KULIAH 3

PLURALITI DAN MASYARAKAT

PLURALISTIK DI MALAYSIA
 PLURALITI MASYARAKAT ALAM MELAYU
DALAM SEJARAH

- Dua konsep yg sering digunakan untuk menjelaskan ciri-

ciri Asia Tenggara ialah pluraliti dan masyarakat plural
(plural society).

Pluraliti: istilah yg digunakan untuk merujuk kepada

masyarakat pelbagai bangsa di alam Melayu
sebelum kedatangan kuasa-kuasa
penjajah (Eropah) yg terbentuk melalui
proses semula jadi tanpa sebarang rancangan
pemaksaan di sebaliknya.
 Masyarakat Plural:
Terbentuk selepas zaman kedatangan orang-orang
Eropah. Penjajah membawa masuk pendatang asing
dari China dan India ke Asia Tenggara untuk
kepentingan ekonomi. Dasar penjajah menyebabkan
mereka gagal berasimilasi dengan penduduk, alam
sekitar dan sistem sosial-politik-agama yg wujud di
Asia Tenggara. Kesannya wujud kelompok-kelompok
masyarakat yg hidup terasing daripada kelompok yg
lain walaupun tinggal di tempat yg sama (Masyarakat
Majmuk)
- Penjajahan Barat : menjadi titik pemisah antara Pluraliti
dan masyarakat Plural.
- Pluraliti alam Melayu boleh dikaji berdasarkan pluraliti
sosial dan alam sekitar.
- Pluraliti sosial dapat dilihat berdasarkan realiti kehidupan
masyarakat yang ada.

- Pluraliti alam sekitar merujuk kepada keadaan alam sekitar

dan muka bumi alam Melayu yang begitu mudah
berinteraksi dengan kawasan-kawasan lain di dunia.
- Cth: Bunga raya – dibawa dari kepulauan Pasifik.
Getah – dibawa dari Brazil.
Pembentukan Pluraliti di alam Melayu

1. Hubungan dengan Cina dan India.

- Hubungan antara alam Melayu dengan Cina dan India
telah lama berlaku.
- faktor perdagangan- alam Melayu menjadi persinggahan
para pedagang dari kedua-dua benua tersebut.
- Abad ke-7 Masehi - kewujudan institusi pengajian agama
di alam Melayu pada zaman kerajaan Melayu Sri Vijaya.
Alam Melayu terkenal sebagai pusat pengajian dan
penyebaran ilmu pengetahuan.
2. Zaman Hinduisme dan Buddhisme.
- Hinduisme dan Buddhisme tidak memberi kesan yg
besar dalam kehidupan rakyat biasa berbeza dengan
pengaruh Islam (menurut Syed Muhammad Naguib Al-
Attas).
- Bukti: tidak terdapat kitab-kitab yg membincangkan
idea-idea besar seperti falsafah, ketuhanan dll yg
berasaskan Hinduisme & Buddhisme di alam Melayu,
yg ada Cuma kitab-kitab yg bersifat kesenian.
- Hinduisme & Buddhisme diterima baik di kalangan
pemerintah alam Melayu sebelum kedatangan Islam.
Mitos Hinduisme mengukuhkan institusi raja di alam
Melayu. Kebesaran raja-raja juga digambarkan menerusi
candi-candi yg didirikan.
3. Penjelmaan dari segi material dan non-material.
- Dapat dilihat dan difahami berdasarkan perubahan yg
bersifat epistemologikal yg dibawa oleh penjajah
Inggeris.
Epistemologikal: iaitu asal mula sesuatu ilmu
pengetahuan.
Perubahan epistemologikal: perubahan dari segi ilmu
pengetahuan yg melibatkan cara berfikir dan cara melihat
sesuatu yg seterusnya akan melibatkan perubahan
terhadap cara memahami sesuatu.
- Sebelum kedatangan penjajah Inggeris, ilmu pengetahuan
di alam Melayu banyak berasaskan epistemologi yg
bercorak metafizik atau ilmu yg bersumberkan alam
ghaib.
- Amalan perubatan perdukunan dan perbomohan yg
menggunakan jampi mantera dalam berinteraksi dengan
pihak alam ghaib adalah manifestasi yg jelas mengenai
ilmu metafizik alam Melayu.
- Kedatangan Inggeris mengubah epistemologi yg bersifat
non-material ini kepada epistemologi fizikal yg bersifat
rasional saintifik. Asasnya ialah pembuktian sesuatu
material menerusi panca indera dan kemudiannya
dipertingkatkan menerusi alat-alat saintifik.
- Kesannya muncul pelbagai ilmu dan institusi moden,
pengenalan kepada ekonomi kapitalis yg berorientasikan
pasaran dan birokrasi politik. Kesemua ini kemudiannya
dikenali sebagai ilmu kolonial.
 Puncak Pluraliti: Empayar Melaka Mercu Hubungan
Etnik Pra-Penjajahan.
- Zaman empayar Melaka: zaman keemasan dan
kemuncak keagungan kerajaan Melayu.
- Melaka menjadi tempat pertemuan para pedagang dari
seluruh pelosok dunia sehingga digelar “The Venice of
the East”.
Dari segi pemerintahan
- Para pegawai istana terdiri drp campuran orang-orang
Melayu tempatan dengan bangsa-bangsa asing yg datang
berdagang dan menetap di istana.
- Perkahwinan campur di antara pemerintah Melaka
dengan anak pemerintah China dll.
- Pemerintah Melaka mengambil kira keharmonian di
antara kaum.
- Perlembagaan Melaka yg berasaskan ajaran Islam
(Hukum Kanun Melaka dan Undang-undang Laut
Melaka) menyumbang kepada kemakmuran dan kemajuan
sistem pemerintahan Melaka.

Dari aspek perdagangan.

- Perdagangan Melaka berjalan dengan lancar hasil
daripada sistem pemerintahan terbuka dan pentadbiran
pelabuhan yg cekap.
- Pelaksanaan Undang-undang Laut Melaka menjamin
tahap keselamatan yg tinggi kepada ribuan kapal
pedagang.
- Kecekapan kawalan terhadap hasil rempah-ratus yg
menjadi tarikan kepada kedatangan pedagang asing.

Kependudukan.
- Zaman empayar Melaka – zaman pluraliti. Berlaku
penghijrahan secara alamiah tanpa ada paksaan daripada
mana-mana pihak, mereka tidak memerlukan pasport dan
visa untuk memasuki sesuatu kawasan.
- Pedagang Arab, Cina, India dll telah berasimilasi dengan
penduduk tempatan dengan baik sekali dan telah
mewujudkan kategori masyarakat yg tidak pernah wujud
sebelumnya iaitu masyarakat Baba dan Mamak.
- Empayar Melaka memperlihatkan wujudnya interaksi
aktif di kalangan pelbagai kaum dan bangsa di Melaka.
Kebudayaan.
- Keterbukaan pemerintah empayar Melaka menerima
kehadiran para pedagang daripada seluruh pelosok dunia
tanpa syarat-syarat yg menyulitkan memungkinkan
pelabuhan Melaka berkembang sbg pelabuhan penting
dunia.
- Kemajuan perdagangan dan kemajuan sebagai kota
metropolitan memungkinkan Melaka wujud sebagai kota
multi-budaya, setiap budaya mempunyai tempat masing-
masing.
- Pluralisme budaya bukanlah suatu fenomena baharu dlm
alam Melayu. Interaksi antara pelbagai budaya seperti
Arab pra-Islam, Hinduisme, Buddhisme, Arab Islam dan
Eropah (Portugis, Sepanyol, Belanda & British) dgn
budaya alam Melayu telah berlaku sekurang-kurangnya
sejak abad ke-5 Masihi lagi.
- Pertemuan & pertembungan budaya-budaya besar dunia
tersebut telah melahirkan satu ciri fenomena sosial yg
istimewa dlm alam Melayu, iaitu fenomena kepluralitian
budaya
Pengasasan Masyarakat Plural.

- Penjajahan British membawa bersama-sama dasar

pentadbiran yg selaras dengan kemajuan mereka dari
segi ilmu pengetahuan.
- Prinsip, sistem, struktur dan dasar yg diamalkan dalam
pemerintahan mereka jauh berbeza dengan sistem yg ada
di alam Melayu.
- Perubahan epistemologikal yg besar ialah dari segi
pemisahan di antara Negara dan Agama. Kesannya di
alam Melayu, pemerintahan negara dikawal oleh
penjajah manakala agama & adat istiadat peribumi di
bawah pengawasan sultan Melayu.
- Sistem pentadbiran berasaskan pengagihan kuasa di
antara tiga unsur penting: Legislatif, Eksekutif dan
Kehakiman diperkenalkan. Berbeza dengan kuasa
mutlak raja yg tiada agihan kuasa.
- Hasil daripada pemerintahan moden itu berkembangnya
sistem ekonomi kapitalis yg berasaskan ekonomi
perindustrian dan perdagangan. Sistem ekonomi ini
bergantung kepada pasaran, modal dan buruh.
- Perkembangan pesat ekonomi kapitalis inilah yg
mendorong kepada kewujudan masyarakat plural di
alam Melayu dengan kemasukan bangsa asing yg
dibawa oleh penjajah untuk tujuan pengeksploitasian
ekonomi dengan segera dan menguntungkan.
 LATAR BELAKANG BANGSA MALAYSIA
DALAM KONTEKS KEPULAUAN MELAYU.

• Aspek Geo.budaya.
– Kepulauan Melayu (Nusantara): Semenanjung Tanah
Melayu, Pulau Borneo, selatan Filipina, gugusan
Kepulauan Maluku, Jawa & Sumatera.

– Penduduk - masyarakat terawal ialah orang Melayu yg

terdiri daripada pelbagai suku etnik & mempunyai
pelbagai kepercayaan & cara hidup.
• Mereka terangkum sebagai Rumpun Melayu (mempunyai
ciri-ciri persamaan budaya yg jelas antara satu suku dgn
suku yg lain)

• Aspek Rumpun Bangsa.

– Di Semenanjung Tanah Melayu: Penduduknya ialah
kelompok Melayu yg bertutur dalam bahasa Melayu,
mengamalkan cara hidup orang Melayu & beragama
Islam.
– Sebahagiannya datang dari sekitar Kepulauan Melayu
(cth: Jawa, Banjar, Bugis, Minangkabau, Melayu-
Patani)
– Suku asli - Jakun, Sakai, Senoi dll.
• Sabah.
– Penduduknya lebih heterogenes & dikenali sebagai
bumiputera.
– Terdapat pelbagai suku peribumi: Kadazandusun,
Murut, Bajau, Bisaya, Suluk, Iranun, Idahan, Melayu-
Brunei, Kedayan dll.
– Bajau, Brunei, Bisaya, Suluk - masyarakat bumiputera
Islam.
– Kadazandusun dan Murut - masyarakat bumiputera
bukan Islam (beragama Kristian & fahaman animisme)
tetapi sebahagiannya juga beragama Islam.
• Sarawak.
– Penduduknya lebih heterogenes & dikenali sebagai
bumiputera.
– Terdapat pelbagai suku peribumi: Iban, Melanau,
Kelabit, Bidayuh, Penan, Melayu, Murut, Bisaya,
Kenyah, Kayan, Kedayan dll.
– Melayu, Melanau & Kedayan- masyarakat bumiputera
Islam.
– Iban, Murut, Kelabit, Kenyah, Kayan & Bisaya -
masyarakat bumiputera bukan Islam (beragama
Kristian & fahaman animisme) tetapi sebahagiannya
juga beragama Islam.
• Aspek Bahasa.
– Bahasa Melayu - berasal drp bahasa Austronesia /
dikenali sebagai bahasa Malay-Polinesia. BM
berkembang menjadi 150 cabang bahasa lain mengikut
suku yg ada di Kepulauan Melayu.
– Kedatangan ajaran Hindu - pengaruh bahasa Sanskrit
dalam BM kuno.
– Pengaruh Islam (Abad ke-13 & ke-14 M) - BM
berkembang pesat, pengenalan tulisan Jawi
menyebabkan perkembangan ilmu (Kesusasteraan,
Teologi, Falsafah & Tasawuf)
– BM bersifat dinamik - menjadi Lingua-franca di alam
Melayu terutamanya pada zaman Kesultanan Melayu
Melaka.

– Kerajaan Tradisi Melayu.

• Zaman Hindu-Buddha - pemerintahan beraja. Cth:
Kerajaan Kedah Tua, Langkasuka, Srivijaya &
Majapahit.
• Zaman Islam- kerajaan Melaka, Aceh.
• Selepas Melaka - kerajaan Johor-Riau, Brunei.
CAMPUR TANGAN BRITISH & KELAHIRAN
MASYARAKAT PLURALISTIK

• Penguasaan ke atas Melaka: Portugis - 1511, Belanda

-1641.
• Penguasaan British ke atas pelabuhan P.Pinang -1786,
Melaka - 1824 & Singapura - 1826.
• Perjanjian Inggeris-Belanda 1824 - Pembentukan
sempadan Kepulauan Melayu di bawah pengaruh British
dan Belanda.
• 1874 - Pengenalan Sistem Residen di Negeri2 Melayu
Bersekutu & Sistem Penasihat di NNMTB.
• Di Sarawak - Penguasaan keluarga Brooke (1841-1946.
• Di Sabah - Pemerintahan Syarikat Berpiagam Borneo
Utara (SBBU) -(1881-1946)
• Dalam proses campur tangan ke atas kerajaan Melayu,
kuasa Barat (British) mengiktiraf orang Melayu sebagai
Tuan kepada tanah airnya. British berhubung dgn sultan-
sultan Melayu untuk mendapatkan persetujuan mereka.
• Penjajahan - mengakibatkan penentangan
tokoh/masyarakat tempatan.
• Penjajahan British - meninggalkan kesan yg besar dlm
politik, demografik & sosioekonomi T.Melayu.
 KEWUJUDAN MASYARAKAT
MAJMUK/PLURALISTIK

• Berkait rapat dengan dasar British mengeksploitasi

ekonomi T. Melayu untuk keuntungan yg cepat dan
maksimum.

• Migrasi orang Cina - dari Kwangtung & Fukien - dibawa

masuk melalui sistem kontrak buruh, tiket kredit, secara
berkumpulan & persendirian.
• Bertumpu di sekitar P.Pinang hingga ke Singapura
(negeri2 pantai barat)
• 1895-1927 - lebih drp 6 juta org Cina berhijrah ke
T.Melayu.
• 1931 - 34% drp penduduk T.Melayu ialah org Cina.
• Di Sarawak - org Cina bertumpu di kawasan bandar Sibu,
Miri & Bintulu.
• Di Sabah - SBBU membawa masuk buruh asing spt org
Cina, Filipina, Jawa & Jepun - bekerja di ladang tembakau,
getah, kelapa, pembalakan & pemeliharaan mutiara.
• Migrasi orang India - dari India Selatan & dibawa melalui
sistem Kangani
• Bermula pada th 1880-an & pesat pada abad ke-20.
• 1911- org India - 10% drp penduduk T.Melayu. &
meningkat kpd 15% pd th 1921.
• Mereka bekerja di ladang2 getah, sektor perkhidmatan &
kerja raya.

• Migrasi penduduk Melayu dr Indonesia, Jawa & Sumatera:

bekerja dlm sektor pertanian & tinggal di luar bandar.
• Terdapat juga migrasi penduduk Arab-Parsi & Ceylon.
• Imigran yg masih tinggal di T.Melayu membentuk satu
masyarakat yg tetap & mengasaskan organisasi sosial
masing-masing.
• Cth: orang-orang Cina membentuk persatuan &
pertubuhan sosial masyarakat mereka (Huatuan).
• British melaksanakan dasar Pecah dan Perintah bagi
memudahkan kawalan ke atas imigran tersebut.
• Kesannya: Pengenalan kaum mengikut fungsi ekonomi,
pengasingan tempat tinggal dan pengasingan sistem
pendidikan
• Kumpulan etnik menceburi sektor ekonomi yg berbeza:
• Melayu - nelayan & petani (sektor luar bandar)
• Cina - perlombongan dan perdagangan
• India - perladangan dan kerja raya.
• Sistem Ekonomi Duaan /Dualisme Ekonomi:
Perkembangan sistem Ekonomi Moden & Ekonomi
Tradisional tidak seimbang.
• Sistem pendidikan: Sekolah Inggeris, sekolah Melayu,
sekolah Cina dan sekolah Tamil.
• Hubungan kaum baik dalam konteks ‘bercampur tetapi
tidak bersatu’.