m
duket me testet e mposhtme, t cilat un do t prmend shkurtimisht ktu, pa
sigurisht trsisht t m!aftueshme duhet t kupto!n t !et prdorimin e sakt t
sigurt'
E5ner trhe nga n! hetimi m t g!er
@,
dhe t t!ert +p I2, rezultatin e
mposhtme 'J
"*se intensitetin e ndriimit t n! ob!ekti n n! progresion g!eometrik <pra edhe
logaritmet e intensiteteve n aritmetike progresionR rrit!e, kshtu t marr kohn e
nevo!shme pr t kr"er t n!!tn g! n progresion aritmetik nga'"


@,
* s' .nh' "-r t nevo!shme pr t prballuar koh t perceptimit" n
banda e @8 t 3!ens' 0itzungsber' 1868
.i e pranon vlefshmrin e kti! teorema pr intensiteteve t lehta t cilat nuk e
kalo!n n! shum t caktuar +n lidh!e me intensitetin e n! prmb"t nga rrezet e
diellit direkte letr t bardh,, pr t prfunduar$ dhe vn re p' II hapur i
barabart me p!esn e par t drits incident ushtron n!e efekt n retins'
Bani le t forca e nd!en!s, , intensiteti i stimulit t lehta, n lidh!e me pragun si
n! n!si, t cilat, nga fillimi i veprimit t kohs lehta kaluar, k sht n! konstante,
kshtu n do rast korrespondon me ekuacionin e mposhtm n mn"r m t
th!esht, propozim mbi prvo!a, pa 0igurisht duhet t provohet n prg!ithsi nga
ai, sepse t g!itha ndr"shimet e bra n t dhe vetm g!ithmon n kuptimin e treguar
pr t n!!tn vler t caktuar t !an vre!turJ
P kt log
>!eg!sisht, nse nd!esi + vetm shkeln mbi prag, pra, fillon t !et e dukshme, a!o
konsiderohet si e barabart, dhe far vlerat t dhe mund t ket at$ sipas teorema e
autorit' e1perientiall" por takon prodhimin e kti! barazis, at t e raportit te inverse
log ndr"shimit'
* n! koh t pacaktuar vlefshmrin e vazhdueshme t formuls mparshm mbi
pragun e prte! t cilat n t pacaktuar me t duhet t rritet, nuk duhet t presim
!u, si dhe E1ner asn! t till e merr pr dnimin e ti! pr t prfunduar' -r n! g!,
rritet me kohzg!at!en e dobsimit stimul t nd!eshmris nuk sht marr n
konsiderat n formuln$ s d"ti p"et veten nse proporcionaliteti i me t !o vetm
pr a t vogl t, merrni si g!"et prkatse n godit!e, sht i sakt' ' 4e t
supozo!m, pr shembull, n vend t t kishte pr t n fakt t vn
, e e & t, ku e sht numri baz i logarithms nat"rore, kshtu sht 1 & e & t pr
vlerat shum t vogla t t m n t, pr t madhe nuk mund t te!kalohet n *
prg!ithsi, vlera e par konstante, domethn, n t ciln n vlera t
vogla t t neglizhuar fuit m t larta, meg!ithat, sht pr vlerat e mdha
t tsht ' Tfar do t !et formula !on pastr mat!es pr shtetin
prfundimtar arritur'
Ysht tani n formuln e mparshme, pas raporteve logaritmike t varet, a!o
sht n do rast formuln ton t mat!es, por s pari le!on alternativ na ka
pushtuar, i pavendosur$ -asta! mund t n psvchoph"sischen th!esht proporcion t
aktivitetit t brendshm, por kto logarithmicall" varen nga stimu!t, dhe dikush mund
t mendo! se pas marrvesh!e me prp!ek!e t t!era t mte!shme nga :a1t
6 ,
sht
me t vrtet pr t vendosur n prputh!e me rrethanat' (to eksperimente b!n
ndrkoh, kalon nga momenti kur n! kmb bretkoc sht i zh"tur n n! acid
sulfurik holluar, dhe momenti shkaktuar nga acarim refleks t dridhem musku!ve acid
ndodh' .!o u g!et se rreshtat e ndrm!etme t rritur n n! progresion g!eometrik,
ndrsa nivelet e acidit prind!e bien pas n! progresion aritmetik'(shtu ktu i
n!!ti lig! pr pranimin e musku!ve dridhem far E1ner g!etur pr ndodh!en e
nd!esi' 7he kshtu mund t thuhetJ -avarsisht nd!esi, t cilat nuk ndodhin n
parait!en n eksperimentet e :a1ter, ngacmim nervore duhet t rritet nga efekti
prfundimtar t stimulit vetm deri n n! pik t caktuar para se t fillo! tkurr!e
muskulare, dhe kto ngacmim nervore sht a!o, e cila varet nga logarithmicall"
stimu!ve' -or eksitim nervor ka vetm pr t transmetuar po t musku!ve pr t filluar
tkurr!e, dhe n oft se vzhgimi respektimi i eksperimenteve -re"erschen punsuar
sht e sakt, k!o do t !et edhe ktu t transferohet do t thot se musku!ve dridhem,
!o m pak se nd!esi n raportet logaritmike e eksitim nervor, por pas ksa! proporcion
th!esht varet nga stimu!ve'

6,
raporton saksone' 0oc' d' N600' 18A1 f' M1 8ff'
%6! P&et$e e #art$en e )ig$it t *ragut n *sikofizike t #rendsh"e!
(!o lig!it t acarim t th!esht apo pragu nd!eshmris si pragu dallimi pr
psikofizike t !ashtme sht, k!o !an fakte t dukshme para' Tdo stimul ndr"shim i
till i stimu!ve t vrtet krkon n! fundme t caktuar, te!kalon vlern zero,
madhsia, pr t vn re, pr t br n! prsht"p!e n mend!e, konsumatori h"n !etn
e ti!'>!ithashtu, n! stimul ne e percepto!n fillimisht, fakti ne u ekspozuar pr
t n!!tn g!atsi kohore, pr ne t !et i padukshm nga rrit!a e sa! e pragut pr
ne'-or p"et!a sht nse i n!!ti lig! sht e transferueshme n psikofizike t
brendshme, edhe n oft se n!, d, i' 3lera null fundme n rrit!e, shkalla e aktivitetit
psiko&fizik sht e nevo!shme pr cilsin lidhur sensacioni i nd!er nga ana e
ndrg!eg!es, dhe n! dallim n mes nivelet e kti! aktiviteti, n mn"r n!
ndr"shim sht zbuluar'
=ndsia e ksa! p"et!e dhe marrdhniet e ti! me p"et!en se a proporcionaliteti i
th!esht midis nd!esi dhe aktivitetit psikofizik po, sht diskutuar n seksionet e
mparshme' 0hp!egoi pr proporcionalitetit n mn"r t deklaro! n t n!!tn koh
kundr miratimit t n! prag t brendshme, meg!ithat, sht supozimi n kuptimin
ton'
Bani !u mund t nga fillimi i pranimit ton t poho!n se mund t g!e!n shkaet pr
pragun e !ashtme, e cila nuk ekziston pr miratimin e punve t brendshme'(shtu,
pr t menduar se n! stimul shum i dobt i !ashtm npr barrierat e !ashtme, t cilat
ai penetron kundrta, ose pr shkak t shfuizuar virt"tit prueshmri nervore nuk
deprto!n n brendsi t sistemit t psikofizik, ose se n! llo! inercie n shkaktuar
aktivitetin psikofizik prmes m!aft mir analoge stimul n forcimin e n! makin n
rrugt e pabarabart, disa sasi e fundme e stimulit t nevo!shme pr t kaprc"er'
e ,


1,
*dr t t!era i bn 7elboeuf n formula mat!a e t cilit sht marr
asn! pragun, ars"e!a e d"t, 6' tashm n E4E% 66' 2M1, si pr t marr
n konsiderat, theksoi, dora e ti! +Bheor' -' @1, pretendon, plus tre ars"e
t t!era, t cilat mund t, meg!ithat, kri!o!n vetm n! t dobt, nuk
mungon, nd!esi kur n! stimul i dobt apo ndr"shime stimuluese, kshtu
nuk do t deprto!n'


Ekzistenca shkaet me t vrtet t tilla, ata mund t kontribuo!n n devi!imin m
t ult eksperimentale nga lig!i 3eberit, t cilat do t vi!n pr t shp!eguar kt
devi!im vetm pr t pa!isur' -or e1plicabilit" del nga shkae t tilla nuk sht e
m!aftueshme kudo, pr a sa ata, mund t barabart faktet e th!eshta n lidh!e me
pragun ndr"shim n gremin' ', *se un p'sh' pr eksperimente t lehta, d"
siprfaet shihni pran n!ri&t!etrit, e un me siguri e di se pr kushtet e t"re t
ndriimit ata kan n! ndr"shim fizik n shklim, dhe ende n g!end!e pr t par
ndon! ndr"shim n shklimin me vmend!e m t sakt$ n oft se un mund t
b! n mn"r pak t dallo!n dit vetm me vmend!en m t sakt n! "ll nga ars"e
prreth, pavarsisht ai ars"en n vendin ku ai ndron, n! shkall t konsiderueshme
shkakton shklim fizike, kshtu un nuk mund t them se stimul drita pr shkak
t !ashtm -engesat nuk kan as!e n t brendshme g!etur, ose ka aktivitete
psikofizik kan shkaktuar' 7he pse tani, kur zg!imit dobt psikofizik n ndrg!eg!en
mund t ndihet n stimu! t fort edhe n! tepric shum e konsiderueshme e n!
lidh!e t t!era nuk sht e dukshme, nse a!o nuk e kalon n! kufi t caktuarL
-r kt llim, t !apin kuotn e mposhtme nga E4E%' 6' I2MJ "-rgatitni d"
llambat pran n!ri&t!etrit dhe para sa! n! organ hi!e t imazhit 0ecili nga d" llambat
!an n! hi!e sht e ndriuar vetm nga llamb t!etr, ndrsa toka prreth sht
ndezur nga d" llambat tani *se !u vidhos fitil '' e cila redukton n! llamb m t
thell, ose t he ato m te! dhe m te! nga trupi 6mazhe hi!e, kshtu !u mund t
shohin ende hi!en se a!o hedh, t bhen m t dobt dhe m t dobt, dhe m n fund
t zhduket kto hi!et !an t absorbohet n mn"r t barabart me ndriimin e
prg!ithshm t ars"es, n!!t sikur d" burimet e drits !an at!e' ;n kam en m!aft
i habitur kur un u b i vetdi!shm pr her t par pr t par d" drita vetm hedhin
n! hi!e' B d" llambat d!eg shum, por sht th!esht n! hi!e ktu' %e n! f!al, n
oft se dallimi n mes t iluminizmit e n! hi!e dhe hapsira prreth bie nn n! kufi
t caktuar, dallimi zhduket kre!tsisht pr nd!esi dhe me siguri mund t m t
perceptohet' "
"(" g!"kim sht pr kt ars"e veanrisht shum e habitshme, sepse ktu ka
komponentt n t n!!tn koh n s", dhe s"ri i mpreht, i et dhe i vazhdueshm n
vi!n kufitare t sa! mund t dre!tprdre!t, duke s!ell ndr"shimet e t"re t zhduket,
as e harruar t prsht"p!en m par as nuk mund t dal dallimin e sht!es' "
(!o nuk sht e diskutueshme, edhe pse pragu ndr"shimi duhet t te!kalohen
para se n! ndr"shim i dukshm do t, t mos !en t hutuar me pragun th!esht
nd!esi$ por !u nuk mund t shihni n! t till, e cila mund t shko! kundr parimit t
n! prag do t kandido! n t n!!tn koh nuk e nda! t!etrit' *se baza e pragut
diferenciale brendshme !an se vi!a n mes t d" nuk sht m!aft e fort pr t
ndr"shme n pikat psikofizik zg!imit t humbur, kshtu k!o !o vetm do t !et
shum vshtir n d" pika fin!e, por edhe nuk sht n prputh!e me faktin se ne
kemi n! drit shum t rndsishm diferencial ndriuar n mes t d" siprfaeve n
kt mn"r mund t b!n t zhduken, ne t rritur ndriimin e t d", kushtet e t
lehta por t dobt se ato m pak t ndritshme, si leht mund t bind studimet hi!e
pr testimin e lig!it t 3eberit, pavarsisht nga lin! mes d" do t te!kalohen m leht
me prforcim t ndrs!ell' .po sht ars"e!a pr mungesn e dallimi anas!elltas !an
se aktivitetet psikofizik t d" ag!encive t kompensohen n rast t dallimeve t ult
relative t stimu!veL -or nuk ka n dallime t mdha proporcionale asn! rregullim t
brendshm n vend, kshtu !u mund t me dallime t vogla ndoshta n! prafrimit
m afr rregullimit, por !o n! rregullim t plot t presin$ g!ithashtu mund t vrtet
t !en t ndriuar siprfaet ndara nga n! interval t errt t hapsirs ose kohs, pa
pragu dallimi pushon s ekzistuari'
:az t prbashkt se faktet do t merret dhe t vlersohen n kontekst n n!
sistem psikofizik, dhe kshtu nuk mund t, n oft se n! ka t psikofizike t
brendshme prano!n pragun ndr"shim, moho!n at pa ars"e t det"rueshme pragun
th!esht nd!esi' 8se n oft se, si disa duan t pa beistimme time t"re n t, t g!itha
nd!en!at duhet t !et pr t fituar sa nd!en!at ndr"shim themelore +shih Eig' 0ekti'
?66, t ket si a!o do t en ndon!her m!afto!n, pragu dallimi themeluar si e
m!aftueshme pr t brendshme provuar '
=a f!ala, por nuk ka munges t fakteve, t cilat mund t lidhet me pragun th!esht
nd!esi n kuptimin ton pa vre!t!et e msiprme !an t aplikuara n prputh!e me
rrethanat$ mund t !et vetm se ata nuk e veshin a e th!esht sa karakterin e
mparshm, n lidh!e me pragun ndr"shim, kshtu interpretimet m t leht e mba!ti
t e kt apo at pik hipotetike e par t ekspozuar'
(tu takon faktin e n!ohur se ne !emi n!, n hidhrimin mbi sug!erim, f!al ende
mund t merrni me demgemGFe dre!timin e vmend!es nda! ndrg!eg!es von' (!o
sht tok e zakonshme ata nuk mund t shp!egohet n mn"r E!ala ishte n
g!end!e t deprto!n n vendet e aktivitetit psiko&fizik, por si merret me pranimin
e aktivitetit psikofizik t vmend!es ngacmim psikofizik nga rrit!a e f!als, dhe n
kt mn"r n pragun e vetdi!es publike mund t hiet' -or, pr n! prag t
brendshm duhet t vazhdo! t !et e pranishme' * baz t fakteve t t!era t t
n!!tit karakter kam n E4E%' 66' 2MI menduar'
%e faktet e kti! llo!i, por marrdhnie t ng!ashme t t!era aktuale s bashku,
un nuk e di se si, pa supozuar n! prag t brendshm ndon!her n n! prfasim
psikofizik mund t mendohet$ >!ithashtu, kundrshtart me t t"re, t ndr"shme nga
im!a, shikime ventured ku t sa! dhe sipas me!e e n!!ta th!esht in!oruar$ 6 llogarisin
at, por parimin e pragut, shum n t mir !u !eni duke prdorur t n!!tn g!
mund t gu1o!n at' *ga diskutimet m t deta!uara ktu n kapitullin 2I' Elementet
e mi ktu vetm shkurtimisht n vi!im' *se ne e konsidero!m n! fenomen ndi!or
ose na till ku!to! n mend!e, kshtu intensiteti i aktivitetit ton t ndrg!eg!shm
prcaktohet n n!rn an nga shkalla e vmend!es me t cilin ne e percepto!m
fenomenin ndi!or ose ku!tess, n ann t!etr nga vividness ose intensitetin me t cilin
ne, t fenomenit vet duket' *e mund t shohim n n! imazh t errt me vmend!e
intensive, t dg!oni n! tingull t dobt me vmend!e intensive, mad!e edhe n n!
dg!im nuk sht at!e$ por sht n! fenomen sensual ose ku!tess, sepse, si sht
forca n ne fenomen shfaet, n mn"ra t t!era, t kontribuo! si vmend!e nda!
intensitetit t t g!ith aktivitetit t vetdi!es, t cilat ne i prdorim n funksion t
dukuris$ sepse ne mund shum mir t dallo! at v!en n kurriz t fuin e
vmend!es dhe fenomeni t veant' .!o , pr shembull, n! gri ose t bardh nuk
!an t ndritshme, n! z nuk shfaet m fort kur ne u rrit vmend!en, a!o ngritur' ne
nd!ehemi vetm forcohet vetm vmend!en ton' -or cuditerisht, ndrsa si shkalla e
vmend!es pa ndikim t shfaet n fuin e fenomenit zhduket i n!!t n t g!ith
vetdi!en kur vmend!a !o dre!t at' (ush sht i zh"tur trsisht n studimin, sheh
dhe dg!on n mn"r t thon se nuk sht a!o po ndodh rreth ti!, !u mund t
zh"tur kshtu n t dg!uar n! koncert do g! t dukshme n zonn zbehet
vetdi!en ton et!
0i pr t shp!eguar kt marrdhnieL 0ipas mendimit tim, n kt mn"rJ
3mend!e sht n! dukuri e zakonshme psikolog!ike, dmth se ra!one t tilla t larta
shpirtrore ndodh n do ndi!or n lo!, dhe t cilat, nse krkohet nga n! psikofizike
t arsimuar, n! aktivitet prkatsisht prg!ithshme psiko&fizik sht nn
prcaktuar' (" aktivitet i prg!ithshm, por sht shkaktuar nga veprimet e nat"rs
spezialer far fenomenet mendore intresting varen, ndikuar
I ,
, dhe vetdi!a e
prg!ithshme, e cila v!en n lo! n n! mendim t veant fenomen prcaktohet me
prbr!en e d"' Bani, vetdi!a e prg!ithshme, me an t ksa! vetes t g!ith
aktivitetet psiko&fizike t theksuara, pragu i ti!, dhe nse k!o sht e te!kaluar askund,
pag!um g!umit bhet$ aktivitet i veant, por mbi t cilat varet fenomenin e veant,
e cila ka n! kufi t veant +e pragut t veant,'


I,
-r n! referenc t prg!ithshme pr iden !u mund t mendoni
p!esmarr!en e vibrimit t n! tonik nga vibracionet e tone$ vetm se proceset
psikofizik t vmend!es dhe fenomenet e veanta ndi!or but pa d"shim shum
m larg'


Bani mund t !et edhe a shum vmend!e dre!tuar n n! zon ku kto pragu i
veant nuk sht arritur, ne nuk do t marr ndon! g! t vrtet i fenomenit, edhe
pse ne t nd!ehen dre!timin e vmend!es$ prputh!e me se a!o sht te!kaluar, fenomen
n forcn m t madhe na duket, pa marr paras"sh shkalln e vmend!es, n oft
se vetm pragu i vetdi!es s prg!ithshme, pr t ciln vmend!a n thelb ka
ndar M , sht i te!kaluar' -or k" nuk sht rasti, pragu i fenomenit t veant mund
t !et edhe a shum te!kaluar, dhe zhduket n!!ta, por vetdi!a e prg!ithshme, dmth
vetdi!a n prg!ithsi'


M,
* t n!!tn mn"r si nd!en!at e veanta mund t prshkrua!n at n
vmend!en dre!timin pr n! prag t veant' -ragu i vetdi!es totale, por varet
funksionalisht n t d"!a' 0hih-r kt llim, n! vre!t!e korrig!ues n
kapitullin 2I' Elementet n ??666' 0eksioni'


0igurisht, n oft se, si bhet nga disa, i cili shmanget vmend!e !astk
psikofizik, duke u prer n t n!!tn koh deklaratn e mparshme bazn e sa!' -or
prve ars"eve t cilat pr!ashto!n ann faktike t ati! privimi 2 , , un mendo! se
edhe pr at psikofizike pr t pa!isur t ardhur, avantazh, se ai nuk sht i
det"ruar nga faktet e kti! llo!i, pr t trheur e sa! t tilla'


2,
* aspiroi m asg!, do arbitrar make manifestim fizik i forcs pamundur,
nga fui disponible arbitrare fizike sht marr pr vmend!en' 3esht e
mpreht, s"t marramends, vua!, !an t g!itha shpreh!e pr lviz!et arbitrare
refleks pr ushtrimin e vmend!es n zonat e caktuara'


Tsht!a e vlefshmris s n! pragu t brendshm varet a shum n lidh!e me
sht!en dhe interpretimin e vlerave negative nd!en!ave s bashku, se ne n asn!
mn"r nuk mund t vazhdo!m t bhet me konsideratat e mparshme, por n fund
t seksionit n vi!im prsri do t duhet t kthehet n t'
(ur kam thn n traktatin e mia kundr .ubert +p' 11, n favor t lig!it ;eber se
hergebe g!ithashtu lig!in e pragut, sht thn menduar, pra n oft se t pasakta,
por lig!in e pragut me lig!in 3eberit prg!at %aFgesetz logaritmike hergibt, nat"risht,
lig!i pragu pasta! rr!edh prsri si paso! e' 4o5 por mbetet, t paktn pr
vlefshmrin themelore t lig!it t pragut, prve pr t folur fakte do t mund t
fito! n t g!itha nuk ka mas t fundme pr nd!en!at e fundme nga lig!et pastr
Neberi, pa forcon parimin e pragut, si n E4E%' 66' Breguar M2'
*se 4anger +' - 66, thot, se fakti i del nga do kurb mund t rr!edhin lig!in si
psikofizik shkak se a!o prmbante vetm krkesn kurba sht e prer pr disa
vlera t fundme, pragu, .bszissena1e$ cilat krkesa mund t plotsohen nga t g!itha
llo!et e kthesa ", kshtu un krko! at nse, pr shembull, nga kurb = k ose
P k Z et! mund t rr!edhin si n! lig! psikofizik, ai do t thot, oh, po, un vetm
duhet t bni kshtu' pika e fillimit t abshis t shum t zn ngusht 6
prg!ig!enJ' oh, !o, a!o sht n n! kurb si lig! psikofizik th!esht nuk sht arbitrare,
kurse un t zhvendoset pika e fillimit e t abshis, por a!o sht n! krkohet
vetm nga fakte t veanta dhe nga formula logaritmike mat!es prsri rr!edhin
veanti n kurb psikofizik se pika fillestare e abshis duhet t vendoset n n! pik t
vendosur n n! distanca t fundme nga pikat e kr"zimin me kurb', ne kemi at
ktu !o vetm n! t b! me n! kurb abstrakte matematikore, por ato t shkaktuara
nga raporti i koordino!n n n! rndsie t veant, si nd!esi n abshis t sht
shprehur n n! rndsie t veant, si n! raportet stimul e1periential t d"!a'
%en!her, un g!e! ktu n 4anger n!!tn ;ntriftigkeit, un do t duhet t mbani
mend n 7elboeuf +shih m posht,'


(undrshti"et 6! nda$ v)erave negative nd$en$e! -re$t$e t
"te$sh"e "#i *ragun .De)#oeuf' ,anger' Pre&er3!
*se madhsia e stimul t ose veprimtaris psikofizik, e cila
sht shkaktuar nga stimuli m posht pragut t b bie,, pas formula
mat!e nd!esi vlera negative' 7he, edhe pa mshir mbi
vlefshmrin e formuls ton mat!es sht t g!endet kudo oi n
miratimin e vlerave negative nd!en!ave nn pragun, kur e le!on vetm
lig! pragu vet, e cila do t mund t vrtet prve %aFgesetze
Neberian dhe logaritmike ekzisto!n$ sepse ndrsa %aFgesetz lig!i
logaritmike pragu duhet t n1!errin +E4E%' 66' M2,, nuk e kundrta
sht e vrtet' 7he si nd!esi e th!esht duhet nd!esi ndr"shimi$ dhe
secila, lidhur me aktivitetin e psiko&fizik, aktiviteti mendor n t
g!itha, pr t cilin ekziston n! prag, t marr vlera negative posht
pragut' shkurtr, nocioni i pragut psiko&fizike dhe vlerat negative
mendore nn pragun !an, t paktn si e vet t d" e kupto!
solidaritetin'
* fakt, n oft se nd!esi , fillimisht prmbahet ksa!, vlerat e
rndsishme pr ndrg!eg!en vetm pasi kalon n! vler t caktuar
bukuri b fiton +ose kshtu shkaktoi veprimtarin psikofizik,, dhe n
varsi funksionale t shkalls s kti! sesa ng!it!e vetvete rrit , k!o
duhet t kuptohet se, pr a koh sa ! nuk sht arritur, dika
mungon n parait!en e nd!esi dhe, si dihet fundos!e n! bosht nn
nivelin e vlerave negative lartsi, n oft se n! ka pozitive pr
te!kalim, k!o sht nat"risht edhe far m kan arritur pikn ku merr
nd!esi vetm e dukshme vlera pozitive, t humbur +t mos
ngatrrohet me at mungon n shkall charm nevo!shme pr ta
br kt,, duhet t poshtro! me n! shen! negative, kur a!o te!kalon
at, n!ollosur me n! shen! pozitive, duhet kurr, vazhdoi t marr
n! varsi funksionale t nd!esi t stimu!ve t g!ith shkall
stimul'
1 ,
Bani sht llimi i mass s distancs negative nga
orig!ina e nd!esi apo fundosur n! pre! t"re masn e pozitive pr t
vendosur n lidh!e me mbledh!en n n! lidh!e t prbashkt
funksional t stimulit vlerat, a!o ndodh nn supozimin e
vlefshmris s lig!it t 3eberit nga formula e mat!es'

1,
* t kundrt, n oft se forca e n! nd!esi me kulmin e
n! val t nuk do t krahasohet me nivelin, por mbi tok,
n t cilin rast nuk ka asn! prag, nuk fundoset nn tok,
dhe pr kt ars"e do t kishte nd!en!a negative'
*! mas e dre!tprdre!t t asa! mungon n prfundim t n!
nd!esi, por !o n ndrg!eg!en' -or masa e formuls s mat!es sht
paso! e bazat matematikore dhe eksperimentale n t ciln masa e
nd!esive t cilat pozitivisht kalo!n pragun, p'sh' zero vlera e nd!esi
sht e bazuar, dhe k!o duhet t kuptohet sipas paso!' -ra, si duhet
konceptuar dhe kuptuar 6nbegriffensein vlerat negative nd!en! sht
n t n!!tn koh me pozitiv n t n!!tn formul n asn! mn"r
indiferent nda! prvo!s'0epse nse nuk tashm ndodh nd!esi
negative si t tilla n prvo!, dhe !u mund t specifikoni nga
dshmia e dre!tprdre!t t ndrg!eg!es n asn! mn"r, se sa
mungon n prfundim t n! nd!esi, t paktn sipas t dhn nga
marrdhniet n formuln e nd!esi negative t stimul vlerat sa
mungon n vlerat charm, e cila sht e nevo!shme pr realizimin e
n! pozitiv, di vrtet, nd!esi, t cilat t d"!a !an t rndsishme pr
t mos ngatrruar' .!o duhet t vrtet t vepro! n psikofizike n
n!ohurin e marrdhnieve funksionale midis aktivitetit fizik dhe
mendor' -or k!o g!ithashtu, pr t ditur nse shum ose m pak n!
nd!esi mungo!n kushtet fizike t ekzistencs, ose, at shkon pr
t n!!tn g!, se sa i ksa! g!end!e + , sht at!e dhe far duhet t
arrihet + b ,, kshtu kusht sht i knaur pr nd!esi t vrtet'Ysht
tani edhe n! formul t prshtatshme pr rastet kur k" kusht nuk
sht arritur, por se a!o sht te!kaluar, merr nd!esi e vlerave edhe
negative pr rastin e par, ndrsa a!o merr pozitive pr t d"t, dhe
shkalla e ti! sht rasti i par !o kusht plota + , vetvete, por sht n
t n!!tin varsis funksional i sa! sesa a!o e nd!en!a pozitive t
g!end!es te!kaluar'
*! nuk duhet t anashkalohet fakti vlerat negative perceptimi
+pr a koh sa ata nuk !an deri n & n = 0 lavaman, mbetet
sub!ekt momente pozitive, t cilat ofro!n vetm nuk i prket nd!esi
vet, por stimul apo aktiviteti psiko&fizik, dhe kshtu ekzistenca e
nd!en!ave negative mbetet dallohen nga mungesa e n! ng!ar!e t
nd!esi n prg!ithsi' 0e dika mungon pr ekzistencn e n!
perceptim pozitiv varet, si ka en vetm n duk!e, funksionalisht
faktin se dika sht e humbur pr t prmbushur kushtet fizike n t
ciln nd!esi fillon t !et pozitiv$ por n! kusht !o i plot pr kt
sht, por tashm at!e , e cila krkon vetm shtesn me shkelm n
nd!en!ave pozitive, por nga ana t!etr sht n g!end!e t !ap nd!esi
n! shtes e till andersher prshtatshme raste, mad!e edhe pa -rve
arrit!eve fizike nd!esi t ndrg!eg!shm n sistemet psikofizik t
prodhuar g!end!e, t cilat !an t nat"rs s n!!t me ato t prodhuara
nga kushtet e plot t nd!esive t ndrg!eg!shm' *ga kto kushte,
roli i rndsishm prcakton cilat lua!n aktivitetet psikofizik nn
pragun n t ashtu&ua!tur !et pa nd!en!a$ dhe un duhet t kt n
konsiderat nd!en!at e t"re funksionale prc!ellse ua!tur edhe vet
nd!en!at pandrg!eg!shme, far emri ra f!ala v!en asg!, n oft se
ai zbaton, rndsin e prcaktuar ob!ektiv t nd!en!ave negative, ose
m n prg!ithsi pr t prfasuar fenomenet negative t vetdi!es
nn pragun n t g!itha'
3etm n baz t mn"rs s konceptimit, se zh"tur n' shtete t
pandrg!eg!shme t !ets shpirt vazhdon t ekzisto! n! mbet!e e
fizike +psiko&fizike, kushtet e vetdi!es nn pragun, pa en t
vetdi!shm pr vetvete, sht e m!aftueshme, n prg!ithsi, n!
dallim i art i vendeve t pandrg!eg!shme t vetdi!shm pr t
fituar, dhe vazhdimin e n! marrdhnie shkaksore duket mua n
mes t ndrg!eg!shm prmes pandrg!eg!shm t kuptohet, n
mn"r psikolog!ia n kt dre!tim nuk mund t shkel
mena1himin pa psikofizike' * fakt, kur !eta ndrg!eg!shm shpirti
gesch5undenen prkohsisht nga shtetet ndrg!eg!es +shtetet e
g!umit, sht ndrprer
I ,
, kushtet fizike t lua!, por i n!!ti ka
vazhduar nn pragun pr t rua!tur lidh!en shkaksore, dhe rrit lo! t
zg!uar vetm prsri n vetdi!e, si a!o ra nn pragun e bie n
g!um' -or e n!!ta g! nga e tr !eta t vetdi!shme, mund t
konsiderohet i n!!t me rregulla t veanta, si dshmohet nga faktet
e ku!tess' Tdo mn"r t!etr e konceptimit, at pa nd!en!a shtetet n
n!rn an t ndrg!eg!shm, pa nd!en!a nga ana t!etr +ku lviz!a
psikofizik trsisht t heshtur,, e kundrta !an, m duket faktikisht
paart'

I,
7isa sigurisht tim, pa t cilat mund t shkakto!n n!
dshmi t caktuar e t"re vetm ne nuk mund t
mbani mend t g!itha na, ka asn! fle pa ndrrat +' -or do t
ishte kshtu, ide n mn"r pothua!se hutuar g!ithmon
ndrr, por do t !et m pak i prshtatshm fortzuerhalten
lidh!en shkaksore ndrm!et shteteve racionale
zg!uar'=astsisht, tkurr!e graduale e ndrg!eg!es, kur i
afrohet g!um !u mund ndoshta edhe m shum koh t
!et i vetdi!shm n mn"r t beso!n n zhduk!en e
ti! t plot n t plot mund t fle'
-or n mn"r t mos angazhohen n kontradikta konceptuale, e
ka shpreh!en "nd!en! pa nd!en!a" ps"chischerseits !o me g!end!en !o
t plot t n!!t pr t ngatrruar mungesn e ph"sischerseits nd!esi,
dhe n t vrtet mund t uhet perceptimin pa nd!en!a nga vet
prkufizimin dhe !o m von se ish, t n mn"r t thon se
n! ide t prekshm pr at t ket, por do t dal nga konteksti
konceptuale dhe t nevo!shme pr dallimin psikofizike midis ann
mendore dhe fizike t !ets'
*ga rruga, asg! nuk pengon, por t mendo!n pa nd!en!a pr
popullin lua! fizike pozitive n vetdi!en e prg!ithshme t n!
fr"me botrore, e cila sht n n! prag m t ult se %e kontribut t
n!eriut, dhe, prve shkrimeve t mia nat"rore filozofike, shko! n
fund t elementeve t mia n d!al 2@' mad!e edhe n t n!!tat ide t
n! llo!i' -or psikofizike t nuk ka asg! pr t filluar me ata h"!n
nga fronti shum t largt, ide, por me fakte t prvo!s n n!erz dhe
me dispozitat !an t rndsishme pr vetdi!en e n!eriut n fakt
vet n! tregues pr prfundimin prte! n!eriut dhe deri pr t
fituar$ pr n!erzit por mund t vrtet n realizimin e ndrg!eg!es
ende dika t humbur, pr shkak se pragu i vetdi!es n!erzore nuk
sht e te!kaluar nga g!end!a psiko&fizike, meg!ithat, se, sipas
areve voraussetzliche, pragu m i ult i vetdi!es s prg!ithshme
sht e te!kaluar n kt mn"r' (tu sht me siguri i dispozitave
ndrg!eg!es kudo vetm n kuptimin e f!als, pasi ato !an t
dshmo!n t ndrg!eg!es n!erzore'
*se !u doni t thoni, sepse un vet n! nd!esi negative n vetvete,
t ndr"shme nga n! nd!esi zero pr ndrg!eg!en e fenomeneve, por
p!es e nd!esi n hi, kshtu t d"!a duhet t etiketohen n mn"r
uniforme zero$ k!o sht vetm n oft se t d" nd!er asg!$ kshtu
k!o sht untriftig n oft se, pasi masa e nd!esi sht dhn si
n! funksion t dimensionit t stimulit, por t d" rastet shum t
dukshm t ndr"shme n lidh!e me marrdhniet n mes nd!esi dhe
n1it!e, n mn"r nd!esi negative, kur t dre!tprdre!t ekuivalent
edhe pr vetdi!en ka n! nd!esi zero, n! kuptim t ndr"shm pr
!etn e brendshme, si nd!esi zero' Bani !u mund t g!eni vetm t
dshirueshme nse k!o diferenc n %aFausdruck nd!esi vet' * n!
argumenton me dimensionet e vrtet, pozitiv, nd!en!a mn"rn
puthitur
>!ithashtu, vlera zero dhe vlera negative e vektorit rreze e n!
kurb si n! funksion i n! knd at" !an ekuivalente, mund t !en
t trego!n n t vrtet pr at si pak si pr t t!ert n! vler t
dukshm, dhe ende duhet t dallohen' * t n!!tin kuptim, por
vlern zero dhe vler negative duhet t dallohet n! nd!esi$ dhe n!
kundrshtim matematikore pr dallimin e d"t do t takohet edhe
ish' * lidh!e me kt prdorim t shen!s negative n matematik
pr n! rast analog, n! dhe nd!esi negative mund pasta! si vektor
ndodh me rreze negative, s!ellin n konceptin e imag!inare'
3etm kshtu untriftig se sa pr t ngritur n! kundrshtim nga
aspektet vorigem, do t ishte pr t thn n n! g!end!e !o t plot
pr nd!esi pas me!e me ekzisto!n nd!en!a negative$ por t tilla do t
nat"rshm edhe n! nd!esi !o t plot prputhen, meg!ithat, n
dre!tim t sa! pas me!e n!, nd!esi imag!inare !o&ekzistente, n! n
prfundim t dika!e ende mungon' *drkoh g!asa mund kt
kundrshtim me mparshm n!kohsisht shembullin e mposhtm t
th!esht'
0hklim dits fizike - mund t si n! funksion i diellore
lartsis h nga mkatin formula h konsiderohen t !en t
matur' %endo! se do t kishte atmosfer ekziston cili do t, edhe n
rast se dielli bie nn horizont, por rrezet reflektohen lart, kshtu
fillo!n shklim vetm kur h te!kalon vlern zero, dhe do t t g!ith
thellsit e diellit nn horizont n! t barabart !apin errsirn
absolute$ por do vlerat e - sipas vlerave t ndr"shme & h me vlera t
ndr"shme t mkatit & h mkat & P h ndodhin'7he kush nuk do t
thot se kur dielli ka kontaktuar m t thell n g!end!e e t"re nn
horizont n horizont, tashm n! g!end!e !o t plot t shklim dit
sht i pranishm, pa edhe m i vogl n vetvete ekziston ende vend
per ardh!en e ti! dika mungon'
* oft se n! sob hekuri sht i n1eht, mban do shkall
ngroh!e dika n, pr t s!ell t dhnat e ti! n! shklim t
dukshm, por a!o fillon vetm kur n! shkall e caktuar e ngroh!es
sht arritur, dhe pasta! t rritet n intensitet me shkalln e
ngroh!es' -rsri, asg! nuk sht ende shklim nd!er nga kushtet
!o t plot t shklim'
7isa t mbledh para pr t ndrtuar n! shtpi, por vetm fillon
me t nse ai ka n! shum t caktuar s bashku' 7ikush mund t
grumbulluar shembu! t panumrt t kti! llo!i, t cilat vrteto!n se
n! g!end!e !o e plot e n! g! n asn! mn"r nuk m!afton kudo,
mad!e edhe t s!ell disa nga g! e vrtet apo dika t mba!tura$ m
tepr mundsia kundrta matematikore korrespondon me t
vrtet$ dhe kshtu e ka pr t par n prvo!n e se si situata e
vrtet sht'
M ,


M,
3olkmann ka br shum m art n n! p!es t
opinionit un nuk e mbani mend t !apin kuotn e
t"re nda! 7arvinit argumentuar se n! rudiment z' shembull
i n! krah, pr t cilat nuk kan en rastsisht n! her
g!at zhvillimit t kri!esave, kri!esat n f!al ose mund t
na !epte avantazh pr rua!t!en e ti! dhe fitoren e sa! n
luftn pr ekzistenc kundr kri!esat e t!era, duke prfshir
progresin n fluturim t plot n rr!edhn e mte!shme t
brezave nuk mund t me an t n! avantazh i cili erdhi
vetm me krahun e plot t ndodh'
%parshme sht thelbsore vetm n disa fraza t t!era, i n!!ti
shp!egim kam n elementet e mi +sidomos n 0ekti 18', >!at
vlera negative nd!esi, dhe at pak un t marr prsri edhe tani
g!e!n ars"e' %eg!ithat, e ka pr t t g!endet n mn"r t
prsritur nuk p!es lig!risht n kt deklarat en n g!end!e pr t
p!esrisht t zbatueshme shetsimet matematikore, meg!ithat, disa
g!etur fa!i n ars"etimin eksperimentale t lig!it pragut, in!oruar n
mas t madhe kto baza, dhe krkoi si paso! e formuls sime
mat!es t zvendsohet nga formula t t!era, t cilat nuk b!n
prmba!n prag dhe pr kt ars"e nuk ka g!etur nd!en!a
negative' -ra, k!o sht -laeau, :rentano, 7elboeuf, 4anger
2 ,
t
ndodh, dhe n veanti ka 7elboeuf dhe 4anger$ t cilt kan folur
pr vshtirsit n marrdhnie t caktuara t specifikuara' (tu
esenca e sa! me reagimin tim me to'

2,
Edhe pse vet :rentano ka formul, por ai vi!on pa n!
prag t till nga det"rave t caktuara t lig!eve t
ti!' Eormula 4angner prmban nominalisht +sipas emrit t
4anger&s, n! prag, por e cila nuk sht n prputh!e me
kushtet e mia t sa!' +3lg' 8' dhe vre!t!et e mposhtme m
posht,'
-rek!a konceptuale dhe matematike, thot 7elboeuf +El p 1A '',J
"-as EE)/*E= n! nd!en! negative sht n! nd!esi shum e dobt
nga t cilt n!ri ka vetdi!e'"-r t dhn n! shp!egim t till,
nat"risht, nuk ka ndodhur me mua, pasi a!o prmban pr mua n!
kontradikt n terma' & 7elboeuf thot m te! +EB p 1A '',J "*e do t
mund t hidhni nd!en!a negative a priori, sepse nd!en!at !an dika e
nevo!shme, dhe pr shkak se termi" emocion negativ "sht n!
absurditet'" *at"risht k!o sht, n oft se !u keni n! absurditet
+kupton pre! sa!, por un nuk mendo! se ai sht, n oft se ne e
kupto!m at n kuptimin e msiprm Du mendoni se veten, por !o t
f!alve, por n shp!egimin faktike t f!alve, t cilat at kudo'
nevo!shme n kt territore t re!a n mn"r t mos t
kekuptohen'
7elboeuf a!o mban +Et' -' 18, n n! mas t caktuar pr t dhn,
nd!esi i korrespondon n! vler zero e stimulit, pr t treguar zero,
pasi nuk ka nd!esi sht ktu n fakt absolutisht ekziston, !an
formula ime e mat!es vlera zero e nd!esi pr n! t caktuar 3lera e
fundme e stimulit sht e lidhur, pr vlern zero e stimulit pr t
n!!tn nd!esi & !an' -or beso! to nga g!ith diskutim cilat !an t
prmendur m sipr, kan reaguar m!aftueshmrisht pas cila nd!esi e
n! vler korresponduese t n! vler zero e n1itse, e cila sht n
kt mn"r plotsisht i mungon n! shkak pr nd!en!a nga vlerat
zero t nd!en!a on a 3lerat fundme stimuluese sht pr t dalluar
funksionalisht mir' & 7elboeuf bn arbitraritetin me t ciln !u mund
t lvizin n pikn e fillimit t abshis shkall ose termometr,
argumentoi kundr miratimit t piks zero e nd!en!s n n! vlera t
veanta stimuluese$ por ndrsa ka n t vrtet pr t madhsive
nd!esi nuk !an t n!!ta si pr do ndr"shore arbitrare matematikore
dhe peshore fizike nga nd!esi t vrtet ndodh vetm nga vlera t
veanta stimuluese, di te!kalon vlern zero' *ga matematik t pastr
!asht sa! do t !et e mundur n t g!itha n! formul pr kushtet
psikofizik ndon! m shum se pr do kushte t t!era reale t cilat
ose ilustronin ose hedh posht, do t ishte !u t vn n duk!e
kontradiktat ose pamundsit n at 7elboeuf nuk e bri'
*drkoh 7elboeuf mban kundrshtimet e ti! nda! vlerave tona
negative nd!en!e ka themelore dhe godits, ai krkon pr t
shptuar ata n mn"r t flasin, n t g!itha shpenzimet, prfshir
sakrificn e pragut, n formulat e sa!$ m posht n traktatin e ti! t
par +EB;7 '', formula prcakton ndon!her t o! n ndon!
vlera negative nd!esi, n e ti! t d"t dhe t tret +theor', dhe =ev,,
edhe pse vlera negative nd!en!e si llim dhe pr t vendosur n!
pozitiv, por n n! kuptim kre!t t!etr se un, duke mos i imag!inuar
apo mungesa e nd!esi, por nd!en!at e karakterit negativ mbi ato t n!
nat"re pozitive, t tilla si ftoht t ngroh!es, e zez kundr t bardh,
hesht!a nda! zhurms kupton pre! sa!, dhe t d" nd!esi nn t n!!tn
formul s!ell +tridh!et theor f'',$ at dhe, ndrsa un beso! se e kam
shprehur veten n mn"r t m!aftueshme'
-as ksa!, ne po u dre!tohemi inter!ections 4angers' (!o
kontradikt themelore matematikore 4anger +p' @1, ngre kundr
vlerave t mia negative nd!esi, sht n! gabim themelor
matematikore, un mendo! se vetm t m!aftueshme pr t kan
treguar' B ti!, n prputh!e me kt kontradikt, e sheh -rek!a, ai
statuiert, si u tha m par, n! prag n kuptimin e vet dhe nd!en!at e
pavetdi!shme, por !o negative, imag!inare, nn pragun$ m tepr
nd!en!at vetm "nd!esi t vogla t cilat !an shum t vogla pr t
h"r direkt n vetdi!en", !an "g!ithmon pozitiv nga stimuli dhe
nd!esi !an n t n!!tn koh zero", dhe "t barabart me pragun vet
tek ai !an nn pragun e n! nd!esi fundme pozitive , t cilat mund t
thirren nga pragut nd!esi Nundt, dhe e cila thot se nd!en!at duhet t
ket te!kaluar kt prag, n oft se ata !an pr t h"r n vetdi!en
direkt, pra nse a!o duhet t !et e mundur pr t vn ekzistencn e
t"re men!her me nd!en!at e t!era prmes veprimtaris intelektuale
n marrdhnie' " & Bani 4e kto dispozita 4angers mn"r ai e
kupton pragun, vetdi!e, humb!e nd!en!ash, i aft, kshtu nuk e di
mir un, pse un duhet t !ap rrugn time mendimit t n!!tat kushte,
pr t cilat ata nuk prshtaten, meg!ithat' 9 un pran n!ri t!etrit
g!e! pikpam!en e sa! n kundrshtim me n! ;ntriftigkeit
matematikore, dhe dispozitat e ti! rrmbe! as artsi t
men!hershm, mad!e edhe ata n mua t bardh faktikisht e art
pr t prkth"er at un mund t ket sukses pa llim n t
g!itha, t cilat mund t flasin pr ekzistencn e nd!esi pozitive nn
pragun '
* fakt, n oft se un nuk mund ta shoh at n vmend!e t
caktuar n n! zon nd!esi t n! nd!esi +ose dallimeve t perceptuar,
dhe, pavarsisht se n! shkak fizik sht at!e, a!o sht rasti aktual,
pragu n kuptimin tim, t kupto!n ;n, si !u nuk mund t them se,
por n! t vogl +n! ose 7allimet, nd!esi sht at!e, !u th!esht nuk
mund t krahasohet me t t!ert$ m duket kushtet kre!tsisht
mistike' (!o nuk sht e diskutueshme, ka raste kur n! nga n! vler
psikolog!ike, pavarsisht se ai ishte at!e, nuk mund t mbani mend se
pr t krahasuar at me t t!ert$ por kto !an raste kur !u keni
vmend!a nuk dre!tohen pr t par apo t harro!m at, por fakti i
pragut n kuptimin ton sht, n oft se !u t prndrohet n
zonn n f!al ka marr vmend!en men!her p"et nse dika t
kti! llo!i, at i takon n kt zon sht i nd!er, dhe duhet t
them se !u e dini asg! n lidh!e me t' Eormula im sht k"
konceptim i pragut dhe mungesa e nd!esi kur stimul sht nn
pragun, pothua!se si n! prk&fi.im nn$ pr kt llim ata !an
deklaruar t vlefshme$ -ra, ne flasim ktu e nd!esi edhe si ende$ ku
pavarsisht dre!tuar m par asg! vmend!e sht nd!er e t"re,
kshtu sigurisht nuk prshtaten formula e mia n n! nd!esi t
till$ dhe kundrshtart do t g!e!n formula prshtaten
prkufizimin e t"re dhe prvo!n n t n!!tn koh, se sa koh ka t
paktn ata donin, ata e im!a nuk do t t kundrshto!n, por vetm
prkufizimi t!etr t vendosur n mn"r t vazhdueshme' t
interpretohet' -or k!o sht pr mua koncepti i art i ekzistencs dhe
mungesa e nd!esi n m t prshtatshme pr kushtet (onstatierung
humbur kurr, n oft se a!o nuk sht tra!tuar n mn"r t
mparshm, dhe t leht pr t marr n mn"r t konfuzionit
ose n! paart hedhur s bashku nd!esi mendore me fizike e t"re
kusht, t cilat mund t !en tashm e plot, pasi angegebenermaFen
kur nd!esi vet n kuptimin e msiprme, g! sht at!e' 7he
konfuzion i till duket t ekzisto!n ktu dhe at!e'
=astsisht, vi!a vi!uese duke filluar si vzhgime mund t
kontribuo!n n shp!egimin m t caktuar konceptuale e kushteve
ndiko!n ktu ndoshta'
Du e dini m!aft mir, pr t cilin rast dhe pr cilat aspekte un !ap
prkufizimin e mia t mungess s nd!esi si themelore dhe pr t
marr pr t prfunduar' ;n mund t ket nd!esi n fusha t
caktuara ose nuk kan, pa e ditur me siguri m von n oft se kam
pasur ato ose nuk e kishte, sepse vmend!en time n kt mn"r nuk
ishte m!aft i zn pr t ln paso!at e sa!' *d!en!at dhe nd!en!at e
tilla nuk mund t !ap m shum se pr psikofizike .nhalt dispozitat
themelore, si n astronomi ekzistenca ose mosekzistenca e n! "lli n
n! vend t caktuar, prve kohs s vzhgimit t ti! t
dre!tprdre!t' . do t, meg!ithat, t deklaruar ekzistencn ose !o
ekzistencn dhe kushtet e ekzistencs s n! nd!esi n fusha t
caktuara dhe n rrethana t prshtatshme, pr t marr t dini
varsin e nd!esi t kt"re rrethanave, sht g!ithashtu e vrtet se
vmend!a n kto rrethana, ather, pr t g!"tar, dhe un them
pasta!, un kam nd!esi n kto rrethana ose nuk kan, n varsi t
vre! n! p!es e sa! ose nuk n!oftim$ dhe un n prfundimin se
nd!esi edhe n oft se un b! ku!des t mos t veant pr t
dnuar vmend!en, marrdhniet lig!ore t varsis un mund t
shiko!n at, do t t nd!ekin, pr a sa shkalla e vmend!es nuk e
trego!n at, t ndikimit, e cila n vetvete sht n! sht!e e
vzhgimi'0igurisht, tani un mund t g!e!n ars"e pr t folur pr
ekzistencn e n! nd!esi n rrethana n vmend!e !o t dre!tuar
ather, ku un n!oftim asn! t sa!, kur a!o dre!tohet, po k!o
prendruar vmend!en, kshtu kur stimul sht shum e vogl,
kshtu mund t n t g!itha ekzistenca e n! nd!esi n rrethana t
tilla nuk e prano!n'
%e konstatimin e till e termave pr kushtet themelore t
vzhgimit t rnies psikofizike t spekulluar n lidh!e me at
vetdi!a sht kurr zhdukur trsisht, dhe do g! sht mba!tur n
.ufzeiglichen brendshm, deri m tani n t g!itha me f!al dika
mund t theksohet brendshm' %e pak f!al, un e ua! nd!esi pa
nd!en!a t tilla, pr ekzistencn ende dika t humbur e t cilit,
meg!ithat, n! g!end!e !o t plota fizike sht at!e' -or nse dika i
ksa! nd!en! sht at!e apo nuk ka, un mendo! se prcaktohet nga
deklaratat e mparshme' >!ithashtu me vre!t!et prkatse n lidh!e
me nd!en!at ndr"shim sht p"et!a nse n rrethana t tilla sht e ka
apo nuk ka, sipas vzhgimit aktuale n kto rrethana n fakt dre!tuar
vmend!e t prg!ig!em$ me kt rast fakti i ekzistencs ose
mosekzistimin e prcaktuar t t"re men!her'*drkoh, vzhgimet
mso! veten se n! s!ell!e lig!or i dallimit n nd!esi, si e till, sht e
vendosur nga ;nterschiedsmaFformel dhe .nhalt !an n prfundim
t kr"er!es s lig!shme t dallimeve nd!esi, bhet vetm pr a sa
ndikimi ndr"shueshme, pasigurin e ku!tess dhe lokacioni hapsinor
dhe kohor nga komponentt e diferencs shprehet n faktin e t
ndr"shim n nd!esi sht reduktuar dhe eliminuar t !et e mundur
me an t vizatimit nga shumica e g!"kimeve dhe opozits e
eksperimenteve me lokacionin e kundrt hapsinor dhe kohor, si
sht diskutuar n nenin @$ se spekulimet prg!ithshme n lidh!e me
ndikimin efekte t mdha negative t ku!tess n (onstatierung lig!et
tona, t cilat besohet se !an t prfshir ktu !an t parndsishme'
* fund t fundit ";n d"sho! se !u do t rris t g!itha llo!et e
vshtirsive n duk!e faktike apo konceptuale, nat"ra e t cilave un
th!esht nuk mund t parashiko!n kudo' (undr disa vi!n n
mend!e t !et e mundur, un n!oftim n vi!im paraprakisht'
Du nuk mund t kundrshto! deklaratat e mia un edhe e
prano!n se nuk mund t !et n! nd!esi m t madhe se n! t!etr, pa
un at n!oftim nse diferenca sht shum e vogl, me an t
ksa! prano!n se mund t ket dika pr nd!en!at si a!o un nuk e
b!n n!oftim' -or ka dika t!etr, n! dallim n mes t d" nd!esi
n!oftim dhe kan d" nd!esi t ndr"shme' ;n mund t komento! se
un kam n! dhe vetm kshtu un kam t t!era$ t t"re, por pr t
krahasuar dhe pr t percepto!n diferencn e t"re, n! akt i ri i
vetdi!es duhet t ndodh, e cila sht sub!ekt i kushteve t veanta
t sa! psikofizik$ dhe se si aktiviteti psikofizik duhet t kalo! n!
p!es t caktuar n prag!et e t"re, kshtu un kam n! nd!esi t
th!esht, raporti i d" aktiviteteve psikofizik duhet n! prind!e t
caktuar pr pragun raport kalon, n mn"r un mund t vini re
n! ndr"shim mes d" nd!esive vn re nga mua'
Bani !u mund t thoni, mir, n oft se un mund t ket n!
diferenc pre! d" nd!en!at n mua, pa en n g!end!e t vreni at,
kshtu un do t ket n! nd!esi e th!esht n mua mund t ket pa
en n g!end!e t dalloni ato' & -or n oft se un, nuk t flas pr
dika si ekzistues, i cili mund t shihet si ekzistuese nuk ka
absolutisht asn! m!et, dhe kshtu bien n pakuptueshme mund t
them se un nuk kam asn! ndr"shim n nd!esi, n oft se un mund
t vreni nga absolutisht asg! t till, pavarsisht se n! ndr"shim
stimul sht k"J un do t !et n g!end!e t them se un nuk kam
asn! nd!esi t th!esht, n oft se un mund t vreni nga
absolutisht asg! t till, pavarsisht se n! stimul i th!esht sht
at!e' *! dallim n mes nd!esive sht nat"risht par nse ka, por n
kuptimin e ;nterschiedsmaFformel si negative nn pragun$ dhe
kshtu sht rasti i d"t n kuptimin e formuls s mat!es n! nd!esi
at!e, por a!o sht g!ithashtu po a negativ nn pragun, n e t"re v!en
dika kshtu n vend t humbur, por dika pozitive nga k!o do
t !et at!e' ;n mendo! se e g!ith k!o sht e log!ikshme dhe t
ndrueshme n aspektin e dispozitave themelore t prshkruara'
* do shkencs empirike, sht e rndsishme pr t filluar
vzhgimin e men!hershm t fakteve t th!eshta si themelore pr t#iu
referuar at"re n mn"r t art dhe n mn"r t vendosur, dhe
shpalle konkluzionet n kombinim i t"re' Eaktet themelore psikofizik
vzhgimi i dre!tprdre!t !anJ 1, un mund t vini re me reflektim
n n! zon t caktuar nd!esi e n! nd!en! asg!, nse stimul sht
shum e vogl dhe nuk mund t vini re n! ndr"shim n nd!esi kur
diferenca stimul sht shum e vogl$ I,$ prmes pik +pika
pragut, g!ithashtu, ku nd!esi respektiv nd!esi ndr"shim t dukshm
fillon, e n!!ta respektiv rriten dallimet stimuluese me stimu!t' -r
titullin shkurtr faktit par un them, si kam thn, se un nuk kam
n! nd!esi t th!esht apo ndr"shim kur un absolutisht mund t shoh
pr asn! reflektim n zonn e duhur nd!esi$ kombinim i faktit t par
me t d"t, por m le!oni ark ende thon se n! ndr"shim i nd!esive
mund t !et a!o un shoh asg!, por nd!esi ndr"shim pa t n!!tn
paso! on n t, t flitet pr nd!en!at si t prbr, nga t cilat vini
re asg! mund' 0epse vi!n n nd!esi t th!esht, ne !emi n disi
thelbsor, e fundit n fushn e ndrg!eg!es'
*se dikush dshiron t thot at" ku EE)/*E= flet pr nd!en!at
nn pragun, nd!en!at negative, emocionet t pandrg!eg!shme, t
g!itha pre! t cilave sht e barabart vetm pr t treguar distancat
nga pikat ku n! nd!esi fillon t !en t dukshme, nd!en!at vogla
pozitive !an tashm at!e, por vetm nuk mund t vrehet, kshtu
un nuk mund t parandaluar at$ vetm m duket po a e kot sa i
paart pr konceptin, dhe nuk ndr"shon n rrethanat faktike si !an
parashikuar nga mua'
4anger pretendon tani sigurisht e , por e b!n metodn e s
dre!ts dhe raste t gabuara !an n fakt nd!esi t vogla pozitive
ndr"shim nn pragun e krkuar nga n n! grim e ndrtimit m t
vshtir, thot ai +p @I,J (!o metod bazohet n faktin "se nd!esi n!
ndr"shim i vogl stimul, e cila nuk ndodh direkt n vetdi!en, as zero
as negativ, por ka n! vler t caktuar pozitiv t vogl e cila sht
prforcohet nga efektet kur respektuar ndr"shim t vogl stimulues
n shum vzhgime, dhe ekzistenca e sa! ka provuar edhe n t fort
"' & -or si kshtuL -as prezantimit tim n E4E%' l' I2A, un t
g!eni t hedhur posht n .sg! nga prova t mpreht 4angers, n!
ndr"shim stimul mund t pr shkak t ndikimit t vzhgimit n at
metod nn pragun nuk do t ndihet si e till, dhe pr kt ars"e
do t !et pa marr paras"sh sa e vogl, ndr"shim pozitiv n nd!esi
pr veten e t"re, kshtu prforcuar, dmth ndr"shimi korrespondues
i aktiviteteve psikofizik !an rritur n mn"r pragu te!kaluar dhe
pr kt ars"e a!o sht nd!er n mn"r t leht dhe m shpesh, a
m e madhe sht, sepse ai ather ka nevo! pr t n mn"r m t
vogla prforcuar rrit!e t kalo! pragun' %etoda bazohet n at
ars"e' 0igurisht g!at lidhet ndikimet n vzhgimin direkt n
prforcimin n! tashm presupozuar pre! sa! ende pak nd!esi, por me
gabuar kur n! psikofizike pr t aplikuar' 0epse n oft se n
tekstin dallimi n nd!esi sht n! funksion i diferencs relative
stimul apo raport stimul, ndr"shimin n nd!esi vetm duke ndr"shuar
ndikimet stimuluese ose aktivitetet psikofizik mund t !et
sub!ekt$ por n! nd!esi t vogl nn pragun pa ndikimin prforcuar
e vzhgimit ishte tashm at!e vetm sht kusht 4angers, !o n! prov
pr kt supozim'
-rve pohuar n mn"r eksplicite nga 7elboeuf dhe 4anger,
inter!ections mund t ankohet pr mua n rastin e mposhtm'
.!o mund t !et n! sht blunted pr zhurmn e prg!ithshme
t prditshme n mn"r dikush mendon edhe n ekip vmend!e
m t afrt pr t dg!uar ndon! g! !u thoni vetesJ ai sht shum
i et dhe ende kur zhurma dit, pra g!end!en fizike t n!!t, t
ndaluar at si rritur hesht!e nd!en' .!o mund t !et se n! n n!, i
mbushur me substanca aromatik, a!ri sht br a i msuar, do t
thot asg! n er edhe kur dre!timin e vmend!es, e meg!ithat, kur
!u vi!n n n! t lir t a!rit substancave kundrmues, si rritur
pastrti shisat' -ra, !u mund t them, un kam pr t par nse n!
nd!esi dg!imi, kan =asti i d"t kishte n! nd!esi er'
-or n oft se un t ndro!n n shembullin e par, i dobt, si t
g!itha ditt e humbur t shndosha nuk prcaktimin e vetdi!es sime
t g!eni n mua un t n!ohin si nd!esi auditor", kshtu un
kam prkufizimin tim t par nse sa m pak si n! t d"t n oft
se ars"e!a e ekzistencs s n! flasin t tilla, dhe t thrras n t
vrtet shum .rs"e!a e par si shtet t d"t si shtet t hesht!e, dmth,
mungesa e nd!esi auditor"$ por nse i b! t nd!ehen n! ndr"shim n
mes t d" shteteve, kshtu nuk sht n! dallim n mes t
nd!en!ave pozitive nuk !an m shum si, por n! diferenc
ndrm!et shteteve kan t b!n me vetdi!en e prg!ithshme e
zons auditor", t cilat !an at!e' * t n!!tn mn"r, pra, si un n
punsim n ndrg!eg!en publike n fusha t caktuara, prkatsisht
dre!timin e vmend!es, n rastin e stimu!ve t ndr"shme n prag t
ndr"shim n perceptim mund t ket se, nga d" nd!esi pozitive n!
pik pragu zero pik, m t teprta se t t!ert, & a!o duhet vetm
raporti ndr"shim i stimu!ve t !et m!aft e madhe pr t & un mund t
n d" stimu!ve nn pragun n tim, bazuar n zonn n f!al, vetdi!es
s -rg!ithshme, dallimi n nd!esi t duhet pr t arritur n pikn
zero e nd!esi n zonat n f!al me Efekti i n! pag!eturve m shum
se sa t t!era, a!o +nuk t tingllo! si t dobt, duket t !et hesht!a
e madhe n Bongebiete$ a!o duhet vetm t specifiko! g!ithashtu
raportin ndr"shim e stimu!ve nn pragun t !et m!aft e madhe pr
ta br kt'-o, hesht!a termi m n rastin ton nuk do t kishte
kuptim edhe n oft se !u nuk doni pr t kuptuar n kuptim hesht!e
ton' -r shkak se asg! nuk mund t !et edhe m i madh se hert e
t!era, meg!ithat, mund t !en t mungon n dika edhe m shum se
hert e t!era, si n pasuri n bor1h m t madh pr t arritur n! pik
kur ai sht m prapa'
.!o mund t kundrshtohet se edhe n rastin kur vmend!a !on
nuk sht dre!tuar n Bongebiet, por nd!eu kalimin n hesht!e t
madhe, kshtu vmend!a mund t dre!tohet nga Bongebiet' -or
do stimul n fusha t caktuara trhe, vmend!en pasuksesshme,
veprimtarin psikofizik n n! mas t caktuar$ a!o sht e ndar n
n! varsi t caktuar t shprndar!es s stimu!ve, dhe ka vetm n!
kufi t caktuar t kalo! n do fushat e dhna pr t#u perceptuar si
dre!tim n kt fush' Edhe m shum se nga stimu!, por vmend!a
sht trheur nga dallimet stimuluese, kontraste, kshtu k!o
mund t bhet edhe nga tranzicioni n hesht!e t madhe'
*d!ekur anas!elltas, si mendohe! m par, sipas n! hesht!e
zg!asin ekzistonte nn ndikimin e n! uniforme t vazhdueshm
zhurm shum e dobt dit pr nd!esi, n disa rrethana t fort, do t
ishte pa hesht!e par i mparshm g!ithashtu nn pragun, kshtu
a!o mund t !et nervozizm sht rritur n mn"r t
m!aftueshme nga hesht!a par i mparshm !o vetm hesht!a
reduktuar sht nd!er, por z tashm perceptohet me t vrtet si
zhurma'
4e t vini re tani !u them se rasti n sh"rtim bie larg nga priza nga
formulat tona !asht$ m tepr n! llim n kt rast formula do t
mbeten t pambuluara nga eksperienca pa t'
* fakt, ne kemi n1!err fundin ind ktu ;nterschiedsmaFformel
n konsiderat, i takon asa! t percepto!n dallimin n mes t d"
stimu!ve , , t till raporti i stimu!ve pr dallim t"re sht,
pra , shkurtimisht , n! madhsi t caktuar t fundme , pragu
raporti v kaprcim' 4e tani , d"!a, pra t d" t !en shum t
vogla dhe nn pragun, por n prg!ithsi mund n raport ka t
fort nda! t !et i vogl, sht$ dhe e vetm!a ars"e sht
hapsir pr n realitet nuk e madhe sepse do modalitet shisor
sht pr t thon se konsiderohet tashm me n! aktivitet t caktuar
psiko&fizik pa stimulimit si t akuzuar, t cilat, nse i atribuohen
stimu!t shprehur edhe nn pragun' *! pafund nuk mund t
ekzisto! pr ne, sepse tani e tut!e nuk mund t !et zero pr
ne' * rast, meg!ithat, nuk sht ndr"shimi relative midis d"
stimu!ve !an nn pragun e t"re t madh t m!aftueshme, a!o sht
po a pak nd!eva sikur a!o nuk sht m!aft e madhe n mes t d"
stimu!ve msiprme pragun e t"re'
(shtu, ndrsa, sht t ket pa d"shim me n! stimu!ve t
th!eshta nn pragun asn! mas e sa mungon n realizimin e nd!esi t
th!esht n vet vetdi!es, kontrasti midis d" stimu!ve t
n!pasn!shme mund t na kontaktoni n pragun n n! t dhn
zonat nd!esi, a!o sht e ndr"shme n madhsi m!aftueshme, por pr
t s!ell n vetdi!en se mund t !et m shum se sa t t!era mungon
at' -or ne t ndr"sho!n m shum hesht!en n Bongebiete e
pastrtis m t madhe t a!rit n zonat e er, sht ne t nd!ehen
shum rehat, n t ciln zon vmend!a !on sht e bazuar, edhe
nse shum ose m pak n prfundim t n! nd!esi mungon n t'
* elementet e mia un kam en sht!a se si pr t interpretuar
rastin , d" nn pragun, por sht n lidh!e me pragun e
raportit, i vendosur n n! siklet t caktuar, un zg!idhur kt binds
se at!e +E4E%' 66' 101, t ket besim'
B mparshme un mund t beso! -re"er nuk bashkohen kur ai
thot +n s varsia "-r kufi!t e perceptimit t shndosh" p 6A ''',J
"(am rua!tur, meg!ithat <di kundr EE)/*E=R se ashtu si aktivitet
psiko&fizik t par 0eanca sht zakonisht ka stimul t !ashtm t
shndosh mbi pragun, dhe se vetm nd!esi e hesht!e ai sht, i cili
korrespondon prkr"er nd!esi e t ashtuua!turit' s" t zi n s"
lightproof ose n terr' shtress si e zez e pikturs sht nd!esi e
domosdoshme, sht pauz e nd!esi muzik domosdoshm' " & *
mbshtet!e t ti! e bn -re"er pretendon se !ashtme dhe e brendshme
stimu!t e zrit !an g!ithmon n dispozicion' & 0igurisht, por un
mendo! se ata !an ka t mir mund t !et m posht se sa mbi
kufirin e caktuar$ lig!i pragu sht me t vrtet shum fakti ish&
mund t !et rasti' & % te!J "nd!esi e hesht!es <hesht!esR te par !o
dg!imi prsosmris sht e ndr"shme <0hembull, me gishtat'R'" -or
sipas mendimit tim, por vetm pr shkak se ne dre!timin e vmend!es
n zonn auditor" !an ende t ndrg!eg!shm kur duke dg!uar vet
mungon' & % te!J "se hesht!a mund t perceptohen si m t mdha
ose m pak'" & -or sht vetm a!o diskutohet vetm si hesht!e m t
madhe ose m t vogl, si n e mparshme$ dhe hesht!a nnkuptohet
mungesa e nd!esi auditor"'
.nalog!ia e plot e nd!esi t hesht!es me s"t e zi un nuk mund t
g!eni t sakta' ;n thekso! vmend!en n zonn e dg!imit, kshtu
un nuk mund t dg!o! asg! kur aparati im dg!imi sht e
shndetshme dhe e g!ith zhurma e !ashtme sht zhdukur, un e ua!
vetm hesht!e$ 6 vendosur vmend!en time n fush, un shoh zi,
mad!e edhe n kushte m normale, dhe n oft se do g! mungon
drita e !ashtme' /esht!a mund t !et interspersed me z t et, si s"
t zin! me pluhur t lehta$por pr a sa sht rasti, a!o sht !o vetm
etsi absolute' 0igurisht, sht e nevo!shme t ndalemi n
muzik, t tilla si e zez n piktur$ por vetm pr shkak se t d",
nse kontrasti nevo!shme, n t cilat, meg!ithat, hesht!a mund t
ndodh, si dhe t zez'
.!o mund t !et rasti n! stimul te!kalon pragun e sa!, sht
n! nd!en! pozitive pas formuln ton t mat!es, por a!o kalon n n!
prind!e t till t vogl kte! e tut!e asn! ndr"shim nga n!
nd!esi zero duhet t !et e dukshme$ por n! nd!esi pozitive sht e
nevo!shme m t madhe n n! nd!esi zero' *d!eheni ne ose nuk
ndihemi asg!L 0i sht k" konflikt pr t zg!idhur apo interpretuar
kt kontradiktL 0ipas mendimit tim, n kt mn"rJ t percepto!n
at nuk sht e leht pr t percepto!n t n!!tn g!, pr ekzistencn
e n! nd!esi pas diskutimeve te meparshme, dhe dallimi i t"re nga n!
mitgehenden apo nd!esi paraardhse, k!o sht null apo !o null' Bani
t g!itha d"shim prcakton nse dika sht ka apo nuk ka, n t
g!itha pre! t"re nga ai prcaktues t caktuara t na pas, le t t!ert n
ann t!etr tendenc, dhe ekziston n! konflikt i till n rastin ku
pragu, por !o ndr"shim & ose raport pragun n lidh!e me pragun sht
te!kaluar$ vetdi!a !on sht n kt rast nga n!ra an prcaktuar
andersher si t t!era, dhe, n varsi t disponimin dhe p!esmarr!en e
n!!t t nd!ek n! ose dre!timin t!etr' -ra, mund t intervalit, ku
pragu por !o raporti pragu n lidh!e te!kaluar t konsidero!n si
intervalin ku !u !eni n t, e p"eti p"et!e e pasigurt, oh !u keni n!
nd!esi n t g!itha, ose nuk kan, n! rast pozitive n analiz e
vetvetes shpesh t m!aftueshme pr t h"r, meg!ithat, n! sht e
sigurt, kur te!kalon at interval t ekzistencs s nd!esi'
*se d"shim nse ne kemi n! nd!en! t caktuar ose nuk kan, n
zg!edh!en mes t"re sht e kufizuar n rastin e th!esht se stimul do
t !et pikrisht n prag, mund, prve, sigurisht, do t
konsiderohet me t, ndikimi zutretender momente imag!inats, n! si
dhe nuk h"!n n rast t till, vetm pafundsisht shpesh, pra, sepse
pika e sakt e pragut mund t pafundsisht rrall plotsohen' -rve
ksa!, n! pambarimisht i vogl te!kalimit t pragut t ng!all vetm
n! nd!en! pafundsisht t vogl t asa! nuk mund t flasin, por
duhet sipas formuls mat!es tashm mund t flasin t$ por n
kundrshtim me deklaratn e ;nterschiedsmaFformel, e cila vlen pr
t ndon! dispozite t!etr t ndrg!eg!es, g!en g!ithn!, n! te!kalohen
m!aft t mdha, n! vend paartsia ku n!olla sht'
(to kushte un mendo! se !an t prshtatshme ktu se n
E4E%' -r t kan 66' 8Af' 0hp!egoi'
7ikush mund edhe t flasim pr n! prag n n! kuptim t veant,
un nuk kam marr paras"sh n elementet, pa pasur nevo! t n!!tat
konflikte me versionet e t!era t g!er'
0et, n! violin apo flaut luhet kshtu me z t lart !u mund t
dg!oni ata n mn"r t art, kur lua!ti n vetvete' 0et n!, por, ata
do t lua!n n mes t n! 3olkstumultes madh, kshtu a!o mund
t !et t shndosha e t"re plotsisht t ardhurat padallueshm
pavarsisht vmend!e t sakt n tingu!t popullore t prg!ithshme,
dhe ai e di asg! pr ekzistencn e flautit apo violins ton' .!o do t,
meg!ithat, m!afto!n pr t shndosha t hap krkohet kundr p!ess
t!etr t zhurms n mn"r, por pr t dg!uar at t dallueshme, dhe
t !ap at n kt marrdhnie, n! prag t ng!ashme me pragun
ndr"shim, vetm se k!o nuk sht t !et charms n!so! s bashku
ose pas n!ri&t!etrit, por pr przier!et t ndr"shme sht, pra, mund
t flas ktu pr n! prag przier!e' (!o sht tok e zakonshme tani
mban tingullin e instrumentit, pavarsisht nuk shihet n zhurm t
madhe si i till, por m tepr pr t prforcuar dhe nuanc t
shndosh mbi pragun n, dhe mad!e edhe charms pr nn pragun,
mund t h"ni n stimu!ve mbi pragun pr prforcim kontribuo!n dhe
nuanc e nd!esi' E tilla, nuk !an t dallueshme, por duke kontribuar
pr n! nd!en! t prg!ithshme nd!esi un them se ata n mn"r t
pavetdi!shme zh"tur n n! dukuri m t prg!ithshme t
vetdi!es' (!o sht lo! baz t prbashkt n do g!end!es s zg!uar
t ndrg!eg!es shum t till t pandrg!eg!shme sht n rrit!e
nd!en!at e zonave t ndr"shme shisore parashtruara n t' 0a leht t
marrin n konsiderat, por nuk sht kompensuar nga fakti pragun
przier!e e konceptit pragut me vlerat varur negative t ndrg!eg!es,
por prg!ithsuar vetm'
-ragu ndr"shim nuk mund t reduktohet n faktin se t d" ant e
forta nd!esi t dallimit t t"re sht, turbullira n n! przier!e t
nd!esive, t d" nn pragun przier!e$ pr shkak se a!o prbhet nga
nd!en!at, t cilat t d"!a !an t art at!e, kshtu t kalo!
przier!e pragut$ dhe n oft se ne nuk mund t vzhgo!n n!
zg!uar tashm, n !o ndon! efekt t !ashtm ose t brendshm
stimuluese, e cila do t shkaktohet, shorohet me efekte pa lidh!e
stimuluese n! nd!esi, kshtu he dor n pag!um g!umit & ka t t!era
t tilla & t g!itha n t n!!tn koh nn pragun'


6%! (o"ente "#i *er/e*ti"in kontrast! .HER%NG' 1a/h!3
*uk sht llimi im abzuhandeln doktrina e nd!esive kontrast ktu n mn"r t
prg!ithshme, por vetm disa pika kr"esore pr t diskutuar t n!!tn g!, e cila mund
t duket p!esrisht si vshtirsi kundr prov eksperimentale t lig!it ;eber, p!esrisht
diku t!etr n kt apo at aspekte !an prekur'
* n! letr n raportet e' 0oc saksone' nga viti 1860 A1 ff' "-r nd!esi )ontrast"
+shih edhe esen time t hershme n -oggend' .nn' 4' vitin 1820, f 1CM ff',, kam,
ndr t t!era, pr t mos e marr n konsiderat, tregon prpiet t provo! n vi!im 6
tha shkurtsi, aktiviteti psikofizik, i cili nd!esi e drits varet, drit e brendshme, d"
siprfaet e kundrta vi!a kufitare t kufirit t prbashkt, do t#i thrrasJ
1 (!o e ashtuua!tura' Elevation e prsht"p!e t kundrt, duke u mbshtetur n t
bardh e t"re t ardhshm n drit t zez, t zez n t prve t bardh duket t
errt, si sht pran n! siprfae t ng!ashme fin!e apo t!etr n gri !o, n! fenomen
th!esht psikolog!ike, por t paktn p!esrisht v!en nga fakti se nga lag!e e kundrta e
siprfaeve +n baz t n! ndrveprim t p!esve t retins ose organit endror,
dritn e brendshme mbi intensifikon bardh, mbi Hi dobson kundr rast se zona
fin!e do t !et e barabart ndriuar, n mn"r intensiteti i drits s brendshme t
do p!es t retinn e n!!t n p!est e ng!itur dhe mad!e edhe t largta t varet !o
vetm nga intensiteti i incidentit t ti! edhe n drit t !ashtm, por edhe t intensitetit
t asa! un e g!"sm nn, nuk t kekuptuar n deklaratn e mparshme,
prmblidhni shpreh!e pak, se mn"ra e shprndar!es drita e brendshme do t
prcaktohet p!esrisht nga shprndar!a e !ashtme n retin'

I ngrit!a nga kontrasti, pr ars"e t efektit t sa! me rreze t g!at shtrihet
nprm!et zonat m t mdha t kufirit t prbashkt nga t d" ant, n afrsi t vi!s
kufitare, por pr t ashtu&ua!tur' 0hnime ansore t shtuara me rnie t shpe!t
artsi' *ga vi!s kufitare t merrni humbur n terren$ mundet, n rrethana t t!era
nuk !an shum t arta, t cilat un kam g!urmuar kushtet kr"esore n disa deta!e'
M (!o n n!rn an, n rrit!e, nga ana t!etr dobsuar nd!esi sensuale, e cila varet
n forcimin psikofizik dhe dobsimin e prbrsve t kundrt, e shkurtr e ngrit!es
fenomen duke ndr"shuar dritn e brendshme, e me shumn e nd!esive sensuale n!,
varur n diferencn e prsht"p!eve, i veant 0eelenaffektion e karakterit t lart,
nd!esi kontrast shkurtimisht n kuptimin e ngusht duhet t ndodh, si rezultat i s
cils shpirti punson m shum, vmend!a sht m shum e ngazll"er se sa nga
vazhdimsis hapsinore oft e bardh apo t zi, por t bardh e vazhdueshme n!
shum m e madhe e shkakton sensuale nd!esi, sikur p!es e bardh sht
zvendsuar me t zez'

Herring ka, punon!s t pavarur nga mua dhe eksperimente +n s' I dhe M t
mrkurn ora 18AM, n!oftoi se !ashtme n lidh!e me pikn e par, vetm nga ana
t!etr, t n!!tat rezultate n! funksion i brendshm i o! shprndar!es drit +n
kuptimin e msiprm,, dhe 1a/h ka zhvilluar n formulat *r'I pr kt varsis, e
cila, deri m tani ai mund t pasohet nga vzhgimet !an n prputh!e me prvo!n e
mir'
Bani nuk sht e parndsishme se duke prdorur kto formula nga varsia e
brendshme nga shprndar!en e !ashtme t lehta, corroborabilit" eksperimental i lig!it
;eber nuk sht ndr"shuar n mn"r t konsiderueshme nga mungesa e drits s
brendshme t Hi, ekzistenca kudo e t cilit pr n! devi!im eksperimental t ult nga
lig!i 3eberit t b! dobi, furnizimi m &fachung dritn e !ashtme n d" komponent
kan nevo! pr t par at, furnizimi m &fachung i drits s brendshme ushtron t d",
ashtu si g!ithmon t marr raportet e mbetur e shprndar!es s drits !ashtme' *
prg!ithsi, k!o rr!edh nga formula e prg!ithshme, e cila %ach ka imponuara mbi
varsin e brendshme nga shprndar!en dritn e !ashtme, duke prfshir faturat
buz' % e leht a!o mund t tregohet pr rastin n!eriu nuk merr paras"sh ndikimin
ka n! afrsi m t madhe t kundrta p!es pr t rritur efektin si vi!on n
_bereinstimmuug me %ach formul t th!esht +M p',$ dhe un g!ithashtu fillimisht
abstraguar nga edhe e %ach neglizhuar drita e brendshme e s" t zin!'
. sht retin, zona /, n zonat f f 'f '... t ndara n t cilat intensitetet drita e
!ashtme respektiv i ( , i ", i ''. . . rnie dhe ata varen nga madhsia dhe shprndar!a
e intensiteteve t brendshme t lehta e t"re n t n!!tn respektiv toks &n, &n ',
&n (' ' ' ' $ sht 0 , diametr n1ns, k sht n! konstante, dhe pr shkurtsin e
g!ith shuma e !ashtme t lehta sht incident n retin, dmth, f 'i' 1 f 'i' W f ',' i
(' ''' P n%e caktuar, sht e secili &n n! dor th!esht proporcional me e !ashtme
lidhur i,nga ana t!etr, p!estuar me shumn totale t lehta !ashtm i, n kt mn"rJ
, et!
nga e cila men!her m posht, duke uar n prove mundsia e1perimentaler t lig!it
;eber e toks f , f ' sht pr t krkuar !u t mbeten konstante oft se t d" i
(si i #me t n!!tn m shumzohet me kurse 0 dhe n%e g!endet ndr"shuar at, por
n t n!!tn koh t vre!tur pr t d" komponentt e kundrt n t n!!tn mn"r'
E n!!ta g! sht tani g!ithashtu e vrtet edhe nse he!a e p!esve t kundrta
sht marr nga n!ri&t!etri n formulat e prg!ithshme' %eg!ithat, a!o mund t !et
me interes pr t treguar se rastet e th!eshta n t kundrt, a!o mund t apliko!n pr
t vzhguar, krkon vetm formuln e mparshme t th!esht n n! mn"r t
prg!ithshme'
(shtu, efekti he!en e kundrt, n n! rast t till rezulton n pak si m posht'
4e t imag!ino!m t g!ith siprfaen e retins n d" p!es t barabarta, secila
P , caktuara, t ndara, dhe t d" me intensitet t par n mn"r t n!!t i ndezur n
mn"r nuk ka dallim n mes t d" ndodh, ather ra%t t !et P I i , pranda!
do g!"sm sipas formuls si n! intensitet brendshm 2 kan
:r tashm, duke rua!tur i pr n! g!"sm, t!etri me m fish i , futur kshtu ndezur
n! kontrast, ather, edhe pse n ndriim t !ashtm t p!ess s par, asg! nuk ka
ndr"shuar, por intensiteti i brendshm me n! t!etr n prkatsisht nga formula
shkrihen n
(!o sht, meg!ithat, prve ndr"shimit t g!ersis n1ns e 0 n 0 ( , i
d"ti &n sht m e lart ose m e ult se e para, n varsi t m sht m pak se ose
m e madhe se sa f!alt e para' t prforcohet n varsi t ndriimit t p!ess s d"t
ose dobson, drita e brendshme e ul!es s par ose t rritet$ dhe ndrsa do t ulet n
rrit!e plak pre! m koh t pacaktuar, nse !o ekzistencn e shklimin e brendshme
t s"ve t zi, i cili sht i prhumbur ktu, pas s cils por nn konsiderat do t
merren, n! kufi i imponuar, sipas t cilit n kt mn"r nuk mund t arrihet' & -or
m te!'
*! n!oll drit t hns apo vend i ndriimit t parashtruara rrugor bie n mur
gri e n! dhom prndr"she kre!tsisht t errt me n! boshllk n dritare perde ose
d"an duket a e ndritshme, a e ndritshme sa tr mur n dritn e plot t dits,
pavarsisht se nuk ka mba!tur n font n!oll le1oni virt"tin' Dupiteri duket t
ndritshme se !o t iellin blu g!at dits, t cilin ai ende shkon !asht natn' Bani !u
mund t pr shp!egimin e sa! trego!n se n1nsi zg!erohet n errsir$ vetm sht
ndr"shueshmria e t"re prfshir n kufi!t e shum m tepr t ngushta t !en t
m!aftueshme pr t shp!eguar' % te!J 0e s"ri n hapsir t errt m t nd!eshm n
drit, dmth, se e n!!ta stimul drita !ashtm shkakton n! drit t fort t brendshme n
n! s" t lodhur, se sa n t lodhur$ %eg!ithat, mad!e edhe para se !u keni lodhur
s"rin n errsir, men!her kur !u hap nga dhoma ndezur n errsir, publikimi
argumenton kundr murit me karakter t specifikuar' (ur t d" faktor mund t
vepro!n vetm duke ndihmuar t mos ket p!esn kr"esore t fenomenit' -or ne
prefero!n tani formuln e msiprme n konsiderat, a!o ofron d" raste kufizo!n
!an, 1,, ku prve dritn &n , n siprfae t f (bie, shumn totale t drits bie
n p!esn t!etr t siprfaes, dmth f ( (i( W f (( (i( (( W et! mund t neglizhohet, I, kur n!
drit t dre!tprdre!t intensiv se / ( , pr p!esn e mbetur t retin bie' =asti i par
sht , nse i d"ti n konsiderat se
g!ersia n1ns 0 n m t ngushta (0 transformon , vlera e d"t
(shtu, !o vetm pr shkak t madhsis s vogl t n1nsve, por edhe pr shkak se
kalimi i emrues t f n / P f (1 f( 1 f (( ( ' ' ' m t vogla, dhe kshtu shum m t
vogl, m t vogl n p!es f ( e g!ith siprfa!a e retins sht$ duke rezultuar n
men!her deklaron se, rasti i par korrespondon shklimin e prafrt t n! "lli si
Dupiteri natn duket a i madh' 3etm n!, pra nuk ka ars"e t mendo! se a!o
vlerat '3n duket proporcionale, si vend nd!esi e shklim tani pas %aFgesetze "n
i 2 ( sht pr t menduar e varur' * fakt, meg!ithat, n t vrtet mund t lig!it
;eber, nga t cilat varet %aFgesetz, mbshtetet n veten e t"re me vzhgimet e
brightnesses "!e'
2 ( n! lit trsisht nga muri dits sht sigurisht shum m t madh se a!o e vend
hns n mur t errt, dhe n kt mn"r, disavantazh n t ciln 3n jam nj rasti i
par kundr t i ( rastin e d"t sht t kompensohet dhe t mund t ishin
mbizotruese, kshtu nse drit t hns, n vend t kontraktimit n n! vend
relativisht t vogl, dhom e tr lit uniforme' -or pr a koh sa t f t vend hn e
vogl n krahasim me / mbetet, ofron n! n! t till t vn n! eprsi t
konsiderueshme t ti! 2 gati &nmund t !et n! dhom shum e ndezur me shklim'
B thuash t dre!tn, k!o sht e vrtet, kompenson pr formuln, pa duke anulo!
deklaratn e fakteve t mparshme, kur drita e brendshme sht pr t#u trheur, a!o e
ashtuua!tura s" edhe pa n1it!e t !ashtme t lehta n' 0"t luan Hi' *doshta do t
ndr"sho! shprndar!en e k!o nat"risht ndodhin brendshme, e zuri g!umi n s"
mb"llur nahehin shprndar n mn"r uniforme, drit & ne e ua!m at vetm
ndriimi nat"ror e s"ve & kur s"ri sht hapur dritn e !ashtme dhe n kt mn"r
kontraste t sa!, n lidh!e me shprndar!en e ngacmim i !ashtm n1ori dritn e
brendshme, vetm se pas n! e nat"rshme do t thot intensitetin' e shikimi nat"ror
nuk zbresin nn n! kufi t caktuar, nd!esi e *prm!et ksa! zi nuk mund t b!er nn
n! thellsi t caktuar' Tfar keni br pr t par ndriimin nat"ral t s"ve si n!
konstante dhe n! p!es t ndr"shueshme, t cilat zbresin fundit nga raportet kontrast
e drits e !ashtme me s" hapur, si n pas&imazhe, t cilat varen n s"t e mb"llur t
prsht"p!eve t !ashtme meparshme, n p!es t vazhdueshme si kufi por edhe mund
t rritet n grad paprcaktuar mbi intensitetin nat"rore' =eall" :lack shfaet n
kontrast kundr t bardh me n! mend!e t hapur t pastr dhe m t thell t zez se
zez e drits nat"rale t s"rit n s" t mb"llur, t tilla si hareng nga eksperimente
bindse +n s' 2 %itth' - 1M ff',' -rovuar' Tfar afterimages, arrin duke ballafauar
siprfaeve ose ob!ekte !an par me s"t e t"re t hapur n s" t mvonshme t
mb"llura, si sht n t mparshme dhe mn"ra e prg!ithshme e ars"eshme, i
ob!ekteve t ndritshme n zezaket n! terren t errt t thell dhe t errt n thelb n!
lichteres bardh n pas&image duket, ka lua!tur si drit nat"rore te s"rit pa par duke
vepruar kontrast' 0e intensiteti i, me orig!in nga burimi i brendshm, drita e
brendshme mb"llur s"t nuk mund t ngrihet m lart se e shikimit fizik pas n!
ngacmim kontrast parapriu ti!, pohohet as mua, as nuk sht paso! e disa nga
pikpam!et e mia themelore, por e kundrta$ por t tilla n! pohim apo paso! m
kan mb!ell her pas here, pas t cilit ai sht pasta! fakte t leht flasin kundr
me!e dhe kan en pre! kohsh i n!ohur pr t argumentuar kundr me!e$ por un
shko! n kt n kt vend nuk sht i deta!uar'
9 n drit t hns vend a e ndritshme te!dukshm n te!dukshm gri n mes t
dits, mur font zez sht i paart, tani edhe e nevo!shme pr t shp!eguar
%itrOcksicht n dritn nat"rore t s"rit' *e kemi vendosur intensitetin e sa!, pa
ndar!en e kt"re konstanteve dhe variablave p!es t barabart me nj , dhe intensiteti
i dobt i drits reflektohet nga font zez dhe h"n n s", t barabart me nj ', edhe
intensitetin e cila e murit gri n font sht hedhur mbrapa, rastsor e barabart me
IC a , +' f AM, siguruar nga .ubert %undohuni her Neiss mbrapa @A hedh drit sa
m shum t zez, si e kemi pr intensitetin &n ( t 0hkrimit n vend drit hneJ
sepse un rreth font
kshtu
* baz tani si nj ( t vogl n lidh!e me nj vullnet, sht, si kthimin e font
drits Hi zhduket kundr drits nat"rale t s"rit, t cilin rast sht kontaktuar pr n!
ndriim t dobt t !ashtm, sht g!ithashtu vet IC nj ' kundr nj hap prapa, n
do rast nj deklarat me t vi!n n, dhe &n ' barazi me 2 ( as!e, dallimi n mes t 2
'dhe &n ka i paart$ kundr ksa!, n oft se nj ' me ndriim t ndritshme sht
a e fort nj kontrast zhduket, deri n n! rrit!e t vlers maksimale, e cila do
t !et konstant pa ars"et devi!imi siprme pr ndr"shimin e ndriimit t !ashtme'
6%%! Pik*a"$a Da))i"i i nd$esive
.S/hneider' De)#oeuf3!
7isa !an t prirur pr t shp!eguar t g!itha nd!en!at n t g!itha pr nd!en!at
diferenciale n kuptimin p!esa t!etr pre! nesh n! nd!esi vetm n dallimet e n!
+ose m shum,, nat"ra m e fort apo m t dobt ose t ndr"shme, nd!esi, e cila ka
ekzistuar para ose n t n!!tn koh nuk mund t ket t cilat i krkesave nat"risht
ndodhin n mes t proceseve psikofizik, n t ciln t pushuar nd!en!at t cilat ka
diferenca'
(!o pikpam!e, shkurtimisht pam!e dallimi fundmi nga Shna$der n n! pamflet t
vogl +"7allimi, analiza, formimi dhe zhvillimi i n!!t et! )"rih, 0chmidt, 18AA", t
prfasuara n mn"r energ!ike dhe zhvilluar m afr' (shtu thot ai, ndr t t!era,
+M p',J "(to nd!esi nuk !an t shkaktuara nga impulset nervore t vetme si t tilla,
por me dallimet e impulseve nervore midis t"re dhe marrdhniet e t"re me g!end!en
e p!ess t!etr'" & +' - @,J "3etm dallimet e shteteve t !ashtme mund t vepro! si
stimu!ve'" & +' - 6,J "-r t g!itha acarim t vazhdueshme dhe shum t ngadalt
nervore nuk ka nd!esi t lind'"
>!ithashtu De)#oeuf prfason n teori s n n! kuptim n! pam!e ndr"shim, at
i sht dhn pr t 0' I8 llogari ff, dhe trhe t prfshi! n kt prfundim '' +MC
p',J ".nalog!ia on n besimin se n! s" pa epall dhe iris <nga lviz!et e t"re
intensiteti t lehta incident mund t ndr"sho!R, e rrethuar me n! siprfae pre!
uniforme dhe shklim t vazhdueshm !o perceptimi i drits do t kishte, sepse nuk
do t kishte kontrast mundur' akoma m shum, n oft se s"ri ishin palua!tshme, n
mn"r s"t e ti! !asht mund t ngritur n! pik n t!etrn, kshtu siprfa!a n
pika t ndr"shme do t mund t !en t ndritshme dhe me ng!"r, dhe nd!esi t
vazhdo! t !et zero <duhet t le1oni edheJ gradualisht zhdukenR, sepse pikat e
ndr"shme t retins, secili n mn"rn e ti! t nat"rs do accommodieren i drits, i
cili ata !an br' s s" do t g!etur n lidh!e me kt zon ndritshme n proporcion t
n!!t si g!ithe trupin ne lidh!e me n!e ban!o !o&t n1eht' "
Bani a!o mund t !et, dhe veten time, duket shum e mundshme +shih Eig' 0ekti'
??, n! uniform, bashkng!itur asn! ndr"shim, me t vrtet g!end!a e leviz!es
mund t b! asn! nd!esi' -or pr a shtete vibrational, t tilla si nd!en!at tona !an
ndoshta tashm t prfshi!n ndr"shime t vazhdueshme, un rrfe!, nuk ka ars"e pse
shtetet e tilla tani duhet t !et ndr"she n! her pr t dhn nd!esi t them kshtu
ende$ (!o nuk do t thot se n oft se ata !an me t vrtet t ndr"shme, dhe
dallimi sht nd!er$ g!ithashtu nuk pr!ashton n kontrast midis stimu!ve do
nd!esi relativisht t fort apo m t dobt ndodh, si n oft se n! ose stimul t!etr n
t vazhdo!n shfa, si sht diskutuar n 11 seksione' 0igurisht, kurr nuk e kemi
nd!en!n e n! llo!i ose trashsi pa para apo t prg!eg!shm t n! llo!i t!etr apo
forc, asn! prov t rrept e1perimentaler mund t rezulto! n se n oft se ata nuk
e parapri!n ose shkuan s bashku, ndon!her nd!en!a do t !et ende at!e$ ;n vetm
g!etur asn! baz teorike apo eksperimental, i cili luftoi pr t pranuar at, dhe beso!
se pr kt ars"e & edhe supozimin e kundrt, por mund t bazohet vetm n n!
besim & n oft se n! fmi! pr her t par n n! drit shum t uniforme, n
baz t mba!t!es t madhe t mundshme t t g!ith stimu!ve t t!era shisore e cila
nat"risht nuk mund t parandalo! trsisht u zg!ua, a!o do t nd!ehen ende
shklimin e drits, dhe se, edhe pse me kmbngul!e t zg!atur t n! ekspozimi
uniforme stimul, nd!esi duke ulur nervozizm mund t !et n depresion nn pragun,
kshtu nd!esi zhduket, a!o !o m pak, deri m tani t le!uar tenton n! konkluzion
probabilitet, mund t mbetet n dig!et n vetvete&le me n! shkall'
(tu, m ku!tohet vi!im, n traktat "%bi nd!esi )ontrast" n raportet e' 0oc
saksone' 1860 0' 112 komunikuar nga un t prpiet'
"* hap!en katror +e 6 par' 6nch g!ersi, t epen e n! dhom t!etr t errt, un t
ngritur n! got me ng!"r, dhe duke! n kt mn"r fikse n g!"sm&hi!e t shtpis
gn!"er, g!"sm&ndezur nga dielli, rra n frontin e shtpis' (t un u ula duke
prdorur n! got t errt v!ollc, e cila shum e kr"esisht tregoi kue kundr blu n
spektrin ng!"ra&ng!"ra, ` or, duke prdorur n! t kue t thell, vazhdoi pr @
minuta' >!at momentet e para, meg!ithat, u shfa ng!"rn e p!ess s ndritshme t
vendit m g!allrisht, duke! por !o shum i fort dhe mbi n! kufi t caktuar nuk
zvoglohet +si n n! got t!etr, t mte!shm, n mn"r n! vazhdimsi m t
g!at i eksperimentit duke! e padobishme' "
E pra sigurisht !u mund t thon se do t !et i vetmi vend m!aft uniforme
intensive v!ollc apo t kue en, dhe testi u vazhduan pr m g!at, por m n fund
nd!esi e ng!"rs do t shuhet trsisht$ por n oft se !u, sepse nuk sht e mundur
pr t vendosur plotsisht kto kushte u, duke u prp!ekur !o binds m!aftueshme pr
mba!t!en mendimin tim, por k" pohim sht edhe m pak bindse pr t kundrtn'
(ur prdorni n! got blu, e cila ishte pothua!se trsisht blu me shum pak t kue
n spektrin, prsht"p!a ng!"ra pothua!se u shua men!her pas marr!es got n n! llo!
t parait!es bardha, dhe mad!e edhe ather a!o ishte ende shum shpe!t rasti kur un
th!esht n vend t n! eli n! t d"fisht apo trefisht edhe mbi do an5andte
t!etr' (" sht mendimi imJ ne kemi ktu rastin e par, ku t dobsuar nga ekspozimi
i zg!atur nd!esi ng!"ra ng!"ra 8b!ektivi mbetur vazhdimisht mbi pragun, e d"t, ku ra
nn pragun dhe ndroi mes t"re$ por pse !o m pas n e par, kur mendimi i kundrt
do t !et e dre!tL
%eg!ithat, eksperimentet e tilla si kto mund t !et shum seheinbar flasin pr
nd!eksit e mendimit ndr"shim'
0u#ert thot +p 61, ";n kam bindur veten se vlersimi i gri t pastr sht shum
e pasigurt n! nuanc t kaltr, t kue, t verdh nuk sht e n!ohur ose sht
prcaktuar gabimisht, n oft se n! person nuk t barabart n! gri t lehta pr
krahasim t!etr ka' "
7he 4)ri/i & (tu cituar nga n! kuot n n! letr nga ;eberhorst & +"trupi dhe
shpirti" p IC2,J "Bhe ng!"r t kurremt e n! fui me u!, n t ciln ishte tretur
vetm rreth 1a10 carmine >ran, ne !emi n g!end!e t percepto!n dhe pas ksa! t n!
sasi )armine pak m t madhe ne !emi n g!end!e t n!ohin at pse, por vetm n
oft se ne kemi t!etr n n! t!etr, u! und"ed dhe krahasoni se me kt' "
-or kto fakte provo!n, por vetmJ s pari, se dallimet e vogla stimul nuk !an t
n!ohur pr veten e t"re nse ata shtrihen nn pragun ndr"shim, s d"ti, se ndr"shimi i
stimu!ve pas lig!eve kontrast mbart n! fitim relative dhe dobsimin e prbrsve t
diferencs nda! rastit 7allimi nuk ka ekzistuar, e cila sht tregtuar n seksionin e
mparshm'
0ipas Shna$der dhe p!esa t!etr nd!en! v!en vetm nga diferenca, kontrasti i dobt
me emocione t forta, pr t kaluar' +0hih pamfletin e ti! "4idhur nd!esi e paes'"
Hurich, 0chmidt 18A6 f' 1I, kundr un nuk dua t argumento!n' -a g!end!en e
paes me n! shtet ose ngacmuar ose krahasuar me eksitim ende t lir, ne nuk kemi
nd!esi e paes, por th!esht nuk ka nd!esi n territoret nd!esi' -ra, k!o sht me t
vrtet n! nd!esi kontrast n nd!esi e paes, far mund t apliko!n at sht
thn n p!esn e 10&t '' -or nd!esi t!etr mund t fitohet vetm n t kundrt, nuk
sht e nevo!shme t beso!m se nuk ka nd!esi pa dallim mund t merret'


6%%%! 7szi))tions8 dhe ki"ike hi*oteza .HER%NG3!
* pikpam!et e shum e prg!ithshme n lidh!e me nat"rn e veprimtaris
psikofizik ose lviz!e un kapitullin 2I' Elementet e mi kan instaluar dhe ende
tani g!e!n ars"e pr t ln, un nuk do t kthehen ktu, sepse n vi!im prmban
asn! shkak pr t versteigen t t prg!ithshme t tilla' -rkundrazi, a!o duhet ktu t
!et vetm sht!a nse n! pre! d" hipotezave kr"esore, t cilat n mn"r t veant,
prbhet nga nat"ra e aktivitetit psiko&fizik, !o n bot n t g!itha, por n n!erzit dhe
kafsht, n vend t n! ose t!etr duhet t mba!'
-r p!esn time, un mendo! se sht m shum g!asa se !o, dhe kan ars"et n
E4E%' 66' I8I diskutuar n deta!e, edhe t takohen n n! marrvesh!e shum e
shum i plot t paktn stimu!t arta oscillator" t lehta dhe t shndosh n
sistemin ton nervor prsri t n1iste lviz!e oscillator" e periudhs s th!esht ose t
prbr varet cilsin e nd!esi, meg!ithat, ai ishte pr t forc t g!all, apo edhe n!
funksion i shpe!tsis apo ndr"shim shpe!tsis, duke s!ell me luhat!et e grimcave t
br trhe!a e plot +0ekti' ??, varet masa sasiore nd!esi' *drkoh, nga an t
ndr"shme, me theks t veant dhe t zhvillimit t g!er, veanrisht nga ana e
hareng, pikpam!e koht e fundit ka argumentuar se ka procese kimike, t cilat !an
shkaktuar nga stimuli drite dhe ndoshta nga stimu! fare n sistemet tona nervor, dhe
nga nat"ra e t"re g!allri varet cilsin dhe sasin e nd!esi' >!ithashtu, k!o pam!e
sht marr nga prvo!a e fundit t konfirmimit vizuale purpurt t forcs sa duket
bindse n lidh!e me perceptimin e drits'
1 ,


1,
*at"risht, pr!ashton n!!t edhe disa g!ra t cilat ende krkon shp!egim t
para mund t shum larg versteigen n teorin kimike e ksa! an' -rve faktit
verdh *atronlicht sht par, por por nuk mund t zbardh vizuale v!ollc,
sht n! kuptim pas hetimeve t fundit t (uehne +;nters' *ga d'
-h"siolog' 6nst' /eidelb t' 1,8AA p' 1Aff', -in mungesa e vizuale purpurt n
retin' "Ysht epiteli ndi!or n macula e n!erzve kr"esisht n fovea n pikn e
vizionit m t art, t sigurt edhe fiton nd!eshmrin ng!"ra, ekskluzivisht nga
kone'"


Bani un kam ndruar n E4E%' 66 I8M mundsin e hipotezs kimike dhn e
sigurt, vetm n t n!!tn koh vuri n duk!e se ata kundrshto!n
8zcillationsh"pothese n asn! mn"r' I , $ po sipas mendimit tim k!o sht me t
vrtet n at!e pr t prkth"er konsideratat e mposhtme me llim psikofizike t
t !ap n! tregues t dobishm, n! her, pasi k!o mbetet n! marrdhnie
g!urmueshme midis stimulit dhe aktivitetit psikofizik, s d"ti, sepse luhat!et art
%aFbestimmungen dhe idet m t arta !an asn!, operacionet si kimike' 4e t
shko!m pak m afr me at konsiderohet ktu piket'

I,
"Edhe n oft se dikush dshiron t kupto!n zg!ua nga drita dhe ndr"shime
t shndosha stimuluese si kimike, t cilat ata do t mund t !et, ose se si ata
mund t !en t lidhura, t paktn, do t !et pr zvoglimin e t"re pr
ndr"shime n raportet molekulare n instancn e fundit, e cila, vshtir se n
oft se ata !an t ngazll"er dhe t argtuan nga vibracionet, mundeni t
ndr"shme nga vet t mendohet n formn e mocionet vibrational' "


*! proces kimik n prg!ithsi sht i bazuar n at grimcave t ndara m par t
kombinuar, ose e lidhur m par me divorc, ose grimca t shkmbehet midis
komponimeve t ndodhin nga grimca t caktuara n sfern trhe!e t n!ri&t!etrit pr
t dal!es n!!t' M , i takon n do rast me n! lviz!e t grimcave pr ose nga n!ri&
t!etri, dhe k!o sht n! priori shum e mundshme k!o lviz!e, n oft se a!o sht
ngacmuar dhe t argtuan nga n! stimul lekundese, n vend se t bhet n n!
progresion t n!!t, duke supozuar n! karakter lekundese vet, e cila nuk e ndalon se
por prafrimi ose distanca a!o fiton pesh t teprt dhe kshtu u n1ito n lidh!e t
prhershme ose shk"!es'

M,
Edhe asimilimi hareng dhe 7issimilierungsprozeF ;n vetm e di se ato
pika shkak'


>!ithashtu, nuk ka asg! t re proceset kimike, duhet zg!uar nga vet pa
stimu! oscillator" shorohen nga 8szillationsphGnomenen' *se z!arri sht d!egur
n furr, n mn"r procesi kimik i br t n1ehtit ekstrem dhe zhvillim t fort t
lehta, di sht i shoruar nga n! 8szillationsprozeF g!all, proceset kimike m pak
t g!all !an t padiskutueshm shoruar vetm nga 8szillationsvorgGngen m pak
t g!all apo ndr"shimet n ekzistuese'
Bani, meg!ithat, p"et!a n fillim nse nd!esi m!aft e procesi kimike vet, n
prafrimin ose he!en e grimcave me n!ri&t!etrin +dmth, pozicionet pr t cilat ata t
lkundur,, nuk ka, ose funksionalisht t lidhura me luhat!et e shoruese t sht
duke e br' ;n them k!o e fundit sht e preferueshme' 0 pari, nga d" ars"e t
prg!ithshme t msiprme, s d"ti, pr shkak se n disa nd!esi, si tingu!t n
mn"r t art t pranishm dashuri mekanike e nervave shkaktuar nga dridh!e, n
n! proces kimik, por a!o mund t mendohet vetm si n! mundsi t paart$ s treti,
pr shkak t procesit kimike, nd!esi e drits shkakton retinn, por sht i arritshm
vetm vetm n thelbin vizuale e retin, dhe k!o sht m!aft e errt, pasi efekti i sa!
sht t !ap t t!era se nga luhat!et e shoruese truri vazhdon' *se i numro!m
retinn vet si barts t nd!esi t g!ith organit nd!esi me shtuar +at me pikpam!a
ime g!at n pushtet sht e sakt,, kshtu mund t sigurohet vetm por, si
proceset e t"re psikofizik !an n vazhdimsi me ato t trurit duhet ndr"she te prekur
nga vetdi!en ton' -or se luhat!et prhapur m ngadal prmes nervave t
vibracioneve t lehta nprm!et eter, nuk sht as periudha as amplitud t n!!t,
kshtu !o t g!itha dispozitat n varsi e nd!esi' 7he k!o nuk do t ndr"sho! pr t,
kur !u mund t s!ell si besohet nga vibracionet lehta futem dridh!et vend n
kategorin e elektrike'
-"et!a shtJ 0i duhet t mendo! edhe realizimin e nd!en!at zg!asin nga n!
proces kimik' ;n mund t shoh se t g!at n iell t ndritshmeJ nd!esi e shklim
dobsohet gradualisht, por k!o nuk do t zhduket ende' (!o duket e pamundur pr t
pa!tuar me at gehends vazhdo!n n t n!!tin dre!tim shpalosur prpara procesin e
kimike, oft n! proces, t veant nga vet ose nga t cilat grimcave ata !an t
kombinuara, ndar!a ose lidh!a duhet t kr"het m n fund$ dhe pr a koh sa nd!esi e
drits, n mos t !et e lidhur me procesin kimik vet, por pr luhat!et entrained ti!
8szillationsh"pothese ka t b! me hipotezn kimike n t n!!tn mn"r prmes
ksa! vshtirsie, meg!ithat, e n!!ta sigurisht do t !et e padukshme pr ish, nse
oshilacione nuk e konsidero!n t ndrm!etsuara nga procesi kimik' Edhe me
miratimin e kti! ndrm!etsimi, por e cila sht e n!ohur si ndoshta t !et e mundur
dhe ndr"she t paktn n perceptimin e drits, vshtirsia nuk paraitet si nga
rrah!e$ sepse n! her !u mund t imag!inoni, a!o ishte ashtu si z!arr dig!et
vazhdimisht, ku procesi kimike sht g!ithmon material i ri sht furnizuar,
meg!ithat, materiale d!egur si hirit bie mn!an' * prputh!e me rrethanat,
prkatsisht n shtig!et arkullimit mund selia e procesit kimik sht g!ithmon
materiale t re!a pr t furnizuar dhe t shkarkohet ndr"shimet' -or pasta! !u
g!ithashtu mund t mendoni, meg!ithat, se, si ndr"shimet fotografike bra nga drita
!asht s"rit vetm gradualisht, i n!!t sht rasti me ndr"shimet fotografike e vizuale
purpurt' 7he shum t !et e mundur t d" faktor t h"! n lo! s bashku'
;n kam idet e mia zhvilluar shum e ndr"shme n krahasim me at hareng ka
vendosur n s' @ dhe (omunikimit 6, e cila 0' M6, aspektet m t zakonshme !an
komunikuar dhe n shto!cn e seksionet e mposhtme pr disa specialitete !an t t
n!oftohet, pa ktu t h"! n n! krahasim kritik n mes t d"$ * vend t ksa!, ktu
un vetm t krkuar pr t n prg!ithsi trego!n se p!esmarr!a e procesit kimik n
proceset nd!esi edhe le t n mn"r t ndr"shme nga t menduarit n kuptimin
hareng dhe t shp!ego! ars"et pse un prefero! rrugn time opinionit'
%eg!ithat, un !am larg nga pas diskutimet e seksionit 2I t elementeve t mia pr
t kufizuar procesin psikofizik n parim pr t vibracioneve, luhat!e, mocionet
periodike, un vshtir se d"sho!, por se proceset psikike n ne, n fakt, n prg!ithsi
deri ato' -or sht organizmi "n sht n! nat"r trsisht oscillator" ose periodike,
se si, n g!um dhe zg!ohen, pulsin, fr"mmarr!e, kan nevo! pr ushim dhe pi!e,
duke shkuar, glltit!es, sobs, eshura, -rshtat!en e kohs n muzik, m n fund t
fiziolog i n!ohur lviz!et oscillator" e molekulave t musku!ve n muskul tkurr!e
dshmon' 7he tradhto!n ka pak disa stimu!ve shisore pr vet nat"rn oscillator",
por leht mund t mendo!n se ata vepro!n n modifikuar tashm ekzistuese, nuk
i kalon vetm pr pragun ekzistues n trup, lviz!et e vibrimit' (shtu, peshat e
siprme mbi lviz!et oscillator" e molekulave t musku!ve, ishte vetm mendimi i
t"re, por kto nuk !an n mosmarrvesh!e nn ndikimin e n! aktiviteti n mn"r t
barabart oscillator" e nervore n ekzistenc, e cila nd!esi lidhur' *d!esi e presionit t
lkurs mund t dalin, karakterizuar nga a!o e aktivitetin oscillator" t nervit n
periferin, dhe k!o frenohet amplifikuar antagonisticall" n tru, si k!o do t
sto5ed$ temperatura nd!esi nga n! lviz!e kompensues mes rendit t trashsi t
ndr"shme t luhat!et periferike dhe endrore, pas s cils 7elboeufs mund t
prshtatet mn"ra e konceptimit, pa, meg!ithat, prshtaten nd!en!at e t!era' 4uhat!et
n shi!e dhe er nd!esi mund t !et n mn"r t ng!ashme shok i proceseve kimike,
si n nd!en!at lehta' 0igurisht un !ap vetm pr shum hipotetike t g!ith #'
-ikpam!a treguar ktu n lidh!e me nd!en!at e temperaturs do t shp!ego! n t
n!!tn koh$ l, se d" modifikime t ksa! nd!esi !an n dispozicion, n varsi t
fuis s vibracioneve zentraler& ose peripherischerseits predominon, pra t bien
dakord n fakt me g!ith pam!e 7elboeufs$ I, se nd!en!at e nd!esi t lehta, t
shndosh, me kusht ato nuk !an t bazuara n dallimin e till, !o, si sht br
nga 7elboeuf, lidhur me nd!esi termike nn t n!!tin kndvshtrim, mund t
mbulohet me t n!!tn formul, e cila rastsisht karakterizuar nga vre!t!et e bra m
hert pa asn! hipotez pengon dritn dhe nd!esi t shndosh me prforcim t
stimulit nga posht t vlerave m t larta dhe m t larta t ng!itet pa pik indiferenca
mes t"re, ndrsa me prforcimin e stimulit t !ashtm t ngroh!es zvoglohet nga fund
n nd!esi t ftoht dhe kalon npr n! pik t indiferencs n nd!esi n rrit!e t
ngroh!es'


6%-! -ia ra*ortet nd$esi e zez dhe t #ardh' "e n$ shto$/ n teorin
ng$&ra e HER%NG!
-rve diferenca hareng nuk mund t zbatohet pr psikofizike t !ashtme e as
t brendshme un prfaso!n 4ig!in ;eber #s, dhe n kt mn"r e tr struktura
im i psiko&fizik privon ars"e!a, ka n! dallim kr"esor i n!!t pr mua ai bri n
raportin intensitet t nd!esive shikime kre!tsisht t ndr"shme themelore ushen, ai e
ka, meg!ithat, t zhvilluara deri m tani vetm n lidh!e me perceptimin e drits' 9
k" ndr"shim ndodh sidomos n sh"rtimin e raportit t zez n t bardh me fazat
kalimtare prmes t dit gri, kam dorzuar pr t#iu referuar pikpam!et e hareng n
deta!e m shum n kt aspekt, a!o kam mundur me' do t b!n f!alt e veta, para
se t flasim pr mn"rn se si un t paraes veten pr ta br kt'
-ikpam!et hareng n kt tem !an n s' 2 msgs' prmba!n, n t ciln pr kt
ars"e -aginaver5eisungen do t referohen ekskluzivisht n kt seksion, ku ka
komunikim t!etr uhet' 0i plotsim i ksa!, hareng ekspozit t teoris s ti! kimike
n s' @ msgs, zbatohen, pr t cilat kam menduar tashm m lart, m te! teorin e ti! t
perceptimit t ng!"rave n s' 6 msgs' B ciln t kisha prcakton kr"esore shto!c n
fund t ksa! p!ese me n! -ikpam!a e hipotetik i riprodhimin'
/ering konsideron t untriftig t marrin n konsiderat shkalln e nd!en!at e drits
nga e zez prmes gri n t bardh si n! th!esht sasiore nd!en!at shkall ng!it!e
shklim$ -rkundrazi, kto nd!esi t ndr"sho!n cilsisht pas ti! n t n!!tn mn"r
si nd!esi ng!"ra, dhe !an t veten t prfshir nn konceptin e prg!ithshm me t
n!!tn g!' :lack shkon me gri n t bardh mbi se si blu prmes violet t kue, si t
kue npr portokalli t verdh, et!
*d!en!at e t errt t ndritshme dhe t !et tani e tut!e pothua!se n t m t bardha
ose m shum t bardh prmba!n, dhe m shum blackish ose m shum t Hi
prkthehen prmba!n nda! autorit', 8se identifikohen me, dhe shkalla e nd!en!at e
tranzicionit nga e pastr e zez t pastr dhe t shndritshm t bardh se sa e zez dhe
e #ardh seri Sensation ua!tur'
*drkoh, ai mund, por edhe n! determinac" sasior i nd!esive kt seri n n!
hapsir mn"r, duke vn n duk!e +p 2,J "8se !u duhet t termit" intensitet "v!esht
<si zbatohet n shkalln e nd!en!at tranzicionit midis bardh e ziR m!aft ln dhe thon
se n prkatse seri nd!esi nd!esi hap pas hapi i t"re "e /i)si t ndr"shim, dhe
spektr t tr konsiderohet n t n!!tn mn"r si n shkall ng!"ra, e cila nga n!
ng!"r t ngopur, z' :' kue n n! t!etr, psh' si t on verdh, ose n$ duhet t
"arr n zi8#ardh seri nd$esi d& *eshore intensitet' n$ *re$ t /i)ave #ardh
a*o t )ehta' i korres*ondon t t$era *r t zez ose t errta 9!
"-or, n oft se d" rreshta me intensitet n t n!!tn koh pr t pranuar, kshtu
k!o do t thot +sipas p @, asg! t!etr se sa t g!ith tranzicionit nga t bardhve
nda! zezakve mund t konsiderohen si przier!et e kt"re d" nd!en!a n t d"
ska!et e seri n t pastr e sa! t dalin"$ dhe emrat intensiteti, forca, sasia intensiv
mund t aplikohet n seri diskutuar nd!esi vetm me kusht "do antar i seri ai
pranon d" intensitete, dhe tregon raportin n t cilin intensitetin e nd$en$at e
zezakve dhe t #ardhve "e n$ri8t$etrin $an' ku !u n mn"r t zez dhe t
bardh si re)ativisht e th$esht nd!esi ndr"shon nga tranzicionit mes d" nd!en!a t
prziera' "
*! absolutisht t pastr m t thell t zez dhe t bardh t menurit !an
absolutisht t pastr n mn"r ideale mundshme, n oft se nuk t vrtet t
demonstrueshme +p A, 8,$ t paktn n teori, do hap i gri duhet t prfasohet nga
przier!et e ksa! zez ideal dhe t bardh, dhe t ket n! gri, e cila sht larg nga t
d" t n!!t, prmban d" t n!!tn sasi' %e ndihmn e shkron!ave dhe numrave t
shprehur n formn e formulave +p' C ff', 0h"rtoi autorin' 0hp!egoni kt konceptim
ideal m t mir, por pa n! mn"r pr t prshkruar se si pr t filluar
%aFbestimmungen vrtet at'
"*d!esi t vrtet e zez v!en +f' 1M 12, vetm nn ndikimin e stimu!ve t !ashtm
t lehta n !et, ashtu si nd!esi bardh zakonisht t shkaktuara nga drita ob!ektive,
vetm me kt ndr"shim, se nd!esi bardh direkt nn , e zez por e zhvilluar nn
ndikimin e trthort t stimulit t lehta, pra nga t ashtuua!turit t n!kohshme', ose
t n!pasn!shme t kundrt' "
0i dshmi n fakte on autorin si m posht J' *! cop kadife t zez mbi tavolin
duket "e zez se zez n s" mb"llur'" & "(ur !u shkoni nga n! dhom t ndritshme n
n! shum t errt, !u do t !et n t par disa sekonda ndoshta n! shum t errt,
edhe pse !o n! t nd!ehen t thell t zez, por s shpe!ti do t !et e n!!t t shndrit
g!ithn! e m shum, mad!e edhe n oft se nuk ka g!urm t lehta n 7homa e errt
bie, dhe pas n! ndrimi m t g!at n t n!!tin n!ri sheh t g!itha llo!et e g!rave
!o vetm t pastr t zez' " & "% !ep veten kur !u t zg!oheni n n! nat t errt, n
n! dhom t errt nga g!umi, n! llogari e nd!esi t ti! vizuale, dhe duhet thn se t
n!!tn g! me siguri nuk sht e zez, nse !u keni s"t e hapur apo e mb"llur'" &
"%!aft, !u nd!esi e n! zi t thell t errt sht zvendsuar vetm kur pran ka t
/ellen ose koht e fundit ka pasur n t n!!tn pik'"
"0i n! nd!esi e th!esht sht +sipas autorit' -' 2, Hi si m!aft pozitive, si t bardh,
dhe n oft se !u vrtet doni t telefononi n n! nga kto d" nd!esi si pozitive, t
t!era si negative, kshtu !u mund t vetm, si dhe Hi Bhirr!a e :ardh pozitiv '''',
nd!esi g!o!a pozitiv i t bardhve nda! zezakve sht i vetm n at ne, n sa! t
prvo!s s prditshme dhe pam!en ph"si&shm, m pozitiv t proceseve t dini se
far nd!esi t bardh si pre! t cilave t cilat kusht nd!esi zi' "
0hikime mparshme mbi un mendo! pr t br kto vre!t!e'
.nalog!ia e nd!esi t zez dhe t bardh t cilat hareng me blu&kue, nd!en!at e
kue&verdh g!en et!, mua m duket pak e zbatueshme nse sht i ndr"shm nga
parimi se t n!!tat kushte korrespondo!n, efektet e pabarabarta t barabarta t
pabarabarta apo paso!at +n, nse kufizimet e ndr"sho!n rezultatin,, n .plikimi pr
dritn e !ashtme mund t konsiderohet si n! kusht i perceptimit t brendshm t
lehta, t cilat n asn! mn"r n! konfuzion n mes d" m!eteve, t tilla si hareng e
beson t tilla n n!oftim shum i zakonshm n ng!"ra fiziolog!i e sotme' *ga blu n
t kue, nga e kue n n! t verdh shkon prmes n! ndr"shimi n frekuen/n
dridh$e t lehta t !ashtm, nga e zez n t bardh duke ndr"shuar sasin e
msiprme apo amplitud t sa!$ ;n g!ithashtu mund t merrni nd!esi e pastr t
bardh vetm nga n! prbr!e t s paku d", por edhe e shum m homog!ene rrezet
ob!ektive ng!"ra, nga ana t!etr t pastr ng!"rat m t ngopur' Bh!esht nga trarve t
th!eshta homog!ene *drsa e tani mund t b! kto nd!esi t lehta t n! fizik ose +n
kuptimin hareng, proceset kimike t varur, a!o ende mund t !et e kushteve n
mn"r !o analoge nuk sekuenca analoge n kuptimin marr, si sht br nga
/E=6*>'
-or, pa marr paras"sh sa g!ra t ndronte me fizibilitetin e analog!is mes
rreshtave zez dhe e bardh dhe ng!"ra nd!esi n zonat lehta vet, kshtu vi!n n
lidh!e me fushat e t!era t nd!esi t mposhtme vshtirsive t mte!shme'
/erring beson se shkalla e intensiteteve t nd!esive t lehta n n! shkall t
prkth"er cilsit e ndr"shme dhe kshtu pr t eliminuar konceptin e intensitetit
t' -or n! eliminimi korresponduese apo prkthimi i konceptit t intensitetit nuk do
t puno!, por n aspektin e t shndosha, shi!e, nd!esi pesh
1 ,
, et!$ dhe do t ishte e
uditshme nse do t ishte !o a duhet t !et n funksion t forcs s fuis s
stimu!ve pr nd!en!at e drits ashtu si pr nd!en!at e t!era, !ashtzakonisht m tepr n
ato nga t ndr"shme niseshte vetm n! shumllo!shmri e stimu!ve /i)sis varet nga
nd!esi, termi forca apo intensiteti, por duhet t hiet plotsisht'

1,
.!o sht tok e zakonshme me t vrtet mund t fito! n (auzn !ashtm
nd!esi t tilla +stimul, nd!esi shoruese
ndodhin t cilat mbeten n stimu! t zbeht nn pragun, dhe nd!esi kr"esor
karakterizohet nuanc$ n prforcim t madh t mund t ndodh dhimb!e
stimuli$ por kishin pr llim pr t zvogluar dallimet n fuin e nd!esive
dhn n t g!itha mbi dallimet cilsis, kshtu k!o do t thot, pr at
sht, n prdorim t prg!ithshm, intensitet, prdorni cilsin shpreh!es$ e
cila e do t fito! asg!, por n! konfuzion t prdorimit t g!uhs, pa bashksi
faktike midis stimu!ve dhe cilsin e kuptueshme duke e nd!esi t t!ert do
t, si midis stimu!ve dhe intensitetin e nd!esi n kuptimin e zakonshm'


Edhe pse tani le!on hareng edhe pr t marr n shkalln e nd!en!at e intensiteteve
t lehta, por vetm duke e br fiction se nd!esi e th!esht e gri nga d" nd!esi, e zez
absolute dhe n! t bardh absolut insisto!n n varsi t klasifikim takohen >re"
n rrethana t ndr"shme pr ta br kt' 7he mund t !u g!ithashtu kt trillim, e cila
a!o sht g!ithmon e plen, kshtu nga ana e ti! sht n! prfasim analog nuk
sht e transferueshme n zona t t!era t nd!esi$ sepse dshiron t z' :'
prfaso!n pikat e forta t ndr"shme t n! nd!esi t shndosh si przier!et e nd!esi
t et absolute dhe sensorineural absolute t fort' *drkoh, a!o mund t !et
hareng !ipen kurr aspektet e prbashkta t prcaktimit sasior pr fusha t
ndr"shme do t thot ose bazat pr n! an t till t cilt nuk kan ende t art t
pranishm pr mua' % shum i art n kt dre!tim sht sigurisht vetm pr t
pritet vazhdimi i dhn pre! ti! n funksion t studimeve t ti! n marrdhniet e trupit
dhe shpirtit'
-or sipas asa! parimi ne tani mund t b! n! vlersim sasior ose t largohen,
kshtu un mendo! se e ka n do rast d" t dallo!n, nd!esi sensuale e shklim
e :ardh ngrihet vazhdimisht nga Hi dhe ndikimin ngacmues n ndrg!eg!en publike,
trhese 3mend!e t cilat, edhe pse nuk e konceptuar det"ro! Hi n vazhdimsi
hapsinor ose kohor pr veten e ti!, por konceptuar n kontrast me t bardh, ka' -as
marrdhnies s par, t zez, t us nivel t arritshme m t ult nda! bardh me
rrit!en e nivelit m t lart n shkalln e nd!esive sensuale n!, pavarsisht nse
konceptuar me ose pa dallim, vetm se kontrasti me shklimin e zi +pas diskutimet
ndrm!et ?6, ende ulur kur a!o ka arritur n vetvete nuk t nivelit m t ult$ n
marrdhniet e d"t e zez dominon n t kundrt e sa! kundr t bardh a shum t
bardh me kundrshtimin e ti! nda! n! t zi dhe mund t shihet si efekt n!llo! pozitiv
n shpirt' /areng e bn kt ndr"shim nuk sht, por nuk m duket m pak se
7elboeuf pr przier!e vetm n n! kuptim t!etr, n momentin e d"t pr t par, n
vetvete n! efekt n!llo! pozitiv n shpirtin ia atribuon zez si t bardh' -or kush do
t argumento!n se ai, fizikisht ose mentalisht t g!eni vetm nga errsira e s" t
mb"llur apo s"t n katran natn e errt, ku kontrasti sht eliminuar i ngacmuar n
mn"r fort, si nga pikpam!e n n! shklim drite uniforme' *se dikush sht i
lodhur nga drit e ndritshme, ai sh"rtoi s"t n errsir apo n dritn e agon
"pushuar", meg!ithat, bn thirr!e pr "sug!erim" nga drita, kur ai kishte mbrth"er t
g!at n terr' (to !an shpreh!e t zakonshme nuk pa!tohen me faktin se t Hi pr
veten e barabart me n! karakter pozitiv pr t n1!err se bardh' -ara drit shum t
fort !u mb"llni s"t tua!, se si t mban t mb"llur vesht !an ende tingu! shum t
fort$ e zez do t barabarta stimuluese pozitive se e bardh, kshtu n kt
mn"r do t !et vetm nga n! rrit!e e ngacmim n t!etrn'
/erring tani pretendon kurs, pa asn! dallim n !o t g!ith t pastr t zez, po,
"aspak" -rsht"p!a e get Hi +sipas shpreh!es lart,, n! paradoks vshtir se dikush
sht ende pr t nnshkruar' >!ithsesi, un do t thot, !u t merrni m!aft s"t
mb"llur n natn stockfinstrer nga prsht"p!a e zez, pr t g!"kuar se, n oft se
nuk sht m!aft i pastr, pasi edhe t prziera me pluhur dika drit sub!ektive, Hi nuk
sht e n!!t efekt pozitiv si dits' (!o e zez n kontrast kundr t bardh me s" t
hapur n mes t dits ndon!her m t pastr dhe m t thell t zez mund t duket
si zi e drits nat"rale t s"rit me s"t e mb"llura sht t prano!, dhe un kam
par n m'.:/' %bi nd!esi kontrast +p' 102, n! vzhgim korresponduese udhheur
ktu' 7eklarata do t rezulto! sipas mendimit tim 0ekti' ?6' *ga rruga, !u mund t
shkoni n t n!!tn varsis' +-' 102, g!ithashtu t b! n! test n mn"r thellsia
e zez n s" t mb"llur n avantazh kundr thellsi e ti! n s" t hapur e n!!t n
ob!ektivitet t pastr Hi bashkohet dre!timin' ;n shoh g!at n! s" g!ithmon e
mb"llur, t!etra e hapur nga tuba n1ir brenda n n! lit nga flet dits letre shurdhr
t"mosur, dhe dhe afr alternuar kt s", ku mund t g!e! pasta! natn n s" n
prfundim t sa!, pa i krahasuar m t thell se zez e vend, t ciln un e g!"ko!n
para me!e nga tubi i zi n harkun e zez dhe e ndriuar nga dits$ e cila sht sigurisht
shp!egohet leht nga fakti se vendi n vend se n kontrast kundr t bardh, por n t
kundrt nuk sht kundr ndezur n mn"r t barabart nga drit nat"rore t tub t zi
t errt si shihet prmes tub t zi me n! mend!e t hapur'
*se prsht"p!a e fort se zez t vrtet e bn n! kontrast me t bardh, duhet t
buro!n nga k" efekt zi vetm n mn"r pozitive pr veten e t"re si t bardh, do t
mbetet e pashp!egueshme, ashtu si sht se, n oft se !u !eni n n! sfond t bardh
n! n!oll e zez ose do t zez i mson t instaluar, prsht"p!a nuk sht shpirti
n disa aspekte edhe m t vendosur a i mrzitshm, si n oft se n! ka n! terren
t vetm t bardh apo vetm zi para ti!' . ka n! t zez t n!!tn karakter pozitiv
sesa t bardh, kshtu sht shuma e pozitiv nga pika e bardh e zez mbi t
bardh kundr zhveshur t bardh nuk ndr"shoi' 0ipas mendimit tim, meg!ithat,
shuma e nd!esive shklim sensual n kt mn"r ka marr me t vrtet !asht, nga
ana t!etr, meg!ithat, m e lart +diskriminuese, aktiviteti mend!a sht stimuluar
pozitivisht n n! mn"r ne e g!e!n t punsuar na fort si n! e tr' /erring nuk
do t moho!n kt ndikim t kundrt, por pasta! nuk mund t#i referohet vetvetes n
n! karakter pozitiv t zez$ por far mund tut!e kurr t flitet pr t tillaL


Shni"e "#i teorin ng$&ra hareng dhe n$ hi*otez vet!
*g!"rat !an nd!en!at e hareng n t g!itha analoge si nd!en!at e bardh dhe t zez
dhe t tra!tohen n lidh!e me kt' (tu, si rregullat themelore t autorit' *dini
lidh!e me shp!egimin e t"re t deta!uar dhe mishrime t mte!shme autorin' >revat t
nat"risht nuk mund t kursehet pr le1im m t ngusht t pikpam!eve t ti!'
.nalog renditet si nd!en!at e zez dhe e bardh formo!n blu&ku, blu&!eshile, t
verdh&kue dhe t verdh&g!elbr nd!esi ng!"ra' H ish' :' -rek!a, kshtu !u keni,
ashtu si n mn"r ideale si n! t bardh t pastr t zez dhe t pastr pr t
miratuar n! blu dhe t pastr nd!esi t pastr kue, me tranzicionet n mes t"re, n t
cilat !u mund t shihni m shum ose m blu apo t kue, si shihet n n!eh hi!e gri,
pak a shum t zez ose t bardh' * prputh!e me rrethanat, n rreshtat e t!era'
*uk !an, prve t zez dhe t bardh, mad!e edhe vetm katr nd!en!at e th!eshta
me ng!"ra apo ng!"rat primare, !eshile, e kue, blu dhe t verdh, g!eg!sisht t cilat
karakterizohen pr shkak se ata mund "t ndodh pr t folur pa amz t n! t!etr
ng!"r, ose, nse e till n! kan par, por vetm n n!, asn!her n g!end!e t lua!
n d" t t!ert n t n!!tn koh "' (shtu, "t verdh n t kue ose t g!elbr, por !o
n blu, blu, lua!n kue ose t (u ose !eshil vetm ose t verdh ose t kaltr '''' B
g!itha ng!"rat e t!era ne mund t prbr n nse ose telefononi me ng!"ra t prziera,
si ' g!ithmon zbulo!n ato n t n!!tn koh n d" ng!"ra shum se d" ng!"ra t
th!esht, por mund t nd!ehet nga do ng!"r prbr !asht "$ ', 7he "n! dor !an t
kue dhe t g!elbr, t verdh dhe blu n ann t!etr kurr nuk mendonin n t n!!tn
koh n n! ng!"r -se k!o sht kshtu, nuk ka asn! ars"e a priori, por a!o sht a e
''' *! prg!ig!e sht e pamundur pr momentin ''''' 0epse log!ikisht, fakti nuk mund
t !ustifiko!, dhe tani pr tani a!o sht m!aft e leht t imag!inohet se sht e
mundur n! her pr t prodhuar kushtet nn t cilat, pr ne' shembullin e nd!esi t
kue dhe t g!elbr t przier lind, ose se ka enie t tilla n! kan m shum
nd!esi "'
I ,
& shkurtsia, autori e uan ng!"rat reciprokisht ekskluzive' "ng!"ra
komplementare" '&

I,
.utori', mund t g!eni kt pikpam!e prshtatshm kam dg!uar nga
dikush ai kishte ndon!her kur bie nd!en!at ng!"ra g!um se ai nuk ka par
me t n dit pr t krahasuar' 0e e n!!ta pam!e e ndesh!es s autorit',
0igurisht, nuk sht provuar ende'

"*ga n! ng!"r n ng!"rn e sa! t kundrt mund t ket vendosur n prputh!e t
ng!"r e tranzicioneve form, n oft se !u nuk do t marr n! ng!"r t tret pr t
ndihmuar' ''' Tdo ng!"r e leht ka vetm n! t till, do ng!"r przier!en d" ng!"ra
komplementare'"
"Tdo ton ng!"r mund n pastrtin shum t ndr"shme +ose n prputh!e me
mbush!e afat aktual, ndodhin '''', B admi1tures me t cilat pastrtia e n! ton t
perceptuar ng!"ra sht komprometuar, vetm nd!en!at e zez dhe e bardh ''''
%eg!ithat, n! ng!"r mund t vrtet edhe nga t!etr t kontaminuar, por sht
ua!tur zakonisht n! ndr"shim e ton' " ' ' ' Branzicionet n mes idealit t ng!"rs t
pastr nga n!ra an dhe do afat t seris nd!esi e zez t bardh n ann t!etr, i
referohet autorit' 0e nuancat e ng!"rs' ' ' '
Tdo t vrtet ndodhin nd!esi me ng!"r, por ka dika blackish apo bardha n
vetvete dhe pr kt ars"e duket se, "*se do t kishte nd!esi absolutisht t pastr e
ng!"rs, e cila nuk sht rasti, si ne k!o do t ishte e pastr t bardh si pak duken t
prdoret si zi pastr ''' Hi ose t bardh e prdorur, ndon!her m shum n!, tani m
shum t t!era t cilat s shpe!ti t d" t n!!tn sasi' " ' ' '
"Du mund t shihni kushtet e shklim dhe errsirs, t cilat !an identike me
nd!en!at pa ng!"r me bardhsi apo t zeza t rritur do t thot se t g!itha nd!en!at
vizuale, me pr!ashtim t zez absolute, i ua!tur pak a shum t ndritshme, dhe t
g!ith, me pr!ashtim absolute t bardh, m shum ose m pak t errt '''' *g!"ra e
pastr pranda! sht po a e ndritshme si errsir, sepse ato prmba!n shum pak e
bardh si e zez, e cila nuk sht asg!
M,
, ndrsa gri neutral, pra, sht a e
ndritshme sa terr pr shkak t barabart sa e bardh si e zez prmban '''' *! nd!esi
me ng!"r, kur ndr"shimet n pastrtin e vazhdueshme apo mbush!e t ndritshme t
raportit t n!!tn koh t perceptuar n sa! t bardh dhe e zez n favor t bardh, t
errt, n oft se a!o ndr"shon n dobi t Hi, %e f!al t t!era, n oft se nd!esi
ng!"ra przihen nd!esi t zez dhe t bardh pa ndr"shuar marrdhnien e t"re t par,
t bardha apo blackish sht' "

M,
;n mendo! se do t ishte e log!ikshme t thuhet se n tekstin e mte!m
afatin e shklim dhe errsirs n kuptimin hareng me ng!"ra t pastr do t
g!eni vetm si pak prdorim, si konceptin e kue dhe t verdh n t bardh
dhe t zez, si t vrtet t kue dhe t verdh "asg!" sht n t zez dhe t
bardh'

* mparshme, i zhvilluar m te! n traktat orig!inal, rregulloret +10 6 msgs, f' Ef',
3azhdon autorin' 0istemin e t"re t emrtimeve numerike e shklim t ndr"shme
dhe pastrtin e ng!"rs'
% n fund +1I 6 msgs, f' Ef', . sht autori' (shtu teoria e ti! kimike, parimet e
prbashkta themelore +0eksioni 63', ; informuan nga frazat e mposhtme kr"esore
n marrdhnie'
">!asht emocionet themelore t substancs vizuale organizo! pr tre ifte' Hez
dhe t bardh, blu dhe t verdh, g!elbr dhe e kue"
"0ecila nga kto tri ifte korrespondon me n! 7issimilierungs& dhe asimilimit
<respektiv me 4 dhe A nga ana e autorit' ua!turR besondrer cilsis, kshtu , pr
kt ars"e, substanc vizuale aft n tri kop!e mn"ra t ndr"shme t modifikimit
kimik apo metabolizmit' "
-as ksa!, autori ndr"shon' * mesin e disa rezerva "tre komponent t ndr"shm
t substancs vizual", ai e referuar si i nd!eshm zez, t nd!eshm blu&verdh dhe
substancs nd!e& n!a kue&!eshile'
-r substanc t zez t bardh merr autorin' Breguar se t"re katabolizm 4 bardh,
asimilimi i t"re A korrespondon me zi' -r substancn blu&verdh dhe t kue&!eshile
ai fillimisht mund t pavendosur se far ng!"re 4 &)olor dhe far A sht &)olor'
"B tre substanca nuk e vn n mn"r t barabart substancn vizuale s bashku,
por sht!a e zez e bardh sht shum m mir n organin e vizionit t prmba!tur
se d" t t!ert, dhe kto t d"!a nuk !an t n!!ta'"
"B g!itha rrezet e spektrit t dukshm nuk vepron dissimilierend pr sht!en e
zez e bardh, por rrezet e ndr"shme n shkall t ndr"shme' * substanc t kue
blu apo t verdh !eshile, meg!ithat, vetm sigurt dissimilierend rrezet akt, asimiluar
disa t t!er, dhe disa rreze'"
"7rit t prziera duket pang!"r kur a!o sht pse pr blu dhe t verdh si
substanc t kue&e g!elbr pr n! 7issimilierungs& mn"r t barabart t fort si
.ssimilierungsmoment, sepse ather d" momente t anulo! n!ri&t!etrin, dhe efekti
mbi substancn e zi&bardh del i pastr'" u' s5
-r disa vre!t!e pr t br n teorin e mparshme, do, bhet m!aft ingeniousl"
!asht, n vend ps"chochemical si psikofizik, teori t lehta sigurisht /E=6*>
ndon!her t fito! n! kuptim kre!tsisht t ndr"shme kur zbatohet n supozimin e
tri substancave t ndr"shme vizuale dhe t angazhohen n t d" proceset kimike edhe
m t dre!tprdre!t baz empirike n optik fiziolog!ik ishin, si fenomenet n
deklaratn e t"re, ata e pranuan, dhe n oft se n! lidh!e n mes t kushteve t
!ashtme dhe t brendshme t nd!esi pas ksa! do t g!urmuar vazhdimisht' -or prve
tashm +as, vrehet 6ncongruenzen n kt aspekt duket t !et n! shum e
fundumentale pikat e mposhtme pr mua'
Hez dhe e bardh si A dhe 4 t !apin t n!!tn substanc vizuale s bashku zez
dhe t bardh apo gri nd!en!' -as ksa!, duhet :lue dhe verdh, t kue dhe t
g!elbr, ashtu si A dhe 4 +ose 4 dhe A5 t n!!tn g!, por e ndr"shme nga, substanc
t zez dhe t bardh vizuale nga autori' marr, n!, t !apin nd!esi t bardh apo gri,
por e ndr"shme blu&verdh dhe t kue&!eshile ' * vend t ksa!, ata g!ithashtu !apin
n! nd!esi gri ose t bardh +n baz t marrdhnieve t t"re si ng!"ra
komplementare,'.utori' >!en at +kt, edhe e mistershme se ekziston perceptimi as
blu, as t verdh t kue&!eshile' *uk sht vetm gri apo t bardh pr kt' .utori
duket' 4ocate deklaratn nga m lart, sht se n oft se A dhe 4 vetm anulo!
reciprokisht n substanc blu&verdh ose t kue&!eshile, vetm nd!esi pa ng!"r e
materies g!ithmon przier t zez t bardh mbetet e ma!t' -or anulimin e
ndrs!ell t A dhe 4 n sht!en e zez e bardh nuk Hhduk!a e nd!esi t zez dhe t
bardh, por n! rezultat mesatar pre! d", gri, me rezultat duhet t !et rasti me
substancn blu&verdh dhe t kue&!eshile nga paso! e nat"rshme,
korrespondon $ dhe n oft se k!o nuk sht rasti, duket t !et dika n supozimet
themelore mbi rolin im A dhe 4 kan pr t lua!tur pr t mos votuar' (tu ata
b!n thirr!e pr bashkpunim n zhduk!en barabart forc si n! rezultat mesatar i
efektet e sa! t veant t treguar'
-or ne rrfe!m se 8szillationstheorie sipas tra!nimin e t"re aktuale ende paraet
vshtirsi pr zg!idh!en e sa! sht a i mir sa teoria kimike mbshtetet n hipotezat
ndihmse, prve duket m e leht pr t tra!nuar vazhdimisht me veten e ti! dhe
faktet pr mua t tilla' (onsideroni disa =elated ktu'
%eg!ithat, i pari vazhdimisht ulur frekuencat e varg e !ashtme t ng!"rave nga
v!ollce n t kue, kshtu !u duhet t presin n! rnie t ng!ashme t vazhdueshm
t n! nd!esi t vetme ng!"r si t spektrit t brendshme, si n n! rnie t
vazhdueshme n amplitud e drits t !ashtm n! rnie e vazhdueshme e shklim
nd!en$ ndodhin nd!esi m!aft heterog!ene ng!"ra n si blu, !eshile, t verdh, t kue n
Brack t spektrit t brendshm'
I, *e e dim, t verdh&g!elbr, ende nuk ka nd!esi t kue&verdh e g!elbr&blu,
blu&kue, por pas vzhgimit /E=6*> s g!elbr kue t verdh blu, dmth at !an
t g!elbr dhe t kue, blu dhe t verdh n t n!!tn koh n lidh!e' Edhe pse k!o
sht e vrtet deri n disa kufi!ve m!aft edhe me 8szillationsansicht, me kusht
frekuencat e ng!"ra t t!era rrshit!e n mes t g!elbr dhe t kue, blu dhe t verdh,
!o si n mes t kue dhe t verdh, et!$ por ndrm!et blu dhe t kue sht"n pothua!se
tr spektrin e$ dhe ende e ka purple, blu 7i nd!esi kue'
M, .!o sht prg!eg!se pr mundsin ng!"ra plotsuese dhe ng!"ra
komplementare pse n! shumllo!shmri e m!eteve, g!ithmon i prbr nga t n!!tn
prsht"p!e t bardh apo griL
2, 0i do t prfaso! e fenomenit t verbri ng!"raL
@, *se tashm !u nuk mund t mba! n! cilsore pr eliminimin ndr"shim n
intensitetin e nd!esive t zez dhe t bardh, nuk do ende t mohohet se t Hi dhe
:ardh cilsisht t ndr"shme pr nd!esi t prfasuar n dallimet e t"re me intensitet
n mn"r e cila Eusha e auditor", shi!e, nd!esi peshe asg! nuk tregon
analoge$ g!ithashtu prano!n se emocionet e zez dhe e bardh, edhe pse pika
karakteristike t ndr"shme t t g!itha nd!en!at ng!"ra si g!ith thoshnin midis t"re,
por n! tranzicion analog ndrm!et n!ri&t!etrin me an t nivelit t mesm, si t tilla'
shembull, t kue dhe t verdh, t verdh dhe t g!elbr n zonat ng!"ra' 0hkon tani
edhe n teorin e mparshme kimike hareng, meg!ithat, a!o sht e llogaritur n
mn"r t art pr prfasimin e kt"re pikave, n shum vshtirsi si n pikat e
t!era t prshtaten t n!!tn g!, kshtu nuk ka, por edhe pr t dorzuar pr
vshtirsi 8szillationstheorie par, n! prfasim t m!aftueshm t kt"re pikave
pr t g!etur'
Bani un nuk pretendo!n t !en t rritur tashm n! zg!idh!e t sigurt pr t g!itha
kto probleme, por ende beso!n se n! mn"r pr zg!idh!e t prbashkt sht e
n!!t n bashkveprim n! hipotez kam n E4E%' 66' M01 ff aufstellte', 7he do t
riprodhuar ktu me prp!ek!et e aplikimit n pikat e msiprme'
0ipas sa! do 8ptikusfaser zhvillohet nn ndikimin edhe stimuli t th!esht ng!"r
n! prbr!en e vibracioneve, dhe pr kt ars"e nuk ka t leht n n! mn"r t
ng!ashme ng!"ra sub!ektive se sa mund t prodhohen nga dekompozimi ob!ektivisht
ng!"ra&ng!"ra$ por ng!"ra e th!esht ob!ektiv vetm uan relativisht e th!esht
przier!e sub!ektiv ng!"ra, di prbr!en e vibracioneve t kohzg!at!e t ndr"shme,
prodhuar, dhe cilsia e nd!esi, e cila varet mbi t bazuar n mn"rn prbr!en kt
przier!e'
2 ,
3oraussetzlich predominon n przier!e t ciln, ob!ektive dridh!e
korrespondon me forcn dhe rnie t t!era n kt dre!tim, n prputh!e me t, si ato
ndr"sho!n n kohzg!at!en ose numrin e vibracioneve, t cilat, meg!ithat, pr shkak
e1citabilit" e retin sht e kufizuar n disa kufi!ve numri i vibracioneve, n!
pr!ashtim nga prte! kufi!ve t dukshme duhet t vua! 0pektri rrezet ob!ektive
mbuluara g!ithashtu' >!ithashtu ndoshta mund tashm t kr"er afrohen kufi!t e n!
dobsim n kt dre!tim'

2,
-r t provuar se hipoteza e msiprme nuk prfshi!n n! pamundsi fizike,
un prmend n E4E%' ' 66 M0M vi!on rrethanJ "Edhe n fushn e teoris
ob!ektive t drits, n! dridh!e t th!esht ng!"r homog!ene n n! t mesme t
t!ert duke e n!oftuar t stimulo! n! dridh!e t prbr ng!"r (" sht
pikrisht rasti i ndriim fluoreshent sht e n!ohur mir, me substanca
fluoreshente, numri dridh!e t th"eshm '' ng!"ra n t g!itha prulur, por sipas
hetimeve t 0tokes k!o zakonisht nuk ndodh rastin se ng!"ra homog!ene do t
prkthehet n n! t!etr homog!ene e frekuenc m t ult dridh!e, por
shkaktohen nga rrezet ng!"ra homog!ene, drita t shprndara n prg!ithsi
sht pak a shum e prbr' "

.!o mund t ku!tohet se edhe n Bongebiete n! dridh!e ob!ektivisht t th!esht nuk
srish shkakton n! dridh!e a e th!esht sub!ektive @ , $ vetm mund t !et n asn!
mn"r n! analog!i t plot n mes t raportet e t d" zonave t kr"er'

@,
* fakt, do z ob!ektivisht t th!esht, duke prfshir antart e rendit t
d"t n shpreh!e matematikore e efektit ai i prodhuar n vesh, overtones sa!
harmonik n veshin e on me' +0hih *dr t t!era DD %Oller n raportet d'
0aksone' 0oc' 18A1 -' 11@ ff',

% sakt, ndrsa partials t ndr"shme i prkasin t n!!tn not themelore +tone,
perceptohen nga .kustikusfasern ndr"shme, !an ato i prkasin t n!!ts
Earbentone ob!ektive, e perceptuar nga t n!!tn 8ptikusfaser$ & -ra, t paktn
/ipoteza ime e kundrta t ri & pr t shp!eguar se -artialfarben nuk mund t !epet
vemas n mn"r -artials me vmend!e'
% te!, ndrsa e tr prbr!a, a!o shkakton brenda vendit, nuk sht g!ithmon n!
rrit!e e nivelit t n! ton themelor t -artials, edhe pse ata nuk mbeten n numrin
absolut t vibracioneve, por n prmasa pre! n! deri n tonin t!etr themelore t
barabart, e ka pr t marr n ng!"rat ndr"shim n tranzicionet n mes t ng!"rave
t ndr"shme ob!ektive t th!eshta dhe raportet kompozicionale t s ng!"rs kshtu
shkaktoi sub!ektiv, i cili sht g!ithashtu shp!egoi se prsht"p!a nga dallimet ng!"ra e
dallimeve t shndosh duket analoge m shum se dallimet katran, dhe n duke
kaluar prmes spektrit t vrtet dallime t mdha n mes t ng!"rave prsht"p!eve
mund t ndodh'
*se -artials e ng!"rs sub!ektive !an shkaktuar nga n! dridh!e ob!ektive
ng!"ra, vetm !an t shkputur, si themelore dhe ng!"rime t n! 0aitentons, dhe n
oft se ata vetm n mn"r t ndr"shme n n! an vetm t m themelore, n
fillim mund t duket e d"shimt, por do t ndoshta t vendoset nga n! diskutim m t
deta!uar'
-a mshir kt sht!e ende t pazg!idhura ob!ektivisht ng!"ra t th!eshta
plotsuese !an t paktn ato m t mparshme, kompozime duke sub!ektive !an
shkaktuar, n rrethana t prshtatshme, t marra s bashku, prfaso!n prbr!a
sub!ektiv i bardh apo gri' *se tani n duke kaluar prmes spektrit ob!ektiv n do
ng!"r ob!ektivisht t th!esht n! ng!"r t!etr t th!esht ose +si n >reen,
/elmholcit p' IAA, n! prbr!e t d" si plotsuese sht pr t g!etur !u ndr"shim n
prbr!en, ng!"rat prkatse sub!ektive sht br a imag!inoni se k" kusht sht i
knaur pa kundrshtim, nga t cilat mundsia e zbatimit, meg!ithat, ende krkon
ekzaminim t mte!shm' * prg!ithsi, n do rast, t bardh sub!ektive, si numri i
prg!ithshm i nj, b, c, d, e. . . . konsideruar th"er n mn"ra shum t ndr"shme n
d" kompozime, dhe pr kt ars"e !an t reassembled edhe identike nga ato t cilat
mundsia e prg!ithshme e themeluar pr t prodhuar t bardh nga plotson shum t
ndr"shme'
9as!a e violet t kue duket se flasin pr n! element periodik n prbr!en, ng!"ra
sub!ektiv kur kalon prmes spektrit, nse !o von /elmholtz +p' IM2, prpo shp!egim
nga ndriim fluoreshent t retins sht e preferuar'
-r ng!"ra verbri e pikpam!e e prg!ithshme do t duhet pr t aplikuar n
ng!"ra&verbr, terminal vendos fibrave optike nervore abnormer5eise nuk !an t
prshtatshme, vetm pr t prodhuar nn ndikimin e ng!"rave vibracioneve t !ashtme
t g!itha llo!et e Earbensch5in&tions kshtu, apo edhe !o a votuar prhapur fibrave
optike nervore t tilla se n personat e vizionit normale'
=espektimi vshtirsi nn @, ;n mendo! se sa m posht t pohohet'
% par, nga prp!ek!et e rastsishme nga mua +-ogg' .nn' 1,820 4' 26@, dhe m
von n h"r!e von /elmholtz +p'IMM, e n!ohur t t g!itha ng!"rave, edhe ob!ektivisht
t th!esht, as!e m t bardh ose t bardh t verdh, n varsi intensive sht drita
e ti!$ dhe prp!ek!e t t!era t /elmholcit +p' IM2 M1C,, .ubert +p' 1I8, dhe
)hodin
6 ,
+f' 18 M0, kan treguar se edhe kur afrohet nd!esi e errt e ton ng!"ra,
ng!"ra e n! ob!ektivi t caktuar *dr"shimet e zg!uar'
A ,

6,
"-r varsin e nd!en!at ng!"ra t intensitetit t drits'" $ Dena, 7ufft, 18A2

A,
*se t g!itha ng!"rat m n fund duket pa ng!"r n prafrimin g!ithn! e m
t madh n errsir, edhe pse ende t dallueshme nga shklim nga toka e zez,
por pas vzhguesit e siprprmendura, ai do t donte lig!in e pragut przier!e
+pr shkak t ti!,, me kusht t Hi, e cila dal n! ng!"r ka, n vetvete
prmban n! przier!e t t g!itha ng!"rave, pragun pr perceptimin e ng!"rave,
por !o t n!!ta si pr nd!esi shklim'


-ra, fakti vet dshmon se ndr"shimi me ndr"shimin e intensitetit ob!ektiv
+amplitud, t raporteve inventarit dridh!e e prbr!es sub!ektiv sht hedhur pre!
sa!$ dhe a!o sht e vrtet pre! vibracioneve t th!esht ob!ektive do t transferohen
n prbr!en ob!ektivisht t bardh e sa!, ahiret$ nse :ardh ob!ektivi kalon duke
ulur intensitetin n t zez, e cila shkaktoi prbr!en sub!ektive, duke i le!uar ata t
ndr"sho!n kushtet e t"re t inventarit karakterizohen me cilsi t ndr"shme e
nd!esi t zez nga e bardh sht e kufizuar$ ku, meg!ithat, ende krko!n shmangien
e d"shimit, prmes t cilit raportet prbr!a e zez dhe e bardh sub!ektive composi&
tions ndr"sho!n nga ng!"ra, pa h"r n ato' 8 ,
0epse n baz t lig!it dhe t faktit e pragut przier!e +shih sekt' ?', 8b!ektivi
:ardh dre!tprsdre!ti n! sasi t caktuar t ng!"rs mund t shtohet pa dallim sht i
n!ohur nga t pastr t bardh, far teste t veanta !an n dispozicion, si vi!on
tashm nga k!o edhe pr ata t 8b!ektivi i varur przier!e sub!ektive bardh e rrezeve
ng!"ra brenda kufi!ve t caktuar mund t ndodh n! ndr"shim n kt przier!e,
pa u shfaur si n! ng!"r, edhe pse k!o nuk do t thot se ata mund t kalo!n npr
t prodhuar dallimin e cilsis n mes t bardh dhe e zez' * dritn e s"ve
sub!ektive t Hi sht n do rast n fillim pr t pranuar t n!!tn prbr!e, e cila
sht afruar duke ulur intensitetin e drits n mn"r ob!ektive pang!"r sub!ektivisht
m shum dhe m shum'
-asi k" kurs sht i bazuar n hipotezn ton fillestar ende pr t zg!idhur disa
p"et!e, para se !u mund t bni t sigurt, mund t mba!, n mn"r t g!itha
vshtirsit ndeshen$ dhe un mund t rekomando! n kt dre!tim vetm si n!
sh"rtim t mte!shm deri tani parndsishme'

8,
/er pas here k!o, n!oftimin se, n oft se !o t g!itha rrezet sub!ektive
ng!"ra, t cilat !an shkaktuar ato, ndr"shim t n!!tave raportet intensitet,
kshtu n rast t ndr"shimit t intensitetit t n! ng!"r ob!ektive apo
ob!ektive :ardh me proporcionin e eksperimentale devia&tions nga lig!i
3eberit mund t ket ndr"shuar intensitetin e prbrsve t n! drit&ndr"shim'









6-! (ushtetuta *siko8fizike 2ernstein!
:ernstein ka bemerktermaFen +0eksioni 63', :otuar n kushtetuts
psikofizik d" traktate i referohen n!, folgends shkurtimisht me l', *
=eichert&7uboisschen .rch' 1,868 p' M88 et se, dhe t t!era, me 66 pr t
prshkruar, n s fontJ ''''' "0tudimet e procesit ngacmues n sistemet
nervor dhe muskulare," 18A1 f 166 ff gazeta e d"t prmban referenca
pr disa vre!t!et e para t mte!shme dhe formale *dr"shimet e pa
parim dhe t rezulto! shikimin n mn"r t konsiderueshme nga
ndr"shimi' >!at biografi t par n fakt i kufizuar n dispozicion', pr t
n1!err prhap!en e ngacmim t pikn e sa! t h"r!es n tru vetm pas n!
dimension n konsiderat, n t d"tin ai e ndoi at g!ithashtu se nd!ek!a
do n tre dimensione t o! n shum n!!tin rezultat t nga n! hapsir
rrethore n d" dimensione, me vre!t!e +66' 1A8,'
0i u prmend n 0eksioni 2 koh t shkurtr, sht llimi i autorit'
-asta!, n vend t, miratuar nga mua, varsia logaritmike e intensitetit t
nd!esi t intensitetit t ngacmim t brendshm sht n! proporcionaliteti
i th!esht i intensitetit t nd!esi nuk sht me intensitet, por me ', sipas
autorit t kufizuar prhap!en hapsinor t ngacmim brenda, t
ars"etohet n pikn e h"r!es n tru, k!o prhapur nga numri i elementeve
endrore, elizat n"! nervore, npr t cilat zhvillohet, konsiderohen si
t matur$ n t n!!tn koh pr t vendosur, meg!ithat, se k!o prhapur
n n! varsis prkatse logaritmike ndro! n fuin e stimulit, si
un, por t vendosur nga stimu!t lidh!e me nd!esi'
E g!ith hapsira rrethore prmes t cilit ngacmim mund t prhapur
nga pika e h"r!es n tru deri n zhduk!en e intensitetit t t"re, i matur n
mn"rn e treguar, sht ua!tur pre! ti! 6rradiationskreis a!o ne mund
t vendosni t prg!ithshm 6rradiationsraum, kur bhet f!al pr
mundsin e prhapur n t g!itha dre!timet mb"llur n n! hapsir pre!
tre dimensione me'
6ntensiteti i ngacmim mbi h"r!en n tru sht autori' 6ntensiteti i
proporcional stimul t !ashtm ose identifikuar ata n rr!edh formula e ti!
kshtu duke nd!ekur diskutimin eksperimentet e ti!, dhe t t!era +me
stimu!ve elektrike, i cili, n formn e n! val +val stimul, nga shumim
nervore, zg!imit n kt riprodhim vuan asn! paksim, ndrsa fillon t
tilla n elizat n"! nervore t autorit' prdorur h"r!en'
Euia e ngacmim n do pik t 6rradiationskreises sht nga autori'
-r shkak t energ!is kinetike t n! procesi lkund!e neper shumim
shihet si n! matur, por sht pr autorin' >!at vlersimit t nd!esi t
madhsis s 6rradiationskreises ose numri i prmban ai elizat n"!
nervore vetm deri m tani n konsiderohet si n! intensitet m t madh,
kur t h"!n n trurin dhe pr kt ars"e n do pik t
6rradiationskreises n! zg!erimi m i madh i t n!!tat ars"e'
(!o ngacmim nuk prhapet prte! kufi!ve t caktuar n tru, por
me' prhap!a e g!ithn! efekte t mdha negative n fund mb"llet me n!
limit t caktuar t 6rradiationskreises, shp!egon autori', !o vetm nga e ti!,
por me t konsiderohet, dobsimin, e cila sht e nevo!shme pr t kr"er
prhap!en mbi n! hapsir m t madhe me veten e t"re, por edhe nga
n! e veant, proporcional me intensitetin e ngacmim, rezistenc do
element endror ushtron n ngacmim kalimin e kufirit, n lidh!e me
faktin e pragut, si tregohet m posht'
e,



1,
-r t mos ngatrruar n mes t d" mn"ra po a t mundshme
t prfasimit sht t theksohet se kur n! stimul aktuale
th!esht nga n! suczessiven kalon nprm!et elementeve endrore
me rnie intensitetin e ngacmim, t folurit mund t !et,
meg!ithat, n n! aktrim uniforme vazhdueshme stimu!ve
intensitetin e plot n h"r!a n Elernent par endror me zhduken&
drguar ose n deg!eneruar pragut n elementin e fundit, ku
.usbrei&tion ndodh, n t n!!tn koh at!e' .!o ktu duhet t !et
indiferente nda! vzhgimit nn caktuar n! apo mn"r t!etr e
konceptimit'


(!o nd!esi sht proporcional me n! rrethan fizike t !et log sht i
varur nga t tilla, dhe se ka n! shumimin hapsinor si n! intensitet sht
vend m tepr se sht proporcionale, n t vrtet !an vetm krkesat e
autorit', 9 e kishte br m posht tregon n! priori pr mba!t!en e
mundshme se e im!a, meg!ithat, zbrit!et e autorit' %itzuziehung shko!n
at!e nn supozimin e n! shtrir!e t kufizuar t 6rradiationsraums pr t
treguar se si %aFgesetz logaritmike n lidh!e me ngacmues par
at' Bhelbi i ksa! zbrit!e posht ktu vetm me modifikim t vogl se
un mendo! se ata !an t prg!ithshme t m!aftueshme paraprakisht t d"
prhap!en e ngacmim sipas n! dimension +si n 6,, si n d" dimensione
+si n 66', 0i t merren n tre dimensione mund'
0e un substituiere pafundsisht t vogl pr t vrtet e fundme, por
shum e vogl dhe t afrt me n!ri&elementet e t!era ef t trurit n
afrsi t pafund pr t marr n! ekuacione diferenciale dhe integrale,
kam nd!ekur vetm autori', 7he ktu ka t ng!ar t ket asn!
kundrshtim i rndsishm'
-rputh!e me se emocionet e h"r!es s ti! n vorschreitet, a!o sht n!,
n varsi t lineare krkes, rrethore ose sferike /apsir % takohen, dhe
n prputh!e me rrit!en e % , intensiteti i ngacmim + mbi kufirin e ksa!
hapsire t dobsuar, prhap!en por nuk sht n vetvete n! madhsi t
caktuar S , ku + t pragut t b zbriti, !o vetm t lulzo!n n t ashtu&
ua!tur' 6rradationsraum ksa!'
0ipas krkess bazik tani nd!esi sht nga formula
= S +1,
t konsiderohet si matet, kur nj tregon dendsin e mass endrore,
duke propaganduar e ngacmim, pra, numrin e elementeve endrore n
n!sin e zg!erimit hapsinor'
7uke iu referuar tani r distancn m t madh n 5echer *se prhap!a
e ngacmim nga pika e h"r!es n, kshtu rrez!a e 6rradiationsraumes,
ather S , varsisht nga g!end!a P I r P r I P , pre! t cilave e para n
ekuacionin e .v ' 6' MC1 +ku %ht n vend t I r sht,, t d"t prsri
on n ekuacion 66' 1A6' 1AC'
/ienach k!o vlen, S si n! funksion i stimul t dhe vlern e pragut
t b, me t ciln ngacmim + prfundon n kufirin e 6rradiationsraumes
pr t shprehur at arrin autori', si m posht'
/umb!a cilat intensiteti + n prparimin e do madhsi t
hapsirs %, t cilat ende nuk shumimin e prkr"er sht br pr t,
element t!etr i ksa! hapsire % vuan, sht e mund t vendosen
proporcionalJ s pari, rrit!en e % pr % +pr shkak t dobsimit
t + nga prhap!a,, t d"t, madhsia e + n kufirin e S hapsirs matur,
dhe s treti n! konstante, k, e cila sht resistivit" nga elementet
endrore ose humb!e t intensitetit, t n!sis eksitim n unitetin e
prhap!en hapsinor vuan' -ra, ne kemiJ
+I,
pranda!
log' ' nat + P & k % W i
(ushte' +M,


*se tani vlerat + = , kur a!o h"n n tru, vlera % = 0, vlerat e + =
b hapsir totale S korrespondon, ne kemi
log' nat' P )onst'
log' nat' b P & k S 1 (;0/BEB;E0E'
(shtu, duke zbritur d"t nga ekuacioni i par
+2,
dhe, ku sipas te +1,
P S
m n fund
+@,
cilat ekuacioni +zvendsuar konstante nga k , n formn n prputh!e
me formuln ton t mat!es, dhe t n!!t pr psikofizike t !ashtme
rndsin e ka at, por !o t n!!tin interpretim pr psikofizike t
brendshme t pro!ektuar, nse !o ashtu si pr elibar, si nga ne n
formula !on mat!e, per stimulimin e , intensiteti i zg!imit psiko&fizik
mund t !et i zvendsuar'
*e tani e konsidero!n at' +6' MC1, i prgatitur nga autori pr t mirn
e parakushteve t sa!, dhe far do t !et kundrshtimi'
"*! mas & thot ai +E MC1', & %e t cilin ne t matur intensitetin e
disa fui, hapsir, trhe!en ne matur nga hapsira ng!ar!e n n! t d"t
ngroh!es ne mas nga zg!erimi, e cila vuan n! trup t n1eht '' ' Euia e
n! rr"m elektrike prmes devi!im e g!ilprs magnetike nga pozicioni i
sa! t!etr' *! mas e dre!tprdre!t e intensitetit ne nuk e posedo!n' "
".shtu si pak a sht e mundur ne t reg!istro!n intensitetin e n!
nd!esi si t till direkt n ne', *e do t marr n kt rast n prfundimin
absurd se ne kemi n! nd!en! e lindur e logarithms nat"rore, si pr serin
e numrave nat"rore "'
"-randa!, nga asn! mas t!etr sht ln ktu, kshtu ne !emi
uar n supozimin shum t art daF5ir t vlersuar intensitetin e n!
nd!esi nga rruga, e cila ngacmim udhton n endr', % t fort
ngacmim h"r!e, m thell a!o penetron n endr nd!e& n!a, mas m
endror bie n n! shtet korrespondon procesin e nd!esi' "
-or k!o nuk sht e vrtet se intensiteti i n! force kemi pasur, ata
konceptuar si fui t ndikimit, prshpe!timin, lvizin ose forc t g!all,
kre!tsisht vetm nga hapsira e prshkuar nga t sht"r nga forca e
trupit, mass, por m tepr n lidh!e me kohn e , n t cilat hapsira
mbulohet$ di i, i prodhuar nga forca si n! funksion t shpe!tsis apo t
ndr"shimit t shpe!tsis' -as ksa!, meg!ithat, a!o mund t g!eni asknd
pr t besuar se, n oft se nd!esi n prg!ithsi varet nga n! proceset
ngacmim n eli n"! nervore, a!o vetm n dhom apo numrin e
elizave nprm!et t cilit ai e propagandon, varsisht nga fuia
orig!inale, n lidh!e me fuin e nd!en!s arrin, edhe pse mund t !et
duke menduar se a!o prsri n +pambarimisht i vogl nga mbledh!e t
prcaktohet, produkt i madhsis propagimit n' -rhap!a dhe n baz t
resistors n rrugn e t"re deri efekte t mdha negative intensiteti arrin,
pas s cils, por mendimi dhe zbrit!a e autorit' nuk harro!n'
-or do t !et ul!a themelore referimi i shkalls s forcs n hapsir,
t cilat t ardhurat e autorit', :inds, k!o sht e g!itha e humbur n
mn"r autori' * ekzekutimin e ti! n vend t numrit t elizave
prmbahen n n! hapsir t caktuar, kshtu n thelb, a!o do t
vi!n posht, humb!a e energ!is kinetike, e cila sht shkaktuar nga
numri i elizave, si s" autoritative pr madhsin e nd!esi$ pa se ai e
trhe kt humb!e t!etr se n prputh!e me numrin e t prsritur
oftmal n kontabilitet'
0i autor' .bsurditetit mund t g!eni n! sht t marrin n konsiderat
intensitetin e n! nd!esi n n! varsi logaritmike t intensitetit t zg!imit
men!her themelor, nuk sht e art pr mua' *e supozo!m n t
g!itha psikike ishte sasiore varur nga fizike, kshtu a priori nuk
mund t prcakto! nse a!o ndron n varsin th!esht proporcional
ose logaritmike ende, dhe n! nuk sht m absurde se .ndre' -rvo!a
duhet t vendos' Edhe n zonat fizike ka marrdhnie logaritmike
3arsia, ashtu si autor vet statuiert tilla midis 6rradiationsraum dhe
stimu!ve' pse nuk duhet t tilla ekzisto!n n mes t n! madhsi
psikolog!ike dhe fizike'
-r ekzistencn e rezistencs, e cila ngacmim vuan n elizat n"!
nervore, e bn autori' +6' M8C, fakte t ndr"shme nga fusha e fenomeneve
refleks argumentuar dhe shp!eguar t n!!tn +6' MC0, afr me vre!t!e n
vi!im'
"* mekanik sht kuptuar prg!ithsisht nn rezistencs
shkakto!n i cili shkakton n! humb!e t shpe!tsis s n! trupi po
lind n lviz!e' * rastin ton ne kemi nevo! pr t dhn n!
prkufizim t ndr"shme t rezistencs, sepse ne nuk !emi n! me n! trup
lokomotiv, por me duhet t b! procesin vorschreitenden' "
"*! shembull i cili sht rasti "n n deta!e, do t ishte prhap!en e
n! val t shndosh, e cila sht rezistoi nga frkimi i grimcave t a!rit'
(!o shkakton n! humb!e t energ!is kinetike dhe mund t shprehet pr
kt ars"e nga rnie n intensitet, e cila vuan valn shndosh'"
%eg!ithat, nuk duket t dre!tn pr t votuar n kt krahasim se vala
stimul sipas eksperimenteve t autorit' +* 66', 6 nnshtrohet asn!
paksim t intensitetit n progres nprm!et fibrave nervore, dhe ndoshta
ai v!en n 66' -randa! !o n deklaratn e mparshme mbrapa, por veten
-rmba!t!a +66 1AA, pr t thn, pasi ai mendonte se prona e fi!e nervore
pr t br val stimul papaksuar kalo! npr ", por .nders sillen sipas
supozimit ton, endrat ku vala stimul duket sikur n!ri n n! t mesme'
e cila dobson intensitetin e sa! nprm!et n! rezistence' " Hhduk!a e
energ!is kinetike nprm!et kt rezistenc, por ai dre!ton +66' I0I,
prg!ithsisht printon n zbatimin n godit!en fui mbrapa'
.!o tani i prket fakteve, n baz t t cilat autori, ekzistenca e
ksa! rezistence n elizat n"! nervore' p"et!a si un mund t, pa
ekspertiz t m!aftueshme n kt fush, t le!ohet, nse !o disa pre!
kt"re fakteve me n! shprnda!n e ngacmim n sa! t kalimit t
elizave n"! nervore bronkial, t t!ert prmes .lternativa, t cilat
marrin rr!edhn e aktivitetit refleks n organet endrore mund t
shp!egohet, edhe pse un e konsidero! veten ende t dre!t pr n! disa
kundrshtimeve nga k!o pikpam!e'-or n! rezistenc e till pranoi, sht
pra asg! m pak se kufiri i le!uar i 6rradiationsraumes fundme, e cila
formon n! moment t madh t mendimit t autorit', 9oft m pas
prmasat e nd!esi sht t matet' -rkundrazi, krkesa e autorit duket',
0e intensiteti i + sht dobsuar nga do eliz n lidh!e me madhsin e
mbetur, a priori n kundrshtim me t, n oft se ata do t duhet t
forterstrecken me kt lig! n pafundsi, vetm g!ithmon duke marr m
t dobt' -r t adresuar kt vshtirsi, faktin e re!a, e themeluar si
e1perientiall", si t thuash, autori trhe shtuar nga !asht' nga +6' MC1,
prcakton pragun "si at vlern e ngacmim, as n g!end!e <truritR sht
n endr t deprto!n nd!e& n!a, edhe n t n!!tn rac," dhe +6' MCM, t
n!!tin fakt nga analog!ia pr t shp!eguar n t n!!tn koh dhe pr t
!ustifikuar n n! far mn"re hetuar, se po, n! trup lviz pas
prfundimit t poking me frkimit n n! avion, kur shpe!tsia e sa! ka
zbritur duke shkuar vazhdoi t ngadalt n n! t vogl, paraet vlern
e pragut, n realitet " aktualisht ose !ashtzakonisht t shpe!t "t vi!n
pr t pushuar, pavarsisht t lvizte n supozimin teorik se rezistenca
sht proporcionale me shpe!tsin, duhet t shko!n larg me vetm
ndon!her rnie norm koh t pacaktuar$ si ai edhe fillimi i lviz!es s
ti! vetm e nevo!shme n! shpe!tsi t caktuar t fundme, dhe pr a koh
sa t ndikimit kt virt"t t mos pr t prodhuar, t mbetet i paprekur'
*drkoh, m duket k!o analog!i n vend t flasin' 0e pr .u' *se
un nuk !am i gabuar, a!o sht me shembu!t pohuar n kt mn"r'
Tdo godit!e e cila praktikohet n trupin e fillimit n, por ende nuk !an
a t forta sa pr t br at rrshit!e mbi aeroplan ende nuk sht t
!et i paefektshm n t, por vibracionet e grimcave t sa! t
shkakto!
I,
, pr efekt shokut t till n! %adhsia e arrin pr t, edhe t
grimcave t trupit, t cilat mbshtesin n aeroplan mbi nivelin e
ardhshm t pranishm, ndr"she forcn e ndikimit shterur n g!enerimin
luhat!et$ dhe ashtu si n fund t rrshit!e do t varet nga shpe!tsia e
rrshit!e e grimcave t trupit prmes zbatimit t vazhdueshm t g!er t
p!esshm n lviz!e oscillator", e cila ndodh kur rubbed, m n fund nuk
m!afton pr t s!ell ato !asht' Bani n oft prhap!en e ngacmim n tru
me rrshit!e e trupit n nivel t krahasueshm, e mund me siguri
shpe!tsia e fundme e grimcave t trupit, nn t ciln ata timeout mund t
marr m vend, duke marr si prag t rrshit!e shpe!tsi dhe
apliko!n pr b!n prhap!en e ngacmim n tru'

I,
sht i n!ohur, prodhon n1ehtsi, pra, n! proces dridh!e t
grimcave nga do shoku'


-or edhe prmbledh kt riprodhim si riprodhim i n! procesi
oscillator", m duket do analog!i pr t humbur, e cila shtresat se n!
proces i till me n! vler t caktuar t forcs s sa! t !etess n do pik
t hapsirs, dmth mba!tur n at!e, t anulo! pikat materiale mund, pa
ndon! g! pr t do n grimc t!etr' .utori flet pr rr!edhn e zhduk!es
s forcs vitale nprm!et tranzicionit n godit!en fui' por un nuk e di
ende, !u shkencat matematikore n prhap!en e vibracioneve t
ndrprer!es s till n kuptimin e autorit' bisedime' 0epse kur n! val
zanore n prhap!en e sa! me an t frkimit t grimcave a!rore frenohet,
k!o mund t, sipas mendimit tim, si me do frkim vetm nga zbatimi i
vibracioneve t mdha t a!rit n dridh!eve m t vogla t n1ehtsis e
bn vet nd!er edhe n t g!ith rr!edhn e riprodhimit, dhe !o n! fund,
por vetm n! koh t pacaktuar vazhdoi n kmb +as"mptotic, mund t
kr"e! dobsimi t vibracioneve t cilat shndosh sht e bazuar, kshtu
a!o m n fund shkon nn pragun e prceptimit t shndosh, e cila ka
por me agimin e autorit asg! pr t br '' ;n tani !ap pr do d"shim
nda! prshtatshmris s ksa! pikpam!e!e t procesit'
4e!ohet t he pikpam!en e autorit' *! 6rradiationsraum i kufizuar,
por mban supozimin e proporcionalitetit t rezistencs nda! prhap!en e
ngacmim me ngacmim vet, kshtu !u mund t, por formula +M,, n t
ciln nuk supozimi ish marr ende , prdorimi, t n1!errin n! formul
pr marrdhniet midis stimu!ve orig!inal , intensiteti i ngacmim + n
distanc r nga h"r!a e stimulit n tru, dhe lineare, rrethore ose sferike
imag!inare, n n! dendsi t caktuar prmbushur, hapsir
zg!erimi S " sht distanca t r varg!et, n! formul e cila sht
analog!i e ti! me formuln ton mat!es nd!esi e interesit, do t thot asg!
m shum vetm pr marrdhniet n mes stimulit dhe nd!esi' Ysht
pikrisht kshtu
dhe nese e , numri baza e *.B' 4ogar' sht,
pas s cils rrit!a e stimulit ngacmim n at moment stimu!t rritet
proporcionalisht'
Ende un do t do!a t komento! n lidh!e me deklaratat e mposhtme
t bra nga autori' %arr!a +66' 1AA,, me t cilin ai krkon t thello!
pikpam!en e ti!, kshtu t flasin'
"*e t !ap t dre!t e prons pr t shkatrruar forcn e g!all t vals
ngacmues, i n!ohur fillimisht pr ne elementet endrore t elizs n"!
nervore dhe pretendimin se pikrisht n kt kapacitet pr t shkatrruar
forcn e g!all t vals ngacmues, nat"ra e nd!esi sht e prfshir' 7o
eksitim t eliz n"! nervore pr t kaluar, duke kaluar npr fibr
nervore pa humbur intensitetin, kshtu nuk ka nd!esi do t vi!n pr t
kaluar' deri eksitim kundrta =ezistencs thrret n pam!en e kam
prsht"p!e' (!o sht pr shkak t !et g!ithashtu e art se ne, madhsia
e nd!esi vlerso!n n numrin e sferave n"! nervore bashkpunimi t
cilve ishte e nevo!shme pr t shkatrruar forcn e g!all e ngacmim'
" +0hih pra 66' I0I,
Bani a!o mund n rastet kur ul!a e ngacmim n seciln pik t ngacmim
n vetvete sht proporcional, si ktu, t !et indiferent, pr t br nd!esi
funksionalisht e reduktimit ose ekzistencn e energ!is kinetike t
ngacmim t varur$ ;n th!esht nuk e di se far pohimi i autorit' >!at
kuptimit t par para miratimit n kuptimin e d"t siguruar avantazhin,
pasi m duket t preferuar n vend g!ersisht duke folur, pr t menduar
n! perceptim pozitiv t n! proceseve pozitive sa i n!!t i n! dobsuar
varur, dhe ;n e di se deri tani asn! ars"e n prvo!n mbahet !asht
pr t br ish'








?36' /artimi i, rezultatet e fundit sidomos e fundit eksperimentale n
aspektin e lig!it t 3eberit'

*se vlefshmria e lig!it t 3eberit dhe lig!et rr!edhin pr n! gam
t caktuar mund t prfasohet kushtet psikofizik, kshtu nuk nd!ek
vlefshmrin e n!!t pr t g!ith diapazonin e kushteve, t cilat !an pr
t#u parashikuar nga psikofizike$ dhe k!o mund t !et un kam isha i
vogl n elementet e shum prit!eve n kt dre!tim' Tdo zon do t
studiohen n veanti n kt dre!tim$ dhe nat"risht mund t apliko!n pr
raportet n mn"r t konsiderueshme t ndr"shme edhe lig!et n mn"r
t konsiderueshme t ndr"shme, ne studim tani, a!o deri m tani
e1perimentalerseits ekziston n lidh!e me lig!in e 3eberit pr g!"kim n
kt dre!tim$ duke mos harruar$ nuk sht e n!!t do devi!imi
eksperimentale t cilat nga n! vlefshmri themelor, vlefshmria pr
psikofizike t brendshme flet$ vetm se ne do t g!eni ata m shum t
ng!ar, n varsi t prafrt, n limitet e ndon!her m t g!ra, dhe m
t vendosur n kufi!t e mesme e prdorimit kuptim, konfirmoi
lig!in' *ga disa pre! studimeve m t rndsishme eksperimentale
marrin n! diskutim m t deta!uar n krkes, un do t prmend vetm
shkurtimisht rezultatin pr t ardhur prsri n seksionet e mposhtme
pr kt pro!ekt$ n lidh!e me disa do t m!afto! ktu duhet t !et lider'
Bashm kemi par hareng +f' IMff', dhe ,anger +f 8I ff',' en n!
shikim i shpe!t n t n!!tin llim pr t rua!tur vlefshmrin e 4ig!it
3eberit pr prvo!at n dispozicion deri m tani' 7he pas ksa! mund t
n!!ta nga n! konfirmim eksperimentale, me pr!ashtim ndoshta t !et
n fushn e intensitetit t shndosh nga ana e g!"eve t kontrolluara
m par 3olkmann&s, dhe n fushat e proporcionit nga -opullit dhe
prp!ek!et e mia pr t n fakt nuk flasim' . do t g!eni me t vrtet n!
konfirmim edhe n kto zona n vend t, pasi ata tashm do t thot
dika, duke kundrshtuar teorit vshtirsi dhe rrg!uar llimin' 0ituata
duhet meg!ithat t prfasohet nga inspektimit t ngushta n t g!itha
t t!era se a!o ka en e paraitur nga kundrshtart' Du th!esht nuk duhet
t krko!n t pamundurn, domethn n! konfirmim t pastr t lig!it
3eberit pr ars"et e1perimentaler devi!im nga n! pamundsi, do t !et
n g!end!e pr t knaur asn! nga kundrshtart nga ana t!etr pr t
katran lig!in'
0i rezultat m t prg!ithshm, t g!e! se a sa sht dallimi nga th!esht
intensiteteve stimuluese pa ndr"shuar ng!"rn apo katran apo cilsin e
prg!ithshme t nd!esi, mund t ket lig!in n fushat e lehta 0challes,
shi!e, peshat prove e prafrt, e cila probabiliteti i ars"eve themelore t
ti! vlefshmris$ ndrsa dallimin e ng!"rave hi!e dhe n mesazhet pa
lidh!e me intensitet lig!et trhe' & B!etr, n fushat e nd!esive t g!era
konfirmimet e prafrta t lig!it pr s", dhe mad!e edhe deri n koh t
vlersimit t pranishme, por ndoshta pr t parn vetm pr a sa sht e
bazuar n n! nd!en! e lviz!es s musku!ve t s"rit, meg!ithat, n!
vlersim t dre!tprdre!t t madhsive dhom, t !et a!o me retin ose
lkur, nuk nd!ekin lig!et' & 0 fundi, ende sht e d"shimt nse nuk
ka t tilla, nse !o pam!a e prg!ithshme e fushs vizuale nd!ekin ato t
frekuencave dridh!e dhe amplitud n t n!!tn fui t prg!ithshme
koh&varur t Boneindruckes, si dhe lig!i 3eberit'
* prg!ithsi, un do folgends t afrm vetm ndr"shim i dukshm,
pra t rrit!es n n! stimu!ve sht ende ose th!esht solli vetm i
dukshm n zhduk!en e perceptimit, ndar nga madhsia absolute e
stimulit pr t cilat rrit!a ndodh, me , respektivisht'
:3 intensiteti t )ehta .nuk ka ndr&shi" ng$&ra3!
-rp!ek!et m t shumta pr t provuar t dre!tn e ;eber #s n
prg!ithsi !an me siguri prpara n fushn e nd!esi t lehta' *, 6'
Elementet e mia 1MC ff', )ituar eksperimentet e :ouguer, .rago,
%asson, shrimin kristal, 3olkmann, veten time dhe rezultatet e
vlersimeve t madhsis "ll +1@8', ;n dua t kthehem vetm me
vre!t!e t prg!ithshme ktu nga t g!itha kto eksperimente dhe
vzhgime n!$ e disa faet e nat"risht pr t shiptuar
domosdoshmrisht, t paktn prafrt, vlefshmria e mposhtme e lig!it
;eber n n! pak a shum t g!er kufi!ve$ ishte, meg!ithat, e n!ohur
tashm me veten time se ka kufizime meg!ithat eksperimentale e
vlefshmris'*drsa e tani mund t shohin eksperimentet e fundit t
/elmholcit dhe .ubert pr t sakt se t g!ith e mparshme, kshtu
ata mund t, por rezultati prputh!a e t g!ith ish&!o&anulo!, por
modifiko! vetm n masn ata nuk e le prafrimi duket t !et a sa
sht e mundur, si a!o duke! pasi ata$ por k!o me t vrtet do t ishte e
pamundur, mad!e shpall lig!in, pa kufizime, si ka ndodhur n disa
raste, devi!imi nga k" in&prputh!e me kufi!t do t ishte n! i
prafrt' >!ithashtu, s"t e t ndr"shme mund t sillen ndr"she n kt
dre!tim$ dhe pasi ushtro!n n do departament kontribuon pr t
zbuluar dallimet m t leht, kshtu mund t a priori !o shum e
uditshme n dritn %undohuni nd!ek!en si praktikohet dhe
sistematik t tilla n! s"t zn e /elmholcit dhe .ubert kan zbuluar
dallime delikate, si s"t e vzhguesve t t!er t cilt !an duke diskutuar
vetm her pas here vzhgime n kt fush'
1,
, por le!on t shikoni n
fund ind ktu rezultatet e /elmholcit dhe .ubert&s vzhgimet dhe
eksperimentet e n! pak m nga afr'

1,
7obro5olsk" vre!tur me rastin e eksperimenteve t ti! n lidh!e
nn&schiedsempflndlichkeit pr intensitet t modifikuar t
ng!"rave spektrale +kontribute t tilla fiziolog!ike 8ptika p 8A,J ''''
"* fillim t studimeve t mia, nd!eshmria e s"ve t mi ishte
kundr t g!ith fantazme shum m e ult se n prfundimin e
t"re$ n fillim t studimeve t mia nd!eshmria <relativeR ishte
kundr vi!s s kue n ! =
1
a
1I'@
vs :lue dhe rreth
1
a
180
,
ndrsa n fund t eksperimenteve, vlerat e
1
a
IC'A
dhe
1
a
I68
ishin'


He)"ho)z vet +f' M1I ff', sht br faktet e prvo!s s prditshme,
n veanti, nga gravura +n oft se a!o sht ndr"shuar vetm !o prte!
kufi!ve t caktuar,, ende m!aft t b! t n!!tn prsht"p!e, shkakton
g!etur n ndriim t ndr"shme t ndritshme, e prafrt (arakteri i lig!it
prano!n' *se, meg!ithat, ai do t thot e t eksperimenteve t sakta me
metodn e dallimeve vetm dukshme advantageousl" modifikuar -arimi
i %assonschen fet vetm dukshm relative ndr"shim drita , i cili
duhet t mbetet e n!!t me intensitet t ndr"shm absolute e ndriim nga
lig!et Neberschem, n prputh!e me kt ndriim +brenda nuk
prcaktuara kufi!t matura t"re, mes
1
a
11A
,
1
a
1MM
,
1
a
1@0
,
1
a
16A
t
ndr"shme mori n mn"r liegtdarin shkall !o m!aft korrekt t
variacionit real, dhn nga vet&raportuar nga dallimet /elmholcit nuk
merren me lehtsi t barabart dhe artsi !an perceptuar, dhe n
veanti, "vetm momentet" ndr"shim i dukshm
1
a
16A
nuk do t mbahet
t krahasueshme me t t!ert'
Eksperimentet 0u#ert , sipas metods s dallimeve vetm
perceptueshme, disa me' /i!e punsuar, dise p!esrisht shtrembruar,
dhe duke arritur n! shkall shum t madhe t intensitetit t lehta deri n
posht t vogl, si n! shikim siprfasor n do dallime t mdha, ata
thekso!n n kr"e dhe edhe m shum nga lig!i, por veanrisht pas
rrugs pasi ata !an treguar nga .ubert dhe argumentuar kundr lig!it
shum t rrept t duket pr t folur kundr ti!, pr kt ars"e, !an
g!ithashtu t kr"hen mundsisht n fushn e kundrshtarve,
meg!ithat' -or para s g!ithash ata mund, por$ si u prmend tashm,
dshmit faktike t prafrimit, i cili n t g!itha prp!ek!et e
mparshme$gn!eshtr n vlersimet e madhsis "ll dhe parait!en e t
gdhendur, !o t pavlefshme' 0 d"ti, un kam n n! diskutim t
prp!ek!eve .ubert&s' -rmba!tura n raportet e 0a1on' (80 Ysht
prfshir n 1862, demonstroi dhe m hert +0ekti 63', -re! t"re ka
prmendur se kufi!t e s"ve t zakonshm prdorni te!kaluar edhe
eksperimentet e .ubert&s n n! interval t g!at prkatsisht intensitetit
t drits nga e th!esht n C6,6A her, pothua!se n 100&fish rritur
I,,
e as
vetm e dukshme stimul 7allimi relative sht th!esht raporti i lJ 1'8,
kshtu mos t d"fisht prsri, ndr"shoi'

I,
(!o ishte intensiteti m t ult t lehta n kt interval
1
a
6'AC

n t ciln ne !emi t msuar pr t le1uar n mbrm!e, m i lart
se sht n! disk ndrruar me I@0 X dhe 110 X Hi :ardh n
koh e mir'


(" kurs sht t prano!n se k" prafrim sht i pr!ashton n
mn"r t konsiderueshme m e ult nse rezultatet n do an t s
paku pretendon pr veten e sa!'0epse edhe nse n! nga shumfisht
rrit!e intensitet pr rreth 1 deri ne 1A, ndr"shimet rreth n at n!
raport pre! 1J 1'8, t tilla si n dre!time t kundrta n n! madhsi
prafrsisht barabart nse 1A&fish m shum intensitet n @ deri n rrit!e
6&fish$ por k!o nuk sht m pak fakti se me n! rrit!e t intensitetit n n!
raport pre! prafrsisht 1J CA n n! interval prfshin kufizimet e
prdorimit t zakonshm s", vlera e vetm n raportin 1J 1,8 dhe rritet
prsri zvoglohet' . sht k!o tani edhe nuk ka ndrueshmri absolute,
pasi a!o do t krkonte rigorozitetin e lig!it ;eber, por a!o sht n lidh!e
me variacion t madh n intensiteteve t lehta, pr t cilat a!o sht pr t
kri!uar veten si n! as!e t rndsishm pr ndrueshmri, meg!ithat,
ekziston n! dallim i madh do t !et i proporcionalitetit t rrisin nd!esi
me akruale stimul'
0igurisht do .uberts rezultatet eksperimentale, pasi ata !an t
pranishm, nuk e le!o!n, vetm t n1!errin devi!imin m t ult n
territorin e kuptimin dritn e ekzistencs s ngacmim dobt t
brendshm, e cila sht e prfasuar nga shklimi i s"ve t zez +si
rrit!a n shklimin e !ashtme,, si kam n traktat pranoi shprehimisht
kundr .ubert' -r kt, vlera drita e s"ve t zeza do t duhe! t paraite!
si n! shum shum e madhe dhe, n varsi t niveleve stimul shum t
ndr"shme madhsin n fatur' -or s pari, nuk sht e m!aftueshme,
n!ohurit tona e kushteve t brendshme t sistemit psikofizik pr t
siguruar se nuk ka ars"e t t!era n devi!imin m t ult mund t
prfshihen, s d"ti duhet metodat e n!ohur nga vet .ubert, kan nivel
shklimin e s"ve t zez me t paktn aksion' 0 treti, un nuk mund t
ndihmo!n por sipas deprtim t ri n prp!ek!et .ubert&s pr t g!etur
at diskutueshme' 0ipas p @@ dhe 80 +n lidh!e me p' A2, pr t
mb"llur nga eksperimentet e ti! !an br n prg!ithsi n n! an n
mn"r n burim t vazhdueshm t lehta t ndritshme vetm errt
sht ndr"shuar pr zhduk!en e dallimit shklim mes hi!e dhe baz,
pranda! komponent ndritshme sht g!ithmon si (rahasimi ob!ekt pr
errt, !o anas!elltas, ku ka ndodhur gabimi konstante, kam prmendur
n elementet 66' 120 si t metods s prodhimit varet, e ka vshtir se
mund t shmanget' -r m tepr, tregues +p' @@, mund t !et ", drita
m e largt sht ka g!at zhvendos gradualisht dhe me ndalimin t
shpeshta, derisa hi!a n kufirin e shikimit ishte" !o n prfundimin se
ashtu si shpesh nga n! i madh pr t vogla sa pr t ishte he!a e drits
largt arrin deri n kt kufi
M,
, dhe un nuk mendo! se duke pasur
paras"sh se testet !an metodike si shpesh t punsuar si ng!it!e *
zbrit!e me intensiteteve$ n t d", por nga ana e ti! mund t krkohen
shkakton gabim konstante' *se un tani n kt, n vetvete e vshtir
pr t mba!tur eksperimente krahasueshm nuk ku!deset marr pr
shmangien e gabimit t vazhdueshme, t paktn asg! pre! t"re mendo!
se kam thn, pasi un kam knaur veten nga pesha ime, .ugenmaF&
dhe gropings, at n! rol i madh ata lua!n n eksperimente t kti!
llo!i, pasi prmendet nga 7elboeufs n 0hnimin dhe 3ierordts t
prmendet m von eksperimente, dukuri ka provuar t n!!tn g! n
fushat e nd!esi t lehta dhe t perceptimit t kohs, !o vetm n
mosmarrvesh!e t g!itha fushat kan t prbashktJ ;n e di se,
pavarsisht nga t g!itha n!oh!es nga un Eksperimentet e .ubert&s pr
shkak t hulumtimeve paraprake bhen dhe t ku!desen pr
marrdhnie t t!era duartrokas, !o pse un duhet t !ap at"re besimin
ende t m!aftueshme n lidh!e me gabim t vazhdueshm eliminimit'

M,
7elboeuf sht shtuar n seri t testeve pr t prcaktuar c sa!
+n Et' p' AM dhe 88, d" )olumnen, n n!rn nga t cilat a!o sht
e shum e madhe n t t!era e shklim shum t ult deri n pikn
e duhur t zhduk!es s n! ndr"shim n mn"r t trhe
fondet' 0hifrat e n! )olumne ndr"sho!n nga n! vler t
rndsishme n dre!tim pothua!se t vazhdueshme nga ato t t
t!erve'


7ikush mund t argumento! se n! p!es e vzhguesve t t!era,
prp!ek!et e t cilve un i prket konfirmimit t lig!it ;eber n fusha t
lehta, por edhe profesioneve, insgemein ku!des sa m pak sht marr
pr t shmangur gabimin vazhdueshme' Ysht e vrtet$ dhe i till do t
merret, n mn"r ata ndoshta duan votn edhe m t mir pr
lig!et' -or t g!itha kto eksperimente mba!t nuk shko!n a thell me
intensitetet ulur, si eksperimentet .ubert&s$ dhe sht e nat"rshme
varen nga kushtet eksperimentale t gabimit t vazhdueshme, pr a sa
ata vet nuk do t ndr"sho! n mn"r proporcionale pr t intensiteteve
veten, duhet t fito! n! ndikim ka t madh mbi sh"rtimin e lig!it t
3eberit, m t vogla intensitete' (shtu un mendo! se testimi .uberts
lidh!e 6ntensiteti i ult ndon!her bien pr sht!en e vlefshmris s
lig!it t 3eberit mn!an, meg!ithat, nuk sht m e lart pr prafrimin
e dhn' -o k!o do prp!ek!e pr intensiteteve t tilla t ulta se vlera
drita e Hi nuk mund t ln pas dore, ndon!her t !et pak dobi pr t
prodhuar pr sh"rtimin e lig!it, pr shkak t ndikimit t ndr"shme t
adaptimit, t cilat un moho! se ai n intensiteteve t larta n konsiderat
t konsiderueshme v!en +shih sekt' 3',, ather nuk do t ln pas dore,
sa m pak, por mund t le!o! n! prllogarit!e t rrit!es, shklimi i s"ve
t Hi dhn, pr shkak t ndr"shueshmris s sa!' -or ai duhet t
eliminohen, kshtu do t vetm me an t kombinimit t rregullt t
ng!itur dhe duke zbritur me' mund t ndodh t eksperimentet
intensitetin e bra'
*! t vrtet t kr"er n mn"r metodike !asht, e llogaritur mbi t
mundshme gabimi m i madh eliminimit t vazhdueshm, seri test, si
un pesha dhe Bastempfind&mirdashsi kan br respekt t till, sht
g!ithn! n drit %undohuni ende nuk para$ dhe un vetm duhet t
g!ithmon t kthehen n at, se n oft se, meg!ith kt munges t
g!"kimeve t g!etur n! prafrim t rndsishm t lig!it ;eber n !o
intensiteteve shum t ulta pr t konkludo! nga defectiveness e
eksperimenteve mbi vetm n! mangsi e provs, nuk i lig!it, sht'
-r kt llim, pas vre!t!e' Eksperimentet 0hado5 pr t testuar
lig!in e ;eber #s !an t nat"rshme br n mn"r zona t errt +hi!e,
sht br t zhduken n n! drit prreth m t madhe, n baz t
eksperimenteve me disk %assonschen, nga vet %asson dhe e /elmholz
+p, M12, nga .ubert +p' A2, v!en afr anas!elltas, t shkurtr kudo n
dre!tim t n!anshme, n mn"r ose zona m t vogla errt zhduket
n n! drit m t madhe, ose anas!elltas errt n! zon t vogl t
ndritshme n n! m t madhe ose t zhduken' *uk mund t varet nga n!
gabim t vazhdueshm nga k" dre!tim t n!anshm t eksperimentit, e
cila do t kompensohet nga eksperimente n dre!tim t kundrt me t
n!!tin ndrim t rrethanave t t!eraL >!ithsesi, k!o do t zbatohet pr t
vendosur sht!en nga eksperiment !o nga g!end!e' * metodn plla!&s
+0eksioni 63 '', .rs"e!a bie larg pr n! gabim t till' *at"risht, k!o nuk
mund th!esht t ndr"sho! eksperiment me disk %assonschen !u t
merrni n! cop t zez t sektorit n p!at t bardh, n! t!etr koh n!
p!es e sektorit t bardh e t n!!tn g!ersi kndore mbi anbrGchte zi
p!at sepse t fundit, nse !o ashtu si i pari, nse pam!a e brendshme t
shklim 9llimi i disk i zi mund t ln pas dore$ meg!ithat, do t
siguro! .uberts ndr"shimi i %assonschen fet m!etet, !o kuror t
ndritshme kundr zez, por vetm kundr n! sfond pak t ndritshme t
dal dhe t zhduken n t ose kan ardhur afr zhduk!es'
7"shimi se mos n .uberts -rovoni eliminuar burimet e gabimit t
llo!it t caktuar kan ardhur n lo!, duke fituar n! rrit!e thelbsore n se
n t +!o a t thell sa eksperimentet e .ubert&s posht vazhdueshm,
%undohuni 7elboeufs +Et' -' 82&6@,, t cilt !an t punsuar nga n!
kre!tsisht t ndr"shme,, metodn plla!&s, kshtu kur radha e t"re !o
m!aft ein5urf lir, por mund t supozo!m asn! burim gabim nga t
n!!tin dre!tim, lig!i ;eber konfirmohet me e dshiruar prafrimin ester,
kur shklimi i s"ve i zi me n! shum t vogl mund bashkuar me vlerat
e !ashtme stimu!ve t lehta sht duke menduar me vler sht edhe
m e vogl se a!o !u doni t bashkng!itni s"rin zi pr prvo!at e t!era
t rolit t pritshm' 9 kto teste ndon!her mund t konsiderohet si n!
konfirmim shum t mirpritur t lig!it ;eber, sht vre!ti tashm, dhe
k!o sht e nuk mund t shmanget nga kundrshtart pr t marr kt
paras"sh, ata duan t ndr"shme nuk kthehet n n! llo! t gabimit t
vazhdueshme t b! n kt mn"r fa!tor ata g!ithmon t marr
paras"sh vetm n! an, e cila duket pr t folur kundr lig!it' * 1A 0ec'
(to eksperimente do t g!endet diskutohet n deta!e' *se 7elboeuf por
prp!ek!a e ti! ende mund t b! t folurit argumentuar kundr lig!it t
3eberit edhe n s' Et"d, kshtu ktu me an t +-!esa 63', . sht e
thn t m!aftueshme'
7isa prp!ek!e pr t testuar lig!in e ;eber #s sipas hi!et n!ohur metods
!an koht e fundit n kontekstin e n! kr"esisht n! t!etr llim vazhdoi
hetimet nga )amerer
2,
ishte i punsuar' Edhe pse ata ishin pr )amerers
s"t colorblind +folgends me " cakton, n! konfirmim t lig!it ktu
kundr s"t normale t d" bashk&vzhguesit + 6 dhe , n! aplikues
shum appro1imative'

2,
(lein' %o :l' E' .ugenheilk' 0hkurt 18AA'
-rocesi vet kt' "7" n!llo! t ndritshme, e ndrtuar n vende t
ndr"shme, irin! hedhin nga n! bar d" hi!e mbi n! mur t bardh n!
iri m merr n! distanc t caktuar P l nga muri, t!etr +t largt, iri
sht g!at mendur, deri sa t lehta e t d" hi!e sht vetm i
padukshm' " Bani le t l ( distancn e iri t largt pr kt rast, kshtu
sht *driimi, e cila g!eneron do iri pr veten e ti! n bord,
prkatsisht duke e matur, dhe relative vetm ndr"shim i
dukshm duke dhn$ pr t cilat vlerat e mposhtme pr vlerat e
mposhtme t l +' n Hentim, g!endetJ
l 7 "
M0
1
a
116
1
a
CM
1
a
108
@0
1
a
116
1
a
C0
1
a
86
A0
1
a
1IM
1
a
86
1
a
A2

Bre vlerat e l i korrespondon intensitetit sillen se matur, si n 1II@J
221J II@$ -ra, t ndr"shme nga 1&fish n rreth @&fish, e cila, si !u mund t
shihni pr, 7 dhe , por !o pr ", vlerat e ishin n afrsi t barabart'
B g!itha prp!ek!et e bra deri m tani !an br me drit
pang!"r' Eksperimentet me modifikuar intensitet ng!"r t lehta +pa
ndr"shuar Earbentons, ishin dikur -ages %asson +elemente 6' 1@2,, duke
prdorur gramafon ti! +ekran t bardh me p!es t sektorit t zez, e
ndriuar nga drita me ng!"r me an t ofrimit t s"zet me ng!"ra,, sipas
t cils drit me ng!"r n vend sillet si drit t bardh, dhe H' :' sht
po a e barabart me
1
a
100
ishte kur disk me drit t kue, sikur t ishte
ndriuar me drit t bardh'(to eksperimente me endr duke prdorur
ndr"shimin e vendasve /oltz s ti! +/elmh' -' M12, !an m von her
pas here 4amansk" dhe 7obro5olsk"
@,
u prsritur, me barazi t pr t
bardh dhe me ng!"r ndriim +!o kur shihet prmes s"zet me ng!"r, n
prg!ithsi konfirmuar' *drkoh pa d"shim merito!n eksperimente me
ng!"ra t pastr spektrale, t cilat kan en t punsuar nga 4amansk"
dhe 7obro5olsk", n preferenc pr ato me ng!"ra pigment, se sa si vet
shp!egon rreth kt"re vzhguesve preferenciale&ua!tur, dhe kshtu
un kufizo! veten pr rezultatet kan marr tani '
6,


@,
4amansk" n -oggend' .nn' :d' 12M ose >=.EE s .rch' E'
8phthalm' ?366' -h"iolog 7obro5olsk" n kontributet s H' &
1 ''' 8ptika p' A2 ff'
6,
!an me vler t prmendet ktu edhe eksperimente interesante
t cilat )amerer ka lshuar s"t ng!"ra&verbr me metodn e
gabimit mesatar t 0pektralfarbenangestellt dhe n mua!t (klein
:l' f' indsutriale Eebr' 1,8AA' Du keni, si mund t prite!, duke
pasur paras"sh rezultatet e msiprme ndr"sho!n g!ersisht, t
cilat merito!n t konsiderohen n n! studim t verbri ng!"ra'

-r kt llim ishte e nevo!shme pr t br d" fusha men!her
ng!itur e pikpam!e t s n!!ts ng!"r, me n! pa!is!e t prshtatshme, e
pr t ndr"shuar n mn"r arbitrare pr t arritur ndr"shim vetm i
dukshm, i cili me an t spectroscopic prshtatshme ndodhur
intensitet' * kr"esore, eksperimentet e punsuar n mn"r ishin
menduar si n! minimum pre! n drit t bardh pr t sh"rtuar, pr
kt ars"e, maksimumi i ;nterschiedsempfmdlichkeit relative, bhet n
n! intensitet t caktuar absolute e drits, nse k!o minimale si t vrtet
at, duket %asson duan , pr ng!"ra t ndr"shme t n!!tn g!,
prputhen me vlerat pr drit t bardh, kan vler$ at nuk sht
realizuar edhe n 0pektrin, si tregohet n fund t rezultateve
kr"esore' * lidh!e me rezultatin e prg!ithshm t ndr"shimit t
intensitetit, por mund t shihet nga t dhnat e mposhtme t vzhguesit,
drita me ng!"r n sub!ektin e ndrueshmri prafrt t sillet
brenda kufi!ve t caktuar dhe devi!imet lart dhe posht t"re si drit t
bardh'
,a"ansk& +p 1IC', J' "-r t g!itha ng!"rat <7allimet relativeR mori
nd!eshmri me rrit!en e drits ob!ektive me ng!"r -r m tepr, ne
shohim se ata n 5idths m t mdha t kolonn <t cilat shklim
absolut ob!ektivi rritR ka rn pak por k!o sht n! fakt shum mir e
n!ohur se nd!eshmria sht m i vogl n drit t fort "' 9 n
minimum t ndodh m afr (onstanz, mson pam!en e tabels p' 1M0
Do#ro;o)sk& +p 82,J "* oft se sht rritur intensiteti t lehta
<7allimet relativeR ka nd!eshmri pr t g!itha ng!"rat e spektrit pr deri
n n! kufi t caktuar, n t ngusht a!o mbeti n! konstante kr"esisht
-rte! kti! kufiri, rrit nd!eshmrin pr nse shum intensitetit t drits'
disa ng!"ra nga, ndoshta si paso! e shklim verbues tepruar dhe
blunting e retin' "
=ezultatet e veanta t kt"re vzhguesve shohin si vlera
minimale pr ng!"ra t ndr"shme e mposhtme aktivizimin' * vlera
absolute e vlerave t t"re ndr"sho!n shum nga n!ri&t!etri nga, por bien
dakord vlera minimale e pr ng!"ra t ndr"shme sht shum e
ndr"shme' (" rezultat mund t trego! se vlera e K sht e ndr"shme n
formuln themelore pr ng!"ra t ndr"shme, por mund t !et edhe ars"et
e1perimentaler devi!im nga lig!i 3eberit, t cilat tashm ekzisto!n n
do ng!"r pr veten e t"re, !an t lidhura'
4amansk" dispozicion pr vlern minimale t , vlerat e mposhtmeJ

=ed 8range Uello5 >!elbr :lue 3iolet
1
a
A0
1
a
A8
1
a
I86
1
a
I86
1
a
I1I
1
a
10C

7obro5olsk" !an ato t marra nga konsultim t d" bashk&vzhgues,
7r :erthold dhe 7r >arza vlerat minimale t pr t mposhtme, t
caktuar nga lin!at Eraunhofer, pikat e spektrit, ndrsa ai +p' 88, pr drit
t bardh me an t n!, sipas parimit /elmholtzschem ndr"shuar,
minimale disk %assonschen n mes t 10 vzhguesve
1
a
1@0
+vario!n
nga
1
a
1M0
dhe
1
a
16@
,, dhe n vetvete sidomos
1
a
16@
g!etur'
4in!at
Eraunhofer
7obro
Nolsk"
:erthold >arza
8j
1
a
12

=ed !
1
a
1C,A6
1
a
1@'C
1
a
11'A
"
1
a
I@'16

8range bt5'
)' u'4
1
a
MM,16

Uello5
>old 4
1
a
2@,AA
1
a
20,86

>!elbr
bt5' 4 u'9
1
a
@8,AA

9. . . .



1
a
MM,16
:lue >!elbr
bt5'Adre%n
9u . b
1
a
6A,MM

)"an /
1
a
1M1'6
1
a
@8'A
6ndig
bt5'/ u' G

m afr G
1
a
I68
1
a
I0@'@
1
a
I0@'@
3iolet
bt5' G u .!
1
a
I68
L

3iolet n-
+
1
a
6A,M
M
,

(ur violet mes G dhe - sht autori e d"shimt se a sht arritur
maksimumi i ;nterschiedsenipfindlichkeit relative' n violet n - , k!o
sigurisht nuk sht arritur, kshtu vlera ktu g!enden t nuk ka
kuptim'
*! shum e bukur, di brenda kufi!ve t g!er shum t prafrt,
konfirmimi i lig!it ;eber ishte 7obro5olsk" +kontributet' - CI ff '', *
rast se diferenca e, me drit t bardh t prziera n n! raport t dhn,
0pektralfarbenlichts sht vre!tur nga fin!e pastr' 7uhet t prbhet
lig!it ;eber #s, kshtu ng!"rat e prziera me drit t bardh nga ng!"ra
t pastr t lehta g!ithmon me t n!!tn intensitet raportet duhet t !en
t padallueshm, si dhe ndr"shimet absolute intensitet t d"!a, e cila
sht shum e prafrt g!etur n t vrtet shum' Eksperimenti ishte pr'
0hembull, n t kue pr n! ndr"shim n intensiteteve absolute t l'0000
n 0,0M0I n vend t n! raporti t vazhdueshm, si do t kishte en e
nevo!shme pr saktsin e lig!it, n! nga vetm I,IMM@ ndr"shuar n
I,0M0M raport >!e!' 3eorit s' -rfshir!a n vi!im'
(a n! spektr mundur drit ng!"r sht me an t n!
0pektralapparats g!eneruara, dhe duke e prshtatshme do t thot n! rrip
t bardh t lehta +t kri!uara nga n! ndodhet para n! hendek llamb
va!guri, pro!ektuar mbi n! vend t veant t kti! spektri, drita pra
shton ng!"r n kt pik botn t!etr' %undohuni sa m posht t !et
br' 1, *drsa ng!"rat t !en t lehta = 1 ka vendosur shklimin
maksimal, intensiteti i grupit t bardh sht i dobsuar nga rrotullimi i
d" *ikols, deri n rrip n ng!"r thelb shkon !asht' 4e v raportin e
dobsimit t sa!' I, *g!"ra e drits sht tani n raport m atenuar, ku rrip
sht e dukshme prsri, por tani dobsuar a koh dritn e ti! prsri,
derisa t zhduket prsri' B !et lidh!a ktu g!eti attenuation sa! +nda!
intensitetit par maksimal t pritshm, n. M, !an m!etet e t!era lidhen
me n!ri attenuations t!era me n!ri vlerave t t!era prkatse -randa!, m
(, n(, edhe m ', n,' dhe kshtu g!eti$ g!ithmon t llogaritur kundre!t
intensitet orig!inal maksimale' Bani n oft se lig!i ;eber t !et e
vlefshme, kushtet duhet et!, n prg!ithsi me . treguar
u, do t g!enden t barabart me n!ri&t!etrin, e cila n t vrtet ishte
shum e gati rasti' * t vrtet, le m(& intensitetin e ng!"rave t lehta,
si g!endet n mes t do 6 deri n 10 8:0' pr do shkall t intensitetit
t drits i , vlerat e mposhtme t :


i =ed >!elbr 3iolet
1,0000 I,IMM@ I'0I8 1,6821
0,88M0 I,@1@@ I,MI8M 1,A82I
0,M868 I,IMM8 M,MM08 1,ACCC
0,I@00 I,M061 1,C@@@ 1,826I
0,11A0 I,0CM2 I,0M6C
0,0M0I I,0M0M

<3 %ntensiteti i shndosh .*a ndr&shuar katran3!
%bi zbatueshmrin e lig!it 3eberit pr t shndosha t forta !an deri
m tani vetm ata t punsuar me metodn e dallimeve t dukshme
vetm, prp!ek!et e 3olkmann para t cilit n E4E%' 6' 1A6 ff
s"non '' *doshta metoda e prdorur ktu nuk ishte e mir dhe t sigurt t
m!aftueshme pr t mos ket n! rifillim kontrollin e g!"eve duket e
dshirueshme nga metodat m t sigurta, ku ndoshta ka devi!ime t
ng!ashme nga saktsi t 4ig!it do t trego! si n fushat e prp!ek!eve t
lehta nuk !an n ato eksperimente dal n drit$ t paktn ata kan
n! pak si vlefshmria e prafrt i lig!it bhet si n eksperimentet lehta,
presupozon
A,
$ dhe, n elem' 6' 18M vre!tur faktin se n! kor pre! 200
zra meshku! bn prsht"p!e !o t konsiderueshme t fort pre! I00,
m!aft e vrtet me at nga e cila lig!i ;eber pas logaritmike %aFgesetze,
e cila sapo kishte s!ell se d"fishim fizike e n! drit t fort pa
rndsishm prforcuar perceptimin e shkaeve t lehta'

A,
*se 4anger +p#82, thotJ *ga lartsi rnie e n! topi, e cila
prodhon n! zhurm, si ishte rasti me eksperimentet e 3olkmann&
s, por nuk ka prfundim t besueshme mund t n1irren n
g!eneruara nga rastet e intensitetit t shndosh, kshtu un do
t do!a t p"esni pse !o, k!o do t !et pr shkak se ai me topin e
mass shum t vogl dhe lartsi shum t lart, ku rezistenca e
a!rit bn h"r!e nd!eshm funksiononte'


*d!ekur dallimin e forta t shndosha vend i th!esht ndr"shim relativ
i n!!t, kshtu !u do t shoh asn! ars"e pse ngar!e n vagonave
hekurudhor ose afr n! u!var zhurmshm, zri duhet t forcohet n
mn"r t !et n mn"r t barabart kuptuar mir nga t afrmit'
=3 shi$e!
Dan pr nd!esi shi!e deri m tani vetm eksperimentet
e (EPP,ER n prputh!e me metodn e rasteve t dre!t dhe t gabuar
n s disertacion pruruese' "mprehtsi e shi!e pr dallimet e prendrimit
t trupit shi!shm" :onit 186C para' .utori' >!en veten +p' 11 5 n
kundrshtim me lig!in e 3eberit, por pas n! prdorimi t t dhnave
eksperimentale, un nuk e kupto!, pavarsisht tim, n E4E%' 6' f' 108
7uke pasur paras"sh, bazat tavolin e ksa! metode ka pr llim t !et
n! baz' 0apo kam edhe t vn t dhnat eksperimentale n
konsiderat, t g!e! n vi!im'
Eksperimentet !an br me zg!idh!e t krips t prbashkt, sulfat i
alkaline kinin, acid fosforik dhe glicerin, !an nga nat"ra e t"re e
vshtir dhe mad!e edhe pr t n!!tn substanc e vshtir pr t rua!tur
t krahasueshme midis t"re$ g!ithashtu i le!on autorit' informacion t
rndsishm pr vlersimin mungesn e ti!' %eg!ithat, testet pr do
substanc t prfshir n veanti n! mn"r pr t sh"rtuar nse
pa!tohen m!aft mir mes t"re t !en t dobishme pr sh"rtimin e
lig!it'
8,
0ubmit pr mua t n!!t k" test, kshtu trego!n vetm
eksperimente me probehaltig kripur, me substanca t t!era m!aft t
padobishme$ eksperimentet me ish por pr lig!et Neberi, si dhe n1isin, si
!u mund t presin vetm ndon!her at nga vshtirsia e kt"re
eksperimenteve$ -or po a e kee me lig!in e 3eberit si eksperimentet
dakord me substanca t t!era n vetvete, por sigurisht !o t !en t
prshtatshme pr testimin e lig!it'

8,
(" opsion sht n dispozicion n t shkurtr n vi!im' .!o
mund t rr!edhin nga, pozicion me rrog nn katr kushte t
ndr"shme, teste llogaritese pr do substanc tre vlera kam
br' * diskutimin e metods n E4E% 6' f' 112 h, p, !an
referuar, kundr katr shtresa t katr ekuacione pr t prcaktuar
kto vlera dhe pr t siguruar a!o mund t g!endet nga t d"
ekuacioneve secili pre! kt"re vlerave n d" mn"ra' *se testet se
do t aplikohen n t katr kmbt mes vete, kshtu h duhet, p,
n mes t, s bashku rritur n! 7efinitel" rezulto!, t h"! testin
pran n prputh!e me vlerat n t d" metodat e llogarit!es, ose p,
+si n! gabim t vazhdueshme,, !an n prg!ithsi shum t
vogla vet ' (u as nga kto sht rasti, testet !an t padobishme
pr t n1!err n! prfundim'


-r 7efinitel" numrat kan rndsi, pr t kr"er pr t kripur,
kshtu duhet me pa!is!e dhe parimin e eksperimenteve n marr!en e s
bashku numrat mund t !en s bashku t marr rezultatet, tre numrat
n vi!im pr tre prmba!t!en prozentale e mposhtme t n! zg!idh!e
kr"esor +k!o ndihmon n n! raport t caktuar ishte zg!idh!e m t dobt,
zg!idh!e referenc krahasim, t !et i n!!t me lig!in e 3eberit,
ku r numrin e rastit t sakt, n sht numri i prg!ithshm i rasteve'
-rmba!t!a
-rind!a e
1'1M M'Ib @'2Mb
zg!idh!es
kr"esore
b
II1,A IM0,1 I21,1
Bani k!o sigurisht nuk sht n! marrvesh!e e plot pr vlerat ,
por n! shum m e madhe se sa a!o pritet n prputh!e me situatn e
prp!ek!eve t bra$ dhe ka pas d" rrethana merren paras"sh' 0 pari, m
i devi!uar vlera I21 l ka' besueshmria m e ult se t t!ert, sepse a!o
mbshtetet n n! numr m t vogl t vzhgimeve$ 0 d"ti, nse, si
pritet, >!uha e nat"rs sht e mbarsur me t lngshme krip, a!o duhet
n eksperimente kan t n!!tin ndikim, si n eksperimentet lehta,
ekzistenca e t dukurit nat"rore e s"ve t zez, pra n! rrit!e e dobt n
vlerat e diferenca relative n nd!eshmri t vogl t kr"er n shkall m
t madhe t prendrimit'
* mn"r t mos le n rrug, si shifrat e msiprme !an trsisht
n terr, vre! m shum karakteristika'
Eksperimentet u bemerktermaFen me tre zg!idh!e kr"esore t kripsi t
ndr"shme, respektiv 1'1M :, M'I : dhe @'2Mb t punsuar, por sidomos
aplikuar katr zg!idh!e t referencs pr seciln pre! t"re, t cilat n n! si
zg!idh!e t t!era kr"esore pr I'@ :, me @ :, A'@ :, n 10 : t
prmba!t!es s zg!idh!es kr"esore ishin t dobt, dhe se ishte n katr
situata t ndr"shme eksperimentale, t cilat do d" prball n!ri&t!etrit,
pr t hetuar nse zg!idh!a m e fort kr"esor ose zg!idh!e t dobt
reference n g!" duke! m shum pr shi!e pasta! prcaktimin e rasteve
t dre!t dhe t gabuar' *! prshkrim m t deta!uar t, me sa duket
shum i bezdisshm nga fillimi, tenton un nuk mund t shko!n n
ktu' 9 nga eksperimentet nuk kan en t shumta e m!aftueshme deri
tani t shko!n m t ult me faturn n zg!idh!et individuale t
referencs, eksperimentet me zg!idh!en referente e I'@ !an n radh t
par : e prmba!t!es s zg!idh!es kr"esor ln kre!tsisht mn!an n
oft se ata pr shkak t dobsis s ksa! diference dhe pr kt ars"e
lkund!e pre! @0 : do t krkonte n! numr disproporcionale m t
madh t prp!ek!eve pr t h"r n ndon! rezultat t besueshm, edhe
pse konkurrenca e t"re nuk do t ndr"sho! n mn"r t
konsiderueshme e rezultatit$ s d"ti, shifrat !an pr zg!idh!e t t!era
tre reference n1!erra s bashku pr at sht e le!uar, pasi
korrespondo!n me t n!!tat dallimet prind!e pr t g!itha tre zg!idh!e
kr"esore' -ra, ata kan prcaktuar mesataren e katr vende t testit,
shifrat e msiprme !epet'
%bledhur m!etet dhe tkurr!e t numrit t katr vende prov nuk
sht m i sakt pr kompensimin e vazhdueshme t varur nga kto
shtresa gabim$ por n mn"r m t deta!uar procedura sht, n oft se
vlerat # , t cilat n situata t ndr"shme eksperimentale, n veanti +6'
sipas tabels themelore E4E% 108', i tako!n, n vend t prmblodhi,
ku, n vend t tri vlerat e msiprme respektiv pas vlerave
pr # shtJ 1,6AC2$ 1,A2@@ dhe 1,CAM@, e cila n thelb t n!!tn
rezultat sht ende'


>3 *eshat!
4idhur testet pesh mund t, si u tha m par, n frontin e p"esin nse
ata mund t grupohen nn t n!!tin lig! me t lehta dhe t shndosha
eksperimente n parim'.shprsia, me t ciln vepro!n peshat sht edhe
m e kundrt me dritn e 7isa polare' >!ithashtu ka edhe dallime t
pazakont , ndrsa n! i lodhur nga s"ri drit stimul drita percepton si
t dobt, ndrsa n! i lodhur nga ngarkesa dor ndihet pesha si e rnd,
dhe se a!o, g!at ushtrimit t ndritshme pr t par do g! kontribuon n!
drit, meg!ithat, mund t marr me praktik do t thot m t leht pr
t g!etur n! pesh' *drkoh, a!o sht pas piks +0eksioni ?666 '',
0hum e mundshme pesha stimul !o m pak se drita dhe stimul t
shndosh nga ana e zg!imit ose prforcimit t luhat!et n nerva ndi!or
ndikimi fiton n nd!esi$ dhe vetm vn re dallime nuk duhet
nnshtrimin e nevo!shme n disavantazh sipas lig!it ton' Eundit mund t
vendoset vetm nga prvo!a$ dhe pas konflikteve n seksionin e 18&t,
un mund t, prkundr mendimit kundrshtim /E=6*>, n
eksperimentet e ti! me metodn e dallimeve vetm t dukshme !o
ndr"she tim m hert n prputh!e me metodn e rasteve t dre!t dhe t
gabuar, duke s!ell hering&s n prg!ithsi duke shkuar m!aft ndesh!e
g!e!n, n vend se vetm thelbsor ars"et kundr vlefshmrin themelore
t lig!it t 3eberit' * fakt, !u do t shihni seksionin 18&t, si
eksperimentet e /E=6*>&s !o m pak se e im!a me an t n! korrig!im
t peshs nga n! shtes t vazhdueshme, t cilat i konsidero! nga
%itrOcksicht n pesh krahun dhe pr rrethana t t!era kontribuo!n
pr t motivuar, n n! rastsi t habitshme mund t kontaktohet me
lig!et, n oft se !u th!esht nuk deri n peshat e shum shum t vogla
pra zbret, ku deri m tani nuk e shp!egueshme, tregon anomali n
prparimin e prg!ithshm t eksperimenteve, ;rsach sht mbizotruese
n mn"r t art n peshat m t madhe t veprimit t n!!t '
-rve, por me an t ksa! t n!ihet, devi!im untern erperimentalen
nga lig!et nuk sht e diskutueshme as t humbur n n! siprme,
sipas vre!t!e m lart$ mund t ket dre!tim t kundrt se sa n fusha t
t!era$ por ka teste t caktuara !o para sa!'


?3 te"*eratura!
* fushat e nd!esive temperatura Eksperimentet e cila 6 veten time n
E4E%' 8ferta 6' I01 ff bri' 6 n!ohur, !o n! vendim i m!aftueshm' ;n
vet me kusht t mos t konsiderohet si stimul temperaturs, nivelit
absolut t temperaturs, por diferenca t ti! nga portofoli i ndrm!etsit
temperatur, dhe se dallimet vetm t dukshme n lidh!e me kt 7allimi
duhet t parashikohet, do t mbahet n lig! 3eberit' *n kt kusht
vota, n .bt' 66' Babela
C,
n faen I0M t E4E%' reg!istruar, vlera m!aft
mir me fatur, kur n rrit!e dallimet midis kt"re temperatura pre! 12 X,
AA merr vlerat e vna re s bashku n n! interval pre! 1C X deri n M1 X
stimu!ve =' si rrit!e si mes midis ngrir!es ftoht dhe g!akut ngroh!es' -or
k!o dal!e ka dika arbitrare n vetvete, afr ngrir!es ftoht, lig!i sht e
dre!t sa m pak, pasi a!o pa d"shim do t bien dakord, n oft se !u
rritet eksperimentet deri tani prte! t n1ehtit t g!akut, se nd!esi t
d!egies n n! pa!is!e' ;n e konsidero! sht!a e marrdhnies s lig!it
nda! kt"re nd!en!ave, ende nuk sht prcaktuar'

C,
.bt' ;n sht e dobishme pr shkak t vlerave pothua!se
konverg!ence e vi!ave paralele !o n prfundime'
@3 Ndr&shi"et e ng$&rs a*o fush!
B g!itha vzhgimet e dritave dhe t shndosha n 1, dhe I, m sipr
n lidh!e me ndr"shimet n n! amplitud varet nga intensiteti dridh!e
e stimulit pa ndon! ndr"shim t frekuencave dridh!e 8, nga dhe n testet
me ng!"ra t ndr"shme, por n do mn"r t veant vetm shklim, !o
ng!"ra sht ndr"shuar$ por p"et!a sht nse lig!i 3eberit ashtu si pr
ndr"shimet n n se konfirmuar'
Edhe n E4E%' 6' 1A@ ;n kam dhn me vre!t!e n vi!im, se a!o n
lidh!e me ng!"ra nuk ishte rasti' "(ur analog!i t!etr zakonisht e vlefshme
prestig!ioze mes katran dhe ng!"ra, k!o sht n! dukshm, nga k!o
analog!i t g!ith rrugn nga kicking, fakti se lig!i ;eber !o vetm nuk
ekziston n fushn e ng!"rave, si n zonat n fush, p'sh', t n!!tat
dallime t rndsishme t frekuencat !an larg nga frekuencat e ng!"rave
n mn"r proporcionale' 3rtet s"ri mbahet n kufi!t e spektrit n
intervale t n! ndr"shimi t tret t vogl dhe mad!e edhe t mdha pak
ng!"ra, meg!ithat, n fushn e t verdh dhe t g!elbr, tranzicionet
rndsishme ng!"r n mn"r t shpe!t t nd!ekur g!itha hapat
kalimtare mes t verdh dhe t g!elbr !an t ng!eshur n intervalin e n!
g!"sm ton t vogl'
10,
=astsisht, ka disa pika t t!era n t cilat tonet
dhe ng!"rat midis analog!i nuk arrin' "

10,
n /elmholtz :er' 7' :erl' .kad' 1'8@@ p' A@A ff'
Eksperimentet e fundit rezultatet e t cilve !an raportuar n llo!in e
mposhtme ndrprerse, pr t vlersuar kto marrdhnie t dhnave
m t caktuar'
-r dallimet n nd!eshmrin nda! ndr"shimeve relative n tone ng!"ra
n p!es t ndr"shme t spektrit !an prp!ek!e tashm mparshme nga
%andelstam +.rk' E' 8phthalm' ?666' .bth' I f' MCC, para se' 7uke
prdorur m von e 7obro5olsk" +kontributeve z' -h"siol' pam!a nr' 666'
p' 3' 66 dhe f C8,' prg!ithsisht ecurin e rezultateve edhe t bien
dakord, prve se vlerat e g!etura nga 7obro5olsk" n prg!ithsi
pothua!se g!"sma !an m t vogla se ato t %andelstam' -rp!ek!et e t
d" !an t punsuar nga n! sug!erimet e /elmholcit me n! (eratometer,
n ndrtimin e sa!, por ende 7obro5olsk" ndrmori disa ndr"shime
dobishme shfaen kundr prdorur t %andelstam do t thot n mn"r
t dhnat e sa! se sa m i sakt duhet t zbatohet pr t d"'
4e p!es t +n proporcion inversi me numrin e cikleve t vlerave
t dhna t g!atsi vale n duhet t shtohet sht,, kshtu s"ri "n mund
t percepto!n ndr"shim n ng!"rn korrespondon me kt g!atsi
vale, si g!eti pas d" vzhgues pr n vi!im , i caktuar nga letrat e lin!ave
Eraunhofer, lokacionet e spektrit, vlerat e mposhtme t
11,
'


11,
7eta!et e %andelstam n tabel !an pr n 4 dhe n
mes 4 dhe 9 respektiv n vend t
1
a
18,C2
dhe
1
a
I02
vlerave, t
cilat vet %' pranon, m von +pr shkak t n! gabim sht"pi, nga
7obro5olsk" korrig!uara
1
a
106,IA
dhe
1
a
1MC,IC
set'



%andelstamm 7obro5olsk"
=ed !

1
a
M6M
P 0,00IA@
=ed " 1
a
106,IA
1
a
I28,A
P 0,0020I
8range
bt5' ". u'4

1
a
MM1
P 0,00M0I
Uello5 >old 4 1
a
26@
1
a
AAI
P 0,001I0M
>!elbr
bt5' 4 n' 9
1
a
1MC,IC
1
a
I26
P 0,0020@
Deshile 9
1
a
I12
1
a
M20
P 0,00IC2
>!elbr :lue
bt5'Adre%n
9 u' /
1
a
200
1
a
61@
P 0,0016I@
)"an / 1
a
20C,M2
1
a
A20
P 0,001M@
4e!la blu > 1
a
IA0,IA
1
a
2IC
P 0,00IMM
3iolet
bt5' G u . !

1
a
MI0
P 0,00M1I

-as d" vzhguesve ka ka vazhdimisht d" ma1ima t ndr"shimi relative
n nd!eshmri, respektiv n ari t verdh dhe c"an$ dhe se sht disi m i
madh se pr c"an pr verdh e art, diferenca relative n nd!eshmri'


3lerat e g!atsive valore t lin!ave Eraunhofer n indra e mi!ra
dumplings n! %ill !an' +' 0ipas /elmholcit p IM6,
pr nj A61A
9 @I60
! 68A8 /
282M

" 6@62 G 2IC1

4 @888 - MCIC
* lidh!e me deta!et e 7obro5olsk" n tabeln e msiprme nga s'
Eksperimente p' AI sht vre!t!a e rndsishme n vetm&
konverg!ence e vi!ave paralele dallimet mes tone ng!"ra n t d" kufi!ve
t spektrit ende n! ndr"shim n prsht"p!en shklim ishte se n
eksperimentet e mvonshme, f' C8 sht eliminuar n kt mn"r' .!o
ishte n rezultatet e n! diference ende t dukshme ng!"ra shklim e
ng!"ra t lehta +portokalli kur sh"rton kue, blu n sh"rtimin e
v!ollcs, atenuar deri !o m shum diferencn shklim ishte e dukshme,
kshtu diferenca ng!"ra zhduk n s" n t n!!tn koh' 0a i g!etur pr
ng!"rat n kufi!t e mposhtme spektrit, shum t ndr"shme nga sa m
sipr, vlerat e , n! ndr"shim shklim, meg!ithat, n ng!"ra t t!era n
zhduk!e diferencat e ng!"rave n t g!itha ishte e dukshme
1I,
, kshtu
mbeten shifrat e msiprme t'
=ed ! P 0,00868
1
a
11@

v!ollc blu G 0,00M66 P
1
a
IAI'M
=ed ) 0,00@CC P
1
a
166'C

3iolet bt5' G &. - 0,0068M P
1
a
126



0a pr eksperimente %andelstamm, si sht br n baz t
deklarats s ti! +p' 200, rotacionin e prdorur kur duke u prp!ekur
8phthalmometerplatten e situats, ku ka dallim n ng!"rim e t"re duket,
deri m tani, "se dallimi i par n ng!"rim e targave" ishte i
dukshm' (!o sht tok e zakonshme kshtu k!o ishte vetm si me
eksperimentet e mparshme 7obro5olsk"s, rezultatet e t cilit !an t
kombinuara me ato t lart %andelstamm n t n!!tn tr"ez, n! pam!e
e pasme e tints n!!tn shklim krahasuar larg'

1I,
*se diferenca n shklim mund t !et tashm nn pragun n
kt rast, meg!ithat, kto prp!ek!e pr p!esn e mesme t spektrit
n lidh!e me shklim nuk do t !en t krahasueshme me ato t
kufi!ve t spektrit'


*drkoh, analog!ia mungon ndrm!et ng!"rave dhe tonet n pikat
prkatse sht karakterizuar koht e fundit rikthen vlefshmrin e 4ig!it
3eberit pr perceptimin e dallimeve katran, sipas prp!ek!eve t re!a nga
-re"er
1M,
si t konfirmuara pak, si perceptimin e dallimeve
ng!"ra' 0upozimi i mparshm n lidh!e me vlefshmrin e lig!it pr
katran u bazuar kr"esisht n parimin se n! interval katran paraitet e
n!!t pr kuptimin muzikore, n oft se n katran t ndr"shme
absolute, raporti i frekuencave mbetet i n!!t$ por me dallime t vogla
katran si ata vi!n n metodn e dallimeve vetm t dukshme n
konsiderat, k!o sug!eron lig!in nga prp!ek!et -re"er dshto!n, pas s
cils !u ndoshta duhet t presin, g!"tari muzikore dg!imi n intervale
muzikore m tepr n kushtet e prsrit!e apo mos&prsrit!en e tone, si
me ngrit!en dhe rnien e norms s vibrimit'
12,



1M,
"-r kufi!t e perceptimit t shndosh t -re"er," Dena, 7ufft
18A6 p' I6 ff'
12,
.i sht ktu pr t ngritur n! vshtirsi n duk!e mund t
ngrihen kundr pikpam!et themelore t /elmholcit n teorin
muzikore, domethn se tonet edhe ob!ektivisht t th!eshta dhe ato
t shkopin!ve dhe dise, t cilat nuk !an t n!!ta harmoni si faet
dhe si n!erzore kan z, por !apin nd!esi t n!!tat melodi dhe
harmoni' %eg!ithat, on n br m par her pas here ndon!
vre!t!e ob!ektivisht t shndosh e th!esht e n! shkop apo n!
disk +duke marr paras"sh kushtet e rendit t d"t n shpreh!e
matematikore, tone sa! harmonik n vesh me'


Eksperimentet -re"er !an t punsuar me metodn e dallimeve t
dukshme vetm me tonet e 1unkthe metalike me konsultimin e n!
shumic t vzhguesve dhe t hartuar me eksperimentet e mparshme t
7elezenne dhe 0eebeck, nga t cilat rr!edhin kto rezultate'
B !et n #, n d" frekuenca, diferenca n ) n t zbulohet, d absolut
ndr"shim vetm i dukshm n "& n, dhe t afrm vetm ndr"shim i
dukshm, ne kemi sipas -re"er +p M1, MI, nn rrethana t favorshme

n, n d

1I0,I0C 11C,AC1 0'218
0,00M2C P
1
a
I86
220 2MC,6M6 0'M62
0,0008IA P
1
a
1I'0C
@00,M @00 0'M00 0,000600
P
1
a
1666
1000,@ 1'000 0'@00
0,000@00 P
1
a
I000
0i mund ta shikoni, ndr"shon , far e pas lig!eve Neberschem pr
vlerat e ndr"shme t n duhet t mbeten konstante, e pamas$ %eg!ithat,
diferenca absolute n nd!eshmri, t cilat me vlern reciproke t d sht i
matur n kufi!t e mparshme t n pa krahasim m pak t ndr"shme, por
!asht kt"re kufi!ve posht shpe!t pas eksperimenteve t autorit, ul
ngadal lart'
Bani sigurisht sht pr t ardhur ke se mbshtet!a e rndsishme
lig!i ;eber g!etur nga thnia e nd!en!s muzikore n zonat n fush e
deri m tani, sht eliminuar nga eksperimente -re"er' %eg!ithat 7reies
t konsiderohet ktu si Earbenempfin&tions'
0 pari, hoho dhe forca t tingu!ve, ng!"ra dhe shklim e drit&
dallohet nga g!ra t ndr"shme, dhe lig!et n mn"r t ndr"shme mund
t apliko!n pr d" g!ra t ndr"shme' *se lig!i i n!, kshtu nuk
sht e mbuluar ende kshtu pr n! t!etr'
7"t' (onfirmimi i lig!it 3eberit pr varsi t intensitetit t drits dhe
nd!esi t shndosh e amplitud t a !an prg!ithsisht n
ndrueshmrin e numrit lkund!e nEound' %und t imag!inohet se
konfirmimet e lig!it pr varsin e lartsi dhe ng!"ra nd!esi t numrit
lkund!e n anullohet me ndrueshmrin e amplitud t
korresponduesea !an pr t#u g!etur, pr t ciln oferta (onstanz
-re"erschen prp!ek!et garanci'
Bani sht e vshtir pr t vn n pesh kt supozim, sepse forca
vergleichungs&menur me t ciln biem tone duket se nuk kan ndikim t
rndsishm n perceptimin e raportit t sa! lartsi' % shum vre!t!e n
vi!im merren n konsiderat meriton t !et'
Bret' %e ndr"shimin e numrit luhat!e n sht d" g!ra
ndr"sho!n' -asi, kshtu numri i repetitions e vibracioneve n n!
koh t dhn, periudha e shkurtr e lkund!e, e cila +sipas %itrOcksicht
mbi prbr!en e periudhave, varet nga nd!esi e lartsi, t shndosh,
ng!"ra, vetm ann cilsore t ndr"shimeve nd!esi' 0 d"ti, n mn"r
shpe!tsia e ndr"shimeve lviz!e plot g!allri n do moment, pranda!
!eton forcs a Z n Z e vibracioneve, t cilat i b!n ato t varura nga
kushtet m t afrt forc ose aspekt sasior e nd!esi, si dhe n
I
, mbi t
cilat funksiono!n sipas diskutime nn ??' ndoshta !o n forcn e g!all,
si pr t br referenc pr t sasis s nd!esi$ shkurtr, me at funksion
t nj n!rit dshiron t mendo! se k!o, kshtu !o vetm sht nj n,
por edhe t ndiko! n sasin apo fuia totale e nd!esi kan' *!
shndosh sht t prdorin n! term t veant pr zrin m fort, m
shum n! rritet, m shum zhbirues g!ithn! e m shum n rritet, edhe
pse mund t dallohen n asn! mn"r n prag t niseshte vet, e cila pr
shkak t nj dhe at pr shkak t n v!en' Edhe kur ng!"ra sht g!ithashtu
e varur pa dallim t t d" elementeve, me shklimin e t d"' 7he k!o
sht pr t studiuar tani edhe n oft se lig!i 3eberit n lidh!e me at
t nj dhe n n t n!!tn koh t varur, forca e prg!ithshme t nd!esi
vetm n rast t ndr"shimit t njafrsi (ostanca e n, e nd!ekur nga
konfirmimeve t fundit kan t b!n, !o edhe pr rastin se n ndr"shimet
duhet t konsiderohet si themelor sht i vlefshm' (!o sigurisht do t
nuk do t vendoset nga testet -re"erschen, me kusht ato kan t b!n
me dallimet n perceptimin e lartsis, !o forca$ dhe pr n!ohurit e mia
!an n lidh!e me ndon! momentin nuk ka eksperimente vendimtare' *
eksperimentet e msiprme, por pikat e mposhtme do t vi! n mn"r
t padiskutueshme n konsiderat'
.!o sht aspak e vshtir, barazia dhe pabarazia e fui t
prg!ithshme pre! prsht"p!en n tone dhe ng!"rave, n varsi
t nj dhe n n t n!!tn koh pr t vlersuar me saktsi oft se t
d" a si n sht e ndr"shme n mes t komponentve krahasimi$ por
krahasimi nuk sht e pamundur, vetm !o si i sakt pr t n1!err se
nse n sht e n!!t pr t d"' 0ecili sht i n! blu shum t leht kundr
n! t kue shum t errt, ose n! ton godit shum rnd t thell nda!
n! ton lua!tur shum me z t ult t lart, si n kthimin e ksa! situate,
nuk do t !et n d"shim, e bn prdorimin e d" komponentve
prsht"p!e t fort n prg!ithsi$ g!ithashtu ka po 7obro5olsk" n
eksperimentet e msiprme, d" nuanca t ndr"shme t ng!"rs t n!ohur
pr t s!ell n t n!!tn prsht"p!en e shklim, dhe /elmholcit n
eksperimentet +p' M1A,, t ciln ai e solli vzhgimet e mparshme t
7ove dhe -urkin!e n! shpreh!e e sakt +shih Eig' m posht,, nga n!
n!!tn prsht"p!e shklim blu dhe t kue konsiderohet'
Bani a!o sht e sigurt, me tone si ng!"ra, si !u forca e prg!ithshme
t prsht"p!en e nj Z n Z ose pr t mba!tur n varsi Z$ do reduktim
i nj nga rrit!e t n anas!elltas mund t kompensohet n mn"r
trashsia e prg!ithshme t prsht"p!en duhet t mbetet e n!!t, ndrsa
n kt ng!ashmri, prsht"p!a e katran apo ng!"ra e duhur pr t
ndr"shuar nga ose n ndr"shimet' * ann t!etr, duke rua!tur nd!esi e
katran apo Earbentons pr t n!!tn mba!tur n me fui t prg!ithshme
pre! nd!en!a pr ndr"shimin e njndr"shimi' -ra, edhe nuk bie, duke
folur n prg!ithsi, pragun ndr"shim, pra n pikn ku barazia e d"
prsht"p!eve pr nd!esi sht arritur vetm, pr forcn e prg!ithshme t
prsht"p!en e tonet apo ng!"rat me pragun ndr"shim pr katran apo
ng!"ra tone bashku'
1@,


1@,
(shtu, n fillim t 7obro5olsk"schen -rovoni dallimin n
mes t"re ishte n n zhdukur hues t lidhura, pa ndr"shim n
shklimin u shkuar kudo'


7he n oft se n d" ng!"ra ose tone nga demgemGFe ndr"shimin e
sa! a dhe n t g!itha ndr"shim t d" n mes forcn e prg!ithshme t
prsht"p!e e t"re prb!n ose Earbentone i t"re sht vetm th!esht u
zhduk, sht a!o n prg!ithsi +prve rasteve t veanta, vetm n! nga
d" dallimeve vetm n prag, t t!era tashm t !et nn pragun,
prndr"she !u do t pr mos koincidenca e d" prag!eve, vini re n!
ndr"shim edhe n n! ose n! t!etr kuptim' 0e d" ng!"ra ose tone !an
vetm deri n pikn nuk ka dallim n mes t"re sht perceptuar,
kshtu ka prova se ndr"shimi n forcn e prg!ithshme t prsht"p!en
e t"re, matematikisht sa! si funksion a dhe n shprehur n t n!!tn vler,
vlera e pragut, sht vendosur, a!o mund t !et m pak ose m shum t
zbres nn vlern e pragut$ dhe prp!ek!e nga mn"ra e vetm dallimeve
t dukshme, ku diferenca mes d" tone apo ng!"ra duke ndr"shuar e
t"re a ose n trsisht zhduken, ose t n!!tn g! s!ell afr, pr kt ars"e,
mund t sipas mendimit tim mbi zbatueshmrin e lig!it 3eberit mbi
dallimet n mes t trashsis s prg!ithshme t tonet ose ng!"ra nuk i
sigurt t vendos' (!o vre!t!e duket mua v dhmb mbi prp!ek!et
interesante dhe t zg!uar n fui' t cilat prndr"she do t flasin n fushat
e ng!"rs nda! kti! aplikimi' %eg!ithat, pr t ln at deri n g!"kim si
un nda!n kto prp!ek!e nn ?6?' sidomos me'
*ga ana t!etr, pas rrethan zbatueshmrin e lig!it ;eber duket se
kundrshton forcn e prg!ithshm t prsht"p!e n ng!"ra'
-as :" n!ohur deklarata e mparshme e -urkin!e dhe 7ove det"ruar,
eksperimentet m t sakta e /elmholcit +p' M1A f', %e ng!"ra spektrale
duket e kue dhe blu n t g!itha n! pak i th"eshm dhe shum t
th"eshm bo!, di vogla dhe t mdha n , e cila n n! far ndriim t
shfaet po a t ndritshme, !o m shum kshtu nse ndriimi, me an
t ksa! nj , sht reduktuar ose t rritur pr t d" n t n!!tin raport,
por s pari nse prsht"p!a mbizotruese e th"eshm, i d"t, nse ng!"ra
m pak t th"eshm'
16,
*doshta k!o me t vrtet kri!on n! kontradikt kundr
zbatueshmrin e 4ig!it n fui t prg!ithshme pre! prsht"p!en n
ng!"ra$ meg!ithat, e ka analoge ti! nuk respektohet t paktn deri tani
n!ohurit e mia t zrit, dhe me ka shum dallime t t!era t mistershme
mes raportet e prsht"p!et e ng!"rave dhe hi!e mund ndoshta ktu, n!
gn!eshtr t till$ *ga ana t!etr, dshmon faktin se ng!"rat me shklim
t modifikuar t ndr"shuar zrin e t"re dhe t shfaet n mn"r t
bardha, t lehta ata !an +shih Eig' sekt' ?63', se ka marrdhnie
komplekse t ng!"rave, duke br interpretimin e fakteve n t termave
prkatse n t g!itha pasigurt do'
* fund t fundit, sht t prano!n se as ndr"shimet n perceptimin
e katran apo ng!"ra n reagimin e t"re nda! ndr"shimeve t numrit
lkund!e n nd!ekin lig!in ;eber #s, pa k!o duket t !et sht"r pr trazirat
eksperimentale t lig!shmris$ dhe k!o duhet t konsiderohet e d"shimt
edhe ende, nse lig!i rrn!sisht n ato t nj dhe n varur s bashku,
ndr"shimet n forcn e prg!ithshme t prsht"p!en sht i zbatueshm,
pa psuar t n!!tat n! d"shime pr vlefshmrin e ndr"shimeve
t nj afrsi )onstance e nnd!ek'

16,
3ersache e .ubert +p' 1IA, dhe e )hodin +;eb' d' .:/' d' E'
vd 4' f' I0 MI,, pas s cils ng!"rat n!ihen m leht nga
refrangibilit" ult kur afrohet errt se ato t mdha, nuk !an dhn
n kundrshtim me eksperimente /elmholtzs, si ata !an, ato
lidhen me shklimin e n!oh!es me ng!"ra, dhe si ato !o a sa ato
t shklim t barabart&u shfaur e ng!"rave krahasuar
supozuara' .!o mund t n!ihet ekzistencn e n! ng!"r ob!ektive
n n! tok t zez ose nga n! ndr"shim n shklimin e sa!, nse
e ng!"rs asg! nuk sht e dukshme, dhe vet .ubert vre!t!et +p'
1I8, se "pigmente kue !an shfa g!ithmon n ng!"r me m pak
shklimin e backlight , ndrsa errt se pigment blu' "


A3 t "adhsive t shu"ta!
%betet pr t p"eturJ sa !an t ashtu&ua!tur' nd!en!a t g!era n lidh!e
me konceptimin e hapsirs dhe kohs variablave me lig!inL
% par +0eksioni 366 '', (a en i ku!ton dhe sht a priori e art se
nuk mund t postulat n! lig! t ng!ashm e anas!ellta e madhsis s
distancs ose g!atsin e kohs pr kto nd!en!a, si pr nd!en!at intensive
n intensitet aktiviteti psiko&fizik themelor sht' -rkundrazi, k!o
sht nj asg! priori pr t vendosur' .!o kam thn n p!esn e
shtat t g!era t hapsirs&nd!esi mbi retin, sht i prmblodhi siJ 4ig!i
;eber dhe varur logaritmike %aFgesetz mund t ekzisto!n shum mir
lidhur me ndr"shimet e n masn totale t retins, pa at duke u penguar
nga p!es t retins, distanca t n!!ta, sipas n! raport t th!esht deri n
masn totale +numri i areve shisore, vlersim$ vetm se, nuk mund t
b!m eksperimente me ndr"shim t madhsis retins, si ka br t
nat"rs' . ka n .ugenmaFversuchen n!erzve tim dhe' * do rast, t
lig!it ;eber +me n! devi!im m t ult n micrometric -rovoni
3olkmann&s, provuar shum mir n intervale t g!er, por ende
mbetet e d"shimt nse ato !an t lidhura direkt me nd!esi t g!era dhe
!o m tepr n lviz!e apo musku!ve nd!en!' & -r nd!esi t g!era n
lkur ku nd!en!a e musku!ve sht mos prdorin ato, un me siguri nuk
e marrin prove e duhur t lig!it ;eber sesa .ugenmaFversuchen'
* koh kuptimin %ach g!en +n .:/' *r 1, lig!i pas prp!ek!eve me
an t metods s dallimeve vetm t dukshme duke prdorur sens
auditor" pazbatueshme nga ato t marra nga mn"rat e ndr"shme t
kuvendit t eksperimenteve dhe me lnd t ndr"shme t vzhgimit,
rezultatet e t thot, n f' 10 thot, ishin n tr mposhtme, ku t koha
kr"esore n sekonda, vetm e dukshme koha relative diferenca , pas
lig!it t 3eberit pr t g!itha koht kr"esore t duhet t !en m!ete t
barabarta'

t 0016 0110 0MA@ 0@M@ 1,1@M 2@I0 8060
0A@0 Q 0'2C1 00@I 00@2 00
6C
00C@ 0
'
0
C
@
Q

0hifrat e shnuara me Q !an sipas autorit' (onsiderohet si shum e vogl
n krahasim me t!etrin +kufiri m i ult,, nse t ktu nuk sht m i
dukshm n t!etr t , por ishte ende i dukshm'
-ra, n tekstin e but n fakt, numrat trsisht nga krkohet me
lig! 3eberit, barazis, e g!en n t P n! minimum pre! 0'MA@ , pra
diferenca maksimale relative n nd!eshmri n vend'
-or vre!m se periudhat kr"esore brenda t cilit ndr"shim i fort i
mba!tur, 0,016&1,1@M sec' kudo !an vetm t vogla, meg!ithat, m e
madhe pr t d" t, di 2'@I dhe 8'00, pavarsisht devi!imit t t"re t madh
nga do , e vetm nse nuk e m!aft t ng!ashm !apin si P 8'00
shp!egohet pr n! grim shum t vogl nga autori' n t'* kt
marrvesh!e t prafrt midis d" vlerave tani ndoshta do t !et edhe pr
t hedhur ndon! pesh t veant kur ata nuk !an n 3ierordts
eksperimente shum t g!era me metodn e ndrm!etsve Eelller +n s
shkruarJ "*d!en!a e kohs" BObingen 1868', konfirmuar n mas t
mte!shm '
* prg!ithsi, domethn 3ierordt g!etn n vi!imJ .!o festohet n
eksperimentet n!, n raportet e gabimit t para gabimit t dukshm t
vazhdueshme nga ort e vogla t pikut +koha normale, prkthehet n
mungesat m t madhe, periudhat e mdha kr"esore -as mungesave t
vogl, her m t shkurtra t vogla shum t mdha, t mdha do t
vlersohet shum i ult' %e kalimin nga gabimet e paprpunuara t
gabimeve t pastr ndr"shueshme ksa!, eksperimentet mbi
nd!eshmrin diferenciale eliminon komplikuar, rrethan, dhe gabimi i
pastr do t thot !u duhet t mbani n kontrolloni lig!in ton' 0i
shihet pr shkak se n eksperimente ku mungesat ishin t vendosur
men!her pas kohs kr"esor
1A,
kur prozentale, di t llogaritur n lidh!e
me kohn kr"esore, m!etet pastr gabim uhet se sht me t vrtet
n rangun e vogl t me rrit!en e t n zbret n minimum, ashtu si a!o ka
%ach g!etur se, por pasi u pak a shum u ng!it n n! ndrueshmri
shum t prafrt t pr ng!it!e t ndodh$ !u vetm duhet pr t balancuar
luhat!et !o t paprfillshme t rastit i do t thot numrat pr
disa t trhe n! rresht'

1A,
* prg!ithsi shum interesante eksperimente 3ierordts !an
ende shum t ndr"shme, pa udhhe!en time n dhe diskutimin e
t"re mund t shko!n n pr tani, si br m sipr'


%errni tr"ez prov p' M6 *! asistent i dha d" godit!e n intervale t
caktuara$ 3ierordt ata men!her krkoi t prsritur pikrisht n t
n!!tn interval t$ reg!istrimin periudhat ndodhura me an t n!
pa!is!e!e t prshtatshm ndihms n k"mograph' (!o ishte, e t P 0'I02
sek +me' P 16'6, n koh e n ng!it!e, minimale P 8'@ pr t P 1,1IC$ e
nd!ekur m pas P 8'A n t = 1'M6M, dhe n prmirsimet 5eiterm
rezultoi nga t P 1,@&8,860 sec' do t thot pr secilin nga katr
radhazi t vi!im mesatare
t 1'C8 M'0C 2'CC A'M0

1M'@ 12'2 1@'1 1@'1

0hum m t larta me t ishte n eksperimente p' 2C u ng!it, ku u g!et
ob!ekti, tre lviz!e t n!pasn!shme t vogla orn e dors me an t
aparateve ndihmse t k"mograph reg!istruar n mn"r t d" masat
duhet t ken pikrisht t n!!tn g!atsin e kohs$ ata shkuan nga t P
0'I0I kohzg!at!e sek se tha orn e par' P C'2 +n! prind!e nga baret
e par, pr t P C0 sec, minimale &' P 2'@ u g!et n t P 0,88A$ pas ksa!
me prfshir!en e kti! minimumi pr n! mesatare pre! katr
rritse t vi!im vlerave t lidhura
t 1,M26 20C6 11,000 1C,I88 2I,6I0

@'2@ 11'8@ 16,0I 1@'I0 1A'6@

* t d" seri eksperimentesh kshtu n! devi!imit t fort m t ult
nga lig!i me prafrimit t fort, sepse n m t larta koh t pikut t.
B punsuar nga n! t!etr seri e eksperimenteve, t 0tud' /Vring nn
lin! 3ierordts +p'22, ishin, pr godit!e t n!pasn!shme, kshtu t
shtat intervale kohore t barabarta, t treguara nga n! tet metronom, e
cila duhe! t prsritet n! her n k"mograph, dhe karakteristika t
zbuluar ku t , kohzg!at!a e n! intervali mundi n sec do t thot ''
t 018M 0IM2 0'M06 0M6@ 02@2 0600 08MM

M'C 2'@ M'0 I'@ M'1 2'1 @'I

-rsri, n! minimum pre! n t PP 0,M6@, dhe n! ndrueshmri e
prafrt e t P 0'8MM n'
(to eksperimente shum t ng!ashme, por duke prdorur metodn e
t dre!ts dhe t rasteve t gabuara, !an t /Vring n s'
6nauguraldissertation "eksperimente n shoshit!en e kuptimin dg!imore
pr variablave koh", BObingen 1866, para, dhe !an 3ierordt n s'
-rocesverbalet e kuptimin e kohs p' 6I ff riprodhohet dhe diskutuar' por
un dua t br llogarit!et e t"re n mn"ra t ndr"shme, si sht br
nga 3ierordt, dhe pas ksa! t rr!edhin 3ierordt numrat p' AM dhe A@,
kalimi me shifrat e msiprme nuk sht shum e vrtetJ pr t mos
m!aft vendimtare, -r!ashto, meg!ithat, tani pr tani, duke shkuar n
deta!e, sepse un nuk kam br n! llogarit!e t re, dhe vendimi k"
tashm n marrvesh!e substanciale rezultatet eksperimentale e %ach
dhe 3ierordt nga d" metoda shum t ndr"shme sht dhn' .!o do t
n do rast t pranohet se, n oft se shmangiet nga lig!et n kt llo! t
eksperimenteve n fushat e vogla t as 7eklaratn krko!n prafrimin e
fort pr shkak t lart t do t shp!egohet, dhe leht mund t mendohet se
ish sesa t fundit e rrethanave$ t cilat nuk mund t legalizmit pastr
ardhur n drit t varur'

6-%%! Eks*eri"entet De)#oeufs )ehta!
(!o, pas parimit plla! +0eksioni 63 '', mobiluar, procedurat 7elboeufs
ishte +sipas EB' - @0 ff',' 0hum kt'
-r t prodhuar vlera t matura t A, !, " e la tre sektort e n! rrethi t
lmuar t bardh t g!ersis vlersohet kndore rrotullohen kundr n!
back&tok e kadife t zez, dhe t br marrvesh!e t tilla dit apo
iri&drit, e cila e ndriuar sektort e bardh, sfond i zi nuk mund t
takohen, kshtu +sipas mendimit tim, shklimi i t cilit u prfasua
dukshm vetm nga s"t e zez$ g!ithashtu u mba!t nga aparatet e
mureve reflektuar ann e t lehta' 0ektort e rrethit ishin n perimetrin
n! n disa eksperimente, e bardh, e zez t!etr, disk " ' +t 7elboeuf
me A caktuar, montuar n mn"r ata t prfasohen g!at rrotullimit
t prbashkt me to tre, kt disk dhe do bashkng!itur unaza gri, nga t
cilat nga sektorit " me g!ersi maksimale kendore rr!edhur, dmth
zg!uarit, disk " ' fillimisht sht br pr brenda n sektorin A u orig!in
me g!ersi m t vogl kndore, dmth m e errt, shtresa m e
!ashtme' B , (, ' 5idths kndore e A, !, " , e cila mund t
konsiderohet si n! mas krahasuese t t dukurit fizike e unazat n n!
ndriim t vazhdueshme dhe uniforme, n masn e till sht shkaktuar
nga ndriimi !ashtm' -as ksa!, ka pasur n! prp!ek!e n kt rast
dhn dhe ( , kndore g!ersia ' e sektorit m e brendshme
ndritura " ka ndr"shuar derisa ndr"shimi midis " dhe ! n mes
t ! dhe A u shfa t n!!tn g!' 4e t varur nga g!ersia kndore nn
ndikimin e ndriim t !ashtm *driimi na , (, ' m nga n! vler
konstante t vogl c zg!eruar pr t prfasuar pam!en e plot
shen!trin e unazave, far vlera un e shklim brendshme Hi varet
mendo!, meg!ithat 7elboeuf at n et"d n! atashe pak m t ndr"shme
(uptimi +0eksionin 63 '',, kshtu do t duhet t !et, pavarsisht nga
k!o vler, n t n!!tn shfa!e d" dallime, sipas lig!eve Neberschem
, * lidh!e me c , por, pas formulave 7elboeufs indiant et"d si
formul time +66 elemente' f' 1C@,
nga t cilat a!o nd!ek
+1,
+I,
.!o tani ishte hetuar nse prcaktohet nga vlerat eksperimentale
t #pr ndr"shimin e dhe , dmth, n madhsive t ndr"shme
absolute, formula +1,, me an t ksa! kusht pr vlefshmrin e lig!it t
3eberit, m!aft t korrespondo!n n oft se ka pr c n! vler t vogl
sht supozuar t !et i vazhdueshm, dhe n oft se c si llogaritur nga
vlerat e , , ', me an t formuls +I, sht me t vrtet ndr"shimi
i vazhdueshm ato vlera, pra, n shklimin ndr"shme absolute'
0i n! cen t metods 7elboeuf vet prmend +Et' -' 80 A1,, n!
efekt !o&uniforme kontrast nuk u shmang m!aft pre! ti!, nga t cilat disa
anomali e testeve mund t varet nga ars"e!a pse ai kishte testet do t
prsritet, por !o ardhur n !et' .!o sht e rrethuar pikrisht n
eksperimente pr t testuar lig!in ;eber #s +Et' -' @2&66, unaza m e
brendshme gri g!eneruar nga kndi m t g!er sektorit t bardh, n!
p!at t bardh, t lart me " ( t prmendur t cilin t g!ith sektort
!an fikse, meg!ithat, unaza outermost sht n kontrast kundr n!
sfond trsisht t zi' Bestet e veanta pr prcaktimin e c +f' AI 88, ishte
i " ' i zi dhe u ul n kt mn"r t d" " se A n : nga' 7eri tani, n do
rreth n do an ka n! lag!e t ndr"shme t ndritshme, a!o ndan me lig!e
kontrast n d" zonat e shklim t ndr"shme dhe merr n! trsi n
varsi t lag!es n! shklim t modifikuar t
1,
+shih Eig' 0ekti'
?6',' 3n re 7elboeuf, pr unaza m!aft t g!er, p'sh'' :' I&M centimetra,
n! t till varet nga rregullim sht m pak e dukshme, dhe shton +p'
A1,, a!o sht e leht pr t "shmangur kt disavantazh deri n n!
mas", kur * thelb, kundr t cilit kombinim i , , ' prve, si nga
brenda se sa !asht !apin t n!!tin shklim si unaza endrore'

1,
(!o nuk sht e diskutueshme !o vetm t marrin n konsiderat
lag!e t men!hershm pr shkak t efektit t g!at me rreze t
kundrt ktu, dhe pr kt ars"e sht unaza endrore e !o th!esht
nga kontrast me t d" unazat fin!e, por edhe me shumn ose
diferenca e efekteve m t dobta vetvete t kontrast me
disk " dhe t ndikohet nga ars"e, n varsi t disk dhe baz !an
t ng!ashme ose t ndr"shm'

.shtu si paraardhse ;n do t do!a t shto!a se pr parandalimin e
sigurt t n! gabimi t vazhdueshm !o vetm g!ithmon t n!anshme " ,
por po a shpesh si nj do t duhet t publikimit t dre!tprdre!t t
dallimeve " , ! dhe !, A duhet t modifikohet pr s"rin ose t paktn
hetuar nse nuk vare! n! gabim t vazhdueshm t rrugs t n!anshm
t testeve t punsimit'
*drkoh, nga eksperimente pr t testuar lig!in p e ;eber #s' @2 ff',
(u disk " ( ishte e bardh, !o m pak se eksperimentet p' AM dhe 88, ku
a!o ishte e zez, pr t cmund t g!endet vetm shum i vogl, kshtu
ngan!her pothua!se zhduken, vlerat sipas formuls +I, kudo, kshtu
mund t vetm gabim i rendit shum t vogl pr sh"rtimin e lig!it
;eber sipas formuls +1, nga 6rttOmern nga kontrast !o t n!tra!tshme t
!et n! i rritur, dhe mund smallness e c vet konsiderohen t !en t
deklaruar$vetm se sht n! prcaktim i dre!t absolute e c nuk duhet t
presin at'
*ga trsia e, folgends prmblodhi n n! tr"ez t prg!ithshm,
eksperimentet trego!n se n t vrtet formula +1,, duke supozuar n!
vler shum t vogl t vazhdueshme pr c , me dshiruar prafrimin
ester pr variacione t g!er t , #, takuar " do t' 7elboeuf !an
katr tavolina prov +p' @2 60 6I 6@, pr lnd t ndr"shme t vzhgimit
dhe n kushte t ndr"shme t ndriimit' * t g!itha katr !an
vazhdimisht t n!!tat 12 kombinime t ndr"shme t , ( aplikuar, t
cilat t shnuara m posht n tabeln e prg!ithshme t eksperimenteve
!an, dhe n do seri prov sht secili nga kto kombinime, vlera
korresponduese ', prcaktohet me n! mesatare pre! I&@ +n orig!inal
specifikuar, vre!tur vlerat' (to t thot vre!tur ( 7elboeuf tani
krahason pas +1, nga e dhn dhe ( llogaritur ' , vendos!en
e c dikur = 0'@ X, 0'1I X P d"ti, far vlerson kundr aplikuar , (, #,
nga t cilat m t vogl ishte C X barabart me pothua!se t zhduken, as
nuk e kam bindur veten n tre tavolina e para, cmund t b!n
pothua!se zero, pa endr e v!etr e marrvesh!es n mes t vzhgimit
dhe llogarit!en n mn"r t konsiderueshme, n oft se !u ndrsa nuk
ka n do tr"ez e g!"kimit' 1, me P C X, ( P 2A X larg, ku si paso! e
dobt vlera e c relativisht m mbizotrues, t cilat t b!n t
pamundurn por 7elboeuf +pas p' 60, shum i besueshm n t g!itha pr
shp!egoi'
4e!uar prkatsisht nr' 1 kudo n dor dhe a!o g!ithashtu prmirson
gabimin komp!uterike shfaet m posht 7elboeufs, ne marrim pr tre
kushtet c 0'0 shumat e mposhtme t shesheve P 0'@, P 0'1I dhe P midis
llogarit!es dhe vzhgimin
I ,



c P 0'@ c P
0'1I c P 0'00
Babela 6 '' I10,A IM8'1 I@8'1
66' 1IA8,8 1IMM,6 1I12,2
666' 1110,I 1I06,6 1I@8,8

nga i cili i pari e sheh se eksperimentet e Babela 6' +duke pasur paras"sh
shumat m t vogl t shesheve, ishin m t besueshme' m tani, at
shp!egon edhe autorin' +p' @A,, pr shkak se kushtet eksperimentale ishin
m t favorshme, s d"ti, , n Babeln 66', por sigurisht nga shuma e
shesheve provuar t !et m pak i sakt c P 0'0 edhe dhn n!
avantazh' %eg!ithat, a!o sht n rreshtat e t!era 0'@ avantazh m t, dhe
pr kt ars"e mund t vendoset n tabeln e mposhtme totale
7elboeufschen tenton t ars"es'
*, nga autori' 0ipas formuls +1, 3lerat e llogaritura t ' mund t
g!enden n t g!itha tabelat e ti! t rndsishme, n do tr"ez t
prsritura, gabime fatur, me t ciln, marrvesh!a n mes t llogarit!es
dhe vzhgimit vetm fiton' 0i mund ta g!e! m!ete t d" koh g!urmimin,
!an n vi!im, e llogaritur gabimisht duke 7elboeuf pr t zvendsuar
numrat duke prfshir n vi!im t vendosur t dre!tJ
n ko)onn
*r c B C!:<
fa)se I2I,I 1I8,A I0I 11A,8 1@I,@ 1A8,I
C8,1 1I0,0@
siD duhet I2M'M 1I8'8 1C2'6c 118,0 1@I,6
C@,I 1I0,8 1A@,C


n ko)onn *r c B
C!?
ga#uar C2'2 11C'@
sakt C@'1 1I0'M


>!ithashtu p domosdoshmri' 8M dhe 82 pr 0,@M !an 0'MM'
Babela e mposhtme e prg!ithshme tani !an n I dhe M kolonel t
iden&tabels s dhn n t katr rreshtat e 12 kombinime t , ' t
listuara n (ol katrt i cili, nn supozimin e c P 0'@ t kt"re
kombinimeve nga +l, e llogaritur (, n )olumnen t!etr mn"r vre!tur
t !et n krahasim ndrm!etsit '. msiprme vre!tur gabime t
kontabilitetit !an t korrig!ohen pas, dhe n asn!' @ 0eksioni 6 +sipas
0henime, m posht, IMM'A n vend t I2A, 8 si vre!tur ' t vendosur'
mesin e tabels s prg!ithshme t nd!ekin deta!et e sub!ekteve
vzhguese dhe ndriimin e aparatit, e cila u zhvillua n eksperimentet e
tabelave individuale'

I,
* Bab' 6' n g!"in e nr' @ n vend t #P I2A,8 cila +sipas p'
@C, sht ndoshta vlera m e besueshme IMM'A miratuar'


3zhgimi i tabels sub!ektit 6 '' *ga autori me A sht e caktuar, t
ndodh edhe n eksperimentet e mvonshme n prcaktimin e c disa her
nn kt emr prsri'


Ta#e)a *rg$ithsi!
*r dhn
llogaritur
me c P 0'@
vre!tur '

Babela
6
Babela
66
Babela
666
Babela
63a
Babela
63:
Babela
63)
1 C 2A IMA,0 IMA,6 IMC,A I2M,@ II6,@ I10,A IMM'A
I 1M IA @@'@ @2'2 @M'A @@'M @A 60'M @0
M 1M M6 C8'M C8'8 CA'M C2'8 11M'@ 10I'M 111'A
2 1M 21 1IA'0 1IC'I 1MM'M 1IM'@ 1MI 1MM'M 1I1'M
@ 1M @6 IM6 IMM'A IM8 I2@,2 II2'@ II0,A IM1,M
6 I1 60 16C,A 16M,2 182,A 1@A 162,@ 1AC 1@@'M
A I1 62 1CM,0 I00 I0A'M 1A@,A 1A6'@ 1CI,A 18M'A
8 II M6 @8'A 8A'6 61'M @6'8 @C 60'A 6M'A
C II @1 11A'2 11C'8 116'M 10A'2 10A'@ 1I1 1I@'A
10 II @8 1@1'6 1@I'I 1@C 1MC'I 12@'@ 16M'M 16@,M
11 II 66 1C6'0 1C2'8 1A2 18I'I 168'@ I10,M 1CC'A
1I 2M 62 C@'1 CA'2 CI'A C2 C6 10M C@'M
1M 2M AI 1I0'M 1M0'0 1IA'M 11C'8 1I6'@ 118 116'A
12 2M 8A 1A@,@ 1A6'8 18C,A 168,8 181 1AC'A 188,M

Bab' 6' *! zon!ush 8j, 9ielli gri +!our >ris,, ', do t thot nga @
8:0'
Babela 66 '' *! grua e v!etr, piktor, ielli gri, ', do t thot nga @ 8:0'
Bab' 666' >rua e re A, iri, i rrethuar nga n! reflektor br nga letr t
bardh, n rreth I@ Hentim' 4argsia nga aparatit'
Bab' 63a' 7" vzhgues, mbrm!e, iri, ndoshta si n 666 ''
b' Bre vzhgues n gri +>ris, iell'
c' Bre vzhgues n iell t ndritshme'
Tdo vzhgues sht dhn n Babeln 63 ! th!esht n! vlerat e
vzhgimit pr ' t listuara n tabeln e msiprme, por merren si
mesatare e d" ose tre deta!e'


Du mund t shihni marrvesh!en midis vzhgimit dhe t llogarit!es, e
cila flet pr arm&shumicn e lig!it t 3eberit, veanrisht n Bab' 6',
prp!ek!et e t cilit !an br n rrethanat m t favorshme, vetm g!etur
habitshme' Babelat e t!era trego!n ndon!her t konsiderueshme, por
nuk ka mn"r t veant n vi!im, sht nat"ra e randomness
mbshtets, s shpe!ti devi!imet n 1 shpe!ti & do t diskutohen nga
autori n p!esn e ''
-ra knashme, kshtu duke e goditur tani duke vn s bashku
disponimin e eksperimenteve t mparshme n lidh!e me vlefshmrin e
lig!it ;eber duket, sht ktu pr t respektuar prcaktimin e vlers s
vogl t c duhet theksuar se ata n veten e t"re dhe me t punsuar
posarisht pr kt destinacion t prpien p' AM dhe p' 88 pa!tohen
vetm deri tani, sa kan t g!itha kto prp!ek!e pr t g!etur n! shum e
vogl, por pr rrethana vlera shum t ndr"shueshme pr to$ e cila nuk e
ndalon 0E, creferohen me shklimin e s"ve t zeza si kto shklim
sipas vre!t!eve t mhershme t bra vet nuk e ka konsideruar si
variabl i rndsishm, por edhe p!esrisht pr shkak t, n ndrh"r!en
+as, vrehen varur pasigurin e metods mund t ' Bani, n oft se n
llogarit!en e mparshme tavolina prp!ek!e c P sht caktuar 0'@ kudo,
si sht br nga autori' veten pas n! nga metodat e ti! t llogarit!es,
por nuk mund t merret me mend se c kishte konstante g!at g!ith ksa!
vlere, por i afrt me g!ith prputhshmrin e vazhdueshme e faturs me
vzhgimin vetm n se n! kur llogaritet vlera m!aft t paprfillshme
d"fishuar, trefishuar, mund t shko!n nga pozitive n negative, pa
rezultat deklarat n mn"r t konsiderueshme ndr"shon shp!egoi'
Bhelb !ep do numr prove n secilin pre! tabelave, t cilat !an t
bashkuar n tabeln e mparshme prg!ithshm, mundsi, vlera c pas
fakti dhn vlerat , ( dhe vzhguar ' me an t formuls +I, pr t
llogaritur, pervec asa! e cdo prcaktimin individual t n! n! vler e
till e vogl sht shum e pasigurt' tani kam marr nga Babela 6' shtat
numrat e par s bashku, kundr vlera e c nuk zhduken n t n!!tn
shkall, si n vi!im kundr shtat, dhe do t prcakto! c men!her nga
>!e! c P 0'28, i cili pa!tohet mrekullueshm me supozohet pr 0'@
llogarit!en' -or tabelat e t!era mund t g!enden pr vlera t t!era$ dhe si
kurr nga kto eksperimente c nuk mund t g!eni saktsisht 7elboeuf p
ka' AM prp!ek!e m shum, nn zbatimin e vazhdueshm t P 1M
X, ( P 21 X, nga vzhguesit A mund t b!, dhe a!o prdoret pes nivele
t ndr"shme t ndriimit n t ciln secili pre! I2 +edhe n1isin n
vetvete, prp!ek!et !an br g!"sma si at t n! t mdha, t t!era si a!o
e n! shum t vogl "shkuar mbi t dre!tn ishte i te!dukshm', t
lightings ishin dhe dha mposhtme mesatar ' dhe pasta! c '
1, n mbrm!e, iri, i rrethuar nga n! i zi
>!"sma&cilindr, n I@ Hentim' 4argsia nga makin #P 1IA'8$ c P
0,MMM'
I, 0hum t re +trds sombre&, %ars&iell
-asdite 2&@ )lock ' P 1II'M$ c P 1'A1'
M, >re" +>ris, ielli e t n!!tit mua!
me M or "P 1I6'M$ c P 0,68I'
2, ielli e plot t ndritshme, dielli ndrion n
shklimi i plot, n dhom ' & P 1IC'2$ c P 0'00'
@, -asta! +n kt dit t ndritshme, t g!ith
a!rit t lir, por pa t dre!tprdre!t t ndriimit t diellit '= 1MA$ c P
&@,812'
-rve nga eksperimentet m posht 1, nga me kusht se prp!ek!et nga
irin! duket e ng!ashme sa t t!era, kshtu ka c me intensitetin e
ndriim nga, dhe sht n @,, edhe negative' -as nga ul!a e faturs
s c me rrit!e ndriim tani nuk do t thot n! humb!e absolute, por duhet
t pritet m tepr n ndrueshmrin e vrtet e n!!t +dmth vlers
duke caktuar psikofizik, si n! konstante c nat"risht formon n! p!es ka
t vogl t ndriimit madhe sht$ n destinacion t zg!edhur ktu
mn"r, por ndodh n! sektor pre! 1 X shumzuar me intensitetin e drits
s ti! z si n!si e shklim' 3etm prania e vlerave negative t ec n
drit t fort pre! ti! nuk sht shp!eguar$ dhe nat"risht voto!n vlerat
negative t c nuk t marrin n konsiderat se c nnkupton n! shklim
pozitiv t s"ve t zin!' -or eksperimentet me shklim m t madh nuk
!an th!esht pr kt ars"e t paprshtatshme pr llogarit!en e c ,
sepse c shum zhduket kundr vlers t dukshme t lehta, por sepse
ars"et devi!imi siprme nga lig!i fillimi sipas 3eberit t !et e dukshme,
si n! ng!itet madhesive te larta' 7he se k" fakt me t vrtet v!en n lo!
ktu, ilustruar n vi!im, nga autori' p' AI vre!t!e prgatitetJ "*e kemi
krkuar <me = 1M X, # B punso! 21 XR Eksperimentet nn ndriim t
aparatit me rrezet e diellit t plot, kto prp!ek!e nuk arri!n, sepse
sub!ekt vzhgues u verbuar, dhe t miratuar t g!itha vlerat e (, n oft
se ata te!kaluar 100 X ose 10@ X, ose shkoi nn 1@0 X' "0igurisht, n!
shetsim t till e kishte br tashm shrill" n mes t dits'
9 madhesive e dritat e ndr"shme nuk !an n krahasim me
eksperimentet e mparshme me n!ri&t!etrin, dhe g!ithashtu 7elboeuf
+pas p' 82,, metoda e mparshme nuk sht e sakt t m!aftueshme pr
prcaktimin e n! vlere t till t vogl kur c sht mba!tur, ai ende ka
katr rreshtave e eksperimente, secili me @8&82 vzhgime pas m!aft
metode Obereinstimmendem vetvete, p!esrisht nga
vzhguesi A punsuar, ku , #, "!an dhn konstante P 1M X, 210, 100
X +n n! pre! rreshtave tepr 10I X, , kshtu nuk ' vetm t krkuar,
por ndriimi sht ndr"shuar duke ndr"shuar distanc pre! n! iri deri
n g!end!en e n!!t dallimin te!dukshm mes , ( dhe (, ", u
prmbush' iri ishte nga n! cilindr n1ir brenda vendit gati i rrethuar,
dhe g!"sma e g!"kimeve ishte punsuar n mn"r, duke heur iri,
t!etri n mn"r kishte prparuar prmes prafrimit t iri n pikat e
duhura, +kur u arrit k!o pik,, distancat e para n g!etur n prg!ithsi m
e vogl se e d"ta$ pre! ti! sht marr ila, dhe k!o sht llogarit!a e
shklim +sipas sheshin inversi i distancs, si n! baz'
*ga punsuar vzhgimet e ti!, ai g!eti @8 m!ete t tilla t formimit t
n! t prshtatshme duke ulur vlern e c sht e barabart me shklim, e
cila sht prodhuar nga rrotullimi i n! sektori t bardh pre! vetm 0'02'
X P n t g!itha ars"e lichtentblVFtem, kur sektori nga n! pr t I@
centimetra larg, iri +nat"ra e t cilave nuk sht e specifikuar n
eksperimente, lit sht' * vend t 0'02 X ndodhur pas t g!itha testeve
prkatse e vzhguesit . +secila me 82 vzhgimet n do rresht, n tri
radh vlerat 0'0@, 0,1MAI, 0,1@8A' *ga kto, ditt e para u g!et m hert
se d" t fundit, i cili prbhet nga d", t punsuar n ditt e n!!ta t
eksperimentit, e nd!ekur nga rreshtat, nga e cila 7elboeuf +p' 82,,
rezultati trhe,
1, "se c ndr"shon nga n! individ tek t!etri,
I, " nuk ndr"shm edhe tek individi n!!t n koh t ndr"shme,
M, se c <n t n!!tat rrethana t mba!tur ngaR g!at n! intervali kohor
m!aft t konsiderueshme, e cila mund t zg!as pr disa or <dmth g!at
periudhs s @8 ose 82 g!"e n!ri rreshtR, mbetet mrekullueshm
konstante kur k" interval zg!edhur n mn"r t prshtatshme, do' "
* veanti, pik k!o e fundit mban, ai krkoi t sigurt, por +sipas p' C0,
pr nn 1, dhe I, vn re dallime mund t !et n! ndr"shim n
shklimin e prdorur n eksperimente irin! nuk mund t ket pasur n!
p!es'
* do rast, parndsi i mbetet c , e cila rezulton nga t g!itha kto
eksperimente, bie shum n s", dhe a mir dakord prp!ek!et t lig!it
;eber, ka pak pr rolin e ka t zg!idhur pas prvo!s t!etr g!er
shklimin e s"ve t zeza$ vetm se ata nuk paraiten pr ofrimin e
specifikuar n thelb t n!!tn g! m!aft t besueshme'





?3666' Beste pesh hareng'
/erring bn kundr lig!it ;eber d" llo!e %undohuni pesh pretendon
se ai pritet t punsuar pre! ti! me dallime pesh m t madhe n n!
mn"r t veant +p' 12ff'e, B t!ert +f' MM ff',, Eolgends me si
/E=6*>, n n1it!en e ti! dhe t padiskutueshme kr"er nn mbik"r!en
e sa! t 0tud' med' :6E7E=%.** dhe 4V5it pr n! metod pr t
heur, un beso! se nga korrespondenca me hareng, t konsiderohet
si n! modifikim i metods s dallimeve vetm perceptueshme, por
vetm at m %esazhet !an t pritet pre! ti!'
Eksperimentet e llo!it t par !an d" mund t vihet shkurtimisht
sipas skems n vi!im'
1, *se un he n! pesh pre! M f', 7he presin peshn e
mitgehobenen krah g!ithashtu gati n M f', % duket fitimi i M f'
.rmge5ichte n M f' % pak se nse 6 M f' -esh krahu me n! t!etr f 2'
t"re, kshtu n A f' andre A f shtuar' trash!e, pa marr paras"sh se
sipas lig!it duhet vetm t duket e n!!t'
I, 7ora vendosur n n! bllok pr p!esmarr!e$ pr!ashtuar peshn
krah' =rit!a n oft se un ende t shtoni n! disk n n! p!at i
panat"rshm, e cila sht e art, kshtu mua m duket m pak se n
oft se un t shtoni @&@ pllaka mbi t targave' .shtu si lig!et
kontradiktore'
-rp!ek!a e par mund t sipas mendimit tim, pas interpretim' *se do
t ndr"she t marr n! pesh n dor dhe t pesho!n at t mos ndodh
pr ne t n!!tn g! t merret n n! rrit!e n krahun pesh, dhe zbres
peshn fundit, si t thuash, pr t marr n!oftimin e ish pr veten e t"re,
por ne g!"ko!m prsht"p!en se pesha totale nga krahu dhe pesha e bn,
oft e dre!t ose t gabuar, dhe a!o g!ithashtu do t b! kt n
eksperimentet e msiprme' -ra, ne kemi n! an nuk sht n! norm
rrit!e!e pre! M f' * M f', 9 ne e vlerso!m, por n! pesh absolute e 6
f' *!ra an, i krahaso!m me 12 f', *ga ana t!etr, pas fituar pesh n
t!etrin Ea!a sht br' 7he kshtu ne me siguri do t nd!ehen se f
12' =nda se 6 f', Dan por m te! se kt vet&evidente, asg! nuk do t
!et i ngusht'
-rekur eksperiment t d"t, n t cilin n! konsiderat e peshs s
krahut sht heur, kshtu n vi!im duhet t do!a s pari t theksohet,
meg!ithat' (ur dora sht pushimi n tr"ez dhe n! disk sht
vendosur, a!o i !ep nd!esi presion, t cilat shisat dorn, !o vetm nga
presioni i diskut, por edhe kundr&presion, i cili pson dor compressive
nga a!o e tabels, dhe se duhet, ashtu si m par +pesha krahu t hiet
pesha, presioni i disk shprndahen' (!o prsri presion, por t paktn
presionin e n! disk, por do t !et vendosur barabart' n kt mn"r,
se ai sht i ln pas dore, i tr eksperimenti humbet vrtetsin e sa!'
0 bashku, por mua m duket kundrshtim pr d" eksperimentet e
mparshme se kurr nuk mund t krahasohen dallimet mba! pavarsisht
nga krahasimi i peshave absolute' -r t pr!ashtuar shrbimin, e br
pr pesh t ult t kundrshtimit p!at vet, un isha n! person i cili e
dinte llimin e prp!ek!eve t asg!, t vn t d" duart n shpin t ti!
n tr"ez, t vn n n! an n!rn, manual pr mbulon g!"smn , p!at
t o! e @00 gram, nga ana t!etr e till e 1000 gram, personi kishte pr
t mb"llur s"t e ti!, shtuar n p!at e par, n! p!at e d"t e @00 gram, t
d"t pre! 1000 gram, dhe u krkoi at"re t cilat rrisin hekurudhor t sa!
m t madh, pas s cils un u tha se pesha n ann e d"t do t kishte
en shum m e vshtir se e para, pasi a!o ishte tashm e rnd' (ur
un u shpreh, "por un nuk dua t di se n ciln an pesha u b m e
rnd, por n ciln an t rrit!es, prvo!a e peshs para&ekzistuese, m i
madh ishte," kam marr prg!ig!enJ "-o ata +personi, e dinte vetm
g!ithmon krahasoni n! pesh t rnd sht br me t!etrin ", dhe un
nuk ishte n g!end!e t s!ell kuptim t prano! se Hu5Ochse mund t
krahasohen n mn"r t pavarur' Edhe veten time, a!o duke! si un e
bri t b! krahasimin n veten time, ose duket se, n varsi t dre!timit
t ides sa m shpe!t sa m shpe!t, pa po !ap n! mendim, si mund t
!et i n!anshm, si edhe m shum$ vetm ;n duhet t prgzo!
ku!desin pas dshtimet e prp!ek!eve t mparshme, n oft se !u mund
t prsris prp!ek!e nga t t!ert pr t br t vrtet i sigurt se ata nuk
!an nd!esi e n! pesh t madhe me nd!esi t n! rrit!e m t madhe
hutuar n deklaratn e sa!$ n! mn"r ngrir!es sigurisht duket shum e
vshtir pr mua'
*se ata t ken sukses ende, kshtu un me dshir t prano! se
pre! ti! n! kundrshtim thelbsor pr zbatueshmrin e 4ig!it do t lindin
n nd!en!at pesh' * do rast, k!o mn"r e eksperimentit, vua!n
nga n! komplikacion t vshtir pr t eliminuar, n t ciln t t!ert nuk
vua!n g!"kimet hareng me vetm dallime t dukshme t !et a!o'
-ara se un por n eksperimentet kt /E=6*> t!etr eingehe m afr,
un duhet pra paraburgimit pr krahasim me peshn e g!"kimeve
metodn e rasteve t dre!t dhe t gabuar, un vet n E4E%' 6' f' (an
br 186 ff' *!ohur'
1,
=ezultati m i rndsishm i kt"re
eksperimenteve sht se numrat prmbledhura +ku r numrin e rasteve
t sakta, n numrin e prg!ithshm t rasteve,, si rr!edhin nga
prmblodhi h 4, e cila sipas Neber&s 4ig!et pr ndr"shme, ndr"shonte
M00&M000 gram, )% duhet t !et e n!!t, nuk !an me t vrtet, por
barazia afrohemi m shum kshtu rrit!en m t lart n peshat' E n!!ta
rrit!e n theks m t larta, si ndodhi, ishte p!esrisht pr prp!ek!e t
madhe do t rritet me prp!ek!et e vazhdueshme, por sidomos fakti se
aparati do t kishte vua!tur nga !o, por un nga eksperimente t veanta
+Elem ' 4- M0@ ff', kan treguar se lodh!a e krahut vet sht niveli nga
pesha e corroborabilit" lig!it a pak n rrugn, si lodh!e t s"rit nga
stimu! t lehta nga ana e suksesit t vetm sht i n!!t si n oft se t
d" t peshave krahasuese ndr"shuar n t n!!tin raport do t rezulto!'
(!o sht n! baz t prbashkt tani, suksesi i kt"re prp!ek!eve t
mia ashtu si edhe kundr as lig!it ;eber mund t pohohet' *
kundrshtim me lig!in, n oft se ata kshtu e m posht shfain
devi!imin m t mrekullueshm nga lig!i, pr lig!in, n oft se ata t
shfaen m t lart n! prafrim po a t habitshme me t' *at"risht,
kundrshtart interpreto!n ato n kuptimin ersterm, un, duke br
paraet vre!t!et e mposhtme n kuptimin e d"t'

1,
-rve kt"re g!"kimeve, t cilat !an pr llim t
dre!tprdre!t n sh"rtimin e lig!it t 3eberit n rrethana t
ndr"shme dhe pr t suplementare n ndikimin e lodh!es +Elem' l'
M0@, 6 !an ende t pabotuara, sprovat e mdha prpara n lidh!e
me ndikimin e kohzg!at!es s lartsi t ndr"shme dhe intervali
midis d" prkasin s bashku me n! lartsi t krahasueshme, ashtu
si n lidh!e me ngre pa 4. *doshta, un do t edhe n! her pr ta
br at t n!ohur' -r llimet aktuale, meg!ithat, ata !an pa
shetsim t konsiderueshme'
0e eksperimentet me pesha t vogla kshtu nuk pa!tohen me lig!in,
vetm tregon se lig!i i everisur a mir n fushat e peshs teston n!
devi!im t rndsishm untern, si n fusha t t!era, por nuk provon ktu,
m shum se n zonat e t!era kundr pastr lig!i, si i till do t poho!n
pa .rs"et e1perimentaler devi!imet, kusht mund t !epet n! ars"e
shum t veant pr devi!imin e ult eksperimentale, humbet m shum
n ndikimin relativ, m e lart peshat rritet, edhe rrethanat e t!era t rastit
mund t m!aft shetsuese mund t !et pr eksperimente me e vogl se
sa pesha t mdha' .rs"e!a vendosur t!etrsohet sht se pesha kr"esore
si dhe krahasimi peshe ( 0hkakton solli paras"sh pesha t !ashtm
apo n! moment pesh t krahut mitgehobenen pr t g!etur faturn n t
katr kmbt$ sht vetm p!esrisht e diskutueshme, sa i dhn n kt
dre!tim, p!esrisht si atribuohet n oft se, pasi sht mendimi i Neber&
s, kto teste !an t vlefshme vetm pr n! nd!esi t prbr t presionit
dhe shurdhim, por mund t rritet vetm me peshn e peshs krah' .
mund t ln pas dore do norm, pesha krahu !o sepse a!o i takon trupit
ton vet, sepse t g!ith e nd!en, por ashprsia e trupit t vet nse ai
sht t ng!iten n! mal ose n! shkall, dhe mund t rri n! krah t
lodhur, sepse ai e nd!en peshn e sa!' %e kusht k!o sht fare e
mundshme nervat tona shisore me t n!!tin aktivitet psiko&fizik, t
cilat mund t ngrihen ose t zg!eruara nga stimu! t !ashtm n to,
tashm nat"risht !an +zakonisht vetm nn pragun, t ngarkuar n n!
mas t caktuar, kshtu J -or n prg!ithsi, mund t thuhet nervore me
an t t cilat ne nd!ehen presion dhe gravitetit, nuk b!n pr!ashtim,
kshtu t flasin pesha, n! rrit!e nga k!o pikpam!e t vn n, t cilat
mund t !en t ndr"shme n rrethana t ndr"shme dhe me n!erz t
ndr"shm' >!ithashtu, momenti pesha he!en vet krahut t vi!
nat"rshm n mn"ra t ndr"shme n llogari sht marr ndon!her pas
ngrit!en e peshs s !ashtme t g!ith krah, parakrah, ose th!esht, apo
edhe vetm dorn pr t prfunduar'
-or a!o mund t !et se atribuimi i peshs krah nuk sht e
m!aftueshme apo !o kudo pr t mbuluar devi!imin m t vogl, kshtu
po rrethanat hareng ka n! seri e tr vet pohoi +3' sektit',$ trazirat
shkakto!n n eksperimente mund t !et n bor1h, dhe n oft se
un nuk e g!ithashtu duhet t prano!m se disa nga kto rrethana t
aplikuar n eksperimentet e mia, kshtu un nuk mund t them t
t!ert nuk mund t vrtet t vi! n konsiderat, por$ vetm un
g!ithmon duhet t kthehen pr t cilat sipas mendimit tim n kt
mn"r dhe !o vetm shetsuar lig!in dhe t s!ell n n! prafrim, si k"
prafrim, si a!o sht pr t madhe mund t tregohet n prp!ek!et e
mia t prodhuara' /erring merr n! pikpam!e t ndr"shme, dhe k!o
kontradikt do t mbetet n mes nesh, ndrsa folgends e ti! duhet t
konsiderohet eksperimente, edhe pse t punsuar nga n! metod
kre!tsisht t ndr"shme, me eksperimentet e mi n prg!ithsi u zhvilluar
dakord a mir, si un g!ithmon mund t dshironi, shprehin vetm
shtesn pr pesha, kshtu ata !an t sakta sipas mendimit tim, ende,
mund t g!eni n mn"r t konsiderueshme m e madhe se a!o do t
g!endet pas llogarit!en e duhur t miniers m posht'
/areng veten thot +p M@, 0a pr eksperimentet e ti! me peshat I@0&
M000 gram, ata ishin "prg!ithsisht n marrvesh!e t mir me rezultatet
e eksperimenteve EE)/*E=&s me metodn e t dre!ts dhe t rasteve
t gabuara, !an devi!imet nga lig!i 3eberit ktu dhe at!e' m!aft analoge
me "at ata !an n fakt'
Eksperimentet i /E=6*> me t vogl 10&@00 gram e duhura, por
un nuk e kam t punsuar & im!a nuk shkon nn P M00 >=%' posht &
pr shkak se 6 g!"et me shum t vogl vn re pr shkak t ndikimit
relativisht t madh t rrethanave shetsuese dhe n mn"r t veant
pr n! nga mua n fushn e peshave t vogla anomali +Elem 6' 1CA, n
lidh!e me sht!en e lig!it nuk duket belang pasur' %eg!ithat, kur
hareng +' - MM, thotJ "se eksperimentet EE)/*E=&s t siguro! asn!
pas"r t m!aftueshme pr faktet thelbsore, sepse !u t vazhdo! t ket
teste n metodn e ti! ndr"sho!n m!aft, n oft se !u nuk doni t
prdorni kt vit", kshtu un nuk mund t kt thnie >!e!
!ustifikuar' ;n me t vrtet vite t puns s prditshme t prdorur
+Elem 6' CM,, dhe nuk e di se far materiali fakte hareng kanae time, e
cila nuk sht n varsi t variacioneve t bra nga mua 3ersache$ n do
rast t largohet nga komunikimet e mparshme paraprake mbi
eksperimentet e /E=6*>&s, mbetet p"et!a nse t n!!tn g! ishin n
lidh!e me pikat thelbsore t merren paras"sh, ku un pres t
eliminohen gabimet e vazhdueshme mbi t g!itha, n mn"r t barabart
t ndr"shme'
*se e marrim tani eksperimentet e /E=6*> s vet n konsiderat t
cilat hareng !an n!oftimi paraprak, kshtu ata ofro!n g!!a kr"esore
sht vetm n! krkes e re nga vre!t!et e bra n lidh!e me prp!ek!et e
mia n t fundit$ por disa pika ktu !an diskutuar n veanti'
(a pasur tri seri e eksperimenteve, vetm prmendet shkurtimisht nga
n! nga t cilat, meg!ithat, hareng +p' M6, se ndrsa peshat n ma! e
gishtit duhur mbshtetur g!ithmon e n!!t, meg!ithat minimal, duke
arritur ra posht, dhe se t t!era sa m pak t d" me 4ig!et ;eber&s kan
votuar$ pa h"r n pr tani n!oftuar pr rezultatet n shifra'
* n! seri eksperimentesh, "n! peshir sht marr n t d" ska!et e
palosur, ndrsa n lak formuar kshtu n! fortifikuar n tre litart varur
p!at druri e cila transportonte peshat' -eshir, litart dhe pllaka bashku
peshonte I@0 gram'" -as rezultateve' (!o nnkupton p pesha kr"esore n
gram, 4 sht m i vogl, me sigurin me shtim nd!eshme peshe n!ohur
pesh shtes n gram$ t vetm t dukshm diferencs relative
pesh nga vro!timeve, ( n!!ta nga un prdorur formuln
n t ciln IIAM gram peshe krahun me far t!etr pr t
mitbestimmend pesha sht m!et i atribuohen'
I,
/E=6*> thekson, pa
marr paras"sh pr n! t t !et br shtes, vlefshmria e 4ig!it
3eberit, rastsi e prafrt e vlerave t pr t ndr"shme , e cila tani
sigurisht sug!eron munges t plot 6 vlerat e ", e cila sht provuar
shkl"eshme' *umrat n eksperimentet nr' M, nr' C dhe nr' 11 !an
bracketed sepse vzhgimi i lidhur 7 t kthehet men!her, pasi vinte,
sepse nuk ka' M nuk mund n mn"r leg!itime me nr' I dhe nr' Do C me
nr' t barabart 10 4 , ose pr shkak rast !an t ndr"shme, nuk ka 11'
por papritmas bie nga 4 = II deri 4 = I8

I,
3lera e IIAM sht e llogaritur nga vet eksperimente duke 6
prmbledhin pr!ashtimin e tre gabimeve t m t vzhgimeve t
tet mbetur, katr t par dhe t d"t katr vzhgimet e pr t
marr d" ekuacione nga t cilat ne t g!eni vlern m lart' * t
vrtet, le t ; pr t vler i atribuohen, c , pr t vendosur n!
konstante pasta! sipas krkess sime pr eksperimente /E=6*>&
s , pra 4 P "p 1 "< pr do rast, dhe 4 P c 1
=c; bashku merren pr summatorisch katr raste' -r d" ekuacione
t tilla, por mund t !et c dhe ; llogaritur'


* kto numra prov kshtu ka konsistenc me vlerat e t!era
sht ( t krkess, por pa marr paras"sh ata edhe nuk dallo!n shum
nga t t!ert' 0e n! numr g!ithn! e m eksperimentale me t
ndr"shme por t barabart 4 shpenzimeve pr vzhgimin varet nga
fakti se pas themelimit t testeve n t g!itha vetm me Nerthen e 4, e
cila u ndr"shonte nga korniza e tr, t avancuara'

4
1, 1I
I@0
1
a
I1


1
a
I1'0
I, 1M
@00
1
a
M8


1
a
I1'M
M, A@0
+1M,
1
a
@8

+
1
a
IM'M
,
2,
1000 1@
1
a
6
A

1
a
I1'8
@, 1I@0
16
1
a
A8

1
a
II, 0
6, 1@00
1A
1
a
88

1
a
II'I
A, 1A@0
1C
1
a
CI

1
a
I1'I
8, I000
I0
1
a
100

1
a
I1'2
C, II@0
+II,
1
a
10I

+
1
a
I0'6
,
10, I@00
II
1
a
112

1

a
I1'A
11, M000
+I8,
1
a
C8

+
1
a
18'8
,
%arrvesh!a ngusht i vlerave t ( n mn"r t !ashtzakonshme pr
t diverg!ent sht m e habitshme si ata ku progresi vzhgimi 7 ishte
vetm korniza e tr, pr t mos u priten nga fillimi, dhe duhet t !et, n
konsiderat t ti! e nevo!shme dalin gabim eksperimentale n t g!itha
vetm t shp!egohet se g!enerali i ardhshm me ; pr t caktuar, vlera
shtes konstante IIAM n sht g!en a t mdha n kto eksperimente,
se pothua!se t m t lart t aplikuar t m!aftueshme se
ndrueshmria e llogaritur ( duhet t vi! pr t pa!isur' -or !o vetm
mund ndrueshmria e prafrt e ( nuk varet vetm pre! t"re, por
sht edhe n fund pas llogarit!en pasuese t pr analizat e mia kt
ndrueshmria e prafrt me shum vlera m t ulta t ; do t g!eni'
>!ithsesi, ne do t n baz t shkalls s prputh!es, t cilat treguar
ktu si at!e, dnimi nuk mund t mb"llur mir se pas d" kushte n t cilat
bazohet llogarit!a e t"re, !an n t dre!t, n oft se i till vetm me
saktsin e t"re koincidon %arrvesh!a mund t shp!egohetJ 1, se lig!i
;eber sht themelore, I, pesha , por pr shkak t ti! !asht shkakton
t cilat bashk&prcaktuar efektin e ti!, duke i shtuar n! t
vazhdueshme ; duhet t korrig!ohet n mn"r t g!eni vre!t!et n
lig!et provokimin, pa marr paras"sh se far k!o ; varet nse !u vetm
ndon!her duhet t prano! se vre!tur 4 !o n prmasat e 4 varet vetm,
bashk&prcaktimin e shkaeve, por sht ende n p!esn e errt'
/E=6*> vet ka bemerktermaFen alarmuar pr shkaet t cilat mund
t vepro!n mitbestimmend, ka vet +p' M@, sht pranuar n prg!ithsi
se nga n!, n lidh!e me peshn krah pr informatik 0htes
M,
do
kr"esor pesh "seri prov n prputh!e m!aft t mir me krkesn
pesha kr"esore dhe pesh shtes do t ken t n!!tin raport, prkatsisht
me lig!et e Neberi vi!n ", prve se ai tregon asn! llogarit!e dhe pr
kt ars"e !ustifikimin pr n! shprndar!e t peshs krah fillimisht pasta!
prcakton$ por ai nuk sht i penguar nga k!o koncesion pr t br seri
t sa! prov kundr .ktit'


M,
/erring merr at deri 1A@0 n vend t IIAM gram me siguri a!o e
mua n llogarit!en e 1 pr!ashtuar, ka kontraktuar me tre
prp!ek!eve t pasakta'


-or sipas asa! lig!et dhe far kushte t rrethanave bashk&
prcaktimin ai pasta! shp!egon se prputh!a e L 7eri n! prfasim
m t knashme e n!!t sht dhn, un mendo! se ata, dhe shum t
vendosur n favor t n!!t'
-rano!n sht se IIAM gram do t !et shum e shum pr peshn
zhveshur krahun$ por pr sa koh nuk pr!ashtohet nga e para pritet
deklarat m specifike e prp!ek!eve nga ana e d"shuar pr n! gabim t
vazhdueshme, a!o duhet t !et mbi t g!itha m i mirpritur, e pr t
mba!tur e shkaktimit t tilla n pesh krah t mundshme, si
eksperimentet e mi, punsimit t t"re, prcaktimin, dhe mn"ra e
llogarit!es le!ohet gabimin vazhdueshme eliminimit, kan provuar at n!
gabim t madh rolin e vazhdueshme n kt eksperiment fusha t lua!n,
llogarit!a posht t ; nga liruar nga rezultatet e vazhdueshme e
gabimeve e seri tim test, por tregon se a!o n tekstin n prg!ithsi nuk
humbasin m shum se ato mund t !en t prirur pr t shkruar n
momentin e peshs krah'
2,
%eg!ithat, para se t kthehet n eksperimentet e /E=6*> me pesha
t vogla'
(!o$ n t cilat pesha n!sia ishte mbi gram, peshat shtes, por m
tepr t ndr"shme sipas t g!itha kornizat, nga t dh!etat gram, ishin t
punsuar n mn"r, " n! t tra!to! t vogl pre! druri n t ciln n!
disk karton t vogl u pezullua, kapur n mes t gishtit t madh dhe
gishtit tregues, dhe kshtu u hon mbi disk kartoni peshat gn!"er,
krahu ishte g!ithashtu !o i mbshtetur, por sht mba!tur i lir' "
=ezultatet, si shihet m lart +)olumne ( sht shtuar prsri nga
un,, ata ishin'
4

@,
1, 10
0'A
1
a
12


1
a
1@6
I, @0
1'A
1
a
IC


1
a
88
M, 100
I'2
1
a
2I


1
a
10@


2, I00
M'6
1 a
@
6

1
a
8M


@, M00
2'6
1
a
6@


1
a
8A
6, 2'00
@'I
1
a
AA


1
a
C6
A, 2@0
6'@
1
a
6C



8, @00
I@'@
1
a
I0


2,
* oft se n eksperimentet mbshtetur n nga hareng krah
!an veshur me rroba, ndrsa ai ishte i veshur me vetm n! mng
t kmish t lehta, kshtu t mund shp!egimi i diferencs s sa!
g!eti ; kontribuo!n'
@,
(ur llogarit!en E1tension CC'@ prp!ek!et nr' A dhe 8, ku
emruesi i E ul, ln mn!an, dhe llogarit!a nuk sht vazhduar
deri n kt'


/erring shton kti! vre!t!et e mposhtmeJ "*ga n! prfshir!e t
peshs s krahut he!es ktu mund t bhet f!al, pr kt ars"e, !o pr
shkak se i n!!ti ka t ng!ar t pranohet rastsisht vetm 100 gram,
prve !ush, testet edhe t moderuar me pam!e EE)/*E= n prputh!e
kishin nevo! pr' m tepr vn re t g!ith ata prpiet pas fton t
fundit&prmendur metod, n krahasimin e peshave t ndr"shme
vmend!en e ti! vetm n dre!tim t gishtave nd!en!at e re!a, pra e
ashtuua!tura' sens muskulare ktu nuk mund t konsiderohet n mn"r
t konsiderueshme' prfshir!en e krahun pesh, por do t kishte kuptim
vetm nse krahasimi do t kr"het n baz t kti! kuptim pretenduar
muskulare' "
(undr ksa! t g!e! p!esn time t konstato!m n lidh!e me kt seri e
eksperimenteve , ndrsa si n p"et!en faktike se si vlerat ;n !am
n! s!ell!a n fushat e pesha t vogla dhe >e5ichtszu5Ochse, !o pa
interes pr sht!en e lig!it ton, por, si ku!ton m par, duket e
parndsishme ' (!o n peshat zonat m t vogla lig!i eksperimental nuk
zbatohet, ne e dim se pa kto teste, dhe n oft se a!o do t mund t
vendoset n mn"r kundr liruar nga lig!i trazirave eksperimentale do
prirur tashm nga prp!ek!et e mia kundr ti!' Eksperimentet i /E=6*>&
s konfirmo!n, n fakt, vetm prania e tashm n eksperimentet e mia
g!etur, anomali n miratimin nga P M00 pr = @00, me kusht
emruesi i bie, n vend t rrit!e, meg!ithat, ai pretendoi eksperimente
me grVFerm prsri rrit
6,
$ dhe ka shum koh pr t n!ohur faktin e
ksa! anomalie, ars"e!a e t cilit, por a!o nuk sht e n!ohur, a!o sht n
lidh!e me rndsin dhe prdorimin e rezultateve ne edhe m t
vogl ishin t fituara, nuk thon asg!' 9 zbaton ndar!en e CC'@, apo t
tilla si hareng, n numr t rrumbullakta, rreth 100 t sht marr,
vetm prafrim shum t paprpunuar t lig!it, por pa at 100 gram mund
t prfaso! peshn krah, si mn"r ose n !et ln t kuptohet se
dukshme me ndikimin shum t vogl peshave t cilit varet nga
anomalie, vepron n sensin e kundrt, se rrit!en e peshes nga krahu, dhe
se n peshat vogla sesa th!esht ana me prmirsim t peshs s dore tr
krahu ishte i prfshir'
A,
9 n! n kto eksperimente th!esht trhe
vmend!en pr zhvillim n nd!en!at ma! t gishtave, duket se !o mua
mend!e pr t provuar pr veten e ti! se krahu ose pesha dor n shfa!en
e kt"re nd!esive ka pr t ndar'

6,
%eg!ithat, n eksperimentet e msiprme hareng me pesha t
mdha, ekziston k!o anomali nuk sht n tranzicioneve I@0&@00
gram, dhe g!ithashtu n eksperimentet e mia a!o nuk ka ndodhur
n t g!itha kushtet e testimit$ por k!o sht m s shumti n lidh!e
me prp!ek!et e mia t para si !u duken' prp!ek!e nga tavolinat n
E4E% 6' f' 1C0 ff mund t bind ''
A,
(!o ide e shprehur her pas here 7r %Oller, -rivatdozent n
>Vttingen, n n! bised t udhzuar me t n lidh!e me
eksperimentet /E=6*>&s'

-as ksa!, un t kthehet n eksperimentet e mi nga pikpam!a e d"
p"et!eJ 1, *se, si /E=6*>&s me pesha m t mdha, me korrig!imin
e me an t n! konstante ;me n! nga t
ndr"shme prputhen ( mund t s!ell$ I, madhsia e ; ka'
* elementet e mia kam prmba!tur nga fillimi i prp!ek!eve pr t
br n kt mn"r eksperimentet provokimin, si thash, pr shkak t
msiprme vre!tur anomali dhe prbr!en e nd!en!a e presionit dhe
shurdhim nd!esi mund t till n! plumbi llogarit!e pr asg! +Elem ' 6'
1CA,'
8,
(ur, meg!ithat, llogarit!a e eksperimenteve hareng ishte n!
rezultat i till i provokuar, un kam e seri tim +Elem' 6' 1CM, ata pr
shkak !o n! pre! t"re duke! i prshtatshm pr parregullsi t mdha m
pas nnshtrohen t faturs por k!o nat"risht prp!ek!e n P M00 gram
ln mn!an, pr shkak t anomali, e cila manifestohet n kalimin nga
at!e pr @00 gram' %bas ksa!, un mendo! se pr secilin pr t br,
me ; pr t caktuar, pr rreshtat shtes mposhtme +Elem' 6' 1CM, vlerat e
mposhtme t ;
C,
, dhe duke shumzuar -4 me vlerat e
korrig!uara e-4
10,
, e cila here ( !an prg!eg!s, si vi!onJ

3lerat -4 pr
p


0eries 36' d" duar 0eria 366' 7uar' 0um
4
=0,02
4 P 0,08
; =61C
%a!tas 4 P 0'08
; P 218
; P 28A
@00 M881 8ICI C6MI I1'80@
1000 MA6I A@0A A8I8 1C'0CA
1@00 M6A@ 8M2C 8I1A I0'I21
I000 M68C AC0I A8A6 1C'26A
M000 M8M1 A86@ CI10 I0'C06
Ysht par se, n trsi, nuk i rndsishm, dallimet n mes t duke
korrig!uar -4, e cila n t ndr"shme !an t veshur, t karakterit t
mirfillt t rastsishm' * oft se i prkasin vlerave rreshta t
ndr"shme t ;, respektiv 28A, 61C dhe 218 ende devi!o!n shum larg
nga n!ri&t!etri n mn"r t !en t mbuluara plotsisht me n! pesh
konstante krah mund, ai th!esht nuk do t thot se ata vetm t varet nga
k!o, dhe n se anomalia tranzicionet e P M00 pr P @00 sht i
dukshm, as edhe n! m t lart dhe m t larta, varsisht nga rrethanat
e eksperimenteve t ndr"shme zg!eron ndikimin'


8,
B punsuarit n kt vend do kontabilitetit t veant nuk
sht br si duhet$ Tsht!e t b!a kt, por asg!, pr shkak se
ndar!a nuk sht tentuar ktu' * fakt k!o m bri t d"sho!
nevo!n pr n! kontabilitet t veant'
C,
4logarit!a e ; sht !ashtJ 6 treguar pes kishte lvizur n
faturn e orvat!e do rresht i = @00 pr t dre!tat respektiv me 1,
I, M, 2, @, kshtu un t kombinuar pr prcaktimin e ;her 1
dhe I n prmblodhi vlerat M, 2, @$ n! koh 1, I, M, 2, @, dhe
marrin m!etin e d" prcaktime'
10,
(" korrig!im sht pr shkak t ktJ 0ipas parimit t metods
duhet t g!ith rr!edhin vlerat h 4 kthehet n!!ta, nse lig!i
;eber sht, dhe i aplikuar )% nuk shtes ; sht t bhet' -or
sht e till pr t br, kshtu duhet do 4 dhe si paso! 4 h, t
!et proporcional me marr n raportin e 1 ;: !an
ndr"shuar pr t vazhdueshme h 4 pr t ndr"shme mund
t pritet'


0eri Besti 6? ! Elem n' 6' 1C6, i cili vetm me P I000 dhe P M000,
me n! dor dhe me d" duar, me 4 P 0'02 0'08 dhe !an t punsuar,
ofro!n n! mundsi pr llogarit!en e ; !o vetm n! duhet n rreshtat
individuale mba!, pasi secili ka vetm d" datat pr t llogaritur,
dhe ; sht i vogl n krahasim a e madhe &s . %ban !u shikoni n
arrin pr t g!ith rreshtat, t cilat
h 4 n sht P I000 M1186
\\ \P M000\ MI'CM8
ne g!e!m ; P MCA,8, far vlerson m sipr v!en shum afr'
*uk sht dika e mistershme, pr t ciln ars"e t brendshme, dallimi
n mes t variablave peshe varet n t g!itha, dhe nse a!o sht pr t
br Neberian t vrtet varet nga d" ars"e' :ernhardt shkruan +n .rch
f -sikiatris 666 18AI p 6MI '''',J
"-acientt marrin nd!en!n e t"re t lkurs !an t privuar nga n
shkalln m t lart, i cili nuk ka br asg! pr t raportuar pr lviz!e
pasive, n! nuk kishte asn! ide n lidh!e me situatn e antarve t t"re
dhe, asg! nuk nd!eu rr"mat induksion t fort e cila kompensuar
musku!t e t"re t fuishm n tkurr!e, g!eti 6 ua!tur shpesh nd!en!n e
forcs, relativisht t mba! t mir +sidomos me d" pacient t till,,
aftsin pr t br dallime peshat' rezultat, pr t cilat edhe 4e"den n s
;nters e kuptim muskulare dhe ata1ia arritur "'''
Eksperimentet 4e"den +n .rch' ?4366 3ircho5&s' -' MIA, !an
thelbsore n fakt t siguro! "pacientt t cilt kishin humbur n
musku!t e kmb t ult, nd!eshmrin trsisht ose thua!se trsisht
<nse ata pohuan testet mparshme t rastit t fort i det"ruar =r"mat pa
ose pothua!se asn! nd!esi kishteR dallohen peshn e peshave t
ndr"shme me t n!!tn mprehtsi si t shndetshme' " Eksperimentet m
lart ishin pikrisht me an t n! t veant bashkang!itur n aparatin
kmb me relativisht m t shndetshme me metodn e dallimeve vetm
t dukshme t punsuar, dhe vlerat e g!etura !an zakonisht t uditshme
afr koincidon' *d!eshmria e lkurs ishte p!esrisht e fort dhe din!itoz
p!esrisht posht mesatarisht n lndt eksperimentale'


?6?' v' eksperimente dhmb n kombinime me ng!"ra'
9 dhmbit eksperimentet e t cilit +0ekti' ?36', Ysht pr llim n interes
t n! p"et!e t rndsishme, n n! revist pak g!ersisht +0itzungsber' 7'
4eipz' *at"ralist' >esellsch' 1,8A2 nr' M f' I@ff', Dan t prfshira n pr kt
sht!e, por ende duan t !en sub!ekt i n! diskutim t mte!shm, un nda! t
n!!tin par me f!alt e autorit', ather pr lehtsin e t kuptuarit n n!
prfasim skematik t, ku nj sht amplitud, n numrin e vibracioneve, t
cilat ng!"ra varet, ka pr llim t thot'
9llimi i autorit ishte' -asta!, me m!ete duke u prp!ekur pr t vendosur pr
mn"rn e diferencs vetm t dukshme +ose konverg!ence e vi!ave paralele,
nse, kur ng!"rat e lehta t n! organi t n! substrate t ndr"shme me ng!"r
sht shtuar prforcuar, kt teprt +nga autori' 0e pr t matur shrb"er teprt
referuar, mund t !et me ndon! ng!"r, duhet t !en n ndr"shimin e sa! +e
amplitud nj konfirmuar 4ig!i&varur ;eber, forca'
"* n! distanc t duhur nga lentet e tagrambledhs e .stro fotometr n!
burim m!aft konstante t lehta +llamb t nafts, sht montuar, e cila n
mn"r t barabart ndrion Eocalebene e teleskop, n t ciln tub lateral nga
reflektim n n! p!at eli kri!on imazhin e n! aperture ndriuar rrethore &'
.ta kishin pasta! dobsohet nga *icol e par n tubacione ansore e imazhit t
s disk deri sa k!o vetm pushon t !en t dukshme, dhe mund t prcakto!
shkalln e attenuation n n! mn"r t n!ohur nga rotacionit knd &' *se
shrbe!n si n! mas t madhe t lehta vetm nga e sa! +fiziolog!ike, intensiteti
nuk kan ndikuar n cilsin e ng!"ros!e t sa!, kishte rezultatin e mposhtme'
7uke pasur para teleskop, ather n! got t verdh sht s!ell n! blu, e sheh
n! fet n resp blu' terren t verdh n ng!"ra t ndritshme, t cilat a!o
)olorimetervorrichtung +p!at kuarci *icol, vetm dhn' sht dobsuar m
pas n d" raste, feta derisa ai th!esht zhduket, dhe prcakton shkalln relative t
intensitetit t sa! shklen' =aportet e kt"re d" intensiteteve kishte trarve me
ng!"ra t ndr"shme h"!n teleskopin, t !et e n!!t, dhe k!o do t !et
g!ithmon i n!!t raporti g! zbuluar ng!"rn e s disk sht, a!o mund, nse
ndr"she hipoteza e t vlefshmris t pakufizuar t Neber duhet t o!
&Eechnerschen .ktin mbi dispozitat e vlerave ob!ektive'
Eksperimentet e mia tani treguan t kundrtn' 7uke 6 n! blu dhe n! fush
t verdh illuminated e par n krahasim me n! ng!"ra t ndezura feta t
verdh, un kam n! marrdhnie t ndr"shme, si nga n! dise blu pr
intensiteteve' ' (shtu, pr shembull, n n! rastJ

=aporti i verdh n blu, matur nga 3erdhaJ 6'2A
\\ \\ \\ \:lueJ 1'6C
(shtu, ish konsiderohet katr her kt t fundit'

=aporti i g!elbr pr t kue, matur nga g!elbrJ 8'C6
\\ \\ \\ \=edJ M'08
.!o sht par nga kto dallime t shuar se cilsia e ng!"ra t lehta teprica e
ndikimit m t madh sht m noticeabilit" e sa!, dhe n kt mn"r n!
prkufizim ob!ektiv i 4ichtuanta cilsisht t ndr"shme nga lig!i EE)/*E=&s
nuk sht e mundur'
Brsia e g!"kimeve m bri t kupto! n mn"r t art se kto dallime !an
t bazuara n n! preferenc t n!anshme pr ng!"ra t caktuara t
kundrtave' 0i t 0pot z' 0hembull, edhe g!urm t vogla t verdh n n!
terren blu dhe t d" ng!"ra nuk shkrihen n n! prsht"p!e, ndrsa blu do t s
shpe!ti nuk do t n!ihet si n! hi!e t veant t ng!"rs t verdh' Ysht
pikrisht analoge me !eshile dhe t kue'
7ispozitat t!era kam deklaruar, si kam heur colorimeter nga tub an dhe fet
npr copa t s"zet, t cilat u solln para th!errzs s teleskopit, me
ng!"r' (tu ishin dallime t n!!ta, disa m shum vendosmri nga' (shtu
nuk ishte i till :''J
=aporti i blu t verdh, matur nga 3erdhaJ 6'A6

\\ \\ \\ :lueJ I'C1
">reen" =ed "," >reenJ A'AA
\\ \\ \\ =edJ 1'0@
*ga dispozitat e t!era dhe nuk mund t kandido! nJ

=aporti i blu t verdh, i matur me t kueJ M'@6
\\ \\ \\ 3erdhaJ I'@C
\\ \\ \\ :ardh
1,
J I'2I
\\ \\ \\ :lueJ 1'A0
\\ \\ > \>!elbrJ 1'0C
-rp!ek!et e mia pr t br at kshtu nuk ka d"shim se kur prdorin
tepricat e ndr"shme t lehta me ng!"r asn! mas krahasueshme dhn burim
drite sht furnizuar, dhe koncepti i intensitetit t drits mbetet kshtu
kre!tsisht i paprcaktuar n kuptimin fiziolog!ik' -or dikush mund t p"es
nse nuk do he!en e performancs n n! prkufizim ob!ektive rezultate t
paktn praktikisht t krahasueshme, kur t g!itha mat!et n n! ng!"r normale
+u drit llambe, *atronflamme' :rr"la', . do t referohen' (" supozim sht i
paprshtatshm' & 0i un para se teleskopi i fotometr solli pra s"zet ndr"shme
duhan, kam marr, si men!her e art pr t, nga interchanging ng!"ra s"ze
pal e trarve t lehta 6ntensiteti i t cilve g!ithmon ka pasur t n!!tn g! pr
parat, por madhsia absolute pas dallim' 7oli llogaritur n baz t lig!it ;eber
nga raporti eksperimente shum t varur nga sasia absolut$ ishte pr t'
shembull, raporti i g!elbr te kue si matet nga e g!elbr prkatsisht' I'2, M'8,
A'0 her m t mdha se n t n!!tn raport matur me t kue' =rit!a n kto
shifra korrespondon me rnien e intensitetit t drits, si sht prpara prite!
me rrit!en e intensitetit t humbasin ng!"rat e mbush!e' -rp!ek!et e mia nuk
le!on konteksti i sakt i ndr"shimeve t lartprmendura pr t prcaktuar,
g!ithashtu do t duket n kt dre!tim rezultatet e zbatimit t prg!ithshm
mund t prdoret vetm si fantazme arritur, e cila krkon n! aparat i pro!ektuar
posarisht, si dhe t pasaktsis relative
I,
metoda e prdorur shum t g!er
seri i prsritur shpesh i vzhgimeve mund t !et e nevo!shme'

1,
drit llamb' "
I,
"E n!!ta g! ishte shum m e madhe se sa mund t
pritet t dhnat n dispozicion'"
-as skemn e rrugs s par eksperimentale'
1, -asi n terren blu e intensitetit t pan!ohur ! dhe n! andresmal t
pan!ohur verdh baz t intensitetit G sht n! feta t verdh t lehta e t
pan!ohur intensitet gpro!ektuar, intensiteti i prforcuar me at t toks duhet t
ndodh, n mn"r rastin e par raporti intensiteti i tok t zhveshur dhe nga
fet sht prforcuar fund , n rastin e d"t ' Bani sht g i s disk
+pa ndr"shuar e sa! n dobsohet, n prmasa t n!ohura, deri n feta n s" t
zhduket n thelb, me g rasti i par mg, rasti i d"t pr t m g reduktuar,
pranda! zvoglohet

n , dhe n
I, -asi n terren blu nga intensitet mparshm !, dhe n! t!etr koh n n!
sfond t verdh n intensitetin e G sht n! feta blu e intensitetit t b t
pro!ektuar dhe t vazhdo! si m par, me rastin e par b pr t b , rasti i d"t
pr ? b reduktuar , dhe si paso! reduktuar
n , dhe n
-ra sipas lig!eve Neberschem g!itha kushtet ku zhduk!a zhvillohet, t !en t
n!!ta$ n kt mn"rJ
+1,
(!o i !ep si kusht pr 4ig!in 3eberit,
matur me t verdh,

matur nga blu'
-as ksa! P

ndrsa v' dhmb ishte , pra pabarazia e fort n vend se barazi'
* n! eksperiment, e fundit dhn !an ! dhe G edhe n katr koeficientin
me t n!!tin faktor attenuation ; shumzuar pr t menduar pr rastin e
zhduk!es s dise thelb'3arsisht nga k!o u dallime tani m t mdha ose m t
vogla n mes t vlerave t re!a !an shfaur dhe '
.!o un di ndon! kundrshtim pr fui plotsisht t det"rueshme t
kt"re eksperimenteve do t !et dika si k!oJ -as diskutimit +'' 0eksionit ?36,
do t mund t imag!inohet t katr kushtet n t cilat t g!itha disk dallimin
nga e fund u zhduk, n fakt, !o si matematikisht ishin t n!!ta, por n shkall t
ndr"shme nn pragun ndr"shim apo pragun e raportit t fuis totale t
prsht"p!e' 7he n eksperimente !o t d" komponentt e diferencs u
dobsuar n t n!!tin raport si at n mn"r rigoroze n eksperimente pr t
testuar lig!in e ;eber #s n mn"r t shmangen ndikimet shetsuese p!esa
modifikuar raportet kontrast t 0eksionit ?6' duket e nevo!shme, a!o mund
g!ithashtu t !et n! shetsim i ti! i shetsuar$ por a!o duhet t !et pranoi se
kto rrethana, a!o do t n mn"r t konsiderueshme n konsiderat n
prp!ek!et n mn"r t ndr"shme nga ana e autorit' vshtir se e till n!
humor kombinim i rezultateve t eksperimenteve t ti! mund t bhet, si ka
ndodhur'



66! Rreth Dsht$es s "ass #az t aktivitetit *sikofizik!

*se forca e nd!en!s s forcs s aktiviteteve psikofizik !an vendosur
n n! funksionale varsis
1,
*at"risht, pasta! krkon n! krkon
masn e aktivitetit psikofizik vet' Bani k" aktivitet sht me siguri pr t
marr si n! proces lviz!e, dhe kshtu !ep veten e par si m e nat"rshme
sht, shkalla e aktivitetit psikofizik n fui t g!all, produkt i n
mas m n shesh +ose g!"sm katror, e shpe!tsis v , e cila n -rocesi
lviz!e sht pro!ektuar pr t krkuar$ por k!o e bn t n!!tn vre!t!e
pretendon se, n rastin e pranueshmris s formulat tona psikofizik t
d" n mas dhe energ!is katrore e shpe!tesise t eliminohen pre!
sa!' 0epse ne beso!m n formuln themelore dhe formula
mat!e mv
I
pr , mv
I
si vler e pragut e #M
I
pr b, kshtu t
shko!n pr n , dhe n $ koeficienti I por
rr!edh me koeficientt konstante K ose k bashku' Edhe shen!a e
shpe!tsis, nse a!o ka n! ose n dre!tim t kundrt, sht eliminuar me
t n!!tn shen! n numrues dhe emrues t shpreh!eve tona t ndodh,
dhe kshtu sht vetm vlera absolute e shpe!tsis n
konsiderat' -ra, masa e aktivitetit psikofizik mund t vetm n t
zhvilluara n t, dhe n kt mn"r duke krkuar pr v th!esht me
shpe!tsi n baz t vlerave t sa! absolute pr !an zvendsuar n
formulat'

1,
-ikpam!a e :ernstein se nd!esi sht m tepr pr t br ato t
varura nga zhduk!a si ekzistimin e forcs !etess, sht 0ekti'
?3' menduar'
:azat tani !u do t ktheheni mbrapsh dhe t duhet pre! t"re si t b!n
element i n! nd!esi varet nga dimensionet e veprimtaris fillore
psikofizik n tra!timin matematik t nd!esi t matur shpe!tsin n n!
pik t caktuar n n! moment t caktuar$ pas ksa!, por, si ne n realitet
as fillore dhe as shpe!tsi mund t vzhgo!n nd!en!at elementare, me
llim t prvo!s shuma e shpe!tesive, e cila zhvillohet n n! koh t
caktuar, n n! numr t caktuar t pikave do t prcaktohet nga
integrimi i fillore dhe shpe!tsi t t"re duhet t bni zhvillohen n t
n!!tn koh nga artiku! n!!tat nd!esi funksionalisht t varur, si
shembulli i n! lkund!e t th!esht n E4E% mua' 66' )hap' ;n t
krkuar pr t treguar MI'
*ga ana t!etr, !u e dini +E4E%' 66' 166, energ!ia kinetike e
vibracioneve t cilat shko!n mbi n! koh t dhn para ti!, shuma
e #M
I
proporcional me nj
I
n
I
, ku njsht amplitud, n numri i
oshilacione sht ' -as ksa!, n! n aplikimin e formulave tona mbi
luhat!et e psiko&fizike, = a
I
n
I
ose, nse fuia eliminohen, P t mund
t b!n, me kusht g!endet n mat!e t th!eshta e shpe!tsis t vrtet
t nivelit fillor e aktivitetit psikofizik, far do t !et rasti kur k" kusht
korrespondon me faktet e vzhgimit t m!aftueshme'
%eg!ithat, ekziston mundsia e pranimit t till t!etri, dhe ndoshta m
shum g!asa t !et i pranimit t +E4E%' 66' IIM IM@,, n vend t
shpe!tesi absolute ndr"shon shpe!tsin, un ndoshta thirrur shpe!tsi
t rendit t d"t, dhe n! koh t shkurtr me treguar si ElementarmaF
aktivitet psikofizik pr do t zvendso! n formulat tona pr t
meg!ithat t br ElementarmaF e nd!esi&varur dhe n! komponent i
lidhur me vibracioneve nga at" duke prmbledh!e +integrimit, n masn
e t enit n g!end!e pr t shkuar nd!esi dukshme' 0ipas hipotezs
s v pr t folur shkurtsin si pr nd!esi edhe do t ndrtuar n lviz!e
psiko&fizike t shpe!tesi konstante mbi pragun, sipas hipotezs
s vetm n lviz!et, n oft se ato prfshi!n ndr"shime n shpe!tsi,
far kusht mocionet vibrational prg!ithsi shkl"er
korrespondo!n'
I,
*e deri m tani, meg!ithat, ne supozo!m se lviz!et
psiko&fizik t vrtet kan nat"rn e vibracioneve, sht indiferent pr
prmasat e nd!en!ave t varur, nse ne pr t kinetike energ!ismv
I
ose
th!esht shpe!tsis v ose ndr"shimet e shpe!tsis caktuar pr sa
koh shpe!tsia e vibracioneve n , kshtu katran n z, ng!"r kur drita
sht konstante dhe formn e luhat!et mbetet e n!!t'


I,
vibracionet 9arkor!a siguri t shko! n! shpe!tsi konstante n,
por mund t t tilla nse ata vorkGmen tek ne, t paktn pr sa
koh t !et barts i nd!esi si aktiviteti prg!ithshme psiko&fizik i
cili sht sub!ekt i ndrg!eg!es son, konceptuar si oscillator",
prbr at dhe duke modifikuar' -r m tepr, nuk do t leht t
supozo!m se vibracionet e !ashtme rrethore t shkakto!n edhe t
tilla n ne'

(shtu, ndr"shimet n intensitetin e nd!esi vetm nga ndr"shimet n
amplitud t a !an t varur, ku ndr"shimet e shpe!tesise shko!n n
ndon! dridh!e ather zhvilluar at" prshpe!ton veten n do moment
th!esht proporcional, duke e d"fishuar amplitud nj mn"r n do
moment n t n!!tn koh v dhe d"fishuar, marrdhniet n shpe!tsi
t th!esht dhe t energ!is kinetike si n! mas e aktivitetit psiko&fizik,
por angegebenermaFen on n rezultate t n!!ta'
(ur, meg!ithat, n n mn"r t pavarur nga nj ndr"shim,
proporcionaliteti i ndr"shimit shkon nga t v n do moment t
humbur, dhe e bn at, un mendo! se, n prmbledh!e pr t g!itha
nd!en!at n! ndr"shim nse ai n t cilin elementet e psikofizik .ktiviteti
dhe ndi!or lidhura, formula v ose pr zevendesohet' * fakt, un kam
n E4E%' 66' I18 IIM treguar se n! nga 5aveform th!esht knotted sipas
hipotezs s v sht intensiteti, nd!esi proporcional h"ni n, por log
proporcional sipas hipotezs s v deri
I
pr t pranuar, dhe n formulat
tona pr nd!en!at e madhsis fundme, t cilat n vetvete lkund!e
th!eshta shorohen, sipas hipotezs par tek, pas t d"t t
I
pr sht
pr t#u zvendsuar'
.shtu si k!oJ
*e vetm t vn prpara, nd!esi varet nga v nga, dhe t supozo!m se
secili vlera e v , i n! kufi t caktuar b te!kalon t !ap n! kontribut
pozitiv n nd!esi, e cila sht e lidhur me n! dridh!e t tr t th!esht
dre!tvizor, kshtu nd!esi sht element t , e cila g!at elementit
koh t t zhvillohet, t !epen n baz t formuls s mat!es nga
v por sht n! formul e n!ohur
ku A sht amplituda, periudhs luhat!e t nga fillimi i luhat!e t
periudha kohore, numri i 4udolf ose g!"sm perimetri ku rrez!a P 1
Hhvilluar g!at n! lkund!e t plot Empflndungssumme S

sht n
tekstin e mte!m
P ( +p W ,
*prm!et integrimit t g!etur
,
pranda!
0upozo!m tani se nd!esi m!aft i varur n kuptim t formuls mat!es,
dhe le b , vlera pragu i n kuptimin e msiprm sht
por
pasta!, nprm!et tra!timit t barabart,
9 sht anas!elltas n proporcion me numrin vibrational n, si mund
t shihet n kto formula pr caktuar '
(!o tani e dallon n prvo!n' (ur n! ndr"shim n t d" nj si n , por
t produktit si n, pra, forca t g!all a Z n Z mbetet i n!!t n
vetvete nj dhe n n raport inversi t ndr"sho! n!ri&t!etrin, nuk mbetet
pas hipotezs s par, intensitetin e nd!esi n!!t$ ndrsa sipas hipotezs
s d"t meg!ithat, n ose nj Z n Z mbetet i n!!t, por intensiteti i nd!esi,
e matur nga log e
I
P log n W log n , a m shum rritet me n rritet,
kshtu z' sikur t n!!tin varg, edhe clamped dobt, her t t!era shum
t tensionuar, sht goditur me t n!!tn energ!i kinetike, duke luhatet
me t n!!tn energ!i kinetike, por toni i lart i par ende pr t#u dg!uar
nga n! distanc m t madhe, se zhurma e fundit, meg!ithat, ai
pas v oft se t d" n t n!!tn largsi duhet t !en hipoteza
padg!ueshm'
Bani t g!itha testet me stimu! oscillator" o!n n prove t lig!it
;eber, e bri me t vrtet n rrethana t tilla vetm nj , por
!o n ndr"shime, prp!ek!et lehta prkatsisht me drit t bardh ose
ng!"ra e drits n t n!!tn mn"r eksperimentet shndosha me
intensiteteve t shndosha pa lartsi t caktuar ka, dhe prp!ek!e t tilla
mund t pranda! asg! pr p"et!en pr t vendosur nse !u keni pr t
marr arsim fillor t aktivitetit psikofizik dhe !o n normat absolute ose
ndr"shimet n shpe!tsi' 7uke supozuar, meg!ithat, se, t udhheur
vetm pr m t th!esht e rastit, vibracioneve, fatura, por edhe m i
prbr, si ato t ndodhin n realitet, t paktn t g!e!n n! aplikim t
prafrt, tani mund t marr kontrollin e eksperimenteve vendim' %e t
vrtet i punsuar nga un n kt kuptim prp!ek!et +E4E%' 66' 1A2 @60
et se', (an en n g!end!e shpresohen vendimi pr t mos s!ell
pr shkak t n! defekti t mos t eliminohet' (undr kti! vendimi pritet
nga eksperimente me siren e /elmholcit +studimit t d' Bonempfind' 1st
ed' 0ekti' 6?' -' I6M, dhe DD %Oller
M,
+:er' d' saksone' 0oc' 1,8A1 p'
11Ce n favor t forms % sheshin para % dhe me kt rast n
favor kundr hipotezs v t !epet hipotez un nuk mund t them se
zvendsimi i, meg!ithat' n
I
pr mbani n formulat tona n do
form mode dridh!e dhe prbr!en e vlefshmris s t"re$ g!ithashtu
duhet t merret paras"sh se vzhgimet mund t bhet vetm pr t
vibracioneve prve s"ve tan dhe vesht, pa transmetimit ton t sa!
mund t poho!n brendshme n t n!!tn prbr!e dhe form, si shkak
edhe n! ton t th!esht ob!ektive por me tonin e duhur harmoni brenda
vendit dhe shkakton n! rreze homog!ene ng!"ra duhet t n1!err n!
prbr!e e vibracioneve ng!"ra brenda vendit me komentet e bra tashm'
0hkurtimisht, ktu sht n! fush shum m t errt pr hetimet e
ardhshme'

M,
*ga %Oller n formuln e mat!es pr energ!ia
kinetike e luhat!et e nj
I
n
I
zvendsuar, ai e g!en veten
nga suksesi i kt"re eksperimenteve uan n supozo!m
se kdhe b pr pitches t ndr"shme kan vlera t ndr"shme, k u
rritur g!at prp!ets n shkall ton, b marr' Hvendsuar
pr tepr t Z , kshtu bie n det"rimin, ndr"shueshmri t
till t kdhe b mund t supozohet larg'

-r a sa t zvendsueshmri e n
I
pr duhet t le!ohet n formulat
tona, termi pr lig!in 3eberit n formuln themelore do t b! kshtu'
-ra (onstatierung i lig!it ;eber n lidh!e me forcn e prg!ithshme ose
intensitetin, n fakt, vzhgimi i th!esht i ndr"shimeve t nj mund t
ndodh vetm nse n sht konstante dhe pr kt ars"e n P 0, apo me
ndr"shimin e th!esht t n si nj konstante dhe kshtu nj P 0, por edhe
kur zvendsuar n vend t Z apliko!n t n!!tn g! nga ktu pr t
leht h"r!en'
*se eksperimentet e ardhshme pr rastin e variacionit t n me
ndrueshmrin e nj t, t krkuar nga lig!i konstante 3eberit pr n
)onstance nga !o sa duhet t pas"ro! at mund t pritet t
them asg! deri tani, ars"e!a ose do t duhet t krkohen n faktin se , t
zbatueshme pr luhat!et e th!esht, lig!et mbi luhat!et e tipit, t cilat !an
trheur pr testet, nuk g!eti aplikim t m!aftueshme, ose a!o do t duhet
t ndr"shohet n pikpam!et e mparshme themelore pr shkalln e
aktivitetit psikofizik dika un nuk e beifGllt, por meg!ithat
vlefshmria e lig!it 3eberit pr rastin e (onstanz para n n )onstance
nga nj do t ekzistonte'



66%! Resu"e!
1, (undr, nga mua n E4E%' psikofizike t vendosur parimin e mass nd!esi pr
shkak t varsis funksionale t nd!esi t stimu!ve, ka en me sa di un t paktn,
deri m tani, ku nuk ka kundrshtim t shprehur parimor$ por kundrshtimet fillo!n
me p"et!en se far 3arsia lig!i sht t merret ktu si n! baz nga masa duhet t
ndr"sho! n varsi t nat"rs s n!!t vet, dhe t vazhdo! n p"et!en se a +n
psikofizike t !ashtme, deducibili nga eksperimente 3arsia e nd!esi t stimu!ve n
n! funksion t duhur t perceptimit t aktivitetit psiko&fizike +pr psikofizike t
brendshme, sht prkth"eshme +shih sekt' 6','
I, *ga vet sht n marrdhnien e par pas studimet eksperimentale t hua!a dhe
vet!ake t varsis s dallimeve t perceptimit t dallimeve t afrm stimul lig!it t
3eberit +0eksioni 66 '', si baz dhe nga k!o me konsultim t lig!it t pragut +-!esa 66 '',
*ga varsia e nd!esi veten nga stimu!t, %aFgesetz logaritmike +-!esa 66 '', !an
n1!err me edhe disa lig!e t t!era paso!a n mn"r matematikore, por n baz t
koncesionit lig!i ish, Neber&s, !an eksperimentale +dmth n lidh!e me stimu! t
!ashtm, vetm prafrimin dhe brenda kufi!ve t caktuar, sidomos brenda kufi!ve t
prdorimit t zakonshm kuptim, vrteto!, mad!e as pr tr s"rit psikofizike t plot,
zon g!e!n aplikim t pakufizuar'
M, 0ipas koncesion t till un kam ?36 n seksione', ?366' dhe ?3666' paraitur
n prove t cilt !an g!etur veanrisht n lidh!e me perceptimin e dallimeve n
intensitetit t drits, vllimit t shndosh, peshs, madhsis dhe forcn e stimu!ve
shi!e n lidh!e me lig!in e 3eberit' Edhe pse eksperimentet e /elmholcit dhe .ubert
+sekt' ?36', 4e!o prafrimi i lig!it ;eber n fushat e nd!esi t lehta nuk duket a i
madh sa t t!era u shfa pas prp!ek!eve t mparshme, por nuk e marr at, dhe
prp!ek!et e 7elboeufs +shih sekt' ?366 grant', dhe 7obro5olsk"s +0ekti' ?36',
konfirmimet a bukur e lig!it n kt fush, meg!ithat, testet pesh hareng +shih
sektit' ?3666' 3' edhe pse pretendohet pre! ti! kundr lig!it veten pr nn konsiderat
emrat krkuara me tim m par mbshtet!e t lig!it t bashkuar, !o m pak (epplers
shi!e teste +0eksioni' ?36',, diskutuan si duhet, flasin t n!!tn favor'
2, .!o mund t lig!it ;eber n prg!ithsi dhe t siguris t caktuar !an fare t
b!n vetm pr dallimet n intensitetin e nd!esi, por, nse nuk t g!era t hapsirs&
nd!esi t n!!t vetm me n! kusht t caktuar hipotetik +-!esn 366 '', . mund t !et
e varur, dhe nd!esive t g!ra kohore edhe pse n! prafrim pr shkak , por me devi!im
shum t fort m t ult nga t pranishm +sekt' ?36',' (" lig! ;eber nuk zbatohet
pr dallimet ng!"ra, sht e pranoi tashm n elementet dhe kthehet rreth n mn"r
t caktuar t eksperimenteve t re!a t 4amansk" dhe 7obro5olsk" !asht +shih sekt'
?36',, *drsa g!"kimet m t fundit -re"er n!!t, n kundrshtim me supozimin e
mparshm, duken t pazbatueshme pr dallimet katran mund +0ekti' ?36',' *se k!o
sht n lidh!e me, e amplitud a dhe numrit luhat!e n zutreffe edhe forca t varur
total t nd!en!s, por mbetet n f!al nga konfirmimet e fundit n mn"r t
konsiderueshme vetm n ndr"shimet e nj afrsi )onstance t n ?36 kan
prmendur +shih 0ekti '', dhe 0ekti' ?6?' ,'
@, * fund t fundit, vetm t mbetet n mn"r t sigurt lig!i ;eber me
nd!ekin&lig!eve t ti! brenda kufi!ve t caktuara, n shumicn e zonave nd!esi, t !ap
n! referenc t dobishme pr vlersimin e marrdhnieve masn e nd!esi pr shkak t
varsis s t"re n stimu!t mund t, pasi nuk ka t till mbi kufizime t caktuara
dhe n aplikimet pr grante deri sa do zon mundeni' =reth asn! mosmarrvesh!e
duhet t !et, edhe pse polemika ka zg!atur pr kt' 7ikush mund t argumento!
vetm n lidh!e me shkalln dhe kufi!ve t prafrimit eksperimentale t lig!it dhe
ars"et pr devi!imet e ti!, pa as ata e as pr t br kt konkluzion'
6, Eakti se lig!i ;eber sht i pasakt n1irret nga faktet, dhe se i n!!ti n!
konceptim i hutuar nga kushtet e bots s !ashtme do t dalin, si krkesat e veanta t
hareng sht po e prano!n si pak +shih sekt' 3' dhe 366',, 0i pr t dhn
kundrshtime lig!ore t cilat kan en t n!!ta, ngritur kunder Empfmdungs5erte
negative, t cilat !an t pandara n formuln e mat!es, apo kundr interpretimit tim t
veant 7elboeuf dhe 4anger +0ekti' ?','
A,, por n baz t interesit me n!ohurin e n! marrdhnie funksionale ndrm!et
stimulit dhe nd!esi !o vetm mbi disponueshmrin e n!!t me n! shkall e nd!esi,
por n! shum m t thell, t angazhohen n doktrinn e prg!ithshm t
marrdhnieve mes trupit dhe shpirtit, interesi ndrton n vetvete p"et!a e d"t
kr"esore, pr a sa, t trheur nga eksperimente, n!oh!a e ksa! marrdhnie .nhalt
n prfundime pr marrdhniet funksionale ndrm!et nd!esi dhe sub!ektit t sa! t
men!hershme, aktiviteti psikofizik, n kt mn"r varsin themelore e mendore
nga fizike, !an'
8, ;n edhe tani mendo! se !o vetm lig!i zhvillim e psikofizike t !ashtme u
transferua n e brendshme, por edhe se marrdhniet n mes stimu!ve t !ashtm dhe
nd!esi vetm prafrimin dhe n disa kufi!ve zbavitse pr psikofizike t !ashtme, di,
3lefshmria e 4ig!it 3eberit dhe n vi!im pre! ti! dhe lig!et pragun %aFgesetzes n
n! vlefshmri t sakt dhe t pakufizuar t n!!t n psikofizike t brendshme, dmth
marrdhniet e nd!esi me aktivitetin men!her themelor psikofizik, referencat,
kshtu nd!esi n n! varsi logaritmike t psikofizik .ktiviteti ndro!, por
variacionet eksperimentale rezulto!n nga shkae t cilat proporcionaliteti i aktivitetit
t brendshm psikofizik t b!n me stimul m shum pr rrnim, m e lart e
stimulit mbi kufi mesme rritet, apo m thell ai t zh"tet posht +0eksionin
3,' -r!ashton +p!esa %ach, /E=6*>, et!, pam!a nd!esi varet m tepr n raportet
e th!eshta t aktivitetit psiko&fizike, dhe se prafrimi eksperimental t lig!it ;eber n
vend varet se n kufi!t e n!!ta, n t ciln lig!i sht i prafrt , aktiviteti psikofizik
prafrta raportet logaritmike e stimu!ve sht e varur +0eksioni 3666 '',' ;n kam
ars"et e dhna +n -!esn 3666 '',, t cilat e b!n m t prefero!n mendimi i par ka
vendosur, por pa besuar se mosmarrvesh!a u shkarkua pr kt ars"e'
C, * varsi t n!rs apo t!etrs d" supozimet e mparshme, e g!ith psikofizike t
brendshme duhet t b! t ndr"shme, dhe sidomos t vi! n konsiderat se me
miratimin e n! proporcionalitetit t th!esht mes perceptimit dhe aktivitetit
psikofizik, n kt mn"r n! pragu i brendshm sht ln !asht, n! prfasim i
ars"eshm i !eta pa nd!en!a mendore do t mungo!' =ndsia e sht!es s bart!es s
t pragut t diskutohet n brendsi t ksa! pike, dhe ars"et faktike t cilat flasin pr
kt bart!en, 6? !an n 0ekti '' pohoi'
10, .!o ende mrekulli se si u duhet t prcaktohet masa themelore e aktivitetit
psikofizik' * 0ekti' ?? ! ka treguar se kur fokusi i forcs s g!all t lviz!es merr,
duke supozuar vlefshmrin e formulat tona dhe shpe!tsia e th!esht mund t
zvendsohet pr t' -or mund aktivitetet mendore !an pr t br themelore n vend
nga ndr"shimet e shpe!tsis se shpe!tsia n dre!tim t formulat tona t th!eshta t
varur, n t cilin rast h"!n konsiderata, n ??' 0eksioni !an s!ell t mba!n, se
mendimi i fundit ka probabilitetin e madhe'
11, * mes t 8szillationsh"pothese dhe hipoteza kimike e aktivitetit psikofizik n
vetvete n! kontradikt, vetm se un +ndr"she nga hareng, n proceset kimike
vetm mund t shohin ag!ent i oshilacione, t cilat nd!en!at pr t br vet i varur
+shih sekt' ?666', ' & 7iferenca 0hiko nd!en!at, far n! nd!en! mund t ekzisto!n
vetm n dallim nga nd!en!at e t!era, un nuk mund t nda!n +0eksioni ?66 '','
1I, e votave n vend t, prgatitur nga un, lig!et psikofizik dhe formulat !an t
paraitura nga /elmholcit, .ubert, :ernstein, -lateau, :rentano, 7elboeuf, hareng,
4anger t!etr, e cila, meg!ithat, n prg!ithsi, shum m pak midis t"re se sa me t
minave ' Eormula /elmholcit !an n thelb vetm n! zg!at!e e mi, n oft se ata
marrin devi!imin e siprme nga lig!i 3eberit n vetvete$ lig!i i themeluar i .ubert
sht g!etur e prafrt e vrtet pr veten e ti! vetm si brenda kufi!ve t caktuar dhe
t d" formulat mund t prdoren vetm pr psikofizike t !ashtme n
krkes' (omprometuar n mn"r t konsiderueshme me n!ra&t!etrn, lig!et t cilat
!an ngritur nga -lateau dhe :rentano, tashm trego!n kshtu t varfr se ata nuk i
!apin vend t lig!eve t pragut, duke kr"er plla! koncesion privat n t cilat ata kan
g!etur nga 7elboeufs tenton asn! konfirmim + 0eksioni 63 '',' Eormulat 4angers
ndr"sho!n nga miniera e fakteve un +63 dhe ?' 0eksioni', %und t g!endet ose
teorikisht ose empirikisht !ustifikuar si duhet n' Hhvillimi m i largt p!es e
autorve t t"re kan g!etur m par se nga minat pikpam!et thelbsisht t ndr"shme
themelore t :ernstein, 7elboeuf dhe hareng'-rfasimi i kt"re pikpam!eve me
kundr&argumente e mia kundr ti! mund t g!endet n lidh!e me :ernstein +0eksioni
63 '', 7he 0ekti' ?3',, 4idhur 7elboeuf dhe respekt hareng +0eksioni ?63 '','






66%%! E*i)og!


(ulla e :abelit nuk sht prfunduar pr shkak se puntort nuk mund t bien dakord
se si duhet ndrtuar at$ ndrtes im psikofizik ka t ng!ar t vazhdo!, sepse
puntort nuk mund t bien dakord, pasi ata duhet t he at'