Jendaurreko Irakurketa-2010

AHOSKERA
AZENTUA
INTONAZIOA
Oinarrizko hainbat arau eta irizpide

Ariketa praktikoak
Testu eredugarriak
IRALE-GASTEIZ pk– ahoskera, azentua eta
2009-10
JENDAURREKO IRAKURKETA intonazioa
Pako Eizagirre
2 IRALE-GASTEIZ pk–2009/10
AURKIBIDEA
SARRERA....................................................................................4
1.Sekuentzia didaktikoa...........................................................4
2.Jendaurreko irakurketan kontuan hartzekoak.......................6
3.Gaitasun komunikatiboak.....................................................8
4.Zailtasunak ezagutzeko esaldiak........................................10
5.Irakurgaiak.......................................................................... 16
AHOSKERA...............................................................................29
1.Bokal-bilkurak eta kontsonanteak.......................................29
2.Bestelakoak........................................................................30
3.Kontsonante-bilkurak..........................................................31
4.Ariketak..............................................................................36
AZENTUA.................................................................................38
1.Talde fonikoa......................................................................38
2.Irizpideak............................................................................39
3.Salbuespenak.....................................................................48
4.Ariketak..............................................................................50
INTONAZIOA.............................................................................52
1.Hitz-katea...........................................................................52
2.Hitz-kateak eta intonazioa .................................................52
3.Puntuazio-zeinuak............................................................... 53
4.Esaldi-amaiera....................................................................53
5.Etenak eta tonu-aldaketak..................................................54
6.Galderak eta zehar-galderak...............................................55
7.Harridura-perpausak...........................................................55
8.Galdegaia eta mintzagaia...................................................55
9.Ariketak..............................................................................61
ERANSKINAK............................................................................65
A.Esatarien idazki-prestakuntza.............................................65
B.Jendaurreko irakurketa prestatzeko....................................67
C.Euskara batuaren ahoskera zaindua...................................71
BIBLIOGRAFIA..........................................................................75
IRALE-GASTEIZ pk–2009/10 3
SARRERA
1. Sekuentzia didaktikoa
Azken eginkizuna
Norberak hautatutako testu bat edo beste modu
egokian irakurri jendaurrean, irakurle onari dagokion
eran.
Helburuak
1. Euskara jasorako ahoskera-, azentu- eta intonazio-
arauak eta irizpideak ezagutu.
2. Esatari egokiaren trebakuntza-urratsak ezagutu
eta erabili.
3. Jendaurrean egoki irakurtzen trebatu.
4. Jendaurreko irakurketarekin gozatzera eta
gozaraztera iritsi.
5. Jendaurrean euskara jasoan hitz egiterakoan
ahoskera, azentu eta intonazio egokia erabiltzeko
ohitura hartu.
Urratsak
Gaitasun komunikatiboak ezagutu eta praktikan jarri.
Hainbat arau eta irizpide ezagutu eta praktikan jarri.
Prestaketarako urratsak ezagutu eta talde txikitan
praktikan jarri.
Ereduak aztertu: testu eredugarriak entzun eta
irakurri.
Norberak hautatutako testu bat edo beste
jendaurrean irakurri.
Testu motak
1. Narrazioak. Ipuinak. Antzerkiak.
2. Testu literarioak.
3. Saiakerak eta artikuluak.
SARRERA
4. Klasikoak.
5. Testu zientifikoak.
6. Bestelakoak.
JENDAURREKO IRAKURKETA AHOSKERA, AZENTUA ETA INTONAZIOA
2. Jendaurreko irakurketan kontuan hartzekoak
 Jendaurreko irakurketa ekintza komunikatibo sortzailea

da.
 Jendaurrean irakurtzen dugunean, besteentzako
irakurtzen dugu. Beraz, testuaren eta entzulearen artean
bitartekari lana egiten dugu.
 Bitartekari lana egiteko, irakurleok seguru sentitu behar
dugu testua irakurtzerakoan, eta horretarako ondo
prestatu behar dugu.
 Irakurketa on batek testuak dituen zailtasun
linguistikoak (ahoskera, azentua, intonazioa, etenak…)
era egokian konpontzea eskatzen du. Hori beharrezkoa da,
baina ez da nahikoa. Testuari zentzu egokia eman behar
zaio.
 Testua sinesgarria eta estetikoki atsegina izan behar da
entzulearentzat. Eta hala izan dadin, irakurleok ere sinetsi
eta bizi egin behar dugu testuak dioena; gozatu
irakurtzen duguna, emozioak eta sentimenduak
adieraziz.
 Irakurketa onak, beraz, ezaugarri hauek izan behar ditu:
 ulergarria: hitzak ongi ahoskatu, etenak eta
tonuak ongi egin, ahots-bolumen egokia erabili…
 adierazgarria: tonu-aldaketak egin (goi-
soinuak eta behe-soinuak), hitz garrantzitsuenak
nabarmendu edo enfatizatu.
SARRERA
 zentzuzkoa: unerik garrantzitsuenak aditzen

lagunduko duten baliabideak erabili: tentsioa igo
ala jaitsi, abiadura azkartu ala moteldu…
 sinesgarria: edozein testu mota dela ere, bizi
eta gozatu egin behar da.
 Jendaurreko irakurketak arriskuan jar lezake irakurlearen
irudia eta estimua. Hori gainditzeko, behar-beharrezkoa da
testua ongi prestatzea, behin eta berriz praktikatzea
eta irakurketa unerako konfiantzazko giroa sortzea.
3. Gaitasun komunikatiboak
GAITASUN GAITASUN ESTRATEGIKOA

SOZIOLINGUISTIKOA
 Irakurketa zertarako den  Keinuak, begirada… erabili.
erabaki.  Ahotsaren bolumena
 Entzuleen ezagutza maila erabaki.
eta interesak kontuan izan.  Abiadura azkarragoa edo
 Testu egokiak hautatu motelagoa erabiltzen jakin
 Irakurlearen eta entzuleen  Ideia edo kontzeptu bat.
kokapen egokia ziurtatu. nabarmentzeko,
 Entzulea erakartzeko intonazioarekin jokatu.
begiradak, keinuak,  Ideia edo kontzeptu bat
galderak… erabili. nabarmentzeko, ahots-
bolumenarekin jokatu.
 Arreta galtzeko arriskuak
ekidin.
 Irudien edo audioaren
laguntza izan.
GAITASUN DISKURTSIBOA GAITASUN LINGUISTIKOA

 Testuaren egitura orokorra  Ahoskera zuzena erabili.
ezagutu.  Bokal-bilkurak eta
 Testuaren zatiak ongi kontsonanteak.
bereizi.  Kontsonante bilkurak.
 Hasiera eta bukaera egokiak  Hitz-elkarketak.
eman.  Azentu zuzena erabili.
 Une garrantzitsuak  Esaldien intonazioa: hitz-
nabarmentzeko, baliabide kateen arteko etenak eta
adierazgarriak erabili. tonuak ongi markatu.
 Mintzaira zuzena eta  Hitz klabeak enfatizatu,
zeharkakoa bereizi. nabarmendu.
 Hainbat markagailu eta  Etenak eta isiluneak egin.
SARRERA
lokailu nabarmendu.  Ahotsaren bolumena

aldatzen jakin.
4. Zailtasunak ezagutzeko esaldiak
Irakurri ahots goraz ondorengo esaldi hauek:
Ahoskera
1. Zapata berriak erosi nituen, Zaragozan. Polit askoak,

gainera!
2. Non dago zuk aipatu duzun zentro komertziala?
3. Jokalari horrek maila ona dauka. Makina bat gol sartu
ditu.
4. Buruko mina al daukazu? Har ezazu aspirina eta
oheratu zaitez.
5. Sagua dago taxiaren azpian. Goxo-goxo dago
motorraren epelean.
6. Gure futbol-zelaian belar artifiziala jarri dute.
7. Parke hartan hotz egiten zuen eta, gainera, hots
arraroak entzuten ziren.
8. Lehen, Zaramagan bizi izan nintzen, eta, orain,
Adurtzan.
9. Nire lagun batek biolina jotzen du, oso belarri fina
baitu.
10. Mila esker! Bihotz handia duzu, eta, gainera, atsegina
zara!
******
Ahoskera
1. Ez zaitez kezkatu. Ez badago, erosi egingo dugu.
2. Horiek ez dakite nor naizen. Ez daukate ideiarik ere!
SARRERA
3. Gu ez gaude haserre. Zu hala baldin bazaude,

okerrago zuretzat.
4. Haiek ez zekiten zer egin, baina ez zuten jakiteko
motiborik ere.
5. Nik ez nekien nongoa zinen. Hala ere, ez nizun
galdetu.
6. Atsedenaldia? Ez legoke gaizki! Ez litzaiguke gaizki
etorriko!
7. Baietz bada, gustura joan zela etxera. Ez ezazu
zalantzan jarri.
8. Zakurra autoak jota hil zen. Ala ez zen hala hil?
9. Har ezazu soka eta goazen sokasaltora, jolas polita da
eta.
10. Ez jan maionesa, txarra dago eta! Janez gero, auskalo!
******
Azentua
1. Miren Edurne Etxeberriak fisikari izan nahi du.

2. Atzo Mendizorrotzan jokatu zuen Zaragozak.
3. Aizu, ez daukazu arrazoirik. Coca Cola hori nirea da.
4. Guk ez genekien zer egin behar zen. Ez geneukan
informaziorik.
5. Ona dago pastela. Txokolate asko dauka.
6. Artista zara, Nerea. Primeran dago gaur egin duzun
marrazkia.
7. Lagunek deitu didate, eta kalera noa. Gero arte!
8. Bihar arte, Mikel. Lana bukatu arte etxean egongo
naiz.
9. Zaude geldi, irakaslea hor dago eta. Zuzendaria ere
hor dago.
10. Gizarte-etxera joango gara liburutegian ikastera.
******
Azentua
1. Alejandro diru bila joan da Vital Kutxara.

2. Mikel ate atzean dago gordeta.
3. –Aizu, Mikel! Irten hortik, ikusi zaitugu eta!
4. Portatu zara, Maider! Eskerrik asko. Mila esker!
5. Nire lagunak Salburuan daude. Ni Mendizabalara
joango naiz.
6. Nire ama eta zure aita ezagunak dira. Pedagogia ikasi
zuten.
SARRERA
7. Andereño horrek primeran abesten du. Mari Karmen

du izena.
8. Zertan zabiltza ate ondoan, Ainara? Zertan pasatu
duzu arratsaldea?
9. Hor ari da lanean buru-belarri, gero entrenamendua
dauka eta.
10. Kalez kale dabil fanfarrea, festak alaitu nahian.
******
Azentua
1. Aizu, andereño, zer egin behar dugu hau
bukatutakoan?
2. Tori, laztana! Opari hau zuretzat da, ongi merezia
daukazu eta.
3. Kontuz, neska! Ia-ia bota ninduzun lurrera! Tuntuna
zara, gero!
4. Zu, Elena! Isilduko al zara behingoz? Kokoteraino
naukazu!
5. Lagunok, gaur nire urtebetetzea da eta gonbidatuta
zaudete!
6. Ez ahaztu, Kepa, gaur entrenamendua daukagula.
Laster arte!
7. Aizu, lagun! Utziko al dizkidazu hogei euro? Idiazabal
gazta erosi nahi dut.
8. Begira, mutiko! Kokoteraino naukazu gaur goizean!
Berritsu hori!
9. Zertan ari zara hor, Maite? Ikasi ordez, kontu-kontari?
10. Ai, ama! Hau da tripako mina, hau! Ohe gainean
etzango naiz.
11. Agur, entzuleok! Bihar gehiago eta hobeto!
******
Intonazioa
1. Atzo, Mikel mendira joan zen lagunekin, goizean goiz
jaikita.
2. Atzo goizean, goiz jaikita, mendira joan zen Mikel
lagunekin.
SARRERA
3. Gu primeran gaude; zuek, berriz, leher eginda

zaudete.
4. Gaur ikasgelan sortu den kezka aztertuko dugu.
5. Zaude lasai. Behar duzun laguntza emango dizut.
6. Zaude lasai. Behar duzun laguntza emango dizut, zuk
hala eskatuz gero.
7. Noiz izango da hurrengo bilera?
8. Esango al didazu zer gertatu den?
9. Bukatu duzu agindutako lana?
10. Bai jatorra zarela! Zein ederki egin duzun!
******
5. Irakurgaiak
DANBOLIN JOLE MAGIKOA
Irakurketa antzeztua
Narratzailea: Danbolin-jole hura gerratik zetorren. Pobrea

zen, hain pobrea ere, danbolin bat besterik ez
baitzeukan. Baina, hala ere, pozik zetorren
bere etxera hainbat urte gerran jardun
ondoren. Urrutitik entzuten zen danbolinaren
hotsa: tarrapata, tapata, tan!, tarrapata,
tapata, tan!
Horrela zihoala, amonatxo batekin egin zuen
topo.
Amonatxoa: Aizu, soldatutxo, emango al didazu txanpon
bat?
Danbolin Amonatxo! Bat ez, bi ere emango nizkizuke
jolea: edukiko banitu. Baina nik ez daukat txanponik.
Amonatxoa: Ziur al zaude?
Danbolin- Bai! Poltsikoak ongi arakatu ditut gaur goizean,
jolea: baina ez dut ezer ere aurkitu.
Amonatxoa: Begira ezazu berriz! Begiratu ongi, zerbait
izango duzu eta!
Danbolin- Berriz begiratzeko? Bai, bai, begiratuko dut,
jolea: baina ikusiko duzu... Arraioa! Zer da hau?
Amonatxoa: Txanpon bat. Ikusten duzu?
Danbolin- Zin egiten dizut ez nekiela! Harrigarria
jolea: benetan! Tori, zuretzat! Nik baino behar
gehiago edukiko duzu eta, har ezazu.
Amonatxoa: Eskerrik asko, soldadutxo! Nik ere zerbait
eman nahi nizuke egin didazun mesedea
eskertzeko!
Danbolin- -Bai? Baina... nik ez dut ezer behar.
jolea:
Amonatxoa: Nola ezetz! Bai, bai. Sorginkeria iruditzen
bazaizu ere, hauxe da nik emango dizudan
SARRERA
oparia: zure danbolina jotzen hasten denean

dantzan hasiko dira entzule guztiak.
Danbolin- Eskerrik asko, amonatxo! Inork ez dit sekula
jolea: horrelako erregaliarik egin.
ERREGEREN PORROTA
Diktaketa egiteko edota irakurtzeko
Bazen behin errege bat bere herrian ohar bat ipinarazi

zuena: "Niri gezur on bat esateko gai den umeari opari handi
bat emango diot". Gorteko aitoren seme eta armadako
ofizialek oharra entzun zuten, eta beren semeak
erregerengana joan ziren era guztietako gezurrak kontatzera,
baina bat bera ere ez zitzaion erregeri gustatu. Hala, bada, eta
azkeneko unetxoan, mutiko behartsu bat azaldu zen erregeren
aurrean.
—Eta zu, zertara etorri zara? –galdetu zion erregek.
—Aitak bidali nau zuregana, Maiestate, zuk harekin duzun
zor bat kitatzera –erantzun zion mutikoak.
—Zure aitarekin ez dago zorrik, gezurra diozu –esan zuen
erregek.
—Benetan gezurra esan badut, benetan zerbait arrazoirik
gabea esan badut, orduan emadazu saria –erantzun zuen
mutikoak.
Errege amarruaz ohartu, eta segituan erantzun zuen:
—Uste dut oraindik ez duzula gezurrik esan.
—Nik ez badut gezurrik esan, orduan ordain ezazu zure
zorra –egin zion eraso mutikoak.
Erregeri ez zitzaion beste erremediorik gelditu urrea eta
fruituak ematea baino, agindu zuen moduan.
MONGOLIAKO IPUINA
SARRERA
HIZKUNTZAREN ZILARGINA
Hartu arnasa. Utzi kezkak alde batera. Kendu zapatak, modua

baldin badaukazu. Askatu pijamako botoiak ere, ohean baldin
bazaude. Orain, patxadan eta jarrera egokian zaudela, heldu
esku artean duzunari eta hasi irakurtzen, esperientzia berezi
bat deskubritu behar duzu eta.
Xabier Mendiguren Elizegi
Unai Elorriagaren SPRAKO TRANBIA nobelari
egindako hitzaurrearen lehen pasartea
*************
ZALDUNAK
Zaldunak herrialde urrun bateko erregea hiltzea hartu zuen

helburu. Eta zaldiz ibili zen eguzkipean eta ilargipean. Behin,
norabide bera zuen beste zaldun batekin egin zuen topo. Eta
jana banatu zuten eta hitz egin eguzkipean eta ilargipean.
Gaizkileak ez zuen bere bidaiaren xedea argitu, harik eta
erregea bizi zen hiriko harresietara heldu ziren arte, eta orduan
esan zion: “laguna, ez zaik komeni elkarrekin ikus gaitzaten,
erregea hiltzera etorri bainaiz eta harrapatuko banindute heu
ere urkatuko hindukete”. Lagunak, burumakur, erantzun zion:
“bete ezak hire betebeharra, neu naiz erregea”. Gaizkileak
erregea besarkatu zuen eta sorterrira itzuli zen.
Agenda - Jose Hierro.
SAUTRELAtik jasoa. Hasier Etxeberriak irakurria (CD)
*************
LAPONIARREN AITA
Denboraren hasieran, Jainkoak bi anaia munduratu zituen, eta

giro epel eta gozoko lurralde menditsua eman zien bizitzeko.
Halako batean, elurte bortitz batek lurralde hura astindu zuen,
eta bi anaiak elurpean hiltzeko zorian egon ziren. Bata,
babestearren, harpe batean gorde zen. Bestea aire zabalean
gertatu, eta elur-ekaitzari aurre egin zion. Atertu ostean, biak
onik zeuden. Ekaitzari aurre egin zionak munduko lurralderik

hotzena hautatu zuen bizitzeko: laponiar guztien aita izan zen.
SARRERA
LAPUR ADEITSUAK
Bazen behin bikote “progre” bat.
Autoa bere lekutik desagertu zen egunean, sekulakoak eta bi esan
zituzten lapurren eta -batez ere- horrelako jendea sortarazten duen
gizarte-munduaren kontra.
Handik pare bat egunera, desagertutako lekuan agertu zen berriro
autoa, oso-osorik. Barruan lore-sorta bat eta honako ohar hau:
“Barkatu autoa eraman izana. Hil edo biziko larrialdia izan dugu, eta
zuei egokitu zaizue. Sentitzen dugu”. Lore-sorta eta oharrarekin
batera, operarako bi txartel: “Onar ezazue opari xume hau kalte-
ordaintzat”.
Gizartearekin adiskideturik, abiatu da gure bikotea operara. Handik
etxeraturik, etxea hankaz gora topatu dute, baliozko zer guztiak falta
direla.
Bikote “progre” bat gutxiago dago, egun hartatik, munduan.
Joxerra Garziaren
“Egonean doazen geziak” liburutik hartua.
***********
CARMEN
Egunsentian benta bakarti batean gelditu ginen, baseliza txiki
batetik hurbil samar. Hala esan nion han Carmeni:
—Begira, dena ahaztu dut. Ez dizut ezer aipatuko; baina gauza bat
agindu behar didazu: nirekin Ameriketara etorri eta han lasai egongo
zarela.
—Ez –esan zuen berak zapuztuta bezala–; ez dut Ameriketara joan
nahi. Ondo nago hemen.
—Lucasen ondoan zaudelako. Baina pentsa ezazu ondo, zeren,
sendatzen bada ere, ez baita luzaro biziko. Eta gainera, zergatik
botatzen diot errua berari? Nekatuta nago zure maitale guztiak
hiltzeaz; oraingoan zu hilko zaitut.
Berak, bere begirada basatia nigan jarri, eta hala esan zidan:
—Beti pentsatu dut hil egingo ninduzula azkenean. Aurreneko aldiz
ikusi zintudanean, apaiz bat aurkitu berria nuen nire etxe atarian.
Eta gaur gauean, Cordobatik ateratzerakoan, ez al duzu ezer ikusi?
Erbi batek bidea zeharkatu du zure zaldiaren hanken artetik. Idatzita

dago.
—Carmencita -galdetu nion nik-, ez al nauzu jadanik maite?
Ez zuen ezer erantzun.
P. Merimée-ren CARMEN nobelatik hartua.
Jose Manuel Goikoetxeak irakurria (CD)
SARRERA
HABANARA
Itsas bazterreko portura itzuli ziren txalupak. Eta hustu zituzten:
kendu arrainak, kendu paluak, kendu belak, sareak, otarreak eta
guztiak, arraunak ezik. Eta gauzak eraman zituzten herrira.
Arrantzale zahar batek erabaki zuen gaua bere txalupan iraganen
zuela. Eta hortxe eman zen gauan eta lotan gelditu zen. Gauaren
gauean hurbildu zitzaizkion bi andra gona gorriz jantzita; sartu
txalupan, hartu arraunak eta formula bat ematen dutela: “a cada
palada, cien leguas” , “arraunaldi bakotx, ehun legua”. Eta orduan
altxatu zen txalupa eta, uraren gainean, haizea bezala urrundu zen.
Eta laster heldu zen Habanara. Hara heltzean, bi andrak txalupatik
jausi ziren eta beren gauzen egitera urrundu. Gizona ere altxa zen
eta txalupatik jausi eta hondartzan ikusi zuen, hantxe, zuhaitz bat.
Hurbildu eta abar bat kendu zion. Eta bueltatu zen txalupara, pipa
piztu eta itxoiten. Laster itzuli ziren bi andra gonagorridunak. Umm!
Tabako usaina? Zer da? Gizon bat badabil hundik ala?
Gizona txalupan zegoen aurkituko zutela beldurrez. Orduan,
andreak, txalupan sartu, bi arraunak hartu eta, formula berarekin
eta abiada berarekin, berriz abiatu zen itsasuntzia uraren gainean.
Gaua bukatu baino lehen, portura heltzean, bi andrak, txalupatik
jausi ziren eta urrundu eta desagertu, nonbait.
Orduan, gizon zaharra, abarra eskuan, herrian zehar, denetan ibili
zen Habanako bidaiak kontatzen. Baina herritarrek ez zuten sinetsi.
Eta zuk, sinistuko ote zenuen?
Koldo Ameztoy – Bixente Martinez
BEHIN BAZEN ipuin bildumatik hartua. Koldo Ameztoyk irakurria. (CD)
***********
ARGI BAT ILUNTASUNEAN
Izaroko fraile batek kutun bat ei eban Bermeon. Fraile maite-

mindu hori, besteak lotaratu ondoren, igerian joaten ei zan
gabero, Bermeora. Itsasoan eta inguruan ilun egon arren, zuzen
heltzen ei zan bere kutunak kandela-argia ipinten eutsalako
leihoan, gidaritzat. Baina behin deabrua sartu ei zan bitartean.
Kutunaren krisailu-argia amatau, eta askoz urrunagoko auzo

batean argia biztu. Eta frailea, indarrak galduta, ezin helduta,
ito egin ei zan.
Peru eta Mari Gureak - Agustin Zubikarai – (Ondarru, 1914)
“SAUTRELA” saiotik hartua. Hasier Etxeberriak irakurria (CD)
SARRERA
JERTSE INFORMATIZATUA
Pentsa ezazu baduzula zure medikua egun osoan bizkar gainean
eramaterik. Antzeko sistema asmatu dute duela gutxi: gure osasuna
zaintzen duen jertse informatizatua. Jertse honek gure gorputzaren
martxari dagokion informazioa jasotzen du etengabe: gure bihotz-
taupadak zenbatekoak diren, arnasaren erritmoa nolakoa den… hori
dena jasotzen du. Informazio guztia gerrikoan lotuta daramagun
ordenagailu txiki batean gordetzen da. Gerrikoan bildutako
informazioa, Internet bidez, web batera bidaltzen da, eta bertan
dauden medikuek erabiltzailearen osasunean egon daitezkeen
aldaketak kontrolatzen dituzte.
Sistema hau Marvin Sackner doktoreak asmatu du, eta bere
esanetan “pertsona lanean ari den bitartean, estres-egoeran edo
etxean lasai-lasai eserita dagoen bitartean nola dagoen jakin
dezakegu”.
EKOLOGIA AKUSTIKOA
Ez al zaizue inoiz gertatu mapan galdutako herrixka batera joan,
bertako pentsio bateko gela alokatu eta gauean ezin lorik egitea
inguruko erabateko isiltasunarengatik? Edo autopista ondoko zuen
etxetik oporretara joan, automobilek sortutako etengabeko zarata
hilabete baterako ahaztu nahian eta mendiko herrixka idiliko
horretako hotelean gauean begiak ezin itxi eta ohean bueltaka
ibiltzea, aldameneko elizaren kanpaien danbatekoengatik?
Ludger Mees
EUSKOEUROPA liburutik hartua
IRRIBARREAREN ZIENTZIA
Gure munduan ez dago zientziak ikertuko ez duen gauzarik.
Medikuntzak gure gorputzaren zati guztiak aztertu ditu eta horretan
darrai. Soziologiak gure arteko harremanak ditu aztergai, psikologiak
gure barneko arazoak eta kezkak. Baina zientziak, gaixotasunez eta
giza arazoez arduratzeaz gain, guretzat inolako garrantzirik gabeak
diren eguneroko gauza txikiak ere aspaldi sartu ditu bere zerrendan.
Horrelako bat, irribarre egiteko modua da. Orain dela gutxi aldizkari
bateko artikulua irakurri ondoren, nire iritzia aldatu behar izan nuen.
Izan ere, lehen garrantzirik ematen ez banion ere, orain badakit,
irribarrea munduko gauzarik garrantzitsuenetako bat dela,
gizabanakoen portaeran baduelako eraginik. Gainera, irribarrearen
azterketa ez da lanik gabe gelditzeko zorian zegoen zientzialari ero
bati bururatutako lelokeria izan, ikerketa horrek tradizio luzea baitu.

Irribarrearen inguruko lehen teoria Israel Weinbaum frantses
sendagileak osatu zuen orain dela 90 urte. Berak aurkitu zuenez,
irribarrea, gure arimaren ispilua izateaz gain, gure osasunerako ere
oso onuragarria da. Zergatik? Weinbaumek emandako erantzuna oso
erraza da: irribarre egiten dugunean, aurpegiaren giharrak lanean
jartzen ditugu. Horren ondorioz, odol gehiago iristen da burura,
gorputzaren tenperatura igotzen da eta hobeto sentitzen gara.
Ludger Mees
EUSKOEUROPA liburutik hartua
SARRERA
X IZPIEN TRESNA AZKARRAGOA DIAMANTEEI ESKER

Diamante-meategietan langileak X izpiekin behatzen dituzte. Orain,
sistema hori medikuntzan hedatzeko asmoa dute.
Munduko diamante gehienak Hegoafrikako Errepublikako
meategietan eskuratzen dituzte. Eta egunero langile guztiak X
izpiekin behatzen dituzte batere lapur ez dezaten. Horretarako,
1980ko hamarkadan garatu zuten sistema digitala erabiltzen dute
eta nahikoa dira 13 segundo gorputz osoaren erradiografia egiteko.
Orain arte, ezin zen gorputz osoaren erradiografia egin; zatika egin
beharra zegoen eta 45 minutu behar ziren horretarako.
Meategietarako sistemarekin, ordea, denbora asko irabazten da,
irudien kalitatea hobea da eta, gainera, pazienteek ohiko
sistemarekin baino % 45 erradiazio gutxiago jasotzen du.
Sistema berria jada erabiltzen zuten Hegoafrikako Errepublikako
ospitale batzuetan. Orain, lehenengoz herrialde horretatik kanpo
erabiliko dute, Maryland-en.
Tira, meategietatik ospitaleetara doan teknologia dugu, beraz.
Batzuetan bai zaila dela aurrerapenak nondik etorriko diren igartzea!
Elhuiar
BOTIKAK LENTILLEN BIDEZ

Askotan, botika dosi txikian baina etengabe ematea da egokiena,
baina hori ez da beti erraza erietxean egon ezean. Hori ahalbidetuko
duten pilulen bila dabiltza, baina, bitartean, lentillen bidetik etor
daiteke aukera.
Medikuntzan batzuetan arazoa izaten da botikak nola eman, zenbat
denboraz, botiken albo-ondorioak, gorputzean nola hedatu…, baita
botikak dosi txikian, baina etengabe, ematea ere.
Azken hori lortu nahian, botika pixkanaka askatuko luketen lentillak
ari dira ikertzen. Begian tantak bota ordez, lentillatik askatuko
litzateke pixkanaka tantetan egon ohi den botika. Hain zuzen ere,
Floridako Unibertsitatean horrelako lentilla bigunak egitea lortu dute.
Botika mikrokapsula ikusezinetan dago.
Egin dituzten lentillek ez dute balio bista zuzentzeko, oraingoz,
helburua botika ematea baita. Dena den, bista zuzendu eta botika
askatuko luketen lentillak egitea ere posible litzatekeela diote.
Begietako gaitzak sendatzeko botikekin egin dute proba, normalean

tanten bidez botatzen diren botikekin, baina, beharbada beste botika
batzuk edota antibiotikoak emateko ere balioko dutela diote
ikertzaileek.
Elhuiar
AHOSKERA
Euskaltzaindiaren arauak gogoratuz
1. Bokal-bilkurak eta kontsonanteak
geologia, ginekologoa...
G 
biologia, arkeologia...
zapata, Zaragoza...
Z 
ofiziala, artifiziala...
bihotza, partziala...
TZ 
hotza, komertziala...
hotsa, ahotsa, lotsa...
TS 
otsoa, indartsua, eutsi...
mila, zaila  milla, zalla
IL 
maila, hila  malla, hilla
baina, mina  baña, miña
IN 
laino, keinu  laño, keñu
joan, jausi  yoan, yausi
J 
bisaje, masaje, jipoi
Xabier, goxo,
X 
sexu, taxi  seksua, taksia
CION  erlazioa, klonazioa...
SION  sesioa, okasioa...
XION  erreflexioa, flexioa...
ON  baloia, kamioia…
CIAL  partziala, komertziala..

anbulantzia, Arrieta,
IA-IE-... 
soziala…
UA-UE...  Murua,Salburua…
IRALE-GASTEIZ pk–2009/10
2
9
2. Bestelakoak
HITZ ELKARTUAK
zuri-beltza  zuribeltza
laranja-azalak  laranjazalak
bihotz-taupadakbihoztaupadak
-Z GERO  EZKERO
ikusiz gero  ikusi ezkero

otsailaz gero  otsaila ezkero
ona zenez gero  ona zen ezkero
ETA  TA
Ez, badut eta!  Ez, baduteta!

Ui! Ordua da eta!  Ordua data!
Ehun eta bi!  Ehunda bi!
BADA  BA
Zer duzu, bada?  Zer duzu ba?

Zatoz, bada!  Zatozba! Zatozpa!
Baietz, bada! Baietz ba! Baiezpa!
Sanson zein zan?

Sanson Sanson zan!
Eta Sanson Sanson ez
bazan,
Sanson zein izango
zan?
Sanson Sanson ez
bazan
ez zan Sanson izango!
AHOSKERA
3. Kontsonante-bilkurak
EZ+BEZP
• Ez baduzu ekarri, ez kezkatu, neuk utziko dizut.

• Ez badakar dirurik, ez diot ezer ere emango.
• Ez bazenekien, galdetzea zeneukan!
• Ez badago etxean, geroago deituko diot.
• Ez bazenu galdetu, ez nizun erantzungo, aizu!
• Ez bazabiltza argi, ikusiko duzu zer gertatuko zaizun!
•
EZ+DEZT
• Ez daukate lotsarik, egun osoa alferkerian!

• Gaurko egunkariak ez dakar berri txarrak besterik.
• Zaude isilik aizu, ez duzu arrazoirik eta!
• Ez dirudi euririk egingo duenik datozen egunetan.
• Ez dago eskubiderik, 300 euroko isuna jarri didate!
• Utziozu, berak ere ez daki zer nahi duen eta!
•
EZ+GEZK
• Ez genekien hona etortzekoa zinenik.

• Horrelako erabakiekin ez goaz inora, aizu!
• Nahi duzuna esango duzu, baina gu ez gaude
konforme.
• Azkenean ez ginen enteratu zer gertatu zen.
• Zu eta biok ez gatoz bat ia inoiz, baina ez gara
haserretzen.
• Etxera joan ginen, ez geneukan zer eginik eta!
AHOSKERA
EZ+ZETZ
• Dirudienez, ez zaude batere gustura gure artean.

• Zer egin ez zekitela zeuden ni joan nintzenean.
• Joan ginen jaialdira, baina ez zegoen aparteko girorik.
• Ez zegoen gustura, eta ez zuen ezer esan.
• Ez zeukan arrazoirik. Halere, bereari eusten zion.
• Ez zuen lagunik, eta ez zegoen txantxetarako.
EZ+NEN
• Ez nuen ulertu. Beraz, ez nekien zer egin.

• Antartidara? Ez nintzateke sekula santan joango!
• Ez nengoen ziur, eta ez nintzen ausartu erantzutera.
• Ez noa afaltzera, ez nago ondo eta!
• Ez ninduzun ikusi ala? Ez nuen zure agurrik jaso.
• Belauniko eskatuta ere ez nizuke emango.
EZ+LEL
• Irteera bat egitea? Ez litzateke batere gaizki egongo.

• Egizu igerian. Ez lizuke batere kalterik egingo.
• Zertarako eman azalpenak. Ez liguke ulertuko
seguruenik.
• Atsedenaldi bat? Aizu, ez litzaiguke gaizki etorriko.
• Gonbidatuta ere ez lirateke etorriko.
• Ariketaz aldatzea? Ez legoke gaizki, honekin nekatuta
gaude eta!
L+ZLTZ
• Isil zaitez behingoz, astakeriak besterik ez duzu

esaten eta!
• Nire aitona-amonak aspaldi hil ziren.
• Erabil ezazu nire bizikleta eta eraman ezazu zurea
konpontzera.
• Bil ezazu lurrean dagoena, zeuk bota duzu eta!
• Nire katua hil zorian egon da bi aste, eta azkenean
bizirik atera da.
• Nire lagunaren zakurra autoak harrapatuta hil zen.
R+ZRTZ
• Har ezazu atsedena, lan handia egin duzu eta!

• Ekar ezazu apalean dagoen hiztegi lodikote hori.
• Sar ezazue material guztia armairuan.
• Ohar zaitezte zer gertatzen den ura gatzarekin
nahasten denean.
• Sar zaitezte lasai, badago lekua eta.
• Biharko saiorako, ekar ezazue nahi duzuen
kontakizuna.
N+ZNTZ
• Ez zuela ezer ulertu esan zidan. Halere, zerbait egin

zuen.
• Jan ezazu, mesede egingo dizu eta!
• Kokoteraino naukazu eta joan zaitez popatik
hartzera!
• Bukatu eta gero, egin ezazue nahi duzuena.
AHOSKERA
• Hura poza eman zidana! Bi musu eman zizkidan!

• Zer esan zion zozoak beleari? Eta zer erantzun zion?
4. Ariketak
Saia zaitez egoki ahoskatzen ondorengo esaldi hauek:
• Milaka ikasle ofizial daude ingeniaritza eskoletan.

• Jakina! Zaila da maila oneko jokalaria izatea.
• Begira, sagu bat dago taxi horren azpian.
• Ahots atsegina du horrek, bihotza hunkitzeko
modukoa.
• Bihotzekoa izan, eta anbulantzia batean eraman
zuten.
• Era guztietakoak dira klonazioari buruzko

balorazioak.
• Bi eta batekoa ez da azken emaitza, partziala
baizik.
• Etxe komertzial batean hasi da lanean; gustura,
gainera.
• Izugarrizko afizioa du kamioiak gidatzeko.
• Sexuari buruzko informazioa gero eta
aberatsagoa omen da.
• Zaila egiten zait existentzialismoaz mintzatzea.

• Atentzio handia jartzen du jolasean, baina trakets
samarra da.
• Faxez bidaliko dizut eskatutako informazioa.
• Arnasketa artifiziala egin, eta anbulantzian
eraman zuten.
• Atzo ez, baina gaur indartsu ikusten zaitut.
• Jan ezazu, on egingo dizu eta!

• Honezkero han egongo dira, gu baino lehenago irten
dira eta!
• Emango ez dizut, bada, arrazoia? Jakina, bada!
Arrazoi duzu eta!
• Aukera izanez gero, neu ere joango naiz, bada!
• Ez nizun agurrik egin, ez zintudan ikusi eta!
• Etxez etxe eta atez ate ibili ohi dira inkestak egiten.
AHOSKERA
• Zoaz, ikasketaburua zure zain dago eta!

• Ez bada! Ez dut jango, ez dut gustuko eta!
• Etxe barrura sartu da, atea irekia zegoen eta!
• Baietz bada! Egia da, lagun batek kontatu dit eta!
• Zoaz pikutara, kokoteraino naukazu eta!

• Utzidazu zure arkatza, nirea etxean ahaztu zait eta.
• Irakasle-eskolan ezagutu nuen, eta harrezkero ez
dut ikusi.
• Goazen, bada! Irakaslea ez da agertzen eta.
• Zer dela eta suspenditu da futbol-partida?
AZENTUA
1. Talde fonikoa
Talde fonikoa edo azentu-unitatea silaba batez edo gehiagoz
osatutako hitza edo hitz multzoa da, eta etenik gabe irakurri
behar da.
Talde fonikoan azenturik markatuena egoki ematerakoan bi
zailtasun ditugu batez ere, biak gaztelerak eraginda:
 Gaztelanian hitz bakoitzak du bere azentu markatua eta
beti silaba berean egon ohi da, esanahia aldatzen ez
den bitartean. Adibidez:
o sala
o profesores
o sala de profesores (hitz bakoitzak bere azentua
du eta silaba berean mantentzen du).
Euskaran, ordea, askotan bi hitzek edo gehiagok osatzen
dute talde fonikoa eta hitz bakarra balitz bezala
irakurri behar da. Azentua silaba batetik bestera alda
daiteke. Adibidez:
o irakasleak
o gela
o irakasle gela (biak etenik gabe irakurri behar
dira, hitz bakarra balitz bezala).
 Gaztelanian hitz gehienetan azken aurreko silaban
ematen da azentua (“llanismoa”).
o Mendizorroza / caminaron / astronomía
Euskaran, ordea, ezkerretik hasi eta bigarrena
markatzen da gehien, eta azkena ere bai.
o Mendizorrotzan ibili ziren
o Astronomia irakatsiko dute unibertsitatean
Etxea
…+2……..……-1 Etxebizitza
3
_ _ _ _ _ _ Etxe ondoan 8
Etxean dago
Etxean dago eta!
AZENTUA
2. Irizpideak
 Talde fonikoa edo azentu-unitatea BI SILABAKOA
baldin bada, lehenengo silaban zein bigarrenean
jarriko da azentua.
Nortzuk joan dira oporretara?
 ama, aita,Iker eta Nere
 ama, aita, Iker eta Nere
Zer egin duzu zapatarekin?
 hartu, jantzi eta lotu
 hartu, jantzi eta lotu
 Talde fonikoak HIRU SILABA baldin baditu, ezkerretik
hasi eta bigarrenean eramango du azentua.
(Lehenengoan ere jarri ohi da zenbait zonaldetan)
• Beraz, hiru silabakoekin...
 Andonik esan dit, baina gaizki Andonik esan dit.

ez... Bernardo etorri omen
 Bernardo etorri omen da. da.
 Hernanin izan dira festak. Hernanin izan dira

 Bilbora joan da. festak.
Bilbora joan da.
Ez dator gurekin. (?)
Ez dator gurekin.
Badauka arrazoirik. (?)
Badauka zer esana.
Non dago zure laguna? (?)

Non dago zure laguna?
Han dago zure zain. (?) Han dago zure zain.
Leihotik behera bota du. Leihotik behera bota

Har ezazu nahi duzuna. du.
Har ezazu nahi duzuna.
Lur mota asko dago inguruan.
Su-festak izango dira gero Lur mota asko dago
inguruan.
Su-festak izango dira
gero.
AZENTUA
 Talde fonikoak LAU SILABA EDO GEHIAGO baditu,

geroxeago ikusiko ditugun salbuespenak salbuespen, hasi
ezkerretik eta bigarren silaba markatuko da gehien,
bukaerakoarekin batera. (*)
ezkerretik, bigarren silaba eskuinetik, azkena

+2..............-1
− Hitz bakunak
Alejandro Unamuno
Arkonada
Albacete Orinoko Venezuela
Mendizorrotza Zaramaga
Mendizabala
medizina aspirinak anbulantzia
internauta fisikaria pedagogia
maitagarria Ametzaga Ilarduia
Urrunaga Arroiabe Ulibarri
Estibalitz
− Hitz konposatuak
Miren Edurne Ines Mari Jose Manuel

Coca Cola Costa Rica Euskal Herria
− EZ edo BA +Aditz trinkoa:
Ez dakizu nor naizen. Ez dakarte berri

onik.
Bagenekien lehendik ere. Badirudi hala
dela.
− OTE, OMEN...+Aditz trinkoa:
Afaria omen dauka. Zertara ote dator?

Noizkoak ote dira? Dena omen dakite.
*************************
Oharra:
Ondorengo adibideetan bakarrik azenturik
markatuena (+2) nabarmenduko da, eta ez
azkena (-1), azentu markatuena ongi ematean
baitago kontua.
AZENTUA
− izena, izenlaguna, aditzlaguna... +ADITZ

TRINKOA:
Amak dauka, ez nik. Gainera, asko dauka.
Ona dago pastela. Ondo daukazu jertsea.
− Galdetzailea / erakuslea / ... +ADITZ TRINKOA:

Non daukazu mina? Hortxe daukazu behar
duzuna.
Zertan zabiltza ate ondoan? Nola dakizu nor
izan den?
− Aditz nagusia + laguntzailea:

Atzo ikusi nuen. Zuk esan zenidan.
Handik hartu zenuten. Gustura joan zineten.
Lagunek deitu zidaten. Berehala ikusi
zaituztet.
Oharra:
Aditz nagusia eta laguntzailea luzeak direnean bi azentu-unitate
daudela onar genezake, eta honela irakurri beharko genituzke
ondorengoa bezalakoak:
irakurriko zizkigutelakoan
− Aditza+ honelako partikulak:
Ikasi ezean, jai duzu! Ikasiz gero , alde ederra!
Ekarri arte, nola jakingo duzu? Gauzak esan bezala
gertatu ziren.
− Aditza + BEHAR, NAHI, EZIN, AHAL:

Hori ere entzun behar! Ai, ama! Ulertu nahi, eta
ezin!
Zein da horren esan nahia? Ez daukat gogorik,
baina egin behar!
− Beste hitz bat + ERE:

Aita etorri da. Ama ere bai. Ikusita ere, ezin dut
sinetsi.
Atzo ere ez zen etorri. Izan ere, gaixorik dabil
aspaldian.
− Izena, aditza + ETA:
Miren eta ikusi ditut lehen. Aita eta etxean gelditu

dira.
 Goazen, bukatu du eta. Dirua dela eta
haserretu da.
− Hitz elkartuak:
Gizarte etxera joan da. Vital Kutxan sartu
da.
Giza Zientziak ditu gogoko. Kontu-kontari egon
dira.
Zezen plazara doaz. Idiazabal gazta nahi
nuke!
Musika eskolan ikusi dut. Informatika gelan egon
naiz.
AZENTUA
− Izena+posposizioa:
Etxe ondoan gorde da. Kalez kale ibili gara.

 Diru bila joan da. Laguntza eske etorri
zaigu.
− Izena+determinatzailea:
Neska batek esan dit. Txakur hori izan da.

Mutiko horrek badaki. Mesede gutxi egingo
dizu!
− Bestelakoak:
Ederki asko irakurtzen du! Arrazoia du ziur aski.

Gaizki samar omen dabil. Nahikoa larri ikusi dut.
Ezer gutxi esan dezaket. Nekatu gabe bukatu
zuen.
Oharra:
Gauzak horrela, lau silaba edo gehiagoko talde fonikoekin
kontuz ibili behar dugu. Gazteleraren eragina nabarmena da eta,
"llanismoa dela eta" ezkerretik hasita BIGARRENA markatu ordez
eskuinetik hasita AZKEN AURREKOA markatzeko joera zabaltzen
ari da.
Hainbat kasutan lehengo silaba markatzeko joera ere hor dago, eta
onargarria da. Adibide gisa: Non daukazu? Zer zabiltza? Horrek
daki, ez nik.
Beraz, kontuz honelakoetan!
• andereño esan eta ez  andereño

behar da,
• Mendizorrotza eta ez  Mendizorrotza
• ikastola eta ez  ikastola
• Eskerrik asko eta ez  eskerrik asko
• Kaixo, aspaldiko! eta ez  Kaixo,
aspaldiko!
• Unibertsitatea eta ez  Unibertsitatea
• Nire ama eta ez  nire ama.
• Zure lagunak eta ez  zure lagunak.
• Joan ginen eta ez  joan ginen.
• Salburuan dago eta ez  Salburuan
dago.
• Medikuntzan ari da eta ez  medikuntzan
ari da.
• Sukaldaritza eta ez Sukaldaritza
• Miren Edurne eta ez Miren Edurne
• Venezuela eta ez Venezuela
• Babilonia eta ez Babilonia
AZENTUA
AZENTU UNITATE BAKARREAN SARTZEN DIREN

HITZ MULTZOAK
• Miren Edurne • Arrain-zopa • Liburu bila

• Jose Ignazio • Sagar-tarta • Diru eske
• Costa Rica • Ardi-gazta • Lotsa falta
• Coca Cola • Sagardo-botila • Santa eskean
• San Donato • Haragi-salda
• Etorri berria
• Giza eskubideak • Seme-alabak • Bukatu berria
• Irakasle gela • Senar-emazteak • Egin beharra
• Hizkuntz • Zuri-gorriak • Ikasi ezina
ereduak • Sartu-irtena • Ulertu nahia
• Literatura lanak • Joan-etorria
• Ortografi arauak • Kale bazterrean
• Kultur astea • Tarteka- • Etxe aurrean
• Garapen maila marteka • Armairu azpian
• Nahaste- • Ate ondoan
• Iragarki taula borrastea
• Behi esnea • Zehatz-mehatz • Gaizto samarra
• Esne behia • Banan-banan • Eder askoa
• Jaiotza data • Plisti-plasta • Seguru asko
• Bilera eguna • • Azkar asko
• Gari irina • Kezka aurpegia
• Gaizto itxura • Ez dakigu
• Egur pila • Lelo aurpegia • Badakigu
• Azukre koskorra • Zikin fama • Zer dakigu?
• Metro erdi • Asko dakigu
• Kilo laurden • Pausoz pauso • Al dakigu!
• Hanka arrastoa • Kalez kale • Omen dakigu
• Kalerik kale • Ote dakigu
• Mendiz mendi
• Esan zidaten
• Ikusi zaituztet
• Etorri da eta!
• Hartu zutelako
3. Salbuespenak
 Orokorrean ondokoa betetzea bada ere,…
ezkerretik, bigarren eskuinetik, azkena

silaba
+2..............-1
 Hitz markatuetan lehenengo silaban eman ohi da

azentua:
• Gai gaiarekin gaiarentzat gairako
• Dei deitzeko deituta deitzea
• Aurre aurretik aurrera aurreko...
• Testu testuan testutik testurako...
• Datu datuarekin datu hori datu
bat...
• euskara euskarari euskaragatik
euskaraz...
• galdera galderarik galdera bat
galdera hori...
Oharra:
Hitz gutxi batzuk kenduta (oso finkatuak edo direnak...)
gainontzeko guztiekin arau edo joera orokorra beteta ere
ondo legoke, ez baitago hain garbi hitz markatuen multzoa
zein den.
 Bokatiboak azken silaban eraman ohi du azenturik

markatuena.
Adibide gisa hemen dituzu ondorengoak:

• Aizu, Eneko! Zer nahi duzu?
• Kontuz, neska! Ia erori zinen!
• Horrelaxe dira gauzak, adiskide!
• Kontuan izan, entzule, ondorengoa.
• Aupa, neskatxa! Hori hori, Maite!
• Ondo dakizue, lagunok, nola diren gauzak.
• Ikasle maiteok, gaurkoz nahikoa da.
• Ea ba, Mikel eta Edurne, zatozte hona!
AZENTUA
• Zer zabiltza hor, Enrike?

• Lagunok, gaur nire kontu izango da kafea!
• Ez ahaztu, aizu, ogitartekoa ekartzea!
• Zu, Begoña! Zaude isilik! Eta zuk, Mertxe, kontatu
zerbait!
• Aupa, Luisma, gutxi falta da eta!
• Lehen ere esan dizut, mutiko, ez nagoela
txantxetarako.
4. Ariketak
Saia zaitez ahoskera eta azentu egokia erabiltzen
ondorengo esaldiak irakurtzerakoan:
1. Ez dago esan beharrik, birziklatzea beharrezkoa

da irakaskuntzan.
2. Aizu, adiskide, nora zoaz kezka-aurpegi
horrekin?
3. Kontuz, neska, hartu duzun ardura ez da
nolanahikoa eta!
4. Han zebilen gure laguna, eskolarako liburu bila.
5. Ondo asko dakizu zer gertatzen den hemengo
neska-mutilekin.
6. Armairu gainean dagoen aldizkari-sorta ez dakit
nork utzi duen.
7. Zergatik duzu hainbesteko beldurra kobazuloan
sartzeko?
8. Aizu, Ana, nola dakizu nire seme-alabak dantza-
eskolara doazela?
9. Ez liguke kalterik egingo mendi-buelta bat

emateak.
10. Giza Zientziak ikasi nahi ditu eta hor dabil buru-
belarri.
11. Ate ondoan egon omen zen diru eske, zer janik
ez zuen eta.
12. Gure ikasleak perretxiko bila joan ziren baso
barrura.
13. Jator askoak dira horren seme-alabak. Ia sekula
ez dira haserretzen.
AZENTUA
14. Aizu, adiskide, zer zabiltza ordu hauetan

egunkari bila?
15. Har ezazue goxoki bana, eta utz nazazue
bakean!
16. Rosa Mari, non dago Mari Joseren lore-sorta?

17. Zer zabiltza hor ate ondoan? Noren zain zaude
ordu hauetan?
18. Vital Kutxara joan nahi nuke, ez baitaukat
xentimorik!
19. Aupa, neska, ia bukatu duzu eta zure lana!
20. Ba al duzue galderarik atseden ostean
argitzeko?
21. Ez dakizu zuk zer gertatu den Florida kalean!
22. Kalez kale ibili nintzen ogi bila, egin berria erosi
nahian.
INTONAZIOA
1. Hitz-katea
Kontuan izan behar dugu hitzak ez direla, askotan, bakarka eta
isolaturik ahoskatzen, aurrekoekin edota atzekoekin lotuta
baizik, etenik egin gabe. Etenik gabe esan behar den hitz
multzoari HITZ KATEA esaten zaio.
Adibide gisa:
 ehun eta zortzi ehundazortzi
 etxe txiki bat etxetxikibat
 erori egin delako eroriegindelako
 egin duzun lan hori eginduzunlanhor
i
 duela hamarren bat duelahamarrenb
egun ategun
2. Hitz-kateak eta intonazioa
Hitz-kateen bukaerako etenetan INTONAZIO ezberdinak eman

behar dira, testua ulergarria izan dadin. Honela:
• Galdegaia eta aditzaren aurreko hitz-kateak
gorantz 
Joan zen astean Ander nire laguna berandu etorri zen
gure etxera afaltzera.
• Galdegaia eta aditzaren ondorengo hitz-kateak
beherantz 
Joan zen astean berandu etorri zen  Ander nire
laguna gure etxera afaltzera.
• Esaldiaren bukaerakoak behera 
5
2
INTONAZIO
A
Joan zen astean berandu etorri zen Ander nire laguna

gure etxera afaltzera. 
Irakurri beste hauek:
Euri zaparrada ederra egin zuen atzo, etxera

nindoala.
Atzo etxera nindoala, euri zaparrada ederra egin
zuen.
Nik egin nuen azterketa, zalantza handiak izan arren.
Nik egin nuen azterketa zurearen antzekoa izan zen.
Nik egin nuen azterketa, ez nire lagunak.
3. Puntuazio-zeinuak
Puntuazio-zeinuak ez datoz beti bat etenarekin. Koma bat egon
arren, batzuetan ez da etenik egin behar. Eta komarik egon ez
arren, egin behar dira etenak.
Ni  ongi nago; zuk, berriz, ez duzu itxura onik.
Hemengoak ziren batzuk; besteak, ordea, kanpotik
etorritakoak.
Aizu, Ixone! Ni zurekin joango naiz afaltzera. Patxo ez,
ordea!
Lasai, neska! Gaur neuk lagunduko dizut etxera.
4. Esaldi-amaiera
intonazioaren bidez adierazten dugu esaldia amaitu dugun ala
ez.
Gaur igeritokira joango naiz. 
Gaur igeritokira joango naiz  biok elkarrekin joatekotan.

Nik esandako orduan etorri zen.
Nik esandako orduan etorri zen nik agindutako

lekura.
Ni ez naiz afaltzera joango.
Ni ez naiz afaltzera joango, zu joan ezean.
5. Etenak eta tonu-aldaketak

egoki egiteak garrantzi handia du esaldiaren kohesioa eta
ulergarritasuna ziurtatzeko.
Gaur gure ikastetxera etorri den irakasle berriak
sekulakoak esan ditu. 
Gaur gure ikastetxera etorri den irakasle berriak
sekulakoak esan ditu. 
Joan zen astean, ikastetxean idatzitako ipuina galdu

nuen.
Joan zen astean, ikastetxean, idatzitako ipuina galdu
nuen.
Barkatu, baina nik egin nuen azterketa.
Barkatu, baina nik egin nuen azterketa.
INTONAZIO
A
6. Galderak eta zehar-galderak

Galdera egiteko partikula bat baldin badaukagu, partikula
horretan eman behar da enfasia, eta esaldiaren bukaeran
tonuak behera egin behar du.
Aizue, noiz egin behar dugu hurrengo afaria? 
Etorriko al zarete gure etxera? 
Bukatu duzu lana? 
Hartuko dugu zerbait?
Hartuko al dugu zerbait?
Begira ea nor datorren.
Zuk ba al dakizu nongoa naizen?
Nork esan dizu horrelako astakeria?
7. Harridura-perpausak
Harridura-perpausetan ere harridura-partikula nabarmentzen
da, eta ez harridura-marka.
Bai jatorra zarela! 
Zein ederki egin duzun!
Baietz asmatu zenbat urte dituzun!
8. Galdegaia eta mintzagaia

Galdegaia eta mintzagaia zer diren argi edukitzea oso
garrantzitsua da esaldi batean intonazioa nola egin behar
den jakiteko
Galdegaia: Esaldian, informazio berria daraman edo dakarren
perpausaren zatia.
Bereziki azpimarratu nahi den osagaia, sintagma.
Mintzagaia: Esaldian, aldez aurretik ezagutzen duguna
errepikatzen duen atala.
Adibideak: Anek lore-sorta bat ekarri dio Kepari. Zer
ekarri dio?
Bai, ekarri dio Anek lore-sorta bat. Ekarri dio, bai
ala ez?
Anek esan du lore-sorta bat ekarri diola. Zer
esan du Anek?
Beste sintagmak mintzagaik dira.
 G +A 
 Ag 
A
+G 
INTONAZIO
A
Beraz, hona hemen JOKABIDEA etenak egoki egiteko:
1. Esaldi nagusiko aditza aurkitu.

-Jon gaur joan da Bilbora.
-Irratiak esan du bihar euria egingo duela.
2. Galdegaia aurkitu.
Horretarako, GOGOAN EDUKI ondorengo hiru kasu
hauek:
1. Galdegaia den hitz-katea (sintagma) ADITZAREN
AURREKOA izan ohi da. Horrelakoetan, aditzaren
aurreko galdegaiari eman behar zaio enfasia, eta
aditzarekin batera irakurri behar da, inolako etenik
gabe.
− Jonek auto berria erosi du, lehengoa saldu eta gero.
(Zer erosi du Jonek?)
− Auto berria erosi du Jonek, lehengoa saldu eta gero.

(Zer erosi du Jonek?)
− Jonek erosi du auto berria, lehengoa saldu eta gero.

(Nork erosi du?)
− Auto berria Jonek erosi du, lehengoa saldu eta gero.

(Nork erosi du?)
− Irratiak esan du bihar euria egingo duela. (Zeinek esan

du hori?)
Oharra: galdegaiaren ezkerraldera dauden hitz-kateek

(mintzagaiek) gorantz dute intonazioa; galdegaiaren eta
aditzaren eskuinaldera daudenek, aldiz, beherantz.
2. Galdegaia ADITZA BERA izan ohi da hainbat kasutan.

Hala da, bai ala ez?, zer egin du?, zer gertatu da?
bezalako galderei erantzuten ari gatzaizkienean.
Horrelakoetan, aditza bera denez galdegai, aditzari
berari eman behar zaio enfasia.
− Jonek erosi du auto berria, nahiz eta zalantzak izan. (Erosi

du, bai ala ez?)
− Jonek erosi egin du auto berria, ez du alokatu. (Zer egin

du, erosi ala alokatu?)
− Irratiak esan du bihar euria egingo duela; telebistak… ez

dakit. (Esan du, bai ala ez?)
Oharra: galdegaiaren ezkerraldera dauden hitz-
kateek (mintzagaiek) gorantz dute intonazioa;
galdegaiaren eta aditzaren eskuinaldera daudenek,
aldiz, beherantz.
INTONAZIO
A
3. Galdegaia ADITZAREN ONDORENGOA izan ohi da

beste hainbat kasutan, batez ere, galdegaia luzea
denean eta informazio ugari ematen duenean.
Horrelakoetan, aditzaren ondorengoari eman behar
zaio enfasia, subjektuaren eta aditzaren intonazioa
gorantz eginik (intonazioa, gorantz zintzilikatua)
Besteak beste, honelakoetan onartzen da galdegaia
aditzaren ondoan jartzeko lizentzia:
• Perpaus konpletiboetan (adierazpen aditzak
darabiltzagunean):
− Gaur goizean irratiak esan du bihar euria
egingo duela. (Zer esan du irratiak?)
− Irratiak horixe esan du.
− Zuzendariak adierazi du datorren astean
izango dela hurrengo bilera. (Zer…?)
− Zuzendariak hala adierazi du.
• Definizio luzeak ematerakoan:
− Upela da ardoa nahiz beste zenbait likido
gordetzeko edo garraiatzeko erabiltzen
den zurezko ontzi gerri zabala.
− Astrofisika da astroen izaera fisikoa,
sorkuntza eta bilakaera, eta Unibertsoaren
egitura oro har aztertzen duen fisikaren
adarra.
• Baita honelakoetan ere:
− Kontua da nik esandakoa ez zela behar
bezala ulertu eta berriro adierazi behar
izan nuela.
− Arazoa da ez dakidala zer egin behar den
gauzak behar bezala bideratzeko.
Oharra: subjektuaren eta aditzaren ezkerraldera

dauden hitz-kateek (mintzagaiek) gorantz dute
intonazioa; aditzaren ondoren ere gorantz
mantentzen da, eta hortik eskuinaldera daudenek,
aldiz, beherantz.
INTONAZIO
A
9. Ariketak
Eman intonazioa egokia, azpiko galdera kontuan izanda:
1. Ikasleak idatzi zuena irakurri zuen.

(Zer irakurri zuen?)
2. Ikasleak idatzi zuena irakurri zuen.

(Irakurri zuen, bai ala ez?)
3. Irakaskuntzari buruzko gaiek izango dute lekua

irratsaio honetan.
(Zeintzuk izango dute lekua?)
4. Irakaskuntzari buruzko gaiek izango dute lekua

irratsaio honetan.
(Izango dute lekua gai hauek?)
5. Ama haserretu da, etxeko lanetan inork lagundu ez

diolako.
(Zein haserretu da?)
6. Ama haserretu da, etxeko lanetan inork lagundu ez

diolako.
(Haserretu da ama, bai ala ez?)
7. Alkateak jakinarazi du aurtengo jaietan ez dela su-

festarik izango.
(Zer jakinarazi du?)

festarik izango.
(Zeinek jakinarazi du?)

festarik izango.
(Jakinarazi du? Seguru?)
INTONAZIO
A
Aztertu zein galderari erantzuten dioten esaldi hauek eta
irakurri ahots gora informazio garrantzitsuena

nabarmenduz:
1. Errezilgo (Gipuzkoa) mendi gailur batean izan zen istripua.
2. Korrikalari asko, herrialde guztietatik etorriak, bilduko dira

Elgoibarren.
3. Korrikalari asko bilduko dira Elgoibarren, herrialde guztietatik etorriak.
4. Venezuelako gorabeherak direla eta, gutun bat idatzi zidan joan den
astean Sabinek.
5. Sabinek gutun bat idatzi zidan joan den astean, Venezuelako

gorabeherak direla eta.
6. Venezuelako gorabeherak direla eta, joan zen astean gutun bat idatzi
zidan Sabinek.
7. Venezuelako gorabeherak direla eta, Sabinek idatzi zidan gutun bat

joan zen astean.
8. Venezuelako gorabeherak direla eta, joan zen astean idatzi zidan

gutun bat Sabinek.
9. Venezuelako gorabeherak direla eta, idatzi zidan gutun bat Sabinek

joan zen astean.
10. Neska bat, egun asko ez dela, hona etorri zen unibertsitatea non
zegoen galdezka.
11. Geunden goialde hartatik, toki isil eta sosegu baten traza hartzen
zitzaion munduari.
12. Landetxe hartan ez zuten mutil bat beste seme-alabarik. Mutil horren
gurasoek, jakina denez, beren seme bakar horrengan zeukaten etxeari
jarraipena emateko itxaropena.
13. Badira pertsonak, irribarre egiten dizutenean zer pentsa ez dakizula

uzten zaituztenak.
14. Badakit abesti bat, zuk aipatu duzun gai hori primeran jorratzen
duena.
15. Badakit arazo hori ez dela atzo goizekoa, baina saiatu gaitezen
konpontzen.
16. Aitortzen dut ezer gutxi dakidala atera berri duen gai horretaz.
ERANSKINAK
A. Esatarien idazki-prestakuntza
Esatari, aktore, bikoiztaile eta hizlari guztiek aldez aurretik prestatu behar
izaten dute irakurgaia. Testua nork bere erara landuko du, jakina,
langintza bakoitzak bere ezaugarriak dituenez eta langile bakoitzak bere
joerak. Hala ere, aldarrikapen mota edozein delarik ere, komenigarria
deritzogu ondoren adierazten diren oinarrizko aholkuak pausoz pauso
jarraitzeari:
1. Idazki osoa gaingiroki irakurri (irakurketa isila).

2. Berriro irakurri, astiro oraingoan, hitz ezezagunak eta
zalantzazkoak azpimarratuz (irakurketa isila).
3. Hiztegia erabiliz, hitz ezezagunen esanahia begiratu eta
zalantzak uxatu, mezuaz jabetu eta idazkia ongi ulertu arte.
4. Ahots gora eta arretaz irakurri —irakurri ahalean entzunez—
zailtasunez ohartzeko.
5. Ahoskerari dagokion lotura, bustidura eta abarrak markatu.
6. Hiatoen eta diptongoen ahoskera seinalatu.
7. Hitzen azentua markatu.
8. Puntuazio-marken funtzioari erreparatu eta haien tonu-
aldaketa markatu (harridura, azalpena, galdera...).
9. Perpaus nagusiari eta menpekoari erreparatu eta haien arteko
harremanaz jabetu.
10. Etenaldiak seinalatu, sintagmaren osotasunaz erreparatuz.
11. Galdegaia markatu, etena non egin behar den jakiteko.
12. Ahots gorako bigarren irakurraldia egin, seinalatutako ohar
guztiak kontuan harturik.
13. Ahots gorako azken irakurketa: aldarrikapena. Aktore-lana

izanez gero, bizpahiru tonu dramatiko ezberdinetan saiatzea
komeni izaten da. Irrati-telebistako albiste-emankizunetan,
aldiz, recto tono deritzana erabili behar da; hau da, batere
Esatari trebeak aldi berean ematen ditu hamahiru
urratsok; batik bat, berak idatzi badu testua. Nolanahi
6
5
ere, ez ahaztu esaera zaharra: Azkar eta ondo, usoak

hegan.
Aholku hauek ITZULIDATZ lan-taldeak prestatuak dira.
B. Jendaurreko irakurketa prestatzeko
(kontuan izan beharrekoak)
1.- AHOSKERAN
Hainbat kontsonante:
• baina, maila, taxi, jakina, geologia....
Hiatoak:
• anbulantzia, ofiziala, komertziala, afizioa.
Kontsonante bilkurak:
• ez daukat, ez nuen entzun, ez litzateke gaizki
egongo...
• irakurriz gero, ibiliz gero, aztertuz gero...
• ehun eta hogei, seiehun eta hamar... bezalakoak.
Bestelakoak:
• horrela bada, nekatuta nago eta...
2.- AZENTUAN
Izenak, izen lagunak, aditz lagunak...:

• Andereñoa, unibertsitatea, astronauta, Unamuno,
Maria Luisa, Mendizorrotza...
Aditz trinkoak:
• Ez daukagu, ez zekitelako, ez dakite eta,
badaukagu...
Aditz trinkoa+galdegaia:
• Hortxe dago, asko daki, ona dago, berehala dator...
Aditz konposatuak:
• Deitu zidaten, eramango nuke, begira ezazu,
ikusiko duzue...
Galdera+aditz trinkoa:
• Zertan zabiltza, nora zoaz, zertara zatoz, zer
daukazu...
Posesiboa+izena:
• Nire lagunak, gure ama, zure bizitza...
Posposizioak:
• Etxe ondoan, bide ertzean, etxetik gertu, diru eske,
liburu bila, kalez kale...
Hitz konposatuak:
• Giza Zientziak, ikasketa-burua, buru-belarri,
irakasle-gela...
Behar, nahi, ezin, ahala...:
• Ikasi behar, ikusi nahia, ulertu ezina, egin
beharra...
Ere, omen, ote...:
• Igandean ere, asko omen daki, hala ote da?...
Izena+erakusleak:
• Neska hori, kale horretan, mutiko hauek...

Deikariak:
• Aizu, Edurne; Kaixo, lagunok; Zatoz hona,
Andoni!...
Hainbat hitz markatu:
• Primeran, benetan, auskalo, utikan, sekula,
euskara, testua...
3.- INTONAZIOAN
Galderak:
• Nork esan dizu horrela dela?
• Ekarri al duzu eskatutakoa?
Harridurak:
• Zein ondo ulertu dizudan azalpena!
• Bai ondo egiten dituzula marrazkiak!
Hitz kateak:
• Nire ondoan eserita, lasai asko eserita gainera, dagoen
honek primeran irakurtzen du.
• Gaur goizean gosaltzen ari nintzela irratian entzun
dudanak harrituta utzi nau.
Galdegaia+aditza:
• Ama etorri da. (etenik gabe eta galdegaia
nabarmenduz)
• Zuk emandako liburua irakurri dut, ez Patxik
emandakoa.
Aditza galdegai denean:
• Ama / etorri da. (etenarekin eta aditza nabarmenduz)
• Zuk emandako liburua / irakurri dut, baina ez zait
gustatu.
• Zuk emandako artikulua gorde egin nuen, ez bota.
Aditza+galdegaia:
 Irakasleak esan du arretaz irakurri behar dela
artikulu osoa.
 Kontua da oraindik ez dudala eskuratu zorioneko
artikulu hori.
Komak:
• Ni ongi; zu, berriz, ez dakit nola zabiltzan.
Testu bat jendaurrean ahots gora irakurri behar dugunean,

nolabaiteko prestaketa teknikoa egiteko eman behar diren pausoez
aparte, ondorengo hauek ere kontuan izan behar dira testuari
beharrezko sinesgarritasuna eta aldarrikapena emateko:
• Zer-nolako testu mota den ikusita (azalpena, iritzia,

narrazioa, ipuina, antzerkia…) eta zer-nolako entzulea
daukagun aurrean kontuan izanda:
o Ahotsari dagozkionak:
• Ahoskatze garbia, bokalizazioa...
• Intentsitatea edo bolumena
• Abiadura
• Tonua: alaia, tristea, serioa, ironikoa,
urruna, hurbila…
• Geldiuneak eta isiluneak: suspensea…

o Gorputzari dagozkionak:
• Jarrerak eta mugimenduak
• Eskuen eta besoen keinuak
• Aurpegiera eta keinu-imintzioak
• Begirada
• Irakurketa antzeztua?
C. Euskara batuaren ahoskera zaindua
Atarikoak
Batasuna zertarako
Arantzazuko Biltzarrerako prestatu zuen txostenean, Euskara Batua euskara idatzirako zela
mugatu zuen Koldo Mitxelenak eta, euskara idatziaren barrutian, irakaste lanetarako. Irrati eta
telebista euskaldunak ditugunetik bereziki ahoskeran ere batasunerako irizpideak ematea beharrezko
iruditzen zaio bati baino gehiagori. Eskari horri erantzunez ematen ditu ondoko arauak
Euskaltzaindiak, beti ere gogoan izanik hizkera zaindua, maila jasokoa, erabili behar denerako direla,
irrati-telebistetako berri-emanaldietarako, jendaurreko hitzaldietarako, eskolako azalpenetarako eta
horien antzeko egoeretarako.
Bestalde, ahoskera-kontuetan ohiturak aldatzea zein zaila den kontuan izanik, ohartzen gara
oraingo arau hauek denbora gehiago eskatuko dutela idatzirako ematen direnek baino.
Zer da Euskara Batuaren ahoskera zaindua
Euskara Batuaren ahoskera zaindua (EBAZ) ahozko hizkuntza estandarra izango da, alegia
hiztun ororen erreferentzia tresna, hizkuntzaren maila formaletan erabili beharko dena.
EBAZ ez da orain arteko hizkeren ordezkotzat hartu behar, osagarritzat baizik. Ez da Euskara
Batua ahoskatzeko modu bakarra eta are gutxiago, noski, euskalkiak ahoskatzeko era.
Besteak beste, horrek esan nahi du EBAZ ingurukoaz edo irakaslearen ahoskera biziaz gainera
irakatsi beharko dela eta ez haren ordez. Era berean, on da, komunikabideek ere askotariko eredua
edo eredu malgua ematea.
Ahoskeraren aniztasuna eta arauen malgutasuna: Arauak nola ulertu behar diren
Arauak ematean, aintzat hartu dira:
1. Euskalki ezberdinetatik datorkigun nahitaezko aniztasuna eta, EBAZ erabiltzean,
ezberdintasun minimoak izango direnak (<hau> esatean, <h> ahoskatzen dutenak eta ahoskatzen ez
dutenak; <agian> esatean, <ia> silaba bakarrean ahoskatzeko erritmoan hitz egiten dutenak eta hitz
hori hiru silabatan neurtzen dutenak; <garaje> esatean, <j> belarra egiten dutenak egungo
gaztelaniaz bezala eta egungo frantsesaren erara egiten dutenak). Aniztasun hori gaindiezina da
hizketa berri bat asmatzen ez bada behintzat eta ez da euskara berri bat asmatu nahi, duguna
erabilera zaindurako baliabidez jantzi baizik.
Ahoskera arauak euskalki- edo hiztegi-eremuaren araberako gutxieneko aldakortasuna islatzen
du. Ahoskera zaindurako artamendatuan aukera bat baino gehiago daudenean, aukera horiek
adierazten dira.
2. Bada hizkuntzaren bizi-iturri den aniztasunaren beste alderdi garrantzitsu bat: hiztun
bakoitzarengan gertatzen dena. Hizkuntzaren funtsezko ezaugarri da, izan ere, hizketa gertatzen den
egoerara, gai duen edukiari, entzulearen ezaugarriei, hizketa-lagunen arteko distantziari eta abarri
egokitzea. Horregatik, hizketa egokia hizketa malgua da: ahoskerari dagokionez oso garrantzitsu da
(eta erabat beharrezko EBAZak euskara aberastuko badu) ongi ulertzea euskaraz ere, beste edozein
hizkuntza osotan bezala, ez dela berdin ahoskatu behar testu akademiko baten jendaurreko
irakurketan eta adiskide edo senideekiko elkarrizketan, berrien mikrofono aurreko aurkezpenean eta
ama eta haurraren arteko elkarrizketan. EBAZen lekua lehenengo erabilera horietan dago ez
bigarrenetan.
Horrela, hizkuntza baten ahoskera behar bezala ezagutzea esaldi beraren ahoskera bat baino
gehiago ezagutzea da. Esaldiak formaltasun mailari egokitzeko gaitasuna guztion esku egon dadin,
beharrezko dirudi erabilera zaindurako arauekin batera, gainerako mailetarako proposamenak ere
ematea. Oso da aintzat hartzekoa asko direla gure artean hizkuntza etxean ikasi edo ikasten ez
dutenak eta, horretaz gainera, hizkuntza maila formal gehienetan lehen aldiz ari garela erabiltzen
gure belaunaldietan.
Aniztasuna, dena den, ez da kaosa eta hizkera zainduenetatik arduragabeagoetarainoko mailak
gauzak nahasi gabe egin behar dira. Horregatik arauetan ematen diren adibideak lekuan lekuko edo
norberaren sistemaren arabera hartu behar dira. Esaterako, ahoskera zainduko etxea etxea, erabilera
arduragabeagoan etxia izango da ea > ia ordezkatzea egiten den euskara batean, bokal bilkura
horretan ordezkatzerik egiten ez den euskaran etxea etxea izango da hizkera maila guztietan. Era
berean mila mila eta maila malla esaten duen baztandarraren ahoskera bere horretan uzten du VII.
Arauak.
Beraz, ahoskera malgua eta askotarikoa dela esatean ez da esan nahi edozein nahaste
egokitzat ematen dela. Hizkera zainduenetik (EBAZrako arauak erabiltzen dituenetik)
informalagoetarainoko mailaketa euskalkietan barrena egingo da. Adibidez, II.b Arauak ez dio inori
baimenik ematen batzuetan ogixa, beste batzuetan ogiya nahasirik hitz egiteko hizketa
arduragabearen aitzakian.
ARAUAK
Bokalak
I. <a, e, i, o, u> Idatzi bezala ahoskatu: [a, e, i, o, u]; sei bokaleko sistema duten Iparraldeko
euskaretan <u>ren ahoskera biak onartzen dira ([u] eta [ü]) hala eskatzen duten hitzetan eta baita ere
euskalkiaren erabilera zainduan.
Bokal bilkurak
II. Bokalak bokalen ondoan daudenean ere idatzi bezala ahoskatuko dira hizkera maila
zainduetan: etxea etxea, geroago geroago, mendia mendia, burua burua.
Gainera aintzat hartu behar da:
II.a. <ea, oa> idazten direnen bestelako ahoskerak egoki eta zuzen direla gainerako hizkera
mailetan (hala nola: etxia, etxie; geruago, telefonua eta kidekoak).
II.b. <ia, ua> idazten direnen bestelako ahoskerak egoki eta zuzen direla gainerako hizkera
mailetan (hala nola, zerbait tartekatuz: mendiya, mendixa, mendiza; buruba eta kidekoak edo,
bigarren bokala aldatuz edo kenduz: mendie, mendi; burue, buru eta kidekoak).
III.1. Bokal bi elkarren segidan daudenean, lehenengoa <i> edo <u> bada, bokal bilkura bi
silabatan ahoskatuko da (hala nola: abi.an, sozi.ala, zi.ur). Dena den, badira hitz batzuetan ui
diptongoak.
III.2. Bokal bilkura hauek silaba bakarrean (diptongoan) ahoskatzen dituzten Ekialde eta
Iparraldeko euskalkietako hiztunengan hizkera zaindutzat hartuko da ahoskera hori.
IV. Bokal biren artean <h> idazten denean, <h> ahoskatzen ez den euskalkietako hiztunek ere
bokal bakoitza silaba batean ahoskatzera joko dute hizkera maila zainduan (hala nola: za.harra; na.hi
du; bi.hurturik; a.hula; be.hi).
Kontsonanteak
V. Idatzi bezala ahoskatuko dira hizkera maila zainduan
<b, d, f, g, k, l, ll, m, n, ñ, p, r, rr, s, t, ts, tx, tz, z>
Beraz:
1. <g> <e> eta <i> bokalen aurrean beste bokalen aurrean bezalaxe ahoskatu behar da
ahoskera zainduan behintzat (hala nola geologia). Azken orduko maileguetan, salbuespenak banan-
banan markatuko dira. Esaterako, dagoeneko onartua dugun gin (edaria).
2. <s, z> eta <ts, tz> Hizkera zainduenetarako pare hauek bereiztea hobetsiko da. Bestalde
<z> euskaraz beti (eta areago hizkera zainduetan) txistukaria da eta gaitzetsi egin behar da
gaztelaniazko ahoskera hortzartekaria (gaztelerazko zapato hitzaren lehen kontsonantea, alegia).
Beraz, eskizofrenia hitzaren lehen eta hirugarren kontsonanteak txistukariak dira (bata apikala eta
bestea bizkarkaria); halaber soziologia hitzaren lehena eta bigarrena.
3. <b, d, g, r> bokal artean gertatzen direnean, hurrenkera honetan handiagotzen den
oparotasunaz desager edo alda daitezke hizketa arduragabean (hala nola: ari naiz ai naiz, horiek
(h)oiek, egon eon, edan ean, eran, etab.). Ahoskera horiek erabat egoki eta bidezko dira gainerako
hizkera mailetan, baina hizkera zainduan bokalarteko kontsonanteak ahoskatu egin behar dira.
4. <r, rr> euskaraz beti (eta areago hizkera zainduetan) hobikari dira eta gaitzetsi egin behar da
frantsesezko ahoskera ubularra (frantsesezko rue hitzaren lehen kontsonantea, alegia).
VI. <h> Letra hau hosduna den Iparraldeko euskalkietako hiztunek idatzi bezala ahoskatuko
dute hizkera zainduan. Letra hoskabea den Hegoaldeko euskalkietako hiztunen ahoskera zainduan
ere <h> ez da ahoskatuko. Letra horren mututasunaren salbuespen bakarra Hegoaldekoen ahoskeran
zihoan, zihoazen bezalakoetan gertatzen da, hor <h> [x] belarraz ahoskatzen delarik (gaztelaniazko
jamón hitzaren lehen kontsonanteaz, alegia).
<h>az esanak berdin balio du <ph, th, kh> ahoskeretarako: erabat egoki da ebakera
hasperenduna halakoa duten Iparraldeko euskalkietako hiztunengan (hala nola eperra epherra eta
kidekoak).
VII. <il, in> letra bilkura hauek <(i)ll> eta <(i)ñ> (hala nola: mila milla edo mailua mallua, bina
biña edo baino baño) ahoskatzen diren euskalkietako hiztunengan bustidura hori ahoskera zainduan
ere egoki da (ahoskera zaindua <ll> —milla— da eta ez <y> — miya—). Bustidura hori ez duten
euskalkietako hiztunengan, noski, bustidurarik gabea izango da ahoskera zaindua ere (hala nola: mila
mila edo mailua mailua, bina bina edo baino baino).
VIII. <j> letraren euskarazko ahoskera oinarrizkoa <y> da eta hori da hizkera zaindurako
hobesten den ahoskera oro har. Halaz ere eta beraz:
VIII.1. <j> hitz hasieran <y> ahoskatuko da (hala nola jateko yateko, jokalariak yokalariak).
Badira [x] belarraz ere ahoska daitezkeen hitzak. Hitz horietako batzuk hizkera maila
zainduetan gertakortasun urrikoak dira, beste batzuk (Heg. marka daramatenak) Hegoaldean
erabiltzen dira (hala nola jertse, jipoi, jira).
VIII.2. <j> hitz barruan gertatzen denean, <y> izango litzateke ahoskera zainduena. Hala ere,
gaurko egoera kontuan izanik, Hegoaldeko [x] belarra (gazt. jamón) eta Iparraldeko < > sabaiaurrekoa
ere (fr. jambon) onartzen dira hizkera zainduan garaje, ijito bezalako hitzetan.
IX.1. <x> Ahoskera sabaikaria du lehengo euskal hitzetan: xagu, xoxo, Xabier.
IX.2. <x> Maileguetan bokalartekoa <ks> ahoskatzea hobesten da hizkera zainduan (hala nola:
sexua seksua, taxian taksian, faxez faksez). Hitz amaieran oso gutxitan agertzen da eta hitz bereziak
dira. Horietan ere [ks] ahoskera egin daiteke.
Kontsonante bilkurak
X. <zb, zd, zg> Ahoskera zaindurako ere ez adberbioaren ondoren ondorengo <d>
kontsonantea (aditz formen hasieran agertuko dena) ahoskabe ebaki behar da (hala nola ez da: ezta).
Ez adberbioaren ondorengo <b, g> kontsonanteak ere ahoskabe ebakitzea hobesten da (hala nola: ez
gara: ezkara; ez bada: ezpada). Hortik kanpo ere <z> eta <b, d, g> ahoskeran biltzen diren guztietan
ahoskabetzea onargarria da hizkera maila zainduan ere.
XI. <zz> Ahoskera zaindurako ere ez adberbioaren azkeneko <z> kontsonantea eta ondorengo
<z> (aditz formen hasieran agertuko dena) batera ebaki behar dira afrikatua osatuz (hala nola: ez
zara: etzara; ez zetozela: etzetozela; ez zenion: etzenion; ez zuen: etzuen).
XII. <nz, lz, rz> eta <ns, ls, rs> Letra bilkura horietako txistukaria (<z, s>) afrikatu (<tz, ts>)
egin ohi da euskaraz (hala nola unibertsitate, Frantzia, faltsua). Hitz mugan ere ordezkatze hori
egiten den euskaretan afrikatzea onartzen da ahoskera zainduan (hala nola esan zuen: esantzuen;
eman zion: emantzion).
XIII. <zn, zl, zh> Ahoskera zaindurako ere ez adberbioaren ondoren <n, l, h> kontsonantez
hasitako aditz formak agertzen direnean, euskara batzuetan <z> ez da ahoskatzen. Ahoskera
zaindutzat hartuko da horrelakoetan <z> ahoskatzea eta baita ez ahoskatzea ere (alegia, ez naiz:
eznaiz edo enaiz; ez luke: ezluke edo eluke; ez haiz: ezaiz edo ehaiz).
1. Adibideetan hitzen forma ortografikoa letra etzanean agertzen dena da: jateko yateko.
Bigarren formak ahoskera adierazten du. Batuaren ortografian ez dauden ikur batzuk erabili
behar izan dira ahoskera islatzeko: <>: sabaiaurreko ahostuna (Lekeitioko ogi a azken
kontsonante hori); <y>: <j> letraren ahoskera sabaikaria adierazteko gardentasunaren izenean
eta askotan egiten den <j>-[x] belarrarekiko loturaren haustea grafikoki nabarmentzeko; [x]
igurzkari belarra da (gazt. jamón hitzaren lehen kontsonantea).
2. Arauaren zenbaki erromatarraren ondoan zenbaki arabiarrak ematen dira,
ulerterraztasunagatik araua zatitu denean (esate baterako, III. eta III.a).
3. Arauaren zenbakiari letrak gehitu zaizkio, ulerterraztasunagatik araua zatitu denean (II.a
eta II.b).
(Euskaltzaindiak, Donostian, 1998ko ekainaren 26an onartua)
BIBLIOGRAFIA
1. EUSKALTZAINDIA: Euskara Batuaren Ahoskera

Zaindua (EBAZ)
Euskaltzaindia. ARAUAK, 2. karpeta, 87.araua / 805-808.
orr.
2. EUSKALTZAINDIA: EGLU I eranskina, 15-41. orr.
1987.
3. ALBERDI, ANDRÉS: Eskola Gramatika, Elkar– GIE,
Donostia, 1996.
4. ALCOBA, SANTIAGO: La expresión oral, ARIEL,
Bartzelona, 2000.
5. GAMINDE ,IÑAKI: Euskaldunen azentuak, Labayru
ikastegia, 1998.
6. HUALDE, JOSE IGNACIO: Euskararen azentuerak,
Gipuzkoako Foru Aldundia eta EHU, 1997.
7. SOSA, JUAN MANUEL: La entonación del español,
CÁTEDRA, Madril, 1999.
8. TXILLARDEGI: Euskal Azentuaz, Elkar, 1994.
9. ZUBIMENDI, J.R.; ESNAL, P: Idazkera liburua, Eusko
Jaurlaritza, 1993.
10. ZUBIMENDI, J.R.; ESNAL, P: Irakurbideak, Sendoa, 1997.
11. ZUBIRI, ILARI ETA ENTZI: Euskal Gramatika Osoa,
Didaktiker, 1995.
Bibliografia hau ITZULIDATZ lan-taldeak prestatua da.
7
5
12. GARMENDIA JUAN GARZIA: Joskera lantegi, IVAP, 1997

Jendaurreko Irakurketa-2010

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jendaurreko Irakurketa-2010

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AHOSKERA

Oinarrizko hainbat arau eta irizpide

2. Jendaurreko irakurketan kontuan hartzekoak

 Jendaurreko irakurketa ekintza komunikatibo sortzailea

 zentzuzkoa: unerik garrantzitsuenak aditzen

GAITASUN GAITASUN ESTRATEGIKOA

GAITASUN DISKURTSIBOA GAITASUN LINGUISTIKOA

lokailu nabarmendu.  Ahotsaren bolumena

4. Zailtasunak ezagutzeko esaldiak

Irakurri ahots goraz ondorengo esaldi hauek:

1. Zapata berriak erosi nituen, Zaragozan. Polit askoak,

3. Gu ez gaude haserre. Zu hala baldin bazaude,

1. Miren Edurne Etxeberriak fisikari izan nahi du.

1. Alejandro diru bila joan da Vital Kutxara.

7. Andereño horrek primeran abesten du. Mari Karmen

3. Gu primeran gaude; zuek, berriz, leher eginda

Narratzailea: Danbolin-jole hura gerratik zetorren. Pobrea

oparia: zure danbolina jotzen hasten denean

Bazen behin errege bat bere herrian ohar bat ipinarazi

Hartu arnasa. Utzi kezkak alde batera. Kendu zapatak, modua

Zaldunak herrialde urrun bateko erregea hiltzea hartu zuen

Denboraren hasieran, Jainkoak bi anaia munduratu zituen, eta

onik zeuden. Ekaitzari aurre egin zionak munduko lurralderik

Erbi batek bidea zeharkatu du zure zaldiaren hanken artetik. Idatzita

ARGI BAT ILUNTASUNEAN

Izaroko fraile batek kutun bat ei eban Bermeon. Fraile maite-

Kutunaren krisailu-argia amatau, eta askoz urrunagoko auzo

bati bururatutako lelokeria izan, ikerketa horrek tradizio luzea baitu.

X IZPIEN TRESNA AZKARRAGOA DIAMANTEEI ESKER

BOTIKAK LENTILLEN BIDEZ

Begietako gaitzak sendatzeko botikekin egin dute proba, normalean

Euskaltzaindiaren arauak gogoratuz

1. Bokal-bilkurak eta kontsonanteak

SION  sesioa, okasioa...

XION  erreflexioa, flexioa...

CIAL  partziala, komertziala..

ikusiz gero  ikusi ezkero

Ez, badut eta!  Ez, baduteta!

Zer duzu, bada?  Zer duzu ba?

Sanson zein zan?

• Ez baduzu ekarri, ez kezkatu, neuk utziko dizut.

• Ez daukate lotsarik, egun osoa alferkerian!

• Ez genekien hona etortzekoa zinenik.

• Etxera joan ginen, ez geneukan zer eginik eta!

• Dirudienez, ez zaude batere gustura gure artean.

• Ez nuen ulertu. Beraz, ez nekien zer egin.

• Irteera bat egitea? Ez litzateke batere gaizki egongo.

• Isil zaitez behingoz, astakeriak besterik ez duzu

• Har ezazu atsedena, lan handia egin duzu eta!

• Ez zuela ezer ulertu esan zidan. Halere, zerbait egin

• Hura poza eman zidana! Bi musu eman zizkidan!

Saia zaitez egoki ahoskatzen ondorengo esaldi hauek:

• Milaka ikasle ofizial daude ingeniaritza eskoletan.

• Era guztietakoak dira klonazioari buruzko

• Zaila egiten zait existentzialismoaz mintzatzea.

• Jan ezazu, on egingo dizu eta!

• Zoaz, ikasketaburua zure zain dago eta!

• Zoaz pikutara, kokoteraino naukazu eta!

• Beraz, hiru silabakoekin...

 Andonik esan dit, baina gaizki Andonik esan dit.

 Hernanin izan dira festak. Hernanin izan dira

Non dago zure laguna? (?)

Leihotik behera bota du. Leihotik behera bota

 Talde fonikoak LAU SILABA EDO GEHIAGO baditu,