UNIVERSITETI SHTETËROR I TETOVËS

FAKULTETI I SHKENCAVE MATEMATIKO-NATYRORE DEGA: GJEOGRAFI

PUNIM SEMINARIK Lënda: Informatikë
TEMA: “Pjesët përbërëse të një kompjuteri personal”
Mentori:
Kandidati:
Mr.ass Florinda Imeri
Muharem Aziri
Tetovë, 2009
Përmbajtja :
! % ( + ! ) / ) ) & ) "
"
#
$ ' * ,,$ ,. ,-
Hyrje
Kompjuteri personal përbëhet nga disa komponente themelore. Ato nuk shihen nga j
asht dhe karakteristikat e tyre nuk janë të dukshme. Parë në mënyrë laike tek PC
standard mund të dallojmë katër tërësi: njësia sistemore, monitori, tastatura d
he miu. Modeli i PC bashkëkohor është mjaft i ngjajshëm me modelin logjik të kom
pjuterit që e ka dhënë Xhon von Nojman (Neumann). PC i përmban të gjithë kompone
ntet e paraqitura me modelin e tij logjik por, ato janë të realizuara me zbatimi
n e zbulimeve më të reja shkencore, materiale dhe teknologjike. Për këtë arsye,
komponentet e PC sot kanë të tilla performanca të cilat më herët as që mund të p
aramendoheshin. Në shtëpizën e njësisë sistemore ndodhet pllaka amë me magjistra
let, procesori, memorja, njësitë për memorje të jashtme (disqet), portet dhe kar
telat e ndryshme për zgjerim etj. Portat dhe kartelet për zgjerim me një skaj ja
në në tehun e shtëpizës dhe janë të kapshme nga ana e jashtme me qëllim që në ko
nektorët e tyre të lidhen kabllot e njësive periferike pa u hapur shtëpiza. Komp
juteri PC është modular, kështu që varësisht nga qëllimi i kompjuterëve ai mund
të përbëhet nga konponente me performanca të ndryshme. Qëllime të caktuara kërko
jnë mundësi më të mëdha grafike, ndërsa të tjerat kanë nevojë për kapacitet më t
ë madh ose memorje të jashtme më të shpejtë.
Shtëpiza
Shtëpiza është nji kuti alumini në të cilën janë vendosur komponente të tjera. P
ërveç rolit rnbrojtës që ka shtëpiza në të ndodhen edhe sistemi për furnizim me
energji elektrike dhe transformimi i saj ne formë të përshtatshme. Varësisht nga
qëllimi i kompjuterit ekzistojnë disa lloje të shtëpizave: Shtëpizë e hollë (sl
im) përdoret më shpeshë për stacione rrjetësh që nuk kanëdisqe. Shtëpiza bejbi (
baby) është e dyta sipas madhësisë me dimensione të përafërta 33x40x18 cm dhe za
konisht qëndron e shtirë në tavolinë. Mini tauer (mini tovver - kullë e vogël) ë
shtë shtëpizë me dimensione të ngjajshme si bejbi shtëpiza por e dizajnuar që të
qëndrojë vertikalisht. Tauer (tower - kullë) shtëpizat janë më të mëdha se zako
nisht dhe përdoren për serverë. Shtëpiza ATX bëhen dominante me paraqitjen e pro
cesorëve Pentium II dhe pllakave amë të konstruktuara për to. Ekzistojnë edhe sh
tëpiza më të vogla që quhen mini ATX.
Fotografia nr 1: Lloj i shtëpizës Slim Fotografia nr 2: Lloj i shtëpizës ATX
MOTHER BOARD (PLLAKA AMË) Shërben për vendosjen e të gjitha elementeve të sistem
it kompjuterik, përmes pllakës amë vendoset komunikimi ndërmjet njësive të ndrsh
me. Komunikimi me njësitë e integruara bëhet përmes njësive të mbrendshme ose ba
save të mbrendshme me njësitë të jashtme përmes basave eksternal (të jashtëm). N
ë mother board janë të vendosura sllotet ose ram memorie të madhësive të ndryshm
e, pastaj në pllakën amë është i ngjytur procesori. ndërsa në të ashtuquajturën
sllot janë të vendosura të gjitha kartelat e tjera (kartela e zërit, kartela e r
rjetit, kartela e radios ose televizionit,...). Ekzistojnë edhe disa pllaka amë
në të cilat disa kartela janë të integruara (të vendosura në vetë pllakën): vide
o, e rrjetit dhe kartela e zërit që kanë për qëllim zvogëlimin e çmimit.
$
Fotgrafia 3: Një pllakë amë Gigabyte DDR2
$
PROCESORI
Procesori është njësia qëndrore e përpunimit të të dhënave CPU (Central Processi
ng Unit). Të gjitha komponentet e tjerë sherbejnë si një urë midis përdoruesit d
he procesorit, marrin të dhenat nga përdoruesi dhe ia dorzojnë procesorit që ti
përpunojë. Procesori i parë në një personal computer ishte Intel 8088. Gjeneraci
oni pasardhes i procesorëve Intel ishte 8086, 80286, 80486. Këta procesorë ishin
versione më të komplikuara të paraardhësve të tyre. Psh 8088 kishte një frekuen
cë prej 4,7 MHz ndërsa 80486 arrinte deri në 133 MHz. 8088 mund të trajtonte 8 b
it të dhënash në të njejtën kohë ndërsa 80486 32 bit.Gjenerata e fundit e proces
orëve Intel është Pentium (gjenerata e pestë). Në familjen e procesorëve Pentium
përfshihen : Pentium MMX, Pentium Pro, Pentium II, Pentium III dhe Pentium IV.
Arkitektura e familjes Pentium është përmirësuar në mënyrë të ndjeshme në lidhje
me paraardhësin e tij 80486. Një nga gjërat kryesore është se chipet e Pentium
kanë dy ALU, ndërkohë që 80486 ka vetëm një. Kjo ndryshim është bërë për të real
izuar përpunimin e dy bashkësi numrash njëkohësisht. ALU (Arithmetic Logical Uni
t) është njësia që bën përpunimin e gjithë të dhënave që janë numra të plotë. Si
dhe 486 edhe pentium ka një njësi të vecantë për përpunimin e numrave me presje
që quhet FPU (Floating Point Unit). Një diferencë tjetër me 486 është se pentiu
m mund të marri 64 bit të dhëna njëkohësisht ndërsa 486 sic e thamë më lart mund
të marri vetëm 32. Për sa i përket memories chache 486 ka 8 Kb chache ndërsa pe
ntium II ka 2 MB. Memoria chache është një memorie e integruar në chip-in e proc
esorit dhë të dhënat midis chache dhe procesorit transportohen 2-3 herë më shpej
t sesa midis procesorit dhe memories qëndrore. Memoria chache . është projektuar
për të lejuar ALU të punojë në mënyrë pothuajse konstante (dmth pasi ka përpunu
ar një të dhënë të mos rri pa bërë gjë ndërkohë që pret të dhënën tjeter për tu
përpunuar). Idealja është që ALU ti ketë gati të gjitha të dhënat që duhen perpu
nuar dmth mos të rri asnjëherë inaktive. Nqs ndodh kjo gjë atëherë procesori ekz
ekuton një instruksion në një cikël clock-u. Sidoqoftë potenciali maksimal i pro
cesorit pentium nuk arrihet pothuajse asnjëherë. Clock-u ose ora e procesorit ës
htë një oshilator kuarci që vibron me një frekuncë të caktuar kur në të kalon rr
yma elektrike, kështu që gjatë një vibirimi lëshohet një signal elektrik, frekue
nca me të cilën prodhohen këto sinjale elektrike është ajo që quhet frekuenca e
procesorit (1Hz = 1 vibracion në sec).
Fotografia nr 4: Ja një lloj i procesorit Intel Pentium 4
.
Ram memorja – (Random-acces memory)
RAM ( shkurtimi i Random-acces memory - lexo Random-akses memory me kuptimin Kuj
tesë me hyrje të rastësishme) është memoria kryesore e përkohshme e kompjuterit.
Në tërësinë e kompjuterit kjo memorie pasqyron trurin e vogël të njeriut në të
cilin mbahen të dhënat për një kohë të shkurtër. Pra, memoria qendrore është ven
di ku ekzekutohen të gjitha programet dhe ku vendosen të gjitha të dhënat që për
doren nga këto programe. Instruksionet e një programi duhet të ndodhen në RAM që
të mund të ekzekutohen nga procesori. Dihet që të gjitha këto informacione memo
rizohen në formë bit–esh, pasi është më e thjeshtë paraqitja e këtyre informacio
neve logjike në diçka fizike siç është hardueri. Memoria qendrore është e përbër
ë nga një bashkësi fijesh, tranzistore dhe nga kondensatorë. Fijet ndahen në dy
grupe : fijet që transportojnë adresat e të dhënave dhe fijet e të dhënave. Më p
arë ishte i përhapur një lloj i RAM-it me bërthamë magnetike e cila ishte e zhvi
lluar në vitet 1949-1952 dhe në atë kohë ishte më e përdoruar përderisa doli në
zhvillim RAM-i statik dhe dinamik qarqet e integruar të RAMit në vitet 1960-ta d
he në vitet e hershme të 1970-ve. Para kësaj kompjuterët përdornin rele, tuba va
kum ose trioda ku bëhej radhitja e memories në kompjuter (p.sh qindra e mijëra b
it0, disa prej tyre ishin të rastit në qasje, kurse disa jo. Latches (apo Çelësa
t i ruajtjes apo mbylljes), ishin të ndërtuar nga triodat edhe më vonë. Nga tran
sistorët diskret, të cilët përdoreshin për zvogëlim dhe shpejtësi të memories si
kur ato të regjistrave dhe regjistrat në të radhitura si rafte. Para zhvillimit
të qarkut të integruar të ROM-it, RAM ishte shumë shpesh i konstruktuar duke i p
ërdorur diodat gjysmëpërçuese. -
Fotgrafia nr 5: Ram memorje DRAM
-
Të dhënat në RAM
Memoria RAM është pikë prerje (udhëkryq) e të gjitha të dhënave, pavarësisht se
nga vijnë ato (nga kujtesa e përforcuar (hard disc), luajtësit e mediumeve (flop
py, CD-player, DVD-player) apo mjetet tjera futëse të të dhënave si tastatiera).
Kujtesa RAM në tërësi është një pasqyrim i tavolinës së punës në një punishte,
nga e cila organizohet veprimtaria përkatëse. E rëndësishme është të përmendim s
e kur kompjuteri fiket, kujtesa RAM zbrazet, pra ikën i gjithë informacioni që i
shte në të. Pra, n.q.s jeni duke shkruar një letër dhe ... "ikin dritat" , e gji
thë puna do të shkojë kot nëse nuk e keni regjistruar atë (ka mënyra e mjete nga
memoria RAM në njësitë e disqeve, vetëm n.q.s jepni komandën për regjistrimin e
tij në to. N.q.s programi që përdorni për një qëllim ose një tjetër ndërpritet
(ose bllokohet) përpara se ta regjistroni atë punë të bërë deri në atë moment, k
ompjuteri do ta zbrazë kujtesën RAM dhe do ta ri-fillojë atë me ngarkesën e re (
programin).
Memorizimi i të dhënave në memorien qëndrore
' Kur softuerë do të lexojë të dhëna që janë të mëmorizuara në RAM dërgon një si
njal në fijen e adresave korrespondente të të dhënave që do të lexojë. Si në ras
tin e mësipërm ky sinjal elektrik mbyll kondensatorë që lidhin fijen e adresave
me fijet e të dhënave. Pasi mbyllen transistorët, n.q.s. kondensatori që ndodhet
tek fijet e të dhënave është i karikuar atëherë kur mbyllet transistori korresp
ondent kondensatori shkarkon ngarkesën elektrike të mbledhur si rrjedhoje jepet
një sinjal elektrik në fijen e të dhënave. Kjo gjë i korrespondon “leximit” të n
jë 1 nga RAM. N.q.s. fija e të dhënave nuk e ka të karikuar kondensatorin korres
pondent atëherë nuk ka asnjë sinjal elektrik në fijen e të dhënave në fjalë, gjë
kjo që i korrespondon leximit të një 0 në RAM.
'
Llojet e memorieve RAM
Në bazë të teknologjisë së përdorur për prodhimin e tyre memoriet RAM ndahen në
kategori : DRAM : Rifreskon karikimin e kondensatorëve cdo 1/1000 e sec. EDO RAM
: Është më e shpejtë se DRAM, karakteristika e saj kryesore është se është në g
jëndje të dërgojë të dhëna edhe duke marrë instruksione për të dhënat që do të a
ksesohen nga programi në një moment të dytë. VRAM : Është një memorie RAM e përs
htatur për kartat grafike. Ka dy porta në mënyrë të tillë që të dhënat video mun
d të shkruhen ndërsa të dhënat po lexohen nga karta grafike për tu visualizuar n
ë ekran. SRAM : Nuk ka nevojë (si memoria DRAM) të rifreskimit me ngarkesë elekt
rike të kondensatorëve. Është më e shpejtë se DRAM por edhe më e kushtueshme. SD
RAM : Është memorje e projektuar për të ndjekur shpejtësinë e BUS-it të procesor
ëve të shpejtë. Është e përbërë nga dy banko për memorizimin e të dhënave, kjo l
ejon që edhe kur jemi duke lexuar të dhëna të memorizuara në një bankë mund të l
exojmë dhe te tjetri njëkohësisht. SIMM : Chipe memorjesh të montuara në një kar
të të vogël. Është një nga meomorjet e para që ka qene e përhapur te PC. DIMM :
Njësoj si SIMM, ndryshon vetëm chipet e memorjes dhe numri i lidhjeve me * modhe
rboardin.ECC : RAM që përdor bit shtesë për të gjetur gabimet e mundshme gjatë t
ransmetimit të të dhënave.
Fotografia nr 6: Disa lloje të ram memorieve
*
Katela grafike
Karta grafike është një nga paisjet kryesore të kompjuterëve modern. Këto karta
kanë në brendesi të tyre GPU-ne (Graphic Processing Unit), ky i fundit është shu
më i ngjashëm me CPU por ndryshon në faktin që është i optimizuar në kryerjen e
operacioneve matematike që janë mese të zakonshme në manipulimin e grafikëve. Ky
optimizim është diferenca kryesore midis GPU dhe CPU. Një element tjetër i rënd
ësishëm i kartes grafike është memoria. GPU e perdor memorie për të ruajtur rezu
ltatet e përkohshme që asaj i duhen për të kryer operacione në mënyrë sa më efic
ente. Kjo memorie mund të përdoret edhe për qëllime të tjera si ruajta e imazhev
e të cilat do të shfaqen së shpejti në monitor. Sasia dhe tipi i kësaj memorie ë
shtë një faktor shumë i rëndësishëm. Karta grafike lidhet me monitorin nëpërmjet
RAMDAC, ky i fundit e kthen sinjalin nga dixhital në analog, i cili më pas shko
n tek monitori, qoftë ky CRT apo LCD. Disa karta grafike kanë më shumë se një RA
MDAC, kjo bën të mundur lidhjen e më shumë se një monitori me skedën grafike. Du
het përmendur fakti se disa nga prodhuesit e kartave grafike kanë vënë në dispoz
icion të përdoruesve karta grafike të cilat ndodhen në pllakë amë(motherboard),
këto janë më pak të fuqishme se kartat grafike të jashtme por janë zgjidhja më e
mirë për pëdoruesit me buxhet të ulët si dhe në rastin e kompjuterave notebook.
Prodhuesit më të rëndesishëm të kartave grafike në botë ,0 janë :
• NVIDIA • ATI • INTEL • VIA
Foto 7: Kartela grafike
,0
HARDISKU
Hard Disk Drive, (lexohet: Hard Disk Drajv, shkurt: HDD) është një memorizues ma
gnetik (shpesh ferro-magnetik) i arkivave kompjuterike, i cili i shkruan arkivat
binar mbi sipërfaqen e një disku rrotullues. Të dhënat ruhen në HDD edhe pas la
rgimit të kësaj pjese nga tërësia e sistemit kompjuterik. Ekzistojnë HDD të jash
tëm dhe të brendshëm, ku të parët instalohen në brendi të kopjuterëve ose sistem
eve kompjuterike, kurse të dytët lidhen me kompjuterët ose sistemet kompjuterike
nga jashtë për mes kabllove të ndryshëm e zakonisht me kabllo USB.
,,
Fotografia nr 8: Hard disku
,,
Historia
Paraqitja e parë e HDD-ve në treg u bë në vitin 1956 njohur si pjesë e kompjuter
it IBM 305 RAMAC nga kompania IBM, zbuluar nga Reynold Johnson. Ky HDD kishte 24
inç me mundësi ruajtjeje të 5 milion karaktereve dhe me mundësi përclljeje të t
ë dhënave shumë të vogël.[1]. Në vitin 1961 IBM paraqiti hard diskun "IBM 1301"[
2], që mundësi më të shpejtë për leximin e të dhënave. Në vitin 1973, IBM paraqi
ti HDD-në IBM 3340 "Ëinchester" që planifikohej të kishte kapacitet 70MB e që le
xonte të media të lubrifikuara e që teknologjia e këtij hard disku është baza e
teknologjisë e cila përdoret për prodhimin e HDD-ve të kohës së sotit. Që nga vi
ti 1956 e gjer në fillim të viteve të 80-ta hard disqet sa i përket anës fizike
ishin të mëdhenjë dhe ishte e pa mundur që instaloheshin në zyra të vogla e në s
htëpi si dha harxhonin energji elektrike të konsiderueshme sepse duhej vendosur
në hapësirë të ruajtur mirë, gjithashtu sa i përket anës memorizuese ato kishin
shumë pakë mundësi memorizuese, saktësisht shumica e tyre kishin vetëm 8-inç (re
spektivisht 210 - 195 mm). Këto hard disqe kishin madhësi e cila mund të krahaso
het me një makinë për larjen e rrobave dhe në të shumtën e rasteve kerkonin furn
izim tre fazësh energjie. Për shkak të kësajë hard disqet para viteve të 80-ta n
uk u përdorën si pjesë për mikro kompjuterë, por kjo ndryshoi kur Seagate Techno
logy paraqiti hard diskun ST506 i pari që kishte 5.25-inç me kapacitet 5 MB. Gja
të viteve të mesme të 90-ta HDD-të kishin mundësi ruajtje jo vetëm të dokumentev
e me , tekste, por edhe të llojeve tjera të skedarëve si foto, audio e video ske
darë. Kapaciteti dhe madhësia e hard disqeve me kalimin e kohës ndryshoi dukshëm
duke kaluar nga përmasat e mëdha fizike, me nevoja ekstreme energjie e me kapac
itete të vogogla në HDD me përmasa të vogla (që ditët e sotit disa mund të futen
në xhepin e palltos) me nevojë të vogël energjie elektrike e me kapacitete të m
ëdha të ruajtjes së të dhënave. Tani HDD-të standarde kan kapacitet 1 tera bit.
,
Tabela e histroisë së HDD-ve
$2 $ 1 00 C ' ,*' ,0 3 , ,*' ' .0 3 2$ , $00 ;3 E " 2$ $00 ;3 E " ,2' $0 ;3 " ,2
0 C " & 02'$ 4)&) C " 3 ) - 00 ,, , $00 ;32 2$ 2 00' )!& ! ! . ( $00@5 $00 ;32 2
$ 2 D)! 00' / & % , 4) ;32 + 2 /" $ *; ; $0 53 ,2'6/ 00' 7 6/" '08 $2 $ 9): 9% 0
*" .
0 ,0. 3 . 3
3
"
"
"
"
,** .-. 0 ,** ;3
3
" , 0 3
"
"
"
7
6/"'-.08 $2 $
+ !!
+
,0 &
"
"
"
<& <8+ < /, '04 2$
"$ 00 = >- =2 $2 $ 2 + !! + , 2$
,** *2, ;3 $ ,** , ;3 00 C , 00 C
,2. ;3
3
"
"
"
,
& / ,0'00? $2 $ 9( 2 + !! +9 ,. ,4 2$ + !! +9@ 04 A) ! ) < 2$ & 3& ,.;
2$
,.2' ;3
2' ;3 "
"
"
, ;32 $2 $ 2 ? B ,**-2 53 2$ 9): ) (( 0 '4/
- ;3
0 ;3 "
0 3
"
- ;3
0 ;3 , 0 ;3
" . ;3 C
7
6@ ! " ) "55
0 ;32 2$ 2 8!
00
00 C $ 00 C . 00 C -
$00 ;3
.0 ;3 ' ;3
(
<
-%$00 $00 ;32 2$ 2 D) & 3
00$ )
-$0 ;3 00 E ;3 , 000 ;3 E 0 ;3 E
'0 ;3 ' ;3 ,.0 ;3
F !<& G<$000% 2 - 00 ,0 -$0 ;32 ) ( D !) < 00-
' ;3
C
-%,000 , 000 ;32 2$ 2
,
1
Të dhënat në HDD
Mënyra e memorizimit dhe leximit të të dhënave
Memorizimi dhe leximi i të dhënave në një HDD bëhet duke pasur si bazë ligjet e
elektro magnetizmit. HDD është i përbërë nga disqe të mbuluara nga një shtresë m
ateriali magnetik. Numri i këtyre disqeve dhe lloji i materialeve mbështjellës t
regojnë dhe cilësinë e HDD. Trashësia e kësaj shtrese mbështjellëse është në ran
gun e 1/10000 mm. Disqet janë të futur në një kuti metalike që mbron disqet dhe
pjesët tjera nga grimcat e pluhurit. Në fund të kesaj kutie është një kartelë e
quajtur kartela logjike, kjo kartelë merr komandat nga kontrolleri i HDD-së. Kar
tela logjike përkthen komandat e këtij kontrolleri në ndryshime tensioni në mëny
rë që të bëhet spostimi i kokave lexuese dhe shkruese. Kokat lexuese/shkruese ja
në krahë metalikë që në majë kanë një bobinë elektromagnetike dhe janë të vendos
ura mbi sipërfaqen e disqeve (1/1000 e diametrit të flokut - afërsisht) në mënyr
ë që të bëhet leximi/shkrimi i informacionit. Kartela logjike i komunikon kokave
lexuese/shkruese nëse të dhënat duhen shkruar/lexuar mbi/nga sipërfaqet e disqe
ve magnetike. Në qendër disqet janë të lidhur me një bosht që rrotullohet me shp
ejtësi kostante (mijra rrotullime në minutë).
,
Fotgrafia nr 9: Pamja e brendshme e një HDD
,
/
& !
!
!
"B
:B
,*'," 00'
,
Memorizimi i të dhënave në HDD
Në qoftë se nuk ka asnjë fushë magnetike thërrmijat magnetike që ka pjesa sipërf
aqësore e disqeve kanë një orjentim të rastësishëm. Në qoft se mbi to vendoset n
jë magnet (i cili krijon një fushe magnetike) thërrmijat orjentohen sipas fushës
magnetike dmth polet pozitive të thërmijave drejtohen nga poli negativ i magnet
it ndërsa polet negative nga poli pozitiv. Në këtë mënyrë krijohet një bllok thë
rrmijash magnetike të orientuara në një kah të caktuar. Rolin e këtij magneti e
luan bobina e kokës së shkrimit/leximit, e cila kur në të kalon rrymë elektrike
transformohet në një magnet dhe krijon një fushë magnetike. Nqs ndërrohet kahu i
rrymës elektrike bobina luan rolin e magnetit me pole të kundërta në karahasim
me rastin e parë. Dy blloqe të njëpasnjëshëm thërmijash të orietuara në një kah
simbolizojnë 0 në sistemin binar, ndërsa kur janë të orientuara në kahe të kundë
rta simbolizojne 1 në sistemin binar. Kështu që nqs duam të shkruajmë 0 në një p
ozicion të caktuar të diskut duhet të pozicionojmë në këtë vend kokën lexuese/sh
kruese, krijohet blloku i parë i thërrmijave të orientuara, lëvizet koka dhe kri
johet blloku i dytë i njëpasnjëshëm me të parin. Në rastin e parë kur vendoset k
oka lexuese/shkruese tek blloku i dytë i thërrmijave ndërrohet kahu i rrymës ele
ktrike në mënyrë që thërrmijat të orjentohen me drejtim të kundërt.
,$
Leximi i të dhënave të memorizuara në HDD
Që të bëhet leximi i të dhënave të memorizuara në HDD fillimisht analizohen bllo
qet e krijuara në fazën e memorizimit, duke vendosur kokën lexuese/shkruese mbi
ato, por në këtë rast bobinës nuk i vjen rrymë. Kur bobina vendoset mbi të thërm
ijat magnetike të një blloku janë magnete shumë të vegjël që sidoqoftë krijojnë
një fushë magnetike, lëvizja e kokës shkruese/lexuese në këtë fushë magnetike sh
kakton kalimin e rrymës elektrike në fijet e bobinës. Kjo rrymë e ndryshon kahun
në bazë të drejtimit të fushës magnetike, dmth orjentimit të thërrmijave që e k
anë shkaktuar atë, nga ky fakt bëhet dallimi midis 1 dhe 0 së memorizuar në HDD.
,$
Formatimi i HDD-së
Në momentin kur në HDD nuk ka asnjë të dhënë të memorizuar në të (dmth është bos
h), përpara memorizimit të të dhënave konkrete psh skedare të ndryshëm duhet bër
ë një proces paraprak që quhet formatim. Ky proces bën të mundur vendosjen e një
adrese specifike për çdo pozicion të diskut. Fillimisht bëhet ndarja e diskut n
ë sektore qarkore pastaj në pista. Kombinimi i një ose disa sektoreve në një pis
të është blloku elementar i memorizimit dhe quhet cluster. Në këtë mënyrë si kur
shkruan apo kur lexon të dhëna koka shkruese/lexuese di vendodhjen e saj në lid
hje me sipërfaqen e diskut. Numri i blloqeve elementare (cluster) që mund të mba
jë një disk tregojnë kapacitetin e diskut. Në sektorin 0 të diskut memorizohet n
jë skedë speciale që quhet FAT (anglisht: File Allocation Table, lexo: Fajll All
okejshën Tejbëll). Kjo skedë përmban informacione për udhëzuesin e diskut, struk
turën e udhëzuesve dhe listën e cluster-ëve që janë përdorur për të memorizuar t
ë dhëna. FAT përdoret nga sistemi operativ DOS dhe disa versione fillestare të Ë
indoës 95, ndërsa në sistemet operative të sotme Microsoft përdorë një VFAT ose
ndryshe dhe FAT32, ndryshimet midis këtyre dyjave janë se VFAT lejon leximin dhe
shkrimin 32bit ndërsa FAT vetëm të 16 bit. FAT kufizon numrin e skedave që mund
të memeorizohen në 65536 çfarë do kapaciteti të ketë disku, nga kjo rrjedh që d
imensioni i cluster-it (njësia më e vogel ku mund të shkruhet një skedë ose pjes
ë e një skede) gjendet duke pjestuar kapacitetin e diskut me 65536(deri në kapac
itetin 256 Mb një cluster është 4 KB), kështu që cluster-ët (në FAT) bëhen gjith
monë e më të mëdhenjë me rritjen e kapacitetit të HDD-së. Kur hapësira për ,. me
morizimin e skedave bëhet duke përdorur VFAT, mund të memeorizohen një numer më
i madh skedash në disk , dimensionet e cluster-it janë standard 4 Kb, për disqe
deri në 2 terabyte (ose afersisht 2 milione MB).
Fotografia nr 10: Formatimi i Hdd-s prej sistemit operativ – Windows Xp
,.
CDROM-i
Kompakt disku (CD) është medium ekstern për ruajtje të të dhënave, ndryshe i njo
hur si medium standard për përcjellje të regjistrimeve muzikore, i cili i zëvend
ësoi pllakat e magnetofonit dhe revolucionarizoi industrinë muzikore dhe përhapj
en e këngëve në format digjital. Duke pasur parasysh që bëhet fjalë për regjistr
im digjital, zbatimi i tij tek kompjuterët imponohet vetvetiu. Pasi nga CD disku
mundet vetëm të lexohet, ai e merr emrin CD ROM (Compaq Disk Read Only Memory).
Ekzistojnë pajisje speciale (CD Recorder) që vendosen në kompjuter dhe mund të
inçizojnë përmbajtje të ndryshme në CD disqe të pa regjistruara apo të gatshme p
ër regjistrim.
,-
Fotografia nr 11. Ngasësi i CD ROM-it
CD ROM-i në kompjuter punon në mënyrë identike si audio CD disqet e thjeshtë. CD
disku është pllakë e plastikës me shtresë alumini në të cilën janë regjistruar
të dhënat. Shkruarja e të dhënave në formë të thellimeve në minijaturë të shpërn
dara në një vijë të pandërprerë spirale të ngjajshme si te pllakat e magnetofoni
t. Fillimi i spirales te CD disqet është në pjesën e brendëshme për dallim nga p
llaka e magnetofonit që fillon në periferi të pllakës.
,-
,' Fotografia nr 12. Shpjegimi i detajuar i punës së ngasësit të CD ROM-it
Leximi i të dhënave bëhet me laser rrezja e të cilit reflektohet ne thellimet e
spirales dhe përmes sistemit optik sillet deri te detektori që i dallon njësitë
logjike (1) dhe zero (0) të shkruara në CD disk. Sot ekzistojnë një numër i madh
teknikash dhe teknologjishë për shkrim dhe lexim të CD disqeve, ashtu siç ekzis
tojnë edhe lloje të ndryshme CD disqesh, por shumica prej tyre janë kompatibile
me njëra tjetrën. Karakteristikë kryesore e njësive CD ROM është shpejtësia e ti
j. Shpejtësia shprehet me xN ku N është numër i plotë. Kështu sot ekzistojnë një
si CD ROM-i me shpejtësi xl, x2, x4, x8, x12, etj. Shpejtësia e CD ROM me një sh
pejtësi është 150KB/S. CD ROM disqet me kapacitetin e tyre dhe çmimin e lirë ven
dosin një dimension të ri në zbatimin e kompjuterëve - multimedial. Pranë të dhë
nave tekstuale dhe grafike, çdo herë dhe më aktuale bëhen format e zërit dhe vid
eo formatet e të dhënave për rruajtjen e të cilave janë të nevojshme njësi me ka
pacitet të madh. DVD (Digital Versatile Disk) është disk optik i ngjajshëm me CD
diskun dhe me dimensione të njejta. Ekzistojnë DVD disqe një anësore dhe të reg
jistruara në të dy anët. Çdo anë ka kapacitet prej 4.7 GB. Me teknikë të posaçme
kryhet shkruarje në dy shtresa dhe kapaciteti i një DVD arrin deri në 18 GB.
,'
Monitori
Është pajisje dalëse e cila e paraqet në ekran regjistrimin e informatave me ndi
hmën e pajisjeve hyrëse. Ekzistojnë dy lloje të monitorëve: monitorë me gyp kato
de (CRT, Cathody Ray Tube) dhe monitorë LCD (Liquid Crystal Display). Karakteris
tikat kryesore të monitorëve janë: madhësia (zakonisht matet me inç: 14, 15, 17,
19, 21..), rezolucioni (dendësia e pikave me rezolucion të zakonshëm horizontal
dhe vertikal që sot përdoret deri më 800 x 600, 1024 x 768, 1280 x 1024 madje e
dhe më të mëdhenj), frekuenca e freskimit (numri i vizatimit të fotografisë në n
jë sekondë të shprehur me herc Hz) dhe madhësia e pikës (matet me milimetër, ndë
rsa e shpreh distancën ndërmjet dy pikave në ekran. Vlerat e zakonshme janë ndër
mjet 0,15 dhe 0,30 mm). Videosinjali që pranon monitori përbëhet nga disa sinjal
e mes të cilëve nga një për intensitetin e secilës nga tri ngjyrat R (Red-e kuqe
), G (Green-e gjelbërt) dhe B (Blue-e kaltërt). Te monitorët ekziston topth elek
tronik përkatës për secilën prej ngjyrav Topthat elektronik e vizatojnë fotograf
më në ekran me intensitet të ndryshëm i bazë të të dhënave në video memorien e v
endosur në kartelën grafike. Fotografia e ekranit është e përbërë nga shumë pika
të vogla. Këta pika quhen piksel. Pikseli është elementi kryesor prej te cilit
përbëhet fotografia e ekranit.
,*
Fotografia 11: Monitor LCD Fotografia 12: Monitor CRT
,*
Miu (Mouse)
Me paraqitjen e sistemeve operative grafike Windows, miu bëhet paisja pa të cilë
n nuk mund të mendohet puna e kompjuterit. Miu përdoret si paisje për tregim. As
htu siq lëviz miu nëpër bazament ashtu në ekran do të lëviz shigjeta treguese (m
ouse pointer). Kur treguesi i miut do të sillet mbi objektin e nevojshëm me shty
pjen e njërës nga butonët qe ndodhet në mi ndërmirret aksion i caktuar. Ekzistoj
ne mi me një, dy dhe tri butonë, ndërsa për punë më efikase sygjerohen minjtë me
dy butona.
0
Fotografia 13. Miu biometrik
0
Tastatura
Tastatura i ngjet makinës mekanike të shkrimit, është njësi hyrëse që më së shum
ti përdoret, me ndihmën e së cilës të dhënat nga forma e shkruar kthehen në shif
rimin binar dhe barten në memorjen e punës. Detyra kryesore e tastaturës është f
utja e simboleve tekstuale duke i shtypur tastet e saj. Gjatë shtypjes së dista
tasteve të ashtuquajtura taste speciale, i jepen urdhëra kompjuterit.
Fotografia 14. Tastatura e kompjuterit persona
,
,
Përfundim
Kompjuteri është pajisje elektronike e cila i përpunon të dhënat dhe i shndërron
në informata të dobishme. Në brendinë e kompjuterëve zhvillohen programe që i p
ërpunojnë të dhënat dhe, në bazë të udhëzimeve të programit, realizohen detyra.
Kompjuterët përdoren për punë të ndryshme: kontrollin e fluturimeve kozmike, dre
jtimin e avionëve, përgatitjen dhe shtypjen e librave, ndezjen e dritave në kohë
të caktuar saktë, dhënien e fletëpagesës në kasën e shitores. Kompjuterët hasen
në madhësi dhe fuqi të mëdha, duke filluar nga superkompjuterët që i përdor ush
tria ose NASA, pastaj kompjuterët personal të cilët na rrethojnë vazhdimisht, e
deri kompjuterët e dorës që janë sa madhësia e një çokollate.
Literatura
- Arsenovski S. 2001. Skopje - Informatika - M-r Lulzim Ademi, Fakulteti Pedagog
jik “Sh. Kliment Ohridski”-Shkup – Doracak - http://www.besimabdullai.com/itlect
ures.htm - http://sq.wikipedia.org/wiki/Hardware