Aan Bravos instructeurs

Bravos secretarissen

V.Z.W.
Brabantse Vereniging voor
Onderwateronderzoek en Sport

Thema avond: duiklampen en hun batterijen

Door Sven Van Langenhove

Bravos organiseert op zaterdag 2 februari een thema avond met bovenvermeld onderwerp.

Praktisch:

19.30u: aanvang theoretische uiteenzetting in

‘t Verloren Hof, Sint-Theresialaan 79, Dilbeek

21.00u: aanvang praktische demonstraties in het

zwembad Dilkom, Beeldhouwkunstlaan, Dilbeek

Door een beperking in plaats kunnen we maar 50 inschrijvingen ontvangen.

Dus wees snel en stuur een mail naar sven@green-force.com

Inschrijven kan tot maandag 21 januari.

Let wel: Zij die ook de theoretische uiteenzetting gevolgd hebben krijgen voorrang voor
deelname aan de praktische demonstraties.

Peter Vaes Vereeckenstraat 29 1820 Melsbroek vaes.peter@telenet.be

001 – 3747895 – 85 van BRAVOS VZW http://dive.to/bravos
Verenigingsnummer: 445.152.301
1/1
 In samenwerking met

Duiklampen en hun batterijen

Welke duiklamp past het beste bij u?
Het aanbod van de verschillende lichtbronnen die in duiklampen gebruikt
worden is enorm. Dit maakt de keuze niet gemakkelijk. Voor welk lamptype
kiest u? Halogeen, LED of HID. Ieder lamptype heeft voor- en nadelen. Om u
te helpen in het maken van een voor u geschikte keuze hebben we de
verschillende lamp- en accutypes op een rijtje gezet.

VERKLARENDE WOORDENLIJST

Om u te helpen in uw keuze gaan we eerst een paar termen verklaren die in

de productomschrijvingen frequent voorkomen.

ELEKTRISCHE EENHEDEN

Volt = De druk van de elektrische spanning. Spanning is te vergelijken met de

druk van het water in een waterinstallatie. De spanningsbron is te vergelijken
met de waterpomp die druk zet op het water waardoor het gaat stromen door
de kraan. Een spanningsbron levert een elektrische druk om de elektriciteit te
laten stromen door snoeren en lampen.

Ampère = De sterkte van elektrische stroom. Deze eenheid geeft de

hoeveelheid stroom weer die door een elektriciteitsdraad kan vloeien.

Watt = de hoeveelheid elektrische stroom die per seconde verbruikt wordt.

Een gloeilamp met een vermogen van 60 watt gebruikt een hoeveelheid
energie van 60 joule per seconde. De wattage van een lamp is een indicatie
voor de verbruikte of geabsorbeerde hoeveelheid energie en niet voor de
hoeveelheid uitgestraald licht. De verhouding tussen de geabsorbeerde
energie en het uitgestraalde licht geeft in Lumen per Watt de lichtopbrengst
aan.

Sven Van Langenhove -1- Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

KLEURTEMPERATUUR

Is een meeteenheid om de kleur van het uitgestraalde licht te meten.

Wat is licht?

Het licht wat wij kennen is zonlicht en kunstlicht. Wij zien een voorwerp
wanneer het licht terugkaatst. Zonlicht bestaat namelijk uit alle kleuren van de
regenboog. Dit zijn de kleuren rood, oranje, geel, groen, blauw, indigo en
violet. Daarnaast bestaat het ook nog uit de onzichtbare ultraviolette en
infrarode straling.

Als een voorwerp een bepaalde kleur niet terugkaatst, dus absorbeert,
verandert het voorwerp van kleur. Gras is bijvoorbeeld groen omdat alle
kleuren teruggekaatst worden behalve blauw en geel. Wordt al het licht
geabsorbeerd door het voorwerp, dan is het zwart. Wordt al het licht
teruggekaatst dan is het voorwerp wit.

De kleur van het door een

lichtbron uitgestraald licht
wordt vergeleken met het licht
dat wordt uitgestraald door
een sterk verhitte ijzeren staaf
waarvan de temperatuur
bekend is.

De basis van het

meetsysteem is een
“Theoretical black body
radiator”, weergegeven als
een “Black Body Locus” op
het chromaticiteits diagram.
Op het absolute nulpunt (-
273°C of 0 K) geeft deze
straler geen energie af.
Verhogen we de temperatuur
dan krijgen we vanaf 700°C
een zachte rode gloed. Vanaf 1800K (1573 °C) krijgen we dezelfde kleur als
kaarslicht of een zonsopgang. Zo gaan we verder via halogeenlicht (2800 K)
over daglicht (5600 K) tot een blauwe hemel (25000 K). Op deze manier kan
de lichtkleur worden uitgedrukt door middel van een temperatuurwaarde in

Sven Van Langenhove -2- Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Kelvin (K). Dit wordt kleurtemperatuur genoemd. Licht met een lage
kleurtemperatuur (rood/oranje) wordt als "warmer" ervaren dan licht met een
hoge kleurtemperatuur (wit tot blauwwit) Het is een manier om heel precies de
verschillende soorten kleuren en kleurschakeringen van licht aan te geven.

Een lichtbron wordt als “natuurlijk” ervaren als zijn kleur dicht bij Black Body
Locus ligt. Fabrikanten proberen dan ook lampen te ontwikkelen met een
kleurpunt vlakbij de BBL.

Om een lamp te beoordelen gebruiken we de termen “Dominante golflengte”

en “Gecorreleerde kleurtemperatuur”, dit omdat de spectrale
vermogensverdeling - Spectral Power Distribution of SPD - van een lichtbron
soms sterke pieken vertoont. Verder gaan we hier dieper op in.

50W Halogeen

Gasontladingslamp

Zonlicht

Sven Van Langenhove -3- Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

In de linker grafiek wordt

aangegeven welke
temperatuur ongeveer bij
welk uitgestraald licht
hoort.

LUMEN

1 lumen (lm) is de lichtstroom van een puntlichtbron van 1 candela door een
ruimtehoek van 1 sterradiaal. Ook: 1 lm = 1 lux / m²

Lichtstroom is een maat voor de totale hoeveelheid licht in een lichtbundel.

Lichtsterkte is een maat voor de lichtdichtheid. Bekijkt men een deel van een
lichtbundel dan heeft dat deel een kleinere lichtstroom (in lumen) maar (in
principe) dezelfde lichtsterkte (in candela) als de hele bundel. De lichtstroom
hangt af van het vermogen van de bron en van de kleur van het licht.

Een gloeilamp van 100W heeft een lichtstroom van ongeveer 1200 lm,
daglicht op een zonnige dag geeft een lichtstroom van meer dan 50000 lm.

LUMENS PER WATT

Dit getal duidt de efficiëntie aan waarmee

elektrische stroom wordt omgezet in licht. Het
geeft per watt elektrisch vermogen de
hoeveelheid uitgestraald licht aan.

Sven Van Langenhove -4- Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

STRALINGSHOEK

De grootte van de hoek waarmee licht uit een puntbron wordt uitgezonden. Dit
wordt uitgedrukt in graden.

Bij een kleinere stralingshoek wordt de lichtsterkte (helderheid) groter omdat

de lichtstroom (hoeveelheid licht) niet verandert.

De uitstralingshoek wordt bepaald door het brandpunt in een lamp. Via het
naar voren of naar achteren brengen van de lamp in een spiegelreflector
wordt het brandpunt verlegd en wordt de uitstralingshoek verkleind of vergroot
(de lichtbundel wordt hiermee focusbaar).

Sven Van Langenhove -5- Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Halogeen

Halogeen verlichting werkt volgens het principe van een gloeidraad dat
gemaakt is van het uiterst hittebestendige metaal wolfraam.

Een halogeenlamp is gevuld met een inert gas (argon en stikstof) plus een
kleine hoeveelheid halogeen (broom of jodium). Wanneer het metaal van de
gloeidraad onder elektrische stroom wordt gezet reageert het aanwezige
halogeen met het verdampende wolfraam. Het halogeen vormt een
chemische verbinding met deze metaaldamp en zodra deze verbinding de
hete gloeidraad raakt zet het wolfraam zich weer af op de gloeidraad daar
waar het nodig is: op de heetste en dunste plaats. Door deze zelfreparatie
kunnen halogeenlampen een hogere draadtemperatuur tolereren dan normale
gloeilampen, en hebben daarmee een grotere en constante lichtopbrengst.

Halogeenlampen worden door warmteontwikkeling binnen in de lamp heet.

Als de lampjes worden beetgepakt met de vingers kunnen hierdoor
organische resten (vette vingers) op de lamp achterblijven die bij verhitting
gaan verkolen en daardoor bruine vlekken geven. Deze donkere resten
zorgen voor een grotere verhitting van de lamp waardoor de levensduur sterk
verkort wordt. Om de lamp goed gekoeld te houden mogen halogeenlampen
pas onder water aangezet worden.

Door de grote warmteontwikkeling gaat veel energie verloren wat tot een
slechte efficiëntie lijdt.

Halogeenlampen zijn dimbaar, dit heeft minder energieverbruik tot gevolg

maar ook een verkorting van de levensduur. Dit omdat de zelfreparatie bij
lagere temperatuur niet optimaal verloopt. Een ander nadeel van halogeen is
dat het (door het gebruik van een gloeidraad) trillingsgevoelig is.

Een groot voordeel van halogeenlampjes is dat deze goedkoop en overal

verkrijgbaar zijn.

Sven Van Langenhove -6- Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

In de SPD curve van halogeenlicht zien we een groot aandeel rood, dit zorgt
voor de typische warme tinten onder water. Dit is zeer gewenst bij onderwater
videografen gezien in het rode gebied net het meeste kleurabsorptie optreed,
hierdoor verkrijgen we natuurlijkere kleuren in de beelden.

IRC halogeen

IRC staat voor Infrared Reflective Coating. Dit is een infrarood reflecterende
laag aan de binnenkant van het glas. Meer dan de helft van de gecreëerde
straling bij halogeen is infrarood (voor het oog onzichtbaar). De coating werkt
als een spiegel die de infraroodstraling terugkaatst naar de gloeidraad
(filament). Hierdoor is er minder energie nodig om deze te laten gloeien en
verbruikt de lamp relatief minder. Het resultaat is een betere efficiëntie
(lichtopbrengst) dan standaard halogeen. Ter vergelijking: een IRC
halogeenlamp van 20 Watt geeft net zo veel licht als een standaard
halogeenlamp van 30 Watt.

Sven Van Langenhove -7- Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Xenophot halogeen

Xenophot is een merknaam van Osram. Het inerte gas argon en stikstof is
vervangen door Xenongas. Xenon vertraagt de verdamping van het
wolfraammetaal waardoor een hogere gloeidraadtemperatuur mogelijk is.
Hierdoor biedt de lamp een 10% hogere lichtopbrengst met hetzelfde
vermogen. Xenophot wordt ook wel aangeduid met de term HLX.

Voordeel van halogeen:

- goedkoop
- vlot verkrijgbaar
- warm licht
- geen pieken in het vermogensspectrum
- goede penetratie in troebel water

Nadeel van halogeen:

- weinig efficiënt – grote warmteontwikkeling
- brandduur op batterijen is vrij beperkt
- breekbaar
- levensduur: 3000h

Sven Van Langenhove -8- Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

LED

LED staat voor Light Emitting Diode, een licht uitzendende diode. Een diode
bestaat uit halfgeleidend materiaal, wat wil zeggen dat het uit componenten
bestaat die de stroom maar in één richting doorlaat en in de andere richting
deze blokkeert. Een LED bestaat uit een anode (laat de stroom in) en een
kathode (laat de stroom uit) met daar tussenin een chip met op gallium
gebaseerde kristallen. Door er stroom doorheen te leiden wordt er in het
kristal zichtbare straling opgewekt in de vorm van fotonen. Deze wijze van
opwekken van licht wordt elektronluminescentie genoemd.

Een led kan niet rechtstreeks op een spanningsbron worden aangesloten. Er

dient altijd een stroombegrenzer aanwezig te zijn in de vorm van een
weerstand of men moet de LED aansturen met een stroombron (veel hogere
efficiëntie).

De kleur van een LED is afhankelijk van de gebruikte halfgeleidermaterialen.

LED kan in rood, groen of blauw (RGB) gemaakt worden. Wit LED licht wordt
verkregen door de chip van een blauwe LED met fosfor te coaten. De LED
laat het fosfor geel oplichten en in combinatie met blauw wordt het
uitgestraalde licht wit. Dit is duidelijk te zien in de SPD curve:

Dit licht heeft

een relatief
hoge
kleurtemperatu
ur omdat het
uitgestraalde
licht een
blauwe krans
heeft.

Sven Van Langenhove -9- Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Een andere methode om wit LED licht te produceren is een combinatie van
RGB.

Een enkele LED is zeer klein en geeft ook relatief weinig licht en vaak in een
beperkte hoek (in plaats van licht naar alle kanten uit te stralen). Door ze te
groeperen is het mogelijk om de lichtopbrengst te vergroten. De
karakteristieken van de toegepaste LED’s bepalen samen met de
stralingshoek de lichtstroom, lichtsterkte en kleurweergave.

Doordat de elektrische stroom direct wordt omgezet in licht heeft LED

verlichting een zeer hoge lumen per watt verhouding. Ook is het bijzonder
energiezuinig omdat LED werkt op een lage voltage (<0,05 watts per LED).
Daarnaast zijn LED lampjes haast onbreekbaar en schokbestendig, en zijn
ook goed bestand tegen koude en trillingen. De gebruikte halfgeleider zit mooi
'verpakt' in een omhulsel van epoxyhars, dat ook nog eens waterbestendig is.

LED verlichting produceert ook (bijna) geen warmte, wat het een uitzonderlijk
lange levensduur geeft. Het heeft ook geen opwarmtijd nodig, waardoor het
zeer snel in- en uit te schakelen is. Verder geeft het nagenoeg geen
ultraviolette of infrarode straling af en is dus milieuvriendelijk. Een nadeel van
LED is dat het duurder in aanschaf is, maar daar tegenover staat dat de
levensduur ook veel langer is.

Men kan een LED niet dimmen door bijvoorbeeld de spanning te verlagen. Dit
dimmen gaat alleen met gespecialiseerde elektronica (Pulse Width
Modulation) die de LED zeer snel achter elkaar aan- en uitschakelt. Het oog
ziet er niets van, maar het effect is dat de LED zwakker gaat branden.

Binning

LED’s worden ingedeeld

volgens kleur en
lichtopbrengst, men noemt
dit binning. Iedere LED
wordt afzonderlijk
opgemeten en gelabeld
volgens zijn eigenschappen.
De prijs van de LED wordt
bepaald door zijn binning.
Hoe dichter de kleur bij de
Black Body Locus ligt, hoe
meer vraag ernaar en dus
hoe hoger de prijs.

Sven Van Langenhove - 10 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Luxeon Led

Luxeon is een merknaam van Philips (Lumileds). Traditionele LED’s worden

ingegoten in epoxy hars. Dit omhulsel werkt als een thermische isolator,
waardoor de warmte niet word afgevoerd en grote vermogens onmogelijk zijn.
Lumileds ontwikkelde een nieuw proces waarbij de chip op een
warmtegeleidende laag wordt geplaatst en de chip zelf ingegoten wordt in een
zachte siliconen mantel die zeer goed bestand is tegen hoge temperaturen.
Hoe meer de LED gekoeld wordt, hoe hoger de lichtopbrengst. Het behelst
tevens een techniek om helder wit licht te maken. De kleurstabiliteit werd
aangepast door een nauwkeurig afzettingsproces te ontwerpen dat de fosfor
zeer gelijk over het hele oppervlak van de chip aanbrengt.

Sven Van Langenhove - 11 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Voordeel van LED:

- zeer grote efficiëntie
- zeer lange brandduur op batterijen
- nagenoeg onbreekbaar
- levensduur: 50000h
- produceert haast geen warmte

Nadeel van LED:

- kostprijs van de LED’s
- minder penetrerend in troebel water
- pieken in het vermogensspectrum

HID

HID staat voor High Intensity Discharge,

dit betekent dat er gebruik gemaakt
wordt van hogedruk
gasontladingstechiek.

In een compact en afgesloten hittebestendig omhulsel dat gevuld is met argon

zijn twee elektrodes tegenover elkaar geplaatst. Onder hoge druk wordt
elektrische stroom door de elektrodes gestuurd, waardoor het tussenliggende
gas zeer heet wordt en gaat oplichten als een plasma vlamboog tussen de
twee elektrodes. De techniek vereist het gebruik van een ballast, specifiek
aangepast op het lamptype en het gebruikte wattage. Een ballast heeft twee
functies; zorgen voor een hoog start voltage en het begrenzen van de stroom
na het opstarten (anders zal de stroom alsmaar toenemen waardoor de lamp
kapot springt, en het zorgt er tevens voor dat de stroom gelijk blijft wat zorgt
voor een constante lichtopbrengst).

Omdat er grote hoeveelheden licht wordt geproduceerd met weinig wattage

heeft HID verlichting een zeer gering stroomverbruik. Door de hoge
lichtopbrengst, het benadert de sterkte van daglicht (blauwachtig licht), en

Sven Van Langenhove - 12 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

kleine volume laat het licht zich met een reflector zeer goed bundelen en
richten.

Een HID lamp heeft een zeer lange levensduur maar is door zijn constructie in
glas vrij gevoelig voor valpartijen.

Omdat er gebruik gemaakt wordt van gasontlading heeft een HID lamp tijd
nodig om op volle sterkte te kunnen komen (meestal 30 seconden). De lamp
moet ook volledig opwarmen voordat de lamp uitgezet mag worden, om te
voorkomen dat er zich metaaldampen afzetten op de lamp (minstens 2
minuten laten branden). Na het uitschakelen (ook als dit door een
stroomonderbreking gebeurd) moet, afhankelijk van het lamptype, soms de
lamp eerst afkoelen voordat deze weer gestart kan worden (ongeveer 30
seconden).

HID kan gedimd worden door de elektrische spanning af te laten nemen. De

weerstand in de ballast wordt verhoogd door de frequentie op te voeren
waardoor de stroom door de lamp afneemt. Dit kan enkel indien de ballast
hiertoe voorzien is.

Een HID lamp wekt onder zeer hoge druk en hoge temperaturen. Om de lamp
goed gekoeld te houden mogen HID lampen pas onder water aangezet
worden.

HID licht zendt ultraviolet, zichtbaar en infrarood licht uit. Niet inkijken dus! Het
kwartsglas van de lamp mag niet aangeraakt worden en moet
schoongehouden worden om inbranden van vuil en daarmee verkorting van
de levensduur tegen te gaan.

Sven Van Langenhove - 13 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Nadeel van HID is dat door de hoge lichtopbrengst in troebel water de

lichtstraal teruggekaatst wordt door stofdeeltjes in het water (het effect is als
rijden in mist met groot licht). Ook zit er bijna geen rood in de SPD curve door
de hoge kleurtemperatuur van het licht. Hierdoor is dit licht enkel geschikt
voor digitale camera’s waar een witbalans instelling mogelijk is.

Voordeel van HID:

- grote efficiëntie
- lange brandduur op batterijen
- levensduur: 5000h
- zeer goed penetrerend in troebel water

Nadeel van HID:

- kostprijs
- pieken in het vermogensspectrum
- warmteproductie
- soms vrij gevoelig voor schokken

Sven Van Langenhove - 14 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Samengevat
Halogeen LED HID

Kleurtemperatuur 2000K - "Warm" licht 4000K - "Wit" licht >5000K - Witblauw licht

Efficiëntie laag zeer hoog hoog

Prijs laag duurder duurst

Levensduur (h) 3000 50000 5000

afhankelijk van het type

Breekbaarheid gering onbreekbaar
lamp

Brandduur laag zeer hoog hoog

Warmteproductie zeer hoog laag hoog

Lichtpenetratie goed zwak zeer goed

zacht oplopend naar rood enkel blauw verschillende pieken

SPD curve
alle kleuren aanwezig en geel aanwezig weinig rood

Sven Van Langenhove - 15 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Welke batterij kiezen?

VERKLARENDE WOORDENLIJST

ELEKTRISCHE EENHEDEN

Volt = De druk van de elektrische spanning. Een accu of batterij is een

spanningsbron die elektrische spanning levert en deze spanning wordt in een
lamp omgezet in licht. De spanning blijft niet over de hele levenscyclus van de
batterij gelijk, maar loopt langzaam terug

Ampère = De sterkte van elektrische stroom. De laad- en ontlaadstroom

worden weergegeven in Ampère. Een andere manier om de laad- of
ontlaadstroom weer te geven is als een functie van de capaciteit (C). Een
laadstroom van 1/10 C en een ontlaadstroom van 2C is een laadstroom van
één tiende van de capaciteit en een ontlaadstroom van 2 maal de capaciteit.
Voor een cel van 3000mAh betekent dit dus laden met 300 mA en ontladen
met 6000 mA.

Ah = Op accu's en batterijen wordt met Ah (Ampèrehuur) aangeduid hoeveel

uur een accu of batterij stroom levert. Daarbij is Ah het product van Ampère x
uren.
Als een accu een capaciteit heeft van 100 Ah dan kan hij 100 uur lang 1
Ampère leveren. Om dit om te rekenen naar Watt moet de accuspanning er bij
betrokken worden. Laten we aannemen dat dit 12 Volt is. Aangezien
vermogen (Watt) gelijk is aan Spanning (Volt) x stroom (Ampère) geldt dus
dat deze accu 12 Volt x 1 Ampère = 12 Watt kan leveren en dat 100 uur lang.

ACCU

Een accu is een oplaadbare batterij. Een batterij is een elektrochemische cel
die de energie van een chemische reactie omzet in elektriciteit. De cel bestaat
uit een anode (pluspool) en een kathode (minpool) die gedompeld en
gescheiden zijn door een laag elektrolyt. Een elektrolyt is de component die
zorgt voor de geleiding van stroom.
Via een op de batterij aangesloten belasting (bijvoorbeeld een lampje)
stromen elektronen vanaf de minpool, door het lampje, naar de pluspool. Een
wegwerpbatterij (primaire batterij) kan na ontlading niet opnieuw met energie
gevuld worden. Bij een oplaadbare batterij (secundaire batterij = twee
energierichtingen) kan de elektronenstroom in omgekeerde richting
geforceerd worden door er een elektrische spanningsbron (een batterijlader,
kortweg lader) op aan te sluiten. Deze elektrische energie wordt weer
omgezet in chemische energie.
De levensduur van accu's zijn in hoge mate afhankelijk van hoe goed er mee
omgegaan wordt. Het juiste gebruik van de accu is (letterlijk) van
levensbelang. Let er op dat de accu met de juiste lader opgeladen wordt en
op de juiste manier bewaard. Ook mogen ze niet te zwaar belast (ontladen)
worden, bijvoorbeeld door het gebruik van een te hoge wattage van het
lampje.

Sven Van Langenhove - 16 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

ACCUPACK

Een accupack is een samenstelling van meerdere accu's. De accu's in een

accupack worden cellen genoemd. Een 10 cellen accupack bestaat derhalve
uit 10 oplaadbare batterijen. De totale spanning van de accupack wordt
bepaald door het voltage van de afzonderlijke cellen op te tellen. NiMH en
NiCd accucellen hebben een basisspanning van 1,2 volt. Een pakket van acht
cellen heeft een spanning van 12 Volt.
De afzonderlijke cellen van een accupack worden meestal met krimpfolie bij
elkaar gehouden en zijn in een kunststof behuizing gemonteerd. De cellen
worden in serie geschakeld door metalen plaatjes over de plus- en minpolen
te puntlassen, of worden in-line (op elkaar) gesoldeerd.

LAADSTROOM

Laadstroom is de snelheid van het opladen in Ampère. Om een accu binnen

een afzienbare tijd vol te laden moet de lader over voldoende capaciteit
beschikken. Een algemene regel is dat de laadstroom ongeveer 10% tot 20%
van de accucapaciteit moet zijn. Bij een snellader kan dit hoger zijn dan
100%.

LAADSPANNING

Laadspanning is de kracht van het opladen in Volt. Tijdens de lading zal de

celspanning stijgen.

CELSPANNING

Celspanning wordt weergegeven in Volt. De nominale celspanning voor

loodgel-accu's is 2,0 Volt per cel, voor NiCd en NiMH is dit 1,2 Volt per cel. De
nominale celspanning geeft de celspanning aan gedurende het grootste deel
van de ontlaadtijd.

Sven Van Langenhove - 17 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

LADEN

Iedere lamp met een oplaadbare accu wordt geleverd met een lader. De
gegevens van de fabrikant moeten absoluut in acht worden genomen. Lees
daarom altijd de gebruiksaanwijzing en volg de richtlijnen nauwkeurig op.

Standaard lader:

De lader laadt de batterijen met kleine

stromen (10 tot 20% van de
laadstroom). Het voordeel is dat de
accu echt vol komt en de kans op
problemen door overladen klein is. De
overtollige energie wordt op het einde
van de laadcycli omgezet naar warmte.

Druppellader of trage lader:

Een druppellader is een lader die

een accu oplaadt tot een vooraf
ingesteld punt. Een oplaadbare
batterij van 12 volt en capaciteit
1000mA moet gedurende 10 uur
geladen worden met een
laadstroom van 0.1 A of 100 mA
om 100% geladen zijn. In de
praktijk moet men ongeveer 20%
meer energie toevoeren om
verliezen (vooral warmteafgifte) te
compenseren. In ons voorbeeld
moet men dan 12 uur laden i.p.v.
10uur.

De druppellader meet het punt waar de laadkurve een knikje naar beneden
maakt (het zogenaamde minus Delta V punt) en schakelt dan over naar een
lagere laadspanning die voldoende is om zelfontlading tegen te gaan.

Sven Van Langenhove - 18 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Het probleem wat bij druppel laden ontstaat, is dat in de praktijk de

instellingen van een druppel lader niet meer kloppen. Door veroudering van
cellen in een pakket, worden cellen niet meer volledig geladen omdat er een
slechtere cel de afslag curve bepaald. De andere cellen zouden gaarne meer
capaciteit geladen willen hebben.

Snellader:

Een snellader laadt de

batterijen met een grotere
stroom, zodat deze in
bijvoorbeeld 1 uur opgeladen
worden. De oplaadbare
batterijen moeten daarvoor
wel geschikt zijn. Er zijn
snelladers voor NiMH
batterijen die ook de
temperatuur van de batterijen
meten, omdat de batterijen
kunnen beschadigen bij een te
hoge temperatuur. Deze
hebben buiten de minus delta V detectie ook delta T detectie.
Op het einde van de laadcycli gaat te temperatuur van de cellen fors omhoog
omdat de toegevoerde energie niet meer kan opgenomen worden door de
cellen. De lader detecteert deze temperatuursverhoging en verlaagd de
laadstroom.

Sven Van Langenhove - 19 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Na het detecteren van de minus delta V schakelt de lader over in

druppelladen modus, eerst worden stroompieken toegediend met een vrij
hoge frequentie, na een uur schakelt de lader over naar een trage
druppellading.

De betere snelladers zijn tevens uitgerust met een beveiligingstimer (safety

timer) die er voor zorgt dat de lader in ieder geval overschakelt naar
druppellading indien een vaste tijdsgrens overschreden wordt. Dit is een extra
beveiliging om overladen te voorkomen indien de minus delta V detectie faalt.
Deze extra beveiliging heeft wel het nadeel dat de lader maar tot een zekere
batterijcapaciteit kan gebruikt worden. Men dient dan de lader nogmaals aan
de batterij te koppelen om een volledige lading te verkrijgen.

Voor alle accutypes geldt dat ze niet beneden het vriespunt mogen worden
opgeladen. De ideale temperatuur voor het opladen van een accu ligt tussen
de 10 en 30°C. Als een accu te warm wordt bij het opladen (NiMH/NiCd:
vanaf 45°C) moet onmiddellijk met laden gestopt worden. Naast mogelijke
schade dient verder opladen tot niets. Te warme cellen nemen hoe dan ook
geen energie meer op. Loodgel accu's dienen altijd met 10% van de capaciteit
opgeladen te worden.

OVERLADING

Overlading is wanneer de spanning boven 1.45 Volt per cel komt.

DIEPONTLADING

Diepontlading treedt op wanneer de spanning onder 0.9 Volt per cel komt bij
NiCd en NiMH batterijen. Diepontlading kan ontstaan door twee redenen:
Wanneer een accu te sterk ontladen wordt: Voor alle accutypes geldt dat ze
nooit volledig ontladen mogen worden, de capaciteit gaat daar sterk door
achteruit. Het is precies op het laatst dat er erg veel stroom door de accu zal
vloeien volgens het principe Watt = Volt x Ampère: als de cellen bijna leeg zijn
zakt de spanning, waardoor het stroomverbruik moet stijgen om hetzelfde

Sven Van Langenhove - 20 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

vermogen te behouden. Hierdoor stijgt de temperatuur aanzienlijk. Boven een

temperatuur van 70°C zullen de noodventielen van de cellen zich openen en
een deel van de accucapaciteit zal in gasvorm ontsnappen (in extreme
gevallen kan de accu hierbij zelfs scheuren). Om diepontlading tegen te gaan
dient zeker bij halogeen de lamp uitgeschakeld te worden zodra de
lichtsterkte sterk afneemt. De betere LED en HID lampen hebben een
diepontlading beveiliging en schakelen de lamp tijdig uit.

Door zelfontlading: Als een accu niet gebruikt wordt en daarbij niet wordt
opgeladen verliest deze iedere dag een klein deel van zijn capaciteit waardoor
het na verloop van tijd onder het kritieke punt komt. De mate van deze
zelfontlading is afhankelijk van de omgevingstemperatuur en luchtvochtigheid,
en ook van het type batterij: NiCd batterijen verliezen per dag zo'n 1% aan
capaciteit, loodgel en NiMH batterijen ongeveer 2%. Zelfontlading kan
tegengegaan worden door de accu koel te bewaren en regelmatig op te laden,
ook al wordt deze dus niet gebruikt. Praktisch kan men stellen dat NiMH
volledig ontladen is op een periode van 50 dagen. Best kan men de accu
maandelijks bijladen.

GEHEUGENEFFECT

Het geheugeneffect is de geleidelijke vermindering van het vermogen dat de

batterij kan leveren, veroorzaakt door onvolledige laad/ontlaad cycli. Dit effect
treedt op in NiCd batterijen. Als de batterijen worden opgeladen wanneer ze
nog niet volledig leeg zijn, bijvoorbeeld pas voor driekwart, zal de batterij ook
niet verder opladen dan deze driekwart van de oorspronkelijke capaciteit door
de vorming van kirstallen op de elektrode van de batterij. De batterijen dienen
dus volledig leeg te zijn voordat ze opnieuw worden geladen en dienen ook
steeds volledig, en niet gedeeltelijk, te worden opgeladen. Door de batterijen
een paar cycli helemaal te ontladen en opnieuw te laden kunnen ze zich
echter weer gedeeltelijk herstellen.

Sven Van Langenhove - 21 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Primaire of Niet oplaadbare batterijen

ALKALINE

Een Alkaline (wegwerp) batterij is bedoeld om eenmalig gebruikt te worden tot

de erin opgeslagen elektrochemische energie is verbruikt. Dergelijke
batterijen worden vooral gebruikt in kleine draagbare apparaten die weinig
energie verbruiken (bijvoorbeeld: afstandsbedieningen, horloges).
Wegwerpbatterijen kunnen niet worden opgeladen. Dit toch proberen is zelfs
gevaarlijk, aangezien er een chemische reactie kan optreden waardoor de
batterij kan ontploffen.

LITHIUM

Dit type batterij wordt vooral gebruikt in camera’s en horloges vanwege de

hoge energiedichtheid. Zij hebben nagenoeg geen zelfontlading en zijn
daarom uiterst geschikt voor een back-up duiklamp.

Sven Van Langenhove - 22 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Secundaire of oplaadbare batterijen

Loodgel accu
De loodgel accu heeft een gesloten behuizing met
een overdrukventiel. De ruimte in de accu heeft
een lichte overdruk t.o.v. de atmosfeer.

Een loodaccu bestaat uit meerdere cellen met een

nominale spanning van 2,1 Volt per cel. Een
volledig opgeladen cel heeft een positieve
loodplaat met een laag van looddioxide en een
negatieve loodplaat met een laag van fijn verdeeld
zuiver lood. De elektrolyt bestaat uit een
zwavelzuur / gelwater-mengsel. Tijdens de ontlading wordt er zwavelzuur
onttrokken aan de elektrolyt en vormt zich een laag loodsulfaat op de platen.
Het elektrolyt verandert dan in water.

Tijdens het opladen wordt het

loodsulfaat weer omgezet in lood en
looddioxide.
Loodgel accu's worden met een
vaste spanning opgeladen door een
batterijlader die enkel een spanning
afgeeft (laadspanning onder 2,38
Volt per cel). Deze spanning mag
niet te groot zijn, want wanneer een
loodaccu te veel spanning krijgt
neemt de capaciteit van de accu af
en kan er gas gevormd worden. Er
wordt daarom een spanning gebruikt
die iets hoger ligt dan de spanning
van een volle accu. Tijden het laden
neemt de laadstroom langzaam af
als de accu vol raakt.
Loodgel accu´s zijn bijzonder gevoelig voor diepontlading. Bij te sterk
ontladen kan er sulfatering ontstaan, dit is een harde, onoplosbare laag op de
elektroden die niet elektrisch geleidend is. Loodgel accu's dienen daarom
altijd volledig opgeladen gehouden worden. Laadt dus bij iedere gelegenheid
een loodgel accu weer onmiddellijk vol. Deze hoeven niet eerst ontladen te
worden, zij hebben geen geheugeneffect. Ook mag een loodgel accu niet
zwaarder worden belast dan ongeveer 25% van zijn capaciteit .
Loodgel accu's hebben het voordeel van een vrij hoge spanning per cel (hoge
belastbaarheid), een zeer hoge capaciteit en een hoog rendement. Nadelen
zijn het zeer hoge gewicht, het agressieve elektrolyt en het feit dat zij in
ongeladen toestand kunnen bevriezen.

Sven Van Langenhove - 23 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

NiCd
NiCd accu's hebben een anode van nikkel en een
kathode van cadmium en leveren per cel een
spanning van ongeveer 1,2 V. De positieve en
negatieve elektrode zijn gescheiden door een
poreuze kunststof die met een geleidende vloeistof
(het elektrolyt) wordt doordrenkt.

Kenmerkend voor een NiCd cel is, dat zowel tijdens het laden als ontladen de
samenstelling van het elektrolyt niet veranderd. Daarom zijn NiCd cellen zelf
recombinerend. Dat wil zeggen dat de waterstof- en zuurstofatomen die
ontstaan bij het laden en ontladen in de cel zélf weer water vormen, zodat het
aanwezige elektrolyt niet uitdroogt.
De prestaties van NiCd batterijen hangen sterk af van de
omgevingstemperatuur. Bij volledig geladen cellen staat de beschikbare
capaciteit volledig ter beschikking tussen 0ºC en 40ºC. Bij een temperatuur
van ongeveer 25ºC is de celspanning optimaal. Beneden en boven deze
temperatuur is de celspanning iets lager.
Bij het laden van dergelijke cellen moet aan een aantal voorwaarden voldaan
worden: de laadstroom mag de door de fabrikant opgegeven waarde niet
overschrijden, de omgevingstemperatuur mag niet te laag zijn en de cel moet
in een goede conditie zijn. Als de cel volledig is geladen ontstaat er, ondanks
de zelfrecombinerende eigenschappen, een behoorlijke inwendige gasdruk.
Vandaar dat NiCd cellen en dus ook de betere duiklamp
altijd van een veiligheidsventiel zijn voorzien.
Vanwege het grote geheugeneffect van NiCd batterijen
dienen de batterijen eerst ontladen te worden tot 1 Volt
per cel voordat ze weer opgeladen kunnen worden. Ook
mogen ze uitsluitend met een constante stroom worden
geladen. Gebruik daarom alleen laders die voor het
desbetreffende type NiCd cellen gemaakt zijn.
Bij kamertemperatuur bedraagt de zelfontlading van een NiCd cel ca. 1% per
dag. Anders gezegd, een volledig geladen NiCd cel is na ongeveer 100 dagen
volledig ontladen. Bij een hogere omgevingstemperatuur neemt de
zelfontlading sterk toe. Bij een lagere omgevingstemperatuur neemt de
zelfontlading af. NiCd accu's dienen daarom ongeveer maandelijks herladen
te worden.
De maximale capaciteit van nieuwe NiCd accu's wordt pas na 3 tot 4 maal
volledig laden en ontladen bereikt.
NiCd accu's kunnen meer dan 1000 keer ontladen en weer geladen worden.
Een groot nadeel is de aanwezigheid van het zware metaal cadmium dat zeer
schadelijk is voor het milieu. Ten opzichte van een cel uit een loodaccu
hebben NiCd cellen een kleinere capaciteit, maar zijn wel geringer van
afmeting (en lichter) en zijn sneller op te laden.

Sven Van Langenhove - 24 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

NiMH
NiMH staat voor nikkel metaalhydride.
De opbouw is gelijk aan NiCd, waarbij
het cadmium is vervangen door
waterstof.
De positieve elektrode van een NiMH cel
is gemaakt van nikkelhydroxide. De
negatieve pool is het waterstofgas dat
wordt opgeslagen in een mengsel van
diverse metalen.

De eigenschap van dit metaalmengsel is dat het waterstof kan opslaan en

vasthouden tot wel 70°C en wordt dan metaalhydride genoemd.
NiMH cellen hebben geen last van geheugeneffect. Ze hebben tot wel drie
maal de capaciteit van een NiCd cel en laden aanmerkelijk sneller op. NiMH
heeft wel een hogere zelfontlading (2% per dag) en zullen daarom vaker
herladen moeten worden (iedere maand). Ook is het belangrijk om de juiste
lader te gebruiken die overladen voorkomt.

NiMH accu's kunnen niet goed tegen te lage en te

hoge temperaturen. Bij lage temperaturen verliest
het accupack zijn lading en bij hoge temperaturen
(boven 45°C) raakt het accupack beschadigd.
NiMH accu's hebben hun maximale capaciteit niet
onmiddellijk na de eerste ladingsprocedure. Zij
dienen ca. 5 maal volledig op- en ontladen te
worden.
Dit type accu heeft een levensduur van 4 tot 5 jaar
en ongeveer 500 laad cycli.

Sinds kort is er een nieuw type NiMH batterij op de

markt met een gesulfateerde anode. Deze batterijen
hebben nagenoeg geen zelfontlading en gaan tot
1000 cycli mee. Het nadeel is momenteel de
verkrijgbaarheid (enkel en A en AA formaat) en vooral
de hoge prijs. Ze worden geladen geleverd en kunnen
onmiddellijk gebruikt worden.

Sven Van Langenhove - 25 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Lithium Ion
De Li-Ion batterij kan meer lading bevatten dan de NiCd- en de NiMH batterij.
Per kilogram accu kan de grootste hoeveelheid energie opgeslagen worden
(140Wh/kg). In het laboratorium kan bij een testopstelling de Li-Ion accu ook
veel vaker opgeladen worden. Een duurdere constructie met een polymeer
heeft nog betere eigenschappen. De vermogensdichtheid van dit soort accu
ligt tussen die van de Ni-MH en Ni-Cd accu in: 180W/kg

In de praktijk blijkt de Li-ion echter kwetsbaar. Bij veel apparaten zit een Li-ion
batterij vast ingebouwd. Indien de batterij stuk gaat, is het niet altijd rendabel
om nog een nieuwe accu te kopen. Vanwege de chemische samenstelling is
het mogelijk dat Li-ion batterijen bij een defect of kortsluiting door bijvoorbeeld
zout water tot zelfontbranding komen. Daarbij komt zuurstof vrij waardoor er
flinke steekvlammen kunnen ontstaan. Enkel wanneer de originele lader
gebruikt wordt en de batterij wordt gebruikt waar zij voor bedoeld is, is de
kans op schade zeer klein. Een ander (minder bekend) nadeel is dat de Li-ion
batterij zijn capaciteit al begint te verliezen, gelijk nadat hij gefabriceerd is. Bij
25 graden Celsius is dit +/- 20 % per jaar, dit loopt op bij hogere
temperaturen.

De lithium-ion technologie biedt een antwoord op de vraag naar meer

capaciteit en langere brandduur door middel van een meer compacte batterij.
De lithium-ion technologie heeft echter ook een schaduwzijde. Het ontwerp en
de productie van lithium-ion batterijen hebben nog niet het niveau bereikt dat
aan de Green Force® veiligheidsnormen voldoet. Er bestaat nog steeds een
aanzienlijk explosiegevaar wanneer men de batterijen gebruikt in een vochtige
omgeving. Tevens zijn er verschillende gevallen bekend van oververhitting,
gasvorming en explosies met Lithium cellen tijdens het laden. Naast de
scheikundige instabiliteit van de batterij zijn er nog andere factoren die in
overweging dienen genomen te worden;

1. De levensduur van een lithium-ion cel is gelimiteerd tot 300

herlaadcycli terwijl dit bij een NiMh batterij tot 1000 herlaadcycli reikt.
2. De FAA luchtvaartreglementering beperkte de hoeveelheid Lithium die
mag getransporteerd worden tot 8 gram per batterij. Daarom moet elke
duiklamp die lithium bevat steeds als klasse 9 (gevaarlijk materiaal)
worden getransporteerd.
3. Het verouderingsproces van lithium-ion wordt vaak genegeerd. Een
lithium-ion batterij gaat 2 à 3 jaar mee, ongeacht het gebruik en het
aantal herlaadcycli. De ononderbroken oxidatie in de batterij leidt tot
een verhoogde interne weerstand. Uiteindelijk zal deze verhoogde
weerstand ertoe leiden dat de cel niet langer de nodige energie zal
kunnen leveren.

Deze feiten weerhouden Green Force® er momenteel van om herlaadbare

lithium-ion batterijen te gebruiken.

Sven Van Langenhove - 26 - Duiklampen en hun batterijen

 In samenwerking met

Samengevat

Vermogens- dichtheid (W/kg)

Levensduur (jaar)

Geheugeneffect
Aantal laadcycli

Zelfonlading
Type

Loodaccu (Pb) 10 NVT Ja Nee 75

Nikkel-cadmium (Ni-Cd) 10 1000 Ja Ja 200

Nikkel-metaalhydride 500 / Ja /
5 Nee 175
(NiMH) 1000(*) Nee(*)

Lithium-ion (Li-ion) 3 300 Ja (**) Nee 180

Lithium ion polymeer (Lipo) 3 300 Ja (**) Nee 300

(*) Voor het nieuwe type NiMH batterij met gesulfateerde anode

(**) Lithium cellen dienen beschermt te worden met elektronica in de batterij

zelf, hierdoor zal de batterij ontladen. De chemische samenstelling zelf heeft
bijna geen zelfontlading.

Slotwoord
De ideale duiklamp dient ieder voor zich samen te stellen. Voor elke situatie,
tropisch- of Oosterschelde water, wrak- of grotduik, foto of film, is er een
meest geschikte lichtbron beschikbaar. De keuze dient bepaald te worden aan
de hand van volgende gegevens: in welk type water duik je het meest, hoe
lang wil je licht en wat is het budget dat je wil besteden.

Dit is net het grote voordeel van het modulaire systeem van Green Force; je
kan verschillende lichtbronnen gebruiken op hetzelfde accupack: reliable
flexibility

Sven Van Langenhove - 27 - Duiklampen en hun batterijen