Informatika

Fakulteti i Shkencave
Pyjore
Irida Gjermeni
 Kompjuteri
Pjeset perberese te nje kompjuteri.
Portat kryesore te nje PC.
Magazinimi i te dhenave dhe
pajisjet
periferike.
Sistemet e Operimit dhe GUI.
 Pjeset perberese te kompjuterit

• Perberesit jane : motherboard-i, procesori,

Kujtesat primare / sekondare , lidhjet ,
pajisjet e input / Output.

Te gjithe keto pjese jane brenda nje kabineti apo

kasa e kompjuterit.
 Kasa e kompjuterit
Kasa e kompjuterit permban komponentet
kryesore te kompjuterit qe jane: motherboard-i,
modulet RAM, hard drive, etj.
Mund te mos jete e mundur te nderrosh
komponentet
ne nje laptop por ne nje kompjuter desktop mund te
nderhysh me lehtesishte ne pjeset brenda kases.
 Disa lloje kasash
• Ne varesi nese ne kemi nje desktop apo nje
laptop ndryshojne dhe kasa kjo duke mbajtur
dhe marken e prodhuesit qe dallojne si nga
design i kases e deri te detajet e programeve
apo sistemeve operative qe kane ne brendesi
te tyre kompjuterat.
 Motherboard
Motherboard-i eshte ajo pjese e kompjuterit ku
pjeset si procesori, modulet e memories, kartat e
ndryshme dhe ku periferikat e jashtme lidhen. Kjo
do te thote se motherboard-i kontrollon
funksionimin ete ndryshme.
komponenteve Disa tipare kryesore te
motherboard-i jane :
 Numri i portave per pajisjet periferike
 Numri I sloteve per modulet e memories
 Chipset qe percakton se si nje procesor i ri mund te
vendoset apo fiksohet ne motherboard
Motherboard permban nje bateri te vogel qe te
mbaje setting dhe kur kompjuteri eshte i fikur.
Pjeset perberese te motherboard

1. Slot e cpu – sherbejne per te vendosur Cpu ne motherboard

2. Chipset – pjesa me e madhe e funksioneve te cpu realizohet me ane te

chipset , Chipset- et jane komponente te

rendesishme te vendosura brenda qarqeve te

integruar te cilat ndihmojne Cpu qe te

komunikoj me pajisjet e tjera periferike dhe me

kujtesen . Luajne nje rol te rendesishem ne

5. CMOS (Complementary Metal Oxide Semiconductor) – eshte nje kujtese
performancen e sistemit
e cila ruan konfigurimin e PC ne nivel sistemi . Kerkon shume pak energji.

3. Slot te kujteses - sherbejne per te vendosur modulet e kujteses

6. Lidhesi I energjise(Power Connector) - shperndajne energjine ne
ne motherboard
komponentet e motherboard, cdo komponente kerkon voltazh te ndryshem ,

4. Bios room (Basic Input/Output System)-

7.Slot Shtese (Expansions slot ) - pajisjet periferike dhe pajiset e tjera te
ruhet ne nje kujtese read only. Bios
brendshme lidhen ne motherboard dhe komikojne me cpu me ane te bus te
sherben per te startuar PC ne momentin e
ekspansionit
ndezjes dhe sherben si nje lidhes per

Cpu dhe pajisjeve te tjera periferike

 Procesori
• Procesori mund te konsiderohet si
‘motori’ i kompjuterit pasi ai mundeson
shperndarjen e informacionit te
procesuar; ai jep komandat dhe
informacionin e nevojshem nga RAM-i,
kryen detyrat qe specifikohen nga
komandat dhe e kthen informacionin e
procesuar te RAM-i.
• Shpejtesia e kompjuterit varet
gjeresishte nga shpejtesia e procesorit,
qe dhe kjo vete varet nga disa faktore, e
tille si frekuenca e clock-ut ( zakonishte
e shprehur ne gigahertz GHz) dhe nga
numri i coreve dhe nga memoria cache
brenda procesorit.
 Kujtesa
Ndahet ne kujtese primare dhe sekondare
Kujtesa primare aksesohet direkt nga Cpu, Ram ,ROM , Cache.
Sherbejne per ruajten e instruksioneve te nje programi si dhe per ruajte
te dhenash
Kujtesa sekondare – kujtesa dytesore qe sherbejne per te ruajtur te
dhena , me te ngadalta se kujtesa primare dhe nje Pc mund te
funksionoje edhe pa kujtese sekondare . Te tille jane HDD
 Memoria me aksesim te rastit
• RAM ( Random Access Memory) eshte nje memorie
magazinuese qe funksionon gjate perdorimit te kompjuterit
dhe i sherben posacerishte procesorit. Ne kompjuterat me
te fundit sasia e RAM-it eshte rreth 4-16 GB kjo do te varet
nga lloji dhe qellimi i perdorimit te kompjuterit. RAM
• perbehet nga disa module.Ram eshte pjese e kujteses
primare te PC ,
Kur kompjuteri ndizet, sistemi operativ ngarkohet ne RAM (
nje sistem operimi eshte nje program qe kontrollon pajisjet
• dhe programet e kompjuterit) Kompjuteri gjithashtu
ngarkon dhe filet qe procesohen – muzik, video, etj – te
RAM.
• Nese ka RAM mjaftueshem, kompjuteri i egzekuton detyrat
ne menyre te shpejte. Prandaj eshte nje ide e mire ta
shtosh ate duke blere me shume module memorie pasi
nevojat per RAM vijne gjithmone duke u rritur.
 Read
Kujtesa
Only(ROM)
Te dhenat qe ruhen ne ROM jane te perhershme , Ne te jane te ruajtur
programe specifike standarte input /Output te cilet jane vendosur nga
prodhuesit e PC qe perdoren per funksionim e tij , Keto programe
perdoren per ekzaminim dhe inicializim te pajisjeve gjate ndezjes se
Komputerit
• Si e kontrollojme sasine e memories RAM dhe
numrit te procesoreve qe ka kompjuteri yne?
 Hard drive
• Hard drive eshte memoria e perhereshme e kompjuterit,
ku filet e ruajtura qendrojne edhe kur kompjuteri eshte i
fikur. Kjo eshte arsyeja pse hard drive perdoret per
• ruajtjen e fileve.
Kapaciteti i hard drive varion, tipikishte kapaciteti eshte
500-1000GB, p.sh 1.5 terabyte jane gjithashtu te
vlefshem. Megjithate, kapaciteti i hard drive ne laptop
eshte me pak se ne kompjuterat desktop. Mund ta rritesh
kapacitetin e kompjuterit duke shtuar hard drive te
• jashtem ose te brendshem.
Meqenese file te rendesishme ruhen ne hard drive,
disqet
ne hard drive jane te vendosura ne kasa mbrojtese.
Pavaresishte nga kjo mbrojtje, disku mund te pesoje
deme, ndaj duhen ruajtur copje backup te fileve ne hard
• Ne sa particione eshte i ndare memoria e perhereshme
e kompjuterit tuaj dhe ne cilin particion ruhen
• programet?
Cili particion mund te mbaje filet e perdoruesit edhe
• pasi realizohet formatimi i kompjuterit?
Cilet jane masat qe merren per te rregulluar
funksionimin e mire te nje kompjuteri tipikishte per SO
Windows?
 Drive DVD dhe Blu-ray
• Kompjuterat kane nje drive-r Blu-ray ose DDVD
(Digital
Versatile Disk) me aftesi shkruese, me ane te se ciles
mund te shkruash duke djegur dhe te besh kopje back
up te fileve te rendesishem ne DVD. Driver CD jane
me
te vjeter dhe gati jane zevendesuar me driver DVD.
Driver CD mund te djegin vetem CD, qe kane
kapacitete me te vogla magazinimi , ndersa DVD
driver
mund te shkruajne CD dhe DVD.
 Display dhe adaptarat e display
Display e kompjuterave quhen LCD ( Liquid Crystal Display) ku
• imazhi qe shfaqet riprodhohet nga kristale te lengshme qe
jane midis dy fletave transparente . Madhesite e monitoreve
ndryshon nga disa inch te aparatet portable deri ne display e
desktopeve 24 inch.
• Nje nga tiparet me te rendesishme te display eshte i
rezolucioni
tije, qe do te thote se sa pixela (picture elements) perbejne
imazhin. Nje display me ekran te madh 24inch ka 1920 pixels
horizontalishte dhe 1200 pixels vertikalishte (1920x1200).
• Keta
monitor mund te riprodhojne imazhe me definicion te larte
FullHD.
Pavaresishtedhe
kompjuterin llojit te ekranit,
kontrollon kompjuteri
imazhin duhetTe
e shfaqur. tegjithe
kete
nje
motherboard-et kan adapterin e display, keshtu qe snevojitet te
adapter te ekranit qe te lejon te lidhesh ekranin me
• Cfare sjelle nje ekran me rezolucion te larte, keni vene
re ndryshimin midis TV te vjeter dhe TV te ri me HD?
• Dini si realizohet filmat 3D dhe 4D nese keni degjuar
si
realizohen, egziston dimensioni i katert?
 Tastiera
• Nje tastier standarte ka 102
butona. Butonat ndahen ne
shkronjat (a-z), numrat (0-9)
dhe ato special
Shperndarja (Function,
e butonave ne kompjuterat Mac eshte
Ctrl, Alt, etj).
gati identike me tastierat e PC, vetem se butonat
Ctrl dhe Alt funksionojne pak me ndryshe.
Tastiera Mac ka Fn dhe Cmd ne ndryshim nga
Windows.
 Butonat e vecante
• Ctrl: (Control) perdoret ne kombinim me butona te tjere
per veprime te ndryshme. Kombinimi Ctrl+C kopjon te
dhenat e perzgjedhura ne memorie.
Alt: (Alternative) perdoret si butoni Ctrl. Te dy keta
butona
perdoren sebashku per te bere kombinimin
Ctrl+Alt+Del
dhe kjo hap task menagerin .
Alt Gr: (Alternative Graphics) jep ‘karakteret e treta’ te
• butonave p.sh @, $, £ and }. Me keta butona mund te
krijohet dhe karakteri wildcard~ .Karakteri ~ krijohet
duke
kryer keto veprime: shtyp ALT-GR butonin ~ ne te njejten
kohe, dhe perfundoje me space bar.
 Butona e vecante
• Shift: bene germat kapitale dhe mundeson shkrimin e
karaktereve te dyta (sidomos te laptopet) tek butonat e
numrave.
• Caps Lock: e mban shkrimin e germave kapitale e fikson.
Ky buton shoqerohet me nje A ose drite pilot qe ka te
shkruar larte Caps lock te tastiera. Kur ne e shtypim kete
buton dhe ai funksionon drita ndizet dhe qendron pergjate
gjithe kohes qe ne se kemi caktivizuar ate si funksion pra
qe ne skemi shtypur serishte butonin Caps lock.
•
Tab: tabulator-i perdoret kryesishte ne procesimin me
word: sa here qe ju e shtypni butonin tab kursori do te
levizi te tabi tjeter te i njejti rrjeshte. Ky buton mund te
perdoret per te ndryshuar dritaret qe shfaqen per te kaluar
nga njera te tjetra.
 Butonat e vecante
• Backspace: fshin karakteret ne te majte te
kursorit,
• ate cfare ju sapo shkruat. Ky buton sherben per te
fshire sasi me te medhsa teksti.
Enter: duke shtypur kete buton mund te
• ndryshojme paragrafet ose te ekzekutosh nje
funksion.
Mbi tastat alfabetik jane disa tasta te tjere me
funksione te caktuara, keta quhen butonat function
dhe perdoren per funksione te ndryshme, ne varesi
te situates apo programit qe po perdoret.
 Butonat e vecante
• Esc (Escape): me i perdorshem per te
caktivizuar nje funksion si p.sh te
• mbyllesh nje dritare te menus. Home
dhe End: keto butona e sjellin
kursorin ne
fillim dhe ne fund te vijes.
Page Up dhe Page Down: mundeson levizjen ne
faqe larte dhe poshte.
Insert: mundeson funksionin insert, ku teksti qe ju
shkruani zevendeson tekstin ne te djathte te
• kursorit.
Delete: fshin karakteret ne te djathte te kursorit.
Arrow keys: levize kursorin ne drejtimin e treguar
 Butona te tjere
• The number pad aktivizohet me ane
te butonit Num
Lock : kur aktivizohet, drita pilot me simbol 1 ose
me tekst Num Lock ndizet. Zakonishte funksioni
Num Lock vendoset qe te aktivizohet me ndezjen e
kompjuterit. Nese kjo drite seshte e ndezur atehere
butonat do te fuksionojne sipas asaj cka eshte
shkruar simbolikishte mbi buton ( 8 up, 4 left, 6
right, 2 down).
 Butona te tjere
• Tastiera ka dhe disa butona te tjere qe
perdoren me rralle si Print Screen, Scroll Lock
and Pause.
• Print Screen ju lejon te beni nje foto te ekranit
( ndersa Alt+PrintScreen bene nje foto te
dritares qe eshte aktualishte aktive) dhe e
cone ate te clipboard.
• Scroll Lock bllokon levizjen me scroll te display
• Pause mund te perdoret per te ndaluar
ngarkimin e sistemit gjate nisjes.
 Magazinimi i te dhenave
• Magazinimi online eshte nje menyre per te pasur
back up te fileve te aksesueshme ne ndonje
vendodhje tjeter. Megjithate nje vendodhje
online nuk eshte gjithmone zgjidhja me e mire e
mundshme pasi duhet te kesh gjithmone nje
lidhje interneti ne menyre qe te mund te
aksesosh te dhenat e tua. Gjithashtu magazinimi
dhe marrja e sasive te medha te te dhenave nga
nje vendodhje online mund te kerkoje shume
kohe per ngarkimin (uploading) dhe shkarkimin e
tyre (downloading) ndersa nga nje usb kjo
kerkon
 Mediat e magazinimit te te dhenave
• Kur perdor mediat e magazinimit te shkeputura ( si USB
memory stick, disa tipe DVD, hard drive te jashtem, etj)
save-imi mund te behet ne te njejten menyre si ti ruash
ato te hard drive i brendshem i kompjuterit. Megjithate
aplikimi i disa mediave eshte i mundur sipas mundesive
qe ne kemi ne dispozicion dhe na takon ne te zgjedhim
kush eshte me e mira.
• USB MEMORY STICKS
• USB memory sticks (USB, Universal Serial Bus) lidhen te
porta USB e kompjuterit ose te nje pajisje tjeter. Ajo
mund
te perdoret per te transferuar te dhena ndermjet
pajisjeve
( te tilla si laptop, desktop, dhe televizoret e rinje) dhe ne
pajisje me sisteme te ndryshme operimi per sa kohe qe
 Blu-ray, DVD, CDs
• Nese kompjuteri juaj eshte i pajisur me DVD-RW
drive (Digital Versatile Disk Re-Writeable), mund ta
perdoresh ate per shkrimin e DVD-ve dhe CD-ve.
Nje
• DVD mund te mbaje deri ne 4.7 GB te dhena,
Nese kemi drive per te shkruar nje Blu-ray
ndersa mund ti
ruash te dhenat ne disqet Blu-ray, qe kan nje
nje CD mban deri ne 700 MB (=0.7 GB) te dhena.
kapacitet magazinues te te dhenave superior ne
krahasim me llojet e tjera te disqeve te permendura
• me siper. Nje disk Blu-ray mban 25–100 GB te
dhena
kjo e varur nga modeli i diskut Blu-ray.
Ne menyre qe te shkruajme apo djegim nje disk
 Perdorimi i mire i storage media
• Zakonishte mediat e jashtme te ruajtjes se te
dhenave shfaqen automatikishte si nje disc
drive
kur ne e vendosim pajisjen dhe e lidhim te porta
USB e PC. Mediumi removable qe ne kemi lidhur
do te na shfaqet nen emrin Removable Disk- ose
nese i kemi ndryshuar emrin do te shfaqet me
ate emer.
 Perdorimi i mire i storage media
• USB sticks dhe hard drive e jashtem perdoren njesoj si hard drive i
brendshem i vete kompjuterit, ndersa kur shkruajme CD dhe DVD
perdoren
- programet burner. Cilindo nga medium qe perdorim duhet te kemi
parasysh
disa gjera:
Menyrat e ndryshme te ruajtjes mund te permbajne ‘angarira’. Ne mund te
- shfaqet mesazhi ‘Not formated’ qe ne rastin me te keqe mund te
nenkuptoje
- qe filet ne memorie jane shkaterruar. Ne te tilla raste duhet te provoni te
lexoni memorien ne nje kompjuter tjeter. Si rrjedhim mund te besh nje
back
• up te te dhenave ne disa vende apo memorie te ndryshme.
Ndonje here kerkon pak kohe qe medium removable te shfaqet ne SO.
Ajo
cka duhet bere eshte te presim sa te shfaqet.
Kur ne e shkepusim medium removable nga kompjuteri duhet te
sigurohemi qe fillimishte i kemi mbyllur te gjitha filet qe ishin te medium
(
 Pajisjet dalese(Output)
• Printerat
Llojet me te njohura te printerave jane ata laser dhe inkjet. Per te
zgjedhur llojin e printerit duhet te marrim parasysh per cfare dhe sa do e
perdoresh printerin. Laser eshte i pershtatshem per printimin e nr te
madh faqesh ndersa inkjet eshte me i mire per jobe me te vegjel p.sh per
imazhet me ngjyra.
 Printerat
• Printerat laser jane te shpejte, te qete dhe japin nje kualitet te larte te
printimit. Printerat me te zakonshem printojne vetem bardhe e zi, por
lasera qe printojne me ngjyra po hasen gjithmone e me shume. Kur ne
printojme me volume te medha, laserat jane me te vyer se printerat e
tjere, dhe jane me lehte te perdorshem, pasi ink cartridge i perdorur
ne printerin laser zgjat per me shume se mijra faqe. Laser funksionon si
vijon : nje rreze lazer djeg te dhenat e printimit ne nje drum (cilinder
me veshje si sfungjer) fotosensitiv, I cili zhytet ne boje. Me pas drum-i
shtyp dhe rrotullohet duke rreshkitur mbi leter ose slide, me pas boja
• thahet me ane te ncehtesise. Per arsye slidet mund te shkrijne ne nje
printer laser, ndaj perdoren slide te vecanta per keto lloj printerash.
Printerat injet jane te lire, printojne me ngjyra, printimi eshte i mire
dhe
jane te pershtatshem per perdorim ne shtepi. Ky printer funksionon
ne
menyre te tille: boja injektohet nga disa pipa ne leter ose slidera.
Dobesia e ketyre printerave eshte se mund tu thahet shume shpejte
boja nese se perdor shume shpesh printerin dhe kushtojne catridge i
 Scanner-at
• Me ane te scanner mund te lexosh ose me
mire te scan-osh nje document ne form
digitale. Me nje scanner flatbed mund te
skanohen foto dhe tekst, ndersa nje scanner
film eshte per scanimin e filmave apo slide.
Flatbed mund te scanoj dhe ai slide por vetem
me ndihmen e nje mbajtesi te vecante.
 Flatbed scanner
Flatbed scanners perdoren keshtu:
• Vendosim nje imazh apo dokument te pjesa e qelqte e scannerit,
• Start-o programin e scann-erit te kompjuteri,
• Me programin e scannerit perzgjidh pjesen qe do te scanohet,
• Specifiko rezolucionin qe deshiron,
• Scano pjesen qe nevojitet, ose direkt nga programi ose ruajeni
imazhin si nje file me vete dhe e perpunon duke perzgjedhur pjesen
• qe do me program tjeter si photoshop, paint, etj,
Eshte e rendesishme te verejme qe ne mund te scanojme dhe text
me scanner dhe ta transferojme tekstin te nje program perpunues
teksti per te mundesuar modifikimin e tije. Per kete nevojitet nje
program OCR (Optical Character Recognition) qe jane ne programet
qe shoqerojne scanner kur shitet. Programi trasferon imazhin e
scanuar ne pc ne tekst, duke shenuar germat qe sjane te qarta si
figura. Njohesi i tekstit do te shenoje me shume fjale si figura nese
dokumenti I scanuar eshte shkruar me shkrim dore te veshtire per
tu lexuar.