PELAJARAN 2 –

PEMBIASAN
CAHAYA

(d) Hukum-hukum pembiasan

(a) Maksud pembiasan
Pembiasan ialah fenomena perambatan Hukum I:
cahaya daripada dua medium yang berbeza
ketumpatan optiknya yang Sinar tuju,garis normal dan sinar biasan
menyebabkan perubahan arah atau laju berada pada satu
cahaya atau halaju cahaya. satah yang sama.

Hukum II (Hukum Snell):

Nisbah sinus sudut tuju kepada sinus sudut

biasan adalah pemalar
(b) Jenis-jenis pembiasan
Pembiasan mendekati normal berlaku atau sinus sudut tuju = pemalar
apabila cahaya merambat dari medium yang sinus sudut biasan
kurang tumpat ke medium lebih tumpat.
atau sin i = pemalar
sin r

di mana i = sudut tuju ,

r = sudut pantulan
Pembiasan menjauhi normal berlaku apabila
cahaya merambat dari medium yang lebih atau sinus sudut tuju α sinus sudut biasan
tumpat ke medium kurang tumpat.
atau

(e) Indeks biasan (n)

(c) Istilah-istilah pembiasan
Garis normal : garis yang berserenjang
Indeks biasan ialah nisbah sinus sudut tuju
dengan sempadan medium yang berbeza
kepada
ketumpatan.
sinus sudut biasan.
Sudut tuju : sudut di antara sinar tuju
atau n = sin i di mana n =
dengan garis normal
indeks biasan
sin r i =
Sudut biasan : sudut di antara sinar biasan
sudut tuju
dengan garis normal.
r=
sudut biasan
* Sudut tuju dikira dari medium yang kurang
tumpat ke
medium lebih tumpat walaupun arah
rambatan cahaya
diterbalikkan.
*Bahan yang mempunyai ketumpatan optik
yang tinggi
mempunyai indeks biasan yang tinggi.
* Nilai indeks biasan ≥ 1
Contoh 1
n = halaju cahaya dalam udara @
vakum
halaju cahaya dalam bahan

no = vu
vo

n = dalam nyata
dalam ketara
Tentukan indeks biasan bongkah X.
=H
Penyelesaian: h

Contoh 2

Contoh 4

Halaju cahaya dalam udara ialah 3 x 108 ms-

1 dan halaju cahaya dalam kaca ialah 2 x 108
ms-1 . Tentukan indeks biasan kaca
Penyelesaian

Jika indeks biasan kaca ialah 1.54,tentukan

sudut θ
Contoh 5:
Penyelesaian Seekor ikan kelihatan berada sedalam 2.5 m
oleh seorang
pemerhati.Berapakah dalam sebenar ikan
itu berada di
dalam air (Indeks biasan air = 1.33)
Penyelesaian:

Contoh 3
(g) Eksperimen untuk mencari
hubungan antara sinus sudut tuju
dengan sinus sudut biasan

Hipotesis:Bila sudut tuju bertambah sudut

biasan bertambah

Tentukan sudut biasan ketika cahaya keluar

semula ke udara dan lakarkan sinar cahaya
apabila keluar daripada prisma kaca.(Indeks
biasan kaca = 1.5)

Penyelesaian

Pemboleh ubah dimanupulasi: sudut tuju

(f) Rumus-rumus lain bagi Indeks Pemboleh ubah respons: sudut biasan
biasan (n)
Pemboleh ubah dimalarkan: ketebalan s
kaca,keamatan cahaya. in r
Letakkan sebuah bongkah kaca di atas kertas
putih dan lukis sisi bongkah kaca dan tanda
sebagai ABCD.
Alihkan bongkah kaca.
Lukis garis normal MN
Tanda/ukur sudut tuju i dengan protraktor.
Letakkan semula bongkah kaca di atas kertas
putih dan hidupkan sinar cahaya.
Lukis garis NPQ bagi sinar cahaya yang
keluar daripada bongkah kaca.
Alih semula bongkah kaca dan lukis garis
MN.
Ukur sudut biasan r.
Ulangi eksperimen sebanyak 5 kali dengan
sudut i yang berlainan.
Plotkan graf sinus i lawan sinus r

(h) Eksperimen Untuk Menentukan

Indeks Biasan Bongkah Kaca.

TUTORIAL
1 Pembiasan cahaya berlaku apabila
cahaya merambat dalam dua medium optik
yang berlainan ketumpatannya.Ini
disebabkan perubahan dalam

Letakkan sebuah bongkah kaca di atas kertas A Amplitud cahaya B Keamatan

putih dan lukis
sisi bongkah kaca dan tanda sebagai ABCD.
Alihkan bongkah kaca.
Lukis garis normal MN
Tanda/ukur sudut tuju i dengan protraktor.
Letakkan semula bongkah kaca di atas kertas
putih dan hidupkan sinar cahaya.
Lukis garis NPQ bagi sinar cahaya yang
keluar daripada bongkah kaca.
Alih semula bongkah kaca dan lukis garis
MN.
Ukur sudut biasan r.
Tentukan nilai sin i dan sin r.
Kira nilai indeks biasan dengan rumus n =
sin i
cahaya
C Halaju cahaya D Kekuatan
cahaya
2 Suatu sinar cahaya merambat dari
medium A ke medium B.Jika ketumpatan
optik medium A lebih besar
daripadaketumpatan optik medium
B,gambarajah yang manakah berikut
adalah benar bagi alur cahaya tersebut?
 Sin Q Sin R

C Sin Q D Sin R
Sin R
Sin S

Rajah menunjukkan suatu sinar cahaya

yang merambat dari udara ke bahan
X.Berapakah indeks biasan bahan X?

A 0.85 B 1.24
Rajah menunjukkan satu alur cahaya C 1.31 D 1.41
yang bergerak dari cecair A ke cecair B.(
Indeks biasan cecair B > Indeks biasan E 1.58
cecair A).Gambarajah manakah berikut
adalah benar mengenai alur cahaya 6
tersebut?

Satu sinar cahaya merambat dari minyak

ke udara.Jika indeks biasan minyak ialah
1.4,tentukan nilai sudut K?
A 44.4o B 45.6o
C 54.5 o D 55.4o
E 58.9 o

7 Satu sinar cahaya merambat dari udara

ke kaca.Indeks biasan kaca tersebut adalah

A 1.38 B 1.45
C 1.51 D 1.62
Rajah menunjukkan suatu sinar cahaya E 1.74
merambat dari udara ke plastik.Manakah
antara berikut memberikan indeks biasan 8 Berapakah halaju cahaya merambat
plastik? menerusi suatu bahan plastik yang
mempunyai indeks biasan 1.2?
A Sin S B Sin P
 (Halaju cahaya dalam udara = 3 x 108 C 1.5 x 10-7 s D 2 x 10-7 s
ms-1 ) E 2.5 x 10-7 s

A 1.0 x 108 ms-1 B 1.5 x 108 ms- 13 Fenomena-fenomena yang yang berikut
1 bukan disebabkan oleh pembiasan cahaya ?
C 2.0 x 108 ms-1 D 2.5 x 108
ms-1 A Cahaya matahari yang sampai ke
E 3.0 x 108 ms-1 bumi adalah melengkung
B Ikan kelihatan cetek daripada
9 Jika indeks biasan air ialah 1.33,cari kedalaman sebenarnya
dalam ketara bagi bagi suatu objek yang C Kayu lurus kelihatan bengkok
berada sedalam 12 m di dasar sebuah tasik. apabila berada di dalam air
D Air laut kelihatan biru
A 6m B 9m
C 12 m D 16 m 14
E 18 m

10 Sekeping duit syiling dimasukkan ke

dalam sebuah bekas yang kosong.Apabila
sejenis cecair lutsinar dimasukan ke dalam
bikar ,dalam ketara didapati kurang
sebanyak 40% daripada dalam Rajah menunjukkan lintasan sinar cahaya
nyata.Indeks biasan cecair itu ialah merambat dari medium R menuju medium
S.Pernyataan yang manakah berikut adalah
A 0.4 B 0.6 benar?
C 1.2 D 1.7
E 2.5 A Ketumpatan optik medium R lebih
tinggi daripada medium S
11 B Laju cahaya dalam medium R lebih
tinggi daripada dalam medium S
C Indeks biasan medium R lebih tinggi
daripada indeks biasan medium S

15 Diantara yang berikut yang manakah

merupakan indeks biasan?

A Sudut tuju
Rajah menunjukkan sinar yang Sudut bias
memasukki dua jenis cecair M dan yang B ketumpatan udara
mempunyai indeks biasan 1.0 dan 2.0 ketumpatan bahan
masing-masing.Nilai sudut X ialah C Laju cahaya dalam udara
Laju cahaya dalam bahan
A 10o 33' B 14o 29'
C 15o 25' D 18o 53'
E 21o46'

12 Suatu sinar cahaya memasukki sekeping

plastik lutsinar yang tebalnya 50 m dan
mempunyai indeks biasan 1.2.Berapa
lamakah masa yang diambil oleh cahaya
untuk merambat dalam plastik tersebut 16 Rajah menunjukkan satu eksperimen
jika halaju cahaya di udara ialah 3 x 108 yang dilakukan untuk mengkaji
ms-1. hubungan antara sudut tuju,i dengan sudut
pembiasan,r apabila cahaya merambat dari
A 2. 5 x 10-8 s C 2 x 10-8 s
udara ke kaca.Nilai-nilai sudut,i dan sudut,r
adalah (d) Nyatakan Hukum yang mengaitkan
seperti jadual berikut; hubungan antara sinus i dan sinus r
ini.
Sudut i Sudut r Sinus Sinus r
i .................................................................
30o 19o ..........................
(e) Tentukan kecerunan graf.

40o 25o

(f) Jika bongkah kaca digantikan dengan

50o 30o intan,apakah yang terjadi kepada graf
dan berikan sebabnya.
.................................................................
60o 35o ..........................

.................................................................
70o 38o ..........................
(g) Jika halaju cahaya dalam udara ialah
3 x 108 ms-1
,berapakah halaju cahaya dalam
(a) Lengkapkan jadual di atas.
kaca.
(b) Plotkan graf sinus i lawan sinus r

17 Rajah di atas menunjukkan dua sinar

cahaya masing- masing AB dan CD yang
menimpa ke atas satu bongkah kaca.

(a) Tentukan nilai indeks biasan kaca.

(b) Kirakan nilai x

(c) Kirakan nilai y

(c) Nyatakan hubungan di antara sinus i 18

dengan sinus r

.................................................................
..........................
 (f) Sebatang tiub kaca dengan sekeping
kaca rata di dasarnya ditolak masuk
Sebuah kolam kecil dengan air yang ke permukaan kolam tersebut.(H =
jernih ,mempunyai kedalaman H. Seketul 4.5 m dan indeks biasan air = 1.33)
logam berada di dasar logam itu dan Jika tiub ditolak masuk sedalam
didapati imej logam kelihatan sedalam h. 0.5 m di bawah permukaan
air,berapa dekatkah dasar kolam
(a) Nyatakan sifat cahaya yang kelihatan sekarang?
menyebabkan kejadian di atas.

................................................................. 19 (a) Apakah yang dimaksudkan dengan

.......................... pembiasan cahaya
(b) Terangkan bagaimana fenomena di
atas berlaku. (b) Nyatakan takrif Indeks
biasan.Huraikan satu eksperimen
................................................................. untuk menentukan indeks biasan bagi
.......................... satu bongkah kaca.
(c) Nyatakan hubungan antara H dan h
(c) Dengan menggunakan gambarah
................................................................. sinar huraikan
.......................... fenomena- fenomena berikut:
(i) Ikan yang berada dalam air
(d) Jika H = 4.5 m dan indeks biasan kelihatan lebih cetek
air ialah 1.33, daripada kedalaman sebenarnya.
tentukan nilai h
(ii) Cahaya matahari yang
sampai ke bumi
adalah berbentuk
(e) Jika kolam itu mengandungi air yang melengkung.
mempunyai indeks biasan 1.40
(i) apakah terjadi kepada nilai h

........................................................................
............................
(ii) Tentukan nilai h yang baru.