Instalimi dhe heqja e pajisjeve

Periferite e kompjuterit

Kompjuterat janë makina jashtëzakonisht komplekse dhe ata mund të punojnë

me një shumëllojshmëri të gjerë të pajisjeve periferike. Këto pajisje mund të jenë
çdo gjë, nga një printer deri në një iPhone, dhe ata mund te lidhen me
kompjuterin në një mori mënyrash. Në vijim është një udhëzues i shkurtër per
pajisjet kompjuterike periferike.
Pajisje periferike mund të ndahen në dy kategori të ndryshme: hyrese dhe
dalese. Secili do te diskutohet në detaje më poshtë.

-Paisjet hyrese
Pajisjet hyrëse përfshijnë çdo gjë që ju përdorni për të ushqyer me informacion
kompjuterin tuaj. Dy pajisjet më të shpeshta janë tastiera dhe mouse (miu), të
cilat përdoruesi i perdor per te manipuluar dhe kontrolluar çfarë ka ne
kompjuter. Disa mjete të tjera janë mikrofonat, printeri dhe skaneri.

Shumë pajisje moderne lidhen me kompjuterin nëpërmjet një kablli USB.

Megjithatë, disa pajisje të tjera përdorin metodat te tjera lidhjeje. Tastiera dhe
mouse shpesh përdorin një lidhje / PS 2 , ndërsa mikrofonat zakonisht përdorin
një mekanizem mini-audio te vendosur në pjesen e pasme të kompjuterit.

- Pajisjet dalëse
Pajisje dalëse quhen te gjitha ato pajisje qe kompjuteri përdor për të
transmetuar informacion per përdoruesit. Pajisja dalese standard qe pothuajse
çdo kompjuter ka, është monitori. Printera (shumica e të cilave kane funksione
te ndryshme si printim, skanim, faks, dhe kopje) janë gjithashtu pajisje dalese. Por
pajisjet dalëse nuk jane te detyrueshme të jene vizuale, kufjet janë gjithashtu
pajisje dalese.

Monitoret zakonisht lidhen me kompjuterin nëpërmjet një kablli serial ose kablli
DVI. Printerat e vjeter zakonisht perdornin kablla të lidhur me porta paralele,
ndërsa ato më moderne përdorin kabllo USB, ose te lidhur me valë.
Numri i pajisjeve periferike që një kompjuter mund të komunikoj është pothuajse
pafund. Kamerat dixhitale mund te vendosen ne kompjuter nëpërmjet një kablli
USB. Pajisjet e tjera periferike mund të përfshijmë modema ose NICs (kartat
rrjeti), qe lejon kompjuterin të komunikoje me kompjutera të tjerë në një rrjet.
Këto dy mjete lejojnë transmetimin (output) dhe marrjen (inpute) e të dhënave
ose informacionit. Ato janë të vendosura zakonisht brenda kompjuterit, por
ekzistojne versione te ndryshme ku keto pajisje qendrojne jashte.
Çdo gjë që lidhet me kompjuterin është konsideruar si një pajisje periferike.
Përparimet teknologjike bëjne të mundur që makinat te pajisen me pajisje
periferike, të tilla si TV dhe DVRs, pra shume pajisje elektronike te jene në
gjendje të ndërveprojnë me kompjuterin.

Si te heqesh nje pajisje te levizshme nga nje kompjuter ne menyre te

sigurt (Microsoft Xp)

Zhvendosja e pajisjeve te ndryshme nga kompjuteri. 

Hapat

1. SHkoni tek butoni Taskbar i ekranit.

2. Tek ikona klikoni me te djathten.

3. Zgjidhni Select device.

4. Shtypni Stop.
5. Shtypni Close.
6. Zhvendosni paisjen.

Kini kujdes

•
Te dhenat ne pajisjen tuaj mund te demtohen nqs pajisja nuk zhvendoset
ne menyre te rregullt.
 Probleme dhe Optimizimi

Objektivi 1
Identifikoni principet kryesore te kompjuterit.

o Identifikoni emrin ,qellimin , karakteristikat e paisjeve perberese.

o FDD
o HDD
o CD / DVD / RW

Memorje te jashtme (p.sh. kasetë, flash dhe karta SD, USB, CD-RW i jashtëm,
harddisk etj..)

Identifikoni emrat, qëllimet dhe karakteristikat e Motherboardit

psh Forma (e.g. ATX / BTX, mikro ATX / NLX)

• Identifikoni emrat, qëllimet dhe karakteristikat e furnizuesit me energji, për

shembull: adapter AC, ATX, tension etj..
• Identifikoni emrat, qëllimet dhe karakteristikat e procesorit / CPUs
çipset e CPU ( psh AMD, Intel)
teknologjine e CPU
• Identifikoni emrat, qëllimet dhe karakteristikat e kujtesës
Llojet e kujtesës (p.sh. DRAM, SRAM, SDRAM, DDR / DDR2, RAMBUS)
Karakteristikat Operative
• Identifikoni emrat, qëllimet dhe karakteristikat e pajisjeve , për shembull:
projektuesit, CRT-ja dhe LCD
llojet e lidhjeve(p.sh. VGA, DVI / HDMI, S-Video, Komponenti / RGB)

• Identifikoni emrat, qëllimet dhe karakteristikat e pajisjeve të dhëna për

shembull:

mouse, tastiere, lexues bar kodi, multimedia , pajisje biometrike etj…

Identifikoni emrat, qëllimet dhe karakteristikat e kartave adaptuese
o Video duke përfshirë PCI / AGP PCIe dhe CompTIA A +
o Multimedia
o I / O (SCSI, serial, USB, paralele)
o Komunikimet duke përfshirë rrjetin dhe modemin
• Identifikoni emrat, qëllimet dhe karakteristikat e porteve dhe kabllove për
shembull: USB 1.1 dhe 2.0, paralele, serial, IEEE 1394

• Identifikoni emrat, qëllimet dhe karakteristikat e sistemeve të ftohjes.

Objektivi 2
Instalo, konfiguro, optimizo dhe përmirëso komponentet e kompjuterit

• Shtoni, hiqni dhe konfiguroni pajisjet e brendshme dhe të jashtme

• Instaloni paisjet
• Shtoni, hiqni dhe konfiguroni të dhënat bazë dhe pajisjet multimediale

Objektivi 3

Identifikoni mjetet, procedurat e diagnostifikimit të problemeve dhe teknikat

për komponentët e kompjuterit .

• Njihni aspektet themelore të problemeve për shembull:

Kryeni arshivim te dhenash perpara se te beni ndryshime.

Vlerësoni një problem në mënyrë sistematike dhe ndani problemet e mëdha në
komponentë më të vegjel duke i analizuar në mënyrë individuale
Verifikoni problemin me te vogel, përcaktoni nëse problemi është diçka e
thjeshtë dhe të mos lini asnje supozim.
Hulumtoni ide dhe krijoni prioritete.

Dokumentoni veprimet dhe rezultatet.

• Identifikoni dhe zbatoni teknikat themelore per zgjidhjen e problemeve për
shembull:

Identifikoni problemin duke bere pyetje ndaj përdoruesit dhe identifikoni

ndryshimet e bera te përdoruesit në kompjuter
Analizoni problemin duke përfshirë shkaqet e mundshme dhe bëni një
përcaktim fillestar të programit dhe / ose problemeve te pajisjeve
Testo komponentet e lidhur duke kryer inspektimin, lidhjet, pajisjen /
konfigurimin e programeve.
Vlerësoni rezultatet dhe merrni masa shtesë nëse është e nevojshme si
konsultimi, përdorimi i burimeve alternative, manualet etj.
Dokumentoni aktivitetet dhe rezultatet
• Njihni dhe izoloni problemet.
• Aplikoni teknikat bazë për të kontrolluar problemet (p.sh. problemet termike,
gabimet ne kode, fuqia, duke përfshirë edhe lidhjet e kabllove, kompatibiliteti,
funksionaliteti, programi ) me komponente për shembull:
Motherboards
Furnizimi me energji elektrike
Procesori / CPUs
Memorja
• Njihni emrat, qëllimet, karakteristikat dhe aplikimin e duhur të mjeteve si për
shembull: BIOS etj…

Perditesimi i sistemit dhe Optimizimi

Perditesimi i Boardit te Sistemit

Sistemi Azhornimit dhe Optimizimit

Zakonisht ekzistojne pesë komponentë te dobishëm në sistemin e informacionit

• Mikroprocesori
• Modulet e RAM
• CMOS bateri rezervë
• BIOS ROM qark i integruar (IC)
• Cache memorie
Ndermjet këtyre pesë elementeve, tre-mikroprocesore, modulet RAM, dhe
kujtesës cache-mund të shkëmbehet për të rritur performancën e sistemit. Këto
pajisje janë ndertuar për të bërë zëvendësimin apo përmirësimin e tyre një
menyre te lehtë.

Prodhuesit e mikroprocesoreve kanë shpikur versione upgrade për te gjitha llojet

e mikroprocesoreve te hedhur në treg. Githashtu e përbashkët për
mikroprocesoret eshte kompatibiliteti pin-për-pin me folete e vjetër Intel. Kjo
strategji lejon përdoruesit të realizojne një rritje të shpejtësisë duke përmirësuar
fuqine e përpunimit.
Azhornimi I procesorit është një operacion mjaft i lehtë, pasi për të pasur akses
në sistemin e bordit duhet hequr vetem mikroprocesori nga foleja e tij dhe te
zëvendësohet.

Dy elemente duhet të respektohen kur ndryshon mikroprocesori:

• Siguroni zevendesuesin e mikroprocesorit në përputhje me origjinalin,
përndryshe, bordi nuk do të mbështesë sistemin tip të ri mikroprocesor.
• Orientoni procesorin e ri në prizë në mënyrë që lidhja pin - pin te ndeshet ne
prize.

Upgrade-t fizike duhet të jene te shoqëruar nga një upgrade logjik. Kur
mikroprocesori është përmirësuar, BIOS duhet të përmirësohet gjithashtu. Në
bordet e sistemit të ri, kjo mund të realizohet me ndezje (rryme elektrike)
informacion në BIOS. Nëse BIOS nuk kanë mundësi ndezje, nuk do te mbështese
mikroprocesorin e ri. E nevojshme eshte marrja e nje BIOS I Upgrade nga
prodhuesi që është e kompatibel me procesor i ri dhe me cipset e bordit të
sistemit. Gjithashtu duhet konfigurimi i CMOS para ndezjes apo ndryshimit te
pajisjes BIOS.

Këshillë
Masat te cilat duhen marrë para përmirësimit te sistemit BIOS:
Upgrade I sistemit te kujtesës është një proces mjaft i thjeshtë. Duke pasur në
bord më shumë RAM, sistemi lejon të shfrytëzohen të dhënat nga memoria, pa
pasur nevojë për akses ne driverin e diskut. Kjo rrit shpejtësine e sistemit ne
menyre të konsiderueshme. Normalisht, përmirësimi i kujtesës ka nevoje per
instalimin e moduleve të reja në kujtese .

HDD Upgrading
Një prej komponentëve kyç në ruajtjen e sistemit up-to-date është hard drive
disk (HDD). Prodhuesit e programeve vazhdojnë të prodhojnë programe të
mëdha dhe më të mëdha. Përveç kësaj, llojet e programeve të gjetur në një PC
tipike janë duke u zgjeruar. Shumë programe te reja kerkojne parametra te larte
kompjuterike.

Pa ndryshim,ne rastet kur harddisku ka sasi te madhe informacioni, sistemi do të

fillojë të japi mesazhet e gabimeve duke thënë se hard drive është plotë.
Veprimi i pare është përdorimi i shërbimeve qe ka programi i diskut, të tilla si
Checkdisk, Scandisk, dhe Defrag. Hapi i dytë është heqja e programeve te
panevojshme si dhe i imazheve nga hard drive. Programet dhe informacionet
që jane te rralla, ose asnjëherë te përdorura duhet të zhvendosen në një arkive,
të tilla si disqe te lëvizshëm apo kasetë.
Në çdo rast, mund të vijë një kohë kur ju mund te keni nevojë për të përcaktuar
nëse hard drive duhet të zëvendësohet per te optimizuar punen e sistemit. Një
udhëzues sugjeron se pajisja duhet të zëvendësohet në qoftë se përqindja e
hapësirës në disqet e papërdorura bie nën 20%.

Një tjetër arsye për të përmirësuar HDD eshte aftësia e saj për ti ofruar
informacion sistemit. Nëse sistemi është vazhdimisht duke pritur informacion nga
hard drive, zëvendësimi i tij duhet të konsiderohet si një opsion. Jo të gjithë
sistemet qe punojne ne menyre te ngadalte kane problem me HDD, por
problemet qe shkaktohen nga HDD janë shumë. Mos harroni se HDD është
pjesë mekanike e sistemit të kujtesës, çdo gjë tjetër është elektronike.

Shpejtësia e HDD mund të optimizohet duke konfiguruar programe, të tilla si një

disk cache. Nqs ai ka qenë I optimizuar në këtë mënyrë, çdo rritje e shpejtësie të
mëtejshme duhet të kryhet duke përmirësuar pajisjet.

Kur meret ne konsiderate një përmirësim I HDD, duhet te përcaktohen se cilat

janë nevojat reale për sistemin hard drive. Aplikacionet multimediale mund të
kerkojne hardDisk me kapacitet te larte. Zhvendosja e imazheve të mëdha,
audio, video dhe fotografi në RAM kërkon performancë të lartë.

Mirembajtja e printerave dhe skanerave

Do te tregojme disa teknika te thjeshta per te zgjidhur problemet me printerat:

1. Reboot kompjuterin tuaj. Kjo në përgjithësi zgjidh problemet me printimin.

2. Në qoftë se perseri nuk jeni duke printuar, ose jeni duke marrë një mesazh për
Fax printer, ndryshoni printerin tuaj default: Start - Settings - Printers / Fakse.
Klikoni djathtas tek printer qe ju deshironi , dhe pastaj zgjidhni (majtas-click)
vendoseni si default.
3. Kontrolloni dhe sigurohuni që të gjitha lidhjet qe vijnë nga printeri janë të
vendosur në mënyrë te rregullt
4. Kontrolloni nese printeri është on-line:
o Start - Settings - Printers, kliko djathtas tek printeri.
oNë qoftë se nuk është i zgjedhur si default,klikoni me te majte per te
zgjedhur ate opsion.
5. Printoni një faqe test. Në qoftë se nuk mund ta printoni dot, duhet te
konsultoheni me ekspertet.
6. Fikni printerin tuaj për 10 sekonda dhe me pas ndizeni ate.
7. Nëse printeri juaj është e lidhur direkt me një kompjuter, provoni reboot nga
kompjuteri. Nëse printeri juaj është i lidhur në një kuti JetDirect, provoni te
ngarkoni kutine JetDirect për 10 sekonda.
8. Ju mund të dëshironi to ç’instaloni dhe pastaj ri-instaloni printerin tuaj.

Instalimi dhe ç’instalimi i printerave

ç’instalimi:
1. Start - Settings - Printers / faxes, klikoni me te djathten tek printeri
2. Zgjidhni (klikoni me te majte) Fshije; konfirmoni fshirjen e skedarit , nëse kjo gje
kërkohet.

Për të instaluar një printer në rrjet:

1. Start - Settings - Printera / fax
2. Shto një Printer - Tjeter
3. Printer lokal, por mos zgjidhni kutine Auto-detect
4. Kliko ‘Create a new port’, dhe të vendosni TCP / IP nga lista; Next
o Nëse jeni duke ri-instaluar një printer duke përdorur të njëjtën adresë IP,
zgjidhni "Use the following port" dhe pastaj merrni adresën IP nga lista.
5. Shkruani emrin e printerit ose adresen IP, Next, Finish
6. Zgjidhni prodhuesin dhe pastaj modelin nga lista në dispozicion.
7. Ju mund të mbani emrin e sugjeruar te printerit ose mund te vendosni dicka
qe ka kuptim per ju. Klikoni Next dy herë.
8. Sugjeruar te printoni një faqe test, kliko Next dhe pastaj Finish.

Nëse printeri është i lidhur direkt në kompjuterin tuaj, ju mund ta ç’instaloni ate ,
te ristartoni kompiuterin dhe pastaj Windows XP do ta instaloje ate ne menyre
automatike

Printimi I nje faqe test

Këto udhëzime do tju lejojnë të printoni nje faqe test:
1. Start - Settings - Printer
2. Klikoni me te djathten tek emri i printerit, klikoni majtas tek Properties
3. Kliko tek butoni Test Print Page.

Gjetja e emrit te printerit

Një printer mund të ketë deri në tre emra:
1. Emri me të cilin mund të gjendet në rrjet;
2. Adresa IP e caktuar ;
3. Një emer i caktuar nga pronari i saj.
Për të instaluar një printer, ju duhet të dini ose (1) ose (2). Nëse dikush tjetër ka
printer te instaluar, ju mund të gjeni informacionin e duhur në kompjuterin e tyre.

Për të gjetur emrin e rrjetit:

1. Start - Settings - Printer
2. Klikoni me te djathten tek emri i printerit, klikoni majtas tek Properties
3. Emri shfaqet ngjitur me foton e printerit.

Për të gjetur adresën IP:

1. Filloni me tre hapat e permendur me siper.
2. Kliko tek tabet e portave, dhe zgjeroni kolonën e pare, për të shfaqur adresat
IP të printerit.

Skanerat
Një skaner është një pajisje e përdorur per te vendosur tekste dhe / ose imazhe
në kompjuter. Më poshtë është një përshkrim dhe ilustrim i disa llojeve të
skanerave te perdorur sot.

Flatbed Scanner - Flatbed skaner, siç tregohet në ilustrim më poshtë, është një
nga skanerat më te zakonshem që përdoren dhe nje nga skanerat më të
rekomanduar. Ky skaner lejon përdoruesin të krijoje një copë letre të plotë, libri,
revista, foto apo ndonjë objekt tjetër mbi shtratin e skanerin dhe kanë aftësi të
skanojne këtë objekt.
Sheetfed - Një skaner që përdoret zakonisht lejon një përdorues të skanoni copa
letre në kompjuter.

Eshte nje skaner qe kushton me lire se Flatbed, por ofron edhe me pak zgjidhje.

Pamje e Komunikimit te Rrjetit dhe Rutimi

Rrjetat dhe linjat e komunikimit
Një rrjet kompjuterik është një grup kompjuterash që janë te lidhur me njëri-tjetrin
për qëllim të komunikimit. Rrjetet mund të klasifikohen në bazë të një
shumëllojshmërie të gjerë të karakteristikave.

Klasifikim Rrjetash
Lista e mëposhtme paraqet kategori te përdorura për te klasifikuar rrjetat.

Metoda Lidhje

Rrjetet kompjuterike mund të klasifikohen sipas teknologjise hardware dhe

software që është përdorur për të ndërlidhur pajisjet individuale në rrjet, të tilla si
fibrat optike, Ethernet, Wireless LAN, HomePNA. Eterneti perdor instalime elektrike
per te lidhur paisjet fizike. Shpesh here janë të vendosura pajisjet shpërndarëse,
çelsat, urat dhe / ose routerat.
Teknologjia wireless LAN është projektuar për të lidhur pajisjet pa instalime
elektrike. Këto pajisje përdorin valët e radios apo sinjale infra të kuqe si një
menyre transmetimi.

Teknologjia ITU-T G.hn përdor instalimet elektrike ekzistuese në shtëpi (kabëll me

bosht të përbashkët, linjat telefonike dhe linjat e energjisë), për të krijuar një
shpejtësi të lartë (deri në 1 Gigabit / s)

Teknologjitë wireless
Mikrovalët Terrestrial(Terrestrial Microwave) - përdorin transmetuesit Tokë-bazë
dhe maresit

Komunikimet me ane te sateliteve (Communications Satellites) - satelitët

përdorimit mikrovalë të cilat nuk janë deformuar nga atmosfera e Tokës.
Satelitët janë të vendosur në hapësirë, në 22.000 milje mbi ekuator. Këto sisteme
orbitale janë të aftë të marin dhe rimarin të dhëna dhe sinjale televizive.

Rrjetat Wireless (Wireless LAN) - Rrjeti Wireless përdor nje teknologji me frekuenca
te larta Rrjetat wireless përdorin teknologjinë e përhapjes se spektrit duke bërë
të mundur komunikimin midis pajisjeve të shumëfishta në një zonë të kufizuar.

Bluetooth - Një gamë të shkurtër e teknologji wireless. Veprojnë përafërsisht

1Mbps me varg 10-100 metra. Bluetooth është një protokoll i hapur pa tel për
shkëmbimin e të dhënave në distanca të shkurtra.
Web Wireless – Celularet web i referohen përdorimit të World Wide Web
nëpërmjet pajisjeve si telefonat celular, PDAs, etj…. Shërbimet wireless web
ofrohen ne çdo kohë dhe kudo.

Shkallet

Rrjetet klasifikohen si Local Area Network (LAN), Wide Area Network (WAN),
Metropolitan Area Network (MAN), Personal Area Network (PAN), Virtual Private
Network (VPN), Campus Area Network (CAN), Storage Area Network (SAN), etj
ne varësi te shkalles, qëllimit dhe misionit te tyre.
Marrëdhëniet funksionale (Arkitektura e rrjetit)
Rrjetet kompjuterike mund të klasifikohen në bazë të marrëdhënieve funksionale
midis elementeve të rrjetit.

Topologjia e Rrjetit
Rrjetet kompjuterike mund të klasifikohen sipas topologjise se rrjetit mbi të cilat
rrjeti është i bazuar, të tilla si rrjeti autobus, rrjeti yll, rrjeti rrjetë, rrjeti yll - autobus,
peme ose rrjeti hierarkik. Topologjia e rrjetit nënkupton mënyrën në të cilën
pajisjet në rrjeti komunikojne me njëri-tjetrin.

Rutimi
Rutimi (ose routing) është procesi i zgjedhjes se rrugës në një rrjet, ne te cilin
dërgohen te dhenat. Rutimi kryet për shumë lloje rrjetesh, duke përfshirë rrjetin
telefonik, rrjetet elektronike të të dhënave (të tilla si Interneti), dhe rrjetet e
transportit.

Rrjeti Kabllor

Twisted-Pair Wire –Eshte teknologji e perdorur gjeresisht ne telekomunikacion.

Telat Twisted janë telat e telefonit të zakonshëm qe përbëhet nga dy tela të
bakrit te izoluar dhe te përdredhur,përdorur për transmetimin me ze të të
dhënave. Përdorimi i dy telave ndihmon për të reduktuar biseden informale
dhe induksionin elektromagnetik. Shpejtësia e transmetimit mund të shkojë nga 2
milionë bit për sekondë në 100 milion bit për sekondë.

Kabllat koaksiale(Coaxial Cable) - Këto kabllot janë përdorur gjerësisht për

sistemin kabllor televiziv, per ndërtesa, zyra, dhe qendra te tjera per zonën
lokale. Përbëhen nga kabllo bakri ose tela alumini te mbështjellë me shtresa
izoluese. Gama e transmetimit eshte nga 200 milion deri 500 milionë bit për
sekondë.

Fibrat optike - Këto kabllo përbëhen nga një ose më shumë filamente fibrash
qelqi te hollë te mbuluar nga një shtresë mbrojtëse. Ato transmetojne dritë e cila
mund të udhëtojë për distanca të gjata dhe bandwidth te lartë. Fibrat optike
nuk preken nga rrezatimi elektromagnetik. Shpejtësia e transmetimit mund të
shkojë deri ne disa triliona bit për sekondë. Shpejtësia e fibërave optikë është
qindra herë më e shpejte se kabllot koaksiale dhe mijra herë më e shpejte se sa
telat e përdredhurur.

Pajisjet e Rrjetit

Kartat e rrjetit
Një kartë rrjeti, përshtatës rrjeti, ose NIC (network interface card) është një pjesë
e kompjuterit e projektuar për të lejuar kompjuterat të komunikojne nëpërmjet
një rrjeti kompjuterik. Ajo siguron lidhje fizike ne rrjet dhe shpesh siguron një nivel
të ulët-adresimi te sistemit nëpërmjet përdorimit të adresave MAC.

Perseritesit
Një perserites është një pajisje elektronike e cila mer një sinjal dhe e
ritransmeton atë në një nivel me fuqi më të lartë, në kete mënyrë sinjali mund të
mbuloje distancat e gjata pa degradim. Në shumicën e konfigurimeve ,
perseritesit kane nevoje per kablla qe shkojne me shumë se 100 metra.

Hubs
Një rrjet hub-i përmban porta të shumta. Kur një paketë arrin në një port, është e
kopjuar për të gjitha portat e shpërndarjes së transmetimit. Adresa destinacion
nuk ndryshohet per nje fjalim të transmetuar.

Urat
Një urë lidh segmente të shumta të rrjetit. Urat nuk kopjojne trafik te dhenash në
të gjitha portet, si hub-et, por tregojne se cila adrese MAC eshte e arritshme
përmes porteve të veçanta.

Celesat (Switches)
Switch është një pajisje që dërgon dhe filtron shtresa OSI midis porteve bazuar
ne adresat. Switch është një term që përmbledh routers(routerat) dhe
bridger(urat), si edhe pajisje që mund të shpërndajne trafik të ngarkesës (p.sh.,
një identifikues URL Web).
Routers
Një router është një pajisje që dërgon paketa midis rrjeteve duke përdorur
informacionin në koken e protokollit dhe dergon te dhena për të përcaktuar
routerin pasardhes me te mire për çdo pakete.

Lidhjet Hardware te rrjetit

Etherneti përdor topologjine yll për paraqitjen e instalimeve elektrike fizike. Një
diagramë e një rrjeti ethernet tipik është treguar më poshtë.

Në një rrjet, një hub është nje perserites I cili perdoret per te rifilluar dhe
amplifikuar sinjalet e rrjetit. Diagrami: Në te majtë janë 4 porta afër me njëri-
tjetrin me një per lart apo poshtë tyre. Kjo do të thotë se këto porta janë portet
mbikalesë. Kjo mbikalesë është e ngjashme me marrëveshjen që është përdorur
për kabllo seriale midis dy kompjuterave. Secila porte ka një transmetues dhe
mares. Nëse nuk ka pasur një lidhje modemi null mes dy porteve seriale, lidhja
nuk do të punojë. Kjo ndodh per arsyen se portat e transmetimit duhet t’i
dergojne informacion portes tjetër.
Prandaj vini re se ju nuk mund të lidhni dy kompjutera me një tel te shkurtër
bashkues drejt rrjetit me ane te kartave te rrjetit të tyre.

Hub-I ne pjesen e majte te sipërme është i plotë, por ne te djathte ai ka një port
uplink ,që lejon të lidheni me një tjetër hub.

Kompjuterat që janë të lidhura me dy hub janë ne te njejtin rrjet dhe mund te

komunikojne me njëri-tjetrin. I gjithe trafiku I rrjetit perfshin te gjithe transmetimet
permes shperndaresit.

Llojet e rrjetave
• Ekzistojnë tri lloj të rrjetesh. Ata janë Ethernet, Token Ring, dhe ARCnet. Secili
prej tyre eshte I pershkruar me poshte:

• Ethernet:
Kartat e rrjetit ndajnë një rrjet kabllor të përbashkët. Kjo strukturë kabllore nuk
ka nevojë për të formuar një strukturë, por duhet të jetë e përbashkët për të
gjitha kartat në rrjet. Para se karta te transmetoje , ajo kontrollon trafikun. Kartat
kanë mundesine e zbulimit te përplasjeve te te dhenave , dhe në qoftë se
zbulon një përplasje ndërsa përpiqet të transmetojë, ajo do të provoje perseri te
dergoje pas një intervali kohe.

• Token Ring:
Rrjetat Token ring formojne një unaze te plotë elektrike. Rreth unazes janë
kompjutera, te quajtur stacione. Kartat, duke përdorur numrin serial unik te tyre ,
negociojne për të përcaktuar se cila do te jete karta master. Kjo kartë do të
krijojë atë që quhet një shenjë, që do të lejojë që kartat e tjera të dërgojne të
dhëna. Në thelb, kur një kartë me të dhëna kerkon te dergoje, merr një shenje,
dërgon të dhënat ne stacionin e ardhshëm dhe me pas krijon nje shenje të re
dhe procesi fillon përsëri.
• ARCnet:
• Rrjetat ARCnet caktojë një kartë master. Karta master mban nje liste të
kartave aktive, te cilet marin ‘leje ’ ne momentet qe duhet te transmetojne.

Gjetja dhe instalimi i driver-ave

Instalimi i driver-ave

• Driverat janë ndoshta elementet më te rëndësishëm për një kompjuter, sepse

të gjitha komponentët e sistemit duhet të bashkëveprojnë me këtë pjesë të
pajisjeve. Eshte per tu theksuar se si edhe kompiuterat me te shtrenjte i
percaktojne ato elementet me te rendesishem.Nuk ka te beje vetem me
instalimin ne menyre te rregullt te driver-ave per edhe me perditesimin e tyre.
Versionet e reja hidhen ne treg dhe eshte e rendesishme perditesimi i driverit me
qellim qe gabimet te rregullohen.

Ne kete guide do te perdorim Microsoft's Windows 2000 si system operativ,por keto

rregulla perdoren edhe per Windows 98/ME/XP .
Diver-at e motherboard jane ndoshta driver-at me te rendesishem per
kompiuterin sepse te gjitha komponentet e sistemit duhet te bashkeveprojne me
kete pjese te pajisjes.Nuk eshte e rendesishme se kush e ka bere motherboard-in
por se cfare çipset perdor ajo.

Veprimi i pare qe nje perdorues duhet te beje pas instalimit te sistemit operativ
eshte instalimi i driverave te motherboardit.Kjo sepse motherboard lidh çdo gje,
keshtu qe Windows duhet te dije se cila pjese e pajisjes eshte e para dhe sesi
duhet ta perdore ate.

Ju duhet të keni një CD e cila meret se bashku me kompjuterin, ose me

motherboard-in nëse jeni duke përmirësuar komponentët të cilat kanë të gjithë
driverat e nevojshme në një vend. Nëse ju nuk veproni keshtu,ka pak mundesi
qe sistemi juaj te gjeje automatikisht driverat e duhur.

Fillimi dhe ndalimi i sherbimeve

Ky seksion përshkruan fillimin dhe ndalimin e serviseve të Windows-it.
Në Windows 2000, Windows XP, ose Windows 2003:

1.Zgjidhni Start> Settings> Control Panel> Administrative Tools> Services.

Për platforma te tjera Windows, shihni Ndihme online te Windows.
Në qoftë se një shërbim eshte aktiv, statusi i saj eshte Started si në kolonën e
statusit. Nëse nuk është aktiv, statusi i tij nuk shfaqet.
Rimëkëmbja e sistemit
Përkufizim

Rindërtimi i sistemit të kompjuterit pas një katastrofe në mënyrë që sistemi i tij i operimit
dhe programe të tjera të mund të ri-instalohen.

Kthimi i sistemit në një gjëndje të mëparshme

Përkufizim

Kthimi i nje sistemi në kushte operative pas nje katastrofe në mënyrë që ai mund të pranojë dhe të
përpunojë të dhëna. Kthimi i sistemit në një gjendje të mëparshme kërkon akses në një sistem të
padëmtuar.

System Restore është një komponent i sistemeve operative Windows Me,

Windows XP dhe Windows Vista të Microsoft, që lejon rikthimin e skedarëve të
sistemit, çelësat e regjistrit, programet e instaluara etj., në një gjëndje të
mëparshme në prag të mosfunksionimit ose të dështimit.

Në Sistem Restore përdoruesi mund të krijojë një pikë kthimi manualisht, te

rikthehet në një pikë ekzistuese kthimi, ose mund të ndryshojë konfigurimin e
system restore. Gjithashtu, kthimi në një gjendje të mëparshme mund të
anullohet. Pikat e vjetra të kthimit në një gjendje të mëparshme hiqen që të
mbajnë vëllimin e përdorimit brenda përmasave të caktuara. Për shumë
përdorues kjo mund të sigurojë pika kthimi mbrapa që mbulojnë javët e fundit.
Përdoruesit e interesuar për performancën ose përdorimin e hapësirës mund të
zgjedhin gjithashtu të ç’aktivizojnë system restore plotësisht. Skedarët e ruajtur në
volume, të pa monitoruar nga system restore, nuk kopjohen asnjëherë apo të
rikthehen mbrapa.

Problemet e Windows

Produktet e Ndikuar
QuickTime, Windows OS

Ndonëse pikat e mëposhtme janë të lidhura me konfigurimin e Microsoft

Windows dhe pajisjet/programet kompjuterike, këto hapa mund të ndihmojnë
të zgjidhin cështje.

Këshilla per zgjidhjen e problemeve

 • Sigurohuni që kompjuteri juaj përmbush kërkesat e sistemit.
• Përpiquni të ekzekutoni ScanDisk për të verifikuar që direktoria ështe OK.
Ky është një hap i rëndësishëm përpara instalimit të ndonjë programi.
• Përpiquni të ekzekutoni versionin ‘stand-alone’ të instaluesit QuickTime në
"Safe Mode." Kjo mund të ndihmojë të izolojë cështjet e aplikacioneve
dhe disa konflikte te driver-ave.
• Sigurohuni që keni instaluar driver-at më të fundit për kartat tuaja të zërit
dhe videos. Nëse keni një kompjuter të ri, nuk është e garantuar që keni
programet më të fundit të instaluar. Kontaktoni prodhuesin e kartës suaj të
zërit dhe videos për informacione shtesë.
• Sigurohuni që keni instaluar versionin e fundit të DirectX.

Gabimet zakonisht janë të lidhura me konfliktet e programeve, skedarëve të

papërdorshëm ose papajtueshmëritë. Ato gjithashtu mund t’i referohen
kombinimeve specifike të pajisjeve dhe ndonjëherë mënyrës në të cilën pajisja
është konfiguruar. Mbani mend që një mesazh gabimi nuk i drejtohet
domosdoshmërisht një çështjeje apo zgjidhjeje të caktuar. Duke qënë se mund
të jenë shumë shkaqe të ndryshme për një simptomë të caktuar, disa sygjerime
nuk mund të punojnë dhe ju mund të keni nevojë të zbuloni një zgjidhje tuajën.

Riparim Emergjent i Diskut

Microsoft Windows Emergency Repair Disk (ERD) është një floppy disk i formatuar
që mund te boot-ohet i krijuar nga sistemi i operimit të Windows që përmban
informacion rreth një instalimi të vecantë të Windows. Ky disk është dizenjuar të
përdoret me sistemin e skedarëve NTFS dhe mund të përdoret për të kthyer
sistemin në një gjëndje boot-imi nëse regjistri ose komponentë të tjerë të
rëndësishëm dëmtohen.

Që prej Windows 2000 tani nuk është më në përdorim dhe është zëvendësuar
nga proçesi i Automated System Recovery.

Backup

Dublikoni kopje të të dhënave të ruajtura gjatë një seksioni backup dhe të vlefshme si
zëvendësues të të dhënave të dëmtuara ose të humbura.

Të dhënat e rëndësishme mbrohen duke realizuar një ose më shumë kopje të origjinalit
në intervale të shpeshta. Këto kopje ruhen në vende të ndryshme si në kompjuter
nëpërmjet internetit ose ne vende ruajtëse si disku, shirit, CD për të minimizuar shanset e
humbjes nga aksidenti, gabimi apo sabotazhi.
 • INSTALIMI I PROGRAMEVE
Tipet e Backup-it te Sistemit te Skedareve

Këtu shpjegohet se si bëhet backup i të dhenave të sistemit të skedarëve me

anë të Oracle Secure Backup. Të dhënat e sistemit të skedareve mund të
përkufizohen si mbledhja e skedarëve dhe strukturave të manaxhimit të
skedareve në ruajtje fizike ose logjike. Oracle Secure Backup mund të krijoje
kopje të të gjithë tipeve të skedarëve në sistemin e skedarëve në shirit. Për
shembull, ju mund të perdorni Oracle Secure Backup për të krijuar një kopje të
direktorisë mëmë në një host ose një Oracle Database home.

Nje backup i plote kopjon të gjitha skedarët e specifikuar panvarësisht kohës së

kopjimit të fundit. Një backup rritës kopjon të gjitha nënbashkësitë e skedarëve
të specifikuar që kanë ndryshuar që prej një backup-i të plotë ose rritës.

Oracle Secure Backup ndihmon nëntë nivele të ndryshme të backup-it rritës. Në

një backup rritës grumbullues, Oracle Secure Backup kopjon vetëm ato skedarë
që kanë ndryshuar që prej backup-it të fundit në një nivel numerik më të ulët
backup-i. Për shembull, një nivel 3 i kopjimit grumbullues kopjon vetëm ato të
dhena që kanë ndryshuar nga backup-i i fundit që i takon nivelit 2 ose me
poshtë. Figura 5-1 tregon një seri të kopjimeve grumbulluese.

Figura 5-1 Kopjimet Rritëse Grumbulluese

Përshkrimi i “Figura 5-1 Kopjimet Rritëse Grumbulluese”

Në një backup diferencial rritës, Oracle Secure Backup kopjon skedarët e

modifikuar që prej backup-it më të fundit rritës të të njëjtit nivel ose më të ulët (0-
9). Ky opsion është i njëjtë si niveli 10 i backup-it rritës. Oracle Secure Backup nuk
përfshin nivelin 10 të kopjimit në ndërthurje me disa platforma, duke përfshire
pajisjet Network Attached Storage (NAS) si psh. Axhustatori i Pajisjes se Rrjetit.
Oracle Secure Backup përfshin një opsion ‘backup off-site’ që ju lejon të kryeni
një backup të plotë pa ndikuar skedën e plote/rritëse të backup-it. Kjo teknikë
është e dobishme kur ju doni të krijoni një arshivë për ruajtje off-site pa
ngacmuar skedën tuaj të backup-eve rritëse.

Backup-et e Skedave

Një backup i skeduar është baza e strategjisë tuaj të backup-it. Detyra juaj e
parë, pasi të keni vendosur domain-in administrativ, është të zgjidhni dhe të
konfiguroni një skedë backup që ka kuptim për ambjentin tuaj.

Në një backup të skeduar, ju instruktoni Oracle Secure Backup për të kryer

backup-e sipas një skede backup-i, që specifikon të dhënat për backup. Një
triger i përcaktuar në skedë përcakton kur duhet të kryhet puna. Detyrat e
skeduara në zona kohe të ndryshme do të sinkronizohen me njëra tjetrën.

Për shembull, ju mund të instruktoni Oracle Secure Backup të krijojë kopje

rezervë të direktorisë /mëmë në hostin klient brhost2 cdo të dielë.

Sic shihet në Fig. 5-3, proçesimi i një backup-i të skeduar varet nga ekzistenca e
një dritareje backup-i në të cilën detyra do të ekzekutohet. Një dritare backup-i
është një limit kohe brenda të cilit Oracle Secure Backup kryen backup-in e
skeduar.

Fig 5-3 Dritaret Backup dhe Backup-et e Skeduara

Përshkrimi i " Fig 5-3 Dritaret Backup dhe Backup-et e Skeduara”

Një dritare e vetme backup-i mund të aplikohet në të gjitha ditët e javës ose
vetëm në ditë ose data specifike. Dritarja backup e paracaktuar është e
përditshme 00:00-24:00. Nëse dritarja backup mbyllet, ose nëse nuk është
përcaktuar asnjë dritare backup, atëherë backup-et e skeduara nuk
ekzekutohen. Nëse një detyrë është duke u ekzekutuar kur dritarja e backup-it
mbyllet, atëherë ajo do të vazhdojë të përfundojë.
Backup-et e skeduara ekzekutohen me privilegjet e skeduesit të Oracle Secure
Backup: root në Linux dhe UNiX dhe Local System në Windows.

Shikoni gjithashtu:

"Rreth Skedave të Backup-it"

Backup-et e Kërkuara

Në backup-et e kërkuara, ju instruktoni Oracle Secure Backup të ekzekutojë

backup-in e një data të specifikuar vetëm një herë. Për shembull, ju mund të
instruktoni Oracle Secure Backup të krijojë një kopje rezervë të Oracle home në
nje klient host brhost2. Backup-et e kërkuara nuk kërkojnë një dritare të hapur
backup-i.

Një backup i kërkuar mund të ekzekutohet në formë të privilegjuar ose jo të

privilegjuar. Një backup i privilegjuar ekzekutohet nën identitetin e përdoruesit
root në Linux ose UNiX. Në sistemet Windows, një backup i privilegjuar
ekzekutohet në të njejtën llogari si sherbimi i Oracle Secure Backup në klientin
Windows. Ju duhet të keni të drejtën e kryerjes së backup-eve si përdorues i privilegjuar
për të kryer backup-e të privilegjuara.

Një backup jo i privilegjuar ekzekutohet nën identitetin e përdoruesit Linux ose

UNIX ose nën identitetin e Windows të konfiguruar në profilin e përdoruesit
Oracle Secure Backup. Aksesi i të dhenave te sistemit të skedarëve është i
limituar nga privilegjet e identitetit të përdoruesit Linux ose UNiX ose identiteti i
llogarisë Windows.

Shikoni gjitashtu:

• "Përdoruesit dhe Fjalëkalimet e Oracle Secure Backup "

• Referencat e Oracle Secure Backup për më shumë informacione mbi kryerjen
e backup-eve si përdorues i privilegjuar

Backup-e të ristartueshme

Nëse një backup i sistemit të skedarëve dështon për shkak të një ngjarjeje të
papritur si një dështim në rrjet, ndërprerje e energjisë, mbyllja e papritur e
sistemit, atëherë Oracle Secure Backup zakonisht duhet të ristartojë backup-in
nga fillimi. Disa tipe backup-i janë të ristartueshme në një pikë mesi, megjithatë,
pas kësaj ndodh një dështim.

Një backup është i ristartueshëm nëse përmbush kushtet e mëposhtme:

 • Klienti backup është një axhustator i pajisjeve të rrjetit që ekzekutohet në
Data ONTAP 6.4 ose më i vonshëm.
• Imazhi backup ruhet në nje kasetë që kontrollohet nga një server që
përdor versionin 3 ose më të vonshëm të Network Data Management
Protocol (NDMP)
• Politika restartablebackups në klasën e operacioneve është e aktivizuar. Kjo
ndodhet tek vendosjet e paracaktuara.
• Backup-i ka arritur një pikë nga e cila mund të ristartohet.

Një pikë kontrolli është një grumbullim i informacioneve të gjëndjes që

përshkruan një pikë mesi në një backup dhe se si të ristartosh prej saj. Disa
informacione për këtë pikë kontrolli qëndrojnë në serverin administrativ të
Oracle Secure Backup, ndërsa pjesa tjetër qëndron në hostin klient.

Vëreni:

Nëse ju përdorni veçoritë e backup-it të ristartueshëm, atëherë sigurohuni që

direktoria /temp në serverin administrativ është në një ndarje që ka hapësirë të
mjaftueshme.

Në fillim të cdo backup-i, Oracle Secure Backup automatikisht përcakton nëse

backup-i mund të ristartohet në një pikë mesi. Nësë mund të ristartohet, atëherë
Oracle Secure Backup periodikisht përcakton një pikë kontrolli që mund të
përdoret më vonë për të ristartuar backup-in. Pas cdo pike kontrolli të regjistruar,
ajo e mëparshmja hiqet.

Kur ka detyra për t’u ekzekutuar, skeduesi Oracle Secure Backup merr shënim
punët e ristartueshme që ishin ndërprerë para se të përfundoheshin. Nëse ai
gjen një punë të ristartueshme, skeduesi e ristarton atë dhe përdor të njëjtin
volum dhe kasete në të njëjtën librari në përdorim kur ka ndodhur ndërprerja.

Të dhenat e Gjendjes së Sistemit

Me Backup, ju mund të krijoni kopje rezervë dhe të ktheni në një gjendje të

mëparshme komponentet e mëposhtëm të sistemit për të realizuar backup të
Gjëndjes së Sistemit:

Kur përfshihet komponenti në

Komponent
Gjendjen e Sistemit?
Regjistri Gjithmonë
COM+ databaza e Regjistrimit Class Gjithmonë
Skedarët e Boot-imit duke perfshire dhe Gjithmonë
skedaret e sistemit
Nese eshte nje server I sherbimit te
Sherbimet e Çertifikatave te databazes
Çertifikatave
Sherbimi i direktorisë Active Directory Nëse është një domain
Vetëm nëse është një kontrollues
Direktoria SYSVOL
domain
Informacioni i sherbimit ‘Cluster’ Vetem brenda një ‘cluster’
Meta-direktori iiS Nëse është instaluar
Skedaret e sistemit që janë nën Mbrojtjen e
Gjithmonë
Skedarëve te Windows-it.

Backup-i i referohet ketyre komponentëve të sistemit si të dhëna të Gjendjes se

Sistemit. Komponentët e sistemit që përbejnë të dhënat e Gjëndjes së Sistemit
varen nga sistemi operativ i kompjuterit dhe konfigurimi.

Backup i të dhënave të Gjëndjes së Sistemit

Kur ju vendosni të krijoni kopje rezervë ose të riktheni në një gjendje të
mëparshme të dhënat e Gjendjes së Sistemit, të gjitha të dhënat kopjohen ose
rikthehen në një gjendje të caktuar; ju nuk mund të zgjidhni komponentë të
caktuar të tyre për të realizuar backup apo restore. Kjo vjen për shkak të
varësive midis komponentëve të Gjendjes se Sistemit. Megjithatë, ju mund të
ktheni në një gjendje të mëparshme të dhenat e Gjendjes se Sistemit në një
vendndodhje tjetër. Nëse ju realizoni këtë, vetëm skedaret e regjistrit, direktoria e
skedareve SYSVOL, skedaret e informacioneve te databazes Cluster, dhe
skedaret e boot-imit te sistemit kthehen në një gjendje të mëparshme në një
vendndodhje tjetër. Sherbimet e direktorise Active Directory, databaza e
Sherbimeve te Çertifikatave, dhe databaza e Regjistrimit COM+ Class nuk do të
kthehen në një gjendje të mëparshme nëse ju përcaktoni vendndodhje të tjera
gjatë rikthimit të të dhenave të Gjendjes së Sistemit.

Metodat e instalimit
Ju mund të instaloni suitën në mënyrën grafike, ‘console’ ose ‘silent’. Vendosni
se cila metode instalimi është më e përshtashme për ju para se të filloni
instalimin.

Mënyra Grafike

Kompjuteri juaj duhet të jetë i aftë të interpretojë një ndërfaqës grafik për
të ekzekutuar udhëzuesin grafik të instalimit. Udhëzuesi shfaq një seri
 ekranesh ku ju mund të specifikoni opsionet e instalimit që dëshironi të
përdorni. Kur të gjitha opsionet të jenë specifikuar, ju mund të rishikoni një
përmbledhje të opsioneve që keni selektuar dhe të filloni instalimin.

Mënyra Console

Installimi i menyrës console realizohet me anë të komandava. Programi i

instalimit shfaq prompte në dritaren console për të mbledhur opsionet e
instalimit që dëshironi të përdorni. Kur të gjitha opsionet janë specifikuar,
mund të rishikoni një përmbledhje të opsioneve që keni selektuar dhe
fillon instalimin. Kjo metode instalimi nuk kërkon që kompjuteri juaj të
interpretojë një ndërfaqës grafik.

Mënyra Silent

Ju mund te instaloni suitën në metoden silent kur jeni duke kryer instalime
identike ne disa kompjutera. Një instalim silent fillon nga komandat, por
nuk kërkon specifikimin e opsioneve të instalimit. Opsionet e instalimit
lexohen nga nje skedar qe pergjigjet. Ju mund ta krijoni këtë skedar duke
përdorur udhëzuesin e instalimit grafik ose metodën console.

Ç’instalimi i programit
Të heqësh pajisjet ose programet nga një sistem kompjuteri. Ç’instalimi i pajisjeve
kërkon heqjen e drivera-ve nga sistemi operativ. Ç’instalimi i programit kërkon
heqjen e të gjithë skedarëve që janë kopjuar në hard disk gjatë instalimit dhe
gjithashtu fshirja e hyrjeve në regjistër për aplikacionet Windows. Ç’instaluesit e
mëparshëm të kompjuterave rikthenin skedarët AUTOEXEC.BAT, CONFIG.SYS,
WiN.INI dhe SYSTEM.INI nëse ato ishin modifikuar gjatë instalimit.

Pjesa më e madhe e aplikacioneve kanë utilitetet e tyre të ç’instalimit, e cila

ëshë pjesë e programit që u instalua në fillim. Gjatë instalimit, programi i instalimit
regjistron të gjitha ndryshimet që i janë bërë kompjuterit kështu që ato mund të
kthehen mbrapsht gjatë ç’instalimit.

Çfarë janë perditesimet?

Përditësimet janë shtesa tek programet që mund të parandalojnë ose të

rregullojnë problemet, rrisin sigurinë e kompjuterit ose përmirësojnë
performancën e kompjuterit. Ne ju rekomandojmë të aktivizoni perditesimin
automatik të Windows në mënyrë që Windows të instalojë përditësimet e sigurisë
dhe shumë të tjera të rëndësishme në kompjuterin tuaj sapo ato të jenë të
disponueshme.

Shumë prodhues programesh lajmërojnë kur një përditësim ose një version i ri i
programit është i disponueshëm. Për të parë nëse mund të regjistroheni për
shërbimet suport të produktit ose të vendosni një program për të instaluar
programet automatikisht, kontrolloni ndihmën e programit ose vizitoni faqen e
internetit të prodhuesit të programit.

Service Packs

Service pack-et janë menyra në të cilën përditësimet e produkteve

shpërndahen. Service packs mund të përmbajnë përditësime për sigurinë e
sistemit, kompatibilitetin e programit, siguria dhe më shumë. Të gjitha këto
përditësime janë lidhur së bashku për lehtësi gjate shkarkimit.

Operacionet e mbrojtjes ndaj Virusit

Mënyra me e mirë për tu mbrojtur ndaj viruseve është të përgatitësh kompjuterin

në avancë. Një mënyrë e mirë është të përdorësh program anti-virus të
përditësuar. Kur merrni një e-mail me skedar, duhet ta kontrolloni me ane te një
program anti-virus. Një masë tjetër parandaluese është të injoroni njoftimet pop-
up, e-mailet dyshuese, ose websitet jo familjarë që miku juaj mund të “sygjerojë”
në Chat-in e Messenger-it. Këto njoftime, e-mail, ose URL të websiteve mund të
jenë faqe interneti që përmbajnë viruse.

¾ Shumë përdorues instalojnë programe anti-virus që mund të dallojnë dhe

të eleminojnë viruse të njohura pasi kompjuteri shkarkon ose ekzekuton. Ka
dy metoda të zakonshme që një program anti-virus përdor për të dalluar
viruset. Metoda e parë dhe më e zakonshmja për dallimin e virusit është
përdorimi i një liste që përmban përkufizimet e firmës së virusit. Kjo
realizohet me anë të ekzaminimit të përmbajtjes së memorjes së
kompjuterit (RAM dhe sektorët e ristartimit) dhe skedarët e ruajtur në
driver-a fiks ose të lëvizshëm (hard drives, flopi drivers) dhe krahasimi i
këtyre skedarëve me një databazë që përmban "firmat" e njohura të
viruseve. Disavantazhi i kësaj metode dallimi është që përdoruesit janë të
mbrojtur vetem ndaj viruseve që njihen para percaktimit te fundit te
perditesimit te virusit. Metoda e dytë është përdorimi i një algoritmi
heuristik për të gjetur viruset bazuar në sjelljen e tyre të zakonshme. Kjo
metode ka aftësinë të dallojë viruset që kompanitë e sigurisë anti-virus
akoma nuk kanë krijuar një firmë për to.
 ¾ Disa programe anti-virus, përvec e-maileve “në fluturim”, kanë aftësinë të
skanojnë skedarët e hapur në të njëjtën mënyrë. Kjo praktikë njihet si
“skanimi në akses”. Programi anti-virus nuk e ndryshon aftesinë e
programit të hostit për transmetimin e viruseve. Përdoruesit duhet të
përditësojnë programet e tyre rregullisht për të rregulluar sigurinë e tyre.
Programi anti-virus ka nevojë të përditësohet rregullisht gjithashtu në
mënyrë që të parandalojë kërcenimet e fundit.

¾ Dëmtimi nga viruset mund të minimizohet gjithashtu me anë të backup-it

rregullisht të të dhënave (dhe Sistemet Operative) në mjedise të
ndryshme, që mbahen të palidhura me sistemin (pjesën më të madhe të
kohës), vetëm të lexueshme ose jo të aksesueshme për arsye të tjera, si
për shembull përdorimi i sistemeve të ndryshme të skedarit. Në këtë
mënyrë, nëse të dhënat humbasin nëpërmjet një virusi, mund të fillohet
përsëri duke përdorur backup-in (që preferohet të jetë i vonshëm). Nëse
një seksion backup i mjedisit optik si CD dhe DVD mbyllet, ai bëhet vetem i
lexueshëm dhe nuk mund të preket nga virusi. Gjithashtu, një Sistem
Operativ i boot-ueshëm mund të përdoret për të startuar kompjuterin
nëse Sistemi Operativ i instaluar bëhet i papërdorshëm. Një metodë tjetër
është përdorimi i Sistemeve Operative në sisteme skedarësh të ndryshëm.
Një virus nuk mund t’i prekë të dyja. Backup-et e të dhënave mund të
vendosen gjithashtu në sisteme skedarësh të ndryshëm. Për shembull,
Linux kërkon programe specifike për të shkruar ndarjet e NTFS, kështu që
nëse dikush instalon një program të tillë dhe përdor një instalim të vecantë
të MS Windows për të kryer backup-et e ndarjes NFTS, ai duhet të jetë i
sigurt ndaj cdo virusi Linux. Gjithashtu, MS Windows nuk mund të lexojë
sisteme skedarësh si text3, kështu nëse MS Windows përdoret normalisht
backup-et mund të bëhen në një ndarje text3 duke përdorur instalimin e
Linux.

Skanimet e sistemit
Në informatikë, një sistem skedarësh është një metodë për të ruajtur dhe
organizuar skedarët e kompjuterit dhe të dhënat që ato përmbajnë për të
lehtësuar gjetjen dhe aksesin e tyre. Sistemi i skedarëve mund të përdorë pajisje
ruajtje si hard disku ose CD-ROM-i dhe mirëmban vendodhjen fizike të
skedarëve. Ata mund të krijojnë akses në serverin e skedarëve duke u sjellë si
klientë për protokollin e rrjetit (psh. klientët NFS, SMB, ose 9P) ose ata mund të
jenë virtualë dhe shërbejnë si metoda aksesi për të dhënat virtuale (psh. procfs).
Dallohen nga një shërbimi i direktorisë dhe nga regjistri.

Formalisht, një sistem skedarësh është një databazë me një qëllim specifik për
ruajtjen, organizimin, manipulimin dhe gjetjen e të dhënave.

Aspekte të sistemit të skedarëve

Pjesa më e madhe e sistemve të skedarëve përdorin një pajisje për ruajtjen e të

dhënave që ju jep akses në sektorë fizikë me madhësi fikse, në përgjithësi një
madhësi në fuqi 2 (512 bytes ose 1,2,4 Kb janë më të zakonshme). Programi i
sistemit të skedarëve është përgjegjës për organizimin e këtyre sektorëve nëpër
skedarë dhe direktori dhe ruajtja e gjurmëve se cili sektor i përket cilit skedar dhe
cilat nuk përdoren. Pjesa më e madhe e sistemeve të skedarëve ju adresohen
të dhënava me njësi të madhësive fikse të quajtura “clusters” ose “blloqe” që
përmbajnë një numër të caktuar të sektorëve të diskut (zakonisht 1-64). Kjo është
madhësia më e vogël e hapësirës së diskut që mund të vendoset për të mbajtur
një skedar.

Megjithatë, sistemet e skedarëve nuk duhet të përdorin pajisjet e ruajtjes. Një

sistem skedari mund të përdoret për të organizuar dhe përfaqësuar akses të cdo
të dhënë qoftë e ruajtur ose dinamikisht e gjenerueshme (psh. procfs)

Emrat e skedarëve

Një emër skedari është një emër që i vendoset një skedari për të përcaktuar një
vendodhje të sigurt ruajtjeje në memorien e kompjuterit. Edhe nëse një sistem
skedari ka ose jo një pajisje ruajtëse, sistemet e skedarëve kanë direktori që
lidhin emrat e skedarëve me skedarët, zakonisht duke lidhur emrin e skedarit me
anë te një indeksi me një tabelë skedarësh si për shembull FAT në sistemin e
skedarëve DOS, ose një nyje në një sistem skedarësh si Unix. Strukturat e
direktorisë mund të jenë të sheshta ose mund të lejojnë hierarkitë ku direktoritë
mund të përmbajnë nëndirektori. Në disa sisteme skedarësh, emrat e skedarëve
janë të strukturuara, me sintaksë të vecantë për prapashtesat e emrave dhe
versionit. Në të tjerë, emrat e skedarëve janë string-e të thjeshtë, dhe metadata
e skedarit ruhet diku tjetër.

Metadata

Informacione të tjera zakonisht lidhen me cdo skedar në një sistem skedarësh.

Gjatësia e të dhënave në një skedar mund të ruhet si numër blloqesh ose si një
numër i saktë byte-sh. Koha në të cilin skedari është modifikuar herën e fundit
mund të ruhet si stampa e kohës së skedarit. Disa sisteme skedarësh gjithashtu
ruajnë kohën e krijimit të tyre, kohën kur është aksesuar herën e fundit dhe
kohën në të cilën metadata e skedarit është ndryshuar. (Vëreni që shume
sisteme operative të hershme kompjuterike nuk mbanin të dhëna rreth kohës së
skedarit.) Informacione të tjera mund të përfshijnë tipin e pajisjeve të skedarit
(p.sh. blloqe, karaktere, nëndirektori, etj.), identitetin e pronarit të tij dhe të
grupit, dhe të drejtat e aksesit (p.sh nëse skedari ështe vetem i lexueshem, i
ekzekutueshëm, etj.).

Sistemet e skedarëve hierarkikë

Sistemi i skedarëve hierarkik ka qënë një interes i hershëm kërkimi i Dennis Ritchie
i Unix; implementimet e hershme ishin të kufizuara vetëm në disa nivele të pakta,
vecanërisht në implementimet e iBM-së, madje dhe në disa databaza të
hershme si IMS. Pas suksesit të Unix, Ritchie zgjeroi konceptin e sistemit të
skedarëve në cdo object në zhvillimet e tij të mëvonshme të sistemit të operimit,
si Plan 9 dhe inferno.

Lehtësitë

Sistemet e skedarëve tradicionalë ofrojnë lehtësira për të krijuar, lëvizur dhe

fshirë skedarë dhe direktori. Ato nuk kanë lehtësira për të krijuar linke shtesë për
një direktori (linke të forta në Unix), për të riemëruar linket prindër (“.. në OS si
Unix) dhe për të krijuar linke dydrejtimorëshe për skedarë.

Sistemet e skedarëve tradicionalë gjithashtu ofrojnë lehtësira për të limituar,

lidhur, krijuar, lëvizur, fshirë dhe zëvendësuar skedarët e modifikuar. Ato nuk
ofrojnë lehtësira për të lidhur ose kufizuar fillimin e një skedari, për të lejuar
vendosjen ose fshirjen arbirtrare nga një skedar. Operacionet e ofruara janë
shumë asimetrike dhe në përgjithësi nuk janë të dobishme në kontekstet e
papritura.

Aksesi i sigurt

Aksesi i sigurt në operacionet bazë të sistemit të skedarëve mund të bazohet në

një skemë të listës së kontrollit të aksesit ose aftësite. Kërkimet kanë treguar se
listat e kontrollit të aksesit kanë qënë të vështira për të arritur sigurinë, prandaj
sistemet operative të kërkimit kanë tendecën të përdorin aftësitë. Sistemet e
skedarëve komerciale akoma përdorin listat e kontrollit të aksesit.

Tipet e sistemit të skedarëve

Tipet e sistemit të skedarëve klasifikohen në sisteme skedarësh disku, sisteme

skedarësh rrjeti dhe sisteme skedarësh me qëllime të vecanta.

Sisteme skedarësh disku

Një sistem skedarësh disku është një sistem skedarësh i krijuar për ruajtjen e
skedarëve në pajisje të ruajtjes së të dhënave, zakonisht një driver disk që mund
të jetë direkt ose indirekt i lidhur me kompjuterin. Shëmbuj të sistemeve të
skedarëve disk janë FAT (FAT12, FAT16, FAT32, exFAT), NTFS, HFS dhe HFS+, HPFS,
UFS, ext2, ext3, ext4, btrfs, iSO 9660, ODS-5,Veritas File System, ZFS dhe UDF. Disa
sisteme skedarësh disku mbajnë shënim sistemet e skedarit ose versionet e
sistemeve të skedarit.

Sistemet e skedarëve Flash

Sistemet e skedarëve flash janë një sistem skedarësh të krijuar për ruajtjen e
skedarëve në pajisjet e memorjeve flash. Këto po bëhen më mbizotëruese duke
qënë se numri i pajisjeve celular dhe kapaciteti i memorieve flash po rritet.

Ndërsa një sistem skedarësh disku mund të përdoret në një pajisje flash, kjo është
nënoptimale për disa arsye:

• Fshirja e blloqeve: blloqet e memorjes flash duhet të fshihen para se ato të

rishkruhen. Koha për të fshirë blloqet mund të jetë e konsiderueshme,
kështu që është e dobishme të fshihen blloqet e papërdorshëm në kohën
që pajisja nuk po përdoret.
• Akses i rastësishëm: sistemet e skedarëve disk optimizohen për të
shmangur kërkimet e diskut aty ku është e mundur, për shkak të kostos së
lartë të kërkimit. Pajisjet e memorjes flash imponojnë jo fshehje të kërkimit.
• Nivel konsumi: pajisjet e memorjes flash tentojnë të konsumohen kur një
bllok i vetem në mënyrë të vazhdueshme rishkruhet; sistemet e skedarëve
flash krijohen për të shpërndarë rregullisht shkrimin.

Sistemet e skedarëve të strukturuara si loge kanë shumë veçori të dëshirueshmë për një
sistem skedari flash. Këto sisteme përfshijnë JFFS2 dhe YAFFS.

Sistemet e skedarëve databazë

Një koncept i ri për manaxhimin e skedarëve është koncepti i një sistemi

skedarësh i bazuar në databazë. Në vend të, osë përveç manaxhimit të
struktuar hierarkik, skedarët identifikohen me anë të karakteristikave të tyre si tipi
i skedarit, tema, autori ose metadata të tilla.

Sisteme skedarësh transaksionalë

Çdo operacion i diskut përfshin ndryshime në skedarë dhe struktura disku të

ndryshëm. Në shumë raste, këto ndryshime janë të lidhura, çka kupton që është
e rëndësishme që të gjitha të ekzekutohen në të njëjtën kohë. Marrim si shëmbull
një bankë e cila i dërgon një banke tjetër disa para elektronikisht. Kompjuteri i
bankës do të “dërgojë” instruksionin e transfertës bankës tjetër dhe gjithashtu do
të përditësojë rekordet e veta për të treguar që është kryer transfertë. Nësë për
ndonjë arsye kompjuteri fiket para se të përditësojë rekordet e veta, atëhere në
ristartim nuk do të ketë rekorde për transfertë, por bankës do t’i mungojnë disa
para.

Sisteme skedarësh të rrjetit

Një skedar sistemi rrjeti është një sistem skedarësh që vepron si një klient për një
akses remote të protokollit të skedarëve, duke ju dhënë akses skedarëve në
server. Shëmbuj të sistemeve të skedarëve të rrjetit përfshijnë klientët për NFS,
AFS, protokollët SMB dhe klientët e sistemeve të skedarit për FTP dhe WebDAV.

Sistemet e skedarit Disk Shared

Një sistem skedari disk shared është një në të cilin makinat (zakonisht serverat)
kanë akses në të njëjtin nënsistem të jashtëm disku (zakonisht një SAN). Sistemi i
skedarëve arbitron akses në atë nënsistem, duke parandaluar konfliktin në
shkruajtje. Shëmbuj përfshijnë GFS nga Red Hat dhe GPFS nga IBM.

Sistemet e skedarëve me qëllime të veçanta

Një sistem skedari me qëllime të veçanta nuk është një sistem skedari disk ose
rrjeti. Kjo përfshin sisteme ku skedarët rregullohen në mënyrë dinamike nga
program, për qëllime si komunikimi midis proçeseve të kompjuterit ose hapësirës
të skedarëve të përkohshëm.

Sistemet e skedarëve me qëllime të caktuara përdoren zakonisht nga sisteme

operative skedare-qendrore si Unix. Shëmbujt përfshijnë sistemet e skedarëve
procfs (/proc) të përdorur nga disa variante të Unix, që siguron akses tek
informacioni rreth proçeseve dhe veçorive të tjera të sistemeve operative.

Sektori i Boot-imit

Një sektor boot-imi është një sektor i hard diskut, flopi disk ose pajisje të njëjta
ruajtjeje që përmbajnë kode për programe që boot-ohen (zakonisht, por jo
domosdoshmërisht, sisteme operative) të ruajtuar në pjesë të tjera të diskut.

Në një kompjuter IBM kompatibël, BIOS zgjedh një pajisje boot-imi dhe kopjon
sektorin e parë nga pajisja (që mund të jetë një MBR, VBR ose çdo kod i
ekzekutueshëm) për të adresuar vendndodhjen 0x7C00.

Përmbajtja
 • 1 Lloj sektorë boot-imi.
• 2 Operacione
• 3 Boot-imi i sektorëve të virusit

Llojet e sektorëve të boot-imit.

Disa lloje sektorësh kryesorë mund të shihen tek hard disket kompatibël, flopi disk
dhe pajisje të tilla të njëjta të ruajtjes të PC IBM:

• Master Boot Record (MBR) është sektori i parë i pajisjes së ruajtjes së të

dhënave që është ndarë. Sektori MBR përmban kode për të gjetur
vendndodhjen e ndarjes aktive dhe për të thirrur Volume Boot Record të
tij.
• Volume Boot Record është sektori i parë i pajisjes së ruajtjes së të dhënave
që nuk janë ndarë, ose sektori i parë i një ndarjeje individuale në një
pajisje ruajtjeje të të dhënave që nuk është ndarë. Mund të përmbajë
kode për të ngarkuar dhe thirrur një sistem operativ të instaluar në atë
pajisje ose në atë ndarje.

Për të qënë një sektor boot-imi i vlefshëm, fjala hex 2-byte 0xAA55, e quajtur
firma e sektorit të boot-imit, duhet të ekzistojë në fund të cdo sektori;
përndryshe, ose BIOS ose kodet MBR do të nxjerrin një mesazh gabimi dhe do të
ndalojnë cdo proces rikuperimi të OS.

• Zakonisht CD-ROM-et kanë strukturën e vet të sektorëve të boot-imit.

Sistemet kompatibël të PC IBM janë subjekt i specifikimeve të El Torito.

• Sistemet jokompatibël PC IBM mund të kenë formatime të ndryshme të

sektorëve të boot-imit në pajisjet e tyre të diskut.

Viruset e sektorit të Boot-imit

Që prej momentit kur kodet e sektorëve te boot-imit ekzekutoheshin

automatikisht, ato kanë qënë një objekt sulmi i viruseve. Për të luftuar këtë sjellje,
BIOS shpesh përfshin një opsion të parandalojë shkrimin në sektoret e boot-imit
ku janë të lidhur hard drivet.

Media e Lëvizshme

Në memorjen e kompjuterit, media e levizshme i referohet medias së ruajtjes që

është krijuar për t’u lëvizur nga kompjuteri pa fikur kompjuterin.
Disa tipe të medias së levizhme jane krijuar per t’u lexuar nga lexues te levizshem
dhe driver-a. Disa shembuj perfshijne:

• Disqe optike (disqe Blu-ray, DVD, CD)

• Karta memorje (karta CompactFlash, Secure Digital, Karta Memorje )
• Flopi disk / Zip disk
• Shirita Manjetikë
• Ruajtja e të dhënave letër

Disa lexues media të lëvizshëm dhe driver-a janë të integruar në kompjutera,

disa të tjerë janë vetë-të-lëvizshëm.

Media e lëvizshme mund t’i referohet gjithashtu disa pajisjeve ruajtëse të

lëvizshme kur ato përdoren për të transferuar ose ruajtur të dhëna. Disa shëmbuj
përfshijnë:

• Driver-a flash USB

• Driver-a të jashtëm hard disk

Transferimi i skedarëve

Transferimi i skedarëve është një term gjenerik për transferimin tyre në një rrjet
kompjuteri ose në internet. Ka shumë mënyra të ndryshme dhe protokolle për të
transferuar skedarët në një rrjet. Kompjuterat që sigurojnë një shërbim të
transferimit të të dhënave shpesh quhen file server. Duke u bazuar në
perspektivën e klientit për transferimin e të dhënave, transferta quhet ngarkim
ose shkarkim.

Ekzistojnë 2 tipesh të transferimit të skedarëve:

• Transferim i skedarëve ‘pull-based’ ku marrësi fillon një kërkesë për

transfertë skedari.
• Transferim i skedarëve ‘push-based’ ku dërguesi fillon një kërkesë për
tramsfertë skedari.

Transferimi i skedarëve zë vend në disa nivele:

• Transferim i skedarëve transparent në sistemet e skedarëve të rrjetit.

• Transferim i skedarëve nga shërbime të dedikuara si FTP ose HTTP
• Transferim i skedarëve të shpërndarë në rrjete si Bittorent ose Gnutella
• Transferim i skedarëve në chat ose mesazhet ne LAN
• Transferimi i skedarëve midis kompjuterave dhe pajisjeve periferike
• Transferimi i skedarëve në modema direkt ose linke serialë, si per MODEM,
YMODEM dhe ZMODEM
Protokollet

Një protokoll i transferimit të skedarit është një marrëveshje që përshkruan

transferimin e skedarëve midis dy kompjuterave. Qëllimi i tyre kryesor është
dërgimi i bit-eve të ruajtura si një njësi e vetme në një sistem skedarësh, plus cdo
metadata e rëndësishme si emri i skedarit, përmasa e skedarit dhe koha e
shkrimit. Protokollet e transferimit të skedarëve zakonisht operojnë sipër
protokolleve të nivelit të ulët në një suitë protokolli. Për shembull, protokolli HTTP
operon në shtresen më të lartë të aplikacionit të suitës TCP/IP ndërsa XMODEM,
YMODEM, dhe ZMODEM operojnë nëpërmjet një lidhjeje seriale RS-232.

E-mail

Posta Elektronike, shpesh e shkurtuar si email, e.mail ose e-mail është një
metodë e shkëmbimit dixhital të mesazheve e krijuar fillimisht për përdorim të
njerëzve. Sistemet e e-mail bazohen në një model ruaj-dhe-dërgo në të cilin
server e-mail i kompjuterit pranon, dërgon, dhe ruan mesazhet në emër të
përdoruesve, të cilët vetëm duhet të lidhen në infrastrukturën e e-mailit,
zakonisht në një server e-mail me anë të një pajisjeve që mundëson lidhjen (psh.
një kompjuter personal) gjatë kohës së dërgimit të mesazhit ose të marrjes.
Fillimisht, e-mail gjithmonë dërgohej nga pajisja e një përdoresi në një tjeter; në
ditët e sotme ky është rasti më elementar.

Nje mesazh elektronik konsiston në dy komponente, koka e mesazhit dhe trupi i

mesazhit që është përmbajtja e e-mailit. Koka e mesazhit përmban
informacionin e kontrollit, që minimalisht përfshin adresën e dërguesit dhe një
ose më shumë marrës. Zakonisht informacioni shtesë përfshin fushën e kokës së
subjektit.

Themelimi i shërbimit të e-mail me anë të internetit ishtë krijuar në kohët e

hershme të ARPANET dhe standarded për kodimin e mesazheve janë propozuar
herët në 1973. Nje e-mail i dërguar në 1970 është shumë i ngjashëm me e-mailin
e dërguar në internet sot. Kthimi nga ARPANET në internet në fillimet e 1980s
prodhuan fillimet e shërbimeve të tanishme.

Origjina

Posta elektronike paraprin konceptimin e internetit dhe ka qënë një mjet kryesor
në krijimin e tij.
Sistemet e postës host-based

Sistemet origjinale të e-mailit lejonin komunikimin vetëm ndërmjet përdoruesve

që hynin në një host ose “mainframe”, por kjo mund të kishte qindra ose mijra
përdorues në një kompani ose universitet. Në 1966 (ose më herët, është e
mundur që sistemi SAGE kishte dicka të njëjtë disa kohë më parë), këto sistëme
lejonin e-mailin midis kompanive të ndryshme për aq kohë sa ato kishin sisteme
operative kompatibël, por jo sisteme të ndryshme.

Shëmbuj përfshijnë BITNET, IBM PROFS, Digital All-in-1 dhe postën origjinal Unix.

Sistemet e postës LAN-based

Në 1980 kompjuterat përsonale në rrjetin LAN u bënë shumë të rëndësishëm

dhe sistemet server të njëjtë me mainframet e hershëm u zhvilluan. U lejua
përsëri komunikimi midis përdoruesve në një server, por këta gjithashtu mund të
lidheshin midis kompanive të ndryshme përsa kohë që ato ekzekutonin të njëjtin
sistem e-maili dhe protokolli.

Shëmbuj përfshijnë cc:Mail, WordPerfect Office, Microsoft Mail, Banyan VINES

and Lotus Notes – me shitës të ndryshëm të programeve të portave për të lidhur
këto sisteme jo kompatibël.

Rritja e postës së ARPANET

Rrjeti i kompjuterave ARPANET kontribuoi shumë në zhvillimin e e-mail. Ekziston

një raport që tregon sistemin e brendshëm të e-mailit që filloi shumë shpejt pas
krijimit të tij në 1969. Ray Tomlison dërgoi e-mailin e parë dukë përdorur simbolin
“@” për të ndarë emrin e përdoruesit nga emri i makinës në 1971, kur ai e dërgoi
mesazhin nga një kompjuter Digital Equipment Corporation DEC-10 në një tjeter
DEC-10. Dy makinat ishin vendosur pranë njëra-tjetrës. ARPANET rriti shumë
popullaritetitn e e-mail dhe ai u bë aplikacioni vrasës i ARPANET.

Shumë rrjete të tjerë kanë protokollet e tyre të e-mail dhe formatet e adresës;
me influencën e ARPANET dhe më vonë me rritjen e internetit, sitet qëndrore
shpesh implementuan portat e e-mailit që bëjnë të mundur kalimin e e-mailit
nga internet në rrjetet e tjera. Adresimi i e-mailit në internet është akoma i
komplikuar për shkak të e-maileve që ju dërgohen këtyre rrjeteve të vjetër. Disa
shëmbuj të njohur të tyre janë: UUCP (më shumë kompjuterat Unix), BITNET (më
tepër mainframet IBM dhe VAX në universitete), FidoNet (kompjutera
personale), DECNET (rrjete të ndryshme).
Një shëmbull i një adrese e-maili që rutonte postën tek një përdorues në një host
UUCP:

hubhost!middlehost!edgehost!user@uucpgateëay.somedomain.example.com

Kjo ishte e nevojshme sepse në vitet e hershme, kompjuterat UUCP nuk mbanin
(ose konsultonin serverat për) informacion rreth vendndodhjes së të gjithë
hostave me të cilët ata shkëmbenin e-mail, por dinin vetem si të komunikonin
me disa rrjete fqinje; e-mailet kalonin në një zinxhir midis host-eve të cilat kishin
rene dakord të ndanin të dhënat më njera-tjetrën.

Pamje e Operacioneve

Diagrama tregon një sekuencë tipike të ngjarjeve kur Alice krijon një e-mail duke
përdorur agjentin e saj të postës (MUA). Ajo vendos adresën e-mail të
korrespondentit të saj dhe shtyp butonin “dërgo”.

1. MUA-ja e saj formaton mesazhin në një format e-maili dhe përdor

protokollin Simple Mail Transfer(SMTP) për të dërguar mesazhin në agjentin
lokal të tranferimit (MTA), në këtë rast smtp.a.org qe ekzekutohet nga
internet Service Provider (iSP) i Alices.
2. MTA shikon në adresën e dërgimit që vjen me anë të protokollit SMTP (jo
nga koka e mesazhit), në këtë rast bob@b.org. Një adresë e-maili është
në formën e një stringu localpart@exampledomain. Pjesa përpara shënjes
@ është pjesa lokale e adresës, zakonisht emri i përdoruesit të marrësit dhe
pjesa pas shënjes @ është emri i domain-it ose një emër i plotë i kualifikuar
i domain-it. MTA zgjidh emrin e domain-it për të përcaktuar emrin e plotë
të kulifikuar të domain-it në serverin e e-mailit.
 3. Severi DNS për domain-in b.org, ns.b.org i përgjigjet një liste rekordësh MX
që përfshin të gjithë serverat e e-mailit që janë për atë domain, në këtë
rast mx.b.org, një server që mbahet nga ISP e Bob
4. smtp.a.org dërgon mesazhin tek mx.b.org duke përdorur SMTP që e
dërgon tek posta e përdoruesit Bob.
5. Bob shtyp butonin “mer e-mail” në MUA-n e tij që bën të mundur marrjen
e e-mailit me anë të protokollit Post Office Protocol (POP3).

Kjo sekuencë ngjarjesh aplikohet në pjesën më të madhe të përdoruesve.

Megjithatë, ka shumë mundësi të ndryshme dhe komplikacione në sistemin e e-
mailit:

• Alice ose Bob mund të përdorin një klient të lidhur me një sistem e-maili të
një korporate sic mund të jetë IBM Lotus Notes ose Microsoft Exchange.
Këto sisteme zakonisht kanë formatin e tyrë për e-mailin e brendshëm dhe
klientët e tyre komunikojnë me serverin e e-mailit me anë të një protokolli.
Serveri dërgon ose merr e-maile nëpërmjet portës së postës në internet që
realizon të gjitha riformatimet e nevojshme. Nëse Alice dhe Bob punojnë
për të njëjtën kompani, i gjithë transaksioni mund të ndodhë në të njëjtin
sistem e-maili që ka kompania.
• Alice nuk mund të ketë një MUA në kompjuterin e saj por mund të lidhet
nëpërmjet një shërbimi që ofrohet me ane të webit.
• Kompjuteri i Alice mund të ekzekutojë MTA e vet, duke evituar në këtë
mënyrë transfertën në hapin 1.
• Bob mund të marrë e-mailin e tij në disa mënyra (psh duke përdorur
Protokollin internet Message Access ) duke hyrë në mx.b.org dhe duke
lexuar direkt aty, ose duke përdorur një shërbim të ofruar nëpërmjet web-
it.
• Domain-et zakonisht kanë disa server e-mail exchange në mënyrë që të
pranojnë e-maile edhe kur server nuk është i disponueshëm.
• E-mailet nuk janë të sigurta nësë inkriptimi i e-mailit nuk përdoret sakë.

Shumë MTA pranonin mesazhe nga cdo dërgues në internet dhe i dërgonin ato.
Këto MTA quhen ritransmetues të hapur të postës. Kjo ishtë shumë e rëndësishme
gjatë fillimit të internetit ku lidhjet e rrjetit ishin të pasigurta. Nëse një MTA nuk
mund të arrinte destinacionin, e dërgonte të paktën në destinacionin më të
afërt. Ritransmetuesi kishtë mundësi ta ridërgontë përsëri mesazhin pak më vonë.
Megjithatë ky mekanizëm u eksplorua nga njërëzit të cilët filluan të dërgonin e-
maile bulk dhe si rrjedhojë shumë pak MTA modern mbetën ritransmetues të
hapur dhe shumë MTA nuk pranojmë mesazhe nga ritransmetuesit e hapur
sepse shumica e tyre ka shumë gjasa të jenë spam.

• Subjekti: Një përmbajtje e shkurtër e temës së mesazhit.

 • Data: Ora lokale dhe data e shkrimit të mesazhit. Si në fushën From:
shumë klientë e-mail e mbushin këtë fushë automatikisht kur dërgohen.
Klienti marrës mer orën dhe kohën në formatin e zonës së vet lokale.
• ID e mesazhit: Është gjithashtu një fushë automatikisht e gjenerueshme;
përdoret për të parandaluar dërgimet e shumfishta dhe për referenca në
Reply to (Përgjigju)

Vëreni që fusha “To:” nuk është domosdoshmërisht e lidhur me adresën në të

cilën mesazhi është dërguar. Lista e dërgimit shkon e ndarë në protokollin e
transportit, SMTP, që mund ose jo të jetë marrë nga përmbajtja e kokës së
mesazhit. Fusha “To:” është e njëjtë me adresat në një letër tradicionale e cila
dërgohet sipas adresës që vendoset jashtë zarfit. Vëreni gjithashtu që fusha
“From:” nuk mund të jetë dërguesi real i e-mailit. Një arsye është që është shumë
e lehtë të mashtrosh fushën “From:” dhe duket sikur e-maili vjen nga cfarëdo lloj
adrese. Është e mundur të firmosesh në mënyrë dixhitale një e-mail që është më
e vështirë për tu falsifikuar, por këto firma kërkojnë programim ekstra dhe
zakonisht programe të jashtme për të verifikuar. Disa ISP nuk e ritransmetojnë e-
mailin që vjen nga një domain që nuk mirembahet nga ata, por shumë pak
kontrollojnë për tu siguruar që personi ose adresa e e-mailit tek fusha “From:” ka
një lidhje. Disa ISP aplikojnë sistemet e autentikimit të e-maileve që dërgohen
nëpërmjet MTA së tyre dhe lejojnë MTA të tjera të dallojnë spame të ndryshme
që duket sikur vijnë prej tyre.

Fushat e zakonshme në një e-mail përfshijnë:

• Bcc: Blind Carbon Copy; adresat që i shtohen listës së dërgimit SMTP por
nuk listohen në të dhënat e mesazhit duke mbetur të padukshme për
marrrësit e tjerë.
• Cc: Carbon copy; Shumë klientë e-mail do të dallojnë e-mailet në inbox-
in tuaj ndryshe duke u varur nëse ju jeni në listen To: ose Cc:
• Content-Type: informacioni sesi shfaqet mesazhi, zakonisht i tipit MIME.
• Reply To: Adresa që duhet të përdoret për t’ju përgjigjur një mesazhi.
• Precedence: zakonisht përdoret me vlerat “bulk”, “junk” ose “list”;
përdoret për të treguar që përgjigjet “me pushime” ose “jashtë zyrës” nuk
duhet të kthehen për këtë e-mail., psh. të parandalosh mesazhin e
pushimeve që tu dërgohet disa personave të regjistruar në listën e postës
elektronike.
• Received: Gjurmimi i informacionit të gjeneruar nga serverat e e-mailit që
zakonisht e kanë marrë një mesazh, në rendin e kundërt (i fundit trajtohet i
pari)
• References: ID e mesazhit që i përgjigjesh dhe id e mesazhit të cilit i ishtë
përgjigjur etj.
• Sender: Adresa e dërguesit actual që po dërgon në emër të autorit që
listohet tek fusha From:
 • X-Face: ikona të vogla.

Kodimi i Përmbajtjes

Mesazhet shkëmbehen midis hosteve duke përdorur protokollin SMTP me anë të

programeve që quhen agjentë të transferimit të mesazheve. Përdoruesit mund
të marrin mesazhet e tyre nga serverat duke përdorur protokollë standard si POP
ose iMAP, ose, sic ka më shumë mundësi në një mjedis të madh të korporatave,
me një protocol specifik tek Lotus Notes or Microsoft Exchange Servers. E-mailet e
bazuar në faqët web mundësojnë përdoruesit të aksesojnë e-mailet e tyre me cdo web
browers standard, nga cdo kompjuter.

Mesazhet mund të ruhen në klient, në server ose në të dyja vëndet. Formatet

standarte për kutitë e postës e-mail përfshijnë Maildir dhe mbox. Disa klientë të
njohur e-mailesh përdorin formatin e tyre dhe kërkojnë një program konvertues për të
transferuar e-mailet midis tyre.

Pranimi i një mesazhi detyron MTA ta dërgojë atë, dhe kur mesazhi nuk mund të
dërgohet dot MTA duhet ta kthejë mbrapsht mesazhin dukei treguar dërguesit
problemin qe ishte.

Përditësimi Anti-virus

Pothuajse të gjithë programet anti-virus përdorin analizën e firmës: që është,

përdorimi i një databaze që përmban sekuenca byte-sh që ju përkasin viruseve
të njohur, krimbave, virusit Trojanit ose kode të tjera të këqija. Duke qëne se lista
e kërcenimeve të njohura rritet, përcaktimet e reja të viruseve (ose firmat) i
shtohen databazës së anti-virusit. Kërkuesit anti-virus në Laboratorin Kaperksy,
psh., shtojnë rreth 200 rekorde të reja në databazë cdo ditë. Mbrojtja e
përmirësuar ju kalon përdoruesve në formën e një përditësimi. Gjithashtu,
funksionaliteti i motorit anti-viurs mund të shpërndahet si pjesë e një përditësimi
database anti-virus.

Analiza e firmës nuk është ë njëjta metodë mbrojtjeje në dispozicion. Zgjidhjet

anti-virus janë sotistifikuar me kalimin e viteve, për të përballur rritjen komplekse
të programeve të keqia. Mekanizmat e zbulimit të kërcënimeve të reja para se
ato të dalin në fushë, sic është analiza heuristike, zbulimi gjenerik ose analiza e
sjelljes janë gjithashtu linja e parë e rëndësishme e mbrojtjes.

Megjithatë, përditësimi i rregullt i mbrojtjes anti-virus mbetet më e rëndësishmja

duke marrë parasysh shpejtësinë në të cilën kërcënimet shpërndahen. Shitësit
anti-virus kanë reduktuar kohën e përditësimeve të përcaktimeve të virusit: si
fillim cdo 3-muaj, pastaj cdo muaj, pastaj cdo jave dhe me pas cdo ditë.
Laboratori Kapersky përditëson përcaktimet e viruseve cdo një orë.
Programi Antivirus

Programi Antivirus (ose anti-virus) përdoret për të parandaluar, zbuluar dhe

hequr viruset, krimbat, dhe virusin Trojan. Këto programe mund të parandalojnë
gjithashtu dhe të heqin programet spiun dhe cdo formë tjetër e keqe e
programeve.

Zakonisht përdoren disa lloje strategjish. Zbulimi i bazuar mbi firma, kërkon
modele të njohura të viruseve në kode të ekzekutueshme. Megjithatë, është e
mundur që një përdorues të infektohet nga një virus i ri nësë një firmë nuk
ekziston akoma. Për të përballuar kërcenimet e njohura si dita-zero, mund të
përdoren heuristikat. Një metodë heuristike, firmat gjenerike, mund të
identifikojnë viruse të reja ose variante të reja të viruse ekzistuese duke kërkuar
kode të njohura (ose versione të përafërta të këtyre kodeve) nëpër skedarë.
Disa programe anti-virus mund të parashikojnë cfarë mund të bëjë një skedar
nëse do të hapet/ekzekutohet duke e stimuluar në një kuti rërë dhe duke
analizuar cfarë bën për të pare nëse kryen ndonjë veprim të keq. Nësë ajo
kryen , atëherë kjo kupton se skedari është i infektuar.

Megjithatë, pavarësisht dobisë së një program antivirus, ekzistojnë disa

disavantazhe. Programet antivirus ulin performancën e kompjuterit nëse nuk
janë dizenjuar në mënyre eficente. Përdoruesit pa eksperiencë mund të kenë
probleme të kuptojnë kutitë dialoguese që programi anti-virus ju paraqet. Një
vendim jo i saktë mund të cojë në një thyerje të sigurisë. Nëse programi anti-virus
përdor metodat heuristike, suksesi i tij do të varet nëse arrin balancën e drejtë
midis pozitiveve false dhe negativeve false. Pozitivet false mund të jenë
shkatërruese si negativet false. Në një rast, një firmë virusi e gabuar e nxjerrë nga
Symantec gabimisht mund të heqi skedarë kryesore të sistemit të operimit duke
mos mundësuar boot-imin e mijrave PC. Si përfundim, program anti-virus
zakonisht ekzekutohet në nivelin më të lartë të bërthamës së sistemit operativ,
duke krijuar një sulm të ardhshëm potencial.

Përvec disavantazheve të përmenduara më siper, mbi efektivitetin e

programeve anti-virus janë bërë kërkime dhe debate. Një studim zbuloi se
suksesi i zbulimit të viruseve në një program anti-virus ka rënë brënda një viti.

Mirëmbajtja e PC

Qarku elektrik

Një qark elektrik është një ndërlidhje i elementëve elektrike si rezistencat,

induktorët, kondesatorët, linjat e transmetimit, burimet e voltazhit, burimet e
rrymes elektrike dhe celesat.
Një qark elektrik është një rrjet që ka një qark të mbyllur, duke mundësuar një
rrugë kthimi për rrymen elektrike. Një rrjet është një lidhje e dy ose më shumë
komponentëve dhe jo domosdoshmërisht është një qark.

Rrjetet elektrikë që konsistojnë vetëm prej burimeve (voltazh ose rryme elektrike),
elementët linear (rezistencat, kondesatorët, induktorët) dhe elementët linearë
të shpërndarjes (linjat e transmetimit) mund të analizohen me anë të metodave
algjebrike dhe transformuese për të përcaktuar përgjigjen DC, AC dhe
tranzitive.

Një rrjet që përmban komponentë aktivë elektronikë njihet si qark elektronik.

Këto rrjete janë zakonisht jolineare dhe kërkojnë një dizanj më kompleks dhe
mjete analizuese.

Metodat e Dizenjimit

Për të dizenjuar një qark elektrik, qoftë analog ose dixhital, inxhinierët elektrikë
duhet të jenë të aftë të parashikojnë voltazhet dhe rrymen elektrike në të gjithë
pjesët e qarkut. Qarqet linear, pra qarqet me të njëjtin frekuencë input dhe
output, mund të analizohen me dorë duke përdorur teoritë komplekse të numrit.
Qarqet e tjera mund të analizohen vetëm me anë të programeve të
specializuara ose teknikave të vlerësimit.

Programet e stimulimit të qarqeve si VHDL lejon inxhinierët të dizenjojnë qarqe

pa gabimet e kohës, kostos që përfshihen në ndërtimin e një prototipi të qarkut.

Ligjet Elektrike
Një numër ligjesh elektrikë aplikohen në të gjitë rrjetet elektrike. Këto përfshijnë:

• Ligjin e rrymës elektrike të Kirchhoff: Shuma e gjithë rrymës elektrike që hyn

në një nyje është e njejtë me shumën e të gjithë rrymes elektrike që del
nga nyja.
• Ligji i Voltazhit të Kirchhoff: Shuma e diferencës elektrike potenciale në një
qark duhet të jetë zero.
• Logji Ohm: Voltazhi në një rezistencë është i barabartë me produktin e
rezistencës dhe rrymes elektrike që rrjedh në të.
 • Teorema Norton: Cdo voltazh rrjeti dhe/ose burimet e rrymes elektrike dhe
rezistencat eshtë i njëjtë me një burim rryme elektike në paralel me një
rezistencë të vetme.
• Teorema Thévenin: Cdo voltazh rrjeti dhe/ose burimet e rrymes elektrike
dhe rezistencat është i njëjtë më një burim të vetëm voltazhi në seri me një
rezistencë të vetme.

Ligje te tjera me komplekse mund të nevojiten nëse rrjeti mban komponentë jo-
linear ose reaktive. Aplikimi i këtyrë ligjeve rezulton në një bashkësi ekuacionesh
qe mund të zgjidhen me dorë ose kompjuter.

Programet e stimulimit të Rrjetit

Qarqet më komplekse mund të analizohen numerikisht me programe si SPICE
ose simbolikisht duke përdorur programe si SapWinsi.

Linearizimi rreth një pike operimi

Kur programi përballet me një qark të ri, si fillim tenton të gjejë një gjëndje të
qëndrueshme, ku të gjitha nyjet janë konform ligjit të rrymës elektrike të Kirchhoff
dhe voltazhet rreth dhe drejt cdo elementi të qarkut janë konform ekuacioneve
Voltazh/rrymë elektrike që drejtojnë atë element.

Kur gjendja e qëndrueshme gjendet, pikat e operimit të cdo elementi njihen. Për
një analizë të vogël sinjali, cdo element jo-linear mund të linearizohet rreth pikës
së operimit për të marrë vlerësimin e sinjalit-të-vogël të voltazhit dhe të rrymës
elektrike. Ky është një aplikacion i Ligjit Ohm. Matrica e qarkut linear mund të
zgjidhet me anë të eleminimin Gaussian.

Lista e plotë për mirëmbajtjen e PC

1. Përditësimi i programit Antivirus (Përditë)
2. Shkarko/Përditëso/Ekzekuto programet e heqjes se viruseve.
Cfarë? Shkarko dhe instalo skedarët e mësipërm në mënyrën Normale.
Sigurohuni që i përditësoni ato brënda aplikacionit. Pastaj…
1. Fikni kompjuterin
2. Hyni në Safe mode –
a. Kjo mund të realizohet duke ndezur PC dhe MENJËHERË filloni të shtypni F8
derisa të dalë një ekran i zi me gërma të bardha.
Aty, zgjidhni Safe Mode
b. Nëse ju del ekrani normal i Windows dhe pa menu ju keni shkuar larg. Fikni
kompjuterin përseri dhe rifilloni Hapin 2.
3. Në Safe Mode –
a. Hapni Spybot
i. Shkoni tëk prompt-et.
1. Kliko immunize në të majtë
2. Kliko immunize në krye të toolbar
ii. Kliko Search & Destroy
1. Kliko Check Problems
2. Kliko Fix problem pas ekzekutimit
b. Hap Malware Bytes
i. Kliko zarfin Scanner
ii. Kliko Scan në cepin majtas poshtë të ekranit
iii. Kliko OK
iv. Kliko SHOW RESULTS – në cepin poshtë në të djathtë
v. Selekto të gjitha nëse nuk ke mbaruar
vi. Kliko Remove Selected
3. Fshi Skedarët e Përkohshëm
Si? Windows XP/2000 & Windows 98 (Disk Cleanup): Start - Programs -
Accessories - System Tools - Disk Cleanup
Cfarë? Cfarë janë skedarët e përkohshëm të internetit dhe pse duhet të
fshihen?
Cdo herë që ju vizitoni një faqe internet, nje kopje e cfarë ju shikoni në monitor
ruhet në një vend të vecantë në kompjuterin tuaj. Në teori kjo rrit shpejtësinë e
navigimit në internet. Nëse ju i rikthehni një faqe internet qe keni vizituar dje (ose
javën e kaluar), browser i internetit akseson kopjen e ruajtur në hard drive-n tuaj.
Kjo është OK nëse ju shihni të njejta gjëra gjithmonë, por kur ju riktheheni mbrapa
doni të shikoni informacion korrent. Pak më vonë, skedari qe mban skedarët e
përkohshëm të internetit ngadalëson performancën e kompjuterit.
Si? Atëherë vazhdoni të fshini këto skedarë. Në Internet Explorer, klikoni në
menunë
Tools & zgjidhni internet options. Në gjysmen e faqes poshtë është butoni 'Delete
Files'. Klikoni mbi të.
Pastaj vendos nje shenjë tek katrori i vogël i bardhë që thotë 'Delete all offline
content' dhe kliko ok. Po shikoni një orë rëre? Po zgjat shumë për të ikur? Ju
vërtet keni nevojë të fshini këto skedarë. Por nuk keni mbaruar akoma. Për të
përfunduar mbyllni të gjitha dritaret e internet Explorer. Ju mund të fshini
skedarët e përkohshëm të internetit edhe nga
Control Panel duke klikuar në butonin tuaj Start në Desktop, selekto Settings &
the Control
Panel. Shikoni ikonën që quhet Internet Options dhe përdorni të njëjtën
procedurë si më lart. Përdoruesit AOL mund të fshijnë skedarët e internetit të
përkohshmë në këtë mënyrë.
Nëse jeni duke përdorur Netscape, klikoni tek Edit dhe selektoni Preferences. Në
krahun e majtë të menusë së re që hapet, klikoni tek shenja plus para
Advanced. Selekto 'Cache". Në të njëjtën menu në të djathtë, kliko 'Clear
Memory' dhe pastaj kliko 'Clear disk cache'. Më pas mbyllni browser-in tuaj.
4. Ekzekuto Scandisk/Checkdisk/Error checking
Si? Windows XP/2000 & Windows 98 (Kotrolli i Gabimeve) – Kliko tek My
Computer - Kliko me të djathtën në C: dhe shko tek Properties - Kliko zarfin Tools -
Kliko
"Check Now" poshtë Error Checking
Cfarë?
Ky është një program diagnostikimi dhe riparimi që skanon të dhënat në hard
drive për të verifikuar strukturën e skedarëve dhe direktorive të të dhënave tuaja
dhe mund të riparojë kur gjenden probleme. Scandisc mund të fillojë një skanim
në sipërfaqë të hard driver-it për të përcaktuar nëse ndonjë dëmtim fizik është
prezent dhe përpiqet të lëvizi të dhënat e ndikuara në një seksion tjetër të hard
drive.
5. Përditësimi i Windows në Kompjuterin Tuaj - www.Windowsupdate.com
6. Ekzekuto një Defragmentim të Diskut
Si? Kliko butonin Start button dhe pastaj shko tek Programs->ACCESSORiES->
SYSTEM
TOOLS dhe zgjidh Disk Defragmenter
Cfarë?
Ky është një program që optimizon performancën e PC tuaj duke rishkruar të
dhënat në hard drive për t’u siguruar që skedarët shkruhen bashke në të njëjtën
pjesë të hard drive ose shkruhen për të rritur shpejtësinë e procesit të boot-imit
ose të lancojnë aplikacionet rezidente. Sa më shumë që një PC të përdoret, aq
më shumë hard drive do të fragmentohet. Operacionet bazike të PC do të
krijojnë xhepa të hapësirës së papërdorur në hard drive. Më pas këto xhepa të
papërdorur do te përdoren për të ruajtur të dhëna; në shumë raste të dhëna
nga i njëjti skedar ose program do të shkruhen në këto xhepa bosh në hard
drive, shpesh duke ulur performancën e PC. Sistemi operativ ose një aplikacion
shpesh duhet të aksesojë një hapësirë të madhe të hard drive për të ekzekutuar
një program.
7. Back Up Të dhëna të Vlefshme
Si? Windows XP/2000 & Windows 98 (Windows Backup Utility) – Kliko tek My
Computer - Kliko me të djathën në C: dhe shko tek Properties - Kliko tek zarfi
Tools - Kliko
"Backup Now" poshtë Backup
Cfarë? Është e rëndësishme të vendosesh backup-in në një driver në vend të
hard driverit. Djegia e CD ose DVD është nje opsion i mirë.
8. Ekzekuto një Skanim Virusi të Plotë
9. Hiq programe të panevojshme gjatë startimit të kompjuterit
Ka disa mënyra të heqjes se programeve në startup të panevojshme. Ju mund
të shkoni tek 'start\programs\startup' që është një direktori që Windows XP
përdor për të lançar shkurtimet e aplikacioneve në boot-im. Nëse ju hiqni këto
shkurtime nga kjo direktori, aplikacionet nuk do të ngarkohen gjatë startimit. Kjo
direktori mund te shërbejë si vend për shumë programe virusesh, kështu që nëse
ka skedarë këtu që nuk janë shkurtime dhe ju nuk mund t’i njihni, mund t’i hiqni
ato duke qëne se as Windows nuk vendos skedarë kritikë në këtë direktori.

Metoda tjetër për heqjen e këtyre skedarëve është nëpërmjet programeve,

sepse shumë aplikacione, për shembull mesenxheri MSN, kanë opsionin për të
hequr programin gjatë startup-it.
10. Mbyllni plotësisht Kompjuterin Tuaj

MiRËMBAJTJA E PLOTË E PAJiSJVE TË PC

introduction:
Mënyra më e mirë për të hequr pisllëun dhe pluhurin është të hapni kutinë e PC
– kini kujdes që në fillim ta fikni, ta hiqni nga priza- dhe përdorni ajër të
kompresuar për të fryrë pluhurin e akumuluar. Ju mund të blini ajër të
kompresuar në shumë dyqane kompjuterash.

Gjithashtu, mbetjet dhe zhuli, përvec pluhurit, mund të jenë akumuluar.Për ta

hequr atë, përdorni sfungjerë gome. Kini kujdes mos përdorni, furca, shtupa
pambuku ose pjesë rrobe sepse ato mund të lenë mbetje dhe të prodhojnë
ngarkesa elektrike statike. Mos përdorni asnjë lloj lengu, solucione pastrimi apo
të tjera të këtij lloji.

Përdorni ajrin e kompresuar për të fshirë pluhurin qe mund të jetë akumuluar në

motherboard dhe nëpër anët e kartave të ekspansionit. Sigurohuni të hiqni
pluhurin nga kende të ndryshme dhe nëpër hapësira të fshehta. Gjithashtu hiqni
pluhurin nga të gjitha ventilatorët duke i fryrë nga të dyja anët. Sigurohuni të
fryni ajër tek motori për të hequr pluhurin.
PPërdoStep 1: Sëab Any Heavy Dust AreasSljkjftep 2: BlStep 3: Spray the Poëer
Supply
Pluhuri dhe mbetjet e grumbuluar në furnizuesin elektrik mund ta ngrijnë atë.
Kështu që pastrojeni duke shpërndarë ajër tek vrimat e furnizuesit. Kujdes, mos
hapni furnizuesin elektrik, sepse mban ngarkesë elektrike dhe kur PC është e
fikur. Gjithashtu fryni ajër tek flopi driver-at dhe/ose CD driver-at dhe ne lidhjet e
kabllove gjithashtu.
Step 4: Clean the Keyboard
Pluhur, qime, mbetje dhe letra mblidhen gjithashtu brenda tastjerës pasi bien
nëpër pjesët e ndara. Fryni ajër midis hapësirave dhe ngrini tastjerën nga lart
poshtë që pjesët e vogla të bien poshtë.
Step 5: Clean the Monitor
Fshini monitorin më një pastrues ekranësh. Solucionet për pastrimin e xhamave
në shtëpi nuk funksionojnë në të njëjtën mënyrë si ato produkte që janë për
pastrimin e monitorëve, madje dhe mund ta dëmtojnë monitorin. Pastrimi i
ekranit e ben imazhin më të pastër dhe heq ngarkesën elektrike statike që
tërheq pluhurin që më pas mund të hyjë në kompjuterin tuaj.

Hazard (arkitektura e kompjuterit)

Në arkitekturën e kompjuterit, një hazard është një problem potencial që mund
të ndodhi në një processor. Ai i referohen mundesisë së gabimit të llogaritjes kur
një CPU përpiqët të ekzekutojë në të njëjtën kohë shumë instruksione që shfaqin
pavarësi të dhënash. Ka 3 tipe hazard: hazard i të dhënave, hazard strukturave,
hazard i kontrollit.

Instruksionet në një processor kryhen në disa nivele, kështu që në një kohë të

caktuar disa instruksione ekzektohen dhe nuk mund të përfundojnë në rregullin e
caktuar.

Një hazard ndodh kur dy ose më shume instruksione në të njëjtën kohë krijojnë konflikt.

Mirëmbajtja parandaluese

Mirëmbajtja parandaluese (MP) ka kuptimet e mëposhtme:

1. Kujdesi dhe shërbimi nga personeli për të mirëmbajtur pajisjet dhe

facilictetet në gjëndje pune të kënaqshme duke kryer kontroll sistematik,
zbulim dhe rregullim të dëmtimeve fillestare para se ato të ndodhin ose të
kthehen në difekte të mëdha.
2. Mirëmbajtja, duke përfshirë testet, matjet, rregullimet dhe zëvendësimet e
pjesëve, për të parandaluar gabimet që mund të ndodhin.

Ndërsa mirëmbajtja parandaluese konsiderohet e vlefshme, ka rreziqe si gabime

të pajisjeve dhe gabime njerëzore të përfshira kur kryhet MP si ne cdo
mirëmbajtjeje. Disa metoda të zakonshme për të përcaktuar cilat politika
manaxhuese të dëmtimeve të MP duhet te aplikohen janë: rekomandimet
OEM, kërkesat për kode dhe legjislacioni brenda një juridiksioni, cfare mendon
një “ekspert” se duhet të behet, ose mirëmbajtja që është tashmë kryer në
pajisje të njëjta.

Megjithatë Mirëmbajtja e Sigurisë Qëndrore siguron metodat më rigorozë për të

përcaktuar politikat e aplikueshme dhe efektive të manaxhimit të dështimeve –
që mund të përfshijnë punët e MP- për një njësi.
Për ta bërë më të thjeshtë:

• Mirëmbajtja parandaluese kryhet për të mbajtur pajisjet në pune dhe/ose

të për të rritur jetën e pajisjes.
• Mirëmbajtja e rregullimit kryhet për të rivendosur përsëri në punë pajisjet.

Qellimi primar i mirëmbajtjes është të shmangë ose zbusë rrjedhojat e

dëmtimeve të pajisjeve. Kjo mund të realizohet duke parandaluar dëmtimin
përpara se të ndodhi në të cilën ndihmojnë MP dhe mirëmbajtja e bazuar në
rrethana. Është e dizenjuar të ruaje dhe të kthejë në gjendje të mëparshme
sigurinë e pajisjes duke zëvendësuar komponentet e dëmtuar para se ato të
deshtojnë totalisht. Aktivitetet e mirëmbajtjes parandaluese përfshijnë riparim
total ose parcial në periudha specifike, ndryshimi i vajit, lubrifikimi dhe keshtu me
rradhë. Për më tepër, punëtoret mund të regjistrojnë dëmtimin e pajisjeve kështu
që ata e dinë të zëvendësojnë ose riparojnë pjesë të dëmtuara para se të
shkaktohet një prishje e sistemit. Programi ideal parandalues i mirëmbajtjes do të
parandalonte të gjitha pajisjet të dëmtoheshin.

Si të pastrojmë brënda kutisë së kompjuterit

Kompjuterat kanë pajisje që lëvizin si ventilator në CPU-të e tyre, furnizues
energjie, Karta Vidio etj. Cdo ventilator është i rëndësishëm për operacionet e
kompjuterit sepse ata e mbajnë sistemin e freskët. Bllokimi i njërës prej këtyre
ventilatorëve nga pluhuri, tymi i cigares ose qimet e kafshëve, mund të
shkakojnë pjesë të kompjuterit të nxehen dhe të dëmtohet.

Kështu që, pastrimi i kompjuterit cdo 6 muaj është dicka që duhet bërë. Në këtë
artikull, do ju tregojmë sesi bëhet.

Ka dicka më shumë në pastrim se hapja e kutisë dhe fryrja e ajrit me anë të

gojës. Ju nevojitet dicka më e fuqishme si psh. ajri i kompresuar. Ka dy metoda
të kompresimit të ajrit; një është të blini ajër të kompresuar që është dizenjuar
për pastrimin e pajisjeve dhe ka në pjesën më të madhe të dyqaneve
kompjuterike. Megjithatë kjo metodë është efektive kur pluhuri nuk është ngjitur
akoma. Metoda tjetër është përdorimi i një kompresori (tipi i atyre që fryjnë
gomat e bicikletave) që është me e fuqishme por mund të dëmtojë kompjuterit
nëse nuk bëhet saktë.

Personalisht, ju rekomandojmë përdorimin e një kompresori nëse do keni

parasysh disa hapa sigurie që do te përmenden më poshtë. Për të filluar
pastrimin e një kompjuteri, ju nevojitet një kacavidë Philips me kokë (+) dhe një
laps ose stilolaps. Kacavida do të përdoret për hapjen e kutisë të kompjuterit
dhe lapsi ose stilolapsi është për t’u future nëpër ventilator për ti parandaluar
ata që të rrotullohen me shpejtësi të madhe nga ajri i kompresuar që mund të
dëmtojë furcat e tyre të vogla.

Është mirë që të bëni pastrimin jashtë për të parandaluar pluhurin të shkojë në të

gjithë dhomën. Fillimisht mbylleni dhe pastaj hiqeni nga ndonjë priza.

Hapeni kutinë dukë përdorur një kaçavidePhilips për të hequr vidat mbrapa
kompjuterit dhe rrëshqisni panelin në drejtim të pjesës mbrapa të kompjuterit.
Nëse jeni duke parë para kompjuterit, ju do të doni të hapni panelin majtas
sepse arrin aksesin më të mirë. Disa kompjutera si Dell, Compaq ose HP mund të
kenë vida të fshehura diku që duhet të gjehen dhe të zhvidhosen para se të
hapni kompjuterin.

Si fillim, do të pastrojmë ventilatorin e CPU. Nëse jeni duke përdorur një

kompresor, jepini një rrymë ajri për test sepse ndonjëherë ato mund të mbledhin
lageshtirë dhe të nxjerrin ujë në kompjuterin tuaj, dicka që nuk deshirohet të
ndodhi. Më pas, vendosni lapsin ose stilolapsin midis fletëve të ventilatorit për të
parandaluar rrotullimin dhe shtyni pluhurin nga ventilator.
Më pas ju duhet të hiqni pluhurin nga pjesa që ndodhet poshtë ventilatorit të
CPU. Një rrymë ajri nga një kënd i vogel që drejtohet nga mbrapa kutisë heq
pjesën më të madhe të pluhurit në mes të grilave alumin.

Tani do të fokusohemi në furnizuesin e energjisë. Vendosni një laps ose stilolaps

në ventilatorin mbrapa kompjuterit (lart në krye për pjesën më të madhe të
kompjuterave) dhe i jepni një rrymë ajri nga jashtë kompjuterit në ventilator sic
tregohet në foton poshtë.
Dhe pse hapi i mësipërm shtyn pluhurin në furnizuesin e energjisë, është mënyra
më efektive e pastrimit të ventilatorit. Tani do të vazhdojmë të fshijmë grilat e
brendshme të furnizuesit të energjisë dhe ta heqim pluhurin. Nga brenda PC,
fshini grilat e furnizuesit të energjise derisa ato të jenë të pastra duke ndaluar
ventilatorin nga jashtë.

Shumë kompjutera modern (më tëper makinat e lojës) kanë gjithashtu një
ventilator tjetër në kartën e tyre të vidios. Nëse ju keni një ventilator në kartën
tuaj të vidios, ndaloni ventilatorin me dicka dhe fryni ajër derisa të pastrohet,
ashtu sic vepruat me ventilatorët e tjerë.
Këto janë pjesët më kritike të kompjuterit tuaj për t’u pastruar. Ju mund të fshini
gjithashtu cdo pjesë të kompjuterit që mbledh pluhur. Në shëmbullin tone, grila
e ventilatorit përpara kutisë ishtë mbushur me pluhur prandaj unë i dhashë një
pastrim të shpejtë.

Për ta përfunduar i japim të gjithë kutisë një rrymë ajri që përfshin motherboard,
RAM, kabllo dhe pjesën e poshtmë të kutisë për të fshirë ndonjë pluhur që kishte
dhe atë që mund të kishtë renë kur ishim duke pastruar pjesët e tjera.
Si përfundim, kur të keni mbaruar me pastrimin, mbyllni kutinë e kompjuterit në
anën e kundërt që e hapët atë.