Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/patrologiaecursu81mign
' II
 PATROLOG-LE CURSUS COMPLETUS,
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGBa, UNIFORMIS, COMMODA, ^ONOMICA,

OlNlll SS. PATRII, DOCTORll SCRIPTORllQUE ECCLESiaSTICOROI,

SIVE LATINORUM, SIVE GRjECOUUM.
QUl AB MVO APOSTOLICO AD TEMPORA CONCILII TRIDENTINI {ANNO 1545) PRO LATINIS
ET CONClLll FLORENTINl {ANN. 1439) PRO GRMCIS FLORUERUNT :

RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QILE EXSTITERE MONUMENTOIU M CATHOLKLE TRADITIONIS PER QITNDECIM PRIMA
ECCLESLE S.ECULA ET AMPLIUS,
:i!XTA EDITIONES ACCUB ATISSIMAS, INTEU SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM DILIGEN-
TER CASTIGATA DISSEUTATIONIIIUS, COMMENTAUHS VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTUATA OMNlltUS
; ;

01'EHIBUS POST AMPLISSIMAS EPITIONES QU^ TRIBUS NOVISSIMIS S.ECULIS DEHENTUR ABSOLUTAS DETECTIS,
AUCTA INDICIBUS PAUTICULAUIRUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS, SIVE AUCTORES ALICUJUS MOHKNTI
;

SUBSEQUENTIBUS, DONATA CAPITIILIS INTUA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITl*, NECNON ET TITULIS SINGU-
;

LARUM PAGINARUM MaRGINEM SUPEUIOREM DISTINGUENTIDUS SUBJECTAMQUE MATEUlAM SIGNII ICAN-

TIBUS, ADORNATA ;OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE 1N
ORDINE AI> TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA;
DUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA 1NDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CIIRONOLOGICIS, STA1I-
STICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, I.\ QUODQUE BELIGIONIS PUNCTLM DOGMATICUM, HORALE, LITUR-
GICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, UISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE; SED PR.ESERTIM
DUOBUS 1NDIC1BUS 1MMENSIS ET GENEItALlB US, ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID
NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VEROU ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMISSO,
1N QUODLIBET TUEMA SCRIPSERIT, UNO 1NTU1TU CONSIICI.AlUR ; ALTERO SCRlPTURiE
SACR^E EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS
,

OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUU LIBROItUM SCUIPTUU.E VEHSUS, A

PRIMO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT.
EPITIO ACCURATISSIMA, CETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA Sl PERPENDANTUR CIIAUaCTERUM N1TID1TA%
,

CIIARTjE QUALITAS, INTEGRITaS TEXTUS, TERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COM.MOD.V SIBIQUE 1N TOTO PATItOLOGLE DECURSU CONSTANTER
SIJIILIS, PRETII EXIGUITAS, PU^ESERTIMQUE 1STA COLLECTIO UNA, METIIODICA ET CHRONOLOGICA ,

SEXCENTORUM FUAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC 1I.L1C SPARSORUM,

PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES
iETATES, LOCOS, LINGUAS FOUMASQUE PERTINENTIBUS COADUNATORUM.
,

SERIES LATINA PRIOR,

IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESI^ LATIN-E
A TERTULLLANO AD INNOCENTIUM III.
ACCURANTE J.-P. MIGNE,
Bibliolhecije cleri nniversoe,
SIVE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTIjE ECCLESIASTICjE RAMOS EDITORE.

PATROLOGIA, AD INSTAR 1PS1US ECCLESIjE, 1N DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GR^CO-LXTINA.
LATINA, JAM PENITUS EXARATA QUOAD PRIMAM SEItlEM VIGINTI-QUINQUE ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLESUa
,

STAT, MOXVE FOST PERACTOS 1NDICES STABIT, AC QLINQUE-VIGINTl-CENTUM ET MILLE FRANCIS VENIT. GR.ECA
DUPLICI EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOU GR.ECUM TEXTUM UNA CUM VERSIONE LATINA LATERALIS AMPLE-
CTITUR, ET AD NOVEM ET CENTUM VOLUMINA PERVl.NIT, SED SINE INDIC.iBUS POSTERIOR AUTEM HaNC YERSIONEM
;

TANTUM EMIIBET, IDEOQUE INTRA QUINQUE ET QUINQUAGINTA VOLUMINA UETINETUR. UTRAQUE VIGESIMA QUARTA
DIE DECEMBRIS LSCO OMNINO APPARUERAT. UNUMQUODQUE VOLUMEN GRiECO-LATlNUM OCTO, UNUMQUODQUE MEUE
LATINUM QUINQUE FUANCIS SOLU.MMODO EMITUR UTROBIQUE VERO, UT PRETII IIUJUS BENEFICIO FRUATUR EM-
:

PTOR, COLLECTIONEM INTEGRAM, SIVE GU.ECAM SIVE LATINAM, 5'26" VOLUMINIBUS PRO AMPLIORI EDITIONE ET 272
PRO MINORI ABSQUE INDICIBUS CONSTANTEM, COMPAUET NECESSE EttlT; SECUS ENIM CUJUSQUE VOLUMINIS AMPLI-
TUDINEM NECNON ET DIFFICULTATES VARIA PUETIA /EQUABUNT. ATTAMEN, SI QUIS EMAT 1NTEGRE ET SEORSIM
COLLECTIONEM GR^CO-LATINAM, VEL EAMDEM EX GR.CCO LATINE VERSAM, TUM QUODQUE VOLUMEN PRO NOVEM VEL
TRO SEX FRANCIS OBTINEBIT. IST.E CONDITIONES SERIEBUS PATROI.OGl.E NONDUM EXCUSIS APPLICANTUR.

PATROLOGIM LATINM TOMUS LXXXl.

SANCTT ISIDORl HISPALENSIS
TOMI PRIMUS ET SECUNDUS.

EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,

IN VIA DICTA WAMBOISE, OXIM f UOPE PORTAM LUTETLE PARISIOIUJM VULGO WENFEll
NOMLNATAM, SEU PETIT-MONIROUGE, NUNC VERO INTRA MOENIA PARISINA.

1862
JKEJNST

AVIS IMPORTANT. ^ 6^ (

D'apres une des providenlielles qui regisse* le monde, rnement les teuvres au-dossns de i'ordi;iaire sc
lois
font sans coniradictions plus ou mo.ns forles et nnmbreuses. I.es Aletiers Calholiques ne pontaienl gufere echappei
a ce cacheldivin de leur utilite. Tanlol on a nie lear existence ou leur importance; lanldl on a dit qu'ils etaient
fermes ou qu'ils allaienl 1'etre. Cependanl ils poursuivent leur cairiere depnis 23 ans, et les productions qui
en soitent devienncnt de plus en plus graves et soigneesraussi parail-il eertain qu'a moins d'evenements qu'aucune
prudence bumaine ne saurait ni prevoir ni empecher, ces Aieliers ne se fermeront que quand la Biblioiheque
umversette du Clerge sera terminee cn >es 2,000 volumes in-4°. Le passe parait un assez surgaraulde l'avenir,
pour ce qu'il y a a esperer ou a craindre.
Cependant, parmi les ealomnies auxquelies ils se sont trouves en butle, il en est detix qui ont eie conlinuellement
repetees, parce qtfetant plus capitales, leur eifet enlrainait plusde consequences. De petits et iguaies concurrems
se sont donc acliarnes, par leur correspondauce ou leurs voyageurs, a repeter parlout que nos Editions elaient
nal corrigees et mal imprimees. Ne ponvant atlaquer Ie fund des Ouvrages, qui, pour la plupart, ne sont que
:es chefs-d'reuvre du Calholicisme.recoruius pour tels dans tous les temps et dans tous les pavs, il fallait bien se
rejet r sur la forme dans ce qu'elle a de plus serieux, savoir, la conectionet 1'impression ; en eiret, les chefs-
ci'u?uvre meme naur.dent qu'une demi-valeur, si le lexle en elait inexact ou illisible.
II est tre^-vrai que, dans le prtucipe. ua succes inoui dans les fastes de la Typographie a.vant force rilditeur
de recourir aux mecaniques, alin de marcher plus rapidemcnt et de donner les ouvrages a moindre prix ,
quatre volumes du double Cours WEerHure sainle el de Theologie furent lires avec la correclion insuffisante
donnee dans les imprimeries iipresque lout ce qui s'edite; il est vrai aussi qu'un certain nombre d'autres
yolumes, apparienanl adiverses Publicalious, furent 'imprim's ou trop noir ou trop blanc. Mais, depuis ces lemps
eloignes, les mecaiiiques ont cede le travail aux presscs a bras, et 1'impression qui en sorl, sans elre du luxe,
3tiendu que le luxe jurerail dans des ouvrages d'une telle nature, est parfaitemenl convenable sous lous les
rapports. Quant a la coirection, il est de fait qu'elle n'a jamais ete portee si loin dans aucune edition ancienne
ou conlemporaine.
Et coinmeut en serait-il aulrement, apres loules les peines et toutes les depenses que nous subissons pour
anriver a purger nos epreuves de toules faules? LMiabilude, en lypographie, nieme dans les meilleures maisons,
esl de ne corriger que deux epreuves et den conferer une troisieme avec la seconde, sans avoir prepare en
rien le manuscrit de rauleur.
Dans les Ateliers Cntholiques ia dilference est presque incommensurable. Au moyen de correcleurs blanchis sous
le barnais et dont le coup d\ril typographique est-sans pilie pour les fautes," on commence par preparer la
copie d un bout a 1'aulre sans en excepter un seul rnol. On lit ensuile en premiere epreuve avec la copie
ainsi preparee On lit en seconde de la merne maniere, mais en colalionnant avec la premiere. On fait la meme
cliose en tierce, en coilafionnant avec la seconde. On agit de meme en quarle, en collalionnant avec la lierce.
On renouvelle la nicme operatiun cn quinle, en collalionn;mt avec la quarte. Ces collalionnemenls ont pour
hut de yoir si aucune des laules signalees au bureau par MM. les correcteurs, sur la marge des epreuves, n'a
echappe a MM. les corrigeurs sur le marbre et le metaj. Apres ces cinq lecluies entieres controlees l'une par
1'aulre, el en d( hors de la preparation ci-dessus mentionnee, vieut l ujours une revision et souvent il en vieiil
j

deux ou Irois, puisTon cliche. Le clichage of:ere, par consequent !a purete du texte se trouvant immobilisee,
on fair, avec la copie, une nouvelle lecture d'un bout de 1'epreuve a 1'autre, on se livre a une nouvelle revision,
et le lirage n'arrive qu'apiesces innombrables [irecaulions.
Aussi y a-t-il Moutrouge des correcleurs de loutes les nafions et en plus grand nombre que dans vingl-cinq
ii

imprimeries de Paris reunies! Aussi encore, la correction y coute-t-eLe aulant que la composition, landis qu'ailleurs
elie ne corile qee le dixieme! Aussi enfin, bien que 1'assertion puisse parailre temeraire, l'exaclitude obtenue par
lant de frais el de soins, lait-eile que la pluparl des Editions des Atetiers Cuthotiques laissent bien loin derriere
-elles celles meme des celebres Benedictins Mabillon et Monlfaucon et des celebres Jesuites Petau et Sirmond.
Oue l'on compare, en effel, n'importc quelles feuilles de leurs edilious avec celles des n6tres qui leur correspondent,
en grec comme en latin, on se convaincra que rinvraisemblable est une realite.
D'ailleiirs, ces savanls emiuenls, plus preoccupes du sens des textes que de la parlie typographique et n'etant
point conecleurs de profession, lisaient, non ce que porUienl les epreuves, mais ce qui devait s'y trouver, leur
haute inlelligence suppleant aux faules de 1'edilion.
De plus, les Benedictins, coinine les Jesuites, operaient presque toujours sur des manuscrits, cause perpetuelle
de la multiplicite dcs fautes, pei.d;)nt que lcs Atcliers Cattioliques, dont le propre esl surlout de ressusciler la
Tradition, n'opeient, le plus souveui, que. sur des iniprimes.
Le R. P. De Bucli, Jesuite Bollandisle de Hruxelles, nous ecrivait, il y a quelqtle lemps, 11'avoir pu trouver,
eri dix-huit mois d'eludes, Uhe scule faute dans nolre Patrolotjie laline. M. Denzinger, prolesseur de Theologie k
1'Universite de Wurzbourg, et M. Reissmanu, Vicaire General de la meme ville, nous mandaienl, a. la dale du
juillet, n'avoir pu egalement surprendre ane seule faute, soit daus le latin, soit duis le giec de notre double
1
I )

J'alrolofjie. Enlin, le savanl P. Pitra, Benedictin de Solesmes, el M. Bonnetly, directeurdes Annales de Philosophie
iliretiemie, mis au diili de nous couvaiucre d'une seule e.reur lypographique, ont ele forces d'avouer que nous
o'avions pas Irop presume de notre parfaite correction.
Dans le Clerge se trouvent Ires-ceilaiuement de bons latinistes el de bons hellenistes, et, ce qui est plus rare,
des hommes tres-posilifs et tres-praliques. Eh bien! nous leur promettons uue prime de 2o cenlimes par chaque
verilable laute qu'i!s decouvriront dans n'imporle lequel de nos vol.imes, mais surlout dans les grecs.

Malgre ce qui precede, 1'Editeur des Cours complets, sentanl de plus en plus l'impoitance et meme la n^cessiie
d'une correction parfaite pour qu'un ouvrage soit veritablement utile et estimable, se livre depuis plus d'un an,
et est resolu de se livrer jusqu'a la lin a uue operation longue, p}nible el couteuse, savoir, la revision entiere et
univeisede de ses innombrables cliches. Ainsi chacun de ses volumes, au fur et a mesurequ'il les remet sous
presse, est recorrige mot pour mot d'un bout a 1'aulre Quarante hommes y sonl oti y seront occnpes pendant 10 ans,
el une somuie qui ne saurait eire moindre d'un demi-million de francs est cousacree a cet important controie.
L)e cetle maniere, les Publicalions des Aleliers Calholiques, qui d6ja se distinguaienl entre (outes par la supe-
riorite de leur correclion, n'auront de rivales, sous ce rapport, dans aucun lemps ni dans auci.n pays; car quel
est 1'editeur qui pourrait et voudrait se livrer APRLS COUP k des travaux si gig.mtesques et d'un prix si exorbitant?
II faut certes etre bien penetre. d'une vocalion divine a cet elfet, pour ne reculer ui devant la pcine ni devanl
la depense, surtout lorsque 1'Europe savante proclame que janiais volumes n'oni ete edites avec lant d'exaclitnde
ijue ceux de la Bibtiothetjue universelle du Clerge. Le presenl volume est du nombre de ceux re\ises, et tous ceux
qui le seront a lavenir porteronl celte note. Ea consequence, pour .juger les productions des Ateliers Calholiques
sous le rapporl de la coireclion, il ne faudra prendre que ceux qui poiieronl en tele 1'avis ici Irace. Nous ne recon
naissons que cette edition el celles qui suivront sur nos planches de metal aiuu eorrigees. On croyait autrefois que
la stereotypie immobilisait les fautes, aUendu qu'un cliche de metal nest poinl elaslique; pas du lout, ilintroduil
ia perfeciion, car on a trouve le moyen de le corrigcr jusqu'ii exlinclion de fautes. L'Hebreu a eie revu par M. le
•i-hevalier Drach leGrecpar des Grecs, le latin et le I'ran< ais par les premiers correetems de la capitale cn ces
!an«ues.
 •SMCULVM* VII. ANNUS C3G.

SANCTI IS
HISPALENSIS EPISCOPI,

OPERA OMNIA
ROMJE ANNO DOMINI MDCCXCVII EXCUSA,

RECENSEINTE FAUSTINO AREVALO,

QUl

1SID0RIANA PRiEMISlT; VARIORUM PR^EFATIOXES, NOTAS, COLLATIOXES, QUA AXTEA

EDITAS, QUA TUNC PRIMUM EDENDAS, COLLEGIT; VETERES EDITIONES
ET CODICES MSS. ROMAISOS COXTULIT :

NOVA NU.NC ET ACCURATIOlil EPiTIONE DONATA rP.ETlO^ISSIMISQlE MONIMENTIS AUCTA

ACCURANTE ET DENUO RECOGNOSCENTE J.-P. MIGNE,

BIBIIOTHEC/E CLERI IIX 3 VE R * -1 •

SIVE

CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTI.E ECCLESIASTIC.E RAMOS EDITORR.

TOMUS PRIMUS.
i 00061

VENEUNT QUATUOR VOLUMINA 28 FRANCIS GALLICIS.

EXCUDERATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,

WAMBOISE, OLIM PROPE PORTAM LUTETI.E PARISIORUM VULGO PENFEIi
LN VIA DICTA
NOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE, NUNC VERO INTRA MOENIA PARISINA.

1862
 SACULUM VII. ANNVS 636.

ELENCHUS OPERUM
QU7E IN HOC VOLUMINE, SEU S. ISIDORl OPERUM TOM. I ET II, CONTINENTUR.

Tomus Primus :

Faustini Arevali Epistola dedicatoria. col. 9

ISIDORIANA, seu in editionem Operum sancti Isidori Hispalensis Prolegomena. 9
Pars prima. —
De vita, rebus gestis et doctrina sancti Isidori; deque editionibns
omnia ejusdem Opera complectentibus. 9
Pars secunda. —
De singulis sancti Isidori Operibus, eorumque peculiaribus edi-
tionibus. 305

(Elenchum Operum quce in tomo II continentur, vide, col. 571-572.)

Parisiis. — Ex ivois MIGiNE.

 ; ,

EMINENTISS. ET REVERENDISS. PRINCIPI, ET D. D.

FRANCISCO ANTONIO DE LORENZANA ET BUTRON

F. R. E. PRESBYTERO CARDINALI, ARCHIEPISCOPO TOLETANO, HISPANIARUM PRIMATI ET GENERAU

INQUISITORI,CANCELLARIO MAJORI CASTELL.E, REGI A CONSILIIS STATUS, PR.ECLARI REGII ORDI-

N.'S HISPANICI CAROLl III MAGNA CRUCE 1NSIGN1TO, ETC

FAUSTINUS AREVALUS.
Quod diu multumque doctissimi quique exopiabani , ul lsidori sanclissimi Hispalensis pontifuis op.ra co
cultu eoque ordine, qui cclatem hanc nostram decerel, denuo in lucem prodircnt, idposl tol irritos plurimorum
conatus quod ego praslare in me receperim,in varias fortasse reprehensioncs incurram. Verum nihil ea de causn
ub inccpto deterrilus, le auctore, el auspice ,
princeps eminentissime , in quo uno et s/ies el ratio sludiorum
meorum esl omnis reposita, majus eliam quiddam, quam quantum aiiorum votis satis esse posset, aggredi snm
ausns. Cum enim multi prwclara doclrina, et ingenio viri cum palrum el majorum memoria , tum liac etiam
twslra sive in Operum omnium S. Isidori, sive in hujus vel iilius tanlum edilionem perpoliendam absolvendam-
que diligenti studio incubuerint, quorum commenlationes partim prcclo illa; quidem subjedcc , sed dispersa, et

raro obvicc sunt ,

parlim adhuc mss. lalebant, non sutis me aut cliaritati pietatique adversus Hispanio? nostrft
Doctorem, aul gralo animo adversus eos qui res geslas ejus lucubralionesque Uluslrarunt, facturum esse
existimavi, nisi omnia aliorum ejuscemodi scripta , suis quwque locis apte disposita , in unum veiuli corpus
colligerem, et, sicubi opus esse videretur , ad veri normam revocarem. Ila profecto fiet , ut adjectis iis quai

pro mea virili parte adjicienda esse censui , hcec mea unius editio instar aiiarum omnium liaberi possit. Quod
meum consiiiumsi libi, princeps eminenlissime ,
probabilur, vel potius quoniam probari libi jam inleilexi

non dubito quin iltud eliam cwteri omnes, vel iisdem qucc me moverunt , ralionum momentis compulsi , vel
judicii lui prwrogaliva incitali, libentibus animis probaturi sint : alque adeo retiquis tuis immortalibus in
optimarum artium sJudia merilis Isidorianu nova edi.io, ut auguror (t opto, veluti cumuhis accedet : twmenque
tuum , cui niliil ad commendationem amplitudinemque quod addi possit , fecisse reiiquum videris , lamen
inclarescel iltud quidcm uliquanlo magis, non minus inler illos qui sacras lilleras palrocinio suo foverunt ,

quiqne sui memores alios fecere merendo ,

quam inter eos ,
qui earumdem lilterarum sludia ad pereimetn
nominis recordutionem famamque excoluerunt. Deus te, eminentUsime cardinalis , et j roesul amplissime ,

lilteralis viris Chrisliana; reipublicce, atque Hispaniw cum primis noslrcc , cujus tam magnum lumcn es, sospitox
incolumemque servet quam diuiissime. lla vovebam. Ex Urbe, K.lend. Januar. anni 1796.

ISIDORIANA,
SIYE IN EDITIONEM OPERUM

S. ISIDORI HISPALENSIS
PROLEGOMENA.

ty<xv$ prhmi.
DE VITA, REBUS GESTIS, ET DOCTRINA S. ISIDORI. DEQUE EDITIONIBUS OMNTA EJUSDEM OPERA
COMPLECTENTIBUS.

CAPUT PRIMUM. sed nunc cerle gravioribus eliam de causis proGteri

Accurata operum S. Isidori cditio difficillima. ausim, in hoc studiorum genere plus laboris ac
Melhodus in his Prolegomenis adhibita. diflicu'tatis inesse, majoremque doctriiuc copiani
1. Periculosye plenum opus alecc aggredior. Liceat requiri, quam vulgo ii puiant qui aul nunquam ipsi

enim milii id nunc pncfari, quod polui eliam tum, experti sunt , aut ne de vera quidem doclrin;e laude
cuin ad velerum scriplorum opera cum manu- jmiicjre possunt. Franciscus Roberlellus, qui de arte,
scriptisexemplaribusconferenda primum mea"ti.ixi sive ratione corri£endi antiquorum libros di?puU

Patrol. LXXXl. 1
\t :*
 , , ,

u AD OPEIU S. ISIDOKI IUSPALENSIS PKOLEGOMENA. 13

lionetu edidit, Perridicuh, inquit, multi nosira

wtaie A aliis Gallicis recensitus in publicam lucem ct utili-

i ideri possunl,
qui, cuin nuUius rei notiliam habeant, latem prodiit, percommodum raihi accidit, quod,

profiteri se librorum correclores audent, cum lamen cum multse praeterea aliorum collationes ad me de-

corruplores potins sint appeilandi. Atque ulinnm lege venerint, praecipuum meum onus fueril bibliolhecas

diqua esset interdictum , ne omnibus id liceret. Pri- Romanas, ab aliis pr<jeteriias, exculere, et innumeros
hac noslra arte requiri antiquissimos mss. Codices, qui in eis asservaulur,
mum igitur id statuamus , in

iufinitam quamdam eruditionem g in eo qui emen- ad examen studiose revocare. Spicilegium Roma-

datorem se librorum dici citpit : multa iegerit oportet , num id , si vis, appellabo, ne pars ulla glorke pra>

mulla audierit, multa triveril usn, recenliores eliam claris illis viris qui primi in hac palsestra desud^-
erolverit. runt , detracta esse videaiur. Sed lainen ad copiam

2. Etsi enim antiquorum ?cripta ad veteres libros exemplarium mss. Isidori quol atlinet, tol mihi uni

religiose exigenda sunt, ut lemere ab eis recedere in Vaticana aliisque Romanis bibliothecis videre, et

tamen cum ipsa exemplaria plerumque evolvere contigit, quod cuncti Operutn Lidori edi-
nefas sit ,

mendosa tores non recensenl, ne illis quidem exceptis quac

inier se varient, sse^e etiam aperie sint
ratkmibus, et regulis necesse est, V. C. Franciscus Autonius Zaccaria in adumbralam
bis uti conjicicn ii

ijuas ejuscemodi artis periti magistri prcescribunt. B suam Isidori edilionem jam pridem vel conlulerat

Cum autera conjecturfe fieri soleant aul additione, jpse, vel ab aliis conferri cmaverat : qttorum ad u-e
aut extensione delalcesunt collationes, ut paulo anle iunui, etpost-
aul ablatione, aut transpositione, ,

aut distinclione, aut copulatione, modura dislinctius explicabo.

aut conlraclione ,

ila ccccus quin videat, neu- 6. Laudes Urbis hac in parte Petrus Lazerus
aut mutatione, quis sii,

pos.e sine exacta quadam noliiia excellenli vir doclrina et ingenio prceditus, v<re
liquam id perfici
cum verborum et loculio- pr.cdicavil in prcebilione ad S. Brunonis Astensis
cum scriptionis antiquee,
cum ipsius anti [uilalis, cum deni- commentarium snperquatuor Evangelia. Urbem hanc,
nutn antiquarum,
inquil, omnium principem, qua; muttis prwctarissimis-
que argumenti quod scriptor anliquus traclandum
que rebus communi hominum judicio cwieras anlecellil,
aut explanandura suscepit?
veteribus sciiptoribus hac ego nulli arbilror quanlumvis ainplissinue oma-
5. Quod si in quibusvis aliis
tissimwque concedere quod plurimas habel instrnclis-
recensendisobvia esl Lliusmodi difficultas., quid de :

simasque bibliothecas Codicum prcesertim mss. copia

osiro Hispalensi Isidoro exislimabimus , quem vel
,
i

cum Braulione Cajsaraugustano abundantes; ul ex lioc quasi lillerario penu multa

alterum Varronem
episcopo , vel cum aliis Piiaium Cbrislianum jure Grcecorum , Latinorum , exterarum gentium opera ,

possis appellare, Plinio etiam magna ex parle locu- C niulta praisertim doctissimorum Ecclesioe Patrum
scripta, vel ab interilu vindicata in lucem aspectum-
pleiiorem? Nihil enim Isidorus inlenlatum reliquil
omnes attigit, scientias bumanas divinas- quc hominum prodierint, vel maculis quibus inquinata
lacullatos
q.ie perlractavit, scriptores veleres profanos el sa- apparuerant detersis, ad eum qn m ab attctoribus suis

atque in suum usum descripsit; nec splendorem habiterunl, et nalivam vetuti eleganiiam
cros evolvit,
polucrinl erudilorum virorum opera revocari. Quod
contentus ctymologico suo opere scientiarum ency-
clopcediam comprehendere, muha singillatim in sa- quidcm ego non colligi modo posse, puto ex majoribus,

diss ruit multa et insignibus ejusdem bibliolhecis, qitas cxteri ipsi

crarum litterarum interpretnione ,

theologice genere, raulla in pbiloso- homines peritissimi harum rerum, Mabillonius, Mont-
in omni alio

atque astronomicts afgumentis multa iu re fauconius aliique commendarunt, et quanlum sint vct
phicis
et hL-torica. <edi(icii magnificentia [±, vel librorum copia, vet Co-
llieraria, chronologica ,

4. Ut autem Isidorus ex anliquioribus egregie dicum mss. prcestantia eximisc, nemo paulo eruditior

ac multa antiquitalis monumenta quce ignoral; sed maxime ex minoribus atiis quibusdam
profecit, , ,

frustra alibi quceras, nobis conservavit, ila vicissim quee vix in hominum famam cognilionemque pervene-
qui posl Isidorttm floruerunt, preesertim ecclesiastici
runt. Adeo nulla est quo3 non rarum aliq idreprce-

D senlare alque excelens ad litteratorum hominum

scriptores (requenlissime Isidori fontibus horlulos ulili-

Ex quo sane laboriosior ct implica- tatem et litterarum incrementum possit.

suos irrigarunt.
tior redditur operum ejus recognilio : neque enim 7. La prseloquebatur Lazerus, cum Brunonis quod
&i lum prrc niauibus et oculis veiuita exemplaria dixi commentarium e velustis biblioihecic Collegii
Isidori babenJa sunt, sed eiiam identidem aut ad Romani membranis in publicam lucem emiltereU Ac

Ids scriotoies leeurrendum est qui I idoro facem portenti qui !em simile est, quot raihi aniiquissimi
i

i
;• lulerunt , aut ad bos quibus pneluxil Isidorus. Isidori Codices in Lrbis bibliothecis, sed maxime in

His omnibus inter se collalis ssepe 3 fit, ut Isidorus Vaticana occurrerint. Ulinam tanlum milti de me
f k ali;s iliuslrelur, inlerdum eliam ut alii ex Lidoro sperare licuisset, ut eos omnes per olium cum ope-
corrigantur. ribus jam excusis conferre vacarel. Se.d quoniam
o. Quoniam vero librorum veterum manuscriiilo- ul aiebat ille, bona male usus senienlia, Viue summa
rum eopia el ue eclus in hanc rcra potissimum facit, brevis spem nos vetai inchoure longam , feslinandum
r-l olim quideni Ihidorus Malriii ex multis antiquts fuit , ne ,
quod aliis in Isidoro illustrando laboran-

evemplaribus rtispaniets, deindc eliatn Pari.iis ex lilus couligit , tiiilii etiam conlingeret : qui duir»
 ,, ;

1" ISIDOUIANA. — PAKS I. CAP. II. i

omnia conseetari ct complccti conati sunt, nihil A tasse ulilis esse possit ad hisloriam litterariam qtii-
extricarnnt. Eoquc etiam magis maturandum fuit, busdam in partibus illuslrandam.
quia periculum erat , ne , si ego cessarem, non so- CAPUT II.
lum mesc in Isidorum lucubratiuncuLe, sed etiam Regula; S. Leandri ad F lorentinam sororem caput ut-
aliorum labores ,
quos ab inleritu vindicare in me timum, in quo de patria, parenlibus, el [rahibus S.
suscepi, penilus evanescerent. Isidori agitur, cum exemptaribus editis, et Mss. Go-
8. igitur cum in singulis Isidori operibns rccog- tliicis collatum.
noscendis antiquissima et proestantissima qureque 1. « Jam aJ porlum navem orationis dirigimus, et,
exemplaria sedulo pervolutaverim , csetera in locis emer.so dictorum pelago, in littore quiescendi an-
obscuris et difficilibus consuluerim, cum diligonter choram ponimus flatu lamen cbaritaiis tuae iierum
:

scripta omnia quce nondum typis impicis-a sunl, et in fluclibusverborum revchor. Te quaeso g, soror
in mss. Codicibus lsidorum auctorem referunt, in- Florenlina, per bealamque Trinitatem unicac divini-
vestigaverim, descripserim , collegerim, opera ipsa lalis obtestor, ut, quoe de lerra lua, elde cognatibne
jam edita non eontemnendis auctariis compleverim: tna cura Abraham egressa es, cum uxore Loth non
cum innumcros crilicos conjeclurarum, probabilium, respicias retro (Geues. xix), ne efliciaris exemplo
advertariornm, commenlariorum, annolationum auc- B malo documentum aliarum ad bonum ; et ne' in le
tores ,
qui in aniiquis qua sacris, qua profanis alice videant quod in se caveanl : illa vtro aliis facla
scriptoribus explicandis cum laude \ersati, soepe est eondimeiUum sapientia;, sihi vero simulacrum
lsidorum testem excitant, sludiose perlustraverim slKltiiiac : sibi enim nocuit male factum, aliis profuit
tempusjam adesse ratussum, quo immensam quam- txcmplum contrarium. Ne tc unquam revcrli ad ge-
dam rerum silvam, ac pcne dixerim fanaginem, nitale solum sollicilet cogiiatio, ubi, si le Dcus ha-
certo ordine collocarem, ac mea alienaque suis qurc- bitare voluisset, non inde ejiccret. Sed quia utile
que locis distribuerem. Ita enim statuo, qua? ad proposito luo fore prospexil, bene, sicut Abraham
Isidori explana-ionem ct emendationem periinenl, a ChaidaMs, ct ianquam Loth, le abslraxit a Sodomis.

ia omnia ab uno quamvis doctissimo liomme vix ac Denique errorem meura ipse faleor, me communem
ne vix quidem colligi { osse : ncque vero a multis matrem soe^e allocutum, nosse cnpiens, si veliet re-

n'si ur.us aliqnis privatas suas ope>p;dam depromal, verti ad palriam. Illa autem, qua; se noverat Dei
quibus alii ali ;s, ut sese dabit occasio, adjungant. voluntate causa inde salulis exisse, sub divina obles-
9. Quod 5 ut commodius fiat, editionem oranium taiiona dicebal : Nec velle nec unquam
se videre,

operuin Isidori adornare aggredior, in qua cum multa visuram illara patriam esse. Et cum magnis dicebat
iint nova, tmn nibil eorum desidereltir, quaa in prse- q fletibus : Peregrinatio me Deum fecit aguoscere,
ccdenlibus editionibus locum babueruni. Quisnam pere,,rina moriar, et ibi sepuituram habeam, ubi
autem opporiunus ordo in lar.la rerum varietale aJ- Dei cognitionem accc.J. Teste Jesu, hoc iu < jus ex-
hiberi poterit ? Quibus vinculis tam disparala mcm- peiiisse desideriis memor sum, ut, eliamsi diu vive
bra culligabuniur ? Dicara in Prolegomen&m fine ,
ret, palriam illam non reviseret. Tu, quscso, cave,
quid in operum Isidori, adjimctaruiuque notalionum soror Florenlina, quod maier timuit, et mahun quoJ
ordinanda edilione observandum sit: nunc in Prole- illa experla fugit tu pru lenler evila.
gomenis quid agendum sit, paucis expi nam. 2. < Miserum iria ! doleo, qui ibidem communcm
monumenla, quae ad Isidorum propius
10. Veiera fratrem transmisi Fyjgentium, cujus pericula jugi
acceJunt, deque ejus vita, gestis, obiiu sermoncm formidine pertimesco. Tulior tamen cril, si lu secu-
babent, accurate descripta cxhibebo, aJ codices mss. lior, el absens pro i lo oraveris. Ea inde arte abs-
fecognila, et ob=ervationibus illustiala. Hacc fundum tracla e>, ut si ibidem naia fueris, non memineris.
adsericin vitae S. Lidori texendamprxstabunt.Tumde Nulla esl recordatio qtiie moveat desideriis animam ;

mullis rerum c^piiibus, quoe jara pridera in conlro- et beata es, quoe ignoras quod doleas. Ego lame.i
versiam vocala sunt, peculiares disquisiliones insti- expertus loquor, sic perdidisse slatum et speciem
tuam. Agam deinde de Isidori doctrina, auctoritate, I) iilam patriam, ut nec liber in ea quisquam supcrsit,
laudibus. Ediliones operum distinclius commemora- nec lerra ipsa solila sit uberlate fecun ia ; et non si-

bo, adjunciis etiam editorum proefalionibus, alque ne Dei judicio : lerra enim, cui cives erepti sunt, et

ip~is adeo e^istolis dedicatoriis. Conalus aliorum ad concessi extraneo, mox ut digntatem perdidit, caruit

novani ediiionem procurandam, copias prauerea quas et fecundilate. ViJe, soror Florenlina, quod te pa-
in eam rem apparav. rant singillalim exponam. vens, mcerensque conveniam, ne te serpens prreri-
11. Tum ad Lidori opera enumersnJa, et v<ra a piat a paradisj ; el in eam ponat terram, quse sjiinas
falsis di.-linguenda pergam, pnemissis anliqui» ejus- et liibulos germinat, de qua rursum si velis manum
cemoJi operum catalogis. De singulis seorsum di-pu- exlendere, et lignum vilac edendum assumere, non
labo ; clquxnam ab aliis separata, typis excusa pro- pcrniillaris altiogere. Testor enini le cum propheta,
dierint, admoncbo, nihilque etiam harum peculiuruin et, conscio Jesu Chrislo, admoneo dicens : Audi, fi-

edilionum a pncseiili ul a.bsit, operam dabo. Postre- lia, cl vidc, et inclina aurem luam, el obliriscere popu-
nio velerum librorum mss., quibus adjulus suin, rc- liim tuum, el demum patris tui, quia concupivit rex
censioncm adorr.abo non perfunctoriam, tt qurc for- ipeciem tuam, et ipseest 7 Dominus Dcusluus (/'srt/>«.
 ;

15 AD OPERA S. ISIDDRl MSPALENSIS PROLgGOMENA. 16

xliv, 11, 13). Nemo millens manum suam in aratro \ rcgis, in quo quiddam sibi antiquilas vindicavil, iino
et respiciens retro, aptus est regno Dei. » (Lnc. ix, (V2.) noslrum tempus anliquitatis in eo scieiiliam ima-
3. i No!i ab eo avolare nido qnod invenit lurlur ginavit, vir in omni locuiionis genere fornialus, ut
ubi reponat pullos suos (Psalm. lxxxiii). Simplieita- imperito doctoque secundum qualilatem sermonis
tis lilia es, qiue Turture matre nala es. In eadem exisleret aptus, congrua vero opportunitale loci, in-

una persona complurium necessitudinum uter.s olfi- comparabili eloquenlia claru?. Jam vero quantns
cio. Turlurem pro matre respice: Turturem pro ma- sapientia fuerit, ex ejus diversis sludiis ct elaborals
gistra aitende : et, quae te Christo quolidie aflecii- opusculis pe-rfacile prudens lector intelligere poterit.
bus generat, chaiiorem, qua nata es, repula malrem Denique de iis qurc ad nolitiam nostram venerunt
ab omni procella, ab omni mundano turbine in ejus ista cnmmemoravi. Edidit libros DifTerentiarum
te sinibus conde. Sit libi suave ejus lateri adhaiere: duos, iu quibus subtili discretione ea qusc confuse
sit tibi dulce ejus gremium jam proveetx quod 1
,
crat usu proferuntur, sensu discrevit. Proocmiorum Librum
infanli gratissimum. » un m, in quo, quid quisque liber sancl.ie contintat
4. < Poslremo charissimam te gcrmanam De orlu t qurcso, Scripturrc, brevi subnolalione dislinxil. •

ut mei orando memineris, nec jtinioris fratris Lidori obitu Patrum librum unum, in quo eorum gesla, >!i-
obliviscaris, quem quia sub Dei luitione, el tribus B gnitatem quoque, et inortem eorum, atque sepnllu-
germanis superslilibus parentes reliquerunt commu- ram senlenliali brevilate subnolavil. A.l gennanum
nes, laeti, et de ejus nihil formidantes infantia ad suum Fu!gentium epi-eOi>um Asligilanum officioium
Dominum comaiearunt. Quem cumego ut vere filium librosduos, in quibus originem olficiorum, cur-umim-

babeam, nec temporale aliquid ejus charitati prne- quolque in Ecc!esia Dei agatur, inlerprete suo stylo,

ponam, atque in eo pronus dilectione re< uinbam ; non sine majorum aucloritate elicuit. Syn nymorum
tanto eum charius dilige, lanloque Jesuni exora pro libros duos, quibus ad consolationem aninv.v., et ad
illo, quanto nosti eum a parentibus lenerius fuis ,e spem pereipiendai venioe, intercedent-; rationis ex-

dileclum. Certus sum, quod flectat pro nobis aur^s hortalione, erexit. De natura rerum ad Sisebulum
divinas tua virginalis oratio : et, si pactum, qnod cum regem librum unum, in quo tam de ecclesiaslicorum

Chrislo pepigisti servaveris, bene agenti libi debi lur doctorum, quam eliam de philosophorum indagino
corona, et exhorlanti Leandro pr.?slabilur venia eL, ; obscura quaiiam de elemeulis absolvit. De numeiis
si perseveraveris usque in finem, salva eris.
Amen. » librum unum, in quo arilhinelicam prnpter numeros
5. Varias has lecliones Florezius tom. IX Ilisp. ecclesiaslicis Scripluris inserlos ex parte tetigit 9
sacr. , append. 5, adjecit e duobus mss. exemplari- disciplinam. De nominibus Legis et Evangeliorum
busGothicis, alUro bibliothecre regiae Mairitensis, c librum unum, in quo oslendit quid memoraLe perso-
altero S. ^Emiliani Cucullali, sive de la CogolUi, ut jdsb mysierialiter significent. De hseresibus librum

dicunt ; et ex edilionibus Sandovalii, Tamayi, et unum, in quo majorum secutus exempla, brevilate
Ilolstenii. Sandovalius et Tamayus, et immenso die- qua potuit diffusa collegit. Sentenliarum libros tres,

torum. Tam., verbomm revertor. Tam., inde ejecisset. quos floribus ex libris papsc Gregorii moralibus de-

Mss. Gotbici codices, vetit reverii. Sand. et Tam., coravit. Chronicorum a principio mundi usque ad
experla fugit. lempus suum, librum unum, nimia brevitate collec-
6. lIohteniuselNic. Antooius in elngio S. Fu'gen- tum. Contra Judaos, postulante Florenlina germana
tii, num. 12, Biblioih. Vet. llisp., Ea iude wlate. sua proposito virgine, libros duos, in quibus omnia
Ms». ea inde arte. Sand., si perdidisse. Sand., Tam., quae fides calbolica credit, ex legis et prophetarum

vitce ad edendum. Sand. et Tamayus »'« ejus pronus. te^limoniis approbavit. De Viris Illustribus librum

Sand., Tam., parentibus terrenis. unurn, cui nos ista subjunximus. Monasticae regukc
7. Adde his, si placet, nonnullas meas observatio- librum unum, qucm pro patriae usu, et invalidorum

nes. Holstenius num. 1 habet ?:er beatam quoque. Ibid. animis decentissime lemperavit. De origine Gotho-

Holst., te abstraxit, pro quo Florezius edidit le ad- rum, et regno Suevorum , et etiam Wandalorum
traxit. Ibid. Ilolst. sepulcrum liabeam. Num. 2 HoU., j) historia, librum unum. Qusestionum libros duos, quos
ut vel si ibidem. Ibid. conjiciebam de qua sursum si Q qui legit veterum tractatorum multam supellectilem
velis, elc. Ibid. Uolst., in aralrum. Num. 5 Florezius recognoscit. Elymologiarum codicem nimia magnitu-
te sinibus concede : et jam profecto pro jam provectce. dine, distinctum ab eo.tiiulis, non libris : quem quia

Meliushoc, vel simili sensujflm profecia;. Mitto alios rogatu meo fecit, quamvis imperfectum ipse relique-
grammaticsc errores, qui etsi fortasse in Leandri scc- rit, ego in viginli libros divisi. Quod opus omnimodo

culum cadunt, tamen librariis melius tribuentur ut philosophiaj conveniens quisquis crebra mediialione
nido quod pro nido quem, elc. perlegerit, non ignotus divinarum humanarumque
CAPUT III. rernm scientia meiito erit. Ibi relundansdiversarum

S. Draulionis Ccesaraugustani episcopi Prcenotalio artium elegantia, ubi qwecunque feresciri debentur,
librorum D. lsidori. resiricla collegit- Sunt et alia ejus viri multa opu-

i. t Isidorus vir egregius, llispalensis Ecclcsie scula, ct in Ecclesia Dei mulio cum ornamento in-

opiscopus, Leandri episcopi successor et germanus scripta. Quem Deus post tot defeclus Hispaniae, no-

iioruit a tempore Maurilii impcraloris, et Reccarcdi vissimis lemporibus suscitans, creJo ad restauranda
 :

17 ISIPORIANA. — PARS I. CAP. III. 18

antiquortmi monumcnta, ne usquequaqtie ruslicilate A annoprimoChinliLemorluum,nain \\ Chinlilamcoc-

veteTasceremus, quasi quamdam apposuit destinam. pisse ara674, id eslCliristi 636, cognoscitur cx conci-

Cui non immerito illud philosophicum a nobis apla- lioquinto Toletano, anno autem scoundo Chinlila vi-

tur: Nos, inquit, in nostra urbe peregrinanles

erran- demu habil mn sexltim concilium Tolclanum, ctiijam

lesque tanquam liospiles, tui libri quasi domum rcduxe- non Isidorus (eral enim vita funclus),sed Honoraius
runt ; ut possimus aliquando, qui et ubi essemus, agno- Isidorisucc^ssor interfuit. Ilaque vere diclumab Udc-

scere. Tu cclalem patrice, tu descriptiones lemporum, fonso cognoscimus, floruisse Isidorum usque sd Si-

(u sacrorum jura, tu sacerdotum, tu domesticam pu- senandum regem, nulla omnino facta menlione Chin-
blicamque disciplinam, tu sedium, rcgionum, loconim, tilse, qui Sisenandum secutus est nempe quod ipso :

tn omnium divinarum humananimque rerum nomina, primo anno Chinlikc Isidorus decpsserit. Vere quo-
genera, officia, causus aperuisti (Cicero i Academ. que illud ab eodem lldefonso dictum, prafuisse Isi-

Qucest.). Quo vero fliunine eloquenlia, et quot jacu- dorum ecclesiyc H spalcnsi fere quadmginla annis :

I s divinarum Scripiurarum seu Patnrrn teslimoniis nempe quod onmiiio triginti seplem anni fuerinl, ab
Aiephaliiarum hceresin confoderit, synodalia gesta anno 600 usque ad 636, ut pnulo ante in Leanulro,

coram eo Hispali acta declarant. In qua contra Gre- el nunc in Isidoro supputavimu 5 » .

gorium praifutce bseresis anlislitem eam asseruit ve- b 5. ln praclara editione Patrum Toh lanorum idera
rilatem. Obiil temporibus Heraclii impcratons, et liber Isidori de Viris Illustribus pnemissus fuil Ilde-

10 Cbristianissimi Cbintilani regis, sana doclrina fonsi libello ejusdem tiluli : sed in pranotalione
pr^slantior cunctis, et copiosior operibus cbaritatis.i Braulionis, sive Braulii (ulroque enim modo id nomen
2. Hac pranotalio lihrorum Isidori a Joanne Bap- eflei lur, ul Tuio, Taius, el similia) de Isidori libris

lisla Perez libro Isidori de Yiris llluslribus addila nulla scriplionis varietas annotala est. Eam olimedi-
ftiit, tanquam caput 47 ejus libri, nolis, quas subjun- ditCon tantinus Cajetanus in opere : SS. trium epis-
po, illustrata. coporum religionis Benedictinw luminum , Isidvri

Notcc Joannis Baptista? Verez in prccnolulion- m Ilispatensis, Ildefonsi Tolelani, Gregorii carHinatis
librorum S. lsidori. Oslicnsis Vitte el actiones. Romcc 1606. Ejus obscr-
« Braulio episcopns Caosaraiignslanus cujus llde- vationes non prsclcrmillani.

lonsus meminit, auctor esl bujus vltfi Isidori, ut ex Const.mlini abbtitis Cajetani in Yilam Isidori, a
libris vetuslis conslal, et ex bis epislolis Braulionis, S. Braulio seriptam, notce ac variai lectiones.
quae Etymologiis Isidori Sident pnrponi. Nam el hic
4. t Ihec de S. Isidoro per S. Braulium facta at-
lestaiur, rogatu suo Elymologiarum libium ab Isido- insignitur in fine opcris
testalio, Vilio inscriptione
ro composilum. ^ ejtisdem Isidori de Viris Muslribus : alqtie et ipsatn
Quasi quamdam apposuit deslinam, clc. lla omnino litulo iiiscripserunl Laurentius Surius, Francis-
Vita
in vetusio Codice, quem locum alii non inteltigentes, cus Hareus, Zacharias Lippelous, aliique suis in li-

rx ingenio reposuerunt Quamdam ajiposuit lucem

:
bris de sanctorum Vitis. Apud quosdam lamen iia
dcslinare. Ulitur ea voce Corippus poeta A!'er libro
legi : Prwnotaiio librorum D. Isidori a Braulione
de laudibus Juslini Junioris, nuper ediio a doctissimo Ccesaraugustano episcopo cdila. Brauliuin hujus vitm
Ruyzio Azagrio :
scriptorem, doclrina, et sancliiate fuisse illustrem,
ElTbomas Libyrae nulanlis deslina terrso. teslanlur omnes qui illius memincre ; addunt alii

Lidorum niortuuni sub Chintila Golborum rege ail jnnclum sanguine. Certe gloriosam ejtis mc-
Isidoro
moriam singttlis annis sancta Dci Ecchsia soIcmn -
:

BrauMo. Ex quo multorum nostralium errores con-

vincuntur de anno morlis Isidori in quo tninini est ter veneratur ad vigesimum scxtum mensis Marlii
quam varient inler se Hispani bislorici. Ilaqne in diem. De eodem S. Ildelbnsus cap. II lib. de Vir.
graliam noslri auctoris Isidori, quem in primis illus- Illuslr., alque caHeri rerum Hispaniearum scriptorcs.
Irandum suscepimus, diem annum, quo niortuus
el Braulii hortalu Isidorus Elymologiarum J2 vo,u "

liierit, definiamu ;
. Aio, certissime moitmim anno men ex indefessa lectione conscripsit : opus diffasuni
Cluisti G36. Primum quia Redempttis ejus disupulus, D et varium, alque ea retale comparandum miraculo.
qui obitum Isidori, quem prasens viderat, descri- t Caterum, quas ex aliis codicibus, vel mss., aut

bens, ait, morluum aira 664, de quo ncmo dub edit. varias leciiones collegimus adnolavimusque ,
tat

qnjn sit annus Cbristi 636. Idem quoque Uedcmptus ba" sunt.

Isidorum indticit populum alloqtieniem qualriduo < In quo quiddam sibi antiquilas. In quo quidem
antc mortem bis verbis lla (inqnit) sacri fontis un- : antiquitas. Imperilo. Imperio. Opportunitate. Impor-

da, quam hodiedevoluseslpopiilus pcrcepturus, sit vobis tunitate. Commemoravi. Commemorabo. Kxhortalio-
in remissionem peccalorum. Cuni vero compertum sit ne. Exoratione. Elcmentis. Eleclione. Qucm. Qiiam^
cx omnibus Marlyrologiis, Isidorum morluum pridic Nimia magnitudine. Nimirc magniludinis. Omnimodo
Nonas Aprilis, si Paschalcs cyclos consulas, reperics pliilosopliicc conveniens.' Onmimodae pbilosophiaB re-

plane, isto anno 636 Pascba fuisse ptidie Kalendas pletum. Non ignolus. Non ignorabit. Merito. Non
Aprilis, et ita baplismum-eatechumenorum solcm- merilo. lbi. Ubi. Cum omamcnto inscripla. Qucm
nem qualridtio pr.cccssisse morlem Lidori. Pratcrca Deus. Cum ornamcnio instrutnenta, quaj hic collegi

simortuus cstsubChiniila :
ut ait Diaulio, ncccsse cst Quem Dominus.
 : ;

19 AD OPERA S. ISIDOHI MSPALENSIS PBOLEGOMENA. 20

i Quasi quamdam apposuit deslinam. Ita omnino A ipsum Jegi : tu sedem regionum : quiJcm rcpo-
quce
m vctuslo codice. Qucin locum alii non animadver- nrnda videntur in Draulione : non enim alio inodo
lentes, cx ingcnio reposuemnt : Quasi quamdam ap- prohe sententia procedit. Sic etiam legenduin huma-
posttil Quasi quasdam oppo-
lucemdeslinari. Alii vero : narumque rerum nomitta, ut habet Grialius, non ho-
suit dcsiinans. Ego autem potius censerem legendum minttm, ut apud Cajelanum exstat.
c-sc : Quemdam, non quamdam, apposuit deslinam 7. In schedis Zaccarianis, ad librum Isidori de
si desiina accipiatur pro misso, vel angelo ; cum Viris illustribus, spectantibus, collationem Pramota-
Deus informandce Iiispanioe, ruslicitale hactenus ve- lionis Braulii cum tribus mss. Codicibus invcnio,
terascenti, Isidorum legavcrit pr.cceplorem. Ulitur uno scilicet Romano bibliothecai Excellentissimac
sane ea voce Corippus pocta Afer (lib. de Laud. /m- domus Albanac, qui olim fuit cardinalis Sirleti, char-
slin. Jun.) tacco in-4", quocum consentiunl tres Vaticani a me
El Tliomas Libyca? nutantis deslina terrse. collali, Regio-Vat., Urb., et Ottobon. 17-20, altero
Et prscter eum Amobius (Adv. gcnles, lib. 11) :
Dononiensi bibliolhecse S. Salvatoris, ct tertio, ut

yon posl Theutin \Al. Theulatem], JEgtfptium, aut censeo, vel ex hac ipsa bibliotheca S. Salvatoris, vcl

post Allantem (ut qnidam ferunl) geslatorem, bajulum, ex bibliolheca Florentina S. Marci : deest enim hu-
libicinem illum, ac deslinam cceli? Ipsc demum S. Ui» B jus collruionis titulus. Yarias horum triura mss. le-
dorus (Breviar. Tolet.) rtiones jndicab».
Lrbis Romulea? jam toga candid.i \i\Codex Albanius, Otlobonianus 1720, Regio-Vati-
Septrm ponlilitum dpstina promic.it,
canus 549, el Urbinas 582, ex eodem, ut videtur,
Jlissos Hesperiam quo* al> apodolis
Assigtiat tidei prisca relatio. exemplo clescripli. De Jsidoro episcopo.
Vide Joannem Meursium in Crilico Amobiano, lib. 8. Jn quo quidquam-immo vero lempus-in omni
n, capile 15. Ci.i non immerito illud Philosophicum a genere locutionis etperilus doctusquequalilate sermonis
nobis aplalur : Nos, inquit, elc. Sententia haec esl existeretet apertus. Alb. loctttionis [ormatus, et periius,

Ciceronis da M. Varrone, lib. i Acad. Quaeit. non etc. - incomparabiliter eloquenlia. - prudens inlelligcre
longe a principio. polest-ad nostram nolitiam.
t Tu cetalem patrice, etc. Ihec quoque ex Cicerone 9. F.didil enlm libros-sanctce Scripturce conlincal-
S. Augustinus relulit in lib. u de Civit. Dei. Patrum, in quo gesta-dignilatemque, et morlem-epis-
i Pnblicamque disciplinam,- tu sedium, regionum. copum officiorum-agalur in tempore suu non sine in
Sed apud Ciceronem legimus : Tu bellicam discipli- quibus al consolalionem animi.
natn, tu s?dem regionum. Copiosior. Copiosis. > 10. Quam de philosophorum-qttwdain de eleclis-

13 5- Q uotl Cajelanus ait, ex quorumdam fide C inserlos el ex parte-Florenlia germana-credil, el legit,

Braulionem 1-idoro sanguine junctum fuisse, nulli et prophetarum-cui nos isla subjungimus - codicem
veteri innititur fundamento. Fruslra etiam laborat nimiai magniludinis-fecit, ego in viginti libris divisi.
idem Cajetanus ut destinatn masculini generis faciat. Quod omnes omnimodo - non ignorabit divinarum,
Eamvocem in seniu p^oprio pro vinculo, seucalena, liumanarumque rerum scientiam , merito erit.-fei\i
qua aliquid colligatur, et coniinetur, a Vitruvio quo- tcribi debelur.
que 1. v, cap. ult. usurpatam fuisse, multi opinantur : 1 1 . Sunt aulem hujus viri opuscula multa in ecclesia
quem tamen locum alii aliler legunt. Confer not. cum ornamenlo instrumenta-quasi quamdam lucem
Loaisa; ad lib. n. Sentent. S. Isidori cap. 40. Nic. apposuit destinari-a nobis approprialur-quasi hospiies-
Antonius I. v, c. 5, n, 85, putat Braulionem id ex- lunquam domum-ibi essemus.
prcssisse ex Fulgentii epist. i, cap. n; interpretalur 12. Tu aulem palrice in descripiione temporum, in
Eiilcm, deslinam e-se fulcimentum, aut subslructio- sacrorum vitam sacerdotum - publicam disciplinam -

nun, non vinculum, quod voluerat Philander, et im- Quanlo vero flumine-hwr<sim confuderit-tpeciali actu
probavit Barthius Advers. I. xv, c. 15. Plura de hac declarant. Quam-eam asserunt.
vocc Dictioinrium Djcangii a Maurinis auctuin. Codex Bononiensis.
Brauiionem iinitalus videtur Alvarus Cordubensis in D 15. Ut perilo, doctoque qualilale sermonis existeret
cpi.-tola Abbati Speraindeo directa, tom. II Patrum apertusnoslram devenerunl-brevi sub notalione-agalur
Tolelan., pag. (537 : Prcescius, et omnipotens Deus in lempore slilo.
hccc, in quce devenimus, tempora el esuriem verbi Dei, 14. Etiam philosophorum indagine-non ignorabil-
tpiam patimur, validam vos nobis opposuit deslinam. scientiam. Merito ibi redundans,-in descriplioncs
Lcgcrem 1'rcesciens omnipotens Deus hcec, in quce de- lemporum, in sacrorum vitam sacerdolum-coram co
venimus, tempora. spirituali actu.
Laudat quoque Cajetanus Lidorum, lanquam
0. Codex alter fortasse Bononiensis.
auctorem hymni Urbis Romulew : non alia, ut vi-
: 15. Jnquo quidqnid-ut perilus, doctuscpie qualiuite
detur ratione, nisi quia in breviario Isidoriano repe- scrmonis existeret et apertus-Quanlo vero flumine
litur : quam vanam esse obsenavi in Hymnolia 18. Multa sunt, quibus Iii mss. Codices inter se
Hispaniea ad diem 15 maii, ubi de fjusmodi hymno coriveniunt, Jg el ab editione Grialii differunt. No-
in laudem septem apostolicorum disserui. Rectc ob- tan 'um praci,>ue, quod bmUlunl Asligtianum post
servaiCajetanus, in Ciceronis vcibis apud auctorcni Fulgerdium episcopum : nani Florezius lom. V
II ISIDOIUANA. — PARS I. CAI\ IV. 22

Uisp. sacr., dissert. -i, urget lectionem editionis Ma- A 21. Dayerius in nol. ad Bibliolh, 111 p. 1. v, cap.
trilensis Fuijentium episcopum Astigitannm conlra 4, n. 93, ex vdustis exemplaribus produeii hanc
cardinalem Delluga, qui Codicum nostrorum scriptu- di-crepantiam, quam suslinere conatur : F.go in xv
ram tenet, utdefendal Fulgenlium post Asligilanam libros divisi pro in xx, vel in viginli, ut habent eJiii.

sedem rexisse etiam Carthaginiensem in Hispania. Ihec conlroversia discutielur cap. 48. Nostri omnes

Scriptura vero Grialii, quam plerique mular.t, scilicet codices in Praenotatione viginli libros in iicant.

nen ignotus divinarum liumanarumque rerum scientia, CAPUT IV.

cxteris pncfercnda est nam ignolus pro ignarus : Braulioni asserilur librorum Isidori Prtvnolatio, ejus

a Draulione aliisque ejus aqualibus usurpalur, ul co- nomine vulgata. De alia uberiori Prccnolalione, qiue

gnitus pro gnarus. Vide epistolam Isidori ad ipsum innonnutlis mss. exstat, dispntntur.
Draulionem archidiaconum lunc, quoe incipit : Quia 1. Cum tot siut velera exeniplaria qux Draulioni
non vnleo te frui. pramotationem librorum Isidori tribuunt, quid causie

17. Caiterum cum Dignaus in sua Isidori ediione esse dicam, cur et superiori et boc noslro sseculo ea-
Praenotationem Draulii primus cdiderit, nonnullas hx de re nonnenio litem excitare voluerit ? Ni . Anto-
eo varietates indicare non pigebit. Tilulus apud euiu nius in Bibliolheca veteri Hispana cum IsiJori opera
cst : Deati Isidori Hispalensis episcopi vita per D. g recenset, sine ulla dubitatione passim D au'ionis
Draulionem Ccesaranguslanum antislitem descripta. prsenotationem lauilat. Praterea cap. 5,1. v, u. '2i5,

Nota margitii appicla ait, hanc Isidori vitam babcri ejusdem ita meminil : De labore hujus matjiii projsulis
in line operis ejusdem Braulionis (corrige Isidori) de (Draulionis) in Elijmologiarum S. Isidori magtstri sm
Viris Illuslribus. opere exantlato diximus jam in hidoro, Etgmolojia-
Varice lecliones ex Bignceo. rum (ail) codicem nimia mugniludine distinclum J7
18. Imaqinavit, ut in omni gcnere locutionis fama- ab ee titulis, non libris : quem quia rogatu meo fecil r

lus, et peritus doctusqite qualilate s< rmonis exislens et quumvis impcrfectum ipse reliquerit, egoin vigiuti libros

apertus-Ego in viginti libris divisi. Quos omnes otnni- divisi. (In prajfatione ad S. Ponlificis Opera.) Prce-
tnodcc philosophicc repletos quisquis, ctc. non ignorabit ter lia>c reli jitisse Braulionem el alia opuscula, non
ilivinarum humanarumque rerum scienliam. Et merito. solum Ildefonsus, sed el hidorus Pacensis, ex eoaue
Est enim ibi redundans, cIc.-Tk autem pairicc in de- Ilodericus Z\ letanus referutit.
scriptione temporum, ct sacrorum vitis sacerdotum, tu 2. His verbis in recenti Matrilensi editione Biblio-
domeslicam publicam disciplinam, tu sedium, regio- tbecae Hlspanae hanc notam eruditis-imus Dayerius
num, locorum, lu omnium, etc -coram e.o specialiler subjecit : Prcenotationis hidori Operum, qnam uno
acta dcclarant, qucc conlra, elc, eam asserunl verila- Q quasi ore bibliographi Braulioni ascribunt, videtur Itoc
tem.-summa doctrina prccstantior. loco Noster non meminisse. Atqui nunquam minus
19. Fabricius in Dibliolheca ecclesiastica cx Con- prcclereunda, quam nunc, est, cttm litem de ea moneal
ciliis Hspaniensibus Loaisaj libro I idori de Viris vir eximius, civis, ac smgularis, dttm vixit, amicus, ac
liluslribus locum dedit, procnotationenique D:aulio- sludiorvm meorum faulor Gregorius Maijansius Sis-
nis praeGxil. Cum aliis fere consentit. Haic tamen ma- carius. Eccur Dayerio visum fuit, Nic. Antonium
gis illi propria : auctoritate explicuil-De nominibus Praenolationis non meminisse? Nam et plura verb i

legis et evangeliorum, in quo majorum secutus exempla ex ea recitat, et eam vocat prcefationem ad Opera
brevilate qua poluit diffttsa collegit.-illttd philosophi- S. Isidori, vel quia a Grialio Operibus S. Iaidori
anlistitem, asseruit veritatcm. Fortasse typographo prrcfixaest, vel quia ab ipso Draulione ideo fortasse
Fabricii exciderunl verba in quo ostcndit, quid memo- facta iuit, ut praefationis ad Isidori Opera loco esse
rata; personce mgsterialiter significent. De hccresibus. posset: quod praniolatioiiis appellatio innuit. Alioquiu

X6 Facile enim fuil ex verbis evangeliorum lib.tmi Draulio prsenotationem suam libro Isidori de Vir.
unum ad alia delabi De hccrcsibits librum unum. Non lllustr. se subjunxisse allirmat. De viris, inquit,
placet explicuit pro elicuit : nam Draulio verbum illustribus librum unum, cui nos is'a subjunximus.
Isidori elicui ex epislola ad Fulgcnlium descriptioni r» 5. De lite Vfro a Mayansio mota quid dicam? Is

operis accommodavit. Minus etiam probo illud philo- in Nic. Antonii Vita, Censurx lictitiarum bistoriarum
s
ophi, quam illud philosophicum. Sic Eulogius Cor.Iu- ejusdem Nico'ai prsiixa, n. 125, asserit, falso eani
bensis initio Memorialis Sanclorum de versw quodam Pramotalionem Draulioni tribui ; idque pluribus a se.
J.iVenci :Utestilludphilosophicum: Hocopits,elc.,q\iod ubicunque locus aut occasio ferat, probatum iri

observalum a me fuit in not. ad Juvencuin, I. i, v. 50. pollieetur. Juje Daycrius raliones desiderat, quibu?
20. Oltobonianus 1720 elsi cum Albanio consonai, in cam sententiam Mayansius pertractus fuit : non
correctior tamen alicubi est, ut iniiio : in omni ge- enim gralis, inquit, aut pro lubidine, qnse ex eo
tiere locutionis (ormatus el periius. Otlobonianus 840 relulimiis, j.ictata fuisse existiinandum cst. Inlerea
el numero et ordine capitum ab Albanio diilert. vero (pergil) dum eas in apricttm atas profert, utiam
Prcenolalio in eo inscrihiiur. Vita hidori, tacilo velerum, quotquot viderim, Codicum, ac bibliographo-
aucloris nomine. Scriptura ejus fcre cditioni Grialii rutn ferc omnium, quibus Braulionis, qua de aginn s,

cdi.eret. Hyec peculiaria ; ul perito, doctoque qualitate Preenotatio ad internoscenda germana Isidori Opet a
sermonis exislcrcl uperius. - Fulgcnlium episcopum vcluii fax, et cgnosura setnper fttit, conscnsionew. suttt
Ojficiorum-Pcstulante Ftorenlia-ego in xx libris, ctc. superque fore exislimo, ut nullo pacto a grudu qucn:
23 AD QPERA S. ISIDORI IHSPALENSIS PROLEGOMENA. 24
hactenus apud criticos ob.tinuil eam removeamus. A Joanne Vossio de Hist. Lat. I. n, cap. 25, et inter
4. Equidera Mayansii doctrinara ac judicium plu- alia de prccnotatione : Braulio, cui prce omnibus fides
rimi facio, sed vereor ne falsariorum fraudibus iiu- liuberi debet.

modice irritatus, in conlrariam partera aliquando 7. Quule autem illud est, pergil conlra Pellizerium
propendcrii, ut, ubi nulla est frans, fraudera inesse Nic. Antonius, qaod ex adverso nobis opponilur?
affirmaverit. De recenlibus quidem cbronicorum Braulionem, si auctor esset minime
prtenotalionis ,

architectis £§ niliil sane est, cur quidquam suspi- accommodaturum (in more enim hoc non habent Cliri-
celur, cum prcenotatio Braulii in merabranis sine stiani encomiaslce) sanclo Isidoro ethnicum illud, seu
controversia anliquioribus reperiatur. Bayerius qui- pliilosophicum, ut vocat, elogium, quod nempe Tullius
dem non exprimit, quot mss. Codices viderit, in de M. Terenlio Varrone Quceslionum primo libro
quibus id opus Braulioni ascribatur. Paulo anle in Academicarum usurpat, et superiori capite adduximus.
«ol. ad num. 243 refert, in E ; curialeii;i C^dice Brauiionis sane ipsius sludia, et genius convincunt
recenti quidem, sed e vetere alio descripto exstare plane ull eum potuisse disciplinarum sosculurium
digramm., et plut. 4. n. 23, Braulionis Ccesaraugu- leslimoniis, quas in prwfalione vitw S. AZmiliani ex
slani additionem ad librumlsidoride Viris Illustribus, parte sc attigisse modesle agnoscit : nec minns in u.m
quod est ipsamet praenotatio, sed a Bayerio lanquam ft liabuisse : qui in eadem vilce prcefatione utitur versu
aliquid ab ea diversum videtur recenseri. islo cujusdam, ut ail, veterum poelarum :

5. Neque vcro Bayerius memoiia tenebat, qucc- Hoc opus, hoc eienim f imn me subirahet igni.
stionem hanc ipsam de prcenotatione Braulionis a Apposilissitnum prwterea est , hidoroque applicari
Nic. Antonio fuisse agilatam, rationesque Pellizerii sunctissimo Cliiistianorum Varroni prorsus dignnm
eonlra eam dilutas, astipulante in notis eodemmet velus illud, Bomano olim diclutn a Cicerone : par
Bayerio. Audiamus Nic. Antonium 1. v, c. 4, n. 125 : utriusque studium indagandarum originum , par el

Habemus enim Braulionem, utrumtpie opus inter nostri circa idem argumenlum sese prodens doctrina.

(fsidori) aliu recensentem. Qui enim approbabimus, 8. Sapicnler hccc Nic. A* loniiis edLserit : qui
tton scripsisse hunc eam prcenatalionetn S. Isidori tanien inter disciplinarum sceeularium lestimonia
tibrorum, quod in animum sibi prius induclum, ulterum non debuit versum illum Iloc opus, eic, rtfene : est
adversus possessiunem Ilispalensis telum Pellizerius enim versus sanclissimi poetcc Juvenci in prologo ad
vibravit ? Primum (ita esl) pramotatio ista in editiane carncn evangelicce hisiorue, ab aliis deinde Christia-
Blatrirensi lucem vidit; sed ex anliquis libris, quos nis scriploribus in suorum operum prcefationibus, ul
optimce no'ce consuluerunt lii qui apud nos curatn edi- ab Alcuino, ei Eulogio Cordubensi, usurpatus de qui- :

tionis habuere. Stylus quoque islius, qua vixit Braulio, q bns dixi in not. ad v. 50 I. i Juvenci, et jam ante in>

(ctulis auctorcm prodil : nec dissimilis esl ab eo, quo dicavi. Fortasse etiam Braulio ex Auguslino potius,
scripta ab eodem Braulione habemus, cum Vitatn S. qui Ciceronis verba I. vi de Civit. Dei, cap. 2, adhi-

jEmiliani, tum hymnum in ejusdem laudem, quod buit, quam cx ipso Cicerone elogium Varronis de-
(forte qui) breviario Gotltico, sive Isidoriano insertum sumpsit, ut Isi loro accommodaret. Ac notandiim, in

(forte insertus) legitur, et epislolas, quce cum hidoria- nonnullis eJilionibus apud Auguslinum legi quoqua
uis editec sunt. tu sedium, sed in plerisque mss. tu sedsm, ut apud
6. Nollem tam liberalis fuisset Nic. Antonius ul Ciceronem. Qucedam etiam ex iis, quce nuui. lOrefe-

concesserit prcenolationem Braulionis prinnim lucem ram, Braulio ex S. Hieronyrao, ul arbilror, sumpsit.
vidisse in ediiione Malritensi, hoc esl -anno 1599. 20 ^« Ll responsionem Nic. Antonii conlirmel,
Eam ei.im M.irgarinus de la Bigne suce edilioni ope- addit in nola Bayerius , Tulliano Varroni* elogio

rum Isidori prccraisil, Parisiis anno 1580 procuratcc. longe superius esse, quod a cenlum fere Ilispauice

Quin et Italiee prodierat Prcenotatio Braulionis in

Pabibus, et proceribus unanimi omniuni consensione

versione Italiea Synonyinorum anno in viii Tolelnna synodo tit. 2, n. 52, eidem sancto
1570, de qua
sermo cap. 70 doctorijuie a«: merilo tributum legimus : Quidquod,
recurret. Bayerius in nola subjungit
Si alii deessenl annes, unus Escurialensis codex Sllb i un § il ' V*™nem Cicero in Acadetnic.s pmsentem
lit. n
provsens alloquilur? Braulio exstinctum nuper Isido-
Q plut. ii, num. 24, cera 781, sive Christi anno 745
scriptus, in quo Braulionh provnotatio, et in ea Chro-
r. m dolet, quem viventem tinice dilexerat. Quis vero

niciy de quo agitnus, lsidoro Uispalensi atttibiitio

lam chari capitis desiderio pudor esset, aut modus?
lllud tcimen, inquis, ab etltnico profeclum. Eslo. Sed
tolidem alque apud Griulium, ipsisque verbis plane
cur tion idem in Hasilio, Nazianzeno, Hiero>iutno,intQ
rcm conficeret. Plures a'ios codices, in quihus ea
el in Paulo reprcliendimus ?
Prccnotalio legilur, ante annum Christi millesimum
H 'bitarunt dii quoque silvas,
19 exaratos alio loco narrat se vidisse, scilict t in Daidaniu que Paris.
not. ad cap. 4, 1. v, n. 95. Exscribit deinde verba Potuit cum aliis nominari Augustin.is, qui, ut dixi,
Ouilini ex peculiari dissertatione de Scriptis S. Isi-
ante Braulionem Cicevoniana ipsa de Varroi e verba
dori Hispalensis sceculo vn, lom. I, col. 1585. Ad in suam sententiam adduxit. Poluit eliam ex multo-
iudicandum recte de operibus veris et indubiis S. Isi- rum opinione asseri, Braulionem Isidori diseipulum
dori llispalensis archiepiscopi, nccessarium duxi hic
fuissc, adcoque libenter hujus laudes cxaggerasse. Et
prcemittere ptanotationem librorum illius a Brautione XXX
Riicus quidem tom. Hisp. sacr. cap. 7, n. 6,
Ca&araugustauo episcopo cditam. Addit plura cx IsiJori liiteris ad Brau!ioncm
tiact. 06, ex colligit,
 . : ,

1SID0R1ANA. — PARS F. CAP. IV. 2S

lsidorum Braulionis fuisse magistrum. At neque in A nem : in eam tamen casu se ineidisse in regio
epistolis Isidori ad Braulionem, nequc in aliis hujus Matritensi Codice Yariarum lectionum RolerWi
ad illum menlio ulla lit ejus mag stciii quod Joanne Lopez de Leon anno 1506 com-
:
: jilen- Toletani , a

lium in contrariam sententiam potius nos duc t : sc pilato, ful. 1 1 -4, pag. 2, totidem atqus ipsis verbia

solum ex his epislolis constat Biaulionem, et Isido- atque apud Grialium in Operum Isidori prologn ;

rum aliquando simul fuisse conversatos. Melius Ri- nisi quod pro quarlam edilionem Psallerii, ul iu

scus Martinum Carrillum rejicit, qui afiirmaverat, Grialii edito, quartam translalionem in regio M ilri-
Braulionem Ildefonso magislro usum fuisse : iun ten^i Codice legitur. Mariana etiam quarlam Psuileiii
enim conslat temporum ralio. Braulio ipse in ej»i- translationem legerat, ut in ejus verbis vidinius.

stola dedicatoria vilre S. ifimiliani Joannem fralrem Ro 'riguezius de Cislro tom. II Biblioth. llisp. ,

suum, et proedecessorem sanctoe vititi doctrinccque pag. 294, exCodice Escurialensi, quo Etymo'ogiarum
inslitutorem sibi fuisse affirmat : de aliis magistris versio Hispana continetur, saeculo xv exarato,
nusquam meminit. Confer diccnda cap. 20. eamdem uberiorem pramotalionem sermone anliqno
10. Fuisse autem Braulionem saeu'aiibus discipli- Hispano redditam protulit : incipit : Isidro noble
nis inibulum, vel certe veterum scriplis eruilitum varon, etc.
demonslrant ejus opera, ac prscserlim epistola ad B 22 ••£« ^d hanc eamdem Lidori Vitam a Brau-
Tajonem presbylerum, tom. XXX Hispanise sacrse Iione scriptam pertinent verba quae tanquam ex
pag. 351 c eq. Apud le habeas fixum, me posse remor*
. aliquo Braulionis sermone repctita Constanlinus
dere, si velim : posse genuinum lcesui infujere : quia el Cajetanus loc. eit., pag. 4, protulit : Interei, fratrcs
nos jttxta Ftaccum didicimus lilterulas, et scepe manum charissimi, dignum est, ttl Itunc sanctissimum confcs-
fcrttlce sublraximus; et de nobis dici potesl : Fenum sorem Isidorum omnis laudibus attollat Ecclesia : sed
habet in cornu, longe fuge : imo illud Virgilianum : maxime Hispaniarum, cjttce prce cceteris pjus specialius

Et nos tela, pater, ferrumque baud debile dextra saluberrima refulsit doctrina. Nam sicul Gregorius
Spaigimus, et nusiro sequilur de vulueresanguis. doctor Bomce successit Peto , ila B. Isidorus in lli-

21 Et paulo post spaniarum parlibus doctrinaJacobo successil apostolo.

Ne habeat ingratos fabula nstra jocos, Semina namque vitce cetemce, quce bealissimus Jacobus

secundum Ovidium, ac secundum Appium caninam seminavit, hic bealissimus doclor Isidorus verboprcedi
vi-
deamttr exercere facundiam. Et ante prcemiserat cationis quasi unus ex qualuor paradisi flumiinbus
:

sufpZcienter irrigavit atque universam Hispaniam lam

Ne facial longas fabula nostra moras.
:

exemplo boni operis ,

quam fama sanctitatis velut
11. Diflicillimum ergo est, quod Mayansius argu-
menta ulla probabilia invenerit, quibus
Q splendidissimus solis radius illuminavit.
Braulioni
15. Etsi autem Cajetanus ex Braulionis sermone
abjudicetur preenotatio Operum Isidori qua; in
,
id elogium petitum premitiit, lamen in nota sic
membranis a Braulionis oetate non longe dislantibus,
refert : Elogium hoc S. Isidoro inscriptttm a S. Brau-
Braulionis nomine inscripta reperitur. Qua3 quidem
l;o potius excerptum esse censerem ex quopiam istius
de ea proenotatione Operum Isidori dicta intelligi
sermone in illius laudetn conscripto, quam, ut alii
volumus , quce dudum vulgata est , et edilionibus
affirmant, ex ea, quam elucubravit, Isidoii Yita. Quod
I idori proefixa. Nam in mss. Codicibus uberiorem
enim ibi edisserit Braulio , nec verbum qttidem vt
aliam exstare conslat : quae qualis sit, nunc accura-
,

vidimus , hunc in locum atluHt. Cceterum integer hic

tius invesiigandum est.
sermo, quem nancisci adhuc minime potuimus, exslat
12. Grialius in prologo ad lectorem refert , a
Cypriano Suarez
in antiquitus manu exarato lsidori Elymologiarum
, qui nonnulla opera Isidori ad opere ,
quod asservalur apud Carlhusianos monados
cdiiionem Matrilensem recognovit, in veteri quadam ccenobii Aulce Dei in agro Ccesaraucjustano
Braulionis siti. ltlud
prjenoliaiione Operum Isidori reperia
(iittem ex hoc etiam loco dignum animadversione cen-
bcec fuisse verba, quae vulgodesiderenlur
: Moratium
sendum est, quod Brauhtts, vir sane et doctis imus, et
libros B. Gregorii pupce rogalu
tompendiose abbrevia-
sanctissimus, ante mille ferme annos testatum voluent
tit: Canlicacanticorum facundaexposilione
elucidavit P
Jacobum apostolum Hispaniarum doctorem fuisse , ac
quartam edilionem Psalterii edidit : super libros
Moysi,
wternce vitce semina, quce B. Isidorus postea irrnjavit,
et Psalterium quatuor Evangelia expositioni non
,
et
seminasse. Male autem habet , quod Pseudo-Dexlri
BttmtfM insuduvit stttdio. In cauonico
quoque, et Chronici auctoritate Cajetanus id persuadere voluit.
civili jure permaxima
composuit inslrumenta. Eamdem
uberiorem prccnotationem e duobus velustis
10. B Ilandiani operis conlinuatores ad dicm
Codicibus
excitat Mariana in not. ad
4 Aprilis observarunt, initio vilae S. Isidori, auctore,
-I. j, c. 2 conlra
Judaeos. ut mulli putant,
In ejus V ta, inquit, a Luca Tudensi , quam ipsi nolis Nic.
Braulione scripta (duobus certe
vetttstis
Autonii, etsuis illustratam publicarunt, eadeai referri
Codicibus) scriptum invenio , quartam eum qut ex
Psahcru translationem Braulionis sermone Cajetanus protulit. Intet
edidisse. Confer epistolam
Burrielii infra cap.
Opera S. Martini Legionensis , qui ante Lucam
40.
Tudensem floruit , juxta exemplar ex aulographo
13. Bayerius in nota
ad n. 1G0 I. v Biblioth. Vet
lianscriplum jussu Emincnlissimi D. D. cardinalis
H.sp. testatur, incertre
originis dudu.n sibi visam Francisci Antonii Lorenzana, archiepiscopi Toletani,
fuisse istmsmodi aucliorem Braulionis pranolatio- SegoviaB cdita toai. IV, pag 3.. cxitat scrmo in
 , .

«7 AD QPERA S. ISIDORI IIISPALENSIS PROLECOMENA. 28

transitu S. Isidori quo mulla sunt ex Braulionis A Patruin libnmi Lamentationis quem ipse Synony-
: in ;
,

pncnolalione jam vulgari desumjila 23 qua:dam morum vocavit libellos duos ad Florentinam soro-
> :

ctiam quae ex Isi.lori Vila , vel Braulionis de eo ser- rcm contra nequitiam Judaeorum libnim dc Natura ;

mone quem Cajetanus commemorat videntur de-

, rerum ad Sisebutum principem librum Differentia-
,
;

eerpta. Ita enim ait Martinus SUut enim Gregorius rum; librum Sententiarum. Collegil etiam de divcr-
:

doctor Petri apostoti successor exslitit, ita bealus sis auctoribus, quod ipse cognominat, secrctorum
Isidorus Jacobo apostolo successit : quia semen celer- Exposiliones sacramentorum : quibus in unum con-
nce vitce ,
quod beatissimus Jacobus seminavit , hic gfslis , idem liber dicitur Quaestionura. SeripMt
doctor egregius verbo pra?dicationisquasi unusex qua- quoque in ultimo ad petitionem Braulionis Cscsarau-
tuorparadisi fluminibus sufficienler irrigavil, a'que uni- gustani episcopi librum Elymologiarum, quem cum
versam llispaniam lam exemplo boni operis, quam fama mullis annis conaretur perficere, in ejus opere diem
sanctitalis, velut splendidissima lampada, itluminavit. extremum visus est conclusisse. Floruit lemporibus
47. Animadvertit doctissimus editor in nota ad Reccaredi, Liuvanis, Willerici.Gundemari, Siscbuti,
hunc locum , apud Bollandianos hrcc ipsa verba ex Suinlhilanis , et Sisenandi regum : annis fere qua-
ms. Cod. Toletano habrri n. 44. circa linem, uti alia draginta tenens pontilicalus honorem, iusignemque
ejusdem sermonis aliis in numeris. Elsi autem pro B doctrinaB sanclae gloriam pariter et decorem. »

$plendidissima tampada Bollandiani ediderunt splendi- 2. Caput 9 hoc est l.bri Udefonsi de Vir. Illuslr.,

dissimus solis radius, recte tamen ex aulographo quod etiam a ConsJantino Cajetano inter Isidori

Marlini retinet splendidissima lampada; nam lam- elogia reposilum , his animadversionibus subjunctis.

pada pro tampas dixerunt Plaulus, Pollio, Fulgentius, fiotce Constantini Cajetani.
ct alii in mss. Codicibus, ut Salmasius et Ducangius 3. i Ex iis quce nos paulo inferius de S. Ildefonso
observarunt. nolanda censuimus, euma S. Isidoro summam virlu-
18. Florezius in pra?f. ad Append. 5, lom. V, non tem ac summam doctrinam hausisse, jam elucescere
dubilat, quin genuina sil Braulionis pramolalio qu^e poleril. PraBterea quod ad S. Ildefonsi librum de
,

libro Isidori de Vir. Illustr. subjungitur : aliam vero Viris Illusiribus attinel,editus est isa Joanne Griale,
uberiorem a Luca Tudensi quem vitse Isidori a , viro-sane erudito, Matrili 1599, et a Jacobo Breulio
Bollandianis ediue auctorem putat, aflirmat esse Gallo Benedictino 1601 Parisiis, inter S. Isidori
intcrpolatam. Riscus tom. XXX llisp. sacr., tract. 66,
Opera : h;ibelur etiam lom. II 25 Hispaiiisc illus-
oap. 7, n. 65, exislimat , Sermonem Braulionis de traUc, Francofurti excusus 1603. Nos ex vetustis-
l idoro, a Cajelano laudatum, dislinctum non esse a simo ms. bibliolhec;e Casinensis Codice aliquot in
capile 11 eju-dem Viisc inter Acta Bolhndiana, quod G i oc i 3 scalentem mendis correximus. Sed dc eodem
caput inscribitur : Abbreviatio Braidii Ccesarauguslani Cudice ilerum inferius.
tpiscopi de vila S. Isidori Hispaniarum doctoris. « Nam. Francofurt. ed., illam. h. Ita ms. Casin.,
Minime quidem repugnabo : sed cum plura verba ex sed bis lcg. Madrit, et Breu!. ; Ilis Francof. Et vbilu
hac abbreviatione desumpia in sermone S. Martini 1'utrum, vel obitu prophclarum , Francof. et Casin.
qui Lucam Tudensem setate proecessit, reperiantur, Quod ipse cognominat secretorum. Francof. ,
Quoi
necessario colligitur, Vitam S. Isi lori a Bollandianis ipse nominal secret... ln ejus opere. Francof., Inex-
edilam, vel saltem eam abbreviationem Braubonis plelo opere. Floruit. Francof., Claruit. »

Luca Tuden.-i antiquiorem esse : qua de re cap. 15 4. Loaisa in Concil. Hisp. e suo Codice sic legit :

latius disseram. Interea satis sit animadverlerc, ne Vosl Leandrum Hispatensem sedis... poHens : illam
ambiguitas obrepat, sententiam eamdem esse in tanta:... ex ea... audientes. Scripsil opera eximia , et

pr.enotatione uberiori Braulionis, in sermone, quem non pauca,id est... de Orlu,vel Obitn prophetarum...
Cajelanus appellat, in Vilne Isidori initio , et in ser- Lamentalionum quem ipse Synonyma vocitavil... ad
mone S. Martini sed pramotatio uberior, et sermo,
: Ftorenliam... quem ipse nominat... idem liber... quo-
quem Cajetanus vocat, verbis eliam iisdem omnino que ultimo... perficere, inexpleto opere... Claruit tem-
consentiunt at inilium Vilce Isidoii
: et Sermo ,
** poribus Reccaredi, Gundemari, Sisebuti, Suinthilanij
S. Martini cum inter se, tum a Braulionis uberiori et Sisenandi regum, elc.
pramoiatione mullis verbis diflerunl. 5. In codice Aibanio, de quo jam dictuni, haesunt
CAPUT V. variae lectiones : vir doctrina simul audila is qui-opera

24 Elogium Isidori ex lldefonso in tibro de Yiris exhnia... librum de Obilu et Orlu Palrum... ipsc

Illustribus, ad velera excmplaria recognitum. synonymavocitavit... sororem suam conlra...cognomi

\. i Isidorus post Leandrum fratrem Hispalensis navil Expositiones sacramentorum. Omiltit secretorum,
sedis provinoia? Bceticrc cathedram tenuit: vir decore pro quo alicubi forlasse errore lypographico legi-
simul ct ingenio pollens; nam tantac jucunditaiis lur sacratorum. Retinendumcst secretorum :dicuntur
ailluentem copiam in eloquendo promeruit, ut uber- enim secreta sacramenla qusc in operis prologo mys-
las admiranda dicendi ex eo in sluporem verleret lica nuncupanlur.
audienles, ex quo au iita bis qui audissel , non nisi 6. Valicana exemplaria non mulia exhibent Ilde-
repclita saepius eommeadaret. Scrinsil opera et exi fnnsi bbrum de Vir. Ulusir. lobonianus 1720;
niia, et non parva, id csi , librum dc Oiiu et Ooilu Uibinas 582, ut in libro I=idori doVir. Illusii
 ,

29 ISIDORIANA. — PARS I. CAP. VI. *

consimiles sunt Albanio Codici , ita etiam in libro A fonso ita describi , ut per incuriam pra>termis-a
lldefonsi. Alii Codices ,
qui libruin Isidori refe- fuerint luec veiba : librum de Genere officiorut
runt , iibrum Ildefonsi oniittuni. Codex Vatica- librum Prooemiorum : quod vitium in altera edilione
nus 4877, in quo, proetermisso Isidori libro, exstat recenti 27 Matrilend pariter oecurrii. Ea omissio
liher Ildefonsi, cum bis tribus facit, vir doctrina lypograpbioccasionem erroris prabuil Nic. Antomo,
simul... is qtii audisset, etc. qui Ildefonsi verba de Isidoro non in ipso libro Ilde-

7. IneditionePatrumToletanorum lom. I, pag.288, fonsi de Vir. lllustr., sed in Prolegomenis Grialii

ad verba attdita bis qui audisset , hsec nola margini legebat. Asserit 1. v Bibl. Vet., n. 120, II lefonsum
appingiiur : Bis legilur in edit. omn. Nos in Ms. Tolct. non commemorasse Isidori librum de Vir. lllustr.,

lcgimus ins, quoil non cohicrel, nisi male scriptum neque duos alios deOffic. Eccles.. ac rursus num.UG
dicamits ms pro is in nominandi ca-su : qiue leclio etl47confirmat,Ildefonsum operisProcemiorum, etdc
omnibus esset probanda : nisi placeret vix pro bis con- Eccles. Oflic. nullam fecisse men.ionem. Mirum nos-
jectari. Rcvera satis frequetis est, ut in membranis tro excidisse, reponil Dayerius in nota, quod Jiorum
liis pro is exaralum reperialur. ImoCajelanus ex Ms. Isidori Ubroritm Ildefonsus recordatus non fucrit.
Casinensi edidit is : qu.o scriptura sese Nic. Antonio
Anlonius exemplar negligentia Sed, ut dixi, Nic.
probavit Biblioth. Vet. 1. v, n. 85, c. 3. 26
Neque B tvpographi depravalum, seu mutilum prai oculis ba-
prretermittam cbservare, luccverba, ex quo audita bis buit adeoque excusatione dignus videri potcst. :

qui audisset, non nisi repetita sa'pius commendaret , a Quod autem idem ait, librum Isidori de Vir. Ulustr.
Loaisa in Concil. Hisp., uti eiiam a Fabricio in ab Ildefonso commemoralutn non fui?se, vcrum id
Dibliolb. Eccles. omnino prseterita fuuse. Ila certe quidem es-t, si de elogio Isidori, boc cst de cap. 9
difficullas omnis eludilur. libri Ildefonsi sermo sit : alioquin Ildcfonsus in
8. Nam sive bis, sive his, sive is, sive vix legatur, prajfatione ad librum suum de Vir. Ulustr. post
non salis clara est sententia. Padilla Ceutur. vn, Hleronymum Gennadiumque, de Viris illuslribus
cap. 22. Ilistor. Eccles. Hisp. ila Ilispanke vciba scriptores, sic I idorum commendal Deinde vir :

Hdefonsi retldebat : Poniu espanlo a los que le oian, prudentissimus Hispalcnsis scdis Isidortts episcopus
y deseavan oir de el lo que ya otras veces avian oido, ij eodem duclu quosque viros optimos reperit, in annola-
bolviendolo a oir les era mas suave, y gudoso le que tionem subjunxit.
decia. Ita lere Florezius tom. IX, pag. 195, Pasmaba CAPIIT VI.
a quantos le oian, deseando lodos oirle repeiidamente Obittts B. Isidori a Redempto Clerico rcccnsititi,
por el deleyte de su afluencia y suavidad. Nec dissi- Varice lecliones ex mss. Codicibus.
mili modo Cellierius lom. XVII exponit, eos, qui bis q 1. i Visum est mihi ut tua? sanctitati breviter ex« ,

audierant, etiam sa^pius
Auclor quoque VitaeGallicarS.
dicam, inte
repciila nou fastidivisse. ponerem, qualiter bona) recordationis dominus mcus
Isidori, de quo cap. 8i Isidorus, Hispalensis Ecclesirc melropolitanus episco-
I git, Isidorum tunc maxinie placuisse, pus ,
pcenitentiam acceperit suamque confessioncm
,

cum rem eamdem scepius repelerel, conlra quam erga Deum vel bomines babuerit vel quomodo de ;

accidere solet, ut audilores rerum novitate prsccipue hoc sreeulo ad coehim migrarit, lideli praenolalionis
delcctenlur. Quem ego quidem sensum in verbis meae stylo tuas dileclioni notescerem. Quai res me
,

lldefond non assequor. Retenta scriptura communiori prHiium compulit pro hac solliciludine, quam ex
audita bis, putarem explicari id posse de mirabili illa amore in eura offertis, veslroe cbaritati gralias agerc:
affluentia et ubertate Isidori in eloquendo, quam deinde, quia vera supprimere nequeo, et quod de eo
lldefonsus pnedicat, qua scilicet ita multa atque ita pauca de multis colligere potui, te orante, diccre co-
velociter Isidorus inter eloquendum explicabat, ut gor. Dum linem suum, nescio qua sorte, jam pro-
satis non esset, eurn de iisdem rebus semel atque spicerct , et fatigatum corpus agriludine assidua
iterum audire, sed oporteret ut saepius sermonem subtililer animse natura previderct, tanta eleemosyna
quem quis memoriae commendare vellet, repeteret. quotitlianis diebus per sex pcne menses, seu amplius,
9. Ac fortasse huc pertinet quod apud scriptores
p j„s quam cratsolitus, pauperibus abeo est erogala,
D
cjus aevi commendare anlipltonam erat prima anli ut ab orlu solis usque in vcsperum nmllam in 28
pnoiue vcrba praicinere, ut alter inde cancre perge- dispergendo occnpatus maneret subslantiam. Post
ret. De rbetorica arte haec Isidorus 1. n, c. 2, Trans- hcc vulnere percussus est, ita u!, dum febris in cor-
lala in Latinum a Tullio videlicet, et Quintiliano, sed pore convalesceret,
et cibum rejiceret debilitalus sto-
ita copiose, ila varie, ut eam leclori admirariin promptu machus, ad poenitentiam convaluit: atque suos coe-
sit, comprehendere impossibile. Nam membranis reten- piscopos, Joannem scilicet et Epartium beatissimos
tis, quasi adharescil memoriai series dictionis, ac mox niox adesse fccit prasentes. Ei dum a cellula sua ad
repositis , recordatio omnis elabitur. Hinc Isidori basilicam S. Vincentii martyris adduceretur, cuncta
elogium expresshse Iidefonsus videtur, prceserlim si agmina pauperum, clericorum religiosorum om- ,

pro commcndaret legamns comprchenderet. Idem nium cunctarumque hujus civitatis plebimn cum
, ,

scnsus commode eruilur, si pro bis qui audissel vocibus et magno ululatu eum susceperunt : ut si
reponatur is qui audissct. ferroimi possiderct quispiam pectus, solveretur mox
10. AdvertendumpraHerca cst, aGrialio in proiogo in lacrymas et lamcnlum lolus. Et,du;n in pra;dicti
ediiionis primae Matritcnsis elogium hidon ex Ildc- martyris basHica, jcxta altaiis cancclluin in medio
 , - ,

31 AD OPERA S. ISIDORIHISP ALENSIS PROLEf.OMENA. 32

poncrelur c'oro, mulierum lurbas longius slare prce- A tonfessionem , vel oratioinm, residuam egcnis et
cepit,ut in accipien lo ipse poenilentiam,virorumlan- paupcribus mox dari jussitpecuniam.Cui lamen fiddi
tiim, non illarum, circa eum cernerelur proesenlia. sil dubium, ut non saliin dimisso omni facinore
Kl, dum a praedielis sacerdolibus, ab uno cilicium ,
associaretur societalibus angelorum? Interea se ab
ab akero super se milti exposceret cinerem, expan- omnibus osculari studuit, dicens : Si ex tolo corde
dens manus ad eoelum, ita exorsus est dicens : Tu dimiseritis ea quoe in vos adversa vel prava u«quc
Deus, qui nosti corda hominum et publicano longe haclemis intuli , dimitlet vobis Creator omnipotens
posito, dum pectus percuteret suum, dimitti peccala omnh- delicla vestra : ila ut sacri fontis unda, quam
dignatus es (Luc. xvm) qui Lazarum dormientem de
: hodie devotus est populus percepturus, sit vobis in
monumenlo postresolutioirem earnis diequarta digna- remissionem peccalorum : et hoe osculum inter me,
tus es resuscilare (Joan. xi), et Abrah.e patriarcha? et vos nianeat in testimonium luturoium. Completis
sinus eum reciperet, voluisti ; suscipe in hac hora his omnibus, ad cellulam reduclus est : et po.-t dieni
confessionem nveam, et peccata, quse innumerabi- confessionis vel poen lenti;e quartum, pasloralem ju-
liter conlraxi , ab ocuiis transfer tuis : non reminis- giter curain, et linem suum consummavit in pace,
caris mala mea, et juvenlulis delicta ne memincris. aiwen. Sub die piidie Nonas Apr., luna xxu, a:ra.
Tu, Domine, non posuisti poenitentiam juslis, qui B dclxxiv. >
non pcccaverunt tibi , sed mihi peceatori qtii pec- Con.tantini Cajetani , in sitperiorem S. hid.ri vbilus
cavi supor numerum arenye maris (Luc. xv). Non descriplionem nolec ac varias lectiones.
invenint in me hostis anliquus quod puniat. Tu scis, 2. t Praclarum boc de S. Isidori morle testimo-

quia poslquanv infelixad onus istud, polius quam ad nium primo legiinus illitisOperibus prafixum, eiMlum-
honoreni, in hanc sanclam ecclesiam indigne per- que Malrili,.deinde Parisiis. Quid de ipsius auctore
veni, peccare nunquam sinivi ; sed, ut inique agerem, Redemplo dicam, non habeo : nisi quod ex ejusdem
laboravi. Et, quia tu dixisti : In quacunque hora 30 vcrbis apparet, Lidoro fuisse familiarem , v. I

peccalor a viis suis reverterit (Ezecli. xvni), omnes certe discipulum alque eam ip-am scriptionem ad
:

iniquiiates suas traderes oblivioni ; hujus pr;ccepti episcopum aliquem direxisse inquit enim Viium : :

memor sum tui. Clamo utique cum spe, et fidircia ad est milii, ut -tuai sanclilaii breviter exponerem, qualiter
te, cujus coelos aspicere non sum dignus pra: multi- botm recordalionis dominux mcus Isidorus, elc. Sed
tudine peccatorum quae conversantur in me. Adesto, Redemptum hunc illum eumdeni es>se , eui ideni
el suscipe orationem meam, et mihi peccatori dona Isidorns respondens, sacras qcasdam, ab eoque prai-
veniam poslulalam. Quod si coeli non sunt mundi in positas solvit quesliones, nemo ,
putarini , inliciabi-
conFpectu tuo, quanto magis ego homo, qui bibi C lur. Dilecto (ilio in Ckristo Redempto, arcliidiacono,
quasi aquas iniquitatem (Job. xv), et sumpsi , ut co- hidurus. Exslat h;tc espisiola inter Isiilori Opera.
Iostra,peccatum? His igitur consummatis corpus , , Quod si Isidorus eum vocat achidiaconum, ille se
et sanguinem Domini cum profundo gemitu cordis ipsum non nisi clericum, ad illorum temporum id
indignum se jtidicans, ab ipsis suscepit pontificibus. referas consuetudinem.
Deinde eorumdem 29 sacerdotum, et,quicunque de f Habuerit, Breulius; liabuit , Malr. Cod. -Tanta
clero erant , civium cunclarumque plebium veniaMi eleemosyna. Male vero Madrit., tantam eleemosynam.-
precabatur, dicens: Deprecor vos, sanctissimi domini Ab oriente. Malr., oriente. Convalesceret. Madr., Con-
niei sacerdotes, sanctamque congregationem clcrico- valuit.-Faceret. Fecit, Madr. - Basilica. BasiHcam ,

rum et populi, ut pro me infelici el pleno omni sorde Madrit.- Cilicium, ab altero super se mitli exposcerel
peccati, ad Dominum veslra porrigatur oratio ut : cinerem. Madrit. viliose hab., cilicio , ab alt. snp. se
qui meo merito Dei non sum dignus impetrare cle- mitti exponere cin.-Et nt. Et, Madr. -Aufer. Differ,
meiiliam, intercessu veslro merear consequi meorum Madr. Finivi. Sinivi , Madr.-SHSwnoHes. Susurro ,

veniam deliclorum. Dimiltite mihi, obsecro, indigno, Madr.-TameH. Breul., Tandem.Amen. Sub die prid.
quod in unumquemque commisi veslrum si quem : Non. April. Breul. , Prid. Non April. Sed. Cod. Ma-
conlempsi odio, si quem rejeci impie charitalis con- D dril. viliose habet : Prid. Kalend. April. >

sortio, si quem maculavi consilio, si quem lesi 3. Haee prceterea ad marginem Cajetanus annota-
irascendo : dimittite nunc petenli imo et poenitenli. vit : ad vtrba : exorsus esl dicens : — Orulio S. Isi-
Et, dum una voce omnes pro eo indulgcntiam postu- dori morienlis ad Deum. Al verba publicano, etc. ,

lassent , el unicuique debiti sua vincula , vel chiro- citat cap. xvui Lucae ad verba qui Lazarum ; : ,

grapba condonasset, circumstantes ilerum admonuit, cap. xi Joanu. ; ad veiba, Tu, Domine, non pontisii ,

dicens : Sanclissimi domini mei episcopi , et onines cap. xv Lucae ; ad verba, In quacunque liora, cap. xvm
qui adsunt, rogo el obsecro , ut cbariialem invicem Ezech.; ad verba, Quod sicoeli, cap. xv Job. Ad
vobis exhibeatis, non reddentes maltim pro malo, verba corpus et sanguinem, — Dominicum corpus dv-
nec velitis esse susurrones in populo. Non inveniat in vole suniit. Veniam petit ab omnibus, et roqat pro se
vobis hoslis antiquus quod puniat, nonreperiala vobis orari. Ad verba , admontiit dicens, — Ad cltaritatem
reliclum lupus rapax quem auferat, «sed poiius ere- omncs horlatur. Ad verba, oscntari studuit, Osculo —
r*am ab ore Inpi ovem pa^tor suis bumeris congau- omnes suscipit in signum cltaritaiis, qua: nunquam ex-
dcns rcportct ad hanc caulam. Igilur post hanc cidil. Qux nolui omnino prailennilli.
 , ,,

33 P3ID0IUANA. — PABS I. CAP. V!. 5i

4. Narratio obilus Isidori conservala fuii in HJe- A enim coloslra primum lac, quod olim maxime in de-

fonsiani collegii Coinplulensis Codice, ut Nic. Anto- liciis erat. Cum autcm Codex consenliat cum editio-

nius I. v. c. 5, Bilil. Vet. Hisp. n. 219, refert ex ne Grialii in bis verbis pridie Kalendas Aprilis, euni-

Ambrosio Morales 1. xii , cap. 2 ;

qui Codex tunc demque diem designet exemplar ms. Golbicum, quo
septingentorum annoruni credebatur, et nunc exstat Florezius usus esl , ratio cur Breulius el Cajelanus

in Escurialensi bibliotheca digramm., etplut. 1, leste mularint, quandoquidem vetera nionumenta, quoi uni

Bayerio in not. ;
qui pariter asserit eamdem narra- nonnulla mox indicabo, ipsi non allegant, petilur ex

lionem asservari Toletana Joannis Baptislac Pe-

in die quo obitus S. Isidori in Martyi ologiis celebralu:

rezii opusculorum collectione. EainFlorezius tom. IX scilicet pridie Nonas Aprilis. Addit Cajetanus, loc.

Hisp. sacr. pag. 366 protulit ex regio Matrilensi cit., pag. 38, ralionem, quod anno 156 Pascha cele-
Codice inscriplo, Scinlillarum 31 Alcari Cordnbcn- bratum fuit pridie Kal. Aprilis, et cum Isid.irus ex
sis , ubi lilulus h"c legilur : Incipil libcr de transi u Bedempli narralione post dieni quarlum a confes-
beatissimi hidori Hispalensis episcopi , editus ad sione ipso die Paschatis peracla obierit, cousequcns
Rrautionem Ccesaraugustanum episcopum a Redcmpto est ut obiius acciderit pridie Nonas Aprilis.

ejusdem Hispalensis Ecclesice clerico. Succedunl Ada 9. Huic ipsi ralioni adluieret Nic Anlonius I. v,

iranshtionis. * B Bibliolh. Vel. admoncas, id a viro

Hisp. , n. 72,

5. Diversum ab bis omnibus puto essc Codicem doctissimo JoanneGiialio observatum in not. ad Re-
membranaceum in fol. magno bibliothecac regise Ma- dempli relalionem editionis Matritcnsis, ante Con-
tritensis, cujus meininit Chrislophorus Bodriguez in stantinum Cajetanum, illius operae immemnrem. Sed
Polygrapbia Hispanica ad annum 1047. Exhibel cba- cum ad Bedempti rtlalionemnullaj sintGrialii nolae,
racteris formam ex S. Leandri libro ad Floreniinam existimo Nic Antonium Jo. Baptistcc Perez notas ad
sororem de Inslitulionc virginum : tum lilulum ad- prxnotationem Braulionis indicare voluisse. Eas
dit : Liber de transitu Hisidori editus a Braulione : hahes supra cap. 3, ex quibus agnosces, Cajetanuni
sed in specimine cbaracleris oeri inciso legitur edilus quidem Perezii notas non nominasse , ex iis lamen
ad Braulione Ccesaraugustanum episcopum a Redemplo suao ralionem sumpsisse, vel, si negat, subripuissc.

cjusdem Hispalensis Ecctesiwclerico. In Rraulione deest Auget su-pieionem meam de Nic Antonii lapsu,
lineola superponi solila, ac forlasse vetustate deleta: quod simul al!egat Breulium ante ediiionem Operuin
b'gi enim debet Rrautionem. Exstant alia iu endem Isidori. Breulius autem ilapncmillit : Confirmat lianc
(valice, ul Liber generationis Jesu Cliristi fili David, Redempti opinionem de anno transitus R. lsidori Joan~
fili Abraham : Explanatio Danielis proplictw , elc. nes Crialius tali nota ad praniolalionem Rrauliouis
Auctor explanationis non nominalur. ^Etas, et scri- superius recensitam snbjuncta tum subjungit notani,
C :

ptor Codicisita exprimitur: Facundus scripsil :memo- quam dixi, Jo. Baplistce Perez, a Breulio per errorcm
ria ejus sit semper : era bis quadragics et V posl mille- Grialio tributam, in qua editor Grialius mendose
eima regnante domino uostro , et glorioso principe posuit mortuum cera 664 pro 674.
domino Fredenundo prois domini Sanclioni, et con- 10. In Actis sanclorum apud Bollandianos ad diem
iuge sua gloriosa domina Sanclia Regina prolis Ade- 4 Aprilis exstat Vi;a Isidori, auctore quodam cano-
fonsi principis, anno regni sui fuit scritum hoc liber. nico Legionensi, in qua inseritur narratio Redempii
Aiinus regni Ferdinandi ab eo ,
qui Codicem exara- de obiiu Isidori, sed interpolata, vel ab ipso Viue
vit , saltem in hac subscriptione , ut editam vidi scriptore , vel ab alio non multum antiquiori. Ea
oniissus fuit, sed annus Cbristi erat 1047. vita in Appendicibus proferelur : ac facile per se, qui
6. Invenio in schedis Zaccarianis collationem nar- velit, ea discrimina observare poterit, qu»3 inlcr ^e-
rationis Bedcmpti ex editione Breuliana 1602, nescio nuinam Redempii relationem, et hanc aliam auctio-
a quo factam cum exemplari ms. Vallicellano Longo- rem occurrunt. Quod allinet ad annum obitus I idoi i,

banlico sseculi x, num. 22, pag. 155 terg. Titulus est auctor ejus viiai a Bedempto valde discrepat.
Codice Obitus B. R. Isidori Spalensis episcopi a
in :
33 M- Exemplar Golhicum regia2 bibliolhecae
Redemplo clerico recensitus. PridieKal. Apritis. H;cc D Malritensis, ex <iuo, ut dixi, narrationem Redempli
sunt discrepanles lectiones Codicis ms. : ad ccelum Florezius tom. IX Hisp. sacr. , append. 7, prolulil,
migrassel-ad poenitentiam convaluit-scilicet el Hupar- nonnullas discrepantias ab editione Grialii exhibet
cium... adesse faceret-et cum magno-tantum ac non quas hic annolabo. Habucril et pro habuil vel.-Migra.
illarum-die quarto. verit pro migrarit.-Hoc vero primum compellor agere
7. Ab oculis differ tuis. Non inveniat... polius quam pro liac soliicitudine quam ex amore cliarilalis in eo
lionorem in sanctam. . . laboravi. Non reminiscaris offertis: dcinde, pro Quw
res me primum compulit p y o
mala mea, et juventutis delicta ne memineris. Tu, Do~ liac sotliciiudine quam ex amore in eum offerlis, vestia:
tnine, non posuisti, etc, arenoe maris. El quia tu charitali (gralias) agere : deinde. Florezius putavernl,
dixisli-ut claustra peccatum-dum magna voce indul- Grialium legisse cliaritalis gralias agere; sed deceplus
,

gentiam cum lacrymis poslulassenl-Amen : sub die fuit uncino quo verbum gratias post cliarilali Grialius

pridie Kalendas Aprilis. inclusit, ut in Cod. ms. gratias abessc demomlrarel.

32 8. Omiltit Codex luna, ctc, <cm dlxviv. Apcr- 12. Pauca pro purva. — Igilur dum finem suum vir

tum mendum est ui clamtra pro ut colostra : sunt beatus ncscto pro Dum finem suum ucscio. — Fatigatfi cor-
 ,

& AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEGUMENA. 30

pore pro agritudine nssidua.-Viovideret pro prtevi- A CAPUT VII.

deret.-Tanla elccmosijnu prfl tantam elcemosijnam.-Ct Epitapliium Isidori qnod circumfertur ex veteribta
ab orlu solis usque in vesperum multa in dispergendo membranis, et S. lldefonso ascribilnr.

occupatus mnneret substantia. Reponendum censui mul-

1. Constantinus Cajelanus in operc saepe laudaio ,

tam... substantiam pro ut orienle sole usquein vespc-

pag 10, protulit epitapliium beatorum Leandri ,

cum multis illis in accipiendam maneret subslantiam..

Isidori, el Florentime , ex vetustissimo , ut ait , ms.
Et dum pro ila ut dum-Huparcium pro Aparcium.
litteris Golhicis Codice ,
qui apud Nicolaum Fabrum ,

-Tantum, et non pro tanlum non.-Mitii exposceret,

virum sane erudilissimum , Parisiis asservabatur. Jn
quoe vera est leclio, pro mitti exponere, ut editio
eo enim non tantum et alia multa antiquiorum Hispa-
Grialii habet.
norum epitaphia continentur : sed eliam nonnulla
13. Sinu eum recipere voluisti pro sinus eum recipc-
Dracontii presbgleri Hispani, et Eugenii III, episcopi
ret, voluisti.-Transfer lute pro differ tnis.-Non desiiii
Tolelani , scripta adhuc dcsiderata. Fortasse hic esl
pro nunquam sinivi.-Peccator se a viis suis converleril
Codex , ex quo Sirmoudus mulila Dracontii ( -lueni
pro peccator a viis suis reverteril.-Ut claustra pro ut
presbyterum fuisse non constat) car.nina ab Eugeuio
coloslra. -Civium quoque, cunctarumque pro civium,
111 Toletano cmendata forniis excudit : quanquam
cunclarumque.Impie a charitalis consortio pro impie. B epilapbium Isidoii Sirmondus omissurus non fuisset,
cliarilatis consorlio. Dimittite milii nunc pro dimit-
ut mihi quidem videlur. Apud Cajetanum ergo sic
lite nunc. -Magna voce pro una voce.-Indulgenliam
legimus :

cum lacrymis postulassent pro indulgenliam poslu-

lassenl. - pro condonassent. - Susnrrones
Condonassel 35 Epilapliium bealorum Lrandri, Isidori,
et Florentinw.
pro susurro.-llunc aulam pro hanc cautam.-Dimissis
Crux hsec alma gerit sanclorum corpora fratrum
omnibus facinoribus pro o.nni facnore dimisso .-Cceli- Lesn Iri Isidorique, prionim ex orJine valum :
r

bus angelorum pro socielatibus ange

:

orum.-Curam ge- eriia Florentina sor

J '-r, Deo vota perennis,
Et posita consors sir digna quiescit.
rens , ct pro curam, el. lsidorus in medio disjungii membra duorum.
Hi quales fuerint, hbris ir.quirilo, lertor,
14. Inpace pridie Kalendarum Aprilis ,
postquam Et cogno^ces eos bene cuucla fuisse loculos.
Jiogmatibus sanctorum cerne crevisse fideles,
per annoi ferme xl pontificalem curam irrep>eliensi-
Ac e Domino, quos impia jura lenebanl.
i

bililer admnisiravil: ccra dclxxihi pro in pace, amen, LUque viros creda^ suhlimes vivere semper,
nolatum Aspiciens suisuin ficlos contende vidcre.
tub die 'pridie Kal. Apr., etc. , ul jara fuit.

AJveilit Florezius, numeruni lunaj xix, qui in edi- Obiit felicis memorice Leander episcopus die nl Ka-
lione Grialii exprimilur, corrigenilum esse pcr xxn, lend. Martias, cera dcxli.

q li respondet diei quarlo Aprilis anni G36; quo " Obiil sanclw memorice Isidorus episcopua die il Ao-
anno Isidorum obiisse ftedemptus, 34 a»etor Chro- nas Apriles, wra dclxxiv.
nici Kalendarii Burgensis, et Annalium Compostella- Obiit pice memoria? Florentina, Deo vola, Kalend,
norum, Rodericus Ccrratensis, aliique conlirmai t. Septembris, cera dclxxi.
In Annalibus Compostellanis, uli etia<n in quodam 2. In quarlo versu Cajetanus supplendum ccnsci
ms. Gotbico monasterii ^Emilianensis a Florezio in- sic Christo digna, vel quid simile. ln versu nono con-
«iicato recte describilnr dies pridie Nonas Aprdis pro jicit Dominio pro Domino. In obilu Florenlincc cor-
pridie Kal. Aprilis, quod mendose in plerisque rass. rigil xu. Kal. Julii pro Kal. Septembris : fatelui

cxcmplaribus narrationis Redempti reperitur. euim Codicem in aliquibus mendosum esse. Ac for-

15. Observat praeterea Florezius, errasse Ambro- tasse haec quse versibus de die obitus sanctorum a i-

sium Morales, aliosque, qui cborepiscopos fuisse jecta conspiciuntur, alterius sunt manus et aucloris,

dicunt Joannem e.t Epartium, qui Isidori poenitentice nam desunt apud alios qui idem epiiapbium referuut,
pracsentes adfuerunt. Redemptus enim eos vocat non et obilus S. Leandri ante aeram Gil videlur conti-
cborepiscopos, sed coepiscopos : ac revera conci- gisse, ul cap. 20 dicam.
lio iv Tolelano anno 633, cui Isidorus pr*fuit, decimo 5. Qui Pseudo-Juliani archipre-byteri opera con-
nono loco Joannes Ileplensis episcopus subscripsit, ^ Hnxit , an. 1628 vulgala , in collectione variorum

ct quinquagesimo loco Eparius Italicensis quse duse : carminum, quai a Juliano facta iingilur, epitaphium
«liccceses sub Hispalensi Metropolitano erant con- Isidori auclius intrusit, quasi ab Ildefonso composi-
slitulse. tum : quod cum in multis discrepet , hic lolum re-

16. An autem Redemplus, auclor ejus narraiionis, ponendum est :

Crux haec alma gerit geminorum corpora fratruni

fueril ille ipse ad quem exstat Isidori nomine in-
Leandrum, Isidorum, pariterque ex ordiue v.ilum,
scripta epistola, quod Nic. Antonius puiabai, vehe- 3QTertia Florenlina soror, devoia per nnis.
0! qnam composite concors h;ec digua ()iiiescil!
menter dubitat Florezius : qui prohabilins esse cre-
kidorus niedius disjuiiyil memnra prioTum.
dit epistolam scriptam fuissc ad Redemplum archi- Hi quales luerint, hbris inquirito, lecior.
(".ognosces et eos bene cuncta fiisse loculos.
diaconum Emeritensem de quo agiiur cap. 9 Pa- ,
In quibus hic r^cubat Fulgent.us : inspice tres lios
trum Emeriiensium auclorem vero narraiionis
; Spe certa, plenosque lide, super omnia cliaros.
Dogmalilms cernes liorum crcvisse lideles,
fuisse alium Redemplum clericum Ecclesiai Hispakn-
Ac reddi Domino, quos impia jura lenebam.
sis , ut in titulo ms. exemplaris golhici prescribitur. Aique viros credas sabhtnes vivere semper,
Aspicies puros, rursus conteiide videi e.
 , ,

57 ISIDORIANA. — PAIiS I. CAP. VII.

5 s;
4. Magfro sludio cgil Pseudo-Juliani arcliilecius A ad nos inondosi devcnorint. Cunferanlur cum versi-
ut versus quos apud Cajetanum vel alios potius lege- bus quos Eugenii III Tolelani certo esse constat
rat, ad melri nonnam redigeret : nec male, ul puio, neque inagnum, ul ego puto discrimen invenietur. ,

conjecit, cum reposuit Ac reddi Domino qnos. Non ln secundo versu pr.xferam scripturam Cajetani :

debuit tamen poslremos versus sollicitare : auctor Leandri Isidorique, priorum ex ordine vatutn, nisi ex
enim anliqui epilaphii innuere videlur imagines san- conjeclura malis, Leandri, Isidori, primorum ex or-
ctorum, quse in ipso altari, sub quo corpora jace- dine vatum, vel primori ex ordine vatum. Accipiebatur
bant, coli consueverant. eo lempore vaies pro sacerdote, vel episcopo : quod
Mentionem Fulgentii quod intrusil, omnino
5. mullis exemplis in Dictionario Ducangii a Mauriuis

inepte fecit, quamvis in banc senlentiam verba dis- auclo comprobatur.

ytngit membra duorum mutaverit in disjungit membra 8. In versibus Bibliothecae Isidori sic de Leandro
priorum ; ut niullis arguit Nic. Anlonius 1. v Bibl. babcliir :

Vet., n. 52 ;
qui concludit, tolum epilaphium barba- Non satis aniiquis docloribus impar liaberis,
quam Ildefonsinum l.eauder v;iles : boc Luadicta docent.
liora, fuit, septimiim scilicet, re-

dolere i-orcu!.i. Inter alia carmina, a Pseudo-Juliano Quanquam ego in pervelusto Codice Archivii Vaii-
aflicla Ildefonso, reposilU'ii fuit hoc epilaphium in B cani hunc litulum invcni Isidoro, non Leanlro ,

edilione Palrum Toletanorum. Observal tamen sa- ascriplum, in quo proinde legebatur Isidore antisus,
pienlissmnis Editor in nota, in Vita S. Isidori, a Luca non Leander vutes.
Tudensi, ut crediiur, scripla, reperiri boc epila- 9. In codice Escurialensi sseculi xv deseripto a
phium sub UJefonsi iiomiiie : nihilominus Nic. An- Rodriguezio de Caslro, t. ,11 Bibl. Hisp., pag. 28(»,
touio assenlitur, qui ueque IlJefonsi, ne^ue alteriuj in quo sunt Elymologiaj in sermonem 38 anliquum
aniiqui pulat esse, qua forma, ut expiical Nic. Anto- Uispanum convers.e, exstat idem Epitaphium lum
iiius, apud collectorem apparuit, ab ea, quiv ex Codice Latine , tum Ilispane, fere ul in co.iice Fabi i. in
tSicolai Fabri propria forma fuil, non parum diversa. primo versu geminorum corpora fralrum : in se. un-
De forma, qua apud auclorem vilce S. Isido:i appa- do, mendoso, parumque ex ordine natum , in teriio,
ruit, Nic. Antonius nihil staluit : qui forte, dtim hoec soror devota : iu quarlo, quam composita concors
scnberet, hanc pras oculis non habuit. ln ea Vita S. hic digna quiescit : in quiut;) , Isidorus medius : in
Isidori legilur, uti apud Pseud(;-Julianum, his exce- sexto, Ili quales fuerunt : in septimo, Coqnosces el

plis : Lcandri, Isidori, pariumque ex crdine vatum-O! eos. A iditur oclavo, Spe cerlos, plenosquefide, super
quam coinposita consors! hic digna quiescit. Omillilur omnia cliaros. h\ nono, Dogmatibus cernes Iwrum
mcnlio Fulgentii, seu versus : In quibus liic recubat C crevisse fuleles. ln decimo, Ac rredi Domino pro Ac
Fulgentius : inspice Ires hos.-Spe certos ,
plenosque reddi. De/uleranlur duo poslremi, Ulque viros, elc,
iide-Dogmatibus ccrnas liorum- 37 -^ c reddi Domino sed ver:io II spanici eos fuisse atguit.
qnodUtque viros iredus sublimes vivere sempcr,-Aspi- 10. Fuerunl, qui epilaphio Isidori non Ildefonsum.
ciens sursum pictos contende viderc. sed alium auciorem quajrerenl, scilicet Braulionem,

6. Cum ergo auclur Vilse S. Isidori, quisscculo xiii

Audi Nic. Anlonium 1. v, cap. 5, Bibl. Yet. Hisp.,
n. 07 : Braulloni tamcn Caisaraugustano episcopo at-
vixisse creditur, epilaphium Isidori lidefonso attri-

buat, qiuerenJum est, an ejuscemodi versus, cliamsi tribulum alicubi legimus epitaphium SS. Leandrt , ei

S. lldefonsi non sint, tamen ssec. xni, antiquiores Isidori, quod scriptum exstare aiunt ad finem Etymo-

censeri posbint, quod apertenegat Florezius tom. X. logiarum S. Isidori in libro Gothico monaslerii S. Do-
Hisp. sacr., cum de S. Fulgeulio agit. Equidem ani- minici de Silos... Alqui tilterls D. Antonii (Lupian.)

mum ego non induco , ut credam, scriptorem Vit:e Zapatce, ct Aragon ad Rev. P. F. Ludovicum de Mier

S. Isidori, ac mullo minus, si is fuerit Lucas Tuden- Benedictinorum Hispanx congregationis llottuv pro-

epiiaphium Isidori composuisse curalorem 11 Februarii die anni 1057, ex S. sEnu-

f is, vir probus, , ut
tanquam liani monasterio datis, distichon illud :
lldefonso, auctori, illud afhngeret. Oportet
ergo, ul censeamus, epilaphium jam olim sub Ilde- Crux lisee alma gerit sanctorum corpora fratrum,
Leaudri Isidorique, prioru.u ex ordiue vatum,
fonsi nomine anle Viiam Isidori scriptam divulgatum
fuisse, quod scriptor Vitae Isidori bona fide anipuii. ita lcgi in laudato Exiliensi Codice comprobare pos-

Vetuslissimum Codicem Gothicum laudat,utvidimu=, sumus :

Cajetanus, in quo lii versus magna ex parte contine- Oux iiaH; alma gorit corpora fratrum,
banlur. Id si verum est, majorein epitaphii velusia- Leandri lsidoii pie parum ex ordme abbiluni.

lem arguit, quam quae a Nic. Antonio agnoscitur. Quas littcras ejusdcm Zapatw tnatui scriptas penes me
Sed Cajf taui hY.es in vetenbus menibranis allegandis habeo. Nihil tamen id nos removet a saniore jmlicio :

Naudaeo ac nonnullis aliis lluxa et incerta visa est. cum e manu ista tot male sana; ficliones prodierint :

7. Alioqun dum versus ipsos, ut apud auctorem ordoque abbatum vix cst , ut imputari prcc ponlificali

velertm Viiie S. Isidori, et Cajetanum sunt , ailenle dignilate, qua functi ambo sunt, sanciissimis viris nb
inspicio, nihil sane invenio, cur saeculo vn aut viu itteptissimo, et ruslicissimo pocta, qui Braulio cerlc
iinligiios judicem ; prsesertim cum facile sit, ut de- non est, tnerealur. Breviter de his, eto.
ECt^torumiacuria, quod ferc in aliis omnibus accidit, 11. ii.epvissimuiii, ct rustieissimum poctam vocat,
 : ,, » ,

59 AT> OPERA S. ISIDORI IUSPALENSIS PROLEGOMENA. 40

qualem famosus fabulaior Zapata repraesentat qui : A transitum gloriosissimi procsulis Iddori omnis gens

ut sibi Benediclinos demereri pergeret, nullum

non Golhornm occullo Dei judicio gentili gladio ferienda

movit lapidem, nullinn nnn finxit aut corrupit scri- est tradita. Transmarini naniqiie Saraceni mare illud

ptnm. Quod si Nic. Anlonius in eo perslet, epila- quod Hispalensi urbi alludit iraiisfivtanles , primnm
phium Isidoii. eliam non inlerpolalum neqne depra- eamdem urbem ceperunt dcin Banicam ; , et Lusila-

vatuni, poetae ineptissimi et rusticissimi opus esse ,

niam provinchm occuparunt Quibus Rudericus rex,
in aliam me abire senlenliam protileor. Mabillonius aggrcgato exercitu Gothorum, armatus occurrit. Sed

1. 1. Annai. Benedict., pftg. 278, conlirmal boc epi- quia pioefalusrex, neglecta religionedivina, vitiorum

subjiinclum regulse Leandri in se dominio mancipaveiat proiinus in lugam versus

tapliitui) 33 inveniri ,

(juodain Codice. Opinaiur sub cruce forsan trans- ,

et omnis exercilus fere ad internecionem usque gla-
versa parte simul jacuisse sanctorum tria corpora dio deletus est. Saraccni deinceps longe lateque va-

germanorum picturam in adjum lo pariete expressa

:
gantes, innumeras, horridasque cecdes perpetraiunt.

eoruni effigies et merila reprjcsentaj.se. Conjicit Qui quanlas coe !es quanlasque strages noslrorum

verba Isidori de Vir. Illuslr., Leandrum Recaredi tem- de.lerint, teslanlur eversa castra, et autiquarum ur-
poribus floruis.e, ac terminum vilte clausisse, non ila bium diruta meenia. Ea tempcstale omnis Hispania
ngideesse accipienda, ut auclorilatem epitapbii ele- B luxil monasteria in se eversa , episcopia deslrucla ,

vent : Florentinam Hispali verosimilius fuisse sepul- libros sacrae legis igne combustos, tbesauros ecclc-

tam, quam Asligi, quod alii tradunt. De anno ohitus siarum direptos, omnes incolas ferro, fiamma, fau e

S. Leandri senteniiam Mabillonii minime probo. consumptos. Tandem pielas illa, qiue non est solita

Gotifer cap. 20. eos, quos corripit , ad internecionem usque delere ,

12. Aliud exslal Isidori epitapbium, quod Ildef.mso sed, flagellando, misericorditer corrigere, animos
Pseu lo-Juliani aflin-
pariler in collectione carmiiunn Pelagii cujusdam, qui regia traduce exstitit oriundus
gilur quod plane apocryphum est tum quia nulla
: , c.irioboravit, et contra Saracenos loco , qui dicilur

ejus memoria anle Pseudo-Julianum apparet, lum Cova Sanctae Marix, rebellando, eis bellum indixit.
quia Isidori exsilium quod fabulosum esl , in co ,
Qualiter autem in confiictu illo divina manus pro

eomniemoratur. Sic aulem habet nostrispugnaverit, ex hoc polerit adverli, quod ar-

Mens penetrat coelos, hac corpus dormit in urna, morum spicula, a Saracenis missa, in eos ipsos vis
Dulce decus gentis, dux Isidore, luae. divina retorsit ; et rupes quocdam , Dei nulu pr.is-
Qu« tibi tliscipulus sacrat, praesume, magister,
fuit ex»ilii parsque, comesque tui. cissa, corruit, et ex Saracenis non minimam multi-
Qui
Carmina sume libens, et quem tu vivus amasli, tudinem opprimendo exslinxit quod si quis ad ple- :

Post tua secuius fata, magisler, ama.

Cra pro nobis miseris, clarissime doclor, C num volueril noscere, lugubrem bistoriam lemporum
decns Hisperia?, relligionis honor. illoium studeat legere.
Da, rogo, le facilem, le desine, qua?so, rogari.
Teque vocant populi, dibClpulusque vocat. 41 < Leciio ii. — lllo ex lempore rursum gloria,
Oiiem varia? cingunt curae, quem deosa pencla el regnum Golhica; gentis sensim alque paulatiiu
Infusiant, cuili lac stalione frui.
coepit, veluti virgultum ex rediviva radice, pullularc,
13. Auclor Vilae IsiJori, posl Isidori epitaphium regum, qui, regali stemmate progeniti
ct industria
quod ab lldrfonso composilum diserte asserit, scili- apicem regni nobiliter gubernabant, singulis mo-
cct Crux liocc alma qerit> elc. , adjungit aliud sine menlis succrescere. Fuere namque armis, etviribus
iioinine auctoris atque adeo dubium leclorem red-
:
misericordia atque juslilia
famosi, consilio c!ari, ,

dit, an hoc eliam alterum Udefonso adjudicet. Scd religioni dediti, quique antiqua epis "opia
preccipui,
cerie ad Gotborum Palrum lemporaminime pertinet,
innovarunt, basilicas fundarunt, et thesauris dita-
cum el fabulas pcrrnixtas babeat , et versibus leoni-
runt , auro, et gemmis, librisque ornarunt , ac pro
uis composilum sit, quales ea cetate in Hispania non \iribus Cbristiani nominis gloriam dilalarunl. Ex
conslat iu usu fuisse ; cerle inler genuina Eugenii et quorum illustri prosapia cmersit vir clarissimus Fre-
ccqualium poemata carmen longiusculum hujusmodi dinandus Sancii regis filius, qui, ut sceptra regni
rhythmo vulgari conslans non reperitur. Suuin ergo p posseu i t) non est nostra inlenlio evolvere, quantam
locum tuncbabebit, cum vita ipsa Isidori proferetur et quam crebram perniciem Saracenis intulerit. Ilic

CAPUT VIII. inter reliqua pietatis opera, qua?. religiose gessit, pe-

40 Acla Iranslationis corporis S. Isidori , ad ms. tiil a Benabelh, Hispalensis urbis rcge, qualenus sibi
Codicem Gollncum reqiai bibliolhecoz Malritensis corpus beatissimae virginis Justx, quod in ea<!cm
recoqnita. Aliud Actorum translationis exemplur. urbe quiescit, concedcret, ut e un ad urbem L gio-
Observaliones in ulraque Acta. nem transferret. Petitionibiiscujus, ut voluit, assen

1. t Hujus beatum corpus divina dispositione ab sum prxbuit, el ei se daturum repromisit. Qua
Ilispalensi urbe post annos cccclxviii [Forte post an- sponsione accepta, convocavit rex Fredinandus vc-
nos ccccxxvn] est translatum, atque in urbe Legio- nerabilem Alvitum Legionensis urbis episcopum , c»

nensi condigno bonore sepultum. Qualiier vero id reverendum virum Ordonium Asloricensem cpisco-

actum sit , etsi non claro, veraci lamen stylo , huic pum, simulque Munionem coniilem cum manu mili-
operi dignum duximus inserere. tum el eos ad deferendum supradietae virginis cor-
;

c Leciio i. — Anno igitur sepluagesimo V, post pus Hispalim misil. Qui venienles causam suas lega-
 ,
, t»

ii ISIDOIUANA. PA S I. CAP. VIII. 42

Benabeili patefeceront. Quibus ille ait : A lissimi Isidori, qni hac in urbe sacerdutii politus est
tioriis regi

Scio plane nie doniiuo veslro quod diciiis prsmi- iflula, ct Uispaniam suo opere dccoravit, etverbo ,
,

nec ego, nec aliquis ex meis vobis corpus sumus dclaturi. II c ait , et ordinem visionis eis se-
sisse; scd

rialim palefecit.
quod qucerilis ostendet. Vos ipsiqucrrie, ei inven- >

tiim lollite, et abite.i

Lectio v. — < Quod audiontes , Deo gratias refe-

Leciio iii. — < Quo responso accep'n, venerabilis runl; et regem Saracenorum simul adeunt , cunctn-

episcopus Alvilus secrcto socios tali vooe affalur : que ei ordinatim pandunt. Quibus audilis, liccl inli-

Ul cenilis, o socii , no~-lri ilineris laborem nisi di- delis, virtulem lamen Dei perpendens, cxpavit, eis-

vina miseratio rclevaverit, frustrati reeedemu?. Ne- que 43 res.io-idit : Et, si Isidorum vobis tribu >, ciim

cesse ergo est, dileclissimi, ut a Deo opem qiuera- quo bic ego remaneo? Sed quia viros lanl;c auclo-

mns, et boc triduo jejuniis et oralionibus insislamus, rilalis fas sibi non erat spernere , dat licenliam

quatenus divina majestas occultum nobis sancti cor- membra confessoris inqnirere. Mira loquar; ab his

poris Ihesaurum revelare dignetur. Placuit cunctis lamen qni interfuere me reminiscor audisse; sepul-
cxhortitio praesulis; et triduutii illud jejuniis et ora- crtim vidulicet corporis bcati, dum quaereretur, ve-

lionib is ex^g runt. Jamque die lertia, cmenso olym- stigium virg;e,cum qua beatus cmfcssnr trina percus-

p >, sol occubueral, ct quarla nox supervenerat, cum £$ sione locum monumenli rconstraveral, in ipso terr;e

venerabilis prcesu! Alvilus pervigil orationi insiste- solo invcntum esl. Q.io detcelo , tanta odoris fra-

bat. Inlcrea, dum sfeilula sedeii-, secum ncscb quid grantia emanavit, ul capillos <• pi:i- 1 1 barbae omnium
de psalmis ruminaret , somno opprimilur, apparuil- qui aderait veluti nebula et balsami rore [erfun-
que ei quidam vir, veneranda.cani:ie ccmptus, pon- deret.

tificali infula amictus, lalique cum voce 42 alloqui- Lectio vi. — « Corpus nutem beatum lignco vas-
tur : Novi quidem te cam soci s luis aJ boc venisse, culo, rx junipero facto, erat obieclum : statim vcro

ut corpus beatissimae virginis Justre binc trans!eren- ut reseratum est, reverendum virum Alvilum epi-co-
tes deleratis : et licet non sU divinac vo'u:ilatis ut pum segriludo corripuit, el seplima die, accepta poe-

baec civitas abscessu bujus desoletur virginis, tamen nitenlia, juxta edictum visionis ange'is, utcrcdimus,
non vacuos divii.a bonitas vos remillet ; torpus nam- spirilum IraJiJit. Asluricensis autem rpiscopus Or-
que meum vobis est donatum ;
quod IjIIenlcs au- donius, et omnis excrcilus, accepta gleba heaii h\-
ferle, et securi a! propria remeate. Q em eum re- do i, et corpore prresulis Lcgionensis Alviti, ad re-
verendus vir Alvitus inlerrogaret quis esset ,
qui gc-m Ferdinauduni feslinabant repedare. Dum vero
talii sibi monita injungeret, ait : Ego sum Hispania- corpus bcati-simi IsiJori in lignum gestalorium po-
rum doctor, buj'sce urbis antistes Isidorus. Qjo di- r neretur, mx Saracenorun suprad ctu«, Bmabeth,
cto, ex ocuhs cern 'iitis cvanutt. » c rlinam holosericam, mi o opcr- contextam, supra
Leclio iv. — « PilcsuI vero evigilans visio >i ccep l corpus cjus jaclavit, et magna cx iniimo pecture
congralulari, et De.mi altentius exorare, eiflagilans, trabens s::spiria, dixit : Eeeerecedis ab hin", Isidore,
ui, si ex Deo esset h?cc visio, iterum , tl lertio ple- vir venetande ; ipsc tamcn nos: i , lua qiialiter, et
nius innoiescerel ; sin aulera , discederet. Taiiler mea res cu : unde mei memorem te semper depre-
orans, rursuni obJormiv.t. El ecce iJem ipsc virap- cor ess 1
. H;ec ab illis qui audieie me reculo audi-
paiens non dissimiiia, quam prius, verba peroravil, visse.
rursumque evanuit. Experg Taclus ilerum po:;lifex , Leciio vii. — « Q tibus ila peractis, ad propria cum
alacrius trinam visionis aJmonitionem a Domiuo summa larilia suit rcg es-i. In advenlu quorum rex
iinploraliat. Qui, cum obuixius Deum orarel , leriio gloiiosissimus Ferdinan 'us magnum exbibuit appa-
sonmo corripitur. Virque supra diclus, veluli seinel ralum : et, lieet contrislaretur de < bitu Legionen-is
alque secundo, ei apparuil , et qua2 antea dixerat pr;esu'is Alviti, qtiem mira semper venralus ftierat

tertio replicavit; et virga pastoiai, quain manu le- dileclione, lamen occursui gloriosUsimi co:ifcsso is

nebal, terrse solum percutiens leriio, locum, in quo IsiJori ambiliosam praehuit pompam; c rpusque e iii

corpus sanctum delitescebat , o-ten;ii', dicens : liic, bealum in basilicam B. Joannis Baplislse quam idem
bic, bic meum invenies c ^rp.us. Et ne pules te phan- r< x noviter fabricaverat , deposuit : aggregaiisque
laslica visione deludi , boc eril tibi signum veri : i.niversis regni sui nobilibus viris atqie episcopis,
Mox, ut me.iim cornus iu >er terram eduxeris, t
mo- cam in bonore confessoris con^ecrari fecil ; liodie
lestia corp ;ris corripieris, quam finis vita: slalim sub- que x Kalendarum januarii di s dedicationis ecclc-
bequetur; sicqu ; exulus boc iuoila.i corpore , ad sioe, et translalionis beati anlislilis festive annualim
nos venies. Quo ilicto, visio abhila est. Evigibt pr;c- ce ebratur. Tanta autem devotione in festivitate iPa
su!, ccrlus de tanla visione, ei Ixtus de sua voca- rex clari-.c i ; us cuui omni domo sua ob reverentiam
lione; factoque m:ine, al socios dixit : Oportet nos, 1) aii < onf< ssoris bumililati deditus fui-se perhibelur,
dilectissimi, diviuam omnipotenliam submissis vu'ti- ut, cuin ventnm f<iissct adconvivium, religiosis qui-

bus adorare, qui nos sua gratia praecedere est digna- busqtic viris lclicatos cibos, deposito rigni superci-
tus, et merce lem nosl.i itineris frustrari non csl lin, 44 conlenlus vice famulorum manibus pnmriis
passos ; diviue enim nulu prohibemur membra bea- appoiieret. R<gina quoque cum liliis et Gli.ibus >;;;s
\x an Deo dicatae viiginis Juslae hinc abslrahere; reliquae muliiludiui more scrvulorum oinnc o.'isc-

s.ed non minora deferemus pignora, dum corpus bea- quium buinililer depi ndcc'. »

Patbol. LXXXI.
 : :

43 AD OPERA S. ISIDJRI HISPALENSIS PROLEGOMENA. 44

Lectio viii 1 In co aut"m loco, qm sancti eor A i. tAnmigiinr. ViJclur adfuisso prologu; aii-
poris r< li(]ui •
a fiJeli p!ebe vencrantur, tanla et talia quis, qui bic dcsider.:lur. Lecl. 2. lllo ex lempore.
miracuia Dominus nosler Jesus Chiistus ad lionorem Iiitcrponiiur hic in ms. quia et; quoe ab aliqua pa-
el gloriam su nominis cst dignatus ostendere, ciccis descnbendum proeterniisa videntnr
;

renliic i inter
liimina reslituendo , surJis audilum reformando ,
reidua : bic vero jam lurbabant sensum, idcoque
immundos spiritus ex obsessis corporibus eiiminan- omLsa sunt. Lect. 7. B. Joannis Baptistw, quam.
do, claudis gressum redintegrando, ul, si aliquis pe- Sandjval., pag. 10, in margine notal, in i la ecclesia
ritus litteris ea Iradcret, 110:1 minima Iibrorum volu- asservari maxillam S. Joannis Baptistoe : et qua
mina conficcret ; sedpariim imperitia, partim negli- inventio capitis a Baronio notatur ab anno 1025, di-
gentia sileniio sunt oblecta. Q lod si indubia fides vinando a?serit, Alpbonso V donatam a comite Aqui-
petenlum exigat, non Dominus noster Je- dissimiiia tania; Guilielmo.
sus Chrislus per confessorem suum usque Iiodie 5. « Lcc:.ead. 7 Annuatim celebratur Hinc discas, . .

dignatur operari. Reliquiac vero beaii confessoris ab hanc historiam scriplam esse pro leclionibus octo ad
Hispalensi u:be translatae, alque Legionem sunt dtda- Matulinum recitandis. Sed quomodo x Kclend. Ja-
lae anno ab incarn slione Domini noslri Jesu Chrisli nuarii notalur, quandoquidem fe s lum agatur xn ka-
1. lx. nl. (1063), Indictione 1, coneurrenle hI.i B lendas? Error est, sed haud dubie anliquus, quem
Lectio ix. —
Ad laudem quoque pontificis ahni
« Actorum prolixiorum auctor transcrip^L. Errorem
videtur pertinere illu quod, cum ILspalensis civitas I, tamen non tantum probat hodiernus usus, sed anti-
S
ropler oequoris calidum vaporem nunquam s:t solita quissimoc et iilius plane soeculi inscripiiones, lilteris

uredinem lamen anno, quo exinde

glaciei perpeli, co Golhicis Iegendoe, supra pilas duas, quibus parvi
beala mcmbra sunt ahstracta, adeo urente glacic e l quidam fornices sustinentur, lumen procbentes in-
exusta, qu id neque in viuelis, neque in oli-eiis, seu trantibus a clauslro ad cipeliam : quas inscriptioncs
ficetis aliquid fruclus remanserit. Dicat quisque, recilat Sandoval. p. 16, et liic relerre placel, ut to-
prout sentit. Ego autem assero , ipsa qu ;que ele- tam pnes nlem historiam illustrent. Piima est :

menta discessum santli corporis scnsisse ; senliendo Ilanc, quam cernis, aulam, elc. (Vide infra cap.
doluisse; incolasque urbis, tanto patrono des'itu!o>, 28). Ahera : Deinde in cera mciii, sexto Idus Maii,
privalione fiucluum Dei nutu percussi.-se. Ilis vero adduxeruni ibi de urbe Abila corpus S. Yincentii, fru-
et hujusmodi operibus eleclus suos in conspcetu ter S. Sabincv, Chrisletisque. Ipsius anno prafalus
mortaliuiu glorificat, qui in procsenlia Dei Patris, et rex, rc:erlens de hosle ab urbe Valentia, liinc ibi die

sanctorum angelGrum sua illos visione remunerat sabbalo, obiil die tertia feria, sexto Kalendas Junua-
Jesus Cbr.stiis ,
qui cum eodem Patre el Sph i;u G rii, wra sicni. Sanccia llegina Deo dedicata pcregit.
sanclo unus Deus vivit, et regnal pcr nunquam fi- Eodem referri potest FerJinan <i regis epitaj hium,
nienda scecul.i. Amen. » 4Q bnjusmodi lilteris simililer Golbicis tumboc ejus
2= Nonnulla verba aJ rectam scribcndi rationem insculptum, a S.m iovalio consequenter ad priores
revocavi, ul urbcm ceperunl pro cceperunt , interne- inscriptiones s'c relalum : Ilic est tumulatus Ferdi-
cionem pro internicicnem, idem pro hisdem, ctc. Si- nandus Magnus, rex tolius Hispanio?, filius Sa7iclii

milia in sequioris aevimonumenlis passim rcperiun- regis Pijriihronim, et Tolosce. Iste transtulil corpora

tur, sivelibrariorum vitio, sive auclorum etiam abusu sanctorum in Legione , B. Isidori archiepiscopi ab
invccla. Pro rcligione dedili subslitui, lecl. 2, reli- liispali, Yincentii martyris ab Avila, el fecil ecclesium

gioni dediti : nam i in e facile in mss. commntatur. hanc lapideam, quce olim fuerat lutea. Hic prcvliundo
Mendumputo, quod, lect. 3, Florezius edidit a socii fccit sibi tr.bularios omnes Suraceuos Hispanicv, cep.il

pro socii. Pr.i staret eliam legere lalique eum voce Colimbriam, Lameo, Vaseo, et alias. Iste vi cepit

pro ialique cum voce. Non casu videlur faclum, quod, regna Garcice, et Veremudi. Obiil vi Kalendas Ja-
lcct. 6, duo 45 versus hexamelri simul conjiinguntui nuar i, tera mciii.

Ipse tamen nosti, tua qualiter, et mca res est. — Unde 6. « Ad lecl. 8. Christi tnillesimo, etc. Annos suos
mci memorem te semper deprecor esse. Ac foi tasse D Hispani in \
ublicis privatisque actis usitata sibi aera

auclor alium procmillere vohiit his verbis : Ecce re- numerab.ini : qui mos vix demum anno 1583
cedis abhinc, Isidore, vir venerande : verba etiam ,
a Joaime I Castelloe rege subl >tus est, lesle Loaisa.

que proecedunt, disjecti membra poeloc videntur. Quomodo ergo hic nunierantur anni ab iiicarnatione
5. In Addendis ad diem h. Aprilis Bollandiani, Domini? Hinc colligimus auctorem non fuisse Hispa-

pag. 901, hocc eadem Acla, quoc genuina neque in- num, sed verosimiiiter Gallum ex Cluniacensibus
terpolata dicunt, edi lerunt ex Ms. D. Joannis Luccv monaclium : his enim inter alia rcformalionis per

uortes Hispal., sed omissis priniis verbis, Hitjus ipsos inducioe puncla eiiam curac fuisse videlur, ul

beatum corpus, elc, et inilio ducto, Anno igitur moilum numerandorum annorum Chrisli, jam alibi
tcptuagesimo quinto. Codicem ms. dicunl antiquum passim usurpalum, etiam apud ILspanos commen-
annorum plusquam quingentorum, aut sexc.nlorum, darenl et propagarent. t

litleris jam pcne fugieutibus, boc litulo Acla trans- : 7. Suspicanlur Bo 'landiani, anctorem hujus trans-
lationis corporis beali Isidori Spatensis episcopi. Eo- lationis fuisse llebrclmum mona. huni Cluniaccnscm,
rom notoe hoc sunt qui eoilcm lcmpore consimilcm iran^Iationeui S.
4" ISIDOKIANA. — PARS I. CAP. VIII. 46

lndaleiii e regno Granatensi in Aragoniam eonscri- A regis llispalmsis Saracenorum, cum corpus Isidori
psit, editam inter Acla B llandiana ad diem 50 Iradidit : Hccc ab illis qui audiere me rccolo auditiisc.

Aprilis. De quo paulo post dicani. Mirari lamen su- Auctor ergo synchronus censendus est. Sed ilane ca
quo pacto
bit, in tam antiquis monumenlis, qure Acta sincera existimabimus, ut omnino aliunde nihil

quidem palam in Ecclesia rccilabantur annus , inlrusum fuerit? C< rte cum ad usum lccionum, ut
incarnationis dominiere pro rjera Hispanica inlrusus dixi, accommodata fuerint, non mirum vidcri
debet,
fuerit. si aliqua aut prrjeterita fuerinl, aut adjecia. Et Bol-
8. Florezius, qui hccc eadem Acta tom. IX Ili-p. landiani quidem nonnihil prrelerilum innuunl : seJ
Sacr. protulit, lom. XXVII, p. 155, de hisloiialrans- ab inleipolationis fcnreuto pura Acla dcclarant.
iationisS. Lidori agit, quam Lucrc Tuden i adjudi- CreJideiim taim n, posterioii oel;-te a< jecta, !
que de
candam eenset, repugnante Risco continuatore, lom. miraculis, le- ticne 8, dicuntur, silentio olleclis par-

XXXIV, pag. 19?5, quia ea historia libro miraculorurn tim impcrilia, partim negligenlia. 48 Et qn* se-
S. Isidori, a Luca Tudensi ccrte conscrirto, contra- quintur : Quod si indubia fides petentum cxigal non ,

ria m nonnuUis est adeoque posterior Luca Tu-

: dissimilia Dominus noster Jesus Clirislus per confes&o-
dcnsi, neque ita fide digna ipti videtur. Distinguera rem suum usque hodie dignalur operari.
autem oportet hisloriam translalionis , sive Acla B 12. Nam praeterquam quol sequioris sevi ea fuii

uberiora, quae Bollandiani ad diem 4- Aprilis edide- coiisueludo, ut genuina monumenta interpolarenlur.
runt, ab Actis brevioribus magisque sinceris quoc in ofliciis e<c!esiaslicis satis frequentes erant ejus-
iidem Bollandiani in appendice ad diem 4 Aprilis, et modi mulationes, prrjcserlim cu;n nulltis cerlus au-

deinde Florezius tom. IX, append. 7, divulg:irunt. ctor lectionum indicarelur. Ncque alia de causa
Florezius e ms. CoJice Golbico, in quo narratio lectiones edilionis novrje Matritensis a Florezii Aclis
quoque Redempti de obiiu Isidori, diverso quamvis in ii:ult:s, ut jam monui, discrepanl. Mcndum for-
characlere, erat, Acta 47 correxit, et prologo lasse in illis ei,t, quodannus consecrationisccclesiae,
brevi auxit, quem in suo exemplari desiderari Bol- lect. 9, dcHgnatur 1081, Kal. Januarii. Acla Flortzii
landiani adverterant. el Bollanlianorum trans^alionis ct consccra:ionis
9. ILcc quoque Acta in edilione nova Matrilensi annum ex, rimunl 106", in lictione i, concurrenle
tom. Ilinler appendices, p. Gi, ex alio exemplari m, x Kal. Januar. Hinc Fiorezius , et Bollandiaui
ms. in-erta sunt, in novem lectiones pro usu officii arguunt auciorem Actorum fuisse monachum a!i-
ecclesiastici dist:ibuta. Sed quamvis editorinima pa- quem Cluniacensem, quod rcram non expres^eiit.
gina moneat eas lectbnes ad Utteram desumptas Fortasse id etiam ad inlerpolationes pcrlinct. In
esse ex Aclis translationis S. Isidori a Florezio edi- C Ms. Gotbi; o bibliolliecre regiae Mairilensis niaigni
lis, tamen non levis est multis in locis inter utrum- jiscri, la erat rera mci, qui esl annus 10L'5. In vcteri
que exemplar varictas, ut necessarium quoque sit imcriplione, quam cap. 28 afferam, hscc eadem rera
ea hic reprrcsentare. notalur, et dies 12 Kal. Januarii ;
quem diem prae-
10. Sed prius observanlum est, in exemplari ferendum Florezius piobat, quia in Kalenda io per-

ciiam Florezii inilium Aclorum nuitilum videri : peluo, edilo 1578, designatur dies 21 Decembris pro
Hujus beatum corpus, etc. Eisi enim narratio Re- templi dedicalione, et corporis Isidori translatione ;

dempti prceeedit, lamen Acla alio charactere scripta quamvis ecclesia Legionen-is, ul obseivat Tamayus
sunl, et auctoris longeposterioris essedebent. Equi- in Mattyrologio, diem 20 elegerilad conciirsum fesli
dem censeo Acta ipsa, qnx Florezius exhibet, ex S. Tbomrc apo^toli evitandum. Addil Florezius, anno
leetionibus olficii ecclesiaslici in (iie Iranslationis 10G5diem2l Decembris incitlisse in diem Domini-
esse ilesumpta : quare cum jam in officio mentio cam qua die, ex canonum prascripto, ecclesije con-
;

Isidori prrjecesserit, non absurde inilium lectionum secrari debebant. Proplerea corrigfndum ait in Aclis
sumitur, sive cum Florezio Ilujus bealum corpus, :
concurrente ll pro concurrente ul, et initio post annos
sive cum Bollandhnis, cl edilione nova Matrilensi : CCCCXXVII piO CCCCLXVIII.
Anno igitur, etc. Conformata autem fuisse hrjcc Acta D 15. Vaiietates autem exemplaris Bollandianorum
in morcm lcctionum ec> 1 siastici ollicii, cl ire de- a suo bas Florezius observavit. Lect. 1, Qualiter
moa&trai, quod numero, sive ledione 7 legitur : enim in. Lect. 2, Gloria regnum. — attro, gemmis.
llodieque x Kalcndarum Januarii dies ded.cationis — ornarunt, pro viribus. — prosapia exslitit vir. —
ecclesia;, et trauslationis beati antislilis feslive annua- sceptrum regni. — ut eam ad urbem — neque ali-
tim celebratur : qnrc verba dcsunl in ex^mplari quis. Lect. 5, Itineris, et laborum. — miseralio reve-
ediii mis novrje Matrilensi-, in quo alioquin novem laverit. — oralio prwsulis. Lect. 4-, Enixe orare. —
lecliones noniinanlur ct disliiiguuntur, ut mox pa- idem vir. — liic inrenies. — subsequetur. Quo dicto.
lebit. B illandiani in oclo tantum lcciiones Acta di- — Oportet dilcctissimi. Lect. 5, Cum quo ego. —
vidunt. Mira loquar. — inlerfuere reminiscor audire. — Lect.
11. De auctore Actorum id tantum liquet quod G, Piwsulis Aliiti. — ex intimo cerpore. — Lcct. 8,
ipse narral lect. 5, Mira loquar : nb liis tamen qui fulcs petentium. In line : finienda sccculorum saxula.
intrrfucre (llispali, dum qurjcrerelur corpus lsidori) 14. De nomine rcgis llispal. n. is Saraccnorum ,

ms >cminiscor audisse. ElIect.G, posl rclala vcrba qui S. Isidori coipus cmccssii, nonnul'a e;l in
47 Al) OPEHA S. iSlUUKl UISPALENSIS IT.OLEGOMENA. 4>

^xemplaribus dissen-io. In lectionibu>49 breviario- A religiose gessit, petiit a Ben.idab Uispalensis mhs
rum quorumdain vocaiur Enetus. In Aclis Collan- re^e, quatenus sibi corpos beatissiime Juske vigiai ,

diaaorum, Florezii, et aliis uberioribus apuJ ipsos quod in ea.iem u be quiescit, concedeiei, ul cam
Boliandianos Bcnnbelli : in Aclis nov.e cdilionis ad L- gioneiisem urbera transf/rrel. Pelitioiiibus c:i-

M.Urilensis Uenabet, et Benadab. Ex bistoria Ara- jus, ut voluit, assensum praebuit, ei ei s^ dalurum
bura Roileiici Toletani cap. 48, colligilur, transla- repromisil. »

lionem peraclam regnanle Hispali Habeth. Jam Acla 18. Leclio iv. — < Qua sponsiona accepta, con-
qusedui novae eJitionis Mairitensis, mendis quibus- vocavit rex Ferdinan Jus ven rabilem Albitum Le-
dam emeudatis, h#c sunt : gionensis urbisepiscopum, eireverendum virum Ordo-

i ;
. Lectio i. — < Anno igitur scptuagesimo quinto nium Asturicensem episcopnm, simulque Munionem
po^t iransitum gloriosissimi praesuiis Isidori, omnis comilem cum manu miitum, et eos ad deferendiim
.. ns Golhorum occulto Dei judicio gentili gladio fe- supradicfai virginis corpus Hispalim misit. Qui ve-
n lacsl tradita.Transmarini namqueSaraceiii mare nienles, causam suse legationis regi Benadab palele-
1 1 quo 1 Ilispalensi urbi alludit transfretantes, pri- cerunt. Quibus ille ait : Scio p!ane me domino ve-
ino eamdcm ceperuni. Dein 1e Baeticam et Lusitaniam stro, quod dicitis, promisisse : sed nec ego, neque
provinciam occupaverunt. Quib.is Rudericus rex , B aliquis ex nostris lale corpus quoJ quseriiis osteudii.
rgregalo exercilij Gothorum, armatus occurrit. Sed Yos ipsi qunerite, elinvenlum lollite, abiteque. C:e-
;

prxfatus rcx, ingleclareligione divina,vitiorum terum, delilescendo, an vere barbarus nestrae lega-
se dominio mancip iveral, protinus in fugam versus, tioni ista dixerit, parum comperimus. Sed plerum-
nis exercitus fere ad internecionem usque gla- que humanoe voluntates, ut sunt vebemenles, ila et

o deletu-; e;t. Saraccni deinceps longe lateque mobiles. Quo i audiens egregius Albitus episcopus,
tttes innumeras borridasque c.tdes perpetrarunt. socios secreto affatur, sic dicens : Ut cernimus, fra-

i quantas caedes quantasque strages nostrorum Ire?, i.Jsi divina miseratio labori nostri iliiieris subve-
erint, te>laniur eversa caslra, et antiquarum ur- liiat, fruslrati ncedemus. Neces arium itaqr.e vide-

bium uiruta mceiiia. i tur, utaDeO, cu nibil impossibile esl, opem quae-
1(3. Leciio n. — < Ea tempestate omnis Hispania rentes, hoc iriduo jejuniis et orationibus insislamus,
ii.xit monasieria in se eversa, episcopia destructa, quatenus divina majestas occultum nobis sancti bot-
3 sacrai legis combustos, thesauros ecclesiarum poris thesaurum revelare dignetur. Placuit cunclis
eptos, omnes incolas ferro, flamma, fame con- exhorlatio proesu!is,ut triduanum illud precibus per-
los. Tandem pietas illa, quce non esl solila eos ager<tur. Jam die terlia emenso olympo soi occu-
s corripit ad internecionem usque delere, sed Q buerat, cum justa suj ervenienti nocte, venerabilis
lando misericorditer corrigere, animos Pelagii j nesul Aibilus pervigil oralioni insistebai. >

sdam, qui regia traduce exstitit oriundus, corro- 49. Le.tio v. — < Inlerea dum sella residens fessa

it, et contra Saracenos loco qui diritur Ccva membra panlisper sustentaret, alque secum, nescio,

ce Martie, rebellando, eis bellum indixit. Qua- quil de psalmis recitans pne nimio vigiliarum iabore
aulem in conflictu illo divina mauus pro n stris somno opprimeretur, apparuit ei quiJam vir vene-
i erit.hoe pote^t advcrli,quod armorum spicula randa 5 J cai.ilie comptus, pontificali infula amiclus,
a Saracenis missa in eos ipsos vis divina retorserit. eumque tali voce alloquens, aii Scio quiJem, te :

e rapes qusedam Dei nulu prscisa corruit, et ex cum sociis luis ad hoc venisse, ut corpus beatissimce
enis non ininimam mnlliludinem opprimendo virginis Jusice hinc tran-ferentes vobiscum ducatis.
..x:t. Quod si quis a 1 plenius voluerit noscere, Sed quoniam non est divinse vo!untali«, ul issec ci-

lugubrem bhtoriam temporuin illoiuiu sludeat le- vitas abscessu bujus viiginis desoletur, immei sa Dri
pietas v.is remillere v.icuos n n paliens , corpus
17. Lectio iii. — < Iilo ex lempore rursus goria, menm donalum est v bi-, quod lolienles ad propria

gnum Gothine gentis sensim, alque paulatim remeate. Quem, cum reverenJus vir interrogaret,

il veluti vicgult ra ex rediviva radice pullulare, D quis es-et, qui talia sibi injungeret , ait : Ego sura
iuslria regum, qui r. gali stemmate progenili Hispaniarum doctor, hujusque urbis antistes IsiJo-
a r-'gni 110!;: iier gubernabant, singulis mo- rus. Quare hrjec dicens, ab oculis cernentis eva-
mentis succresc; .re. gO F^^re namque armis, et nuit. >

viribus famosi, consilio clari, inisericordia atque 20. Lecto vi,— < Vigilans autem fraesri cospit

jusiitia j rxcipui, religioni dediti. Qui ttiam episco- visioni congralulari, ac Doininum iilentius exora c»

ivaruut, hasilicas fundawru;.!, et thesauris deprecans, ut si ex Deo esset b«c visio, ilerum, ac
it, auro, et gemms, iibrisque ornarunt, ac terlio plenius innot sceref. T.-ililer «>rans rursus ob-

bus Christiani noiiiinis gloriara dilataverunt. dormivit, et ecce idem eodem habilu non dis-
vir in

ruai illuslri prosapia emersit vir ciarissimus similia, qu.mi prius ?erba perorans, rursum eva-
dusSancii regis iiiius : qui, ut sceptra regni nuit. Expergefaetus iterum poniifex alacrus eiiam

non estnoslra intentio evolvere, sed quanta visionii admonilio c-m a Domino imploraliai. Q:ii 3

lantaml, cl quam crebram pernicicm Sara- dum enixius Deum cxoraret, teitio somn 1 corripi-

cenis inUileril. Hic inler reliqua pielatis opera, qiue lur. Tuncvir supradiclus ve'uti Eeuivl it sccinsdo ei
 ,

49 ISIDORIANA. — PARS I. CAP. IX. 50

appareos, iraae anlc dixerat, lertio replicavit, n !
qne A rxhibuil pompam. Cujns sanetum corpus in basilic ^
virga quam manu tenebat terne solum ter pr-rcu- beati Joannis Baplistse q«am idem serenissimus ,

liens , iocum in quo sanctus ihesaurus lalitabat, rex, nt paulo (aule) memini, Legione noviter fabri-
ostendit, dicens : Ilic, hic, Itic meum invcnies corpus. eaverat, n-posuii. Alhiiu- aulcm v nrrandns antiste s
Quare ne pules (e phantasmate detudt, Imc erit in eccle-ia beal e Mariac, cui pacfuerat, Deo an-
tibi signum mei veridici sermonis, quod mox ot nnenie, h:;i>r.t sepu1crun».i
ineiiin corpus supcr lerram educlum fueiit, moleslia 25. Lectio ix. — < fgitur post annos 400 obiius
eorporis corripieris, quam finis vitie Fubsequens (si.) sni ab Hispalen^ium civitale (ranslatum est corpus
exulus hoc mortali corpore ad nos cum corona jusli- beatissimi Isidari ronfessoris Clirisi , alque in nrbe
ti;c pervenies. Qui postquara loquendi finem fecit, Legionensi cum dLno honore conliiuni est; aggre-
visio ablata est.> gatis etenim totius regni sui nobilibus episcopis,
21. Lectioxn. — « Surgens ergo prassul a somno, et abhaiibus pr.i fatam eeclesiara rex in honore beati
certus de tanta visione, sed ketior de sua voeatione, ci nfessoris consecrari fecit 53 anno doraiiiicae In-
facto jam mane, sic socios hortatur, dicens : Opnriec carnalionis miliesimo octogesimo primo Kalendis
nos, dileclissimi, omnipotentiam somni P..tris divi- Januarii. Cvterum cum lanta devoiione fn fesiiviiatc
nam pronis menlibus adorare ;
qui nos sua gralia p t
illa rex gloriosissimus ob revei enliam sancti antisti-
praccedere est dignatus, et mercedem nostri iiineiis tis huniili.ali deditus fuisse perhihetur, ut eum ad
frustrari no:i esl passus. Bivino etenim nutu prohi - convivium venlum fueraf, rdigiosis quibusque viris

heinur membra beatne ac Deo dieatae virginis Jusiai del.catos cibos, deposito i\gali supercilio viae (ticcj
liinc abstrahere, sed non minora deferemus dona, famulorum pr. priis manibus apponeret. Regina quo-
«lum corpus beaiissimi Isidoii, qui inhacurbe sa- que Sancia, cum filiis el liliahus suis, reliqurc mul-
cerdotii potilus est infula, et lotam Hispaniam opere liludini nmne obsequium hnmiliter exhibet. In eo
suo decoravit ef verbo, delaturi sumus. Quare hncc autem loeo. quobeaii ctrporis lvliquiae a fideli po-
liictns , ordinem visionis ejus serialim patefeci . pulo venerantnr, tanta ei laiia miracula Dominus
Qiiod nudicntes, immensas Deo gratias referendo uosier ad bonorem, et gloriam nominis sui dignatus
rrger.i Saraccnorum gg simul adeunt, eiqueuniversa est osteiuh re, quOd si aliqnis perilus ea membrauis
nrdiiie pandunl. Expavit barbarus, el licet infidehs, iraderet , non mhiima librorum volumina ccini-
virtotem lamen Domini admirans, dixit eis : Quare ceret. i

si Isidorum vobis tribuo, cum quo bic remanebo ? 2i. Edior Matrilensis, lect. 4, in fin., legebat
Cnelernni lantac aucioriiatis virosspernerenonaudens, emes$o olympo, ei ci njiciebai e medio olympo. Restiuii
dal iicenliamconlessorismemhrainquirere. Slupenda p emenso oli mpo. Plures alios orthogra; biie errores
loquumur, ab iis lamen, qui interfuere, prolaia; siqui correxi, quos i idicare nihil referl. Dndenam vern
dem septrierum beati corporis dum quaereretur, ves'i- lucc trans'ationis Aeta originem (rahant, ex cap le
gium virgse, cum qua sancius confessor Irina percussio- sequenti pati bii.

ne locuni monumenli monslraverar, in ipso lerrae soio CAPUT IX.

invenlum est. Quo deteclo, Lanta odoiis fragrantia De translritione corporis S. Ishtori narralio excerpta
einanavit, nt eapillis capitis etbarbae omnium qni ex Chronieo monachi anonymi Si-ensis.
aderant veluii nobula nectareoque balsami rore per- I. i Cxterum Fernand srex, ordinalis perconli-
funderet. Gorpus auteni beatum ligneo vasculo ex nia rebus, cum primum ops oriunitas lemporis ad-
junipcro faeto, eral oblectum : stalimque, ul rese- venit , eongregata rursus exerciiu, in Bxlicam et
ratum e.-t, venerai ilem viium Albilum episeopum Lusitaniam provir.cias hosliliter profeclus e-t; de-
srgritudo corripit, acseptimo dic, accepta pcenileo- j opnlatisque barbarorum agris , ac plcrisque villis

lia, angelicis manibus, ut vera lides credit, spirilum iacensis , eidera Abenhabet Uispalensis rex c m
iradidit. > magnis muneribus occurrit, euraque per amicUiam,
-22. Leciio \in. — < Ordonius autcm Astoricensis perquc decus regni ohsecrat, ee ipsum [Forteneips<
omnis exercitus, accepta gleba bea
P regnum suum persequi velit. Fernandus vero r. x
< piscopus, et i

Isidori, et eorpore Legionensis praesulis, jam ad more liumanas [more humano] miseratus anguslias,
regem Perdinandum remeare festinabaui. Quare dum precibus gramkevi harhari flectiiur, omnes
ecce rex Saracenorum supradictus Benabet coronam idoneos viros ex Hih rnis accersiri jubel, quorum
miro opere coi texlam super sareopbagum beali con- consilio dispbnat quem linem siipphcalionibus regis
fessoris jaclavii, atque ex imo pectore magna emit- Maurorum ponat. At, ubi consilium eral, ex consi ii
tens suspiria, dixit : En abhinc Isidorevir veneiaiide decreio et muncra reeipil, et corpus martjTis bealan
iccedis; ipse lamen no?ti, tua qualiter , et u.ea res Jus:as, quae olim llispali cum coiona marlyrii perre-
csl. IIjc ab illis sunl nota, qui prasentialiter se au- xii sd Ghristum qualenus eam ad Lcgionenseni ,

cisse testali sunt. Legali vero cum tanto dono cceli- urbem tiansferat, reddi silu imperal ; imperiaiibus
tiis misso iter arripienles, ad propria sunl reversi. cujus ju sis illico barharus a&sensum 54
P r bens, e
Iii redilu quormn gloriosissimus rcx Eerdinandus se dalurum bealissim* virginis corpus spopoodit,
inagnuni exhibnit apparalom. Qui licet de obitu 8. < Q.ia sponsionc accepla, poslqaam de expcdi-
Legionensis episcopi rontristaretur, lamen iu . d- tiiMie illa ventum wcrat, Legione rex Feruandus
ventu bcalisrimi confessoris Isidori ambiliosam convocai ad sc Alviium , hiijuseenmdi rcgiacurbis
 ;,

I AD OPEIU S. ISIDORI IIISPALENSIS PKOLECOMENA. 52

vencrabilem episcopum, et Ordoniu n, Astoricensrm A subsequens (sic), exulus boc niorali eorpore, ad nos
reverendum anlistitem, simulque Munionem comi- cum corona jusliliso pervenies. Qui postquam lo-
lem, et eos cum manu militum ad deferendum prjc- quendi linem fecit, visio ablata est.
fatre virginis corpus Hispalim mittit. Qui veniei.tcs 5. < Surgens ergo p-sesiil a somno, cerlus de tania
mandata regis Abenbabet referunt. Quibus ille : Novi, visione, sed Iaetior de sui vocalione, faclo jam mane
inquit, me domino vestro promisisse, quod qurrilis. socios horiatur, dicens : Oportet nos, dilectissimi,
Sed nec ego, nec aliquis meorum vobis cor; us quod onmipolentiam summi Patris divinam pronis menli-
desileratis ostenJere poterit. Vos ipsi quseritt», et bus adorare, qui nos, sua gratia pisecedenle, est
inventum tollite, abeuntes cum pace. Crjei^rum , de- dignalus, et raercedem nostri (ilineris) fi ustrari non
litescendo, an vere ba barus nostrrje Iegaiioni isla est passu?. Divino ctenim nuiu prohibemur membra
dixerit, parum comperimus. Scd plerumque bumanaj beatsc, Deo dicalx, virginis Justre binc abslrahere;
voluntates, ul sunt vehementes, ita et mobiles. Quod sed non minora deferimus [Forte deferemus] dona,
audiens egregius Alviius episcopus, socios suos (alto- dum corpus beatissimi IsMori, qui bac in urbe sa
quilnr) sic dicens : Ut cernimus, fralres, nisi divina cerdotii potitus est infula, et tolam Hispaniam suo
miscratio labori nostri itineris subvenerit, frustrati opere decoravit, et verbo, delaluri sumus. Et baee
recedemus. Necessarium itaque videtur, diltctissimi, B dicens, ordinem visionis eis seriatim patefecit; quo.J
ul a Deo, cui nibil impossibile est, opem qurjcrenler, audientes, immensas Deo gratias referendo, regem
tri !no jejuniis et orationibus insislamus quatenus Saracenorum simul adeunt, cique universa ordine
,

Uivina majeslas occultum nobis sancli corporis tbe- pandunt. Expavit barbarus, et licet infidelis, virtutem
sawum rcvelare dignetur. lamen Domini admirans, dixit eis : Et, si Isidorum
3. < Piacuit cunclis exhorlalio pr.isuli-, ut tri- vobis tribuo , cum quo hic remanebo ? Crclerum
duum illud precibus peragerent. Jamque d'e tertia, tantsc auctoritaiis viros spernere non audens, dat
cmenso olympo, sol occubuerat, cum, qur;rta pcrve- licentiam confessoris membra inquirere. Stupenda
niente nocte, venerabilis prsesul Alvilu; pervigil ora- loquor, ab his tamen qui interfuere prolata. Siqui-
lioni insislebat. Interea, duin sella residens, fessa dem sepulcrum beali corporis dum quocrcretur
membra paulisper su^tentaret, alque tecum nescio vesligium virgse cum qua sanctus confessor trina
quid de psalmis recilans, prrje nimio vigiliarum la- ptrcussione locum monumenti monstraverat, in ipso
bore somno opprimerelur , apparuil ei quidam vir, tenae solo invenlum esl. Quo delecto, tanta odoris
veneranda caniliecomptus, po^lificali infula amictus, om- fragranlia emanavit, ut capillos capiiis et barlxe
eumque tali voce alloquens ait Scio quidem te nium qui aderant veluti nebula nectareoque 56
:

cum sociis tuis ad boc venisse, ut corpus bealissimae C balsami rore perfunderet. Corpus autem beatum li-
virginis Justrx, binc transferenles, vohiscum ducalis. gneo vasculo ex junipero facto , erat obteclum,
,

Sed qu^niam non est divinse volunlatis ut haec civi- statimque , ut reseratum est , venerabilem virum
tas abscessu hujus virginis ilesoletur, immcnsa Dei Alviium ep^copum a?griiudo corripuit , ac seplimo
pielas vos remitlere vacuos non paliens (sic), cor- die, accepta pcenitentia, angelicis manibus , ut vcra
pus meum donatum esl vobis ,
quod loll ntes , ad fides credidit, spirltum tradilit.
propria remeate. Quem cum reverendus vir inte:ro- 6. < Ordonius autem Astoiicensis episcopus, et
garet quis esset, qui talia sibi injungeret, ail : Ego omnis exercilus, accepta gleba beati Isidori, et cor-
sum Hispaniarum doctor, hujuscemodi urbis ar.tis- pore Legionensis praesulis, jam ad regem Fernandwm
tes Isidorus. Haec dicen«, ab oculis cern ntis eva- repedare festinabant , cum ecce rex Saracenorum
nuit. supradictus Abenhabet cortinam miro opere con-
,

55 *• « Evigilans auUm proesul , ccepit visioni texlam , super sarcophagum beati confessoris jacla-
congralul ri, ac Deum attenlius exorare, deprecans, vit, aique ex imo pectore magna emittens suspiria,
ut, si ex D. o esset haec visio, ilerum et tertio ple- dixit : En abhinc, lsidore, vir venerande, recedis
nius innotesceret. Taliler orans, rursus obdormivit; ipse tamen nosti, tua qualiter, et mea res est. Haec
ei ecce idcm vir in eodem habitu non dissimilia D ab illis sunt nota qui prsesentialiter se audisse testati
quam prius verba perorans, rursum evanuit. Exper- sunt. Legati vero cum tanto dono coelitus misso
gefactus iterum pontifex , alacrius trinam visionis iter arripientes, ad propria sunt reversi. In redhu
admonitionem a Domino implorabat. Qui, dum ob- quorum gloriosissimus rex Fernandus magnum exhi-
noxius [Forte obnixius] Deum exoraret, terlio somno buit apparatum ; qui , licet de obilu Legionensis
corripitur. Tunc vir supradiclus, veluti semel et episcopi contristarelur , tamen adventu beaiissimi
secundo, ei apparens, quae antea dixeral leitio re- confessoris Isidori ambiliosam exhibuil pompam ,

plicavil; atque virga, quam manu tenebat, t rrae cujus sanctum corpus in hasilica beati Joannis Bap-
solum ter perculiens, Iocum, in quo sancius tbe- ti tsc, quam idem serenissinius rex, ut paulo (ante)
saurus latilabat, ostendil, dicens : Hic , hic , hic memini, Legione noviter fabiicavernt, reposuil. AI-
nieum invenies corpus; el ne putes le phanlasmate vitus aulem venerandus antijtes in ecclesia beat32
deludi, hoc eril tibi signum raei veridici sermonis, Maria?, cui prajfucrat, Deo annuente, babtl sepul-
quod mox ut meum corpus super terram eductum crum.
luerit, molestia corporis corr^pieris, quain linis vilie 7. < Igilur post annos qualuorcenlos obilus sui ab
 ISIDOKlANA. PAUS I. CAP. X. U
Hispalcnsium civitnte translatum est corpus teat:s?i- X doctor eximius, iia ut seeundum qualitalem sermo-
mi Jsidori confessoris Clirisli, alque in urbe Legio- nis omnibus videlic^t Lali.is, Grxcis, et Hebraeis,
nensi cum digno bonore cor.ditum. Aggregatis et- sapienlibus , ac minus inleliigentibus in eruditione
enim lotius rcgui sui nobilibus, episcopis, abbatibus, exisleret aplus, atque incomparabili eloquentia stre-

praefalam ecclesiam rex in bonore confessoris conse- nuus. 5S TanUu sapienliae, et docliinae, aique
crari fecit ap.no dominicse incarnaiionis millesimo sanclitalis fuii hic vir glo:iosissimus, ut recte de eo

quinquagesimo (sexagesimo legendum) secundo, un- dicatur : Ecce sacerdos magnus, qui in diebus suis
tiecimo Kalen.las Januarii. Cacterum cum tanta devo- placuit Deo, ei inventus esi juslus ( Eccli. xliv, 10,
lione in feslivilale illa rex gloriosissimus ob reveren- 17, el l, 1).

tiam sancti anlistitis bnmilitati dediius fuisse perbi- 2. « Sact-rJos nomen babet composilum cx Grccco
betur, ut, cum ad convivium vcnlum fuerat, religiosis el Latiuo: ct dieilursflccn7os, quasi srttYwm dans. Sicul

quibu?que viris delicatos cibos, deposilo regali rex vocatus esl a rege.ido , ita sacerdos vocatur a
supercilio, vic e faniulorum propriis manibus appone- sanclilicando, et a sacrum dando (Isid. I. vii Eigm.,
ret. R"gina quoque Sancia , cum filiis et ftliabus cap. 12). Ex causis quippe dusbus quisque efiicitur

suis , reliquae mullitudini m >re servuloruin omne sacerdos magnus. Prima videlicet, ut benc vival,
obsequium humiliter cxhiberet. jj secunda, ut bene doceat. Quamvis bene vival doclor
8. < In eo autem loco, qu beati corporis > reliquiae ecclesiasticus;lanien, si bene non docet, non est
a lideii populo vcnerantur, lanla el lalia iniracula magnus. Et quamvis bene doceat, tamen, si bcne
Dominus nostcr ad bonorem 57 et gloriam nominis non vivit, magnus omnino non erit. Necessaria est
sui dignaius csl ostendere ,
quod si aliquis perilus igitur docrina cum bona vila : nam doctrina siue
ea inembranis traderet, non minima librorum volu- bona vita doclorem arrogautem rtd.iit; et ruisus
mina Sed mihi, qui regum gesta tanlum-
conliceret. vila sine doctrina doct rem inulilem facit (lsid. lib.

modo scribere proposui, non est intentio in praesentj iii Senl., c. 56).Unde Domiuus in Evangelio dicit :

horum [Forte in praesentiarumj evolvere quanta, el Qui solvcrit uuum de mandalis istis , el docuenl sic

quam crebra miracula per confessoris merita in homines , minimus vocabitur in regno cxlorum : qui
diversorum languentium corpor.bus, ejusdem suffra- autem fecerit , el docuerit , mugnus vocabilurin regno
gia qu.-erenliuin, a diviso opilice sunt peroepta. Ipsi ccelorum (Mattli. v, 19). In hoc loco regnum ccelo-
g'oi ia in ssccuia sasculorum, amen. > rum congreg.tio est eieetorum. Saepe Scriptura Ec-
9. Edilum hoc Chronicon fuit a Florezio lom. clesiam li.Ieliumregnum coelorum vocat, quia pro co
XVII Hisp. sacr., qui, num. 5, Surgens post iwslri quod ad cceleslia anhelat, jam in ea Dominus quasi
supplel Hineris, quod fortasse non est necessarium :
p in ccelo regnat. Qui ergo solveril unum de mandalis
posset eiiim
ii-
intelligi
•
j
mercedem nostram. Addidi ante
,
\j .

Domini noslri Jesu

. . „,.... ..,it
Chrisli, i 1 esl, qui illud opcre
post paulo, n. 6. Ordonius autem. Annus consecia- non impleverit, et docuerit sic Iwmines, ut illud im-
lionis ecclesiai ab aliis dicitur 1063. Non multo post pleant, minimus vocnbitur in regno coelorum , scilicet

auctor scribebat, xn ineunle

scilicCt sccculo
ut rei , in congrtgatione lidelium. Ac si aperte dicerel :

gest^e veritas minime

dubium vocari possit, quam-
in Qui mandata mea implere neglexerit, cl homines ut
vis Acta deinde quibusdam addilamentis aucla fue- iinpleanl illa docucrit, minimus vocabilur, ecilicet in
rint.Auctor Clironici est Hispanus, imo Gallis se sancla Ecclesia imperfecius ciit. De hoc eiiam Do-
conlrarium clare profitetur. Nihiominus annum in- minus alibi dicit : Dicuni, el non faciunt. Sequilur :

carnalionis dominic.ne commemorat : quod mirum Qui autem feccrit, id est, qui opcre impleverit man-
mihi accidit, r.isi Chronicon hac in parte intcrpola- dala mea, et docuerit homines ut impleant i]]a, ma-
tum dicamus. Caeterum Acta ex hoc Chronico esse gnus erit (Matlh. xjhii, 5), scilicut idoneus in sancla
desunipta demonstratur ex num. 6, ul paulo ante Ecclesia. Operibus ergo conlirmanda esl sacerdotis
memini, quac verba in Aclis quoque apparcnt sed : prrcdicali \ ia tit, quod docel verbo, instruat cxem-
auctor Chronici ea adhibuit, quia re vera p;mlo ante plo.
meminerat basilic.c illius quam rcx fundaverat. 5. < Bene cliam illuJ convcnil aJ confirmanduin
D hnc lestimonium, quod legilur in Canticis canlico-
CAPUT X.
Sermo S. Martini Legionensis in transitu S. Isidori. runi : En lcctulum Salomonis sexaginta fortcs ambiunt
Nolce in liunc sermonem. cx forlissimis Isracl; omnes lenentes gladios, et ad
1. c IsiJorus vir cgregius, nalione Carlhaginensis, bella doctissimi : uniuscujusque cnsis super femur suutn
a Patre Severiano genilus, Hispalensis Ecclestac cpi- proptcr limores noclumos (Canl. m, 7, 8). Saloinon,
scopus , Leandri episcopi exstitit ger.nanus alque quippe pacilicus interpr>iatur. Quis crgo per Sa!o-
succcssor sanctissimus. Yir iste bea'issimu> a pueri- inonem, nisi Chrislus iclcllig lur ( Gregor. in Itunc

lia studiis litterarum traditus , Lalinis, Grrccis et loc), dc quo scriptum est : Jpse est pax nostra, qui

ll.braicis lilleris inslructus, omni loculionis gcnere fecit ulraque unum (Epk. n, 14) ^Q Lecltilus Sab-
formatus, suavis eloquio, ingenio praiSlantissimus, monis, scilicet Chrisli, snncla Ecclcia est, quia dum
vita quoque alque doctrina fuit clarissimus H
. Sic ab tnundanis dumcorab orani
solliciliidiuibus rccedit,
namque de virtule in virtutem prdicicns refulsil lerrena contagione per pcenitcnliam mundare non

Sic ms. Tolet, ab Ilenscbcnio cdiium, num. 5 cl 42.

 :

e
. i5 AD OPERA S. ISIDORl I1ISPALEN5IS PROLEGOMENA. 56
drsinit, duniqiie tolo nrntis desilerio ad cccleslem A tit, ita beatus IsiJorus Jacobo npostolo successil
palriam lendit, qaasi lectuhim facit, in quo Chrislus quia semen ceternce vito, quod beatissimus Jarobus
ilelectabililer requi^scit. Ihde ipse amicabililer suis seminavit, bic doctor egregius verbo pnedicationis
discipulis dicit : Ecce eco vobiscuv.i sum omnibus quasi unus ex qualuor paradisi fluminibus sufliciei:-
diebus usqus ad coisummationem sxcuti [Maltli. xxvm, ler irrigavit, atque universam Hispaniam tam exem-
20) Ei iterum per propbetam dicil : Jnambulabo, et plo b mi operis quam fama sanclilatis velul splendi-
di«sima b Inmpada illumiunvit.
cro in illis, el ipsi erunl milti popu'us, et ego ero illis

Deus (Levil. xxvi, 12). Sexaginta fortcs qui leclulum 5. i Ezechiel propheta in visione quatuor a;:ima-
Salomonis ambiunt prcelatos Ecclesice osten lunt, qui lium sic ait inter ccclera : Et similitudo, inquit, atii-

eam verbis atque exemplis muniu 1, et ab ea bostes malium, et aspeclus eorum quasi carbonum ignis ar-

visibiles et invisibiles lam oralionibus quam prcedi- dentium, el quasi aspectus lampadarum (Ezech. i, 15).

cationibus repellunt : Omncs, inqnit, tcnentes yladios, Per quatuor bcec aniinalia multiludo sanctoruni est

el ad bella doctissimi existunt. Qaid per gladium, figuiaia : aspeclus vero eorum carbonibus ignis,

nisi verbum Dei figuralur, et quid per manus, quibr.S aique ardenlibus comparatur Iampadibus, quia quis-

gladios tenent, nisi operalio designatur? Quia videli- qnis sanctis viris conjungilur, ex eorum imitalione
cet dum verbum Dei opere complent, quod corde B ; 'tque doctrina in amore Creatoris accenditur ( Ex
sciunt, magis ac magis semper docli iniinicos Eccle- Gregor. I. i Hom. in Ezecli., Hom. 5, n. 6). SeJ ta-

s'cc sapienlia et fortitudine vincunt. Ad bella spirita- men hoc inler carbones et lampades distat, quod
lia doctissimi sunt, quia prius i.i se , dcinde in sibi carbones quidem ardent, s. d ab eo loco lenehras
su!'j •
tis vi:ia resecare sciunt. Al bclla doctissimi non expellunl quo jacent. Lampades aulem, quia
in

cx :

sliinl, quia D i prcccepta, qiiae verbo prcedicanl, magno flammarum lumine resplen !ent diffusas in ,

opere perficiunt. Sunt a 1 bella prudentes atque circuitu lenebras i luminant. Ex q;:a re not ndum
dcctissimi, qua gladio discrelh n s in se et in aliis e t, quia sunt plerique sancloruin iia simplices el

subjectis sibi superflua resecat t, ac delectabilia hujus occulti, atque in minoribus locis sub magno silentio

Eiundi. De quibus bene sub.lilur : Uniuscujusque abscondili, ut vita eorum vix ab aliis possit ag;.osci.

e ;sis super femur suum, propler limores noclurnos. Quid itaque sunt i li, nisi carbones, qui etsi per
Quid pcr ensem, nisi rigorem conversalionis, et quid fervorem spiritus ardorem hahent, lamen exrmpli
per femur, nisi carnis appetitum accipimus? Prcelali famam n >n habent, nec iu alienis cordihus lenebras
ergo Ecclcsi? jam al virtutum perfeclionem
,
qui peccatorum illuminant, quia vilam suam aiis omnino
pervenerunt, semper ensem super femur suun le- celant? Sibimetipsis quidem accensi sunt . sed aliis

runl quia rigore conver-alionis appetitum carnis C excinplo Iuminis non sunt. Isti quamvis ardeant igne
,

a sidue frangunt, ne lioslis, quem in nocte bujus divin.e charitatis , tamen alios non accenduni f.ima
nun.Ii perlimescunt, repenle veniens, fos debiles sanclitalis, nec Q\ verho prae.Iicalioni ;
. Lampades
ac dissolutos in Dei opere inveniat, et per voluptatis vcro longius lucent, et cum in alio loco sint, in a!io

raoliitiem et carnis deleclationem facilius se sibique resplendent ,

quia quicunque exemplo boni operis,

suhjeclos d cipial, alque ad graviora peccata pcr- et verbo prjcdicationis refulgel , ejus opinio longo

ducat. lateque, ui lampas, hi'et. Cum aulem proximi bona

-4. <
a Ille eigo in regiio cceloium, hoc est iu Ec- per hcec ad amorem
ejus audiuiit, cceleslium bono-
clesia, vocalur magn s, qui ca qucc prcedicat verbis, rum eonsnrgunL Ineo autem, quod se per bona opera
bonis imp'ei opnibu-. Dhatur ergo de bealo Isi- cxhihent, quasi ex lampadis lumine resplendent. Cimi

doro : Ecce sacerdos magnus, qui in diebus suis pla- crgo sancli viri quns lun juxta se posilos quasi ta:i-

cuit Deo, et inventus esl juslus. Revera magnu?, quia gendo, ad amorem pati ice cceleslis accendunt, carbo-

fpcra Dei quce verbis prcedhavit, factis implevil. nes sunt : quando vero quihusdam longe posilis

Rccte ulique dicilur sacerdos magnus, quem Deus iucent, ne in pcccalis suis [Forte, peccali sui] tene-

mscilavit Ilispanice novissimis QQ lemporihus post bras corruanl, eornm itineri lampadi-s fiunt. Jure

tot defectus, credo , ad restaurandam antiquorum D ergo lampades appellanlur, qui et exempla virtutum
sapientam virorum, qu:c prce nimia anliquilale pene prccsiant, et lunien boni operis per vitam el veibum
jam defecerat in humanis mentibus ne diutius igno- ;
aliis demonstrant. Revera ut lampades resplendent,
raotia, ac rusiicilaie veterasceret populus ChrLtia- qui et per amorem Creatoris, et per flammam bocce

nus. Sic namque plenus charitate ct sapienlia non prceJicatonis tle cordibus peccatorum lenebras re-

ahscondil in terra lalenla sibi credita ; sed in com- pellunt erroris. Qui igitur in occulto bene vivit, std
•mine omnibus divi-it illa, atque ut bonus negotiator aliis non prolicit, carbo est : qui vero imitatio-c

Domino repoitavit diplicala, dum multorum mmtes sanalititis iu Ecclesia positus, Iuuien ex se recti:u-
pradicando sollicitavit ad coeleslia desi leranda. S cnt ;
dinis multis prcehet, lampas est, quia et sibi ardet et

cnim Gregorius dortor Petri aposlo'i successor exsti- a'iis lucet.

;i
Ms. Tolel., npud Henschm. c II, nnir. 43, tum Tene lianc lampadam. Sermo eliam 5G, in Ap-
:

circa medium. pend. Fugentii, hanc vocem usurpat bona lam- :

b sptendidissimus tolis radius. Lampada

Edil. ibitl., pada, inquit auclor, non quce ditigii s&culum, sed
pro lampades a 1'ollione u«urpari ait Dufresn<\ cx ijua diti.jit ccelutn, ei infra Su»t muti qui d>cm vo- :

ins?. Codicibus «ibservavil Salmasinr'... et apud Plau- cant lampadam. (Nota c 'il ris S. Mailini.)
57 ISIDOUIAXA. — I ARS I. CAP. X. 5S
G.Recle ergo hie bealisshuus vir Iucenii lam- A cautus, in coiisiiio providus, in habitu huinilis, in
<

padi comparatur, quia ct prscscntcs et absentes lam men a sobrius, iu oratonc devotus, honeslate ptae-
verbo preedicationis quam fama sanclilatis illumina- clarus, omni bonitate conspicuus. Picelerea pater
lial, eosqne ad amorem coeleslis palrice acce^dcbat. clericorum, coi<solator mcereitlium, tulamen
exstitit

Congrue siquidem lucernsc ardenli comparalur, quia pupillorum ac viduarum, levam.m bppressorum, de-
el in amore Dei el proximi ardeba* , et de aliorum fensor civium, persecutor bsereticorum , malleus mi-
cprdibus lenebraspeccalorumeffugabat.Quicunquead peiborum. Et quid amplius dicam? Speculum om-
cum accedebanl,suce assi.iuilate visionis, et usu 1 cu- nium bonorum factus esl mundo, et ideo, ut cr di-
lionis, atque exemplo boui operis lumen verilatis ac- mus ,
jnn sine fine regn.it cum Cbrislo. Obiit tein-
cipiebant, et in desiderio ccternce lucis inardescebant. pore Heraclii imperatoris , et c
Suinlillce Hispanisc

7. a < Hic enim vir bealissi aius ccetera sanclilatis

regis :
g3 'l' ius videlicet Heraclii, qui crucem do-
opcra, qucc in Chrisli Ecclebia eapienler egit, mali-
minicam ,
quam impius rex Cosdroe asporlaverat,
loeo sud Hierosolymis reslituil atque exallavit. Dor-
guam Acepbalitarum hoeresim confidit, atque des-
mivit autem beatus Lidorus cum patribus suis era
truxit, qui in Chrislo duas suhstantias negantes, unam
dclx sana doclrina sanoque consilio prccstantior
in ejusperso.ia naturam praedicabant, dum illum non ,

cunctis, etcopiosus opcribus ehariiatis, sepullusque

verum Deum , ac Dei Fi ium , tantummodo pu- B
sed
est in seneclute bona. Inlerea, fralres charissimi,
rum bomiiiem iuisse asserebanl. Cregorio namque
dignum est ut hunc sanclissimum confessorem at-
prcefatcc hseresis anlistite superato, et sanctarum le-
leniius exoremus, quatenus pro nobis miseris pecca-
siiimmiis Scriphirarum auctoritateconvicto , docuit,
toribus, qui adbuc in peiiculis a imarum noslrarum
dnas in Cbri-to fuisse naturas, divinam scilicet et hu-
constiltili sumus, apud Deum inlercessor existat assi-
manam. Divinam ,
qua Deo Patiisemper esl eoseter-
«iiies, ui ejus sacratissimis meiitis et precibos post
nus, et cocequalis; humanam, qua pro nost>a salute
hanc vitam ad societatem elec orum Dei pervenire
temporaliler fieri dignalus @g estFilius homini-, id
possimus. Ipso prccslanle, qui in Trinilate perfecla
est Virginis. Et quid de illins santfiliie alque sa-
vi\il el regnat Deus per omnia scecula sccculorum.
pientia dicam? Nimirum humana lingua ad plenum
eum Ec- Amen. i
narrare non sullicit, quanla bona Deds per
clesice suce cor.lulit, quamque utilis ignoranli populn, 8. In amplissima Operum S. Martini Legionensis
ac senescenti mundo fuerit , dum in Chronica sua edilione, tom. IV, pag. 3 et seqq. exstat hic sermo,

setates sceculi, et temporum series aperuit. Chronica editus juxta exemplar ex autograpbo descii ium,
Crsece, Latine seiies lemporum appellatur. Clironos ul ccetera S. Martini Opera. Sermo cenlonarius est,

enim Grcece, tempus interpretalur Latine. Temporum C ex diversis velerum parliculis hinc inde assulis com-
igitur series et sceculi cetales nescienii populo ape- pactus : qui usus erat Marlini Legionens's alioriiin-
ruit ; sacrorum jura o^tendit ; sacerdotibus eale- que Patrum. Qusedam, ut vides, sunt ex Braulionis
siastica oflicia ct giadus cunctorura nrdinum expo- pnenotatione brevioii, seu genuina Operum Isidori,

suit; regibus et principibus leges instituit judicibus q'iccdani ex prcenolatione uberiori, sive inlcrpolata,
;

avaritiam interdixil; civibus et cunclis domesticis quse lam ex conlinuatione Chronici Isidoriani, ciijus
fidei populis disciplinam Cbristianam religior.is insi- auctorem S. Ildefonsum Lucas Tudensis a seruit.

nuavil : ad ullimum vero sedium , regionum, loco- Nihil tamon Martinus desumps :
t ,
quod fabulam re-
rum, o i nium divinarum humanarumque rerum no- doleat, <ive quod in opera correctiora, minusve in-
mina, genera, oliicia , eausas , et quccque obscura lerpolata incideiil, sive quod subacli judieis acumine
alque ab humaiiis menlibus fere jam remola, scri- usus probatissima quceque selegerit. Hoc certe c;>!!i-

bendo palefecit. b Floruit sapienth , et sanelitate gere licet, anle Lucam episcopum Tudensem exsti-

temporibus Mauritii et Phocsc imperalorum, sub Re- li-se quccdam monumenla, qi;ce in vilam S. Isidori

caredo rrge Colhorum. Fuit enim in eleemosynis insefta sunt, et qu:c ab ipso Luca mulli conlicla
largus , hospilalitale prsecipuus , cor.le severus , in exislimant. De anno oliinis S. Li.Iori error vetus
!

seiUentia verax, in judicio juslus , in prcedicalione cst, ut ex Vita S. Isidori apud Oollandianos colligi-
assiduus, in exhortatione lxtus, ifl lucrandis Deo lur : quem erroremsecutus vi letur Martinus. Confer
animabus stu.liosus , in expositione Scripturarum notam ediloris.

a Ms. Tolet. n" 43 apuJ Henschen. sexcentesimum vigesimum secundum jam cnini :

t Ibid., n. 44. omnes consensere in sexcemesimo irigesimo sexio

e Si nomen manu inlida, et recen-
legis Suinlillce nisi auctoritate Redempli clprici sive arcliidiaconi
tiori dubio post srriptum Salinanlicense
(et abs ejusdem S. prcesulis, S. Braulionis, el S. Udephonsi.
exemplar, quod habrt Suintillcc) nostro Ms. non iuc- Sed n m minim, prxfatum auctorem, seu exscripto-
rit apposilum, rtcte coapt ibanlur lempus regis et rem in illuin errorem lapbum uam iia misere c;ecu- :

nnnos obitus ^sidoii 622, seu cera GGO. Sed quoniam tivil liac in re, ut primuin dicat defunctum Isidorum
Ms.Toletanuin eum habeaterrorem in assignan lascra, lemporibus Cinlillani, postea eum floruisse u-que ad
et postea sub rege Cintilla, seu Cintillano dicat obiisse Sisenandum, etstatim illum obiisse temporibus Suin-
Isidorum, non ambigimus nostrum Ms. eoilem errore lillani a'i-a GGO, novem videlicet annis anteqiiam
lahoiassc, ruem sanare voluit correclor. AHucina-* Sisenandus rgnare inciperet, et quatuordecm antc-
lum diiiiiin-i auclorem, seu exscriplo emCodieisTo- quam Cintillanus; quo.l miramur b.ni Bcnsthcniuiii !

leiani, cum asserueril annum tuortis S. Lidori esse aduoiasse. (Notacdi'n:is S. Marlhii.)
 ;

m AD OPEUA S. ISIDOKI IIISPALENSIS PKOLECOMENA. 60

64 a CAPUT XI. A militatem repncsenlat. Nosii eliam, beatissimam Vir-

ginem niatrem Domini ulroque specialiter fui-se ve-
Sermo S. Martini Legionensis hi translatione S. Isi- Slitam. Unde 61 de ea scriptum est : Gloria Libani
doricum notis. S. Martino Legionensi doctrina coe-
tilus Isidori ope infusa. Alii Hispani swculo xm
d,,la est ei : decor Cmmeli, el Saron (Isai. xxxv, 2).
Isidori laudes celebrant. Et ipsa i!e se ail : Quia respcxit Duminus kumilitatetn

1. i Non timebit domui suw a {rigoribus nivis ancillw suw (Luc. i, 48). In apparatu quoqne barum
omnes enim domestici ejus vestiii sunt duplicibus vestium idem altendilur; nani veslis linea mulio la-

Anno ab Incarnatione Domini fere bore et dilficullate perficitu ; non usque adeo veslis
(Prov. xxxi, 21).
mi'lcsimo cenlesimo quadragesimo scptiino nuntius lane:>. Ad hunc modum rauniilia corpo is multo la-

quem Doini- bo-e muiloque conalu utililer habetur, et custoditur,

summi Regis, videlicet angelus, niiltit

liir.enlium cum (Psalm. xxxm 8), utyole cui resistit lex memb. orum, fomes et languor
nus in circuitu ,

vident facicm Palris in naiura,', >liinulus carnis, queni pati se eliam Aposto-
unus ex eis qui scmper qtii

rumore nuntiavit lus (// Cor. xn, 7) confitelur, pr.v a, et fluxa consue-
ccelis est (Malth. xvm, 10) , fdici
qui imperat ventis el tudo, exterier alience cutis illecebrosa tentatio, inte-
in curia summi Imperatoris ,
,

vel potius reparari rior ho.tis ir.centiva suggeslio.

mari (Ibid. vm, 26), parari, dr>

mum beati Isidori, Hispnlen>is quondam melropoli- B 3. < D^ lino aulem planum est, quia priinun. a

muros urbis Legionens s religio-

: terra aveil.lur, deinde in fasciculos colligaiur, in la-
tani episcopi, intra
sorum clericorum ordini el inhabilationi. Quo rumore cum demittilur, ad so!em exsiccatur, quisquiliis et

susceplo, venerabilis Paler Auguslinus eatholicre Ec- stupa emundalur, per colum in liia redigilur, in glo-

clesioc doctor egregius ,

gratulabuinius et exsullans, mos complicaiur, in telam extendilur et coutexitur,

dominum Isidorum inter confessores pr.ccipuum, land:.m inciditur tt insuitur, et sic superpellicium

nescio quid secum meditantem, intuens, sic eum al- aptatur. Linum enim de lerra orilur, per quod can-
loquilur : Quid est , revereude fraler, quod (ecum dens decor m'iiiditire , el corporalis alque spiritalis

volvis ? Nunquid aliquid de Scripturis exponendis castitas designatur. Linum ego primum a lerra avel-

meditaris? Sed in hac patiia spirituum coelum, iJ litur, quia quicunque cau>a timoris et amoris Dei
est Scriptura , non extenditur sicut pellis, scd mundiiiain castiiatis babeie desiJeral, necesse esl,

plicatur sicut liber (Isai. xxxiv, 4) : nec plebes ut primum lerrenam, ac srecularcm conversatioiiem
doclrina indigere cognoscis, quia hic implelur illud deerat, seque ipsum societati religiosorum virorum
quod scriptum est Non docebit vir proximum : conjungat. Congruum e;l eliam inde corporaliler
suum omnes enim cognoscent me a minimo usque ad
,
quisque [Forle quemque] recedere , ubi se meminit
majorem (Jer. xxxi, 34). Cum aulem, ut viJetur, C vitiis deservissc. Ple.rumque enim dum mutalur lo-

de reginiine et dispositione Ecc'esiarum sollicitus cus , mutatur eliam mentis affeclus. Deinde linum
si«, tamen de ea qure le spiiitalius \Forte specialius] g3 in fascisculos colligaiur, quia oporlet illum qui
fainiliariusque contingit, dfcel ut sollicileris. Loquor prius carnalitL-r vivendo per illicitos aclus defluebat,
autem de ea quoe intra muros urbis Legionensis the- ut vinculo divinae charitatis obstriclus se^e inlra sui
paurum corporis tui conlinens, religiosis clericis prje- cordis hospiiium recolligat. Linum posl bxe in la-

paratur inhabitanda. cum demiilitur. Per lacum, quia semper est in imo,

2. < Ad l)33C dominus Isi lorus : Sollicitor, inquit, compunclio cor.iis figuratur ;
quia sicul linum in la-
siijer his; sed pr32cipue de in lumentis Deo servien- cum [Forte in lacu] mund.itur et abluitur, ila pecca-
tium in domo illa clericorum :
Q5 nam victui ipso- tor in laciymis compunclionis ,
quae cum prefuudo
rum jam necessaria ex magna parie paravi, el reli- gemitu pectoris oriunlur, a peccalis ei vitiis munda-
qua suflicientius praeparabo; seJ icrra illa non abun- lur alque abluilur. Deinde ad solem exsiccatur. Deus
dat vestibus. Volo autem , eos babeniei victum e( est verus sol jusiiiiaB, a cnjus calorc nemo se potesl
vcslitum, iis contentos esse (/ Tim. vi, 8). Ai h.ec ahscondere, scilicet ab ejus cognilione. Calore igilur
Paler Auguslinus, Et ego, inquit, providebo bis fiiiis reti:rni solis exsiccatur in boniine iilicilus humor li-

tuis indumenta. L'gilur auleni apud Salomonem de D bidinis . quia illius succensus cogniiione, ac fervore
muliere qua lam ,
quod non timebil domui siue a (ri- charitalis, staliin recedil ab inlenlione pravi opcris.
aoribus nivis (Prov. xxxi, 21), cl crelera. De qua et Mundatur eiiam lintim ab slupa et quisquiliis, quia
ibidem subdilur : Operala est linum el lanam (lbid., quilbel convcrsus per poenilenliam mundatur ab illi-

15). Ad bunc ergo inodum ego his filiis , et do- cilis et supervactiis actionibus. Linum ilem per co-
mesiicis luis vestem duplicem ex lino lanif;ue con- lum in lila redigitur. Colum gestatur in sinislra , fu-

;
lexiam [Forle contexam], superpcllicium scilicet cl sum vero in dexlera : et sicut descendunt fila de
capam , in quorum altero munditiam, in altero volo c< lo , sic omnes aclus servi Dei de prrclati sui pen-
hnmilitatem intelligi; quod ex ipsarum quoque ve- dent aibiirio, ita ul nihil ei agere liceat sine illius
s'.iuni colore et apparalu polest agnosci. Nam corpo- consilio. Deinde in glomos complicaiur ;
quia sub
ris munditia candorem hahet , et nigredo veslis hu- imperio sui pnepositi rcstringitur. Posl hx*c in lelam

a Qtiare hic et sequens sermo in (ra islatione Isi- vertal (fortas?e versat seu verli!) i;i re omnino mi-
,

dori, de qua nec verbum ulluni exhibcnt, ab auctore randa , cujus fulera pcncs leclorcm rclinquimus.
pittiituleni.ur, haul facile suspiccris. Tolus ciiim scse (Nota editoris S. Marlini.)
 V ,

61 ISIDOUIANA. — PAUS I. CAT. XI 02

cxtenditur el contexitur, dum, jubente prcetato, foris A bealo Auguslino sullicicntcr eslis instructi , el regu-
el intus discurrendo,bona qu v potest operatur. Tela laribus vestimentis, videlicet supcrpellieio el capa

landem inciditur, el insuitur, dum servus Dei per- dupliciter induii. In superpellicio, sicut jam supradi-
fccte mundiim contemnit visibilia despicit, seque , cluin est, munditia mentis el corporis designatur.
ipsum in contempl.ilione sui Creatoris introrsus re- Cavete igitur, fratres, ne subler superpeiliciumdam-
culligit; quasi jam a tumultu praesentis sa:culi inci- nabilis lateat fornicalio. Mihi credite ; superpell cio
ditur, et oeternae patriaj civibus mente et desiderio non induitur, quisquis fornicatione polluilur. Quid
insuitur, hoc est inuectilur, ut dulcedinem coele - tis prodesl foris anle oculos hominum superpeiiciuin
regni ,
quam perfecte nondum potest, saltem suspi- oslendere aqua ablutum, et intus anle oculos Dei
rando deguslet; et sic superpellieium tolius mundi- porlare corpus fornicatione pollutum? Aut quid
tiaj, et honeslatis aptalur ,
quia jam societati perle- prodest foris in conspectu gg hominum demonsliare
ctorum idoneus eflicitur. mundiliam veslis, et occultare intrinset us iinniun-
4. < Jam per Dei graliam, fralres, superp llicium ditiam fornicalionis ? Nihil celalur ante Deum : videl
habelis; sed tamen ovina capa adhuc in.iigelis. La- occulta, qui fecit abscondita. Omnia nuda, et aperla
nea et nigra vestis humilitatem insinual religiosa; sunt oculis ejus (Hebr. iv, 15). Vos igilur moneo,
conversationi>. Lana igitur p limum tondelur, deinde B dileclissimi, ne velitis esse sepulcra dealbata, quac
mundatur et abluitur, colo suspenditur, in fila redi- foris quidem apparent hominibus speciosa, intus

gitur, texilur et insuitur , et sie capa perlicitur. In autem plcna sunt ossibus morluorum, et vennibus ,

lana Dei dona ostendunlur, quoc nobis a Deo in pne- atque omui spurcitia (Mallh. xxm, 27).
senti vila tribuuntur. Lana ergo tondetur , cum 7. i Capa ex lana contexitur ovis, el ideo humi-
propler Deum lerrena substanlia abjicitur. Lana litatcm si^nilicat religiosa^ conversationis. I^itur,
quasi mundatur et abluitur, cum largitione eleemo-
cbarbsimi solerler pra^videle, ne
, lupus laleat sub
synarum (J7 homo a peccatis mundatur. Unde illud :
ovina pelle. Unde Dominus in Evangelio : Attendile
Date eleemosynam , el ecce omnia munda sunt vobis
a fulsis prophelis, qui veniunt ad vos in veslimentis
(Lnc. xi, -41). Colo lana suspenditur, dum summa ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces (Maltli. vn,
vigihntia altendilur, ne aliquid causa jaclantice, vel
15). Lupus latet sub pelle ovina, quando sub habitu
inanis gloriae amore tribuatur. In li!a redigilur, cum regularis simulatio
vilie latet , di-cordia , alque
discrete eleemosyna largilur. Lana conlexitur,
invidia. Sub pelle etiam ovina lupus latot, cusn
quando operibus misericordicC studiose insi-litur. quilibet simulator sub specie religionis proximis suis
Tela prrcciditur, cum jam voluntas habendi ab animo
nocet. Lupus rapax est intrinsecus, qui, exterius
perfecte excluditur. Tandem insuitur, cum jam qui-
^ innocentiam simulando non cessat, deirahendo,
libet conversus de activa vita conscendens , relictis
murmurando, susurrando, comedere carnes proxi-
omnibus, vitae contemplativse inserilur atque co:>
,
morum suorum in occulto. Habitum ergo religionis,
jungitur, et sic regularis capa perflciiur, duin sibi a
fratres, quem pranenditis specie, bonis operibus
Deo per bonam operationem indumentum jelernse
implete. Non quaeratis aliud esse in occulto, et aliul
glorke promeretur.
in publico. Concordet aniinus inlei ius cum religiosis
5. f Iterum beatissimus Augustinus sanctum allo- vestibus. Concordel vila cum lingua. Sanclus est
quilur Isidorum, dicens : UeverenJe frater, ecce hahilus, sanctus sil animus. Sancta sunt vestiinenta,
omnes domesticos tuos, sicut promisi, duplicibus sancla sint o))era vestra. Habentes igilur , dilectis-
indiimentis veslivi. Non ergo limeas ultra domui simi, victum et vestitum, his conlenti estole ( / Tim.
tua? a niveis frigoribus, dum omnes domestici tui ti, 8), nullum apud vos relinealis proprium.
et
vestiti sunt duplicibus. Primumeisaptavisuperpelli- Procul dubio ipse facil furlum qui in ccmmune babet
cium, qno signilicatur munditia menlis et corporis ;
omnia cum ca?teris fralribus, et apud se aliquid
deinde capam ovina lana contextam , in qua osten- habet abscondilum. Omnia in commune cum cseleris
ditur innocentia viUe el humililas conversationis. fratribus possidere, et apud se aliud abscundere
Tu igilur, venerande frater Isidore, eis viclualia D quid est aliud, nisi post mortem seipsum pcenis
suflicitmler acqui e, ut duin veslibus abundant, sine tradere ? Qui in commune habet cum eaiieris fra-
indigentia Deo possint servire. Tibi etiam compeiit tnbus victum el vestitum, et aliud retinel abscon-
eos monere, dum es prresens spiritu et corpore, ut ditum, quid est aliud quam manifestum furlum ?

regulam sibi a me institutam cum omni devoiione Ergo.fratres charissimi, divilias contemnite, pauper-
siudeant implere. Prsedica etiam illis, ut studiose talem diligile, terrena despicile, ccelestia desiderale.
spiritalibus inlnereant officiis, ne, quod absit, lerre- Nibil superfluum quoeratis, nihil apud vos relineaii^^
nis delectati bonis, onmino careant aeternis. Ad Imec nihil r.bscondatis, si ad communem sochlaiem ele-
nosler patronus sanclus Lidorus : reverenlissime ctorum Dci pervenire desideralis. Ad quam vos ptr-
Paler Augustine, sic te decet eos hortari, bene ducere dignetur illc qui in Trinilate perfeca vivit
vivere. Omnipolenii Deo referimus aciiones gratia- et regnat Deus per omnia sascula FKCulorura. Amen. >

rum, qui te constituit doctorem sanctarum Eccle- 09 8. Sequilur, lom. I Operum S. Martini , pag. 52,
siarum. senno sccuihIus in iranslalione S. kidori. Sed com
G. < Eccc, fratres cbarissimi, per Dei gratiam a nihil aliud conluieat, ai.M idem coUoquinm iulcr S.
<;* AD OPERA S. ISIDOUl WSPALENSiS PROLEGOMENA. (>i

Augus'inum el S. Isidorum, iisdem ei similibas alle- A coloribns prwclaram homiliam, in qua Ckrisli confcs-

goriis exornalum, operrc riretinni non est eum de- sorem Isidorum laude celebri extulit gloriose. Eam
s ribere. Marlinus vero Acta Iranslalionis non allin- nancisci non potui, ut huic loco insererem. Riscus

gil, quia, cum co lempore, ut credere sequnm est, in lom. XXXV Hisp. sacr., pag. 277 seqq., agit de Itoe

Ecc'e*ia Legionensi legerentur ipsa Ac'a gcnuinn, Pelro Munionis, sive Munoz, quem ait episcopum
in lecliones distinc!a,superfluum erat eamdem histo L gionensem fuisse ab anno 1205 ad 1207, inde ad
ii'm sermone, sive homilia cxj lieare. Ncque vero sedem Compo.Uellanam translatum. Ex eodem Luca
necesseest ut crelamus, colloquium, quod Martfnus Tuiensi in prologo laudat Riscus pag. 279, duos
narrat, inler S. Auguslinum et S. Isidorum vere ita alios doctrina excellenles viros, Marlinum decanum
accidisse : potuit enim Marlinus, ut sermoni suo ar- Lfgionensem, Veremundum archidiaconum. qui
el

gumenlum jucundum qusereret, huncquasi apolngum versus in S. IsidOri laudem scrioserunt, et eodem

excogitare. sceculo xin Quruisse videnlur.

9. Anlequam vero a S. Marlino rece iamis, juvat

CAPUT XII.
referre qua ratidne ex rudi et illitteralo repente, de-
precalore Isidoro , fa< lus fuerit doctissimus. Vitam Conthuialio Clironicorum B. Isidori archiepiscopi
T Ilispaleusis, per B. Ildephon^im archiepheopum
S. Marlini scripsit Lucas diaconos Lcgionens s, postea U Tolelanum, ul a Lnca Tudensi asseritur, composita :
episcopus Tudensis, in eo opere quod inscribilur, in qua uon.auUa fabulosa de S. Isidoro snnt ud-
De miraculis S. Isidori. Ea exs!at lom. I Operum S. misia. Kolce ad hanc continuationem. Moniti m ex
M.irt ni ;
; in eujus cap. I sic legimus : Eodem tempore editione Patrum Tolelano iim.

venerabilis iiUB Martinus presbgler, canonicus ejus- 1. « Quoniam pr.vclarus doclor Isidorus avates
dcm monasterv, quem paulo ante superius memoravi, mundi, ei quorumdam imperatorum et regum histo-
iulelleclu Scriplurarum interno fere idiota, sed virtu- ras ab exordio mundi usque ad tempus Sisenandi
tum operib.'.s sapienlissime florebat insicjnis. tlic, regis Gothorum ducili compendio palefecit, nos a

quamvis esset ecctesiaslicis officiis doctus, et ut dicium tempore quo ip-e desiit sumamus principinm, ne
est, inlernum Scriplurarum non caperel iulelleclum, p cesentium heroum memoiia a fu urorum mehtibus
tanquam ille qui grammaticornm tcholas unquam mi- diluatur.

nime frequcnlaverat, tamen ineral [Ms. inhieral]

. ei 71 2. « ^Era dclxxi, anno impcrii II. raclii deci.no

inielligendi sacras Scripturas summum dcsiderium, et o tavo, posl Suinlilanum rcgem Sisenandus rcgnat
oralionibus, et jejuniis insislebal, terviens Domino die annh tribus. Isle synoJa (sic) episcoporum egit,
ac r.ocle in spiritu ver.latis. Sed dum nocle quadam patiens fuit, r< gulis catholicis orthodoxis &lelil. Tuleti

pervigil oralioni insisterel, apparuil ei bealus doctor Q [inivil vilam.

Isidorus, ferens parvulnm librtnn in manibus, eidixit 5. « JE\i\ dclxxi ', nn;o imperii 1'erac'ii vig- sini >

illi : Accipe luinc, dilccle mi, et comede; et dabil tibi primo Chintilanus regnum accepit. Synoda plura To-
Dominus sacrarum scicntiam Scripturarum, quia fi- leli cu:n episcopis cgit, et subdilum rcg um in fi "c

delis el justus invenlus es in domo ejus. Ob:inui etiam calholica finnavit. Rgnavit annos quinque, menses
a Domino Jesu Christo ut accipias quidquid a Deo qualuor. Anno sexto regni Cbinlilani doctor et le-
pelieris ; et eris consocius miraculorum quce Dominus gislaior Hfspaniaruni hidorus.stms in ecclesia, per-
per me in liac ecclesia operatur. Ego sum Isidorus acto sermone ad po|ulum, et expandens manum ad
hu.jus loci palronus, el ea quce te Spiritus sanclus coelum, ?c henedicens omnibus, Ueo sibi bactenns
docueril sludebisin gloriam Chrisii nominis propinare. iraditurn gregem commendans, felicissimo tomno
10. Addam qure Lucas Tudensis cap. 12, narrat de obdcrmivil in Domino, scnio sanclissimo decoraius.
eodem Martino Legionensi Cum in scribendo ma- : Exstitit quippe spirilu prophetiac clarus, in eleemo-
nuum et brachiorum suorumfQpondus sustinere non synis largus, hospitalitale proecipuus, corde serenus,
posset, fecit ad quamdam trabcm in sublimi colligari in senlenlia verax, in judicio justus, in praedicatione

funcs, quos per scapulas el brachiu cluccns, quodam- ai-siduus, in exhortatio::e kelus, in lucrandis Deo
modo suspensus imbecillis corforis pondus levius tole- r* animab s sludiosus, in expo ilione Scrijituraruai

rcbat, et s'c in tabulis ceratis scribrns, tradebal scri- caulus, in consilio providus, in hahitu humilis, in

ptoribus, qui ab eo diclala vel compilata [Ms. copilutu] mensa sobrius, in oralione devotus, honeslate proe-
scribebanl, transfercnles in pergamena. Ex quo arguo, claru : , semper pro Ecclesia ac veritatis delensione
bnc cxemplar sic in pergamenis descriptum in edi mori pronns, et in omni bonilale conspicuus. Pra>

lione Operum vocari antngraphum. Hinc eliam liquel, lerea pater exslitit clericorniu, doctor et sustentator

iisuiii tabularum ceratarum ad sccculum xiii, in monachorum ac monialium, consolator moerentium,

Hfepania perseveras^e. In Atlis Academiae Rarcino- lutamcn pupillorum ac viduarum, levamen oppresso-
nensis cap. 2, pag. 505, mentionem bujus u-us post rum, defensor civium, altrilor superborum, perse-
Sjccnlum x non facile inveniri innuilur. cnlor et malleus ha;reiicorum. Rexit archipr.esulatum
11. Idem Lucas Tudensis, cap. 15, refcrt Petrum Hispa!ensis Ecclesi* quadraginla annis, diversis fnl-
v:rum admodum litteratum el probum, decanum gcn^ miraculorum signis, primalic digniiale florens,
1 2gionensem, qui prccibus S. !iartini, inlercedente et Romani papae in Hispaniis vices gerens. Sacerdo-

S. Isidoro, febri quarlana liberalus fuerat, et postea libtis, rcgibus et populis divinas et humanas Ieges

Compostellanam rexii Ecclesiam , edidisse rheloricU tradidit, c.t Romano anlistiii humililer obcdire pra>
65 IS DOiU.uNA. — P-RS I. CAP. XII. 66
cepit. Nolenlibus obedi.e maiediclionem iniulil, et A 6. Ad oeram dci.xxxh de Cbindasuintbo, Hispanix
cos a fiJeliiim con oriio separavil. Mullis libroiuin rege, sic refert : Libros sanclorum Patrum diligenter
voluminibus Christi Ecclesinm informavil, et in pace fecit perquiri, el instiiuta B. Isidori firmiter observari.
quievit ara dclxxx. Tolelum ad synoJum epi copos Hic perfidum Theodisclum ilispalcnscm episcopum
convocavit, et ore prophelico eis sui obitus diem et synodali sententia exsulaiit, el dignitatem primatiic
llispaniis ventura prsedixit. transtulit ad Ecclesiam Totetanam.
Sidus honosli.tis, lux morum, sol probbtis, 7. Lucas Tudensis Chronico LjJori uberiori, quam
Hseo ail in synodo Toleti vir sa er le i !

quod genuhum Chronicon ejus est, hanc conlinua-

Isidor' s, per quem Horuit alma files :
Si senaveritis, qua? vobis pr;ecip tiutiir, ti.mem Udtfonsi nnmine attexu t sive ipse additio- :

"7§ Servahit Chris'us vos in amoresno. nesad Chroni on Lidori, et totam banc continua-
Frumentum dabit, acoleum, «iabit oplima ooseque,
Si pura meute conii lacealis ei.
tioiiem confinxerit, ut nonnulli ptiiant, sive sakein
Si neglexrritis ea, uon impune toretis, qnaedam Chronico Isidori adjecerit, et continualio-
Cuin r ecle prava puniai acta Deus.
Inde cadent Gothi hellis, et harbarps ho<tis
ncm IlJefonsi inter; olavtrit, siv>, quod aequius c st
Yos premel innumera clade, timore, Etme. credere, Chronicon el conlinuationem, ita jam ab
Tunc coaveriimini, tunc criioina [ilangile vestra,
El stalim Doniinus auxiliaior erit.
aliquo anliquiori ampiata et inlerpolala, incaute pio
Gloria major eril vobis et gralia Chrisli :
g genuinis aecej erit. Bayerius in not. aJ Bibl. Vet.
Extollet Golhos uberiore bono.
Hisp. Nic. Antonii I. v, nuni. 325, teslatur, in Escu-
4. < De gestis ejus lrnec inler regum Actus annota- rialensi Codice 1 t. B, plut. 1, num. 9, opus exstare
vimus, quia ipse de prseclara regum Gotborum slirpe,
hoe litulo : Iteati lldefonsi archiepiscopi Toletani con-
patre Severiano Carlhaginensi duce, exstiiit pro-
tinuatio Historiee Gothorum a tempor.bus Sisenandi ad
creatus. Post iran.-ilum autem ejus mense uno rex
Reccesuintlium.
catho^iciis Gbintilianus Toleii decessit, bono line
8« IIujus Codicis qiiscnam s.t reluslas, expenden-
periunetus. Successit beatissimo doctori Lidoro dum esstt, ac videndum, num cum coniinuatione a
Theodiscltis , natione Gisecus , varielale lir-guarum Luca Tudensi eJita consentiai.Roderieus Toletaims,
doctus, extcrius loculione nilidus, inlerius autem, ut qui Luca3 Tudensis acqualis fuit, refcrt, lldefonsum
cxitus demoiistravit, sub ovina pel!e lupus voracis- ircripsiise Gothorum lempora a quinlo anno Suiu-
simus. Nam libros quosdam de na^uris reram et arle
tbike usque ad oclavum decimum Reccesuintbi
medieinie, n^cnon et de arie notoria, quos patcr
annum : cujtis veiba cap. seq. proferam. Hoc ceile
IsiJorus facundo slylo composuerat, el nedum ad arguit, Lucam Tudensem totius continuationis, quam
publicum venerant, in odium fiJei corrupit, resecans sub Ildefonsi nomine eJiJit, auctorem non es-e, ut
vera, et inserers falsa : alque per quemdam Arabum, Laureniius de Padilla aflirmat
q in Vita S. Isidori
nomine Avicennam, de Latino in Arabicum trans- inter Vitas sanctorum Hispaniae. Producendum a
lulit. Hic in bis cl aliis pluribus inliJelis inventus, ct nobis est monilum clarissimi ediloris IP. Tobl, t. I
crroneus in articulis lidei comprobatus, per synodum ad Continuationein S. Udefonsi, quic ex t. IV Ilisp.
ab archiepiscopali dignitate degraJatus est. A?sere- illuslr. recusa ibi est inter opera S. Ildefonsi, sup-
bat enim Dominum nostrum Jesum Cbrislum cum posiliiia.
Palre et Spirilu sancto non esse unum Deum seJ ,
74 ^- ^ucas Tudensis cpiscopus, qui jussu Beren-
polius aloptivum. Ilic, ut dictuin esl, privalu^ bo- garicc regines Chronicon mundi scribere aggressus est
nore saecrdolii ad Arabes transiit, et seclae pseudo- swcnlc xiu, primus fuil qui illius operis quasi funtta-
propbeLc Mabomcti adhaesit, et plura docuit dete- menta jaclurus, post Clironicon ub Isidoro srripium
standa sub imperatore Heraclio. Tunc temporis usqie ad Sisebmi regnum nobis obtrusit prcesentem ,

Jignitas primaliaB translata e-t ad Ecclesiam Tole- prosecutionem Chronicorum, tanquam ab lldephonso
lanam. >
Toletano prwsule compositum, cujus operis nulla an-
5. Ila pergit hujug conlinualionis suppos'tilius terior exsl bal mnnorin. inde Tudensis illud liauserit,
auctor, vel interpolator multa narrans quae non
de IJ a
,
incerlum esl. Sunt, qui cum Laure. tio iila r«-
soium antiquis monumentis innixa non sunt, sed
jv tant, tctum id quod sub Ildephonsi ncmine venditavit,
iilis etiam sunt contraria. AdJii longiori sermone
fnisse ab illo confctum. A nobis nunnuam impetrabunt,
Mabometi historiam mendaciis conlextam : <
:

e qno ut de viro probo temere cogilemus; mirari lamen salis

bxcconfingil: Verumtamen, ut ferlur, diabolus Iruns-
non possumus tanlam viri credulilalem, qui tot fabu
fujurans se m angelum 73 lucis quccdam ei prccdicebat luriun portenta non viderit, quibus ha?c historim pars
[utura. Unde est, ut in exordio sinc subdolcc prautica- tota contexta est. Quure jnn iiullus est historicus, qui
tionis adiret Hispaniam, et Cordubtv s"tv perdiiiouis eam commentumvulidum non despiciat, indignum
u lul
sectam doceret. Dicebal enini Jesum Chrislum Domi-
prorsus quod S lldephonsi aliquando exisiimatum sit.
imin de Virgine esse nalum operutione Spiritus sancti,
10. Inter atia qnumplurima, S. Isidorum sedem
uon taten esse Deum. Quod cum beatissimo Patri His;alensem tanquam primaiem obtinuisse diserte as-
Tsidoro nuntialum fuisset, qui tunc reverlebatur a s rii mendacissimus consarcinalor nugarum, Theodi-
Uomana curia, confestim misit ministros, qui caperent
sclum quemdam introducens illius successorem, nulti
e;:m. Sed diabolus Mahumeto apparuit, et quam cilius huclenus anlca notum, nec ullis prcesulum cctalogis
fugerel. imperavil. Muhumelus autem posl fugam in ascriptum, ob apestasitv crimina dignitale depositum,
Ajicam et Arabi.tm innumcrabiles plebes seduxit,
elc. exsulanlemque : qua occasione primaliulcm diqnitatem
 ,;

Gl AD OPERA S. ISlDOfll IHSPALENSIS PROLEGOMENA. C8

ad Ecclesiam Toletanam translatam commentatur. A vero gentis historiis id non accidit?) ; lamen non
II. Uuic fabulo? aliam non minus ineptam atlexuit salis intelligitur, quo pacto viri docti , ul Lucas
de Maliumetis impii prophdo? advenlu in Hispaniam, Tuden-is aliique hujusmodi fabellis anilibus lidem

ejusque Cordubo? prwdicalione instilula; quem fingit prreslilerint. Postquam aulem ejiismodi commcnla ,

de reditu M. Isidori ex Urbe admonitum a diubolo au- ab e s accepta,ad a'iosque ex eorum manibus trans-

fugisse, atquje ea ratione vincula, carceres, poenasque missa snnl, faciiius malum serpere 76 coepit, et

jam ab Isidoro indictas evasisse. non solum in aliis libris, sed eliam in liturgicis locus

1-2. Quis liccc legat, qui liistoriam veram infamis figmentis datus est, qnae falsorum chronicorum ar-

proplieUv, ejusque viloe chronologiam observaverit, quin chitecti srcculo xvi exeunte, ct sequenli avidissime

isla portenta non rideat, ac mirelur homines fuisse

arripuerunt.

qui tot insulsis anilibus fabulis vel fingendis, vel nar- CAPUT XIII.

randis delectarenlur ? Vita S. Isidori a Bollandianis edita an auctorem

13. Hwc vel levitcr indicala satis sint ad hujns mo- habeat Lucam Tudensem. F.a vita ad appendicet
Ildephonso rejecla,defenditur Lucas Tudensis contra nonnullos,
numenii falsitalem suadendam, atque ab
qui eum in Chr< nicis cl lsidorianis rebus multa
nostro illius invidiam ablegandam. Qui plura velit,
finxisse conlendunt. Auclor libri de Miraculis
consulal D. Nicolaum Anlonium in S. Isidoro, el B S. Isidori quisnam fuerit.
lldephonso, ubi has fabulas diffuse inscquilur : lum P.
l.Proposilum mihi fuer.tlhoe loco Vitam S. Isiilori
Florcz in tomo V Hispaniaj sacrar, el alibi, ubi de
recudere quam pra?vio commonlario
doclissimo
,

primatis dignitate S. Eccisia; Toletanas verba facit.

BollanJiani inter Acta sanclorum ad diem 4 Aprilis
14. Nos inerea ejus cdilionem reprccsenlamus ad
retulerunt. Sed cum non parum vitae eju? melhodus
cxemplar 75 edttionis faclce a Francisco Scotto in
RO-trorum Prolegomenwn ordinem interturbaret , et
tom. II Hispaniai iUustraia?, qui eam ex Tudensi
aliunde gesia quoe in ea enarranlur idonee ex al a
transcripsil cum hoc codem titulo quem pro?fig:mus. Vila breviori cap. seq. | roducenda suppleri possint,
15. Qucedam etiam siuU quac ex hac conlinuatione
commodius vi-um fuil Vitam a Bollandianis illustra-
S. Martinus Legionensis in suum sermonem detrans-
tam cum uberiori historia translalionis, el narra-
ilu S. Isidori transtulil, ut fere tola illa periodus ,
tione quoruardam miraculorum ad appendices reji-
Exstilit quippe spirilu prophetia? clarus, elc. Omiltit
cere. Neque enim ea omnino praelermitti a nobis
autcm verba, sustenlator monachorum ac monialium :
debet, cum Zaccaria ad suse inientalae editionis pro-
r.c fortasse in aliquam continua;ionem minus inler-
legomena niagnum subsidium in hac Vita et Bollan-
polatam incidit. Hoc Isidori elogium partim descripsit
dianorum commentario collocasse videalur.
etiam Con?tanlinus Caietanus loc. cit. pag. 15, ex n
u
... .. . _ ,
,

. . .. 2. Iuterea hoec duo a nohis investiganda sunt

Chronicis Lucae , diacom ludensis, ut ait : sed dia-
quisnam ejus Vitoe auclor fuerit, et an Lucas Tuden-
conum Legionensem primum, ac deinde episcopum
sis, quivulgo auclor censetur, architectus fabularum
Tudensem debuit vocare.
fuerit, quaein Isidori Acta irrepserunl. Nic. Antonius,
16. Jam iigmenta quoc in Conlinuatione supposititia
cum exemplar Vitac S. IsiJori ad Bollandianos misif,
Udefonsi referunlur, fuse explodit Nic. Antonius in
censuit auclorem Vitae non esse Lucam Tu 'ensem,
Bibl. vet. Hisp. , ubi de Isidoro Ildefonsoque agit :

mu'tisque ralionibus id persuadere conalus esf, ut

iler vero Mahometi in Hispaniam adeo prolixe refu
in praevio Bollandianorum commenlario Iegilur. Hi
tat, ut vel Fabium valeanl delassare ,
qund Bayerius
non invili o; inioni Nic. Antonii adhrcserunt ; sed
annotavit ; ea fubula cap. 25 breviter a nobis explo-
cum rationes Nic. Antonii i:i e> niaxime nitercwur,
detur. Plura etiam disserit de corruptis, ut lingitur,
quoil stylus Chronici Lucx Tudensis et Vilae Isi iori
ab Avicenna S. Isidori Operibus, et de Theodiscli
diversus essei, ac multa inter se contraria in utroque
aposlasia : de quibus nos infra. Florezius lom. IX,
hocoperecommemorareniur, observaruntBollandiani
pag. 212 seq., denionstrat, Lidoro Honoralum suc-
posse aliquem, qui eum iem awclorem utriu-que ope-
cessisse a die S2 maii 656 ad diem 12 novcmbris 641,
ris assereret, oppouerc
rr Vitam S. Isidori a Luca
ut arguilur ex mscripiione sepulcrali Honorali, quam ,
.„»...
accurate
;urate
,
descnbit.
describit.
., ., ,
ln
„, „„
catalogo
.
a?„:u- „„:
^Emilianensi
ilimilianensi
„_,
post
D adhuc diacono m .
coenobto Legionensi S. Isidon con-

Honoralum collocatur Antonius, neque Tbeodiscli

scriplam luissc, Chronicon ^7 vero, et alia opera
ah eodem jam seniore episcopo Tudensi , ac ma-
nomen comparet, quamvis Epiphauii intrubi nou.en
judicio.
non desit. Ilunc catalogum cap. 24 proferam. Cum luriori

autem HJefonsu* anno 18 Reccesuinlhi regis deces- 3. HaBcNic. Anloniuslib. viii Bib'iolh. vet. Hisp.,

manifestura esl eum non potuisse conlinuatio-

serit, n. 68, cum expenlisset, ju licium qu daminodo co-
nem Chronici perducere ad obitum usque ipsius hibuit : Nuncsislo, inquit, et doctissimorum hominnm
Reccesuinthi, ut apud Lucam Tudensem legitur. senlentiam non improbo : potuisse hanc differentiam

Hac ex parte narralio Roderici Toletani stare pos- atatis maturioris, aut proveclioris varietate excnsari

set, qui Ildefonsum tempora Gothorum scripsisse a non adeo tamen, ut episcopus jam Tudensis Chronicon
quinlo anno Suinthilse usque ad oclavum decimum Lncas, quod aiunt, scripserit, qui diaconum se ad
Keccesuinthi affirmavit. Mirum certe non est quod Berengnriam id mittens nuncu.pavit. A ldit Nic. Anto-
per tot bellorum et ignorauti;e in Hispania ^saccula in nius , vix sibi dnbium esse ,
quin unus idcmque au-
histoiiam nostram mu'tae fabuke irrepscrint (in cujus ciur sit Vitac S. Isidori et Ilistoriae translationis
09 ISIDORIANA. — PARS I. CAP. XIII. ?a

S. Isidori episcopi, quce in codice suo Toletano an- A polationis auctorem esse. Ildcfonsum IsiJori Chro-
nexa est Vitaj : adeo ut nullius horum operum, aut nico, sive Historicc Gothorum supplemenlum aliquod
utriusque laus Tudcnsi sit ccnsignanda. De historia adjecisse cap. super. innui. In vetustissimis mem-
translationis cap. 8 diximus, quce certe Luca Tu- branis, quibus Etymologiae Isidori conlinentur, sccpe

dcnsi antiquior est, et ab auctore translalioni fere reperi Chronicon brevius IsiJori ab inilio mundi,
a:quali conscripta, quamvis postea, ut hujusmodi in supputatione temporis adjecta usque ad Reecesuin-

monu.oentis acciJere solet, interpolala fuerit, ut esl thum regem : quo tempore Ildefonsus floruit, quem,
in eo Ms. Toletano, ex traditionibus scilicet scriptis, ut librum Isidori de Vir. Illustr. conlinuavit, ita et

aut documentis, qucc niullis communia erant, adeo- Chronicon hoc Isidori, elprrccipue Historiam Golho-

que a diversis scriptoribus in suis operibtis trans- rum continuasse facile credi polest. Persuadenl i>*i

eribi, aut compilari pot rant. Lucas in Chronico ,

omnino verba Roderici Toletani ex editione recenti
quod certo ab ipso scriplum constat translalionis ,
Palrum Tolelanorum lom. III In prolog. sive , ,

quoque meminit, el diversum quiddam narrat cum :

epist. nuncup. ad libros de Rb. Hisp. Tempore enim

enira A. ta referant, S. Isidorum solo Albito episcop"» vastationis Arabum scripta et libri cum pereunte pa-
apparuisse, deinde Alhilum Ordonio episcopo reve- Iria perierunt, nisi quod pauca diligenlium CUSUtdia
lationem designasse, Lucas contra ait : Tunc appa- B erasere. Itaque ea quce ex libris beatorum Isidori, et

ruit ambobus episcupis orantibus Chrisli confcssor Ildefonsi, et Isidori Junioris , el Idacii GatlceeicB

Isidorus, el os.endit eis sui corporis locum. episcopi, et Sulpicii Aquitanici , et conciliis Tolcta-

4. De auct-re vero Yilcc simile judicium profcro ,

jris et aliis scripturis, quas de membranis, et picla-

alium eum luisse a Luca TuJcnsi, ac pror&us diver- ciis laboriose investigatas laboriosius compilavi, a lem-

sum ab auctore continualionis Clironici I idoriani, pore Japhet Noe filii usque ad tempas vestrum, qi -

nomine Ildofonsi a Luca Tudensi cum a iis chroni- riosissime rex Fernn :de, ad liisloriam llispanias con-

cis collectce. Consentiunt ii qui mss. Codices in qui- lexendam, quam sollicite, postulastis, proul polui f

bus Vila Isidori continetur, inspexcrunt, auctoris fideliter laboravi.

noinen non cxprimi. Bollandiani inscribunt : Yita 79 7. Quod Sulpicius Aquilanicus a Roderico
S. Isidori , auctore canonico regulari ceenobii Legio- nomiiiatur , id crediJerim accipiendum de Chronico
nensis S. hidori. Nullus alius profertur auctor eo- quod e membranis Hispanicis primus edidil Florezius

rum temporu ii
,
qui Yilam ullam S. Isidori a Luca tom. IV Hi-p. sacr. hoc litulo : Epitome Chronico-
Tude.isi compositam testetur. Quid ergo est causce, rum Severi Sulpicii. Desinil cera 771, sive anno 733.
cur Lucam auclorem Viloe credamus ? Oslemli , Dubitat Florezius, an hujusmodi chronicon aliqua
cap. 4, plura esse verba et seulentias, quae in hac G ex parle Severo Sulpieio tribui possit. Libenler cre-
Vita el in sermone Marlini Legionensis, qui Luca diderim, Severum Clironica aliqua scripsisse ,
qnre

Tudensi antiquior fuit, eodem contextu exprimun- alius postea, ul iil hoc opeium genere solet evenire,
i iii- : et quan poiius Martinus ex Vila ,
quani auctor in epilomen redegerit, interpolaverit , continuavc-
Vilce ex Marlino viletur deprompsissc. rit. Ad hoc etiam Chronicon, sive ad Roderici verha

7S ^- ^ um autem quccJam diversa narrentur a rcspexis e puto Joannem Gerundensem in prologo

LucaTudensi in pra.'fatione ad syllogenChronicorum, Anacephalreosis Hispanice, qui Isidorianre ISistoriai

et ab auctore Vitce Isidori, hunc ab illo dislinguere Golhorum aliqua Ildefonsum et Sulpiciura adJidisse
oporlet.Neque permovere nos debet Bollandiano- tradit. Neque enim est, cur cum Nic. Anlonio lib. v,

rum ralio, quod potuit Lucas sentenliam mutare. Bibliol. Vet. cap. (i, num. 527, Gerundensem emen-

Nam sive ante Cbronicon Lucam Vitam S. IsiJori demus, et pro Sulpicio Juliamim sive Isidorum
scripsisse lingamus, sive post Chronicon, de quo mi- Pacensem legamus.
niine sibi constant qui Chronicon, Vitam, et Traiula- 8. MiranJum tamen magis, quod Nic. Anionius,

tionem S. Isidori eidem Lucce tribuunt , si de facti ib., num. 5*25 , asserat conlinuationem Chronici
alicujus verilate dubitavit, aut opinionem aliam Isidoriani sola auctoritate Tudensis Ildefonso tribui

assumpsit, debuit boc ipsum advertere, cum ad sen- D posse, el illico, num. 527, in eamdem rem auctori-

tentiam retiactandam deventum fuit. In prrcfa.ione tatem Roderici alleget. Multa hujusmodi parum sibi
ad Chronica matrem S. Isidori Theodoram appella- consentientia in Bibliotheca Veleri, quippe opere
vit : hrec eadem in Vita dicitur Turlura. Cur si idem posthumo, et quod auctor ad limam non revocavit
est ulriusque opcris auctor , diverso eam nuncupat occurrunt, etiam post Bayerii eruditam rescensio-
nomine, aut non indicat rationeni cur aliam tenuerit nem. Sic igitur, num. 325, ait Nic. Antonius At si :

IsiJori)
senlentiam ? revera Ildefonsi esl (continualioChronicorum
6. Esstat quidem fabula de Mahometi in Hispania aliqua ex parte quod non alia quam Lucce ejusdem
plura
prredicalione tam in Vita IsiJori, quani in contii.ua- Tudensis auctoritate affirmare possumus, certe
novw, et ali ntv manus antiquis consuta. Mox,
tione Chronici Isidoriani , nomine Udefonsi a Luca sunl
inter nuni. 527, exscribit hccc verba Roderici Tolelani
alias historias relata. Sed prceleiquam quod
longe plura hac de re in Vita Isidori nanantiir, quce cap. 22, de Reb. Hisp. F.l cum bcalus Isi- :
lih. i ,

in continuatione Chronici Isidoriani non reperiunlur, dorus scripsisset Cotliorum originem usque ad quin-
niinime constat Lucam ejus continualionis aut intcr- lum annum regis Suintilw, S. lldcfonsus scrivtit
7J AD OPEKA S. ISIDORl HISPALENSIS PROLECOMENA. 72
tempora Golhonim, Alanorum, Vundalorum, el Sue- A pergil : exsnluvit, el dignitalem pritnatice transluHt

vorum a qninto unno Suinlitcv ttsque ad octavum deci- ad Ecclesiam Toletanam.

mum Recesuindi. llactenus Cmlex ins. Tolcianus ; in 1 I. Teiieuduin ergo esl, IiJefonsum llistoria? Go-
aliis niendose addilur : Et Isidorus Junior, qui a lliorum Isidori gupplemenlura ad sua u?que lempora
principio mundi incipit chronica, usque ad octuvum adjecisse, quod alii poslea, ut ipsa Isidori Ciironica,
decimum Recesuindi annum [ideliler prosecutus, el ex aliis monumentis falsisve vulgi rumoribu.s aux^»
usque ad deslructionem JJispanice per Arabes ipse ruir, el iuterpolarunt ante Iloderici Toleta i, ct

scripsit. Nic. Anlnnius iia emcnJat, ei conjungithacc Lucce Tudensis lempnra. Ac fortasse Pelagus Ove-
verba cum supe. ioribus : a quinto anno Suintilw lensi ,
fabulosus diclus, nonnullam in his bierpola-

usque ad octuvum decimum Recesuindi unnum. F.t tionibus parlem liabuit : nam, ut dicam c. 77, iu syl-

lsidorus Junior prosecutus vsque ad destruc ionem loge Chroiiicoruin Pelagii Ovetensis repei ilur etiam

Uispunice per Arabes ipse scripsit. Malim lamcn cre- Supplementum D. Ildefonsi. El sseculo (juidem xu,

dere interpolationem sive addit-iinenium gQ id quo Pelagius vixit, ea licenlia invaluit veterum li-

esse alicujus : non ettiin hic eral locus ut Rodericus bros foeJandi apocryphis additionibus, ul conlirinat
Mariana iu tnsct. de Praedic. el Adveul. S. Jacobi in
de Lidoro Juniore verba faceret, praesertim cum
Isu orus Junior, sive Pacemis Chrouicon suum a g
! Hispaniam, cap. 12 Calixli, inquil, tibrum sincerum :

temporibus Is dori Hi-palensis inchoaverit , et post nusquam ezslare certum Itabeo, sed uddilionibus el
centonibus alienis fozdum, frequenli ejus sceculi more,
destructionem Hispauiai per Arabes ad plures annos
quo vclerum scripia additionibus tocupletandi specie
contiuuaverit.
miseris polius modis fcedarunt cujus ticenlice non
9. Cum ergo Rodericus Toletanus, et Lucas Tu- :

deasis eodem sseculo floruerinl , ineptum est suspi-

unum exemplum exstat. SeJ exslant eliam hujusmodi
corruptelae exempla longe anle sseculum xn.
cari, continuationem Chronici Isidoriaui, quse Ilde-
nomen pr.efert, a Luca contictam fuisse. Imo 12. Ne veioLucam Tudeiuem auctoreui fabularum
fonsi
conjicilLucamTuden- quac in vcicra illa chronica irrepsernnt credamus,
Nic. Aulonius, lib. v, n. -^lo,
spectata ejus pietas suadet ; ut recte in monito ad
s i)i ex Roderico Toletano desumpsissc quce de pri-
Toletanam ob Theodiscli continnationem Chronicorum Isidori, I defonso osori-
iwatu cx Ilispalensi sede ad
c, iscopi Hispalensis aposiasiam translato in conti-
ptam, observatur : Sunt, inquit doclbsimus cditor,

nualione Chronici Isidoriani referunlur. Unde Lv.cas qui cum Luurentio de Padilla pitant, totum id quod
sub lldefonsi nomine vendilavil (Lucis) fuisse ab illo
Tudensis, inquit, per me desumpserit Suspecta
enim quodumxodo liovc miiii sunt e Roderici calamo
con[ic'atm. A nobis nunquam impelrabunt, ut de viro

venientia, qui perpetuam hanc Totetante primatiw P^botemere cogitemus. Alf.ras us Garsias Matamorus
c
prwrogativum ita acriter omni lempore lutatus fuit, ut
de Acadeni. et docl. Hi.p. vir., censel Lucam Tu-
den cm, RoJericum Toletanum non ad voluplutem
el
brevissimo etiam, quod taudavimus , capile bis eam
aurium, sed ad memoiiam, et ad judiciv.m posleritatis
nsque necessario expresserit. Atqui Lucas Tudensis
anno 12oG suum Chrouicon absolvil , Ro !e icus
scripsisse, el quam a deliciis longe tam ab iuepiiis el
mendacio procut abfuisse.
vero se| l ii! post annos : ex quo Florezius arguit
loin. XXII Ilisp. Sacr., 125, Ro iericum pothii
15. De p!a3c'aris Lucae Tudensis gesiis, ac pietate,
p.

verbis Tudensis usum quam contra Tudensem

(ujus eiiam precibus, dum viverei, Deum mirabilia
,

Ro 'erici. SeJ multo magis icquum est crederc, aule

qiise lam ojera'uni fuisse,salis finna Ojinio esl, plura

u.riusque cetatem continuaiionem Isidoriani Chro- Florezius lo:n. XXII Hisp. sac. Quod auietn aJ mn
nici ex^tilis.-e, quam Roiericus in sua Hist.iria noslram maxime lacil, ips Lucas iu libris conlra

conscribenda pra; oculis habuerit, Lucas vero in Albiyenses in veterum scriptoruin oriuptores acer-

Chroncorura colleciionem admiserit. iime invehitur. Neqne juvat opponere, Lucain eos
10. Di. at aliquis, Rodericum continuatione ge- poluisse reprehendcre, qui erronea , aut hx-relica

l.uina usum fuisse, quam Lucas interpoiavit. Yerum libris Palrum iinmiscerent, quin eos iraprobaverit qui
neque id sustineri potesi. Elsi enim Ro '.ericus de falsa quoedam, ut religionis causam adjuvarent, in-
D
pi;edicatioue Mahomeli in Hispania verba nou fecit, lersererent. g2 ^am I. u, cap. U, apertc ait : Quocl

tamen, ul nunc dicebam, aliam de TheoJisclo fabu- autem dicunt, aiiquaesse [ingenda, licct vera non sint,
lam, quaj in ea coutiiiuatione legilur, adoptavit, lib. adCltrisli nominis gloiiam dilalandam, cum B. Job

verbum ex simpliciter respondemus Runquid indigel Deus ves:ro

21, de Reb.Hisp., ubi mutta alia ad
:
/;, c.

ea contiuua ione de rege Cindasuin 'o protulit, el hcec mendacio, ut toquumini dotos pro eo? Unde ait orga-

in rein noslram : Libros sanctorum Patrum diligenter num Spirilus sancti (Gregorius Magiis:s in ea Joli

(ecit perquiri, et instiluta beaii Isidori [irmiler obser- verba), Deus mendacio non egel, quia veritas futciri

vari. llic perfidum Tkeodistum Hispalensem episcopum non quaeril auxitio falsitatis. Minime ergo etiam ex
sijnodali sntentia in exsitium misit, ct dignilalem Lucie Tudens-is senlenlia excusari polcst, qui bidori

primc.lia?,quam ab antiquo liubucrat, lolius approbalione aut 1'dtfonsi iiomine ea venditet quie eos nunquam
concilii Toletance Ecclesiat confirmavil. Ad inarg. no- siripsisse scit, quamvis lalia ea sint quae alioquin ad

Litur ex Mss. CompL, et al. exsulavil pro exsulare Chrisli nominis gloiiam dilatanJam perlinere vide-

(ecit. Alque exsulavit legilurin continualione ;

in qua r< iitur.

lamen dcsunt g^ nonnulla verba Rodeiici ; i:a enim 14. Eum veritatis amorcm, quem candide Lucas
 ,,

73 ISIDOKIANA.— PARS 1. CAP. XIII 74

profiletur, Florezius, loc. cif., pag. 12-4, ultro agno A rus scriptontm, vet wmulorum vilio reperitur. Quapro-
scil; sed nihilomiiuis auctorem interpolationum annorum concordiam, utcun-
pter ego in liujns operis
eumdem Lucam esse contendit, quia scilicet vir que polui, laboravi. Corrigat tamen catho'ica veritas,
bono ac simplici animo pucdiiussibi id licere pulavit, si qitid [orle in his vel uiiis opusculis meis me vidertt
quoniam in prx-falione jam advertit, sibi propositum deviusse. Sane si lsidoriani Chronici conlinuatio ante
esse liistoriam conficere, in qua veteres historici Lucam Tuden em non existebtt, quo pacto is sine
conjuncti conspicereniur. Hoc auiem monito, eos falsarii nota eam potuit non solum confingere, sed

scriplores exhibuit, ut legentium utilitati magis con- etiam Ildefonso imputare ?

sentaneum esse credidit, multis adJitis, quibusdam 17. Ut autem ad auctorem Vitae translationisque
resectis, aliis suo siylo enarratis. Haec oplima esset S. Isidori redeam, eum Lucam Tudensem esse non
Liictc dffensio, quantum quidem ad veri studium credo, primum quia de auctore ex nullo veterum
ailinet, si revera ipse iu prscfationibus indicasset, testimonio aut ms. Codice constat, deinde quia etsi
se non genuina Isidori aliorumque cbronica reprcc-
pura chronico Lucac, ac Vitae, et translationi com-
senlaiurum, sed suo stylo accommoitata, et ex aliis munia sunt, tamen htec ratio solum arguit, ex anti-
inoniunentis locuplelata. Simile exemplum in prima quioribus monumenlis oivtrsos auctores eadem
parle hisloriie, quuj nunc dicitur Miscelta, puecesse- p verba sumpsisse denique quia lam in Vila quam in :

ral nam undecim priores libri sunl decem Eutropii

; translatione quaedam sunt quibus Lucas in Chronico
libri, quibus Paulus WarnefriJi subinde qusedam refragatur, quin haec ralio ex diversa cciale, qua Lu-
adjunxit : Eulropium Paulus idem conlinuat, Paulum cas diversa opera scripserit, debilitari possit, cum
Landulphus Sagax : alii alia addiderunt, aut inler- potius videatur Lucasomnia sua opera anle episco-
polarunt. De Paulo vero Leo Marsicanus 1. i, c. 15, paturn composuisse, ut colligit Florezius lom. XXII,
Chron. Casin. Ejusdem Adetperga; rogatu in Histo-
: pag. 133, et clarius pag. 14o.
ria Romana, quam Eutropius breviter composuerat, 18. 84 Contendit lamen Fiorezius, Lucam aucto-
plurima liinc inde de liistoriis ecclesiasticis addidit. rem Vitae ac translalionis esse, quia auctor est libri

Hoc in ipsa inscriplione operis innuilur. Adelperga, de Miraculis S. Isidori; et auclor Vilaa ac transla-
sive Aldeberga dux Benevenlaua fuit, filia Deside ii tionis diversus non est ab auclore operis de Miracu-
rcgis. lis. Nidendum nunc, quodnam sit boc opusdeMira-
15. Ex Lucse Tudensis prsefatione hacc proferri culis S. I-idori. Nic. Anlonius librum de Miraculis a
possunt : Astrictus prceceplis gtoriosissimce ac pru- translationis liistoria diversum non esse conjicie-
deutissima; Hispaniarum regince dominai Berengarice, J»at 1. vni, n. 71 : nam poslquam de translationis
qua:, ul chronicorum libros, a beato Isidoro el a qui- n hi-toria egit, addidit : Ptane scriptum hoc tram-
busdam aliis peritis de hisloria regum Hispanorum et tulisse in vernaculam (linguarn) videlur nobis Joan-
quorumdum aliorum editos, sibi scriberem imperavit nes de Robles in eo libro qui solel vulgo ei ascribi,
lianc prasmisi prcefationem. In Hispaniae illustraUe Historia de los mitagros de S. Isidoro arzobispo de
tom. IV editum est Astrictis; sed 83 sensus exigit Sevilla nuncupalus, et anno 1525 in lucem edilus.
Astrictus, ei ita scriptum reperio in Codice Valicano Dubius luerebal in Bibliotheca nova, veibo Joa.nnes
7004, olim Francisci Penia?. Post plura Lucas : Nos de Robles; de quo ait : Scripsisse dicitur, De la tras-

vero ad libros chronicorum a doclore Hispaniarum lacion y milagros del glorios^ San Isidoro arzobispo
Isidoro editos manum mittimus , secundum etiam de Sevilla, Salmanlicce, ut suspicor... Qui translu*
quosdam alios, Hispanorum regum et atiorum quo- lisse, aut scripsisse mihi videtur anontjmi opus de
rumdam seriem proseqnendo, prwceptis gloriosissima; Vita S. Isidori, et Luctv Tudensis, si non et hujui
Hispaniarum regiua: dominai Rerengaria: omni deside- esl laudata Yila, libellum de transiatione et miiaculis
rio desideranles (idetiter salisjacere. lpsa enim , cujus ejusdem sancli doctoris : quce duo penes me mss. ex
catholicis prceceplis non licet nec tibel resislere, mihi Codice To'etance ecclesitc , nec hactenus ed ta, re-
Lucoz indigno diacono, ut hoc perficerem, imperavit. sum ad clariss. virum Godejri-
missurus propediem
16. Verba illa quibus usus Lucas est, Ad libros ,v dum Hcnschenium, elc. Librum describit Florezius,
D
manum mittimus, etc, innuere videnlur, non solum qui vidil. Edilio absolula fuit die 2 Januarii 152^,
a Luca describenda fuisse cbronica, sed in novam Salmanlica?, ul ex poUremo foiio liquet. In primo
formam redigenda. Vellem lamen, clarius id expo- folio est iniago S. Isidori, et alia S. Marlini Cauonici
suisset; nam sunt aiia quai suadent, propositum LegioneriMS, in allero haic libri inscriplio : Comienza
lantum Lucse fuisse ut chronicorum seriem et col- ta hisloria del muij bienavenlurado S. lsidoro arzo-
lectionem ordinarel. Quid, quod Lucas ipse innuit, bispo de Sevitta, primado et doctor excclicntissimo de
nihil se mutalurum, nisi quod exscriptorum vilio aut nuestras Espanas, la qual se divide en tres partes. Eit
fraude corruptum reperisset ? In prologo ad Isido- la primera se contiene su vida, et origen. En la se-

lianuni Golhorum Cbronicon : Jam nunc , inquil gunda su gtorioso pasamiento de este sigto a la perp^-

ad gesta regum Colhorum manum mitlimus, Chronico- tua bienavenluranza. En la tercera se conliene la tras-

rum librum Isidori doctoris Hispaniarum sccundum in ladacion de su santo cuerpo de ta ciudad de Sevilla a
opere proponentes ; tamen sciendum, quod in regtan la ciudad de Lcon. Y despues de toda la dicha historij
Gothorum serie, et in Romanorum impcratorum, atquc se sigue el libro principat de los miraglos (sic) de

ttliorum principum [ere ubique discors annomm nume- mismo sanlo lsidoro. Lo qual iodo [uc sacado t. la

FaTKOL. LXXXI. 3
 AD O.ERA S. 1S1DORI IHSPALENSIS PROLEGOMENA. 75

lelra dc las hhtorias originales, et mas autenticas, que A rezius, diversas quandoque res ifl his operibus enar-

eslan escriptas por los bienaventurados sant Alfonso, quia Lucas ulrasque piobabiles credidit, aut
rari,

arzobispo de Tol do, e sant Braulio, obispo de Zara- quod poslremo scripsit, melius eredidit; primum,
gota, disci r ulos de sant lsidoro, et por otros anti- cum sermo sit de faclis inler se contrariis, t-usiineri

guos, qne cscribieron su historia, la qual fue ansi nequil ; alterwm valeret , si Lucas ralionem reddi-
sacada, el trasladada de lalin en romance por un disset cur non multo ante contrarium enuntiassel :

Canonigo Rertar de sn monaslerio de sanio

llcligioso id enim quodammodo exigit|incorrupta fiJes historici.

Isidoro de Leon, que fue el mismo que romanceo el CAPUT XIV.

dicho libro principal de sus miragios, sin quitar, Vita S. Isidori, auctore Iioderico Cerratensi. Nota-

§5 ** onadir cosa alguna substancial, como se hallara tiones in hanc Vitam.

cotejando esta vulgar trasladaeion con los dichos ori- 1. i Isidoru?, natione Carlhaginensis, filius Seve-

ginales, que son escriptos en buena latinidad. riani ejusdem provinciae ducis, Theodorici regis Go-
19. Auctor operis, vel operum Latinorum de vita, thorum filii, germanus sanctorum Leandri archiepi-
transitu , iranslatione, et prsecipue miracuiis S. Isi- scopi Hispalensis, et Fulgenlii episcopi et doctoris ac
dori nullus indicatur. Interpres unus idemque esse Floreivinoe virginis, virginum praeposilse, archiprcesul
dicitur Canonicus quidam monasterii Legionensis « Hispalensis, Hispaniarum primas, cum esset infan-
S. Isidori, quem iEgi.lius Gonzalez, el Nic. Antonius tulus, a nuti ice ad horlum duclus fuit , et ibi per
Joannem de Robles nominant. Refert interpres in cblivionem inter olera dimissus. Post aliquos dies
opere de Miraculis, Codicem Latinum rnembrana- lugens hlium Severianus, sedens contra hortum , vi-

ceum, quo id opus Lalinum coniinebatur, exslilisse dit apum multiludinem ciim ingenli murmure : qui
olim in monasterio Legionensi S. Isidori, inde posl in sluporem versus, ad hoitum, vocalis serrientibus,
varios casus ad colleg um Complulense, a cardinali fesiinavit : et accedentes viderunt alhis apum in os
Francisco Ximenez fundalum , devenisse : ex quo pueri intranies, et exeuntes ; alias vero super faciem,
exemplar descriplum fnit et ad monasterium Legio- et lotum corpui mellis et favi operimenta texentes.
nense S. Isidori delatum. Ex hoe exemplari liber in Paler autem ctim clamore, el lacrymis puerum am-
Hispanum idioma < onversus luit. pl^xatus est, et apes ita in sublime se exiulerunt ut
20. Historia vitaj et translalionis, quoe libro de non possent videri.

miraculis p aemiliitur, brevior est ea quam Rollan- 2. i Leander autem archiprsesul diligebat puerum
diani ediderunt, el cui pauca quscdant m racula sub- spiritua'iter, extra palriam eum habens solatium, et
jecerunt. Duo ergo opera diversa Florezius agnoscit, non parcebat urgere, docens eum. Cum igitnr puer
sed ab eodem auctore Luca Tudensi composita, p Isidorus litleris fuisset tradilus, atque ut sibi vide-
prius opus de Miraculis, praemissa brevi historia viue batur, minus esset capacis ingenii, verbera magistri
et translationis ,
poslerius historiam longiorem vitae metuens , haud procul fngil ab urbe Hispalensi.
et translaiionis, subjuncta paucorum quorumdam Cumque faligalus juxta marginem cnjusdam pulei
miraculorum expositione. Jam quod Lucas Tudensis resedisset, vidit pergrande saxum lortuosis forami-
opus de Miraculis S. Isidori scripserit, ex ejus pro- nibus perforatum, et quoddam suppositum lignum
logo librorum adversus Albigenses constat : Sepo- canelatum \Forte canalatum]. Haec dum secum taci-
nens ad tempus prosequi ea quw de miraculis S. lsi- tus cogitaret, ecce quoedam mulier g7 venit ad
dori confessoris coiperam enarrare : et in fine lihro- hauriendam aquam. Ad quam puer, Rogo , inquil,
rum : Divinilus factum credo , ut qui beali Palris dissere ,
quis, vel ad quid lapidis hujus foramina,
Isidori miracula proposui in laudem Domini declu- et illius ligni canales faclac fuerunt? Lapis, ait, isie

rare , etc. Denique cum in libro de Miraculis mulla frequenti gnttarum instillatione perforaius ; et lignuui

sint quse eodem modo in Chronico et Historia vitce et ireijuenti chordarum durtu canelatum. Tunc puer
translalionis leferuntur, inde Florezius concludit, ad se reversiis dixil Si lapis durissiinus aqua cava-
:

horum omnium operum unum eumdemque esse au- tur , et lignum ehordis secatur , quanto magis ego
ctorem Lucam Tudensem. homo, discendo quolidie , ad augmenlum scienli;c
21. Verum, ut concedam absolvisse Lucam opus valebo pervenire? Reversus igilur Hispalim , magi-
de Miraculis, quae enarrare coeperat, el declarare strorum disciplinae se humiliter sublidil; et tanta illi

proposueral; ut adraittam, opus Lucac de Miraculis gratia ccelitus est infusa , ut quidquid a magistris
diversum non esse ab eo quod ifl vemaci.lum sermo- atidiebat , avide relinebat. Sicque Lalinis , Groecis H
nem redditum est, redit ileruni reiihitque semper Hebraicis litteris instructus, in trivio et quadrivio
mea responsio , facilius esse, ut plures divcrsi au- fuit perfeclus, in doctrinis phiiosophorum prceclarus,
eiores e veluslioribus monumentis multa etiam ad divinis humanisque legibus erudilus, suavi colloquio.
verbum in suos libros immilterent : qui mos tunc vita et doclrina clarissimus.
eral scribendi : quam ut unus idemque auctor in 5. t (Cum esset juvenis, et in scieniia mulium pro-
g§ parum constans esset,
nonnuSlis varius sibique fecisset, audila fama Gregorii, nocte natalis Domini
prie-enim cum Florezius doceat, hoec omnia opera a in ectiesia Hispalensi prima lectione perlecta , exira
Luca Tudensi absoluta fuisse ab anno 1254 ad an- ecclesiam egressus, in parvissimo tempore Romam
rstiii) 5259, quo ad sedem Tudensem evectus fnit, devenil, cl beatum Gregorium in Matutinis inver.it :

ex.tmcius dcmum anno 12i9. Quod autem ait Flo- qiio viso , beatus Gregorius, nimium kctatuo , proti-
 1,
:

ISIDORIANA. — PARS !. CAP. XIV. 78

rusagnovit, cl Deo gralias agens, amplexalus est \ ram, iioii ad hon irem, sed ad onus, non ad princ
eum : post evangelieam vero leclionem valelaciens pandum, sed ad serviendum, non ad subditoruin
ad ecclesiam llispalensem ipsa nocte rediit, et cleri- marsupia evacuanda, sed ad facinora exstirpanda,
cos matutinas laudes reperit celebrantes.) non ad quietem, sed ad laborem, episcopi dignitate
i. < Ad utilitalem ii.lelium multos libros compo- se vocatum, non minus operibus quam sermonibus
suit, multas haereses exsiirpavit, Ariuni condemnavit. faiebatur.

Hujus Arii, presbyteri Alexandrini, insania cum 7. c Circa scholares ita sollicitus erat, ul pater
insanirent impii, Athanasio expulso, Eusebio exier- singulorum probaretur. Et, ut removeret ab eis ma-
nrinato, Hilario proscripto, Leovigildus rex, Hispa- teriam vagandi, extra urbem ilispalensem inirse pul-

niaruin eccle^ias persequens, Masonam Emeritenseiu chritudinis construxit monasterium,a quo uulli scho-
cpiscopum, etLeandrum Hispalensem archiepiscopum lari exeundi anle quadriennium licentiam praebeba-
relegavit. Isidorus auleni scieniia clarus, genere no- tur : quosdam g@ vero ditiores, qui inessemonasterio
tiilis, corpore pulcher, moribus gravis, eloquentia recusabant, ne gyrovagiintes mentes a studiorevoca-
suavis, inter oblatranles Arianorum frequenlias nec rent, ferreis a^tringebai compedibus : ex quorum
minis terretur, nec blandiliis demulcetur, sed fervore collegio emicuit lldefousus, et Braulius epi>copus
charilatis succensus fulmina divini eloquii ardentia g Caesaraugustanus. Et quia non semper doeere eos
emillebat, quibus sscvientiuni obumbrabat aspectus. praesentialiter polerat, ubicunque magistros aplos
(Adiit etiam Recaredum Leovigil ii regis filium, < sciebal, prece et pretio eos ducebat, ut in scholari-
cum ab Ariana h;eresi ad lidein calholicam revoci- bus docendis darenl operam efficacem ; foines nam-
vit.) Mortuo autem Toletimiserabiliter Leovigildo, et que niorum
et occasio haeresis, et totius mali lapsus
subsliluto in regno catholico Reearedo, reversus est clericorum et religiosorum, segnis contemptus scien-
Leander a Carihagine, et pax Ecc esiae reslitula, et tiae Scriplurarum. Super religiosos quoque suuiino-

Ariana haire.-.is exsiirpata, et Suevi, qui Galkeciam pere vigilabat, ne quis eoru'u inopia mergeretur, aut
obtinebanl, conseculi sunt baptisma. verbi Dei inedia deperiret. Quamvis etiam suae ct

33 5. < (Cernens ergo Leander Isidori conslan- aliorum consulendo saluti, mulieruxn vitaret pnesen-
liain, nescio quo praeventus prresagio, ne, se dinris •», tiam, quascunque tan.en sanctimoniales in Dei lau-
^ausa pnedicationis vel ob aliud, extraneas peteret dibus cerneret permanent j s, mira affectione veneca-
regiones; vel ne virginilaiem, quam ab infaulia cus- batur, et assiduis largitionibus providebat. Per His-
todierat, levi famine maculaiel, in cella eum, regc paniaj etiam regionem plurima et pulchra aedifieavit
el multisa3gre ferentibus,reclusit. Rex vero Recare- monasteria.
dus et multi alii celLe assistebant, et de fonte Saha- 8. « Non autem contentus uni soli provtncia) pro-
q
toris aljnj Isidori sapientiam hauriebant. Cum igilur desse,qui omnium (idelium utilitati se natum crede-
Lean.ier linem suuui appropiiiqua^se cognojcerei, bal, percivitaics et regiones egresius, ve;bum Dei
fratrem suum Isidorum a cella educi, et sibi pra?- praedicabat. (lnde venii Romam, id humililer summo
sentari precatur. Quod cum lsidoro retu'issent, qui pontilice postulanle : ibi expedi is negoliis, regressus
jam parvam cellulam oinnibus temporalibus (diviliis) est in Hispaniara cuin honore. Cujus advenium au-
prseponebat, ait : Seilote, me ab hac cella ininime dientes Gailiei et Hispani, cum siccitate aeris labora-

egressurum, quandiu frater meus superstes exstiie- rent, et ex pluviac defeclu iruges, arbores, atque
ril, ipse eniin hoc proposito sacramenii linnavit.) hominesex ipsa inlemperie gra-
herbaearescerent, et
6. a Beato igitur Leandro inter angelos translato, vem inolesliam corporum sustinerent, cum crucibus
rexRecaredus, principes, episcopi, et populi in epis- et lampadibus de singulis civitatibr.s ei obviam pro-
copum unaniiiiiler elegenml, et, licel invilum, de cedebant, ut pio eis Dorainum precaretur. Narbo-
<.ella eduxeruut. (Q lod cum nunlialum esset bealo nenses vero populi claraabant ad euin dicenies :

Gregorio papie, eleclionem libentissime confirmavit, pie Hispaniarum doclor Isidore ! tuis oratiouibus ab
pallium tribuit, et,ul primatiae honorem in H.spaniis imraiiientibus periculis erue nos. At ille, elrfvans
exseqiieretur,coiicessit.)Decoralur igitur infula prqe- manus ad coelum, Dominuin precabalur, quoJ ad gio.
sulari : semper erat prudens, semper castus, semper riara sui noininis populo suo reraissionera peccato-
constans, seinper justus, seinper modeslus : ubique rura, corporuin sanitatera, aeris temperiem, pluvia-
utilis, ubique devotus, passionem Chrisli semperha- rum largitionein, atque iiuctuum abundanliain im-
DfcQi iu oculis : plus amari appelens, quam timeri pertiri ilignaretur. mira oralionis virlus ! cum enim
niagis prodesse, quam praeesse : jejuniis, el orationi- aeris esset niinia serenitas, ct solis ardore omnia
bii^, el sanctarum Scripturarum meditalionibus insis- sjsluarenl, magna subsecuta cst pluviae abundaniia,
tens: exvilissimiscibis,nonadcupiditatem, sed neces- et aeris lemperies, et corporum sanitas, ac fructutim
sitalem modica sumens, sibi parcus, aliis largus, eam- abundanlia. Prol'e;lus inde, curaliones a-gritudinurn,
dein, quam prius , sequebatur humililalein. Inerat simililer et pluviie comilabanlur euni.)
quasi proprium, gaudere cum gaudenlibus, ilere cum 9. « (Yenienle autem co haud procul ab Hispali,
flenlilius, niiseris conipaliens,eleemosynas eis largi-- nuntiatum est ci, quod quidaffl Maclioinctiis inauji-
simc tribuebat. In prosperis et adversis unus sempcr tarum opinionum ore vipereo infeceral audienles; e5
vullus cunclis laetior occurrebal. In tanlo dignitatis draco, raagna; trabis quantilatcui evcedens oro ,

culiuine sublimatus, non ad calhedram, sed ad cu- flammivomo 90 P la i

sic ) suburbia redegit ia solitu-
70 AD OPERA S. HIDORI HISPALENSIS PROLEGOMENA. 80

diiiem. Quo M.ichomclum A cens Revertantur animae hornm ad corpora sua,

audito, misit nunlios, qui :

vinculis astriclum suo adventui praesentarent.Sed quoniam amicus Dei Isidorus oral pro eis.)
humani generis inimicus apparuit dicens Machome- 13. i Veniebant autem ad eum alii, ut audirent

lo Adversarius nosler ade t Isidorus velociter igi-

: aHerius sapentiam Salomonis alii, ul viderent eum
: ;

tur ah llispania discede, quoniam ejus proesenliam miracula facientem ; alii vero tenlantes eum;quo-
•lec tu.nec angeli Dei polesiis suslinere. Cui Maclio- rum unus 1'uit Gregorius, hoereiicus antistes, qui in
melus Quid esl hoc novitatis, quod angeli mortalis
: synodo Hispali celebrata coram jtulicibus cum eo
hominis pracsentiam sustinere non valent? Ad hoc disputans, admirans in doclrina ejus, non exspectans
diabolus : Ne dixeris, novitatis, sed plurimce antiqui- sententiam judicum, se viclum clamavit, episcopis
lalis. Nam
primus homo, cui angeli deputati erant ad autem omnibus congaudenlibus. (Caecus astilit,
et

cuslodiam, de paradiso ejectus est circumventione rogans Isidorum, ut lumen per euin recipere mere-
diaboli; etangeli Dei in nullo eum juvare potuerunt. retnr, Gregorius vero, iutuens dissimulantem Isido-
Cui Machometus : Et, si Isidori instanlia nie minime rum, precatur ul chirothecam quam manu tenebat,
proficere praesciebas, quare totam Hispaniam per me sibi porrigeret, qua impetraia, surrexit, et caeci ocu-

lucraturum dixisti? Ad hoc diabolus Ex divina re- : los de ea (sic) tangcns, dixit : Doniinus Jesus Chri-
,-elatione cognovi eum Romsi remansisse; sed pro- B slus, qui oculos cordis mei per beatumlsidorum il-

posita divinae voluntatis alt .... in....videretur propler luminavit, oculos corporis tui illuminet meritis ejus.

nequiliam hominum,et propter poenilentiam : pro- Quodicto, sanguine de oculis cccci erumpente, visum
pter nequitiam, ut pro.... terrae promissionis filiis recepit.)

Israel : nondum enim, ait Scriptura, completre sunt 14. » Diem autem obitus sui disciputis praesigna-

iniquitates Amorrhoeorum : propter poenitentiam, ut vit, et sollicitus de grege sibi commisso , omnis His-
in populo Ninivp, cui propter poenitentiam misertus panisc episcopos, abbates, et principes, Toleti ad
est Deus. Nunc igitur feslina hinc, et vadein Africam, synodum convocavit, ubi finem prredicavit, pacein

in gentem magnam fulurus ; docesque (Forte doce- firmavit, et hcereses condemnavit. Et, regressus Bis-

que) ibi praccepla mea nondum enim completae sunt

; palim, largas eleemosynas fecit, et gravifebre fessus,
iniquitates Hispanorum. Convocalis itaquesuis, Ma- ad ecclesiam se deferri jussit ; el facta oratione pro
chomelus cuncta narravit eis per ordinem, elacce- venia peccalorum, Viaticum susc^pit, et residuam
leravit fugam ; et veniens in Africam, innumeram pecuniam fecit pauperibus erogari ; et dans osculum
Ismaelilarum gentem seduxit. Venientes autem nun- omnibus, ad cellam suamreportari se fecit. Omnibus
tii Isidori Cordubam, et non invenientes Machome- aulem silentibus, et obitum exspectantibus, post
tum,ad mare usque persequentes, quibusdam desuis (] diem quartam confessionis suse, slans in ecclesia,
ad sanctum doctorem.)
captis, reversi sunt peracto sermone ad populum, expandit manus ad
40. < iEra dclvi prophetavit Machometus in tem- coelum, et benedicens omnibus, gregem Deo com-
pore Sisebuti Gothorum, et in tempore Heraclii Ro- miltens, sanctum Deo tradidit spiritum. El de cor-
mani imperatoris. Decem annis sectam oblinuit; et pore ejus tanta effluxit fiagrantia omnium 92 aro "
obiil oera dclxvi, anno Heraclii xvn, et docente in matum vincens odorem, ut omnesqui aderant coeles-
Hispania Isidoro. ti perfrui beatiludine viderenlur. Diversarum autem
11. i (Accedente autem eo ad locum qui Sancta aBgritudinum concurrerunt infirmi, qui, non solum
Eulalia diciiur, apparuit borrendai visionis bellua tactu corporis, sed solo odore pristinae restituuntur
immanissima ex ore cujus ilammarum slrepilu soni- sahilati. Plures viderunt ejus animam ab angelis ju-
lus audiebatur. Horlabatur vero suos sanclus, ut se- bilantibusin sublime deferri, et Chrislum cum innu-
curi accederenl. Appropinquantibus illis, draco, de- merabili sanctorum (caterva) ei obviamprocedentem.
misso capite, stelit. Cui sanclus : In nomine, inquit, Quidam familiaris ejus tristis, raplus in exslasi, vidit
Jesu Christi praecipio libi, ut eas in locum ubi nulli eum cum virginitatis, et confessionis corona inter
noceas creaturse. Ad hoc serpens, cum sibilo et stre- innocentes priinatum lenere , et dicentem sibi :

piturecedens, nusquam comparuit.) • v Consolare, qnia paratus sum per me auxilium implo-
91 1-2. « (Cumque appropinquasset Isidorus His- ratoribus [Forle imploranlibusj ferre subsidium.
palim, occurrit ei mullitudo clericorum, scbolarium, Obiit autem aera lxx iiii (deest dc), episcopatus sui
monacborum, el laicorum cum magno gaudio; et ex xl anno, Nonis Aprilis, tempore Cinciliani regis
compressione turbarum concurrentium, uttangerent Hispaniae et Heraclei imperatoris Romanorum, illius

(imbrias sancti Patris.qusedam mulier prregnans prae- qui crucem Domini a Cusdroe allatam Hierosolymis
focata exspiravit. Quod cernens sancius, fiens oravit restituit, et exallavit. Et sepullus est Hispali inter
Dominum, et surrexit mulier dicens : Benediclus lu, Leandrum fralrem suum, et virginem Florentinam
Pater, quia per te ego et filius meus liberati sumus sororem suam. Testamentum nullum fecit, quia, an-
de manu inimici. Et sciscilanti populo qualiter eve- tequam obiret, pauperibus distribuit omnia quse ha-
uisset ei, respondit : Egredientem animam meam et bebat. (Duas lucernas arte naturali fecil ipse perpe-
animam filii mei,qui in utero est, calerva da^monum tim ardentes, quarum una ad caput, aliam ad pedes
nexibus igneis eas ad poenas carpere parabant; sed posucrunt, ut conlinue corpus sanctissimum illus-

gtorioso Patre pro nobis orante. audita est vox, di- trareut.j
81 fS DORIANA. — PARS I. CAP. XV. 83

15. i Anno autem i.xxx posl obiltim Isidori tcm- A tem, penitus jam pridem invaserat, conslanter palam

pore Roderici capta est Hispania a Saracenis usque arguebat ; ut prope fueril ut ab Arianis necarelur,
ad covam, qucc dicilur Sanctoe Marioe, ubi Pelagius, Sed cohibitus a L p andro, hunc sibi successorem
ex rcgia trailuce oriundus, et alii post eum Sarace- lore pr.esagienle, et, ut se commodiori tempori re-

nos viiililer expugnaverunt. Anno aulem Domini servaret, admonitus, indignationem temperavit. lgi-

1062, regnante rege Ferrando, iilio regis Sancii, cum tur Leamlro vila functo, Isidorus magno regis Reca-
uxorc sua Sanlia, translalum est corpus beali Isidori redi et populi consensu in Hispalensi archiepisco-

inurbem Legionensem x Kalendas Januarii. > patu suflicitur. Quam electionem S. Gregorius papa
Ha c Viia a Roderico Cerralensi sciipta com-
16. conltrmavit , eique p;:Ilium misit in Hispaniam.
pnndium quoddam est alterius Yitoe a Bollandianis Quantum vero pontifex factus, 94 luerit conslans

ediloe, auclore Canonico Legionensi, qui Lucas Tu- et humilis, patiens et benignus, compatiens miseris

densis a nonnullis creditur. Mulla in ca sunt aut et pauperibus, et cunclis virtulibus insignitus, nul-

aperte falsa, aut saliem dubia, et apocrypha ; ea lius lingua suiliceret ad narrandum. Construxit mo-
proesertiin quee Fiorezius uncinis clausa esse voluit; nasieria , el collegia aidificavit : in quibus, sludiis
qui breves notas adjuuxit. Num. 2, in ms. eral spal, sacris el divinis leclionibu^ vacans, plurimos disci-
pro quo Florezius edidit spiritualiter, et conjic:ebat « pulos, qui ad eum confluebaut, erudivit inter quos :

spccialiter, aut aliqui I huj isiiiodi. Suspicabar dilige- fuit B. Ildefonsus, Tolelanoe Ecclesiai postea archie-

bat puerum. Spali (pro Hispali) exlra palriam, eic. piscopus. Scripsit librum Etymologiarum, et sacri

Num. 5, apud Bollandianos nescio si quo ; in ms. Canonis libros plurimos commentatus est : et tot

Florezii videtur iuisse nescitur quo. Ibid. Bollandiani tantoque alia volumina scripsit ut humana vix vita

legunt temporalibus divitiis : ms. Florezii oinittit di- tantis suflecla laboribus videatur. Sed qui Deo stu-

vitiis, quod in compendio Vifoe omissum forlasse ab dent, nihil non proclive senliunt, nihil frustra co-
ipso Roderico est. Num. 14, pro Nonis Aprills Flo- nantur, nihil non ex voto consequunlur. Fuit deni-
rezius legi jubel Prid. Non. Apr., nam liie 4 Apnlis que Isidori tanta doctrinoe ac sanclitatis opiiiio, ut
coacto concilio generali, ultro fuerit a pontifice
Isidorum decessisse, conununis et prope 93 certa
Num. 15, corrigendum esl quod dicitur
senlenlia est. maximo vocalus. Ubi miium est, quantum ponderis
anno autemLxxx; in aclis iranslationis legitur lxxv. et auctoritatis habierit in singulis r>-bus Isidorisen-

17. Dubitari etiam pole>t, an alii sint librariorum lentia apud pontificem et omnes prcelatos. Reversus
errores, ut num. 15, synodo Hispali celebrato pro autem in Hispaniarn, cum suam mortem et Hispanise

celebrata, et num. 14, crttcem Domini a Cosdroe alla- vastationera aSaracenis publice pra:dixisset, migia-

iam pro ablatam. Rodericus Cerralensis ordinis Proc- p vil e viia pridie Nonas Apiilis, anno Domini sexcen-
dicatorum claruit soecu'o xm, Yitas sanctorum ex an- tesimo trigesimo quinto, Sisenando in HNpania re-
tiquis ecclesiarum breviariis aliisqucmonumentis col- gnante, sepu'tusque fuit Hnpali. Unde postea trans-
legit, nondum editas, paucis exceptis, quoe in Hispa- latus est in urbem Legionem a Femando I , Castella^

nia Sacra vulgatoe sunt. Ejus mentionpm nec Nic. simnl et Legionis rege, qui hoc ab Eneto Saraceno,

Ant-miqs in Biblioth.Vei. Hisp., nec Bayeiius in not.

llipali regnanle, inagnis precibus et prcemiis impe-

faciunt. Fiorezius tom. Hisp. Sacr., pag. travit : cujus nomine templum ocdificatum est Le-
111 596,
num. 4 Append., ex gione; ubi sepullus, miraculis clarus, coliltir magna
ipso Cerratensis opere, quisnam
poj.uli religionc. »
is bomo fuerit, collegit, quem prope medium siecu-
Constanlini abbatis Cajetani notw.
lum xiii scripsisse affirmat.
18. ln veteri edilione librorum S.
2. Hanc S. Isidoi Vilce llistoriam hubuimus ex
IsiJori conlra
eo Ubello qui sejunctim impressus Anluerpiw 1572
Judocos, quce ad annum 1483 refertur, ut exponam
amplectitur, ut eo loco prwiiolatur, Festa sanclorum,
cap. 06, sunl excerpta quoedam ex hacViia, ut vide-
et eoruin Officia propria, auctorilate apostolica re-
tur, vel ex leciionibus alicujus officii S. Isidori.
cepla, quae in ordine divi Jacobi in Hispania specia-
Cum in iis Excerptis legatur, nescitur quo ducltts

possetnum. 5
liler celebrantur. Eadem hwc quoque sanelorum Hi-
spiriiii, Yitce retineri nescitur, pro quo
spanorum Officia in lotius Hispunicw Ecclesiw gra-
Florezius edidit nescio.
tiam l'ius V, Gregorius XIII, et Sixlus V ea ipsa
CAPUT XV.
auctoritatc apostolica confirinaruut, et concesserunt, ut
Lectiones in festo S. Isidori ex Breviariis antiquis :
ex editione eorumdem liomw 1609 compertum
facta
tlymni : memoria in aliis libris liturgicis. habui. Uenique hanc ipsam S. Isidori Vilw liisloriam
1. < Isidorus, nalione Hispanus, ex Nova Carlba- ante concilium Tridentinum, in ejusdem Isidori fes.o

gine, cui pater ipsius Severianus dominabatur, a die, per lccliones ilem dislinctam, Iiomana Ecelesia
sanclis viris Leandro archiepiscopo Hispalensi, recitabat, ut tidere esl in eo Breviario quod Q*j a
et Fulgentio episcopo Astigitano , fratribus suis, Cardinali Francisco Quignonio, jussu Clemenlis VII
«wncte et liberaliter in studio litlerarum educa- papw confcctum, Pauli III vero recognitum atque
tus esl : et ingentem doctrinam Laline , Grscce editutn e.sl. Qua de causa sacra istornm Officiorum
alque Hebraice cum magna nominis clarilalc con- aucloritale el nos in lioc opusculo non semel usi

sicutus. Hic adolescens adhuc hacresim Arianam, sumus.

mja: g nlem Gothorum, Hispanke Ialissime doininan- 5. Iu Brcyiario Quignoniano has easdeui lettioues
*3 AD OPF.RA S. ISIDORI IUSPALENSIS PROLKGOMENA, 84
i» fcstn S. Isidnri exlare, Cajetanus innuit ;
quod ex A Isidori eommemoratio exslat, Tamayns in Marty.
parte vcrum est. Congruit cnim Breviarium Qui- Hisp. recensct Ilispalense, Toletanum, Placentinum,
gnonianum cum bis lectionibus usque ad verba, Segoviense, Salmanticense, Zamorense, Segunti-
pallium misil in Hispuniam. Tum omittit, Quantum num, Abulcnse, Compostellanum, Cordubense, Hli-
vero pnntifex factus, usque ad verba, ex roto conse- beritanum, Burgense, Palenlinum , Pampilonense,
tpmntur. Obitum S. Isidori assignat anno Clirisli nali Cresaraugustaniim, Asturicense ms., Turiasonense,
sexcenlcsimo vigesimo secundo. Addit, translatus est Dominicanum, Benedictinum qute omnia apud se ;

in urbem Legionem a Fernando rege Leginnensi : le- esse, si credere dignum est, lesiatur. Cum Urba-
ctiones a Cajetano productnc vocant Caslellai simul et nus II primatum Hispaniarum sedi Toletame anno
Legionis regem ; quod quidem verum est, et eodem 1088 restitui!, ac confirmavit, simul pallium arcliie-
mo.lo exprimitur in leclionibus inter olficia propria piscopo Toletano D. Bernardo misit, quo in p^aeri-
sanctorum, qui in Hispania celebrantur, Anluerpiae puis (V-slivitalibus uteretur, inler quas nominal Na-
4716 excusis : anno Domini sexcentesimo trigesimo tale S. Isidori et Leandri.
quinto, Sisenando in Hispania regnante. Cujus corpus 0. Cum autem officium S. Isi iori pro tota Eccr>-
sepaium primo Hispali, deinde translatum fuit in ur- sia recitandum in Romanuin Breviarium itnmissum
bem Legionem a Fernmido primo CasleUce simul el g hoc s;eculo fuerit, juvat lecliones novas hoc loc >

Legionis rege, etc. Reliqua in liis novis lectionibus apponere, ut cum veleiibus conferantur :

sii sque antiquioribus apud Cajetanum conveniunt, Lectiones in festo S. hidori ex Breviario Romnno
nisi quod in his novis legilur suffectura esse pro recognito : die 4 Aprilis.
suffecla esse apud Cajelanum. Lectiones, ul a cardi- 7. L*ctio iv. — < lsidorus natione Hispanus, doc-
nali Quignonio in suo Breviario ediiae sunt, prodie- tor egregius, ex nova Carthagine Severiauo patre
runtdeinde in quodam Breviario Romano deCamera provincise duce nauis, a sanctis episcopis Leandro
Bimcupato, Veneliis impresso in fol. anno 1550, ut Hispalensi, et Fulgenlio Carthaginensi fratribus suis
tunc ante Pii V constitutionem de
facile Breviario pie et liberaliter elucatus, Latinis, Graecis et Ilebrai-
Romano reformando ejusmodi aucliora Breviaria cis litteris,divini?que 07 et bumanis legibus in-
pro libitu editorum aut typographorum vulgabantur. structus, omni scienliarum atque Christianarum vir-
4. Recilas-e quoque Romanam Ecclesiam hanc tutum genere praestantissimus evasit. Adhuc ado-
Isidori Vitam per lecliones distinclam, ex Breviario lescens hseresim Arianam, quae gentem Gothorum,
Quignoniano colligit Cajetanus, sed minus idoneo Hispaniae latissime dominantem, jam pridem invase-
argumento. Non enim Ecclesia Romana novum illud rat, tanta constantia palam oppugnavit, ut parum
Breviarium unquam adoptavit : sed solum auctoritate q abluerit, quin ab haereticis necaretur. Leandro vita
apostolica confectum fuit, ut privatim, qui vellent, functo, ad Hispalensem calhedram invitus quidem,
pelila et obienta prius facultale, eo uterentur. Qua sed urgente in priinis Reccaredo rege, magnoque
de re plura dixi in Appendice secunda ad Hymno- ctiam cleri, populique consensu, assumitur, ejusque
diam Hispanicam, quce tota in Breviarii Quignoniani electionem sanctus Gregorius Magnus, nedum aucto-
fatis explicandis versalur. Usus nunc sum edilione ritaie aposlolica confirmasse, sed et elejtum, trans-
Lugdunensi anni 1555, quam tunc in bibliotheca misso de more pallio, decorasse, quin etiam suum
Imperiali existentem laudavi, ac deinde ex auctione et apostolicac sedis in uuiversa Hispania vicarium
ejusdem bibliothecac mihi comparavi. Plures ac di- constituisse perhibetur.
veisas alias ejusdem Breviarii editiones in schedis Lectio v. — < In episcopatu quantum fuerit con-
93 i' f >tatas habeo, quae cseteris in ea appen iic; stans, humilis, patiens, misericors, in Christiana et
descripiis addi poterunt, siquamlo Hymnodia Hispa- ecclesiastica disciplina instauranda sollicitus, eaque
nica auctior correctiorque denuo lypis commiltftur. verbo et scriptis stabilienda indefe:sus, alque omni
Interea describam aliam edilionem, a me nuperrime demum virtulum orna:iiento insignitus, nullius lin-
coemplam ex libris duplicibus bib!iolhec;e Ange- gua enarrare sufficeret. Monasiici quoque instituti
licre : quae edilio olim in bibliotheca Passioneia ex- r» per Hispaniam promotor et amplificator eximius,
stabat, ut t^x stemmate apparet. Tilulus est : Bre- plura construxit nionasteria, collegia itidem redifica-
viarium Romanum ex sacra potissimum Scriplura et vit, ubi, studiissacris et lectionibus vacans, plurimos
probatis sanctorum Itistorlis nuper confeclum, ac de- discipulos, qui ad eum conflueban! , erudivit quos
,

nuo per eumdem auclorem accuralius recogn tum :

, inter sancli Ildefonsus Toletanus, et Braulio Caesar-

eaque diligentia hoc in anno a mendis iia purgatum, augustanus episcopi emicuerunt. Coacto Hispali
ui Momi judicium non pertlmescat. Cum privilegio ad concilio Acephalorum hceresim Hispaniae jam mini-
decennhun. Lugduni apud liwredes Jacobi Junctw lantem, acri et eloquenti disputatione fregil atque
1556. Editio est in folio, qua in forma Breviarium Tanlam apud omnes sanctitatis el doctrin;e
contrivit.
Quignonianum editum nondum videram. Haeretici famam adeptus est, ul elapso vix ab ejus obilu sexio-
jactant, rarissiina esse hujus Breviarii exemplaria, (iecimo anno, universa Toletana synodo duormn
quod catholici illud abolere stoduerint. Sed praeltr supra quinquaginta episcoporum plaudente, ipsoque
l'3Ccduo,qu?edixi,exemplaria,egoolim triaaliaacqui- etiam sanclo Ildefonso sufTragante, doclor egregius
*ivi, qurc viri illustres a me dono oblata accepiarunt. calholicae Ecclesiae novissimum decus, in saeculoium
5. E I reviariis pevetustis Hispanie, in quibus finc doclissimus, et cum revcrentia nominaiidus ap-
 ;: -
,

m I3HMMHANA, — PARS I. CAP. XV. 86

pellari meruerit ; eumque sanclus Braulio non teodo A Demum suo muneri non defuerunt QQ postulalores,
Gregorio Magno comparaverit, sed et erudienda: qui co'lect'sundique testimoniis excellenliam doclrinx

Hispaniac loco Jacobi apostoli ccelitus datum esse S. Isidoriplmissime demonstrarunl, edilo eliamlypis

censuerit. suffragio eminentissimi domini cardinalis Bellugce

Leclio vi. — « Scripsit lsidorus libros Etymolo- causte relatoris, qui animadversiones a me tanquam
giarum, et de Ecclesiasticis Olficiis, aliosque quam- fidei promotore factas, docte de more confutavil, et

plurimos Christianae et ecclesiaslica? disciplinoe adeo plura addidit in commendalionem eximieo doctrinai

utiles, ut sanctus Leo papa quarlus ad episcopos ejusdem S. Isidori.

Britanniae scribere non dubitaverit, sicut Ilieronymi 10. Quod si lectiones S. Isidori ad veluslissima
et Augusiini, ita Isidori dicta reiinenda esse, ubi monumenta exigendoe essent, illis polius uti priesta-

contigerit inusitatum negotium.quodper canones mi- ret, quae in ofiiciis propriis sanctorum ecclesiae

nime definiri possit. Plures etiam ex ejusdem scriptis Toietanae, ediiis Matrili ex typographia regia 1018,

sententie inter canonicas Ecclesiai leges relataecon- cxslaut, scilicet :

In secundo nocturno ex Braulio Ccesaraugustano,

spiciuntur. 03 Praefuil concilio Toleiano iv, om-
nium Hispaniau celeberrimo. Denique cum ab Hispa- et Ildefonso Toletano arcliiepiscopis, et Iiedempto

iiia Arianam haeresrm eliminasset, morte sua et J3 Isidori discipulo, atque ex ipso Isidoro, ct conciiio

regni vastatione a Saracenorum armis publice pra> Hispalensi n, cap. 12.

ntinliata, circiler annos suam

postquam quadraginta 11. Leclio iv. — < Isidorus natione Hispanus,
rexisset ecclesiam, Hispali migravit in coelum anno patre Severiano provineiae Carthaginensis , nnire
sexcentesimo trigesimo sexto. Ejus corpus inler Turlura ortus est. A sanciis viris Leandro archie
Leandrum fratrem, et Florentinam sororem, ut ipse piscopo Hi-palensi, et Fulgentio episcopo Astigitano,
niandaverat, primo conditum, Ferdinandus primus, fratribus suis, sancte el liberaliler educatus, Latine,
Casttdbe et Legionis rcx, ab Eneto Saraceno Hispali Graece atque Hebraice doctus, in omnium discipli-
dominante magno
redemptum Legionem
prelio narum genere eximiam erudilionis laudem consecu-
iranslult, et in ejus honorem templum aedificiUum tus est. Adolescens cum esset adhuc, Arianam hac-
est, ubi miraculis clarus magna populi devotione resin, quam Gothorum arma in Hispaniam invexe-
colitur. > rant, serpentem quolidie latius, ea liberlate et con-
8. Concessum fuit oflicium S. Isidori episcopi, con- ^tantia palam insectabatur, ut parum abfueril quiu
fessoris et docloris, cum his leciionibus pro universa ab Arianis necaretur. A quibus omni persuaden i

Ecclesia ablnnocentioXIH die 2S Aprilis 1722, de quo artificio adhibito lenlata ejus lides nequi iquam e>r.
videri potest BenedictusXlV, 1. iv de Beaiif., parl. n, ^ Leandro igitur vita functo, Isidorus r*gis Reccaredi
<ap. 11, num. "15, qui rationem addit : Sanctus voluntaie, et singulari Hispalensis populi lactitia,

quippe hic jam lanquam doclor colebatur in regnis successor in episcopatu, diu multumque repugnans
llispaniarum, et in Ecclesiis insularum et conlincnlis eligitur.
Indiarum regi calliolico subjeclarum, ex litteris apo- Lectio v. — < Ponlifex factus, inlelligens se a I

sloticis Gregorii XIII, ubi hcec liabenlur de officio onus, non ad honorem vocalum, mirum est, quantuin
S. Isidori : Item feslivitas S. Isidori archiepiscopi omnium virtutum excelleniia et singularis doctrinac
Ilispalensis, pro quo celebrelur officium doctoris, el praeslanlia universam Hispaniam illustraverit. Disci-
recitelur Credo in celebratione miszoe, etc.
pulos multos instituit, in quorum numero lldefonsus
9. Quaedam in his lectionibus tradunlur , quae ex fuii, Tolelanae ecclesise po^tea archiepiscopus. Elo-
monumenlis antiquioribus et aelati S. Lidori pro-
q ;entia fuit admirabili. Monacborum regulam durio-
pinquioribus non constant ; scilicet quod Severianus rem temperavil, el infirmorum imbecillilati mitio-
pater S. Isidori dux fuerit provincise Carlhaginiensis rem reddidit. Conciliis Hispalensi n et Toletano iv
quod Fulgeniius Carthaginiensem episcopatum te- praefuit, in quibus ad conslituenda lidei dogmata
nuerit quod Brauliosubdisciplina Isidori profecerit
; magni semper luit pondeiis Isidori seotenlia. Gre-
quod idem Braulio auctor sit comparalionis inter D gorium quemdam Syrum episcopum, Arephaliiarum
Gregorium Magnum, qui Pelro successit, etlsidorum, lueresi infectum, ipsa in synodo Hispalensi gravis-
qui Jacobo apostolo in erudienda Hispania , de qua sime confulavit, et ad meliorem meniem reduxil.
cap. 4, dixi ;
quod Hispani.i: vastationem a Sarace- Sedem 2,£}0 apostolicam eximia reverenlia colnil,
norum annis publice proenuntiaverit quod corpus :
de cujus poteslate atque obedienlia ad Eugenium
suum inier Leandrum frairem et Florentinam so- Toletanumarchiepiscopum scribens, sic.ail Hujusdi- :

lorem condi mandaverit, ut alia omiltam de confir- gnilas potestaiisetsiadomnes caiholicorumepiscopos

maiione, pallio, et vicarii apostolici munere. De est transfusa , specialius tamen Romano antistiti

quibus omnibus agit Florezius tom. IX Hisp. sacr., singulari quodam privilegio, velut capiti taeteris

pag. 193; et BeneJiclus pontifex XIV, qui promo- membris celsiori permanel in acternuin : qui igilur

toris fldei munere tunc fungebat ir, cum haec causa deliilam ei non exhibet reverenler obedieniiam, a
Homac agitala esi,responsiones postulaloruin et car- capite sejunctus, Acephalitarum seliismale (sic) se
dinalis Bellugae contra suas animadversiones com- reddit obnoxium.
iiiendal I. iv do Bealif. part. u, cap. II, num. 1S. Lcctio vi. — « Mullis iisque praeclaris in omni
 , , , , ,

87 AD OPEBA S. ISIDORI IIISPALENSIS PKOLEGOMENA. n

dlvinarum humanarumque litterarum genere proprii A 102 ^ Matut. Sol ab occasu roseos ad orlus,
Luce qui lerras meliore lusirans,
ingenii monumenlis non parum Chrislianam disei-
Noctis Hispanrc nebulas, et alras
plinam auxit, et ornavit. Ecclcsiain suam quadra- Discutis umbras,
ginta ferme annos sanclissime rexit. Imminenlem Cujus exortu lenebrosus error,
silii morlem multo ante praevidcns, per sex menses Fraus, et inconstans furor, et prof.inus
orationi, poenitenlise ac misei icordLc operibus se Luxus, etvanse sitiens profugil
Ambitus aurae.
dedil ardenlius. Morli vero proximus in basilicain
Sed redit fas, et pielas revixit,
S. Vincentii delalus , ab Eparcio et Joanne epi-
Et lides casto redimila cultu,
scopis, quos ea de causa ad se evocarat, cilicio Paxque cum sancta probilate, etreqiii
indutus, ac cinere conspersus, corpus et sanguinem Conscia virtus.
Domini de eorum manu humi prostratus accepit. Hispalis clarum jubar, Isidore,
Bedde virlutes, v tiis repulsis,
Publice veniam a populo petens, mutuamqne onmi-
Fac et, ad oriscos r< deant caduca
bus charitatem commendans bonis omnibus in ,
S tcula mores.
pauperesdislributis, pauper ipse spiritu,et inChristo H.cc rogat sacras tua gens ad aras,
dives quarto post die, bonorum ope-
dierum , ac Dum Deo vero pia vota fundunt,
rum plenus migravit ad Dominum pridia Nonas B Qui libi fe^tum peragunl ovantes,
B.itis alumui.
Aprilis; sepultusque est Hispali. Qua civitale a bar-
Laus, honor, virius tibi sit perennis,
barisoccupata, a Benabeto ejus rege Saraceno Fer- Celsa Majestas hominum crealrix,
dinandus I, Castellae ac Legionis rex, magnis rnune- Quem Deum trinum celebrant, el iinum
ribus Isidori corpus impetravit, Legionemque trans- Biie iideles.

tulit : in templo Deo ejus nomine dicato honorilice Ad Laud. Qui, Pater, charos populos relinquis,
Missus ad celsam Legionis urbem
collocavit. Miraculis et vivus claruit et mortuus
Quse libi fido posuit patrono
multaque in universam Hispaniam conlulilbeneficia :
Begia templa ?

socpeque Christianis regibus ejus opein conlra bar- An times hostem fidei rebellem ?

baros implorantibus prseslo fuit. > Barbarus fugit, liceat reverti,

Aut tuos saltem juvet inde missa
12. Hymnos in laudem S. Isidori ex Breviariis
Luce fovere.
antiquis non multos video celebrari. In Officiis pro-
Civilas felix spoliis opimis
priis sanclorum Ecclesiae Hispalemis anno 16o lJ Corporis sacri lua mira pictis
cxcusis hi sunt hymni in festo die S. Isidori. Gesta percenset tabulis, tholisque
CAPUT XV. Munera regum.

101 Officii Hispalensis hymni in festo C 103 Q u e luo parlis merilo triuniphis
-

Grata non uno relulere bello,

die S. Isidori.
Nainque te nostris et adesse castris
HYMXUS. Fama vetusta est.
13. Ad Yesp. Genlis Hispanse Paler atque doclor, Huc ades fessis, Paleralrae, rebus
Digna nrseclari soboles Severi, Nosque commenda Triadi potenti,
Digne Leandri, similisque sancla Cujus in cunclas resonat perennis
Indole frater, Gloria gentes.
Dum luas curat soror alma cunas, 14. llos ipsos hymnos ego eiiam olim non sire
Lucida examen veniens ab aura
debita eleganlia; laude exhibui iu Hymnodia Hispa-
Vidit infanlis nitidis liquare
Mella labellis. nica ad diem 4 Aprilis : quos ut cantui ecclesiastico

Dulce f>cundi hoc leporis,

fuil accommodarem, qualuor versus ita relinxi 1. Lucit :

Atque doctrinae specimen superna% examen veniens ab aura, pro, Lucida examen venietis
Qua pios pascis, slimuhsque sonles ab cetlira. 2. Sis ad wlernam Triadem, precamur, pro,
Pungis aculis.
Esto ad aternam Triadem, precamur. 5. Pax, pudor,
Pungis infectum genus Ariansc
morum probilas, ct wqui, pro, Paxque cum sancla pro-
Peslis, ultores minitantis ignes:
Nec furor regnm juvenis resisiit bilate , et wqui. 4. Fama canebat, pro, Fama vetusia
Fortibus ausis. D est. Becentes puto bos esse hymnos; quonr.n
Pr.csul instauras bdei Iriumphuiu, auctor fabulis de Mahometi in Hispaniam advenlu,
Perfidos ejus quoque perduelles
ct fuga ex ea assentiri videlur in quinta stropha
Pellis Hispanis pavidos ab oris
Fulmine lingu:e. Prccsul inslauras, elc. , nisi si forte Acephalorun
Paler clei, populiqiie pastor, lueresin ab Isidoro protligatam intelligit.
Orphanis lulor, viduis levamen,
15. Antiquiores videntur hymni, quos in Mar-
Virginum custos, monachis severac
Begula vitae, tyrologio Hispano Tamayus exscribit ex Breviarii»

Nunc in excelso residens olympo, vetuslis HispaniaB :

Sidus o noslnc columenque genlis, Ad Vesp. Congaudeat Ecclesia

Compari priscis iidei magistris Et pra sulis solemnia
Luce relulges. Conlessoris Isidori
Sis memor chari gregis, et patronus Honore C"lat celebri
Esto ad a:lprnam Triadem, precamur, Qui velut solis radius,
Ctincta cui dignas resonent per orbern Demptis prorsus h:eresiuus
Saecula laudes. El devolus marlviio
 , , ,

ISIDORUNA. - PARS I. CAP. XVI. UO

Dogmate fulsit vario. H quatuor clavis, et pectoris dextra parle transiixa. Se-
Hispaniarum populis quuntur fol. 307 Rogationes, sive litanioesanctorum,
Divinae legis regulis,
in quibus S. Isidorus appellalur, et invocalur. Hunc
Et Romanorum moribus
Invigilabat sedulos. puto esse Coilicem quem num. 82 signalum Blan-
In eiericoruni commodis, cbinus deseribit t. II Evang. Quadrupl. pag. 604;
Et pauperum subsidiis cujus characlerum specimen excusum est ibidem
l.egum lator clarissimus
Hic inhaerebat arclius.
tab. 6, num. i, postpag. 600. Codex Vaticanus Otto-

104 Ad Laud. Magne doctor Isidore, bonianus 576, characlere Longobardico, sive Bene-
Nos de boc diro carcere ventano, sseculo x circiter exaralus, continet Missale
Fac poli reddi solio,
inonasticum , in cujus litaniis sunt S. Gregorius ,
Placato Dei Filio.
Per te , confessor in< lyle ,
S. Hysidorus, S. Germanus, Benediclus, Maurus, Seve-
Ovans chorus Eccleskc, rinus, etc. In alio Codice membranaceo sxculi xv ex
Et aleiva fidelium
<
oppido Assergio dioecesis Aquilanrc, ad ollicium pro-
Gollaudal Cbrislum Dominum.
Jesu Cbrisle, Htx gloikc, prium S. Franci petendum Bomam allato, ad mo-
Vota servorum suscipe na.-lerii alicujus ut videtur, usum exarato , litanire
Hujus doctoris precibus exhibent S. Francum, Ma-
Nobis fave propilius.
B sanctorum prseter alios

Da peccatorum veniam, carium , Leonardum Ysidorum ut in

Basilium , , ,

Praesta sanctorum gloriam bis membranis scribitur. Neque dubium mihiest,

Ut tanti Patris nieritis quin de nostro Isidoro sermo sit, quamvis furtasie
Coeli fruamur gaudiis.
alii de Lidoi o monacho suspicentur.
16. Pervetusta vocatTamayus Breviaria, ex quibus CAPUT XVI.
hos bymnos profert. Sed cum in oflicio Goibico nulli
Series vitce et gestorum S. lsidori, ex monumenlis ct

fuerinl hymni in laudem Isidori, et ea brcviaria ,

scriptoribus atitiquis ordinata. Ac piimum qucurihtr
qua?. Tamayus laudat, ad ritum Bomamc Ecclesiiu
de diversis Isidoris, comparulione quorum noster
sint conformata, ea vetustas non in longum lemporis Hispalensis modo Junior, modo Senior appellalur.

spalium protrabi debet. Sreculo xui antiquiores 1. Ut a noniine Isi !ori incipiam, vaiio ac diverso
eos bymnos non censeo quanquam cum solum in
:
modo in vetustis membranis et monumentis iilud

Isidori laudibus commemorandis versenlur, niliil illis scriptum reperitur : nimirum \QQ Ysidorus ,
Hisi-
inest quod veteri historicc repugnet. Neglectoe prorsus dorus, Hysidorus, Hisijdorus , Isydorus , Esidorus ,

6unt reguloe carminis. Secunda stropba ad vesperas Isodorus, Ysydorus, Eisidorus , et , quod csetcrH
videtur desumpla ex uberiori pranotatione Brau- praferendum, Isidorus. Ea discrepantia ex vaiia pro
£
lionis, aut ex prologo Vitip Isidori, aui tore Canonico diversis temporibus scribendi ratione magnam par-
quodam Legionensi, apud Bollandianos. tem oritur, ut nihil de anliquariorum incuria dicam.

17. De Martyrologiis quae memoriam S. Isidori Scepe enim usus invaluit, ut y pro i usurparelur, et
celebrant agit Henscbenius in Commeniario pr:ie- aspiratio facile inilio voci prceponeretur. Interdum

vio ad Vitam S. Isidori. Menlio pneterea iit S. eliam e pro i adhibebatur. lsidori nomen Giaecae

Isidori in Martyrologio Canonicorum Begulariuni, originis videtur ab Isis : certe inter Grnecos mnlti eo

in iine nov* Martyrologii Roinani edilionis jussu nomine claruerunt. Sxculo tamen quo Isidorus flo-

Benedicli XIV, ad 4 Aprilis tiispali in Hispania : ruit, Esidori nomen in usu fuisse, testimonio S. Ju-
sancti Isidori Confessoris qui inler Canonicos liani Toletani evincitur in opere nis. de Be gram-
,

Regutares ascriptus, ac illius civitatis episcopus con- malica, quod cap. 105, num. 40 etseqq. describam.
secratus, sanctitale et doclrina conspicuus , zelo Ita enim ait num. 524 Da aliud nomen, quod ex :

catliotica; fidei et observantia ecclesiaslico3 d-scipHiuv plurimis parlibus sit composilum. Esidouus : E prcc-

Hispanias iliustravil. Prremillitur signum quod indicat positio est, si conjunctio est , do verbum est , rus

festum S. lsidori eodem die ab omnibus Canonicis nomen est.

2. Fabricius, tom. IX Bihlioth. Grsec., pag. 256

Regularibus celebrari. Ibidem in Marlyrologio 105 D
Csten iensis ad diem v, c;ip. 1>\, num. 5, post(|iiam de Isidoio
pro omnibus monachis ordinis seq. , 1.

4 Aprilis Ilispaliin Hispania S. Isidori, ex monaclio Pelusiota egii, curiosa illa sua diligentia catalogum

ordinis sancti Benedicti ejusdem civitatisepiscopi, sanc- texuil de claris aliis Isidoris plusquam Lriginla. Ex
tilale, ac doclrina conspicui, qui zclo cutliolica; fidei llispanis piceter S. Isidorum Agricolam recenset
etc. II ee controversia de ordine monaslio S. Isidori Isidorum Asluricensem , qui co'ci!io Bracarensi

cap. 19 agitabitur, ubi nonnulla verba proleram ex anno 675 subscripsit, lsidorum patria Ilispalensem,
Breviario Canonicorum Begularium Lateranensium. sed episcopum Caisaraugustanum, a Pellizerio con-
18. Reperi etiam Isidori nomen in litaniis veterum ficlum, IsidorosCordubenses duos, paritera Pseudo-
Codicum, ut de olficii Mozarabici lilaniis nihil dicam. Dextio confictos, unum ad amium 584, alteium ad
Sic codex Valicanus 84, pergam. in fol., sneculi x annum 425 et 430, Isidorum noslrum Ilispalensem,
circiler, in quo est Psalterium ab Hieronymo recen- Isidorum Mercalorem, sive Peccalorem, collectorem
situm cum canlicis, fol. 274 exhibct orationes ad ado- decreialium suppositarum, Isidorum Pacensem , Isi-
randam crucem, sive ad poscenda suffragii omniiim dorum Sctabiensem , sive Selabitanum, qui c ncilio

sanctorum. Depicta cst Chrisli cruci allixi nnago Toletano anno 0:1 et 688 inlciiuit.
 ,

91 AD OPERA S. ISIDORl IliSPALENSIS PROLEGOMENA. 92

3. Horum ex niimero sex sunt soli veri Isidori A Perezius Bayer m not. ad Bibl. vet. Hisp., 1. v,
Hispani, 'Isidorus Hispalensis, Isidorus Asluricensis, num. 109; nam in Escurialensibus srnculi x et sa>
Lidorus Setabitanus ,
qui concilio Toletano xu culi xi ineunlis codicibus lit. Q, plut. 3, n. 7, et
aitBO <>8I inlerfuit, et alter diversus , qui concilio 108 digramm. et plut. 5, n. 3, aliisque longe ante
Tolelrno xv anno 088, et rursus concili n Tuletano xvi Sigeberlum Isidorus Hispalensis Junioris litulo a
anno 095 subscripsil, lsidorus Pacensis , et Isidorus cognomine anliquiore nli>> eoque scripiore discer-
Agricola. His addi potest Isidorus Juvenis monacbus, nitur : non enim Junior diceretur, nisi anliquior
martyr Cordubensis, anno 8*5 a S. Eulogio I. ui alius Isidorus scriplor prrjecessisset. Quod auleni nibil
Memor. Sarict. cap. 13 laudatus. Alii invenli confic- eoiurn exstet quoe Isidorus anliquior scripsil, inde
tique sunt, ut inter plures diversa Isidori opera dis- consiat,quod ea opera quae Sigebertus et Tritbemius
tribuerentur, ae distinctio qu« in veleribus exempla- Isidoro Seniori seu Cordubensi attribuunt, cerlo
ribus reperitur, Isidori Senioris et Junioris, pro sunt Isidori nostri Hispalensis. Hiec fusius Perezius,
libitu cujusqiie expicarelur. qui prsmiserat , verba Marianse argumentuin boc
Lau Jat quidein Sigebertus eap. 51 de Script.
4. exhanrire.
eccles. Isidorum Cordubensem cui commeiilarium , 7. Commemorari quoque debet sententia Joannis
iu libros Regum tribuil 107 ex quo arehitecti quo boec Nic. Anlonius 1. v BiWiolb.
:
3 ^Egidii , de
suppositorum chronicorum ansam arripuerunl, ut vet., u. 109 : De Isidoro Cordubensi quem primus ,

etiam duos Isidoros Cordubenses conQngerent ac , Sigeberlus taudat Cembtacensis, Dexter autem (sup-
multa de iis comminiscerenlur. At Nic. Antonius posililius) unus Chronici auctorem finxit, qnod supra
non levibus rationibus suspicalur, nullum quiiletu commodiore toco diclum, nunc non repelo : contenlus
fuisse Isidorom hujusmodi Cordubensem : sed Sige- hoc solum annotare hic adjungereque otim de Cordu-
bertum sl> cnli xu scriptorem deceplum fuisse, quod bensi , ac Seniore, ut audit, Isidoro dictis, Joannem
in quodam sprmone, inler S. Auguslini Opera edilo, JEgidiuui Zamorensem Franciscanum, qui innumera
De assumplivne Maricc Yirginis legerit, Isidori cu- vidit et annotavit de Hispanis rebus , et in adversaria
jusdam verba allegari. Ei cum opus Isidori de alJe- sua adhuc inedila conjecit , nonnhi duos Isidoros
goriis Orosio dieatuin sit ,
potuit his de causis per- tractalu laudalorum Adversariorum sexto agnovisse
rnoveri Sig berlns , ut Isidorum Hispalensi noslro laudasseque : nostrum
scilicel Hispatensem Semorem,

anliquiorem rjequalemijue Augu lino et Paulo Orosio Ht vocat, alterumque Jimorem a se diclum qui /'«- ,

excogilaret. Adiiis Bibliolh. vet. 11 sp. I. 111, cap. 2, censis est qui ad Arabum in liisp inias irrup ionem
,

n. 52 et seq. Cur Sigeberlus Isidorum illum simm rerum in orbe geslarum memoriam continuavit.
antiqiiiorem , cui veri Isidori Hispalensis quaedain £ 8. Ut autem dislinclio Isidori Senioris et Junioris
opera affingeret , Cordubensem appellare voluerit in bono lumine collocetur, breviler indicabo veteia
iuilla idonea conjicitur ratione. Florezius, qui toni. X exeinplaria, et opera noslri Isidoii llispaleusis, in
Hisp. sacr. Isidorum Cordubensem a Sigeberlo con- quibus modo Senior, modo Junior appellalur. Joannes
lictum censet , suspicatur, ex nomine Camotensis Vasaeus, qui lsidorum llispalensem Juniorem dici
deceptum Sigebertum , ut seniorem illum Isidorum pulat propter Isidorum Cordubensem ,
qui tempore
Cordubensem episcopum statueret ; nam sernio dc Orisii hVruerit, asseril, cap. 4 Annal. Hi>p., in
«ssumptione Mariae Yirginis, qui olim erat 80 de fronle Elymolog arum Isidori legi : IncipU epistola
Sanctis inter Opera Augusiini deinde 85 io appendice, , Isidori Junioris ltispulensis episcopi ad Brauliouem
et in editioneMaurinorum 208, a theologis Lovanien- Cwsaraugnslanum episcopum. Non explical Va-oeus
Sibus Fulberto Carnotensi tribuiiur. Quae tamen ex quo txemplari liiuic litulum excerpserit.
longe semota esset errandi occasio, cum auctor 9. Junior dicitur Iidorus noster in Codice Vali-
Sermonis non dicatur Isidorus, sed in sermone fiat cano 202, de quo cap. 95 agam , ubi ejus dicta ex
Isidori mentio. libris de Officiis ecclesiasticis proferuntur. Codex in

5. Hac in re Mariauce jiidicium, quod Florezius Ga lia videtur scriptus saeculo x, circiter. Contra
tom. VIII Ilisp. Sacr., tract. 27, append. 2, p. 275, rj jn Codice Vaticano 041 saeculo ix aul x scriplo, de
primus vulgavit, ejusmodi esl; eruditorum opinione rtuo cap. 94, vocatur Senior in tilulo Prooeiniorum,
receptum esse, tres Isidoros in Hispania fuisse nobiles sed ila ut eidem Seniori Isidoro libri OfhMorum,
cum primis : Cokdlbensem quem vixisse Trithemihs
, et de Orfu el Obitu Palrum tribuantur. I,i Codi< e
ait sub Honorio circiler salulis annum 420, Hispalen- Escurialensi Etymologiaruni sieculi xi , de quo
sem Gregorii Magni wqualem ; atque Pace.\seh , qui 103 v ^' e ca P- ****« appellalur Junior. Idem epilhe-
8.10 tempore vixerit, dubitalur. Cordubensis Semor lon tribuitur Isidoro in codicibus steculi xm aut
vocatur : Jumoris appctlatio duobus poslerioribus an- seq., quibus chronicon contiiiualum et iiiterpolalum
tiqnioris comparatione vulgo dalur , Ilispalensi fre- contin^tur, de quibus cap. 78. Junior quoque vo-
quenlius. Cordubensis nihit scripsit quod exslet, tametsi catur Isidorus in antiquissiino Codice Valicano 5521,
(juoedam illi Trithemius ailribuil; Hispalensis mulla
,
recensendo cap. 90, in quo sunt diiTerenliae verbortiiu
ntque inter atia ab exordio mundi usque ad quintum ordine lilterarum ; in reecntiori Yaticano 4527, i:i

annum Suinihiloe Cothorum regis summa brevilate quo sunl libri duo contra Jmiaeos, de quo cap. 97,
Chvonicon. in Regiovaticano 294, de quo cap. 100, saeculi

0. Doclissimi viri judiciuw probat confiimalquc xi, ut vidotur, in quo sunt libri Eiymologlarmn,
 ,,, ;,

ISlDd&ANA. — PARS I. CAP. XVII. 9\

hi Rcgirivatic. 310 ibid. Incipinnt Diffcrcntke spiri- A mianensis, ab Isidoro Hispalensi in libro de Vir. II-

tv.ales Isidori episcopi Junioris Spanicnsls. Et rursus, lnstr. recensitus , sic commendat : Nam vir eliam
Incipit Soliloquiorum Isidori Junioris Spalensis epis- sanclissimus, et magnw in Ecclesia glorice Isidorus

covi. Junior eliani dh itur Isidorus in codice Regio- presbytcr JEgxjptius Pelusiota, quem duo miliia epistv-

vaiicano 840, ibid., dum f agmenta Etymologiarum larum ad cedificationem Ecclesice multi scripsisse nove-
exscribuntur : qui quidem Codex saeculo vin poste- runt ,
qui etiam pro vila: ac sapienlice suce merltis , ut

rior non videlur. Junior quoque vocatur in tiiulo paler ab ipso Cyrillo et honoratus est el vocalus, etc.
chronici Codicis Palatini 259, cap. 102, in Gallia , Cor.ler Natalem Alexandrum Ilist. eccles. ssecul. iv.
ut vhietur, exarati soeculo x, circiter. In fme Etymo- art. 9 , cap. 4. Prodiit Gotiingae, anno 1757, disser-
logiarum codicis Urbinatis cbartacei 479, csp. 104, lalio Chrislo; bori Auguslini Heumaivii De Isidoro
Ysidori Jnnicris, elc. In Oltob. cod. 556 Etymologia- Pelusiota ejusque epistolis ,
quas maximam partem
rum sceculi xiv, cir; iter, c. 105, Ysidori Junioris , e lc. fictitias csse demonstratur, digna , ut in Bibliotbeca
Alii Co lices extra Biblioihecam Vatieanam non dissi- selecta observat cl. Zaccaria , qusc a viro docto re-

mili ir.odo Junioris litiilum Isidoro noslro ascribunt :

fellalur. Cum Isidori Pelusiotae liomen celebeiriuiuni
nt codex Lucensis librorum contra Jndteos, de quo in Ecclesia jain esset, quo tempore Isidorus Hispa-
cap. 45, num. 48 Codex Cbi-ianus Etymologiaruui,
; |> i ens is scribebat, nibil mirum est si operibus hiij.us
,

de quo cap. 45, num. 2; antiquissimus Cscsenas Ma- prce-ertim ubi llispalensis episcopi litulus non praeli-
lateslius Etymologiarurr. , de quo cap. 45, num. 6. gerelur, apponi cceperit Junioris inscriptio. Deutdn
ln Co.lice 2, arthivii Yatieani , de quo cap. 107, facile librarii utrum \\ie titulum complexi sunl, ut
Elvmologi.e Isidori Junioris , etc. In Codice collegii Isidorum Juniorem episcopum Hispalensem vocarent,
Rouiani, ibid., Chronicon Isidori Junioris. Cip. 55, quamvis nullus alius Lidorus episcopus Uispalensii
num. 18 et 19, duo occurruiit exemplaria Florentina lsidorum nostrum pra;ce*serit.
Etymologiarum Isidori Junioris. Cap. eod. 55 num. 12. Quisnam aulem est Isidurus Junior, ctijus com-
21, codcx Florenlinus S. Crucis, in quo sunt Eiymo- paratione Hispalensis Senior nominatur? Mariana
Lgke Isidori Antiqui ei Isidorus Junior DecompvAo.
, Nic. Anlonius, ct Bayerius 3,11 Isidorum Pacenseni
Synonyma Isidori Junioris recenset Labbeus, ut di- Hispaiensi Juniorem inleiligi asserunt. Isidorus Pa-
cain cap. 70, num. 5. Epistola ad Leudefreduin in censis vixit sseculo vih progrediente, ut probat Nic.
Codice Yigilarro, de quo cap. 75, nuin. 7, nomine Isi- Antonius 1. vi, cap. 5, et Chronion Isidori Ilispa-
dori Juniurisinscribilur. ln Codice Florenlino S. Cru- lensis usque ad Hi^paniie per Arabes eversionem
cis, de quo cap. 70, num. 9, Jiber de Nalura reruni continuavit. Hicceile scriptor est ,
qui Isidoro His-
litulum Junioris illustris exhibet. Isidori Ju- r palensi junior est, ac reipsa ita a multis appelhuur.
lsi iori

nio is chronographia, sive chronicon indicatur ex Sed contendunt nonnulli, alios fuisse Isidoros llispa-
Co.iice Mediceo, cap. 77, num. 7. In Codice Ove- lensi recentiores, quorum etiam comparatione Ilispa-
tensi saeculi xn , de quo cap. eod. 77, num. 15 , leiisis Senior vocetur : pro lucunl Isidorum episcopum
corographia, sive rectius chronographia Isidori Ju- Sttabitanum, cui Pellizerius librum De significaliona
nioiis. In Codice Escurialensi s.-eeuli xiv, de quo nominum tribuit,Luitprandus suppositiliam colleclio-
cap. 78 , num. 18, chronicon Isidori Junioris. nem canonum sub Isidori Peccaloris, seu Mercatoris
110 '0. Mari.mse Baxeiioque libenler as>entior, nomine editam. Refeliit has fabulas Nic. Autonius
aliqium lsidorum Isidoro llispalensi anliquiorem lib. vi Bibl. vet., cap. 5. Liber de significatione no-
agnoscendum esse, cujus comparalioue Hispalensis minum est liber Isidori Hi-palensis de Nominibus
Junior dicatur. Sed cum Isidori Cordubensis mentio le ,is et Evangeliorum, ut Braulio appellat ,
qnein
iu catalogis Hieronymi, Gennadii, Lidori, lldefonsi Allegoriarum vuigo vocant. Isidorum auctorem col-
et aliorum veterum de scripioribus ecclesiasticis non lectionii apocryphe decrelalium neque Isilorum
appareal, ac primus Sigebertus ejus meminerit, et episcopum Setabitanum, neque ullum alium Iiispa-
quiileni sic clare errans, ut Hispalensis Isidori quaj- num esse contendimus. Duo autem Isidori episcopi
dam opera Cordubensi adjudicel, facile adducor, ut Setabitani exstilerunt , ut dixi : prior, qui synodo
credam, Lidorum Hispa!en-em Juniorem dictum, quia Toletanai xn anno G81 interfuit; posterior, qui syn-
ante ipsum florueral soeculo iv Isidorus Pelusiola odo Tolelanae xv anno 688 et xvi anno 695 sub-
scriptis, virtutibus, rebusque gestis in universa Ec- seripsit. Neutruin liorum quidquam scripsisse constat,

clesia clarus, el apud epscopos ipsos venerabilis multo vero minus falsam collectionem canonum, sic-

ut ait Ephreniius episcopus Antiochenus in epistola culo demum ix confictam.

a 1 Zenobium Scholasticum apud Photium in Biblio- 15. Ab Isidoro Pacensi alium Isidorum diversum
theoa ; de quo eliam Evagrius lib. Hsl. eccl., Ejusdcm Pellizerius agnovit, quem appellat de Beja, auclorein
T heodosii principatu claruil Isidorus, cujus latissin-.a cujusdam Cbronici, quod incipit : Sex diebus rcrum
est gloria , et qui cum ob rcs gestas , tum eloqueniia' omnium creaturam formavil Deue. Fortasse Pellizerius
causa ubique celebratur. Isidorum Pac nsem pulabat esse ita dictum ex urbe
\\. Erat quidera Lidorus Pelu-iota ^Egyplius Badajoz : id enim nonnuili ita sibi persuasenmt
gente Alexandrinus, et juxta Pelusium, iEgypti ur- plerique aulem Pacem sive Pacem-Juliam oppidiiiii
bem, monacbus : sed non minus propterea Jama ejus Bcja intelligunt esse. Idem ergo est LiJorus de Bep,
apud Latinos vigebat : qucm etia n Facundus Her- el Isidorus Pacen^is ; idem Chronicoi), quod in duo
 ,

95 AD OPERA S. ISIDORI IllSPALENSIS PROLEGO.MENA.

Pellizerius male dividebat, nt o leivlit Nic. Aotonius A candi ralio ,

Isi.lorum origine fuisse Golhum : imo
liberalis videtur PelHzerius in conirarium suadent nomina pnrentum, fralrum ac
loc. cit. Nimis enim
quam 1-idoris qui sororis, quce ex lingua Latina et Gra3ca petila sunl,
multiplicandis tam operibus ;

duos Isidoros Hispalenses ,

quorum alter episcopus minime vero ex Gothica quod arguil parenles Isi- ;

dori Hispanos quidem orlu, cives tamen Romanos

Caesaraugustanus fuerit, duos Cordubenses, duos Pa-
fuisse , sive, ul vocat Nic. Antonius, Ilispano-Ro-
censes confingebat.
aulem non potius aut Pellizerius, aul qui- manos.
14. Cur
Hispanus de Isidoro Asiuricensi, qui concilio
2. Non desunt lamen inter Hispanos, qui conlen-
vis alius
inter scriplores dant, Severianum Isidori pairem, origine Gothum
Bracarensi anno 675 subscripsit ,
,

Poterat enim fuisse, alqueita feresentiunt prailer pseudo-hisloricos

recensendos quidquam commenlus esl?
Ac jam ubique explosos Rodtricus Sanclius de Arevalo,
hic comparatione Isilori Hispalensis Junior dici.
Lanrentius Padilla, Beuter, Sandovalius, nec repu-
re J.1,2 vera in,er scriptores medii a:vi eum Fabri-
sed quid in tilierus mi- gnat Andreas Resendius in epistola ad Ambrosium
cius in Bibliotheca reponit :

Morales. In continuatione, sive supplemenio Isido-

serit, addit, cum a Cangio inter scriptores referalur,
mihi incompertum. Eum infelici exitu deces-isse, re- riani Chronici ,
quod a Luca Tudensi sub Hdefomi
ferl S. Valerius loin. XVI Hisp. sacr., num. 36. Or- B nomineprolalum est, supra cap. 12 a nobis exbibito,

dinis Querimonise : Qui dum sic veniret immissus ab traditur, regio Golhorum sangi.ine orlum fuisse Isi-

inimico,ut me milteret in commoliouis inleritum . et dorum. Advertimus jam eam conliniialionem falso
lldefonso imputari, et longe post IsMori Ildefonsique
atiorum [ratrum pessimum scandalum ; recto videlicet

emnipotentis Domini judicio, lacum, quem nobis ape-

tempora fuisse scriptam, aut figmentis interpolatam.

ruit, ipse repente inqressus est. Eumdem pestitentissi- Alia tamen adJunt Rodericus Toleianus, et I.ucas

mum virum vocat. Alii de eo tacent. Tudensis, scilicet Theodoricum Amalum Oslrogolho-

15. Verum cum Isidori Pacensis nomen inter rum regem,qui, cum in Ilalia dominarctur, pro

Hispanos haud obscurum fuerit, minime dubiio, quin Amalarico Gothicum simul Hispaniae regnum aliquol
Isidori Jimioris vocabnlo bunc Hispani insignierint annis tenuit, parentem fuisse Severiano Isidori palri.

ul ab Isi 'oro Hispalensi distinguerent. Exieri autem Z. Alii, ul Ambrosius Morales, Anlonius lepes,
aliud fortas e in mente habuerunt : qui de Isidoro Mariana, Franciscus Padilla , Pellizerius, Nic. Anlo-

Paceni parum aut nih l cogitabant. Scilicet auclor uius, huic narrationi Udem negant. Cur enim Theo-
suppo>ititia3 collectionis canonum et decretalium, doricus Amalaricum, ex Amalasuntha filia nepotem,
stcculo viu exeunte, se non so'um Hispanum finxit, rcgni successorem reliquit, et non potiusSeverianum ?

sed eliam celebenimum inter Hispanos nomen usur- Q Quod autem Ambrosius Morales contendit, Theodo-

pans, Isid irum Peccatorem, sive Mercalorem nun- ricum neque in Hispaniam quidem unquam ivisse, id

cupavil. Hlico ea colleciio in manibus omnium cerle idoneis argumentis refollilur a Bivario ad MaxU
coapit versari : et quamvis Isidorum nosirum Hispa- mum aun. 109. Isidori verba satis manifesla sunt in

lensem anclorem ejus creJiderint, tarnen alii, qui Historia Goihorum cera 549 : Tlwodoricus... exslincto

concila et rnonumenla alia, Isidoro Hispalensi re- Gisateico rege Gothorum Hispttnia? regnum xv annis
ceniiora, iu ea.n colieciionem mtrusa fuisse obser- obtinuil, quod superstiti Amalarico nepoli suo reliquit.

vabant , alium Isidorum colleclorem tsse intulerunl, Inde Italiam repetens, aliquandiu omni cum prosperitale
quem, ut ab Hispalensi dislinguerent, Juniorem vo- regnavil.

cilarunt eadem ratione Isidorum Hispalensem

, et 4. Lucas Tudensis, sive alius polius inlerpolator

Seniorem. Concludendum igiturest, Isidarum Hispa- Isidorianse Historia? 114 Gothorum ,

qui Theodo-
len em modo Juniorem,modo Seniorem di. s-cilicet i : ricum Severiani palrem fuisse alfirmavit , uxorem
Juniorem , duin comparatur Lidoio Pelusiolce , aut quoque Theodorici dixit fuisse quamdam nobilissi-
etiam , si ila velis , lsidoro Cor.lubensi a Sigeberto mam feminam Toletanam. Alii antiqui de malre Se-
laudato : Seniorem vero, dum conferlur Lidoro cum veriani tacent. Pseudo-historici huic feminae nomen
Pacensi, lurn iictitio Peccalori, seu Mercalori. D iinposuerunt Sanlinai , aut Sandina; , aut Sanctiva?,
CAPLT XVII. aut Sanciw : quam eliam Benedictinis Caradignense
S. Isidori Hispalensis palria, parentes, ortus. S. Pelri nionasterium conslruxisse commenli sunt.
\. Isidorum naiione Germanum fuisse, nescio cur Ejusmodi liginenta explodit Nic. Antonius , L iv ,

somniaverit Joannes Eisengreinius in Catalogo tesl. cap. 4, Bibliolh. vet., qui irridet pseudo-Hauberti
verit., cui fidem tantuin non adhibenl Cenluriatorcs, affectalionem in Chronico ad ann. loi, Leander prin-
cent. 7, cap. 18, § 8. Suspicalur Nic. Antonius, ceps filius Severiani ducis , etc.

Eisengreinium existimasse, Gothum fuisse Isidorum, 5. At lorlasse, lametsi Severianus filius Theodoricj
el hac ratione 113 proprios sibi oculos fascinare regis non fuerit , lamen ejus liberi ex regia slirpc-

voluisse. Cum enim jam multo a> te Gothi in Hispania Theolorici procreati sunt : nimirum si uxor Seve-
consedissent, etiamsi Golhum lsi lorum fingere velis, riani fuerit filia Theodorici. ld asseruit Quinlana-
non tamen propterea nalione Germanum appellare duefijs in VitaS. Fulgenlii, S. Isidori fralris, laudalus
poteris nisi Germanum accipias pro Golho jam
,
a Bollandianis in not. ad Vitain S. Isidori , cap. I.
Hispania' incola et cive. Neque vero ulla est suspi- lia cerie occurritur difficullali, quod Sevcriamis lilius
 ,

P,7 ISIDORIAXA. — PARS I. CAP. XVII. 93

TLeoJorici non videtur fuisse, quando jiiidem Theo- A rici, nomen avide arripienles, afia de penu sna ad-
dorico in regno non Severianus sed Amalaricus ex diderunt Flavimn Theodoram Cervcllam , seu Cer-
, :

Amalasunlha Tlieodorici nepos successil. Alioquin viliam, liliam Pauiae de genere clarissimo Gotboroin

ciim nioniimenta, ex quibus regia Isidori fratrumque nuncuparunt : quce tamen a pseudo-Luilprando Theo-
origo arguilur, saeeolo xn antiquiora esse non con- dosia Cervela dicitur. Hacc somnia, quie a suppoMto-
stet, ejuscemodi opinio su-tineri aliquo modo poterit rum cbronicomm commentatoribus inscriptinnibus
lanquam ex traditione : pro cerla autem vendilari etiam antiqu.s illustrantur, fuse Nic. Antonius more
non debet , sive malrem Isidori filiaoi Theodnrici suo refulat, cum de S. Leandro agit, ubi etiam duas
esseconjiciamus, sive Severianum Tlieodorici lilium, ex Ambrosio Morales inscriptiones produeit, alteram
sive eundem Severianum Theodorici fratrem de :
de Paula quadam clarissima femina, alteram de
quo nonnullam quaestionem esse innuunt Bollandiani Cervella clarissima femina. Has inscriptiones pseudo-
loc. cit. historici prac oculis habuerunt, ut Flaviam Theodo-
6. Ex monumenlis anliquis id unum affirmare raniCervellaiu,Paul;i' filiam, uxoreinSeveriani confin-
possumus, Leandri, Isidori, Fulgentii, et Florenlinae gerenl, cui alii easdem inscriptiones accommodaient.
patrem Severianum provinciac Carlhaginiensis.
fuisse Notandum qnoque, Ambrosii Morales in veleribus
Isidorus de Vir. Iliustr. cap. 41, Leander genitus B inscriptionibus producendis fidem apul nonnullos
,

palre Severiano Carthaginiensis provincice, professione non satis firmatn e^se.

monachus, etc. De Severiani nomine omnes consen- 116 ^- Rejecio Tbeodorae nomine, Nic. Anlonius
liunt : quod eiim in hymnis Officii proprii Hispa- uxorem Severiani Turlurem vocatam contendit, al-

lensis, supra cap. 15, Severus dicitur, id ratione legatque cum verba Leandri mox aflerenda , lura

metri factum liquet. Sermonem autem esse de pro- breviaria nonnulla Hispanica, quae Divarius viderat.

vincia Carlhaginiensi in Hispania , non in Africa Florezius, tom. IX Hisp. sacr. , Nic. Antonium cum
quid opus est animadvertere ? Atqui his verbis alieno aliis, et Breviario Hisj alensi ila sentire affirmat.

sensu acceplis , Joannes Trithemius de Vir. Illuslr. Nominandus ante alios est Canonicus Legionensis
ord. Benedict., I. n,cap. 9, et Xystus Senensis in auctor Vitac S. Isidori ; Mater vero Turtura tocitata.

Biblioth. 1. iv Leandrum Afrum esse pronuntiarunt. S. Leander cap. ult. regulac ad Florentinam soro-

7. Quaerendum polius est, an Severianus dux fuerit rem, quod supra cap. 2 allatum est, communis ma-
Carlhaginiensis provinciae , ut more illius aetatis et tris meminit, atque inter alia sic refert : Simplicitalii

gentis Claudius dux 115 Lusitaniae fu!t, Paulus filia es, qucv Turture matre nala es; in eadem una
provincia) INarbonensis : ita enim vocabantur, qui persona complurium necessitudinum uleris officio. Tur-

provincias adminislrabant. Joan. Baptista Perezius G turem pro matre respice; Turlurem pro magislraatten-
in not. ad Isidorum observat, falso verbis Isidori de,elc. Nonpotuitclarius.inquitNic. Antonius,adeoui
Lucam Tudensem et alios addere duce. Bodericus etiam Bivarius, hac permoius auctoritate, apud pseudo-
quoque Toletanus ejusdem aetatis , ac Lucas Tuden- Maximum lectionem Theodorce cognomento Ceruella;
sis, et auclor continualionis Chronici Isidoriani sub mutandam censueritin Turluram cognomento Cerulam.
Ildefonsi nomine aperte Severianum provinciae Car- 10. Al validiorem adversarium hac in re nostro

tbaginiensis ducem vocant. In Breviariis anliquis tempore naclus estNic. Antonius, scilicel Florezium,
Hispanicis vel hoc ipsum traditur, vel asseritur, Se- tom. IX Hisp. sacr. Is cum apud scriptores sacculo vn
verianum tunc Carlhagini Novae dominari. Brevia- proximos nomen Turturis uxori Severiani tiibutum
rium Bomauum recognitum pariler provmciae ducem non invenerit, nullo id fundamento aslrui posse exi-
Severianum vocat in lectionibus S. Isidori. Nihilomi- stimat : siquidem Leandri verba non innuunt, Tur-
nus in Cfliciis propriis ecclesiae Toletanae , supra turem vocatam fuisse Florenlinae niatrem, sed femi-

cap. 15, verba Isidori retenta sunt, quin addatur, nam quamdam aliam, monasterio, in quo Florentina
ducem fuisse Severianum. Breulius in epistola dedi- di-gebat, praepositam. Nimirum Fiorenlinam borta-
catoria ad lsidori Opera, otiosorum commenlis fidem tur Leander, ut praepositam suam Turturem pro
praestans , affirmat , Severianum , Isidori patrem ,
D maListra, et pro matre respiciat , eamque reputet
fuisse regis Theodorici filium : matremque Isidori, veluti matrem etiam ea matre qua nata fuerat cha-
,

quam Theodoram vocat, regio Golhorum prognatam riorem.

sanguine. 11. Fateor, aliquantulum obscura esseverba Lean-

8. Tbeodorae nomine uxorem Severiani appella- dri, chariorem qua nata es reputa matrem. Sed cum
tam fuisse,Bodericus Sanctius de Arevalo,PaIenlinus idem Leander dicat Turture malre nata es. In eadem
•

episcopus, scriptum reliquit, part. n Hist. Hisp., una persona complurium necessitudinum uteris officio...
cap. 9. Id unde hauserit, Nic. Antonio non occur- Sit libi dulce ejus gremium jam provectce quod erat ,

rebat. At Bollandiani in not. ad cap. 1 Viiae S. Isidori infanti gratissimum , vix haec intelligi possunt,nisi

jam observaverant, ita uxorem Severiani appellatam de vera matre Floreniinae, quae simul illi ad viam
fuisse a Luca Tudensi in praefatione ad Chronica. perfectionis fuissetmagislra.elquae propterea charior

Imo hoc ipsum idem Nic. Antonius adverlerat in Florentinao esse deberet, quod eam Christo alfeclibus
generasset, quam quod eam in lucis auram emisis-
epistola ad Bollandianos cujus bi meminerunt in ,

comment. praevio ad Vitam S. Isidori. Pseudo-hisin- set. Majorcm diflicullalem creat , quod Florezitts
 ,, ,,

9> AD OPEBA S- ISIDOfil BISPALENSIS HIOLECOMENA. 10)

urgct, sermoneni Leancho esse de Tuiture feinina , A Gosuintham , neque in consueludine tunc icges
que in vivis tunc ageret; cum tainen paulo post Golhos habuisse , ut feminas ex Bomana slirpe sibi
referat, parentes suos ad Dominum commeasse. in matrimonium collocarenl. Joannes Biclarensis in

117 *-• Nimirum Leander sit Turlnrem pro : Chromco ad ann. 575 de Leovigildo ait : Duosque
magislra atlende ; et quw te Christo quotidie affectibus filios suos ex amissa conjuge Hermenegildum et Reca-
ijenerat , cliariorem ,
qua nata es , reputa matrem. rcdum consorles regni facit. ILcc conjux fuit Rin-
INihilominus id de Florenlinac matre inlelllgo ,
quae childis.

jam in cee'um recepta , Christo quotidie Floreniinam 15. De fratribus igitur Isidori hoc habemus eer-
affeciibus generabat. Pergit proplerea Leander : ab lum , Leandrum et Fulgeiiiium fuisse illi f.atres,
Qtnni procellu , ab omni mundano turbine in ejus te Florenlinam sororem,ila ut ipse omniuin miuimus
sinibus conde. Sit tibi suave ejus laleri adhoerere : sit natu fuerit, ut oslenditur ex cap. ult. regulae S. Leau-
tibi dulce ejus gremium jam provectw ( Al. ,
jam dri. Florenlinos sororis meminit quoque Isidorus in
profecto )
quod erat infanti graiissimum. Cum autem elogio Leandri ,
quem narrat opusculum edidisse de
lotam lianc exhortationem sic Leander inchoet : liislitutione virginum ad Florentinain sororem. Ip&e
Noli ab eo uvolare nido ,
quod invenil turtur, ubi Isi lorus duos libros conlra Judaeos eidem sorori .*u;e

reponat pullos suos. Simplicitatis filia es, quw

turture Jj Florentmae inscripsit , ultesiaiur in prologo Sanctce :

malrenala es , elc. , dubitaiuli adhuc ralio est, an sorori Florentincc Isidorus , eic. Hwc ercjo, sancta
Turlur nomen proprium apud Leandrum sit , an soror, le petente ob wdificationem sludii tui libi dicavi,

potius turtur ab eo mater dicatur, quia turturi con- ul qua consorte perfruor sanguinis , cohwredem faciam
fertur. et mei laboris. Meminit eliam Braulio Fioreulinaj iu
13. Isidori Iratres quod atlinet ,
plane rejiciendum praeuotalione iibroruin Isidori : Contra Judoeos, pos-
est ,
quod ex Breviario Hispalensi Breulius in epis- lulante Florentina ,
germana sua, pr&poiiia vir-

tola dedicatoria refert , Juslinam abbatissam Lidori ginurn, libros duos, clc. llilefousts simili modo cap. ix
sororem fuisse, Braulionem Cajsaraugustanum lira- de Vir. illustr. G>oii Florentina eodeni cum fratribus
trem : qui addit ex Vasaeo iu Chronico ad annum 507 suis Leandro et lsidoro sepulcro coudita fuerit

Juslinam eamdem esse atque Florentinam , Braulio- niiratur in epilaphio supra cap. 7. Sed epilaphiuoi
mcn vero inler Isidori fralres nequaquam recenseu- illu.i S. Ildelonsi , cui tiibuitur, non constat esse ,

duKii. Riscus , loin. XXX Hisp. sac, p. 145 , erro- et muitis coulra pugnat Florezius lom. X Hispan.
rem Lucii Mariiuei Siculi revincil ,
qui Isidoro fra- sacr. ,
qui Astigi sepultam , ibique jacuisse tradit
trem dal non solum Braulionem ,
sed etiam S. Her- donec , Hispaniam invadentibus Mauris , ad monles
iwenegildum, et Becaredum regem. Braulionem, de Aquilupianos , sive Guadalupseos translata fuit. De
eujus vera stnpe minime mter veteres conslat diversis Florenlinae nomiuibus v.de cap. 66.
Hermenegildi et Becaredi regis fralrem fuisse primus 16. Ad Fulgeniium quoque , fralrein suum , duos
episcopus Cabilor.ensis in Top igr. veibo Hispalis, libros de Ecclesiasticis oificiis IsiJorus misit. Etsi
et Maurolycus ad diem 15 Aprilis inepte asse- enim inscriptio ila solum rcfert : Domno meoet Dei
luerunt. servo Fulgentio episcopo Isidorus , tamen Braulio
14. llla quoque traditio inler Hispanos recepta est, aperte ait : Ad germanum suutn Fulgentium episco-
Severiani iiiiam nomine Theodoram fuisse, Leovi- pum Officiorum libros d>:os. Edili addunl episcopum
gildo nuplain , ex qua S. Hermenegildus marlyr, et Asligitunum , quod ex;)iiinilur £5,9 eiiam in prae-
Recaredus priinus Golliorum catholicus ivx progc- nolationisversionc lialica Alchaini anni 1570, cap.70,
niti fuerint. Kic. Anlonius, qui acri judicio Seve- num. 17, describemla : Vescovo Astigitano ; qua de
riani , el eju> prolis originem Gothicam expaudil , id re. vide notata supra cap. 5. Fu!g ntius epi-copus
pro cerlo slaluit. Hoc affinitatis vinculum , addit Astigitanus erat anno 610 ,
quo decrelo Gundeniari
non aliud , credimus , Severiani soboli cum Colhicis cum Isidoro subscripsit , ut dicam cap. 21 , < t

re ;ibus intercessisse. Al si qmeras, quibus auctoribus annoGlS, seu 619, quo concilo n Hispalensi inter-
cmislet exstilisse unquam Theodoram eam Severiani fuit , ul eod. cap. rcferam. Nic. Antonius 1. v, c. 1
hliam, re^is Leovigitdi uxorem non alios opinor,
D
, , Bibl. vet. Hisp. , n. 16, asserit, Fuigenlium co^ ci-
(juis proleret , nisi illos ipsos quibus Severiani genus liis duobus HispalensiToletauoque cum Isidoro inter-
Gothicum,uxorisSeveriani Theodoroe nomen, aliaque fuisse : scilicet Toletano anni 610; nam num. 15
niultJ asserentibus, niinime Gdes praeslatur , quia docueial, Fulgenliuin obiisse ante annum 625 ccr- (

aniiquiores taceut. Alqui aeque tacent ejusmodi rige 655) , quo subscriplus legilur coucilio Tole-
aifinitatis vinculum inler \\Q Leandrum , Isido- lano iv Habenlius episcopus Astigitanus. An Fu'gen-
ruin , et reges Golhorum ; quod minime. tacendum lius Isidori fraler quidquam scripserit , dissei il Nic.
erat. Multa de vi hujus argumenli negativi in re Anlouius, el posl.eum Florezius tom. X Hisp. ^acr.,
praesenti disputat Florezius loc. cit., praesertim quia qui conlen iit , docloris lilulum , <)uem apud Hispa-
Leander cap. ult. regula; ad Florentinam sororem nos assecutus dicilur, veteribus nionumentis niinime
M alios fratres snos recenset , nisi Fulgentium et
,

innixuiu esse.
IsukmBm, non aliam sororem, nisi Florentinam. 17. Fulgeiitii non vuigarem doctrinam arguil do-
Addit, duas fuisse. uxores Leovigildi , ut ex vetuslis euuienlimi vetus saiculi vu apud Florcziuiu tom. 11}

historieis consiat , alteram Rinchildem , alteiam Hisp. sacr. , append. , num. 5 pag. 590 ; Et sic
,
 :

«M
Hispania
ISiDOBlANA. - PAR3 I. CAP. XVII. m
fretfil /frfea catholica ( in ) pautisper, donec, \ de lioc exsilio ac de patria toquilur : monet sororem,
de orthodoxis et calhoticis viris fuit illustrala , id est , ne in patriain, unde eam Deus olim ejeceiat, redire
Fulgenlio, Pelro, Leandro , Isidoro , lldefonso, Fruc- cogilet ,exemplumque matris proponil qmc se pa- ,

luoso , Juliano. Testimoniuin Roderici Toletani pro triam , unde salutis causa exierat nunquam visu- ,

Fulgentii doctrina ad sreculum xin pertinet : eodem ram sa?pe obtestabatur, atque in exsilii loco , in quo
sseculo floruit Lucas Tuden-is ,
qui in Isidori cliro- Deuin ccepit agnoscere , sepeliri voluit. Suspicio
nico simile lestimonium protulit. Hac de controver- suborla e 3 t Nic. Antonio , an uxor Severiani oiim
sia anno 1723 actum saaa Rituum congrega- luit in Ariano errore implicita fuisset , quem in exsilio
lione , ut exponit Btmedietus pontifex XIV de Bealif. detestata fuerit : sed recte advertit , verba Leandri
1. iv, p. 2, c. 11 qui eo tempore Promotorem lLlci
,
ilaintelligi posse , ut mater ejus majorem pielaiis ,

agebat : et ita narrationem absohit : Novis suppti- quam prius habuisset , sensum in exsilio perceperil.
calionibus exhibitis sacrw congregationi eo prwser- 21. Imo cum exierit satutis causa e patria, ina-
tun fundamento, quod ab antiquo tempore tilulum ha- gnum argumentiim hoc est eam calamitatem contra ,

uisset doctoris in nonnullis Hispaniarum dicecesibus, die Severiani doinum, quod

l
121 fi <*ei calholicse addicla
17 Aprilis 1725 responsum fuit, ut in officio S. Fulgen- esset , fuisse a Gothis Arianis
promotam. Quo animi
tii solita observaretur consuetudo quoad riium ductoris. j> ardore Leander hseresim Arianam confoderit, com-
18. Clarior res est de S. Leandro ,
quem Isido memorat Isidorus de Vir. Illuslr. cap. 41 Hic :

rus in libro de Vir. Illustr. laudavil : in epistola ad namque in exsitii sui peregrinatione composuit duos
Claudium ducem vocavit communem noslrum docto- adversus liwreiicorum dogmata libros , eruditione sa-
rem, el in versibus bibliolhecie non imparem antiquis crarum lilterarum dii.ssimos , in quibus vehementi
doctoribus : de quibus lamen epistola et versibus stylo Arianw impietatis confodit atque detegil pravita-
judicium sno loco feretur, an genuina Isidori opera tem : ostendens scilicel , quid contra eosdem liabeat
sint. Benedictus XIV, qui loc. cit. alia in eam sen- cutholica Ecclesia, vel qnantum dislat ab eis religionc,
tentiam profert, ita de eodem Leandro absolvit vel fidei sacramentis. Exslat et aliud laudabile ejus
In ecclesiis autem , et dicecesibus Hispalensi atque opusculum adversus inslituta Arianorum , in quo ,

Carlhuginicnsi celebralur officium de ipso tanquam propositis corum dictis , suas responsiones opponit.
doctore , httjusque 120 officii extensio die 25 Apri- Pralerea edidit unum ad Florenlinam sororem de
lis 1722 facta est ad tolam Hispaniam , et rec,iones inslitulione virginum , elc.
recji Calholico subjeclas. Laudes Leandri ante lsido- 22. Peregrinalionem exsilii, quam Isidorus vocar,
rum celebravit S. Gregorius Magnus in epislolis ad intelligi poiest communem fuisse parenlibus , atquo
eum ;
qui etiam Leandro pallium misit , et libros ^ eam ipsam quam Leander cap. uli. regulae sive de
Moralium in Job dedicavit. institutione virginum
commemorat. Verum noii ,

19. His exposiiis, qua; ad parentes fratresque solum Leander exsilium suae domus eo locorecensei,
Isidori pertinent , de ejus loco nalali agendum est. sed eliam pairiae eversionem describii. Ego lamcn
Severianum fuisse e provincia Carthaginiensi Hispa- expertus loquor, sic perdidisse slatum et speciem iilam
ni&,ipse Isidorus s-criptum reliquii , Leandium, patriam,ul nec liber qnisquam in ea supersit , nec
et Florenlinam Carthagine in Hispania nalos , Bre- terra ipsa solita sil ubertate fccunda : el non sine Dri
viaria Hispana tradunt. De Fulgcntio hoc ipsum judicio. Terra enim , cui cives erepti sunt , et conces i

multi affirmant , quod Nic. Antonius non audet extraneo , mox ul dignitatem perdidit, caruit el fecun-

asserere. De Isidoro major est controversia : fama ditate. El quoniam vix dubium est , quin de Car-
est , Hispali nalum ,
quo parenles enova Cartbagine thagine Nova
Sparlaria Leander loqualur,
, seu ,

exsules concesserant. Quod in Breviariis Hispanicis, subversio Carthaginis quo tempore acciderit , inves-
iu Breviario Quignonii , et in Romano recognito tigandum est.

dicitur Isidorus natione Hispanus ex nova Cartha- 23. Isidorus 1. xv Elymol., cap. 1, sic habel i

gine , id exhac urbe oriundum Isidorum innuit , non Afri sub Annibale (melius sub Hasdrubale) marilimallis-
n ea natum. Rodericus Cerratensis , et qunedam n panice occupantes,Carlhag'mem Sparlariam conslruxc-
Breviaria vetera natione Carlhaginensem dicunt. Bre- runt quoe mox a Romanis capta, el colonia facia,
,

viarium vetus Hispalense : Ex civitate Carthagincnsi nomen provincia; dedit. Nunc autcma Gothis snbversa,
provincice Hispanice originem duxit. In duobus Codi- atque in desolationem redacta est. Florezius , 1. v,
cibus Florenlinis librorum contra Jndseos, de quibus Hisp. sacr., tract. 4, cap. 2, allirmat, prius Carlha-
cap. 45 agam , Isidorus dicilur Toletanus cpiscopus ,
ginem a Vandalis subver?am fuisse, deinde a Golliis
aut Tolelanus Hispalensis episcopus : sed id quin tunc , cum lsidorus scribebar. Hunc enim senstins
errori librarii tribuendum sit , nemo dubitaveril. Isidori verbis imputat : Aora acaba de ser destruidn
Idem error occurrit in nonnullis mss. exemplaribns por los Godos. Equidem lsidorum ita inielligo ut
,

bibliothecue Valicanrc, aliisque Codicibus quibus tres urbis status innual primum sub Afris, alterum
, ,

iiJem opus contra Judacos continetur. sub Romanis, terlium eum in quo tunc in desola-
Quoniam vero ex parentum exsilio conjicilur,
20. lionem jam redacta repericbatur, quin argui possit,
Isidorum in eorum patria genitum non fuisse pri- recentem esse eam desolaiionem.
,

inum qtiale hoc fuerit exsilium videamus. Leatider ,

24. Pularunt nonnulli hanc Cnrthaginis eversio-
,

«ap.ult.regulsc ad Fiorentinamsororein(supra..ap.^2) nem fuisse quam Vandalis tribuit Isidorus in llistoria

103 AI> OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PRULEGOMENA. 101
Vandalorum ad seram 459 122 ann0 Christi 421: A in virlulibus Nan fuit Gregorii Mayai
el liileris.

Primus aulem in Hispania Cundericus rex Vandulo- disciputus. Iler Romunum IsiJori ipsa nocle Nutu-

rum , etc. Balearicas Tarraconensis proviuciw insulas Us Domini commenlilium. An Isidorus vices Leandri,

deprcedalur. Deinde Carthugine Sparlaria eversa cum dum hic exsularet gesserit. Disserilur de Leundri ,

omnibus Vandalis ad Bceticam transit , Ilispalim di- legalione et exsilio , ac de Hermenegildi martyrio.

ruit , aclaque ccede in direptionem mittil. Sed cura 1. lsidorum oris specie a puero commendatum
Leander aliara fuisse direptionem Carthaginis in- fui.-se, colligit Nic. Anionius ex verbis Ildefonsi
nuat , cujus causa parentes ejus in Basiicam se cap. ix de Vir. illustr. : Vir decore simul et ingenio
contulerint , Isidorus quoque in lib. xv Elym. inlel- pollens ,
quod conceplis verhis tradit auctor Vitaj
ligendus est de hac ipsa direptione quam Leander S. Isidori Canonicus Legionensis. Apud hunceumdem
memorat eoque etiam magis, quia in
;
Historia hi toricum , uti etiam apud Rodericum Cerraten-
Vandalorum Carthaginem ah his eversam tradit in sem , supra capul 14 , legi polest miraculum, sive
1. xv Etymol. a Gothis : neque verisimile est ut oslentum de examine apum quod infanli Isidoro
Golhos pro Vandalh acceperit. astiiit. Id in aliis quoque accidisse, veluti omen
futi.rae doctriuae, sive suavis eloqueniise
comment. ad Maximum anno 509,
25. Bivarius, in conlirmat ,

B Uerneggerus misceilan. Obsei vat. cap. v. Auctor

Carlhaginem Spartariam ab Agilai.e anno Christi 552
Vitoe S. Isidori narrat examen apum ab Isidori patre
eversam luisse existimat. Et idoneis quidem rationi-
duplicera distinguendam esse Car-
visum. In lectionibus propriis S. Florenlinae apuJ
bus ille evincit ,

alieram de qua lsidorus Ilispanos nonnibil variat ha±c narratio Digna evasit,
ihaginis Novre eversionem
:
: ,

td de institutione pueruti fratris sui Isidori nalu mino-

in lib. xv Etymol. Nunc autem a Colhis eversa, etc;
de qua Idacius in Chronico ad ris curam susciperet quem lacte spiritus nutrire, alque
alteram antiquiorem ,
,

ann. 1 Theodosii, sive annuin CliFisli 423 : Vandali in omni dogmale fidei inslruere una cum Leandro
Balearicas insulas deprwdantur : deinde Carlhagine ditigenler curavit. Tanto autem alacriori cura sanclit-

Sparlaria et Ilispali eversa, et Hispaniis deprcedalis sime inslituendum putavit ,

quanto adidexeo magis
,

Mauritaniam invadunt. Huic anliquce eversioni per

excitabutur, quod dum in cunabulis erat, viso examine
apum in os ejus ingrcdi atque exinde egredi in
Vandalos convenire nequeunl Isidori verba qui non , ,
,

caelumque evolare, lerrila, quid hoc essel, in oralione

solum Goihos diserte nominat , sed rem suo tempore
posita , illum niagnum Ecclesio? doclorem futurum
gestara ctare innuit.
inlellexit ,
qui hcerelicos ab Hispaniw finibus eral pro-
26. Eral Agila, rex Golhorum infensissimus re-

^^ ^
,
pulsurus
ligionis calholic* hostis ut liquet ex Isidoro in
,
c 2 Apud Can0|ljcum Legionensem §
Gothorum Historia ad seram 587 : Agila rex consii-
et Rodericum Cerratensem paler Isidori oslenium
tuitur, regnans annis v. Iste adversus Cordubensem
vidil , idque in horto : in lectionibus S. Florentinae
urbem prceliummovens, dum in contemptum catlwlicce
examen apum observasse
haoc in cunabulis 124
religionis bealissimi martyris Aciscli injuriam inferret, traditur, nisi explicare velis dum in cunabulis esset,
,

liosliumquc ac jumentorum cruore sacrum sepulcri

hoc esl dum adhuc infans esset. Ita contingere po-
ejus locum,ttt profanator, pollueret , inilo adversus
tuit , ut et pater et soror Isidori ostenlum apura
Cordubenses cives cerlamine posnas dignas, sanciis
,
in horio inspexerint : neque enira ralio ulla est, ut
inferenlibus, meruit. istiusmodi miraculum bis contigisse credamus. Ta-
27. Si ergo teneamus , Agi'anem Carlhaginem mayus in Martyr. Hisp. Acta Isidori ex variis , ut
Sparlari.im excidisse , concludendum erit, pareuies ait , collegit , ubi de Florentina sic legilur : Hwc
LeanJri et Florenlince , calholicce religionis lenaces, infantuli spirilum deprehendens , et in eo supra natu-

hac calamitale patriae concussos in exsilium abiissc ram specimen perscrutata ; nam aliquando Isidorum
anno circiler 552. Post id tempus Fulgentium et e cuna ereclum super aeris diaphaneitatem evolare ,

lsidorum nalos crediderim ; sed neque de ani.o , aliquando monstra deformia manibus exstinguere
ncque de loco judicium certum ferri potest nisi , D omnem curam prcesaga futuri in ejus educalione prce
quoJ fama est, Hispalim lsidori nalalc solum fuisse. posuit. Qulp mihi quidem in aliis repenre non licuit.
Orlus ejus poterit ex conjectura referri ad annum 5. Florezius, tom. IX, pag. 194, rem ex Cano-
circiter560,siquidem episcopus electus fuit annoGOO, nico Legionensi , auctore Vilae S. hidori et Rode-
,

tirciier, 123 ul mox dicam ; el credibile e t , eum rico Cerralensi narrat : et quamvis mulia ab his
non anle quadragesimura cetalis annum episcopatuni scriptoribus relata inter fabulas reponat , de hoc
accepisse, ut prscscribitur in epistola Siricii papse ostento simile judicium proferre non audet , quia
ad Himeriura Tarraconensem anno 585 missa. Non scilicet nihil ex anliquis monumentis eruilur quod
video cur Florezius, 1. x Hisp. sacr. , p. 120 , veluli conlrarium videri possit. Ita etinm sentit de argu-
pro cerlo ponat, Isidorum Carthagine natum fuisse. rnento quod puer Isidorus ad marginem putei ex
Bupinius cohlra tom. V Bibl. Eccl. Hispali eura saxo frequentibus gutys excavato ad difiicullaicm
ortum affirmat. scientise comparandae labore et perseveranti studio

CAPUT XVIII. superandam collegit quod iidem scriptores aliique ,

hiilori puerilia ; ostentum de examine apum : instilutio ejusdem fere temporis commcmorant. We m Elo re_
 ,
, ;,

105 ISIDORIANA. — I* ARS I. CAK XVIII. uH,

jius toin. X , psg. 120 , assent , si stalualur, ul A o. Nonnullam tamen partem in hac Isidori insti-
statuendum putat, Isi Jorum Carlhagine natum fuisse, tulione habuisse Floientinani, lectiones ejus, quas
coluerere n»n posse ,
quod Florentina examen apum paulo ante protuli, referunl. De Fulgenlio quoquesic
viclerit , el ad oralionem eonfugiens ii.tellexerit iectiones ejus oflicii habeut Cujus rei illud quoque :

lsidorum magnuni Ecclesiae doclorem fulurum, quod aryumentum est, quod eyregius idem doclor Isidorus
Breviarium vetus Hispalense aliaque narrant : nam qui ab eo fuerat educatus, el piis documenlis imbulus,
Leander , cap. Ult. regulie , ita Florenlinam allo- etc. Quod aliqua ex parte verum esse, nihil est cur
quitur : Ea inde (e palria ) cetale abstracla es, ut vel negemu-., sed ita tamen ut praecipuum lsidori ma-
$i ibidem nata fueris , non mewineris. Nulla est recor- gistrum Leandrum praedicemus, non solum quia id
dalio ,
qucc moveat , desideriis aniniam. Sed eliamsi Leander innuit, sedquia eliam ipse Isidorus in epislola
verba Leandri de lnfantia Florentinae accipere veli- ad Cluudium ducem sic proliletur : Memento cotnnvi-
mus, quod minime est necesse , aliunde non con- nis nostri doctoris J26 Leandri, et ejus (idem atque
stat, Isidorum Carlhagiue potius quam Ilispali natum doctrinam pro viribus imitare. Multi lamen spuriam
fuisse , ui in fine cap. 17 dixi. hanc esse Isidori ad Claudium epistolam existimant
4. IKspali primis litterarum rudimenlis lsidoruni de quo nos alibi. Comnienluin
est pseudo-Maxiini ad
imbulum fuisse , ex Vita s:epe citata constat : quo B ann. 568, num. 8, Isidorum Davide Hispalensi magi,-
tempore , ut ibidem narralur, accidit id, quod modo tro usum fuisse : quem locum ita illustrare volnil
dicebam , Isidoruni puerum exeuiplo s;ixi frequn- Bivarius, ul dubilet primum, an Lte D.tvid diversus
tibus gullis excavali, et ligni frequenti funium ductu fuerit a Davide Hispalensi episcopo : deinde adveriii,
iu canalis formam redacli , didicisse se quoque , Leandrum, dum in monasterio degeret, minus ido-
quamvis improbo labore , difficultates quie in litte- neum fuisse, ut per se fsidorum litleris imbuerei.
rarum curriculo occurrere solenl posse superare. Canonicus Legionensis, auclor Vilaj, prjeter Lean -

Hacc quidem seqtiioris octaiis documentis traiiuntur. drum aliis quoque magistris, usum fuisse Isidorum
Sed 125 Jo»»"es Mariana in Hist. Hisp. lib. vi tradit, ut scilicet encyclopiediam illam scienliarum,
cap. 7, auctor est , ostendi adbuc Hispali ejus nar- quac mirilice exaggeratur, assequeretur. Qtianquam
rationis vesligia : Asservatur , inquit , in ecclesia fatendum est, Isidorum, pro captu illorum lempo-
idispulensi S. Isidori pars pulealis ex marmore ,
quod rum, porlentum quoddain in sa^cularium maxime
funis usu et ullritu excavalum Jsidorus puer obser- lilterarum sludio fuisse, non quod in singulis linguis,
vaiit. Illud certum de lsidori institutione , quod aut in singulis facultalibus eminuerit, sed quia taiu
Leander cap, ult, regulae profert : Postremo charis- mulliplici diversarum rerum, et scriptorum cogui-
simam te germanam rogo , ul mei orando memineris C tione imbuius fuit, ut admiratioiieni quoque nostria
nec junioris frutris Isidori obtiviscaris ; quem quia leuiporibus ingerat.
sub Dei tuilione , et tribus germanis superstitibus 7. Quaeritur, fueritne Isidorus Gregorii
Magni au-
parenles reliquerunt communes , lazli , el de ejus nihil dit r. enim asserunt Lucius Marinams Sicultis
Ita
formidantes infanlia, ad Dominum commearunt. Quem 1. v de Reb. Hisp. Arnoldus Wion 1. u Ligni vil;e
,

cum ego ut vere filium habeam, nec temporale aliquid Eisengreinius in Calal. test. verit. , rl Con^iaiitinus
ejus charilali prceponam, atque in ejus pronus dilec- Cajetanus p. 45. Fidenter Joannes Andreas Quens-
tione recumbam , tanlo eum charius dilge , tautoqiie ledt de P;ilr. illuslr. Vir. pag. 4 S. hidorum episco- :

Jesum exora pro illo ,

quanto nosti eum a parenlibus pum, ac alumnum suum veneratnr Hispalis, Gregorii
terrenis fuisse dilectum. Magni ab ineunte wtate discipulum. Nic. Anloiiitis
5. Decesserunt ergo Isidori parentes, dum ille suspicatur, id inde originem habuisse, quod l.-idoro
adbuc in infantia esset, quem proplerea tribtis su- cum Gregorio magna est consensio non senteutiarum
perstitibus liberis natu majoribus, Leandro, Fulgen- tanlum, sed et verborum : quod Lucas Tudensis I. n,
lio, Florenlinse instiluendum commendarunt. Sed cap. 4, adversus Albigenses ad peculiarem quamdaiii
cum Leander curam domus gereret, quippe primo- Spirilus sancti inspiralionem referre non dubitavit :

genilus, ul videtur, Fulgentium in palriam misit ;

D quo fortasse etiam allusisse videbitur Prudeniius Tre-
quod ipse sic loc. cit. refert : Tu, quceso, cavc, soror censis adversus Erigenam de Proedeslin., m editiono
Florentina, quod mater timuil, et malum, quod illa eorum aiictorum qui de ]>r>vdesiihalione nono s?e-
experta fngit, tu prudenter evita. Miserum me ! do'eo, culo scripserunt, tom. II, pag. 215, et t. XV Bibl.
qui ibidem communem fratrem transmisi Fulgentium, Patrum Lugdunensis, pag. 474. Quem (Gregorium)
cujus periculi jugi formidine pertimesco. Tutior tamcn seculus tam fide quam sensu et verbis, sancius Isidorus
erit, si tu securior, et absens pro illo oraveris. Forta^se Hispalensis episcopus eamdem pene scntentiam dictis
qtiaedam in palria, unde exsules exierant, i.egolia suis inlerposuit, quos quisquis conferre voluerit, inve-
occuirerant, qitae Leander per Fulgentium procuati niet ila uno eos spirilu atque ore locutos, ut eumdeni
voluerat, dum junior adliuc esset Isidorus, el Flo- Spirilum sanclum utrisqiie affuisse, et perutriimque utu.-
rentina inter virgines Deo devotas comnioraretnr. nimiler locutum minime dubitet. Isidorus : Gemina est
IVaeeipua ergo cura Isidori instituendi iuansit penes prcedestinalio, elc. Verba profert ex I. n Sentent. cap. ,

Leandruui, quod is paterno polius quam fraterno u\ Fusius id, allatis etiaui raiionibus, probare co-
amore pciagebat,. natur Lucas Tudensis loc. cit , qui 127 coueltfUil :

Patbol. LXXXI.
 107 AD OPERA S. ISiDOP.I IIISPALEISSIS PROLEGOMENA. fon
Fatcamur ergo eortim scnpturas per Spiritum sanc- A gessisse, ab eo per liUeras confirmatum, ul causain
tum concordes, ut dictum esi, el non ex suffragiis hJei strerme ageret. Sed est hoc Leandri quodnam
mendicalis tam insignes Ecclesia? Dei philosophos con- exsilium ? Forlasse illud ipsum quod auctor Vilae priu*
cordare. Intle Lucas permovelur, quia ad Lidorum indicaverat, cum narravit, Leandrum amicilise vin-
non on.nes Gregorii libri pervenerant, ut ex libro de culum cum Gregorio Magno Constanlinopoli con-
Vir. Illustr. patet. Sed minime probal, ad Isi lorum IraxiVe, quo lempore Leovigildi concesserat pro
eos libros Gregorii non pervenisse, in qnibus sen- confinnandis sanctce et immaculatce Trinitatis capi-
tenlicc iisdem verbis ab 1-i.loro usurpate continen- tulis.

tnr. Ilac ergo ex parte plagium excusari non posset. 11. Videtur tamen idem Vitae scriplor hoc loco
8. Recte autem respondet Nic. Antonius ex Tli o- aliud innuere, cum refert, Leambnm, mortuo Leo-
ptula Raynaudo de bon. et mal. Libr. , parl (. i, vigildo, triumphatorem Carthagine revertisse in His-
erotem. 10, n. 2:5, plagiarium non esse cense;;dum, paniam. Cum aulem prius amicii>am inter Gregorium
qui allerius llores decerpere amat, uli Isidorus Gre- Magnum el L^andrum Conslanlinopoli slabililam, et
gorii et aliorum quod q se Isidorus pioe se lerl, cuni
:
mirabile Isidori in urbem Romam iter commemoref,
ait, se Comnienlarios suos in Yelus Teslamentuni
lum Leandri exsilium, et Isidori vices pro Leandro
sumpsi-se ex Origene, etc. temporibus p gerenlis constanlbm in tuenda fide
ac noslris
,
explicet, hoe
insigniter eloquenli Gregorio. 0,-us Stnienliarum s-atis Leandri exsilium diversum esse innuit ab itinere
tx ti.ulo indicat, vtteres scnlenlias ibi es^e collectas: eju drm in urbein Constaiilinopolil.mam. Colligamus
et idcirco Braulio in pneiiotalione ait, colegi se ex historicis monunientis quaj hac in parte pi obabilia
Isidorum sentenliarum libros tres, quos floribus ex H- sunt. Leander, ul ail Isid. rus de Vir. Illustr., cap.
bris papce Gregorii moratibus decoravit. Hiec ault m 41, ex monacho Hispalensis Ecclesiae provincice Bce-
oiniiia, quac ab aliis quoque Patribus simili modo licce consiilulus episcopus, elc, doclrina clarissimus,
fieri consueverunt, minime probant, I idorum aut ut el fide ejus atque induslria populi genlis Golhorum
auditorem, aut plagiarium Gregorii fuisse. Imo Mar- ab Ariana ihsania ad fidem catliolicam revertereniur.
garinus de la Bigne, in epistola dedicaloria suoe Isi- Hic namqne in exsiiii sui peregrinatiune composuii
dorianse edilionis,arguit I idorum Gregor i discipulum duos adversus hcvretkorum dogmala libros, etc.
non fuisse, quia alioquin sine gralissmia discijdinaj 12. PrLEterea ex lib. ni Dialogorum Gregorii Ma-
commemoratione Gregorium non commendasset. gi.i, c>p. 51, id habemus : Sicut multorum qui ab
9. Fortasse etiam quia Isilorus alius Sicuius luisse Hispaniurum partibus veniunt rela:ione cognovimus,
dicilur, S. Gregorii discipulu% de quo agunt Cons- nuper Hermnfgilus rex, Leovigildi rcgis \ isigotho-
tantius Felix
Caialogi sanctorum, el Arnoldus
in Kalendario, Ferrarius in nots sui
Wion in Ligno vitaj
C n(m ^^ ab Ar}am ,}a rfisi ud ^ rfm,
ca tholicam, viro
reverendissimo Leundro Hispalensi episcopo, dudum
1. m, homonymia fecit, ui Isidoi um quoque Hispa- mihi in amicitiis familiariter juncto, prwdicante, con-
lensem S. Gregorii aud lorem fuisse creJeretur. vcrsus esi. Melius inlerpungam cognovimns nuper,
Canonicus Legionensis auctor Vilae solum referi, Hermeuegildus rex, etc. S. Gregorius scribebat dia-
Gregorio Isidorum cognilum fuisse ex epistola de logos anno circiter 594. Conversio Hermenegildi, et
bealitudine quam ad eum Isidorus mi-.it : cujus ta- f.iiniiarilas 123 cum Leandro a Gregoiio contracla
men rei penes ipsum fides sit. Nulla enim apud an- dudum evenerant ; sed paulo anle quam id scriberet
liquiores hujus epistolai mentio. Mulio vero mirabi- (ideirco ait nuper), narralionem marlyrii et miracti-
lius est, quod idem historicus narrai e pei git, lsidorum lorum qu t consecula sunt, et venerationis sepulcro
quadam nocie Natalis Domini Romam divinitus dela- martvris exhibitse acceperat. Pergit po f martyrium
tuin , ut Gregorium conveniret, eademque nocie Hermenegildi relalum : Pater vero perfidus et parri-
domum repeliisse : de quo portento qusedam a Bol- cida, commotus pcenitentia, hoc fecisse sedoluit; nec
iandianis annolata sunt. Tamayus in Martyr. Hisp. tamen usque ad oblinendam salutem poeniluit. JSam
inter incerta vel incredibilia refert hoc Isidori iter
quia vera esset catholica fides agnovit , sed gentis sua;
Romanum in Natali Domini ex Luca Tude.isi in Mi- ** timore perterrilus, ad lianc pervenire non meruil. Qui,
raculis S. Isidori, ex quo Breviarium Segoviense oborta wgritudine, ad extrema perduclus esl, et Le-
perveluslum, 123 ' ect - % '^ em narrat. An aulem andro episcopo, quein prius vehementer afflixerat, Re-
aliquando lsidorus Romam venerit, cap. 23 dispula- caredum regem filium stOim, quem in sua lueresi relin-
Lilur. quebut, commendare curavit, ul in ipso quoque talia
10. Cum jam Isidorus juvenis ad arma contra ha> faceret, quuiia el in fratre suis exhortationibus fecisset.
reticos capessenda idoneus esset, haerelicos Arianos Uorlaiionibus igilur Leandii tribuitur conversio Her-
acerrime insectatus fuisse a Vitse audore dicitur. nienegildi.
II quidem satis simile vero est, el in olficiis propriis 15. Eam diverso modo Gregorius Turonensis re-
liispanicis confirmatur. Sed Breviaria narrant, Isi- feil I. v Hist. Francor. , c. 58, qui docet, Leovigil-
'.'orum a Leandro cohibitum fuisse, et, ut se com- dum Hermenegildo et hujus uxori Ingundi dedisse
modiori tempori reservaret, admonitum. Auclor Viiae unam de civitatibus, in qua residenles regnarent. Ad
cum referat, Leandrmn ab hsereiicis ex Hispania quam cum abiissent, coepit Ingundis pmcdicare viro
expulsum fuisse, aildil, Lidorum vices fratris Hispali suo ut relicta hrcresis fallacia calholicae fidei veri-
 10"» ISIDORUNA. — PARS I. CAP. XYIII. II!)

laLem agnoscerel. Quod il r fuians, landem A

lo diu perduxisset, omne luis auribus, quod de me displkebat
foimnotiis ad ejus praedicath nem, cmversus est ad expositt. A quo autcm alio re;e pro causis fidei milti
/egein calholicain. Explicari tamcn h.cc ita possunf, poluit Leander, nisi ab Hermenegildo ? Anxilium
ut Ingundis praedicationi doclior alia persuasio et eniin imperatoris Hermencgi'dus pro cathoJcorum
hortatio Leandri accesserit, ut huic praecipuie in causa contra Arianos expetebal, Lcandrumqne de-
Ueniie.egildi conversione partes ascr.bantur : quod hgit, quem hac de re legatum Constaniinopolim
Cregorio Maguo, Leandri amicissimo, asserenli om- mittcret. Fiorezius toin. IX, p. 182, Bollandianorum

Dino credendum est. Uibs quam HermeiKgildo con- o t >inionem rejicit, qni censenl Leandrum prius Cons-
cessam Turonensis ail, fortasse est Hispalis, qua in laniinopolim adiisse quam Hermenegildus fidem ca-

urhe episcopus erat Leauder. Florezius lom. IX tholicam amplecteretur, hac permoii ratione, quod

Hisp. saer. p. 102, Herm< negildum sedein suam Gregorius Magnus 1. ni Dialog. , cap. 31, conversio-

Hispali fixisse anno 579 aflirmat. nem Hermenegildi nuper factam ait, amiciliam a se
1 i. De tempore autem quo hsec aeciderint, confe- cum Leandro contractam dudum. Reponii Florezius,
rendus est Iidorus, qui in Chronico ad annum ab non potuisse Leandrum ab Hermenegildo pro causis
orbe c mdito 5780, ail : Tiberius regnat annis vn. hdei Conslantinopolim milti, 131 n 'si jam essi l

Longobardi, pulsis Romani», ltaliam adeunt. Gothi g calholicus. Probahilis quidein hocc esl ratio, sed non
per Hermenegildum, Leovigildi regis filium, bifarie prorsus evidens : poluit enim Hermencgildus nondum
divisi, mntua ccede vuslantur. Et rursus ad aiuiuui catholicus eam legationem decernere, quod catholi-
5801 ab orbe condito : Mauricius regnat annis xxi.... cis ipse faveret, el vitissim catholici partibus ejus
tioc tempore Leander episcopus in Hispaniis ad cenlis adluTereren». Sententia Bollan Jianorum mihi placeref,
Gotliorum conversionem doctrina fidei et scienliarum si conslarel Gregorium pro;>rietatem adverbioruin
claruit. In Historia vero Gothorum ad aeram 624, secutum fuisse; sed minime id constat. Nic. Anlonius
sive aimum Christi 586, anno 3 im, eraloris Mauri- n. 85, iter Leandri Constantinopolitanum post Her-
cii : Leovigildo defunclo, filius ejus Recaredus regno menegildi coiiversioneni accidisse statuit ; sed, n. 87,
est coronatus... In ipsis enim 130 >'£</"* s "i exor- constare negat Leandrum ante Leovigildi obitum
diis calholicam fidem adeptus, totius Golliicce gentis Hispaniam rediisse. Alia interpunctione cognovimus
populos , inoliti erroris labe deserta , ad cullum rectaz nuper , Hermenegildus rex, quam modo explicui,
fidei revocat. Adde abbalis Biclariensis verba : Anno difficultas Bollandianoruni evanescit. Mulli putant,
tertio Mauricii (qui est Leovigildi seplimus decimus Leandrum in exsilium missum post Henuenegildi
annu>) Hermenegildus in urbe Tarraconensi a Sisberto martyrium : nam Ado Viennensis narrat, post Her-

interficitur. P menegildi caedem patrem Leovigilduin acerbiorem

in catholicos persccutionem excilasse, orihodoxis
i5. Petavius in R-ationnrio temporum, part. i, lib.
episcopis in diversa loca relegatis.
vni, cap. 12, et Pagius ad Baronium, anno 584, col-
17. Censeo equidem Leandrum, legatione functum,
Iigunt, Hermenegildi martyrium conligisse anno 585,
Consluntinopoli in Hispaniam remeabse, inio et au-
(juod facile cuivis persuadebitur, quamvis non defue-
xiliares cojdas ab imperatore pro Hermenegildo
rint qui am;um aul 583, aut 584, aut 586, aut 588,
obtiniiisse. Narrat enim Gregorius Turonensis I. v
aul589, pro Hermenegildi niartyris ohitu designa-
Hisl. Francor., c. 38 Leovigildum prcefeclo i;npera-
verint. Leovigildi morlem Baronius ad annum 585
toris triginta millia solidorum dedisse, ut se a filii
relulit, ac post hoc ipsum retractans, minus bene
solatio rcvocaret, uti factum est. Hermenegildus vero,
dislulil ad annum 501. Bollandus in commentario
pergit idem historicus, vocatis Grwcis, contra patrem
ad Vitam S. Leandii ad annum 587 rtvoeat, Pagius egreditur, relicta in urbe conjuge sua. Cumque Leovi-
probabiliqs ex Biclariensi ad annum 585. De anno gitdus ex adverso veniret, relklus a solalio (Grcccorum)
obitus Hermenegildi et Leovigildi Florezius Pagio
Hermenegildus, cum videret nihil se prvevalere posse,
consenlit lom.IX Hisp. sacr. p. 163, et antea tom.
,
etc. Addit , lngundem , Hermenegildi uxorem , a
VI, p. 409, annum 585 pro eo ohitu staluerat. Iuves-
tigandum ergo nunc
gorium Magnum Constanlinopoli cmvenerit.
est, quo fempore Leander Gre-
Baro
D ^
Grcecis ereptam, ul
-

n Afrjca
eam ad imperatorem perduce-
dece gigse> „ oc credklerim esge lem .
.

pus quo Leander, Hermenegildo capto, et ejus exer-

i.ius ad annum 583, n. 11, probat, S. Gregorium a
ciiu exciso, exsul in Africam, lortasse Iugundem
Pelagio I! pontifice apocrisiarium sive legatum Cons- seculus, anno 584 concesserit, utverum esse possit
t.tnlinopoliii eo ipso anno 583 niissum fui se. Anno quod Canonicus Legionensis, scriptor Vituj lsidori,
584 cxeunte, aul anno 585 ineuntc, S. Grtgorius
refert, Ltandrum, defuncto Leovigildo Carthagine ,
Constant nopolim reliquit, el
:

Romam venit, ulPagius in Hispaniam rediissc.

confirmat.
18. Ralioni etiam congrua est ejusdem hislorici
16. Itaqueanno 583, aut sequenti, Leandcr Cons- narraiio, quoJ Lidorus dum fraler Leander aherat,
,
inntinopoli commorabatur, de quo S. Gregorius in
religionis causam sirenue agebat non solum non ,

praefalionc Moral. : Dudum te, frater beaissime, in cohibenle, sed impellenle potius Leandro. Audiens
ConslanlinovolUana urOe cognoscem, cum me illic atttem reverendus doctor Leander forlissimi juvcnis
sedis apostolkw responsa constringerent, et le illuc in- lsidori constuntium, in Domino guvisus, elC. Misii
juncia pro causis ftdei regis lYisigothorttm legatis ei iiaque epistelam in qua prccmonet, tnorlem pro /M«
 :,

H! AD OPERA S. ISIDOIU IILSPALENSIS PROLECOMENA. \\<i

catlwtica quidquam tion esse timendam. Hacc est A 3. Validius tamen argumentuni Cajetanus esse
epistola cujus meminil Isidorus de Vir. Ilhislr., cap. putat, quod ex regula S. Isidori deproinit, quain
^» 132 de Leandro : ScripM et epistolas multus : Benediciinam esse jactat. Alii cum lepesio Benedic-
ad papam Gregorium de baptismo unum , alteram ad lino rectius in aliam eunt sentenliaro, et ex Regula
fratrem , in qua prcemonet, cuique morlem non esse ipsa Isidori colligunt eum non fuisse Benedictinum.
timendam. Isidoii constantia conlra blanditias, terro- Non di>seram hoc loco de opinione doctissimi Her-
res, et lormenta ab h.creticis Arianis illata ab eodem nandezii in notis ad Conspectum edilionis Zacca-
Vilae auctore narratur. rianae S. Isidori, cap. 42, producendis, qui regulam
19. Collatis inter se accuraleque expensis monu- monachorum, sub lsidori nomine vulgatam, aliuin
mentis quae produximus, clare deprehenditur error habere auctorem suspicatur : quia aucior se uiona-
Amhrosii Morales lib. x, cap. 5, qni Leandrum ait clium ostendit : Isidorum autem, addit , cucullum
concilio oecumenico v Constantinopolitano cum Gre- induisse nullus dixerit, quin obccecatissimus et habea-
gorio Magno interfuisse ;
quem Florezius, tom. IX, tur, et sit. Conler cap. 71, ubi observabo, inquodam
p. 185 seq., fusius refellit. Moralesius inde c< llige- Escurialensi codice sceculi ix, aut ineunlis x, ab
hat,Leandrum longo teinporis spatio sedem Ilispa- aliquo iimplo librario epigraphem hanc appositam
ensem obtinuisse, quandoqi idem anno 554, quo \\ Incipit regula S. Palris Isidoriabbatis. Urget Cajela
ipse concilium Consiantinopolitanum n, et v gene- nus, Isidorum non solum regu'am monachoruni quae
rale collocat, Learoler jam lum antisles Hispalensis exslat, sed uberiores in Regulam S. Benedicli com-
concilio illi interluit, unde initium amicitiae inter meniarios deperdiios scripsisse quorum Iragnienia
;

Leandrum et Gregorium Magnum contraciae ducit. quaedain profert ex Petro diacono Casinensi, qui iu
Sed neque hujus rei auclores alios laudat, neque epit. ms. super regul. S. Btmedicii sic ait : Sed nos
lemporum ratio id sustineri ullo modo patitur. idiirco breviter lianc exponemus, quia in hujus rei

CAPUT XIX. negoiio operam dederunt 1'aulus Casinensis diaconus,

hidorus an monastkum idiquod instilulum, velCanoni- Ilabanus Maurus , doclor Isidorus, Stephanus ac

corum Begularium vel Carmclitarum pro[essus fuerit. Paulus abbates. Miito Naulaei aliorumque suspicio-
nem, qui Cajetano mss. vetera exemplaria alleganti,
1. Pace Ecclesiae Hispanae a Recaredo donala
non salis lidunt.
anno circiier 586, Leander fratrem suum Isidorum
non invilum cella indusum degere curavit, si \erum 4. Ad rem Nic. Antonius respondet, pleraq' e

narrat auctor Vilae. Consenliunt quidem Breviaria isliusmodi fragmenia in regula ipsa I-ilori exstare

veteraLeandrum cavi^senelsidorus in publicum pro alia ex aliis Isido; i operibus esse desumpla ; qui

diret: sed ideoUmpore accidisse dicunt, quo Ariani C elia.n, num. 158, ex Benedicto Hafteno 1. x Disquis.

cohtra calholicos saeviebant; quippecum Leander Isi- nioiiast., tract. vi, disq. 3, observat, regulam mona-

dorum ab haerelicorumfuroreservarettiiiarel. Auclor cboruni S. Isidoii Reguke S. Benedicli similem non

Vitaj alias causas ejus inclusionis exponit. Antiquiora esse. Verba autem Petri 134 Casinensis ex ms,

monumenta omnino silent. Cum ea lunc vigeret con- opere ita txplicat, ut Petrus ex lsidori regula plura

suetudo, ut nonuulli, consorliuni hominum fu^ientes, ad regulam S.Benedic illustran iam proferre sei

in teilam aliquani sese recluderent, fortasse Isidorus, innuit, non quod Lidorus regulam Benediclinam
annu< nle Leandro, ejusmodi vilae genus amplexus respexerit, scd quia monasticac regulae multa habent
communia nisi malis fateri poluisse quo-
esl : nam quod Leander ejus consilii primus au-
ipse inter se :

ctor iuerit, niinus raiioni cons» ntaneum arbilror. que Petrum Casinensem decipi, si ex regula vulgala

2. Suspicalur Nic. Antonius, a cellaehac inclusione Isidori collegerit eum Benedicli regulam exponerj

persuasum fuisse nonnullis Lidorum in monaslico voluisse.

Actum de hoc argumento a 5. At Cajelanus vehomenli illo suo desiderio

aliquo ordine vixisse.
Bollandian.is in Conimeiit. pix*vio. Inter eos qui Isi- quosvis sanctos ordini Benedictino aggregandi inci-
dorum ordini Bene 'ictino asseruntrecensentur 133 talus, ulterius eliam progredilur. Ilis omnibus, inquit,

Sandoval, Leander a S. Tlioma in Benedictin. Lusi- D irrefragabilem quoque ralionem ascribamus. Extra

titan. additionib., cap. Quinlanaduenas in SS. conlroversxam positum est, nullum per ea tempora, qui
3,
Ilispalensibus, Joaunes Cisncros in Vita Isidori nis., vwnachus non csset, monachorum magistrum exstitisse
imo piaculi loco habitum, si quis tnonachus alienum
Tamayus in Maityr. Hisp., el vel in piimis refcren-
audire aliquo pacto prwsumps sset. Itane vero ? At in
dus Conslaulinus C^jetanus, qui Petrum Ricordatum,
conciliis Hispaniae aliud definilum invenimus. Conci-
Ili .1. monast., diar. 4, Hieronymum Platum De bono
lium Oscense anno 598, can. In nomine Domini
31, el Arnoldum Wion objurgat,
1 :

Hiitus relig., 1. l, c.
nostri Jesu Chrisli convenientes omnes in unum conci-
fjiiia etsi Benediclinis Isidorum ascribunt, lamen lam
utait, obitenpue reiu atlingunt, utsatius fuis lio Oscensi, hoc synodus sancta fien elegit, ut annuis
•iupiiie,

pne:eriissent. Isidori iinaginem vicibas unusquisque nostrum omnes abbates monasle-

r,et, si eum silentio
Benediclinorum riorum, vel presbyteros , et diaconos sua dicecesis ud
inler complures alias illustrium
am Ar- locum ubi episcopus elegerit congregare prwcipiat , et
nionastico cultii ante 140 ferme annos depic
OMMBUS REGULAM DEMONSTRET dllCeildi VllaS, CUtlCtcS-
noldus Wion narraveral : Quod et cgo quoque, addil
quoz-
Caj. tanus, affirmarc nofi ambigo.
qite sub ecclesiastkis reg-ilis adesse pra-moneat,
 , ,

113 ISIDORIANA. — PARS I. CAP. XIX. III

que etiam parcimonicc, et sobrielatis, alqite veridictc A comparari, ut propositum religionis Fruciuoso, non
caslimoniw ItoneslorHm virorum forma commendet Isidoro, atiribuatur, subdidit, idipsum conlirtnare

Paulo post Isidorus episcopus constitutus fuil. Quid Lucam Tudensem his verbis Chron. 1. m, in princ. :

ergo mirum , si monachis regulam , quamvis non Prceterea paler exstitit clericorum, doctor , et susten
monachus, praescripserit ? tator monachorum et monialium. Quibus docuisse eum
Minus tolerandum est, quod subdil Cajetan is,
et aluisse monachos, prcefnisse aulem non
clcricis ,
6.
obscure signilicat. Patris enim appeMaiio pncfeclo
illud in confesso esse, celeberrimarum scliolarum ca-
adaptari solet uti abbatibus can. 10 concil. Hispal.
tliedras non nisi Benediclinos obtinuisse, quarum etiam ,

plerasque fundaverunt... Cavisse Romanos pontifices

ii, atque item can. II, et alibi. Nec cellcc nonien ,
,

ut grassantibus ea tempeslate per Cliristianum orbem

pergit , intra claustra restringenduui est , cum ex
monstrorum hccre- Redempti relatione constet, Isidorum jam moriturum
Arii, Pelagii aliorutnque id generis

sibus obviam iretur, ne sacrw littem alibi quam in

e cellula sua, hoc est camera domus l36 e P'' C0 P a -

monasteriis el a monacliis docerentur. Qnod postre- lis, se fecisse in ecclesiam deportari : cellulccquc
presbyterorum et levitarum in can. 23 concil. Ti.let. iv
mum in Angliae regno pro certo slatuit , in coeteris
mentio flat. Observat etiam
in epitaphio Isidori , de
rcgionibus probabile in primistesse dicit. Unde con-
tinuo sequitur, ait, Isidorum, qui per illa ipsa lempora B n uo supra cap. 7, Ai.tonium Lupian Zapata pro prio-
*
rum e x ordine vatum v '"venisse alicubi vel finxisse
um titlerarum interpretationem publice profite-
sacraru ' *

parum ex ordine abbatum, ut Isidori monachalum

batur, monachum necessario fuisse, nec extra monas-
teria id prwstare potuisse. Quid facias arguto isli dis-
comprobaret ; cum lamen adverbium parum mon:;-
chattti polius resislat. Fortasse voluit Zapata ui
sertatori ? Yeliet , opinor , omnes episcopos , omnes ,

aMquis conjiceret patrum ex ordine abbatum. Sed

sacerdoles, qui eo tompore florebant , fuisse Rene- ,

vera leclio, ut eo loco oslenli, est prierum exordiue

dictinos. Cerie in cnncilio Toletano iv, anno 633, cui
vatum, ut lsidorum intelligatur fuisse sacerdotem
prtefuit nosJer Isidorus, id statutum 135 lcgimus
primi ordinis.
can. 23 : Ignorantia , mater cunclorum errorum ,

9. Vigebat tunc in Hispania (juoddam viLe com-

maxime in sacerdotibus Dei vitanda est, qui docendi
enim legere
munisgmus in aedibus episcoporum, quod Canoni-
officium in populissusreperunt. Sacerdutes
corum Regularium ordini potesl comparari. lta eiiim
sanctas Scriplvras admonenlur , Paulo apostolo di-
deccrnit conciliuai Toletanum iv, praeside Lidoro
cente adTimotheum Iniende lectioni, exhortationi
:
,

doctrinw : semper permane in his. Sciant igilur sacer-

can. 22et23 : Oportet episcopos testimonium proba-
bilium personarum in conclavi suo habere ut et De-j
dotes Scripturas sanctas el canones , ut omne opus ,

eorum in
'

prcedicalione et doctrina consistat, atque C V laceaul P er conscientiam puram, el Ecclesiaz per

optimam famam. Non aliter placuit, ut quemadmodu.n
mdificenl cunclos tam fidei scientia quam operum dis-
anlislites, ita prsbijtcri at ,ue levitw, quos forte
ciplina. infir-
mitas, uul atalis gravilas in conclavi episcopi manere
7. P„ieral ad Renedictinum S. Isi lori monachatum
non sinit, ut iidem in celluli suis testes vitce habeant
probandum allegari Martyrologium pro Cisterciensi-
vitamque suam, sicut nomine, ita et meritis teneanl.
bus ad fmem Martyrol >gii Romani jussu Renedi-
Institutio etiam
Cancnicorum, in concilio Aquisgra-
cti XIV, cujus verba protnli cap. 15. Sed cum siinili
nensianno8!6 proposita, exaliorum quo^ue Palrum
Itiodo Martyrologium pro Canonicis Regularibus as-
senlentiis, sed ex Isidori pryecipue operibus contexta
truai, S. Isidorum inter Canonicos Regulares ascri-
31 ostendam
est, ut cap. ex quo factum, ut regu- :

ptum fuisse, ejus Martyrologii auctoritas hac in re

lam Canonicorum Isidorum scripsisse nonnulli pu-
dubia redditur, cum utriijue ordini seque faveat. lnter
tent. Peimottus, in Hislor. Canonic. Regular., lib. n,
Officia propria sanctorum Canonicorum Regularium
cap. 31, num. 5, cum Joanne de Nigravalle inter
ex speciali S. Pii V concessione a congregaiione La-
ccclesias Canonicorum Regularium Hisprdensem
leianensi recilanda, Mediolani ediia 1731, ad diem
ecclesiam metropolitanam recenset : et mento qui-
4 Aprilis occurrit Festum S. Isidori, episc. et con-
dem, ait, cum illius archiprcesul fuerit B. Isidorus
fessV, Canonici Regularis, ubi in prima leclione ad D ,

quem dubium non esl, in ordine canonico in Ecclesia

secundum noclurn. hoec habentur : Sanclus Isidorus
Hispaniarum resliluendo, ab ea cujus ipse erat episco-
ex Cothorum siirpe progenitus , filius fuit Severiani
pus tantum negotium auspicari voluisse. Cum auteut
ducis Carthaginensis , et fraler magni illius sancii
Canonicorum Regularium originem nonnulli cum
Leandri olim llispalensis episcopi, Canonicorum Re-
Thomassino Disciplin. eccles. p. i, lib. i, cap. 40 et
gularinm inslitulum professus, cum summis virtutibus
seq. a S. Augustino repetant, hinc S. Isidorum Au-
polleret, Iltspalcnsis Ecclcsiw prwsul est consecratus...
gustinianis accensere quidam voluerunt.
Vcrba ex Golhorum stirpe, et ducis sequioris a;vi
10. Aliud argumentum pro Isidori monachatu
monuiuentis nituntur.
eruitur ex eo quod frater ejus Leander monaclius
8. Nic. Antonius hanc sentenliam propendel
in
Isidorumque
, fuerit, instituerit. Verum hoec conjectura
Isidorum inter Canonicos Regulares recensend.un satis levis est, cum opiime quod Leander cohoereat,
esse ;
cum enim observassel, in elogio S. Fructuosi vel anle monachatum, veljam monachus, Isidorum
abbalis ct episcopi Rracarensis, de quo nos cap. 53, partim iiislilucrit , partim institui curaveril, <fui*i
n 3, ageuuis, iia intcr so Frucluosum unquam
et Isidoruin Isidorus 137 monasticum orJinem fucrit
 :

II AD OPERA S. ISIDORI WSPALENSIS PROLECOMENA. f:g

profosus. Ne]ue graviores sunt aliae Cajetani con- A Leander et Isidorus professi fivrint cujus rei apud ;

jecturai : qui primo sine ullo auciore affirmat Lean- vetrresscriptores nec vola, nee vesiigium. In eam-
drum ab celatis exordio cucullam induisse ; tum de dem senlentiam profert epitaphium, ut putat, ab II-
loco mnnaslerii probabilius esse dicil , Leandrum defonso coinposilum Leandri hidorique priorum ex
:

llispalijam pridem monacbum, deinecpsqtie hujus ordinevalum; de cujus epitaphii aetaie et explica-
consueludine ac exemplo Isidorum ibidem iuilialum, lione plura noscap. 7. Addit auctoritatem,
Isidori, qui
Golbis Arianae pravilatis seclatoribus mox scevienli- lib.^n. Oflic, cap. 15. instituti iiionaslici Eliam
bus, Legionem se recepisse : nec aliter de S. Ful- princijteiQ fuisse dicit ; quod certe professionem aut
gentio Asligitano episcopo judicandum. Somnia hse monaslicam, aul Carmelilicam Isidori nullo modo
mera sunt : siquidem apud veleres scriplores (non indicat. Mulla CarmeliLe pro sui ordinis antiquitate
eommentiiios inlelligo) neque Leander, neque Isido- contra Papebrocbium di>putarunt, mu!la contra re-
rus Legionem veni-se unquamdicunlur : quodennun po^uit Papebrochius in Respons. ad Exhibit. error.,
post plura ssecula corpus Isidori translalum est •
qui pag. 564 et seq. Apologiarum agit de quadam
quod fortasse occasionem fingendi aut conjiciendi staiua Deiparae, reperia Hispali, ad cujus pedes qui-
nonnullis prsebuit. dam erat efficius talis, ut ex habilu mulli collue:ent
11. Leandrum ipsum, quem lsilorus monachum B esse Carmelilam. Morgadus, qui rem narral, simul
fuisse tradit, plerique cordali viii, et ab studio par- asserit, cerlo constare ordinem Carmeliticum in
tium alieni, existimant Benedictiois mininie esse ac- Hispania non fuisse receptum, anlequam ultimuin
ccnsendum. Cum enim monachorum et moiiasteiio- recuperaretur Ilispalis, hoc e-t anle annum 1248.
rtim in conciliis aliisque monumentis Ecclesire Go- CAPUT XX.
lliicae passim fiat menlio, de Benedicto ejusque Re- Isidorus post Leandrum episcopus Hispalensis constu
gula ne verbum quidem ullum apparet. Cennius, luilur : quo id anno uccideril. An Hispali colle-
dissert. 6, cap. 3, de antiq. Eccles. Hisp., multus aium erexerit, ecclesiaslicce juvenum inslitutioni ac-
esl in Benediciinorum opinione refellenda, qui S. Be- commodalum. S. Ildefonsus lsidori discipuhis ; an
nedicti Regulam in Hispania jam sscrulo vn receptain et Redemptus
etiam Braulio, clericus ?
luentur; conteniiilque eam Rcgulam in Hispania 1. Sanclus Leander, qui in conversionem genlis
non aniiquiorem saeculo ix fuisse : regulam S. Isi- Golhorum pluriiiiam operam conlulil, et concilio ih
dori regnlce Servitani monaslerii, in Eulropii episfola Tolelano anno 189 subscripsit, anno sequenli 59!)
propositse, consentaneam e*se, contra i;i multis ca- concilio i Hispalensi praefuil. In epitaphio, de quo
pilibus omnino a Regula Benediclina discrepare : cap. 7 egi, Leander obiisse dicitur aera G4I, hoc est
tainiliaritalem S. Leandri cum S. G;egorio ttaguo £ anno 605; sed 139 epitaphium illuJ quamvis for-
minime arguere, voc.atos ex Pa'ia Benediclinos mo- tasse antiquum, saltem in hac parle vix ullam fidem
nachos, qui novam aliquam regulam invehereut ac meretur. Antiquitas epitaphii, pneter ea qiue loc.
nmlto minus Benedictinum jam ante, ut quidam pu- cit. in hanc rem adduxi, con probari potest ex codi-
tant, stabilitu n ordinem lalius propagarent. J iseih ce Regularum S. Benedieti Anianensis, ex quo, ut
Perezius Benediclinus, vir doctus, in Dissertatioiii- videtur, illud edidit Holstenius post regulam S.
bussuis ecclesiaiticis, pag. 109, hunc tiiulumposuit Leandri : ac fortasse de hoc codice intelligendus est
Etiam Gothorum stanle imperio Benediclinum in His- Mabillonius, qui lom. 1 Annal. Benedict., pag. 278,
pauia institutum maxime viguit. Operoso id labore regu'ce S. Leandri in quodam Codice subjuncluin re-
conatus est probare; sed paruni sane prolecil, et fe- periri afiirinal. ln exemplari Holsleaii epitaphium
licior quodammodo fuit in altero iilo suo para ioxo duodecim hexainetris conslat, ut in coiice Fabri su-
non minus absurdo, quod diploma celeberrimum de pra cajt. 7. num. 1, hac lectionum dicrepantia,
voto, in rroelio Clavixensi in favorem S. Jacobi a quod vers. 2 Hol>t n'us habet piorum pro priorum ;

Rammiro I facto, supposilitium sit. Id cnim leguleii vers. 5, devota pro Deo vola ; ver-. 4, El posila am-
quidam in Hispania ambabus ulnis amplexi sunl, ul borum consors sic di jtia quiescit pro Et posila eon&ora
terius etiani progressi, ut solet licenlia de rebus sa- n sic... digna quiescit ; \ers. 7, Et cognosce illos pro
c -is aut piis opinandi in lemerariam audaciam im- Et cognoces eos; v. is. 8, Dogmate sunclorum cernens
peilere, pro Dogmatibus sanclorum cerne; ver>. 9, JEterno
138 12. Agit etiam Ilenscbenius de rationibus Domino pro Ac re Domino : utiumqne meudose pro
quiltue permotus fuit Lezana, ut Isidorum suo Car- Ac reddi Domino. Di; j
s ob lus S. Isidori el S. Floren-
melitanj ordini ascriberet : quod Casanate quoque liiue ab liolstenio prset rmiltiltir; sed luec sunt ver-
in Paradiso Canmlilici decot is, et a !
ii conten lunt. ba de S. Leandro expre^a : Obiit felicis memorue
Nic Antonius paucis ab hac conlroversia sese expe- Leander episcopus die n Kalend. Martias, Mia
diit. lsidorum, inquit, iuslituto suo a&serunt Benedic- dcxli. H;ec ipsa aera notatur apudRodericum Carum
tini, ;»!o et Carmelitani. Atque lii quidcm nullo, illi co- i;i Maximum pag. 212, el Tamayum de Salazar in
hrealiquo. P. Daniel a virgine Maria in Vioea Car- Maryr. 27 Februarii : et in ea perstaut Baronius,
meli, num. 475, rationes L^zanse pro suo Carmeli- Dreulius Mabilhmins, elalii. Verum ex aliis inonu-
tico ordine promovet : Hispali per S. Elmidium asce- menlis falsitalis revincitur. Tres exstant episloke S.
terium Carmeli exi-lruclum e stiis auctoribus commc- Gr< gorii Magni ad Leamlrum, scilicet lil». i. Reges-
iuorat, iu quo institu'um proplieticum Ei.mum ti, epislola 41, hb. tv, cpitola 40. cl l:b. v;i. cpiito.
 :

117 ISIDOMANA. — PARS I. CAP. XX. U8

la 126, quoe poslrema ad annum 599 refertnr, uti A 5. Pracclara Isidon ges a !
in epi copalu admiui-
alia eoJem libro ad Recaredum, nuin. 127, quae est strando Canonicns Legionensis et Rodericus Cerra-
gratulatoria tle ejus conversioii". In eJitiune Mauri- tensis in ejus Vila distinetius et explicatius narraul;

iiorutn bae ilua' e> Uloloe sunt 121, 122, libii ix, in- qua; quamvis ila singillatim expressa anliqiiioribu,
dictione2, hoc esl anno 599, sed ita ut indielio 2in- uionumenlis non constent, cerle similia veri sunl,
eipiat a niense Septembri anni 598. Ex his epistolis et magna ][&I ex parle vera esse, noii invilus cre-
colligi possei, Leandrum ad animin 599 saltmi su- dam. Illud in primis invesligalioue dignum videlur,
persiilem fuisse. At Nic. Autonius evislimat has duas an vere monasteiium, sive collegimn Hispali con-
epistolas non s-uo e-se ordine eollocatas. N\>n enim slruxerit, quo juvenes ecelesia-4icis disciplims iin-

siini !
e vero est, Gregorium gralulalionem de co.i- bneret. Id enim non solum laudali auctores conime-
vers.o e Recaredi, pall umque Leandro tiansmiltcn- morant, sed recentiores alii conlirmant, inde Palres
dum lanliu distulisse, scilicel po t decennium :
cmcilii Tridentini ad clericoium seminaria insii-

nam ea epislola l"-6 lib. v.i pallkim ad Leandrmn se tuemia exemplar suuipsisse. Duo sui:t quae in banc
transinillere ait Gregorius. me sentenlam pertrahunt, canou 24 conc 1 i Tu!e-
2. Aliain ergo viam init Nic. Autonius, iil annum laui iv, cui Isidorus pncfuit , et narr.tio Cix lanis
olitus Leandii consliluat. Consiat Isidoium obii^se B in Vjla S. llJefonsi.
ainio 636, ut ex Uedemplo aiguilur, sede.n vero 6. Concdium Toletanum iv ita prsescribit can. 21.
Hispalensein lenuisse atinis fertne40, ut l&Q *it Pronaesl omnis alas ab adolescentia in muliim; nihil
Ildefonsus. Colligilur ergo Isidorum anno 590, aut enim incertius quam vita adolescentium. Ob lioc con-
paulo post, ad episcopatum evectuin fuisse, a.que stiluendum oportuil, ul si qui in clero puberes (Al.,
»den paulo ante Leandium vitam cum morte coin- impuberes) aut adolescentes existunt, omncs in uno
mulas:-e. Coajicit pryelerea, auno 597, quo lempore conctuvi atrii comnwrentur. ut lubricte cetalis annos
aliud coni ium Toletanum sub Recaredo celebra-
i
non in luxuria, sed in disci-linis ecclesiaslicis agant,
balur, adhuc vacasse Ecclesiam Ilispaleiisein; nam deputati probatissimo seniori, quem magistrum doctii-

deesl subscriptio epis opi Ilispalensis, eum ex inetro- >.<e et testem vilce habeant.... Qr.i aulem liis prceceplis
polilanis interfuerint Massona Emerilensis, Migelius resultaverint, monosleriis deputenlur, ul vagantes ani-
Narbouensis, et Adelphius Tolelanus : ex quo col- mi et superbi severiori regula distrinaantur. Quis igiiur
ligi pote-t, totius Hispaniae et Galliae golhicae conci- sibi non persuadeat, Isilorum, eliam anlequam hoc
lium fiiisse, quamvis sexdecim lantum episcnos ad coneiiium habitum fuis-et, lam ulile moiiilum noii
id cunveniss^in aclis legalur in hanc ipsam sen-;
observasse?
tenti ni indinasse videlur pse;;du-Ju!iani architeclus. Accedit Cixila, qui Vitim S. Ildefonsi sic exor-
C 7.
5. Aiiud lamen sentit J*an. Baptista Perez in not. ditur : Ecce dapes metli/l.d ilius domini lldefons'',
ad lib. Isidori de Vir. Iilustr., cap. 41, qui Lean- quas de Paradiso Dei rapiens, el p r totnn Hesperiam
tlrum anno 600 mortuum argnit his conj. cturis. Pri- dispergens, inediam nostram ingenli salia il eloqnio :

mum quia Isidoius ait eum vila functum tempore non impar meritis sanclissimi illius domini Isidori,
Recaredi regis, qui obiil anno 600. Non vero mor- de cujus fonle udlinc clientidus purissimos laliccs bibit
tuum Leandrum anle islum aimum 600 ex eo liqnet, nam directus a sanclo ac venerabili papu Eugenio,
quod Grcgorius papa ad Leandruin scribit anno Toletuna: sedis metropolitano episcopo, ad supradictum
599. Ila conslabit summa annorum episcopatus Isi- doctorcm, Ilispalenscm metropolitanum episcopnm,
ilori ferme 50, ut ait Udefonsus. Nam qui annos cum sibi jam sciolus vidcbatur, adeo ub eo lenlus et
ferme 40 dicit, commode intellsgi poterit de annis eiimutus, et, ul ferunt, temporali fcrro constrictus, nt
55. Yeheimuter tamen dubito an Udefonsus, qui si quil scientiai deeiat, plenius inslruclus ad pcedar.o-
ccrle annorum numerum scire debuil, ila loqui vo- gum suum domnum Eugenium remeans , non po l

luerit; naui de Eugenio II ait : Vixit in sacerdolio muttos dies adliuc diaconii officium peragens, in ec-
fcre undecim annis, et de Eugenio llLFerc duodecim clesia sanctorum Cosmw et Damiani, quce silu esl in
annis tenens dignitatem; alque ila siinililer in I-idoro suburbio Toletuno, abba prwficeret
D >.r.

videtur innuere, eum annum quadragesimum epi- 8. Ex eo collegio Hispalensi, in quo Iid;fonsus ec-
scopalus prope alligisse, non lamen complevisse. clesiasticis disciplinis excultus f.iit, Branlionem quo-
4. Florezius, lom. IX IIUp. sacr., pag. 182, erro- que emicuisse scriplores sa^cu'1 xni aliique recen-
rein numeri advertit in Kalen.lario veteri eJilo a liores referunt. Consonant officia Hi-panica sanclo-
Muraiorio, part. n, loui. II Seript. rer. ilal., col. nun aJ diem 18 Mart i, quo S. Braulio celebalur
;

402i : ALra dcxl obiit Leander episcopus, hoc est Lilteris vcro informandus S.hidoro episcopo tlispa-
aimo 6-)2. Ijise anno 599 et Leaudrmii obiisse, el leusi tra.iitus, id primum i42 esl assecutus, ul ub eo
Isidorum consccralum episcopum Hispalensem fuisse, charissimi fdii loco haberetuf; tanli deinceps illum
probabilius esse opiiialur. Neque immorabor in rc- fecerit, ul libros «t suos ad emcndandum aque ordi-
feUeml i
e^rorcCodicis cujusdam Florentini libroruni nandum commendarel. S cd, ul cap. 4 innui, ex aidi-
coutra Judaeos, quem cap. 43 describam, Isidorum quis nionumeniis id liquido noncon tat. Probabilii r
fuisse Tolelunum epis.opum, sive innuat fuis^e palria conjectura est de Redempto, qui narratiouein de
Toletanum et episcoputii Uispalenscm, sive cpisco- obilu S. Isiilori scripsil; nam cum is clericus eccle-
(?atum Telelaiiuiii lcnuissc. slaj Hispaleusis in ineutbraiiis auliquissiutis dicatur,
 :

*I9 AD 0?ERA S. 1SID0RI IIISPALENSIS PROLEGOMENA. 1:0

Isidorumque dominum suum vocei, aequum est cre- A dori, aliisque vetu*tis monumenlis Florezius pag.
dere, in collegio Hi^palensi eum inler alios juvenes 100, I. ix, oslendit. Quod aulem vocem secretarium
clericos instituium fuisse. ir.tcrprctnlur de aula Ecclesiae, in qua tecrelo, sive

CAPUT XXI obseralis foribus habilum fuit concilium, et causam

Isidorus anno 610 decrelo Cundemari subscripsit. «piscopi Syri, quse in iine dicilur absoluta in tribui

Deinde secrelariis, in tribus secretis congressibus definilam

conciliis llispulensi uet Toletano w prcefuil.
An aliis etiam conciliis interfueril? explicat, atque hanc secretarii signilicationem in

1. Cum m synodo Tolelana sub Gundemaro anno Dictionario Ducangii deesse, addique posse afiirmat,

GIO episcopi Carlhaginiensis provinciac detljiassent, rem acu minime teiigit. Nam secreiarium erat sa<ra-
melropolilani nommis auctoritatem in omnes epi- rium ecclesiarum, nunc ; sacristia
et in setretario
congregari solita fuisse concilia, mullis exemplis Du-
scopos ejusdem provinciyc ex antiquorum Pairu.u
synodali sentenlia anlislili Toletano convenire, Gun- cangiusdemonslrat, qui addil: Hinc ipsce conciliorum
sesstones secretaria fere semper appellanlur ac plura
deiuarus rtx eodem anno decretum edidii, quo ejus- :

testimonia producit. PratereoeruditissiinumCancel-

mo li onem coiiflrmalani esse voluit,
declarai cui
post Gundemarum subscripserunt 26 episcopi lierii opus De secrelariis veterum. Adfuerunl Sisisclus
,
qui
n reclor reru,n publicarum sive publicse annona; ad-
ad provinciam Canhaginiensem non sp. clabai.t. ,

Eorum primus ministrator, et Suanila, sive Suinlhila palrimonii

Isidorus ita : Ego hidorus Hispalensis
Ecclesia; provincice Ba;tico3 meiropoLtanus episcopi
regii curator. Hic filius eral Recaredi, dux exercilus
s,

dum in urbem Toletanam piooccursu a Sisebulo deinJe cinsiitutus, et posiea ad regniiin

regio advenissem,
ugnilis his constitutionibus assensum prosbui,
evectus, tandem a Sisenando et a concilio Tolela-
el sub-
scripsi. Succedunt ineiropolilanus Emeriiensis, et
no iv depositus, ut Pueyus in noi. adverlit.

alii epi copi, in quibus Fulgeulius Asligitanus Isidori 144 *« Concilium hoc Ilispalense n eruditum et

frater. D^crelum Gundemari qui pro primalu Ec- doctum esl, juris civilis el canonici sapientia refertum,
< Jesiae Toletana in universas ecclesias Hispania3 al- ul rect a aii Loaisa in notis. Inler alia, cap. 2 actuin
legant, parum prudcnter agmrt. est de discussione inler Fulgentium, Astigitanum
2. Iii Conciliis Hispania* hx-c exslat Isidori mentio. episcopum, Isidori fralrem,ei Honorium Corduben-

Gnncilio h Hispalensi, regnante Sisebuto, anno 619 scm cpiscopum agitata propter parocbiam basilica,
feive 618, ut Pagius Mansius iue in not. ad Baron. quam horum alter Ccelesticensem, alter Reginensein
ann. 619 malunt, praj fuit. Rodericus Toletanus 1. n, asseruii.

e.17, annum hujus Concilii male prolraxit ad acram 5. Braulio in pramotaiione operurn Lidori ita de
661, sive annum Domini 625. Florezius, p. 258, C gestis in hoc concilio refert : Quo vero flumine elo
lom. IX, annum 619 statuil, quod Mss. omnes Co- quenliar, et qttot jaculis divinarum Scripturarum, seu
dices apud Perezium et Loaisam in designanda a>ra Palrum leslimoniis AcephaUtarum hwresin confoderil,
657 consentiant ; adeoque anno 7 Sisebuli , non sijnodalia gesta coram eo Hispali acla declaranl. ln
nono, ut quidam babenl, concilium coactum con- qua contra Gregorium pro?[a tce hwresis anlislitem eam
cludit. 143 Apud Dupinium, to:n. V Bibl. EccL, asseruil verilalem. Isidoio Braulio adjuiicat eam
error typographicus vMetur annus 614 pro 618 aut sallem gestonmi partem , in qua de Acephalitarum
619. En Exordium : In nomine Domini et Salvatoris b.tresi disserilur. hidorus Pacensis in Chronico ad
noslri Jesu Christi Isidorus, Bisinus, Ruffinus, Cam- seram 650 : Hispalensem Isidorum metropolitanum
bra, Fidenlius, Tlieodulphus, el Honorius episcopi, ponlificem clarum doclorem Hispania celebrat, qui
qui pariterin urbe Hispulensi pro aliquibus ccclesiasli- anno septimo suprafati principis Sisebuli conlra Ace-

cis negoliis coadunati sumus. Considentibus 7iobis in phalonim Itwresim magna auclorilate Hispali in se-

secretario sacrosanclw Hierusalem Hispalensis eccle- crstario sanclm Hierusalem condlium agital. Flore-
siic cum illuslribus viris Sisisclo, rectore rerum publi- zius pag. 258, tom. IX, opinalur, non hanc praci-
curum, atque Suanilane , actore rerum fiscalium, puam fuisse synodi congregaudi causam, sed a'ia

aslante religiosissimo clcricorum cozlu. Ectlesia Hispa- " ecclesia-tica negolia, cl jain incboalo concilio novuin
lensis dicilur Hierusalem, nimirum ex civitate Hie- illuJ contra Acephalos cerlamen intervenisse : quod
rusalem, quam Joannes in Apocalypsi describil. ego tamen minus probabile censeo. E r

si enim Ieviora
3. Ita etiain ecclesia Emerilensis dicitur Hierusa- qua;dam negotia prius dccisa sunl, lamen poluil
leni in concilio Enieritensi , et apud Paulum Emeri- dispulaiiocomra episcopumSyrum vel oblnncipsam
lensem cap. 12 : Ecclesiic senioris, quoc vocatur San- causam ditlerri, quia maturius examen exigebal.
cta Hierusalem. Simile illud esl in libello orationum Totum vero boc concilium doclrina; Isidori tribuen-
Golhico Hispano ex .Codice Veronensi a Blanchino dum , ideni Florezins pag. 261 exislimal : Cellierius
edito pag. 65 : Item compteturia posl explicilas laudes, quoque lom.XVIlin canonibus concilii Hispdensis u
(juas psallendo vadunt usque ad Sancla Hierusalem, zelum veleris ecclesiasticie disciplinai perspici, eos-
quce in sancto Frucluoso dicenda est. Sermo est de que opus credi Isidori aflinnal. Nou iiiiiuerito igi-

ecclesia Tarraeonensi, qucc S. Frucluoso dicala eral: tur inter appendiees hoc concilium collocabilur,
ul ecclesiam principem Hispalensem S. Vincentio pneserlim ciim bidorus Pacensisloc. cil. ila pergal
dicalaiu luisse, ex relaiione Redempti de obilu Isi- Atque pcr veritlica doctorum teslimonia Stjrum qucm-
n\ ISIDORIANA. — PARS I. CAP. XXI. 122

dam Acephalorum episcopum , suprafatam hwresim A 9. De judicibus vero, sub quorum prrsentia Mar-
vindicantem, exsuperat, ul vera concilii asserta confir- lianus dejectus vel deposilus fuit, decernilur judi-

mant, ejus eloquenlia damnat, atque a pristino errore casse, non astu, neque depravando judicium, sed fe-

praifatum pontificem diu insequendo perpeluatiter li- feltisse eos fallaciam testium idcirco et Habentio et

beral. Martiano episcopis conlra eos intercludi adilum appel-

6. Subscribunt oclo episcopi in exordio nnniinali, lationis. In his judicibus videtur comprehendi Isidorus
el primo loco : Isidorus in Christi nomine Ecclesioe jam deiunclus pramiiltilur enim El quanquam
;
:

Ilispalensis episcopus subscripsi. Quarto loco : Ful- maxima pars judicum vitee prwsentis jam habuer.i
(jtntius in Cltristi nomine Fcclesice 145 AsVgilana; excessum, etc. Sed neque certo colligi polest, Marlia-
episcopus subscripsi.De haeresi Acephaloruin qusedam num damnatum; ut enim Acta
Isidori calculo fuisse

nolat Loaisa ex Isidoro 1. vhi, Etym., c. 3, et Nice- de Marliano narrare pergunt Nec consonam ab :

pboro 1. xvin Eccles. Hist., cap. 45. ipsis judicibus accepit sententiam, dum alii eum, ut

7. Post hoc concilium Hispalense n , et anl a con- ipsi confessi sunt, eo in tempore dixerint innocenlem. i/

cilium Tolelanum iv, anno 653 habiluni, aliud fuisse alii proclamavfrint culpabilem.
Hispalense concilium ex concilio Toletano vi. anno iO. Quo autem anno Marlianus in concilio Hispa-
038 coacto, demonstratur. Inler acta hujus concilii f$ len-i depositus luerit, difficile est definire; sed cum
Toletani vi exstat exemplir ju licii inter Marlianum anno 058 maxima pars judicum Martiani jam deces-
ct Habentium episcopus, in quo h c legimus: Duduin
i sissent, arguere possumus, Fulgentium Asligilanum

in concilio Hispalensi Marlianus Astigitanai eclesiw episcpum posl concilium Hispalense n, cui sub-
episcopus falsis criminibus exauctoratus ad universalis scripsit, non diu superslitem
fuis-e; cnjus successor
pra?sentis concilii confugit remedium purgandus, indi- Marliauus post non multos annos, el fortasse circa
gnoque aueslu, ul judicium damnationis sua: retraclare- annuin 024 exauctoralus fuit. Concilio vi Tolelano
lur, esl deprecatus. Jam enim in prwcedenti uniiersali neque Marlianus, neque Habentius subscripserunl.
concilio ex parte fuerat auditus ei gradui tantum, et Judicium inter ulrumque a Florezio prinnim edilum
non loco reslilntus, quoniam angustia temporis, ne ad fuit , deinde recusum in Colleclione conciliorum

plenum negotium suum venlilarelur, fuerat inlerce- Hispaniae, a Silvestro Pueyo ad juris canonici eorpo-
ptum. Putant nonnulli indieari concilium v Toleta- ris exemplum digesta. Concilio Toletano iv Haben-
num, cui episcopus Asligitanus non interfuit, et iu tius loco trigesimo octavo suhscripsii, post quem alii

quo censent causam Marliani relractari coepisse. Sed 24 episcopi subaciipserunl; id arguit, mullos anta
cum prwcedens concilium, iu quo Maitianus ex parle annos Habenlium sedem Asiigilanam, expulso Mar-
fcerat auditus, dicatur universale, hoc est naiionale,
q liano , obtinuisse. Nani in subscripiionibus ordo
non polest inlr.I igi esse concilium v, cui tanlum antiquitatis pleriimque servabatur.
quatuor et viginli int^rfuerunt episcopi , et vicarii 11. Prafuit etiam Isidorus concilio T.lelano iv,
episcoporum, et unus metropo!ilanus, sciheet Euge- anno 035, quoJ fuit nationale, et oninium Hispanisu
imus episcopus Tolelanus. Dicumur quidein sacerdo- conciliorum celeberrimum , ac magnae in universa
les ex diversis Hispanise provinciis congegali : sed Ecclesia auctoritalis. De quo ita Baronius aJ ann.
cum concilium erat nalionale, Hispaniac alque GalliiC 633, n. 08 : Vrcefuit S. Isidorus, Hispalensis episco-
sacerdotes conveniehan', e quibus tres quatuorve pus, primus ordine recensitus, et tn subsciiptionibus
aut quinque erant metropolilani. Oportet ergo ul episcoporum cceteris pra?lulus. Ex quibus ditbitare mi-
inlelligamus sermonem esse de concil o iv lolelano, nime liceat, fuisse 147 idem concilium ejusdem
cui lsidorus prxluil et interfuit Habentius episcopus Isidori nobilem partum probe formatum, ccelerorumque
Asligitanus. episcoporum sentenliis exornatum. In eamdem fere
Defunclo Fulgentio post concilium Hi-palense u
8. sententiam descendit Florezius tom. IX, pag. 190,
successil Martianus, qui in quodam H spalensi con- qui Isidorum prafuisse ait, quod cselcris nielropo-
cilio exauctoratus fuit, subrogato Habentio, qui, ut litanis anliquior esset, non quod, ut vull Cellierius,
niodo dixi, concilio iv Toletano suscripsit. Damuatus n doclrina ac sanctitale alios prxcelleret. Isidorus Pa-
ergo luit Martianus in concilio Hispalensi, cui Isido- censis solum refert, quod Sisenandus hoc conc liuui
rus tunc Ecclesi» Hispalensis metropolitanus prse- celebravit, constante adliuc Hispalensi Isidoro epi-
fuerit, necesse est. In concilio Tolelano iv, ul ego scvpo vel in muliis jam libris fulgenle mirifice. Mabil
inlerpretor, gradui suo, sed non loco resiilutin lom. Annal. Benedici., pag.
fd.it: lonius, 1 501, addit,
ac propterea snbsrripsit Habentius Ecclesue A-ligi- S. Isidoium auctorem fuisse canonum hujus concilii
lanae episcopus.Concilio Toletano v nullus episcopus Toletani iv.
Astigitanus interfuit : quippe uuiversale, j-eu nalio- 12. Sisenandus, qui Suinlilani regno exulo sucres-
nale 146 concilium non fuit. In concilio Toletauo v serat, ut imperium suum fonlirmaret, convocavil
retraciaio judicio, e sede Astigiianse Eccles'ae re- lotius genlis et omnium provinciarum synodum.
uiolus fuit Habentius, atrjue Marlianus reslitutus, ita Poslrenium igimr capul, quod est 75, ila incipit ;

ut Habenlius sub salisfactione poeniteiilise apud Posl instituta qaeedam ecclesiaslici ordinis, vel decre-
Marlianum relcnto honore subderetur cuni Hahentii :
lii, qitw ad quontmdam periinent disciplinam, postre-
consilio ct ope falsa conlra Martianuni crimina
ma nobis cunclis saccrdolibus senlentia csl pro robore
fuisseut congcsta. noilroruin regum, ct stubilitate gcniis Golhorum poiir
 :;

123 AD OPEKA S. ISIDOHI IHSPALENSIS PKOLCGO.MENA. M

tificale ultimum sub Dei julice ferre decretum. Sub- A gnus tua perlegere eloquia : slulim ut uccepi piilutium
Bcripserunt sexagriita novem parlini episeopi, parlini tuum, puer regius ad me venit : dedi cubiculurio meo
Vicarii episcoporum ; ac primo loco : Ego Isidorus illud pittatium, el confestim ambulavi ad principem,
in Christi nomine Ecclesiee Hispalensis episcopus me- ut poslea perlegerem, el rescriberem. heversus e pa-

tropotitanus subscripsi. Quinto loco : Justus ecclesim lulio regis non solum scripla tua non inveni, sed etiam

Toletance metropolitanus snbscripsi. Quinquagesimo quidquid aliud in charlis fuil, periit.

quaito loco : Bruulio Ccesaraugustance Ecclesice epi- 16. Tunc loiigiorem epislolam rescripsii Braulio,

scopus subscripsi. ubi ait : Septimum, ni falior, annum tempora gyrant,

15. Hoc porro concilium est iu quo Isidorum Hi- ex quo me memini libros a te conditos Originum
spanice eversionem auctores conlinualionis Clironici postulasse, et vario diversoque modo prwsentem vos

Isidori sub Iklelonsi nomine et Vit.e S. Isidori piae- me frustratumesse,el absenli nihil indevos rescripsisse,

dixisse ferunl. Eadem prophetia in Actis uberioribus sed subliii ddalione modo necdum esse perfectos, 143
translationis corporis S. Isidori apud Bollandianos modo necdum scriplos, modo meas litteras intercidisse,

exponitur. Amiquiores silent. Tamayus in Martyr. aliaque multa opponentes, ud hanc usque diem perve-

Hisp. censet, non fuisse eam veram prcedictionem, nimus, et sine petilionis e/feclu manemus. Hsec scrib- -

sed prudentemsapientishominiscoiijcc!uram.Loaisa B ^ at Braulio ante annum 653; naui hoc auno con-

in disserlaiione ile ptimalu Ec lesioe Tol tance, quam cilio iv Toletauo subscripsit Audax Tarraconensis
iu Concil. Hisp. post decrelum Guiidemari auno6l0- episcopus ; et Brauiio litteras dedit, cum sedes Tar-
iuseruit, Justmn inetropolitam Toletaiium huic con- Faconensis per obitum pr.edecessoris Eusebii vaca-
cilio prcefuisse affirmat § 5, sed addil : Non desunt ret. Itaque syuodus conira Siulharium anno 625,
qui affirtttent, Isidorum upostolicce sedis legutionem in a;it ante videlur celebrata.
hcc concilio obiisse, eidemque prwfuisse. Atqui ipse 17. Quisnam autem est hic Sintharius? et qua>
Loaisa primum locum in subsciiptionibus Isidoro nam ejus eausa ? Nili 1 sane hac de re inveuio,
tribuit. Undeergocolligere poluit.Jusium prcefuisse? nisi quod concilio Egarensi anno 614 undecimo loco
14. Ex epistolis Braulionis arguo, Isilorum cuidam subscripsil Sintharius episcopus. Nonnulli suspican-

synodo inlerfuisse, vel praefuisse eiiam, in qua Sin- tur, hunc Sintharium qui concilio Egarensi subsirip-
tbarii cujusdam causa 14S a g' |ala est : siquidem sit, esse Sisaldum Empuritanum episcopum, qui con-

in episto!a, qu.e incipit. pie, Domhie, sic Braulio cilio iv Toletano interfuit. Sed cuin in Brauiionis

lsidorum alloquitur : Suggero sane, ct omnimoda epistola Sintharii nomen occurral nihil est causs: ,

supplicatione depos o, ut librum Etymoloj arum, quem cur non eolein modo in subscriptionibus concilii
jam, favenle Domi o, audivimus consummatum, pro- C Egarensis Sintharium legamus.
tnissionis vcstra memores servoveslro dirigerejubealis: 18. Cellierius tom. XVII adveriit, sermonem esse
quia, ut mihi sum consiius, magna ibi ex parle servi non posse de episcopo Syro ad li.jem catholicam in
lui postulalione sudusti. Et ideo in me primum existe concilio Hispalensi n converso, neque locum e&si
munificus : sic in sanclorum ccelibus et felix habearis, suspicandi Gregorium Sinthari ..m appellatum : nam
ei primus. Gesla etiam sijnodi, in qua Sintharius exa- Biaulio de SLnlhario loquitur, qui decoctus , sive
minis vestri igni, elsi non purificatus, invenitur tumen convictus luerit, non tamen purificatus, sive ad bo-
decoclus, quwso, ut vestro instinctn a filio vcstro do- nam frugem conversus. Si Sinlharius, addit, est
mino rege nobis dirigantur cilo. JSam el nostra ejus Suinlhila, rex Golhoriim intelliguiitur Acta esse co.i-
sic fhtgilavit gloriath suggeslio, quiamultum in concilio cilii Tolelani iv, in quo Suinlhiia anathemate p< r-
pro investi janda opus est verilate. Infxeinplarieditionis culsus fuit. Hanc suspicionem cum a!ia, tuiu raiio
Bigmeanoe bibliolhecoe Vaticanoe ad veibi Sintharius lemporis excludit. Veriuscrediiiolesl, Siniharium vo-
examinis veslri, vel, ut ibi mendose editum est, Sin- catum episcopi.m illuni Corthibensem, cle quo Isido-
taurius exanimis r?$lri,nota haec ms. appicta legilur :
rus in epistola ad Helladium Toletanum, caeferbsque
in qua sit thesaurus, examinis veslri, etc. Sed reli- qui cuni eo eranl adunati , rpiscopos : Yeslram sanc-
liendum esi Sinlharh proprium i.omen, quod plera- J) titulem deposcimus, ul idem lapsus sanclo ccelui vestro
que exemplaria cnfirmant, el inter Hispanos inau- pro3sentalus, agnilo a vobis confessionis eloq iio s;/-
,

diluiii non esse, ex conciliis llisianiensibns const.it. noduli scnlenlia a gradu sacerdotii aepouatur. Elsi
15. Hujusmodi conciiium", in quo Isidori doetrina autem Padilla, Histor. Eccfes. cent. vn, c. 52, el
et virlus conlra Sintharium lantoperc efrulsit, non Gomezius bravus in Episc. Cordub., p. 72, vehemen-
fuit cerle concilium iv Tolelanuiii anno 635 Iiabilum ter dubitant, an ea epistola vere sit Isidori, lamen
non solum quia in ejus gestis nibil de Sinlnario le- Florezius pag. 254, tom. IX, eos refellii, quod disci-
gilur ; sed eliam quia epistola Braulionis longe anle plinam ecclesiasticam illonim temporum ignorantes,
p iris scripta fuerat, ut nuticexponam. Braulio
id te:i eam epistolam primalum Ecclesiae Tol etartie arguere
ab Isidoro peliit librum Etymologiarum, quem au- aiqua modo posse existimaverinl. Validioribus ar-
dierat consummalum. Post aliquot antios, ut videlur, gumentis eamd m epislolam op, ugnare aggressus
Braulio riirsus librum Elymologiarum poslulavit alia fuit Hernandeziu>, quse cap. 74 discuiiemus. Kiscus,
epislola, qujfe periit, ut colligilur ex epislo!a Isidori tom.XXX llisp. S;scr., pag. 15i, rxislimal epistolarn
Quia te incoiumem, etc., ubi Isidorusail : Nmi fui di- Braulionis paulo anlc concilium iv J50 Twl tanutn
 ISIDORIANA. — PARS I. CAP. XXII. 126
fcriptam, ad quod paratus Braulio lectione concilii A in universa Hispania vicarium constituisse pcrlubelur.
Hispalen9is contra Gregorium accedere volebat. Sed, Auctor Yitrjp. pallium et primatus honorem Isidoro a
iil dixi, id sustineri nequil, neque simile vero est, Gregorio concessum confirmat. Auclor Conlinuatio-
firaulionein post tot annos gesla synodi Hispalensis nis Chronici Isidori Iib. m Chronicorum Lucse Tu-
ii ignorasse, aut a rege petere debuisse. Suspicari densis sic bre.viter : Primatue dignitate (lorens, et
demum aliquis possit, an Braulio eo nomine M-irtia- Romani papw in Hispaniis vices gerens. Narrat deimle
num, de quo supra, exauctnralum intellexerit. Tuuc sub Theodisclo apostata, successore lsidori, dignita»

conjectura addi poterit, pro Sintliarius legendum tem primaihj translatam fuisse ad Ecclesiam Tole-
Centaurus: ita enim appellari solebant clerici, qui cu- tanam.
ris ssecularilius nimium immiscebantur. 2. Harum rerum omnium auctores s.ieculo uu an-
19. Iu epistola Isidori, qua Braulioni respondet et liquiores non habemus. Quod atlinel quidem ad pal-
ait se Codicem Etymologiarum misisse, scilicet dum lium certe ex moriims nostris lempora anliqua me-
sedes Tarraconensis vacaret, alterius.concilii mentio tiri non debemus. JNoslris quidem temporibus pal-
occurrit, ad quod Isidorus vocalus fuerat. lla enim liuni omnibus archiepiscopis n;illitur: olim res aliler
referl Isidorus : Tuo3 sanctitatis epistola? me in urbe se habebat. S. Gregorius
epist. 5, sic Magnus I. vn,
Toletana invenerunl : nam permotus fueram
causa con- ^ profert: Prisca consuetudo obtinuit, ut honor patlii
cilii. Sed quamvis jussio principis in itinere positum nisi exigentibus cuusarum merilis, el [orliter postulanti

remeare me admonuisset , ego tamen, quia propinquior dari non debeat. Atque eum honorem praxipue obti-

eram prcesentice ipsius, quam regressioni, mafui po- nebant qui ad limina Apos olorum veniebant. Deiiidu
tius cursum itineris non intercludere. Videlur hoc con- pallium mitti ccepit perlegatos sedis aposlolicie, ac
cilium indiclum fuisse, el mox suspensum : ac for- denique per procuratores, ut nunc fit, qui instanter t
lasse quod poslmodum celebratum fuit anno 653 ,
instantius, el instantissime in consislorio a summo
6cilket concilium iv. Toletanum, ante id tempus rex pontifice pro archiepiscopis pailium expetunt, ut
celebra'i voluerat, quod certis de causis in aliu.l nuncpro oninibus archiepiscopis fieri solet. Auclores
tempus distulit. ln ejusdem concilii locum Braulio qui de pallio agunt innu neri sunl. Inter recntiores

convenire debuerat ; sed cum rex senteniiam mu- v.deri potest dissertalio P. Joan. Laurenli Berti in
tasset, Isidorus, qui Codicem Etymologiarum Brau- ejus prosis vulgaribus pag. 275, repeiita in collec-
lioni offerendum aitulerat, de itinere ad ipsum re- tione Zaccariana disserlationum Italica lingua lom.

inisit. IX, pag. 2-23: Sopra iargoinento prescritto deli anli-

20. Ita enim ait : Codicem Etymologiarum cum clnla del pullio, e se qia si concedeva a, soli metropo-
aliis Codicibus de itinere transmisi, et licel inemenda- r litani.

tum prw inva'itudine, lamen tibi modo ad emendan- 152 5. Quamvis Isidorus melropolitanus fuerit,

dum slalueram offerre, si ad desiinatum conciiu locum alque ob singularia merila honore pallii dignissimus,
pervenissem. Libentiuslegerein perveni ses : nam 1 i- lamen non illico argui cerlo polest, eum pallium sivo
dorus, qui cursum itineris noninterciusil , ad debtina- a S. Gregorio, sive ab alio ponlilice accepisse. Valde
tum locum videtur pervenisse, quaravis conciiium ce- tamen probabile censeo, Isidorum honore paliii non
kbratumnon fuerit. Hoc Isidori ad urbein Toielanam caiuisse. Aliquando enim videntur ipsi poniifices Ro-
iter ad annum 051 circiter referri polest. Braulio mani pallium niisi:-se eliam non petentibus, si aliun-

diaconum suum counnendaveiat ad episcopaium de eximia virluliim et doctrinse laude eminereut.

Tarraconensem tunc vacantem. Respomlel Isidorus: Gregorius Magnus, cum pallium Leandro inisit, pe-
De constituendo aulem episcopo Tarraconensi non lilionis non mominit, 1. vn, epist. 126 : Prcvterea ex

eam, quam petisti , sensi sententiam regis ; sed lumen benediciwne beati Petri apostolorum principis pallium
et ipse adhuc ubi certius convertat animum illi manel vobis transmisimus, ad sola missurum solemiiia nlen-

incerlum.FloTez\u$, lom. XXV Hisp. sacr., Eusebium dum. Qro transmisso , valde debui ,
qnaiiler vobis

Tarraconensein antistitem ad annuin circiter 632 esset vivendum, admonere ; seJ loculionem supprimo ,

fuis^e conjicit; eui anno 653 jam AuJax succes- quia verba tnoribus anteitis. El inepist. seq. ad He-

serat. caredum rcgcm Hispanue : Reverendissimo aulem fra*

151 CAPUT XXII. tri, et coepiscopo nostro Leandro pallium abeati Petri

An paltium a ponlifice Romano ad Isidorum trans- aposloti scde transmisimus, quod et anliqucv consuetu-

missum An primalum Hispanice Isidorus te-

fuerit. dini, el noslris moribus, et ejus bonituti, alque gravi-

nuerit , an pontificis Romani vices in Hispania luli debeamus. Ha3c salis iniiuunt, ntillam pra?cessisse

gesserit. Leandri noniine pe itionem pallii. Credibile ergo esi,

1. In leclionibus antiquis Officii sanctorum Hispa- Isidorum, cujus doctrina , ct vike sanctilas oumiuiu
nkc asserilur, S. Gregorium Magnum eleclionem Isi- admiraliouem excilavcr.ini, pallium a Romano aliquo
dori inepiscopum Hispalensem coiilhmisse, eique ponlilice, < tiam si non poslulaverit hahuisse. ,

pallium in Hispaniam misisse. ln lectionibus Bre- 4. Polesl liuc etiani refen quod concilio Tolela-
i

viarii Romani hoc ipsum ita eflertur Ejusque elec- : no iv praefiierit, cui qumque alii melropoliiani in-

tior.em S. Cregorius Magnus nedum auclorilale apos- leifuerunt, scilicet Selva Naibonensis, Slephanus
tolica confirmasse, sed et eleclum transmisso de more Entertiensis, Juliauus Bracharensis, JusitisToletanus,

yullio decorasie, quin cliam suum ct apostolkai sedii Audas Tarraconensis. Hoc ipsum arguuiento cssc
 :

127 AD OPERA S. ISIDOM IIISPALENSIS PROLEGOMENA. m

potesl, quod primatum Ecclesia? Hispanco oblinuerit, A II paniarum.ct vicarialus pontificii honorem. Quod
^icesqne Romani ponlificisgesscrit. Fabulosa certe auteni proS. Isidoro peculiari ratione ailduul, eum a

est narratio de Theodisclo, sive Theodisto episcopo Bnuilione vocari episcoporum mmmumin titulo epis-

Rispalensi, S. Isidori, sive, ul alii vdunt Honorali , tolac, quoe incipit :

154 pie domine, etc. , id ad
Hispalensis episcopi post S. Lidorum successore; Isidori suinmam virtulis scientiaeque laudem potius
(|uo in exsilium misso, dignilas priniatiis ex Hispa- refi-rendum e>t, quam ad dignitatem aliquam, qua

lensi ad Ecclesiam Toleianam translala fueril, quod cseU-rosepiscopos anteire inielligalur. Vel etiam in-

pneter pseudo-lldefonsum in continuatione Chronici nuil Braulio, jam tum lsidorum conciliis pnpcsse so-
lsidori rcfert etiam Rodericus Toletanus lib. n, cap. lilum ; sic enim in >psa epi-tola habel : Et ideo in me
81. Nic. Anlonius lib. v, cap. 3, n. 70, de S. Isidoro primum existe mut.ificus : sic in sanclorum coetibus el

loquens ila habet : Con firmasse vero ejus in episco- felix habearis el primus. Gesla etiam synodi, in qua

pum electionem, atque eumdem in sedis apustolico? le- Sinlharius examinis vestri igni, etsi non putificulus,

gatum, et primalem creasse Gregor.um papam, vereor, invenitur tumen, decoclus, quceso , ut veslro inslinclu a

ne absque sufficienli fundamento in breviario quodam filiovestro domino rege nobis diriganlur ciJo.Nec mul-
apud Cajetanum, pag. M, Gonzal. in Theatr. Hisp., tum dis-imile e-t quod in alia epislola qu.e incipit,

Tammjum \i Lucu Tudens' Chron. l.\u,in R Svlel repteri, ila de Isidoro Braulio loqniiur: Spe-
Apr., et a i

princ. et vita 153 'sidori scriptum sil. Demus lamcn ciali quoque gralia fretus speciali domino, in quovires

postremum hoc breviariis nostratibus, el nulali loco Ecdesiw consistunt, suggero, etc.
llispali, quod et Baronius admisit ad annum 656. CAPUT XXIII.
Cum autem Nicol. Antonius agit de epislola Is dori lsidorus an Romam ad ponlificem sive ad concilium
ad Helladium caelerosque cpiscopos cum eo congre- aliquando venerit. Liber de Ordine crealurarum an
gatos, ut de causa episcopi Cordubensis, in crirnen sil laidori.
carmde delapsi, eognoscerent, addit posse hiuc ali-
I. Primus prodigiosus Isidori ad inbem Romam
quo modo colligi, aposlolicam deleg.lionem sive
adventus, qui a nonnulis narralur vel (ingitur, in-
primalis jura Isidoro concessa.
dicalus fuil cap. 18. Nunc agendum esl de iiincro
5. Nihil aliud habuil Nicol. Anlonius, quod pro cjus, ii t (iiciint, ad concilium gene.ale Kqukb coac-
patria su-a Hispali proferret. At Baronius ex pseudo- tum.Iii Bre\iariis v^teribus Hispaniae sic Iegimus:
Ildefonso in Chronicis Lucaj Tudensis narraiionem / uil denique lsidori lanta doctrince ac sanditalis opi-
6umpsil tam de primaria dignilate, et Romani ponli- nio, ut couclo concilio generali ullro fueril a ponti-
licis vicarialu in Hispania, quam de successione el fice mctximo vocalus. Ubi mirum est, quanlnm ponderit
hocresiTheodiscli, et translatione primariai dignitatis C et auctorilalis hubueril in singulis rebus Isidori sen-
ab HUpalensi ad To'etanam Ecclesiam cum Nic. An- tentia apud pontificem et omnes prcelatos. Fusius hoec
lonius totam de Tlieodisclo historiam commentitiam in Vita Isidori, auctore canonico Legioncnbi ; ubi an-
oxislimet. Hcec Tudensis, inquit Baronius, quem ex- nolanl Bolandiani, potuisse esse aliquod non publi-
scriptum ex protolypo nobis cuncessil Franciscus Pe- ( um, sive solemne concilium, qualia duo Romae fue-
qna mei amanlissimus rulcc audi or. Baronius voc t
runlanno 601 ac revera auctor Vila; minime iudi-
;

Theodiscum, elverba de primalu Isid irisic exscribit cat fuiss,' concilium generale; imo innuit, Isidorum
Primaria dignitate florens, el Pwmani papce in Hispa- ex Hispania ad concilium evocatum non fuisse, sed
nia vicem gerens. Et posl' a : Tunc temporis dignitas de eo evocando tunc cogitalum, cum Isidorus prce-
primalus trunslala est ad Ecclesiam Tolelanam. Hanc sens Romae aJesset, ut ejus consilio synodalia acla
ipsam fabulam de Theodisclo sibilo explodit Aguir- di igcrentur.
rius in Collect. concil.Hisp.,tom. I, pag. 85 el seqq., S. N c. Antonius in aliquo Breviario viJetur le-
dissert. 4, excursu 7, cujus hic litulus: Quisnam gisse, Gregorium Magnuni fuisse eum pontilicem qui
fueril inlerpolaior, et vitiator earumdem epislolurutn 1-idorum evocavit, ut concilio Roinano interesset.
(l)ecrelalium Pseudo-Isidori), an fortasse Theodisclus Concludit autem, lucc piobabili ratione 155 carere,
successor S. Isidori, in episcopatu Hispalensi? Pro- D Clim s. Gregorii poslremis annis, quibus sequalis fuil
fertnr el expendilur testimonium nomine S. lldefonsi Isi^oruSjalque item ejusd-m successorum Sabiniaui,
Tuletatii ea de re a Luca Tudensi editum. Verum os- Bonifacii III, Bonilacii IV, Deusdedit, Bonifacii V , et
iendilur,illud esse aul supposititium, aut valde suspec- Houorii I, sub quo exstiuctum esl lumen hoc Hispa-
tum. niarum, temporibus non ullum generale concilium

6. Nonnulli contendunl ,
primatum ecclesiarum in urbe celebratum quo debuerit evocari pia>
fuerit,

llispania' jam olim pencs metropoliianum Hispalen- sul His| alensis. Al hcec probare quidem possunt,

pein resedisse, quod inde confirmanl, quia Simplicius lalsum e^se adjunctum de concilio generali quod iu
Roinanus pontifex Zenonem anlislitem Hispalensem lectionibus anliquis reperitur ; inlerprelalionem au-
vicarium suum consliluit , et Hormisla Sallustio lem Bollandianorum dc synoJo non publica.sive so-
cpiscopo Hispalensi vices suas in provinciis Baclica3 lrinni, non debilitai t.

el Lusilaniai commisil. Qikc tamcn minime cvincunt, 5. Tamayus in Marlyrol. Risp. allegat pervclusla

5-odi Hispaleu-i aut ex anli(|ua consueluJine, aut cx llispauioc Breviaria, Ahulense, Composiellaiium, Sc-
privilegto aliquo pontilicio aimcxum fuisse primatum guiitiiium, Turiasoncnse, Oscti^e, Cicsaraugusta-
 ,

m ISIDOKIANA. - PARS I. CAP. XXIII. KO

num et alia, quibus narratur Isidorum a Gregorio A rio imlicalus, quolsidoro liber de Ordine crc-aiiirarim
ascribitur, veluser.il, nec procul ab Isidoriyevo. Baye-
Magno Romam ad concilium generale vocalum, et

Isidori consiliis acla feiiciler iuisse expleta.

Id non rius teslalur, in perveluslo Escurialensi Codice sseculi

coiistare addit Tamayus de causa vero itineris Ro-

;
summum vhi ineuntis, lii. R, plut. 2, n. 18, haberi

mani agere ait Ambrosium Morales 1. xu, c. 21. Ma lsidori de Ordine creaturarum librum nnum. Nou ex-
Padillam Ceniur. vn, c. 22. plicat an in epigrapbe addalur Braulioni episcopo ur-
riauam 1. vi, c. 7, ei

Quoniam vero hoc iter Roinanmn Isidori im nu- bis Romce. I deiu Bayerius vidil aliu ! ejusdem operis
4.

mentis sseculo xn non antiquioribus lanlum innilitur, exemplum in Escuria'ensi codicelit. E, plut. 4, nuin.

iiiquirendum est an isliusmodi narralio conjeclura 13, sseculo, ut videtur, xiu exaralo, sed ex antiquiore

aliqua juvaripossit. alio et plane Gollrco descripto, ut lii]uel e Irequenti-

5. Omitto nunc, quoJ alio loco dicam, fiiisse qui bus quibus respersus est golhicisinis. Nullam epigra-
crederent, Isidorum, dum Roma in Hispaniam regre- phem relert, sed nolal peroralion^m sive nuncupa-

deretur, diem exiremum obiisse Bononiae; cujusetiaiu liouem operis aliquanlo ubeiiorem esse ea quani

corpus iu Cceleslinorum ejusdem urbis ecclesia re- Acherius edidit, atiue ita concludi: Benedictus Deus,
quiescat. Nam noslri scriptores, quiRomanum Isidori qui finem laboris condidil. Explicit Ysidorus de Ordine

iler narrant, cum in Hispaniam revertisse atque B creaturarum. Rodriguezius, tom. II Bibl. Hisp., p.
Hispali vitam cum morte commutasse confirmant. 5 w2ti, existimat Codicem sa^culo xiv scriplum. Addit,
Isiiusmodi autem peregrinationis vestigium aliquod esse membranaceum, in 8°, titulis capitum , lilleris

exstat in librodeOrdine creaturarum, qui S. Isidori imtialibus et indice rubris , recei tiori 157 inscrip-

nomen prsefert. Eum edidit Achenus , sive mavis, lione, B. lsidorus de Ordine creaturarum. El homilicc
Dacherius aut D'Acherius, in suo Spicilegio ems. C«- super, Missus est angelus Gabriel. Opus incipit, De
dice non procul ab Isidori aevo exarato Remensis Ordine creaturarum univcrsitutis dispositio bifaria ra~
Benediciini monasterii S. Remigii. Nuncupatur li- tione debet intelligi. Homilise inc piunl , Scribere me
ber Braulioni episcopo urbis Ronue. Conjectura H ns- alUfuid et devotio jubet, etc. Desinunt, octavam Bcuttv
chenii in comroentario praevio ad \itam Isidori e t, resurrectionis ictatem, in qua cum Domino perenniler
legcndum Bonifacio episcopo urbis Romce. Cum au- regnabunt... Suni imperfeclae et mutila?, neque, ut
tem auctoroperis eum, cui librum nuncupat, pne- ego puto, Isidoro in Codice a?cribun!ur.
senlein alloqui videatur , et se in patriam featinare 8. Baudiuius lom. III Codicum mss. Lat. Florent.
dicat, hinc arguilur Romse a^iquando versaium fuisse bibl. Gaddianye, plut. 89, Cod. 51 membran. sasculi
Iddorum sub aliquo e Bonifadis qui ,
sseculo vn xn, num. 1, exhibet : hdori de Ordine creatuvarum
ineunte Romanam sedem lenuerunl. C liber. Incipit : Universitatis dispositio : desinit : Scien*

6. Tria tamen boc loco extricanda sunt : primum t'ue cond loris reservemus. A iveriit Bandinius, hunc

an liber de 156 d e ordine creaturarum Isidoro sit libruiu de ordine creaturarum ad Braulium episco-
adjudicandus; deinde an retinendum sit in litulo no- pum urbis Ronia; editum fuisse a Dacherio, ubi ver-

mcn Brautionis, an reponendum nomen Bonifacii ;

sibus 59 longior est. Et in ima pagina nolat, Isidori

tum an recte colligatur, Lidorum Romaa prsesentem opera mss. uli exstanlia in bibliotheca Gaddiana,

fui^se, si constiterit, librum ab eo esse scriptum, et niemorare Jac. Gaddium de Script. non ecclesiast.,
ad Bonifacium Romanum ponliiicem direclum. De tom. I, pag. 205. Quod autem liber hic Braulio epi-

libro ejusmodi Bellarminus, Caveus, Placcius aliique scopo urbis Ronue directus fuerit, non ex Codice
pra?serlim antiqui bibliographi omnino tacent. Alii Gaddiano, ut ego pulo, s» d ex Aclierio sive Dacherio
ut Fabricius in Bibliolh. med., nihildeflniunt. Ache- Bandinius didicit. Siquidem amicus meus Rochus
rius, Henschenius, Dupinius, Cellierius, stylum Isido- Menchaca a me rogatus, ut titulum operis attento

rianum in eo opere agnoscunt ; Nic. Anionius stylum inspiceret, meque de eo cerliorem redderet, respoii-

sed quxdam de igne purgatorio no- dit, inilio rubricam h.mc esse : Incipit liber Isidori
a:vi Isidori dicit,
de Ordine creaturarum et in line Liber Isidori de
tal qua? non omnino ipsi arridenl. ln novissima edi- : :

tione Matritensi Operum S. Isidori pr*termissus fuit D Ordinecreaturarum explicil. In Catalogo veterimona-

liber de Ordine creaturarum, quia, ut ait auctor pro- sterii Bobiensis sajculo x, ut vi ieiur, descriplo apud

logi, vel spurium opus est, vel nimium suspectum. Muratoriuiii tom. III Anliq. Italic. medii aevi, pag,

At Bayerius in not. ad Biblioth. vet. llisp. , Nihil 818, inier libros Isidori antiquioris bibliothecae re-

moramur, inquii , lioc opus Isidoro ascribere, reclamante fertur Liber de Ordine creaturarum ; et nescio, an

licet novissima? editionis Matritensis prologo. Zaccaria huc peitineat quod mox c<unmemoratur liber Cano-
in conspectu editionis Operum Isidori,. quam medi- num i, itt quo habetur Ysidori de Ordine rerum. It;i
labatur, dubius lnerebat, an Isidoro id opus tribui etiam inter veteres libros monasterii Fuldensis, et
possil. Vir in primis doctus, qui pncfationem S. Nazarii in Laurissa exstabat Liber Isidori de
Or-
ad
dine creaturarum in uno Codice, ut cap. 46 ex
opera lsidori cap. S8, exscribendam cala-
,
, paraverat,
muliis ostendit, fetum genuinum Isidori cum librum dicam.
logis antiquissimis
neque obstare propugnal qua3 in eo de
videri, origi e Martinus Legionensis, serm. 2 de advenlu
9. S.
animarum deque lgne purgatorio leguntur. Domiui, p. 27, tom. I librum de ordine crealuraium
7. Expendamusveieraexemplaria: CodexabAch,'- Isidoro adjrittfeat; siceniin rcfert : Unde liispaniaium
 131 AD OFEP.A S. ISIDORI lilSPALLISSiS PROLI.GOMENA. 132

Uoctor hidorus itlud Isaia? e\ponens ait : Posl judi- A Ambrosio dicilur dedicalum ; Ambrosio eniin sciip-
cium vel laboris sui merccdem percipiet. Unde pro- turn reperio pro Braulioni. In Codiee ve.ro Ollobo-
pheta : Sol lucebit seplempitciler, elc. Poctissimus niano 477, Braulionis nomen non semi I sola prima
editor observat, haec a S. Martino contexta esse ex littera B imlicatur, quamvis in hoc Codice alicubi to-
Magisro sent.nliarum lib.iv, dist. 48, § Putant quidam, tum Braulionis nomen expressum legatur.

qui ex cap. 5 libri de ordine crealurarum ila £58 12. Duobus autem modis explicari potest epigra-
Isidorum locum Isnise exposuisse arguit. Addit, me- yhe ab Acherio edita, vel ita ut omnia ejus verba le-
ritodubilari uuiu liber ejusmodi deOrdine creatura- tineantur, vel ila ut pro Braulioni legamus Bonifacio.
rum sil Isidori, neqne aliud eo loco b-g', nisi banc
Si reiineatur Brautionis nomen, lunc extiicaiidum
senlentiam : Cum... sancti pro mercede sui laboris... est qua ralione Caesaraugusla, cujus urbis Braulio
fulserint, sicut sol justitice... tunc et ipsi corporeo huic episcopus erat, dicatur Roma nam ; Acherius expli-
soli pro mercede sui ministerii... in septuplum [ulgoris cationis gratia addidif, urbis Romce,Jioc est Ccesarau-
rutilatio resiitnetur. Rnrsus Martinus Legionei sis
gustce. Sic. Antouius mullus es-t in hac conlroversia
idem caput v libri de Ordine creaturariim excilat explicanda. Summa rerum hacc est. Forum Judicum,
serm. 2 de Resuirect. Domini, p. 411, tom. II bis sive liber legum Cothicarum in procemio tom. III
verbis : Vnde ait egregius doctor Isidorus : In die B Hisp. Illuslr. meminit urbis Ronuc in Hispania ; ita
illa non veniet ad occasum sot, nec luna, sed in ordine enim appellalur, ut videlur, regia curia. Cixila in
suo stabunt, quo creaii sunl : ne impii in tormenlis Vita S. Ildefonsi sedem Romuleam de Toleto dixit.
sub lerra posiii eonim tuce fruantur. Ilerum editor Nempe sicut in monumentis ecclesiaslicis Bierusaleui
ex Magi-tro i-eiileiitiarum dist. 43, l;b. iv hrjec erui ab Hispanis quaevis ecclesia metropolilana dicebatur,
observal. Colligamus igitur, librum de OrJine cre.i- ut cap. 21 observatum fuit, ita iu profanis regia urbs
lurai um pro Lidoriano a Magislro sentenliarum ha- qucelibei antonomaslice, sive per excellentiam Roma
bito fuis-e, Martino Legionensi vel approbanre, vel vocabatur.
non dissentienie. 13. Sed cum Caesaraugusta tempore Gothorum
10. Acherius, qui, ut diximus, e ms. Codice Re- nunquam urbs regia fuerit, inscriplionem eam ad
niensi hunc librum edidit, in ora monuit, se repe- Braulionem urbis Romce episcopvin merito a Dache-
risse eum citari ab Jimea episcopo Parisiensi in rio in prcccmio ad lectorem primi voluminis Spicile-
tractam contra Griecos, sed sub nlio titu'o, nempe gii baberi suspectam ait Nic. Antonius, nisidixtris,

Jtidorus in Fide catholica. JSic. Anlonius veretur, ne eas quoque urbes quae aliqua Romae urbis praaroga-
id potius referendum sit ad libros de Fide calholica tiva sive sacra, sive profana quandoque funrlaj es-

contra Judacos ad sororem Florentinnm direclos. ^ sent, secundce , sive alterius Romse sppellalionem
Opus contra Grsecos ^Enece Parisiensis, qui srjecu'o proiiieruisse : ut in epitaphio Ivonis cardinalis apud
ix floruit, edilum fuit ab ipso Dacherio tom. VII Spi- Treviros sepulti : Romoe secunda mihi dedil exsequias

cil. In eo reperio, Isidorum laudari ex libris de Offi- venerandas, apud Browerum lib. xiv Annal. Trevi-
ciis ecclesiasticis, ex libro Differentiarum, ex libris rensium. Sic Gerardus, cap. 6 de Miraculis S. A lel-

Etymologiarum et Sententia r um ; sed nnn invenio barJi : Exinde hujuscemodi fama ila tonge lateque
eum citari ex libro de Ordine creaturarum sub tilulo cvepil vulgari, ul Corbeia (Corbeiense monasterium)
de Fide calholica, ut Dacherius in prrjefuione ad merito duceretur altera Roma appellari. Exemplum
bmic librnm asserui rat, neque ex libro de Fide ca- aliudde urbe Turonensi, secunda sede Romanoe urbis,
tholica adversus Judrjeos, ul Nic. Antonius suspca- Mabillonius affert in suis AnalecCs pag. IS. Hanc
balur. ip>am iiilerpretationem de urbe Roma, hoc estCwsarau~

11. Cfjeterum cum stilus operis de Ordine creatura-

gusla, tuetur Florezius tom. V Hisp. Sacr.e, p. 512,

rum Isidorum u. 15.

sapiat, ut gravissimi viri consenliunt,
et veterrimi Codices illud Isidoro clare ascribant, te- 160 14- Reponit Bayerius in not. ad Bibl. vel.
liendum e-l, ab Lidori manu prodiisse, nisi quid Hisp., has meras esse divinaliones, et, si libere phi-
aliuJ obstet. Opponitur s-dum, quod liber in Codice
D losophari Iicet, ineptias ineptissimas. Continuator
Remeiisi d catur direclus Braulioni episco; o v.rbis Hispanirje sacrge, Riscus, lom. XXX, traet. 66, cap.
Roma.'. Mihi quidein non liquet, an hoc ipsum ih aliis 3, n. 21, simili modo probat, nunquam Csesaraugu-
mss. Codi< ibus ita exprimatur, et in Codice Floren- slam dictam iuisse llomam, et opus de ordine crea-
tino Gaddiano oinninoea verba desunt ad Rraulionem turarum non ad Braulionem, sed ad Bunifacium Ro-
episcupum urbis Romo?, uli etiam in CoJice Escuria- manum ponlificem esse directum; addit, non esse
lensi. Sed etiamsi alii Codices in hac nuncupalione opus Isidori, lanquam ex sententia Bollandianorum,
cohrjereant, ea minime evincit, opus non esse S. Isi- secutus, opinor, Florezium, qui tomo IX, pag. 197,
dori. Poluit enim ab alio esse addita sine ullo 159 a sententia quam lom. V amplexus fueral recedens,
fundamento, potuit cum aliquo. Cum operum inscrip- praeferendum esse dixit Bolland anorum judicium,
tiones in mss. plerumque mendosissinifjc sint, ex 0,.f- qui id opus lsidori esse non asse ;tiuntur. Verum
ficultate hujus inscriptionis non debei Isidoro abju- Bollandiani conjiciuut pro Rraulione legendum esse
dicari opus quod multis in locis illi aperle adjudica- Bonifacium, et subjungunt : Nos propria conjediira
tur. In Codicc Oltoboniano 404, opus Eiymologiarum nihil hic definimus : quibus non vacavit lo'uin ill:.d
]-.- ISIDORIANV - PARS !. CAP. XXIII. 17,4

ofusculum atteniius legere. H.hi sam nulio moio A v«n«s. Liber Isidori de Ordine crealurarum expU-

plaeet , ut titulus episcopi urbis Romw ,

qni ubi- ctlur.

que tanquani proprius Romano pontifici tribuitur, 17. Quod autem Nic. Anlonius, ut dixi, quaedain
Braulioni appl cetur, ac multo minus a S. Isidoro. de statu animarum post nioriem, ac de purgatoriu

15. Prselerea urgent alioe rationes, quas Bayerius igne in tine operis non omnino probanda e-se censef,

exponit, ne opusde Ordine creaturarum Braulioni ab Bayerius in not. cjtismodi scrupulutn abunde refellil.

Isidoro credatur nuncupatum. Non enim Biaulio Plus ntmio, iniuit, meticulosum se prodit hoc lor.o

lanlse auctoritalis vir erat, cui lsidorus tam reveren- Noster; cum, nisi vehementer ecjo falior, plana sint

ter ac deinisse opusculum nuncuparet : quem Vene- omnia ac sine offendiculo. Capul 15 insci ibilur de di-

rab.lem Futrem appellaret, cujus timor invidos gar- versitate peccanlivm, quo agiturde iniidelibus, forni-
rientesque in of(icio contineret , cujus auctoritutem caiiis, adu ler s, avaris, etc. Caput 14 esl de igne

commendaret, ergi quem suum obsequium, obedien- purgatorio, quo agilur de iis qui vivenles pro Clnislo

tiam, veneralionem,*xpe proti;eretur. A!io cerlestylo pauperes effecli, in labore et fatigatione perseverant,

Isi lorus Braulionem allcqui sole', scilicet ul senex quique perseculiones hominum propter juslitiain
juvenem, ut magister discipuluni, quamvis f r;asse sustinent. Priores ait Isidorus jam ju licalos esse,ue-

Braulio Mib Isidori disciplina non vixerit. Max me B que in judicio surrecturos : posterioribus autera nori
ergo prnbabilis est ac propemodum necessaiia lUn- modo regnum coelorum in fulura nta promilti, sed
sciienii conjectura, oro Braulione reponeudum esse in et in p;a;senti donari. Ihcc scilicet sentenlia est :

operis inscriplione Bonifacium. E tribus autem Boni- perfeelaisanctilaiis laude praediti homines vel in hac
faciis, Romanis pontilicibus slccuIo vii ineunle, Bo- vita rrgnmu Dei quodammodo praeripiuni; contra

nif.icius V prxserlira e?se potuit, cii Isidorus opus impii liomines et impoeuitenles conscienti.e stimu is

suum ab eo consullus dedicavent uam ilie ab anuo ; 162 etiam vivcntes cruciantur. H*c fere loquer.di

617 ad annum 623 pontificatuoi tenuit quo tem- :

ralio apud alios quoque Patres reperilur scilicot :

pore jam Isidori nomen et doclrir.a ubique sese dilfu- judicandos esse, qui neque pii sunt neque impii ;

deral. nam judicium in pios necessarium non est, in impios

jam in hac vita peractum cst.
16. Stn.tuamus igitur, librum de Oidine creatura-
18. Audi S. Hilarium en.irrat. in psalm. Sunt
rum ct lsidori opus esse, et Bonifacio Romauo pon- i :

tifici iiuncupatum. Certusne erithoc paclo accessus, cnim aliqui inter impios p',osque... Plures namqne Dei
Isdori ad urbem Romam? Bayerius concludit, vix metusin Ecclesia conlnet, scd eosdein tamen ad saicu-
luciim ambigendi de Romano Isidori itinere super- laria vilia swculi blandim nta soliicilant... Impii
non manent, quia his Dei noincn in lionore esl : pii
esse. Verba enim bsce clara sunt : Domini suffragio
armalus ad patriam feslinare j,@1 tutus utroque la- non sunl, quia quat pietali sunl aliena seclaniur... In

autem eos ergo judicium est, quod jam et in iucredulos acluut

iere curabo. Isidorum in Urbe diu mansisse
colligit cx opusculi labore non exiemporali, neque est, et in vedentes non necessarium est. Confer notala

vulgari, nisi eum in palria susceplum dicimus. Equi- a me in Proegomenia ad Prudenlium n. 179, et
Conslantium in Pracfatione ai S. Hilarium § 7, pag.
dem in hanc ipsam senlentiam propendeo, cum vi-

deatur h;ec esse vetus in Hispania tiadilio, in Vita

69. Porro doctrina Lidori de igne purgatorio, cap»

Isidori et Brcviariis antiquisrepetita. Vereor lamen, 14 libri de Ordine creaturarum, plane consenlanea
est dogmati catholico, et iis quse ipse Isidorns tradit
ne in alium sensum verba nuncupationis detorqueri
Allegorice enim lib. ieccles. Oflic, cap. 18, ut observat Cellierius in
valeant. auctor operis loquitur :

Meos parvilutis obedientiam placido pectoris tui portu

Isidoro, num. 58, qui conjecturam Bollandianorutii

recipere non dedignare, el contra garrientium instabi- de Braulionis nomine pro B mifacio, ex prima liliera

les fluclus tuce timore [Forte lemone\ auctoritatis pras B ab aliquo exsciptore supposilo, comprobari dicit

seniis opusculi naviculam non te pigeat gubernare. A I-

ex bujus operis slylo, cum aliis Isidorianis operibus

consruenti. Isidorus cit. c. 18 oslendit Eclesiam ca-

dit, se non curare iuvidorum querelas : Conlra q>ios,
D
ait, tuas orationis scuto protectus, et dominco suffra-
altero saiculo dimillenda peccala, et quodam purgalo-
gio armatus ad pdriam festinare tutus utroque lalere
rio igne purganda. Eadem est doctrina in capilibus
curabo. Accipit ergo putriam pr > porlu, nisi hic eiiam
27 et 28 libri n .'e Offic. qu?e tamen duo capita ia
legeic velis ad portum festinare, eic In Cod. E>cu- ;

nonnullis mss. el editis desunt. Ultima qnoque sen-

rialcnsi est Domini cujus suffraqio armatus apud :

Dacberiuni Domini pergam suffragio armatus. Malo tenlia libri leilii St nienli.it um, qtia^ in quibtisdain

domiiiko suffragio. In Codice Florentino, qui saiculi edilis et mss. desideralur, buc pertinel : Ilic e*t

Cltnstianw miseralionis affeclus, ut pro unoquoque

x:i es-ecred.lur, tota ha^c dedicatoria operis pero:a-
mortuo sacrificiitm Deo offeralur, elc. Sed vt rba cap.
li o desideralur, ac fortasse in aliis Codicibus a poste-
18 libri Oflic. elarissima sunl, et ceito ah I idor:»
riori inanu adjecta est. Habeo varias lectiones ejus
i

Codicis accuralissiine collecias V. C. Thonia

ex Augustini Enchiridio ad Laurentium cap. HUde-
a de
Andrade, sive Dendrade, prompla.
sacerdote collegii Massi-
liensis sanclissimi Cordis Jesu, quas suo loco profe- CAPUT XXIV.
r.tm. Opus ita absolvitur : scienliw Conditoris rcser- Coinmenlum de hidoro cpiscopo cxsule, el de i.ur-
i33 AD OPEUA S. ISiDOlU IHSl' ALENSIS PROLEGOMENA. !",(,

liliam aul vitiatam esse oslendit loin. Concil. Ilisp.

diano iu ejus locutn intruso. Catalogus episcoporum \ II

veterum Hispalensium. pag. 461. Confer eliam Nic. Antoniuin I. iv, c. 5, n.

1. jEgiiiius Gonzalez in Thealro Hispalensis Ec-

121 seq., qui commeiitiliarn aliam epislo'am paritet

clesisc, pag. 27, Tamayus in Martyr. Hisp. a<l diem

4 rejicii, qtue nomine cujusdam Arlua^i Gothi Toletani
Aprilis, et alii narrat Isidorum aliquandiu Malacre monachi Au.u-tiniani ad Isidorum exsulem scripta
quod desumunt ex pseudo-Luil- asserebatur. Supervacaneum autem non erit calalo-
cxsulem vixisse;
Descriptum a nobis cap. 9 gum veterum episcoporum Hispalensium ex Cod. ms.
prando. 163 fuit epita-

quod lldefonso a pseudo Juliano af- iEmilianensi anno 962 exarato altexere, ut constet,
phium Isidori,

fmgilur, ubi lldefonsus Isidorum alloquens, de seip:0

neque hunc Gordianum, neque alium Theodisclum,
qui a nonnullis Isidori successor fingitur, in Hispa-
ait :

Qni fuit exsilii parsipie comesque tui. lensi sede locum habuisse. Exstat hic catalogus apud
Negiigend:e essent ejusmodi fabulosae narraliones, Florezium toni. IX Hisp. sacr., p. 424.

nisi pseudo-historici ex aliquo probabili fundamento, Incipiunt nomina defunctorum episcoporum Spalen-

quod iu examen vocari debet, fingendi occasionem sis sedis. i. Marcelli. 2. Sabini. 3. Evidi. 4. Deocleti

anipuissent. (Forle Deodati). 5. Samproniuni (Forte Sempro-

2. Poniifcx Romanus Deusdedit ab anno6li ad g niani). 6. Gemini. 7. Glauci. 8. Marciani 9. Sabtni.

aiiiium 617 cathedram Petri lenuii ; ejus circumfe lur 10. Epiphanii. 11. Oronlii. 12. Zenonis. 13. Asfati.

epistola ad Gordianum Hispalensem episcopum. Gor- 14. Maximiani. 15. Sallusli. 16. Crispini. 17. Pigasi.

dianus igitur tunc eral episcopus Hispalensis, quod 18. Stephani. 19. Theoduli. 20. Htjacinthi. 21. Re-
iiHtlligi nequit, nisi in l<>cum Isidori adhuc vivenlis parati. 22. Stephani. 23. Leandri. 24. Isidori. 25.

el in exsilium missi, intrusus fuerit. Objicil Nic. An- Honorali. 26. Antonii. 27. Fugilivi. 28. Bracarii. 29.
tonius, nullam veri hahere similitudinem, lam Isido- Florentii. 50. Florcnlini. 31. Floresindi. 32. Fauslini.

iiiin quam Ecclesiam Hispalensem sub caiholicissi- 33. Gabrielis. 3L Sisiverli. 35. Oppani. 56. Nonniti,
mis regKus tantam hanc calamitalem perpeti po- 37 . Eliw. 38. Teudutfi. 39. Aspidii. 40. Humeliani.
luisse, aut Romanum ponlificem cuin Gordiano His- 41. Meudulani. 42. David. 43. Juliani.
palensis sedis usurpalore sic benigne commulasse lit- Hic desinit Calalogus. Octo ultimi episcopi irrup-
teras. Fuit scilicet eo lempore Gothorum rex Sisebu- tione Maurorum posteriores sunt, sed eorum meuio-
tus, de qnonihil sinislri suspicari possumus. Imo ejus ria alibi non exstat.
lau 1es Lidorus in Hisloria Gothorum luculenlissime 165 CAPUT XXV.
prosecutus fuil. Fabulosa; narraliunes de Mahomelo ab Isidoro ex
5. Quid ergo ad epislolam decretalem papoe Deus- Hispania expulso de duubus lucernis perpetim
q :

dedit reponemus? Nic. Antonius censet, falsaiu esse ardenlibus : de preedictione eversionis Hispanios.
eam inscription m, el admarginem notat, p o Hispa- Alia commenlitia aut dubia lsidori gesta.
lensem legi Hispaniensem apud Ansehnuin, Burchar- 1. Pseudo - Ildelonsus in Conlinuatione Chronici
dum et Luitprandum : de quo videndus Tliomas Ta- Isidori , et Canonicus Legionensis in Vita S. Isidori,

mayus in not. ad Luitprandum, pag. 37. lu colleclione iler Mahoraeti , sive Machometi in Hispaniam , ejus-
quoque canonum Codicis Valitani 1348, in quinque que exindeper Isidorum expulsionem narrant. Hens-
libros dislribula, saeculo xi circiter digesta, I. iv, tit. chenius conjicit potuisse aliquem Mahometice secLw
5, ea epislola inscrihitur Gordiano epitcopo Hispa- seminatorem in Hispaniam venire, qui Lnde nialure
niensi. lu Codicibus mss. recensendis passim invenie- discedere coactus fuerit ; ex quo hujus narrationis
mus, Isidorum pro Hispalensi Hispaniensem vocari : origo. In pseudo-historicis haec invenimus. Maximus
quippe duarum istarum vocum mulatio. Simili
facilis ad annum 606 , num. 2, Machumetus , homo impius
iuudo Florezius lom. IX Hisp. sacr. p. 456, obser- , el flagiliosus ,
grassatur per Hispanias. Luitprandus
vai, alquando inveniri Hispatensis pro Hispellensis, ad annuin 607 , Machumetus ,
qui virus erroris sui

et Spolitanus pio Spalitanus, sive Hispalilanus. Con- fundens per Hispaniam , Cordubce, Hispali , Toleli

Ira Auguslinus al cubi nominatur Hispalensis pro j)

coepit seminare, ab Aurasio Toleii archiepiscopo Tole-
Hipponensis, ut cap. 83 dicam. In Conciliis L bbei tano ( Forte Toleto )
pulsus : calholicique doctoret

nola baec margini afligitur : Falsam esse epistolam do- verbo et scripto nefarium errorem persequunlur. Rur-
cent lum alia, tum Isidorus ipse, qui Hisvali sedit ab sus ad annum 613, Machumetus pseudo-propheta.
anno 600 ad annum 636, nec ullum passus est sibi col- Corduba? prwdicat. Denique ad annum 619 aflirmat,
legam ab anno 614 ud 617. In Dacherii Spicilegio Mahometum libros erroris sui in Arabia vulgasse.
toui. II, pag. 410, exstat epistola Arnulfi, sive Er- Quod petitum videtur ex Pseudo-Ildelonso in Conti-
nu!li de incertis Conjugiis, in qua lauJalur \Q^ nualione Chronici Isidoriani ad aeram 653 Mahomet :

epislola papae Deusdedit ad Gordianum episcopum ab Hispania turpiler fugalus , tn Africa nequitiam

Hispaleusem : sed cum Arnuifus s;eculo xn floruerit, nefarice legis stullis populis prmdicavit.

ejus auctoriias tanla non est, ut a suspicione falsita- 2. Hisloriam hauc fabulosam non solum inulli ex
lis epistolam papae Deusdedil ad Gordianum liberare recentioribus amplexisunt, ut Alfonsus Spina , War-
possit. nerus de Rolevink, Quinlanadueuas, BleJa, Vasaeus,
4. Cardinalis Aguirrius, apocryphis decretalibus et antiqua Breviaria Hispanica Eborense, etZamora-
alioquiu noninfensus, hanc tamen epislolam supposi- num apud Tamayum in Marlyr. Hisp. ad dicm k
 ,,

137 ISIDGMANA — P ARS !. CAP. XXV. 458

Sed eliam nonnuli anliquiores ut auc or A lumine frucrctur. Iia fore RoJericus ctiam Cerraten-
Aprilis ,
,

Histori.e gcneralis Hispanise sub Alfonso X ,

cnjus sisin Hne Vilre Isidori. Socculo quo vxit Isidorus

auspieiis vel etiam labore eonfecta fuit , et S. Anlo- tnnquam scienlire portenum eum requales vcnera-
nius in Hist. lit. '5, cap. 2, § G, qui Ira.lit Isidorum, bantur ;
qux v
opinio conse iuentibus sreculis, sub

cum ips-i oceurrissel Mahoinclus, prognoslicum, ex Maiirorum imricrio, vcbemenler aucla fuit. Harinn

vuliu ejus fecisse, pestem aliquaniio iPum hnminem aulem lucernarum nullum vesligium reperio , non
Ecclesire futurum : quo exemp!o juri-perili eliarn sonm apud cos scriptores qui cum IsiJoro conversa-
confirmnnt cx o: ;
s fcedilate judicium ciiminis fieri ti sunl , verum neque apud Acla velera translationis

posse, ut Mascnrdus de Probat. tom. II, concl. 831, ejus corporis ,

quoe a nobis producia cunt cnp. 8 , iu

n. 29.Totam fabulam dcMabometi prcedi-

\QQ vero quibus sermo aliquis de duohus lucernis habenr^us

calione in Hispania rejiciunt Ambrosius Morales , csset, siquidem in s pulcro Isniori a; positrc fuissent.

Franciscus Padilla , Mariana , Rodericus Carus ad T-miayus in Manyrologio cx Petro Crinito de Honesl.
Mnximum, Joannes Tamayus in M-irlyr. Hisp. ,
alias discipl., lib. vh, c. 13, ejusmodi lucernas chimicum
hujnscemodi fabularum et liclionum acerrinnis de- aliquid saperc ait , adeoqua I i.Ioro indignas esse
fensor, et plerique alii e recenlioribus. cuii) Ambrosio Moralcs eoncludit.
Uberrime commenlilia hrec narralio de Mabo-
3. {] 6. Perpc.ucn» l.ujusmodi lucernarum, qurjc ali-

mc:i in Hispanhm advenlu a Nic. Antonio refulatur, quando invenlt dieunlur lumen mulli in dubium
,

qui ex hisloricis Arabibus, Giaecis el Lalinis, probat levocant, noniiulli apeite oppcgnanl, alii progene-
Mahnmctum Hispaniam nunquam veni=se, neou:n
in i e phospliori et luinine siue calore habuerunt, quidam
in ea per longum -temporis spatium commoiaii pc- lotum illud qii"d apeilis sepub ris flammae conspicilur
tuisse. Conjecluras etiam addit , qu.c lamen n.inus a-iis ventilatioiii tributint. Vide-is auctores a Fabri-
urgerenl, si graviori historire fundamento res nitere- (io in Bbliograph. antiq., cip. 23, num. 10, lauda-
IW. Unum lamen pra?teriit egregium lestimoniuni, a los ;
qui opponil expcriehliam eorum uui luctrnas
nobis non omittendum. S. Eulogius Cor.lubensis , iUtrs erucrunt, ct , aere admisso, ej.slinctum quidem lu-
^loriosus < hristi marlyr srcculo ix , in Apolog. Mar- mcn, sed calorem udhuc a se depreheusum, lcsluti sunl.

tyr. , 11 stqq. ,
prcrcedenlium , ut ait , doctorum de Sane, inquit, eUijchuia, quw ab icjne non consumaniur,
Mahometi scelfiibns lestinioniuin pn ferre volens , parari ex Caryslio lapide et lino Carpasio usbcsto,
sic narrat : Cum essem olim in Pampilonensi oppido uolinn anliquis fuit Ecquid vero sit illudquod tam
posilus, el apud Lcgerense ccenobium dcmorarer, cun- constantem, ct diuturnam possil (lammam ardoremqut
claque volumina qiuc ibi erant gralia dignoscendi , in- alere, minus quidcm adhuc vidctur comperlum , rem
compcrla rcvolverem , svbito in quadam parte cujus- £ lamcn idco uculiquam negandam duxerim conlra tot
dant opuscidi lianc de nefando vale liistoriolttm ubsque a :j-j~-ai tcsles, etc. Rem lalius prosequuntur Lice-
aacloris nomine reperi. tu«, Robtrtus Plot, Franciscus Carolus , Joan. Bap.
4. Exorluc esl namque Muhomat hwresiavchcs lem- l'r;:itus , Jac. Ozanamus, et alii , quorum opera
pore Ileraclii imperaioris, anno imperii ejus sepiimo b uJatus Fabricius recensct.
currejite ccra dclvi. In hoc tempore fsidorys Ihspa- 7. De pr.cdiotione qua Isidorus eversionem llis-
lcnsis e ,iscopus in catholico
t
dogmate claruit, el Sise- paitias prrcnuntiasse dicilur , ncnnihil jam cap. 21
butus Toleto regale culmen obtinuit Obtinuitqne dispuiatum fuil. Tamayus in Martyr. Hisp. ex non-
prccdictus Mahomat nefandus propheta principatum nullis scriptoribus et Brcviariis narrat Isidorum,
nnnis dccem, elc. Sic \elus ille auclor vilam Maho- morli jam proximum, in basiica S. Vincentii popu-
mat Jeseriberc p^-rgit, quin verb .m tillum de ilinere lum composila oralionc admonuisse , el inter afia
lli-panico facial. Similem nanalionem Joannes His- Ilispaniaj exciditim pircdixisse ex LociG Tudensis
palensis ad Alvaimn Cordiibensem misit apud Flo- Chronicis libro iu , a quo fump.«erunt Baronus a I

rezium l. XI, p. 446, ubi pro rcgale culmcn male ann. 636, n. 7, et D. Laurcntius Ramirez in nol. ad
>eriplum est rcgnUe culmcn Cum aiiiem Mabomeli Luitprand, 168 num. '.88, fol. 590, tibi ab yEgidiu
in Hispaniam ilcr solum ab hislorkis decimi terlii
p, GonzalesDavila e membrana vetuslssima h;ec Isidori
circiter sreculi , in quibus mulla alia de fsidoro verba se accepisse testaiur : Vce tibi, Ilispania, bis
falsa occurrunt, et a pseuJo-historics autiquis n.ir- pcrdita perdenda propler malas nuptias! Rc-
, lerlio
ictur, conlra Mahometi res g« sfre ab Elmacino pugnat bis Tamayus qtii eliam de verbis qi«ae in
,

Aboliaraia, et ah ipso M^bomelo exposilcc ejusmoli coucilio Tolelano protulissc IsiJorus dicilur, Si scr-
commenlo adverscnlur , eonciudendum oumino cst vaverilis, elc. qux-rit an ex spiritu prophetico, an
,

nulla prohahili lalione defendi rosse quod Mabo- cx pru'enti cmjectura proccs^eiinl; et qoamvs
mrtus in Ilispa iam vencrit , ct ab Isidoro pulsus senlentix conmiuni de I idori propbclia adlucnrc
lugaiusque ficrit. viJealur, lamcn aJdit magis a I valiciniiim accedero
5. Mirum vcro est ,
qnod canonicus Legioncnsis, quxdam carmina in Codice ms. Golbico apnd so
aucloi YiUe IsiJori , proiic fniem refert , eum dnas ma r girii proccmii Ilislorix Romanre RoJerii Xime- i

lucernas fere perpelim ardentes,S nii addila, Ad le convertor, mcretrix Ilispania m> v.di,
(J7 et pcnc >
ine.x -

stinguibiles naturali arte fecisse, quarum una al ca- cic. Verba ipsa Ruderid adeo in princqies, putentes
pnt, altera ad pedes, in sepnJcroejusdem Is dori col- el judices accrba sunt, ut , regnanlc S. FerJiimndo,
locatn c^t, ut corpus sanclissimum qnasi conlimio s liim a! quoruuulam procerum-tvannicas advcrsi s
Patroi LXXXI. 5
 ,

AD OPERA S. ISIDOIU IIISPALENSIS PiiOLKCOMFNA. 440

-abiFiibJilOi vcxallones, nlcntibus intor anna Lgi- A nu n eiicharisticarum colleetores pro obitu Isidori
bus, referri possint, ut ceBset Nic. Aiilonius lib. vui , diein 4 Aprilis in 14 converlisse, nisi error sit typo-
'ii. 46 : A'isi Iragica ftecc lamenlal o , addil , alicujus graphi : Isidorus quipae deccssit feria 5 post Pascba,
cclale inferioris sit appcndix orai libri ascr':pta, etc. , qnod anno bissexlili 636, litteris dominicalibus C. F.,
quod [acinoris genus e.vemplis non deficilur , clc. Sed incidil in 31 Marlii, ccra 674.
repiignanl velera Mss. cxem, laria , qurje ipse Nic. 2. Pacudo-Ildcfonsus in conlinualione Cbronici
Autonius lati.lal , el a.l qua: nuper in e.litione Pa- Isiil» riani , cl Breviarium Crjcsarauguslanum apuJ
iruni Tolelanonmi oxa. ta cst Roderid Tolclani Nic Antonium,pre Isidori obitu anntun 632 indicai.l:
Historia. Rrcviai ia qurjcdam vetera Ilispanirje annum 655, etiam
8. De prodigioso lsiloi i Routauo itinere ip^a notle Rreviarium Cresaraugusianum apud Breulium qui ,

Malalis Domini aclu:n est cap. 48; <!e allero vero ad Olli.inm proprium sanclorum Hispanorum Crcarau-
concilium Romanum , sive quacmque alia causa gusi;e anno 1597 iinpressum pro eodem anno 655

cap. 23. Alia de parenlibus et fratribus lsidori cap. ailog t; ArnolJus Wun anoum 642; canonicus Le-

47 (Jiscussa sunt. Conferri eliam potest Isidori Vita ,

gionensis, auctor Viire S. Isidori, annuin 622; Baro-
auctore Roderico Cerralcnsi, cap. 14, descrij ta, ubi nitts ad ann. 626, Pa lilla cenl. 7, cap. 22; Ribadc-
uncinis inclusa a;>pa: eat qure aut certo falsa in ea B neyra in Flore sanctoi um ad diem 4 Aprilis ; auclor
Yila dc LiJoro narranlur , aut saltcm dubia ct apo- Citjlogi regum Golhorum in edi.ione Conciliorum
cypha videnlur. Hisp. Loairc , et plerique recenlioros 170 CUIU
9. In"cr falsas vel dubias de Isi.loro na r. tiones Redempto aimum 656 S. IsiJori cmorlualcm dkuut.
rcpnni polesl amici-ia cjus cum Cyriaco, Crcsarau- Aactor ctiam Actorum uberiorurn translationis S.
gnstano cpiscopo ,
qucn Isidorus borlalus fu ril Isidori eum anno 633 obiisse innuif, cum referl Sara-
Uomam proficisci ad nonnullas Pelri apostoli reli- cenos anno 75 post transitum Isidori Hispaniam in

(piias obtinen !as. Ita rcferlur in scriptura canonicn, transibse : id auiem anno 611 accidhse Hcnschenius
u 1 vocant, monaslcrii S. Petri de Taberna, descripla annoiavi'. In veteri kalendario Hispanico nionaslico,
arvno 4415, boc lilulo : Ex penelusto Codice S. Joan- cwfus fragmcntum Muraloriustom.il, part. u, Scrip-
nis de Vinna , pergameno litteris antiquis descriplo lor. Rer. Ilalic, col. 4023, ediJit, ara dclxxiv obik
,

liic habelur Canoica S. Pelri de Taberna. Aucttr ls'.dorus episcopus, boc est, anno 636. Nie. Anto-
luijus Canoniee dicitur Raiaslutus monachus sreculo nius pseudo-Rdcfonso affingit quod anniun poslre-
vm, jam proximus bisloriam fundalionis
qui morli rmim vitae lidori conslilueril 632, sive a?ram 670.
sui monaslcii S. Petri de Taborna monachis pelen- Sc.!, ut dixi. in conjinualione Chronici Lidoriani an-
tibus rctuut : ex cujus orc cxcepta esl narratio. Pust C nns 642 indicatur; expMinilur enim rcra 680 ; ac ne
lia.-c, aiebal Balaslutus, fuil Uispalensh episcopus quis err rcm numerorum putet, pramiseral auolor
S. Isidorus, el \n \Q% Casaraugustana civitale Cijria- Lidorum a: no sexto regni Chint lani in Domino
cus. In Cordubensi Suii tila rex erat , el in Ibericc ol>donniis>r*.

parlibus Recliaredus regnum oblinebat. Lceli ergo ain- 5. Braulio quidem in prrenotaiione operum Isidori
bo episcopi in una erant charitate juncli : qui in unum tradit eum lemporibus Ileraclii , el Chintike, scu
convenerunt, et lioc salubre consilium repererunt , e'c. Chiniilani, decessisse : Ildefomus veroin libro de Vir.
Sequilur narratio de ilinere romano Cyriaci. Ris^us, illuslr. afiirmal Isi lorum floruisse lemporibus Reca-
lom. XXX Ilisp. sacr. rag. 452 el 199 seq., non ,
rcdi, Liubanis, Witeiici, Gundemari , Suinlhirani ot
levibus argumenlis oslendit islius modi canonicam Siscnandi : neque in his Cbintilanum, qui Sisenando
seripturam supposiLliam esse , neque aliunde con- successit , commemorat. H c recle coha^rent , si

stare de cpiscopo Caisaraiigustano Cyriaco. Canonica armus 636 a Rcdempto designatus teneatur : nam is

inseria fuit a Pellizcrio ini:io Annalium monarehicC annus primu3 fuil regni Chintilani , ul vere dixerit
Hispanie, post ejus eversionem. Braulio, temporibus Chinlilani Isidorum obiisse.Cnm
in ipso regni Chiiililaiii initio decesserit , lcle etiam
CAPUT XXVI, V Ildefonsus inler rcgrs sub quibus Isidorus ftoriiit
S. lsidornm anno 656 e vila decessisse ostcndilur. Cbintilanum p^rjelernmit.
1. Ea omnia, qu.c in extreuio morbo et oliilu 4. Ex Aciis conciliorum const:tt Lidorum adbuc
Isidori contigerunt, Redemptus Clericus narrat, cap. vlxisseanno 653, quo concilio iv Toletano praefuit, et
a no!is relatus. Etsi autem Redemptus lestatir jam vita functum anno 658 quo concilio vi Toletano ,

Isidornm pridie nonas Aprilis, rera 674, qu e in am -um HoncratiH sedis llispalensis antistes inteifuit, ininus
636 incidit, obii<se, tamen magna est scriptorum de bene disscnliente Ambrosio Morales, qui coucilium vi
anno o!»iius Isidorl dissensio, vel quod Redempli Toletanum anno 636 celebratum puiat , ac proinde
ii:in:it:onem pne oculis non !ia!»i!erint,vil quo I Bdem ad annuai 655 obitum Lidori revocal. Pagias in not.

non adhtbuerint , vei quod crrorem in mm-eios a ! Baroti. ann. 638 as-erit nonnu'los Hi-p:inos colli-
trrepsisse credidcrinl. Labbeus in not. a! Bcilarnti- sr-re S. Isidorum jam anno 656 , lcmpore concilii v
mim de Script. Eccles. : Yaleal , iriqisit , cum sao To'et ini priJie kal. jnl. ce!el»rati e vivis excessis>e,
Pcl.vffo ineptissinamPatrologus qtii docet Isidorum quia i!!i concilio non inlerfait. Verum cnm ojus-
t*e rmio 650. Observat Recioporlucnscs tectio- modi concilhim faerii provinci»le, neqne ip isucccs'
 \ n isidoriana - pa RS I. CAP. XXVII. *„ li-2

sor aliquis Lidori subscribat, imbecillum hoc sane A 5. Anno 585 aut sequenti, quo Leander, Isid< ri

cst argtimentum. frater, Constaniinopoli degebat , Isidorus strenuc

5. Raiio ergo efficax cur ab anno 050 receden- causam rcligionis cnnlra Arianos tuebatnr, et, ut
dum non sit petitur ex ip-o Redemplo ,
qui non so- r.onnulli narrant, vices Leandri in episcopalu Hispa-
!;mi oeram G7i , in eujus numeris errorem aliquis lensi sgebat, ex cap. 18 prope lir.em.

suspicari possel, designat, sed eliam nanat 171 4. Anno 586 atit seqq., cum jam pax Eetfestae His-
obilum Isidori contigisse pridie nonas Aprilis , et paniE reddita fuissel, Lidorus non inviius a Leandro
quarCo die post I aptrsmum catecbumenorum. Dics cella; inclusus dicitur, ul Deo, sibi ac liiteris vacaret.
quarta Aprilis pro die fcsto S. Isidori passimassigna-
5. Anno 590 aut srqq..fingitur accidvse prodigio-
tur : ex quo coneludilur relinendum esse apud urbem Romam, ut Cregorium
sum iter Isidori in
Redemplum pridie nonas Aprilis, non pridie kalendus
ilagiium inviseret, nncle scilicet INalivitalis Domini,
Aprils. TiUhemius, ul dicam cap. 47, n. 10 et seq.,
qua eadem nocte Hispalim rediisse narraiur. Vide
lniige aberravit, qui Isidorum noslruin asseruit eum supra cap. 18.
tjui 15 Januarii in kalemlaiio Romano celebratur. In
0. Amio 000 circit^r lsidorus episcopus llispalcn-
Atic;ariis mailyrologii Usuardi ad diem 7 Januarii
sis rcnunii;ilus fuit, ex cap. 20.
profertur : Ipso die saucti hidori episcopi, manna: B 7. Anno 600 epistola Isidori ad Massonam d;iia
sanctitalis viri. Notat Sollerius : Nusquam notus esl
est, iit constabit cum de cpislolis Isidori agemus.
liic hidorus. In Codice lamen Palatino 1448, de quo
8. Anno 010 Isid.;rus in congressu Tolelano cpi-
cap. 105, velu- ka'enilarium exstat, in quo ad diem
fcoporum de. rcto Gundemari regis snbscripsit, ex
7 Jinuarii memoria Isidori episcopi ncolitiK. Ver..iu
cnp. 2i.
bunc etiam a noslro distinguere oj orl.-l , cnjus f.-s-

lniii , vel ccrle obilus diei, 4 Aprilis dcbei as.-iguari.

9. Anno 012 aut seqq. ad annnm <°Iy, quibtis Si-
sebutus rcgr.avii, Isi.lorus librum de Natura rerum
Re vera ex paschalibus cyclis conhcilur anno 050
scripsil, qiifm Sisrb; to rcgi, nisi fallit insc ipiio, dc-
pascha sive diera quo baptismus catecbumenorum
,

peragebalur, incnlisse indiem pos.remum Martii.sive

dicavit. Ex epistola dedicatoria non evincilur jam-

pridie k;d. A; r. -l:>idorusergo,qiii quarto postdieob- lum rcgem fnisse Sisebu'um.

isse a P» demplo dicitur, obiiif ria v h bdomadis 10. AniioOlott seqq usquead annum 655, Hell.t-

paschalh, qiuc eo anno luil pri iie non. Aprilis. dius fut e;iscopus Toletanus, ad qu"m exslat epi-

6. Consia .linus Cajetanus vcllet hoc ipum inso- stola Isidori.Anno 010, Iidoru> Chronicon stuim ab-

h.bili, ut ait, argumei to confirmaiv, quia Isido- solvit : scilicel anno 5 Sisebmi. Cmfer nolas in Chro-
vciba Ilermanni Coniracti
rus menss nprili anni 057 obiisse non poluit, si- C mcon, el de Isidoro in-
fra, cap. 55.
quidem hoc anno 657 secun.Io regni Chintilai.i
mfiise jaiiuario celebralum fuit vi concilium Tolcla- 173 11- Anno 618 aut seq. Isidorus concilion Hii-

iuim. Sed fallitiir in anno concilii dcsignando : ccle- palensi pncfuit, cx cap. 21.

bralum qnippe armo secunio Chintilani, sel

futt 12. Anno 010 sut scqq. ad ai.num 025 Isidorum
anno 058 ; cum euiin Chinlilanus anno 650 rcgnare Romam ad B mifacium V venisse conjicitur, quo
cirperii, inilio anni 058 adhuc agebatiirannussccim- tenipore opus de Ordine crcalurarum lortasse com-
tlu rcgui Chiirt lani. Itaque inepte nonuulli colleciores posuit, ex cap- 23.

conciliorum Hispanisc coiijiciunt anmtm sccundi.m 13. Anno G20circiter FuIgentiusJsidorifratfT, cre-
("liinlilaiii quinrto idus januarii, a:ra 07G, iutrlhgen- ditur deccssiss^, p« proimle anle id tempus libros de
tlim es e aniuim secundum complelu-n ct lertium Gfficiis ecclesiaslicis Isidorus Fu'gcnlio nuncupavit.
i> euniem. Notalio qua Joanr.es Baptisla Pcrez i'c 14. Anno025 circitcr Isidorus inlerfuit aut praefuit
Iioc argismrnto agit expo-ila jam fuit cap. 5, nmn. ciriuam concilio conlra Siniharium. Vide cap. 21
2, in qwa observaudum bis Lcram ,
qna lsidorus prope linem.
inorli rus fnit, nominari : priiuum, morluum wra 604,
i". Aniio 024 circiter concihum qooddam llispa-
qui error csl numeri, dein.le vcdaCiiintilam coepisse Q lense celebraium, praeside Fsldoro, crc;limus, in quo
wra (.71. Error ille ntimeri edilionis Griali.jue in
Marlinius episcopns Astigitanus depositus fuit.
alias quoqtic irrcpsi?, clnrius a nobis corrigei.dus,
1G. AmiO 025 Isi.lorus historiam Colhoriim absol-
cmn Isidori lib. r de Vir. illuslr., ct nost eum piaji.o-
vit : scilicet anno 5 Suinlhilani rei.is, qui in annum
talio Braulionis crnri nota Perezii rccudelur.
625 inci !it, ut o-lcndit Pagius al annal. Hiironii ann.
172 CAPUT XXVII.
025, nnm. 18. Pagius enim, ct~i Chronicon nominat,
\ itu S. hidori in suas cpochas d stributa. tamcn, ul c\ verbU ::l'egat's colligilnr, historiam
i. Quamvis dillicile sil rcs geslas S. Lidori ccrlis Galhormn inlelligit, q kc atiho 5 Suinlhilani ab Isi-

stiis ai.nis alligare, lamcii cx I :

i
> qu;e haclenus dis- doro absoluta fuit.

pulata suni coligcmus ea quas magis probabilia ve- 17. Anno G50 circitcr Isidorus ad uibem Toh la-
n.que siinilia si-nt, ct in suos qiKCijue amios dislri- nam sc cmilulii concilii cujusdam causa, quod t.cnen
llllCHHlS. cclcbralum limc non vidctur. Codiccm Etymologhi-
2. Anno cin iter 500 Isidorum nattim luissc cre.li ruiii ad Braulium misil. De ronstiluriulo episcopo
potest cx cap. {7 prope finem. Tarraconensi cum ivge cgit, cx cap. 21.
 113 Ai. OPEP.A S. ISIMJRI IHSPdfLENSlS PR0LEGOMK v A. \U
18. Anno 653, sire aefa 071, dieitur obiisse Tlo- A decontvii. Errorcm Guillelmi Malmcbmicitsis, qni
rentina Isidori soror in epitaphio recensilo cap. 7. Tolelanum pro Legione, el Joannis Naucteri, qui
Itaque antc hunc annutn libros contra Judseos ad Ilispalim pro Legione hac in translatione corporis
Florenlinam sororem Isidorus scripserit oportebit. 3^75 sancti Isideri areepit, rerte notavit Constai.li-
19. Anno 655 Isidorus concilio iv Tolelano procfuit rius Cajetanus, qni de loco quo obiit Isidorus et quo
cx. c. 21. ejus ossa requiescuiit phuibus disseruit. Yetba
20. Anno G5G Isidorus decessit, ut cap. 26 ostcn- Guillelmi Malmesburie11sisiib.il, c. 10, d.j Gest. reg.
sum est. Angl., hoecsunl: Succcssit Leandro Isidorus, dociri-
CAPLT XXVIII. ?(«, sanctitatcque vobilis : cujus corpus noslra cetate
Aldejonsus rex Galticicc Tolelttm translulit, ad pondus
S. Isidori Hispalcnsis corpis Bononice asservari fcil
tradilum. Miracula ad altare ecclcsiw Legionensis, auro comparatum. Nauclerus Chronogr. vol. II, ge-
ubi ejus corpus requiescil. nerat. 9, ail : Huic cliam (Ferdinando regi) li. Isido-
1. Plerique sciiptores qui de rebus Bononiensibus rus, qvem transtutit in Ilispalim, revelavit diem monis
agttnl as erunt Lidorum Hispalensem,
:
dum Roma sua. Guillelmus quidem Malntesburiensis eliam
in Hispnniam re.liret, Bononkedecessissedie I \ Apri- nomine
in regis erravit : appellare enim debuit F^r-
lis, annoGlo, aut(J16,aulG40,aul 174 670, aut alio B dinandum Castellae ct Legionis regem, non Aldefoa-
quovis non enim iuter se .!e anuo consenliunt. Ad-
: sum Galliciaa regem. Ulerque tamen opinioiiem quae
dunt corpusS. Isidori iu.ecclesia S. Stephani mona- Isidori sepulcrum Bononiae collocal narratione sua
choiuin olim nigrorum.uuuc Coclestiuorum sepultum satis refellit.

fuissc, quod annn circiter 1141, Henrico Bononiae 4. Idem Cajelanus conjicit Isidorum episcopum Si-
episcopo, invenlum, rccngnitum, et venerationi ex- culum, de quo ConslanliusFelix inKalendario die 15
positum fuit die 16 Septembris, quo ejus mcmoria kalend. februari, et Arnoldus Wbn Lign. vk. lib. 111

Bononioe celebralur. Sigonius ad annum 616 sic ha- ad 18 Kalend.februarii, esse eumsanctum, cujus os a
bel : Hoc tempore S. Isidorus episcopus tlispatensis, Bononienses venerantur ;quemIsidorum Hispa'cnsem
pzr sEmitiam iter faciens, Bonouiw mortirus fertur. homonymia decepti vocaverunt. Hanc cli.im conjc-
Cerle Itodie quoque sepulcrum ej s in basilica SS. Pe- cturam exponunt Bollandiani in comment. pncv ad
Iri et Pauli post at.are majits ost ndilur, quce capetta Viia n S. Lidori. Uglnllus in Ita!. sacr. tom. II, de
SS. Pelri et Paidi vulgo dicilur. Hx-c est basilica episcop. Bonon. in Petro episcopo Constantini Caje-
sanc:i Slephani el cccle ia Palrum Coe'estinonun. lani de Isi.loro Siculo Bononi.c defuncli. narralionem
Arnolius Wion de Isiuoro ita referl : Obiit anno G42, veram dicit, sed non confirmat. Iteruin BollanJiaui
vel circiler pridienon. Apr., cujus corpusrequicscit Bo- C hanc qiiae^liuneni cxcitaru:.t ad diem 18 Dccembris
nouice in ecclesia BR. PP. Cceleslinorum. in tafalogo sanclorum praMermissorum. S Isidorus
2. Occasionem huic fabuke pr:cbuit anonymus Bc- Bononiensis, aiunt, in Martyroiogio universati, apud
nedictinus auc.or Cbronici ejus eccleske et coeoobii CasleUanuin annuntialur in llalia, ut episcopus itte-

circa annum 1180, cujus verba Henschenius in com- rius civitatis. Bononienses Itac die cehbrant S. Isido-
incnt. proevio ad Vitam S. Isidori profert : quibus ita rum,quem iiispalensem credunt exerrore quod Bono- ,

bnsilicam sancli Stephani Anlonius Cusalis Cocle- niaj dcfunclus fue.il... Cerle non inveni argumcnta tam
s-linus ex ms. Chronico sic alloquilur : Simililer et sotidapro possessione Bononicnsium corporis cttjiiscun-

corpus bealissimi Isidori, coifessoris Chrisli et l-.cu- que Isidori, ut ex errore manif^sto de corpore S. Isi-
teiHtesimi doctoris, in le requiescit : qui cum rediret a dori Hispateitsis alium slutim Isidorum inferre debeain.
fioma, apud hanc urbem Itospitatus, ac gravi moleslia Masinus in Bononia pertustrala de cuttu S. Isidori
corporis est detentus, elc. Hacc si quis de Isidoro Hi - cigit die 4 Aprit. el 16 Septembr.
palensi intelligi debere contcndat, suslinebimus fig- 5. Etsi avitem de loco quo Isidori nostri corpus
mentnm lioc intolerabile esse cjus Chronici, quod jacet uberiori probatione res non indigei, lamen,
Redemptuscleiicu>Isii!ori in hujtis obittis narratione qu:a opporluna modo se offert OGcasio, veterrm in-
planerefellit.uto i nesaliosscriptoreslllspanosetmnr- I>' scriptionem, quc in claustro Lcgio;iensis monaste-
tyrologia omittamus. jEqueconstat Isidoricorpus Ili- rii S. Isidori conspicilur, proferemus. Fam transcri-
spali c nditum fuisse, unde Legionem Iranslatum fnit, psil Antonius Ponzius in Ilinerario llispani;c, Matrili

ul retuliiiius ex Arlis sincciis translationis cap. 8. edito 1785, tom XI, pag. 218, quie seculo xu ineunle,
5. Uis addi polest vetus honi nis exleri tesliino- aut xi exeunte, videturfacla ; barbarocerte slylo sic

nium. Breulius in pr.ofalione ad opera sancii I»i lori esl conc^pta.

refert, in Vicloriana Lutcli;c P.:risiorum bibliolheca
176 6. Hanc, quam cernis aulam sancti Joannis
anliquissimi.m esse librum in membranis Si-riplutn, Baptista;, fuit olim luleam, quam nuper excellenlissi-
(]tto ilinerarium ad S. Jacobum Galla?ci;e describ tur, mns Fredenandus rex el Sancia recjina wdificaveruut
in quo sic habclur : Apud urbem Leqionensem ri- lap.deam. Tunc ab urbe Hispali addu.wrunt ibi corpus
silandvm esl corpus B. Isidori episcopi, el confcssoris
sancti Isidori aapiscopi, in dedicarione tempti iiitjns
sive docloris qui regutam piissimam clericis ecclesia\
; diem xu Kat. Januarii tera mci. Deinde in a:ra ncm,
licis instituit, et gentem bispanicam suis doctrinis im- vj Kal. Mai, adduxerunl ibi de urbe Avila corpus S.
buit, tdUtmquc sanclam Ecct siatn codicib.ts (lorlgcris Yinccntii FB Scbina:, ( ristctisquc ipsins auno prcfa-
145 ISlDORiANA — PARS I. CAP. XX \ III lifi

tus rex rcvertens de fiostes ub urbe Valentia li.nc ibi A Joamiis Baptistat. Infra inUr alia concedilut eccleVise
die subbato et obiil die m, [eria vi Kul. Janvarir, a;ra sive monasierio S. Jdannis RaplisUe, ecclesia cum
mciii. Sancia regina Deo dicaia peregit. Iribus alt.tribits in campis Golhorum in Rioseco ed
7. Exstalhaec eadem inscrrpffo apriil Floreziuni Viltam Verdem... eo tptod ibi qnievil corpus betiiissimi
Jom. IX, pag. 211, ex Sandovalio in Ilistoria regis Isidori, quando asportatum fuil de llispali metropoli-
Fcrdinandi fol. 16, sed solum usque ad verba acra lana. In fine : Facta scriptitra testamenti; vel confir-

mci. Ihi legitur olim fuit... e.xccllenlissimus Fredi- mationis in dedicadone ipsius basiliece sub die duode-
nandus... edificaverunt... episcopi. cimo Kalendas Jannarii : sequenti vero die translatio-
8. Ex liac inscriplione colligitur translationem nem rorporis S. Isidori celebravimusundecimo Ka-
corporis S. Isidori celebratam fuisse anno 1065, diu lendas Januarii, wru mittesima centesima prima.
20 Dcccmbris. Dies ie^tus b«jfts translalionis in Bre- 12. Hic erat annus Chrisli 1063. 0:im igiluf, vtl
viario Toletano agebatur 22 Decembris, apud Legio- certe primo illo anno, die 21 Decemhris, de licil <•

nenses vero 20, ul refert Cajetanus pag. 44. Tcm- temph S. JoanuisBaptJsla) celebrata fuit, die vero 22
plum Isidori appel'alione deinde insignitum docet translalio corporis S. Isidori. Procedenie temporc,
Hariana lib.ix Hj>r. Hisp., c. 13 : Alvili corpus in lem- uno eodemque die dedicatio et translatio celebratse
plo maximo tumulatum cst, Isidori in Joannis Bctpti B fuerunt. Inde nata' diverscc auclorum hac de re opi-
sta; loco sublimi atque pracclaro : unde conscquenti niones, de quihus vide cap. 8 et 9, uhi Acta transla-
tempore faclum, itt wdes illa vetus Joannis Baptisto? tionis expo.uinuis. De hoc ipso instrumenlo Pagius
homen Isidori appellatione mutarii. ad Baronium anno 1053, num. 47, ex Sandovalio
9. Huc refero quod archilectns Petrus de Deo eam menlionem facit, ubi errorem Baronii corrigit, qui
S. Isi iori ecclesiam superwdificasse diciturin cpita- translationem anno 1053 nssignaveral : ipse vero Pa-
phio descripto a Risco lom. XXXV Hisp. sacr., p. gius Aibitum, seu Aivitum, qui episcopus Legionen-
356. Uic requiescit Pelrus de Deo, qui supera'dificavit siserat, vocat episcopum Hispalensein. In wrbis au-
ecclesiam hanc. lste fuudavit ponlem qui dicitur de quac ex Pclagio Ovetensi in
leiai
£7g eamdem rem
Deus tamben : et quia erat vir mirde abstinentitc, et profert : hie transtulit eorpvs S. Isidori episcopi ab
mu'tis florcbat miraculis, omnes eum laudibus pracdi- Ilispali melropoli in Legionem pcr manus pontificum
cabant. Sepullus est Itic ob imperalore Ade'onso et Aloijti Legionensis, et Ordonii Astoniensis (corrigen-
Sancia rcgina. Verbum tumben est pro eiutm, nimc. dum, Albiti Legonensis, qui Hispaii anle translatio-
Ilispanice tambien, ex Latino tam bene. uem dcces itl, et Ordonii Astoricensis, sive Asturi'
10. Neque ab hoc loco alicnum est qnol Mariana ceusis.

lih. ix Ilist. Hisp.,cap. 5, de Eii-abetha Alfonsi VI q 13. Imtrumenlum secundum continet alias dor.a-
uxore, prius Zaida ntincupala, connnemoral : Casildtv liones monasterio Lpgionensi S. Isidori facias, anno
exemplo, sive sua sponte incilata Zaida, lavacro Chri- 1148, ab Alfonso imperatore Hispamcc. Inslrumcn-
sliano ex nostro more lustrata, in Alfonsi regis nup- lum tertium exhibet donaiionem qua, annoll59,
tias post aliquoi annos eoncessit. Prodigia, qnce Isidori Ferdinandus rex Legionensis, sepullo corpore nmiiu
corpori exportando contigif.se divinilus paulo ante di- suie D. Sancicc in monasterio S. Isidori, donavil ah-
c um esl, mull. m contuiisst visa sunt, ut insascipiendce bali ejusdem, et c.cteris Canonicis, mon isierium S.
Chris!iano? retigionis votuniatcm 177 vehementer in- Juliani. Riscus, eod. tom. XXXVI Hisp. sacr., tract.
cumberet. Accessit somnium, in quo divum lsidorum 72, cap. 2, rcfert ediclum regum catholicoruin Fer-
videral in augusta specie, blundcque voce, ul rem ma- dinandi et Elisabeth, quo jubent observari prxceptam
turarel, moneniem, etc. Filia Iirec eral Benabeti regis ab abbate monasterii Legionensis S. Isidori sub ex-
Hispaleusis, qui o«rpm S. Isidori cxpoilaii con- comunicaliunis pcena latum, ne juran enta pro veri-
ces-i'. tale dicenda lierent superarca qua re oinlitum est
11. Ad hanc ipsam rem confirmandan, oti etiam corpus S. Isidori ; nam hrcc invalueral consuetudo, et
ad poslhuinam Isi lori gloriam comprobai.dam per- opinio, quod qui ita pejeiareni, ante
ii aiiiium a
linent mstrumenta vetcra, quibus meniio (il
plura
D perjurio e vila riperenlur. Pratereimdcm vcro nou <

corporis lsidori Legionem translali, aut in ca urbe e;t diploma Gregorii IX ad ahbatem et convenlum
sepul.ro con lili. Tom. XXXVI Ilisp. sacr., po?t alias S. Isi lori Legionensisapud Raynaldum ad ami. 1235,
appcmlices, describuntnr insirumenta acl insigne S. num 69 : Cum, sicut acccpimus, in mont:sterio veslro
Isidori monaslerium Degionense spectaiitia. Prinunn corpus B. Isidori reqitiescat, nos, coiisidcrala iptitts
est ho litulo : Ferdinandus re.r, et Sancia rctjina, ac fralrum
'
loci religione, ibi moran ium honesiale, de
translato corpore S. Isidori archiepiscopi II spalensis bealorum Pelri el Pauli aucloritatc confisi, omnibits de
m Legionem, amplissime ornanl, et ditani mo 'asle- vole ad monastcrium ipsum die festivitatis B. hidori
riv.m S. Joannis Baptista corain pluribus episcopis et venienlibus quadraginla dies de injuncla sibi pocn len-
cptimatibits, qui ad Iranslalioncin celebrundam vene- liu pro ipsius sancti reverentia relaxamus. Dulum La-
rant : ex quo pauca haec excerpo : Nos ihdigM el ex- ler. xiv Kal. Junii, ponti/ic. ntslri anno vn.
igui famu i Christi Fredenandus rex, etSanciu rcgina, 14. Cum auti ni Ordonius episcopus Asluriccnsis
fecimus trasladari corpus beali Isidori de metropolita-
corpus S Isidori L^gionem tran tulisset, ivx Ferdi-
na Ilispali per manus episcoporum, sive saccnloHtm, nandiis ipso anno I0G3, die 22 Decemhiis, die scili-
mtra muros Legionis ciiitatis nostrcc iu ecclesia S. cct sequciiti postquam Iranslalio celebrala Lciat,
M7 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PlU.^GOMFNA. 118

rideiii Or.lonio pramii lcco donavit monasteri.mi S. A tano vin, anno 653, seilicetpost annos 17 ab ejns

Marilue dc Tera, et terrain diclam Noceta : Pro eo, obitu celebrato, amplis imis verbis d"iialus fuit can

inqnit rex, quod tu, pater sanctissime, Ordoni prmul, 2 : Noslri quoque sccculi docfor cgregius, Ecclesite

vobis diynum exhibuisli obsequium, dum l a, de expcdi- catholicce uov:ssimum decus, prascedenlibus oelute po-

tione civitatis Emeritoj duximus ad lspalim, vocata stremus, doctrinm comparatione non infunus, et, quod

nuper civitas Sibilia, cum episcopo Alvilo, ubi ipse mi- majus est, in sceculorum fine doclissimus . atcftte cuni

gravit ad Dominum, tu aulcm [ecisli nobis hide, an- reverentia nominandus Isidorus, etc. Ubi nonnulli
nuenle Domino, derortare sanclisnimum et gloriosum niinus bene lcgunt alque, et quod mctjus esl, jam sw-
ijrpus beali doctoris noslri snncli Isidori archiephcopi culorum ftnitorum doclissimus. Interfuerunt et sub-
scripserunt huic concilio episcopi quinquaginta duo,
confessoris Christi, quem nos pjr 179 manus tuas
aliorumque prwsulum fecimus recondere in chitale Le- abbales duodecim, vicarii episcoporum decem, viri

gionense, in ecclesia S. Joannis : ubi per te habelur iilustres Palatini scxdecim. Li concilio etiam Tole-

nostri decus et gloria doctrinai, lolius Hispanice doclor; tano xv, cui subscripserunt episcopi sexaginla unu=,

ideo, elc. abbates undeoim, vicarii episcoporum quinque , vii i

15. Bollantliani in commeKlario pcevio plura re- illustres officii Palalini septemdecim, anno 6S8 ce'e-
^idoro conlirmalus
ferunt prodigia S. Isidori ope, poslq »am ejus corpus B brat0 iaVm >
,itulus *****% e 9> e <J»

jamLegione venerationi expositum fuit : Uonorantes videlicet, el sequentes senlenliam

erat, im 1
.elrata.

Alia addi possunt ex Vita breviori S. Ferdinandi re- doctoris egregii, Hispaleusis sedis episcopi, quam in

apud eosdem Bollandianos, libris suis de Differenlia naturw Chrisli vel nostrce
gis num. 8, ac pracser-
tim ex opere Lucae Tudensis de Miraculis S. Isidosi. disseruit,nbi ait, dc. Joannes Baplista Perczius in

var. leclion. mss. ad Concilia Hispania; suspica-

Pebgius Ovetensis, teslis ocu'atis, narrat in Chro-
nico suo, prope tur deesse hoc loco h.dori nomen post doctoiis
fineni Vitoc Adephonsi VI, lapidcs
egregii. Sic veteres scripiores Hispani passim Isido-
alla: is S. Isidori, ubi sacerdos pedes tenet , dum
missam celebrat, aqua manasse, quo
rum mognum Hispanue aut Hispmarum doclo.em
calamitiles
appellar.t, ut Isidorus Pacensis, S. Marlinus Lejo-
post regis obiium evenlurae p^oedb ebanlur. R -feit
ctiam Rodericus Toleianus r.cnsis, alii.
lib. vi Rerum Hisp.,
cap. 13, Isidorum Ferdinaudo I apparuise, et diem 2. Benediclus poniifex XIV de Bcaiific. sancturum,

obilus praenuntiasse : qui piissinius rexcoram sarco- lib. m, part. n,cap. 11, num. 15, refert die 25 Apiilis
ihago Isidori oravit, et accepta ab episcopis poeniten- anni 1722 apo-tolica auctorilate indultum fuisse, ut

tia, ct gralia ullimce unctionis

Officium S. Isidori in universa Ecclesia reciieiur ex
, indittus citicio, ct

conspersus cinere, duobus P !fece P t0 cum a nti phona doclor optime, ct cum
diebus hi pcenitentia atque C
lacrymissupervixit... et juxta palrem suitm in Evangelio Yos estis sal terrce. Jam enim tanquam
eadem
doctor co'ebatur in regnis Hispaniarum, et in Eccle-
ecclesia S. Isidori esl sepultus. A iam S. Isidori appa-
litionem refert Lucas siis Indiarum regi catholico subjeclarum ex litlcris
Tudei.sis in Chronieo, quoi
anno 1250 visus apos-tolicis Gregorii XIII, quibus approbavit Oflicia
fuerit auxilium Cliristianis :.dversus
Saracenos cum S. Jacobo laturus. sanctorum regni Hispanice, ubi de Oflicio S. Is dori
:

Praterca narrat
Didacum comitem, h .i'C habenlur : Ilem festivitas S. Isidori archiepiscopl
qui S. Ferdinando rcgi rebella-
Ilispalensis, pro quo celebretur Officium doctoris, et
verat, et turrim atque ecclesiam S. Isidori occtipa-
recitelur Credo in celebradone missce.
verat, landiu gravi morbo implicitum fuisse, doi:ec
JgJ 5. Addit Benediclus XIV auctorilatem S.
tun im et ecclesiam restituit, jurans quod deinde
Leonis IV in can. de libtllis, disl. 20, qui S. Isido-
futurus esset miles el vassallus S. Isidori.
rum inter Ecdesiae doclores re ensuit : nam post.
16. Mabillonius, tom. IV Annal. Benedictin.,
exposilas regn!;!?, quarum usus csse debcbat in ec-
pag. 671, referl Ferdinandiun rcgem anno 1065 a
clesiasticis judiciis, et post mcnlionem iionniillorum
S. isidoro pra2monitum obiisse, in ecclesii S. Lidori
conciliorum et decretorum Romanorum poniilicum,
sepultum, quam cum adjuncto Benediclinmim ino-
hli omnino sunl,
nasleno condiderat.
. ~
Dc hoc monaslcno
.. . ..
p.ig. 6i'J
^. sic ait
D .
:

scopi, el per quos episcopi

.:.... et per nuos
simul juaicanlur
iudicanl
el clerici.
epi-
y

prsemiserat, post Benediclinos trans isse ad monia-

Nam si tale emerseril, vel contigeril inusilalum nego-
les Benediclinas : lum, incunte hscculo xu>, ad Car.o-
tium, quod minhne possil per istos dejiniri, tunc, si
nicos regulares, a quibus ncmpe mu.c oblinctur.
illorum, quorum meminisiis, dicta llieromjmi, Augu-
Eodera loco Mabillonius recpnset donationem regis
s'ini , Isidori , vel cceterorum siinililer sanctorum
Ferdinandi ex Iepesio, Facta scripturu ipso die dedi-
doctorum reperta fuerinl, magnanimiier sunl retinenda
cationis basilica?, xn Kal. Januarii, poslridie quam
et promulganda. Uxc ipsa, verbis nonniliil mulr.tis,
ejus reliquiarum translalio fucla fucral. Fortasse
sed cadem prorsus reienta sententia, describuntur a
legendum pridie quam, ul iu scriplura num. II.
Bcrardo in Gratiani Canonib. genuin. part. n, cap.
7§0 CAPCT XXIX. 76, ex vulgaiisintegr;c cpis olrc exemplaribus, adjecta
I idorus Ecclesiw doctor. An olim actum fuerit de eo eliam aliorum Codicum varielate. Exposiia dcinde
nihr qualuor Lalince Ecdesice Panes S. Amb.osii
opinione quorumdam, qui existiinaverant Isi 'orum
ioco o.nnumerando.
vcl qualuor aliis Ecclcsi.e Lal:na3 doctoribus adji-
i. Y,xr^:S\ doctoris tilulus Lidoro a cou^ilio Tole- cieiukim, vcl Ambroiio pra-fcrcndum, idciu Bencdi-
 ,

| i0 ISIDORIANA - PAR5 I. CAP. XXX.

cius ponlifex XIV subjungit : Dcmnm suo muneri non A cx quo nonnulli existi «Jirunl Marlimrm PtfhKimji
defuerunt postulatores, qui, collcclis undiqne lesiiiwi- eo ailhuc lempore vixisse. Fabricius loe. cii, asse-

hii» excdlcniiam doctrincvS. Isitlori

plenissimf demon- rit ea qurc in Cbronico Marlini post aanunv l-277 ;

slrurunt cdilo etiam typis suffragio emineniissimi

,
seqiiiiritur, addlla esse a Ploleinaeo Lueeusi ad an-

domini cardinulis Belluga:, causie rclaloris, qni aui- num 1294, a Bernardo Guidonis ad annuin 1310.
a me tanquam promotore faclas SchccUgenius, tom. VI ejusdem BiDliothecLC medii
madversiones filei

de more cdnfutavit el plura addidit in et iufimiacvi, verb. Plolemceus Lucensis ebscrval,

doctc ,

ccmmendationem eximice doctrvtce ejusdem S. Jsidori. in duabus Chronici editionibus, qmc ipsi ad manus

Leonis IV auctoritati conjungi vcl pnemiui cranl, continualioncin Ptolemau Lucensis nomine
4.

possunt verba Hadriani I, qni stcculo vm claruil, in non exslare, neque in alio scriptorc eam notitiam a

partibus Hispania?, se rcperlam.

epistola ad Egilam episcopum in

98 Codicis Carolini, lom. III Scriptor. Gall. Du- 7- Equidem r.onnulla exemplaria C.ironici Martini

Nequaquam liccrelhorumhominum ignaviam, Poloni eiiia, queedam ctiam Mss. ego evolvi, quibus
cbesnii :

aique impiam perversamque amentiam, inanesqne ac conlinualio po-t Bopifaeii VIII lempora, 183 sinc

mendaces sequere fabulas, sed macjis doctorum nostro- auctoris tanien noiuine, annexa erat. Id aulcm quod ,

rum sanctoriim Patrum, sicut nobis intimant, vidclicct B de Isidoro inler alios Eccleske doclores con 'ecoranilo

beati Silvestri atque Innocentii papw, pariterque almi Mariana refert, nusquam inveni. Sed Marianap ila

Hieronymi seu Isidori divinos sermones annecte, et asscrenli libens credam, cum mulia ac varia ca,e

olitana (veleri) regula sabbato possint Chronici Marlini Poloni additamcnla. Ray-
ex uostra apostolica
jejunare firmiler atqueprocul dubio tenens tua non de-
naldns ad annum 1295, num. 55, profcrl diploma
sinat sfinclilas. In Ottoboniano Co.iicc 55G, de quo quo Bonifacius VIII, anno L295, slaluit, festa aposto-

cap. 105, hvc est inscriptio : lncipiunl cupitula libri lorum, evangelistarum, ct qualuor Ecclesirc doclo-

Senter.liarum sancti Isidori doctoris Ecclesia;. Aliao rum Gregorii Magni, Auguslini, Ambrosii et lliero-
non multurn diverssc, et qiueeodem reci.lunt, in aliis
nymi, officio dujlici per univcrsas orbis Ecclesias

Mss. occurrunt. celebrari debcre; quod anno 1297 magna ex parle

in librum sexluin Decretalium (cap. Cloriosus de re-
132 & Q ;; °d autem de Isidoro inter quatuor
recenscndo sub Bonifacio liquiisct venerat. sanclorum) ab eodem B.0 nano pon-
Ecc esim Latinoe Patres
referunt Bollandiani in comment. lifice insertum fuit,
VI I acltun fuerit,
8. Pseudo-Luilprandus Advers. 169 pag. 8G0,
pracvfo ad Vilam S. Isidori, ex?criplis Marianae ver- ,

quisnam lmjus edilionis Mairilensis Thomoc Tamayi rem ipsam

bis ex llisloria Hi-panise. Quneriiiir

rei sit auelor. Mariana in Historia Lalina soluni ait :

C °- liam Mariana ex Chronico Marlini Poloni prolulil,

Sunt qui scribanl Bonifacio VIII ponlifice Bomcrno

enarrat. Sed quam imprudens slupiJusque luit sup-
posililii ejus operis archileclus (ut apposilc nolat
delibcrante de iis qui doctorum Ecclesia' nomine cl

numero cssent cohoncstandi, etc. Al in eadem Hisl<i-

iNic.Aiiloniu-), qui Luitprando scriptori saeculix men-
tionem corum aflinxit, quae Bonilacio VIII, s;ccuIo
ria, lingure Hispame ab ipso libere reddila, Marli-
nuni Polonum rei auctorem esse alfirmal : Mariino xni exeunte poniifice Bomano crealo, gesla <sse di-

Polono en su Cronicon diee, que eomo cl papa Bonifa-

ciuiliir? Laurenlius Bamirez de Prado m edilione
Piantiniana ejusdem operis Adversarium i lud 1G9
cio oclavo tratasc de nombrar los quairo doctores de la
Iglesia, Nic. Aulonius negat Marlinum Polo-
omisit, forlasse quod anacbronismum adveriisset.
etc.
num lestem ejus nairationis a Mariana laudari, quia Prudenlius tamen fecissct, si totum opus lenebris

scilicel Ilistoriam Hispania 1

in vulgare Hispanicum poiius damnassel quam nova cditione tlluslrare
,

idionia a Mariana conversam, boc loco non cflnsn- teiila-scU

Inii. Ohserval bocce tesiimonimn desiderari in An- CArUT XXX.

llierpiensi editione. Chronlci Marlini Pol ni arifii
doctrina de pradcslinationc conlra liinana-
Isidori
1574, n c novum esse, ulin id Chronlcon Sttppo-ili- ruui Bemcnsem, de SS. Eucharislitv el Conjirma-
lia mulla irrepserint, ut fabella dc Joanne Aitglico
D tionis sacrameittis coulra Binghainum ct alws
defensa.
papa, sive Joaima papissa, lot argumenlis ac veterum
Codicum documenlis debellata. I. Cum in eontroversiis fere omnibus thcologicis
G. Profecto cum Marlinus Polonus profitcaiur se Isidorus vvr.-atus fuerit, ejus tamen docliina magnis
Clironicon suuin produxisse usque ad annum L277, ubique plausibus excepta esi ac vix quidquam
:

el non multo post obieril, ut iradil Fabricins in Bi- inveuietur quod in reprehensionein quainvis rigido-

bliolli. med.etiiif. sevi, minime scr.bcre ille poluil rmn theologorum debeal incurrere. Expcndamus
d'c rcbus qua; Bonifacio VIII Romano poiitifice eve- igitur hoc loci an Isilorus Prxdeslinalianis unquam
videtur.
quandoquidem is uonnisi anno 1291 eatlie-
neiiini; faverit, quod Hincmarus Bemensis innucrc
9 dc Prsedrslinalione Adducunt
dram apostolicam Petri teiiuil. Iiaque Mariana in Ila eniin ait cap. :

Isitlorum Ilispatcnsem cpisco-

Cbronicoii Martiui Poloni, ab alio coniinu ilum, vi- eliam in teslimoniurn

delur incidisse, quod loitasse totum Martino ipsi in mtm, virum doclum, ellegentibus in mu lis profuuum,

qui in libro Sententiahim qeminam dicil

esse prtsdesli-
froiitc operis affingebatur. Ac repcriunlur qni lem
eleclomm 184'"' requiem, stcc repro-
ejus Cbrcnici excmplaria ad annuin 1320 producta ;
nationcm, sive
 : :

11 Ab OPERA S. 1S!DQR1 IF.SPALENSIS PROLEGOMENA. 152

borum ad mortem. Qui hanc sentenliam in saundo A Gregorio Magno con?entire arguit, quia quoJ Isido-

S. Gfegorii de libro ru^ a t, gemina prwdestinalio, Gregorius, cit. 1. 20,

lbn\ cap. 6, quasi ex verbis
dictis, ul numero plurali dicit prcedestinaliones. Verba Gre-
Moralium xxiv vel xxv, sive dt S. Auguslini
videlnr legentibus, vel undecunque sumpseril, compi- gorii hscc praemittil : Ordinem cccli nosse est su~

lin-il : sed non itasicitt in lectione ejusdeni tibr-i quiti- pernarum dispositionum occultas prccdesl.nalioncs

bet evidenlissime potesl cognoscere , sscundum bcali videre.

Cregurii sensum excerpsit. Unde polest opinari, ul isle 4. Ui autern clarius lsidori sententia et ratio in-

Jsidorus, in aliis doctus, in hac sentenlia de reliquiis lelligatur, explicandus est Gallorum error, quera
Cullorum in Hispaniis per successiones remanserit. in eo llincmarrs deprehendere sihi videbalur. Adru-

2. Addit Hincmarus August.num libros de Pice-

meiini monacl.i epistolam S. Augustini 105 , ad

destinalione et de Bono perseverantiae conira Gallos, Xyslum, cumeorum mu'li S. doctoris

legissent,

male de traulestinatione s-ntientes, scripsisse : et veiha in alienum ab ejus menle sensum acceperunt

< onclu lit Gregorium alio sensu modos superi orum ex quo ea dissensio inter monachos exorla est,
judiciorum in tleclis el repr bis demonslrasse, quam quam Augustinus explical in epistola a I Yalenli-

IsiJorus in pracdicta sententia coll gat. Verba quae num : Venerunt ad nos duo juvenes, Cresco :;ius et

ex Isidoro allegal baec suul : Cemina est p.adcslina- B Felix, de vcstra congrega:ioue se esse dicentes, qui

tio, sive electorum ad requiem, sive reproborum ad mor- nobis relulerunt monasterium vestrnm nonnulla dissen-

tem. Ulraque divino agilur judicio, u! scmper elcctos sione lurbatum, eo quod quidam in volris sic grutiam

&u; erna et interiora sequi faciat, semperque reprobos, prwdkentyUt negenthominis esse liberumarbitrium. et,

ut infimis et exlerior.bus delecienlur , deserendo per- quod gravius est, dicant quod in dic judicii rion sit vei

inillat. Sicut ignoral liomc lerminum tucis et tenebra- redditurus Deus unicuique secundum opera ejus. Etiaiu

rum, vel ulriusque rei qv.is finis sit, i:a, ( lc. Verum hoc tamen indicaverunl ,
quod plures veslrumnon ittt

ud H ncmarum legitur aguntur pro agitur, et rnox senliant, sed liberum arbitriuni adjuvari fale.ntur per
a,

reprobos, ut infima el exleriora delectenlur, dcserendo Dei graliam, ut rccta sapiamus atque (uciamus.

penniltal. Sic ut ignoret homo lerminum lucis et tcne-

5. llanc epistolam ad Valentinum coenobii A Iru-

brarum, vel utriusque rei quis Qiue tamen

nielini pnefectum, simulque lihrum de Gratia et
fnis sil.

scntentice varielalem in re de qua agilur non inJu- libero Arbilrio AugusLnus misit, quo graiiae et li-

cti it. Leclio quidem illa ul infima el exteriora dele-

beri arbitrii concordiam monachis cxponebat. Eo
libro pe;lecto, Adrumelinus qaidam monachus col-
ttentur, communissima est in nostiis m^s. CoJicibus
legit, ac sustinere voluit neminem csse corripien-
alii inde suspicaniur, ut infimael exteriora sectentur.
Locus autcm Gregorii indicatur G Ul!1 "> sed lauluni P r0 eo uui nia!us esl orandum,
a Loaisa ex libro
quan loquidem omnia ope-a bona, ut Augustiniis in
xxxin Moral., cap. 20, al. 2i et25, ubi iiaGregorius:
Nemo Deum eo opere sa:pius docet, suntdoua Dei. Hunc errorem
ergo merilis prcevenit, ul tenere eum
refutavit Augustinus edilo hhro de Correpiione et
quasi debilorem possit: scd miro modo wquus omnibus
Gratia,quo lg(> ostendit corrcptionem utilem et
conditor el quosdam prwelegit et quosdam in suis
,

neeessariam esse, quam is omnia bona opcra sint

pravis moribus juste derelinquil. Non alia invenio
dona Dei. In Adrumelino igitur monaslerio, quod
quse geminae prDcdeslinationi I idori ex Gregorio
in Africa si.um esf, ex libris S. Auguslini male inlel-
Hagno aptari possint. Qu:e sequuutur apml Isidorum
lectis Pra?tlestinatianorum hxTesim pullulas?e Sir-
t!e occultis Dei juliciis, clarius p tiia sunt ex eodem
mondus aliique aflirmant. Natalis Alexandcr, in dis-
Gregorio lib. xxix, c. 55, : 1. 32, al. 18. Sane hic locus
sei lat. 5 de luieresi Pnedestinatiana ad saeculum v,
a Prudenlio Tricassino indicatur, ut nunc dieam.
cura aliis tenet in Adrumelino mona^terio nullos
Genseo latnen Isidorum, in gemina prcedestinatione
fuisse Proe leslinalianos : quia S. Auguslinus librum
Jislinguenda, Augusliiu poiiusel Lujus discipuloruin
de G alia et libero Arhitrio scripsit propler eos qui,
Fu'genlii elPiosperi senieniiam prio oculishabuisse:
cum defendilur Lei gratio, putanles negari liberum
qunrum verba distinctius postea afferam, cuin IsiJori
arbitrium, sic ipsi dcfendunl liberum arbilrium, ut
285 menlem explicabo, scnsumque ejus vo.rborum -^
negent Dei graliam, usserentes eam secundum merita
ab omni erroris suspicione alienum ostendam.
nostra dari, ut cil idem Augustinus lib. nRelract.it.,
5. Causam pro Isidoro egerunt Ratrainnus m na- cap. G6.
chus Corbeicnsis, lib. u de Prscdestinalioue ad Caro-
0. Ad Auguslini vcrba supra lel. la, Et quod qiti-
lum Calvum, U Pr.identius Tricassinis, s ve trecen- dtim in vobis sic gratiam prcedicent, ut negenl liominis
:
sis.de Praidest n.ailve;susJ.iannemScolii!ii Erig> nam esse liberum arbitrium, respondel N.»ta is Alexar.der
c.Tp. 2. Rairam us, sive Bcrlramus, sic defe. stonein
C-esconium elFelicem, praesimplicitateet imperilii,
orditur : llinc sanctus Isidorus Hispalensis cpiscopus , siaiuiiiconteniioiiis quse Adiuraetum lurbabat expo-
rike meritis el sapienliw lumine privclirus, cutlwlico- neiv congiue non pntuisse; iJque suspicatum fuise
rum sequens doctrinam magislrorum in libro secundo S. Augustinum, t{\ii cap. I de Gralia et libero Ar-
scntentiarum geminam fure prwdeslinalionem tam biirio disjunclim cl suh duhio loqirtur : Sed quoniam
sensuum qnam verborum alleslahonc docet. Pruden- sunl qitidam q"i sic gratiam Dei defendunl, ui negent
iius nostcr GaKndo lcc. cit. Isiclorum plaus cum l.omhm tibcrum arbitrium,aut quando gralia defcndi-
 153 1S1D0II:A .A
V
— PAUS 1. CAP. XXX. IZt

tur, negari exlsthneni libcrum arbiliium^hinc aliqui.l... A senlenliam, ut re vcra calholica. c-t, errabanl tamen.
tcribere curavi. Sed quain absurdum est credere putante-, ea adinissa, libertatem arbitrii corruere,

Cresconium Adrumetinos monachos, qui

et Felicem quod conlra ipsius Augustini mentem tutbanlur :

Vabntini abbatis sumptu el cum ejus litteris Augu- qui Pnrdestinatiani a Gennadio, Hiucniaro el aliis

stinum adierunt,. ut de dissensione in eoruin mona- dicli sunt. Alii denique concordiam graticc et liberi

steiio orla ejus sententiain exquirerent , statum arbiirii ex Atigustini libris et. doclrina dtfendebant.

quaslionis non poluisse cmgrue exponere, et aperte PiccJestinatianorum hccresim paulo po^t in Gallia

iHxis e es-e quosdam monachos qui ita Dei graliam exi.rlam fuisse le.5 tis est Hincmarus in epist. ad
prcedicarent, ut liberum esse hominis arhitriuni ne- Nieolaum papam : Ex veteri hcereai Prajdesliiiatiana,

garent, cum eorum nullus ila errassel? Fingaums quce primum in Africa, el poslca in Gallia per idem

tanien lam slupidos eos monachos fui-S'% alque eo- tempus quando el Nestoriana Iwresis est exorta, d
tum abbalem Yalentinum, qui alios potius ad Au- 188 (emporibus Cosleslini papx, ipsius auctoriiute et

gustinum non miserit. Auguslinus certe eorum nar- inslinctu est revincta. Contt-ndil -Nalalis Alexander
rationi lidem prcestare debuit, aique adeo contra PrceJeslinatianorum hceiesim in Ga'l.is tempore
eos, qui libcrum hominis esse aibiliium negarent, tcelesiini I Romani pontilicis non emersisse. Sed
scribere. At suspicalus est, inqnis, eorum narraiio- B non aliler s< se a difficullatibus objeclis exlricat,
nem non esse veram. Cur id suspicatus ftierl? Con- nisi ut tidem lunc Hincmaro, tunc auctori PrceJesti-
stat, repoues, ita suspicatum fuiss^, quoniam di.yun- nali, a Sirmondo vulgali, neget. C.mcedit tamen
ctim el sub dubio loquilur. Primum Ln epu-tola ad non luisse imaginariam Prxdestiuaiianorum hceresim,
Valtmtinum non disjunctim, nec sub dubio loquitur : quamvis pluiimos Tion habuerit 5ectatores, el Luci-
Nobis retulerunt monasterium vestrum nonnulla dis- dum presbylerum Prcedesiinalianorum erroribus
sensione lurbatum esse, eo quod quidam in vo' is i\c adhcesisse, qui in concilio Araletensi 1:1, et Lugthi-

GRATIAM rR^EDICE.NT, 187 UT NECENT II0M1.N1S EiSE nensi scec.u'o. v, damnati sunt. Concludit gijrovagum,
liburum arbitkium, et, quod gravius cxt, dicant qucd turbi lentum, et novatorem monachum Golhescalcum
in die judicii non sit vel redditurus Deus.vnicui ,ue sccculo ix hccresim Prcc.iestinaiianorum su. cit: sse.

secundum opera ejus. 9. Omissis igitur cavillis J.insenistarcm, qui co:i-

7. Quod ergo cap. 1 libri de Gra ia tt libero tendunt veros S. Auguslini discipulos ab Hincmaro
Arbiliio disjunclim Augustinus Ioquilur, non arguit et aliis vocalos fuisse Prcdeslinatianos, suslinen-
eum dubitasse an falsa.esset Cresconii et Felicis tlum esl et sa;culo v in Gallia aliquos, quamvis for-
narraiio ; sed voluisse eadem opera confulare luin tasse non mullos, hceresim PrccJislinatianam do-
eos qui ita gratiam Dei prcedicant ut negenl libeium C cuisse, ct sceculo ix Golhesealcum eamdem reno-
hominis csse aibiirium, lum eos qui putant liberum vasse. Hoc aulem erat primun Prccdestinalianorum
arbitrium negari, cum gratia Dei defendilur, ut ab dogma, u t refei t Hincmarus in epist. ad Nicolaum
Augustino defcn.Iebalur, sive ipsi hanc defendendi papam Quod sicut Deus quosdam ad vitam wtcrnam,
:

ralionem probent, sive secus. Deinde, eliamsi adniit- ita quosdam prccdestinavil ad mortcm. Cum ergo
tere velimus Augustinum dubilasse an monachi Hincmaro, Prcedestinatianos redarguenli, objiccretur
Adrumetini negarent liberum arbilrium, an solum I.sidori sententia : Gemina est prcedcslinatio, si:e
putarent liberum arbiirium negari cum gralia Dei eleclorum ad requiem, sive reproborum ad mortem ,

dcfendilur, omnino tamen fatendum est Auguslinum, non aliam interpretationem adhibere curavit, nisi
ut dubitalionissure utramque partem comprehende- quod fortasse Isidorus in hac sententia de reliquiis
rel , lihrum de Gralia et libero Arbitrio scrij sisse Gallorum in Hispaniis remanserat.
tcm conlra eos qui ila Dei graliam prcedicarcnt ut
10. Sed cum nulla aliunde vestigia appareanl ha>
negarent liborum bominis esse arbitrium, tum contra
rc»is PiccJcsiinatiancc in Hispaniis, | er suocessioncs
cos qui pularcut liberum honiinis arbilrium ncgari
modo inveclcc, oporluit potius Gallorum aut alio
cuin graiia Dei defenditur. E< quodnam igilur argu-
mcntem introspicere, ejusqne diligentius in Isidori
mentum profers, ut in monasterio «.uiuuicmiu P
«o*™.iu Adrumetino
n '

\
i
'-
.

PrceJestinntianos fuisse constanter ne-es ? Cresco-

uoc 10 oco sentenliam cum ahis ejusdem compo i
•
i
j

nere, ut verus sensus erueretur. Nolum est, quod a

nius et Felix, monachi Adrumetini, Prccdesiinalianos
Semipelagianis S. Aiignstino qucelaoi sim lis senten-
in suo monasterio fuisse ingenue falenlur. Ex Au- lia veluti in ejus scriptis defen9« objiciebatur. Apu.l
guslino so'um colligere laboras, emn dubitasse an
S. Prosperum inter objcc;iones Gallorum capitu!nm
i li duo nionachi sialum qucestionis explicare scive-
piiimim tst : Quod ex prwdeslinatione Dei, velut
rint.
fatati necessilate, homincs ad peccata compulsi cogan-
8. Itaqne in Augus ini ^ciiplis Pelagiani ac
Semi- lur in mortem. Capilulum nonum Gallorum est :

pelagiani doclrinam de gratia ideo reprehcndebant,

Quod per potentium Deus homincs ad peccala compcl-
quia eam cum libero arbitrio, quo.l propugna-
ipsi lut. S. Fulgenlius in e. M. ad Monimuin C3p. 50
bant, cobcerere posse negabant. Alii coutraita do- eamdeni objectionem, a .Mas ili.nsibus conira Ati-
ctrinam ejusdem Augustini de graiia iut.rpretahan-
giistinum propositam, rcpr.esenl^t, simulque Angti-
tur et reiiBebant, ut simul liberum arbilrium
i.ega- s:ini mentcm explicat : Non autem iguoras, etiam
rent : nam cum catholicam crcderent Au^ustini prwlerito lemyore illi lucufontissimo S. Auguttini
 .

S AD OPEKA S. ISIDORI IttSPALENSIS PROLEGO.UFKA. I.jG

ojje»'J rfe Prccdestinationc 183 sanctorum, a qnibus- A matericc tatius ostendam. E.rpendo lamen vcrbnm
ditm Gallis objectum, quod bcalus Aitgnslinus in asser- itlud , pr.TESTATE sua , quo sicjnificatur Deutn e%
lione prcedcstinalionis divince peccatores non ad solnm sola potenlia et voluntale neminem ad malum ceter-
prtvdeslinatos diccrel jndicium, secl etiam ad peccatum, uce misvice ordinasse. Id vero non excludit quin
cujits dicta, quia ipse celeri prceventus csl obitn, Pro- ex justilia aliquos in ceternum puuire decrcvcrit.
sper, vir erudilus el sanctus, recta defendil fide et Iloc autem decrelum supponil prcvscientiam culpce,
copioso sermone. propter quam homo dicjnus esl lali pcena. Ideoqne
II. Lucidus Pra;Jc£tinalianus damnaiis fuit, quia iale dccrctum non poles! dici prcedestinalio in ordine
reproborum prxdcsiiualionein ad mortem ila defcn- ad prcescienliam, sed ratione ceternilalis comparatie
dehat, ut creJeret reprobos a Deo praeJestinari, ad talem effeclum, et ita loquitnlur dicti Valres : nam
et propclli ad peccalum. Nalafts Alexander dissoit. exprcsse declaranl prccdcslinalionem illtnn snpponere
de hneresi Prredestinaliana, srccsdo v, propos. 4, dictam prcvscientiam. Ex liis ergo patel prior pars
sic referl : Sexta demum propositio, qua dicuntur assertionis. Nam dicta locutio in priori sensu vera est.

AI.II DEPUTATI AD MORTEM, ALH AD VITAM PR£)DEST1- Et ratio illiis est, qitia Deus vere dicitur prcedestinare
nati, eo intellecla sensu, ut alii ad ceternam damna- Wa quce absolula el efficaci volunlale sua ccternilaie
tionem propter mula merila prcedeslinali sint, alii ad g ordinavit, el facere decrevit, saltem eo sensu quo par
vilam ita prwdestinali, ut in eorum eiectione miscricor- ticula pr.e dicil antecessionem ccternitatis ad ttmpus.
dia Dei bona merila prtccedal, calholica esl, a conciiio Sed Deus absoluta voluntate decreiil punire qnos
Valentino secunditm S. Augustini et S. Fulgentii pecraturos el usque ad finem in peccdis permunsuros
doclrinam asserla, et ab Ecclesia Lugdunensi defensa. esse prcescivil ; ergo eos, ul impios, recte dicitur ad
Eo vero accepla sensu, quod Deus reprobos atl pecca- pcenam prcedeslinasse. Poslerior ilem assertionis pars
tnm propellal, vel quod generali Crcatoris intentione el ex eadtm doctrina dcclaratur, quia Deus dicitur pro-
bonilale condili non sint omnes ut vitam celernam priissime prce leslinare homiuem, quando ex se et ex
consequerentur, sed condili sint aliqui ut damnaren- sua benevolentia, ct affectu, et tton tunlum provocalus
lur, hcerelica est. Lucidus porro presbijter praposilio- ex prcescienlia alicujus operis ipsius liomiuis, illum
nes illas pravo sensu, quem in singulis indi:avimus, ordinat efficaciler ad aliquem finem vel tcrminum
propugnabaL homini eonvenientem et commodum , elc.

12. Duplici autem senu accipi potest pneJe lina- 13. Alia plura in eamdem sententiam Su:irius.
Vio : Deus enim aliquo vero sensu dicitur prcedesti- Qu <d autem, lsi iorus nullo modo bteilexerit, a Deo
uare ea omnia quc ipse lacturus est, quamvis in rep-obos pncdestinari ad malum culpoe, sive aJ mor-
scmsu magis proprio el usitato proedestinatio G lem animce, palet ex ca^ ile superiori 5 cjusJem
Dei solum dicatur cum Deus ex sua bcnevolen- libri, ubi de obduratione et coecilate hominum sic

tia aliquem orJinat ad aliquem finem ipsi com- ratiociiatur : Obdurare dicitur Deus hominem, non
modum. lloc sensu magis proprio Deus non prceJe- ejus faciendo duriliam, sed non auferendo eam, quam
stinathominem reprobum ad poenam aclernam poiest : sibiipse iiulrivit. Non atitcr \Q\ et obccecare dicitur

aulein dici eum praedeslinare ad pcenam seternam quosdam Dcits, non ut in eis eamdem ipse ccccilaletn

sensu minus proprio ;

quia, provocatus ex prse- faciat , sed quod pro eorum inutilibus meritis ccecila-
scieiilia culpcc, deeernil eum pccna reierna punire. lem eorum ab eis ipse non auferat. De libcro autem
QtBC uberius explicare juverit verbis Suarii lom. I honiinis arbilrio, et reprobatione malorum, sive
tract. 2, lib. i, cap. 5, ubi locum etiam lsidori nostri praiJe^tinatione reproborum ad pcenam ob peccatT,
indicat : Secundo diccndum est licet in aliquo vero clarius ijise lsidorus lib. n D.fferent., nu n. 52: Dei
sensu dici possit Deus prcedestinare aliquos Itomincs est crcjo bonum cptod agimus propter gratiam prceve-
ad malum pccnce, non tamen in seiiM propriiss
:
mo el nienlem el subscqnentem. Nostrum vero psI proptcr
rigoroso, in quo nunc loquimur. Prior pars ponitur obsequentem libcri arbilrii volitnlalem.... Proinde ergo
propter Augustinum, qni interdum absolute dicit ali- in eo quod cjralia prcvvenimur, Dci cst; in co vero
quos esse a Deo prcedeslinatos ad geliennam, ut palcl ry qitod bene operando prcevenicnlem gratiam sequimur,
in Enchiridio, cap. 100, el iib. xv cie Civit , cap. I, et nostrum est. Nemo autcm Deum merilis ameccdit, ut
lib. xxi, cap. 2'/. Elitainleilicjendus est, "93 si ali- tcnerc eum quasi dcbitorem possit. Sed miro modo
cubi dixeril absotule uliquos csse prcedestinatos ad cvquus omnibus condilor alios prcedestinando prcceligit,
inlerilum, ut libro de Perfect. jnstor., sicul itlum ex- alios in suis moribus pravis justo judicio dcrelinqui! . . .

posuit Fulgentius dicto lib. i ad Monimum. El eodem Quidam euiin gratissiince miscricordicc ejus prcevc-

modo toquilur Isidorus lib.n de sitmmo Bono,cap. G, ct uienlis doui) salvtmtur, effecli vasa misericordice :

indicat concilium Valentinum sub Lolhario, cap. 5. Sed cjuidam vero reprobi hubiti ad pccnam prccdcstinuli

in hoc genere locutionis adverlendum esl iliam parti- damnanlur, effecU vasa ircc. Non desunt Iheol 'gi qui
enlam pnt dicere anteccssionemcclerniluiis ad tempus, pr.cdestinalionem post pr:cvi*a m rila Loe&fttur,

non voluntaiis divince ad prcescientiam ejus. Sic enim ncque repugnare Augusliiium conl-mdanl nonnulli ;

rerum est quod concilium Arausicanum el Tridenti- tliam hacin parle desc-rcre Angustimim non vercn-

num dcjiuicrunt, Deum poicslate sua neminem ad ma- tur : quo forlasse ^peclat opus in CoJice Vatacaoo
lum prcedestintiHse. Quod ct\o inteiligo etiam de malo Otlolioni.in » 592, sic inscriplum : Diatogus Cltristia-
jcciuc, ct tvxrua: thiser.cc, ut in seeundn parte lucjus ms d.. PrajJesliuaiittne conira S. Angnstinum l.i Imc
 ,

157 ISiDOMANA PARS !. CA". XXX-. ioS

Codicis elcnchus auctoritat mi pro stabilien la sen- \ imus, wve Ralraniflus,! .qao secundo noniiue nolinr
tentia, ilalice incipit : Felice e bcalo. Setl prccde- est, saeculo ix floruit. Cum autem verba de Eucha-

stinatio ante praevlsa mcr.ta, ut Anguslino congruen- ex Isidoro ab ipso adducta non solum nunc in
rislia

tior est, ita etiam inter theologos coinnuuiior, el ad eltis non comparcanl, sed omni:.o a mss. Codici-
oxposiia I-uJori yerba acconimod.iii r. lus eliam Berlramo antiquioribus
, absint, cur ,

14. Ex his alhsque hujusmodi II ncinarus colligere Binghamus DJenler asserit, ex fraude qtiadam ea.
potuit, non ex ruliquiis Gallonun Praedeslinatiano- verba proprio suo loco non reperiri ? Equidcm plu-
rum, sed ex Augustini Gregoriique Magni libris Isi- riaia Etymologiarura exemplaria mss. diligenter

doruin procdestinationem reproborum ad poenam do- contuM, si ea vcrba loco cilato possem invenire :

cuisse, accepto prcedeslinationis voeabulo in scnsu 133 eorum exemplarium quaedam socculum ix et
quodam vero, non tamen in sensu magis proprio et Bertrami oetatem antecedunl. Nusquam lamen repe-
usilato. Sententiam et verba ipsa Isidori approbat rire niilii licuit ea quoe Isidoro a Ratramno tribuun-

Honorius Augustodunensis de bbero Arbitr. tom. U tur. Omnia exunplaria, etiam vetuslissimum Beginoe
Tl.es. Anecl. Ptzii, ubi plures Patrum senteniias Stiecorum, num. 1955,cumeditisconsentiimt Iib. vi,

colligii, pne erlim Isidori. Prhna senlcntia Arbi- : ctp. 19, ubi ila de sacramenlo Eucharislioc dis-eri-
trium est volnntas liberai potestutis, etc.^ex lib. u jj lur : Sacrificium dictnm, quasi sacrum factum ; quia
DiflVr., n. 52, al. 27. Secunria sentenlia : Sciant prece mijstica consecralur in memoriam pro nob'.s

libcri arbilrii defensores, elc; ex iib. u Sen:ent., c 5. detmnicoe passionis : unde, hoc eo jubente, corpus
Te. lia seiitenlia : Cemina est pradestinatio, ctc, Christi el sanguinein dicimus, quo-d dum sil cx fructi-

usque ad vcrba perpendere ordinem ex loco qui ab bus terrw, sanclificgtur el (il sacramentum, opcraitte
llincmaro nolauir. Quarla senlentia :
192 Deits invisibililer spiritu Dci, citjus panis ct cuticis sacra-

prccdeslinavil quosdam, etc Sed t!e tota luic cor.lio- menlnm Crceci eucharistiara dicunt, quod Latine boaa
versia, uti de aliis ad gratiam speclantibus, copiose gralia inlcrprctalur. Et quid melius corpore el sangnine
el erudile aget amicus meus Fiacciscus Xaverius Chrisii ? Ralrau.ivis post hcec Isidori verba, ex libris
Peioles, qui universam de conlroversiis omnibus ad Etijmologiarum laudata, conlincuter ait : Panis vero
divinam providentiam quoquo modo speclantibus hi- et vinum, etc, ut supra ex Binghamo rctuli. N ta

sloriam,multis volumiuibus comprehensam, exquisita margi is hocc esl : Verba, Panis, etc, jioh reperiuntur

dcelrina refeilam, et improbo labore eoncinnatam, npud Isidorum loc. cit. vi Etijmol., cap. 19; sed lib. i

jamdudum editioni paratam habel ;

qtiod ut cxsequi de Offic, cap. 18, hmc habentur : Panis, quia corpus
possit, optandum maxime est ul nranificus aliquis ac confirmal, elc Pergit Ralramnus Et isle doctor ca- :

tantt) molimini par Moecenas invcnialur. /-. Iholicus, elc.,dum dicil panem ct vinum ideo corpori et

15. Aliam nobis controversiam excitaut heiern- sanguini Domini comparari, etc
d<xi, qui veram corporis Domini uo tri Jesu Clirisli 18. Cur Lilur non concludemus aut Ralramnum
procsenliam, aut transsubsianiiaiionem in euch iristia in aliquod Isidori exemplar inlerpolatum incidisse
negant, el Isidorum in eamdem senteutiam ncrlra- aut in Ralramni opus attiibuta Isidoro verba cum
here conantur. Josephus Binghamus, Oign. ecchs. sub ecpienli ralione ab aliquo falsario fuisse inlrusa?

lib. xv, cap. 5,ailegalpro sualueresilsid irilociim ex Neque tale c rte est Ratramni opus , cui fidere de-
lib. l, op. 18, de Ecclesiast. Oflic: Panis enim, qttem bcamus ProhibHum nempe esl in Indice Tridenlino
frcngimus, corpusClirisli : Eqo sum panis
est, quidit.it Romano, ct Hispanico cardinalis Quirogae. N.italis

vivus qui de c.oaio Vinum autem sanguis ejus

descendi. Alcxander in dissert. 13 ad scecuhini ix, clri conlen-

est, et h c esl quod scriptum est : Ego sum vilis vera. dit Ratramnum in iide realis prcesentice corporis et

Scd panis, quia corptts confirmat, idco corpus Christi sanguinisCbrisii in Eucharistia el transsubstautialionis
nuncupatur ; linum autetn, quia sanguinem operatur convenire, tamen concedit ejus librum, ob duriores
in carne, idco ad sanguinem Christi refertur. Hcec qu .s.lam et obscuriores senlenlias, quas cxposilione
aulem dum suni visibilia, sanclificatu tamen per Spi- fcli raa molliri opus eral , in indice jussu Clemcn-
rilum sandum in sacramentum divini ccrporis trans- r» tis Vlll ponlifi» is inaximi edilo, inler libros non sa
eunt. nam aul suspet tam doclrinam coii'ineiites, rejecium
16. Alium locum profert Binghamus ex libro vi luisse. Theophilus Baynaudus lom. XI, partii. i,

Etymol., cap. 19, in luec verba : Panis et vinum idco erotem. 10, de bon. el nial. Libr., pag. 27G, plurcs

corpori et snnquini Domini comparantur, qitia sicut iuunerat scriulores qui Ralramno libium de Eticba-
visibitis hujus panis vinique substantia exleriorem risiia ab OEcolampadio aut omnino aut magna ex
nutrit et inebriat hominem, ita verbum Dei, qui esl parle supposilum ftiisse censuciunt. So! lib'um a

panis vivus, participatione sui fidelium recrcat mentes. Ralramno scriplum ncgari nequii ; interpolalum ab
Adverlit haec verba cilari a Bertramo de Corpoi c et aliijuo faciliiis creJam, quamvis niuhi cu n Natali
Sanguine Doniini apud Flaccum in Catal. lest. verit., A'exandro nihil in rc ipsa calholico dogmati con-

lib. x, scd nuuc ex quadam fraude loco su> [ir piio trariuai repcriri exisiiniCit. In editionc Parisiensi

non rep^riri. IQJRatramni Calli. e el Latme annoIGSG csi pra>

17. QiKcrendum modo cst an genuina sint ccn- fatio sic satis crudlta, qua Rairanunis vcrus auctor
Bftnda 1-idori verba sccuiuio loco allegota, qua- operis asseriiur. Addunlur nol;c quibus Ratiainni
Iraudc aJitpia proprio loco mota dicmtur. Bcitra- verba catbolieo sensu expouufttur.
 ,,, 1

L>3 AD OPERA S. ISIDOIU HISPALENSIS PHOLECOMEN V. KO

19. Quod si Uatramnus in illo suo opere nihil do- A quetn frangimus, nonne comnutnicatto corpvrit Chritli
clrinae catholiesc de iranssubstanliatione contrarhnn est? Quasi dical, distributioneui et coinmunicaiioneiii

liabel, niulto minus Isidorus, queni pro se U Uramnus hujus panis non alleiius rei ( secundum substantiam
allegat, fera? GJei contrarius censendus est. Ue vera qtiidem) communicalionem esse ,
quam ipsius:i:ct

locus Isidori nouiine a Hatraumo aliatus nihil aliud corporis Chriiti. Quo refi remke sunt plurimce sen-
evincit, nisi ideo corpus Cbriili sub specie pnnis, et tenti;c Palrum, quibus illi affirmant, ut ait, eum pa-
sanguinem Christi sub specie vini in sacramento ncm Eucharislice revera esse ipsntn corpus Clirisii.

Eucharistioe exhiberi, quia sicut panis hominem nu- Tiiplici aulera ratione Eucharistia vocaiur panis :

trit, et vinum inebrial, ita verbum Dei, vel Christus prima, qui.i refieit , ul panis; altera, quia panis vi •

ipse, qui esl panis verus , recreat mentes eoruin a detur ; tertia, quia ex pane confecla est. Postularet

quibus particip.aturr Quis auiem propterea neget hiclocus, ul opinionem quorumdam recentum theo-

conversionem panis in corpus, et vini iu sanguinem logorum in Gerrnania propugnatam rereilerem : qui

Domini nostri Jesu CbiUi?Hancconversionem,quam fatentur quidem in Euchariuia et adesse corpus 1

catholica Ecclesia apposite transsubstantiationem sangiiinohi Chrisli , et abcsse substanliam panis ct

vocat , satis clare innuit Isidorus eodem cap. 19 vini : sed necessarium e. ^e ncgant conversionis ver-

lib. w,genuinis quse prolulimus verbis Unde lioc B bum

: ,
astruere. Verum hoc argumcnlum occupavlt
eo jubente, corpus Christi et sanguinem dicimus, quod, exhausitque vir et doclrina et dignitate emi entis-
dum sit ex fructibus terrce, sanctificalur, el fit sacra- simus, quem honoris causa nominatum volo, canii-
rnentum, operante invisibililer spirilu Dei... Et quid nalis Gerdil in opere anonymo Animadversiones in :

melius corpore et sanguine Cliristi? nolas quas nonnullis Pistoriensis synodi propositio-

20. Priorem nunc locum, qui certc Isidori est, ex nibus damnat s in dogmatica constiluiione SS. D. N.
lib. i de ecclesiast. Oftic. cap. 18 ex; licemus. In du- Pii VI, qnce incipit, Auelorem Fidei, cl. Feller cla-

bium minime verti. potest, quin realem corporis rioris inlettiijenlice nomine adjiciendas censuil. Roinas

Christi prsesentiam eo capite asJruat : Sacrificium 1795, apud Lazarinos. Quamnam thcologicam censu-
aulem, inquit, quod a Chrislianis Deo offertur, primum ram racrealur illa opinio, dilncMe Suarius jam ex-
Dominus noster el magister instituil quando
Cliristus ,
posuerat tom. XVIII, qnrest. 75", disput. 50, arf. 8,

commendavil aposlolis corpus et sanguinem suum sect. 1, in fine : Secundo infero, si quis confleatur

priusquam traderetur, etc. Sic enbn placuil Spiritui prcesentvm corporis Christi, et absentiam panis, neget
sancto per aposlolos, ut in honorem lanti sacramenti tamen vcram conversionem uniusin a'iud, in hccresiin

in os Christiani prius Dominicum corpus intraret labi , quia Ecclesia catholica non solum \QQ duo
quam cceleri cibi ; et ideo per universum orbem mos C Vriora > se(i etiam hoc tertium defuiil ac docel ; sicut

iste servalur. Panis enim qtiem frangiinus in miruculo faclo a Christo Joannis n non solum de
, , corpus
Chrisli est, etc. Hinc aliquis coliiget, ab Isidoio sub- fide est illis lujdriis prius fuisse aquam iniposilam, ct

stan tiam panis simul cumChristi corpore iu Eucharistia poslea inventum iilic fuisse . vinum, sed eiiam est de
agnosci adeoque transsubstanliationem ab eo ne-
,
(ide aquain conversam esse in vinum. Si quis tamen
gari. Non ita certe. Postquam enim lsidorus explicuit, confidendo rem tolam , cocem transsubstantiationjs
panem , quia corpus conlirmat, ideo corpus Christi abjicerct, ut ineptnm et barbaram, i>i re ipsa non exi-
nuncupari, ei vinum quia sanguinem in carne ope- stiino esse hmrelicum, quia usus vocis per se non per-
,

ratur, ideo ad sang.iinem Chrisli referri linet ud objectum fidei ; esset tamen valde lemcrarius,
, illico con-
versionera panis in corpus, scandatosus , ac pias aurcs offenderet, ac dcnique in
et vini in sanguinem
Christi non obscuris veibis indicavit exte no foro hubendus essel vehemenler de hccrct\
: llccc autem
dum sunt visibilia suspectus.
sanclificata
per Spiriiuni
, tatnen
sanclum, in sacramenlum divini corporis 22; Alium errorem ex eodem cap. 19 Etymologin-
?Q5 trans-
ecnt. Intelligi enim hic transilus non polest sine rum Liloii lib. vi confirmaie nititur Bingliaraus

transsubstanliaiione.
lib. xh Origin. ecclesiast.
enim , cap. 1. Colligit

21. Neque vero refert quod Isidorus dicat, Panis,

p unum idemque sacramejUum esse bapiismum et
chrUma ex his Isidori verbis loc. cit. : Sunl autem
quem frangimus, corpus Christi esl. Loquitur mim
sucramenla baplismus el chrisma, corpus el sanguis.
cuin Apstolo I adCorinth. cap. x, vers. 10 Culix , :
Sicut ergo cofpus el sangtiis unum sacraftiehtum
benedictionis , cui bcnedicimus , nonne communicalio
oonstituunt, ita baplisnius et ohrisma. ILcc est Bin-
sanguinis Christi cst? Etpanis, quem
frangimus, no.me {.hanii nrgumenta-lio , in t onjunctione el posl bapti-
parlicipatio corporis Domini est? Ilanc senlenliam ut
smus fundaa : et ila quidem hunc locum exhibent
Isidorus cxplicel, dixit, panem, quem frangimits, cssc non lanium editi scd el plerique Codices mss.
,
corpus Christi ; quod nullo vero s- nsn inlelligi po-
ln Codice tamen 2 archivii V.ilicaui (nam duos Co-
test nisi panis in corpus Chrisli convercus
,
fmrt. dices ex hoc archivio coiiMi!ui, quos posimodum
Gregorius de Valeniia libro u de Eucharisiia,
eap G, deseribam) diverso raodo legiiur : Sunt aulem sacra-
keretieis respondet qui lranssubsla:.tia;ionem
negani, menta baptismum, corpus et sanguis Chiisli. Verhnm
quoniam Aposlolus vocal Eucharisiiam panem etiam
Chnsti alia exemplaiia M-s. ct Kdita a.ldunt : eihtio
post benedictionem. 0. seivat Apostolum doclarare regia Matritensis omiltit. In codice Uogiiae Suocomr.
panem essc ipsum corpus Clnisli, cum dicit Panis
;
nuin. 18;j0, sic : Sunt aatem saoramenta baptisim.s,
 ,

u,\ isidotv.ana - p ABS 1. CAP. XXXI. ir.2

chrisma, corpns et sangnis. Ulrolibel ex his mod.) A lata sunt de triufli capituloru.n , ut vocant, defe:iso-

legere velimus, corruit Binglia ni argumenlum. libus : qusc Grialius in praJalione ad Isidori Opera
25. Sed lcclionem vulgatam rclineamus, si placet. breviter exponit : qui 193 eliam malitiose et impie
Quis ex so'a i la conjimclione el recte cohigi existi- adjecta credit quac de pracliniiione exiremae diei in

mabit Isilorum sac amenium conurmatioiiis a sa- qniiiusdam exeroplaribus exposilionis in Genesin
eraniento bapttsmatis nondisiinxisse? Eodem quidem eap. reperiunlur, in aliis desunt. De hissermo suis

mo.lo unum Eucha \il\x sacramentum exprimit in locis habebitur.

corpits et sanguis : addo eliam omilli coiijunclionera CAPUT XXXI.

jiost chrisma, quod indicare polesl duo lantum sa-
Isidorus a Romanis ponlificibus e: in mullis conciliis
cramenla ibi recenseri , unimi per licoc verba ba- - laudatus.
ptismns cl clirisma, alteru.n perlnec corpus et sanguis. 1. Adriaui I, quisacculo vu vixit, egregia in Isidori
Sed cum agitur de re tam gravi stabilienda, leviora laudem verba eap. 29 deprompsi. S;eculo ix floruit
Jucc sunl indicia quam ,
ul-ex bis mens scriploris L^o IV ponlifrx Romanus, qui i:i synodo B mana
aperte ostendi possit. Ex aliis autem verbis quse se- anni 855 plures canones de diseijdina ecelesiaslica
quun ur conlrarium polius demonstralur cum enim piomulgavit, ct ob ln roicas virlutes inler sanclos :

sacramenlum Eucharisliae paulo ante simu! per corpus ^ relalus esl. Quo elogio is Isidoruin ornaverit cit.
,

197 Chrisii el sanguinem explicuerit postquam cnp. 29 dixi. Gregorius IX ,

negotiran S. Baymundo
sacramentum in genere definivit, de baplismo seor- de Pennaf,rlio dedit ut Bomanorum
, ponlilicum
sum agil : Baptismus Crwce , Laline tinclio interpre- respon-a, et conciliorum generalium quae poslrcmis
talur, flc. Tum.sacram -nlum cbrismatis, ut a bapti- lemporibus babila fuerunl decreta in unum coipus
smale plane disiintlum , expon :

t : Clirisma Grwce , redigeret : alque adeo suo ipse poniifex noniine

Laline unclio nominatir, ex cujus nomine et Christus quiuque Dccietalium libros in vulgus edidit anno
dicitur, et liomo post lavacrum sanctificatur. Xam sicul
1250 circiter, suaque auclurilale confirinavit. ln his
in baplismo pcccatorum rcmissio datur, iia per unclio- Decrelalium libris sajpe sentemia; ex Isidoro petun-
nem sanctifualio Spiritus adliibetur. Atque ila in ex- tur, ut lib. iv, til. 2 , cap. 5, Isidorus (anno 650, in
plicalione sacramcnii clnismalis, sive confirmati nis Boctica) Vuberes a pube
: sitnt vocali, elc. Alia similia
procelil, verbis fere ex Terlulliano cap.7 deBapli-ino loca indical Bgnaeus in preclalione ad IsiJori Opera,
petitis, quibus doctrina desacramento confirmaiionis mox ex cribenda.
Diiriiicc traditur.
2. In duobus conciliis Tolelan"s , altero vui, al-
24. Ita eiiam in libro n de Offuiis ecclesiasl. iuem t ro xv, qusc saceulo \n celebrata sunt, magnis iau-
Isido us cap. 25 agit de baplismalis sacramenlo C
,
dibus prxdicalns fuil Isidorus, ut jam cap. 29 expo,-
deinde rap. 2G de chrismate, ac denique cip. 27 de silum esl. Inier hacc duo conciiia col!ocandum_e set
conlirnulione,velmnnuuniimposilionc: Scdquoniam,
a iul Tolelanum, quo divisio provinciarum Hispan a;
iuquil post baplismum per episcopos dalur Spiritus
,
lempore Wamhae regis, Quiriaco s: ve Quirico episcopo
sanctus cum n.anuum impositione , lioc in Actibus apo- Toletano prscside, pera la (licilur, nisi eam divi^io-
slohrum aposlolos fecisse meminimus , ete. Indicat nem conimentiiiam essa ron laret. Quiricus pncfuit
bunc k>cum Gregorius de Valenlia in libro de Numero vero concilio Toletano xi, anno 075. Supposililia
sacramenlorum novre Ieg ;
s, ubi catholicam doclrinam di^isio exstat apud Labbeum lom. V Cpncil. . c 1.

tle seplenaiio numero sacramenlorum confirmat, et 878, ex Mss. ecclesia? To!e:ana2 cl Ovetensis, ubi
sentenliam fere communcm seclariorum refellil, qui prope liiiem sic legimu? : Statutum e&t pmlerea
docent sacramenta novic legis duo tanlum esse in d.clo concilio ul onuies
, clerici vivercnt tccunditm
nempe bapiismum eleucbaristiam. Natalis Alexander regulam sanctissimi Patris lsidori, prout continelur
disserl. 10 ad K*cculum u, conlra Dallscum et alios in libro ejusdem de Uonesiate clcricorum. Iiinuilur
liaeretieos, conlirmationis sacramenlum luelur, et liber secun lus de Ottic is ecclesiasticis. Cerie Isidori
nom naiiiu I-id iri doctrinam exponit : nani ex Isidori doclrinam scculac sunt plures IQ9 synodi Gallicanae
verbis c\p. 20 lib. n de Officiis. Sed quoniam pest
D el GermanicaB. Bignacus loc. cit. inles im nium pro-
buptismum per episcopos datur Spiritus sanclus cum fert synodum Fraacofordienscm ad Moeimm, Aquis-
manuum impositione, < tc.,Dalkeus colligebal,chrisma-
granensem utramque, Mogunlinam, Triburiensem el
lis unclioneiii,qu e iiianus impo.-iliontin praccsserat,
Parisienscm : q;ue l.idori auctoritaie et verbis ca-
ad baptismum pertmere. Sed ineptc Dalhcus ila ca- Iholicam dodrnam confnniarunt , cl tapienlissimos
villalurnam Isidorus apcrle Iradil tam chrismalis
:
canones con tilu Tui.t. Nonnilul de singulis dicemns.
rnclionem, quam manuum imposiiionem, baplismo
5. Synodns Francof rdicnsi?, in qua lircrcsis Feli»
posl lioremes e : dalur igitur p< sl b.iplisnium primo
ciana, sive Adopiianorum, :>b episcopis uuiversi regni
cbtisma, tum per episcopos manuum im, ositio.
Francorum Iiaiia? Galli;c et Germanjx pncscme , ,

25. Ea qnce in libro de Ordine creatnrarum (sidpri Car lo Hagno rege atque Adiiani pafac legatis ,

noinine cdilo tradunlur de igne purgalnrio ct stalu Tbeopbylacto et Stephauo cpiscopis, damuata esl
animarum post idiitum , Nie. Anionio i.on omnino anno 79i, in epislola synodica ad pr;e u'es Ilispaniai
probata sunt. llac lamrn de re satis cap. 25 dispula- si< Isiuori meiiiinil : Jsidorus quoque in libro Ktijmo-
Uim fuit. Qua\!am alia I idori ilicla a nonnuTLs no- logiaiuru : Sic autem, inquil, Uei Filio juncta at hu-
 « ),

ii,3 AD OPERA S. ISir.OHI HISPALEXSLS PROLECOMENA. 164

mana naiura, ul ex duabns subslantiis fieret una per- A S&tis CanoniCoritm, quamvis ipse uVlibro ;i Ollic

so:ia. Exslant baec verba lib. vh, cap. 2, prope fiaem. eccles. id intelligi suspicotur. Prrceipuam vcro ope-

4. Anno 816 coiicilium Aquisgranense celebratura ram in eo concilio navasse dicitur Amalarius Metensts
luit, quo forma iustiiutionis Canonicorura ex sacris diaconus, qui totuin il!ud opus ex diversis doctorum
canonibus et sanclornm Palrum dictis, Ludovico Pio senlenliis concinnavit, coneilii judicio ct auctorilate

rege et imperalore instanle, excerpta esi. Liberi est comprobatum. Exslat pnelerea Canonicoruni regula,
de Instilutione canonicorum, liber n de Instilutione a Chrodogango Metensi epi^copo disposila , ab ano-
sanctimonialium. In libro i sunt capila 445, quorum nymo quodam ex laulaii concilii Aquisgrancnsis
pluiima ex S. Isidori contexta sunt libris : scilcet, ncnnuSis capituiis, atque aliunde aucta et inlerpo-

Caput 1, de lonsura ctericorum, ex lib. H, cap. 4, de lata : in qua plura Isidori loca jam indicaia repe-
ecclesiast. Offi '. Capul 2 , de ostiariis , ex cap. 14, luntur. Inveuio etiam (quod obit" r notalum volui
ibid. Caput 3 , de tectoribus, ex cap. 11, ibid. Ca- cap. 62 quosdam ver.-us ex carm. 5 Eugenii Tolclatii
put 4, de exorcistis, ex cap. 15 ibid. Ciput 5, de parl. i contra eb;ietatem , lacito auctoris noniine,
acolijtliis, ex lib. 7 Eiym., cap. 12. Caput 0, de sub- productos. Neque prcetermillam, in inventario bi-
diaconibus, ex lib. u Oflic, cap. 10. Caput 7, de dia- bliolbecce Vaiican.c Codicem meubranaceum concilii
conibus, ex cap. 8 ibid. Caput 8, de presbyteribus, ex ]} Aquisgranen?is sub Ludovico Primo imperatore re-
cap. 7 ibid. Caput 9, de sacerdotibus, ex eap. 5 ibid. censeii : in quo, additur, est posita 201 vegula Ca-
5. Post alia ex aliis Palribus iterum caput 15, de vonicorum fortior ac est illa quai in impressis habetut
iudignis prapositis, ex Isidoii lib. 111 Seulent., cap. etiam inserla in hoc concilio.
54. Capul 16, de indoctis projposiiis, ex cap. 35 ibid. 9. Ab episcopis quatuor provinciarum Remensis
Caput 18, de prceposiiis ecclc-uc ex cap. 53 ibid. ,
Senonirjc, Turonicce el Rolhomagensis vi, conciliuni
Ca;ut20, de doctrina et exemplis prwposilorum, ex Parisiense celchratum fuit ann^ 829. Cap. 19 libri i

cap. 36 ib d. Capul 22, de humUilate praiposilorum, hujus concilii verba Isidori proferuntur cx cap. 28
ex cap. 42 ibid. Caput 29, de his qui bene docenl et lib. iii Sentent., Quia, ut Isidorus in libro Senten-
male vivunt, ex cap. 57 ibi l. C ;put 50, de exemplis tiarum scribit, rectores a Deo solummodo, non a
pravorum sace dotitm, ex eap. 5 ! ibid. Caput 51, de subditis, sunt judicaudi, etc IJem Isidorus lau lal r
prwpositis carnalibus, ex cap. 59 ibid. Capul 55, de lib. ii, cap. 1, cx capp. 28 et 29 libri m Senlent.,
iracund s doctoribus, ex cap. 40 ibiJ. Capiit 36, ds ubi de regum probitale etjustitia disseritur. Rursus
disciplina sacerdotum in his qui del.nqunnt, ex cap. -16 cap. 3 ejusdem libri, non in !icalo Isidori loco, cx

ibid. Capul 99, de clericis, ex libro Oliicior. n, cap. 1. lib. m Sent. cap. 21 : Isido us : Ihincipes saruli
Caput 100, de regulis clericorum 20D e"A ca P - ' m '• .-. nonnunqnam intra ecclesiam polestath udepiie ctttmina
Caput 101, de gcneribus dericorum, ex cap. 3 ibid. tenent, dc Et cap. 5 : Quod quando pravi judiccs
Cipul 104, de subdhis ex lib. iii Senlent. , cap. 17. popitlo Dei prwferuntur, ad deliclum illius pertineat a
6. Advcr tendum est, posl cap. 113, quod est S. Au- quo constituunlur, dicta Isidori manifeslant quibus
gustini de Vita cl moribus clcricorum, addi lioc mo- ail : Ad deliclum periinel principum qui pravo judices
liilum : Explicit. Quia ergo constut sa .clarn Ecclcsiam contra voluntalem Dei poputis fideiibus prwferunt, etc
prosdicatorum Patrum exempla seqv.i debere, quorum Quoe desumpla sunt ex eod. lib. m Sentent., cap. 52.
noscilur documenlis post apostolica ins:iluta uberiim Sic cap. 5, ex lib. i;i Sentent. cap. 28 : Ut enim Isi-

coruscare , debenl non solum praslaii imitando, verum dorus exponit, iruscente Deo, tatem reclorem popuii
etiam subditi obs qucndo, usqucquaque sludere,qualiler suscipiunt qualem pro petcalo merenlur. Inilio libri n,

eorum exemplis el doclrinis parcntes, ad feticitalis gau- cap. 1, quamvis non exprimatur Isidori nomen ,

dia, quo illi pracesserunt, valeanl pervcnire, etc. tamen ejus doclrina prolertur ex cap. 3 iib. ixEiv-
7. Seqcunlur alia capita : et caput 126 esl : Qua molog. , ubi discrimen inter reges et lyrannos expli-
auctorilate iiorce canonicai ceUbrentur, qnas scire ac catur.
religiosc observare Canonicos oportct , excerplum ex 10. Enedem Isidori senlenlicecelebranlur in concilio

liidori lib. n Officior., cap. 19. Capul 127, de vesper- Aquisgranensi n anno £56, cap. 2, canon. 1, urbi

tinis, ex cap. 20 ibid. Ctput 128, de complelh , ex cxpresso Etymologiarum libro sic rcf rtur : Antiqni
cap. 21 ibid. Capnt 129, de vigiliarum antiquitate ex autem, ut idem Isidorus libro Etgmologiarum scribil,

cip. 22 iliid. Caput 150, de matulinis, ex eap. 23 omnes rcges lyrannos vocabant; scd poslea pie, el

ibi-L juste , el misericorditer regentes regis nomen sunt

8. Longe igilur soepiiis IsiJori auclorilas in liec adepli; impie vero, injusle crudeliterquc principanlibus
conciiio laudalur, quam alterius cujuslibcl e P^tribus, non regis, sed tgrannicum aplum csl nomcn. Vcrba
llieronynio, Augustino, Gregorio, Prospcro, sivc hsec IsiJori non sunt, scd sentenlia, ut dixi , lih. ix,

polius Jiiliauo Pomerio, Leone papa, Gelasio papa, enp. 3, Etymoloj. reperitur. Libri Seiilcmiarum sic
qui in eodetn concilio producunlur. Ex boc concilio in hoc concilio litanlur : Ut quid rcx diclus sll, Isi-

Aquisgraoensi desumpla sunt ea capila, quie in in- doms in iibro Scntcnlianm scribil : Rcx enim, in-

vcnlario bibliolhecae Va iear.je codice 1351 Isid< ro quH, a rcgendo voratur.

adjudicanlur, De lonsura , osliariis, etc. INVque aliud 11. Trilmriense conciHum pro rcformanda disci-
puo ev e quodlSic Anlonius lib. v, n. 179, inbiblio- plina ecciesiaslica anno 895 coaclum foit, cui ar-

theca Auibrosiana asservari ait Isidori onus De re- chiepiscopi Moguntinus, Cc-loniensis et Trcvircnsia
m 1SII-QRIAN& -- PARS I. CAP. XXXI!. :c6

pluresquc! alii cpiseopi inleifuerunt. Canoni-27 agilur. A debet, non solum uti ias.i, sel eiiani uii iis quae I

de clericis qni ail sceeuhim regrediuntur, alqne iia prrecedunt contraria. Torismundus enim, Theodorici
eoncluditur : Sanctus Isidorus tutes hippocentuuris lilius, anno 447 vivebat ;
quod tempus ab Isidori el

dicit esse similcs, qui nec cqui , ncc homines , atque Gregorii Magni temporibus vai.le di lat. Alioquiu
qnasi bruta auimalia libertale ac 2Q2 desiderio suo Provincialis historiam lemporum satis clare perlur-

[eruntur. Excerpta senlenlia est ex Isidoro, libro n, bat : innuit enim , in coiiciliis Hispaniensibus cele-
Oificior. ecclesiast., cap. 5. bralis post cjuratam hccre^in Arianam in Symbolo
i%, His quinque conciliis a Bigncco in iicaiis alia additam fuisse processionem Spiritus sancli ex Patre
addi possunt qurc l-idori doctrinam couinien iarunt. ct Fi io ;
quod primum factum asseiii tempoie
Anno 874 habilum fuit concilium Duziacense n. In Leouis papce in Regula fidci catholicce, quam episcopi
epistola hujus concilii synodica ad episeopos Aqui- Tarraconenses, Carlhaginenses, cl Lusilani, et Bcetici

lanbe sic Isidorus ex lib. ix. Etymol. cap. 6 ciiatur : fecerunt, et cum prsecepto papcc Leonis urbis Romae
Isidorus iuique de consanguinilale sic loquilur : Cujus ad Baleonium c piscopum Gallcccice niiserunt.

scries seplem gradibus dirimitur lioc modo, etc. 16. Res ita se habet : anno 400 coactum fuit con-
15. Generale concilium Florentinum pro uuione cilium Toletanum i, quo Regula liclci exhibiia fuit, ct

Grcecorum anno. 1 i59 habilum f.jit. Parle sceuuda g processio Spiritus sa :cti ex Patre Filioque conceptis
bujus comilii, collat. 21, Joannes de Monle JNigi o, verbis expressa. Hcec ead m Uegulafidei ex prrcceplo
ord. Prcedie ,
provincialis Lomhmlice, proce.-sionem Leonis papce a concilio Ilispanico , lemporibus
Spirilus sancti cx Patre el Filio isidori veibis conira Tbeodorici et Torismundi anno 447 celcbrato, ad
Grcecos conlirmavit. Etiam de lcmpore bcati Gregorii Balconiiur. (non Balconium ) episcopum Gallcecire
Dialogi fiovuil Jsidorus nominc in liispatia : mum tranmissa fuit. Qucc omnia Recearedi regis tempus
cjus testimonium dicatn. Fccit librum Ettjmologiurum sub quo Golbi, Ariana hrcresi ejurala, (idem calho-
dhisum in xxu libros. In duodccimo libro , cap. 5 sic licam am^lexi sunt, longe pivecessisse, cerium csi.
ait : lloc autem interest inter nascentem Fitium et In indice Collectionis vetcris canonum Hispatike ,

proccdcntem Spiritum ,
quia Filius ab uno nascilur, fjnem Aguirrius, et Cennius ediderunt, Bb. iv, tii. 4,
et Spiritus ab utroque procedit; ideo dicitur : Si q'is diserte a'legalur Rcgula fulei habita in concilio Tole-
Spiritum Clnisli non Imbtt, non est ejus... . Et quia tsno primo. In hac Regula jam ab inilio Icctam
posl intum doctorem tola palria Ilispanorum cum recje fuisse parliculam Filioque ostendil Fiorrzius tract. 6,
lieccarcdo, qui [ucral Arianus, c;;m prccdecessoribus dissert. I, Ilisp. sacr., conlra nonnullos qui nulla
suis, confutula hceresi Arianorum, et ea i nnlliemati- idonea ratione hac in parle interpolalam fuisse ar-
zala, receperuni fdem, et [uil necesse plura in suo C bilranlur.
loco j eri, ut ilta gens ex [reqitenti celebralione conci- 204 CAPLT XXXII.
liorum imbucretur in fde, et Iwc concilia [ucrunt
Isid ri auctorilas apud collectores sacrcrum canonum.
tnggnts quctorilatis, in quibus aliqua de fide dicta sunt Gruliani canoncs cx Isidori operibus a Carolo
conlra hcereiicos : et Ecclesia universa Grivca et Lati a Sebastiano Derardo indicati, et correcti.

eum magna veneratione receperunt illa concilia, et ibi 1. Sanctus Lco IV p: ntifcx Romanus censuit,
[uit [acla regnla fidei lioc modo : Degula fdei catho- ecdesiastica negolia, qucc ex conciliorum aul ponti-
lico3 quam episcopi Cartliaginenses,
,
Clc.: Crcdimus fieum Romanorum decrelis liquiJo judicari non pos-
in uivm verum Deitm, e c. sunt, quia scilicet nibil eertum anlca eis de rcbus
14. Qucedam hoc looo animadvertenda sunt. De definilunn iuerat, ex diclisHicronynii,. Augiislini ,

numero iibrorum Etym dogiarum non conveniunt Isiil ui, ct similimn Ecclesicc doclorum essc deci-
inler se Codices mss., ut alibi exponam. Joannes denda. Ejus verba rap. £9 exhilnii. In niuliis conci-
Provincialis (ita cniin in Aclisconcilii appellari solet) liis quanti pondtiis Isidori auctoritas fuerit, cap.
xxu libros agnovii , el iibri XH caput 5 indicat cum supi r. ostendi, ubi ctiam de colleclione Dccretalium

Isidori allegaia veiba exslent lib. vn cap. 3. Apud Gn gorii IX, in qua Isidoii verba sccpe producuntur,

Isidorum paalo aliteF idlegHur : etproeedentem&pi- D verba feci. Nunc de iis dicam qui ccclesiasticos
ritum sanctum, quia Filius ex uuo nascitur, cl Spiri- cauones in unum aliquod cor, us privalo sludio col-
tis sanctus ex utroque procedit : et ideo dicit Aposto- legei ii.it et productis Isidoii sententiis suis colleclio-

lus: Qui SpirilumClirisli, etc. Quod atilem posl Isi- nes iliust aruttl.

dorum Hispauia, hceresin Arianam abjurasse dicitur, 2. Colieclionem canonum, in septem libros distri-
rationi temporum ac veritali 293 b'Storiccc id non butam, saculo xu incunte confectam, exhibetCodex
congruit; ac legendum puio per istum doctiorem, non Vaticanus loiG, de quo agunt cliam Ballerinii
yost ipsum doclorem, prceserlim quia i .se Provincia- parl. iv, c p. iS. de anii \. canon. Colhct. Passim
lis observai IsiJorum lempore Gregorii Magni ,
qui in hac colfectione Isidori aucloritas allcgatur, el
a DialogOiiim libris Dialogus vocari consucvit, flo- pag. ih lerg; calalogus hscrelicorom ex libris Ety-
ruisse. mologiarum Isidori sumilur. Cullectionls Canonum,
ir>. Ilac etiam c!c euisa disnepantia lettionis in quce exslat in Codice membranaceo in fol. eprscopii

niarginc Labbeaure collectionis indicala, scilicel cum Pislorieiisis , lilulus, sive caput 183 : De resurre-

rege Tori$mund<> pro r;:»i reje Ilcccaredo , rcji^ i cl';onemoriuorum,ct •Jegwdio bonorum, <ic peenama-
 , ^ — ,

1G7 AB OPEBA 5. lSlDOm IIISPALENSIS PROLEGOMENA. 501

(orum, ct de purgatione pamati, eontextum est non- A dLserlalionem BerarJi , characlere minuiori , ut
nullis locis Grego: -
ii, Isidori, Ambrosii, ac pnecipuc compendii aliqnid faei'.m, in medium profero , ad
Augustini. Bandinius, Plul. 19 bibliothec v. S. Crucis editionem primani Taurineirsem atini 1555 collaiione
eod. 5 sccculi xi, refert, intcr quasdam canonicas adhibila : nam Veneta mendosior esi.

constituti >..es cap. 15 exstare I idori sentonliam de

illis qui Deum hccredem faciunl.
206 Monumenta lsido i Ilispalensis cpiscopi muita
exstant upud Craiianum.
5. Burchardus Wormacien is sccfulo x exev.nle
duodccim tomos deccloium cu ex Ex lib. de D stanlia Veteris ct Novi Ttstamenli
— Can.
:
floruit, qui n
5, di t. 5-4, ad plures Lidori sentenlias exi-
inultis alii-, tum ex Isi.iori operihus collegit, ex qno
gendus.
plurimum Gralianus profecit. Sceculo xi claruit Ex Commentariis in Exodum: Can. 15, caus. 52, —
AnselmusLuccnsis, ecujus Decrelo, sive trede- qu. 5, conson&t cum cditis Isidori «loilicibus.
libris
Ex lib. de ec lesiasticis Ofiiciis Can. 5, : —
cimColleciioniscanonum similimodoGralianusmulla
dist.23, ad intfgros Isidori Codic^s exig^ndus. —
sumpsit, ut notavit Laiinus Lalinius in Bibl. select. Can. 20,dit. 63, perperam Isidoro ascriplus. —
sacr. prof., p. 81. Collectio Anselmi Lucensis 205 Can. 10, di^l. 76, con?onat cum integris LidoriCo-
dicibus. !
— Gan. 7, cans. 50, quccst. 5, ex inUgris
ms. exslat in mullis bibliothecis ; et ad hanc collec-
Isidori Codicibus supplendus. Can. 19, de cor.s., —
tionein refertur, quod in invenlario bibliolheccc dist. 4, ex integrh Isidori eodic.bus emendandus.
Vaticance Cod. 5531 indicantur Collecla ex Isidori Can. 74, de cons , dbt. 4, consonat cum integ<is

Eiymol giis; qucc repc:untur in Codice 5551. Priori

Isidorl Codicibus. — Can. 15,tlist. 93, jure Gelasio
iribulu^ in epislol. ad episcopos Lucanlce.
ido Codi.ce papyraceo Decretum Anstlmi Lucensis Ex Epislola ad Ludifredum. — Cau. 1, dist. 23
continetur, hoc altcro ineinbranaceo msctllanea dubicc fiJei et auctoritalis.
quredam. Ex R"gula Monachorum. Can. 18, caus. H, —
qu. 5 , ad sentenlias Isidori ct concilii Moguntiiii
4. Praecccteriscommemorareoporlet Decrelum G:a- exigenius.
tiani,sive, ut ipse Gralianus biscripsit, Cvncordium Ex lib. Sentenliarum , seu dc Summo bono.
discordanlium canonum. Floruit Gralianus tcerulo xn, Can. 3, dist. 6, fere consonat cum integris 1 idori
Codicibus. —
Can. 2, dist. 9 , paulo -varius in
de qiio hcec Nic. Anlonius : Jam Cralianas, decre- diver.-is Codicibus. —
Can. 15, dist. 57, ad inie-
torum compUator, ecclesiaslicoz discipliua; re.adus gram Isidori st nteniiam exigendns. Can. 10, —
ordine descriplurus ,
populoque Chrisliano veuti di t. 45, consonat cum integris Isidori Codicibus. —
Can. 9, disl. 81, fere consonat cum Isidori Codi-
a.bum sanclarum leg mpropositurus, no:i aactor, sed
cibus. —Can. 72, caus. 11, qu. 3, consonat cuin
collector lantum seleclusimorum velerum Vaimm lsidori Codicibus. —
Can. 13. caus, 22, qu. 1, con-
documentorum ac senlentiarum ex nullo alio plures ,
sonat cum Isidori Codicibns. Can. 15, caus. 22, —
„„„.„
quam ex Is M
*„-j nM -»„„. n
doio nostio dccer ;l sse (lores
j- i i , r
C qu. 4, lere consonatcum Isidori Codicibns.— Can. 9,
deprehendi-
J^ / 22>
-
juIlgeMdus cum ca „. 15 caus . <&,
^
lur a viris nempe diligentibus. Q.iod lamcii nonnihil qu. 4. — Can. 20, oaus. 25, qu^ 5, ex integris Li-
,

exaggeratum v!deri possil,si 'sidoruscum Augustino, dori Co licibus emendandus. Can. 15, caus. 52, —
qu. 7, parlim ex integris Isidori Codicibu^ supplcn-
Ilicronymo, et nonnullis aliis conferatur. Illud cerle
<tu~, partim ad Oiigenis commenlaria reter ndu*. —
exlra omnem dubilaiionis aleam posiium, Gratianum Can. 9, de.pcen. dist. 5, melius Isidoro qtnm Sina-
multa ex lsidoro sumpsisse. Imlex eorum locoruin ragdo iribuendu .
207 — an '^ &e poanit. disl. 5,
-

quos Gratianus in suum Decrelum invexit e\ integris Isidori Codicfbns emendandus.— Can. 24
Isidori

piolucitur
,
de cons., dist. 2. — Can. 115, de cons., dist. 4.
,

in edilionibus Parisiensibus Bigncci et Simul jungendi , et ex integiis Codicibus suppleudi.

Brculii, in Matritcnsi veteri, et altera rec. nti, et Ex libris Etymologiarum. Ex lib. v: Can. I, —
apud C:.jeianum in Elogio S. Isidori, pag. 55, sed disl. 1.— Can. 2, disl. 1. —
Can. 5, dist. 1. Can. 4, —
accualissiiie apud Berardum part. m. Canonum dbt. 1. — Can. 5, dist. 1. —
Can. 6, dis*. 1. Can. 7, —
dist. 1.— Can. 8, dist. 1.— Csn. 9, dist. 1.— Can. 10,
Gralia. i genuinorum ab apocryphis discretorum •

disi. 1. — Can. U, dist. 1.— C.n. 12, riist. 1.—

cap. 27, quod lolu.n est De lsidoro Hispalensi. Can. l.dist. 2. —
Can. 2, dist. 2,— Can. 5, disl. 2.
Cajelanus hccc nolanda censuit — Can. 4, dist. 2.— Can. 5, dist. 2.— Can. 6, dist. 2.
: in di^tinct. 2, can.
— —
Can. 7, dist. 2. Can. 8, dist. 2. Can. 5, dist. 5. —
Plebiscilu snnt apud Isidorum scita, non ple-
legi
Can. 4. distT^. —
Can. 1,'dlt. 4. Can.""2,' —
biscita; can. Responsa prudenlum deesse prudenlum ,risl. 4— Can. 1, dist. 7.— Can. 2, dist. 7.— Simul
apud lsidoruin; dislincl. 16, canonem Canones jnngendi atque cx ir.tegris Isidori Codicibus enien-
qui
dandi. —Can. 48, <aus. 27,qu. 2.— Cun. 1, caus. 56.
dicuntur, esse alterius
laidurus de cinonibus aposto
Iidori , ut crcdilur : nam qu. I. — Idem exhibent inonumeiilum, ad i.ilearos
orum egiegie s-nsil. sancli viri Co lices exigendum.
Sed fallitur Cajelanus nam Isidorus, qui canones —
Ex lib. vi. Can. 1, dist. 5. Can. 2, dist. 5.— —
apostolorum admisit, non llispa!ensis
:

e^t, sed com-

Can. 1, dist. 15. —
Simul jungcndi, et ex integris
Isidori Codicibus emendandi.
nifnlitius Mercator. Verba aulem Canonis
Isi.lorus Ex lii). vi. —
Can. 1, dist. 21, ex integris Lidori
deprompia sunt cx prccfalione genuiiue collcctionis Codicibus emendan lu^.
Ex lib. vin. —
Can. 59, caus. 2i, qu. 5, ex in.egris
c.uioiium Ecelesiaj Hispana?
Isidopum credidU Giaiianus
, cujus auciorem fuisse
Lidori Cndicibus emendandus. Can. 1 caus. 26, — ,

, et miilii eliainnum qu. 1, cousonai cum integris Isidori Co licibus.

credunt. Aidil Caje:a;iiis, canonem, Qni pcccaniibus Ex lib. ix. — 20S
Ca:i. 6, aus. 27, qu. 2, con- <

consentit, caos. xi , q. 3, cohccrcre cum I i iori

sonat Ciim intcgiis Isidori Co iicibus. Can. 15, —
caus. 12, qu. 4, cx inleg is Isi.lori Codicibus emen-
norma Xon solum
vivendi, faclor, scd etconscius —
dandus. Gan. 1, caus. 55, qu. 4, potiu» adAuguslini
yeccuii obnoxius lenetur. i ,m caput quod !ixi, sivc scntcniias exig< ndus.
 ,

«03 1S1DOR1ANA. — PARS I. CAP. XXXII. 170

Ex libro xvm. — Can. 1, caus. 23, qu. 2, ex- in- A eo capitulo consonant. In primis iu lib. n de Diffe-
tegris Isidpri Codicibus
supplendus. rentiis spiritualibus num. 28, ita Iegitur:lnter Legem
Ex libris Synonymnrum. —
Can. 2, dist 1 I. C:m. . — e! Evangetium lioc interest quod in Lege littera, iti
,

16, caus. 22, (|u. 2 —

Can. 5, cau< 22, q-i. 4.— . V.vangeiio gratia... iila conjugiorum indnltum habens,
Can. 8,i aus. 52, qu. 5,— Can. 12, de pcen., disl. 5. crescere et generare prnecipit, ista conlinentiam suas t.
— Dubiae auctorilalis et (idei. Prseterea iii lib. u de Oflic is ecclesiasl^cis, cap. 19,
Ex Epistoli ad Massanum episcopum. — Can. 28 ,
multa de conjii»iis traduntur, inter qu;e ista sunt
—Can. II. caus. 55,
dist. 50. — Apncryphiqu;est. 2. cum Gratianeo canone admodum consonanlia : Quocl
jungendi.
siinul autem non unus et mullce, sed unus el una copnlanlur,
t-t

AJjiciuntur — Can. 1,
: 16, r^f.rendus ad
dist. ipsa prima diviiiitus facta conjunctio in cxeniplum est.
IsiJoriQispalensis pnofalionem canones conciio- in Nam cum Dominus hnninem fgurasset, eique parem
riim. — Can. vers. Jsidorus
4, 16, reftr^ndus
, dist. necessariam prospexisset unam de costis ejus mulua-
,

ad praelatiiinem Lidori Mercatoris. — Gan. 29, 1, dist tus, unam illi feminam finiit, sicque Adam et mnlier
referendus ad varias senientias Isidoro trihulas — Eva inter se nupliis juncti forman hominibcs de ori-
Can. 40, perperam Isidoro
8, dist. —Cau.59,— iributus. ginis auctoritate ci prima Dei volw tate sanxerunt.
caus. 1, qu. 1, ad sentenlias I»ido;i exigerdus. Jtem secundum spiritales nuptias 210sicul untis ,

Can. G0, caus. 1, qu. 1, pertinet ad Capilulaiia Christus, et una Ecclesia, ita et unus vir, et una uxor
Francorum. —
Can. 84, caus. 1 , qu. I, eonipo-itus t'im secundum generis documentum, quam secuudum
rx \ariis Uieronymi, Gregnrii, el Isidori senten- Christi sacramennvu. Numerus autem matrimonii a
liis. —
Can. 100, caus. 11, quaest. 5, ad varias malediclo viro ccepil Lamech qui duubus maritatus, .

Isidori senleniias, exigendus. —

Can. 101, caus. 11, R tres in unam carnem effecit. Sed dicit aliquis, quod et
<|ti. 5, ref rendus ad varias sententias Isidoro tribu- patriarchw simul pluribus uxoribus usi sunt : ergo / ro-
tas. — Can. 5, c.tus. 20, qu. 1. C;tn. 4, caus. 20. —
pterea licebil nobis plures ducere, sive habere. Sane /i-
qu. 1 (cum terlio jungendu>). —
Can. 19, caus. 22, cebit : sed si adhuc tupi aticujus futuri sacramenti su-
qu. 4, est poiius Basilii. —
Can. 18 , caus. 5~>, qu. 2, persunt quibus plures nuptix (iqurentur. Secundas
—
,

exigendus ad fusiores Isidori sententias Can. 14, aulem nuptias proptcr iucontincntiam jubet Apostoius;
caus. 35, qu. 2, pertinet ad conciliiim Vormaciense. melius rst enim denuo uni viro nubere, quam explendcs
- -Can. 1, caus. 55, qu. 5. —
Can. 6. cau . 55, qn. 5 libidinis causa cum pturibtu fornicuri ; scepius enim
(cuiii pnrcedenti exig. nJus ail cap. 5 seq. lib. tx nubendi licentia jan non est religionis, sed criminis,
Elymoiogiarum). —
Can. 25, de cons., dist. 4, refe- Nam quod in ipsa conjunctione connubii a sacerdote
readus ad can. 59, caus. 1, qursl. 1. bcnedicuntur, hoc esl a Deo in ipsa prima conjunctione
203 ^. Post Isi.lorum CorJubensem,qui et senior hominis factum. Sic enim scripum esl : Eecit Deus
dictur, m xima cuin doclrinae ac sancliialis fama homiitem ad imaginem suam, maseulum et feminum
apu.l ll.spanos celebratum, floruit penes e isdem sub fecit eos, el benedixil eos dicens : Crescile et multipli-
tiu ni ^exti et inititim septiuii sxculi Isidorbs alter, camini. Uac erqo similitudine fit nunc in Ecclesia quod
junior pioinde appellaius, Hispalen-is episcopus, ni- tunc factum cst in paradiso. Denique in lib. i Senten-
niirum ab amio 595 ad annuiii 656, cijus prseclara tiarum cap 20, cui litultisesl, rfe DifferentiaTestamen-
laus exstt in cap. 2, eonci ii Tolelani iri anni 655, torum, haec liabenlur « Quitiam ideo non recipiunj :

liis verbis, elc... Mulla t't illustria sancti viri opera Velus Testamentum pro eo qnol aliud in Lmpore
lecensuft Udelphonsu- Toleianus nrcbiepiscopus, qui r prisco, aliud agatur in novo
non intelligentes quod :

praduil ab auno 658 ad aiiiium 667. in libro de Viris Deus quid cuique congruerit tempori magna (|uadam
ilhislribiis, cap. 9, ita scribens, elc. Utinau vero disiributione concesseril s:cul in Lcge imperat nu-
;

tanli viri opera integra ad nos usque pervenissent !

plias, in Evangelio vi.ginilatem commendat... lllic
Niniirum lugeiitluiii esl, quenitlam Theodiscum , qui enim fornicatio el retribulio injurie permis a suut,
io epi^copaJ sede Isidoro suecessit, tieefssoris sui ncc nocebant, in Testamenio autem Noyo gravi ani-
opeia corrupisse, resecando oplima , inserendo iin- ina Iversione dainn.inlur,
si admiltanlur. i Ex qui-
pioba omniaque ita depravaia jier Avicennam Ara-
;
bus f cile eos qui primuni Gralianeum
conjicilur,
bem de Latiuo idiomate in Arabicum iransiulisse. canonem elucnbrarunt, paucis voluisse perstringere,
Nec quisquam mirelur imniane Tlie;disci flagitium :
iioniiullis adjectis, pluribus detractis, qtue sparsinj
etenim fuit ille perditus vir, in Ectlesiasticis conciliis apud Isidorum habenlur.
dauinalus, alque ab epi-copali sede deposilus, tan-
De Commentariis in Exodum.
tltiain hominem esse dicebai,
hsercticus, qui Chrisiuui
iion Deum, Dei auieni vocandum nonnisi per
lilium nonnullos Veteris Teslameuli libros commen-
8. In
(jutin.iaiii adopti .nem. Neque daimiatus ab hajresi taria edidit Isidorus, breviore stylo usus, ut t|ua»
r«cebsit,sed potius defecii omnini apud Maomelhem, multis s-acer auclor explicavit , paucis legeniibus
cujus seche adscriplus plura docuil detestabilia nc objiceret ipse ad levamlum desidiorum faslidium. Pro-
nelanda sub Hr-rycli Imperatoie. Nemo exinde non
>
fessus e t sanclus anlistes in sua pradalione, se
coUigit, qiianta soleitia opus sit in meditalione Isi- secutuni eo in opere fuisse antiquiores Patres, Ori-
doriauorum lib.oium, in quibus sane si quid offen- genem, Victorinum, Ambrosiuin, Ilieronymura, Cas-
diculi essepotest, id non Isidoro tribuendum D Maiium
iauum, Aiigti-tinuin , Fulgenliiiiii el Magnum Gre- ,
erit,
aut TheoJi?co aut Aviceuna3. gortum lu Cnmmenlario in Exodum cap. 39 , ,

expen lens Isidoros pr.ccepia Decalogi ;iit: Quintum:

De Libro de distantia veleris el Novi Tes'.amenti. uon mccchaberis : id est ne quisquam prmter matri-
,

monii fa>dus abis femi is miseeatur ad cxplendam

7. Nullus exstat inler opera Isi.lon liber sub ea
Inscrtylione De distantiaVeleris et NoviTestamenti,et
libidinem. Nam speciatiter adulterium facit qiti prwler
:
suam ad alterum accedit. Htee verl.a exbibentur iu
<l
lalis apud Gralianum laudatur iu cant. 5, dist. 54.
can. 15, caus. 32, qu. 3 ; observamlum aulem ibideiu
hu Carnotensis eadem verba descripturus in par-
occurril , praeceplum illud quinto loco ab Isidoro re-
le VIII decr.
ti, cap. 66, buiic lilulum edidit
Jsidorus ctMi cri, t'i sexio loco pncceplum aliud Nun occidcs,
:

de Consgnantia Veleris et Novi Teslamenli, cap. 5.

Ilnjus inicriptionis auctores sunl ip»i canoiiooi
non servalo pr;eceptorum ordine, qualis babelur i;i
c I- cap. xx ExoJi.
lectores, qui nimirom certas IsiJoii senteqtias expli-
caturi, quas sanctus an istes, Velus ctiin De de ecclesiasticis
Novo Tesla- libris (Jlftciis.
mei.to conferens, prolulerat, memoiavcru illsidonim
Primiisex reeeutioribus edidit Joannes Cochleus
9.
de Distantia vcl conson.ntia ulriusqite Tcslauienli
dtios libellos de ecclesia-ticis Olliciis sub iioinino
disserentem. Caelerum neque ipsum aul Ivnnis aut
Isidori, quos scripsit se rep risse in co.licegJJ ve-j

Gratiani capitulutu apud Hispalensem doctorem

ba- tusto iuter libros Amalarii, olim Treverensis artbie-
beiur: tantum qux-Jam apparenl, quse pliuimum
com pigcopi, sub C rolo Magoo. Misti bi fueront ab bi^Offl
Patbol. LXXXf.
 : ,

17! AD OPERA S. IbUKJRi IIISPALENSIS PROLJ GOMENA. \-±

nd Fulgentium episcopum, hac brevi pr.i posita epis- A Isidorus idem ad manus arcbidiaconorum electionem
lola, exqna, qnis fuerit operis et scopus el ralio, parochorum relulisset? Fateor, erai.l archidiacoui
eolligitur : Domino meo et Dei servo Futgcntio epis- episi oporum vicarii sed et idem Isidorus tradidit
:

copo Isidorus episcopus. Quaris a me oriqinem officio- vicariam operam episcopo chorepiseopos pra^stitisse;
rum, quorum magislerio in Ecclesiis erudhnur, utqui- cur quo uni vicario concessii, vicariis ca:leris dene-
I

ins sinl invenla auctoribus, brevibus cognoscas indiciis. gavil. Quse observalio co mihi solidior videtur, quod
Itaque ut voluisli, libeilum de genere officiorum or~
, clarius const.it ex veleruin nionumenlis, arcliidiaco-
i.inatum misi, ex scriptis veluslissimorum nuclo um, iios in lera,joralib!is, cborejiiscopos in spirilualibus
ui locus oblulit com-.nenlalum. In quo pleraque meo
, ecclesiarum neuoliis ejiiscopnrum diligentiam adju-
y,'glo elicui : nonnulla vero ita ut apud ipsos erant, vibse. Faleor pr.eterea arcbidiaconos, sa^culo Eccle-
lidmiscui, quo facilius lectio de singulis fidei auctori- sie septimo et sequeniii>u>, maximain exercuisse in
talem teneret. Si qua tamen cx liis displicuerint, erro- parochiis poiestaiem. Verum id ex faclo eorumdeiu
ribus meis paralior venia erit. quia non sunl referenda ai ehidiaconorura proliciscebaiur, mandatsc ju.isdi-

tid culj.cv mecv titulum, de quibus tesliftcntio adliibelur cii niis exeedeniiara lines. llinc in concilio Culjilo-
uuctorum «Priorlibervarias res ecch siaiicas exhihet, nensi , unde depromptus e-t c;tn. 3, dist. 94, o, e;;e
nimiruni templorum, psahnodiie, saerarum lecliouum, pr.-iimii fuit iliorum crcuiiisciibere auctoriiatem, et
nrationum, solemnitalum\ aique jejuniorum varias H ncmarus Rhenensi- in suis capitulis, quae dedit
msiituliones. Posterior in distinguendis clericoruin archidiaconis eap. 5, §7, inoiiuit illos, ne circum-
gradibus, iiem monacborum el laicorum generibus euntes parochias, eas confmidereut, unam ab altera
vcrsalnr. Non defuetunt qui de horum librorum dividereni, aut unam alieri subjicerent. Generali
verilate dubilaverint ; verum argumenta, quibus pro- " aulem et saucioritm virorum testimonio tanta non
habihs dubilatio Gat, me judicio aut desiuerantur,
» fuit coiilirni iia poteslas, q;iod v runi es-u t, si reve a
aut parum valida proponuntur. lingeremns Isidorura Ganonis ill.us 20 auctorem. lu
In cap. 1 lib. n exordilur IsiJorus ab interprelando Conspeclu hujus observalionis suspicar. juvat, e>!ito-
elciicorum nomine, quos ideo appellatos scribil, quia rem ca;ionis voluisse sequi in monumeuto elueobran-
vocati suut in sorlem Domini; quemadmodum ct do ea qiue traduniur sub 1-idori nomine in can. I,
idem sanctus vir alibi tradidit, uimirum ia lilnis dist. 23, ubi nonnulla exhibentur qtuc spectant po-
Etyraologiarum,unde depromptus est can. 1, dist. 21. lestatem archidiaconoruui in negotiis parochialium
Posi Ikcc in c. 2 progredilur ad expendeudas cleri- ecclesiarum. Q.iid de eo can. diceiijUin sit, inferius
eurum regulas, iia scribens His igitur lecje Palrum
: explicabitur.
cavetur, ut a vulgavi viluscclui a mundi voluptatibus 11. In libro 1, capite42, legunturverba canonis 10,
sese absimcant nec speclaculis , nec pompis intersinl-
, distinct. 70, ubi agitur de variis jejuniorum tccle-
convivia publica fugiant, privata nou tanlum pudica , siasticorum tentporibus.
sed et sobria colant. Usuris nequaquam incumbanl, 12. Qua3 habentur iu can. 7, caus. SO, qu. 5, le-
neqtte turpium occupationes lucroruin, fraudisque cu- guiitur in cap. 19, bbri n, ubi totus est Isidorus, tit
jnsquam siudium appelant, amorem pecunitv quasi uemonsiret uuam lantuiu eonjugem marito esse
maleriam cunclorum fLt-ge cunclorum criminum [u- jungeiidam. Piuribus id osiendit sanclus vir, quem-
ijiant, sacutarin officia, negotiuque abjiciant, Iwnorum adiiiodum liquet ex iis qiue paulo antea aniiua Iverti
gradus per ambiliones non subeant. Pro beneficiis me- ad canonem 3, di t. 54 p >si qu?e ita prosequilur :
,

dicinos Dei munera non accipiant : dolos et conjuralio- r Quod vero ewdem femiine, dum maritanlur, velantur,
v.cs cavcunt : odium , cvmutationem , obtrectuiionem scilicet ul noverinl se per litec virls suis esse subjeclas
alque invulium fugianl. Non vagis oculis, non infreni el liumiles; unde el ipsum velamen vulgo Mavortem

lingua, aut petiilanii lumido ue gressu incedant, sed vocant, id esL Martem, qiaa signum maritatis dignilalis
pndorem ac verecundiam menlis simplici liabitu inces- ac poleslalis esl in eo. Caput enitn tnulieris vir esl :
siiq.ie osendunt. Obscenilatem eliam verborum, sicul itcel proinde velentur, dum nubunt, ut verecundium

uperutn, perAtus exsccrenlur. \ iduarum ac virginum
visilationes fre jueniissimas fugianl , conlubernia ex-
tranearum feminarum nullutenus appetant , caslimo-
niain quoque imiolati corporis perpetuo conservare
studennt, aut certe unius matrimouii vinculo federen-
lur. Seniuribus quoque debilam obedienliam prabeunt,
neqne uiio jactaniuc sludio semeiipsos atloliant. Pos-
mulieris agnoscant, quia jam sequilur iude quod /;«-
deat. Unde Rebecca, cum ad sponsum 213
ducerelur,
simul ut eum conspexit, saiutationem vel oscula susli-
nuil, sed tamen slatim zeniiens, quid esset futura,
pallio caput velavit. Obnubere enim velare dicitur, binc
eliam et nuptcv dictw, qnvd vullus suos. vetent. Unde et
nubes dictcv eo quod lerram aul oeihera obteguni.
,

iremo xn doclrina, in leaiunibus, psalmis ligmnis,

, Quod aulem nubenles posl benedictionem viitic iniicem
c.inlicis, exercilio jugi incumbant. Tales enim esse vinculo copulantur, videiicet ne compagem conjngulis
debent qui d vinis cullibus se mancipandos sludenl Uitilatis dissipent. Al vero , qnod eadem vilta candido
scilicet,ul dum rcientios operam dant, doctrincv graiiam purpureoquc colo e permiscetur, candor ad mundiliam
papulo adminislrent. Integra IsMoii veiba descnpsi, vitrn , purpura ad sanguinis pos:eritatem adhibeiur,

ad quae exigalur canon 5, disi. 23. ut hoc sicjno eonlinentlai lex lenenda ab utrisque ad
10. Quasi ad libros de olliciis Isidorianos refcren- tempus admonealur, el post hccc ad redder.dum debi-
dus essct, laudalus luitcan. 20, dixt. 05. Verum ne D lum non negeiur. Quod ctiun dicit AposloUts conjuga-
simili- quidem sentenLa ibideiu reperilur, 212 f ,,a
I
tis : Abstimte vos ad tempus, ul vacelis oruiioni, hoc

archidiaconorum exiinia polestas in eligendis paro-
cliiaium rectoribus, iisdemque parochialibus vacui-
libus ecclcsiis adminislrandis expendatur. Putius
iionnullaqiue iamlegunlurqu.evidenturei leincan. 20
a iversari. Ail Isidorus in lib. n cap. G :Chorepiscopi,
id esl, vicarii episcoporum, juxta quod canones ipsi
lestanlur, insiituli sunl ad exemplitm sepluaginla se-
niorum , tunquam snccrdoles propter soUiciludinem
panperum. Hi in vicis et villis instituti, gubernant
sibi commissas ecclesius, kabenles licentiam consliluere
lectores, s'«' diuconos, exorcislas :presbyleros aulem el
diaconos ordinare non audeanl prceter conscieniium
episcopi. in cujus recjione prcvesse noscuntur ; hi enim
a soio episcupo civitalis cui adjacent ordiuantur. Quor-
sum luvc inleiioruiii praelalo:um coe cila jurisdiciio
ex senlenlia Lidori, iu ordinaiulis pncsettim sacer-
<iulilius,'tiac polcstaie solis cpiscopis iesur\ala, si
illecandor viUcv iusinuul;qnod cero subjungil: E>. ilerum
recertimini in idipsnm , iioc purpureus color ille dc-
monslrat. Illitd vero quod in primis annulus a spouso
sponsce datnr, fit hoc nimirum, vel propler mutuai fidei
signum, vet propterid magis, uteodem pignore eorutn
corda jungantur. Ondeel quartodigilo annutus idemin-
seritur. quod per eum venu qucvdam (ut fertur) sangui-
nis ad cor usque perveiuat. Anliquilus aulem non
amptius uno dabalur, ne pluralilus amorem mium car-
peret.
15. Sive canon 9, sive can. 11, de cons., dist.4,
babeiilur in cap. 24, libri n, ubi agilur de baplismo
iisque qui vel suscipiunl, vel ministiant iliudsacra-
mei.tnm. Lbi de bapiizan.iis parvulis sermo est, exhi
betitur verba canonis 74, qme otntiino consonanl
cuin integris Ishioii Codicibus. Ai verba can. 19, i-i
quibus disseritur de ujinisiro sacramenli , erutu
 , ,.

173 ISIDORIANA. — PARS i. CAP. XXXII.

emondamla. Oemonar.ibal sanclus antiste?, sacerlo- \oblationes altaris ipse accipit a popuio Ipse coiligH
CibllS solis bapiismai s ministerium luissc a Chri-lo per ecclesias cereos in fcstivitatibus. Adeum pertinent
conimen •laluin , quo;i apostols, quibus sacerdotos ornamenta et ves:imenla ultaris : el quidquid in ttsn
suceesscrunt , dixerit Christus Ite, docete omnes
:
tctr.pi est, sub ejus ordinalione existit. Yela et orna-

qentes baptizanles, etc. , quemadmodum et sacra-

,
inenlum Pocniientiae solis sacerdotibus reservaiur
a Iniinislranduiii, quod aposlolis datrt divinitus po-
testas fuerii remilt nili peccata ; post quie ita con-
c'udit Unde cnnstat baptismum solis sacerdotibus
:
esse traditum, cujusque mijsterium nec ipsis diaconibus
expfere est licilum absque episco]iis, vel presbyteris,
nisi iltis procut ubscntibus ullima laiujuoris cogat ue-
cessitus,quod el laicis (idelibus plerumque peimittitur,
mentn basilicarum, quce in urbe sUnt, et non liabent
presbyterum, ipse custodit. De candelis autem et ce-
reolis q lotidianis quidqitid superest in ba&ilicis, basili-
carius per singulos menses liuic deporlat. Ex quibus
lliesaurarius dat quartam basilicario. Tres retiqnas
partes divident (vqualiter sibi cutn primicerio el pres-
bijtero, qui Missam celcbrat in eadem basxlica. Ad
a/conomum perlinet srparatio (forle legendum repara-
tio) basilicarum , alque construclio, actiones ecclesicc

ne quisquam sine remcdio sulutari de swculo evocetur.
Subjicil Gratianus nonnulla Gelasii nomine qtue
sane eadem sunl cum verbis canonis 15, dist. 'J5,
quse quoniam sun loco a me prsetermissa fueru it,
bic describam. Habentur in cpist. Gelasii I ad epis-
copos Luea.ihe, cap. 7 et S, ibi Diac.onos quoqne:
propriam constituimas servare mensuram, nec ullra
tenorcm paternis canonibus dcputatnm quippiam len-
tare permittimus niltil roruvi penilns suo minislerio
,
applicarc, qiue primis ordinibns proprie decrevil anti-
qnilas. Absque episcopo, vel presbylcro baptizare non
audeant, nhi prcedictis fortasse officiis longius consti-
(ulis, uecessilus extrema compeliat. Quod et laicis
Christiunis fucere plermnque concediiur. Non in pres-
Ltjlerio residere, eum divina celebrantur, vel ecclesias-
ticus haOctur quicunque tractutus. Sacri corporis
pnerogationeui sub conspeclu ponlificis, seu presbijleri,
in judiciis, \ei in proferendo, vel in respondendo
,
tribuli quoque ucceptio, et raliones eorum qna? inferv»-
tur. Cura et acjrorum, et cvUurce vineuriim, 2^5
causec possessionum, et servitialium stipendia clerico-
rum, viduurum et devotarum pauperum : dispensatio
vestimenti el victus domesiicorum clericorum, servilia-
lium quo rpte , el artificum, q>:at omnia cum j ssu et
arbitrio s;u (piscopi ab eo i.nplentur. Ha?c sunl, qum
vel a majoribus per officiorum ordines distributa stml
,
vel consuetudinf- Ecclesiarumin unumquemque servata,
ncc aliquid ex his nostri judicii deputes, nisi q:od aui
raiio docitit, aut vctustatis an;iqui:as sanxit. Palreia
auiem Monasterii, unde innoluistis , illum projferri
eportet, quem sanclu vita et probitas morum commen-
dal , quique dum mbjectus exslilit, fraus in il!o non
fnii. Htiic jusle gratid cumulalur, dicenle Domino :
Qnia in pduca fuisti fidelis in mulla te conslluam. ,

jus non hubeant exerccndi.

nisi his absentibus, Qui vero adhuc snb reginjine positus iniprc.be vixit ct ,

fralribus fraudem facere non per.imuit hic pra:latus ,

214 D e Epistola ad Ludifredum. licenier ac tib re nutjora ct deteriora commitlct , dum

14. Post duos libros de ecclesiaslicis Officiis in se in potesiale ac liberlate aspcxeril. De talibus enim
edilione Operum Isidori Bieuliana subseqnilur epis- dicil Apostolus : Sed vos injuriam facitis, el hoc fra
tola ad Ludifredum Cordubensem episcopum, quam tribus. An nescitis quia iniq ,i re num Dei non possi-
ibidcm edilor descripserat, ut ipse prolilelur, qualem debunt? Sed nobis sufficiat isin dicere tibi : Quod D.o
apu<l Gratianum in can. 1, dist. 25, a^ul Ivnnem in dignum existimas ddimpte. Post hwc aulem precari
,

parle vi decreti, c. 20, alque eliam in mss. Codidbus tuam sanctitutem non desino, nt pro me intefces&qt
invenerat deinde posl libros Senteniiaruin ejuAlem
; Q npud Dominum exislas; ul quia meo viiio lapsus tum,
epistoloe antea omissam poslremam isarlcm a Ijccil, per le remissionem consequar peccatorum. Sic ex Breu
quam nuperrime, ut ipse ait, nactus fuerat. A iqua liano Codice descripta inlegra epislola, deliberaudum
siinl quce apud Breulium discrimen babent; siquirfem est, an eadem jure optimo Isidoro HispaleUsi Liibula
ubi legit Gralianus in can ns *, distinct 2o, Qucv in fueril.Fuil q liilem, non ignoro, Lndifredus metro-
sequenlibus... ad psalmistam p>riinct ojficium canendi, poliiico jureIsidoro Hispajensi subjectus qui anno ,

dicere benedictiones... quce propliettv vaiicinurunt... jam 653 Cordubensem Epi-copaUiiii habuisse proba-
mnnutergium episcopoque, el presbytero, et
tenere, tur, quod eodem anno subscripserit concilio Tole-
leviiis... disponere in ulturio... primicerii, ac thesauri sano 1ST nomine lamen Leodcfici apu Labbeum, el
, I

sollicitudine tlividuntur... Epistolam et Evangelium anno (58, concilio Toletano VI, nomine Laufredi
legat... el jurgiaad ejus perlinenl curum... el ab ipso apud eumdem Labbetim. Sed quocunque nomine
publice in eeclesia prccdicatur (verbum hoc prcedica- appellalur, vel Ludifredi, vel Laodefici, vel Laufredi,
tur, appositum est a Uomanis Correctoribus, cum an inierrogaverit Isidorum, ut singula clericorum
olim legerelur prcedicantur )... supra omnes presby- olficia tecenseret, plurimum dubito. Sane ubi integra
leros... el offuii medilandi, el peragendi sollicile ej i tola eonsi lcreiur, ijnae rescripli instar oblinet
lccliones, benedicliones, psalmum, laudes, offerlorium, statim argumenta emergenl , ex quibus conjiciatnr
et responsoriu clericorum dicere debeut. Ordo
quis eam esse apocrypham, nisi quisquam tlicat libros de
qitoque el modus psuUendi
in clioro pro solemnilale offuiii Eeciesia ticis vere Isidori 11011 esse. Certum
temporitm... Ad Thesaurarium perlinet basilicarum, et est Ludifredum eo tcmpore ad Cordubeusem Fuissf.
ostiarii ordinulio, elc. Ita pdendum \oluil Breulius : episcopalum evectum, quo Isidorus jam senio con-
Quaz in consequenlibus... Ad psatmistam perlinet of- H feetus erat; vix enim duobus aut tiibus annis post
Itcium canendi, sciiuet dicere benedictiones... Quw adeplum Ludifredi episcopatum lsidorus obiit,quem-
prophetw valicinarint... manutergium lenere episcopo, admodam colligitur ex collitione snbscriptionum
presbyleris el levitis... disponere in altari... Primic rii episcojialium in conciliis Hispanicis. Iiaque ea cpis-
ac ihesaurnrii sotticitudiiie dividitntur... Apostolum el tola ab Isidoiojaiu seneconscribi potuit, ac propterea
b.vangetium letjut... cl jurgiu ud ejusdem pertinent cu- eo demum lempore, quo jair. edili fuerant libri duo
ram... et ab ipso publice in ecdlesia prandicaritur... de olliciis Eccle>ia»tieis superius memoiali. Quis
snper omnes presbyteros... et of(iciuin cantundi , et facile dixerit, posl intfgros officioruni edilos libros ,
peragendi sollkite lectiones, psalmum, tttudcs, respon- e.l quidem am,Iiores , tle eadem re iuterrogalum
soriu officiorum qitis clericorum diccre debeat. Ordo fuis e Isidoruma Lu lifrcdo qua-i illi aderu litiooem
qiioqne, el modus canendi in clioro pro sol mnitate, el L'iil f e sufliecrent? Quis facile dixerit respon-
li iioii
tcmpore... Ad thesaurarium perlinel osliarii basilica- dentem Isidoruin d.^ iis olfieiorum lihellis niillam
ritm ordinaliQ, etc. Non eiil inuli'e his adjicere pos- feei^se inenlionein, nec Ludifrediiin ad illoruni lec-
iieinaii' epistolx parlemGraiiano ouiissam, et a
, a lionem in ea parte fuis-e hortatum? Adde his ,
Breulio, uti prxno.tayimus, editam; ei.enim edita disparem fui se Iiujus epi>lolic im thodum ab ea
integra episjU^a clarins patefaeiet officioruni ecclc- quam servavil Isidorus in libio de OfDciis, iia ut in
siasiicoru n distributiones. Prosequitur auctor epi- libris deOlliciis, in qiiibus ex proposilo singulor
Etolse post v.rba Gratiani Ad eum (scilic. t Tbesau-
: clericorum recensu t gradus, cos penilus pr.t leriei i<

rarium) renient. de parocliiis pro Chrismale. Cereos quos in opi^lota receusuit, el e converso in
el p t jsHfti

4- \b OPERA
prselcrierit omnes graiius quos recensuii
Olficiorum. Ui enim exemp'a traiam, ln,1 ,a
tlc chorepiscopis traduntur in libiisOfticiorum,
multa
i!e clericis minoribus lonsura initialis. Ubinam »le
istis occurril sermo in epistola ad Ludifredum ? In
liac autem epistola omnia fe e spectant potestalem
archipresbyttroium archidiaconorum
,
primiciio-
rum, basilicariorum , et similium persoiiarum. Ubi-
uamde iis menlio lit in libris Ofiicioruin? Denique
magna Codicum varietas, in qnibus episto^a diver.-a
raliHiied.s ripta app*rel, fusior hic, illic e»»ntraclmr,
siispicione.n augere videlnr. Romani Co r ctores ai
Gratiaueuin canoneui nonnulla jam de hac Cpdicum
varielale adnolaruiit ; qui enim versiculi ali ubi
cxbibenlur, alibi desideranlur , alibi e'iam inverso
ordine describuntur. Edidit al ud epistolae exemplar
Garzias Loaisa apuJ Labbeum t. VII. Venei. cd.,
p. £7>b, professus se illud accepisse ex
Codice ms.
biblioliieca D. Laurenl i ( Pliilippi regis Calholici
admirubile opus) perantiquo diclo Vigilano. Hujus
exemptaris referam verba, quio ad Gralianeum ca-
nonem, imo et edilionem Breulianam, si yidealur,
emendandam facere plurimum possunt. lbidem iia
legitur » Perleclis sanciilalis luie litteiis, gavisus
:
siim quod oplalam salutem tuam eoiiiin relatu co-
gnovi. De bis aulem quce in sequentibus insinuare
eioquii lui sermo stnduit, gratias ago Deo quod
sollicitudinem ollicii pastoralis imi»endis, qiialil-rque
eccle iastica officia ordinenlur perquiris ? Et licet
omnia prudenliac luic sint cognita, tamen quia affectu
paterno me consnlis, e.\ parle, qua valeo, expediatu,
ct de omnibus Eccles ae grad.bus, quid ad quemque
pertineat, eloquar. A.l osiiarium uamque perlineut
claves ecclcsicc, ul claudat et ape.iat tcmplum D. i
et omnia quoc sunl inlus exlraque custodiat fidelcs
recipiat,excommunicatos et inlideles projicial. Ad
acolylhum pcrtinel piccparalio luminariorum in sa-
erario, ipse cercum porlal, ipse suggesla pro Eu-
calice pneparat. Ad exorcistam pertinet
charisliae
exorcismos memoriler retinere, manusque sup*-r
eneigumenos et caiechiinieiu
ios in e.xorcuaiijo iin-
pouere. Ad psalmislam perlinet offici»»m
.Sicere bene.licli nes, laiuies, sacrifieiuni, respons:)-
ria, et quidquid pcrt nel ad canendi peritiam. Ad
leclorera pertinel leetiones pionuntiare, et ea quae
prophetae vaticinarunt populis pnelicare. Ad subdia-
lonum pertinel ealicmi et pnteiiam ad allare Ch isti
ileleire, cl levitis tradere, eistjue iniui trare, urceo-
l»;m quoque etaquam.manile et manuler^ium lencre;
t-piscopoque, <a presbytero, et levilis pro lavautiis
;inie altare manibus aquam praebere. Ad diaconum
pertinet assislere sacerdolibus , et iiiinistraie in
omnibus quae aguniur in sacramenlis Christi , in
baplimio scilicet, in cbrismale ; in
obiationes inferre, et disponere in altario,
eiiam nu nsam Domini aique vestire
et prsedicare et A^ostolum. Nam sicut
E^angelum
iectoribus Vetns Teatamentum, a diaconis Novum i
pne licare praeceptum c.^t. A ipsiim quoque pertinet
I riame reguke ila legilur de monach'», a communione
oflicium prccum, el recilalio nominum; ipseprcemo-
net aiires haberi ad Deum ipse hortatur orare, i, se
:
clau at, el pacem ipse annuntiat. Ad presbylerum
perlinet sacramenlum corporis et sanguinis Doiuini
i-i allario Dei conlicere, oraliones dicere,
et benedi-
ecre dona Dei. Ad episcopum pertinet basilicaitmi
consecratio, unctio altarii et co. feclio chrismaiis.
lo.-e pracdicia ollieia, g|_7 et oniines eccle.iasiicos
lonslituil, ipse sacras virgines benedicit, et tlum
i a:eessil iuiuxpiisque in singulis, ipse lamen esL
j : ifordiualor in cuuclis. lli suul ordineset inini>te-
iia clericorum, quae lamen auetoritaie pontilicali iu
archidiaconi cura, ct primiccrii, ac iheauraiii solli-
ritudine dividunlur. Arcbiiliaconus enim iniperat
mbdiaconis et leviiis, ad quem i^ta uiiuiateria per-
iiient ordinatio vesliendi allaiis a levilis, cura in-
:
ceiisietsacriucii deferendiad altare, cura subdiaco-
ii uiiin de subinferendis ad altare iu sacrilii io neces-
saiiis. Suliicitudo, quislcvitarum Apo lolum
,, ,
S. ISiDOLM HISPALENSIS PROLEGOUENA rt
in libris \ «r.-lium legat,quis preces dical, seu respotHorium iti
210 '
Domiiiicis dicbus , aut solemnitalum. Sollicitudo
quoi[ue parochitanorum cl ordinalio, ct jurgia a»i
;
cjus perlinent curam; pro reparandis dicecesania
ba ilicis ipse suggerit sare doli, ipse inquir.t paro-
cliias cum jussi .ne episcopi, et oruameiita vd res
,
basilicarum parochilanaruin gesta liberialum ec-
:
clesiasticarum episcopo idem defert, colleclam pecu-
nia ti de communione i^se accipii, et episco;>o deferi,
ei rlericis proprias partes idem distribuit. Ab archi-
diac.ono nunliantur episcopo excessus diaconorum,
ipse d nuntiat sacerdoti in sacrario jejuuioruin dies
alque s-lemnilatum , et ab ipso publice i:i ecclesia
praedi a ur; quaudo vero archidiaconus absens est
vicem ejus diaconus sequens a limplet. A l primii e-
rium pertineut acolylhi, cxorciste, psalmisue, atque
leelore-, signum quoque daudum pro oflicio clerico-
nim, pro vitae hone-lale, et officium meditandi ct
peragendi ; sollicitudo, lectiones , benedictiones ,
psalmum , laud'-s, off- rtorium , et responsoria quis
clericoruni dicere debeat. Ordo qmtque et modus
psallendi in <horo pro solemnitate et t.mpore. Or-
dinalio quoque pro luminaribus deportaudis Si quid:
eliam r.ecesaiium est pro reparatione basilicarum
quce sunt in urbe, i^se denuntiat sacerdoli, epistolas
episcopi pro diebus jejuniorum parochitanis per o»-
liarios ipse dirigit. Clericos, quos deiinquere co-
gnoscit, isle distiingit. Quos vero emenaVe nnn
vult, eorum exces-us ad agnitioncm epi copi defert,
basilicanos ipse constiluit, et malriculas ipse di.^po-
nif. Quando autem priinic^rius absens est , ea qu:e
pnedicta sunl ille exsequilur, qui ei aul loco est
proximus , aut erudilione in his expendendis inlen-
lus. Ad thesaurarium pertinent basilicarii etostiarii,
, orJinalio incensi prseparandi , cura chrismas conli-
cieuda% cura baptisierii ordinandi, prajparatio lumi-
nariorum in sacrario, prccparatio saciilicii de his
quae. immolanda sunt, etc. » Q.uedam hinc sequuntur
de officio basilicariorum et ceconomorum , qucc hic
^ non expendo, quod ea epislolce parsapud Graiianum
non exhbeatur. Interea vero coJigeie juvat exdiclis,
canendi, paruui valere posse laudalum Gialiani canonem ad
disciplinam cleii. orum slabiliendam , sive tpiia de
epistolae veritate non satis constat, sive quia magna
esl Codicum dissimilitudo.
De Regula monachorum.
15. Quam ad insliluiionem nionaehorum ediilit
regulam Isidorus, viri ee.elesiaslici, ipsi etiam mona-
chi, maximi semper fecerunt. Habetur ilia iiiler
ccclera sancti anlistiiis opeia. aique nna cum cccleris
21S
reguiis pro.liit «iua Lucuc Holstenii eisdem fere
verbis, sci icet aiiqiid quidein cum varietale vocula-
pateua et caiice rum , quae tamen tenlentias non immutant. Exinde
componerc deprnmplus ost cauon 18, caus. II, q. 5, queni more
, crucem ferre suo Gralianus tanquam generalis eecle.-iasiica3 disci-
p!ime monumenlum exhibuit, nonnullis prceterca
adjectis quae aliunde exhausit. In capile 18 Isido-
rj cceterorum nionaclioruin excluso Cmn excommuni-
:
cato neque orare, neque ioqui cuilibel licebii. Cum ex-
communiculo nulli penitus vesci iceat, ne ipsi quidem
qui ulimenta victui prtvbet. AddiJerunl Coliectores ,
Graliano antiquiores, v -rba illa, nisi qux ad eamdem
excommunicalionem pertinent. Prcelerea Gralianus
adjecil ea quce subsequuntur in vers. Si quis enim ,
et quce ad lsidorum minime pertinent. Errandi occa-
sioncin Graliano prebuit I o, qui, descriplis lsitlor.
verbis in parte xiv de. r. ti , cap. 9o, ita subdidit in
cap. 9U : Unde supra : Si qnis frulcr, aul palam, uul
ubscunse cum excommunicalo [uerit locutus , commu-
nem xtatim cum eo cxcommunicationis conlrahet pcs-
nam. Vcrba illa unde supra ila ille inlellexit, ul pu-
laret subjeclum fragmeiitum ad eumdem Isidorum
pr.t eedeniis capi is auclorem referretur [Forte re-
ferri], qtiod laiiien lalsum esl nam polius eral refc-
;
ren-ium ad auctorem capiiis 1)3 ct 1)5, nimirum aJ
el Evan- conciliuiu Mbguuliuum anni 8SS, iu quo canou leiji-
 , -

177 iSIDORIANA. PARS I. CAP. XXXII. 17

r.iptorcs ila eoncepltis Si quis autem \ Quacnnque arte verbontm quisque jurct, Deus tamcn,
tnr adversus
qui conscienticc lestis est, ila Itoc accipil, sicut ille, cui
post hanc senlenliam a nobh prolatetn sciens cnm eis
co.nmunicaverit, tino eodemque mucrone eum ipsis sciat jnratur, inlcUigit. Dupliciter autem reus fil t qui el
ttai-c Mnsunlinarum Pa-
$c a nobis esse percussum. ILivc
Dei nomen invituum a$sumit,el proximumdolo capil.
trum senleniiaui aliis yerbis |vo deseripserat in lau- ISon es! conservandum sacramentum, quo mahtm in-
daio capite 96, aique ita desctiplam in stium Codi- caute promiltitur, veuti si q.iispiam ctdultercc perpetuo
ccm coliector nos-ter Iransditxit. Ilaque quicunque c::m eapermanendi fidcm poUtccalur. Tolcrabilius est
vclit primo
Gralianeuin canonem rccte inlerprelari ,
euim non implre sacramenlum quom pc.manerein
apud monacho* cautum luisse, ut ob cerla
iiitelliget stupri flacjilio. Descripsit haec verba Gralianusin can.
crimina mouachi a caeterorum consorlio separaren- 15, cau?. 22, qu. 4., et in can. 9, caus. 22, qu. 5 ,

lur; deinde intelligel eos qui raptoribus coiniiiunica- q :;c sane si quis accnrale perpendal, slaiim intelli-
vissent, ex detiuilionc Moguntinorum Palrum simiii gi-l in leeverti il orcni opinionem qui mcntalibus, ut

pcena fuisre daronandos. Hanc ipsam delinilionem vocajit, re-triclion busmendacia fuverc nnndubitant.
sul> nomiiie octa\aj synodi legimus in canone 28, 22. In libroiu, cap. 5i, paulo posi vi rba superius
eadem cau a et qnxsiione; quanquara iu nullo con- relata in can.2, di>t. 9, leguntur verba canonis 20,
cilio,qnod octavuni dicilur, rcperiatur. $;mi Iktc caus. 23, qu. 5, ubi h;ec q;i;e sequunlur pro Gratia-
emblemala Gtaliani, qui corrupiis usns Codicibus i eis erir tsubstituenda Principcs scccvli... Civtcrum
:

noii seinel sub nomine oclavic. synodi laudavit ca intra Eccletiam... poteslrs lioc imperel pr disciplina:

qtue Didori c-<e pulabaiilur, uii aniniadvcrlendum lerrorcm... ei ut venerutionem mereatur, virtute potes-
uiihi liiit in prima parte capit. 56, principio , el in tatis impe> tiat, ctc.

liac ipsa paite m, cap. 9. 220 23« Ad librnm n, cap. 39, rcfer. n.lus est
canoii 13, caus, 52. qu. 7, ubi Isi iomis indicabal,
De libris Sententiarum, seu de Sttmmo Bono. quandonaua bomo peccati adbuc lubrico inquiueiur,
16. Libri Isidori qui Senleniiarum dicuntur, ap- his verbis Si plus oblcclut menlem delettr.io forni-
:

pellanlur eliam de Summo Bono, quia prima operis ealionis quam amor castilalis, adhuc in hominc peccn- •

verba haec sunt Summum bonum Deus est, elc.

: lum regnal. Certesi amplius deieclal puichrUudo inti-
Tribus libellis dislributum i lud esl , pulcherrimum mcv castitalis, jan non regnat peecatum scd regnal
sane, et ad bene dirigendo* humanos affectiis recle justitia. yam non solum dc commissa fornicatione pee-
accoinmodalum. Ex cap. 6 libri in line deprom- m cntvm regnat in homine sed si adltuc deleclulur, alque
;

plus est canon m, dist. vi, il»i ISon esse peccalum , : animv.m leneal, procul dubio regnat.Fornicatio carnis
quando nolentes imaginibus noctumis iliudimur ; sed adid erium est, (ornicatio animai servitus ilolorum est.

lunc esse peccatum, si antcqttam illudamur, cogitatio- Est autem et seeundum quod
spirilualis (ornicatio,
num affeaibus prceveniamur. Luxuricv quippe imagi- Dominn* ait : Qui viderit mulierem adconcupisccudam
nes, elc. Reliqua cum Gralianeo canone consonant. eam, jam mcechatus esl eam in corde suo. Onwis im-
17. ln eodem libro m, cap. 51, legitur canon 2, munda pollulio fornicatio dicitur, quamiis quisque di
dist. 9, ubi uoiinulli 219 Isidori Codices pro illis versa turpiludinis vo'uptate proslilualur. Kx delecta-
verbis nec in se convcnii posse damnare jura, liabent tione enim [ornicandi varia gignuniur flagitia, quibus
nec in se convenil [ruslrari jura; in cdilione autem regnum Dei Deo separalur. Inhr
clauditiir, el liomo u
Breuliana : ncque in se possc damnare jura. ccctera seplem vititt fornicatio maximi esl sceleris,
18. Item in lib. m
c. 15 habentur verba canonis p quia per carnis immunditiam templum Deiviolal, cl
13, dist. 57, ubi priora verba ita legenda S"nt ex loliens membra Cliristi, facit membra meretricis. Quaj
Bre'uliana edilione, Idco prohibetur Christiunis, elc. scquunlur apud Gratiauum in vcis. Sunt autcmqvK-
Qncrcbatur ibidem Isidorus de iis qui puetarum fa- dam, nnn sunt Isidori,sc poiius Origenis ila sc ibcn-I

bulis de'ectabanlur duplici de causa : primo quia in tis in homilia 5 in Genesim ad cap. xix etxx « Non- :

iis obscena qusedam nienli objicereniur, ct bgeutes nulKe vcro mulieres (neque eniin universas pariter
in !e ad l.bidinem cxcitarentur ; sccun lo q :ia Chri- notamns), sed sunt qiuedam, quie sicul aniinalia abs-
sliani quidam iiade'icium suum constituehanl inillis, que ulla discretione indesinenltr hbidini serviuni,
ut divinarum litterarum meditationem fastidirent. quas ego nec mulis pecorilms comparaverim. Pecora
Ita enim post verba a Gratiano relata prosequilur cnim et ipsa sciunt, cum concepeiint, ultra non in-
Isidorus : < Quidam plus meditari deleclantur gcnti- dulgere maribus copiam sui. »
limn diCla propler tumentem el o natuin sermonem, 24. Sub Smaragdi n miine exhibetur apud Gratia-
quam Scripturam sanctam ropt''r eloquium hu- \ num caron 9 <'c rcen., dist. 5 Sane Smaragdus, qui
inile. Sed quid pro lesl in munda.iis doctrinis per- inilio noiii jiecuii apud monachos lloruit, commenla-
ficere [Leg. proficere], et inanescere in divinis? Ca- ria scribens in regulam sancti Beneiicti, inultas vc-
diica sequi figmenia, et crelestia fasli !ire mysteria ? te nra Pairum, ac praasertim scu- Isidori Hispalensis
Cavendi sunt i;itur tales libri, et piopier amorem l-nlias congissit. Quando vero sententia
canonis illa

sanctarum Scriplurarum vitandi. > 9 iutegra apud Isidorura repc-rilur, de reccnl oru
19. Quai lcguntiir in can. 10, di>t. 45, integra scriptore, quem colleclorem potius noiiiinaveto, mi
hahentur in l.uc. 52, ubi plurima de jurticum of- •Ms solliciti esse debcmus. Ait Isidorus in lib. n cap.
ticiis S. ami-les tradeba». Canon 9, dist. 81. legilur [) 13 « Ille pcenitenliam digne agii, qui realum suui
:

ln line capitis 10 lib. n, ubi pro illis verbis, quod salisfactione legiliiiia plangil condemnando sciliccl
scvpc ibi vel cogilavit, vel gessit, edidit Breulius quod : ac deflen io qua* gessit, lanto in dcplorando profu-
semper ibi vel cogiiavit, vel gesiit. si s, exstilit in peccan "o proclivius. Uic poc-
quantn
20. In libro iii, cap. 54, advcrsus illos judices ora- digne agit, qui sic proeierila mala deplurat
liileiiiiam
lioncm convertil Isidorus, qui muneribus corrumpi ul futura iterum non cammi<tal; nam qui plangit
se a drvilibus patiuntur, proptereaque jiaujieres o >- peccaluin, et iterum admillit pcccalum, ipiasi si qiiii
primunl, ita «.cribens inter caHera Divcs muneribus : lavet latcri ni crudum, queni quanto inagis elueiH,
cito corrumpil judicem. Pauper autem, dnm non ha- t.nto amplius liitum f. cil. » Piuia cx Isidoro descri-
bel quod offcrat, clc. Sunt h;cc veilia cii!ii scqueuti- psi, quain Gralianus cdidcrit, ul palam explicar. in
bus rclala iu can. 72, c. us. 11, q. 5. duplicera pcenitentia; partem juxia sententiam Iss-
21. Multa iradidit <ie jurejurando Isidorus in cap. doii, priorem nimiriun qu;c praeterita crimina respi-
51 lib. n. Siquidein ibi ita pnefaiur : Slut mentiri cil, posieriorem qua: fuluris prospiciat.
non potest qni non loquitur, sic pejerare non po!erit qui 25. Ad dp. 16 libri u exigendus cstcanon 11 do
jurare non appelit.Cavenda est igitur juratio, nec ea pccnit., dist. 5., 1 1 bis verbis describendus i Inisor :

utcudum, n ;
si in sola nccessilalc. Non est contrct Dei esi, non pocnitens, qui adhuc agit quod poenitei;
prcrceplumjurare, sed dum usum jurandi (ncimus, pcr- nec videtur Deiim poscerc subdilus, sed subsannaru
jurii crimen incurrimus. Habenlur hacc in can. 13, siipcrbus. Canis revcrsus a vomitum cst pccnitciis
1

cuis. -21, qu. I. Ddnde posl aliqua ita proscquilur . aJ peccatum. Mulli cnim lacrymas indcsincutcr
 . :

i:b AD OPERA S. ISIDORl HISPALENSIS PROLEGOMENA. 180

funduiit, el peeca e non desinunl. Quosdam accipere A nem. Agilur in primo de Grainmalica, in seeuiido de
hcryuiasad poC!iit«Miiiain,ei effectumpoeniteiitix non Rhetorica et Dialectica, in lertio de Aritbmetica,
habere cunslat, quia incon-tanlia nifiitis nunc recor- Gfometria, Musica et Aslronomia, in quarto de Me-
datioue peccaii laerymas fundunt, nunc vero revi- dicina, in quintode Legibus et Temporibus, in sexlo
viscente u>u, ea quiae lleverant, iterando commiiiimt. de Libris et Ofliciis ecclesiaslicis, iu sepiimo de Deo,
221 Q"' et pweterUa vull plangere, et aclionibus Angelis, et (idelium Ordinibus, in oclavo de Eccles a :

siccularibus incubare, iste mundationem non halv t, et variis seclis, iu nono de Linguis et Soeietatibus,
njuoniam adhuc agil qtte pcenilendo detiere possil. in deciino de Litleris, et earum A'phabeto, in uude-
Isaias peccaloribus dicit Luvumini, nmndi estbte
: cimo de Hoinine et Portentis, in duo lecimo de Ani-
lavatur iiaque et muudus est qui et praeleriia plan- malibus, in deciino tertio de Mun lo el parlibus, iii
git, et tlenila iterum non adiniitit. Lavatur itaque et decii.no quarlo de Terra et partibus, in decimo quinto
norj e.«t minidus qui plangit quoe gessit, nec deserit, de ./Ediliciis et Agris, iu deeimo sexlo de Lapidibus
elpost lacrymas ea quic fleverat repelit. » el Metalbs, in decimo seplinio de Rebus rustici-, in

26. Simul jungendi sunt can. 24 de cons., dist. 2, decinio octavo de Bello et Ludis, in decimo nono de
can. M5de cons., dist. 4; uterque enim depromp- Navibus, ^Ediliciis et Veslibus denique in vigesimo ,

tus est ex cap. 22 lib. i, ubi Isidorus agebat debap- de Penu, Iustrumentis ruslicis et domesticis.
tisnio et eucharistiea cominunione ; imo verba quae 28. Non meliora suoe collecLionis auspicia capere
Jpguntiir in line canonis 115eadem sunl cum iisquaj p ituit Gratianus, quam exordiendo a generalibus
descripla fuerunt in canone 24. Referam bic inte- legum prhicipiis quie Isidorus jecit in libro v Origi-
gruiii Isidori monUnientuin. Ait ipse « Qui in ma-
: o num, in quo diximus mateiiein leguin fuisse tracla-
ternisuteris sunt, ideocum matre baplizari non pos- tam. Hinc ad hunc librum referendi sunt canon 1 et
t-unl, quia qui natus adhuc secundum Adam non sequentes tota dist. 1, can. et sequentes tota dist. 2,
I

est, renasci secundum Chrislum non poiest. Ne«|ue
enim dici regeneratio in eo poterit, quem generalio
non proecessit. Qui inlra Ecclesiain non ex dignitate
Ecclesi;e vivuut, sed lidem, quam verbo teiient,
operibus destrunnt, de ipsis bgitur Muliiplicati:
canon 5 el 4 (iisi. 5, caiinn 1 et 2 disl. 4, canon 1
el 2 dist. 7. E un rem ordinale explicaturus Isidorus
i'i cap. l.expendil leguin universarum originem,
breviter iradens, quiuam lueiint spectabiiiores leguni
auctores. Hinc ait in cap. 1 Moyses genti Hebraictv
:

simt snper numerum, ut subau lias, in regno pruedes- primus omuium clivinas leges saciis lilteris ecpticavit,
tinatoruu:. Qui seelerate vivunl in Ecclesia, et coin- elc. Hic e.-l canon 1, dist. 7, ubi pro verbis illis
municarenon desinunt, pulantes se tili comimmioue Lycurgus primus Lacedcemoniis jura ex Apollinis uu-
mundari, discant nihil ad emutidationem prolicere legeodum e-l juxla vulgatos lsi-
ctorilale confinxit,
sibi , dicente propheta Quid est quod dilectusmeu* in
: dori CoJices Lycurgus primns Lacedcemonis jura
:

domo mea muila? Nunquid cames sancloe

fe.il scelera legum ex Apoltinis auctoritule confinxU. Slaiim post
auferent a le malitkts tuas? Kt Apos'o!us Probel, in- : canoiieui 1 neclendus est ciinon 2 eadem dist. 7,
([uU,se homo,et sic depaneil oedat, elde calice bibat.t cujus verba paulo aliler in vttlgatis Isidori Codicibus
exhi enlur Fuerunt autem hi Appius Cluudius, Ge-
:

De libris Elyinotocjiarum
nitius, Veterius, Julius, Manilius, Suipitius, Sextins,
27 Ormvgeria: erudiilmis virum fuisse Isidorutn Curalius, Romelins, P oslhumius. incuria exoleverunt, . .

vel sidiElyinob giarum, qui el Originum dicunlur,
lihri viginli demcn-trare facile possunt; siquidein in
iliis per onines scienlias adeo late sanctus vir expa-
Matus cst, ut singu'ariiin m iteiies, et res universas
paucis perstrinxerit, praccipue nolans vocabulorum,
quarum, otc. Notanduui hoc iu loco cs , allum ser-
G vari silentium apud Isidorum de compilatione legum,
facla auclorilale Ju tiniani, quauquam meminerit
TheoJi siaui Codicis. Quod arguuienliiin esl gra'.issi-
mum, unde dediicilu apud Hispanos lunc leniporis
,

quibus dis 'iplinarnni cultores utiintiir, signiuealiones ignotos fuisse Jusliniani Codices quod imperio ,

et discrim na. Atque ulinaiii librus illos perfecisset Jusiiniani aut subsequentium imperalorum suiqi cii
Isidorus; tiun enim mirari vehementer deberemus non fuissent. Piosequitur Isidorus in cap. 2 Omnes :

inagnain eleganliam cum eximia doctrina conjunc-
lam. Noverat Braulio ("aisarangustanus episcopus,
Nidorum eo gencre laboris defatigari, quo reriim om-
iiiuin et vocabuloruut origines ac vires investigaret;
quamobrem nibil impensius ab eo exposlulavit,
(Hiam ut libellS iidein quain cili.-sime bono publico
«•dereniur. Re nondum onmino absolula, niorem
gi ssit sanctus Hispalensis vir amico suo Braulioni,
a qiiem proplerea libellos mi!.ilul ut adhuc informes
I Isidorus agnoverit. Ego vero quanquam dicere pos-
iniiiiiiieque perfectos. Hos ul accepitCcesaraugustanus
episcopus, in cerlum ordinem redcgit, aujue sub
lsiilori iioiniiie evulgavit. Id lestatur ipse Braulio iu
e i-tola ad Isi loruin iia scribens Septimum, nisi
: lium et divinarum omniuin legum auclor, nihilominus
fattor, unnum lempora cjirant, exquome memini
u te conditos Originum postulasse, et vcnio diversoque
inodo prwsenlem vos me frustrutum cssf, et absenli
Hihil inde vos rescripsisse, sed sublili ditalione modo
nrcdum esse perfectos, modo necdum scripios, modo
ineus litterus intercidisse, atiaque mulla opponentes ad
hanc usque diem pervenimus, et sine petitionis ejfectu
manemus. Ob hoc et ego verlum preccs 'M 222
1 ue
relam, ut quod supplicalivne ncqnivi, vel cut mnia
lacessendo valeam adispici, etc. I'i; ila rescri|'Sit Isi-
dorus Codicem Etymologiarum cum ctliis Codicibus
: fuisse anliquatrs. Siquidem noh est inverosimile,
de itinere transmisi,el licet inemendatum prcv inva-
iamen tibi mvdo ad emendandum slaluerum
tttudine t
ojferre, si ad destinalum concitii locuin venissem.
Ilaque etsi librorum ai.ctor sit lsidorus, liberum
tainen Braulioni fuit eosdein digerere, aique enien-
ilare, quo n •mdum suprcma niaiius imposita illis
I riut, vcl
k^scl. En paucis adunibratam libcllorum pa litio-
autem leges aul divinbe sunt, aul liumance. Divinaj na~
lura, humctna? mo conslant ; ideoque hcr cliscre-
ibus
pant, quoniam alite gentibus placent. Fas lex
atiis
clivina est,jusiex humana; transire per agrttm alienum
fus est, jus non e t. Hic est canon 1, distinct. 1.
Forle cuiquain negotium facesset, quod ibidem di-
cilur, leges divinas nalura constare, quasi nullum
di.-crimen inter naturales 223
ac divinas leges
sem, Isidorum de legum auclore, origine et causa
loeulum fuisse, in q iO genere divinse leges a naju-
ralibus minime discrepam, cum idem sil et natura-
libros
D pulo senienliam Isidori referendatn esse ad legum
vim ac fnmitatem, secundum quam divinae jure di-
cunlnr natura constare, quemadmodum moribus
bumaiiae; et cum natura juxta philosophorum elfata
perpetua causasit, eam ob rem perpetuum jus di-
viiiiim est, sive lale, quod ubique locorum, quod
qiiandocunque temporuin obtineal ; vice versa hu-
'
uianae leges, qund moribus innitautur hominum, pro
varietate niorum, varice esse poterunt. Neque dicasj
divinas aliquot Veteiis Teslamenti leges Evangelio
Isidorum lanluin de divinis, quoe sane perpetuae sunt,
Evangelit legibus instiluisse sermonem ; nisi dicere
malis, eliam ipsas leges oinnes Yeteris Teslameiili
adhuc in eo sensu perpetuas posse dici, vel quod
nonnisi statuto divinilus lempore anliquari polue-
quud exdem si non in specie, saltcni in
genere peisevcraverini : nimiruin cxMemoniaha
t

m ISIDORIANA.
pnecepla seu vetcra, sen eova ad Cbiisluin referun-
lur umversa et quae Clirbtum ventuniin p adigura-
: loco Joannes Grialus, tiicn linn iirepsisse iu vulgares
banl p.nte Cbrisii adventum, fonnam quidem eo
venienle mutarunl, non genus, quo.l aliis successe-
rint alia, qure ad Clm.stuni paiiter referrenlur, nou
qui lem venturum , sed nat.uii , pas-uui, gloriosuin,
el ad dexteram Dei sedentem. Iu cap. 3 legunlur
canones 2, 3, 4 et 5 dist. 1 his verbis < Jus g.me-
rale nonen est, lex autem
Jas
aiilein dictum, onine ;uile:i! jus
quia jiislum
legibus el moribus con-iai. Lex esl conslituio scri-
pla. Mos csi vetusiale probata con-ueludo, sive lex
iioii scripia. Nain lex a legendo vcata esi , quia
seripta esl. Mos aute.m longa cun-metudo est de ino-
libus fcracta lauuim. Consuetudo auteni e^t jus
quoddam inori'iis in.tiliilum, quod pro lege suscipi-
lur, cuni deicit le\, ne diilert sciiptura an ratioim
•
cousislal, quando el legeui rati o commendal. Porro
si ratione lex constat lex eiil omne jam qtiod ra-
, expeadit Isidorus in cap. 15, 16 et 17, quorom verba
tione constileril, duntaxal quod religioui coiigniat,
([iiod discipliiia: convenial, quod saluti proliciat
vocala aulem consueludo, qtiia iu coniiinini est usu. t
In capite 4, 5 et 6, traditur vulgaris divisio juris in
uaturale, genlium, et civile, his verbis In cap. 4
< Jns iialuiale esi, aut civih, aut genlium. Jus na-
lurale e^t commuue omniuin nationum eo quod
uitique instinctu naiiuae, non constilulione aliqua
babeatur ; et feminai eonjunctio, libeiorum
ut viri
bucce^sio Correclores Romani adnolant in quibus-
( q-iarta pars superesset
dam ms. Codicibus lcgi susceptio. Ltraque leclio
Ojilima videtur, dumnioJo successionis nomine
lia-rcdiiai iam iulelligas, sed personaleni, qua
liliusPalii nalura succedit vigenerationisjeleducatio,
communis oinnium possessio,et oninium una libertas,
acquibitio eorum quae ccelo, tdra inarique capiuntur.
I ein deposiue rei, vel commendatae pecuni-.e restitulio,
violenliai pe.r vim repulsio.Nam hoc, aul
simileesl, nmiquam injustum, sed natuiale aaquura-
qu« babetur. i In c. 5 < Jus civile est quod quisque
: Isidorus
populus vei civitas s bi proprium buinana divinaque
causa constitiiit. Inc. 6: < Jusgentium estsedium oc-
i.
cupatie, ao :ilicali:!, liiuiiilio,^^^ 06 '' 3 » captivilates,
servilules, posiliminia, fcelera pacis, inducia , lega-
toruiii non violaiiilorum religio, connubia inter alie-
nigeiiis prohibtta:et inde jusgenlium, (jiiod eo jure
omnes fere gentes utuutur. » Ad haec exigendi suul
cuioues 0, 7, 8 et 9 dist. I.
rus, qui ultcrius cxpendit quid sit jus mililare, qttid
jus pubicum, quid jus singulare Quiritum. lliac ait
in caj). 7, ad qnod exigendus erit canon 10 dist. 1
< Jus mil tare est belli inferendi solemnilas, loederis
lacieitdi nexus, signo dato, congressio in hostem,
vcl c mmissio. llem signo dato receptio item llagitii
iiii!iiuris disciplina, si locus deseratur; item stipeu-
ilioi tiui modus, dignitalum gradus, pramiiorum bo-
nor, veluti cnm corona vel loiques donatur. Itcin
msedae iec<si<», et pro personarum qualitatibtis et
iabo ibus ju la divisio, ac principis portio. » lo
c 8, quod iiicm est cum ean. II disi. 1 < Jus pu-
bluuiu e>l io sacris et sat erdotibus, et iu magistra-
IiImis. i In c. 9, qtiod i.lem csl cuui can. 12, dist. 1
< Jus Qu rittiin est j»r prie Uomaiiorum, quod ntilii
l nent nisi Quirit. s, id cst Romani, lanquam de le-
giiimis lueredilaiibus, de cretionibus, de lulelis, de
u ucapioiie, quae jura apud iiulluin alium populum
reperiuntur, set propria suui Roinanoruni , et iu
eisdem solis tonslitala. Con tat autem Quiritum jus
(!uec yeiba eadem sunl cum Gratianeis, ul»i colieclor
cxorditur dist. 2) < ex legibus elplebisciiis,consiit ;-
tionibiis principum et cdicis, sive prudeutiuui
re.spoiisis. i Pust Ikcc explicanlur singube meinorai;e
juris Qiiiritiim species i» cap. 10, 11, 12, 1 el 14,
unde Cratiaiius extepil caiiones 1 , 2, 3, 4 el 5 disi. 2.
!n eap. 10 < l.cx e>l conslilutio poptd
, qua iuajui
: .s
nalu siinul iniii plebibu-) aliquid sauxeiuiil. i In
cap. 1 i Sciia sunl, (|u;e plebs |.l/., plebes|
1 :
taiiluiu
«-onitituuiit; ct vocata scita, quod ca plebs
: ;
— PAUS I. C.\r. XXXII. 13-2
a umod sciscitalur ct rogal til fiat. i Adaolat lioc in
Codices Isidorianos, el legenduin potius esse \)uod :
ea plebs sciut, vel quod sciscit, ila, uli rogata fuit,
uli in aliquihus velu^tis Codieibus exliibetur, quo 1
sane magis congruil priscis plebiscilorum foriuulis,
quibus nonrogabat plebs, sed rogabaiur. Iu cap. 12
: < Senatus coiisullum est quod tantum senatores po-
juris est species. pulis consuiendo decernuul. > In e. 15: < Conslilulio
esi ; vel edictuin, quo.l rex, vel im, eralor consiitiiit, vel
edicit. » In c. 14 < Responsa stuit, qu.-e jurisco :.-
:
stilli respondere dicuntur consuleiitiluis ; uiide et
respousa Pauli dicta. Fuerunt enim quidaui prudcnlt-s
et arbilri acquilaiis, qui i.isliluli nes civilis jwris
composilas ediderunl, quibus dissidenlium lites eon-
lention sque soairent. » Siiigulaies alias leges, ni-
miru ii consulares, ttibu.iilias, et cacteras ab suis
aiieioribus auncupalas ilem satyras ac Rbodi;is
,
ila leg udi stmi in can. G, 7 el 8 disl. 2 ex cap. 15.
< Qmedain eiiaui lcg>s dicunlur ab iis qui eondide-
runl, ut eoiisulaies, tribunili v, Julne, Coi'tic!i:c. N.mi
et sub Octaviano Ciesare sufiecti constiles Papius e(
: : Pompeius legem mlerunl, quie a noininibus e.irtim
appellatur Papia et Pompeia, oonlinens primum prae-
, mia pro su cipiendi. liberts. Sub eodem quoque
imperatore Falcidius tiibuiius plebis legein lecit,' ne
quis plus in extia ieis teslamento legaret, quam ut
li;eredibus. Ex cujus nomine
lex Falcidia g2
i iuiiicupala est. Aquilius quoque
i;on Kgeiii condidii, qiisc haelenus Aquiiia vocalur. i Ex
scilicet capiie 10 < Satyra vero lex est quae de pluribus
:
rcbus simul loquilur, dicla a copia reruni, et <juasi
a socidale ; uade el salyram scribere est poemata
varia condere, ui Iloraiii , Javenalis, et Persii. i
E\ capite 17 < Rhodise leges Navalium cninmer-
:
si (juid huic cioruai stint, ab instila Rhodo cognominatac , in qua
antiquiins iuercalorum fuit usus. » Qikc pros. qumir
m
cap. 18 et 19 edi it Graiianus in ian, 3
Q et 4 Legilur in cap. 18
dist. 3. « Pnvileiia ;.ulcni
:
leges privatorum, qua-i privaUe Ifges. Nam pri-
siiiil
ytkgium inde dictimi, quod in pnvaio feraiur. » Et
1
iu capite 11) < Oiniiis
: ai.lem lex aul permitiil ali-
quid, ut vir lorlis petal pnemimn ; aul vclat, ut
sacrarum virginum nupiias nulli petere liceal ; aul
puuit, ut qui caideiii fecerit, capit- pleclatur, aut
Nou hic cousiitiilsido- enim piaemio aut pcena vita modepatur hmnaiia. »
Duobus adbuc eapitibus, vi^esimo et vigesimo primo
Isidorus generalia legum piaji-cpta exj.licavit , qua-
:
recensentur iu can. 1 et 2 dist. 4. In capite 20 Ikcc
liabentur < Fact:.c
: sunl leges, ut canun meiii bu-
maiia coerceatur audacia, lutaque sil inier iuiprobos
; imiuceiitia, et iii ipsis iuipn bis formi !alo supplirio,
refrenetur uocendi faeultas. » lu cap. 21 : < Ent
autem lcx lionesta , j sta, possibilis, secundum na-
ttiram, seciiiidum paliiie con uelu Miiem, loco lein-
poriuue convenicns, necessaria , ulilis, nianifesta
qiio.ith*,ne aliquid per ob^cu; ilalem iu caplione
: conlineat, nuilo privalo coamiodo, sed pro coniinnni
civiuni uiiliiale ctmscript ». »
29. Sic Ir.iditi generali legum notitia, graduin
fecit siiiiclus antistes ad varias res in quiims legiiui
discip ina versalur, bxredilatesiHmirum, contractus,
el ciiiiiinuin coercilioiiein. iiine in c.ipiie 2G ejusdeni
libri v mullas criniiinim species dislingueus, ait inici
caetera : < Stupiuin, id est laptus, proprie est illici-
lus coitas, a corrumpendo dictus, unde et qui raplo
poti ur, sttipro fruitur. i H«e * ctulit Gratianus dno-
bus iu locis non soluin ab Isi loro, sed Pl a scuiel-
ipso dissimiiis, uii videre unusquisque polcst in can»
48, caus. 27, qu.est. 2, et in can. 1, eaas. oG, qn. 1«
.
Qui liis caiio.iibus uti velil, semper prac o ulis babeie
debebil, Isidormn nominis tauluni originem adno a-
visse, non naturam seu ruplus, scu stupri volui-su
-
explicare.
50. In gexto Eiyinologiaram libro, in quo agitur
bciat^ vcl dc lil.uis cl ollicii? ecclesiaslicis BOtuiulla tiaduuiur
,

m AD OPERA S.
de cvr.onibtts eeclesiasticorum conciliornm in rap. 15.
ad qund exigendi sunt canones 1 et 2, dist. 3., nec-
ItOM can. 1, dist. 15. Principio iia legitur
nutem Gra Latine regula nuncupatur. Regula
ce,
aulera «Ucla, quod recte ducit, nec aliquando alior-
suni traliii. Alii dixernnt, regulan dictam, vel quod
regal, vel quod nnrmam ecie vivendi pra?heal, vel
quia di>lortum,pravumque co<rigat. i Sunt haecver&a
can. 1 el 2, disl. 5, post qurc ita sequilur Isidorus
« Canones autem genera iuni conciliorum a lemporibus
Gclistantiiti coeperunt, e c. E-shihentur 1kt*c in can. 1,
dist. 15, ubi pro illis verb s « In unum convenien-
: et variis sectis agitur , legilur, cap. 5, canon 39,
di... una Patrum seutentia damnavit... in boc opere
constita continentur... Concilii vero nomen j > etc,
ita legendum est ex Breuliana edilione. « In unum
conveuire... una Patrum senlentia pradamnavit... in
lioc opere condila continentur... Concilii autcm
liomen tractum est ex Rom.nio more. Tempore
cnim, quo eaussc agebantiir, conveniebant
22S
oinnes iu unum, communique inlentione traclabanl.
llnde et cnncilium a coinuiujii intentione dictum.
Kani cilia ocnlojum suni ; unde et-consiilium, id est,
consilium, d in / lil eram transeunle. Cuelus vero
couvenius est, vel congregalio a coeund , id est,
conveniendo in unum. Unde et cniiventus cst nun-
cupatus sicnt a conventu coelus, vtl coucilium a
;
tocietaie raullorum in unum. »
31. ln libro seplimo Etymologiarum superius ad-
notnvimus, ngi inte; eoelera de variis ccc'esiasticorum
virurum ordinibus. Eo pertinet canon 1, dist. 21,
deprnmplus ex cap. 12, ubi pro verbis Gratiani,
« elero et clericos binc appellatos credimus, quia...
Sunmius Pairum interprelahalur... Archiepiscopus
Gncco diciiur vocabulo, quod sit suininus episcopo-
rum... ipsis eommivsa esl... Princeps, iude archi-
e i copus... Episcopatus aulem vocabuluni inde
tluclnm, quod ille qui efliciiur episcopus, superin-
tendal... Gr;ece inlendere dicilur... antca aulem .,ni
regcs efant, et pontilices eraut, nam majorum hanc
erat consueiudo, ut rex esset cliam sacerdos ct
ponlifex... eonsecrat enim et sacriflcat, sacerdoles
aulem geiitilium... quod cum propter ceslum ferre
n< n possent. non modo pro cciate... sed eiiam
.
propttr bonorem... iidem episcopi... noiuen digni-
tatis *st el non rctalis... sicul cpiscopi...
deberi episcnpis... mystici sacramenli ministeria
explebanlur... et officiis leviiaruin. Oblationes enim
in lemplo Dei... ita miserabiliter pronuniieni...
iidem eliam et pronunlialores vocanhtr, ... Laline
«licere polerunt pr.ecentor et succentor. Prawnior
scilicet, qui, ... Concentor aulem dicilur, quia cn-
sonal,... neecanlor, necconsenlor erii...adjuranies,
sive increpanics... Osliarii iidem et janilores, qui
in Veteii Tcslainenlo... ul non ingrederctur in il:ud
iinmundiis... babenles judicium fideles re< ipiun', el
recipiunt inliiieles » ila Iegendum erit ex Breuliana
;
edilione « Cleruset clericus hinc appellalti'-, quia...
:
summus pater interpretalur... arcbiepiscopu^ Cr«ce
dicitur suinmus episcoporum...ipsis epis< opis coin-
niissa est... princeps. Archiepi.-copus... Episcopalus
autem vocabulum inde diclum, quod ille qui super-
e ficitur Mip rintendat... Crscce, Latine nitembre
dicitur... anlea autein pontificeset reges erant; nain
majorum naec erat consueludo nl rex essei eliain
siccrdo- et pontifex (ad manginem adnoiavit Breulius
in aliquibus Codicibus legi, vel Pontifex)... cousccrat
enim et sanclificat. Sacerdoti s genlilium... quod cum
pro ceslu {ad marginem Breuliancc editionis
aiiits, per asluui) ferre nou possent... ioii pro
rclale... sed proptcr honorem... idem episcopi...
noiuen dignilatis, hoc esl rctalis... sicul et episcopi...
quod soium deberi epbcopi-... mystici sacraineuti
linyatVeria (Breuliusad margincm : alias, miuist ria)
lexplebantur... et ofliciis Levilarum, qui in Esdra
JNatlianei appellantur, ld est iu bumililate Domino
servientes. Oblaliones enim in templo Dei... ita rai-
seranter prouurilient .. Jideni eliam pr»nuntiaiores
tocantur... La'ine dicere poiucrunt pncenior, et
: *
ISIDORI IUSPALENSIS PROLEGOMENA. iu
A succentor. Praccnlor, qui... concenlor autem dici-
lur, qui consonal... nec canlor, nec succentor eril.,.
: « Canon adjnratores, sive inorepantes... Ostiarii, hi e 227 -
janitores, qui in Eslra custodes templi dicunturser-
vorum Siloinonis lilii {nolat Breulius, verba isla, qui
in Esdra, etc, usqne ad dictionem filii non lagi in
Codice ms.) qui in Veteri Testamenlo... ut non in-
greJereiur euni immundus...babenles {notal Breulivs
: in margine : alias, tenenles) judicium , fideles reci-
piunt, respunnt infldelesi
52. In lib. vm Etymologiarnm, in quo de Ecclesia
cius. 24., qu. 3, in quo perspicue texilur series ba>
reticorum per ordinem temp<>rum digesta. Nonnulla
jain Rornani Correctores emendiverunt : ut vero ad
Breulianam edilionera Canon exigalur, pro illis Gra-
tiani verbis : « Quidani auteni baeretici... inagicae
arlis perito... Menandrini... faclum asserunl... con-
jugia conimularenlur... quod o.listi facla N colaita-
rum... Latine Millena ii sunt appellali .. Nazaneu»
R e-l appellalus... AppelliUr, quorum audor Appelles
fuii... illura ignem allirmans, dixii el Chri-lum non
in verilate Deuni... Cainani iude sunt appeliati... a
filio Ad«... Aposiolici buc sibi nomen ideo sumpse-
runl... qui aliquo in buc mundo tuntur... principia
i
asse uit. Marcionisiae a Marcione... creationis , et
bonitatis. Artolyrite... dicentcs a primis boiniui-
bu<... el fruciibus ovium... Cataphrygis nonien pro-
vincia Phrygia dedit, quia ibi exsliterunt. Aiiclores
eorum Montanus, Prisca et Maxirnilla fuerunt. Ili
advenlus Spiritus sanctus non in aposto'os... bic
duas naturas... ex abquo fonte manere asseruii...
ex parte recepil. Anlhroponior(diiia?>... Hierarchila;
ab Ileranha... Novatiani a Novalhno... Galhedraui
sacerdotalem... Apostalas suscipere rebajitizans bap-
tizatos... per profectum soluin virum justum...
iiiiclligenti;e appellati sunt. Ili enim semijudaei...
GallogroeciaB Syrmii... Aeriani Aereo... Aeiiani ab
al>
Aelio siiiil voc.ili, idemque... Aeiii discipulo... pec-
P catorum a ccelis usque ad lerras diversa corpora...
ea ine causa lacluui esse mundum. Noetiani... qui
dicebant Chrislum... quia Palrem pas-um diciint...
quod ait Dominus : Ego et Paler... Ai.lidicoinarliye...
viro suo fnisse commixlam .. asserunt enim , sie
quod solis csse... intra vas majus... Collulhiani a quodam Col-
lutho... non facere mala... quod scripluin est : Do-
ininus creans mala. Floriani a Floriano... contra
hoc, quod... Circuuicelliones dicunlur... quos Sco-
t-»topico3 vocanl... a Lucifero Saidinia; epi copo
orii, qui epi^copos cathobcos, qui Cunstanlii perse-
cutione perfldiic Arianorum couseniieiiles erant, et
poslea correcli in catbolicani r. dire iiclegerunt... nb
E clesiae conniiuninne recesserunt... nullam nupla-
ruin ei virginum... de suo JoiCpb peperisse... exorii
inferiores corporis parles... atque in novissimo
utruinqiie res;.rge e .. Lauiummodo malrem asse-
ruil...nec ununi Cliristum... allerum Filium Dei.
allerum bomiiii-... existere in duabus n;itmis, sed
solam in eo divin mi asseruit naturain... id est sino
F> ca.ite, nullus enim eoru-n reperitur auclor... Aguo;-
Le... ex quibus Agnoilac... quia ad perveisbalt -ni...
quai sunl subscripla... tres asserunt Deos esse...
Sunt alise lucreses... Christi dcscensione non cre-
duni... el quiccunque 228 animalia... Scriplurain
saoctara inlelligil, etc, > iia legendum erit iQui- :
dam etiam luerelici... magic;c disciplinae periio...
Menandriani... factum esse asseruii... conjugia mu-
legilur larentur... quia ndisti facla Nicolaitarutn... Latine
sunt appellali... Nazirenus esl appellatus...
Milliastae
Ape quorum Apelles piinceps fuil... illmn ig-
iiUc,
iieum alliimans. Appclli.re, quoruni auclor Appelles,
qui dixit Unisluin non Deiim veiitate... Cauiiani
proinde sic appellati... a lilio Adam... Apustolici
boc silti nonieu ideo pracsumpseruut... qui aliqui in I
iiic inundo uiuniur .. piincipia asserunL Martio-
niske a Martione... Creatoris, et boni aiis. Arlote-
liiic... diienUs pritnis honiinibus... et a fnictibus
oviutii... Citapbrygiis noraen provincix Calapbrygia
 >

fK; tSlDORIANA. — PARS I. CAP. XXXII. 186

(aJnolal ad margincm Brcttlius : alias, Frigia) dedit, A qnibusdam exemplaribus i, ul i,'se ail, haberentu
qma ibi ex c til«*rnnt s»urtores eorum Monlanus, pt Ibidem aulem pro Graiiani verhis « Consa;>guinj- :

Prisca, et Maximilla. advtnlum Spirilus Sam ti

Ili las... ad sextum generatinnis gradum le^ilur »
:

iion in apostoli-... Hic Manes duas naturas... ex « H.tc consanguinitas ad sexlum g.Mieris giadum. »
aliquo fonie manare assrruit... ex paite recipii. Eg facile puto cum Romanis Correctoribus, adjecia
i

Anomiani, id e.-l, Latine sine lege dicuntur. Anlhio- fuis-e ex sancli Atigustini monumenlis, nimirum cx
pomorphilx... Heraclita? ab Ileraclio... Nov; liani a lib. xv de Civilale Dci. ca ». 16, ubi ila Icg lur :

Novalo... Cathediam ponlificalem... Apostat;is reci- « Fnit auiein anliquis Patribus religiosa? cur;e, ne
pcre , et rebaplizans baplizalos... per prophetam ip a propinquiias se paulaiim popaginuni or.lin bus
(nditolul ad marginem Breulius alias, prophetata, : diriinens, longius abiret, et propinquilas t sse desisle-
alias, profcclum, i|ii;c leclio verior est) solum veruiu ret, eam noudum longe positam ruisns malrimonii
juslmn... .lelligeniire cnmpellali sunt. lli semi-
i viucnlo colligare, et quodaramodo revoore fugien-
JudaM... Gallogittciac Sirmioe... Aeliani ab Aetio... lem. > Gblerum
qu:e subdunlur de gradibus cogna-
Aeliani ab Aetio quodam sunl vocali, iidemque... lionuin intra sexttim gradum coercendis exetnplo sex
Aetii discipulo... peccalorum de coelis usque ad inumli selalum, eruditis viris miuime placent, cum
lerras lapsa-, diversa corpora. . eaquo causa inuudum exempluiii illud vetustis Ecclesise Patribus nullilii
laclum fuis-e. Noelani... qui d.cebat Chri tum... probaiuni fttisse reperiatur, unde ail Vanespen i-i
quia Palrem pas -iim aiunl... quod ail Dominus di- brevi Commenlario in Gralianum ad eumdem cano-
cens Ego, et Palcr... Anlidicomariia* .. \iro suo
: nem . « De hac
restriclione usque ad scxlum gradum
commixtam... asserunl enim e-se... intcr vas majus... alibi me nnn meinini, inullo minus rationcm
!egissr>
Golliuihiani a quodam Colliulho... non facere ma- atl !u tunal» ullo probaiam scio. >
hnn... quod scriplum e-t Ego Dominus creans : 56. Deblloei ludis egisse Isidorum in lib. xviu
mala. Flnriani a Floiino... contra id, quod... Cir- Etymologiartim, superius animadverlimu-. Eo spec-
cumcelliom s dicti... quos C ilopilas vocant... a Lu- lat canon I, cans. 23, qu. 2. Nimirum in capile 1,
cilero Sirmiic episcopo, qui contra episcopo* catho- poslquam l»adidit sanclus antistes, a Nino Assyrio-
licos, qui Coustuitii persecutione ( noial Brculius, riim rege bella originem babuisse, ita piosequflnr :
alibi Constanlio peisequenle) perti li;e
lcgi : qui « Quatuor autem sunt genera bellorum id cst ,

Aiianorum conseutienles eraut, et poale.a corrccli ju ttim, injuslum, civile, et plusquam civile. Jusium
redire in caiholicaiu delegeruul... & communione bell.im est, quoil ex pnedicto gerilur de rebusrepe-
rcces^erunt... nul am nuptiarum et virgiuum... de titis, aut prcpulsandoium hoslium causa. Injustum
viro Joseph peperise... exorli, qui inleriores corpo- belluni est, qtiod cle fttrore, n >n de legilima r.itione
ris parlcs... atque in noviss mo tiie utrumque resur- initur. » Et
pmica post
« Nullum bellum justum
:

geie... lantummodo genitricem... neque

a-seruit
unum Cbrislum... alterum Filium Dei, el alteruui
lioniinis... existere de duabus naluris, sed solam in
eo asseruil divinam naturam esse... id est siue ca-
pite, quem scquuniur hseretici nullus ei.ini eoriiin
reperilur auclor... Gnoila?... quia perversi .ate...qine
suiil scripta... ires a-lruunt deos e.-se... sunt et alia?
liaereses... Cbristi descens onem non credunl... et
habelur, denuntiatum, nisi iudiclum, ni>i de
nisi
jepeiilis rebus. > QusB subjicitmlur ap id Giaiiautim
in vers. Judcx, non videntur propo.-ilo ejttsdem
Graliani accommodala ; bahentur autem in capiie
: ISejusdem libri, ubi Isidorus nonnulla tradidit 230
de fori coiiteolionibus, el postquam docnit scx per-
sonas judicium consliluere, juilicem, accusalnrem,
reum, et tres tesles, ait « Ju !ex diclus. qua: jus i

iu quxcunque anitualia... Scriplnram sacram
git, etc. » disceptare cst jusle judicare. N >n est aulcm judex, si
33. In capite 9 ejuslem libri vari.as magorum
species Isi lorus enttmerat, aique inter crclera ita
scrihil : « Soriilegi sunt, qui sub notnine licti: reli-
gionis per quasdam, quas sanctorum sortes vocant,
uivinaiionis scientiam piofiienltir , aut qiiartimctm-
que scriptiiraium inspectone futura promillunt.
Ilic esl canon 4, caus. 26, qu. 1.
223 54. De linguis el societalibus, ul diximus,
agilur in libro ix Etyniologiarum; in poslremis aulem
capiiibus de nece>situ«line conjuguui et coosangui-
neorum. Eo pertiuet, nimirum ad caput 8, canon 6,
iatelli- dicens populo, sive quod jure d sceptel. Jtirc autein
non est in eo justitia. >
I)e libris Stjnontjmorum.
57. Libri duo, qui sub notnine Isidori Hispalensis
appellanlttr Sijnontjma, alias eiiatn el verius dicuntur
Soliloquia. In lis inducitur homo variis pressus et
fiacius serumnis conquerens et fore in desperatiouem
qucm ratio proposita Dci clementia corso-
adtiuctits,
latur.Asceticum saue opus, quod huraanam meulem
aJ rerutn divinarum coiilemplalionem pene impellil,
lanquain ad eam in tju v ra ielicitas sita est. Die:i-
i

caus. 26, qu. 2, ubt ita scribit Isidorus < Conjuges : liushuic operi cpi lolim adjecit Isiilo i, librum ad
appellali propler jugitni quod imponilur malrimonio Braulionera dirigenlis snb bac inscriplione In :

conjungendis. Jtigo enini nubentes subjici solent, nomine Dotnini, in Christo cltarissimo el dilcclissimo
propter luturam concorliam, ne separeniur. Conju- fralri Braulioni arcltidiacono Isidorus, et in ipsa
ges auiein verius appellanlur a prima desponsalionis epistola iia inducilur scribens Mittimus vobis Syno- :

lide, quamvis adhuc inler eos ignoretur coijug.ilis mjtnorum libellum non qtiod alicujus titilitatis sil,
,

concubitus, sicul Maria Josejih conjux vo<alur, inler D sed quia eum voueris. Synonymorum librum vulgo
q^ios nec fuerat nec fulura erat camis ulia coinmix- dictum putanl, quia mulla verba ibi.Iem iii unaiii
tio. > cocunt signiilcationem. Ego sane vix raibi persuaderc
A capttt 5 cjusdcm libri ref rendus esl canon 15,
I possum, gernianum esse Isidori Hispalensis felum,
caus. o'l, qu. 4, ubi I-idorus ita scribit « Itciu li- : quanquara in eo multa utilia coiilineanlur. Siqii-
bcri dicli, quia ex Iibero sttnt niatriinoiiio oili. Nam tlein observo in primis, in epistola Brauliouem non
lilii cx libero, et ancilla servilh condiiionis suni; epi-copum, sed archidiaconum nominari ; una etiam
sempcr eniin qui nascitur, ticteriorcni parenlis sla- appellari fratrem, quandu episcopi coep scopos suos
:

ttim siiiuit. Naiurales auiem dicuntur ingenuarum f atres appellare solcbant. Deinde in eadem cpislo'a
concubinaruui filii, quos sola nalura genuit, non lio- indtic tur Isitlortis exspeclans a Braulione decadem
iiett is conjugii. > Et paulo infra, pos quam de spuriis sancli Augusiini, >ubdeus l'osco ul quoque modo me
:

egerit [Forte egerai], quibus certa raat r cst , paivr
incerlus, ail « Uade el ii ifui non t-tiul
: de legiiimo
malrimonio, iuairmn poiius quam patrem tequun-
lnr. > nomiiie Uuos alios libro-, quorum prior inscribitur
55. Qtia* sub Isiilori noraine lcgunlur in C".n. I,
caus. 55, qu. i, non iu oinnibus Isidori Codicibus
rxbibenlur, queinnhnoiiuiH lcstiUcalus c.st B ctilitis
al cakxiii capitis 6. Ii!>. i\ ( ca adjiciens, quod iu
cotjnilum ei facias ; quai veiba ad vivenltin aJbuc
h iiuinein, qtiam ad diu vita liinclum commodius
refermitur. Addo his, prufeiri sub ejusdem Isnioii
de Contemptu mundi, posterior de Norma vivendi :
in orauibus aul^m eadem fere verba, ne-lum esedem
benieiiti.v passim repetuntur, ut invt*rus mif« admo-
:
duin sili snicium viruiu p'uries eainJcm icmftii^Q

j87 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEGOMENA.
perseeutum. Quscralio plurimum potuit apul eru- A proplerea coniino.lius Gralianei canones cxiganlur.
si
ilitos virns, ni noiiiiulli ex ipsis apoeryphos esse pu-
tarenl libros de Conlemi tti inunili, el de Norma viven- Codice ms. bibliothecie coeuobii S. Germani a Pralis:
di, nescio, curuon possit eiiam quemquaui inducere,
ui spuriiim librum Synonymorum seu Sohloquio-
rum esse arbitretur. Sic pauca de operis aucloritale
praefatus, ad Graiianeos canones exinde depromplos
aecedo, qui omnes ad librum u referendj sunl, uno
ilempto canone 12 de poen., dist. 5, qui saue apul
Gralianum perperam Augustino tribuitur. Legiiur
ille in line libri 1, ubi completo dialogo inter hipi-
iicm et ralionem, tandem ila conclu iit raiio
« Dep'orato delicla, ne rursiis faeias, quoil ilerum
plaugas, ne culpain pro ipia veniam poslulas ilerare
pracsumas; inanis est pcenilenlia, quam frequens
culpa coinquinal. Vulnus iteralum lardius sanalur,
Ircquens peccans et lugens veniam vix meretur.
Nihil promnt lamenla, si replicanlur peccala, niliil
valet veniaui malis poscere, et mala denuo ilerare.
Persiste ergo in confessi >ne, est in pcenilentia
flrmiterconiirmatus. Vitani bonam, quam ccepisti,
lenere non deseras ; 231
propositum bonse viue
coiiserva jugiter. Bealus eris, si perniansens,bealus,
si perseveravcris. Salus perseverantibus proininiiur,
prseniium perseveraniibus daiur. Beaii qui custodi ut
judicium, el faeiunt justiiiam in om.ii lempore. Non
est bealus qui bonunl facit, sed qui incessanler fac I.
Qui enim perseveraveril usque in fineni, bic salvus
erif. »
38. In capile 16 lib. n legitur canon 1, dist. 11,
in quo deplorabal auctor huinanos aclus ex longa
pcccundi consueludine depravatos, in eam rem re-
gulam Iradens his verbis « Mulra sunt consuetu- :
multa
dine vitiata, multa pravo usu praesutupta
contra pudicos mores illicite usurpala. Adime con-
sueludinem; serva legem. Cedat consuetudo aucto-
pravum usum lex,
ritati,
ex bis ita descripiis, non de quacunqne consuetudine
ibidem sermonem institui sed de ea qua quis ad-
,
Versus publicas leges privaiim se gerat. Ut paucis
eam eonsuetudineni in mala improbalam
dicam ,
voluil, cui conlrarium usum in bona proclivem red-
dentem hominem laudavit in cap. 12, ita scribens.
i S;epe nalura moribus immutalur, ssepe nalura
consuetudine superalur. Assiduitas eniin mores facii,
jugis usus in naturam se verliit. Omnia usui ce lunt,
usui omiiia parenl", res ipsaseagil, ut usus erii.
Quod cum dilficultate cceperis, per usum cum vo-
luii tate perlicies. »
ln 10 ejnsdem libri principio legitur cv
capile
non 10, caus. 22, qu» 2, ibi « Omne quoque genus
niendacii summopere fuge nec casu, nec slu iio ,
loquaris falsum. Nec per lestes mentiri studeas, nec
qualibet iallacia vilium alicujus defendas. Cav-3
mendacio enim
nieiidaciiim in omnibus,
error inducitur, vents
aboletur. Et in line ejusdeiu
capitis nal s aulem promissis re-
habetur ln
ila :
scindaiur fides, i:i lurpi voto muta decrelum ; quod
incaute vovisti , non facias. Impia esl p.oinissio ,
quod scelere ini letur. > Ilic est canon 5 , caus.
t
22 , <|u. 4.
59. In capite 1 ejusdem libii exhibetur eanon 8,
« Non potest
eaus. 32, qu. 5, liis veibis legendus
corpus cort iiinpi, nisi prius animus corruptus fueril.
Duin aiiima habetur, statim c.no ad peccandtim pa-
r.ita est. Anima enim cariiem pnecedit in ciiuiiue ,
niliilque polest caro facere, nisi quod volueiit ani-
inus. Mun ta ergo cogitalione animuin, et caro non
peccabit; si enim volueris vinci , omnino non po-
leris. »
De epictola ad Massanum episcopum.
40. Prodiit pene integra apud Graiiaiium lum in
can. 28, dist. 50, tum in can. 11, caus. 55, qu.2,
epislola sub nonii.ie Isidori ad quemdam episcopum,
<|iiein modo Massanum, inodo Massionem appellavit.
Atii liam uomiuaveruul Masonem, alii Ma.-scnum.
* uli'.|iie
tionpiget Milegram hoc in luco describcrc, ad quam
, ,,,,
»8
Ua edita esljn edilione BreuMaiia pag.552, ex ,
« Doinino vere sanclo ( hic esl canon 28, dist. 50)
nieritisque beato fratri Massano episcopo, Isidorus
,
episcopus. Veniens ad nos famulus vester, vir reli-
giosus Nicelius, lilteras honoriftcenlia; 232 veslr;e
nobis detulit, in quibus agnilio salutis veslne nihilo-
minus perpatuit maxime per eiint porlitorem :
cujus lingua epislola vivens erai. Unde pro salute
v slra gratiarutn actionibus Dco n islro repensis, in
quaiiliitn valuil niediocritas noslra iuquisitioni ves-
:
liae sluiluit respoudere poscentes vestrorum nteri-
:
toium suffragiis diviuis nos com nendare conspecli-
bus. Verum quod sequenter iu epistolis frat-rnitas
lua uobis innoluit, videlicel qu A in canone Ancy-
,
rilano capitulo 19
posl lapsuui corporaleui
legilur,
reslauraiidum honoris gradum post poenilenliam et
:
alibi legilur post hujusinoii delictum neqnaquam
,
>
reparandum anliqni ordinis meritum, haec diver-ilas
" lioc inodo dislinguilur. Illos enim ad pristinos gradus
redire canon prrccipit, qnos pocnitenlix praecessit
salisfactio vel condigna piccaiorum confessio. At
,
contra hi, qui neque a vitio conepii emendauliir
alque hoc ipsum carnde dtliciuin, quod adinitlunt,
eliam vindicare quadam sinerstitiosa temerilate ni-
t nlur, nec graduni ulique honoris, nec gratiam
c inimunionis recipiunt. Ergo ila est uiraque diri-
nicnda sententia, ul becesse sil , illos reslaurari m
locum honoris qui per pnenilentiam reconciliationein
meruerunt divinai picl:itis. II eniin non imtnerilo i
consequuntur adeniptoe diguitalis statum , qui per
cmendationem pceniteiilia: recepisse noscuntur viiie
reinedium. ld autein ne forte inagii ambiguum sit
;
divinse auctorilatis sentenlia conlirmetur. Ezechiel
eniin propheta sub lypo p ^varicatricis llierusalem
et ratio vincat. » Liqqet ostendit, per pcenilentiLe sali^faclionem pristiuuni
reslaurari honorem. Confundere (inquit), o Juda, ei
porta ignuminiam luam. Ei po i paululuin Et lu , :
p uiqiiit, et fitue luce reverlimini ad antiquitatem ve-
slram. Quod di xit, Confundere, ostendit, post peccati
opus debere quenique erubesceie, et post copfessio-
nem , pro admissis sceleribus verecuudain fronlein
bumi proslratam demergere , pro eo, quod diguu ti
conlusione perpetraveiit o^ns. Deinde priecipii, ut
"
portet ignoiuiniam depositionis sikc , lugeus cusn
Iiumilitate. Quam si porlaverit, revocari secundum
prophetam ad priorem statum poterit. Idem Joaunes
evangelista angelo Epbesi Ecclesiae inter csclera si-
niile (jiiiddain scribit. Memor eslo unde cecideris, c.l
:
acje pcenitenliam,prima opera fac : aliocpiin veniam
el
libi, et movebo candeiabrum tuum de loco ejus. ln
angelo Ecelesiae , pneposilum utique, id est, sicer-
dolem ostendit, juxla Malacliiam, qui dicil Labia :
sucerdolis cu.lodiunl scienliam, el tecjem exquirttnl
lides tollitur,
de ore ejus, quia anyelus Domini <s/. PraeposHus ergo
lapsus in vitium per evaiigelislam monetur, ul ine-
mor sit unde ceciderit , el pceiulentiain agat , et
prima faciat opera, ut non moveatur candelabrum
Q ejus. Nam canlelabrum angeli doctrina sacerdotalis,
vel honor potestatis, quein gestat, iutelHgitur. Juxla
qno scriptuin esl apud Samueleni in daiuiialioiieiii
I
Heli Oculi ejus caligaveruni , nec poieral videre ///-
:
:
cernam Dei, antetfuam exstiucjueretur. Lueerna quip, u
Dei fueral , quando dignilaie saceidolah polleu-
jusl tia* clarilate fulgebat. Exslinctam propliela as-
;
serit, duin ob scelera liliorum sicerdolis poteslalem
meriiorumque liimcn ainisit. Candelahrum ergo, sive
lucerna sacerdotis ( qit;e iiitelligunlur charisinal.i
honoris) tunc penitus juxla Joanncm exslinguiltir,
vel movelur, quando post delicti casutn negleda
pce lilentia 233
admissa scelera noa deflenlur. Nou
cnim dixil, Pro eo quod cecidisti, comniovebo can-
(lelabnim tuinii ; sed , Nisi poenilenliara egeris, mo-
vebo cande.abrum nium. Erga queniquaui pr;vposi-
tuni peccantem si pracvenerit p<euiteniia delicti
s-quilur el merili. Et in Proverfms Qui :
abicondil scelcra sua non dirigetur : </wi conjcssui
,

I°9 ISIDOICANA.
fiieri., e* misericordiam conscquilur. A ecclesiasticis Officiis, cap. 5. Denique cum in
reliquerit ea ,
Nam ct ipsum ( liic est can. 11, c««s. 55, </?«. 2)
qiioil caiionun censura posl septeiu annos reineare
poenilenliiu in statum prislinum pr;ecipii, non lioe
ex electione proprii arbitrii Palres, sed polius ex
senlentia divini judicii saiixeruiil. Nam legitur, quod inlelligatur de sacerdolibus illis
Maria soror Aaroii prophelis-a cuiu oblreclaiionis
(monet Breulius atias legi deiraclionis) adver&us
Movsem incurrissel delicluni, illico stigmate leprse
perfusa est, cumque peterct Moyses, ut emeudareiur,
praecepil eani Dominus exlra castra septem diebtt»
tgiedi, et post euiundalionein rursus eam in castra
admilli. Maria ergo soror Aaron, caro inlelligitur
sacerdolalis, qtue dum superbke dedita sordidissinue
corrup ionum coutagiis maculatur, extra caslra sep-
tem diebus, id est extra collegium sancue Ecelesice
septem annis projicitur, ubi post emiindatioiiem
vilioruni loci, sive prisiinre dignilalis recipil ineri-
tiim. Ecce in quanlum valui (iierum in can. 28,
dist. 50, descripsit Gralianus), concilii Ancyritani
antiquam plane et plenain auctoritate sentenliam
sacris le^imoiiiis explanavi, osteiiilens, eum proprio
bonori posse restaurari qui per pcenitenli;e salisf c-
lionem noverit priora delicta deflere; eum vero non
posse resiaurari qui nec luget que gessit, et lugenda
sine ullo pudore religionis, vel liniore judicii divini
commitlit. In fine autem (ulrobique isla Gratianus
dclincavit) epislolie hujus boc adjieiendum putavi,
ul quoliescunque in geslis conciliorum discorssen-
lenlia invenilur , illius concilii le.ieatur seutentia
cujus anliquior aut potior est auctoritas. Dala sub
itie ii Kal. Marlb, aimo iu regnanle domino noslro
Victerico glonoso lege. i Inde Brenljus bancepisto-
lam refer, inlani vult ad aniuiin 009, cum in bunc
inciilerit annus tertius regni Victerici. Sic ad inle-
gram epistolam reslilulis Gialiani Cauonibus, non
sunt oiuitleniice erudilorum animadversiones, qui
arbitrati sunt epMoIam ea mdem falso fuisse Isidoro
tribiilam, quemadmodum traJidit Ntlalis Alexander
in hist .ria septimi scculi cap. 4, art. i. Sane non
de?unl ad id demonstrandiim gravia argumeiita.
Siqui lem in primis mulla ibidem inveiiiunlur incon-
«iiine digesta pra.ler lsidori inorem, et divinarum
litlerarum exempla parum rei proposiue accommo-
data , queinadmoJum il uJ est Mariie sacerdolum
carnein si;uiificantis , ut quemadmodum Maria per
seplem r>ocnilenliai dies resitu a est, ita sacerdotes
post septem pceiiiicnli e annos resliiuaiitur. His
addi polest quod dicilur in iine episioke de ser-
vandis conciiioruin canonibus , quoties alios aliis
adversari conlingat. Quanquam eniin ea observaiio
opportuna fuisset, ubi plurium conciliorum canones
opposili Isidoro exstilissent, frustra liebat ubi unus
Ancyrani concilii canon expendebatur. Quod vero
niaximuin aigumenium est, depromitur exaiiis sen
lentiis Isidori, qui non semel docuil sacerdotes pu-
blico crimine lapsos in suam digniialetn non posse
ordinario jure reverli. Ita babet ille in §j34 epis-
tola ad Helladium et cieteros episcopos cum eo
convenientes de episcopo Cordubensi, in grave cri-
mea misere lapso « Cum effusione lacrymarum
:
vestram sanctilalem deposcinnis , ut ideni lapsus
sancto ccelui veslro pneseatalus, agnilo a vobis con-
lesMonis eloquio, syuodali senteutia a gia lu sacer-
dotii deponalur. Melius csl illi, ut lemporaliler judi-
celur a vobis, quama:terno damnetur judicio. Levior
e>t illi praesenlis temporis ignominia, quam fuiura
gehennaB lormenla. Sciat eiiiin, se amisisse nomen
et ofucium sacer lolis qui meritum perdidil sancli-
latis. Quapropler judicii vestri decrelo poeniienliae
perpeiim flagitia perpetrata lamentaiione deplorcl
plangat sacerdotii cu lum, qiiem niale vivendo pcr-
ilidit. Lugeat animx suaeslalum, quam tanto putre-
dinis coeno coinqtiinavit. F. riasse porriget illi ma-
hnm quandoque Spiritus sancius, ut per dignam
jatisfaclionem mereaiur peccatorum reuiissionem. >
ILec eadem docttiua tradilur ab I iJoro in lib. n de
, , ,
- PAUS F. CAP. XXXIL l'JO
tota
epMola niliil a'iul explicetur quam Aneyraiius
Canon, quo sacerdotes publico gravi crimine inqui-
nalidegradu in perpetuum dejicuinliir, non videtur
1 idoro digna interpretatio, qua Aiicyranus canon
qui in peceato ,
perseverant. Quce enim de illis ad sacerdotii miinera
non adniilleiidis es^e dubilatio potuissct ? Amplius
qiiidqnaiii rigor exigebal ecclesiaslic* discipliucc
apud Ancyranos anlistiles.
De cceleris canonibus Isidoro tributis.
41. Ad Isilori opera exig ncli adbuc mpersunt
nonnulli canones sancto viro apud Gratianum in-
scripli. Ii sunt in primis canon 1 canon i, disi. 10, K
vers. Isidorus, qui sane quoties invicem coi f.-rantur,'
opus diversoriini auctorum esse illico videbunlur
cum in canone I canones aposlolici tanquam apo-
cryphi rejiciantur, in canone 4 tanquani venerabiles
proponantiir. Sed jamdiu post Eomanos Correctores
j^
Virieruditiiuimeropliirinii Isidorum ablsidorodislin-
gu.re sciverunt, videlieet Hispalensem aMercalore,et
«anonein 1 Hispalensi, Canonein4 Mercatori tribuere.
Ultrque prajlationem edidil in canones conciliorum.
El q tidem Hispalensis Isidori praefationem viderunt
laodali Correctores Uomani ad se niissam ex biblio-
tlu ca To etame Eeclesise, in qua memoratum cano-
!
nem 1 legisse se prolitenlur. Vidil etiam eamdem pr;e-
falionem pnepositam Conciliis Hispanicis Antonius
Augu-tinus, uli ip-e lestaturin lib. I de Ejuendatioue
Gratiani, diaj. G et dial. 20 lugens, pro prccfatione
,
liispalensis Isidori iii eilitione Conciliorum a recen-
lioribus fuisse subsiilutaiii pr.elationem Mercatoris.
Ca3terum Isi loms Ilispnleasis a canonibus apostolicis
canonum ecclesiajticorum origiuem niiuquam voluit
repetendam, sedpolius a temporibus,
concilii Nicieni
sive a rebus EcclcsiLC pncalis s;ib iinperio Constan-
tin uti IiicuIeiuUssime ptobatur ex lib. vi Qriginum
,
cap. 16, quod referiur in can. 1, dist. 15, supeiius
Z lauJato. QuoJ
speclat canooeiii 4, is sanelegittir in
prjetjatioue Mercatoris, cujus et qualis, et quanla
esse debeal aucloritas vel fi es, uemo ignorat, ea
,
nimiiuin, qiuedebelur insigni, uti ab omnibus nomi-
natur, deeeplori. 235
^T|>n °P US est > uthocin loco
eam controversiaui explicem , qua de canonibus
api.stolicis disputatur. Fuit jam alibi fusius discu>sa.
Tanlum a 'noiabo, canonem illiim 4 referri apud
Ivonem in parte iv Decreti, cap. 1 ;6, cujus auclor
expresse nominatur IsiJorus Mercator, in quo prai-
lerea pro ve:bis illis, quoniam plures eos reciviunt ,
quae dt-scripsit Gratianus, legitur, qnia populares eos
rccipiunl. Si recipienda sit Ivonis edilio, conclu.iere
oportebit, ne IsiJorum quiJem Mercaiorem credidisso
tanquam vere apostolicos primos hlos, quos propo-
liebat, canones, sed eos exbibuisse , ul vulgari seu
populari, qualiscunque esset, traditioni indulgeret.
42. In canoue 1, dist. 29, non \erba ipsa Isidori
Hispalensis descripla puto , sed sententiim, qualis
describitur in libris Isidoro eidem tribulis. Eienim
j
'
in primis in libro de norma vive.idi, ita legilur :
« Pro-piee, quid aptuin sit libi, et l inpore, et ubi,
quando, quire, quandiu Aicere debeatur, causas
rerum, et tempora singulorum operum
inspice, et
riiscretioues diligent^r distingue.
» Iiem in libro de
contemptu nmndi luec Iiabenlur « Ante faclum :
cpgita, anle opus pneineditare diu. quain vis agere
diuque acquire, diu proba, et sic age, cum diu co-
giiaveris, lunc lac qnod probaveris. . . . suscipienda
e.-t veritas personarum, et quem quoquomodo
enim
erudias, tracla. Coniinunia onniibus, secretiora per^
feclioribiis loqucre , aperla cuncli-, operla pamis
aniiunlia. Qiue omiiia iisdem fete verhis legunlur
»
in libro u Syiioiiyinoruin, cap< 10 el seqiienlibus. Ve-
riim ciini iucerta sil aucloi itas liorum quorumcunque
librorum, uli superius attigi, tuto sente.ilja? ill;e, sicut
ct Giatiaiieus canon, Isidoro ascribi non poterunt,
45. Quod sub Isidori noniine le^ilur in can. 8,
101 A!) OPEUA S. ISIDOKI HlSPALENSIS
40, non solum inter opera Isidori minime re-
llist.
peritnr, sed etiam ecc!e>ia>lieo» quocunque viro,
ne lum Isidoro , minus dig.uim vi.lelur. Quis eniin
probare possit crassas illas similitudines perperam
congestas intor viri et mnlicris eonjnnctionem, unde
iinum conjugum corpus efficilur, alque el clionem
rc consecrat onem episcoporum, undt: unus emergat
episeopalus? Quid praeterea ineplius subjici potest,
nuam dicere ea omnia unum corpus effie.ere quod
cilius conrnmpatur, etal leirani trabatur, nisi lega-
bter servetur, ni-i juste vivendo laudelur? Ego pulo
auctorem hnjus fragmenti siti luisse imitari formulas
I idori Mercatoris, qui ad nauseam usqne in episiolis
a se conficlis similitudines illas corporalis spirilua'is-
que conjugii pa sim persequitur, uli exemp.um
pr.ceipue in can. II, caus. 7, qu. 4 , ex qui imila-
lione nomen Isidori irre.iere potuerit in Itu 'aium
canonem 8. Quod si Isi lorus Hispalen is aliquattdo
conjugioruni similitudinem ad rcs sacras protraxit,
•leganiius id lacium video, ul liquet ex lin. n de
Ofliciis c. 49, ubi hrec legunlur : i Qnod autem non
unus, et muitx, sed uuus et una copulanlur, ipsa
prima divinitus facla conjunctio in exemp um est. !
Nam cum Dominus hominem figurassct, eique parem
nece-sariam prospexisset, u tam de costi-. ejus niu-
luatus , unam illi feminam linxii, sicque A lam et
niulier Eva inter se nuptiis juncti formam homiuibus
de originis auctoritale et prima Dei voluntale san-
xerunl. Item secundum spirilale- nuplias, sieut unus
Chrislus et una Ecclesia, ila el unus vir et una uxor
tam secundum generis d icumt ntum, quam secun-
tluin Chrisli sai ramentum; > in quibus sa " e236
verbis enilet ipsa Pauli apostoli doctrina , qualis
habeiur in cap. v Epi»loIae ad Ephesios.
44. Cu u cauone 59, caus. 4, qu. i , jungendus cst
canou 23 de cons., dist. 4, utrobique enim sub
Isi lori nnraiite eadem senlentia describilur. Non est
consistendum in Ctidice Graliani, sed ad antiquiores
(jolleclorcs, quos Graliauiis sequebalur, respicien-
dum est, ut in inonumenli auctorem inquiratur. Ivo
Carnolensis in parle l D; creli, c;ip. 204, laudatillud
er dictis Isidori episcopi, quae sane inscriptio nihil
aliud indicat qiiam nonnulla ex lsidoro in illud caput
derivata fuisse. Clarius quiddam apparet in codice
iiig. Panormia; P»egii Alhenaei. in quo pag. 41, col. 4,
recensenlur verba canonis 23 laudati sub hac i i-
KCriptione :Augustinus ad Fortunalum ex diclis lsi-
dori episopi, item in niargine alio charactere : ex
dictis lsidori episcopi. Uinc faeile colligo, auctoreni
canonis eam compusuisse sentenliain, qunlis recen-
lioribns saeculis obtinuil, eanidemque ita compodlain
veteribus Patribus Augustino el Isidor.i tribuisse,
quod apud Augu liuuni el I-idorum nonnulla
nirentur, ex quibus ea disciplina Ecclesia;
retur. Quod ul clarius ex[>Iicetur, observan lu n est,
veterein c mlroversiaiu ,
qu;c diu Africanam Eccle-
siam advcrsus Romanam exagitavit temporibus Sle-
phani papa; et Cypriaui Carlhaginensis, fuisse deii-
nitara jam sacculo terto, de recipiendo hoereticorum
bapiismale, sive de non rebaplizandis iis qui ab hae-
relicis semel rite baptizali fuissent. Num vero et ii
tanquam vere bapiizali habcrentur, qui a non bapti-
zatis baptizali fuissent, perspicue nnndum tra iitum
fueiai. Ilinc Augiistinus in ea quaeslione se dubitau-
lem exhihuit, quanqnam iu eam poiius sententiain
inclinaret,qua diceret validum esse baptismum, ut
apparet ex can. 51 de cons., dist. 4. Rccentiorihus
s;cculis, prout res incideret, singularibus ponlilicum
maximorum ic-criplis, deliniri conlroversia coepit.
Hinc li giuius in lib. v Capilularium, capite 6 < Si
j
quis baplizatus est a presbytero non baplizato, et
smcia Trinitas in ipso bapiismo invocata luit, bapti-
zatuscst, sicut Sergius papa dixit, Iinpositione ve.o
inauus indiget. Gregorius episcopus Komanus , et
J>ann s Sacellarius sic senserunl. » Item sub Nico-
lao I Bulgari in eadem controversia Romauum an
ti-tilcm onstilo runt, rescriptoque defitiitutn, valere
twjilismuin eliara a non baptizato collatum, ubi lc^i-
PilOLEGOMEN \. 499
A tima baplismaiis fuissel forma servala, can. 24, de
cons. dist. 4. Ita rcscribendi causani Romani antis-
liies pro tlaia oceasione p.xhauriehaiit ex vt-ternm
Palrum Augu-tini et I iori inonumcnlis.
i Klenim
Augu linus passim in libris suis tradebat, in confe-
reudo baptismatissacrame lo, sicut non probitatem,
ita neque fiilem ministranlis atiendi oportere, cum
baptismalis virtus tota dependeal ex insliluiione
,
Chrisii, non ex merito conferenlis. Atque ut de
Isidoro loquir, ipse in cap. 24 lib. n de ecclesias-
licis Ollieiis ila scribebal Constat, baplisma solis
: i
sacerd.nibus esse tra iilum, ciijusque myslerium nec
ipsis diaconibus e\p'ere e-t liciiiun absque episcopis
vel presbyteris, nisi illis procul absentibus ultima
est I.iuguoris cogat necessitas qnod et laicis lidclibus
;
plerumque permillilur, ne quisquam sine retnedio
salutari tle saeculo evocetur. Ilyeretici aulem, si la-
men iu Palris, el Filii, et Spirilus sancli allestalione
docenlur bapiisma su.-cepisse, 237 non iterum sunt
baptizandi, sed solo cbrismate elmanus imposiuone
B purganli. Baplismus enim non esl hominis ineritum,
sed Chrisli ideoque nihil intere-t bscreticus an li-
:
tlelis baptizet. Quod sacramentum lain sanclum esi,
ut nec homieida ministrante
polluatur. liabet qui-
dem hajreticus baptismum Chrisli ; scd quia cxlra
unitalem lidei est, nihil ei prodest. At ubi ingressus
fuerit, stalim baplisma, quod habueral loris a I per-
niciem, incipit illi jam pr >desse ad saluiem. Quo i
enim approbo, sed quia foris accipit, im-
accipit,
piobo. Duin aulem veneril, non inutalur, sed agnos-
cilur cbaracter est enim regis mei baplismus, non
:
error sacrilegus; corrigo deserlorem , non uiitto
characterem. » Itaque sentenlia; Palrum Augusiini
et Isidori perspicuai erant in ea pa te qua ir.idebalur
baptisma collatum ab hxreticis valere; in alleia
autem parte, qua quaeri posset, an baplizatum esse
t>porteret qui baplizaret, riubix quodammodo vide
banlur; ubi enim tr;idebant illi, non altendi nieri
tum bapliz.mlis, sed unam Christi sacramenli auc
p toris generahs tradilio videbaiur ad
inslituiioiiem ,
^ non baplizatos facile prod c nda at ubi de h;cre- ;
lieis ac proinde de baptizalis hominibus prcecipuuru
sermonem babebant, coerceri vidtbalur generatis
illa defiuiiio ad eos tanlum qui jam baptizili propu-
rerenlur. Dubia mens Patruin expl cari debuit per
pmtilices m.ixiinos, inter quos nominatus esl Ser-
gius et Gregorius, nominari autem eliani pntuissct
Nicolaus I, unde Collectores canonum, ut rem uni-
versam paucis perstringerenl, expo-uerunl aliu , I
forte erui posse ex Augu-tino el Isidoro; sed Roma-
norum aniistilum detinitioitem omnibus veteruai
dubitalionibtis praev.ilere. En p.iucis cxplicatam lau-
i ive- tiati canonis 59 sententiain, in cujus initio dubilalio
slabili- proponebalur, qualis ex Isidori aut Aiigusliui diclis
emeigebat; in cujusdeinde line prodiia e^l senlenlia
ponlilicum niaximorum. Nonnulla adjicio ad inler-
pretationem laudati capitis libri v Capitularium ,
ubi dicitur, baptizatum a presbytero non baptizato
imposidone manuum indigere; vel enim noniine ini-
D positionis inaiiuuni intelligiiur impo^itio manuom
cxremonialis, et eam I.icere jure non polt-rat pres-
byter nou baplizaius vel intelligilur impo-itio ma-
:
nuiiin ab episcopo f.tcienda in s.cramenlo conlirma-
lionis. Fingamus enim vero agi tle presbylero non
baptiztt), qui una ct sacr.nnenlum baptismatis, ct
sacramentum confirinalionis juxla aliijnaruin provin-
ciarum v terem morem contuiisset uti in can. 4, ,
dist. 95 el in cap. i de consueludine licei non :
e-sei ilerandum bapiismalis sacrani^nlum eral ta- ,
: nien ilcranduin sacramentum conliiinalionis quod ,
pa.ssim apud vetere* nomine imposilionis nianuum
; ppellatur. Aliler diccndum est de manus impo-i-
lione, cum qua loco supra laudalo Isidorus aieb:il
recipiendos esse baptizatos ab hcerelicis; tlenim
manus illa impositio erat reconcil atoria, qua scili'd
-
baerdici aJ Ecclesiam revertenles reconciliari sole-
baul. Q.io vero in codcm canone legiiur, preeby-
I
terum nd.i baptizatuin baplizandum cssc, scd tton
 11! ISlDORlANA.
iiernm ordinanJum, uullibi 1 guur apud veCe.es Pa-
tres, vel Augu*tinum,vel Isidorum. Neque ego ibi ar-
bitror abjeclum fuisse, ul indicaret auftor canonis iia
aliquando fu sse servalum, sed potius ui quaedamdu-
bilandi cmisa proponeretur. Siquidem qua; inde se-
quuntur, scd liomanuspontifex. etc, ileo ad-ula fue-
runi, ui 238
significaretnr praecedeutia canonis
veiha iu discipiinam Ecclesue iinuqiiam recepla fuis-
se. Auctor Palearum al itl respexisse videlur, cwn
descripsitcaiiouem subsequentem, ide»t60, ubi sta-
luilur, presbyl' rum non bapiizatiim, ei baptizandum
esse, etiteniinoi liiuainlum. Depromplusillecatiou fuit
cx lib. vi Capilularium, cap. 94, ibi Si (jnis presbyler :
ordinatus depre'>enderit, se uon esse baplizatum, bup-
tizetur,ei ordinelur ilerum, el omnes quos prius bap.i-
zavil. Buidiardus eumdem caiionetu retulit sib no-
niiue conciiii apucl Gompendium (neqne enini ex-
prcs e Capilulaiia Francoruin nominare opporti num
ducebat apnd Germanos tunc Francis infensos) in
c;-p. 74 lib. i, et ex Burcbardo Ivo in parte i, cap
268. B.iluz us autem in noiis ad Capilularia jam
animadvertit, in concilio Coiii|>cndiensi illum cano
iiem non repcriri. E;-,r o illud nionuiiientuni invenio
mter canones icenilentiales Tbeodori Cantuariensis,
de qu bus inferius suo loco disserendum erit. Sane in
ea parle, qua statuilur presbylerum non bapiiz tum
el biiptizaudum esse, el iterimi ordinainlum, reclain
agnoscimus sententiam relalam dcinde in c.ip. 1 de
Presbytero non baplizato, juxla quani jure rescri-
bendum voluit Innocentius III in cap. 3, eod. tit.
Vi-niin in ea parte, qua traditur baptizatos ab eodem
presb, tero esse rebaplizandos, referri quidem potest
ad vt i; runi i ubilaliones, de quibus
babebam ; atposlquam aliud rescriptis
pontificum delinituin esi, recipi minhne poluit. Hmc
oinivsa fuil ea ea^ii is pars in dicto cap. 1 de Presby-
lero non baptizalo, et Romani Correctores in diclo
cau. 60 eamdem detrahendain a Gralianeis Codicibus
non immerilo exislimaruut.
45. Ex variis veterum Patrum senlentis Hiero-
i ymi, Gn gurii Magni et Isidori composilum a Gr.. tiano
luisse caiioneni 84, caus. I, qn. 1, jam alibi anintad-
verli niniirum tum in cap. 59partis n, tum in cap.3
; enim imparerit suj>plicii», cujus eiroris quisque par
I
arlis bujus m, ubi et qurc Gregorii, el quac Hie> onymi
essent, exhibui. Superesl nunc ul ea describam qme
depioiiipta fu ruiit ab bidoro. Nimirum apud Isi.lo-
runi in lib. vi Eiyunlogiarum, cap. 19, nonnulla le-
giinlur, ad quai exigemlus est versJculus Mysterium
itaque, usque ad veisiculum, Hoc decorpore, ibi
< Saeiificium dicium , quasi sacrum faclum qnia
prece my.-lica consecratur, in memoriam p;o nobis
dominicx passionis unde boc eo jubente corpus.
: obteinpeiat, nialo ei qui faiil malum ; facientetn et
Cluisti el sanguinem dicimus, quod dum sit ex Iruc-
libus lerra», sancliiicattir el lit sacramentuui
ranle invisibiiiter Spiritu Dei cujus panis et calicis
, in malo ei qui a.it inalum. i Porro ha3c fere omnia
sacramenium Gra3ci Eucbarisliam dicunt , quod La-
tine boua gratia inleipreiatur. Et quid ineiius c>>r-
pore el sanguine Cbrisli ? Sacramenlum esl in aliqua
celebratione, cum res gesia ita sii, ut aliquid signili
care intelligalur, quod sancte accipieinluni est. Sunt
auleni sac.anienta, bapli-mum, el cbrisma, corpus
ct sanguis Cbrisli, q>x ob id sacranienta oicuntur,
qoia sub tegumenlo corpoialium rerum virtus divina
secretius saluteni eorumdem sacramenloruin opera-
tur, unde et a sccrets virlulibus, vel sacris sacra-
menia dicm.lur. Quaj ideo fructuose penes Ecclesiam
liunt, quia sanctus iu ea manens Spirilus eoruiiidem
laienler sacr.niieniorum operatur effeclum, undeseu
per bonos , seu per maos ininistros intra Dei E< cle-
siaui dispensetur ; lamcii
239
q u a Spiritus smclus
' supeiius reluli ad can. 95, caus. II, quicsl. 5. Lt
mystice la vivificat., qtue quondam aposlolico in
i
lempore vis biiibus apparebal operibus, nec bonorum
meritis dispensatiruiii araplificantur baic «toua ,
inalorum ait< nuantur, qui.i neque qui planlat est ali-
quid, neque qui ricjal , sed qui incrcmentnm dat Deus,
unde et Graee nryslerium dicitur, quod sccrctam ei
recouditam habeat dispensationem. >
Obscrvavefunl jam Romani Correctorcs, non
— PARS I. CAP XXXII. r*
A dori tantum, sed aliorum complurium monasticae vit«
msliluloruui sMitentias congeslas fuisse in can. 100
cau<. II, qu. 3, qui inleger exslal apud Smaragdum
monachicarum regularuui compilalorem. Pauloaliter
canonem descripsit Ivo in parte 14 dei reii, cap. llo
bis verbis « Qui consenlil peccantibus, et defendit
:
atiuni delinquenleni, uuledictus e.it apud Deum, et
aj ud boniines, et corripietur incrcpatione severis-
sima. Hinc etquidam sanciUsim-ts Pater ait Si qus :
errori allerius consi n»erit, sciat se cum illo siuiili
modo culpabitem judicandnm et excomuiuiiicaii-
dtim. > Laudat aulein lvo ex dictis Basilii. Revera
in regula Rasilii ab Holstenio edila, inlerrogalione
26, nonnulla legnntur similia, ibi « Quale judicium :
csse debet de his qui fratres defendunt ? Besp. i.l
milii vid^ tur, gravius ab illo quod dixii Dominus :
Quia expedit illi , ut suspendatur niola asinaria ad
colliim ejus, et prsecipitetur in mare, quain ut scan-
dalizei unum cx mininiis isiis. Non enira jam cor-
leptioneni, ac eiiiendaiionem sed <1efen»ionem ad ,
R confirmaiidum peccatum suum qui deliuquit, stiscipit
sed el alios ad himile provocat nialum, ila ut con*
vemat ei, qui peccantes delendit, iilud quod dicluin
esl quia si non ostenderilis fructus dignos pceni-
:
tenliac, excidemini, etin ignem mitiem ni. > Piailerea
in regula S. Pachomii ab eodem Holstenio edila,
cap. 176, exbibtntur ipsa prioia verba Giatianei ca-
noiiL, ibi « Qui consenlil peccaniibus , et defendit
:
alium delinqueiitein , nialediclus ciit apud Deuin el
boinines , el corripietur ineiepatione seveiissima. >
Ut vero buc referantur consonanies I-idori senien-
tiae, ex quibus inonumenluin sancto eidem viro non
modo sermonem injuria aitiibutum videtur, animadverto in primis,
maximorum Isidorum ita scripsisse in lib. ui Sententiarum cap.
52, in line i Plcrique mali siiides sibi in lnaluin
:
defeiiduiitet patiocinio suo pravos conira correp-
,
tioiiem bonoium susci^iui l , ne uncle dispicent
eniendenlur ; adjicientes in se aliena delicia, ul non
tantum de suis malis, sed eliam de aliorum facinori-
, bus puniantur quorum peccata defendunl. i Et in
cap. 50 , in liue « Cujus p ccat un quisque sequi-
:
uir, necesse est ut ejus poeuani sequaiur. Nequo
e.-t ac viiio. » Iiem in regula monacQorum, cap. 14
:
< Peccanlem autem nullus occultel, crfm n:s enim
cst coa.veusio posi s.ecundam admonilionem celaru
quempiam peccantem. > Similia prajterea sunt in li-
bellis Isidoro iribulis. Sic in Norma vivendi, cap. 12,
: ita legitur : i Non soluin quippe facloruni, sed con-
,
scius peccati lenelur obnoxius neque imniuuis « st a ;
srelere, qui ul faceret male, obedivil. Similis estqui
obi-equenlem pari pccna consliinge. i Et in lib. n
, ope- Syiionyniorum eap. 16; « Siniilis est qui obtemperal
nemo non videi ad nionai boruni instiiuliones perli-
nere, ad quas propterea memoratus Graliani canon
prsecjpue eximtur.
240 *6. N n dissimili ratio e Isidori nonien pne^
^ seleri canon 101. caus^ 1 qu. 3, cujus senlentiam 1
,
in regulis brevioribus S. Bisilii inveniri jain adnota-
verunl Correclores Roinani. Pluriinuni etiam con-
yenitcumiisqua: tiaiit Basilius in Asceticis cap II,
ita scribeus < Si malui sit Doininus iniqua pncci-
:
piens , et servum ad iraiisgressioneni mandali veri
Domini noslri J.mi Christi cogens, salagendu n esl ut
caveatur ue nomen D. mini blasphfinetur propler ser-
vum illum, si faciat aliquid quod Deo displiceat. i
Consopat prscterea Uierouyiiiuj in iis verbis, qnm
vcro ad Isidori uniiis senlenlias respiciamus , cujus
proiude nomine caii' n descriplus esl, lego in libro
mc ejusdcin de Contenipiu uiundi : « Iia autejn obtem-
pera bomini, ui voliiulaiein Dei nou ollcndas. i lleni
in bbro de Norina vi«endi « Cunclis in prseceptis :
sic obtempera, ut obte mperaudu bominumvotis Deuiu
noii ollcndas. > Deuique in libro u Synonymorum -
I.i- cap. 16 « Malum laccrc ju-sus, non aequiegcas, i::a-
:
 AD OPEIU S.
195
luin faeere jussus non consentias. Noli
testati cuipiam consentire, etiainsi poena coinpellat
uielius est moriem pati, qnam perniciosa jussa com-
plere, etc. > Caeterqm quae horum librorum liJes s't
et auctoriias, jam superius attigimus.
Quod sub nomine [sidori Iegjmus in
20, qu. 1, non videturoinnino placrasse Isidoro eidem,
f.i ipsius esl regula monacborum illi tributa; si qui-
dem in cap. 4 ila legilur inter caetera : « Oinnis con-
versus noii cst recipiendns in monasterio, niri prius
ipse scripio se spoponderil perraansurum. » Gcte-
rum sub Isidori nomine, uli lesiantur Romani Cor-
rectores, Isgilur apud Stnaragduin in exposilione ie-
guloe S. Benedicti. Ego vero boh puto verba ipsa
sed potins Smaragdum paucis expo-
ess^, Isidori ,
suisse, quid temporibus Isidori vigeret de parvulis
volunlate parenlum monasteriis a idicendi-. 1 de-
ducium in primis fuit cx canone 49 concilii Tole-
tani iv, cui praf it isidorus, queni ego ideo huc re-
feiendum ceiisui (habetur aulem in can. 5, ea.'ein
cansa el qiueslione) bis verbis t Monacbum autpa- :
terna devotio, aul propria professio facit; quidquid
bornm liieril aUigalum (legunt alii allegatum) tene-
bit. Proinde his ad tnundum reverti iniercludimus
aditum, et onmeiii a sieculum inlerdichntis t<egres-
1
snm. > Notat ad luin canouem Baluzius, hn c dis-
ciplinam renovalam deinde fuisse a Chindasuinto
rege edita constituiione qude exslal in lib. ut 1> gis
Wisigolhorum, lil. 5 , cap. 5. Iiaque ex cauone To-
lelano regtram eflbrraavit Snaragdus sub nonikie
sancii Hispalensis anlislitis, a>'jicieus Samuelis exem-
plum de quo nonnulia etiam apud Isidorum t.ive-
;
nerai, luin iu Comment. in lib. I Regum cap. 1 , tum
in allegoriis in sacram Scripturam versic. Anna , et
versic. Samuel.
47. Ex
qucc dicta sunl colligilur aliquando Gra-
iis
tianum Isidorum pro Basilio laudavisse. II evenire
f.icile polu t cx breviatis noiis, quitms veteres ama-
nuenses ulebantur. Finge enini , illos ita serips sse
Bsius pro diclione Basilius. Q.ii lcgrban!, occasionem
capehanl, ut legerenl: B. Isidorus , id e:-t , Beattis
Isidomz. Id evfnis-e pulo in canone 19, caus. 22,
qu. 4, cujus yerba habenlur in reguli6 brevioribus
Basilii Ruffii o iuterprete inferrogatione 184, ibi :
« Si qnis pr.evenlus fueril, ui diliiniat agrre aliquid
241 eorum , quse non placent Deo, poenitentiam
oebet agere.... Oportet irrila revoca e, quaecunque
ex pnesuinptione contra mandatum Dei staiuunlur. >
rsiliil in pr.isentia aljicio de versiculo Tribus bunc
eniin jam superius expendi, ubi agenduin fuit de II. e-
ronymi monumenlis.
48. In canone 18 , caus. 55, qu. 2, non ipsa Isi-
dori verha exbibenlur , sed paucis perstringitur ea
senlenlia, quam .-anclin vir babet in cap. 19 libri n
de Olficiis eeclesiaslicis, ibi Apostolus, prwcipio, in-
:
quit,non eqo, sed Dominus, itxorem a viro non disce-
dere. « Piohibel enim diinilti quncunque ex cau^a,
;ie aliis conjungatur secuinlum consucludinc.n Ju-
.d.eorum, quam Dominus inlerdixii, tlicens Quicun-
que dimiscrit uxorem suam . excepta fornicaiionis
«ausa, et aliam duxeril , inoechatur. Soluni , ut ail
llieronymus, adu terium esl, quod uxoris viiic.il a:-
feelum, imo cum dla unam carnem in aliam divisert,
ct se foruicalione separaveril, a marito non debet
leneri, ne viriim quoque sub inaledicto faciat, dicente
Scriplura, qui a luleram ten. I, stulliis el inipiusesl.
Ubicuuqi.e est igiiu f rnicalio, et fornicalionis su pi-
c;o, lilierr nxordiniitiilur.Quid ergo, si slerilis est, si
deforniis, si a:iaie veiula, si lelida, bi temnlenla, si ira-
fnnda, siinalisinoribus, siluxuriosa,sigulosa,i-i faiua,
si vaga, si jurgatrix, «-l tualedica? Tenenda cst, velis,
nolis , et qiialiscui) pie accepla esl hahenda. > Non
miiliuni i|iioque a Cralianeo canone distaf quod le-
gilur apud llincinarum Rliemeiiseui in opu-culo de
ilivort o Lolbarii in re ponsione ad qttintam interro-
galioncm ibi « Legaliler :inituni c>mjugium nulla
polest ralione dissolvi , nisi conjuncla separatione
ISIDORI IUSPALENSIS PROLEGOM! NA. 1'6
in malum po- A spirituali, atit manilesta confessione, vel aperla con-
: Viclione ex corporali fornicatione. >
49. Nemo inliciari potest depravatam esseinscrip-
tionem canonis 14, caus. 55, qu. 2, ila concept nn :
Isidorus ex concilio Manticensi, vel, ul aliquaj editio-
can. 4, caus. nes habent , Maciensi. Ivo Carnolensis in parte ix
Decreti cap. 44, idem monumentum laudavit omisso
Isilori nomine exconcilio Manticeno. Hugo aule.m a
S. Victore in lib. n de Sacramentis, parle xi, cap. 15,
ex concilio Mantisconensi. Quid vero ullra inve^lige-
inus ? Lcgitur canon ille iu concilio Vonnacien^i
anni 8G8 , numero 78, his verbis « Conlradii inr>s
:
quoque, ct in quarta generalione nullus amplius
conjugio copuletur; ubi aulem posl inlerdiclum fac-
,
tuni iiivenliiin fuerit , separetur. Sane eadem quae
,
in viri, lucc nimirum
uxoris parenlela de lej;e
in
nuptiarum regula custodien>la est quoniani conslat ;
1
eos duos es^e in carne una. Ideo communis illis
ulrinque parentela esse cred- n.la est, sicut scriptmn
est Erunt du.o in carne una. > Eadem verba leguu-
:
B lur in concilio Moguntino i anni 847, can. 50; Mini-
lis autem sculei>tia reperitur in conci io Cabilonensi
anni 815, can. 29, ibi « Sane qtue in prop io viro,
:
hxc niniirum in uxoris parentela de lege nuptiaruni
regula custodienda est. Quia ergo constat eos duos
sse in carne una, communis illis utrinque parenlela
»
es.e credenda est, sicut scriptum cst Erunl duo in :
carneuna. > Itaqucconci iuin Vormaciense apud Col-
lectores' Maciense corrupto noraine appellari coepit,
aut Maniicense , unde Gratianus in in-ciiptione ca-
non s b-.c.le lapsus deprehenditur. Sed quacres, qua
ralione iieri poiuerit ut Isidori nomen irreperet? Ego
puto Gralianum emvisse ex Codice Ivonis ; 2-42
eteniin apud Ivonem canon memoralus sub noudnu
concilii Manticeni describitur in parte ix cap. 44,
,
deinde in cap. 45 subsequttur \\\s,c iascriptio Item :
ex diclis hidori : x particula lum quae eonjunctiq-
(
,
neni facere videlur. arbiiralus est Gratianus eliau;
prsecedenli canoni posse Isidoii ivomeu ascribi.
- 50. Supersunt atlhuc canone- 1 et 0, caus. 55, qu-
f
5, in quibus no.i Isidori verba referuntur, sed lantuni
ideo hidori nomen laudatur, quod multa ad hanc rem
lsidoius tradidit in lib. ix Etymologiarum, cap. 5 et
sequenlibus, iino canon (5 totus e-t Julii Pauli in li-
bro iv Sententiarum, 1 1. 11 de Cradibus. Hunc ca-
,
nonem descripsit Ivo in parte 9 Decreli , cap. 04,
nullo adjecto auctoris nomine, ubi tamen notalum
fuit ad marg nem, niulta de ea re ab Isidoro tractari,
qiiOd censeo occasionein dedis^e Gratiano putandi
:
lsidorum fuisse canonis auctorem. Ilinc palam faciam
Isidori verba in dicto cap. 5 et seqq., ad qiue Cra-
Uauea monumenta exigantur atque emend^nlur. Ait
ille i Pater
: est, a quo nascilur inilium generis :
ilaque is paterfaniili.is VQCitatur. 1'ater aulem diclus
eo quod palratione peracta lilium procreet.... Mater
dicitur, quol exinde elfieiatur aliquid; maler enim
—
est qoasi maleria, nam pater causa est A v,,s P a ~
tris pater esl, ab ;cvo diclus id e-t ab anliquilale.
,
Proavus avi pater est quasi prope avum. Abavus
,
: D proavi pater, jam loiiLie ab avo. Atavus abavi pater.
Tritavusatavi pater, quasi tretavus [F. leg. leliMvusl,
id est, quarlus supra abavum. SeJ tritavus ultinulu
cognationis liOinen est. Familia autem orilur a palre,
tcrminalur in tritavo. Fdiuset filia afamilia dicli, ip-i
etiim primi in orJine nasceiiliuni exislunt.... Nepos
esl qui ex lilio natus est, dictus autem nepos quasi
natiis post.... Pronepos esl, qui ex nepote conceptus,
natusque esi ; et dictus proucpos, quasi natus porro
post.... Pronepos diclus, quia pro^e nepolem. Abne-
pos, quia -ejungilur ab nepote. Est enim inter illuin
el nepotem pronepos. Adnepos abnepoiis filius, lr>
nepos adnepolis lilius, quia post nepolein quartus in
or line est, qua-i letranepos. Minores autem non di-
c.mus, nisi quoiies graduuni deficit nomen , ut puta,
fi iiis. nepos, proiitpos, abnepos, adnepos, trinepos.
Ubi isti gr.nlus defecermi, merilo jain dicimus mi-
nores sicut ct majoies dicinius post palris , avi,
,
proavi, abavi , atavi, trilayi vocabulum. > Pq.-t b'
 11)" ISIDOiUANA. — 1'AIIS I. CAP. XXXIII. 138
transil Isidorus i»capitihus subsequentibus ad expli- A Isidorianos ad editionem poius Grialianam quam ad
rainla copnalorum agnalorumque noininn, quos eol-
lalerales appellainus, ibi « Fraires dicli eo quod sinl
:
Breulianam 244 exegissel. SeJ editionem Grialii,

ex eoilem fruclu, id est ex eodem semine nali... Soror iil videtur, ad manus non habuit, neque mss. alh
autem, ul fratc-r, namsoror est exeodem s- mine dicia, exemplaria inspexil quibus juvari posset.
quod solacum iralribus in sorte agi>a!ionis habealur.
Frairum filii patrueles dicli eo quod palres eoiiiui
,
CAPUT xxxm.
germani fratres inter se fuerunt. Consobrini vero Isidari laudes ex quibusdam veleribus scriptoribus
vocali, qui aut ex sorore et fratre, aut ex duabus colleclw.
sororibus sunt nati, quasi eonsororini. Fratrueles au- 1. Saiisquidemmulla jam allala sunt, exquibus li-
lem uiaterleiie filii suni sobrini consobrinorum lili
: .
quido colligi possil doctiinam Isidori magno in pre-
Tiu- Gracum i.omen e.^t. Patruus frater patris e t
qiiasi pater alius, unde decedente patre pupillum lioab anliquis scriploribus habilam fuisse. Quaedam
prior patruus suscipit et qua>i hliiini lege luelur.
, tamen addere juvabil, ut intelligatur, Isidorum non
Avunculus est matris frater,cujus nomen formam di-
solum ab iis laudatum luisse, qui data opera gesla
miuuiivi habere videtur, quia ab avo venire monslra-
inr. Am taeslsoror palris,qnasi alia maler. Matertera ejusexpo.uerunl aul elogium adornarunt, ut Brau-
243 est soror malris, quasi altera inater. So- lio, ildefonsus, Redemplus, historici anonymi ejus
cer cst qui liiiam d-dil. Gener est qui ttiiam
Vilae, aut translatioiiis corporis, Martinus Legionen-
duxit, gener aul dhitur
d m quod asciscalur a.
augendum genus. Socer autem, et socrus , quoi B sis m sermombus de ejusdem iranslatione, et alii„

generum, vel nurum sibi associavit. VHricns autem, sed etiam ab his qui, aliu'' agenles, aul in Isidori
qui uxorem ex al o viro lilium, a t filia-ri habeiilem
laudes excurrerunt , e' ad conlir.nanda religionis
nii\ii,etui( tus vitricus quasi novilricius, quod a ma-
tre superducaiur novus. Privignus est, qui ex alio
noslrac dogmata et inslituta, vel ad omnigenae erudi-
patre natusest, et privignus diti putatur, qtiasi pri- lionis copiam Isidori aucloritate usi sunt.lNeque vero
vigenu*, quia prius genilin, unde el vulgo anle na- anxie quserendi mihi sunt isliiismodi scriptores : quis
tus. Vocabula autem agentehaec videntur deciinata,
enim modus, aut iinis huiclabori et studio esset?.sed
genitor, geni rix, agnati, ag atae, cognali, cognata?,
progenilores, progenilrices, germani, germanae. > noniiulios tantum.qui sese mihifacile oblulerunt,pro-
Post luec in al quihus exemplaribus, uli supi rius j»m ducam ;
plures in nolis ad ipsa opera, cum sese dab t
aduotalum est, leguntur verba canonis 1, caus. co, oce;:sio, revocabo, nut de.iuo in medium proferani.
qu. i, ac deuique in cap. 7 ix-patialur Isidorus c.'a-
rius indicans ascen.tentium et descendentium gra- 2. Joseph Rodriguez de Castro, tom. II Bibl. Hisp.,
ilus, iem collalcralium, idest patruorum, amitaru.i', p.tg. 293, caput de S. Lid ro ita exordilur : De
avuiiculoium et malerterarum, his verbis « Aucor :
S. Isidoro (vcrba ejus Hispana Laiine reddo) ullcio
mei generis, pater niilii esl, fgo illi filius, aul fiiia.
Dauiele, ut S. Gregorius Magnui sensil, doctore liis-
Patris mei pater, mihi avus est, ego illi nepos aut
neplis. Patris mei avu-, mihi proavus esl, ego illi paniarum, ut S. Draulio, et arcliiepiscopus (imo epis-
pronepos, aul prone,.tis. Patris mei proavus, mihi copus) D. Lucas Tudenis, speculo episcoporum ct
abavusest, eg<> illi abnepos, aut abneplis. Patrismei sacerdolum, ut S. Ildefonsus, prailalo ephcoporum,
ahavus, inihi atavus e.-t, cgo illi adnepos aut ad-
neptis. Patrs meialavus mibi triiavus est,ego:llitri- et principe sacerdotum, ut S. Martinus (Legionensis,
nepos, aut triueptis. Palris mei frater, mihi pairuus ul puto), apostolo Chrisii,ut archiepiscopus Compo.:-
esl , ego illi fratri< lilius, aul filia. Patrui mei lellanus D, Pelrus judicavit, etc. Dolendum, quud
paler, mihi paier m;>gmis esl, ego illi lilii
iratris lilius aut
, filia. P.itrui inei avus , mibi
Rodiiguezius loca nou indicet ex quibus pracclaras
propatruus est, ego illi Olii, aut liliae nepos, au| has Isidori laudes deprompsit. Se 1 illa Gregorii Ma-
neptis. Patrui mei proavus, mihi adpatruus est, gni, Braulionis et Ildefonsi verba ex apocryphis, ut
ego illi nepolis , aut neptis iilius, aut filia. Ma-
opinor, libris hausit. Archiepiscopus ille Compostel-
tiis meae soror, mihi amila esl, fgo ilii fratris filius,
aut lilia: Amilae meae maier, milii am.ta magna esl, lauus per ine fuerit Pctrus Monsoro, sive, ut alii vo-
cgo ilti filiae fralris lilius, aul lilia. Amitau meaB avia, cant, Monsoncio, qui a nonnullis saiculo x ascri-
miiii proamila esi, ego illi neptis filius, aut fiiia.
Amitie meae proavia, raihi ahamita e-t, ego illi
bitur, ab aliis saeculo xu, de quo videri potes^

nepiis nep..s, aut neplis. Matris meae frater, mihi Nic. Anlonius. Se I cum ip-e Rodriguezius p. 487^
avunculus est, ego illi sororis filii.s, aut filia. Avun- conleridat, nullum Petrum Monsoro, sive Monson-
culi niei paler, mihi avunculus inagnus est, ego illi
iilii sororis filius, aut lilia. Avunculi mei avus,
.
cium episco,>um 245 Co.nposlellanuin inler Ili>pa-

iiiihi proavuiicnlus est, ego illi filii nepos, aut ne- p.

nos scnatores locum tei.ere posse, rursus luereo^
piis. Avunculi mei proavus railii abavunculus e t, alque scire aveo quem Pelrum archiepiscopum Com
ego illi neptis lilius, aul lilia. Matris meae soror
postellanum Isidori laudatorem appellaverit.
mihi inaterlera est, ego illi sororis filius, aut iilia,
Materierae me;c soror, mihi maiedera magna est, o. S. Valerius abbas monasterii Monlensis, scri-

ego illi sororis nepos, aut neptis. Avi?e m&B soror, plor Yilae S. Frucluosi, episcopi Bracharensis, 1
s.x -
mihi abmaterlera est, ego illi pronepos sororis, aut culo vii exeunte, S. lsidorum cum Fiuctuoso his
proneptis. PrOaviac meai soror, mihi promatertera
est, ego illi neplis lilius aut lilia. > verbis comparat : Postijuam antiquas mundi lenebraa
superna: verilatis nova irrudiavit ctarilas, el a scd^
51. Utilissimam operam Berardum in Gratianeis Romana prima suncta? Ecclesio? calhedra, fidei catho-
caiionibusgenuinisabapocryphis discernendis, cor- licoi dogmatum fuigurans rutilarel immcnsitas, atque

ruplis ad emendatiorum Codicum fidem exigendis, e.v JEgypto, orientali provincia, excellentissima sacrai
dilficilioribus inierpretatione illustrandis, posuisse, religionis prwmicarent exempla, el hujus occidua; pla
sa;is opinor, vel ex lioc specimiue de Isidoro nostio gai exiguaz perluceret extremitus, perspicuce claritutis
coustat. Ejus tamen judicium de legilimis quibusdam egregias divina pielas duas illuminavit lucernas : lsi
Isidori operibus miuus probo. Vellem eliam caaoiies dorum, reverentiisimum scilicel virum, llispalemem
 :

fiHJ AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEGOMENA. 200

episcopum, atque bealissimitm Fructuosum <tb infantin \ larius, in quo ciim Ambrosio et aliis Isidorus lauda-

immaeulalumet justum. Ille autemoris nitore clarens, lur. Ilic scinlillai um libcr, quiin nonnullisCodicibus
insignis induslrioe sophistcv artis indeptus \>riiiiitins, Beike ascribitur, in a iis t ibuitur Paulo Alvaro Cor-

doginata reciprocavil Romanorum : hic vero in sacra- dubensi, de quo v deri potest Nic. Antonius in Bibl.
t.ssimo relicjionis proposito, Spirilus sancti flamma Vet. Hisp. cum not. Bayerii, et Florezius Hisp. sacr.

succensus, ita in cunctis spiritualibus exerciUlus, om- loin. XI, p. 47 seqq., in aliis Defeusori, nionacho

nbuqne operibus sanciis perfeclus emicuit,ut ad Pa- Locogiacensi apud Pielones,quod ex prafatione col-
trum se facile coaquaret anliquorum meritis [Forte ligit Fabricius in Biblioth. rned. sevi verbo Defcnsur.
rnerila] Thebaorutn. llle activce vita induslria univer- Alii lniuiiS recle Cyesariuni epi-copum, aul Cassiodo-
sam e.itrinsecus erudivil Hispaniam : hic autem riumauclorem ejus col ectionis asserunt. Beda certe
contemplaliva viice peritia librante fulgore micans, iii coniment, in sacram Scriplurani verba Isidori cutn

inlima cordium illuminavit a cana. Ille ecjrecjio ruti- aliorum Pairum verbis col igil.
tans eloquio, in libris claruit ccd ficationis ; hic autem 6. In Codice Valican iReginse Succorum234exstat
atlmina [Foite culmine] virtutum coruscans, exetn- similis coileclio : lncipiunl senleulia de diversis tibns
plum reiuiqnens sanctce religionis, el innocuo yressu sanctorum doctorum excerptce. Intipit: Deiomnipotenlis
secutusest vestigia Domini nostri et Salvaloris , eic.
q Filius ; desinit : (erventius inhiare cognoscit. Auclo-
Iia edidil Florezius lom. XV Hisp. sacr., ex nova res senlenliaruin laudanlur Isi oru , Beda, Xyslus,
Codicum mss. recensione post Sandovalium, Ta- Gregorius, Auguslinus, Seneca, Hieronynius. Stqui-
ii.ayum et Mabillonium. lur in eodeni Codice 247 a ' lu d < !
pus, cujus primus
Hoc idem clouium editum
i. fuit a Constanl no lilulus esl : lncipiunt capituta de catlidi hoslis insidiis
Cajelano, p. 6, loinine anonymi Benediclini in Vila seJ revera est co:lectio senteuliarum Isidori, Cassio-
S. Fructuosi abbaiis et episcopi Bracharensis. Sed dorii, Hilarii, Hieronymi, Gregorii, Xysti.
constat jam auctorem Vilae S. Frucluosi abbatis 7. Inter mss. Codices Florenlinos S. Crucis Bandi-
Duniiensis et epi.-copi Rrachaiensis, qui paulo post nius, plut. 10, eiiumeratCoiicem 10 ineinbrauaceuiu
I idorum floruit, fuisse Valerium abbalem monasterii siecuh xiu ineaniis, in quo atlverl.l, po^t Aui oraiu
S. Peride Monlibus vn exeunie. Ediia fuit
sseeulo Pctri de Riga ascripla esse quadam dicta sentenliosa
ea Vita a Prud ntio Sandovalio, Joarme Tamayo de ex Petro apostolo, Seneca, Bernardo, Auguslino el
Salazar, Mabill n o iu Acl s sanctorum Benedictino- Isidoro. Ibidem plut. 50 recenset Co Jiceui 9 inembr.
ru ii saiculo u, p. 581, a B.illandianis ad diem xvi
soeculi xiv, Liber de anclorilatibus sanclorum editus u
Aprilis. Florezius tom. XV Hisp. sacr., pag. 139, et
Fratre Vincentio Belluacensi ordinis Pradicalorum,
Baycrius in nol. ad Bibliotli. Vet. Hisp., I. v. c, n.
c Senleilli;C deproniplae sunt ex Isidoro et aliis. Libei
iber
263, obseivanl, iu Codicibus Ovetei.si, g^SCarra- neqpe ;ib Echard0i neque a F , brjc j inem oratur, u I
Zcdensi, Arlanzie.isi, Tob tano et aliis Vilam S.Fruc-
Bandinius ubservat.
tuosi inler genuina Valerii opera recenseristyluuique
8. Iu Co!|ce BibholhecaJ veleris Vaticanae 295 J,
plane Valerii esse. Monachatus vcro Beiiedicliiius
posl Isilori librum De mundo et alia, pag. 135, in-
Fiuc uu;i el Valerii Benedictinis facilius quam aliis
cipiunt senteiitije ex pluribus veleribus ad niultiplex
probabitur. Consule Nic. Antoi.iuui loc. cit. Biblio-
rerum aigumenlum, inler quos Isidoru^ etiam iiomi-
thece Vel. Hisp.
nalur. Yerumhoc 0|iusauctoiis non ita prisci esf. Sic
5. Isidoro laudi veri denet, quod in auliquis sen-
eiiam sccculo xi:i Thomas Hibernicus scripsit Mani-
tenliarum eollectionibus ex sanctis Patribus ejusno-
pulum florum, sive Flores omnium doclorum, qui su-
nien et auctoiilas reponatur. Hoc in studio excer-
per sacris iitteris scripserunt : quod opus sipisimo
pemli flores ex sanclis Palribus niulti o'ini floiuei unt, In
rccusmn fuil. Autiquius esl colltcianeuin scnleiitia-
l.bro Joannis Egonis de Vir. illustr. monasl, Augiae
i uin Megiugoli a.l Bcgiumarum episcopum Patavien-
D.vils rpud Pezium tom. I Anecd., part, iu, lauda-
sem saeculo xu, cujus meminit Pezius in dissei t.
tur cap, 9. Hcgjnbertus inonachus, qui saeculo ix
Isagog. Tom IV Thesauri Anecdot., p. 5. Mengigo-
bib!iolliec;e prxluit, plura volumina manu sua des-
D tus senteiilias collegit ex Cypriauo, Ambrosio, Au-
cri^sit, pracposilo plerumque epigrammate : Magno in
gustino, Hieronymo, Prospero Aquilanico, Claudio
honore bei, elc, et excerpsii conipendia el flosculos ex
Mainerlo, Magno, Beda, Hicyinone (sk)
Gregorio
SS. Patribus. Ge eben imum esl hoc in g^-nere 0|»us in-
Halberstadiensi, Smaragdo abbate, etSeverino epis-
scriptuin Liber scinlillarum collectus de senlenliis sanc-
copo. A Pezio non noininatur Litlorus. Fabricius in
torum 1'atrutn, scilictt Ambrosii, Athanasii, Augustini,
Bibl. ined. sevi de Mengigoto islo, sive Mengoto Iuee
Basilii, Ca>arii, CIeiiienlis,C:issiani, Gypriaui, ElTen,
pratenni^it, et pauca alia annotavit,
Isaia-, Eu-cbii, Gregoni, Hieronymi, Hiiaiii, Isidori,
9. Inler ap|iendices Operum Aiigusliui tom. \T
Josephi, Oiigenis, et Vitarum Patrmn. Tom. VII
relatum est opus inscriptum Speculum, quod Mau-
Optrum Bedyc lilulus huicopeii est, Quccstiones Pa-
rini editores arbilranlur collectum ex sentenliis Au-
trum, et inilio inter Palres coiiimemoralur Sedulius,
guslini, Gregorii et Isidori, imo el Alcuini : Mabi'-
fortasse poeta auclor cariuinis de hLlona evangejica;
cujus lamen nihil in opere ipso iuvenio. Non
lonius vero in Amde lis, p. 492 edilinn. J\iris. il'Zo,

diversum puto opus quod apud Bandinium, plut. 35,

asserit excerplum ex Cnifessione lidoi, quam Al-
cuiuo a Ijudicat. Sed, ut recte Riitus lom. XXXI
tou). IV, cod. 5, S. Crucis iuscribitur Alcuini Sciniil-
 , : ;

201" ISIDORIANA, — PARS I. CAP. XXXIiT. 502

Hisp. sacr. pag. 162 animadvertit, Taio sceculo

vn, A 13. Alchuvinus, sivo Alcuinus, proeierquam quod
quo floruiteliam Lidorus, cum sentenlias ex C.rego- in ofliciis rer ferias ex Isidoro quasdam inserit ora-
liones, iia libr. n. adversus Elipandum laudeslsidori
rio Magno colligere sibi proposnisset, additis non-
cxpriinit Quicscile, viri fralrcs quiescite, ct nolite
ex Augu^tino, ex S.ieculo non pauca decerpsit,
nullis
:
,

tanquam ex opere, ut Riscus putat, Augtisliniano vel vestri blaspliemiam erroris patribus imputare vcstris.

quod tunc tale censebalur. Loca ergo qiue Maurini llli sua habuerunt tempora , nohisfue prceclara sui
Sententiarum libris ab sudoris in sancta conversatione reliquerunl vesligia
248 indicant ex Isidori

ab Isidoro ex Spe- quos laudamus amamiis. Dea;i itaque Isidori cla-

auctore Speculi desumpta, poli.is ,

rissmi doctoris non soltim llispanicc, vcrum etiam

culo excerpta sunt.
cunctarum Latiiuv eloquenticc Ecclesiarum pcrplu-
10. Inter recensendos m?s. Codices ssepe occurret
rima legebamus opuscula , et in magna habemns ve-
Isidori nomen in isliusmodi anliquis seutentiarum
neratione : in quibus nunquam dc Bedemploris noslri
colleciionibus, ut in Codice Vat. 4250, in quo sunt
humanitate adoplionis nomen exaralum invenimus.
Isidori Collecta ex libris de Trinitote, Li Otlobon.
14. Ipsuin Elipandiini , cujus Alcuinus errores re-
2524, de quo cap. 10G, Eloies ex hidoro et aliis Pa-
fellit , auctorlaie Isidori in epistola ad Carolum
tribus. Inter opera autograpba S. Laurenlii Juslinia-
ni, anno 1084 bibliothecre Vaticanse ab Innocentio
B Magnum usum fuisse innuit Rigneeus in pnef.ilione

ad Opera S. Isidori, et ostendilur ex epislola Caroli

XI donata Codex e»t 6460 , partim pap raceus,
,

Magui ad Elipandum tt cseleros episcoposllispanke

parlim membranaceus, in8° patvo.inquosunt Flores
ex S.Isidori libro de Sum- Kxemplum mHii Constantiniimperatoris proposuislis ,
ex variis SS. Patribus et i

ciijus initium be tum Isidorum taudasse dicitis , et

mo Bono : Compunclio cord.s, etc.
finem dotuisse quodne mihiaccidat per quemdam Bea-
:

il. Clarum etiam est Isidori nomen intereos qui

tum quem Antiphrasium cognominaslis benigne sua-
, ,

chronica ex antiquioribus, uii ipso Isidoro et aliis,

tlc.is. lu colleclione Conciliorum Labbe:ina tom. VII,
contexuerunt. Paulo p< st Isidorum Fredegarius
coL !0ol, quemdam bealum
legitur per : sed scriben-
Seliolasticns lloruit cirei ai:nunt041, cujus Chroni-
duni est per quemdam Beatum : nam R atus vocaba-
con editum est inter Opera Gregor i Turonensis,
tur dociits quidam presbyter Hispanus qui Elipan li ,

curante Theodorico Ruinail, col. 585, ubi initio sic

hacresin conlutavit. Elipandus autem eum Antiphra-
prcefalur : Ilaque leali Ilicronymi, Idacii, et cujus-
sium vocabat, scilicet Reaium per antiphrasin, quasi
dam Sapientis, seu et Isidori, imoque et Gregorii
infelicem. Epistola adCarolum Magnum edita deniu.- !! 1

chronicas a mundi oricjine dilicjenlissime p rcurrens,

luit a Florezio e ms. Codice Toletano tom. V Hist.
vsque decedcnte regno Guntramni, his quinque chroni-
C sacr. , ubi proposito exemplo Constantini : De quo,
cis liujus tibelli, nec plura prcetermissa, singillalim
inquil , beatus Isidorus dicit:Heu pro dolorlbeno
congruenlia stylo inserui : qnod itli solerlissime abs-
usus priucipio , ct fine malo. Ex Chronico pelita haec
qne repreliensione condiderunt. Notat Ruiiiaitim nec
sunt, quaj Elipandus in epistola ad Alcuiuum iteruni
pUra prattermissa forte es.se pro sexlo casu nec pluri-
atque iterum produxil. In hac autem epislola ita
bus prtclermissis. Hanc loquemii rationem in Isidoro
lsidorielogiuin lt xil : Beatus quoque Isidorus, jubar
aliisque aequalihus srepe ego animadverti : quam la-
Ecclesice , sidus Ilespcricv ,
doctor Hispanicc , in libro
men inepti correctores Colicum interdum corrupe-
Etymologiarum dicil , elc.
runl.
15. Regino Prumiensis ccenobii abbas ,
qui sa>
12. Nic. Antonius Ribl. vet. lib. v, cap. 4,
culo x claruit, in Chronico ad annum 572 si: habet:
iiuni. 111, nota dignum censet quod Fredegarius
Sub his eliam rcgibus Isidorns, Hispalensis Ecclesice
vix de auctore Chronici Isidoriani cerlum se csse
cpiscopus, floruit , nulli modcrnorum doctoum 259
oslenderil. Sed, ut ego put>, Fredegaiiiischronicon
postponendus ,
qui multa de fide , recjulis ecclesia-
sdicujus anonymi ab Isidoriano distinctum intelligil,
slicisque disciplinis disputavit. S.mili modo alii scri-
cuni chronicon cujusdam sapientis laudat, et parlicu-
ptores Chronicorum.
las seu etyro simplici conjunclione et accipit. Suspi-
c.tur etiam Nic. Antonius legendum Georgii, scilicet
D
" 1G -
A i
,ud ScheUlralum tom. I Antiquit. eccles
exstat Chronicon Sicculo xi exiralum ex Codice
monachi, pro Gregorii ; sed cur sermonem de Grego-
Vaticino 1358, ubi sub lliractio : Isidorus episcopus
rio Turonensi esse non intelligenius? Jain multi alii
Spalen.Js in Ilispania clarus doctor eximius cum
iu chrotiicisconficiendis simili modo Isidorum auc- , ,

torem laudarunt praecipue Hispani Eugenio Totetano et Selva Narbonensi , et aliis.

, , ut isidorus ,

Antea prsemiser.':! Concilia Uispanicc Toletana et

Pacensis, Lucas Tudensis, auctor Historise generalis :

Ilispaniac sub Alfonsi Sapientis nomine, et Hispalense, ubi Lcander el Enphemius ctari.
alii.

Theodoricus Engelhusius sacculo xv scripsit Chroni- 17. Hermannus Contractus ad annum 61G, tom. I

IIoc tempore Isido-

con chronicorum, et ex libris 249 Elymologiarum Antiq. lect. Canisii ,
pag. 497 :

lsidori profecit. Ranulphus Higdenus soeculo xiv in rus Hispalcnsis episcopus ciarus in Hispaniis habetur
suo Polychronico auctoribus usus est Plinio, qui liuc ustjue tcmporum abbrevialionem produxit , at

Is?doro, elc. Joannes Fordun saeculo xv in suo Sco- mutla egregia opuscula edidit.
tichronico (sic eniui inscripsit) sscpe Isidorum lau- 18. Sigebertus ad anninn 627, in editione Aubcrti
dat et scquitur. Miraei Aniuerpia' anno 1608 pag. 90 : In Hispaniit ,

Patrol. LXXXL
 ,, ,,
,

AD OPERA S. ISIDORI M3PALENS1S PROLEGOMENA. 20 \

Isidorus Spalensis tum sanclilate , tnm doctrina cla- A qvotpie S. hidori scriptornm monimenla connumerut.
rebat. Notatur iu mss. Codicibus legi Spalensis , ut Exslul hujus auctoris Oj.us in ecclesia Bracharensi
olim Hispania dicta est Spania. lilteris tjolhicis manu exaratum. An Maurus Caslella,
19. Marlinus Polonus ad annum 021 : Iloc lem- sive quivis al-us, ex Pannormia Ivonis Panormiuouis
poe floruit hidorus Itispalensis episcopus, beali Lean- episcopi noinen conlinx t? Ila.ego c mjiciebam.
dri successor. Uic vir erudilissimum Ettjmolocfarum 2>. Samson abbas Coidubensis saeculo ix, lib. i

Hbrum composuit , elc. Apologetici cap. 3, tom. XI Bist. Sacr., pag. 344:
20. Guilielmus Malmesburiensis , lib. n de Gest. De uominibusvero ejusdem Filii Dei tam propriis, etc,
Angl., cap. 10: Per Leandrum episcopum Hispanen- non milii alicpdd videlur necessarium huic operi inseri.
sem (forte flispalensem) et per Rurhurdum {
lioc est I)e quibus beatum hidorumconstat mirifice disputasse :

Reccaredum ). .. Cothi catholico clioro unili sunt. qnem teclor, interroganJo ejus Opera , ad liquidum
Successil Leundro hidorus, doctrina sanclitatcque no- poterit cognoscere ccclesti fuisse dono refertum. Soc-
bilis , etc. Confer cap. 28 de hoc Guilielmi loco. pius Sampson Isidoii verba cum laude profert , uli
21. Vinceniius Bellovacensis , sive Belhiacensjs, etiam ejus ujqiialis Alvarus Cordubensi-; in epistolis
Spec. Hist. 1. xxiii, cap. 51 : Hic sanctus hidorus, et indiculo luminoso eodem lom. XI Hisp. Sacr.,et ,

Itispalensis episcopus , scripsit multa uiiiia , Re- B ahi deinde scriptores Hispani. Libri Luc:e Tudeusis
elc.

censet Opera. Comuuntarium in libn s Veleris Te- conlra Albigenses pleni sunt Lidori laudibus cujus ,

Blamenti allegoriarum noniine donat. Tribuit Isi loro sententias saepissiine Lucas usurp.tt. Clarissimus , ait
tractatum unum de Corpore et sanguine Domini , et lib. II, cap. 7, philosophus catholicorum hidorus, tam
librum Decrelorum apo.-tolieorum quein primus ail quum rerum
,
etijmologiis 252 naturis disserendis,
compilavit hiuorus , et ex quo Ivo et Giatianus scientiarum et linguarum varielate inler doclores obti-
profecerunt. nel principatum.
22. S. Antoiiinus in Cbronico , part. u , lil. 15, 26. x\li(|uoties jam in his Prolegomenis accidit
cap. 2, fuse agit de S. Isidoro ejusque operibus :
et siepius deinceps occurret , ut anliqui scriptores
Jmperante Heraclio , de qito supra , in Hispaniis proferantur qui in suam re,n Isidori verba allegant.
claruil bealus hidorus Hispalensis episcopus circa Ejusmodi sunt , ut de nonnullis nunc dicam , Thej-
annum Domini sexcentesimum quadragesimum, sancti- dulfus Aurelianensis ,
qui in npere de Spiriiu sancto,
lale cl doctrina copiosus , et'\ In Cbronico Leodiensi lom. II Oper. Sirniondi, Isidoium excit:il ex lib. vu
apud Labb. , Bibliolh. mss. lom. I, pag. 555, Etym., cap. 5, ex lib. Differ. n, al. i, cap. 3, ex lib. i

brcviler :'
Anno 615 hidorus episcopus claruit. Sent. , cap. 17. Auclor descriplionis rhyihniicte
23. Petrus EquilinusinCa'alogosanclorum,lib.iv, C Veronoe quam reg-ame apud Langobardos Pipino
,

cap. 50 : hidorns 2§\ episcopus Ilispalensis , etc. , Caroli Magui filio , ex Italia retulit Ralherius Vero-
qui multa volumina Eccksice Dei ulilia condidit etc
,
nensis episcopus , et i,i Laubiensi autograpbo apponi
Quietnt Bispati vila et doctrina prcefulgidus pridie
,
, curavit, apud Mabillonium tom. I , pag. 571, edition.
ISonas Aprilis,ibique jacet humatus. Ignorabat videli- Parisiens. 1675: Mugna el praiclara poilet urbs hcec
cet Pelrus de Nataiibus translationem corporis Isi- inllaliain partibus Veneiiarum , ut docet hidorus
dori. In reccnsendis ejus libris interdum de uno quce Verona vocilalur olim antiquitus.
eodem libro bis sermonem facit , ac inulla crrat : 27. Apud Peziuiii tuin. II Thes. Anecd. ,
part. n
qnatuor libros Senlentiarum nominat, Synonymorum col. 41,Adhelerus in alinouit.ad Nosuindam, cap. 15:
viginti, nisi crror exscriptorum est;alia ex Vinceniio Dicit enim hidorus quod oralionibus mundamur, le-
B.dlovacensi videtur mutuatus, praiseriim dn libro clionibus instruimur : cx lib. iu Sent. , cap. 8, inilio.
Decretorum apostolicorum Romanorum ponlilicum ,
Ibidem col. 91 Placidus Nonantulanus de Honore
< anonumque conciliorum. Longum esset omnes chro- Ecclesiae cap 16: Ex dictis S. hidori episcopi : Sub
nicorum et catalogorum auctores recenseie qui Isi- regiminis disciplina sceculipoieslates, elc. Petius Cel-
dini nost.i laudes celebrant. lensis, lib. iv, episl. 2, apud Sirmondum toni. 111
24. Panormiuon ignoluro mihi nomen est , neque I) Oper. : Unde dicitur Dei,s simplex non ob aliud, tesle
\nBibliotheca Hispanica repertum exsci ibam tamen : hidoro , nisi quia non esl aliud ipse, et uliud quod
de eo TCrba Constanlini Cajetani in Isidori Elogio, in ipso esl : ex lib.i Senl. cap. l.His adjungi possunl
pag. 54 Coronidis loco hic tanclem nobis liceut Anonymus Ravennas, Guido presbyter,
:
com- sive is fuerit
mendare summam sunvni hujus viri scientictm ex qui in sua Geographia IsLlorum pag. 12 laudat
, , et
eo etiam quod utilissimam nuvaveril operam Ecde- Scholiastes velus Horatii qui pag. 207
,
edit. Jac.
sia: calholicce, ut cum ex aliis mutlis tum vero ex , Crucquii Isidori auctoiitate utiiur.
decrelis conslal ,
quorum non minima pars ex illius 28. In Evangeliarioquadruplici Blancbini p3g. 605
hicubralionibus decerpla est. Quare hoc in ioco animad-
lerg. , recensetur Codex Regio-Vaticanus num. 76 ,
verlendum illud est, qv.od Panormiuon quidam episcopvs exaralus sscculo xi , cujus specimen characierum
apud Maurum Castellum) scriptor vetustissinws
(ul est
renraesentatur num. 7, tab. 5 , post pag. 60. Is
in libro illo
svo cle multimoda Scripturarum dhtin-
Co.iex continet Pauii problemata de anigmalibus,
ctwne, dum eorum librorum quisuo tempore
ab Ecclc- ac loinis canonicis qiiorum inilium hoc esl ; Vetut
,
sia catholicu recepti erant, mentionem facii , utiiversa Tcstamentum Isidorus
, dicit , idco dicitur, qtiia vc-
 :

ISIDOKIANA.— PAUS I. C\\\ X\XY. <m

niente Novo ccssavit. Non cxplicalur quisnam sitiste A errorem. In laula igilur variclate reruwi aatiquarum,
1'aulus ,
qui lorta.-se est diaconus Warnefridus, sive, (juas Lidorus perlraclawl , si quis crror iu ejus
ut alii vocant , Warnefridi. Oliiter advertam , ab opera irrepsit , antiquiiali potius quam Isidoro ipsi
auctorilate quoque Isidori inilium dneere duos au- tribuendus videiur, ueque ita leinere de eo judicau-
ctores liistoriai Rontanae, Iialico veteri sermone con- dum , ut quidam faciunt : quanquam plerique euiu
scriptac , alterum ms. Codice Oaobo.iiano 2616
in :
meriiis laudibus extollunt. Nounuiia receiitiorum
Dice lo glorioso missore santo Isidoro , alterum in quoruindam de Isidoro judicia Nic. Antonius lil). v,
CodiceOtloboniano 2658 '-Dice 253 lo gtorioso santo cap. 4, ii. 91, Bibl. Vel. Hisp., colegit. Scilicei
lsiaoro nctto livro dette Etimotogie, etc. Prioris operis JacobusGaddius tom. I Scr.pt. non Ecclesiast., exem-
auclor dicitur Lello Petroni: alierum aisonymum est. plar episcopi numeris omnibus absotuti, doctrince mut-
In codice Regio Vaticano 1575 mox deicriben io , tiplicis, eruditionisque immensce virum h\ loruin vocal.
in quo qusedam suut Isidori , reriei itur opus inseri- Xy.-tus SenensU lib. iv Bibiioth. sauct. eximice san-
ptuni : Dc xiv divisionibuslemporum.lncipil : Divisiones clitatis et erudiiionis, divitarum Scriplurarum pertlis-
iemporum quot sunt? xim , id est , alomus , momcii- simum , et in leijendis , tqlligendu coaplundisquc di-
lum , e lc. Passim laudatur Isidorus : Jsidorus defini- ctis ac senlenliis, el rapsodiis veterum Palrum ex
vit (ticens , elc. Tomo 1 Operum Bedae exstat opus B uinumeris et immensis eorum volumiiiibus desiderium
ila inscriptum, cujus Codex ms. auctior commen- Iiubentem inexplebite , el vires omnino incxhaustus.
datur a Mabillonio lomo I Mtisei Italici pag. 09. I;i
2. Resendiiii lib. n Lusit. antiquit. virum magnum
alio Codice Reginse Saecnram , infra eliam rece.i- appellat, et rerum mullurum bene perilum , neque
sendo, opus repenlur au ioris non ita prisci , hoc etegantioium tum expertem lilterarum , ul insoleuli
tilulo : Auctcritales quod liomce a sauclo Silveslro
fastidio sit a dicendi tesumonio ablegandus. Alibi
Conslanlinus b.tptizatus est. Indicatur Isidorus pro multco tum etuditionis, tum diligeuiiaj hominem vocmi.
hoc argumento inter alios : sed , ut ego pulo , ex Ilapliael aulem Yolaleivanus pergit Nic. Antonius,
,

apocrypha collectione Isidori Mercaloris. non lam doclrina quam vila philosoplium, el in dicendo
Codex Vaticanus 15i5 exliibet quamdam de-
29. non lam rudem quam inexercilatum , liaud oiiinino
cretormn el canonum colieciionem et nounulla de ,
recte censuit. Slylum enim ejus sa:culi quis in e»
rebus ecclesiasticis opuscula. P. imum opus inilio
reprebenderit? Aut Cuin&m videbitur is non doctrinu
niutilum est , in quo de vetlibus sacerdotalibus , philosoplnis, qui moribus et pietati praescripsit re-
sacramemis et aliis agitur, et in rubricis saepe cita- gulas universis Ecclesiue soeculis merilu suscipien !as?
lur lsidorus , ut de exoreismU , ue scrutinio, etc. Quantum vero favet Josepiius Scaliger ! Isidorus
Ibidem , pag. 445 , opu-culum de baptismo et omui (] m dta, ait in primis ScaligerianU, p. 65, ex vete-
cjiiS ordiue , juxla indagineui catliolicoruui , incipit:
rum lioris quibus liodic caremus , eaque optima
,

Bap'ismi sucramerAum si prima repelens ub origiue transcripsit. Ideo itlum velim habere. Doctis ulilis -

pandam ex cap. 24, lib. n de Oiliiiis Lidori, qui simus est.

expresse nominatiir in litulo Dc cateclmmenis exor-
:
255 3. H;ee fere ex Nic. Anlonio. Ul aulem is Li-
cismi: lsidori : scilicetex lib. n de Offlciis, cap. 20. dorum conlra Kaphaelem Volaterranuin vindicat, rie
59. JNomen Isidori celebratum videre etiam potc- etiam Julius Uinutolus similem defeiisionem adornat
ris in Codice Laurenliano S. Marci , recensendo contra Alciatuni et Polletum, qui Isidoruin vocat
c -ip. 44 , in qno est quoedam hom.lia sub Isidori virum non tam eruditum quum bonum. Mintitolus,
r.cmine. Bandinius lom. II Co ld. Lalinor. bibliolb.
disserl. 7, ita pprgit : lsidorus suo Etymologico qui-
,

Medice;e ,
plut. 47, describit Codicem saiculi xi
busdam licet ntevis resperso, eruditicnibus tamen refer-
ineuutis , continentem scliolia inPrUciuium ,
quibus tissimo, maqnam lucem antiquitali jeneratus est. Uude
prseier alios Isidorus et Beda Jaudantur. portenlum ittud eruditionis Panvinius in principio sui
51. Curiosum est opus inscriptum , Tomus singu- operis de Circensibus tudis ingenue faletur : Nec pu-
larin insignium auctorum lam Grwcorum quam Luti- vum adjutus sum Isidori Etymologiarum libris. Bail-

noruin, quos ex variis bibiiothecis acrersitos nunc p i e tus in judiciis Sapientum, lit. 99, observat Vos-
primum in lucem prodire el publice prodesse jussil siuin Seniorem de Pbilo'og., pag. 26, Scaligero pro
Petrus Stevartius Leodius lngotstadii ex typograpliiu Isidoro assentiri ; Juniorem du Verdier contra Isido-
Fderiana, in 4°. In nonnuHis hujusinodi opusculis rum Paulo Merulaj Censur. in auctor., pag. 26 ; ano-
lsidori verba expromunlur, ut cap. 69 et 7T> oicam nyniuni vero auctorem bib!iogr. bistor. Cur. pag. 56,
uliquando cilalur Isidorus in Senlentiis suis , ut non magni iutere^se existimare qu;e Isidorus dc suo
pag. 691 , boc esl in libris Sententiarum. addidit. Ludovicus Vives de Trad. discipl. lib. ui, ubi

CAIUT XXXIV. de philolngis In numerum, ait, nescio,

254 agil : liunc

llece iticrum quarumdam de hidori scriptis judicia an patientur grammatici Isidorum Ilispalensem in-
vuria expenduntur. lerferciri. Affert nonnulla ex antiquis liausia huud
4. O.mde Isidori operibus censurain lacere voh.nt prorsus aspcmanda, privserlim quod fontes ilti non
eo animo erga eum esse deberent quo ipse anii- pervenerint ad hanc a;talcm.
quiores legebat. Nec historicos , inquit lib. xv Elym., 4. Criticos alios viros qui Lidorum celebrarunt,
cap. 1, nec commentalores , varia dicentes , impcritkc addaiuus, si placet. Lilius Gyra'dus iib. u, dialc-

condemnare debemus ,
quia antiquitas ipsu creavit gismo 12, verbis ulilur Isidori, ponlificis, inquiens,
 :

21)7 AD OPERA S. ;SIDOM IHSPAl.EXSiS 1'HOLEGOMENA. 2;>3

dGcirina ac sauelitale prwclari. Gerardos Jnaru.es A affert... Librum quoqite de Natnra rerum,*m
mundo, edidil, quo cosmographiam quamdam exhibet,
Yos-i.is de Nalura arlium, lib. u, cap. 5, utilis eiiam

opera esl quam Isidurus.... prwstilit in viqinti Origi*

vel ideo commendandam quod multa fragmenta Sigidii,
quibusque scriptoiibus, Varronis, Suelonii Tranquilli, aliorumque exhibeat
num libris, quos ex oplimis
plerisque ecclesiasticis, compilavil.
dudum deperdita. Ex liis vero tum de ipsa Isidori

5. Tbomas Dempsterus in Elenclio scriptorum ad philosophia, tum de meritis ejus in eamdem judiean-
Anliquitalum Romanorum Rosi dum esl. Priorem ex colLctaneis velerum magis consii-
Paralipomena ii :

lsidorus Hispalensis grammaticus necessarius, in q'<o

lisse quam sijslema aliquod 257 cohwrens exposuisse

Albertus Dieterus Trekel ex diclis inteUigilur, adeoque magnum inter philoso-

pleraque quce nusquam alibi.

ad Brissonium ivcap. 20,Select. antiquit.

plios locttm, quem forte non admodum affeclabat, non
in noi. lib.

Joan. Dan. Ritterus prwf. ad cod. Theod. tom. I, occupat. Hwc vero non exigua fuisse ob plurimn

cogniloribns procuratoribus veterum philosophorum, qui inler Lalinos scripserunl,

cwteris di igentior, de et

nemo veterum fragmenta el excerptaconservala omnino falendum esl.

egil : sed prwtermisil locum Isidori quo
cognitores in Quamvis cnim von ubirjue judicium probaveiit, suaque
melius diffcrcntiam inter procuratores et
non ex suis horreis sed ex aliorum pcnu liauserit,
seusu proprio e.rpoxuil.
6. Fianci.-cu Floridus Sabii.u, lib. n Loct. succis., B eamdem lamen philosophiw ejitsque hisloriw prwstilit

B roaldo in niagno liabitum operam, quam in Diogene Laertio, Suida, Slobwo,

cap. 12, isidorum a
Tu ex aliisque colteclaneorum philosophicorum scriptoribus
preiio falelur, dum sic bunc a loquitur : Isi-
merilo laudamus. Id quod eo magis inter ejus mcrita
doro Albertoque Magno insntsa invenuslaque scripta
m Sparlianum, pag. 5, referendum est, quo magis swcula hwc meliora non
contexis. Salmasius in JEh*
liabebant, nec egeban!,magnaque erat veterum scriplo-
v. 55, cum 256 PKnii locum de Saniolhraciis an-
rum ptnuria. Durius iiaque cum Isidoro agunt, nec
nulis attulissct, Erravit, inquit, Lipsius, qui Ptimitm
Tnm verba Isidori profei
wvi illius quo vixit condiuonem salis recordantur, qui
emendare illo loci conalur. l

Samothracius, etc, cenlonum consarcinatorem fartoremque semipriscum

ex lib. xix, cap. 51 Elymoiog. :
,

nominando, plagii etineptw compilationis reum agunt.

ac conclu lil : Nemo melius polerat aut brevius locum
Flinii exponere. Idem Salmasius in Fhtvium Vopi- Quem si non habuissent swculorum sequentium scri-

55 Isidorus, in quo auctore multa p'.orcs, in mullis gravius cwculiissent, nec depromere
scum, pag. 225, v. :

ywn reperiunda, poluissent ea quibus scripla sua tanquam gemmis

sccpe bonw nolw reperi, el aibi sic

mulleos describit, elc.

exornant, quod fecisse Rabanum Maurum observavit
Guil. Malmesburiensis, invito licet Guil. Caveo (Hist.
7. Cellierius qui tom. XVU Hist. auctor. eccles

Opera Isidori diligenti examine describit, recenset, C btter. script. eccles., pag. 456). Qui si cogitassel hmic

laudat, sic in genere de Moii do- omnium fere medii wvi scriptorum morem fuisse , ul
el singillatim I

prwcedentes scriplores excerperent, et ex his sua

clrina pag. 650 conclmlit : Ex operibus Isidori quw
compilarent intellexisset nihil Rabani erndilio»i,
ad nos pervenerunt perspicitur immensa eum erudi-
,

qualis swculo ix fuit, deroga e, quod Isidorum ex-

tione prwditum fuisse, et ex antquis scriptoribus tum
scripserit.
ectiesiasticis, tum profanis, quos legeral, scite profe-

Ejus quidem slijlus neque eloquens est, neque 9. Inter Isidori elogia, a recentioribus profecla,
cisse.

aisligalus : clarus tamen ct facitis. In operibns ejus collocare possumus Panegijricum centonem ex diversis

de morum doclrina quidam pielatis ac spirilualis poetarum ver^ibus in D. Isidori Hispalensis archiepi-

compunclionis gustits eminel, qui corda penelrat et scopi laudem a Joanne de la Pena compositum, et

einotlit. Alia ejusdcm opera rerum quw pertraclanlur edilum Hispali 1645, i«-4° ; ac Iibrum Conslanlini Ca-

stupenda varietate commendanlur. Hn-c ex Cellierii jetanisicinscuptum: SS. trium episcoporum religionis

Galiicis verbis Laline reddita. Benediclinw luminum, lsidori Hispnlensis, Ildefonsi

8. Judicium Jacobi Bruckeri de Lidori docuina in

Toletani, Gregorii cardinalis Ostiensis Vilw et actio-
nes, elc. Addita sunt aliquot ejusdem Isidori scripta
Ilistoria crilica pbilosopbicc lom. IP, pag. 569 seq.
non est obiler praetereundum. Cerle, iuquit, virum D nondam edila ,
Romw 1606, apud Jacobum Mascar-

fuisse non sacrw modo, sed et profanw lilleraturw ditm in-A°. Mi.Ita in Isidori laudem Cajetanus in epi-

peritissimum, ejus scripta a laudalis viris enar- slolis dedicatoriis con^erit, atque inter alia : Horum
rcila, passimque a scriptoribus hisloriw Utcrariw in numero sicut sanclitate clarissimus, ila etiam libro-

rnm copia, ingenii uberlate, facundia, el doctrinw

ecclesiaslicw enumerata oslendunt. ln quibus licel

consarcinatorem egeril velerum, ccntonisque instar ex pondere prwcipuus, aut certe inler primos S. Isi orus

Hispatensis esl reponendus. Habet in illo quod ju-

itlorum scriptis sua consuerit, judicium lamen in
ventus discendi cupida delibet, quod curiosilas admi-
teiigcndis oplimis probavit, cumque multa excrpseril
ex tibris, quibus hodie caremus, non inulitem prwsli- retur, etc.

lisse operam sequentibus swcutis censendus est. Tum 25S CAPLT XXXV.
d« Etymoligiis : jVon eniin solas elijmologias sectalur, Editio Operum Isidori, curante Bignwo, describilur.

aridoque culamo jejunum argumentum prosequilur, 1. Ne quid buic noslrae editioni desit, ea omni.i
ied per omne fere crudilionis genus diffusus, pleraque qusc in aliis Isidori edilionibus reperiunlur colligtre
uilu dignu, et mutla egregia, alibique vix reperiutida est aniimis. Primum eas recensebimus quse ad o -

2d'J ISIROUIANA.
n<a Isidori O,iora comprehendenda comparale fue-
runt. Deindc de aliis peculiaribus quorumddin ejus
dem sancli docloris Operuin editionibus
Joscph Rodriguez de Casiro tom. II
omnium
suae Hispano, p. 531*, edilionem
0,>erum Basileac anno 1477 fol. laudat, ab aiiis om-
nino praelermissam. Vereor ne Ra-ileensis editio
Elymologiarum, a Mailtairio recensita, de qua
cap. 54, ab aliquo per errorem editio
rum existimala fueril. Margariuus de la Rigne primus
omnium ut puto
, studiose elaboravit ut Isidori
, 4. Po.t quafuor autem Occidentalis Ecclesiae lu-
Opcra in unum corpus colligeret. Ejus editionis bic
est tiiulus:
2. S. lsidori Hispalensis episcopi
q uv exs'ant, parlim aliguando virorum doctissimorum
laboribus cdita ,
partim nunc primum
casligata. Per Margnrinum de la Bigne, theologum
doctorem Parisiensem. Parisiis, apud
Sonnium, via Jacobcea, sttb scuto Basiliensi
fol. Ea nuiic subjiciam quae editioni praemisit.
EPISTOLA DEDICATORIA.
H. in Cltris'0 Palri, ac DD. Francisco Parcensi, SS.
(saucte sedis) apostolicee protonotario, Cosnoma-
tiensis Ecclesicc dccano maximo , el domino in Che-
miratf, avunculo cliariss., Margarinus de /i Bigm
sacra: theologice doctor , gratiam in Chrislo et
vacem.
3. Cum ad 15. Kal. Junias in hanc urbem rediis-
sem, ut provinche nostrre Rolliomagensis nomine
ad. sseni convenlui quem a.i cons>iluenda negotia
sua mt Christianiss. Ecclesiae Galiicanoe in illud
lempiis indixerat (D. ct avuncule reverende) qui
me primum salulatum, pro sua in me benevolentia
et bumanilate, venerunt amici complures, multa et
varia niecum de comilioruni nostrorum argumento,
Ecclesiie calanritatibu?, 259
et periculis infelicis-
simi liujus saeculi genio, reipublicae Gallicanae stalu,
et aliis rebus collocuti, demum ex Riesensis triiiin
liujus regniordinum oonvenlus exitu, elbenesub-
duclis rerum noslrat um momenlis omnibiis provide-
bant fulurum, ut vel ri e cnnfirmalis qu;e fnrle
alioqui slare non poterani, jarapridem deri nomine
inilis pactis, perpeluuin sub pondere gemerel Eccle-
sia, vel ubi longum, ut Lari, parturiisseinus, niiiil
nisi aulicum et quod revelasset hujus mundi sa-
pientia, qmc ininnca est Deo, et cuui bouiinibiis
placeal, Clir sto non servit, nil ecclesiastici ordinis
iuajestaie dignum nasceretur, sacrosanciam enim
vero elcccumenicaniTriJenlinam synodum siucere in
hoc religiosissimo regno publirari, clerum Gallicum
pa^iores canonico ordine sibi deligere, pecu ium
no trum, jura oninia sarta t-ctaque nobis servaii
(qu e pet tionuin nosirarum suinnia eral), denique
regem Chtistianiss. in rebus omnibus cbarismata
semulari meliora, nunquam ferre posse ingenium
corum que a ieno sanguine splcndescere et lu\u-
riari, qu.osium non parricidium arbilrantur. Quod
cum ego in aniinum meura inducere non possem, qui
perspectum baberem pluribus argumentis clemen-
lissimi noslri principis candorem et pietatera, qua
jam apud multos illuJ e-t assecutus, ut non modo
Cliristianissimus et omniuin Gallorum maxime ca-
tbolicus, sed devotissiinus audiat : viderem porro,
huic nosiro conventui adfuluros Patres complures
totius cleri Callici facile principes viros, quos in
Blesensibus regni comilis ILlelem el strtnuam
Christo et sponse illius Eeclesiae operam navare,
scque lorliler pro Dji ilonio abcncura niuruiu oppo-
nere praisens crani inluilus malui lamcn unius
: qui a clcro aJ sacculuin redircnt, hippoccnlauris si-
,
PARS I. CAP. XXXV. 250
A antiquorum Ecclesiac Patrum lectione,
cujuspiam
operam mcam coilocare in luto ct Imnc, si nego-
:
adveisum nosmetipsns
tiatio nostra, peccalis nostris
agemus. pugnantibus et dividenlibus a Deo, minus nptatum
Ribliothec;v, baberct linem, cederetque aliler quam fralrum no-
strorum, pro quibus hac legatione fungimur, escstas
Isidori
postularet : in teicpestate sacrain anrhnram ad ,
diem luctus opportunum, et certum so'atium, rebus
dubiis divinuin oraculum comparare. Quod si rex
infra Cbrislianissimus angusiiarum nostraruin misereri, Pl
eas aliquo suo auguslali edicto sublevare vellet,
omnium Ope-
spiriiualis gaudii moderatorem cequissimum oppor-
tuue i! ihi providere.
minaria, DD. Ilieronymum, Ambrosium, Augustinum,
terque maximum pontificcm Gregonum, unus om-
nium, jmlicio meo, pietalis et doclrinoe palmam suo
opera omnia merilo et jure auferre potesl S. Isi.lo- us Hispalensis
episcopus, non hujus quidem discipulu--, ut nonnUlli
existimant, vcrum ejus aetali sic viciuus, ut ado-
exscripta el
B Lscens ponliGcem maximum videre poiuerit, quod
licet conjicere cx eo quod ipsemet praefatur in sua
Michaelem Commentaria in Testamentum vetus, se ea sumpsisse
de my^ticis thesauris veerum sapienlmn , et ab
1680, in
aitctoribus ,inquit, Origene, Victorino,Ainbrosio, eic,
ac noslris lemporibus insigniter eloquenti Gregorio.
Quein tantum ac lal ni virum, sine gralissima disci-
phnie commemorat on^, a religiosissimo iliscipulo
potuis-e praBteriri, simile nonestvero. Et qnklem
nos'er hic quam inaguo in 5560 pretio fuerit anle
niultas a:tates, plura sunt qua2 indican'. Imprimis
vero Gratiahus ipse, qui vix plures canones decre-
lorum ex alio quam Lidori fonte hausii, ut saiis
aperte ostendit index ille quem hujus arguinrnli
paulo post subjec inus. Nec contentus plura ex ejds
;
quam alius cujiispiam tibris citasse ; quasi non ob •
scure magno Augus in anlepositum vellet, qiue ex
>
hujus operibus potuii, maluil tamen non semel ex
lsidoro transcribere, qualis il e est, quem apud cum
r babes i-4 q., 5 c. Quidara auiem hrcretici ex tsidori
:
^"
Originum lib. vm, cap. 5, prolixiorem de Ikeres bus
tractatum.
5. Uispalemis concilii conslilutionibus
Quin et
n;aj siatis aliquautura, Isidori c nnmemoraio
nomine,
adjectum iri cum non dubitaret, quoties fere ex <•<>
citat quidpiam, non nisi nominato Ndoro citat. Ex
concilio Ilispalensi, inquit, cui interfuit Isidorus 15,
q. 7 c, absque synodali 16, q. 5 c, prima aclione,
q. 7 in nona aclione : quod in aliis lorle videre non
liceat observalum, quam in lus quibus non raodo per
legatos, sed pracsemes ipsimet ctiam adfuere p,»nli-
lices maximi. ISec vero ilixerii Gratiani privatum
esse, sed commune et synodicum EcClesiac Gallicanre,
imo tolius orbis Chnstiani judii ium illml, quo lam
magnifice de sancto Isidoro sentitur, quisquis intue-
bitur Gallicas illas et Germanicas synodos, Frauco-
fordiensem ad Mcenum, Aquisgraneiisem ulramque,
Mogunlinam, Triburiensem , et Parisienscm , quibus
ecclesiastica disciplina Christianissimorum imperato-
D iuin, Caroli Magni, Ludovici Pii, Arnulphi,et aliorum
auspiciis tam sapienter et prudenter et integrum est
resiitula, et religiose prscscripta regibus, nobilitali
plebi omnibus deuique hujiis imperii ordinibus
,
vivondi norma, non alio legislalore quam I-i loro ,
non alio paedagogo non alo prsecej lore ciim vix
, :
unum atque allernm ex DD. Hieronymo et Auguslino
praecipuis Ecclesi:c docioribus desumpsissept, plura
tamen uno spiritu, uno ductu, cx illius libris passira
exscripsisse tapitula.
6. QuiJ vero attinet commeiuorare quam accu-
rate ex ejus Elymologiarnin lib. \n, c. 2 venerabiles
conrilii Francolordiends Patres cum oninibus episco-
pis Germaniaj, Galia>, Aquilani:e, et loto caibolic;e
pacis clero, pracsulibus llispaniae, et ca"t ris ibidem
Chris :ianilatisnomenhabcnlibus,sicDeiFi iojunclam
esse naluram bumanain conlirraaverunt, ut cx
duabus substanliis una licrei persona? Vel quod cos
 -

o\\ AD OPERA S. ISIDORI IIISPALENSIS PROLEGOMENA. 211

miles essc, ex ejus Officinr. 'ih. n, c. 3 cil.it cnnci- A pro comperto habeatur, fora ct
lere : rn»c forle sic
linm Triburiense, cap. 27, et alia id genus infinita ? foros, ul genore, ita sensu differre. Q.iin et Stelke,
Quippe juvalvt multn magis memin s-e rllnd nree-
:
el Survio, el Martiali opponere liceat auctorilatem
clarum cnncilii Parisiensis, lib. n, cap, 1, ex Isi 'ori veterum qni, si Coelio Rhodigino credimus, pleri-
:

Senlenliarum lib. m, eip. 48 et 49: Qui recte utilur que masculino g^nere, ut et Groeci 'fopog paroxyto-
regni po'estate, ita prcesnre se debel omnibns, ut non, pronunliaveriint.
quanto tnaqis honoris celsitudine ctaret, tnnto seipsum 9. Nec moror quod forum etiam a Foroneo rege
menle liumiliet, proponens sibi exemptum Immilitatis diclum voluisse Isidorum ille ait, licet nihil lale
David, qui de suis meritis non intumnit, sed humililer usquam mihi occurrerit in qualiior mss. Exempla-
sese dejiciens, dixil : Vi'is incedam, el vilis appwebo ribus, qii33 ad hanc Isidori Editionem utenda mihi
ante Dominum, qui e'egit me. Tum et illud Qui dedere viri clariss. Brissnnius r gis et reip. in se-
:

prave reqnum exercent, posl vestem fulgentem et lu-
mina lapi lorum, nndi el miseri ad infema torquendi
5*81 descendunt. Reges a rtcte agendo vocati sunt,
idcoque sicut recte agcndo regis nomen Lnetur, ita
peccando amitlitur.
7. Quod cum pncscriplis fere verbis repetivissenl.
Aquisgranen is Concilii n Patres snb Ludnvicn Pio ,
nnno p^st P.irisiense paulo plus miniis quarlo, ac
deinceps eliam Moguniina synodus sub Arnulpho
imperalore, anno post Aquisgranensem u fere quin- B hoc opere meum esse dicive polest, tihi, D. et avun-
quagesimo quinto, boc aljecerunt pnclerea ex Ori
ginum Isidori libro ix, cap. 5, reges omnes antiquis
tvrannos vocatos, sed postea qui pie, jusle, etmise-
ricorditer regerent, regis nomen adeptos tyranni
vero nomen, non regis, aplalum fuisse impie, injuste
quales, irascente Deo,
et crudeliter principanlibus :
natu Parisiensi patronus, Joannes a S. Andrca Deca-
r.us Carcassonensis, et P. Daniel, de re litleraria
quam optime meriti. Redeo ad Isidorum, cujus talis
ac lanti viri opera, veluti membra, nondum quod
sciam in unum corpus coaluisse magno rei litterariai
delrimento cum viderem , boc studi< sum agressus ,
ac perfeci succisivis horis, quibus mihi licuit a gra-
vissimis comitiorum nostrorum negoliis ad h;cc stu-
dia redire. Quantulumcunque vero illud est quod in
cu'e reverende, hoc novo inennte anno mitto xenio-
him, Luteiire Parisiorum, Kal. Jan. ann. 1580.
Tibi ex animo devinctissimus, et obsequenliss.
,
M. DE L.\ BlGNE.
10. Bignrcns in hac pra'fatione , quam Nic. Anlo

populis propeccalo dari, ac proinde non judicandos, nius doctam salis atque elegantem appellat, negat
sed tolerandos , iidem Pa.risiensis connlii Palres Isidorum S. Gregarii Magni fuisse auditorem , quod
jiidicaverunt i lib., cap. 19, el n lib . onp. 5, ex
cap. 18 simili modo a nobis negalum fuit. D^ copra
lsidori Sent. lib. m, cap. 28. Recle igitur idos vo-
cari reges qui lani sf ipsos quam subjectos bene re- canonnm q ms ex Isidoro Gratianus collegit, Bigiwi
gendo noveruntpacilicare, tenenlque intra Lcclesiam judici im reforman lum est ex diclis cap. 55, num. 4.
polestalis ad«-pla; rulmina, ut per eamdem poie- apud concilia ct
Quanto in pretio Isidori auctoritas
stalem disciplinam Ecclesiasticam muniant. Alio-
collectores canonum habita fuerit , fusius oslensum
qui enim, nt ejusdem concilii Patres scripserunt
lib. Ii, cap. 2, ex Isi.lori Senl. iib. m, cap. 21, ne- est cap. 51 et 52. Defensio quarumdam clymologia-
cessaricc nnn essent in Ecclesia potesla es, nisi ut rum Isidori, quam Bignoeus innuit, suis in locis dili-
quod non valet Sacerdos efficere per doctrinse ser-
gentius insiruelur. llic antem est oido Operum Isi-
monem, hoc iinperct potestas per disciplinsc ter-
rorem. N c facile est eorum quffi in synodo Aquis- C dori quem in sua cditione Bignaeus tenuit.
granensi i ex I i loro de divinis Ofliciis exseripta Index operum S. Isidori Hispalensis episcopi , ex
sunt , de ccclesiaslicis ordinibus et magi tralihus quibus ea quw nunc primum prodeunt in lucem y
capiluloiuoi summas dicendo enumerare. Qua de re, ascriptus ad marginem asteriscus indicat.
id uiium in praesentia satis sit dixisse, vere aposto-
Prima parte hujus operis hoec conlinentur.
Jicirru hnnc virum, quod in Christiano ponlilice desi-
deravil Apostolus, eliam ab his qui foris essent te- 11. Sancti Isidori Hispal msis Episcopi Originum
stimonium bomim hafiuisse. libri viginli, repurgati a mendis variisqu^ leciioni-
8. Cum enim supra omnein essct impurlenliam bus et scholiolis illustrati per Bonaventuram Vulca-
viri per onnia doctrinae et vitrc momenta probalis- iuim Brugensem.
simi sermonibus ad erroris conlirmationem abnti
*
De Differentiis liber unus, ex bibliotheca v. cl.

vclle, Felix lamen Orgelitanus, et Elipandus To'e- Petri Danielis Aurel.

tanus episcopi, cum a fide catholica ad impietalem
*
De Proprietate sermonum Uber unus, ex ejus-
abiluctiim cuperent Carolum Magnum imperatorem ,
dem bibliolheca.
urgebant eum sancti Isidori auctoritate, nt dle me- *
De Natura rerum, ad Sisebutinn regem, liber.
minil in ea qua illis respondit epi^tola Exemplum:
Ilistoria, siveChronicon Gothorum.
mihi C.onslanlini imperatoris proposuistis, inquit, cu- 263 Hisloria Vainlalorum.
jus initium laudasse beatum Isidorum dicitis, et finem IlisloriaSuevorum.
doluisse, elc. Sed cum his qui discessionem a nobis, De Scriptoribu-; ecclesia-ticisliber unus.
r)
naufragium vero in fide fecnrunt, nnlla prorsus in re De Viia vel Obitu sancloruin qui D< o placueruni
Hl credenduin , poslremus de S. Isidoro senlen- lib.T.
liam dicet Greg. IX P. M., qui quanli esse ino- DeNalivitate Domini,Passi«me, Resnrrcclione, Re-
nieiiti illius auctoritatem exUtimawrit apparet ,
gno, atque Judicio, ad Fiorentinam sororcm suam,
vel cx eo quod freqiiens illnm testem et aucto- Ibpr unus.
rem lacit canonum Decretalium , iv lib., tii. 2 Ad eamdem Floreniinam sororem, de Vocatione
dedespons. impub, cap. ~<, Puberes a pube, ex Orig. geniium, liber unus.
libriim xi, caput 2, v librum, lit. 40, de verb. AHegoriarum quarunclam Scriplura2 sacrse, liber
signif. cap. 9. Quumvis omnes cap. 10, Forus imii".
csl exercendarum litium locus, ex Oiigin. lib. v, Prooemorum in Vetus et Novum Testamentum,
cap. 11, paclum dicilur : c. 12, Jus dicluin a jure liber unus.
possidendo, ex Oiigin. bb. v, cap. 25, ac forte alias Tomus vero secvndus hcec habet.
non infrequ» nter. Qinnim canonum
ex iiuiiiera Commentaria in Gemsim, in Exodum, in Levili-
*

quosilam eprehende.re ante ali(|uot annos ausus est,

i cum, in Numero-, in Deut^ronomium, in Josue, in lib.
ingenio certo et virtule magnum fuisse S. Isidorum Jidiciim, i;i I, II, III, IV, lib. Beg., in Esdram.
confes.sus, F. Antonius Stella Verceliensis Minorita ; I)e Anliocho lege ct Mathab&ormn martyrio
qua fronte nescio, cura nec tcmere liceat scmcl a c nsummato.
Buiumo pontificc in canonem recepta 262
co" v el- Norma vivcntli, nnnc primum exscripla cx ins. Co-
 w:> ISIDOUIAMA. — PAK$ I. CAP. XXXVI. 2U
dice biblioiheea.' Sancii Vicloris ad muros Parisienses. A 2Q5 CAPIT XXXVI.
Synonyma.
Epis'olse. Ediiio opcrum Isirfori Matrilensh prima, atrante
* Senlentiarum, sive de Summo Bono libri tres, Joanne Grial. Hujus epistola dedicatoriu ad Pliiiip-
(vriilem Sdelissime repurgati studio, ei labore d«ictis- pum III et prtvfatio ad lectorem describunlur.
sinii viri Joannis Aleannie , docloris Sorbonici, el
poeniteniiarii Parisiensis. Adjecimus Isidori praefa- 1. Accuralissima est taec editio, cl ob egregios vi-
lionein in eosdem libros, ex bibliolheca S. Vicloris rosqui eam adornandam incuiuieriinlcelciieirima.
in
ad innros Paiisienses.
En primam frontem Divi Isidori Hispal. eptscopi :
DeContempiu raundi, recognitore Huberto Scutie-
puleo, canouico Lovaniensi. Opera, Philippi II Catliolici r gis jusstt e vctnstis
De Olliciis ecc!esia*ticis, libri duo. cxcmplaribns emcndata. Matriti, cx ttjpographia reyia,
*
De Doctrina el Fide eccb siasticomm dogmatum , 1599, infol.
ex biblioibeca v. cl. Petri Danielis Aurelianensis.
2. Sequitur privilegiuin regis pro ed.lore Julio
12. In hoc imlice, quem ex ipso opere nonnibil Junti de Modesti anno 1595, die 28 Nivemhris sub-
auxi, adjee.is lihro in Numeros et Epistolis , asleris-
scripiiim ad quod ita rex praefalur
; Qttoniam inlel- :

cusila est nolatus, ul indicei libros Sententiarum a lexi Opera gloriosi S. Isidori Hispaniarum docloris
,

Bignseo lunc priinum in publieam lucein emitti :

perperam esse descripta, mullisque in locis depraruta,
quamvjs forlasse innuat non hos libros, seil Syno- ut nvn leve periculum etiam esset ne aliqui de san*
nyma tunc primum prodire. Utrumque falsum est, ejus atque admirubili doctrina, quam sancta Dei Ec-
utin reccn ; endissingulorum oijeruiu edilionibus con- clesia magno semper in pretio habuit, minus bene sen-
srhbit. Aflirmat Bignauis se adjicere prxfatinnem tirent, pietate permotus qua erga S. doctorem af/icior,
Isidoriad libros Sentenliarum; sed 1,011 %Q% alia
H propter obsqnium quod eidem in his regnis jure
prafatio adjicitur, nisi epistola Isidori nomine ad merite debelur, lanlis incommodis occurrere cupiens.
Massonem, quae in nonnullis Codicibus libris Sen- in antiquis Hispanite atque in ali s aliorum regnorum
tenliarum pra;ligitir, qnamvis ad eos cerie libros nul- bibliothecis Mss. eorumdem operum exemplnria exquiri
lo modo perlinere vidcalur, ut fusius cap. 73 edisse- jtssi : qp.a; cum multu atque magnce antiquilalis il
ram. Etsi autem Bignams inindice epislolas non com- anctoritatis r perla fuissent, ca interviros doctos dis-
niemorat, tamen nommllas producit part. 1 ,
pag. GO tribui prtecepi, qui accuratissime et diligentissimc
seq., scilicet ad Massonem, ad Leudilredum, iierum Opera S. Isidori ad ea exemplaria castigarunt et
fragmenta epislokc ad Massonem et epistnlam ad emendarunl, alque veteri prinuv cl vercc scripturce re-
Fulgemium fratrem, dedicatoriam librorura deOfliciis stituere conati sunt.
ecclesiaslicis, minus opportuno loco collocatam an- 5. Hcec ex exordio Hispanici, quod dixi, privilegii
le libros Senlenliarum, qui illico sm-cedunt. Post i anslata sunt. Sequilur index opcrura pariis piioris
;

Operum indicem Bignajus adjungit quaulam fragraen- C lia m in duas partes Grialius opera divisit, et suu
ta, Isidoro ascripla in ms. Codice monasterii S. Dio cnique parti Operum imlicem pnefixit. Eos ego h;c
nysii ; quce nos Etymologiarum libris adjici unus :
siinul subjiciauij ut uno aspeclu tota opcrum di 3 tri-
quod fortas e diversa est aliqua leclio ex Etymol o- buiio percipialur.
giarnni excmplaribus, quc non semel ab Isidori ma-
Operum D. Lidori pars prior in qua gramraatica
nu in vulgus prodierunl, ut mox explirabimir. et bislorica. — Etymologiarum
,

libri viginli. —
bac liiguai editione Differentiarum libri duo. — De natnra rerum liber
13. In sex epistnlae Iibros
nnus. Chronieon. — — De Viris iiluslribus cum
Elymologiartmi prsecednnt : 1. Isidori a I Braulionem .

S. Ildefonsi libello. — De ortu et obitu Pairuin.

Omni desiderio. 2. Braulionis ad Isidorum : pie — Gottliorum, Wandalorum, et Suevi.-rura lii-

domine. 5. Isidori ad Braulionem : Quia le incolu- sloria cum Golthorum regum, et ToletanoiUiii an
listitum c^talogo.
mcm. 4. liraulionis ad Isidorum : Solel repleri. 5.
Pars altera. — Senlenliarum libri ires. — Mysiico-
Isidori ad Braulionem : Tucc Sanclilatis. 0. Ejusdem iiun exnosiiiones sacramentorum. Allegoria> ex —
ad eumdem En tibi; qu;c potius est prxfalio Ety- Veteri et Novo Teslamenlo. Conlra Judieos libri —
:

iiuo. — Prooeiniorum liber. De — cclesiaslicis

—
t
niologiarum. Editio elegans est, et quantum quidem
Ol'lic is ;
libri duo. —
Synonyn ormn libri duo.
res palitur, correcta : nam cum Bignaetis qusedam Epistoioc a iquot. — Regttla monachorum. — De
opcra Isidori primns omniumvulgaverit, et in depra- »' Conllicui viliorum et virlutum. — Exposilio in
vala exemplaria, utaccidil, incnrrerii, non val ie nii- Canlicura Salonionis.

riun est recentioruni diligentiam plura animadvertis- 4. Post indicein operum primse partis sequunlur
se qu;e coreciione indigerenl. Nonm l!as scriptura? Griaiii dedicatio, et praefatio ad lectoreni : quas nunc
varietales margini, uti etiam breves quasdam noias si-lo.

interdum adjecit ,
praisertim in Eiymologiarum (Hanc prcefationem cum dedicatione legcre est initio
op'ere ex Vulcanii e litione. Initio calalogmn scriplo- tomi sequenlis.)
rum, quibus Isidorus in libris Etymologiarum usus 273 31. Nonnulli lalso asserunt editionem Phi-
esl,appo-uil :in (iue veroduos indices, alicrum rerum, lippoIIaGrialtofuisse dedicatain, ex eodecepii quwl
alterum locorum sacneSeripturoc. Advertendum deni- jussuPhiliiipillcceptafuerit Ncqtie de aliisid mirum :

quecst magnara esse in paginarum numeris perlur- seii in Bodiiguezio deCastronolandtisiserror csl, <|iii

batiouem, aliquando ctiam in nuiiieris capiiiim. totam cdilionem lom. 11 Bibliolb. Ilispan., pag. "298,

salis alioquin diligenler dcstiipsit. Quod in cpisloia

 :

ei ; AD OPERA S. ISIDOBI IltSPALhiNSIS PROLEGftMENA. 2W

dcdicaioria Grialius uoii semcl asserit reges Calholi- A regiam edilioneni, tuin aliani nunc describendam
cos abLidori slirpe genus ducere, niodo jam passiin Breulii, valde imperfectas esse : in epislola vero ad

rejicilur, aut in dubium revocatur. Disputalum a no- P. Franciscum 275 Babago, easdeni editiones ex-
bis fuit cap. 17 de traditione, quuj olim maxime in- trema manu, et polilioii cullu, quem selas nostra
ter Hispanos viguit, fuisse Isidori sororem germa- exigit, carere aflirmat. V. cl. Petrus Emmanuel
naiu Theodoram nomine, Leovigildi uxorein, S. Hermandez, bibliolheeae archiepiscopali Tolelame
Hermenegldi et Recaredi matrem, quam tradilionem prajfectus, in notis ad Conspeclum editionis Isidoria-

valido innixam esse luudanienlo negavimus. Faletur nse a Zaccarra paratge, c. 42, prolerendis, censet hanc

Grialius, in proefalione ad leetorem, se solerlia: Pcl i ediltonem regiam Matritensem cseteiis sive anteric-

Chacon, qua ille in Etymologiis Isidori corrigemiis rbus, sive poslerioribus esse praeferendam. Fateliu
usus luerai ,
miausque fortasse quam
perparum nihilominus, mendis lypographicis eam scalere, et

acquum Dolendum maxime est lum

fuerat tribuisse. quiedam opera spuria, vel dubia, pro legitimis coin-

bas Ciaconii conjecturas tum Alvari Gomezii anno- plecli. De erroribus typograpliicis praesertkn iu

lalionum in omnes viginii libros Elymologiarum cor- Chronico tidem etiam facit Florezius tom. VI, pag.
pus 274 magnce inolis, quod ipse Gi ialius memorat, 478, qui recle adveilit parum hanc edilionem ex(e-
aut oinniiio inlercidisse, aut eo in loco esse exquo ris nolam fuisse, ut neque Baronius, neque Pagicts,

nunquam fortasse emergent. kno neque cardiualis noster Agukrius eani pne ma-
32. Equidem de Grialii lide et diligentia mkiime nibus babuisse videantur. Ex libris Zaccarke po.-t

dubito, quin ea omuia quae sibi necessaria aut valde cjus obitum exemplar hujus editionis ego acquisivi,

utilia viderentur selegerit : sed cum de doctissimo- nonnullis nolis mss. respersum nianu ejusdcm Z c-
rum hominum comaientariis res sit, maluissem Gria • carkv.
lium abundasse , quam nos incerlos reliquisse an CAPUT XXXVU.
qtiidquam pr.TC!ermiserit, quod alii ad Lidoi i scriptu-
Editio Operum Isidori, curanle Breulio, Parisiis unno
ram corrigendam aui declarandam pertinere fortasse 1002, repelita Colonice anno 1617.
cxistimas=cnt. Paruui arcur.ile Fabricius de bis no- i. Non multo post edkionem Operum lsidori Ma-
tis loquitur Bibliolh. vel. Lalin. lib. iv, c. 6, n. 6, tritenseai Jacobus du Breul, inonachus Benedictinus
ubi refert prodiisse Etymologias Matrlti 1599, ac de- S. Germani a Pralis, aliam edilionem curavit ;
quani
niqne, addil, accuratius Parisiis 1601, cum nolis variis Nic. Antonius Margarinianse editionis veluli exem-
cura Joan. Grialii, opera Jacobi Breulii : skjuidem pluin ceaset, correclius lamen, et luculentius, nec
in editione MatriieiiM, qua; Breuliana Innge e?t cor- non qnibusdam eilitisde novo libellis locupletatum.
reclior et accui atior, jain prodierant Gi ialii rotse, a G r a nitur tamen, quod addit Breulium edilionem no-
Breulio a sux editionis ca'cem adjeclae. Becte au-
1
stram Uispanam non vidisse , ut mox coustabit.
tem Fabricius monet eas notas niinime an biliosas, Breulius suae edilioni hunc tiluluai aflixit:
erudilissimas tamen vocare Barthiuin ad B iton. 2. S. Isidori Hispalensis episcopi Opera omnia qum
p. 544. exstant, partim aliquando virorum doclissimorum la~
53. Addidil Grialius catalogum scriptoium, ab Isi- bo ibus cdila, partim nunc primum exscripta, et ad
doro vel cilatorum, vel quibus maxime videatur usus chirographa exemplaria accwatius quam antea emen-
tum prcefalionem peculiarem in Etymologiarum li- data. Per Fratrem Jacobum du Breul, monachum
bros. Sed auclorum catalogum diligenlius a Barlbio S. Gennani a Pratis. Parisiis apud Michaelem Son-
confeclum, iadicalis locis, quibus Isidorus eos appel- nium, via Jacobcea, sub scuto Basiliensi, 1601.
lat, exhibebimus iafia cap. 55, cum de Etymologiis 5. Epistola dedicaioria Breulii digna est quse hoc
seorsum dissereaius ; uli etiam cap. 50 Grialii prsela- loco reponalur, quamvis et nonnulla de Isidoro lalsa
tionem ad Eiymologiarum libros describemus. la line commemorel, ut postea notabo, el magna ex parle
prinue pailis nolalur : Mairici apud Joannem Flan- ne ad lsidorum quidem peitineat.
drum 1597. In iiae secuudae partis Matrili apud rj &
276 * B Christo Patri, ac D. domino Mariano de
Joannem Flandrum 1599. ladiccm locorum sacr; Marlimbos ccenobiurchm S. Michaclis in Fremo,
Mecoeuati suo, Fraler Jacobus du nreui, monuchus
Scripturae Gdalius mglexit, unico rerum indice con-
S. Germani a Pralis S. P. D.
tentus. 4. Cum ad c> j rtam diem inensis Maii, anni Chri-
54. Nic. Aatonius cum hanc editioaem Matriteasem sliana1 salutis 1579, Ilenricns III Christianisshnus
.

recensel, ait cam jussu Philippi II a viris totius Ili-

Francorum rex, comitia clero Gallicano Lutelke in-
dixisset, fuisselque ad hoc opus ccenobium nostrum
spania?. doctissiaiis atque eiuditissiinis per partes electum, huc convenerunl viri ecclesiaslici circiter
adornari cceptam luisse, quorum unus landem su- sexaginla nimirum reverendissimus cardinalis ac
;

persies Grialius defunctornm adjutus, nec non suis illu^trissimus princeps, Carolus Borbonius onmium
coryplueus, archipraesules ues, episcopi octo, reliqui
perfunctuslaboribus, in publkum emisit. Erant tainen
abbal^s, aul aiqua di^nilale in suis dioecesibus insi-
etiaai taai alii supei>titcs , ul Loaisa, Mariana, gnes omaes autem ob laram scienliam, r. rum ex-
:

elc., quod ex ipsa Grialii pnefatione satis colligitur. perienliam, et (quod majus esl) vilse inlegritatem, x <

35. Andreas Burriel, qui, ut mox diccmus, ad Isi-

omnibus magno judicio absque favore elccti. Quorum
ex numern (dignisskne arcbimandrila) cum domino
doii seripia excudenda coasilia sua dircxerai, in
Margarino de la Bigne, theologo doctore Parisiensi.,
cpiitola ad D. Petrum de Cusiro asserit, cum banc pro Kolhoinagcnsi proviucia, li<ct abaens, delegaius
 ;

L
2I7 ISDOKIANA.-PAUS
iiii-ii. cerlc raajori libi cedil honori quam si
Quod
presen<*exsrilisses. Quispiam enim inalevoius, ex
suo contorlo nec juslaa mensurae pede potuisset alios
metiri, et dicere aut praesentia perterritos, aut prece,
vel prelio iu hac parte corruptos, lapillum albuin,
tui gratia, in urnam misisse. Sed collega tuus, dum
pulat negolia Ecclesiie cito lerminari posse, vcl bo-
ras succisivas ad studendum sibi abunde datura, ro-
I. C\P. XXXVII. 213
\ sleriis prsefectam. Cnesar Baronius cardinaiis. lomo
sepiimo Annali:mi,sub annoChristi 569, addil Tbeo-
dosiam, Leuvigil li (alias Leovigildi) regis uxorem.
7. Breviarium HUpalense ponit insuper Justinam
abbatissam, et Braulium sive Braulionem Ca^sarau-
gustaniim episcopum. Sed Joan. Vasieus in Cbronico
snb anno Domini 507 hanc eamdem putat esse cum
Florentia bunc vero negat reliquorum fralrem.
:

galus a Miehaele Sonnio bibliopola famosissimo,
suscepit curam emendandi Opera sancli Isidori Hi-
spalensis episcopi. Quod absolvere minime valuit, re-
bus Ecclesioe juiuter intenlus, et nihilominus in sep-
timum diem Februarii sequentis anni productis.
5. Hujus autem bibliopolae filius, nomen, statum
candoremque morum parentis retinens, r.ec eo minus
honi pub ici cupidus, me in celh delitcsccntem scepe
sollicitavit ut quod alius per olium absolvere non po-
Defuncto Leandro die 27 Februarii anni 603 (ul in
Marlyrologio Romano notavit idem Baronius), in ar-
chiepiscnpuni Hispalensem electus est Isidorus, non
fraierno suceessionis jure suifectus more eorum, qui
dicunl : Hiereditate possideamus saiictuaritim Dei
nec verentur rrgii vatis imprecationes eo loci sub-
sequentes. Hanc aulem electionem confmnavit S.
Gregorius papa, eique pallium dignitali congruens,
imo necessarium ad ejus exsecuiionein, misit ut :

tuit (licethoc in fronlispicio, et in epistola liminari
ad avunculum siium, Ccenomanenstm decanum pro-
mittat) ipse consuiiiinarem. Quod, Deo favente, vi-
resque cum animi, lumcorporis, persenilem selatem
fatiscentes susientante, perfeci, collatis multis Codi-
cibus chirograpbis, et potissimum uno v. cl. Pauli
Peiavii, senatus Parisiensis eonsiliarii : altero Papi-
babet officium ejus peculiare, inler proprium san-
ctirum Hispanorum, annoDomini 1597 dcsaraugustaj
B iinpressum. Nec arcbiepiscopum tantum, sed etiam
metropolitannm, primaiem etepiscoporum summum,
HodericusTolelauus, Alloustisa Carlhag>na, Vasaens,
et Braulio euni fuisse c> •nfitcnlur. Quibus asiipula-
tur Baronius ila dicens Diversit fulsil mraculorum
:

rii Massonii, in eodem senatuadvocati, ex editis sifinis, primaria dignitate flurens, ct Romani papcc in
r
libris notissimi, et leriio viri p obi Sebasliani Nivellii,
Hispania vices gerens. Lncas auteni Tudensis lalibus
eiiiii exlollil encomiis Decorntus exstitil sanctitate,
omiiiuni librariorum decani, i-eu anliquions. L bri :

spiritu prophetiw ctarus, in eleemosynis largus, hospi-

aulem duo de Officiis ecelesiasticis adeo eorrupti,
lalilate prcecipuus, corde ser.nus, in sentenlia verax,
niendis et lacunis lef.-rli erant, ul niliil supra. Sed
lios ex veteri Codice ms. noslraj bibliolhecae, et alio in judicio justus, in prwdicatione t' vlns ul '»- 273 i

Colon iv, anno Cbrisli 1508, apud Gervuinum Cale- craitdis Deo animabus studiosus, in expusitione Scri-

nium, et hasredes Joannis Queiitel impressn, emen- pturarum cautus, in consilio providus, in actu humilis,

rlavimus, et capita integia quse deerant addidimus. in mensa sobrius,in oratione devous, Itonestate clarus,

Qui vero Lbri noslro labore conquisiti in bac Eili- semper pro Ecclcsiai defensione mori
et reritalis

tione de novo, prodeant, index operum indicabit. pirutus, ct in omni

bonitate conspicuus. Prcelerea
Locnrum insuper sacrae Scriptunc in lextu produ- 1'aler fuil clericorum, doctor el sustcntaior monacho-

ctorum libios et capita a marginem notavimus ut

I :
rum ac monialium, consolator moerentium, lutamen
ad ipsos fontes, quasi digiio mon?tralo ilinere, sedu- pupillorum ac viduarum, allritor superburum , persecu-
lor et matleus h&relicorum.
lus leclor recurrat, videalque, num quod qu;crit, con-
p
^ 8. Quod poslremum magna fiducia ;b ineunle
tractiusquamdecebat (umle nata sit obscuriias), aut
perperani citalum fuerit. Qui labor nunquam tanti .ctate praeslilit. Nam (ut est in lectionihus lesti

sestiniabitur quami mibi constilit nec mihi lanluin,

;
illius)adhuc adolesccns haeresim Arianani (quse
,

meo gentem Gothorum Hispanise latissime dominantem

sed el 277 fratri hieronymo Le Juge,
nectulis meae, queni in a tjutorium adsciveram. Nam
in qinbusdam lucis auctor non vulgari, sed Seplua-
ginla Inlerpif tiiin translalione utitur tunc juefruttra :
ad concordanlias Bibliorum recurrissem.
6. Jam tempus esl utdeipsius S. Lidoriparenlibtis,
orlu, sanctitate vilae, erudiiione et obitus, qua^ ab
hisloricis Hispanorum didicimus, breviter referamus.
Baetica Hispanke regio, postea ab Wandalis Wanda-
licia, et nunc Aniieluzia (cujus maxima porlio est)
dicta, civilalem Hispalim, hodie Sev.llam nuncupa-
lam , tantaa amoeniiatis pulchriludinis , et opu-
, ralur : et Cyruni quemdam episcopum, istoiuni
lenliae habet, ut vetus proverbium fuerit, Homini-
hus quos Deus amat, Hispali domum largitur el vi-
clum. Spalis vero et Sputensis , sup;nessa priina
syllaba, pro Hispalis el Hispalensis,\n vetustissimis
baculo se-
penitus jampridem invaserat) tam constanter palam
arguebat, ut parum abfucrit quin ab Arianis necar. -
tur. Sed admonitus a Leandro, hunc sibi successo-
rem (ore pncsagiente, indignationeiii temperavit.
Conlra eos, vel quosvis alios hsereticos, leste S.
Braulione, archie(dscopo Toletano (Ccesaraugustano),
librum scripsit qui ho-lie desideralur. Quin etiam aera
661, id est anno Domini 023, regni aulem Sisebuli
regis septimo, apud Hispalim, in secretaiio sanclse
Hierusalem concilium celebravit adversus Acepha-
los, luerelicos scilicel, quorum primus auctor igno-
hacrcsim defendentem, per veredica doctorum testi-
monia confutavit. Sicque per eum floruit alma iides.
Quaui ejus successor longe dissimilis corrumpere
D „isus est, ul his verbis dethrat T.idensis Successil :

mss. Codicibus, atque etiam in aliis lmpressis pas-

(inquit) bealissimo hiduro Theodiscus, natione Grce-
sim legitur. Sic GireciHispaniam Spaniam appel- cus, varietate doclus, exlerius loculione
liiujuarum
lant. Quos Childeberlus secundus
, Francorum nilidus, verius aulem exitus demonstravit) sub
(ut
rex Christianus, in suo fundationis nostrae basilicai
ovina pelle lupus voracissimus. libros quosdum Nam
pragmatico, ante mille annos edito, imilalus est.
Isdori de Naluiis rerum el Arle medicina, nec non de
Nam de S. Vincentio mariyre loquens ait Cujus nos :
Arte notoria, untequam in publicum venirent, corru-
reliquias de Spania apportavimus. Igitur S. Isidorus
pit, rcsecans vcru el inserens falsa : alque per quem-
Hispali natus est, patre Severiano, Theodorici Ostro-
dam Arabem, uomine Aciceiuunn, de Lulino in Ara-
golhorum et Ilalia? regis filio, niane vero Theodora, bem transtulit. Krroneus qnoque articulis
in fid<-'i
inclyto Goihorum regum sanguine prognata. Idenique
comprobatus, per synodum archiepiscopali dignilale
de eo quod de S. Ambrosiolegitur scilicet examen :
degradatus cst. Qu jirupterea ad Arabi s transiit, et scclai
i

apum ipsi infanti visuni in os ingredi, et egredi ac ,

pseudoprophetai Mahometi eo sarulo exorti adhwsit.
in coeliim usque evolare, iuluiaj ejus eloquentiae
9. In cujus Tlieodisci detcstalionem, et ipsa quo-
prsesagiura. Qu* postea tauta fuil, ut auditores srepe
que Hispalis Ecclesia (qiue undecim suffraganeos
in stuporem verlerel. Ilabuit lratie>S. Leandruin ar-
episcopos, iu libro Thealri orbis nomiuatos, hacte-
chiepiscopum Hispalensem, et S. Fulgentium, episco-
nus babuerat) primalus, arCbiprae ulatus, ei meiro-
pom piiinum Astigilanuin, deinde C.irihagineiisem, et polilani dignitatibus amissis, in ordinem redacta, et
sororcm Florcniiam, tai.tlaruiu virgiuum moua-
Tolclanic subjecla esl Ecclcsiaj. Qux scdis subii-

21) AD OPEIU S.
raioris degradaiio quandiu durayerii non satis con-
htat. Nam liod e in pristinum siatum relevala, tres
tantura pracsule- suffraganeos habet: Ma'acilanum,
Caditanum, et Fortunaiarum insnlarura. Ade difli-
dle est quod seniel amiserit ex toto recuperare.
Construxit S. Isidorus qnmdam monasteria el colle-
gia, in quibus studiis saeris e t divinis eloqniis va-
cans, plurimos discipulos qui ad eum co:tluebaiit
rrudivit. Inter quos iuit beatus lldefonsus, Tolelanae
Eccleske postea archiepiscopus. Fuit etiam ex eorum
uumero Redemptus clericus, qui ejus obitum qua-
leni ridit, recenset , asseritque contigisse pridie
Kalendas Aprilis, aera 674, i.l est, anno Cbristi G3b\
Valeant ergo aliie aliorura contrariae opiniones
lesle Plaulo :
rinris est oculatus testis unus qaam aurili
Relationeni prcefali Redemnti habes infra. Hactcnus
de saucto Isidoro. JNunc 279
ai1 le converlnr, do-
mine mi, quo scias quce causse me moverint ut
himc laborem luo nomini nuncuparem.
10. D. Bemardus mellifluus, ac mire spiritualis
doclor, ut nos Deo hominibusque de acceptis beneli-
ciis gratos, el ad majora promerenda idoneos red-
dat, haec duo sacrae Scriiiturac loca Diliqenter consi-
:
dern quce tibi apponuntur ; et, Colligite fraqmenla, ne
pereanl, ita spirilualiter interpreiatur Disce iu re-
lerendo gratinm non esse lar.lus aut segnis. Di<ce
nd singula dona gratias agere. Di!igeii er cbnsidera
qute libi apponunlur ut nulla viib licet Dei dona
:
debita graliarum aclione fruslrenlur, n>n grandia,
non mediocria, non pusilla. Denique jubemur colli-
ge re fragmenta, ne pereant i est,
: ec minim be-
I i
neflcia oblivisci. Numquid non perii
ingrato? Deinde qu.e mala po?l se ingralitudo vehat,
ostendit. Ingralitudo inimica est animse, exnanitio
meritormn, virtulum dispersio, beneficioruni nerdi-
lio. Ingratitudo venlus urens, siccans sibi f.mlem
pielatis, rorera misericordice, fluenta graiiac. Ahsit
autem ut beneficia quac abs te accepi ex quo ia tui
notiliam per reverendisMimim ac illustrissimum car-
dinalem Borbonium, seniorem, tuum arcbipnesulem,
meum vero primum Mecsenatcm, deven' , obiivioni
tradam. Ahsit ut iiovemleprososevangelicos,corpore
quidem sanatos, sed deteriorem ingraliludinis lepram
secum reporlanies, sequar. Absit ut pincemae Pha-
raonis in gra.luui prislinum reslituli, el interim vatis
sui Joseph nnietnoris, unquain sim imi ator. Adlue-
i
reat lingua mea laucibusmeis si uon meminero tui
inaxiine apud eos qui le ob nobilitatem generis, vir-
tutum cumulutn, et promeritarum d'<gniiaium fasti-
gium (quorum niaxima turba) apprime norunt. Se.I
quia gratitudo nou modo verbis elterenda, sed eliam
opere aliquo confiinianda est, en meos labores
emendando ac primaevo reddendo Isidoro con-
nitori
suuiptos libi offero obnixe deprecans tu iu bis le
;
constantera censorem geras, nec mei gralia, quos
tleprebenderis, errores perfunclorie transeas quin
polius obelis confodias, genuinam leclionem resti-
tuens. Conabor sallein exemplar ineum novum ad
incudem luani revocare ac reloimare nam aliajam :
(iislracta et veudila quis po>s u l? IIoc si feceris, de
te quod D. Aiigustinus ad sanctum Hieronyinoin
scribens, in pari adhorlalioue ex regio vate a^sumit,
proferam Corripiei mejustus in misericordia, cl iu-
:
crcpnbil me : oleam aulem peccaloris non impinguel
caput meum.
11. AUera causa quae me ad id qund dictum
iqdux.it, recordatio prsefali cardinalis fuit, qui nos
ambos unice prae cseteris dilexit, et sua farailiaritate
in tantum uli voluit, ut saepe ad multain noclem ul-
tro citroque habitis sermonibus nos retineret. Quod
in me magis mirum cunclis videbatur ut s-eilieet tan-
tus archipraesul et princeps, pauperrimo aciguorami
inonacho, quasi Elisacus puero, contracta celsitu-
dine, se coaequaret. Dc tc vero non ila : ulpote quem
novciant ob prudciiliam, sa;iciiiiani rcrumquc cxpc-
,
ISIDORl 1IISPALENSIS PROLEGOMENA. 2^0
A rientiam ab eo, sicut Josepb a vcleri Pharaone, jam-
jain conslitutum dominum domus suae, et principcm
omnis possessionis su e. Quam provinciam Ita pro-
i vide et modeste usque ad ejus obilum exercnisti,
ul nullus esset cuiquam querelae locus, Si j d umnia,
vcluti in domo S.ilomonis, pacate, tranquille el or-
dinate fierent.
280 12. Etquia, teste Psabuista, Sortes nostra: in
manibus Dei sunt: modoque lactae, modo tristes (prout
ipse permittii) conlingunl quam diversae sortes do-
:
mini mei principis, cardinalis, el abbalis exsliterint,
liceat breviter commemorare: ita tamen ut de adver-
sis (praeter tempus quo cceperunt, et locum ubi per
mortem desierunt) nibil p oferam ne moveam Ca- :
marinam,
Et paliar telis vulnera facta meis.
decem.
Igitur Carolus nosl-r, anuo Domini 1523, die 22 De-
cembris, hora nndecima matutina, in castro Finni-
latis Jodarensis nalus cst susceptoresque e sacro
:
B fon'e liabr.it fratrem suum majorem Anlonium Ror-
bonium, lleurici qinrii nunc regnantis patrem, et
dnminum de Hames Matronas autem virtuie ac no-
:
biliiate insignes, D. D. de Pleumeson, et de Torsy.
Cui palernum nomen indiderunt. Nam pater ejus
Carolus dicebatur: Mat^-r vero Francisca Alenconi.i,
oplimi Renali ducis Alenconii el Margariiae Lolha-
:
rngae, Parthenonis Argenlanii in Nortmania funda-
tricis, filia. Qui ubi excrevit, Iiberalibusque studiis
;
aplus visus est, ad regale Campanice scu Navarrae
gymna ium;
Lutetianae civilatis, consodalem Carolum
Lo.haringum, postea arcbiepiscopum Rhemensem
ac cardinalem habitnrus, miltilur. Iu cujus favorem,
i
lapsis aliquot annis rudioris Minervae, ad aedes ejus-
quod donatur dem arcnipraesplatus Lutetia? sitas migrant : filque
de jurisprudentia et de theologia. Quarum
eis Iectio
scientiarum altera quilihet vix tota hominis aetnte
quantnnicunque longacva comprehenditor. Et lamen
nosler Borbonius, biennio explelo, ad au am regiam !
r evocatur oique pneler quasdam abbalias j;iin ob-
:
lentas, episcopalus Nivernensis, in snbsidium suin-
ptuum vitae aulicse aicedit. Quo reli to, fii antistes
Xanctonensis : decedenle Georgio de Am-
et po-tea
1
basia, Legati nepote, archiepiscopus Rholomagensis,
anno sci icet Domini 15 i9, in mense Auguslo. Se-
*1 ueuti die decima Januarii diaconus cardinalis, liluli
Siincli Xisli, a PdU'o papa lertio ordinatur.
15. Deinde in praesbyterum cardinal-m a Julio
papa terlio promovetur et defuncto cardimli a
:
:
Meudone cognominaio, litulum ejus, qui fuit sancti
Chrysogoni, alio dimisso, assumil. Quem nunquaui
posiea mutavit. Ilunc cardinalem Borbonium huc
usque appellavimus, licet boc cognomen non usur-
paverit ante palrui sui Ludovici a Borbonio eardi-
in
nalis et archiepiscopi Senoncnsis obitum, qui in an-
iiiiin 1536 incidil sed dic-balur cardinalis Yindo-
:
cinends. Qiem his laudibus exornat pius doclor An-
lonius Dcmochares, iibro n deSacrilicio Missae, cap.
20: Si aliquis in medium consliluendus sil, qui pto
:
p Missce defensione consislat liis nostris iemporibus,
quis gencrosior princepx, quis alacrior dux, quam Cu-
rolus Vindocinensis cardinalis reverendissimus pro-
ducelnr? Nonue solus hic plus auctorilate, nobilitale,
doctrina, dignitale, bonis moribus, quam universa ad-
versariorum colwrs prceslal ? Ad quod probaodum
unico cxemplo aeterna memoria digno (quanquam
et alia nosidesunl) co.tei.lus ero. Aimo eniin Chri-
sii 1575, die Sabbati, decima quaila Julii, advespe-
est rascenle jam bice, cum esset Rothomagi, primores
suorura civium eo quo solebat pio affeclu monuit
ne ampliiis sinerent lia?reticos couventicula facere,
etconcionibus281 virulentis plebein inconstantemet
lapsni pronam decipere, atque ex via salulis in viam
perditionis transferre. Nihilominus ilie dominica se-
quenli in quadam urbis plalea, ad tria fere millia
virorum (ul p.'itabatur) convenerunt, sedueloieni
concionantcm audiluri. Quod ubi resciyit bonus pa-
slor, liuea ponlilicali quasi lorica indulus, cl praelata
 ;

«2 i isinoniAN\ PAP.S !. C.M\ XXXVII. 9-->->

cruce, ex acdibus- Sancti Andoeni, in quihus mroraba- A porc non sinere peccatoribus cx scntentia agere,
tnr, h ira scptrna malntina egressus esi, paucos se- sed statim ulliones adbiberc, magui benelicii est
cam babens coniites nimirum 0. Ciaadium de
: indicium. Obiit autem in eodem Fonianeti loeo anno
Sainctes, episcopmn Ehroicensem, et tres aut qua- Christi 1590, die Mercurii, mensis Maii nona, circa
luor Canonicos (quorum unum le fnissc certo sei- boram diei nonam, aelalis su;c sexage-dmuni septi-
mns) uec non cx nobilibus laicis, dominos a Rubeo iuum annum agcns, non veneno (utquidam suspicali
Prato, et Mainevillae-, paucosque alios. sunt), sed stranguria quam calculus generabat ac ,

14. Cumque putarelur ad suam basilicam pergere, febre viclu?. Eramin urbe Turonica a reverendissimo
reftVxoil nerevenitad locnm ubi hreretici etaliinovae aeque el illustrissimo cardinali Vindocinensi ejus ,

doclriuae curiosi erant congregati. Quos reverendo n^pole, accersitus, cum hujus mali nuntii bajulus
vnllu, et habitu suo, non alilerquam Jaddus, Hiero- advenit tuncque defecerunt prae lacrymis oculi mei,
:

solymorum summus pontifex. stola byacintliina et c niurhata sunt viscera mea. Effusum est in terra
liara Alexandrum Magnuin, ita Lerruit, ut ipse pseu- jecur ineum prae conlritione mortis mei Mecacnatis.
doecclesiasles mox conliceret, ejusque auditores at- lb. Quot catervac hominum lola die ad eum vi-
toniti starent, vim armorum meluentes. Quam ille sendum confluxerint impossibile est referre. Qui
magna auctor.tnte fieri cohibuit eosque blande af
: rccedcntes praedicabant ejus bonilatem, clementiam
fatus, ut catbolica, apostolica et Romana
in lide et humanilatem, stupebanlque eum a morte pul-
permanerenf, , bortalus est, ne crederent pseulo- chriorem apparere. Ex hac infausla civitate <lie 19
propbelis qui veniunt in vestimenlis ovium, inlus Julii cducitur el (te liilissimo Achate cuncta dispo-
:

aulem sunt lupi rapaces. Quot verba dedit, loi acu- nente, euinque mcesto animo cum suis domeslicis
leos in corJibus astantium confixit quibus contiiti :
B deducente) Castrum Gailloneum, dic 8 Augusti ingre-
et compuncli, absque lumullu quisque in domuin ditur. Cujus animaiu jam ccelo frui, anleacta vita,
suam recesserunt. Neque unquam ab hoc tempore expiata confessione peccata, devotaque sacramento-
auditum est, haeresim publice Rothomagi pracdicatam rum perceplio in ipso vitae exitu, me crcdere fa-
fuisse. Oe lanta animorum victoria gloriosus nosler ciunt. Si quid tamcn residui est quod obsit, precor,
Rorbouius, ad ecclesiam propemit, et grales Deo bone Jesu, nt hoc sacratissimae tuae passionis mei i-
auctori rependit sacpe apud suos testatus nun-
: tum
archiepiscoporum Rolhomagen-
eluat. In serie
quam sibi jucundiorem illuxisse dicm. Atlende, pre- sium
secundum Democharem, oclogesimus
fuil ,

cor (quisquis haec leciurus es), et considera, si non piimus, vel secun lum alios oclogcsimus secundus :

in multisJoscph filio Jacob assimiletur. Joseph, fiiius
accrescens, in Genesi nominatur, et ab aliis augmen-
lum Domini inlerpretatur. Quanlum autem hic in
profectum Ecclesiae excreverit, dictum est cum ex
eamque sedem annis 41 tenuit. Ex ejus lib-ralitate
major pars bibliothecae non commuuis, sed cellaj
nostrae (qwae numero librorum et excellentia aucio-
rum a mullis doclis commendalur) prodiit
: nec :

abbate episcopus, ex episcopo arcbiepiscopus, el dubium quin in imuiensum crevisset, si non lam
tandem cardinalis lieret, Spartam quamcunque nactam cito huuc nobis Airopos sustulissel. Ilanc lamen,
exornans. Jo eph patiiarcha, id e^t princeps Patrum quasi in ejus locum succedens, ncc ininori nie dile-
l<iit nec iniiius iste, habcns sub se Patres, seu epi-
: clione prosequens, jamjam aliquot libris praeter me-
scopos suflraganeos sex , siugulis elementis hujus ritum auxisti. Cujus beneficii memor, non desino
efficlae vocis sacble signilicatos. Joseph,ad imperium
q quotidie Deum omnium bonorum largitorem p ecari,
patris domo egressu- iS quaesivit fiaties suos in Do- uit le donis lcmporalibus et spiritualibus abunde
thaim, id est in defensionem profecios et bic ad rcmuneret, vitamque tuam ad multos annos produ-
:

fratres suos qui a fide defecerant audiebanlque in- cat. Mei quoque aptid eum (integerrime abbas, et
cantatorem, non obturatis in modum aspidis, sed iuplici canitie oriiatissimo) inemor e-lo, cum in
•

apertis auribus, properavit iisdemque propemoduin

: orationibus, tum in incruentn ailans sacriiicio ut :

verbis, quibus et Joseph usus, dixit Pax vobis, eijo : qui docuit me a juv* nlute mea, el cujns 283 1U '"
sum, iiolite e.vpavescere : pro salute enim vestra misit rabilia iu Ecclesia cum fratribus nostris quotidie
me Dominus ad vos. Et hace dicens, non poluit ila se pionuutio, usque in senectam, et senium non me
tonlinere, quin aliquanlulum lacrymis genas riga derclinquat. Vale. E inonasteiio nostro sancli Ger-
ret ; quas iamen, ut minus sux auctoritali ct digni- niani a Palris, ad muros Luttlic Parisiorum ereclo,
tati congruenles, occulte abstergebat. auno Chrisli 1001, die 15 niensis Septembiis.
15. At qui eum comilabantur, longe copiosiores Clicns luus obsequenlissimtis,
fiiudcbant : cum ob perspectam pietatem *l charita- Jacobus du Breul.
lem tanti pastoris, luui ob crrantium ovium ejus iu
17. Bacticam a Wandalis diclam fuisse Wandaii-
viam salulis reductionem. Eranlque istae lacrymac
jocundilatis cl hclitae, non doloris aut mocroris. ciam, cl nune Andaluzia, Breulius cum mullis asserit
Quales (proh dolor!) mutatae sorles vit;c ejus abom- sed alia est mihi aliisque opinio. Baelicam ab aniiquis
mbis sincero affectu in cum propensis postea ex- nuncupatam nunquam comperimus
Wandaliciani :
torserum. ^am ar,no Domini 1588, die 25
282
Decembris , coe.pit repleii aniantu inibtis , cl in- D Andaluzice vocabulum inler Mauros, dum Hispaniac
ebriari absinthio cum irato el mandanle rege Blesis
: dominarentur, primum audiri coeptum : quo ilii no-
relentus est, et postmodiun per varias stationes ad
mine universam Hispaniam, ac prassertira provincias
Fontanetum Comili>, Piclavorum oppidulum, deduc-
lus. Iu quo quidem viro (ut verbis Alfonsi a Carlha quac eorum ditioni parerent, appellabant, scilicet a
gine utar) satis cognoscere poluerunt qui viderunt, voce Arabica andalos, tit nonnulli conjiciunt, qusc
ct etiain non videntes qui audierunt, quanti valoris Consecutis temporibus
rem occidentalem signilicai.
inuiidana prosperitas sit cum ex summa prosperitale
:

ad summam adversitaiem fortunce rola frequenter ac Andalusice vcl Andalnzicc nomen circa rcgiones Bae-

velociter humanos smc^s us revolvat. Constantiam licic, in quibus Mauri diutius perstiterunt, quasi
nihilominus el patientiam in adversis usque ad vit;e proprium haesit. Confer, si placet, Prolegomena mea
lerminnm nunquam amisil etqui consolari a suis
Dracontium, cap. 12, num. 116,
:

in et laudalos ibi
debuerat, ipsemet eos suhlristes consolabatur, ssjpe
ista memorans Non sttnt condignce passiones liujus
:
scriptores, Nicolaura Anlonium, et Florezium.
temporis ad fuluram gtoriam, quce revelabitur in nobis. 18. Severianum, Isidori parentem, fuisse Tbeodo •

Et, Si bona suscepimus de manu Domini, mala quare neque

rici rcgis lilium lcmerc alfirmal Breulius :

nou siisiineamus ? lleinque illui Macbabjcorum :

Adversi casutqui accidunt, nou ad interitum, -ed ad Lidori niatrcmTbcodoram vocatam constal, multo-
que minus Golhoruni regum san r uino prognatam.
r
corrcptioncm mnt generis nostri. E cnini niul;o icm-
??3 Al) ON.IU S. iSIDOIU HISPALENSIS PROLECOMENA. 224

Recole ea quse cap. 17 dc Lidori parentibus dispu- a Piocemiorum liber in Velus et Novuin Testainen-
tum.
tavi.Episcopatum Carthaginensem Fulgentii com-
Commcniaria in Genesim, in Exodum, in Leviticurr!,
mentitium censeri, cap. 3 monui. An Isidoro fueril in Numcros, in Dfiiteronomiuin, iu Josue, in libruni
soror Theodora, sive Theodosia nomine, Leovigildi Judicuin, in liiium Rulii, iu I, II, III, IV Reg. , in
regis uxor, vehcmenter dubium esse cap. 17 dixi. Esdram.

Neque annus emortualis Leandri 603 esse potest ex

285 D Autiocho rege, et Machabaeosum maftyrio
ft

coiisuininato.
momenlis ralionum cap. 20 allatis. Qua>.slio de pallio, Aliegoriarum qiiarunulam sacra Scriplura? liber
quod lsidoro a Gregono Magno missum dicilur, agi- unus.
De Scriploribus ecelesiastcis, liber urus.
tala est cap. 22. Cum Breulius Braulionem Cttsarau-
De Vita vei Obilu sancloruni qui Deo placuerunt.
gustanum episcopum prius dixerit, post neque ila
De Nativitate Domini , Passione, Resurrectione,
multo per errorem Toletanum archiepiscopum nun- regno, atque judicio, ad Florentiam sororem liber
unus.
cupavit Braulionem enim inlelligit, cum ex eo re-
:

Ad eamdem, de Vocatione genlium.

fert Isidorum librum contra hareticos scripsisse :
De Officiis EcClesiasticis, libri du >. Ex C. M. S.
nam apu I lldcfonsum in Isidori elogio omnino nihil sancli Germani a Pratis emeiidali.
simile legiiur, apud Braulionem vero : De liairesibus Epistola ad Ludifredum (alias Leudefedum) Cor-
dubensem episcopum, de episcopi et cneleroruiu
librum uriitm, in quo, majorum secutus exempla, brevi-
clericorum in Ecclesia officio. Hujiis epistol* posle-
tale qua potuit, diffusa collegit. Neque lameu h>nc rior pars, qune desiderabatur, quamque Madritum
arguas, lsidorum haereses polius hoc libro refellisse HispanLe exemplar nobis landeni suppeditavit, ba-
quam earuin hisloriam enarrasse. belur infra.
Seiiienliarum, sive de summo Sono libri tres.
19.De anno quo Hisptlense concilium n celebra- *
Epistolae aliquot, praeter eas qua) ante Eiymolo-
tum fuit, egi cap. 21, in quo concilio convictus fuit gias et Synonyma habentur.
*
Regula monaciioruin.
Gregorius episcopus. 2§& Breulius Cyrum quemdam *
De Conllictu vitiorum et virlutum.
ej)iscopum nominat, errore, ul puto, lypographico, "
Exi>osi!io in Canlica canticorum.
pro Sijrum quemdam e t
iscopum : erat eniin Gregorius *
S. lldefonsi liber de Viris illuslribus.

nalione Syrus, ut ex Liber de Diilerentiis, sive proprietate yerborum.

*
i|>so Hispalensi concilio constat.
Qiii in editione Malritia anni 1590 (praeler aHos duos
Breulius denique fabulas narrat, quas jam pridem superius p<>st Etymologias impressos) repertus esl.
alii de Theodisclo Isidori successore hnxerunt, a nobis *
Lfber divi Isidori de Viris illustribus, qui certe
cap. 22 refutalas. libro S. Ildefonsi de ealem materia pncponi debuil,
sesl non lam cilo nobis Lnnottiil.
20. Post epistolam dedicaioriam, ptsenfttationcm C *
Nolae virorum doclorum in quosdam Iibros D.
librorum Isidori a Braulione editani, Sigeberli ac Lidori, per Joanne " Gria'ium colleclae et auc.ta?.
* Glossariuni ex diversis qtirc nomine Isidori
Joannis Trithemii capila de Isidori elogio, et narra- Hispa-
lensis episcopi circuinferunlur, colleclum.
tionem Redempti de I Hori ohitu, Breulius quaedam
Scriplure sancUe auclorilatmn quai in boc opere
addit de anno obitus Isidori atque ejus corporis trans- sparsim citalae etexplcahe sunt, iudex.
latione, quae a nobis suis locis expensa sunt. Subjicit Rerum et verborum qiue iu boc opere conlineutur,
Breulius iibrorum indicem hoc litulo :
index copiosissimus.

lndex Ubrorum S. lsidori Hispalensis episcopi, ex 22. Breulius asteriscum iis operiltus proeiigit qme
quibus eos qui nunc primum prodeunt in lucem no- in editione Bigmei desiderabanlur, quamvis jatn in
llus ad marcjinem astericus indicat.
editione Grialii excusa apparuissent, utChronicon ab
21. Originum, sive Elymologiarum lihri viginti.
De Differenliis, sive Proprielate verborum, liber iuitio mundi, et ea omnia opera quae post Iibros Sen-
nriiniH. tentiarum recensentur. Videtur enim Breulius jam
De DiiTerentiis spirilalibus, liber secundus. fere ad umbilicum suam E iitionem perduxisse, cum
Synonymorum, sive Soliloquiorum, libri duo.
ad ejus manus editio regia Matrilensis pervenit. Ex
De Contemptu mundi libellus.
Norma vivendi. quo ac, idit ul ea omnia quce in editione Malrilensi
Exhortatio pcenitendi, cnm consolatione et mi- a se non observata reperit, etiam Grialii nolas ad
sericordia Dei, ad animam futnra judicia formidan-
calcem rejecerit : cum interini contextus operum
tfin. Quani ex ms. Codice bibliolhecie S. Mauri rj
Fossalensis, quondam regularis, v. cl. Nic. Faber editorum sine ulla Grialii emendalione permanserit,
traiiscribi curavit. ac solum aliqua ex parte ope notarum juvari possit.
*
Lanientum pcenilentioe, versu ac duplici alphabco
23. In hac Breulii editione prsefationes Matritensis
cditmn. Ex eadem bibliolheca.
* Oraiio
prolixa S. Iskiori, ad flcnda semper pec- ediliouis 2§S omissas aigre ferunt Colomesius ct
cata, pro correclione viue. Ex eadem bibiiotheca. a!ii, ut notavil Fabricius in Bibl. med. x\i. Judicium
Oralio ejusdem brevis, conlra insidias diaboli.
doctissiini viri Andreie Burrielii de ulraque hac edi-
Epistola ad Massanum (alias Massonem) episcopum
de lapsu et reparaiione sacerdotis. Ex bibliotheca lione, Grialiana et Breuliania, proluli cap. 56, prope
S. Germani a Pratis integra reddita : cuin anlea non iinem. Alioquin editio Breuliana nitida etiam e:t,
nisi fragmenta quyedam impressa exstarent.
accurala et Bigruei edilione longe prastantior; Regia
De Natura rerum, sive de Mundo, ad Sisebulum
regem, liber. quoque Matritensi uberior, quamvis minus correcla.
* Chronicon
ab initio mundi, usque ad annuni In ulraque larnen editione Grialiana et Breuliana
qiiintum Suinthilani regis Golhoniiii, per Garsiam deest libcr de Doctrina et Fide Ecclesiasticoruni
Loaisain emendatuin, et scholiis illiislraliiin.
Cbronicon Gotherum, Historia Wandalorum, Hi- dogmatum, a Bignxo produclus, qui Isidoro a niulii*

smria Sucvoiuiii. liibuitur, ct, quainvis re vera Isidori non sit, tamcn
 •,

225 ISiPORlANA — PARS I. CAP. XXXVUI. 226

non minori jure atque alia opera, in appendlcem A editionem quanta polui diligcnlia ac studio et ag-
gressns sum et perlicere curavi.
dubioruni aut sappositoram conjici potest.
4. Et quidem vthementer amabam non solumlsi-
2i. Repetila est edilio Rreuliana Operrnn S. Isidori dori Opera jam olim exeusa denuo optimis characte-
Coloniae 1017, typis non ila eleganlibus; editio Pa- ribus, aliisque oruamentis qiue ad typographum
speclant prsedita in mcdium, producere, verum
risiensis constat paginis 975, Coloniensis G3I, praeler ,

etiam , undique collatis veteribiis nianu-criplis ,

imlices. In Coloniensi po»t litulum a Rreulio appo- emendatiora, aucliora illustrinraquc publicijuris fa-
siluin adiitur: Editio postrema auctior, et correctior, cere. Scd animi vim repressit liiin rei inagniiuilo fa-
sumptibus Antonii Hierat, anno cullaies meas superans, cum ejusdem inei conatus
Colonix Agrippince ,

spes vel omnino jam explela, vel non nisi aegre ni-
1017. Sed neque auctior, neque correctior est edi-
niis explenda. Nemo enim nescil quanta cura et di-
tione Rreulii Parisina, cum non sit nisi repeliia a ligentia, accedente Phiiippi II Ilispaniarum principis

typographo, ut di.vi,nemine correctiunem aliquam augustissimi speciali mandato, viri ex lola Hispania
doctissimi, conquisilis hinc inde non per tolam lan-
prioiis edilionis curante; ac solum ordo notarum
tum Hispaniam, sed eliam per universam lere Ilaliam
Grialianae editiouis mutalus fuit ; et noloe in Senlen- antiquis Godicibus, singuli parles singulas ad truti-
tiatum opus ex cditione Taurinensi per singulos nam revocantes, omnia landem sancti Isidori scripla
qitce inveniri polueruni et emendarunt, et seleciis
libros conspichinlur. Additum quoque est initio elo-
annotation bus illuslraruiit. Hinc prodiit anno 1599
gium Isidori ex libro Rellarmini de Scriplor. ec- R editio regio nomine insignita, quam Joannes Griilius
clesiast. vir clarissimus, atioram perfunclus laboribus, adje-
CAPUT XXXVIII. ctis quoque suis, Pbilippo III jam tunc regnanti nuncu-

Edilio recenlior Matritensis Operum S. Isidori. Eru-

patam, gg§ m
vulgus emisit. Regiam hanc edilioneni
optimam quidem, atque alis etiam po>terioribus an-
dtla prcejatio, quw huic editioni prwmittenda appa- teponendam asserunt ennliti non tamen numeris
;

rubatur , ex adversariis clurissimi aucloris de- omnibus absolutam arbiuantur. Certandum adhuc,
prompta. el novo labore insudaudum clamant, ut Isidorus, qua

bibliopola Malritens par est, gloria et decore procedat in publicum. At

I. Rartholomaeus Ulloa ,
;
s
dicunt, non faciunt Isidorus interim pene latet, al-
:

nosiris temporibus hau l ignobilis, cum intellexissct que in dies magis magisque desideralur.
novam Operum S. Isidori editionem jam pridem de- 5. Igitur quotl per me li -et, quodque a me et ob-

siderari ad eam
, elegantibus formis adornandam servanlia in Isidorum, et publicae ulilitalis amor exi-
gunr, id pneslo earadem ipsam videlicet regiam
:

strenue aggressus est. En litulum : Divi Isidori

ed tionem integram, iliuslriori forma cligeslam, ele-
Hispalensis episcopi Opera Pliilippi II Calholici regis gantioribus characieribus, et nilida charta, id esl,op-
jussu el vetustis exemplaribus emendala, nunc denuo limis lypis (quae typographi sunt paries), conspicuam
iterum in inedium profero. Neque libi, lector bene-
ditigenlissime correcta, atgue aliquibus opusculis Ap-
vole, aliud a me exquiiendum putes. At torlassis,
peniHcis loco aucta. Matriti, tijpis et expensis Bar- plura suni,inquies, lsidori nomine inscripla opu-cuh
p
tholomoei Ulloa : apud monaslerium Conceptionis quac frusirain regia ediiione quaeras. Ex his nonnulla
Hieronymianw : anno Domhti 1778. Ruo niagna vo- sparsim ab aliquibus fuere in lucem edila reliqua ;

adhuc ecclesiarum archiviis vel chartulariis deli-

lumina in-fol.
287 2. Ordo editionis hic est. Omnia Isidoriopera
qine a Grialio edita suiu, eodem ordine iisdemquc
omnino notis, nullisque aliis novis recudunlur.
desunt epistola dedicatoria et pra-fatio Grialii ad
ctorem, quam a Rreulio prrctermissam
nulli agre ferebant, ut diximus. AJest nova Editoris
praefalio in hoc exemplum : diosorum gratiam, et in erudiiorum exercilaiioneni.
Innovam sancti Isidori Hisudensis episcopi
editionem brevis Ediloris prwfal.o.
o. Paucis te volo, lecior benevole. Sanctissimi Pa-
tris atque clarissimi Hispaniarum doctoris Isidori
Opera omnia, quotqunt exslant, quaeque eruditorum
virorum senleniia genuinus ejusdem sunt fetus, tune
ac publicae omnium utilitati libens oiTero. Neque
meam qualemcunque operam in hac editione ador-
nandacnivis ingralam futiiram pulo. Idquoil vel inde
inihi saiis persuasum habeo, quoniam per duo fere
srecula, ab anno scilicet 1017, nullus, quod sciam,
recudenda curarit. Exigebat sane aucioris nobilissimi
omnigena ac praeclarissiina doclrina ut, quemadmo-
dum ab omnibus jure merilo praediostur, iia omninm
inanibus diu nociuqiie icieretur. Verum id qui lieri
pulest,nisi exemplaria abundent?Ea propt r ipsorum
desiderium, quod doctoris lolo orbe celebratissimi
magnum nomen augebat, ad uovam quamdam eainqtie
in
tescunt. Sunt phne, eademque tibi nunc exhibeo Ap-
pendicis Ioco. Qua in re conjecturae meai effeetu ipso
comprobatae luculenium liabes lesiimouiuin. Revera
enim nec labori, nec sumptuj peperci, ut omnia ea
Nec requirerem, quce novam ediiiom m uberiorem locu-
le- pletioremque redderent. Accepi itaque hinc inde
fuisse non- apographa varia, sancti lsidori nomine insignita.Sed
ea a viris doctis in trutinam revocala, apocryi>ha iu-
venta fuere fere omnia. Elidi nihilominus etin slu-
fiaque singulorum seriein , addita brevi censuia
Operum i onlexam.
C. Primum obtinet locum Liber quartus SentenVa-
rum, qui hactenus a nonuullis ob aliquorum Codi-
ium, Isidori nomen prseferentmm, lidem, lanquam
ejusdem sancli doctoris genuinum opus luil habilus.
D Atjam ut spurium habendum dubitavit nemo, qui
libros quinque Senlentiarum a Taione Cicsarau-
tiu^tano episcopo collectns, atque a continuatore
II spaniaeSacrae lom. XXXInovissime in lucemeditos,
aitenie legeril. Excerptus uamque inde est quarius
hic liber, ut cuique conferenti patebit. Alque ut id
facili negotio perspici valeat, singulis capitibus an-
notalur, quodnam ex quonam Taionis libro, et capite
sil (lesiinipluni. Observanlur praeterea lectiones va
rae, et alicubi m.n perpeiuae Sententiarum series
alioquin sibi ulrinque eohserentes. Qu.e omnia ad
SS. Patrum Augu>lini et Gregorii opera, e quibus
Taio libros compilavii suos illustranda pluriinum
,

cccuralissimam elaliorandam editionein, eruditoruin conducent.

omfiium, Hispanorum praeseriim, animos ollicitabat 7. Sequunlur Duo ulia Sententiarum rapitula: quo-
porientabalque. Nec tamen propierea fuit, qni opera rum primum ex divo Uregorio super E/et hielem ad
el industria sua publicis votis saiisfacerel. Haec aulem verbum est depromptum altemm ex Juliani Pomerii
;

omnia animadveilens ego, simulque verens ne inde De Yila coulemplaiiva lib. m, capiiibus 3, A, 9 et 10.
Hispanoruni genti dedecoris aliquid accederet, hanc lnveniiur hocce opus inler sancli 1'rosperi Aquitanici
 ,•

227 AD OPERA S. ISIDOIII HISPALENSIS PROLEGOMENA. 11%

scripta, eidemqiie longo tempore a permultis scri- A qoera doctum incidit, qui votis ejus iaceret sati».
ploribus fuit as-ertnm. Nunc ab omnibus Pomerio
pto p r i„ lum enim ediiionem veterem Grialii ita reprje-
reone-
vindicatur. Videanlur hac de re l-idorus nosler de
senlavit, ut nullo loco antiquam scripturam restilue-
Viris illuslribus cap. 25, et cl. Ceillerius lom. XV.
Histoire Generute des Aut. ecclesiast. de Juliano Po- rit, nullam variam lectionem ascripserit, nulli nola-
merio disserens. tione Isidori se.itenliam iliustrarit. In edilionem
8. Terlio loco subnexui opuscuhim hoc litulo ,
Grialii non pauca irrepserunt menda : nullum cor-
Exltor.atio liumilitatis, quod sancto Mariino Bracca-
rensi episcopo ascribitur, edilumque est inler 289 rectum fuit in hac altera editione recentiori Matri-
ejusdem Opera tom. XV Hispaniac S.tcryc a duciissimo tensi : plura, nec levia adjecta sunl.
F lorezin. 19. Illud vero negligentise magnae argurnenlum
9. Abjiidieandus similiter esl Isidoro noslro <er-
»no qui sequilur, De Corpore ei Sanguine Domini in est, quod, cum Grialius in fine, ut fieri solet, errores
Pascha, cum idein sit omnino cum hoinil. 7 sancii quosdam lypographicos corrigendos indicaverit, cu-
Cresarii Arelaiensis, De Pascliate. Vid. Bibliolh. PP. rator Matritensis nova^ editionis eosdem errores in
Tom. II. col. 277, edil. Par;s. 1624.
contextu intaclos reliquit, neque in fine aut hos aut
10. Adduntur carmina qua?*am bibliothe te sancti
Isid. ri appensa, qme tom. IX Hispan. Sacr. edita alios errores emendandos proposuit. Quid ergo est
fuerunt bac inscriptione Titulus hibliotliecoe a do-
:

quod in fronle edilionis et in prsefalione asserilur,

mno Jsidoro editus; nec non fragiueuta nonnulla,
" Opera Isidori uunc denuo emendatissime correcla et
quibus capita ibidem indigitala suppleaulur. ,

11. Sexlo loco edidi Exposilionem Missce : qua?, aliquanto dejtecaliora quam Regia exhibuit edilio ,

etsi non indigna videalur lsidori ingenio et erudi- in Iucem prodire?

tioi e, nomine ab ipso est ablegauda , quod
vel eo
Isidoii auate alius Missa; ordo rilusque vigeb;it in
2l}. Deinde cum Editor sibi proposueril novam
Ecclesia llispana ab eo <]iii ibidem cxponilur, quique editionem veleri Regia uberiorem iocnpletioremque
idem est omnino cum Romano hcdiemo. reddere, cur Rreulii editionem prse manibus non ha-
j2. D^inde subjunxiLectiones novem , in feslo
buit, ex qua nova editio auctior posset evadere ?
Iranslationis sancli Isidori abas ieci:atas. Desumpiie
suhl ad vtrbuni ex acts translationis ejuslem tom. Sero, inquit, admonitus sum de Lamenlo poenitentia? ,

IX Hispan. Sacr. editis. quod Bollandiani ediderunt. Atqui boc ipsum Lamen-
13. Postremo landem loco supplendum curavi Ca-
tum, uii alia etiam quae iu nova edilione Malritensi
put 17 Quwslionum in Leviticum ex Albomoziano
t^oilice a D. Petro de Casuo iranscriptum cujus :
desiderantur, in Rreuliana editione comparuerant.
apographum in bibliolheca Floreziaua conventus divi Et Lamenluin quidem pcenitentioe apud Rreulium
Philippi regalis Matritensis ordinis sancti Auguslini mullo auclius exstat quam apud Rollandianos. Pro-
asservalur.
fertur in Appendice ex mss. Codicibus, lanquam in-
14. Lamenltim pamitentue dupiici alphubeto edi-
tum, etc, eujus memiuit Nicolaus Aiitoniiis
v. cl. editum, capui 47 de partibus terrari libri de Natura
loiu. I Bibliolh. Veter., lib. v, cap. 4, p. 265, quod- (; rerum . Ac revera pnelermissum hoc capul luit a
que ab eodem ip^o Nicolao acc pluin ediderunt AA.
Grhlio, nescio qua causa aut n^gligentia : reperilur
Actor., sanclor., tom. I Aprilis ad diem 4; Editioni
buic non addi i, quod sero, ea neuipe fere iu finem eriim non sdiun apud R.eu'itim, sed eiiam apud Ri-
penlucta, aduuuiilus silin. gnoeuin, qui Grialium in editione Operum Isidori
15. Liber aulem De Ordine creaturarum a D.
pi ccce;sil : in mullis etiam antiquissimis membrauis,
D'Acheri tum. 1 Spicilegii pag. 225editus; ei quaj
abb. Coiistaiiiinu.-; Cajetanus evulgavil opusdila sub non tamen in omnibus veteribus exemplaribus libri

lsidori noinine, cuni a viris doclis vel ut spuria, v»-l de Natura rerum.
ut nimium suspecta traducanlur, non lalia visa sunt
21. Judicium Editoris de nonnullis operibus Isi-
que hi<* inserereiitur.
16. Habes igitur, candide lcctor, Isidori Opera, ii dori nomine vulgalis, quse vel spuria vel suspecta
non ea summa diligentia, quam nou nisi homines existimal, alio loco commodius expendam. Nunc in-
doctissimi et eru litissmii praestare poterant, illu- dicem Operinn que Appendix exhibel subjungam.
strata, ac natiyo nilori restiluta; aliquanto tamende-
faicalioraamplioiaque quam regi.i exbiljuil editio. 22. Appendix ad opera
divi Isidori Hispalensis
episcopi ex antiquis Codicibus manuscriplis , qui
295.
lpsis itaqueperfruere, ipsoium lectioni sedulo in-
in diversis ecclesiarum Hispaniw tabulariis ac biblio-
cuinbe, meumque laborem, studium conalum liben- ,
lliecis reperiunlur, prout continetur in hoc lomo se-
ler ainplei.tere. Vale.
cundo, Matriti typis et expensis Bartliolomwi ab Ulloa,
17. Alfirmat Editor, ad editionem regiam Grialii .. in via Conceplionis : anno Domini 1778.

conquisilos fuisse Codices mss., non per totam tan-

Liber qnartus Sentcnliarum domini Isidori, conlenlus
tum II spaniam, sed etiam per universam fere lta-
in Itoc tomo sccundo. Explicit liber tertius.
liam : quod tamen minus veruni puto , ut ex ipsa
lncipiunt capilula libri quarti.
Grialii prselatione colligitur. Idem Grialius , ut in

epistola dedicaloria profitetur, sperabat fore ut 23. Cap I. De Rectoribus, qualiler conversatio-
alii
nem habe 'iit. — H. D. j Clcricis, quales eos oporleat
,

non nosiri modo , sed exlerui eliam eruditione prcc-

esse. — III. De invidis et protervis subdiiis. —
slantes viri in id cerlatim conspirarent, ul laboriosissi- IV. De Vita vel couversatione moriachorum. —
mu Hispani dodoris excerpta sludio suo pervesligare V. De Hiimdilate vel opere monacborum. VI. De —
Tepiditate vel otio Monathorum. VII. D° A dii- —
porro pergercnt ,
fortunasque noslras opibus ipsi snis
bendis pro corporis necessitate subsid is. VIII. De —
constabilirenl. Electis ii ter tumullus reproborum bene vivenlibiti.
290 '§• Doleo vicem ojlimi Ediloris qui nec — IX. De Passione electorum et compassione proxi-
labori nec sumplui pepercil, ut
,

omnia ca rcquireret moruin. —

X. De Discrelione. XI. De Poeni- —
tentia. — XII.
De Confessione peccatorum. —
ornamenla quce novaiii edilionem uberiorem locu- XIII. Quot sint gcnera somniorum. XIV. De —
pletioremque reddcrct, neque lamen in virum ali- Nocturnis illusionibus. XV. De muliimodis argu-—
 —

lSiDORIANA. — PARS I. CAP. XXXVIII. 230

mentationibus Satanac. — XVI. De miiltimodis vitiis. A judicium latn in his qure adsant qnam in
quse liis
XVII. l)e noiniHUis vitiis, quse virtutes se es*e desi leranlm, non ita difiicile 293 est pirspicere.
— XVIII. Qnoil ex virlulibus
simulant. ex virlntes, et Neque obscurum est quid alii tle eadeni seniiant.
orianlur.
viliis vitia XIX. De Cogitationibus noxiis Bayerius id not.adcap. 4 lib. v Bibl. vet. Hisp.,
innoxiis. — XX. De Superbia
el vana — et gloria. Prodiit, inquit, nuper Matriti anno nimirum 1778
XXI. De Avaritia.— XXII. De Iracnndia. — XXIII. quinta hidoii Operum editio Grialiame 15'J9
Qnaliter deprimi debeat. — XXIV. De
ira — invidia. no-.is integris,novisque aliis iiaud quidem cedro li-
ctitn

XXV. De supprimenda — XXVI. De Malitia.

invidia. nendis, duubus voluminibus, fol., quibus adjungitur,
— XXVII. De Discordia. --XXVlll. De Odin. — quasi hidori sit quarlus Sententiarum liber, qui tamen
XXIX. De Concupiseenlia nlorum. — XXX. De
o< maxima ex purte Taionem Ca?saraugustanum auclorem
gulae concupiscenlia. — XXXI. De Multiloquio. — habet —
aliaque bene muttae variis, ut asseritur, an-
XXXII De Taciiurnilafr». — XXXUI. De perversa liquis Codicibus Regice prcesertim bibliolhecce Escu-
Locutione. — XXXIV. De Luxuria. — XXXV. De rialensis, absque vanno tamen et cribro.
Torpore animi. — XXXVI. De — XXXVli.Pigrilia.
De Murmuralione. — XXXVIII. De Mendacio. — 26. Novas notas fortasse vocal Bayerius eas quce
XXXIX. Quibus modis peccatum perpetratur. — in Appen.Iice exslant : nam in cateiis operibus so-
llem. De Octo principalibus qualiter pos-
vitiis lum excusae snnt edilionis Giialianse nolse ul dixi.
sessas inente- exhortentur. — XL. De patientia.
,
,
1

XLI. De — XLII. De Mansuetu

Ilumilitate.
Quod autem liber quartus Sentenliarum adjungalur,
dine. — XLIII. De Obedientia. — XLIV. De Vere- ^,
hidori sit, falsum cerle est, ut liquet, non so
quajsi
ciimlia. — XLV. De Deliaitione. — XLVL De lum ex Editoris prrefatione, sed eliam ex nota 1 ad
H. spitalitateEleemosyna. — XLVII. De mulii-
et
moda erogandi largitione. — XLVIIl. De Spe
ipsum libruin, quic ita habel Hic liber est exceptus :
el
fortitudine electorum. — XLIX. De regni coelestis ad verbum ex libris Sententiurum Taionis. Yide
desiderio. 292 k. De Bnnorum concordia. — LI. tom. XXXI Hisp. sarr. Tum loca Taionis passim
De divinis —
Judiciis. De qui judicio Dei
LIl. bis
indicaniur. Nihilominus Bayerius in not. ad
obJurantur. —
num. 137
De Reproborum prosperilale.
LIII.
— LIV. Qualiter post ruinam surgere queant.
lap-i
ejusdem libri 5 eamdem reprehensionem refricat :

— LV. De Appetitu laudis humame, vel favoribus In nova editione Matritensi 1778 lertio Sententiarum
adulantium. — LVI. Qualiler sacra Scriptura male- libro subdilur quartus ejusdem argumenli, ac
promat senlentiam. — LVU. Quid
lituli,
dicti jubilum. sit
— LVIH. De Discrelione Spiritus septifomis. — quasi hidori sit, cum maxima ex parle Tuium , sive

LIX. De percussionibus mundi. — LX. De

variis Tuionem Cwsaraugu8'anum et Gregorium Mqgnum
JirdaLi populi circa nuindi iinem conversion . —
,

auctorcs habeat.... quod vel Editor, ubi se miserc de-

LXI. De terhporibus. — LXII.
Antichii.-li Sa!ute !) •

lusum palam professus est. Sed quo pacto hsec

sensit,
vel Languore corporis, vitseque praesenlis corru-
plione. — LXIII. De iEgriiudme corporis. — LIV. cohaerent, quod Editor eo ipso temporis puncto, quo
De Brevitate vel miseria — LXV.
vitoe praesentis. fatelur librum Isidori non esse, eum adjungai, quasi
De morte corporis. hidori sil? Editor ergo ejusmodi libium Appendici
Finiunlur libri quatuor Sententiarum D. Isidori. ^ inseruit, quia mulii pulaverant librum esse lsidori,
Incipiunt capitula ulia Senlentiurum ejusdem.
et quia, ut ip-e Bayerius narral, in Codice Escuria-
De Superbia, concupiscentia, invidia, alque Ja- lensi sseculi xn circiter is quartus Sentenliarum liber
c anlia. trihus Isidori de eodem argumento libris, conlinualn
Incipit Exhoriatio humilitatis.
S rmo Isidori episcopi de Corpore et Sanguine
scriptionis lilo, subjieitur, quamvis simul adverterit
Domini in Pascha. revera eum librum Isidori non esse. Etsi autem for-
Incipit Titulus Bibliolhecse a doinno lsidoro cum primum animum ad
lasse editor Matritensis,
cJilus.
quartum sententiarum librum Ibrmis excudendum
Addenda in Lib. de N.itura Rerum al Sisebutum.
De parlibus Terree xlvii, ex Codice Ovetensi. adjecii, ex Taione excerptum esse ignoraverit, la-
Ex Codice Oxomensi De Partibus Terrse.
:
inen plane coustat, ab ipso rei ejuscemodi niinime
Addenda in libro de Natura Rerum ex Codice
Oveiensi supra memorato.
ignaro edi cceptum. An autem nulla omnino sit ratio
Addenda ad mysticorum exposiliones sacramento- dubitandi de auctore, seu collectore earum sententia
rum, seu Qusestiones in Velus Testamentum, et in rum, ul cerlo is liber Isidoro sit abjudicandus, op-
Jiniices.
poituniori loco infra disputabitur.
Exposilio in Missa.
In translatione S. Isidori episcopi et confessoris tj 294
- 7 «foseph Rodriguez de Castro in sua Ili- -

lecliones.
u
spana Bibliotheca t. II, p. 553 seq., plura in bac edi-
Quaestionum S. Isidori in Leviticum cap. xvn. lione desiderat, diligenliam correctoris, judicium in
S. Isi lori elogium in laiidem Hispanix.
Vetustissimi Versns, qui olini in Bibliotlieca S. Isi- operibus dubiis expendendis , erudilionem in mss.
dori Hispalensis episcopi legebantur. Exemplaribus recensendis. Leviter, inquit, kac deie
Incipit Titulus Bibliolherse a domno Isidoro ago : etenim ejusmodi Opcrum hidori
edilio S. hii
e liius.
2i. Tilulus Bibtiothecae bis editur, ut vides sed
lemporibus peracta cum homines nostro;, tnm exieros
:

ex rtiversis exemplaribus, quae aliqnanluliim inter in maximam admirationem adducet, qui optiine iiilelli-

sise variant. Ex codice Ovetensi in libro de Nalura giint quanta doctrinoe supellectile opus est, ut scripta
rerum addiiur ecloga, ui ibi dicilur, eleganlissima :
tam prceclari docloris eo decore, quo oportcl, publicce
Tu forie in lucis : quod est carnien quoddam astro-
logicum , jam olim eiiitum ut infra explicabo.
,
iuci ac tijpis commiltaniur.
Ittiiiori elogium in laudem llispanice jam a Labbeo 2S. Habeo penes me exemplar epistolae v. cl. D.
euiluro, Historiie Gotborum praefalionis loco prac- Emmanuelis Hernandez, prajfe'cti bibliotiiece
Pelri
millendum est. Sequiiur index rerum, qui idem
dmninoesf alque in edilione Grialii. archiepiscopalis Toletanae, ad archiepiscopum ipsum
25. Qnodnain meunt sit de lota hac editione Tolctanum, nunc cardinalem amplissimum, D. Fran-

231 AD OPERA
ciscum Lorenzana, die 15 Deceinbris anni
dauc, qua de Conspeclu edilionis Zaccai iaiuc Operum
S. Isidori sententiam suant aperit. Ingcnue affirmat
LHIose laborem in Isidoriana edilione imitilem pror.-us
esse Ulloa hechd a perdcr quanto trabajo en su im-
:
presion del Sanlo. Addit tamen, ea
Ulloa in appendicem conjecta fuerunt, in nova quae
curetur editione non esse prjetermittenda.
29. Habeo eliam lilteras autograpbas eruditi Ca-
nonici Gaditani D. Josephi Munoz et Raso ad Fran-
ciscum Antonium Zaccariam , die 13 Oclobris anni
1778 Gadibus scriptas, quibus confirmat Ulloam in
qui
sua Isitloriana editione hoininum doctorum opera
eam illustrare potuissent, uti non curasse.
50. Erat sane vir in primis iiluslris et doctus qui
ediiioni decus et splendorem adjicere poterat, et in B licet Patres Antuerpienses et Florezius eam ul legi-
eain rem procfalionem eruditissimam apparabat : sed
in Alversariis mansit , e quibus tamen in lucem ego
eam proferam, ul tam insigni Lidori elogin Isidoiiana
nostra non careant.
Pnrfalio ad noram S. Is^dori ediiionem e Mss.
scliedis viri doctissimi.
51- Post veterum roagnos exaniLlos labores, »11-
qr.id novi posteris deiegere, paucorum virtutis est
anliquitatis dilacerata scriuia vegeliora et puriora
,
exhibere, admodum diflicile el retroacla obsccra
,
Kecula clariora reddere, non sine temerilatis et au-
diei;e noia id aggredi licebit.
52. A
saicido seplimo, quo lloruit nosler doctor
egregius Isidorus, Hispalensis episcopus, ad bscc us-
(juetempora, taiu nostratum, quam 2:95 exterorum
iugenia inquireiulis , comprobandis, elucidandis ejus
operibus, inagnopere insudanint , aulographa ab
apocryphis secernendo spuria opuscula a legiliinis
,
segregando, alia dubia sua in fide relinquenilo , et
spurcata, aucta, seu feedtssime ascripta nostro S. do-
ctoii, penitus rejiciendo.
55. lluic instituto incubuerunt ex nostris Nicolaus
Anlonius in sua Hispaua veteri Bibliolbeca, ubi sin-
gillatim enucleat cuncta opera quai jure vel injmia
S. docloris nomen pr:c>eferunl necnon Ambrnsius ;
Morales, el alii eruditisimi vi;i, qui jussu regis
Philippi II Matrili typis anno 1599 ea ediderunt
11. P. llenricus Florezius loino V et VI Sacnc Hispa-
ni:c ; in quinlo etenim tractatum S. Isidori de Viris
illuslribus, et in sexto Cbronicon, et Hisloriam Wan-
dalorum et Gotborum ejusdem S. doctoris prelo
commi-it. Noias Grotii et Labbei addidit; nec non
summo sludio conexil, et ordiuem Chronologicum
stahilivrt.
5i. Exteri qnoque non miniis e'aborarunt ut
S. Isidorum, quasi in suo solo naluin, illustriorem
reilderent, magna aviditate ejus scripta comparantes,
et de gloria contendente- Godefridus Hcnschenius,
;
el Dauiel Papebrochius die 4 Aprilis, S. Lidori opera
lato calamo prosei|uunlur : Alberlus Fabricius to-
mo IV sua; Bibliothecae mediic et iniiinx Lalinilalis,
eam iem provinciam dilucidandam suscepit.
55. Abbas Constantinus Cajetanus edidit opuscula
S. docioris, quse desiderabantur in anterioribus
editionibus Parisiensibus, faclis opera Bigna;;, et
Jacobi du Breul, et in regia Matritensi ; et licet pr;c-
fatns abbas omnes sancinrum albo ascriptos suae
Benediclinic famili;e, ut iilios annumerarel, ilautca-
chinnos moveret legere, S. Franciscum Assisium
monachum fuisse Benediclinum , et ideo cardinalis
Cobellucius lucsilaverit an abbas Constantinus
, et de igne puigalorii, quas pietatem aut doctrinara
S. Petrum aposlolum in inutiacbum suaj religionis
transformaverit, lamen cordali viri memoratam edi-
tionem non parvi pendere.
:
S. ISIDORI IliSPAI iKNSlS PROLEGOMENA. 232
1782 A 5G. Cardinalis Bnna, Mabillonius, Ccilier, Joannes
Daylle, Casimirus Oudinus et Guillermus Fentzehus,
nt supposilitias judicant S. Isidori llispalensis Epi-
slolas, primam ad archidiaconum Rederaptum in ;
ea namque agitur de controversia inler ecclesiam
Orientis et Occidentis, an Christus pane azymo sive
fermentalo usus suprenuc nocte coena?;
fueril in
opera qure ab quod dissidium excilatum non legitur nisi qualuor
sacculis transaciis post Opera S. Isidori aliam ad
;
Claudium, et terliam ad Eugeniumepiscopum, in qui-
bus referlur contenlio inter Graicos et Latinos super
processione Spiriius sancli, cum aliunde sil salis
nolum, hanc Gracorum ambiguitatem ^seculo septimo
increvisse et dcnique, quia in his duabus poslremis
;
epistolis, summi ontificis potestas eo colore depiu-
|
gitur, quo posset auctor sajculi xni eam validius
exprimere.
37. Jiannes Morinus, Zegerus Bernardus Wane-
spen , et Ceilier, ut spuiiain rejiciunt epislolam
S. Lidori ad Massonam episcopum Emeritensem,
limam tueantur sapientissimi viri Morinus el Wa-
:
nespen, sutfulli auctoritale conciliorum et Patruni
sex priorum Ecclesi;c sacculorum etduobus testinto-
niis ipsiusmet S. Isi.lori libro II de Ecclesiisli. is
Officiis, cap. 5, et in epislola ad Helladium, 293
solidissimis rationibus ostendunt praelalam epistolam
nullalenus ascribi posse S. lsidoro, nam in ea me-
moratur qiucstio an clericus ordinis sacri qui in
grave pcccalum inciderit, possit secunduin veterem
disciplinam admilti ad exercitium sui ordinis posl
peraclam prenitentiam; et auctor epistolaB intendit
conciliare decisiones, utrique parti faventes, sibimet
peisuadens in varias abiisse viros ejus setalis sen-
teniias cum aliunde menti S. Isidori et Palrum
;
priorum sseculorum , benignitas restitutionis omnino
adversetur, et in collectionibus antiquioribus non
reperiatur canon indulgens delinquenti ad sui sacri
ministerii redire functiones.
38. Eugenius episcopus, cui rescribere supponunt
C S. Lidorum, juxta clarissimum Joannem Baptistam
Perezium Yalentinum, canonicum Toletanum, et
postea episcopum Segobricensem fuit secundus
,
Eugenius Arcbiepiscopus Toletanus e contra Ilen- :
ricus Florezius asserit esse Eugenium episcopum
Egarensem, qui una cum S. Lidoro interfuil conci-
lio iv Toletano, ex quo non levis oritur suspicio
adversus praelatam epistolam, in qua ab ecclesia
asseritttr receptum Symbolum sancli Athanasii no-
inine inscriptum, quod non reperies hoc tilulo, nisi
:
posl tempora S. Isidori.
59. Inter opera sanctorum Ambrosii, Augustini et
Leonis, annumeratur S. Ambro^io Tractalus de Con-
flictuviliorum etvirtutum, et eodem mudo indigitatur
in indice bibliolhecoe sanctoe Ecclesiaj primatis
Toletanas; sed cum S. Ambro-io, Auguslino , ant
Leoni immerilo adjudicari statuant Mabillonius, Ni-
colaus Anlonius, Fabricius et Ceiller, evertentes
sententiam eorum,qui S.Isidoro Hispalensi postremo
ascripserunt, propendemus in fundamenta quibus
creditur auctor, non S. AmbrosiusMediolanensis, sed
aiter Ambrosius Aulpertus, monachus Benedictinus,
scriptor saeculi vin.
40. Omnino nos Latet expositio in Cantica canii-
corum sil necne leius S. doctoris Hispalensis, neqne
eain denegari lanto doctori, vel tribui certo posse
asserit Ceiller, el nosfalcem millere alioruin judicio
relinquimus.
41. Lucas Acherius, congregalionis S. Mauri, suo
in Spicilegio veterum aliquot scriptorum , in luccin
edidit s3CCiiIo xvu librum S. Isidori de ordine crealu-
rarum , ttde eo Nicolaus Antonius ait redolere sa>
culum S. lsidori ; sed cum postremo capite quasdam
dubietates congerat de statu anirnarum post mortem,
S. doctoris eveilere videntur, nullatenus illorum
sententi;c adlue ct qui nostri docloris opus esse
aslruunt.
 !,

233 ISIDORIANA. PAhs i. CAr. xxxviii. 251

42. Liceat in re tanti momenli

nostrum sen- \ libet subjacenle creaturarum corporalium materia fieri
, ul
snm pronianms, aliquanlulum immorari. Ordo ser- Deum instituisse, quoniam non Dci partem, sed Dei
vatus in prcefato libro de Ordine creaiurarum, capi- creaturam credimus esse, neque aliquid habere corpe
tum divisio sermo concisus et proverbiis refertus
, rate in sua natura, aul calorem de ignea, aUi jlalurn
calx sine arena ccenientum absque speciositate for-
, ex cerea, aul humorem ex aquatica, aul crassiludinem
mce , et perspicuiias seutenticc absquc facundia , re et soliditatem ex terrena, et quia liis ommbus caret,

vera omnia inler se collata congruunt methodo a , incorpoream esse, el per ipsam incorporabditatem et
S. Isidoro in libro de Etijmologiis et prcecipue mutabUiialem, et liberi arbilrii poteslatem, eamdem
,

Sententiarum servalcc, de quibus operibus nullus cum angelis liabere subslantiam, creandiqne oriainem
bucusque dubilavit et licet hominem tam emnnctce
; dignosci.
naris , ut Nicolaum Antonium, non bene redol^ant 47. Ulrum aulem singulis corporibus siiigil'atim a
dilbielates 297 c rca slalum aniinarum post mor-
' Deo anima creelur, an lempore Adami, vel postea
tem , et purgatorium tamen non demiror S. Isi-
, fuerit creatio hanc qucesiionem scientiae refert ,

dorum obscuiius hac in materia fuisse locutum.
43. Evolventes veterum Pjtrum libros, el eoruni
opiniones sedulo meditantes, non expavescent, dum
perlegerint episcopum Alexandrice cum S. \ictore
papa de die Paschaiis acrius disputasse Justinum,
Conditoris, in quibus veibis non offendat piissimus
lcctor, nam eadeni profecto inveniet in S. A gustino
et aliis doctoribus qui ante eum iloruere. Tanlum-
modo igitur colligilur S. Isidorum pedem lixisse, aut
sentenliain proferre non valuisse, quia nec idionm
:

Irenccum et alios Patres ejusdem covi aliquanluluin theologicum de hac re adhuc constabat, et magna
in opinionem Millenariorum prolapsos fuisse Cy- caligine involutum manebat, an unicu.que lorpori
:

prianum fortiter obnitenlem S. Stepbano papce de B Deus animam crearet.

rebaplizandis hcereticis, ila ut ex Imce nihil crederet
Cyprianus, tanquam ex instrumenlis mortuis ct eje-
ctis ab Ecclesia Dei, ad salulem spiiitualem, ad nos
posse venire el Hilarium Arelalensem objurgatum,
: anima sccundum poleslalem liberi arbitrii est iuuta-
ct in epistolis a S. Leone papa fama fuisse diminu-
tum; hcec et alia iis similia non torvis oculis aspi-
cient primo quia licet semper arliculi fidei iidem
,
fuerint, non tamen eodem tempore detecti omnes
48. Lucas Acherius monet fortasse legendinn hn-
mulabUilatem in prxfato bco S. Isidori, sed nou
egemus hac correctione, nam in praesenii vitaeslatu
bilis ad bonuni, vel ad malum temporaliler suis at-
fectionibus, mulabilitale cogiiationum, justa dainna-
tione primi hominis poenas luens, ut ipseinet S. doc-
tor luculentionbus verbis exprimit 1. l Senlentia-
;

cnim in Symbolo apostolorum, sicut in spica grana rum, c, 12 de Annia.

trilici, continenlur; sed non lam aperte et propatulo 49. Aptius ad rem sit sequei s auctoritas S. Augu-
omnes patent, nisi quando post discussionein dele- stini, epistola 137, ad Oplaliim Quarum aulem rerum :

guntur. atque causaruin contideratione permoveor, ul in neu-

44. Secundo : similes contentiones inler Patres et trum asserlionem meus inciinetnr assensus, sed adlruc
Ecclesice doclores non ex superbia, fasiu aut aversa intcr utramque disceplem ; et lib. i de Origine auimae,
voluntate, sed ex quadain sinceiitate, addiscendi de- cap. lb\ de traduce animarum ait Ego nec defendo,
:

siderio, et animi sententia in rebus quce ad fidem non nec rcfello. Expressiuslib. x de Gene&i, cap. 2i, cen-
spectare sibimet persuadebant , onebanlur : el si sura sua perslringens Terlulliani errorem, <|ui ani-
lubet adjicere, SS. Patres suigillatim, ut homines, mas ex corpulentis scminibus origin- m
trabere asse-
poluisse in aliquo decipi, aut errare, audi Augusti- „ Yerabal, inquil Ego adliuc inter utrusque ambigo et
:

num in Relractationibus suis quaedam verba ct opi-
niones retractare non dedignatum fuisse , ut nobis
humilitaiis viam sterneret. Solus Deus est per es-
sentiam sapiens, omnia scit, cuncta percallet, et in
nullo fallere aut falli potest, nec hucusque misit in
Ecclesiam suam S. doclorem qui in omnibus et su-
pcr omnes essel perfecte illuminatus, sed tantummodo
eos replevit scienlia congruenti operi ad quod desli-
navit. Tertullianum itaque et Jiisliiiuin nemo ante-
celluit in Apologia pro calholica religione, Origenem
el Hieronymum in sensu et versione Veteris el Novi
Teslainenli, Gregoriuin ct Ambrosium in sensu mo-
rali , Augustinum in exponendis arcanis giatico et
liberi hominis arbitrii, et in Hesperia noslra lsido-
C moveor, aliquando sk, aliquando uutem sic.
50. Auguslinus Tertulliaiiuin reprehendil, non
quod trajucem animaruin poneret, sed quod no»
recte illum assereret, putansaiiiinamessecorpoream,
atque adeo per seinen corporeum gen rantis traduci,
ut assei it sapienlissimus cardinalis Henricus de No-
ris in Vindicds Augustiiiianis § m, quod fusius osten-
demns in nolis aJ caput de luiuravila S. IsiJori de
oidine creaturarum. lu pncsenti.iruin sufliciat dicere
S. Augustinum, Afiicanos Paires et alios quamplures
Ecclesiae Occidentalis, certissimos fuisse de incorpo-
reitale, aeternitate, spiritualitate el immortalitate ani-
m*, solumque dubium eorum exstitisse circa modum
traducisaniime quidam etenim credebant animasho-
:

rutn in Etymologiis, scnleniiis , et artiuin varietale
capessenda.
45. Ut Dionysium Atheniensem Areopagilam
divinis Nominibus, et de coelesti Hierarcbia, lector
possit rimari, filo aureo Angelici doctoris S. Thonice
indiget, ut sensumcapiat et in baralhrum non inci-
dat. S. Augustinus, loquens de subslantia angelorum
et de anima hominis ejusque potenliis, ealigine in-
volutus legeuiibus apparet ipsequemel S. doctor
; lesanimasnascenlium ex traduce aninuc Adami des-
fatetur sensus sui imbecillitatem. Quid igitur obest
minum eodem lempore quo angelos, vel postea, fuisse
creatas:aliianimasex Adam venire, nonex corpore
de Adami.sedexaniina Adami traduci, qnasiin potenlia
animcc A lami aliac animcc bominum futurorum conli-
nerentur sicut enim hoJie asserimus
;
299
omnes
D homiiies.quoad peccatum originale,esse mcapite, vo-
luntate, et seuiine AJami, et ex ejus materia nascen-
liuin corpora provenire, sicquidam Pa.resOccidenta-
cendere aulumabant moJo quo hocaccideret igno-
:

nostro S. Isidoro, si capite 15 de Futura vita, in libro rabant.et ob hoc insolubilem quyestionem vocavil S.
de ordine creaturarum non tain presse diserleque
, Augustinus iisdem verbis quibus S. Isidorus. i\e du-
loquatur de anima rationali? Ego enim (ait in calce, bitandi locum relmquamus, claudimus argumentum
Brauliuni Ciesarauguslanum episcopum alloquens ), expresso S. Isidori lestimuiiio lib. n deEucIesiaslieis
bonis et cutliolicis lectoribus consenliens invidorum , Olliciis, c. 23, de flegula lidei, ubi posl confes ionem
non curo queriolas (vel querelas), qui sine jennis in niyslerii sanctissiincc Trinitatis , lncariiaiionis, et
terra replanles, vUatu ranarum nidos avium vridenl Ariiculorum addit sequentia verba Et quod ani-
lidei, :

Adeat, qui velil, S. Augusiinum lib. v conlra Jidia- mw s l incerta origo, el quod angelorum origo, et na-
num cap. 3, et obscmiorem reperiel auctorilatem tura, vel animai non sit pars divinas subslantia;, sed
de traduce anini% quoad peccalum originale his
veibis Qnod autem horum sil verum, libentius disco,
238 Dei crealura ex niliUo condila, el in corpore esse evi-
:
denler oslenditur.
quam dico, ne audeam docere quod nescio. 51. ln capite de igne purgatorii asseril S. woctor
46. Circa medium prcelati capiluli astruit S. doclor Isidorus, noii eo purgari graviora crimina quae macu-
Isidorus, Animam neque de Deo, ueque de al.qua qua- lant eos (quorum operar;os a regno Dci P.iulus ticiu-
Patrol. LXXXl. 8

AD OPERA S. ISIDORl
sil), sed miae non niullum nocent, quamvis minus
illa
a: iiiicenl licec igilur minora peccata , seu venialia,
: asserentis tres libros Sententiaruni floribus decorasse
pet ignem purgari posse non est denegandum , el eo-
rum faclorem , si majoribus culpis tion gravetur, sic
lamen quasi per ignem satvari putandum esl. Quaerat
alius, et cito succumbemus , verba tam clariora in
alio sancto Patre cjusdem
setatis loquendo de jgne
purgatorii ,
postrema S. Isidori verba
pnccipue si
perpendat : Sed de illo purgatorio igne lioc animad-
veriendum esl, quod omni quem exsogitare in preesenli
potest liomo tormemorum modo et longior et acrior
fit.
52. Parisiensis collector senteniiarum
^Eiieas
SS. Patum lam Oiienlis quam Occilentis, adversus
Grascos, processionem Spiritus sancli a Patre et Fdio
perneganlcs, locum S. bidori de ordine creaturarum
adducil (Lucas Acherius, Spieileg.), ex quo non leve
polesi formari judicium divulgationis liujtrs tractatus
iioniine S. 1-idori tempore quo floruit ^Eneas, et
ejus lestinionio fulcitur.
53. Librum de Viris illustribus non respuimus,
quia in cap. 5 et 14 fcdata et conspurcala apparet
memoria Osii episcopi Cordubensis ; jam enim in
pr;elatione ad Breviarium Goibicum atiulimus testi-
monium Alhaiia-ii ad defensandam posthumam fa-
mam Osii, nam origo fabePaj contra Magni Osii ho-
iiorem et postremum ejus viioe exitum, confarta et
adinventa fuit a Marceliino et Faustino, presbyteris
Luciferianis, qui la e scelus a iversus
!
Osium excngi-
tarunt, ut firmiorem redden nt suam pravam doclri-
nam de non contmunicando cum iis qui in fkle defe-
cissent, eliam postquain judico Ecclesia3 condignam
egerunt poenilentiam. Passim Luciferiani litteras suas
cl aliorum nomine supposit;is sparg-bant, ut admo-
nerent Hispanos, Gallos, Iialos, etAfros Patres, de
MagniOsii lapsu in postremo viiaj fine, de ejus opibus
et avariiia, de ejus pusillanimitate et timore ne , perpendimus nec in S. Braulionis manus, neque in
imperatori displiceret et cum mentis bumanx fra-
: Sigeberti Gemblaccnsis, nec Joannis Trilhemii, lo-
gilitas ei carnis concupiscentia jam diu sit cognita ,
magno Eccles a; planctu, sacris litteris edocentibus,
;
Salomonern corruptum et depravatum fuisse circa
ultimum vitae suoe curriculum, et nemo inncias eat
Tertullianum et Origenem a via declinasse mirum
non e t, SS. Hilarium, et Isidorum 300 assensum
proebuisse Osii lapsui, praeserlim cum tain in lengseva
hujus aUale, niinacibus imperaloris litieris urgenti-
bus, pertimesccndiim esset ne decrepitus senex ad
infantiam reversus deeipi aul verius cogi potuisset
ab hasreiicis, ul forruro Arianorum subdolae subscri-
beret. Qnid inde, eliam si accidisset? Diceremus,
defectu peifeclae deliberationis in tam decrepita a ta-
te, plenx defectu libertalis ct discussionis formae, vi
nietuque coaclum Osium potuisse falli, sed nulla-
tenus a vera el recta iide ex aninii sententia de-
clinasse.
5i. Rursus convertimur ad aliaopera S. Isidori. In
bibliolheca domus de Medicis asservalur opusS. Isi-
dori de AUris, quod forte idem erit cum co quod in
regia bibliotlieca Escurialensi custoditur.
55. Oralio Audi, Cliriste, tristem fletum, edita e-t a
Papebrocbio lom. I ApriHs, cui deficiunl fcre quin-
quaginta stanliaj, seu stropboe : constabat eteniin
cenlum el decem, sed earum divisio forte auxil nu-
nierum: hoc opus non dedecet S. Isidorum, nam licet
nnn omnia plene correxeril, tamen opustuia impo-
lila incomptaque ejus dis ipuli posteris servarunt.
56. In discernendis piufalis libris , alios viros
docibsimos juJices habemus, sed nullalenus nobis
materiam subministrant a vindicandum chirogra-
I aliunde unajor nnlilat adversus pncfalum Iraclatum
phum libri quarli Sentenliarum qui hncasque in , difficultas, quia in eo exponitur Missa iisdem oratio-
lucem non fuit editus. Asservatur inregia bibliolheca
Escurialensi tam nitide, luculenler, et Golhicis cha-
r.icteribus exaratus , ut de eo amb gendi locus non
relinquatur. Dignilas materiic q^iam perlraclal non
solum a3quat, sed exsuperal tres priores libros Sen-
tentiarum, seu dc Summo Bono. Sentenliic, scu
proverbia ibi pjssim reperiuntur fecundissima el
cv BloralibQs Pa ?oralique S. Gregorii Magni excer-
; talis ordo precum fucrit observatus, ncc S, Uidorus
, ,
HISPALENSIS PROLEGOMENA. 256
A pta, quod cot gruens est leslimonio S. Braulionis
S. Isidorum ex libris moralibus Gregorii papae de-
libatis.
57. Novum non est apud auctores de bac re per-
tractantes dubium excitare, an S. Isidorus libro uno
complexus fueril totum opus Sententiarum, quod
appellalum est de Summo Bono ab initio primi ca-
pilis sic incipienlis Summum bonum Deus est ; sed
:
haec opinio aperte contrariatur auclorilati S. Brau-
lionis, tres libros Sententiarum numerantis, et simul
asserentis, ipsummet parliium fuisse Eiymologiarnm
Codicem S. Isidori in viginti libros, quia a sanclo
doctore prodierat nimia magniludine imperfectus
distinctus titulis, non libris. Quomodo ergo nos hu-
jusce dillicultatis vincula dissolvemus, ut libro quarlo
de Summo Bono fides adhibealur ?
58. Quidam ab alio doctore additum fuisse librum
quartum suspicabuntur. Alii laciniam Pastoralis stu
Moralium S. Gregorii Magni credent, et uos in hac
» ancipiti via constituii, judicium proferre non awdemus
circa aucloris progeniem ; satius sit dicere librum
quartum per plures annos latuisse, perspicacissimo-
rumque virorum oculos effugisse, ut neque in regia
editione Matritensi, neque Parisiensibus proderelur
autographum ; et si verum non sit exemplar operis
S. Isidori, laudo artificium anctoiis, m;igis assimi-
lantis filium suo patri , quam ipsum palrem sibimet-
ipsi discretio verborum
: perspicuus Sententiarum
,
sensus stylus redolens sseculum sept mum, omnia
non abortivus S. Isidori felus, sed naluralis301
videntur. Alii igitur videant, judices se constiluant,
nosque eorum judicio libenler subjiciemur.
59. Chirographum ex quo transcriptus est libcr
quartus Sententiarum, specimen et s;tculi xn anli-
quitatem redolet ob boc admiratione rapimur, dum
:
quentis de opusculis S. Isidori, neque in aiiorum
P notitiam tale libri quarti manuscriptum pervenisse,
eum magna diligenlia el jussu regis Codices fuissent
per universam Hispaniam, Italiarn et Galliam con-
quisiii.
60. Ut major fides huic e liiioni exhibcUur, ad cal-
cem hujus prrcfationis apponcmus indicem librorum
excusi fuerunt Parisiis apud Se-
S. Isidori qui typis
bastianum Nivellium anno 1601, stulio, opera et la-
borilms F. Jacobi du Breul, monachi S. Germani a
Pratis, et aliorum clarissimorum virorum, et coliala
hac ampliori editione cum praefata du Breul adno- ,
tantur libri S. Isidori hucusque inedili, scilicet: Liber
quarlus Scnlentiarum, Kxposilio Missw, qrce ioite
idem est traclalus quem Joannes Trilhennus de
ScriploribusecclesiasiicisdenominatdeOflicioMisssi:
Liber unus de Aslrii, qui forle idem esl ac qui in-
f cribitur a Trithemio de Astronomia Sermo de :
Corpore et sanguine Domini, quem eiiam tractatuui
commemorat Trithemius iuler Opera S. Isidori, sic-
que legentibus patet aditus, ut cuncla ejus opera sive
D certa sive dubia possint perscrulari, et ediliones
exlerorum emendicare non coganlur.
61. De exposilionis Missse tractalu non solum judi-
cis, verum nec arbitri parles suscipere audemus,
usquequo clariora argumenta una ex parte appareant:
Ti itbemius etenim mentionein facii libri unius S. Isi-
dori de Ofiicio Missce, sed cain superscriptio non
conveniat, licet aliquantuluul discrepent verba expo-
si.ionis et Ollicii, jam in dubietalem nrentem inducil:
nibus, et eodem prorsus modo quo hodie celebratur
post correctionem Missalis faclam a S. P.o V et
Clemente VIII, cum exploraium sit, et ex Missali
Romano anliquo perspicuum fiat, iu pluiimis, liect
non essentialibus, differre Romanam veterem liiur-
giam a correcla.
, 62. Cuin igitur nec Gregorii Magni lemporibus

237 ISIDORIANA.
alfuill pcragendac Missse ritnni agnoveril, nisi
idemmet exponit cap. 15 lib. i de Officiis Ecclesia-
slicis, ut legentibus palebit, et fusius in noslra Dis-
sertatione a.l Breviariuin Golbicuin declaratur, non
est verosiinile S. Isidorura fuisseejus auctorem, etsi
ultro faleamuf Gregorium Maguum illi Missic ordinem
iraismi-dsse.
03. Cirtercir nses, Carthusiani, Dominicani et Car-
melitani Calceati proprio ritu et Missali anle correc-
tionem utunlur, et omnibus sacrum audicnlibus
vuletur alius ordo precum et cacremoniaium , cum
tamen non sit rilus Goibicus, nec Oritmtalis Eccle-
«ioe, Romanus post sieculum quo
sed lanlum velus
vixit S. Gregorius Magnus usitalus.
6i. Cardinales et pra?ouIes Toletani, F. Franciscus
Ximcnius deCisneros, 302
et Joannes Martinez
Silifocus in lurem edi lernni Missalc ntixtum Tolc-
tanum, idemque iterum cudere mandavit cardinalis
Joannes Tavera, et non solum iu rubricis Mis alis,
setl in ordine precum quampluiimum differt a Missali
Romano post correclionem S. Pii V, in cujus com-
probalionem compertiim est Philippum II, Hispania-
rum regeni, S. Pio V preces fudisse, ut sustineret
laudabiles consueludines S. Ecclesire Toletana;, ejus
ranuim et rubricas, ut videre est in bulla Missali
S. Pii V preclixa ; el licet memoratus summus ponti-
fei Missale ejus in loto orbe observari mandavit
tanien quoad consuetudines laudabiles et canlum ,
regi Catbolico benigne indulsit.
65. Missale mixtum Tolftanum erat revera
num anliquum, quod in Ecdesia Toletana fuit intro-
dticium teiUi oiibus regis Alphonsi VI, cujus ausuiciis
siimmus ponlifex rilum Romatium ad universam
Hispaniam exlcndit, et rilus Golbicus seu Mozara-
bicus, cancellis quarumdam parochiarum civitalis
Tolelanre, etsacello S. Ecclesise, fuit circumscriptus:
stalim ac Pius V misit Pbilippo II Missale correctum,
in desuetudinem abiil Missale mixtum, ita appella-
tum cum ob mixtionem rilus Romani et Golhici, tum
ob rubricas intertexlas rilu Romano veteri et cor-
recto.
Ambrosianum, praelocusumannol522,
66. Missale
quamplurimum congruit Missali mixto quo Ecclesia
Toletana ulebatur anle S. concilium Tridentinum
et tamen praJatum Missale Ambrosianum, secundum
inorem S. Ambrosii, ut in fronte asserilur, non so-
lum ante correctionem S. Pii V, sed etiam ante
ordinationem liturgix factam a S. Gregorio Magno.
fuit a S. doctore Ambrosio ordinatutn , qu:n possit
denominari rilus Ambrosianus Golbicus , sed vetus-
tissimus Romanus.
67. Propinamus tibi, jucundissime Iector, quid-
quid oplirnum invenire potuimus ; adauge, si vales,
et ditesce disserlalionibus tuis opera noslri doctoris.
Nobis tam periculosum est passim de omnibus ambi-
gere quani de nullo dubitare. Proxime post obitum
ipsius S. doctoris, sive Theodiseus ejus successor,
in quo non immoramur, sive alii , bonori S. Isidori
maxmie infensi , obtenebrare el fere exslinguere
intenderunt clarissimum noslrae Hispanioe lumen fj nequc omnia edere Isi lori opera cogitabat. Baudi-
Isidorum alii, praecipue monachi, ejus Co iices re-
: nius tom. I Cod. latin. bibl. MeJic. Laurent. Flo-
condentes, solertissima cura transcribcre oplabant :
sed non oniniuni par erat in transcribendo diligen-
jt;a, projilcrea plurima menda in cbirograpba irrep-
sere alii, ut suum
: lenuem laborem decorarent,
sive clerici, sive inonachi , foe.Iissimo stelliouatus et Nostrum hunc Codicem anno 1756 jussil sibi couferri
vulpino t rimine sc maculantes, sub nomine S. Isidori
sua.s ineplias effulienies, posteris constuprata opera
virginea et purissima S. Isidori reliqUere, ui opus
suuiii lanto auctore exlollerent, non agnoscenies ncc
Iuj.os ovinis pellibus debere contegi, nec asinina
dtlirainenta diulius posse sub pietatis specie con-
tineri.
68. Isidorus igitur non eget noslro leslmonio
simplici tantum gaudel S. Braulionis amicissimi sui,
et S. Ldelonsi discipuli
sui, auctoritale, el relalione
obiius lacta a Redemplo, clerico suo, qui eum e vita
ad Deum in pace jucundissima emigrare conspoxit.
;,
— PAHS I. CAP. XXXIX. 238
quem A Cuncta tcslimonia proferemus, ul tibi, charissime
lector, jucundum exbibeamus officium.
69. Isidorus, ait S. Braulius, vir egregius, Ilispa-
lensis Ecclesix episcopus, 303
Leandri episcoji suc-
cessor et germanus,floruil a temporc M
auritii imperato-
ris et Recaredi reuis... vir in omni locutionis generc for-
malus incomparabili eloquenlia clarus... et quaulus
,
sapientia fuerit , ex ejus diversis studiis et eluboratis
opusculis perfacile prudens lector intellicjcre poteril...
obiit temporibus Heraclii imperatoris et Christiawssi-
mi Chintillani regis, sana doclrina prceslantior cun-
ctis , cl copiosior operibus chariialis. S. Ildeplionsus
assprit opcra eximia et non parva soripsisse.
70. Joannes Trithemius S. Isidorum vocat virum
in divinis Scripturis et swcularibus litteris nulli suo
lempore secundum, ingenio subtilem, sensu clnruin ,
eloquio composilum, carmine excellentem et prosa, et
non minus sanctitate quam doctrina insigncm ejful-
sisse.
„ 71. Redemptus clericus, qui morli adfult S. Isi-
dori, examussim refert S. docloris in ecclesia S. Vin-
centii anle obitum ad Deum oralionem, ad coepisco-
pos, clerum et populum allocutionem cilicio indu- ,
tum et cinere conspersum, juxla veteris disciplimc
normam, expandisse nianus ad ccelum, completisque
omnibus, post diem confessionis vel pcenitentia;
quartum, pastoralem jugem curam el finem suum in
pace consummasse pridie Nonas Aprilis, rcra 679,
anno Doinini 686.
Roma- 72. lmbuere disertissime lector, Isidori senlen-
,
tiis, operi verenda patrum, si aduiterini filii ea de-
texerunt ne lumine aut perspiciculo obtuso solis
;
maculas aut lunic defectus perscruleris sed morem ,
gerere majoribus disce, et vicissitudini rerum, ca-
lamo, prelo, lot calamitatbus, cladibus, vastationi-
bus praedis, bellis et barbarorum incursibus ma!a
, ,
addicito, si vis mari secundo hoc sseculum trans-
meare.
CAPUT XXXIX.
q Conalus quonnndam ad novam Operum hidori edi-
tionem perficiendam. Casimiri Oudini jiidicium dj
melhodo qua ea perfici deberet.
1. Cum plerique docii viri jam dudum novam ope-
rum editionem expeterent, ejus perlicieiukc consi-
lium non pauci inierunt, ut J.icobus Hommey, An-
dreas Burriel, Franciscus Pcrez Bayer, Franciscus
Antoniu; Zaccaria, DeBarrieioacdeZaccaria seorsum
mox dicam. Jacobum Hommey, morle
iiilcrceptum,
ea quse de Isidori scriplis excudendis cogitaverat
exsequi non poluisse, leslis est laudatin Ziccaria in
conspectu paratas suae edionis Isidoriana), et refert
eiiam Fahricius in Bibl. medii a^vi verbo Isidorus.
304
9- Bayerii conalus ad Isidori ediliouem
adornandani lcviores fuisse videnlur ; qui furtasse
rent., plut. 19, Cod. 51, cum mysticoruin exposilio-
nes sacramentorum, seu qiuestiones lsidori i;i Yetus
Testamcntum recensuisset, banc subdi iit notam :
Cl. P. Zacharias S. J. cum liispana edilione. ln bi-
bliotheca vero Toletana Codex asservalur membra\ia-
ceus in quadrata forina remolissimw uiiliquilatis, sk-
culo nimirum viu vel ineunle ix exaratus, quem prw-
luudalum Zachurium consutuisse oportcbui, ut mihi
tnnc temporis uffirmavil Barcinonensis canonicus
Dayerus Perezius, qui Codicem illum diligenlitsime
coniulcrat jussu Fcrdinandi VI llispaniarum regis,
dum illum cdcrc meditsretur, Hoc ipsum cx Bayeriu
 , .

259 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEGOMENA. 240

audivit Andreas Petrus Julianellius , bibliotheocc A Lamentumpoenileniiceproindulgentia peccatorum,
duplici alphabeto digestum, el trochaicis versibus.
Laurentiance pro regio bibliolhecario vices gerens,
Oraiio prolixa ad flenda semper peccata ad cor-
ut leslatur ipse verbis c. 45 referendis , cum de eo roctionem viice.
Codice Florentino sermonem inslituam. Oralio brevis contra insidias diaboli.
5. Miror tamen a Bayerio laborem islum suum in Liberde ordine creaturarum.
Commentarius in Canticum canticorum.
not. ad Bibliolh. vet. Hisp. fuisse sileniio prceter-
Appendix suppositorum.
missum. Commemorat quidem m nol. ad num.
ille
7. Devitiorum et virtutum, qui Ambro-
conflictu
ad annum 1752 Codicem Etynio-
102 lib. v cap. 4, se
siiAutperti est. Epistolce : —
adMassonemdelapsu —
logiarum Tolclanum sccculi ix aut ineuntis x, alium- sacerdotis et restitutione post lapsum. Ad Clau- —
•|ue item antiquum contulisse cum Griaiii edito : ex dium ducem. —
Ad Redemptum archidiaconura. —
:juo laborc, inquit, non pamitenda mihi varianlium Ad Eugenium Toletanum episcopum.
leclionum swcrecit seyes. At cum in not. ad num. 8. Hic est ordo quem Oudinus in proxima omnium
159 de mss. Codicibus Qiicestionum in Velus Testa- lsidori Opemm editione servari cupiebat : qui sane
nientum sermonem instituit, quinos Codices Escu- in multis cum eo convenit quem raihi prccscripsi.

rialenses indicat, de Toletanis vero ne verbum qui-

308CAPUT XL.
ilem ullum facit. Imo neque Andreas Burrielius, qui n n
"
mss. exemplaria Tolelana Isidori diligenlissime in-
. . ... De
...
nova edttione Operum
,.
Jsidort adomanda An-
c
S.
drem Burrielii consilia et erudila epistola. Alia
. . , . , ,

vestigarat et consuluerat, Codicem ullum refert, quo V. C. Pelri de Castro epistola ad Franc. Antonium
Qucestiones in Yelus Teslamentum contineantur, ut Zaccariam.

ex ejus epistola mox proferenda manifestum fiet. 1 Franciscus Rabagus Soc. Jesu, vir egregie doc-
Varias aulem lectiones ex veteri Goihico Toletano tus, ut scripta ejus teslanlur, doclrinae vero inter

Etymologiarum libro a Bayerio colleclas luisse Hispanos augendcc studiosissimus, dum confessarii
Rodriguezius de Caslro lom. II Bibl. Hisp., pag. 512, munus apud Ferdinandum VI Catholicum regein
in not. conlirmat. exercuil, cum multa alia litleralurce Hispancc utilis-

4. Quoniam vero multo ante Casimirus Oudinus sima regis auctoritaie peragi curavit, lum illud in

de Script. ecclesiat. lom. I, col. 1585, peculiarem primis quod perilissimi homines vetera insigniorum
disserlationem edidit de Scriptis S. Isidori Hispalen* ecclesiarum cathedralium tabularia diligentcr inve-
si«, in qua ordinem exhibuit quem in operum Isidori siigarejussisunl, utanliquissimaqucequemonumenta,

editione servari ipse cuperet, quale fuerit docti quibus religio aul bistoria illustrari posset, e tenebris

lmjus heterodoxi vel apostatce potius judicium vi- in lucem v ndicarentur. An !reas Burrie! ex eadem
deamus. . p societale, avidissimus et solertissimus antiquitaiis
cultor, ad ecclesicc Toletance omnium Hispaniensium
305 Ordo Operum S. lsidori HispalensU episcopi.
celeberrimcc tabularium exculiendum destinatus
5. Originum, sive Etymologiarum libri viginli.
fuit cui socius additus est Franciscus Perez Bayer,
Differenliarum, seu de proprietaie sermonis libri
:

tres ordine praedicto. (Scilicet primum liber alphabe- non obscurum in orbe litterario nomen.
ticus verborum, deinde liber verborum sine ordine 2. Meminit hujus rei ipse Bayerius in n<>t. ad
afpliabetico, tum liber Diflerentiarum rerum.)
Bibl. Vei. Hisp. lib. ui, cap. 5, n. 69, ubi de Codice
De Natura rerum, sive de mundo ad Sisebutum
regem. ms. Dracontii sic refert : Contulit, et variantes lec-
Liber Prooemiorum de libris Yeteris et Novi Tes- tiones annotavil Cl. anticus, et in colligendis e cliarto-
tamenti.
phylacio et bibliotlieca illustrissimi Canonicorum Tole-
Liber Allegoriarum sacrce Scripturce de nominibus
Veteris et Novi Testamenti. tanorum cotlegii, quce in palriam liisto iam conferre
Commentarii breves in libros historicos Veteris possent, monumentis, collega olimmeus Andreus Mar-
Testamenii, Genesim, etc. cus Burriel, Soc. Jt su presbyler, magno rei litterarice
Sentenliarum, sivedesummo Bono, libri tres.
Libri duo contra nequitiam Judceorum.
damnoante annos aliquot prcematura morle abreptus :

Libri duo de offlciis divinis sen ecclesiasticis. quas cum plurimis ejusdem stupendi plune laboria
Epistola ad Ludifredum Cordubensem episcopum alque industrio? [elibus in regiam bibliolhecam Matri-
de iisdem olhciis. D tensem posteadelatas autographasque ad manumliabeo.
Synonymorum, sive Soliloquiorum libri duo ad
Braulionem archiiliaconum. 5. Igitur Burrielius, cum studiorum suoruin ratio-
Regula monachorum capitibus 24 distincia pro nem Rabago redderet, de S. Isidoro loquitur litleris
palri.t;usu.
Hispanice scriptis Toleti 22 Decembris anni 1752,
De Vita et morte sanctorum qui Deo placuerunl,
sive de ortu et obitu Patrum. quarum senlenliam Laline reddo.
Liber de Scriptoribus ecclesiaslicis cum Supple- Excerptum ex Burrielii epislola ad P. Rabagum.
mento S. Ildefonsi Toletani archiepiscopi. 4. t Quoniam S. Isidorus Hispanice nostrcc doc or
Chronicon ab initio mundi usque ad annum quin-
tuin Suintillan» regis Gothorum, Chrisli Domini est celeberrimus, et ejusOpera in duabus editionibus,
626. Breuliana et regia Matrilensi, sine extrema manu et
Historia Gotnorum, Suevorum et Vandalorum ex
editione tamen Labbeana, quam designavimus.
;
politiori cultu, quce tempora noslra 307 Aagitanti

excusa fucrunt, qusedam ejus opera cum niss. Codi-

Paucce admodum et breves quccdam epistolcc.
cibus qui hic asservantur collata sunt prcc;ertiin
Appendx incertorum. ,

6. Exhortalio poeniiendi cum consolalione et mi-

Etymologiarum libri cum duobus Golhicis exempla-
6ericordia Dei, ad animam fuiura judicia formilaniem. ribus, quorum altcrum fortasse ante Mauromm in
 241 ISlDORiANA. — PAKS I. CAP. XL. 242
llispaniam irruptioneru exaralum est;neutrum au- A Epislola ad monachos Benedictinos congregutionis
tem ab Isidori editoribus Malritensibus observalum Parisensis S. Mauri super quibusdam parum eonso-
fuit. nis, prwlermissis, atque improbabilibus in viia S.Gre-
.5. c Exstant ia bac bibliotbeca Biblia editionis gorii Magni, ab ipsis adornata, et in lomo IV Operum
vulgatte volumine satis cra^so, et tribus co'umnis in lucem edita, reperlis Matriliei Bononim A 754. llnic
cxarato : quae Mariana in epist. dedicat. Commeni. ergo Zaccaria litteras dedit, ut mss. Codkws Toleta-
Novi Testamenti, et in epist. dedic. ad card. Bellar- nos Isidori aut ipse conferrel, aut ab ali» conferri
minum Conunenl. Veteris Testamenti, antequam curaret. Petrus ad Burrielium negotium detulit. Ha-

Mauri Hispanias invasissent, hoc est ante mille an- beo penes me Burrielii quatuor familiaria ad Pelrum
nos scripla fuisse censuit. bncslimabilis bic Codex. a epistolia, data anno 1754, die 3, die 6 et die 13 De-
S. Isidoro, ut patet, ad usum ecclesiarum Hispaniae cembris, etanno 1755, die 3 Januarii.
ordinalus fuit. Singulos libros praeter Hieronymi 8. Harum brevium epistolarum hoc unum est ar-
prologum alius S. Isidori prsecedit, et singulos pro- gumentum, ut de ratione qua Zaccariae responderi
phelas elogium historicum, quod in libro ejusdem posset disseratur. Burrielius praunittit, sibi inani-
S. kidori, de Ortu et interitu Palrum, reperitur. mo esse editionem Isidori meliori methodo digeslam
Pervulgaia conlroversia est, sitne Isidori ejusmodi B quam Regia Matritensis esset , e mss. Codicibi
opus. Equidem, sexcentis conjecturis permotus, opi- Hispanis adornare addit facile se Zaccariae
: suas
nor S. doclorem ea prophetarum elogia perscri- omnes in Isidorum lucubraliones concessurum, si

I
sisse, utin Bibliis ea singulis prophelis prxfigeret; bona cum venia eorum e quorum penderet nutu id
quod itidem de prologis existimo. Ut igitur prologi fieri posset caeterum brevem Codicum mss. descri-
:

simul unili opusculum separatum Procemiorum con- plionem, nihil aliud Zaccaria
si flagitet, in sua esse
flciunt, ita etiam prophelarum e!og'a. Alia elogia potestate, ut cum Zaccaria communicet. Voluisset
SS. Virginis et apostolorum, ex quibus altera pars Burrielius editionem, collatis auxiliis et consiliis
opusculi, de Ortu et inleritu Palrum, constat, for- sive in Italia, sive in Hispania peragi : sed fortunae,
tasse alium ab Isidoro auctorem habeul. In eodem quae tunc in curia Hispana sibi prospera erat, non
Codice Evangeliis decem canones Eusebii Caesaiien- satis iidebat : atque eventus ipse prudenles hominis
sis pro evangelistarum concordia pracmittuntur :
timores confirmavit. Agnoscebat etiam difficultates
quorum harmoniam Isidorus in Elymologiarum libris quie in Hispania al ejusmodi operum absolulionem
cxponit. Anle Pauli epistolas canones PrisciPiani interdum occurrunt. Vereor, inquit, ne forte edi-
haerelici a Peregrino episcnpo correcti reperiuntur :
tioni exlra Hispaniam impediinenlum aliquod ap-
quos ab aliis commemoratos non novi : itaque eos
q p0 natur, et in Hispania interim nihil perliciatur.
descripsi Denique 309 longiorera epistolam exaravii, quie
6. De canonibus Priscilliani, quos Burrielius com- ad Zaccariam mitti posset. Ea edita jam est a Jose-
memorat, viJeri potest Fabricius in Biblioth. medii pho Rodriguez de Caslro in Bibliotheca Hisparia
?evi, et Zaccaria lom. V Hist. litter. Ilal. cap. 9, verbo Jsidorus : sed quod ille loco forlasse alieno
num. 4, qui se ignorare faletur quisnain fuerit Pe- fecit, nos loco maxime opporluno prailermittere nou
regrnus ille episcopus qui canones Priscilliani cor- cum
decet, praeserlim digna sit quai cum exicris
rexit.Ac fortasse pseudonymus auclor esl, qui, cum communicetur. Eam igilur ex Hispanico aulographo
siuun nomen occultari vellet, Peregrini nomen as-
exemplari sic Lalinam faciebam.
sumpsit, quod simili de causa alios usurpasse con-
D. Petro de Castro, amico charissimo, Andreus
slat. Burrieliusin litleris ad D. Petrum de Castro die Burriel S. D.
lii Jan. 1754 mox afferendis, adhuc putabat Priscil-
9. Litteras luas simul cum iis quas P. Franciscns.
. liani hos canones lypis non fuisse exscriptos : sed Antonius Zaccaria die 8 Novembris Bononice ad te
eos jamab anno 1752 in Bibliotheca Pistoriensi Zac- dedit, libentissime legi. Forle forluna hoc ipso tem-
pore Patres Panigai et Bramieri e provincia Veneta
caria vulgaverat, ubi animadverlit eosdem Priscillia-
socielatis Jesu, qui Ulyssipone ad istam r* giani
n.vos 308 canones a Peregrino conectos exslare j) curiam se conferunt, hac iler fecerunt qui cum :

in Bibliotheca Valicana cod. 5729, 217 ; forlasse in- Toleti quinque diebus ad hujus urbis antiquitates, et
lelligil paginam 217 Codicis. rariora quaeque monumenta obseivanda commorati
In laudatisBibliis Colhi-
sint, idoneum tempus nactus sum, ut cum eis de P
cis ecclesiae Tolelanae deerat primus prologus, omni- Zaccaria, quem optime norunt, longum serraonem
bus sacris libiis communis, <iuem ex celeberrimo instituerem alqueadeo ut prudenliam ducis Muti-
:

alio Codice collegii majoris complutensis Burriel ws ;

nensi*, qui in praelectura sua; bibliothecae cum cla-
rissimo viro Mur.itorio subrogavil, uno ore pranlica
describi curavit.
remus; ac praelcrea intcr nos conferremus , qua
7„. Post lilleras ad Rabagum datas, biennio exacto, potbsiranm ratione tuis pro eodem Zaccaria poslula-
Burrielius Zaccariae nomine, qui edilionem Operuin tis a me responderi oporteat.

S. Isidori medilabatur, de mss. Isidori fxemplaribus

10. Ac primum gratias libi ex corde ago quod
dorti istius Jesuilae lucubrationes et plausus lam sin-
quae Toleli asservarenlur, consullus fuit. E regio propensa voluntate promovere
cera et satagis :

Hispanorum majori collegio Bononiensi, quod S. communi etiam lolius noslroc genlis voce vellem uli
C.iementis nuncupalur, Maliilum vencrat posse, ut eidem Zaccariaj clarissima mcmoris grati.-
vir clarus
que animi arguinentaexhiberem, quodsuarum cogni-
Pctrus de Caslroejusdcm collcgii aluninus, nuuc llis- tioinim doctrimcque copiam ad doctoris noslri S.
palcnsis ccclesi* Canonicus, cujns exslat crudila Isidoii scripta illuslranda cflun lcre decreverit.
 243 AD OPEUA S. ISIDOUI IIISPALENSIS
14; Deinde persiiasum habeo novam Operum
sancti Imjiis doctoris Hispani edilionem summopere
necessariam esse, ac niulta commoda allaturam.
ISecessaria nempe est, quaiuio quidem duce illcc edi-
tiones, eodem IVre tempore peractcc, Malrilensis et
Parisi. a , Grialiana et Breuliana, valde imperfeclee
sunt, ut liquei cum ex ipsis tum ex judicio quod de
eis Nic. Antonius tulil. Maxime etiam eadeni nova
edilio necessaria esl, quod ad rcclesiasticas profa-
nasque Hispanicc antiquitates illustrandas scripta
.
Isidori quaquaversum splendidissimum lunten effun-
dunt, ut quodlibel erudilionis genus facile compre-
hendalur.
i 12. Profeclo Hispanum gcnus calholicce religioni
ac tradilioni incomparabile monumenlum erigere
pclest, si eo splendore et cullu, querh a3las nostra
exigil, fundamenta et columnas suee fidei ac mnn-
archiee in publicam lucem proferat, et seriem deinde
ecchsiasiicorum sceculariumque monumentorum au
nostra usque tempora coniinenter producat. De
Bibliis Golhicis loquor, de cauonum Cotbica colle-
clione, de Marlyro'ogii% et marlyrum confessorum-
que aciis sinceVis, ei quce ad Gotliornm imperium
pertinent, de SS. Patrum Hispaniensjum Gotbico-
rum temporum, 310s ve auliquiorum operibus,
' dro, comprobavit
deniquc de chronicis, sive de veleribus bistoricis
scecularibus et ecclesiaslicis. His fumlamentis atque
his colunmis acdificium Hispance religionis et mo::-
archiee iuniiitur quec ab ipsis iniliis biler se forlu-
:
nato vinculo connexce fuerunt, et, voiente Deo, per
longum soeculorum spa ium connexcc permanebunt.
43. Ceelerum hrec omnia, ac singula, c.um S. Isi-
doro atque ejus Operibus arclissime conjuncta sunt.
Bibliorum Codices habemus mille annis amiquiores
cum versione S. Hieronymi, se ab Isidoro recognila?
1 cumenla legilima esse propugnavit, ac probare vo-
qui novum proccmium smgulis libris adjecit, ex quo
Liber Procemiorum prodiil. Singulis veropropbetis
narrationem eorum vilee et obitus adjunxit, ex quo
Liber de orlu el obitu Patrum coaluit. Libris Uegum
seriem chronologicam regum Jnda et Israel preefixit,
que ejtis chronico respondet. CanonesEusebii, quo-
runt usum in Etymologiarum libris explicuit , ad
Evangeliorum contordiaui intexuit. Ad faciliorem
Ep stolarum Pauli perceptionem, preeier S. Damasi
versus, canones Priscilliani addiiit, a quodam epi-
scopo Pertgiino cmendatos, nondum editos. Argu-
inenta, seu capilum lilulos iere omnibus libris, qui
alio ordine atque in vulgata editione divisi sunt,
apposuil.
1 i. Denique in eam propendeo sententiam, vere
in nonnullis renotationis S. Bratdionis exemplari-
bus asseri, S.doctorem quariam Psalterii edilionem
fecisse. Ila se:.tit P. Joannes de Mariana in not. ad
cap. 2 Hb. i Contra Juilccos qui Psaiierium S. Isi-
: tbica Escmialei.sia exemplaria, duoque Tolelana,
dori illud ipsum esse cfe lidlt, quo Muzarabes utun-
tur, ab eo qtiod in noslris Bibliis Golhicis ex S.Hie-
ronyrai translatione exstit re vera diversum. Uaqne
si no-lra Bihlia Go;hica publici jmis facere velimus,
ea cum Uidori scriptis intime e. se connex.a repe-
riemu^. \ i
13. Oniitlo nunc, diligcnli animadversione obser-
\anda esse (ut Mariana in not. ad libros S. doctoris,
quos illuslravil, observabal) illasacrceSeriplurce loca
qucc IsMorus passim in omnibus suis oper.bus, prout
ip.-e legebat, recilat quemaJmodum etiam ea quce
: alia monasterii Uivipulleusis
in conciiiis Tolelano iv et H spalensi ii, quibus ille
pieefuit, atque in universa Muzarabica liiurgia occur-
runt. N. que ea commemorabo qncc Isidorus in opere
Etymologiarum de libris canoniiis, de eorum versio-
nibus, de evplicalionibus nominum Ye eris ac Novi
Testamenli scriplum reliquit. Nibil eliam dicain de
ejus libro Allegorianun, nihil de qucestionibus, sive
commentariis in fere omnes sacros libros. U;>ii \w c
sunt, antiquissimos testes fundamenti fidei no-trce
in publicum proferre non possumus, quin eos Lido-
rus comileiur, : tque mullis rationibus custodiat.
16. Sunt eliam nobis magno numero Gothircc
cmunutn colleciionis genuinx et legiliraee exempla-
PUOLEGOMENA. 2!
A ria, alia sctculo ix, alia x, alia xi,queedain xn exara
ta : qua quidem collectione Ecclesia Hispana frre ad
hcec postrema scecula usa esl. Opus hoc longe diver-
sum est ab eo quod cardinalis Aguirrius, et post eum
Cennius, mullis uterque erroribus deceplus, excu-
derunl, prcelixo tilulo Codex velerum cunonum Ec-
:
clesice Hispance. Opus ab his auctoribus edilum
soium est inslilulio qucedam canonica, collectioni in
msS. Codicibus prcemissa, cnjus auctorem Joan.
Baptisla 311 P erez S. Julianum Tolutanum esse
suspicalus est, Anionio Anguslino non probante.
17. Differt etiam h rc colleclio a canonum Orien-
talium colleclione S. Marlini Dumiensis nam colleclio :
S. Martini, a nonnullis concilium Lucense imile
cxistimaia, exigua est, et una ex parlibus canonicce
colleclionis S. Lidori, inter Bracbarenses synodos
collocala. Nequo hic noster Codex esse potesl cano-
nicus ille Codex conciliorum generalium et p.rlicu-
larium, in concilio Bracharensi i leclus: siquidem ,
ut alia argiimenta omiltam, ille cerle brevissimus
erat, hic nosler est amrdissinius. Distincla tliam est
nostra collectio a collecl.ione canonum concili.irium
et epislolarum synodicaium Homauoi uni pucsuluin,
quam canon 1 concilii m
Toielani, prceside S. Lean-
eleniin canon ille piofeclo bre-
:
vem co'lectionem Dionysii Exigui puram ac sine
Adriani I addiiionibus respexit, ut multi alii ejusdeni
eeleberrimi concilii canones.
18. Multo vero magis collectio Golhica diversa
est a c^lleclione lsidori Mercatoris, sive Peccatoris
nomine vulgdta, quam cardinalis Aguirrius contr.i
unanimem orbis litlerarii consensum a falsitalis
et fictionis nola liberare fruslra conatusest; qui
etiam apocrypham prcefalionem fu^e illustravil, do-
luit opus esse legitimum ac certum S. Isidoii. Stu-
penda sane tam docli ac diligenlis viri perlinacia :
qui duos prceslanlissimos Codices Golhicos veice col-
lectionis Golhicce in hae primale Ecclesia Tolelana
asservatos excutere debuit, quinque in bibliotbeca
S. Laurenlii Escurialensi, et alios quos facile in Hi-
spania reperi.-set, ul eos iu Gotbolaunia arcbiepiseo-
pus Marca reperit, ex quo veram prcefationem de-
scripsit, et qtiem nihilotninus refellit. Collecliouis is-
tius Peccalricis nescio an vel unicum vetus ms.
exemplar in univer^a, qua late patet, Hispania ex-
istai.
19. Contra genuime ac legitimce collccii.nis,
prceler antiquissiinumCodicem Lucensem, in biblio-
theca Escurialensi combu-tum, cujus indices adbuc
exstant, el cujusexemplar descriplUih pro correctio-
ne Decreli Gratiani juvauda, Homani tran-inissum
fuit, habemus no solum iiuinquc illa, quce dixi, Go-
i
sed aliud eliam Gothicum, quod oliin archiepisco, i
Loaisce fuerat, iiunc penes nie e t, bibliolhecce regice
a rege destinalum duo a!ia cbaractere Gal.ico, al-
;
terum Eecies ce Urgellensis, a Mendoza, qui preshy-
terorum subscriptiones in coninientario ail com iliura
lliiberilaiium ex e > descripsit, celebialum, aUeriun
Eeclesice Gerundensis, in cuju> line duo illa conciiia
Gcruiitlensia reperiuntur, quce Tavernierus de Ar-
ilenne a.l P. II irduiuum remisil, Harduinus vero lomo
XII po.-t in.iicesadjecit aliu-.l Ecclesicc Cordubensis
: :
aliud Gothicum Vien-
:
nce Ausiri_e exislens, illuc Mediolano delalutn ac :
deniqqe parteni indieisex alio Cellanov;e in Gallcecia,
quo cxpetilum concilium Toletanum xvni coutineba-
lur. Hoe aulographum fragmenluin apud P. Sanuien-
t im vi li, quod a Flore/.io postea tyi is coinini>siini
fuil. Omillo ejusdeni colleclionis Codices qui in Gal-
lia assei vantur ; eos eniin P. Conslantius recen-
set.
20. Igitur collectio nostra canonica Golhica earum
omnium, quce in 312
Ecclesia catbolica Orienlali
et Occidenlali unquam exsliterunt, amplissima est,
purissiuia el ordiualissima. Constat primo loco in-
slilutione canonica, quam dixi, ab Aguirrio et Cennio

m ISIDORIANA.
edita, in decem mss. Codicibus
libros divisa, cui
tilulus est, Excerpta Canonum : quod opus duobus
diversis modis dispositum reperitur, et, ut ego puto,
retentius est Isidoro. Sequiiur genuina praifatio, a
iMarca cxcusa, et ab Aguirrio recusa quam eliaiu
Gorrectores Romani Decreti Graliani Toleto ab Al-
varo Gomez de Castro missam prae oculis habue-
runf.
21. Succedit index conciliorum, et post indicem,
nulla habila mentione canonum aposiolicorum ,
quippe qui in prcclatione, ut apocryphi et ab hcere-
ticis coniicli rejiciunlur conceplis illis verbis qua3
Gratianus descripsit qnamvis omnino contraria aliis
quaepariterex supposititiapratfationedesumpsit, post
indicem , inquam, illico concilium
locatur, solis viginti canonibus constans, illis ipsis
quai deinde in concitio Carlhaginensi vi repetuntur,
ex authenticis regeslis Constaniinopolilanis tunc ex-
tracta, cum de canonum Nicxnorum
distinctione conlroversia exorla fuit, quia Dionysius
Exiguus sub eodem numerorum ordine et serie con-
1'usos coacervaverat. Sequuntur canones aliorum
conciliorum Grnecorum, non versione Latina Diony-
sii Exigui, sed alia diversa, quam pseudo-Isidorus
inaxima ex parte reiinuit, el Harduinus in sua maxi-
ma Colleclione ejusdem pseudo-Isidori nomine in se-
paratam cohimnam conjecit.
22. Post synodosGirccassunt Africana3,sedin ordi-
nem redaclce, el sine illa perturbatione qua3 apud Dio-
nysium Exiguum notatur post Africanas Gallicanse,
: nalo animo propugnavil. Collatis inter se collectione
poslGallicanasHispanlc». Atque ilaprimacollectionis
pars :-bsolvitur. Secuuda pars, post brevein prologum
ct indicem, epistolas decretales 102 exhibet. Primae
duoe epislotsc sunt S. Damasi ad Paulinum Anlioche-
num tresdeinde Siricii lum vigintiduxlnnoceniii I
: ;
dmc Zosimi ;
qualuorBoiiifacii ; tres Cceleslini
ta novemLennisMagni,comprehensis scilicetuna Fla-
viani Conslantinopolilani, et alia Petri Ravennalis ;
tres Hylari ; duae Simplicii, quarum altera est Sim-
plicii ad Zenonem Hispalensem,
lanlinopolitaiii ad Simplicium tres Felicis duce ; ;
Gclasii; una Anastasii; una Symmachi ; decem H n-
misdu?, inler quas una esl Juslini imperaloris, alia
Joannis Constaniinopolitani ad eumdem Hormisdam ;
una Vigilii ; ac denique quatuor illac quas S. Grego-
riiis Magnus ad Hispaniam misil, nempe tres ad S.
Leandrum, et una ad regem Reccaredum.
23. Fere omnibus ms=. exemplaribus aJditur
in
Decrelale de Iibris recipiendis el non reeipiendis
ex quo Gralianus capul Sancta Homana desumpsit.
lu emoibus nostris mss. Hormisdce, non Gelasio,
tribuitur. Exslat eiiam in alio diversorum opuscu'o-
rum Codicc Golhico, de quo infra. Ejusmodi epislula,
sive Gclasii, tive Ilormisd.t-, in primaeva
collcctione cum caHeris inserta non fuit
suo loco conspicerelur. Minime ergo dubium quin
collectioni addila fuerit, imo etiam post insiitutionem
canonicam, sive Excerpta canonuin:in quinus nulta
illius inenlio lil, prout fleri debuit, si in collectione
prinueva continereiur. Eanim Decretalium
nulla est qi 33 lcgiiima el aulhenlica non sit, nulla
quae fatsilalis aut inierpolationis vitio laboret ; aique
bae laiitsiin sunt episloLe deeret iles anliquae, ac nul-
la3 alioe (exceptis illis quoe cum Actis synodi vi con-
iunclae luerunt) ab Ecclesia Hispana cognitae, obser-
vata?, et kctac , doncc alia3 a pertonalo Isidoro
Mercatore con!ict;e e regionibus exteris ad ejus cog-
,
nilionem devencrunt.
24. His positis, eliamsi monumcnta qurc hac col-
leciione eomprehenduntur maxima ex parte tvpis
vulgalajun s nl, lamen Ecclesi.i- utilitali, glorioc e t
confirnialioiii lidei Hispause gentis maximopere con-
duccrcl hoc alterum fundamenlum el columnam ejus
religionis et disciplince ecclesiasticae iia
blicare, ut in vctuslissimis indnbitalx auctoritatis
cxcniplaribiis, inier se in rei siibslanlia roirCconsen-
lienlibus, icpcritur, alquc ea melhodo, co capilum
; ,,,
— PARS I. CAP. XL. fi§
in A ordine, ea titulorum divisione , eic, quam mss. Co-
dices repraesentant.
25. Oporteret orbi Christiano evidens reddere
quod,cum ex Hispania ad imperium Franco-Gafli-
;
cum hujus collectionis canonicce Gothicse genuinse
exemplar delatum fuisset, quo tempore ilis in locis
breves tantum collecliones , a Justello et Quemello
publicatae, de quibus fuse Constanlius , et collectio
Dionysii Exigui , ab Adriano I aucla et versibus ,
acrostichis Carolo Magno exhibita, cognitae erant
S33Ciilo vin exeunle aul ix ineunte, ad 33ternam infa-
miam ex hoc exemplari ILspano , veluti e solo ac
fundamento, alh abominanda collectio, fietionibus
referta, erecta fuit , clare nihilominus et diserte S.
Nicamum col- Isidoro imputata, ascilo nomine Isidori Peccaloris,
sive Mercaloris quse corrupta Scriptura prasvaluit :
,
cum vellet falsarius perniciosissimis suis fabulis spe-
ciem auctoritatis conciliare, ex publica existimatione
et Sardicensium quam S. Hispanus doctor scriptis suis per universam
Ecclesiam jam disseminatis oblinuerat.
H 26. Manifestum etiam facere oporteret non solum
doclissimum P. Tiirrianum in canonum apostolico-
rum ,
et decretalium ante-Siricianarum defensione
deceplum fuisse , quamvis idonea excusalione di-
gnum, sed etiam Bevcregium in eorumdem canonum
defensione pra3 coeteris vero doctum cardinalem
;
Aguirrium, i|ui non solum Iegitimam esse Isidori
Peccatoris colleclionem, sed et verum illius aucto-
rem S. doctorem Ilispanum Isidorum fuisse obsti-
canonica gothica tegitima, ut in tot mss. Codicibus
Hispanis conservatur, et colleciione Isidori Peccato-
ris, ut in imperio Franco-Gallico coniicta fuit, undo
in reliquas regiones permanavit , excepla Hispania
,
;
aliud tunc agente Maurorumque jugo oppressa , in
: trigiii- qua ejus exemplar ms. inillum omnino offendimus
liquido appareret quidquid est superaddilum, inler-
polatum, corruplum, muiatum, confictum.
27. Al nihil horum sine Isidoro ejusque operibus
altera Acacii Cons- q peifici pote.-t dc co enim, lanquam de auctore, agi-
:
tur. Necessarium igitur est validis conjecturis pro-
bare, Isidorum collectionem nostram genuinam instar
collectionis Dionysianaa confecisse ac digessisse
ii ulto tamen meliori melhodo ac
judicio, niajorique
rerum copia ac vaiietate. Necessarium pariter est
ostendere, neque S. Isidorum, neque ullum alium
Hispanum colleclionis 314
apocryplue auctorem
fuisse cujus auctor ille ipse potuit esse qui capitula
:
confinxit exhibila ut in nonnullis lilulis asserilur,
,
Ingilrhamno, sive Rigelranno ab Adriano I, ut in aliis,
a Sirmundo observatis, Adriano 1 ab Ingilrhanmo
:
quod longe aliud est ac fortasse ulrumque falsutri,
:
neque aliud habct fundamentuin pncter eam, de qua
jam dixi, Adriani I additionein ad Dionysianam co!-
canomnn
lectionem.
: alioquin
28. I tul luxc sunt, conslat Adr.anum I ea capituli
in hanc suam addilionem , qui maxime opportunns
locus erat, non ingessisse, ut ex duobus vetustis il-
lius addilionis Codicibus Rivipnlleisibus , quos vidi,
liquet. Cum ergo lucc capiiula confii la sint
313 D Achi leum Aguirrii argumentum. Potuil eliam suppo-
ruii ,
sititia: hujiis collectionis auctor esse archiepiscopus
Ricullus, qui eam per imperii Fran o Gallici regio-
ncs di.-seosiiiavit quanquam fJrtasse hie ra3sul in-
:
|
nocenler id gessit, dolo deceptus obscuri alicujus
auctoris qui sincerum Codicem Ilispanum corrupe-
r:t. et Ricuifo oblru.serit , tanquam cx Hispania ita
,
delatum.
29. Certe colleclio Franco-Gallica in Ilispania
neque conf.cla est neque illis lemporibus confingi
,
ullo modo poluit. Corruit ig lur leslimoiiiiim llino
mari Remensis, cujus auctorilate Labbeus et alii
eiiam Coustantius , Hjspaniam aborlivi illius felus
mairem crediderunt. Prasierea 'in ipsa collectione
omnlno pu- qurdam animadverli debeill qua: ad Uidorum ;-pe-
ctant, ut verba pra^falionis vcrae qu»3 in Elymologia-
rum libris re, eriuntur, ctiam illa, Concilia'... qaorum
gesie i/i hoc operc condita conlinentur : qu.c minime

247 AD OPEKA
Etjrmologiarum operi congruunt
oporluit, ul Giialius notavit.
30. Illud eliam expendendum, synodum genera-
lem v, Isidojo antiquiorem , in colleciione omilli :
coliscret quod tampnefatione quam in Elymolo-
in
giarum libris qualuor lantum synodi generales ab
lsidoro commeraoraniur. Qusereiidum qusenam fuerit
cjus de synodo v et quieslioue trium capilulorum
senlentia i;use ex is collig lur quse de Aceplialis
,
;
de Jusliniano, de Victore Tunnensi aliisque scripsit
ct ex iis quse in concilio Hispalensi n erga episco-
pum illum Orientalem gessif, alque ex prsenotatione
Braulionis.
51. Expllcandum eiiam est cur in maxima Codi-
cum niss. parte synodus generalis vi
colleclionis
Constantinopoliiana n invenialur cum Leonis papse
epistolis ad episcopos Hispanise, ad Quiricum Tole-
lamun, ad oomitem Simplicium, ct Renedicti electi
pootificis ad Petrum notarinm regionariura , et ad
regem Ervigium, qu;ie Isidoro recentiores sunt. Ejus- _ gaxerit, elaborandum fuit, ut, cum lu rescribas, in
inndi epistolas cardinalis Baronius pro sinceris non " hoc argumento explicando non parce verseri».
habuit, quia arcliiepiscopus Loaisa tanquam in uno
tantnm ms. exemplari regii conventus Toletani S.
Joaunis regum, quoi hodie desideralur , repertas
pioduxera'. At potuit Loaisa Codicem ipsum Gothi-
ciim, i|i:em possidebat, et qui nunc penes me est
nllcgare :duos item Golhicos Ecclesise Tolelanse
alium Uigcllensem, aliun Gerundensem, alium Lu-
censem in bibliolbeca Escurialensi lunc exstantem ,
aliosque , quibus hse ej.istola; post synodum Con-
stautinopolitanara n continenlur.
5-2. JSeque Loaisa neque Agujrrius, istiusmodi
, bant. Hye familie, quas expugnalor meritis houori-
epistolas in memoratis 315
Codicibus observarunt: bus cuniulav.l, supreinum urbis regimen illis conce-
quia cum eorum scopus ac labor ad so!a Hispanise
concilia unice tendeiet, Codices ea parte qua conci-
lia Grseca reponuntur, evolvere non curarunt, ne
suspicanles quidem laiere ibi quidquam posse quod
ad Hispaniam aliineret. Quod si eooslilissel eas
epistolas non solum in Codice S. Joannis R^.gum ,
sed iu reliqnis cliam omnibus in quibus synodus C iu loia sua dilione aboleri curavit
Constantinopoiitana n exslal, reperiri, fortasse ne-
que Baronius, neque alii post eum scripiores , quia
legitiriise sint, dubiiassent.
35. Opus quoque erit exponere cur cum nonnulli
Codiccs, ut illi quos in monasterio Rivipullensi Marca
inspexii, concilia Hispanise solum usque ad iv Tole-
taunm exhibeant nihilominus alii usque ad conci-
, Gothica penes solos Muzarabes; ac propterea appel-
lium xi Toleianum, alii usque ad xv, alii u>que ad
xvn, laudalus vero Codex Cellanovsc usque ad xvm
et ullimiim comprehenderint quc omnia concilia
: quoniain Toleli tanluin retinelur.
posl lsidorum babiia fuerunl. Qua ergo via et ra-
tione co'L-clio aucta additamentis est, ut ex conciliis
Tolelai.is ix, xiv et xvi arguitur?
51. Uonea reJdenda est, cur tametsi Leo
ralio
pomilex quinque synodos generales
in epislolis suis
suscipit ellaudat, et syno.lum Coiistantinopoiitanam
n, quam ad Hispaoos remitiit, vi generalem appellat,
tamen episcopi Hispani in concilioToletano xvi, syn-
odum Constanlinopolitanam n, cui subscnbunl, non
vocant sextam, ac solum quatuor synodos generales
anliquiores, quas in suo Codicesivecollectione con-
tineri innunnt, prseierita v synodo generali, comme-
morarit. Quid vero seiiliendum erit de conciliis ex-
travagantibus, hoc est de nonntillis conciliis provi/i-
cial.bus, qusc ia uno vel altero Codice exlra ordinem
reperiunlur, prseserlim in Codice vEniilianensi biblio-
tliecse Escurialensis, in quo
iuelhodus non servatur? (.ur ea concilia cum Isi-
doro sinl vetustiora, in aliis Codicibus in quibus col-
leclio rile digesta est, non reperiunlur ?
35. Quid vero caus.e est cur epistolai Gregorii
Magni de epi-copi Malnciiani dep<sitione in collec-
tionem insertse non fuerint cum id factuni Isidori
, det. Asservunlur quoque tna alia, quse Caminus non
leinpore necessario evenerit, atque in limitibus pro-
vincke R.elicj> , cujus ipse erat melropolitanus? Quid
itein dicere oportebil de alia epislola S. Leouis Ma-
gui ad episcopos Bjcticae et Lustanix de alteriui
,, :
S. ISIDORI IIISPALEiNSIS PROLEGOMENA. 2 ',8
, ei omissa esse A episcopi Sabini depositione ; quse in tine Codicis Ec-
clesisc Gerundensis exslat , sed extra ordinem ad-
juncta, et postquam collectio decretali epistola sub
Hormisdse nomine jam memorata conclusa erat?
36. Hsec omnia ad Isidorum quodamraodo alti-
nent : atque de his omnibus disputandum est, si col-
lectionem nostram canonicam Golhicam iu bono
lumine collocare voluerimus. Oraiito, ad dissertatio-
,
nes perliciendas, commentaria vel notas in Histo-
,
riani vel concilia Hispana;, ad Isidori Opera oranino
recurrendum esse, in quibus vera noiio plurimaruni
rerum explicatur, proesertim quod atlinet ad Hispa-
nioc concilia. Oinitto eliam, monasticam Hispanioe
disciplinam ex ejus regula et ex concilio n llispa-
lensi pendere, ut disciplina ecclesiaslica cleri saecu-
laris ex ejus epistolis, libris , et concilio iv Tolelano
pendet. De nostra collectione canonica Gothica ab ,
Isidoro digesta, sermonem scquo longiorem habui
sed cum 316 P- Zaccaria singillatim de ea interro-
57. De liturgia Gothica, quod tertium est funda-
mentum el columna fidei nostrse, brevius disseram :
nam vel ex qso hdoriance vocabulo liquet quam sit
cum S. Isidoro connexa. Vocatur lilurgia Muzarabica,
quia cum urbs h-.ec Tolet-.na ab Alfonso VI anno
ll85 expugnata fuit, plures Chrisiianse familia? in ea
repertae sunl, a Golhoruin temporibus fere per qua-
tuor caplivitatis s;ccula conservaise, in septem pa-
rocc as divisie , ad quas quidem perpeiuo jure , non
:
lerritorii, sed sanguinis et generis ralione pertine-
dens , Mauro vocabu'o diclsc sunt Muzarabes sive
Mezarabes : quo ab aliis incolis Caslellanis et Fran-
cis, per alias denuo erectas parcecias terrilorii jure
dislribut.s, dislinguebaiilu r .
58. Rex id- m Allonsus VI non solum riitim, sive
,
liturgiam Golhicain, sed cliaracteres ettam Golhicos
scd qui ab ec- :
clesiis calhedralibus et raonasteriis scriplurain et li-
turgiara Golhicani evellcre potuit , subrogala Galli-
cana seu Roraana, aul non pnltiit aut uoluit hoc
ipsura a Muzarabibus Tolelanis extorquere , qui in
paroeciis suis vetermi ritura conservarunt, el etiam-
nuni conservan'. Mmsit ergo scriptura el lilurgia
lala fuit scriptura et litutgia Muzarablca rilus ct ,
officium Muzarabicum , cui Toleiani nomen additur ,
39. Verum dicta quoque fuit et dicitur lilurgia
Isidoriana, siveoliiciura lsidorianum, quia proccrlo
habetur pr;ecipuiim ejus auctorem fusse Isidorum ,
salteiti quod aitinel ad raelhodiira ordineiuque totius
lilurgisc et oflicii , ac plures parles qnbtis conslai.
Cardina is Xinienez de Cisneros, vir incoinparabilis ,
cum in paroeciis Muzarabum ustim ejus ollicii lan-
gucre cerneret, in hac sua primatc ec^lesia sumptiio-
su:n sacellum erexil, ac qu;ituordecini capellanias
n
** fundavit ,ul quatuordecim Muzarabes parochi et
beneliciali quolidie missam et otnnes horas canouicas
suo rtu tanlarent. Q >od ut perliceret, libr.s oinues
niss. paiojciarura collegit, aique ex eis missale et
lireviariuin Muz irabicum Isidorianuin in formaui re-
dgi, alque lypis excudi ju-sit, sed quibusdam recen-
tibus admixlis et nonnullis anliquis omissis.
colleclionis canonic.e
40. In hujus sanclac ecclesise bihliotbeca adhuc
,
octo illa voluniiiia niss. mem' ranacea , cliaractere
Gothico exaraia , asservanlur , qiiorum P. Joannes
Pinius in suo de hac lilurgia traclalu uieininit ex
D. Pelri Camini, amici inei, recensione, qui adhuciu
vivis agit, et nuuc congregalioni Muzarabum pnesi-
vidit, praeter qu;cdam ;tliorum Iragmenla. Quamvis
P. Emmanuel Azevedus nunc Roma; mis^ale et Dre-
vi.iriimi Muzarabicum carJinalis Ximenii, nolis illu-
nlrata, recudit, tamen o/orteret ut nare vofcmuna
2i9 ISIDORIANA. — PARS
mss. Gothica eo modo
publicarentur quo alia ab a'iis
otnnium genlium scriploribus puhlicala sunt, et quo
nuper, anno scilicet 17-13, Muraloruis Codices Li-
turgire Romanae veleris illustravit, qui duobus volu-
niiuibus Sacramentaria S. Leonis, S. Gelasii, S. Gre-
gorii, et alia , ut in veteribus exemplaribus mss. ad
verbum descripta exsiant, typis edidit, brevibus no-
lis subjeclis.
317 ^L1° nova Operum cardinalisThomasii edi-
tione prirno volumine, quod a bibliopol s noslris in
duo divisum, distinctis titulis alque epistolis dedica-
loriis ornatum, pro duobus diversis operibus zli-
quando vendilum esl, Blanchinus Codicem liturgioe
Gothicac, in capituli ecclesac Veronensi-i biblio.heea
reperluni, inseruit. Vidi etiam conspectum editiouis,
quam praesules Assemanii Romoe medilanlur, omiiium
folius orbis lilurgiarum quindecim voluininibus excu-
dendarum, ut in Codicibus anliquis jacent. Lilurgia
nostra Goihica Muzarabica, aut Isidoriana, inuliis de
causis cum cujuslibet alterius gentis liluigia de digni-
tate et ampliludine contendere potest. Sola biblio-
theca hujus ecclesise priinalis Tuletaux, ut jam dixi,
nobis undecim volu ina exhib t nostrum est mis-
i :
sale Goluiium a Mabillonio excusum, el a II ratorio
recusum, noster laudatus Codex capituli Veroi.en>is,
nostra volumina Gothica monasterii Caradignoe, ex
quibus P. Berganza nonnulla excerpla ad suarum
appendicum calcem conjecit; nec dubio quin in
aliis quoque Hispaniee monasteriis alia volumina Co-
thica mss. lilnrgica, ut in n.onasierio Caraliguoe,
sive de Cardena, laleant, e qnibns tam ampla coilec-
tio compleri poterit, ut nulla alia nalio similem valeat
opponere.
42. Maityrologia eorumque in oflicio divino usus
orlum in Ecclesia Corduben-i habuerunt, iu reliquas
Ecclcsias exinde propagata, siquidem epistoloe quse
cum additionibus ad Martyrologium Adonis Viennen-
sis circumfeilur, lidem proeslamus. Nonnulla simi iu
Hispania, et satis quiJem antiqua, ejusinodi inarly-
rologia ac sola ha c bibliotheca Eccle^ioe Toletanoe
:
duobus inter se diversis politur. Habemus itidem ma-
gno numero samtoralia, et libros aclorum martyrum,
quoe in ecciesiis legebanlur. In hac quidem urbe Co-
tlices ejus generis exslanl valde antiqui in aliis His- : silntio praelerire non possumus: ipse enim ejusmodi
panioe partibus etiani characleris el lemporis Goihici.
Etsi ejuscemodi monumenla iu Tamayi Mai tyrologio
deturpala fuerunt, non lamen propterea suum inler-
num fundamenlum splendoris amiserunt, quein quivis
eruditus, iidelis et sincerus, demonstrare poleril, si
modo judicio a pattium sludio alieno , prudenti et
incorrupto, meriia eornm paiefaciat, ihcc aulem ve-
lera documeuta lilurgica Hispanioe absque Lidori ope
po-sunt: lum quia ipseest eorum
illustrari nnllatenus
praecipuus auclor, tum quia
e diversis ejus operibus
lumen peli debel ut nihil inlerim dicam de vineulo
: aiiique consecuti
quo haec cum Bibliis Gothicis et collectione canonica
Gothica copulala sunt.
43. Quod si opera sanctorum veterum et scripio-
rum ecclesiaslicorum Hispaniensium, quod quartum
esl fundamentum ei columna tradilionis iidei nostroc, j) historiae noslrse fontes in Isidori chroniciset histo-
opporlunis nolationibus iliustrata, in unuin corpus
re ligere voluerimus, S. Isidorus sine ulla controver-
sia, sive muliiludinem Operum ejus specles, sive con-
diiionem, eoruni omuium princeps est habendus.
Prajterea Isidorus primus omniuin inler nostros ca-
lalogum virorum illuslrium, Hieronymum el Genna-
dium imilalus, coiilexuil : a quo maximam parlem
cognitionuin nosine lillerariae, ac vil33 et
historiae
O t
ieriiin scriplorum ipso aniiquiorum niuluaii necesse
est.Qui Isidoruin subseculi sunl, eum lanquam ma-
gistrum communem suspexerunt.
313 '*»• Deaique fundamenla monarchiae nostroe,
cum religione iniime connexoe, sunl ieges Gothicae
et histoiia. Forum Judicum Gothorum Latinum in
Hispania nunquam typis eoii.inis>um est. Ediiiones
exlra Hispaniam procuraloc ad Codiees, quos anii-
qimsimos habemus, recognosci el casligari possunl.
ln bibliolheca l.ujus Ecclesi.c To'eianae ties exislunt,
quo:um unus Gulhicus cum noiis Arabici-, quules in
I. CAP. XL. 2"0
A Codicibus quoque collec ionis canonicoe et bibliorum
inveniunlur alius velus annorum 600 in convenlu
:
S. Joam is Reguin;
alius recentior in hoc colleg o :
Socit lalis. Pioeterea alia exemplar a Goihica bib.io-
theca Escurialensis possidet.
45, Divinus rex noster S. Ferdinandus statim at-
que Cordubam expugnavii, et priusquam ingens opus,
cui Pariilurum titulum fecit, adumbraret, prudentis-
sima arte jussit leges vnlgi lingua publicari alque ,
unas easdemque in loto regno servari, quantum qui-
dem nationis sludium et ainor erga sua jura muniei-
palia paterelur. llunc ad usum Forum Judicum Lati-
num , quod Toleti praevalebat (quanqmm in usu
quoque erat Forum Caslellanum ) , qnia gubernator
Muzarabum, quibus, ut lilmgia Golhica, ita etiam
h ges Gothicaj conservaiae fuerant, civiialis et ejus
terriiorii judex prsecipuuserat, in CasMlanum idioma
converti jussit ; quod ita conversum pro municipali
jure Cordube assignavil, et Forum Cordubense vocari
proeeepil. Idem Foriun Judicum vu'gari lingiia Hispali,
B a se expugnat.e, illico liadidit idera Murcke ct :
Alonoe, statim atque Alfonso Sapienli lilio suo, lunc
Infanli, deinde regi, se submiserunt.
40. Versio
hoec Castellana Fori Judicum semel
tantum typis edita est, et pessime quidem, atque in-
numeris erroribus, quamvis in edit onis fronle nota-
rius solemni juiidico testimonio affirmet eam cuidam
volumini ms. ecclesioe Toletanae conformatam esse.
Non unum, se I iria sunt egregia hujiis versionis mss.
exemplaria in hujus ecch sioe bibliotheca alia conser- :
vantur in bibliolheca Escurialensi aliud Colmenares ;
possidebal, ut in sua Segoviae historia testalur; urbs
Murcia autographum exemplar, ab expugnatore do-
natum, adhuc servat alia alibi reperiuntur. C msen-
;
laneum rationi videtur, has leges, quibus tanquam
fundamenlis monarchia nostra Hispana innilitur, per
tot soecula observalas, a mullis regibus eonfumatas,
ct a nullo haclenus abrogatas, utraque lingua quam
iieri possit correctissimas edi. Procter innumeras al as
utilitales conspicua est ea quoe in religionem re-
P
'
dundat, miranuum in moduin ab his legibus conlir-
mat.un.
47. Quocunque id modo expedietur, Isidorum certe
coilectionis legum princeps aucior est, si Lueoe Tu-
dcnsi lidem praebemus collectio ipsa in concilio iv
:
Toletano, cui Isidorus proefuif, formata et publicata
fuit, si inscriptiones el prologus versionis Castellanoe
non fallunt. Prufecto niliil jrohibet quin, etiamsi
Ervigius, Leovigildui et alii rege-i Golhi Codices le-
gum foimaverint, uti aniea Alaricus Breviarium et
Codicem Anianuni publicaverat, nihilominus Sise-
nandus Lidoro usus fuerit ut novam formam Codii , i
augmenlumque redderet quem rursus Chindasuindus
:
319
reges mutaverint, correxe-
rint, auxe int. Prailerea interpretatio plurimarum
rerum ejusdem collectionis apud Isidorum quoque
simililcr qmcrenda est.
48. De hisloria quid atlinet dicere, cum consicl
riis potissiniuin consistere? Poslremo si quxnani fuc-
ril antiquis illis lempoiibus genti> noslrae doctrina in
omni scieutiarum ac divinaruin humanaruinquedkei-
plinarum genere, scire cupimus, praeslo esl S. Isi-
dorus, qui in suis Eiymologiarum libris encyclopa)-
diain conformavil, omnesque intra alque exlra His-
paniam tunc cognilas facullales in compendium rc-
degil quod compendium , quibus hmi licet najvis
:
respersuin, nihiloininus censeri debet pr.cslantissi-
nium opus eorum omuiuiu quae illa quidem soecula
apud qoaslibel alias nattones proliilerunt.
49. Coniplexio boruiu oniniuin vcnerandie anti-
quitatis noslra: nio..umenloruin naiioni nostra: pro-
cul dubio honnrilicenlissiiiium essel invictum ira- :
dilimiis fi lei Hispaiue arguineuluiu in omnibus dog-
malis calholici capitibus a primis Ecclesix sxcuiis
pncstaiet ac siniul supremam Ecclesiac Ronianan et
;
Sedis apostul.CvC aucloiitaic n a priiuis Evangelii
sple.;doiibus usque ad nos ra tcmpora cousiantcr in
 ,

251 AD OPEKA S. ISIDOKI HISPALENSIS PKOLEGOMENA. 252

Hispania receplam serie chronologica demonstraret.
Egregice induclionis argumenlo in singulis his rehus
uii possem, sed salis erit qucedam ex his quae ad
sedem apostolicam spectant, indicare : nam ccetera
in legitima suhjeciione et communione lidei hujus
\ antiquum, ut probabilis suspicio sil, anie Mauroruu
lrruplionem fuisse scripluni. Inlegrum es>t hocexem-
plar, magna diligenti» descriptum, versicolorihus
ornalum figuris geomelricis, itidemque figuris niu-
sicis, quce in excusis desiderantur, brevibus ubique

apostolicce sedis necessario induduntur. noli«, et vocum Arabicarum respondentibus signiii-

50. De SS. apostolorum Petri, Pauli et Jacobi in calionibus rcfertum ab Alvaro Gomez de Caslro et
:

nostram peninsulam adventu et prcedicatione quid- cceteris qui edilionem regiam Matrilensem procura-

quid tenere libeat, certissimum est Ecclesiam nos- runt, recognitum non fuit nam ex secreliori Sacra-
;

tram Gothicam pro suis apostolis SS. episcopos a rii tabulario, uhi latebat, ad bibliothecam nonnisi
Pelro apostolo in Hispaniam missos, ac propterea anno 1727 transiil, Palribus Bcnedictinis Mecolcela

Apostolkos cognominatos celebrasse qui primo : et Sarmiento, qui Codicem inspexerunt, id s-ua-
chrisliano scecuto Ecclesiam Hispanam Romance rile demibus.
suhjectam atque unitam slabilierunt. Sceculo ni sub- 5(j. Allerum Golhicum exemplar n. 9, clario: i et

missio erga supremam Romce auctoritalem osiendi- grandiori charactere exaratnm, sec. xi certe posle-
tur lam ex libellalicorum depositorum appellalione,
rius non est. Tertium exemplar n. 10 Charartere
quam ex argu-tiis in quas Romani pontilicis niandata minuliori Gallico ad sceculum xi peiliuel ex operi- :

Basilidem, Martialem (corrigo Sabinum, Felicem), ac ni nlis arguilur olim fuisse monaslcrii Oguensis.
clerum et popnliim qui hos elegerant, ompulerunt.
t Quarlumnum. 11 grandioribiis litteiis Gallicis pro; e
Ita enim ad incitas redacti sunt, ut in
Africa consi linem sceculi xin,aut ctiam postea descriptum esl :
:
lium a S. Cypriano exquirere coacti fuerint; quod B prsniiliitur enini prccnotalio Braulionis, ut a Luca
non fecissent, nisi legitimam potestalem quce eos Tudensi, qui dinvdiato illo sceculo floruit, inlerpo-
compellebat agnovissent. lata et corrupla fuil. In boc eodem volumine post

51. Hoc ipsum consecutis sceculis comprobalur ex Eiymologias reperitur liber De astris cceli ad Sise-
appellatiouibus, consultationibus, decretis, legatio- butum regem.
nibus, vicariatibus apostolicis, reliquiarum palhique 57. Eodein pluteo 15, num. 12, asservalur aiius
transmissione, quce in epistolis conlinentiir Sincu ad Codex Golhicus, quo tres libri Sentenliarum, sive
llimerium Tarraconensem, S. Leonis ad S. Tunbium de Summo Bono conlincntur : initio mulilus 32^.
A-turicensem, Hylari ad Ascanium Tarraconensem, est, a cap. 7 libr. i incipiens. In fine id notatur F :
i-

Simplicii ad Zenonem Hispalensem, Felicis ad eum-
dem, Hormisdce ad Joannem Ilicensem et cccteros
Hispanue episcopos in genere, ad Sillustium Hispa-
lensem et episcopos Bceticce, Vigilii ad Profulurum
Bracharensom, S. Gregorii ad S. Leandrum et ad
n t n Kat. Aprilis liora vn-, in cera dcccc liii. Tco-
demirus ac si indignus scripsit (Forte scripsi). Orate
pro me. Anno igitur 915 linitus est. Hic esl iile
ipse Codex quem archiepiscopus Loaisa in sms no-
lis allegal.

Reccireium, denique in epistolis jam memoratis 58. Alius Codex menihranaceus charactere Galli-
Leonis el Benedicli de subscripiione vi synoJi gene- co sceculi xni , plut. 21 num. 12 , exslat, qui inilio ,

ralis. Concilio N cxno non alius prccfuit quasn n.a- exhibet Vitam S. doctoris longa oralione descrip- ,

gnus Osius epUcopus Cordubensis. In concilio To- lain, inseilis Renotalione Braulionis interpolala ,
et venera- Alphabelo oralionis, quibusdam ejusdem Isidori epi-
letano l cernei e 320licel obse luium ,

tionem exhibilam luteri- S. Leonis de Pnscilliano, siolis narraiione Redempli interpolata, nonnullis
,

quas episcopi a Bulconiura simul cuni regula sueLverMbus sub Ildefonsi nomine, atque alia prolixa
i

lidei miseruiil. Eadem reverentia in concilio Biacha- narratione de translalione S. Isi lori alque ejus mi-
rensi i scepius obseivatur erga epistolas decretales raculis:quod totum Luccc Tudensis videtur opus
S. Leouis, et Yigilii, et cathedrse Pelri auciori- nugis refertum.SequunlUr niinutiori characterechro-
talem. nica S. L-idori , S. Hdefonsi S. Juliani ac poslremo , ,

52.-Universce Ecclesice Hspnnce, in conciiio m

cjusdem Lucce Tudensis qui ccclera inlerpolavit , ,

Tolelano congregaue, post hceresin Arianam ejurj- ul tom. IV Hispanice illuslratce edita fuerunt studio
tam, primus conatus fuit ut conciliorum et epislo- Palris Mariance cujus manu , uti eticiin Alvari Go- ,

larum synodicarum Romanorum ponliiicum aucto- mez de Casiro , nonnulli versiculi in hoc Codke
ritas recipereiur, ut ex canone primo liquet. In con- scri 'li conspiciuntur. f

cilio iv nalionali, prcesile S. Isidoro, epi-

Tolelano 59. Pluleo2 , nu.m. 1 , celeberrimum exemplar
stola S. Gregorii producta fuit, ut quccstio de trina Bibliorum Golbicoruni reperilur, quod Mariana vali-
mersione resolveretur. Denique S. Isidorus in prce- diss-iinis argumentis exisliuiavit ante Maurorum ir-
falione ad collectionem canonicam hoc ipsum so- ruplionem exaralum. In eo suis locis inserla legun-
lemnibus verbis prolessus esl Subjicientes eliam
:
tur nonnulla prooemia et prophetarum elogia qnce
decrcta prcvsulum Romanorum, in quibus pro culmine Isidorus composuil; alia eliam sunt ornamenta qutc
sedis aposoliae non impar conciliorum exstat auc- retuli cum de Bibliis Gothicis verha feci.
torilas.
60. Plut 51, num. 18 , 19 et 20 , tria volumina
55. Antiquitatum igilur Hispanhc dilucida expo- characleris recentis inveniiintur, quce Joan. Baplisla
sitio, eamelhodo, quam congrueniissimani puto, D p er ez cx veleribus exemplaribus describi curavit
peracta, utilitatis pluiimum afferel atque glonce conciiia , sanclorum opera et antiquas Hispanice
Sed, ut ex diclis patel, nihil horum illuslrar. polest hislorias complectenlia. In hac collectione inseruit
quin Isidorus menti el oculis co ..linue obversetur. S. Isidori epistolas ad Leudefredum , ad Massonam ,
Quarnobrem maxime interest, ut Operum omnium ad Helladium , al Claudium , ad Redemplum el ad
S. docloris nova edilio diligenter cureiur, qu.c edi- Eugenium ; Regulam nionachoium Versus hiblio- ;

tionibus Grialiana et Breuliana amplior sit, melio- lhcc;c , quns Tamayus edidit, deinde Muraiorius,
rique methodo proceial piccterquam quod duae illae
:
el modo Florezius ; A'pltabi tum orationis; Chroni-
editiones rarissimce jam sunt, neque ab iis omnibus con Histoiias Gothorum , Wandalorum et Suevo-
;

qui eas expetunl possunt comparcui. luin : demum Virorum illuslrium librum , proul in
54. Tertio loco nolura libi facere debeo Opera editione Matrilensi excusus fuit , addilis 10 elogiis
niss. S. Isidoii quce hic exslant hcec esse de quibus duhiis ex Codice Galislccano.
nunc dicere aggredior. 61. Plut. 14, num. 25, exemplar recens exstat,
55. In hibliotheca primatis, plul. 15,
ccclesice jussu Loaisce descriptum, Operuin Beali, Hclbeiii ,
num. 8, 9, 10, 11, qualuor sunt exemplaria libro- et SamsonisCordubensis,quce inCodiceGolhico pjus-
rum Elymologiarum, duo scilicet charactere Gothi- dem hibliotheccc inyeniunt ;r. Seijuitur exemplar rc-
co, duo Gallico exarato. Nota lemporis quo descripta ccns libroruin Differentiarum S. Isidon usque atl
fuer«nt, carenl; sed primura nuin. 8 adeo videtur caput 58 lib. n regula nionachorum , Hbef Virorum
,
 ,
, ,,:

253 ISIDORIANA. — PARS I. CAP. XL. 251

illustrium , ut a Loaisa in conciliorum collectione A rat occasio scribendi finem facio ; nc denuo et Zac-
,

editus fuit ab Aguirrio repetilus. Sunt in hoc libro cariai inJustriae et luo sludio singulares gratias me
qucedam notce , iortasse archiepiscopi Loaiscc , non babere profileor. Vale. Toleti , die 30 Decembris
tamen ejusnianu, quam optime novi. anni 175i.
62. In regio convenlu S. Joannis Regum velerem
Codicem scriptum quo Senten-
vidi lilteris Gallicis
323 69. In crudilissimis hisBurrielii lilterisqusc-

tiarum libri continentur alinm eliam anliquum

:
,
dam animadvertenda occurrunl ul sine oflensione
membranaceum deOrtu et Obitu Patrum, qui tanien ulla legi possint. S. Isidorum quarlatn Psalterii
solum Vilas Palrum Veteris Testanienti complecli- translalionem edidisse legitur in Braulionis Renota-
tur, quamvis index Vilas quoque Patruin Novi Testa-
tione interpolata , sive uberiori , de qua dixi cap. 4.
menti polliceatur.
63. Penes me est exiguus Codex Golhicus libro- De canonibus Priscillianaeis ,
quos jamtum edilos
ruin conlra Judceos, qui olim foit bibliothecce archi- Burrielius ignorabat, paulo anle sermonem habui.
episcopi D. Garsice de Loaisa, nunc regicc Malritensi
70. Mon expresserat Burrielius, quonam concilio
destinalus.
64. Cominodatum etiam ab amico Carthaginiensi canones viginti Micani repetiti fue-
babeo Codicem
Gothicum ingenlibus
, 322
menibraneis, velustissi- rint, quamvis locum vacuum pro numero apponendo
mum sed male habitum ao discerptnm , quo inter
,
reliquerit. Ascripsi esse concilio vi Carthaginiense,
alia libri li.eronymi Gennadii, LiJorique de Yiris
,

illuslribus necnon addiliones Braulionis, Ildefonsi al. v, sub lionifacio I , anno 419. Hoc euim conci-
,

et Juliani conliuenlur: prccterea liber Allegoriarum, lium a Burrielio significari existimo. Rc8 aulem ipsa
et liber de Ortu et Obilu Patrum, ab excusis satis explicalioue aut nonnulla etiam correclior.e indget
diversus. Suspicor in hoc Codice fuisse eliam librum
nam longe anle Dionysium Exiguum qui sceculo vi
Isidori de hscresibus , a Braulione lauJalum. Denique ,

dubius hcereo an Isidori sit liber quidam acephalus lloruit , in exemplaribus Eccle^iai Romanae canones
quce.-lionum breviiim de sacra Scriptura per inler- , Sardicenses Micaenis uniti erant , et a Romanis pon-
rogationes et responsiones digestus.
lificibus Xicwni vocabanlur, quiascilicet Sardicenses
65. In voluminibus ms<. P. Joannis de Mariana ,
quce in hoc Socielalis collegio , in quo has liileras erant velut quredam explicatio Nkacnorum. Cum
do , cuslo iiuntur, exstanl exemplar commentario- igitur Faustinus episcopus legatus Romance Ecclesice
rum in Cantica, ut in editione regia Matritensi in concilio Carlbaginiensi vi commonitorium Zosimi
Braulionis Rtnotatio sincera.et alia a Luca Tudensi
i.terpolata, narratio sincera Redempti , el, qu.od papce protulisset ,
quo quidam canones Sardicenses
prcecipuum est, exemplar iibrorum Dilferentiarum nomine canonum Nicwnorum laudabantur, el Palres
ab eodem Mariana ad plures niss. Codices recogni- Grcecis exemplaribus
ejus concilii Cartliaginiensis in
torum.quorum varias leclionesexactemargini ascrip-
sil, Codicibus per lilterarum notas indicalis. Hoc
concilii Nicieni eos non invenissent , ad Bonifaciura,
exemplar magno in pretio haberi debet, nam in qui Zozim ) successerat, lilleras ea de re delerimt,
eJitione Grialiana labor bic Muriance omnino prceler- et exemplaria authentica Constaniinopoli et Alexan-
inissus fuit.
C drice conferri curarunt. Adisis Labbeum in cullect.
66. Quarlo loco libi dcnunlio fere omnes ejus-
modi niss. Codices Tolelanos co consilio a me Concil. tom. II , col. 15'.4, ubi producuntur viginti
recognilos et collatos esse, utpaulalim, et quantum canones Nic.eni per Teilonem et Tharistuin Constan-
ali;c mece occupationes sinant , maieriam quam ,
linopolilanum de Graco in Latinum sermonem con-
diligenlissime pos-im, comparem ad novam Operum
S. Isidori edilionem aliquanJo perficienda:i), qucc, versi ; et rursus col. 167 i seqq.
ut jam expendi maxime necessaria est.
, 71. Narrat Burrielius breviarium et missaleGothi-
67. Omnes illi quibus coguiiussum , me et fuisse cum eo tempore quo ipse scribebat , ab Enimanuele
,
etesse sciunl mearum <]ualiumcuiique cognitionum
Azevcdo notis illustrata Romce lypis excuJi. Res ita
scbedarum et curiosorum documentorum satis su-
perque liberalem. Erga P. Zaccariam magis , quam se babuit. Alexandcr Lesleus Soc. Jesu missale Mu-
erga quemvis al.uni ila nie prcestare debeo
, lum :
zarabicum crudilissimis notisillustravil, quod Romai
quia in opus incumbit quod ego vehemenlissime
prodiii anno 1755. In editione curanda Azevedum
,

cupio, quodque tam utile , tamque liispano nomini

gloriosum, ul exposui, mecuin in animo considero : elaborasse tradil Zacharia tom. I Bibliolhecie Liturg.,
tum quia Zaccaria maxinia, qua pollel, doctiina pag. 65. Breviarii Muzarabici ediiionem , cum jam
novam eJitionem ad perfeclioiiem quain ego non ,
cccpia esset , Leslei mors immatura intercepit. Ex-
comprehendam provehere poterit: prceseriim cum
,

faci'e illi sit(qucc niihi facultas dee?t) onmes ve- slant adhuc apud clarissimum prcesulem Josephum
teres mss. Cudices Italice ac reliqucc Europae con- Diniuin sacrorum riluuin et cceremoniarum eccle-
,

sulere lum denique quia ad divirgandum opus non breviarii Muzarabici fo-
;
siasliarum peritissimum ,
illa impedimenia
terribilia et innumenc difiicultates
lia, qucc recensenle Lesleo jam typis imprcssa
Zaccariae occurrent ad quas ego fortasse ofiendam , , ,

etiamsi landem post plures annos laborem possim fuerani.

perficere.
324 7 -- Jam in contexlu animadverii,pro Basi-
68. Veium nunc ago non arbilrio
in his quae ,
Sabinum et Felicem.
lide et Martialc subrogaudos
meo seJ a.ieno imperlo veisor neque jus habeo ;

ejusmodi lucuhrationes pro libiiu donandi. llaque Nam BasiliJes etMartialis libellatici lncretici fuerunt,
egregiis Zaccarhe conatibus mcam qualemcuuqne qui deposiii ad Romanam sedem appellarunt. His
opem et operam pollieeri non possum nid ille bo- ,
quorum eleclionem
Sabinus et Felix sulTecli fuerant
a quo um nulii peiileo , veiiiam impe-
,
nain eorum
Iraverit.Doctus isle Jesuita juiicabit , opinor, re- Cypriaiius approbavii.
sponsiua hoc meum non inhuinanitali esse tiibuen- 73. De aliis conlroversiis quas Burrielius excitat
diim, sed iis condilionibus quibus leneor qu;ci]ue diccndi
:
qui I cgo landem senliam opporlunior erit
eumdem Zaccariam cogerent ut simili modo cogi-
locus. Nunc vero , ut caput boc de Burrielii ad Isi-
laiel ac responderet. Quoniaui vero futuruiu spero,
ut iteium lecum de hoc argumtnto diiscicndi rccur- dori cdiiioiiem apparanJam conalibus absolvam
 1

555 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEGOMLNA. 25«

liileras adjiciam ,
quas Petrus de Castro ad Zacca- A slatum in curia Matritensi conversum fuisse, dejeclo
riam scripsit , cum longiorem Durrielii episiolam P. Francisco Rabago, qui regi a confessionibus erat,
aliasque breviores familiares , de quibus ante dixi ,
et istiusmodi litlerarios conatus persuaserat , 1

simul mitteret. Liltene aulem Petri de Castro , ver- promovebat : ex iis quae ipse ad Isidorianam editio-
bis Latinis ab ipso concepLe , apud we autogra- nem paraverat, nihil omnino sine regis bona venia,
pliae sunt. aut praecepto , ad Zaccariam remissurum. Addit
Ileverendissimo Patri Fruncisco Antonio Zaccaria collectionem canonum Gothicam ad quinque mss.
e S.J. Pelrus de Castro S. P. D. Codices a se recensitam asservari in secretaria

74. Pridie Kal. Decembris, doctissime Paler, lilte- Status, ut vocant : hanc quoque se libenter Zaccariac
ras luas accepi benevolentiae in me plenas. Qua ra- concessurum, si per regeni liceat. Interea Burrielius
tione libi in iis quae de tua lsidori Hispalensis edi- ab eruditionis studiis sepositus, lotum se explicandic
tione ad me scribis, per R. P. Andream Eurriel
theologiae scholasticoe, aliisque Societalis ministeriis
morem gerere curaverim , quia cum illa magnse
molis, atque ego in summis collegii rebus totus es- obeundis tradiderat : quanquam etiam eo tempore
sem , exsequi haud poteram quie ejusmodi in nos ; docta quaedam opera in vulgus eraisit, sappresso
humanitas quce super eoilem argumento assiduilas,
,
scilicet nomine.
qux tandem sui auxilii sit libi necessilas, ipsius epi»
stoloe,quas tibi transmitto, salis superqueoslendunt. B 77. Exstat simul cum his epistolis calalogus
Quoniani vero non indicant a quiuus ei de illis inter Operum Burrielii post hujus obilum confectus, quo-
vos commuuicandi libertatem impetrare debeas ,
rum alia lucem viderant, alia mss. asservabanlur.
paucis exhibeam. Quatuor ab hinc annis doctissimus
bic tuae inclyiae Socielatis vir, regia suffultus aucto- Noslri insliluti est lantum referre collectionem cano-
ritate atque stipendio , Toleti commoralur, ut illius nicam Goihicam , colleclioni Isidori Mercaioris
primariaj ecclesiae 3rchivium scrutetur. Itaque, ut
opposilam tomis IV in foL, absolutam anno 1754,
conjicio , nisi perserenissimum luum Mutince ducem
a ministris regiis a confessionibus et statu ipsam
;
ms. Dissertationes mss. de bac collectione canonica
assequaris te eam aliier obtinere posse minime
, GothicT, et contra Cennii errores. Disserlalionem
,

confido. Vellem utique ut occasionem hanc effugere ms. de Bibliis quibus Isidori ceiate usa est Hi-pania,
non sineres. Nam si a vobis , qui pene omnes mss.
Codices consullos haljelis, editio non perlicitur, quis
anno 1759. Epislolam ms - a(* ^\ Joannem de 326
eam aggredietur ? Quod scribis te velle ab aliquo Amaya de Legibns Hispaniae. Episiolam ad D. Pe-
,

viro docto de hbris qui hic divulganliir, ceniorem trnin de Castro de Legibus canonicis Hispania;. Fo-
heri id faclurum in se recepit sapientissinius vir
,
rum Judicum Hispanise cum noliset variis leclionibus
e sacra FraiicLcanorum familia , U. stilicet P. F.
Joseph Totrubia , cujus ju; undissiuia con^uetudine mss.
fiuor. At ipsum vidco ita suis sciiptis occupatum CAPUT XLL
podagraque laborantem , ut de pollicilatione difli- .-» Franciscus Antonius Zaccaria conspectum sutv edilio-
dam. Idem etiam ad te niitiet exemplar sui nuper nis hidoriano3 tuvis commillil.
ediii operis , cui lilulus est Aparaio para la hisloria
nalural de Espuna ; et quod a le sirimmo (ut hic) 1. Non invenio in Zaccariaj schedis quidquam
favore accipiendum es e non dubilo. Prcefecturam bi- aliud inler ipsum et Burrielium de Isidori nova
bliollieca?, quam Mulinensium dux libi post Muralorii
ediiione procuranda traclalum fuisse. Burrielii qui-
obttum reclissinie commisit, pluriinum graiu- 325
lor. De le qudem ceite lantus princeps cujus sub dem Iucubrationes, ut jam ex Bayerio rctuli, in
,

aospiciis divulgata divulgan laque Italita hisloria bibliolhecam regiam Mati itensem onines delaice fue-
\ilteraria cenitur, aliler bene mereri non poterat.
runt, in eaque asservantur. Interea Zaccaria in
Vale. Malrili, m
Id. Januarii 1755.
suum opus non segniler incumbebal : ac landem
75. Post Z.iccariaj obilum, inter alias virorum consilia sua orbi litterario patefecii,Conspectu edito,
illustrium ad eum scriplas episiolas, quas penes me cujus quidem nullum omnino apud auctorem exem-
relineo, primam Latinain Ma-
rej eri tres Burrielii, plum manserat, nisi quoddam autographum nonnihil
triti 20 Seplembris 1755, alteram Hispanicam To- ab edilo discrepans. Se J ego conspeclum typis commis-
leli 12 Decembris 1755, tertiam itidem Hispanicam sum nactus munere V.C. doclissimi prscsulis Reggii,
caeteris lougiorem, ct aulographam Matriti 25 Fe- hujuscemodi litlerarice supellectilis curiosi indagato-
bruarii 1759. Omissis aliis quae ad me non pertinent, jx ris, et sequi rcslimatoris, Prolegomenis Isidorianis
vel si ad mequidem, cette non ad hoc tempus aut inserendum judica\i.
opus, Burrielius in prima epislola sic lolidfcin verbis
Conspeclus novw S. lsidori Hispalensis Operum edi-
ait : Isidorus Hispanica: sapientite cum ecclesiaslicce lionis, quam parat Frunciscus Antonius Zuccaria
lum profanw fons quidam, ce.trum et oriuo est. Ejus Socielalis Jesu, serenissimi Mutinensium ducis bi-
bliolhecw prwjectus. Vene.iis 1758, ex lypographia
Opera ncc omniu hucusque edita, nec ea melhodo qua
Remondiniana.
par est illustrata habemus. Nova erao Operum om-
2. Cum tres omnino sint omnium S. Isidori Hispa-
nium edilio illushatioque non nui maano reipublica: Opvrum edilionts, Margarini
lensis Bignaii uua
commodo potesl accidere. ld tanlum doleo,
lilterariw Parisiis 1580 eaque
; altera, proestantissima Matri-
Uispaniarum doctorem ab homine non Hispano sed 1599 tertia demumParisiensis
tensis Joannis Grialii ;

J.icobi Breulii Benediclini 'mona< hi 1601 (nam qure

extero itlustiatum iri, nalionisque nostrcs dccus ab eColon. lypographio prodiit an. 1617 ipsa est Paris.
aliis quam a nostra nattonis hominibus , nec sine Breulii recusa, ut novas inter ediliones numerari
iliquo noslro dedecore, decus novum accipere. vix possit) querunlur taiuen viri quique, saerac
;

profaiueque eruditionis studiosi. mulla eliamnum

76. 1 1 epistolis Hispanicis exponit Burrielius, quod
1
desidcrari ut absolutam lantoque Hispaniensis atque
auinet ad studia ie qttae ipse incumbcbat, rerum adco catholic.c Eceiesiae doctoie dignam linrorum

257 ISIDORIANA.
ejus editionem habeamtp. Hanc sperare nos jusserat
Jacobus Hommeyus; verum morte intereeplus Iibe-
rare fidem minime poluit. Ilaque de illa paranda
cogilalum a nobis e t, ut ne litlerarire, Chrislianse
aulem cum primis reipublicse lanlus in posier.un
deessel ornatus. Quid porro a nobis hactenus pra>
stilum sit, quid praHerea moliamur, ul edilio islhec
nostra, quoad licei, perleciissima sit, lubei doctis
viris, Hispanis primis, quorum gloria S. D.
cuin
maxime antequam prodeat, ob oculos
interest,
ponere, ul si qua muianda esse censuerint, de illis
nos humaniter moneant, simulque 327 ea omnia
qiue ad desiJeralissimi operis praislaniiam ulilita-
lemque facere existimarint nobiscum communi-
cent.
3. Oulinus \n eo quem de scriploribus et scriptis
ecclesiasticis Lipsioe edidit conunentario (T. I, p.
1595 seq.), ordinem exhibet a quem nova, si qua
I lano divulgati (hi eniin, quod ediior haud animad-
eurarelur, Isidorianorum Operum esset
genda. Nobis alius omnino placet
4. Ilaque in quinque volumina eJilionem nostram
parlimur. In primo autem quod in duas parles
,
tribuimus, biblica et dogmatica S. D. opera dabi-
mus, cerla primum quae deinde spuria nobis sunt
;
visa.
5. Biblica haec sunt. I. Liber Procemiorum, praUer
editiones, quas semper contulimus, cum tribus com-
para us Codicibus, Veronensi, CLcsenaie, Florentino
S. Crucis. II. Quajjtiones, et mysiicoruin expositio-
nes sacramentorum in Vetus Testamenium. Eas non
solum cum iis auctoribus conlendimus, quos multa
ex his qucesiionibus in suos commeularios novimus
derivasse, Bedam, inquam, et Clau !ium Taurinen-
sem, ex Pistoriensi Codice nuper eJitum a CI.
Joanne Baptista Trombellio ; verum eliant cum
duobus Laurenlianoe bibliotheca; mss. exemplis
recentiore allero, allero perantiquo; ac praterea
cum insigni Bononiensis Alburnoliana: bibliolhecaB
Codice, quem ad autographum ipsum Isidorianum,
Toleti lunc asservatum, etsi non uno in loco tempo-
rum injuria lacerum, Alburnolius cardinalis mira
diiigentia exigcndum curavit. Hinc, ut cttera mit-
tam, extremum qiiae-tionum in Levilicum capul in
ediiis exemplis pene integrum desiderari comperi-
mus. III. Allegorioe, cum Veronensi, Ca;senale, et
Florenlino S.. Crucis libris mss. collataj. IV. De
Numeris liber, quem periisse OuJinus existimabat;
Joannes Alberlus Fabricius vero non diversum fortasse
a capitibus Elymologiarum quibusdam
conjecerat. Eum ex egregio regi;e Taurinensis
bibliolheciie ms. Codice priini eruemus in ociodecim
capitula tribulum, quorum hoc initiiim Non esl
tuperfluum numerorum causas in Scripluris sanctis
allendere. Habent enim quamdam scientiai doclrinam,
vlurimaque mystica sacramenia. Proinde recjulas
nuorumdam numerorum, ut voluisli, placuit
intimare. ln principio autem quid sit numerus defi-
niendum est. Appendicis instar spurius in Cantica
caniicorum Commentarius edelur, non fusior ilie,
qifem S. Gregorio liagno adversus Gussanvilkedin
vindicarunt Maurini, illius editores sed brevior ;
qu^m Grialius el Breulius divulgarunt, quemque
Isidoro abjudicandum mulla sunt qu.e mihi sua-
deant.
6. Allera prioris voluminis pars dogmat ca,
nuper dicebam, S. Isidori opera com;declelur. Pri-
mum inler ea sibi vindicant locuni Sentenliarum
libri tres, qui et de Summo Bono inscribuntur. Eos
autem recudemus, cum undecim inss. Codicibus
comparalos, Veronensi, Chisiano, Barberino, Pi-to-
riensi, Lucensi, Florentinis duobus S. Marci, iribus
item Florentinis S. Crucis, ac no-tro buiculi xui.
Accedent libri duo ad Floreiilinam sororem, cum
quinque mss. Codicibus collali, Malale liis duobus,
tolidein Florentinis ac Lucensi luin epislol.e aliqux*,
; primus edidit , recudit vero Cajetanus, non quo.l
ad Massonem nempe (hanc cum duobus, Pislonensi
scilicet el Vindobonensi, 328
exeiiipbs coinparavi-
mus), ad Helladium, ad Claudium ducem, ad Re-
,,
— PARS I. CAP. XL' 258
\ dempium archidiaconum et ad Eugenium Toleta-
,
num episcopum, de quarum ecuOwrix multa disputa-
bimus adversus hypercrilicos quosdam. Has porro
tanlum hic epistolas meinoro; nam quac ad Braulio-
nem sunt ab Isidoro rnissce, alias ad Etymologiarum
libros speclant, aliae ad Synonyma, aliaj ad mona-
cborum Regulam quorum quidein librorum cum
,
veluti sintnuncupatorke epislokc, non video cur,
repugnanlibus lere eliam mss. Codicibus, distrahi
a suis locis debeant. De ordine creaiurarunt
illao
liber, Dacherio eJilus, epistolas sequetur; qui,
a
etsi pneler ea quae Dacherius et Nicolaus Anlonius
disserunt, Isi loro illum adjudicat eiiara Bobiensis
indiculus, a Muratorio vn'gatus, vereor, ul S. do-
ctori tribui possit. Sermones landem aliquot volu-
men claudent, non gen;;ini illi duo de Nativitate
Domiui, deque Sanctis Angelis, a Con>tantino Caje-
editio exi- verlit , ex aliis IsiJori libris excerpti sunl sed ) ,
spurii tres, quos e bibliothecis primi eruimus, lsidoro
B perperam inscriptos, uniis scilicet ex Malatestio
Cacsenate Codice contra Arianos alter, a Nicolao ;
Anionio menioraius, de S. ^miliani laudibus e Yer-
cellensi labulaiio; tertius e Florentino S. Marci ms.
libro. Accedet quartus, snb Eusebii Emisseni no-
mine vu^galus, de Corpore et Sanguine Domini,
quem apud Martenium (De anliq. Ecclesia; Ritibhs
t. I Mediol. edit., p. 410) Isidoro noslro tribuunt
Rothomagen-Js el Prateilensis Codices pervetusli.
7. Sed in fronie prioris hnjus voluiuinis parlis
pneter generalem pr.^fationein duse exstabunt dis-
sert iiiones. Aget prior de rebus a S. Isidoro praeclare
geslis, ubi etiam de il.ius monachalu Benediclino
deque ejus coipore ilispulabimus monachatum qui- ;
dem, Mabillonio duce, negantes adver.-us Constanli-
num Cajetanum corpus vero Hispanis asserenles,
;
contra quam Bononiensium rerum scriptoribus qui-
busdam Visum est. Vitam quoque sancii, a Luca
Tudensi de^cri;>tam, et a Boliandianis eJitam, hic
recudemus cum Henschenii V. C. nostrisque notatio-
r
^ nibus. Obituui, a Redempto na ralum, juxta eorum-
dem Bollandianorum Editionem, quam cum Con-
stanlini Cajetani exemplo, Hispania; sacne (t. IX)
ediiione, ac vetustissiino Vallicelliano Codice com-
paravi. Quae ad Isidori doclrinam scriptaque spe-
ctant, explic abit allera disseriatio. In ea propterea
de scriptis ab eo Iibris, lum qui ad nos pervemrunt,
tum quos dolemus
intercidisse de calholicis dog- ;
perperam matibus, abpropugnatis
illo de Scripturarum ;
quam adhibuil versione de magna quam consecutus
;
est doctrinoe lama deque amplioribus ejus Operum
;
: edilionibus disceptabimus. Illius quoque bibliolhe-
cam illusirabirnus, vetustissimos versus explanantes,
qui Isidoriana; bibliothecai pluieis inscripti feruntur,
uii apud Muratorium videre est in allero Anecdoto-
breviter rum Latinorum vo'umine (p. 208. seqq.), et in
Hispan. sacra (l. IX, p. 576).
8. Secunduin Isidorianoruin Opcrum volumen duas
item in parles dividimus Asceticis libris alteram,
:
q alteram iis tnbuenles qui ad diseiplinim periinenl
ecclesiasticam. Piimi generis sunt 1. Synonymorum
libri dup, cum duobus Laurentiana; bibliothec* exem-
plis comparali. 2. De 329
contemplu inundi. 5.
Exhorlalio pcenitcnJi. i. Lanientum pcenitentiae. 5.
uti Oratio pro correptione vit;e. 6. Oralio contra in.-i-
dias diaboli. 7. Oratio, sive Confessio, a Constan-
lino Cajelano divulgata. 8. Regula monachorum,
cui ex nono Marteinaiuc collectionis volumme acce-
det caput ultimum, sive Regula cievotartim; ei
primo vero Benedictinurum aiinalium tomo Paclum,
quod Honoiiacensis monasterii monachi ( hoi uin
gratia Regul.tin suam isidorus scrij sit) abbali suo
faciebanl. Hicc gemiina sunt, quae inter locum haiid
damus libello de Conversis, quem Henricus Canisius
l.idoro abjudicanJus sit, ut nugalur Basnagius; se I
quod, ipso non diililcnte Cajetano, ex lsidoriams
bentenliarum libris decerptus sit. Qnamobrem s.tits
 !

259 AD OPERA S. ISIDORI IHSPALENSIS PROLEGOMENA :6<>

erii, animadversionibus ad eos libros eapita ex

in A humanissimusP. Gabriel Laget Auguslinianre illustris
quibns de Conversis constat , adnolare.
libellus nohiscum communicavil. Nam licet llonorii
famili;ie

Spuriis aulem adcensebuntur 1. Fragmenta commen-
tiriornm in Regulam S. Benedicli, qure ex Petro
Diacono et Smaragdo inulili diligentia collegit nuper
appellatus Conslantinus Cajetanns. 2. De Norma
vivendi libellus. 3. DeConflielu vitiorum opusculum.
A. De Institutione bonae vitoc liber, a Nicolao Anto-
i.io memoratus ; nunc vero ex Veronensi Codice
primum divulgalus.
9. Liturgici inter ecclesiasticre disciplince libros
primas obtineni. Uaque duos Isidori de Officiis libros
posl Ascelica recudemus, quos cum mss. Codicbus
qualuor, Bononiensi uno, altero Pistoriensi, caeteris
Lucensibus contendimus. Tum epistolam ad Leude-
fredum, et Hymnos duos ex veteribus editionibus
dabimus. Veium majoris eril indaginis Dissertalio
qumi de Isi 'oriana Liturgia addemus, veluti prodro*
mum ad libellum Oralionum Isidoriani rilus, quem a
Cl. P. Josepho Rlanchinio Romanis lypis excusum,
cum ejus nosUisqua adnotalionibus iterum hoc loco
Augustodunensis opus reapse sit, in nostro lamen
Codice, in quo Isidoro tribuitur, ab edilis exempl.s
admodum discrepal. Quare tnutile haud erit illud
bic etiam exhibere.
14. Bestant philologica opera. Igilur in quartum
volumen duodecim priores Etymologiarum lihros
conseremus.
15. In quintum vero caeteros oclo cum variis lec-
lionibus, quas ex octo mss. Codicibus prompsimus,
Valicano 624, Estensi, Chisiano, Bononiensi, Lucensi,
Floremino S. Marci, ac Malatesliis duobus, quormii
qui vetiistissimus est, a Cariss. Yiro P. Joanne Do-
minico Mansio ( lib. ix Biblioth. Fabricianac medi e
et iniiihsc Lalinitalis, pag. 190) saeculo vn ascribilur.
, Glossarium Etymologiarum libris subjicienms cum
observationihus emendationibusque, jam editis, ce-
leherriniorum virorum Joannis Ludovici de la Cerda
S. J., Joan. Georgii Graevii, Theodori Jaiissonii ab
Almeloveen, Barthii, Schurzlleischii, Daumii atqu^ ;

vulgabimus. Ad eamdem ecclesiaslicam disciplinam
speclat Isidoi iana canonum collectio , tum quae ab
Aguirrio cardinali, lum qure a Cennio eimdilo pres-
bytero prodiil. De utraque hic erit agmdum non
paucis, simulque de aliis canonum colleclionibus,
de quibus aliqua, fortasse bacienus inobseryala ne-
que inutilia, promemus. Concilia quoque duo, quihus
Isidorus praefuit, et quoriun ipse canones foitasse
scripsit, Hi-palense et Tolelauum, minime practer-
miitemus; sed ex Aguiirii edilione cum variis lec-
tionibus exhibebimus. Utinam aulem , quae Cl. P.
Buricl e S. J. in hanc rem Toleli collegil, liceat nobis
impetrare
10. Terlium volumen Historica compleclelur.
Quamobrem irihus illud oinnino parlibns consiahil,
ineditis, iisque uberrimis, doctissimi viri Joan. Salo-
lomonis Semleri, qui illas Altdorlio mMt ad me,
an. 1752, summa ac saue laudahili animi facilitale.
Tandem Differentiarum lihros tres hoc volumine
comprehendam, collatos cuin duobus Codicihus Lm
censibus, ac tolidem aliis, allero Pistoriensis capi-
tuli, altero Florenlina2 b bliolhecac S. Crucis.
1G. lndices quatuor extreniam operi manum im-
ponein. Primus erit Tcstimoniorum Scriplurae quibus
utilur Isidorus. Secundus Auctoruin quos ciiat. Ter-
lius Rcrum in S. D. libris conlenlarum. Quailus
Rerum quae in adnotationibus explicanlur.
331 *'» Hactinus libronni ordincm ac varias
praeterea quibus illusirabuniur Kctiones persecutus
smn nunc paucis ralionem edilionis ipsius expo-
;

sacram, profinamquehisloiiam parsprior exhibebit, nam.

nempe 1. Chronicon, ad quod a mendis inlerpolalo- 18. Primo. In prrcfationibus quac ante singulos
i-umque auctariis vindicanduui, pracler Aguirnanam, Lido libros edenlur, 1. S. Doctori eum quo de agi-
i

Schclslralacam , caelerasque editiones, perveluslis tur lihrimi asseremu-. 2. Editiones eorum lihrorum
quinque Codicibus sumus, Yaticano
usi Lucensi , , referemus omnes aut certe prrecipuas; in Di-ser-
.

Pistoiiensi, Florentino S. Marci, et CaesenateMala-
leslio. Cum autem ad saeculuin x perduclum illud in
trihus Codicibus invenerimus , conlinualiones hasce
primum iu lucem dabimus non sine, uli speramus,
lalione enim de S. Isidori doctrina librisque illas
lantum numerabimus qurjc universa Opera complec-
luniur. 5. Codices ad quos illos exegimus, di igenler
recensebimus deque eoruai veiustale agemus.
,

litleratorum viiorum fructu. 2. Ilistoriam Golhorum, 19. Secundo. Varias lecliones ab adnolationibus
quam ex Lahbeana edilione profereinus, non lameu sejunctas volumus.
omissis aliarum edilionum variis leclionibus. 5. Li- 20. Tertio. Adnolaliones vero, cum nostras lum ,

brum de Yita et Obilu Patrum, quem, repugnantibi.s eiam aliorum non ad voluminum calcein, ut moris
plurimis 330 criticis, auctori suo vindicabimus , ad est, rejiciemus; sed tuis quasque locis , ascriplis
varias lecliones adhihilis Codicibus tribus , anliqui,- auctorum nomiuibus, exhibebimus.
simo Veronensi , ac duohus Florenlinis, altero S. Daham Muiinae, ex Estensium principum biLIio-
Ilarci , allero Mediceo-Laureniianoe bibliothecre. theca, Kalendis Januariis, anno vulgatae ;erae 1758.
H. Ne historiam quidem litterariam neglexit S. 21. Anle hunc edilionis Isidorianse conspeclum,
Isidorus non enim audiendum esse censeiuus Har-
;
typis edilum invenio iii Z iccariac scbedis diversam
,
duinum noslrum qui subditiliis libris Isidorianum
,

opusculum adcensuit de Yiris illustribus; quin Du- 2liam editionis peifici ndi ralionem , sive operum
pinii ( Piref. ad quinlum bibliolhecae suae vulumen ) distribulionem ab ipso excogilatam. Quinque etiam
argumenlis ac velerum Codicum auclorilale innixi, volumina in priori illo conspectu designantur. Pri-
paradoxon illud explodimus. Septem autem omnino
Codices evolvi, quibuscum Fabricianam, quae hujus
mum volumen prolegomena et duodecim priores Ety-
libri novissima est, cditionem comparavi, Barberi- mologiarum libros comprehendere dehebal. Secun-
niim, Estensem, Florentinos tres ac duos Bononien- dutn cacteros octo Elymologiarum libros cum variis
ses, quorum poslremorum copiam mihi humanissime
lectionibus , Glossarium , et Differentiarum libros
fecit celeberrimus P. abbas Trombellius.
42. Est etiam inler Isidoriana opusculum q:iod , tres. Terlium hisloricos S. dccloris libros, lum asce-
ad naturalem historiam referre possis, nimirum de ticos, postremo lihrum de Natura rerum. Quarlmn
Nalura rerum libellus, quem proptereain terlia hujus
bihlica primum, deinde dogmalica Inndem liturgica ,
voluminis parle typis exprimendum curabimus, ad
qualuor mss. libros recensitum, Lucensem uiium , opera. Quintum dubia, aut cerlo supposililia.
alterum Florenlinum Mediceo-Laurentianje hihlio- 22. Inler hrcc suppositilia fusior in Canlica com-
thecae locupletissimae, caeteros bibliothecae ilPin Fio-
inentarius recensetur, qui in secundo Conspectu
renlinae S. Marci.
13. Appendice pars hrcc lerlia augebilur, alque in omitttndus dicitur. Simili modo prior Conspectus
ca B. Isi ori lmaginem mundi divu'gabimus, libellum supposiiliis aiinumerat testimonia Scriplurw, dc qui-
quident plane a S. I-idoro, cujus nomine f.rsenolalur,
bus alter Conspectus omnino silct. Verba piioris
alienum sed rerum copia atque utililale praeslan-
;

teiu. N.seum primi edcmus e ms. Codice, rmcm C-jnspectus sunt : Testimonia Scriptura, anecdctum
 :

2G1 1S1D0RIANA. - PARS !. CAP. XL I. 2G2

libellum in anliqitissimo Veroncnsi Codice, unde eum A tatitribuere, sed potius lum dignitati quam in Hig*
palensi Ecclesia suslines, lum singularibus virluiibus
primi emiilemus in vulrjus. Eum Maffeius vir clariss.
luis, quarum in dies apud nos lama percrebrescit.
aliquando vulgare decreveral. In schedis Zaccarianis Hem ipsam siaiim edissero.
hujus libelli nulla alia inentio occunit. Scilicet edi- 4. Anno 1758 , cum adhue essem serenissimo
Mutinensium duci a bibliollieca , pro meo in incly-
tionem Zaccaria tandiu differi non passus, eum yul-
tam mitionem Hispanam sluuio conspeclum emisi
gavii in secundo volumine Excursuum litlerariorum novae editionis, quam parare coeperam Operum ,

per ltaliam. Inler appendices a nobis reponetur, magni lui decessoiis llispaniarumque docloris pra-
Maffeio Isidorianus visus fuerit. Uberior stanlissimi S. lsidori. Veiuin ab illo tempore mullis
cum V. C.
rerum diflicullatibus, quod promiseram, praestare
de eo redibit scrnio cap. 85, ubi conirarias hinc
bactenus non polui. Dolenl enimvero quaniplurimi
inde Zaccariae qui Isidori genuinum opus non credit, eum nostrales, tum exleri tol in conleren lis per ,

et Maffeii qui illud hidoro asserit, rationes excu- lotam llaliam mss. Isido.ianorum Uperuni Codicibus
impensos a me labores inanes iuisse ego aulem ;
ticmus.
cum primis doleo, qui et deinceps futuros illos ir-
quo ritos intelligo nisi aiiiplissimum el beneiicenlLsi-
332 23« Dupinii locus, liber de Vir.illuslrib. ,

muni principem nanciscar, qui el ad opus perficien-

adversus Harduinum defendilur, ex procfalione lomi v
duiii subsidia conleial, et euilionem quoad lieri po-
Bibliolhecac suac indicalus, non in praefatione ad terit splendidissimam, ul lanti doctoris, Hispanreqiie
lom. V, sed ad toin. IV in ea editione qnam ego B Ecclesiae nomini et dignitati plane respondeat, Ho-
mae, prajside me et correctore euiandam suis sum-
evolvi, a me reperlus est. Judicium Zaccarire de
ptibus suscipiat, nec absque certissima spe , exem-
Isidori scriplis infra suis locis expendelur, cum de piarium, quai 750 essedebent, vendilione inipensa-
singulis operibus sermo habebilur. rum omnium, quae sine dubio exigua; esse non
possunt, atque ad aureorum duo millia pertingent,
CAPUT XLII. largiter sarciendarum. Sed bene est. Haec nieci.m.
Novi Zaccariaz conalus ad lsidirianam edilionem pro- sacpe , nec absque mcerore animi cogilanti illud op-
curandam : novus hujus editionis Conspectus. D. portunevenit in meiilem, Hi-palensem sedem, cujus
Pelri Emmanuelis llevnandez , bibliolhecce arclii- lsMorus decus et pr.vsidium est iinmortale, ab Eini-
episcopali Tolelance prafecti, in liunc Conspeclum i;enlia Tua tenen.Ad quem ergo confugerem? cujus
animadvcrsiones. palrocinium potiori jure , ac hrniiore quae pelerem
assequendi fiduiia, implorarem, quam Emincnliye
1. Cum anno 1758 Conspectum editionislsidorianae Tuoe qua) Isidorum sanclhsiinum doclissimumque de-
Venetiis Zaccaria vulgasset, plures tamen effluere cessorem tuum singulari pietate prosenullur ?
annos passus est, quin ad eam maturandam animum 5. Scio equidem nu^er Matriti novam prodiisse
Isidorianorum Operum edilionem, cujus cxempla
serio converlerit; sive occupationibus aliis magis
duo ad mei operis faciliort ni absolutionem pemeces-
necessariis dislentus fuii, sive calamitate temporum saria cum sexdecim caelerisque consequentibus His-
quae consecuta sunt impeditus. Post exstinctam So- panice sacrce Fiorezii voluminibus Irustra hactenus
c
^ ab pania exspectavi. Verum
verum si tantum tibi
„:«.„ f « m Jesu,
cielatem i„ e „ a« r„\
de fidea quam v.i, a ^r.-. n A n A^ nt
»hi lilterario
„„,„, orbi dederat
llispania libi otii
fuerit ut quem tibi subjicio, meae editionis conspe-
liberanda cogilare ccepit. Habeo inler ejus schedas ctum cum ea conferas editione, slatim inlelliges
exemplar libelli supplicis SS. D. N. PIO VI, sive adeo illam conatibus meis non obfuiuram , ut eos
exhibiti, sive parati ut exhiberetur, quo Zaccaria eliamnum necessarios ad oplimam quamdam tanli
Palris edilionem pro lua sapienlia sis judicaturus.
summum pontificem precabalur, ut eminentissimi
6. Age igitur, princeps eminenlL-siine, me pro
cardinalis Francisci Xaverii Delgado , archiepiscopi decessoris tui gloria alque univtrsa: Eccle.-iae utili-
tate laborantem tua benignitate complectere, nec
Hispalensis et patriirche Indiaium, animum ad
patiarisoptalis-imam editionem neces^ariorum sub-
Isidorianae ediiionis pairocinium suscipiendum aliquo
sidiorum defectu diulius diflerri. ILec enimvero si
paclo per Nuntium apud regem Catbolicum allicere suppetant, sex post menses incboari illa facile pole-
tentaret. Id tunc Zaccaria postulabat : Riserbandosi, rit, ac triennio, fortasse eliam citius, perlici; dum
enim primus lomus edeiur, reliqui duo commodis-
inquit, a suppiicarla poi di qualche agevolezza per
sime absolventur.
consuliare con agio, e scnza spesa alcuni Codici della 7. Isia cum legeris, Isidorum luum animo identidem
l m pariim
V alicana , come ollenne gia dalla S. M.diBene- revolve , illumque 334 pro me preces
'

adbibere existima, parlnn pro se ipso, suorumque

dcfo XIV.
librorum dignitale. Id si Emincntia Tua cogitarit,
2. Cardinaliliam diguilaiem DeJgadus non diu
D exploratum habeo fore, utliberalissimi, quomaxime
obtinuit : quippe in cardinalium collegium cooptalus indigeo, Maecenaiis munus nequaquam detiectes,
anno 1778, vilam curn morte commulavii anno 1731. Vale, princeps eminenlissime, aique audacia>in ta
interpellando meae sic ignosce, ut amori ac p etatj
Yel hac igiiur de causa, vel alia Zaccariae spes in
erga Isidorum, obsequentissimac erga te volunlati
irritum abiit. Ac fortisse ne illae quidem litterae, fjveas. Homac.
quas ad eniinenlissimiun Delgadum Zaccaria scrip- Eminentiv Tuce
serat, in Ilispani mi missae sunt. Apud me sunt duo Humillimus , ac devotissimus servus.
earum exemplaria quorum alterum totum manu
,
8.Ex his lilteris conslat jam lum Zaccariae in
Zaccaria? exaralum neulruin diem vel annum,
: ,
mcntem venisse , ut edilio Operum Isidori tribus
quo datae vel dandac erant designat. Nolim tamen , voluminibus absolveretur, quamvis quinque volumina
eas intercidere : ita ergo habent olim pollicitus fuisset. Qualis autem fueril ejusmodi
novus conspectus , colligi polest ex eo quem paulo
«P33- Eminentissime el reverendissimedomine, domine.
3. Mirabcris foriasse, pnnceps eminentissime, me, post ad excellentissimum archiepiscopum Toleta-
qui tibi ignotus sim, de re gravis momenti ad te num nunc eminentissimum cardinalem Franciscum
,

audere perscribere. Noli tamen id inconsulte temeri-

Antonium Lorenzana idem Zaccaria misit. D«a3
,
 : ,
205 AD OPERA S. ISIDOKI
habeo Zaccariae epistolas ad eminentissimum cardi-
nalem Lorenzana , autographas quidcm sed ita
frequenlibns lituris el correciionibus respersas, ut
merito dubitari possit an cxeniplum earum
niam missum omnibus in pariibus consenliat.
ipsa certe vix ullum discrimen intercessisse credide-
rim. Primam epistolam datam opinor anno 1782,
quae sine inscripiione ulla incipit
Zaccarim epislola ad excellentissimum archicpiscopum
Toletanum nunc eminenlissimum cardinalem Loren-
zanam.
9. Recreaverant me Toletanac litterae, ex qnibus
acceperam, quanla animi facililale non solum ma-
gnificis islis tuis eum Toletanorum Patrum
Conciliorum Hispaniac edilionibus, me donare con-
siiluisses, sed etiam ad cam, quam a multis annis
molitussum, omnium Isi lorianorum librorum edi-
tionem insigni nescio cujus hactenus inediti operis
additamento" locuplelandam, bancque ipsam, diffi-
ci limis licet temporibus, aliquo pecuniae subsiJio
juvandam declarasses. Nec vero aliud mihi exspec-
tandum fuerat, Mve amplissimac tuae sedis , quac
Isidorum duorum apud se conciliorum praesidem ha-
buisse gloriatur, dignilatem, sive singulare in anti-
qnos Hispaniae Palres, quorum sane princeps Isido-
rus esi, sive exquisilissimam, qua polles, erudilionem
consideranti.
10. Verum (patere enim , prccsul excellentissime ,
ut animum libi meum liberrime pandam) nonnihil
Iiacsi cum postea cogiiare te de mea hac editione
Toleii curanda inlellexissem. Nam si repugnarem,
vcrebar ne aut in tanlam quam crga me praelctulisti
humanitalem ingraius, aut in mca petitione moles-
tus tibi atque importunus esse viderer.. Alqui tamen
necesse est ut tibi gravissimas sane causas aperiam,
cur335abhoc tedimoven consilio maxime cnpiam.
Atque ilta certe maximi ponderis est, quae sese pri-
mum olfert, magnum, quo di^tingimur, locorum in-
lervallum. Nuperrime cum duorum aut trium anno-
rum exspectatione faligalus, landem poslremam
quac mihi necessaria est, Matntensem S. lsidori eJi-
tionem Gadibus impelrassem , viginli quinque a
Libumensi portu milliaribus periit navicula quac
lneum Isidorum deferebat. An non eodem in itinere,
aut etiam, quod non semel accidit, isthic apud ip-
sum typographum aut alio non absimili casu inter-
, dorianam ad felicem exitum provehi vehemenlissime
c.dere pos>et, quod ad te miilerem, edenJum mei
operis exeuipliim? Aliud, inquies, apud le servato.
Al neino le melius inlelligit quam difficile sit tres
eosqoe piwgranles tomos possc nuuc exscribi, ac
suiuma deinde diligentia, ui oinnino necesse foret,
recognosci in tauln vaiiaruui lectionum atque anno-
talionum copia quin et diutissime protrahenda edi-
: opus nonduin edilum latere cujus rei nullam pior-
tio essel, et maxinia argenti vi amanuenses repen-
dendi
11. Quid vero si plurima quidem , ac pene dixerim
innumerabilia in adversariis habeam ad editionem
peilinentia, paucissima vero pre'o jiarata? Nimirum
ea mihi seoiper mens luit, ut cum Maccenatem tui
similem naclus ess^m qui edilionem suis sumplibus
,
lacillima iiuprcssorum exemplorum vendilione, ut
dccet, compensandis curaret, ad eam tunc primiim
m:\nus admoverem, eodemque tempore
scripto consignarem , et scri, la lypograplio impri-
me.uda traderentur. Neque id miiaberis, pracsul ex-
cellcntissime, qui probe inlelligis quanto mihi tae-
dio luturum fuisset texlum emendare, varias lecliones
adjicere, opportunis cum meis luin aliorum annota-
tionibus obscura loca explicare , quin certa spes
atTulgeieltam laboriosi operis aliquando landem in
lucem emittendi.
12. Qiiamnbrem vides non posse rae nisi Romae, , praeserlim, qui diligenliam correctorum edilionis re-
ubi dego, de ediliaae cogitare. Sit mihi pecunia:
uno alterove post men^e suscipietur illa, neque un-
quaru ccssabil aum pcrliciatuT.-
.
HISPALENSIS PROLEf.OMENA. 284
A 13. Accedit ad hocc, ficri non posse quin crebrae
suboriantur dubilationes, praesertim quod ad varias
,
lectiones allinet, vix diluendae, nisi nova eaque la-
cilliina Cod cuin , qui hic magno numero sunt, con-
in Hispa- sullatione. Al qui I si manuscriptum meum exem-
In re plun isthic esset ?
44. Hac, ne longior sim quam par est, gravissimae
cau ae sunl cur Toletanae Romanam mihi editionem
n p ce sario praeferendamcenseam. Eas pro tua harum
rerum expcrienlia si perpenderis , <|iiiilni cequi illas
bonique te facturum sperem? Neque tamen luum
mihi defuturum auxitium nietuo. Ilaqueillud primum
a te pelo , ut cujusinoJi sit quod apud te latpre
in:ellexi rvexSotqv S. Isido i opusculum, me edo-
ceas. Hoc enim ubi mihi siguilicaveris, stalim novum
meae editionis conspeclum hic edam, late per Itaiiam,
, tum Hispanias, Galliam aliasque regionesdisseminandum,
quo docti viri ad nomen suum Imic edilioni dandum
invitentur, quin quidquam pecuniae in antecessu.n
numerent, pactum pretium non nisi ubi si^gulos
B tomos acceperint perso'uturi.
15. Deinde hoc maxime velim ut ne renuas Isi-
,
dorianam hanc editionem amplissimo nomini luo
inscribi. Quoniam vero sociorum nuinerum salis ex-
pensis secundi voluminis, ac deiuceps terlii suppe-
ditandis fuiurum 336 non dubilo, erit humanitatis
tuoc, luique inlsiJorum studii tanlum pecuniae salt^-m
subminislrare, quantum editionem prioii voluminis
ct ab amanuensibus parandam, et a lypographo ma-
gnilicentUsime perliciendam postulare exislimaveris,
ea tamen lege, quam supra indicabam, ut quidqnid
expenderis, exemplorum numero et vendJione tibi
sarciendum scias.
16. Vide, prccsul amplissime, quanta lecum liber-
tate agam. Ne id, qurcso, viiio vertas. Me.e primum
ingenuilati id tribue, comilati deinde luae, quce ut in
te Patrem amanlissiuium pei videam etfecit. Interea
sanctissimum Hispalensium pracsulem rogare non
desinam, ut te llispanac Eccltsiae incolumem quain
~ diutissime ^ervet. Ex Urbe.
u
17. Meicinil in his Iitteris Zaccaria novi conspec-
tus quem edere parab;it. Sed brevem quemJam
conspeclum e lilionis lsidorianae ad archiepiscopum
ToKlanum deferri jam curaverat, ul opinor, per duos
ordiuis SS. Trinitatis insignes viros alterum Romac
,
lunc cominorantcm P. Antonium Quevedo procura-
torcm generalem, alierum provinciac Castellanrc
pracfectum P. Martinum Oitega qui edilionem Isi-
:
optabant. Atque hacc fortasse est c:>usa , cur Zaccaria
cxistimaveril, pracsulem Toletanum velle ut Isi-Jori
Opera Toleti exuderenlur, cum poliui Malritenses
typos commendatissiinus pracsul ad ediiionem desi-
gnasset. Eodem refero, quod Zaccariae nuntiaium
fueril, apud Tolelanum ant stilem quoddam Isidori
:
sus menlionem invenio neque iu ejusdem antislilis
lilteris, neque in observalionibus D. Pelri Emma-
nuelis Heinandez, bibliolhec;ic archiepiscopalis pr.c-
^ fecti, de quibus nunc dicere aggredior
18. Archiepiscopus Tolelanus novum, quem indi-
cavi, conspeclum ad suum bibliotheiarium remisit,
ul in senteiiliam suam de eo proferrel. Penes me esl
exemplum epistolac Hispanicae bibliolhecarii Toleii
die 15 decemb is 1782 ad A-chiepiscopumdata'. Her-
et edenJa nandez us breviler exponil conspectum edilioni-; ,
quem Zaccaria 1 j:\nuarii anni 1758 vulgaveral, cujus
etiam in Memoriis Trivullianis mense Decembri ojus-
dem anni menlio occurril. Pracert auiem novum
conspectum, ac summopere Z iccariae sludmm laudat,
ut archiepiscopi animum aJ opcris patrocinium sus-
cipienduin inducal. Aniniadverlit Zaccariam jam
aetaie provecium essc, et aliunde necessarium esse
ut edilio exigatur ad mss. Codices Hispanos, eos
gicc Matrilensis fugerunt. Proplerea innuit, oportere
ut idonei in Hispinia 337 vn designen'ur, qnihns
'
collatio cxcmplarium niss. commillatur, et a Z.ctaria
2(i5 ISIDORIANA. — PARS I. CAP. XLII. 2fi8

aliquemvel aliquoseligiqui in idem opusincumbant, A «t diu sospiiem <t iucolnmem servet. M;itriii,
t ft

die 20 Marlii anni 1783.

si quid humanilus ipsi acciderit.

19. Censet Hernandezius novum Zaccariac c<m- 2G. In Schedis Isidorianis Ziceafiae has 1 Uer;i6

spectum nondum perfectum. Quamvis enim biblio- eminentiss. cardinalisde Loienznna reperi. Post Zac-
pola Clloa oleum et operam in editione Malritensi caria? excc.-sum inter alias vhrorum illustrium ad
reienler vulgata perdiJerit , tamen appeudices ejus emn datas episti-las, quas penes me relineo, occur-
cditionis locum habere debent in nova editione pro- rerunt mihi duae ejusihm doctissimi cardinalis, altera
curanda. Pranerea conspectus pro legilimis qiuedam datasexloldus Januarii I78G, allera xvw Kal. Oclobr.
opera exbibet, quse aut spuria sunt aut saltem du- ann. 1789, quibus ad pcrficiendam Lidori editionem
bia. De iis lamen commodiori tempore se aclurum vehemenler Zaccariam hortalur. Auctarium nota-
Hernaudeziiis pollicetur. Promissis stetit : ejusque rum bibliothecarii archiepiscopalis, quod in descri-

Latinas animadversiones in Conspectum editionis a ptis litierisproinitlitur, Rjmam ad Zaccariam mis-

Zaccaria paralae archiepiscOpus Tolctanus ad eum- sum non credo. Habeo nolas ipsa-, exquis la doclrina

dem Zaccariam misit simul cum bis litteris qnas referlas, quas huic loco inserend.ts censeo, pra*.-

archiepiscopi signo muivtas habeo, et quii maxime misso Conspcctu Zaccarisc, numeris ac litieris ins -

dignae siint qme ab omnibus leganlur subjicio. gnito, quibus nolaliones respoi.dent.

Drevis Conspectus novce edit'onis, qunm Francisats

Clurissimo domino Francisco Antonio Zaccaria Fran-
Antotwts Zaccariu a mutlis annis parat, Operum
ciscus arcliiepiscopus Tolelanus S. D.
S. hidori Ilispulensis.
20. Pergralcc tuse littene, amoris
mibi fuerunt 27. Tribus tomis universa edilio constabil; Oper.i
et reverenlia: pleiue erga no tium parentem (eodiin tamen in septem ve luli classes tribuentur.
<5jiim afleclu copulamm ) Isidorum cujus Op.-ra ,
Pi ima pars Diblica eomplectetur, nempe :

merilo prafers aliis Hispahiarum Patnbus naiiv :

1. Librum Proocmiorum.
licel iheologus jure ptissit S. Julianus in ejus cou- 2. Quaestiones. et my-licorum exposilioncs Sacra-
specm eognominari, propter oiiiuigeuani tamen Isi- mentortim in Velus Teslainenliim >Ji.
do eriidilionem ambabus unis luam senienliam
i
3. Allegorias.
ampkctor. 4. De Numeris Librum nunquam editum, ex Rcgio
21. Nusquam oblivioni tradiderunt Hispani ejus Taurinensi Coilice.
miranda scripla, monacbi prxcipue de illis addi- Addetur suppositus in Cantica cajilicorum Com-
scendis, asservandis et Iranscribeudis, necnon de mentarius (I).
prelo niandandis sedulo, licel non ut dem tantum 339 Secuiida pars Dogmatica exhibebit. Sunt ea :
doctorem, curarunt. Tu vero qu isi in hac Hesfn ria 1. Sententiantm libri tres.
natus, et lilleris imbulus, inulis ab hinc aimis assi- 2. Libri duo ad Fiorenliiiam sororem.
duo ea mente volvis, ejus senientias srrutaris, Accedel dubius de Ordine creaturarum liber (2).
perquiris diligeuler mss., cum aliis lidelvsime con- C Tertia pars Ascetica, nimiruin :

fers, el de absolulissima omnium edilionc jam diu 1. Sgnonyniorum liber.

inediiaris. Laudo studium, lua amiulor vola , el in 2. De Conlemptu niumli (5).
eamdem linem mea coliimaut. 5. Exhortutio poenitendi (*).
22. Ne mireris adhuc b;erere me ea in senteniia 4. Lamenlum pxnitentue (5).
ut Matriti el non a'ibi editio lial. Ad id quarnplures 5. Oralio pro iorreptione vilaj (6).
me coguut pnvaUc et puhiicx raiiones : nec exleris 6. Oralio contra insidius diaboti (7).
lypographis invideo, una coiitenlus Malrilensi edi- 7. Oralio, sive Conjessio, a Constantino Cajetano
lioie; tuoque labore pluiium annorum freius, spero primum divulgala (8).
cieleras superaluram. 8. Reguta Monaclwrum, sed iniegra (9).
23. Easdem diificultales, quibus me premis ut tuo Accedf ut de niore spuria, ueu.pe .

asquie>cam judicio pers|>eetas habui

, priusquam ,
\. Fragmenta quaedam commentariorum in Rcgu-
P. Ortega rescriberet suo condiscipulo P. Quevedo. lam S. Bene.licti.
Perlege, si vis, nolas qtias ad conspectum novai lu;c 2. De Norma vivendi libellus.
e iilionis meus bibliothecarius apposuit aiiasque 5. De Cimllictu vilioium %.
insuiser adjicict. Ea erit 338
igilur accuratior editio, 4. De Instiiulione vitaj liber nunc prinium vulga-
non qua; copiosior, sed verior, correclior, el enu- lus, ex Venmensis capituli perveluslo Codice ubi ;

meralioni o^erum S. doctoris quam singillalim f. c;l S. Isidoro tribuilur.

ejus dilectissimus Braulius Caesaraugusianus , con- ILec omnia priuius tomus complectelur.
gruentior. 28. Secundus lomtis tres ilem parles h.ibebit.
24. Uno lanlum verbo anitnum meum pandam.
U
Prima pars paucas epi>tolas et scrmones liabebit
Tumetipse appellas Isidorum duorum apud Toletum Isidoro in Mss. tributos (10).
conciliorum pucsidein ; el uos lantummodoin quarlo Secunda pars Qua; ad disciplinam ecclesiaslicam
pncfuisse concilio vero , quod dicitur Gundemari,
: pertinenl, scilicet :

noii adfuisse, sed lantum ad regis inslanliam ei 1. Duos de Ojficiis libr.s cum epislola ad Letide-
subcripsisse testamur. Aliunde Cmlices mss., qui in fredum, et hymnos duos.
Italia, Galliis, et alibi asservantur ex Hispanis aspor- Accedet Oralionum Isidoriani ritus Libeilus (II) a
lai, forte cum Toletmis et EseurialenMbus non Cl. Blanchinio ex Veronen>i Codne edims, cui Dis-
con-eiitieni ;el dum parare volunii.s e litionem per- serlalio de lsidoriana tilurgia pr;u.uilieiur.
feclam, forle in majores scopulos incidemus. 2. Isidoriana caiioiium colieetio lum i|u;r a card.
25. Eapropter, clarissime domine , ne moreris Aguirrio, lum qu;t a Ceunio vulgata luil, cuui noslro
clin .uhralioncs luas quantocius miltere uno emm : de utraque judieio (12).
apice non discedemu-; ab eis, nomenque tuum, etsi AcceJent concilia duo, quibus S. D. piicfuit, cl
expcnsis meis liat editio tautum personabit. Eas
, quorum ipse fortasse canones scripsit.
prius accmate transeribemus, et si quid occurrerit Tertia pars ll.slorica dabil, nempe :

obscurius, vel diflicilius , quod emendatione egere I. Quae Sacram profauumque h sloriam exhibent,
yisum fuerii, nihil lamen, te inconsulto alque inscio, nimiruin :
inmulabilur do lidem. El inlerca D. 0. M. obsccro
: 1. Chronicon.
Patrol. LXXXI.
'Jfi7 AD OPERA S. ISlDOItl 111SI'AI.ENSIS PROI.EGOMENA. 2o8
5. toriam Gothorum (13).
1 1 i A vil:e elcontra insidias diaboli ejusdem nobis vidculur
3. Librum deVita <t Obitu Patrum. esse fmfuris. Exhortatio fere tola meirica e>t, quod
3t0 ^- Q n;ie *d nistoriam lilterariam speclant, nemo adnotayit , alienamque exislimo ab Isidoro
o; usculum scilicet de Viris illustribus. mmiionem Cypriani Magi postea sacerdotis et mar-
3. Qiue ad historiain naturalem refrrri possunt, tyri% quem non commemorant ulla Hispaniac sancio-
at de Natura rerum libellus (14). ralia. Quare is Surius (iorle, Syrus ; alioquin mendum
29. In lertio tomo Plulologica opera recudemns. e-t immane)ab auctore Exhoi talionis crederetur, et
Snnl illa :
caelera de hoc martyre , videsis in Antuerpiensibus
1. Etymologiarum libri viginti, quibns Glossarium ad 26 Septembris. In oraiione pro correptione vitae
suDJiciemus cum observationibiis et emendationihus piaeterquam quod alfatim utitur auclor vulgata ver-
clanssimorum viiomm. sioneBiblioium, quam saeculo septimo non versabant
2. biffercnliarum libri tres (15). nec sancti Paires, nec imerpretes Hispani, ex ipso
C'li ndent volumen Indices quatnor :
Isidoro accepit ille, quicunque sit, ea quae de pocni-
1. Te-limoniorum Scriplurae qmbus S. D. ulilur. tentia et satisfaclione agit , videlicet, ex lib. vi
2. Auclorum qims citat. Etymolog., cap. u't., et lib u Sent., cap. 13. Oratio
5. Rerum.iu ejus libris contentarum. conlra insidias diaboli eumdem, sed incertum, sapit
4. Rerum quae in a Inotationibus illustrantur. auctorem. Altera, a Constantino Caje'ano divu'gata,
Operi uuiverso binac praemiltentur Disserlaliones. ad lilteram est caput, sive sect. ult. lib. i Synony-
ln prima Vitam dabimus S. D. niorum. Ergo haec opuscula, ut et liber de Conversis
In secunda de ejus scriptis, doclrina, editionibus ab ipso Cajetano edilus,
edi digna sunt qu« ad classem
R poerjjAortm
° ableg entur.
disseremus.
34. Quidquid sil de Proenotatione Braulionis,
Omnia autem quae dabimus S. D. opera ad quin- "(9)
quaginla celebriorum bibliothecarum Ilalicarum Co- qnae meminit Kegulae monachorum inter opera Isi-
dices exaeia eiunt, et nolis cum nosiris tum aliorum do:i, omnino suspeclam habemus divulgatam sub
illu tiata. ejus nomine , et fetum credimus ignoti alicujus
monachi, sed nec Hispani, Isidoro posterioris, cujus
Animndversiones D. Pelri Emmanuelis Hernandez, verba in cap. 21, lib. iii Sent., affert sub nomina
bibliotheca? archiepiscopali Toletanm pra?[ecti , in cujusdam Patris cap. 5 in editione Holstenii. Mona-
brevem conspectum novaB editionis Isidorianw. chum dicimus auctorem, proplerea quod hic loci ad
monachos verba faciens, ait Proinde et nos libert
:
50. Opera S. Isidori parum diligenter recusa fue-
ab actibus swculi esse debemus , etc. Isidoium aulem
runt Malrili anno 1778, duob. tom. fol., typis et
sed ex A,.pend. al
cucullum induisse nullus dixerit, quin obcaecatissimus
expensis Bartholomaei IJlloa ;

et habeatur, et sit. Ideo vero exlerum eumdem au-

calceni tom. II addere debet Cl. Zaccaria, in ediiione
quam parai, ea opuscnla quae in notis ad ejts con-
npeclum signabimus liltera A.
Nolai ad conspectum editionis Isidorianat a Francisco
Anlonio Zaccaria prwparala?.
31. Regiam editionem Matritensem anni 1599, cui
ndornandae per viginli et amplius annos, jussu Phi-
lippi II, incubuere viri praestaniissimi, qiiorum me-
minit Joannes Grialius in praefalione, oportet pro
lextu sequi Zaccariam, quippe quac lonye perfeclior
est cj teris sive anterioribus, sive posterioribus. Ad
eam igitur apiandae sunt lectione» vari.mtes, ita ut,
nisi ope alicujus Codicis texlus
nam r. vocetur, prscferatur
verba ad imam paginam amandenlur. Hoc non ob-
stat quommus imnda lypographica qu. is scalel,
corriganlur ; et opera dubia, seu spuiia, quae pro
legitimiscompleclilur, in Appendictm rejiciai.tur. Ve-
rum enim vero inler opera legilima Isidoriana, si li-
brum Numeroruni quein haud vi.limus, excepcris,
, Begulam introspicienti in meniem venienl , talia
vix noslro judicio alia numerari pos^unl, piacter ea
qa« Regia coniinel editio, ut ex subjeclis animad-
Aersionibus apparebil. Quamobrem mihi videbalur,
iis solum retenlis, <aciera in Appendicibus
32. Fragiiieuta addantur ex pagg. 54 el G4 A.
>J<
341(I) Addesis post Commenlarium iu Canlic.
versus paginoc 50 A.
ciorem ai bilramur, quoniam ccenobium Honoriacense,
cui Regula scripla apparet in eadem editione, igno-
tum omnino e^iapi d Hispanos, quidqui.l de eo dicaf
Ceillerius. Jejuniorum dies in Regula commemorata
cap. 11 et 12 ejusdem editionis loto ccelo distant ab
eis (|U'S describit Isidorus cap. 38 et seqq., Iib. i do
r« Ecctesiast. Offic. Quid qnod auclor Reguhe diem
fcstum Circumcisionis bis inculcat, cujus nec verbuai
apud Isidorurn ? nam ejus aetale indiclum erat pro
ea die solemne jejunium, ut palet ex cap. 41 pracfat',
lib. i , et ex can. 10 conc. iv Tuletani. 342 Gir-
cumcisionis feslivilatem <cepitcolere Ecclesia Hispa-
na pancis annis post obiium Isidori. Nullum monu-
ille in meliorem for- mentum apud nos hac de re veiustius lege 11 tit. 1,
semper aliis, quorum lib. ii legum Wisigothorum, quam circa aimum 650
promu'gavit Reccesuinlhus. Denique capitulorum or-
,
do diversus admodum apud Hobteninm, GrialiiMi
el Breulium, dupliciaque apudidum capita, quaedam
assumenta complecteutia , quibus i-ti carenl. Hxc
omnia, inquam, el alia nonnulla, qnae penilius hanc
nobis vidcntur ut eam Isidoro abjudicemus.
35. (10) Ex epistolis Isidori nomine editis spuriae
sunt, ut probant Bona , Mabillonius Nicolaus Anlo-
ci .llocare. nius, Fabricius, Cellerius, et Ballerinii Yeronenses,
quae diriguniurad Redemptum, Claudium ducem, el
Eugeniuiii episcopum. Dubia sallem propler argu-
D
meiila Morini Aguirrci, Espenii, et Ceillerii, quae
,

(2) Colloceiur hic, ut spurius , liber quartus Sen-
tentiarum A. Ilidem et liberde Ecclesia-licis Dogma-
libus, qui, licet Isidori non sit, ut bcne advetlit
Breulius, nihiloininus ei tribuilur a Sigeberto, Tii-
lliemio, atque Margarino de la Bigne, qui inter
0,era sancii praesulis eum edidit. Aliunde hic liber,
cujus parens ul plmiroum creditur Gennadius Massi-
liensis, nos arbitramur quod alteMim habcat auclo-
rem, quemdam nempe Bracharium antisliteni Hispa-
lensem ab Isidoro quarlum. Sed hocce atgumentum
agimus in bTcvi disserlaliuncula, quae aliquando, si
Deo placet,in luccm prodibit.
33. (3, etc. usque ad 8.) Cimi liber de Conlcmplu
, confumaienl vel revocaient sentenliam ab eo piola-
Mundi de libro Syno ymorum confl tus sit polius
iifnoti consarciiiatons quam Isidori felus erit, ut et
ipsejam suspieatur B eulius. Exlioitatio poeiiitendi,
Lamenliiuj pae.iitentiie, ct oraiiones pro corrcplione
ad Massonam scribitur , licet in contrarium eanl
Patres Antuerpienses et Florezius. Altera ad Hella-
dium sublesiae apparebit, si disciplina quam
fidei
memorat conf^ralur cum can. 6 et 28 sYnodor. Hi-
spa'ens. n et Toletan. iv, el cum tit 13 collection.
Marlin. Bracar., quibus in locis slatuitur, episcopum,
pre>bylerum, di.iconum crimine irretitum, priusquam
allerum adeat tribunal, propriae ipsius provinciae
synodi judicium subi urum. Nihil hnjusmodi passus
est sac> rdos Cordubensis. B. Isidorus, utj ote cano-
num callentissimus, haud mitteret sonlem ad syno-
duin, ul ab suo deponeretur gradu, sed ut Patres
, tam ; praterquam quod opus hic non erat app. Ila-
lionem inlerponere, cum et luxuriae crimcn reus
confiteretur , el exaugurationis poena hujasmodi
nocentibus pfr canoncs iiill.cia a ncmine in dul-ium
 ;;

269 ISIDORIAXA. - PARS I. CAP. XLII. 270

revocaretur. Quid, quod auctor epistoke homo alte- A (U) Hujus libelli Iragmentum apparet pag. 51 A.
rius ordinis quam ponlificii videlur ? Ea verba Vobis
: (15) Inter opera philologica quidni loeus dabiiur
soliicitudo pastoralis incumbit, vestruque judicio delin- versibus pag. 47 et 67 A. ?
qnenlium crrores discutiendos censura divina disposuit,
Sacerdotes stabunt in judiciis meis, el judicu-
40. Singularem Hernandezii doctrinam et acre
dicens :

bunt inlersanctum el pollutum ; haec, inquam, verba judicium maximopere suspicio an auleni senieniiie :

quis ab episcopo, et lanto episcopo Isidoro pronun- ejus omnino sinl sustinendse cun de singulis Isidori
liata falebitur? Mitto stipinum lapsum, quo lofectus
librisagam, non perfunctorie disputabo. In conspe-
prat vetus Coilex Complutensi*, cnjus meminii Am-
hrosius Morales ca:>. 2 >, lib. xu Hi-p. Cliron., vide- ctu novo Zaccariai id observo, silenlio ab ipso prrc-
licet episiolam seripsisse Isiderum ad Ilelladium, et teriri Imagincm mundi , S. Isidoro alicubi trihutani,
concilium ToManum mcum eo tempore se lem
:

Hispalensem Leandrum, Tolelanam Euphemium

et
sed qua? 34* Honorium Auguslodunensfin habet
Quamobrem omni-
tenuisse, ex ipso constet concilio. auctorem.E;im olim edere promiserat ex Codice ms.,
bus perpensis expungendam censemus epistolam ex qui ab editis multum discrepat. Verum in ejus Advcr-
numero Isidorianarum. Quae manent reliqiue, edan- sariis nec vohm nec vesligium Imaginis mundi
tur, velim,cum nolis auctorisiomi XXX Hisp. Sacne.
,

reperio.
36. Alios sermones Isidori nomine vulgatos haud
vidimus editos a Conslantino Cajelano. Ho-
pr.i ter 41. Quis autem crederet Zaccariam honorificen-
rnm primus caput est 26, lib. i de Ecclesiast. Ofticiis lissimis lilleris ab archiepiscopo Toletano peraman-
akerius autem prima pars lotum est cap. 10, lib. i R
ter invitatum suas lucubrationes in Hispaniam mit-
Sententiarum; secunda veroexGreg. Magn. lib. xxvm
Mor., num. 3, contexta est, si loeum Dauielis, quem tere, ohsiinato animo recusasse, neque intellexisse
inserit consarcinator, exceperis. Idem aut simile non satis Hispanos conlidere ,
quod exterus homo ,

judicium erit ile s-ermone in natali S. JSmili.ini epi-

quantumvis doctus, res Hispanioe proprias ea qua
scopi Vercellensis, cujus meminil Nicolaus Anlonius
et adhuc alioium, si qui sunt ediii \el inedili Isidori
oporlel inlelligeniia et cautione compleetereiur ?

nomine. S d cum, ut diximus, ad nostrara notitiara

,]
Atqui raliones denuo protulit cur archb piscopo
haud 343 venerint, erudiloium sententiam exspe- morem gerere non posset. Hae exstant in autogra-
ctabimus. A Ijicias liis spuriis sermonem de Corpore
pho litterarum ejusexemplo, lituris et emendalioni-
et Sanguine Dnmini, pag. 45 A.
37. De hymnis nullus dubito quin eos abjud cem bus referto : quod hic sisto.
Isidoro; deepisio'a vero ad Leudif edum nescio quid
Excellenlissimo ac reverendissimo domino D. Fran-
persenliscam inali ominis. Codicum mss., qui larvati
cisco Antonio de Lorenzana Toletana Ecclesia? pon -

Isidori collecli' nem haud omuino puram conlinent,

liftci Frunc. Ant. Zaccaria (elicitatem.
pars quxdam est haec epistoia sub titulo Fpistola
:

Papce Spalensis episcopi ad Laudefredum Corduben- 42. Quas diguatus es ad me perscribere, archi-
sem, ut tradunt Rallerinii Veronenses tom. III Oper. prresul amplissime, litteras, in S. Isidorum Hispalen-
S. Leon., pag. ccxxxv. Qimd iu nounullis Codicibus
sem piissimas, erga me hiimanis imas, v ldus Aprilee
eam complectenlibus legitur de olficio archipresby-
teri, ut in textu edidil Breulius, el in notis Joanm-s
^ accepi.Aique utinam salisfacere desiderio tuo pos-
Baptista Perezius, perquam alienum cuique videbiiur sem, atque Opera tanti doctoris prelo parata ad te
ab Isidori mente, et disciplina priorum octo saocu- miltere, ut Matritensibus elegantissimis typis exscri-
lorum Ecclesiae catholicae Quamobrem ego judicave-
rim centonarii hominis fctum esse ex lib. n Oflicior. berentur. Nihil mihi optaiius, nihi) honorificentiiis
beati prxsulis infartum. foret. Verum uti me scripsisse ad te memini, elsi
38. (M, 12.) Non repugnabo quod in hac edilione varias Italicorum Codicura lecliones fere dispositas ,
locus delur libe'lo Oralionum a Blanchinio vulgalo ,
et multa praet rea quse a 1 annolationes pertinent, iu
canonum colleclioni,quam cu-it Aguirrius, et recusit
Cennius, duobusque synodis Isidoro praside coactis; adversariis servo ,
promptum lamen vix quidquam
sed meo judicio nequaquam probabimus illorum esse habeo, quod non modo isthuc mittere , sed ne hic
parentcm. Ergo Appendicis loco typis denuo man-
quidem typogr.ipho statim tradere possim. Statueram
dentur, proui Quesn llus 1 fratres Rallerinii fecere
1

in edilione Opeiiim S. Leonis cmii Sacramentario el enim ut pnstreraam Matritensem edilionem nactus
Codice canonum ecclesiaslicorum. Animadverti au- fuissem , eam cum velere item Matritensi conferre,
lem oportet Blanchiniiim plurimum aberrasse u lis alque exactara ad hanc variis lectionibus et annola-
in nolis, ut in ea qua de inilio amii apud Hispanos
agit, duclus auciorilaie Codicis hoc loco mauifeste
tionibus, ipso il!o tempore quo lypographus prelo
corrupli. Ubi enim bgilur iv Kal. Januarii, legi committeret, paulatim illustrare:id enim mihi mullci
omnino debet iv Non., ila ul diei secundaj Januarii, D commodius fulurum erat, neque iis suraplibus o!:-
non vigesimae nonse Decembris, illx aptentnr oralio-
noxium, quos nec ego ferre pos-em, el lamen facere
nes : ob hanc quippe causam statim postfestivitaicm
Circumcisionis in Codice apponunlur, cum ad iv Kal. necesse esset, si toiufn opus ab amanuensibus exa-
Januarii fesli Joannis Evangelisisc menlio fiat, quo randum curarem.
die nos hunc sanctum coluimus usque ad saeculum 45. Itaque quoniam de quam
Matritensi editione,
salt.'m undecimum.
39. Collectionem canonum, nimis de.urpaiam in velles, cogitare mihi vel invito non licet, dabis niihi
edi ionibus Aguirre et Cennii, nos correclissimam re- hanc veniam, excellentissime anlistes, ut aliam viam
ciulemiis ad calcem tomi II Collectionis sanclorum minus
ineam hujus edilionis hic parandae, qua3 sin
Palrnm Tolelanorum, ubi ejus propria e^t se;!es.
splendida, mihi saltem et faeilior et oppoitunior sit.
Quaravis enim non a>tipu!emur perdocto viro Joanni
Baptisiae Perezio , qui existimavit eam concinnasse Equidem intelligo, quantis hujates typographi pre-
sanctum Juiianum , nihiloir.inus circa illius atalera mantur angusiiis : illud etiam doleo, me in summa
digestam esse non ambigimus.
difiieultaleessep.xuniaria, cum tamen ainanuensibus
Ponesis, utspuriam, Expositionem Missse pag. b4 A.
(15) Hisloriac Golhorum pra-cedere potcrit, juxla laboris pretiura peiuiendum sit, atque eo largius quo
iiounullos Codices, elogium 11 spaniap p;g. 65 A. accuratiorcs esse dcbcnt. Socielftiis tamen bene*i-
 ,,

<27l AD OPERA S. ISIDOrll HfSPALENSiS PROLECOMENA. 27-2

cium, quod ante ed tionom pnblico programmate A aliqnantultim imminiiitir, nnn inentem ad innumera
iloctis viris, ar proesertiin Hispanis proponetur, non illa omnigenrc doctrinoe opera converlunl, qnae hnc

iovc typographis subsiiio futurura spero. iso tempore Zaccaria aut composuit, aut illustravit,

^* ^d me P orro q u °d attinet , fi.lucia in- aul edenda curavit, quoeque ab uno homine poiuisse
345
dulgentioe tuoe non dubito rem aggredi, usus consiliis proiicisci vix intelligitur, ul nihil dicam de plurimis
a prceclarissimo vi o , qui tibi est a bibliollieca aliis iiiagmc molis aut varii argumenli operibus, quoe
mihi indicalis, coqae tibeniios, quod pleraque mris
sensibus , et>i in brevi nie e edilionis couspectu dissi- molilus ct pollicilus fuerat , et moriens in schedis
luulatis, plane consnviant. Age ergo, iiiclyl-' arcbi- lvliquit. Poslromis annis cum de Zaccariana Isidori
pr.LSul, iria ni a le exorcm pio singulari hnmanitate editione p!eriquejamdespe'raren!,mihi etiam in men-
tua sinito. Pritnum illud, ut qui tam grandibus im-
lem venit, qtiantumvis aliis operibus excudendis non
pensis Mozaraiuci Breviarii Toletan.rum Patrum ,

rlispa/iiensium Conciliorum nova n apud vos eamque parum occupalo, animum ad novam Operum Isidori
magniiiceiilisimam e lilionem curare non desiuis, cditionem curainlain conv. rtore : sed indignutn prnr-
in meam Isidori ediiioncm, quam cominus Matriii,
sus videbatur quod Zaccaiioe labor aut periiet, aut,
uti voiunlali lu;e ohsccimdaturiis maxime cuperem,
concinnandum velim., suscepta prohibent pioeteril;e cessantibus Hispanis , ad aliorum manus deveniret.
vitoe cofisiiia symbolam aliquam conferre non re-
, Igitur mense quint li anni proxime elapsi 1794, sua-
iims priniis saltem necessarii apparatus sumplibus
,
dente maxime eminontissimo cardinali D. Stepbano
sufiecturani. I*
Borgia, eximio lillerarum omnium cullore ac litte-
45« AltiTtim est, ut quos spetare mc jusseras li-
raiorum virorum patrono, Zaccaria omnia sua de
bros, mittt-re ad nie, ut primum licuerit, velis. Tan-
ilem le vehementer rogo, ut septuagenario seni, qui Isidori rebu> advcrsaria ad fue def.-rri concessit.
te reverentissime colit, tuosque pro Hispanoe nobi- 2. Ea autem, uii ego ac<e,J, sic exponam. Pncl r
iissimoc Eeclesioe gloria atque utilitatibus labores
epistolas, quas jam alluli, cral Vila S. Lidori ex BjI-
inaxhni lacil proedicatque, boc solatii indulgeas, ut
sua amphssirai lui nominis patrocinio Romana Lido- Iandianis cum commenlario p oevio descri, la : histo-
rianorum Operum editio prodeal, testis octali no-troe, ria etiam translationis corporis S. Isidori ex iisdem
test s postevitati fulura mcoe deniississimoe in le ob-
;

Bollandianis, manu txarata, sed ncque vila, neque

scrvantke. li unum si per te mihi licuerit, nrtgnis
auimis emisso slatim conspeciu novo, ac salis amplo historia irans'atioiiis iutegra, el mendose ulraqne de-
lollns editionis, a 1 qnam ciiissime inchoandam slu- scripta. De i lerantur nokc quas Zaccaria promiserat,
dia omnia referam. Vale, pontifex excellonlissime
ac solum sunt quacdam va:ioc Iectiones ad narratio-
meque sacras manus luas osculanlem tua gratia pro-
sequere. Romoe, I :ibus Aprilibus, 1783. nem Redempli de obitu S. Li ori ex qu< dam CoJice
Vallicellano. Nic. Antonius in Bil liolli. vet. Hisp. lib. v
46. Quid posl has Ztccarioc litteras sive ad archi-
duo capila, lertium scilicel ct quarlum ejus bbii,
opiscopum Tolelanum missas , sive eo consilio , ut
viloc et tloctrinoe Isidori illuslrandae deslinaverat.
mitterentur, sciiptas, de boc negotio traclatum fue- C
Hoec igkur duo capita sibi Zaccaiia exscribi simiii
rit, penilus ignoro. Quanquam ex re ipsa, ex duabus
moJo curaveral, scilicet ex prima editione, adeoque
posterioribus epistolis emiiientiss. D. cardinalis Lo-
sine iis notaiio::ibus quas Bayerius in edilione Ma-
rensanac quas num. 26 indicavi , satis perspicilur
,
trilensi aJjecit, 347 UD ll0r '" ' ,oc argume to quam
nihil deinde acluni fuisse. Archiepiscopus Toletanus
in plersque alii<=, cum de Operibus S. Lido i etlendis
muliis iisque gravissimis rationibus tunc impulsus
i,ise quoque cogitavishet. Duas dissertat^ones Zacca-
edilionem a Ztccaria, doctissimo quidem, sed rerum
ria pollicitus fueia!, atcram dc Viia rebusque geslis
n istrarum fortasse non ita perito, adornatam, in
S. Isidori, alteram de doctrina scriptisque ejusdem :

IIi>pania euraud-im deereverat. Id Zaccaria pr.estare

neuira inchoata erat, neduin perfecta : nisi si fortasse
n m poterat , nisi improbum laborem susci; erel
Vilam ,
quani dixi, cx Bollan liaui< Actis exlraclam,
exa< te digerendi eaomnia q ioe piraverat, et absol-
et duo illa bib ititliecoc Hispanoe Nic. Antonii capita
vendi qnae promiserat, ut jam prelo parala in Hispa-
intelligebat. Voluerat etiam de lsidori genuinis epi-
niam mitterentur. Senio jam ipsc confectus, dtversifl
slolis deque Muzarabica Iilurgia, alqwe collei tione
maxiini momenli octupationibus impedilus , neque
canonum IIispa:i'ca disseiere sed manus operi non :

cum mss. et ediiis exem-

laboriosoe collationi textus
adm >vil. Consliluerat singulis libris S. Isidori pra>
plaribus assuefaclus, id uium speclabat, ut ptcunia D faiiones proefigere, sed unam lantum invenio adum-
adjutus, rem per se ac per alios Romce maximo quo
bratam aJ Iibrum Pi ooemiorum, et alleram ad librum
posset commodo cxpedire lentaret. Sane mnlla Zac-
de Vir. iHuslr. , quas cdam cum de bis libris agam.
caria in suis pulticis programmatis pollicifj ftieral,
Cuni ip c Prooemia primo loco excudere cogilasset,
qnae perficere quidem cogitabat, sed nondum inchoa-
proiogum buic operi apparere sluJuerat. Libritm
veral, ut nunc distinclius explicabo.
vero de Vir. illustr. simul cum tola Bibliotheca ec-
346 CAPUT XLUI. clesiastica Fabricii edere decreveral : binc prologurn
Apparalus Zaccariana; Operum S. Isidori edilioms habemus ad eum librum.
recenselur. Adversafta ejus pro volumine primo. quibusdam
5. Slatuerat in locis notatmnes suas
1. Cum vir nostri lemporis erudiiissimus Zacc/.ria anliquis aliorum addere : nullam istiusmodi notatio-
per quadraginta annos, eoque amplius, novoc editioni num absolutam invenio, nisi paucas ad librnm de
Isidorianoe apparandoe allaboraverit, incredibilis pro- Vir. illustr., et quorumdam auctorum loca indicata,
focto doclorum hominum esse debet ex-mectatio de ex quibus Iumen possel haurire, si quando eum la-
ejuscemoJi apparalu : quoe lamcn aptid nonnullos borem susciperet. Post ejus excessum acquisivi edi-
 ,, ;.

573 ISlDOtllANA — FAHS I. CAP. XLIIL 27i

lionein Hegiam Matritensem S. Lidori, cujus

margini A pnc, ila pergil, in Codke 51 venerandw antiquitalis

simili modo nomina quorumdam auctorum et loca qni ccrte secundum locum obtinel a Codice membra-
appinxcrat. Collegerat prsserlim vero per alios nacco swculiwn, qni in Tolelana bibliotlicca asservutur
,

plurimorum Codicum varias lectiones, quas ordine charactere quadralo. Hunc a se fnisse collatum mlii

iisposilas lextui snbjicere cogilabat. Sed improbum narracit canonicus Barcinonensis Baijerins, qui cdiiio-
ticm Alvari Gomezii de liis commentariis inslaurare
hunc laborem aggressus, in ipso limine substitit.
Scilicet proposilum i!li fuer.il librum Procemiorum meditalur el illustrare.

ante alios omnes edere ut nuper dicebam et ex

, , 7. Pro Aivaro Gomezio reponenlum e.-.t nomen
conspectu ejus editionis pau-t : sic ergo varianies Joannis Grialii, 349 qui edilionem Regiam Malri-
lectiones adornare cceperat. VAB.1AZ LECTIONES. tensem curavit , nolisquc suis hoc opus illustravil.

I.B. E. Liber 1'rocemiorum, beato hidoro auctore. Bmdinii verba, quibus eamdem de Codiee Tolctano
Br. E. In nomine sanctcv Trinilatis incipit liber Proce- a Hayerio collato narralmnem lexuit, recensui cap.

miorttm B. Isidori de libris Veieris ac Novi Testa- 59, rationesque attuli cur ea mihi dubia vidoalm
menti. C. C. Incipil liber Prooemiorum de libris Novi Alia addit Bandiniu^ lom. L Coilic. bibliotb. Medic.

et V eleiis Testamenli sancti Ysidori Spa'ensis episcopi. L:iurent., scilicet Codi.em 51, plut. 19, membr. in-

V. C. In nomine Patris, el Fiiii, et Spirilus sancti. B4"minori, in line diversa sed item antiqua manu
Atixilialrix esto milii, Trinilas sancta. Ord.tur l ber suppletum, constare foliis scriptis 195; ad eremum
praimiorum (sic) diatogus sancti Hieronymi presbyteri. Camaldulensem olim pertinuisse , ut videlur. Post
1. Hajctantum ZaccaiLc ipsiusmanu exarata eranl iincriptionem libri QuKstionum in Velus Testamen-

in magno charlarum purarum fasciculo ad varias lum subjicitur tabula capitumSl. Posl librum Isiiloii

sequuntur in eodem Codice anonymi comiueiitarii

lectiones parato. Noloe indicanl 343 Bignei et Breu-
iii editiones , Ccesenatensem et V eronensem Co;lic s, in Genesin, in Parabolas Salomonis, in Eccle-iastem,.

ut in prologo quem dixi , ad librum Procemiorum et, pag. 184, Interpretationes senr.onum seu locorunv
,

Veieris ac Novi Teslamenli. Iucipil : Nomina flu-

ipse adverterat. Vi'es igitur Ziccariam, proeier con-
minum qum de paradiso exeunl. Desiuil et corruplione
gestam quamdam rerum silvam, niliil aliud ad edi-
:

quod veUris ncquilicc deleclatur.

tionem expeditum habuisse : ipse in lilteiis suis
8. Isidoriani operis inscriptio esl r In nomine Dor
ad enrnentissimum cardinalem arcbiepiscopum To-
letanum plane fatetur. Superest ut Codices enume- mini. Incipit Codex a beato lsidoro Spaiense episcopo
de qainque libris Motjsi, et ccelcrorum librorum Vcte-
remus quosa seeolla"os Zaccaria in suo programmale
altirmat, et servalo ordine quem ipse sibi pr.tscri- ris Testameuti explanalus, atq e de diversis uuctoribuo
"»•'"" collectus luculenterque expositus. Incipii
pseral. Sed pra?monendum censeo quod suis deinde C «« ,

locis distinctius observabo ,

paucos a Zaccai ia per prologus. In schedis Zaecananis legilur expUtnalum.
collectttm... expositum. Ac forlasse ita Uabet Cohx.
se ipsum Codices, plerosque ab aliis fuisse collatos.

9. Codiccm 18, plut. 21, sic describit Bandimus_

Sed quamvis optandum es-el ut Zaccaria ipse opera
cdita lsi lori ad mss. Codices exegisset, nihilominus Co.lcx mcmbranaccus in-fol. saeculi xvi iueunlis,. nili-

iis divitiis quas reliquil contenti esse debemus. Nam dissimus cun elfigie aucloris, srtemmate Leouis X,.

vere divitias ceuseo magnam copiam illam collatio- numismate Antonini AuguUi in prima pagina lille-

ris initialibus cleganiissime depiclis, el ill unimtis..

num, quarum nonnullae satis in se ipsis exictae appa-
Iu schedis Zaccarianis, el alteslalioue Julianell» ad
renl, qissedam eliam e mss. exemplaribus velustbsi-
niis sunt collectae. sseculum xv Codex pertinere dicitur. Num. 1 e-t Cail

(lcg ndum T«ii) vel Taionis ccgnomenlo Saorohelis, vel

5. Prooemia, a Zaccaria primo loco edenda, erant
Svmuelis, Senlentiarum libri v. Epistola ad Quiricum.„
collata cum tribus Codicibus , Veronensi , Cacsenaie
Tabula capilum librorum v. Liler i incipit , Solus,
etFIorentino S. Crucis. Eos descripsit in pr.ifationc,
Dcus in semelipso incommutabilis est. Liber ullinuis
quam suo loco inseram. Habeo varias lectioncs horum
Irium Codicum , sed non a manu Zaccariae nisi in dcsinit, videbimus siculi est. Subjicitur epislola Qui-
,

piimis capitibus Codicis Cocsenatis. D rici ad Taioncm, En bealissime virorum, cte. In fine :

Explicit tiber Sententiarum Samuelis episcopi.

G. Qmcstiones in Vetus Tesiamentum, collalse oum
duobus Msp. bibliothecoc Laurcntianae Mediceae, el 10. Edidit quinque hos Sentcntiarum libros claris-

cum insigni Codice Albornnziano, sive, ut ipse vocat, simusconlinuator Hi-paniicsacnc Riscus tom. XXXI,
Alburnotiano Bononien^i. Horum trium Codicum sed mulilos in line, ut cap. 47 fusius dicam. De Taionc
collalio admedelata est, simul cum atlestatione An- agit Nic. Antonius lib. v, c. 7,, Bibl. vet. Hisp., cl

dreae Petri Julianellii, Laurentiance bibliothec;e pro re- Bayerius in notis, qui de Taionis cognomento Saoro-
gio bibliothtcariovices gerenlis, quiafnVmalCodirem hel, sive Samucl, penitus silent quredam ego cit. ;

primum sjeculo forle xi scriplum in forma quarli cap. 47 advertam. Quod autem ail Mabillonins in

num. 51,
p!ut. 19, et allerum plut. 21, n. 18, niem- Analectis suis, primurn sibi videri Taionem, 350 ai}

branaccum saiculi xv. in fol., fuisse a diligenlissiinis cujusexemplum aliicum Pelro Lombardocollcciioncs
alumnis Florentini collegii Socielalis Jesu rogalu hiijusmodi condiderint , oblitus fortasse cral anlc
doclissimi Francisci Zaccaiuc collatus, codem Julia- Taionem ucs Senlcnliarum libros ab lsidoro luisse

ucllio ducc, ct aliquando scriplurae iolerpretc, prtesi- condii-js, qucm ccitis^ime Taio imiiaius luit, uS.
 ,

2'5 AD OPLRA S. ISIDOROBI HISPALENSIS PROLEGOMENA. vic

utrnmque legenli constabit : de quo iterum redibit A annialem vicem, lapis factus est albus, significabatur
snrmo cit. cap. kl S. Jo... cum... in exlasi staret in Sancta Zacharias,
41. Numero 2 hujus Colicis sunt quiestiones S. Isi- et populusvalde timeret, alius sacerdos ingressus est
iloii in Vetus Testamentum : ttunc sibi Codicem, ait Sancta, et superhumerale populo ostendit. Quare
Bandinius, conferendum cum ediiis curavit Cl. Franc. omnes cognoverunt Zachariam visionem angelicam
Anlonius Zaccaria anno 1756, mense Februario. Ti- vidisse.) Exscriptor Codicis haec post fragmenlom
lu^us est : In nomine sanctce et individuce Trinitalis subjungit : Qui scripsit, scribat, semper cum Domino
incipit tibellus, quem hidorus Spalensis episcupus de vivat. — Vivat in ccelis Homo bonus nomine felix.
ttiversis opusculis Patrum collegit. De expositione 45. De veste sacerdolali in lege agit Isidorus lib.

Historiw. xix Eiym., cap. 21., etin Expos. Exodi cap. 59., qno-
42. Velleni Bandinius annotasset cnjus aucloris cum haec conferri possunt. Verba Jeremiae videntur
imago iuilio Codicis appicta est, an Taionis ati Isi- esse ex cap. xv, ve'S. 2, ubi in Vulgata : ttatc dicit
dori, an ulriusque. In nonnullis veteiibus Codicibus Dominus : Qui ad mortem, ad morlern ; et qui ad gla-
id observatur, utaucloris, sive auctorum, quorum di m, ad gladium; et qui ad famem, ad famem; et qui
exscribtintur opera, imagines exprinianlur : de quo ad captivitatem, ad caplivitatem. Apocrypha sunt qua;
argumenlo di tinctius in his Prolegomenis agam cap. o de sacerdote superhumerale populo ostendente narran-
105. tur Adamanlem gemmis rationalis adjectum, cujus
43. Describendus nunc est celeberrimus Codex fulgt/re Deus consub mibusrespondebat, tradunt Epi-
Albornozianus, num. 41 in bibliotheca Bononiensis phai ius de duodecim Gemmis,et Suidas verbo Eplwd.
Hispanorum collegii Clementini. Esl membranaceus P;ocopius, Arias Montanus aliique duas gemmas eam
in fol. saeculi xiu. Pr.emiltitur exposilio psalmorum in rera adjiciunt, qua; forlasse suut duo scutula, ab
incerli auctoris. Sequilur : Brevis et perutilis expo- lioc iiuctore indicala. Adisis Calmetum verbo Urim
sitio Sancli Ysidori episcopi Yspale sis in eptalicum, et Tluimmim. Ej.is qui codieem exaravit nomen duo-
id esl, in quinque libros Moysi, Josue el Judicum, et bus ultimis versicuMs exprimitur Bonus homo, vel
deliinc in liuth, ad ullimum Regum. Ysidorus episcopus Homobonus, quocognomine celebiisestapud nos Do-
Hispalensts super Genesin. Omiltitur proefatio. Desi- minicanus Alfomus Bonushomo, qui eodem saeculo
deralur etiam commenarius Regum. Ulti- in libros xiv, quo Albornozius Iloruit, et, ut nonnuli exisli-
mus est liber Rulh, qui ila concuditur, cum quo esl inant, in eadem urbe Conch», in qua Albornozius
illi lionor et gloriain swcula saicutorum. Amen. Collatus natus fueral : qua in uibe muliis post sceculis man-
est, ut poluit. sit familia ejus cognomenti Buenlwmbre. Quidni au-
44. Illicoeadem manu, eodemque airamento subji-
p tem conjiciamus, hunc ipsum Allonsum 352 ^ '
cilur boc fragmentum : i Lapis adamans (
corrigo numhominemCodicisexscriptorem fuisse? VideoCo-
adamas) colorem habet aereum : bunc portabat sa- dicem ad sneculum xm referri : sed constatne certo
cer !os, cum ingrederctur Sancta sanclorum : sed ter ad sacculum xni potius quam ad cequens es-e refe-
in anno, in pascha, pentecoste, ct scenopegia, id est, rendum ? Rochus Menchaca, qui meo rogalu Codicem
erectio tabernaculi. Nam super podere saccrdos po- inspexit, eum potius saeculi xm quam xiv videri exi-
nebat superhumerale , in quo erat lapis iste anie stirmt, sed rem in dubio relinquil.
pectus. Superhum rale quidem parum descendebat 16. Illud autem utilius, si spes affulgeret, invesli-
sub pectore : quippe unius palmi el dimiilii erat Ion- gandum esset, quocum exerapl ni hic Codex ab ex-
gitudo ejus a dextris , et a sinistris super ubera scriptore collaius dicitur. Zaccaria in suo program-
(obscurum id) in quo duo simul eraut scota (fort.isse mate aflirmal Albornozium hunc Codicem ad auto-
legendum scuta vel scutula) cum singulis smaragdis. grapkum ipsum Isidorianum, Toleti tunc asservatum
Inler utraque (obscvre) sculula eratadamas. Inter bu- exigendum curasse. Sed, ut ex variis leclionibus
merosvero biucet inde xu lapides pretiosi. Cum sacer- colligitur, ipse Albomozius exegit. Nam idem Zac-
dos itaque oraret35lP ro P°pul°> et oratio ejus caria, uti etiam alii qui Codicem contulerunt, obser-
non esset acceptabilis Deo, color adamantisaliquando vant varias lecliones manu Albornozii esse ascripta«,
verlebatur in nigro, el mortalilatem significabat in " u e rdum notat
qu i„t
qui j
: lsidorus in Originali, vel Dicit
populo : aliquando in sanguineo , et gladium signi- Isidorus in integro originati. Magnum profecto pre-
licabat super pnpulum, ut in Jeremia : » Cunctae habi- lium huicColici arcedit ex eo quod tantus vir scri-
tationes accedant, qui in morte ad mortem, qui in pturam ejus cum aulograpbo, siveoriginali lsidoriano
gla io ad gladium, qui in peslilentia ad pestilcntiam, contulerit.Adbuc tamen scire vellem unde constet
qui in captivitate ad caplivitatem. Si autem in al-
autographum opus tuuc Toleti asservatum fuisse.
bum vertebatur cotor lapidis, sciebat sacerdos populum 47. Hac etiam in re amici mei Rochi Menchacoe
tiberum esse a peccalo : et agebanl sotemnitalem in consilium et jtuiieium exquisivi: qui cum diligenter
qaudio. Unde proplieta : Solemniter age, Juda, sole- Codicem inspexisset, et Hi^panorum Bononiensis col-
mnitates luas. Redde Deo vola tua. AbstulitDominus legii rectorem D. Simonem Rodriguez, qui pro ea
iniquiiaies tuas : liberavit le de manibus iniinicorum qua ipse polltt doctrina, ad lsidorianam editiouem
liiorum. Regnabit Dominus in medio tui, et non vi-
peragendam humanissime vetera sui collegii exem-
debis mala. « Iiaque cum Zacharias pater Joannis plaria oblulil, convenisset, in hanc rescripsit sen-
Baptistoe primus sumpsisset sacerdotium secundum tentiam : Legi in membranis aliquando hidorus in
277 ISIDOKLANA. — PARS I. C.\P. XLIII. 27»
inlegro oritjinali, plerumquc Ysidor. in original. ; A 21. Fol. 195 ejusdem S. hidori Uispalensis li&er

cuaractcres istiusmodi nntationum iclaie Codicis Numerorum, prscmisso capilum indice. Advertunt
non multo posteriores videri, neque admodum dissi- am tores Galatngi Dupinium libri liujus nullam lecis-
miles esse cliaracteribus Albornozii, qui in scholiis se menlionem, Oudinum, et Caveum, penitus e ina-

ad quemdam librum Justiniani conspiciunlur, i:i quo nibus bomiimm evanuisss, exislimasse. Integrum,
nolatum est, eam esse manum Albornozii: liquido pergunl, 354 nos forlunantibus superis-in Codice
aulem non constare varias leciiones Codici Isiiio- noslro hubemns, et inlegram idcirco ejusdem analysin
riano ab Albornozio fuisse ascriplas, aut originale hoc loco tradere operae pretium existimavimus, donec

cxstitisse Toleti. aul inter anecdota publici juris faciamus, aut novam
18. Quod altinet ad varias lectiones inde excer- hujus ms. Codicis ope paremus S. Isidori editionem.

plas, nonnullae sunt Zaccariae manu, aliae aliorum vEri inci um repnesentaiit specirnen characleris cx

trium, vel quatuor, qui laborem inter se distiibuisse initio libri Numerorum. De omnibus Lidori operibus
videnlur. Dubito etiam an alicubi sit manus D. Pelii eden
!

is vilenlur cogilasse. Zaccaria in Hislor. titter.

de Castro, de quo jam dixi ; certe ex litleris nuper Ital. lom. II, lib. n, cap. S, aflirmat Rivautellam in

laudati Rocbi Me.ichaca? inlellexi, noiam nunc in anim > babere, librum Numeroru n lypis commillerc :

Codice apparere, qua> indicat eum ar.no 1752 a D. B quod fortasse ex peculiari aliquo nuntio acceperat,
Petro de Caslro collalum fuisse, dum in collegio Al- nam hoc loco quem expressi editio libri ab auctori-
bornoziano sodalis esset. In edilione quidem 353 bus Caialogi indicatur vel inter Anecdota, vel iu nova
Matritensi rccenli caput 17 in Leviticum ex Codice Operum S. lsidori editione procuranda.

Albornoziano supplelum fuit, apograpbo D. Petri de 22. In eoJem Codice Taurinensi, folf 20, pag. 2,
Castro exemplari adbibilo. Denique animadverio est perbrevis traclatus De alleluia, el amen. Alletuia
non vidgari diligentia pme tanlissiinum hunc Codi- in Lalinum sonat, Laudate Dominum. Fol. 202. Fi-
cem lui-.se, ut mibi quidem videlur collatum : ac for- gurae, quae apud auclores plerumque inveniunlur;
tasse nonnullam parlem in bis variis lectionibus ha- Endiadjin est figura, quando una res diiiditur in duo,

bent P. Joan. Aloisius Ming.a-ellius, et D. Pons ejus- interposita conjunctione. Auctores Catdogi ex stylo
dem collegii alumnus, postea arcbidiaconus Derlu- conjiciunl utrumque hoc opusculum esse fetnm Isidori.

sensis ,
qui anno 1748 in hoc aliisque lsidorianis Exstat primum opusculum inter fragmenla ,
pos f

cxemplaribus conferendis collaborarunt, praesertim Elymologias a Breulio edita. Alterum ad schemaia

in opere Elymologiarum soeculo xv exarato, in cujus sive figuras periinet, de quibus Isidorus lib. lEtymo-
fine sunt breviaria singulorum viginli librorum. logiarum edi^serit. In fronle Codieis Philiberlus Pin-
19. Allegorite : collalicnem (rium Codicum ad hoc C gonius, a.i quem olim pcrtinuil, scriptum reliquit S6
opus Zaccaria promiserat, scilicet Florenlini S. Cru- illum dono accepisse a celeberrimo Cujacio anrxi
cis, Veronensis et Crcsenatis: qui iidem sunt, de saluis humana; 1*67.
quibu* supra in Procemiis dictum. ln Florentino S. 25. Ultimum opus primae partis eral Commenta-
Crucis posl Prooemia : Item Isidorus ad Orosium. rius brevis ifl Ciinlica canlicorum, suppositilius : da
In fine Allegoriarum : Explicit liber primorum (Proce- quo in Adversariis Zaccarianis nihil notutur. Eum
miorum) Isidori sancti ad Odorosium (ic). Innuitur, ediluin habemus in edilione Grialii, a Breulio recu-
utrumqueopus Orododicatum esse Prooemiorum no- sum.
miue. ln Veronensi : Incipit opuscula suncli Isidori. 24. Senlenliarum lihri tres ad partem secundam
In Caesenate : Explicit vila, vel obilus Sanclorum qui primi voluminis referebanlur. Varias lectiones ex iui-

in Domino pwcesserunt. lncipit epistola S. Ysidori decim mss. pollicitus fuit Zaccaria. Inveni varias
ad Orosium presbyterum. lecliones trium Codicum Sanctsc Crucis Fiorenlfee,

20. De numeris : hoc opusculum in 27 capita tri- quorum primus esl membranaceus iri fol. sseculi for-

butum, non in 28, ut in conspectu edilionis Zacca- tasse x aut certe xi, in quo pracler eos libros sunt

rianae legitur, manu nescio cujus descriplum penes Dialogi S. Gregorii papte urbis Roma:, num. 250.
me est, suo loco edendum. Descriptionem Codicis D 25. Alter est sse.culi xiv membranaceus in-4° n.

Taurimm is, ex quo exlractum luit, exhibeo ex Ca- 255, de quo vide proefalionem Zaccarise ad librum
lalogo Codirmm mss. bibliothecae regii Taurinensis Pr.cemiorum infra cap. 62. Tertius est saeculi sallem
Alhensei, auctoribus Antonio Rivaulella et Franci- xnmembr. in foL num.251, in.quo post libros Sen-
scoBerla, part. n, pag. 12, Cod. 55, d. *, 50 : Mem- lentiarum sequilur lib< r Exhorlationum beati Augu-

branuceus swculixi constans foliis' 201, conlinet inle- stini ad quemdam coniitem charissimum sibi. Hi tres

grum S. Isidori Hispalensis Originum seu Etymo'o- Codices perlinent 355 ad eumdem pluleum, scili-

giarum opus, in decem et septem libros dispertitum... cet banc. xx ex parte ecclesia:. Abest ab his omnibus
in nostro Codiee nihil desideratur. Immutalus est dun- epistola ad Massonam, qnrc libris Sententiarum prae-
taxat capilum ordo, etc. Magna est porro lectionis mitt tur in elilione Bignrcana : quacum hi Codices
discrepantia, ctc. Notant auctores Calalogi inler collati suni ab aliquo Zaccariae amanuensi , seu
,

epislolas prrevias esse eliam hidori epistolam qune amico , cujus manus in aliis eliam collalionibus

incipil: Omni desiderio. Specimcn variarum ledio- observatur. Is animadverlit, eas tantum nolari va-
iium cxhibciit. rias Icclione? in quibus hi tros CoJices aul concor-
279 AD"OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PKOLEGOMENA. 280
danl cum Luccnsi Coiiice, aut cerle ab edilione dis- A S rmo super Jacobi verbis : Nolile jnrarc. S. Augu-
seiitiunl. stini Jiber de sancta virginitale. Ejusdem Iiber de
20. Codcx num. 230 hnit: Expticit feliciier liberm. IHtera et spirilu. CoPcctanea quarumdeni auclorila-
Dco (jratias, amen. Co lex 253 : Explicit felieiler libcr tum SS. Pairum et legum.
terlius sancli lsidori. Deo gratiis, flm£>H.Di'igen!ia in 30. I ii Co ice vetustiori : Incipit prologns S. Ysido-
diversa Codicum scriplura aimolauda non magna vi- rus (si« ) Spalensis episcopi ad Masonem episcopum.
detur fuisse. Codex rceentior oinillit prolngum. In utroque prx-
27. Codicis Lucmsis, de quo nuper, eadem manu millitiir indt x ca itiim. ln velusliuri : Expliciunt ea-
cxaratae sunt collaiiones cum edilione Bignaa^a, et pilul i : incipit liber priinus S. Isidori episcopi. I i fine

aiia antiijiiiori horum Iibrorum, s iiicet

1
anni 1483. vetnst or :
/' xplicit liber Sententiarum sancti hidori
Coilex est bibliolheca? Capitularis Lucensis memhra- Hijspaniensis episcopi. Deo gralias, amen. R centior :

n ceus in fol. sseeuli xi, plut. 2, num. 56. Conlinel Exp'icit tiber Senlenliarvm, sive de summo Bono S.
eliam liliros conira Jtidums, de Ofdciis ecclesia^ticr, Isidori llispalensis episcopi. Discrepan' ra scnplurae

et Hbrum DilTerenliarum praelerea Iibros Alcuini ;

pra;-ertiui ex vetustiori exemplsri acturale in idic-
de Trinilate cum episiola ad Carolum impeiatorem, dis aiiimadvertitur.

el epigrammale : rex, elc. Tilulus Codicis est : In ij 31. Pistoriensis cum Lucensi stipra reccnsito ple-

nomine Domini nostri Jesu Cliristi incipit prologus rtmique consei.til. Ex Pistoriensi Zaccaria sua manu
sancti Ysidori Spalensis episcopi ad Masonem episco- |derasque v;trias lectiones ascripsit, sed post prima
pum. In edilioneanni H83 deest liic prolegus. Post capila libri i vix aliud annotat, nisi Pisloriensem cum
prologum et iudicem eapitiiiti : Incpit liber primus Lucensi cohaerere. Reperitur etiara in Pistonensi
sancli Jsidori episcopi. In fme : Expticitns csl libcr cpislola ad Massonam, libris Senteniiarum prologi
Senlenliarum sancti Isidori episcopi Ilispaniensis. vice praefixa, et pet libros Sententiaruni libri D ffe-

Deo gratias, amen. Pliirinuc insignesqtie sunt in hoc renliarum et Officiorum S. Isid >ri, qui vocalur Isi-

Lucensi veteri Codice scriplura? varietales. dorus Hispanensis episcopus.

28. Clim iluobus mss.Codicibus biblioihei jeFloren- 32. Inprogrammate Zaccariaesermo fit umustanlum
tinae S. Marci eadem, ut videtur, manu collali sunt Codicis Veronensis. In schedis invenio varias lectio-
libri Senientiarum. Primus Codex anliquior sreculi nes dimrum Codicimi 357 noc tRulo : Libri Sen-

xi ha3C conlinel,B. Prosperi libros trcs de. Vila con- tenliamm edilionis Matritensis collali cum duobus Co-
templaliva (verus auclor Julianus Pomeriu?) ; tra- dicibus, altero mulilo, cujus inilium a capite 21 librt
rlatuin S. Ambiosii de Poeniteniia in librosduos dis- primi sceculi fortasse ix, allero swcuti xv. Vekislior
iribulum ; Sermonem S. Auguslini de Pcenilenli.i, p ditigenter collatus, ex altero tantum quasdam varias
Poenitentes, poznilentes, si lamen eslis peenitentes, et lecliones excerpsimus. Hi duo Codices cujus biblio-
non estis irridentes. llisidori de pamitenlia : Ex eo thecae essent cmn dubitarem, incidi in epislolam Jo-

unusquisqne justus esse iuci\>it, ex quo sui accusator annis Francisci Seguier, Vcroiue 6 Mariii 1755 ad
exstiteril ; Solloquium Aurelii Auguslini , 'Volenti Zaccariam datam.qua exemplaria m-s. Isidori Vero-
milii ; Retractaliones S. Auguslini ; bbrum Ambrosii na; asservala rccenseittur cum de.-criplione Laiina,

episcopi de paradiso Dei, item lihrurn de Cain et quam erudilissimus Maffeius, jam tum vila funclus,

Abe', et libros S. Hisidori, nimirum Sentenliariim. reliqueiat. Ex hac cpbtola colligo utrumque hunc
Codcx cst membranac. in fol., in dnas colunmas Codicem esse Veronensem. Velustior Codex num.
distribuius : tituli capitum 356 nnuio notanlur. 23 ila a MaiTeio describitur.

QuoJ Isidori velut dUtinclum opus aliquod indicatur 33. Partim majoribus ,
parlim minoribus, partim

de Poenitentia, nihil aliud id est, ut ex priutis vcrbis ccleribus litteris perscriptus, singularisque ex lioc capi-

arguitur, nisi excerptum ex lib. n. Sentent. cap. te propterea liber, de antiqds characieribus agenti mi-
lii multum memoratus est. Isidori llispalensis libros
13.

2J. Aller Codex membranac. in-8° sa^culo xu conlinct Sentenliarum, vel de summo Dono. Libro cui-

ad linem vergenle conscriptus, mulla continet, nem- nuque index suus praimittitur. Nec operis inscriplio
D <

pe libros Sententiarum Isidori, epistolam htijus ar- neque auctoris nomen superant. Avolarunt quaternto-

gnmenti margini ascripti Qtiidfuerit ante crealionem

: nes primi, initiumque nunc esl , Exercitium super uni-

tnundi, cl quid post judicium fiilurum sit, ct de ipso versam lerram, lib. \cap. 21, in eximia editiom anni

Dilectissimo fralri Adce pecca- 1590, Malriti peracta, lom. I, pag. 26. SubsSqnenti ca-
l
nali judkio. Incipil :

piti verbis illis teslimonium dalur finis imponilur, cl

lor monaclius humilis in Domino salulem. Sequilur
Regum ad 23 transitur. Ilta ergo exsulanl pro solo origina i

brevis Expositio super quod in libris legitur,

speiuncam ad r alu luunl in inferno, el reliqua. Vbi de prwdcsini<i

quod David, fugiens Saul, ingressus es!
ms. cubal qui in editis, exleivora
yurgandum ventrem. Epislola seu liber Bruiiouis Si- tone idem error in

Maaatonensi delectentur legi enim dehet, sectentur. Libro n, cap.

gniensis episcopi dilpciissimo fratri G.
:

59, editi, de Fornicalione ms. <le Luxuria. Uliima

episcopo, de consecratione ecclesiac, de sacramentis
:

ms. verba. non quos coclcslis aula Ixlificandos

in
etvstibus sacerdotalibus. Excerplum ex epistola
concludit.
Clcmenlis papa?, Qualiter ordo ecclesiaslicus perftci
54. De hoc ipso Codice canonicus J).".n. Jaoobus
dsbcal. Breve fragmenlum Gregorii papae ad Honora-
Dionpius vcrba facit in littcris ad Zaccariam 25 Juli.-
tiuu diacoiium Salomtamuu de cnra arcliiJiacon di.
 ,

281 ISIDORIANA. pars i. cap. xi. ip 285

1781 Venrsc daiis, el ait Codicem ita linire : Qm A Hieronyini ; sed fabac sunt et pupposititia», plenar*
erroribus, /abulis et anacbronismis, ut quidein virt
leais, in mentem habele scriptores, si liabealis Deo da-
docti observarunl. 4. Soliloquia S. Augustini ex- :

tiri. Deeodem MafTeius, ut ipse indicat antedi^serue-

sla-it toui. IX Opcrum ejns, sed in appnidieem reje-
rat in Bibliolhecae Veronensis mss. pai*l. i, pag. 88, cta, quia ex ejusdcni ronfessioiiibiis aliisque opu-
sculis consarcinata sunt. 5. Eidt»m Angustino Iribiitus
cujus verba in prrelalione ad Prooemia Veteris et No-
liher de Conflir.tu viliorum et virtutum ex eadem ap-
vi Testamenli, quam postea expromam, inseri Zac- pemlice tom. IX, qui etiam ascribiiur S. Leoni. Vc-
caria voluprat. Mendnm qund emendare Maffeius
, rus auetor credilur esse S. Isidorus Hispalensis
voluit, exteriora delectcntur, nescio an potius sit Li- inter cujus opuscula reperiiur. 6. S. Ismor.i Solilo-
quia ediia sunl inter cactera ipsius opera. 7. S. B*r-
doriani sacculi propria locutio pro exterioribus dele- nardi abbalis ile Viti contemplativa : in Editis sic
ctentnr : Codicnm mira esl constanlia in ea lectione inscribilur , Medilalinnes ad humana: conditiouis
exteriora delcclenlur. Locus exstat lib. u Scntenlia- cognitionem. Perperam nomen Bernardi pra ferl est :

pi imus lider de aniina inler opera Ugonis de S. Vi-

rum, cap. 6.
clore. 8. Excerpla qurcdam ex Iibris Ugonis de clau-
358 35. Recenlior Codex nnm. 54, 2, qui inler stro animae, qui editi sunl. 9. Decretum Gr.iliani ab-
MafTeii libros adbnc reper iebatur, sed Bihlinlliec:c ea- brevialum esl index rerum oninium, qitae a Gra-
:

tiano notan'ur, conlinens singu'orum cap lum arpu-

piinli Veronensis jam desiinatus, sic a MaffWin recon-
irienta. 10. Liber S. Bernardi de conscit-ntia ns u-
setur Membranaceus m 4» de novo acced,t.lnc\p\\\nl
. «* • •
. o
B
: depigraphus. tn editis Bernardi inscribilur, dc inle-
capHula libri primi : pnst quem, ExpUcit liber primus riori Domo. Inter quatuor libros, de Anima, Ug ms

siunmo Bono, de S. Victore lenius ordine liber est. II. Epistola

beati Isidori arehiepiscopi Ispalensis de
S. Bonaventurre, cxstat tom. II opusculorum ejus.
a erbis prionbns Hebrccornm more denominalus. Post 12. S. Anionii expositio decalogi. Excerpta videtur
tibrum tertium, Evplicit die piimo Decemhris 14(7. ex libro ejus edilo de eruditioneconfessorum. 13.
Iticipit ejasdem de Inslitulione bonre vitnc liberpri- Exempla quaidam cx vari.is libris transcripia, qui
omnes editi sunl. 14. Libri qualuor de Imilatione
nrms et unus : Dilecte (i'i, dilige lacrymas, ctc. Brevi
Cbrisli, olim tribuli Joanni Gersoni. nunc Thomsc a
omschIo altato : Inoipil prologus Synonymorum san- Kempis. 15. TraclatusS. Bernardi, qui dicitur Scala
cli Isidori. Horum Codicum varias lrctiones Zacca- cacli; rcperilur eiiam lom. IX S. Augustini, est aiilem
Gujgonis majoris Carihusix prioris, qui obiil anuo
r a
!
sua manu notare coeperat : sed a cap. 1-2, lib. t, al-
1157. 16. Bernardi formula honeslse vilac. Est Ber-
leri perscribendas commisil, qui, nt videlur, \\<m ea nardi Silvestri monacbi Cisterciensis, cuju> e^t etiant
diligcnlia quam Zaccaria expelierat usus esl. ACodice interOpera S. Beraardi epislola de re familiari bene
re entiori abe-l epistola ad Massonam : vetuslior ini- administranda. 17. Epistola Pelri Oamiani de die
morlis. 18. Breves qurcdam oratiunculrje anteei posl
t o muli'us esl. Quid sit opusculum de Institutione
communionem. 19. Oratio ad angelum cu lodein.
bonw vitce, dicam cap. £2. 20. Epigramma de sacrameulo Eucbaristiae.
56. E bibliotbeca Cbisiana unus codex Senlenlia- C 58. Hactenus elencbus opusculorum a canlinali
rum nominatur in programmate. In schedis plures Bona perscriptus. De Conllictuviliorum et virtutuni,
cotnuiemoranlur, sed in ge.nere tanlum cum Editis et Soliloqniis Isidori suo loco dispulabilur. ^EiasCo-
coll.iti. Scilicet in Bibliolbeca Cbisiana A 6, 164, dicis col!igitur ex fine Sermonum S. Ejdireni, ubi
Codex membranacens in-l° sjccuM xin, in quo Sen- leg iur : Die xxvi Junii 1481, manu propria F. Jo.
teniiarum libri continentur. Subjicitur indcx capi- Guii ordinis S. Dominici.
tum 50 libri primi fere, ul in editis. Codex membra- 360 59 ECodicibus a Zaccaria in suo program-
naceus n 4° sreculi xiv A 6, 159, Isidori Sentenlia- maie menioiatis solum mihi de.-unt collaliones Co-
mm libri. Ordo libri primi, ut in super oii Codice. dicis Barberinii et Mulinensis, nisi si forte ex eorum
Sequilur liber Cypriani martyris (alterius potius) de a'lerutro excerptcc sint quocdam varia; lectiones Co-
duodecim abusionibus socculi. Codex membranaceus dicis mibi ignoli, qui iia describilur : Codex secuiu
s;ccnli xv A. 5, 74, Sententiarum libri, ut in pra3- dus, plut. 15, a siuislra ingredienlhnn, mcmbranaceus
cedentibu*. In tribus hisCodicibits, cap. 5, lib. i, lcgi- in fol. parvo inscriplus : Sotiloquia Isidori Hispulcn-
tur ut in editis : Humanitas a Ckristo suscepla, qnce s's, continens ncmpe Senlentiarum libros. lnilio inuli-
teriia esl in Trinitate persona. Consule notas ad eum lus est Codex ; nam a capiie duodecimo libri primi
locura. D ducil inilium. Mulilus ctiam esl sub iincm : nam cum
37. IniHo terlii bujus Codiciscar.linalis Bona elen- teilius liber capilibus 65 constare deberet, sub inc-
chum opusculorumin eo conlentorum ita descripsit: diuni capituli 22 desinit. Pauca etiam exiranea ad-
Conlinet hic Codex diversa opns ula, ad ascrsin duntur, nempe planclus beakc Virginis Mariie secun-
pertinenlia, a viro religioso in iiiium colbcta, qnaj dum B. Bernardiiin ; Dicat Domina mea, dic, elc. ;
omnia typis edila sunt, exceplis9. 19. 20. qu;e nul-
lius momenti ^uut. I. Occurrnnl libri ires Senlenlia-
Epistola S. Dionysii dc morte Pauli ; Summula
rum, quas S. Isidorus ex S. Grpgorio Magno inaxi- pai va de comelis ; ac tandein oratio pulchra cl
ma ex parle excerpsil, nonnulla ^djungens ex S. devota.
Aiigusfitio. In editis noiata sunt ad marginem loca
40. Forlasse in boc Codicc prj^cesseranl Soliloquia
SS. Palrum. 2. S. Epbrem Syii aliquot sermones,
inlerprele Ambrosio Camaldulensi. Excusi sunt Ar- S. Indori, unde inscriplio remanseril, qu;e Senlen-
gentorali anno 1509, et Coloniae anno 1547. Omnia liirum libris minime congruit. Zaccaria in Conspeclu
autem opera Epbrem edidit priinum Romae Gerardus
JfossiusTungrensi^ tribus lomis in ful. anno 1595.
autographo su;c edilionis iioii nominal Codict m Mu-
linenscin, sed posl dcceui alios addil Ac tandeui
5. Coinpendiuni 359
vitre S. Hieronynii, post quod :

sequuntur cpi.tol.e Euscbii Crcmonensis, ct ipsius nostro sccculi xm, qucm ub crudito Auqustinicnsis fa-
 i

83 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEGOMENA. 28

milia viro P. Laget dono accepimus. Suspicari possu- A fol. min. sacculi xv, nitidissimus cum littcns initia-
nius hunc ipsum esse Codicem Mutinensem, neque libus libroruin aureis. In ipsa Codicis fronte descripli
diversum ab eo cujus varias lectiones habeo, saeculo apparenl in quatuor aureiscirculis variis ornameiiti-,
xiii exaralo, qui a Zaccaria in bibliolhecam Mutinen- et emblenialibus distinctis operum tituli iu allera :

sem illatus fuerit. pagina Mediceum stemma. Sunt autem haec opera :

M. Ex lilleris ad P. Dominicum Troili soc. Jesua 1. Beati Prosperi de Vita contemplativa curn epistola
quodam amico Jesuita, quinon subscribit, dalis, col- Jacrbi Bccchetti, qualem habet Codex bibliotherre
oppido Monte Politiano asservari Codicem
ligitur, in S. Marci. Haec edita fuit a Zaccaria in Itin. liter. per
nis.librorumSenteniiarum, quem sibiconferri Zacca- Italiam pag. 54. 2. Isidori liber Primorum (corrigc
ria expetierat. SedCodex recenlior visus est, ac so- Prooemiorum) De librorum, etc. 3. Sine inscriptione
lumspeciminis loco caput 13, al. 15, lib. i, ex eo de- Allegoriae :
362 Domino sancto ac reverendissimo
scribitur de Sensibus carnis neque enim in eo op-
: fratri Orosio lsidorus, etc. In fine hoc opus inscribi-
pido reperlum fuit opus editum Senleniiarum S. Isi- tur Liber Primorum, vel Prooemiorum, sed male. 4.
dori. Liber Diflerentiarum capitibus constans 42, quorum
quosdam Codices mss. Pistorienses indi-
42. Inter tabula librum prsecedit. Hic est liber secundus
calur Libellus de summo Bono saeculi xiv, qui ad no- B Differenliarum Grialii, Inter Deum et hominem, etc.
strum Isidorum nihil altinet, ut ex iniiio patet. Cap. 5. S. Augustini episcopi liber de quatuor virtutibus,
4 : Qualiter naturalis rationis ducatu Deum unum seu proprietalibus charitatis : Desiderium charitutis
mens humana repererit. Sumtnum omnium principium vestrce a nobis exigit, etc. ; flnit non folia luudis. Iu-
Deus est, quem taminvenire difficile estquam inventum ter opera S. Augustini non exstat. 6. Isidori Senten-
digne profari. Scholasiici hominis liber esse cre- liarura libri tres, praevia singulis capilum labnla. In
dilur. fine : Explicit liber Sententiarum, sive de summo bono,
43. Spem Sententiarum Codicis conferendi
alterius S. Isidori Hispalensis episcopi. Floruil lsidorus tem-
fer-erat D. Carolus Maria Orsinius, qui litteris ad V. pore Heraclii imperatoris, qui coepit anno Domini
C Trombellium, 22 Septembris 1752 Pisis 361 e dcxiv, et regnavit annis xxx, sicut ait Vincenlius in
Carthusien>i ccenobio scriptis, affirmat exstare in eo Speculo part. m, cap. 31 Succedunt . Isidori conlra
coenobio, ut puto , Codicem inscriptum Sententite Judaeos libri duo indice capitum
, singulis pra>
S. Isidori, et Diadema monachorum, et alium Syno- misso.
nyma S. Isidori, quos ad eum legilima ca.itione ad- 46. Tilulus operis est, Incipit proefalio, vel recapi-
hibita perferri curabal : Trombellius Zaccariam de tululio fidei catholicw, sive superdictio operis Isidori
bis Codicibus certiorem fecit ; sed nihil aliud pneter- C Hispalensis episcopi ad Florentinam sororem suam.
ea actum rcperio. Sancce Florentince Isidorus Toletanus episcopus.
44. Contra Judseos libri duo ad Florentinam soro- Qucedam, etc. Cum Isidorns primum dicaiur episco-
rem ad quinque mss. Codices in conspectu edilionis pus Hispalensis, ac postea Toletanus episcopus, for-
Zuccarianae dicunlur recogniti, scilicet ad duos Ma- tasse interpolator Codicis intellexit palria fuisse To-
latestios, duos Florenlinos, et unum Lucensem. Co- letanum, ut clarius cernitur in Codice 10, plut. 21,
dex membranaceus in-i° bibliolhecoe Malalestiae Cse- a Bandinio sic descripto : Codex membranaceus sazcuti

senati*, plut. 1 ex sinislra rngredienlium v exhibet xill ineuntis cum titulis rubricatis et initialibus colo-
Evangelium S. Joannis cum glossulis scriptum saculo ratis. S. hidori Toletani, Hispalensis episcopi, libri

>JL glossute autem sa:culi sunt sequioris. Item Isi- duo conlra Judceos : ei in Malatestio etiam conlra
dorus Florentinae sorori sua>. Iiuipil liber contra Ju- Jud.eos, quem nuper recensui : ut facile inlelligas,
dceos de Christo. Pauculas varias lectiones Zaccaria tres hos Codices ex uno eodemque fonte infecto ori-
ascripsit; cx-teras, nec multas illas quidem, alius ginem trahere. Illud pro certo habendum errorem
usque ad cap. 9 lib. i, ubi observat : Ut vides, Codex hunc esse ab aliquo librario interpolatore, vel per
iste epitome quwdam est potius librorum quam libri oscitalionem immissum. Notat Bandinius ad Codicem
ipsi. In fine porro libri n pro capite 28 est prcefalio J) 14, plut. 23, multas se variantes lectiones ms. exem-
qnce habetur pag. 256 editionis Matritensis. Hinc se- plaris ab edilis Isidori operibus animadvertisse : sed
legi has variantes. Codex alter Malatestius est ille ipse non meminit varianlium lectionum, quas ex duobus
in quo Prooemia, ut dixi, et plura alia Isidori opera contra Jud cos libris Zaccaria nescio cujus ope ei
coiitinenlur. Post sermonem contra Arianos, Dominar manu sibi comparaverat.
sunclce sorori Florentias Toletunus Ysidorus episcopus. 47. Aller Florentinus Codex est S. Marci, mem-
In line : Explicit liber Ysidori Toletani episcopi con- branaceus in-4° minori, sceculi xv, in quo scripta

tra Judceos : umen. De hoc errore, quo Isidorus To- S. Isidori episcopi Ispalensis ad Florentiam sororem
lelanus episcopus inepte nuncupatur, mox recurret suam de Pussione Dominica, collccta de pluribus, et ex
sermo. lestimoniis prophelarum. Praelerea Auguslinus ad
45. E duobus mss. Codicibus Florentinis alterest Eremitas simplices et indoclos de regimine eorum,
Laurentianus , alter S. Marci. Laurenlianum , in ne in simplicitate eorum cadant in laqueos erroris.
schedis Zaccarianis breviter descriptum, uberius et Excerpla alia ex Augustino. 363 ^ il)er ueali Au ? u"
distinctius recensebimus ex catalogo Bandinii tom. I sliui de vera et falsa pceniientia, distincliis per plma
cod. Lat., plut. 23, cod. 14. Mombranaccus csl in capitula. Libcr Auguslini de igne pargatorio :
Audi-
285 ISIDORIANA. — PARS I. CAP. XLIV. 28G
vimus, fralres charissimi, Aposlolum dicentem, quia A fatus : Aliqua hinc excerpsimut , conferendo libros
fundamentum aliud, etc. Item de laude Dei et poenis ad Floreniinam sororem editionis Parisiensis 1601.

purgatorii : Resurrectio et clarificatio D. N. J. C. 52. De ordine creaturarum librum dubium vocai

Ejustlem de graiia Novi Tesiamenti, el de quinque Zaccaria, neque a se vel ab aliis in suse edhionis
quoestionibus. Liber brati Augustini de fide rerum usum collatum indicat. ln schedis ejus nihil de hoc
invisibilium. In fine : Explicit opusculum Isidori ls- libro reperio.

palensis ad Florentiam sororem suam de Passione 53. Synonyma : pro collatione hujus operis duos
Dominica. Hie Coilex ab eodem collatus est, a quo mss. Laurentianos Zaccaria in programmate indica-
superior Codex Laurent/anus, ut ex characiere ap- verat : sed in Adversariis tres Laurentianos collalos
paret. manu ejusdem qui alios Codices Florentinos contulit,
48. Ej'isdem quoque manus sunt varioe lectiones invenio. Primus Codex membranaceus in-8° plut.
Codicis Lucensis. Inscriplio est : In nonine Domini 20, num. 46, saeculi xm aut xiv. Bandinius relert ad
noslri Jesu Chrisli incipil epistola sancli Isidori Junio- saeculum xv, et Mediceo slemmate insignitum ani-
ris episcopi ad sororem suam F lorenlinam in Ubro te- madveriit : deesse etiam prologum primum, et ali-
stimohiorum prophelarum deChrislo. Prologo succedit quid aliud in corpore : ac librflm u desinere, per fu-
capilum in.lex. In fine haec addunlur : H is xn viliis B turam age mercedem, ul in editione Malritensi, pag
offnscutur justitia in lerra. Adolescens absque obedien- 590, col. 2, vers. 31. Est enim mutilus in line. In-
lia. Femina ubsque pudicilia. Sapitns absque operibus. sciiplio : Incipit liber Synomjmarum Domini Isidori
Populus absque lege. Senes absque religione. Dominus Spalensis episcopi. Venil nuper ad manus meas quce-
ubsque virtule. Dives mendax. Pauper superbns. Chri dam covdula (schedula) Ciceronis, etc.
tlianus conlentiosus. Rex iniquus.Episcopus negligens.
54. Laurentianus alter Codex est niembranaceus
Hoec eadem in alio Pistoriensi Codice reperiuntur.
in-4°, saeculi xm, plut. 20, n. 49. Bandinius ait Co-
Confer librum de duodecim Abusionibus saeculi in-
dicem esse partim soeculi xn, partim xin. Duo sunl
ter opera supposititia S. Cypriani, et infra cap. 8 ;
,
prologi, ul in editione Matriiensi. Titulus vidttur
num. 4.
esse : Isidori Ispalensis Synonijmorum. Sequuntur
49. In programmate Zaccariae mentio non fit Co- quaedam miscellanea, ac proeserlim liber Ecclesiustis,

di is Barberiniae Bibliothecoe, cujus tainen varias le- et epistolae septem canonicce, liber Job cum glossis.
cliones in ejus Adversariis invenio. Codex est niein- Seijuilur annotatio Ab incarnalione Domini 1215
:

branaceus in-4° saeculi fortasse ociavi : eodem enim celebrata est sancta universalis synodus Ronue in ec-
charactere scriptus est quo Orosius Laureniianoe bi- clesia S. Salvatoris, quos Constantina (forle Constan-
bliothecoe proenolalus num. 250, qui olim fuit Fra- C tiniana) vocatur, mense Novembri, prcesidenle domino
trum S. Salvatoris de Seplimo Cisterciensis ordinis, Innocentio III papa, ponlificatus ejus 18 anno, in qua
ac deinie Caroli Strozzoe, Tbom* filii. Titulus : ln fuerunt episcopi 412, etc. Sequitur libellus de officio
nomine D. N. J. C, et R. Marice semper virginis in- Judicis.
cipit prxfalio, sive superdiclio operis ad Florentinam
365 55. Tertius Codex Laurentianus membrana-
sororem suam. In Codice Laurenliano nuper re-
ceus in fol., plut. 23, num. 23, in fol. min. sacculi,
ctnsilo simili modo haec pracfatio dicitur superdictio
ut putal Bandinius, undecimi, optime servaius. Cou-
operis. Quaedam de hoc Codice cap. 66 aniuiad- tinenlur in eo senlentiae SS. Patrum. liber Martini
verlam. *

Dumiensis de quatuor Virtulibus, Sermo S. Joannis

50. Sequuntur homiliae aliquot S. Augustmi ; homi- Chrysostomi de Palientia. Sequilur, In nomine Dei
lia S. Faustini de Theophania : Proxime est ; iterum summi incipil liber sancli Hysodori Hispaniensis (sic)

homiliac Augustini ; ilem de transitu S. Martini, ex episcopi, id est, Synonyma. In fine : Explicit Synony-
epistola quam Sulpicius Severus scripsitadBassuIam moz domni Isidori liber secundus. Post alia sunl libri
socrum suam ; homiliae aliquot S. Gregorii Admoni-
; tres Prognosticwn S. Ju!iani Toletani.
lio S. Basilii episcopi ad monachos; libri S. Ephrem 56. Nihil habent Zaccarianae schedae de Coniemptu
n
diaconi de Die judicii ; 364 ejusdem de Compun- mundi, de Exhortatione pcenitendi, de Lamento pceni-
ciione cordis; S. Augustini liber Dogmaium ecclesia-
tentiw, de Orulione pro correplione vilee, el contra in-
siicorum : subjungitur explanalio symboli, Dum de
sidias diaboli,de Confessione , de Regula monncho-
symbolo conferre volumus. Deest autem in hac expla- rum, de Fragmentis in regulam S. Benedicti, de
nalione articulus, Vitam Mernam. Conflictu vitiorum. Spuriis paiiter recenselur liber
51. Sequitur libellus inscriptus, Qua? sunt instru- de Inslitutione bonw vita:, quem ex Codice Veronensi
menta bonorum. In primis Dominum Deum diligere, descriplum reperio. De opere seorsum agam : Codex
elc. Dicta S. Ephreni de fine mundi ; El consumma- describitur in prcelalione Zaccarice ad librum Piooe-
lio sa;culi, et conturbatio genlium. Dicta S. Melhodii miorum suo loco rcferenda.
ephcopi. Mutilus est in fine Codex. Liber dogmalum CAPUT XLIV.
ecclesiasticorum Augu^lino afliclus, Isidoro eliam A pparalus Zaccarice ad secundum volumcn suweditionis
tribuilur, ut cap. 83 exponam. Erudilus aliquis in S. Isidori.
usum, ut opinor, Zaccariae quasdam varias leciio- 1. Iu secundo volumine primum locum Zaccaria
nes ex Barberinio hoc Codice annotavit , ita pr<c- epi>lolis dcslinavcral : sermonibus ilcm , Isidoro iu
•87 AD OPERA S. ISID JRI ILSPA! ENSJS PROLEGOMENV 28*

ms*. li i-bulis. Epistola ad Massonam in programmate A nientio diaconi, qui posl Evangclinm dicere debct
collata dicilur cum mss. Pistoriensi el Vindobo- Si quis est eateclmmenus procedat foras. Sequun- ,

nensi. Ex Codice quidem bibliothecae Yindobonensis tur alia de missa , et de exposiiione symboli ,

iiilegram epislolam descriptam invonio : ex Codice ac passio S. Margaritse. Exposilio similis inksse
vero Pistoriensi varias lectiones ad marginem exem- ex lat in Cddiee Yat. Palatino 1578 , ul cap. 84
plaris Matritensis. Neque vcro, qualis sit Yindobo- dicam.
m-nsis Codex, exprimitur. Caeleras epistolas ex edi-
387 °« Itoc de sermonibus spuriis Isidori, quo-
linnibus Zacca-ia recudcre cogilaverat. rum Zaccaria meminit. An autem pro certo ponen-
sermonem de Corpore el Sanguine Do-
2. Pr.oter
dum sit eos esse spurios, suo loco, ut monui, dis-
mini sub Emisseni nomine vulgalum et apud Mar- ,
linclius invesligabitur.
tcnium Isidoro a duobus pervetustis Codicibus tri-
7. De Officiis libri duo ad qualuor mss. Codicos re-
nondum editos Zaccaria promi-
butuin, tres spurios
cogniti, nimirum Bononiensem, Pistoriensmuluosque
6erat,primum conlra A ianos et Malatestio Codice,
Lucenses. Bononiensis esl Codex Albornoziansc bi-
aierum de S. .'Emiliano e Vercellensi, terlium e
biiothecse collegii majoris S. Clemeniis Hispanorum,
Fl.rentino S. Marc.i sine litulo. Sermo contra Aria-
membranaceus in ful., nuin. 10, saltem sseculi xi.
nos exslat in Codice Malateslio, in quo sunt etiam B
In eo est liber beati Hieronymi presbyleri contra
Procemia Veleiis el Novi Testamenti, ut expositiww
Jovinianum hserelicum. Liber S. hidori Ispallensis
fuit 366 capiie praecedcnli. In Catalogo monaslerii
Ecclesiw episcopi de Origine ofliciorum. Liber S. Au-
Pomposui sxTuli xi, hicsermojam Isidoro ascribeba-
gustini episcopi de Disciplina Christiana. Altercaiio
tur, ut infra cap. 46 dicam. Ltrobique incipit :

Laufranci el Bercngarii de Corpore et Sanguine

Veni, Domine Jesu Chrisle Redemplur. De boc ac
Christi : Lanfrancus misericordia Dei ealholicus lie-
sequenlibus duobus scrinonibus quid cgo seniam
rengario cathoiica: Ecclesia: adversario. Si divina pietus
cap. 72 aperiam.
cordi luo inspirare dignarelur. Dialogus esl Lan-
3. Sermo in laudem S. ^miliani transcriptus est
Ver-
franci cum Berengario. In fine : Explicit conflictus
e%. aiitiqui>simo ms. Codice arc' ivii S. Eusebii
JEmiliani episcopi
Lanfranci et Berengarii de Corpore el Snnauine
cellensis boc titulo : In natali S'.
Christi.
Vercellensis sermo B. lsidori. Vir ecclcsiaslicus, etc.
gulam, cnpiditatem, et
8. Libri duo de Origine officiurum inlegri suni,
Tertius ^ermo est contra
superbiain, inscriptus, HomHia S. Isidori episcopi. cum prx'fatione ct in lice capitum. Hujus Codicis
meminil Bayerius in not. ad lib. v Bibl. vel. His;».,
Fratres, oportet nos satis timere, etc. Hujus Floren-
Marci Codicis uberior descrij tio iia re-
nu'i». 147 : Memini me olim vidisse Bononioe in cel.
tini S.
£ S. Clemenlis Hispanorum collegio insignem Ofliciorum
lerlur.
ecclesiasticorum Codicem,qui vulgatis aliquanlo auctior
4. Codex membranaceus in-8° saeculi xui in quo
videbalur. At varise lecliones, Zaccarise manu cx boc
aliquot homilise : sequitur : In nomine Valris incipit
Codice cum e.liiione regia Matriiensi comparato col-
epistola de Die dominico, a Deo mi.sa : Diem sanclum
leclsc, minime indicant eum vulgaiis aucliorem es>e.
dominicum, De seplimo throno venit epislola in
elc.
Ilunc oulein Codicem, uii alios omnes Isidorianos
civitatem Gazam a Danino transmissa, ubi S. Petrus
collegii IIijpauor.nl Bononiensis, anno 1748 a Min-
episcopatum accepit. Contra banc, aul similem aliam
garellio el Pi.nsio collalos fuisse, ex notis ascripiis
epistolam exsial epistola Liciniani cpiscopi Carlha-
aliorumque relatione perspectum babeo.
giniensis in Hispania ssei ulo vi excunle ad Vincen-
lium epi Ebosilanse insulsc Inler varias, elc.
9. Pistoriensis Codex est ille ipse in quo sunt libri
c. :

In principio ipsius epislolw legimus, ut dies dominicus

Snlenliarum, de quo supra. Inscriptio : Incipil pro-

logus in libro Ofliciorum edilo a bealo Isidoro episcop '.

colatur, elc. Edila cst lom. V Hisp. sacr., append. 4.
Explicalio brevis orationis Dominicse. Alise homiliae.
Est etiam index capitum. Manu parlim Zaccarhc,
partiin alteiius primus lihcr collatus apparet : in
Tractalus quidam de besliis quarum in Scriplura
mpntio. Expositio quibusdam versiculis CUJ US f,,,e z ™caria ascripsil Hucusque contuli
misssc in
D anno 1755. Ccetera cursim annolavi.
:

Scilicet pauca
hauc senleuliam
quaedam cx lib. u in cnjus fine : Expliciunt libri
Esl ratio, quod pars allaris dextcra missai Incipiunl capitula
Ofliciorum d>o. libri Differen-
1'riiiripinni Onemque lenet, mediuinque sinistra :

Dexlera Judseos, Gontiles laeva tiyur;.t. tiarum.

Cncpit ab bis, transfertnr ad hos, referiur :id illos
Nosira U.les, et erunt sub mundi fine. lideh-s. 10. Duo Lucenses C>dices accurate, nescio a qui-
Hoc animus recoljt, hoc tua lingua sonat, bus, collaii sunl: manus enim duorum apparet. Nulla
nola Codices inter se di-Iincti sunl. Pro eorum allero
Videlur legendum referatur et sonet pro rcfertur
el sonat.
b?ec est epigraphe : Collatio S. lsidori 363 Hispa-
lensis de divinis officiis cnm ms. membranacco Co.licc.

5. Sequilur Intr-oilus missse : Introitus uutem mis- Ceinonicorum majoris ecclesice Lucana:. Tilulus ms.
*«t nuncupatur, clc. Tractalus dc vcslibus , de laudi- Codicis est Incipit prologus in libro officiorum cdito
bus missse, ilciuin de sacris vestil us, de missa. Ce a bcato Istdoro cphcopo : qui omnino conscnlil cum
lebralio missiv in commemoratinnc passioiiis Christi prologo Codicis Pitloiicnsis modo rcccnsiti. Post
peragiiur. In hoc capitc cilalur Isidorus : iicm lit
pvologuni csl iniex capitum.
 ,:
:

2s9 ISIDORIANA. — PAttS

A desiarum
I. C\P. \L1V.
Hispanice Codicibus, et
m
11. Pro allero Lurensi Codice sic tilulum Zaccaria f. agmonta lib. vi(

praescripsit : Libri de officiis ecclesiaUicis editionis el VIUEtymologiarum Lidori.

Parisiensis 1580 colluti cum Codice Lucensis capituli, 15 Pro secundo volumiue promiserat Zaccaiia li-
XLV bellum orationum Esidoriani ritus a Dl.mcliitio e li-
de quo Mansius tom. Caloger. Sequunlur variae
lectiones charactere alterius, quo in Uliusmodi col- tum, praemis-a dis erlatione de Isidoriana liturgia :

lationibus saepissimeusus est Zaccaria. Tom. cit. XLV Lidorianam Canonum colleclionem Aguirrii et Cennii

Caloger.collect.pag. 75,comnieniariusJoari.Dominici
cum suo de ulraque ju iicio et concilia duo quibus :

Mansii exslat de insigni-Codice Caroli Magni cetate

S. doctor prsefuit, cum variis lectionibus. De his

scripto; et in bibliotheca canonkorum majoris ecclesia?

ab eo inclioalum, nedum perfeclum
Oiiinibus nibil

invcnio; ac solum mihi in ejus schedis occurrit

Lucensisservato. Codex est membranaceus in-i°, cha-
Scipionis Maflei juilicium de Codice Veronensi sexti
ractere modo Italico niinulissimo, modo Ilalico gran-
aul seplimi soceuli, quo Dreviarium Gotbicum conti-
diori, modo quadrato sive ab uno, sive a pluribus
:

netur; de quo ego infra plura disseram.

mendose descriplus. Scioli cujusdam medicam ma-
14. Chronicon perlinebat quoque a-1 secun lum to-
num expertus, siepe gravius vulnus ac< epit. QuaHam
praelerea a Codicis scriptore confuse exarala suni, mum, ad quinque mss. Codices recogniltim, videlicet

et inler se commista. iEtas Codicis bac nolatione R Vaticanain, Lucensem, Pistoriensem , Florentinum
S. Marci, Caesenalem Malate-tium cum
reteri designaliir : A resurrectione Domini uostri Jesu auctario ev
annum tribus Codicibus ad sacculum x. Desiderantur colla-
Chrisli usque ad prcesens (sic) Caroli regis in
Langobardia, in mense Septembrio, quando soleglypsin tiones Codicis Valicani. Adsunt varise lecliones

patuit, Ind. x anni suut dcclxii, m. v. Indicatur

Chronici Lidoriani e lilionis Rreuli.mae collali cuin
anuus Cbii.>ti 787. Colligit Mausius, ia seribtnJo ms. Codite Lucensis capiiuli , de quo agitur in col-

Codice isto a !
iquot annos fuisse impensos; nam in-
leclione Calogeriana opusculorum cit. t. XLV. In-
scriptio est a inanu Zaccariae, reliqua ab alia. Man-
ler alia est excerptum epislolae Leonis III, qui anno
sius loc. cit. litulum referl -.Chronica Esidori episcopi.
795 pon! fex esse ccepit.
AdJit se hoc ehronicon cum editione Loais;e coiitu-
12. Dubiiaie tamcn aliqms possit num notalio de
lisse, ex quo uberem variantium leclionum messem
anno 787 ab exscriplore ex alio Codice, ut lieri so-
collegit; et inter alia nolat Heraclium in editis an.
Itl, d. scripla fueril. jEialem quidem Caroli Magni
Codici iii refeire Mabilloniiis, qui Codicem inspexit,
5814 370 assignari, in ms. cum anm» 5815 compo-
ni.Existimo lamen Zaccarianam lectionis Vuriclulein
indicavit, ut Mansius refert. Conlineiitur hoc Codice :

non Mansii sed alterius esse.

1. Chroiiicon Eu^ebii, Laline a S. Ilieronymo reddi-
15. E Codice capitu'i Pisloriensis dr-scrib tur
liitu, et coniinuatum. 2. Antiphonae nonnulke per C
compendium quoddam Chronici Isidoriani, quod
anni crculum. 5. [siilori Cbronicon. 4. Libri duo
incipit : Duvid regnavit ann. xl, Salomon, elc. Finit
Isidori de Ofliciis, a Mansio collati cuin edilione Co-
Heraclius deliinc quinluin annum agit imperii. Fiunt
chlei. Desunl in Codice duo poslrema capila de Suf-
igitur ab exordio mundi usque ad prwsentem ccram
frag is, etc, ut etiam in edilionc Coi hlei, et in co!-
hoc esl in anno quinto im; eratoris Heruclii et quurto
Iccione de catliol. Eccles. Ollic Coloniae 1568, et ih
principis Sisebuti, anni quinque millia octingenti xiii.
aliis. 5. Historia ecclesiastica Eusebii ex Rulini in-
Post, inlerposila vacua pagina, sequitur auaarium :

lerprelatione. 6. Epistola S. Gregorii Magui ad

Adoloaldus, elc, usque ad annum 1027.
qnjcstiones Anguslini Anglorum apostoli,ediiisexem-
plaribus auclior. 7. Libri Hieronymi et Gennadii de
16. Co lex Floreniiiius S. Marci esl membranaceiis
in-i", saef\ xi, de hceredilate, ut initio nolalur, Nico~
Vir illustr. 339 8. Romanorum ponlilicum Vi:rc
lui Niccoli Florcnlini. Tilulus : Incipil liber Chroni-
sine auttoris iiomiiie, quac Anastasio bibliothecario
corum S. Hisidori Hispalensis episcopi ub exordio
alibi IribiiiMitur. 9. Fragmenluin Isidori de hain-si < t
mundi usque ad Heruclii imperium, et Sisebuli regis
schisinate, ex lib. vm, cap. 5 Etymol., quoJ Isidori
iiomen non pr.tlert, et olim fraginenlum operis ali-
Golhorum principalum, qui regnaverunl circu ainium

D Domini seimila secento : quae duo Italica verba is qni

cujus Hieronymi cre lebalur. 10. ReguLe ecclesiasii-
Codicem conlulit, pro numeris Romanis, ut pulo,
cx apostolorum, sive noti 50 canones. 11. De Mu>i-
vis opus jam ex boc Codice s Muralorio edilum
ascripsit, ac lortasse eos non intellcxii. N;im Isiduri

tom. II dissert. nied. rcvi, pag. 668, qncm tamen duo Cbronicuui ad annum mundi G000 non perlingit.

Mul.um discri palCodcx ms. a Chroiuco e.iilo. Finil

a'ia ejiisdVm Codicis in vacua pagella figeru.it, De
Explicil liber Chrouicorum sive de tempoiibus sancti
fubrica in aqwi, el de Multn. 12. Versiculi Gregorius
prozsul mentisel nomine dignus, plu.es et correcliores Hisidori archiepiscopi llispalentis.

(|uam apud Vezzosium in not. ad qiiarlum volumcn 17. Prosequilur alius Chroiiicon usque ad Le nis

oper. Ven. Thoniasii. 15. Incipil de dogmatibus ec- imperaluris, qui Mbhaeli suctessil , impcrium; ac
clesiasticis sedis Gennadii episcopi Maxiliensis (sic). notandiim auctorem liujiis supplcnieuli, ubi de N5>
14. Nugaequaedani superslitiosac tle niiineris. 15. Col- cophoro impera ore, Leonis antecessore, loquiur
leelio quaedam Caoonum. 1G. Liber D. Augiislini de iia babere Sic redargulus Nicephorus ab avuritiu sun
:

qiiinque liauresibus, falso ipsi ascriptus. PraMer plur i cessavit... el octo annorum prwteritorum rcdhibitiones

alia sequuiilur Excerpta Canonum cx quilusdum ec- a principii ( ic) domibus exigere; et tful lamcntum
 :

29 , AD OPERA S. ISIDOFU IIISPALENSIS PROLEGOMENA. 202

Hcec Domhtus novit. Ipse ego conscriptor A sunt, in ejus etiam schedis apparent Codex Vero-
r,iagnum.
viva voce audivi a Theodosio. Sequitur aucta- nensis plura Isidori opera conlinet, ac sic descnbilur
Iwrum
riuni, Albuinus decimus rex Longobardorum, etc, a marchione Maffeio in epistola Seguierii ad Zacca-

usijue ad annum 1051. riam, 372 eujus antea memini. Codex capiluli Ve-

18. Malntestius Codex posl Proocmia et alia Isidori ronensis num. 54, scriptione minuscula veteri, rubri-

Chronicon lioc lilulo leferl Incipit Cltronica calis t tulis, ipsisque et prioribus opuzculorum versibtts
o;>era :

Spalensis, describens historiarum majorum litlerarum decore efftctis : quatuor adveniunt

S. Ysidori episcopi
breviaturus ab exordio mundi. ejusdem Isidori lucubrationes. I. Orditur liber prse-

19. In programmate Zaccarise menlio non lit Co- miorum dialogus sancti Dieionymi presbyieri. Nec
Albmii et Mutinensis; e quibus tamen varias prccmia memorat, nec dialogus est, sed Hispalensis
dicis
aliena manu exaratas, in ejus schedis in- illud, de quo Braulio, Procemiorum librum unum.
lectiones,
venio. Albanius est Codex chartaceus r.um. 4, cujus Editiones : lo libros Veleris ac Novi Teslameiiti

initio ha-c legas : Isidori llispalensis de Viris iilnstri- Prooemia : sic Malritensis tom. II, p. 510. Post illa

lldeplwnsus archiepiscopus Toletanus de Viris Tes'amenti Veteris ms. liber. Item pr;cfationes libro-
bus.
illustribus post Isidorum. De ortu et obilu sanctorum rum Nnvi Testamenti. Ad Evangelistas non Itabet ms.

Patrum, sed nttllo auctoris 371 nomine desicjnato : B scilicet Matthxus, scilicet Marcus, scilicet Lucas,

opusculo tamen alteramunu prwmissum exstat: Isidori quce ex ora librorum in texlum irrepsere. Pem tr; t,

Hispulensis Jttniorls. Isidori Hispalensis chronica ms. compenetrat. Post digessit editi viginti versus

breris ab initio mundi usque ad Heraclium imperalo- addttnt, quibus ms. caret. Caret eliam periodis quibits-

rem. Librum hunc sic Iranscripttim dono mihi dertit dam in D. Petri epistoiis.

lllustriss. et Reverendiss. domintts meus D. cardina- 23. Secundo loco, Incipil vita vel obitus sanclorum

lis Sirlettis, cui plurimum me debere fateor.

Roma: 22 qui in Domino praecesseranl. Tertio Incipit opuscula
Junii 1576. B. cardinalis Lomellinus. Inscriptio in saiicii Isidori Domino reverendissimo Orosio Isido-
Co-lice esl : lncipil liber Chronicorum lsidori Hispa- rus. Liber seqititur, quem tomus secundus Matrili cusus

lensis episcopi ab exordio mundi usque ad Ernciii hoc titulo exhibet : Allegoriac quselam sacroc Scri-
Augusti imperium, el Sisebuli regis principatttm. Prce- pturae. Idem est ac Ule, de Nominibus Legis el Evan-
fatio. Chronicon, multis in locis interpolalum ab ali- geliorum ,
qui a suppositilio Flavio Dextro perperam
quo scriptore Gallo apparet descriplum ex exem-
, Cordubensi Isidoro tribuilur. Hoc tilulo eum donavit

plari anno xl. Loiharii Francorum regis, et xiv He- Brautio, pulo, quia incipil, Quyedam noiissin a nomi-
raclii imperatoris exarato, ut ex postremis verbis na Legis et Evangeliorum. Guilielmus Cave inter de-

coHigitur. C perdilos recensuil, imo nunquam exstasse sttspicatur,

mu- cum ambigat an idem sit cum libro Prooemiorum : sed

20. Mutinensis Codex quibusdam in locis est

Chronicorum S. Istj- Matriti edilionem non viderat. Quarlo loco in ms.

tilus. Tilulus esl : Incipil liber
maximis litteris, Incipiunt teslimonia divinoe Siri-
dori episcopi. computantur anni usque ad
In iine
pturae (et Palrum eliam quorumdam). Isidoriana, et
xxvn Caroli Magni, quo tempore descriptus Codex
inedita collectio est, quw non inutililer inler anecdola,
videtur. Atque hanc relalem aiguit specimen cha-
si otium suppetet, proferelur.
racteru;n,quod apuJ me habeo.Orihographia codicis
est: Eusevius, condedit, adque,reperit, morvi, inlustris, 2i. Qui Codicem hunc Veronensem cum ediiione
Spanias, nomi pro ntwu. Verba extrema operis sunt Matritensi contulit, iia exhibet tilulum : Isidori,

i Aquinlo vero annn Heraclii iinperaloris usque ad Incipit vita vel obitus sanctorum qui in Domino prce-

vigesimum octavum Luiprandi regis Langobar.lorum, cesserunt. In fine notalionem hanc subjecil : Cum
el meam infelicis Johannis... aclalem subpulanlur in hoc Codice primus libellus procemiorum Hieronymo
anni cxxiv. Dehinc usque ad xxvn Chrisiianissimi tribuatur, opusculum aulem Iwc nullo aucloris lilulo

et piissimi domni Caroli Magni regis Francorum et pramotetttr, elsi satis antiqtta manu Isidori nomen
Longobardorum in llalia... inveniuntur anni lxh supra marginem ascriptum sit, quae autem seqtiitnlur

Colliguntur ergo omnes anni ab Adam usque ad pra> D hunc titidtim Itabcant : Incipil opuscula sancti lsidori,

sentem vm indictionem, quo (sic) pascha Hebrocornm vide.ur primus amanuensis hoc opusculum Isidoro ab-

Idus Aprilis, pascha vero nosira lert.o decimo Ka- judicare. Sed tantum colligitur amanuensem primum
lendas Madias (sic), principium mundi quarlo Idus forle ignorasse cujus auctoris sit liber de Ortu ei

Aprilis, luna condila Idus Aprilis, homo ad imaginem Obitu 1'atrum. Quod 373 paiuin obest, pr.eserlim

Dei factus seplimo Kalendas Madias, complenlur cum idcm am;mucnsis librum Pn ociniorum dialoyum
anni... Re iduum ergo sceculi tempus humana in- inepte vocaveiit, el S. Hieronymo aflinxeril. O h
a.s

vestigalione incertum est. » in ms. CoJice posl elogia Palium xNovi Tesiainenti
desinit : Expicit vita vel obilus Sanclorum qui in
21. Hisloria Gothorum : de hac nihil annotaverat
Z;iccarla, nui cam edendam cum variis leclionibus
Domino pracesserunt. i

ex Labbeana edilio .e. 25. Primus Codex Floreniinus est Laureniianus,

22. De Vitu el Obitu Patrum liber : ex mss. Codi- plut. 67, n. 12, membranaceus in fol., saeculi xv, iu
cibus, Veronensi et duobus Floreniinis, v;irkc leclio- quo est Eusebii et Ruiini Hisloria eccl siaslica ,

ues collectaj, quse in programmale Zaccarise promisssc Chronicon BeJ*. Gennadius , Isidorus et Udefonsus
 ,

2! 15 ISIOOKIANA. PARS I. CAP. XLIV. -29 i

de Viris illustribus : quos tres Nbros de Viris illus- A episcopi de ortu, \vitu et obilu sanctorum Patrut
tribus a se collatos leslatur qui varias lectiones qui in Veleri et Novo Testamenlo virtutibus cla-
collegit ex libro IsiJori de Orlu et obitu Patrum, ruerunt.
qui libro Gennadii succedit. Imcriplio est : Liber 3!. Liber Chronicorum Bcdse. Jacobi Antonii
beati Isidori Hispalensis episcopi de ortu, vita et Marcelli ad Renalum regem Sicilise prafatio in quam-
obitu sanctorum Patrum. Incipit prologus. In fine : dam historiam de sacerdotio Jesu Chrisli. Sequiiur
Liber Isidori de ortu. et vita, el obitu Patrum ex- hsec historia, qua3 dictis sanclorum non congruit, de
plicit. qua nos alibi. Qusedam de Sybilla Erythrsea. Episto-
26. Ex Bandinio, tom. II, Calalogi Cod. Lalinor. Ise Lentuli et Pilati de Jesu Christo. Epistol»
bibliolh. Laurent. , discimus Iioc volumen nitidissi- S. Anastasiac et S. Chrysogoni. Legenda S. Roberli
nium et ornatissimum esse cum stemmale Mediceo. episcopi Vormacensis. Vita S. Athanasii episcopi
Liber Isidori, ut idem referl, constat 3S capitibus ,
Alexandriui , inccrlo auctore. Astrologia navalis
quorum primum esl de Xyslo, ultimum de S<?vero : Aristotelis.

plura occurruut menda. Sequitur additio Braulii, 32. Traclatus Joannis Gerson de celebratione
sive pncnotatio Operum Isidori. Ildefonsi liber de missie. Tractatus Bartholomsei Lapaicii ord. Praedi-
Vir. illustr. diversum capitum ordinem servat ac B catorum, episcopi Coronensis,
de glorificatione sen-
liber edilns a Fabricio. Primum caput in ms. est de suum in paradiso cum elogio auctoris. Historia de :

Asterio , sive Astirio , ut in ins. scribilur. Opus excidro Consiantinopoteos, scripta ex Chio die 13
desinit : S. Leocadiw tenet habitutionis sepulcrum. Augusti 1455. Sermo in coena Domini habitus in ca-
Sequitur Anonymi addiliodeS. Ildefonso : Ildefonsus pitulo conventus S. Marci Florentise.
memoria, etc. Hiec est Juliani Toletani, quaj tameu
53. Iu Hxtrema pagina nolatur, exscriptorem Co-
in nonnu'lis mss. Felici ascribilur.
dicis Fr. Leonardum Ser Uberli peste obiisse Ronue
27. Alier ms. Floientinus Codex est bibliolheece in conventu S. Marise super Minervam die xxv
S. Marci chartaceus sceeuli xv. Iniiio legilur : llic Maii 1481. Chronicon Bedie in hoc Codice auctius
liber est convenlus S. Marci d<>. Florentia ordinis Fra- est edito. Inscriplio operis Isidori est : lncipit libcr
trum 1'radicatorum, quem Leonardus
scripsit frater
375 S. Isidori Hispulensis episcopi de ortu, vita et
Ser Vberti de Florentia, ejusdem conventus filius, qui obilu sanclorum Patrum, qui in Veleri ac Novo Te*
obiit Romiv die xxv Maii 1484. In hoc sequentia sunt. stmnento virtulibus claruerunt. In fine : Amm. Laus
Tracialus beati Bernardi de spirituali exercitio, sci- Deo. 22 Novembris 1472. Explicit liber S. Isi-
licet leciione, meditalione, oraiione, et contem- dori, etc.
plalione. Verba S. Bernardi de passione Doniini : C 34. In adversariis Zaccarianis est liber de orlu et
Ab initio conversationis mece fascicutum. Epistola
obitu Patrum in compendium re lactus, de quo in
beati Bernardi ad quemdam suum devotum de ho- ejus programmate nulla fit menlio. Exslat in Codice
neslate vitse et religione : Petis u me, mi frater cha-
membranaceo capituli Veronensis in fol. saeculi x,
rissime, quod nunquam et nusquam. num. 58 plut. Q, in quo libri septem forle Bedse
,

28. Epislola beati Bernardi ad quemdam de exer- aut Rabani. Simillimus huic est Codex Regio-Vati-
citio rcligiosi et de gradibus perfectionis : Quoniam, canus 30,), quem cap. 10 describam. Lib. i, num. 8,
dilecle mi fraler, in Domino adhuc me in prxsenlia Incipil de ortu el obitu Patrum. Est, ut dixi, compen-
tibi posito. In line de hac epistola notatur :
374 dium libri Isidoriani, quod collatum est cum alio
Qiue quidem, licel bona sit et utilis , minus tamen sa- Codice ejusdem capituli num. 63, plut. P, ubi Beda;
pii, quia nec sensum nec eloquentiam videiur redolere Martyrologium Blanchinianum, cujus scilicet varian-
Bernardi. Epistola beati Bernardi ad parentes cujus- tesIectionesBIanchinusin suisad Anastasii lomum IV
dam novitii dolentes eum quasi perditum : Si fitium prolegomenis protulit. In hoc Codice 03, post Elo-
veitrum. Ejusdem ad eosdemin persona dicti novitii : gium Titi, additur. Item nomina eorum quorum igno*
Sola causa, qua non licet. Ejusdem ad quemdam qui rantur sepulcra. Abel (ilius Adam t etc, ut apud hi-
exierat, et differebat iterum ordinem ingredi : Doleo ™ dorum. Lot filius Aram , etc, ut apud Isidorum
super te, fili mi Gualfrede. Phinees sacerdos, etc, ul apud Isidorum. Machabtei

29. Epislola beali Ambrosii episcopi ad quemdam septem (ratres, etc, ut apud Isidorum. Juvat credere

suum discipulum de moribus et houestate luec verba ut apud Isidorum in ipso ms. Codice legi,
vilae :

Dilecte dilige lacrymas. Hoc videlur esse opuscu-

non ab eo esse addita qui opusculum ex veieri
fili,

lum de institutione bonse viUe, Isidoro in quibusdam Codice iramcripsit.

mss. libris tributum, de quo nos cap. 83. Liber 35. Habeo etiam in schedis Zaccarianis varianfes

beati Augustini de Speculo anims. Expositio Hugo- lectiones Colicis Albanii, in quo est Chronicon Isi-

nis S. Victoris super regula beati Auguslini episcopi. dori, ut paulo anle explicui. Inscriplio est : Isidoii

Ejusdem Hugonis opus de Claustro animae. Hispalensis junioris de ortu, vita et obitu SS. Patrum,

30. Liber S. Isidori Hispatensis arclv.episcopi de qui Veteri et Novo Testameitto virtutibus claruerunt,
Viris illustribus, qui post Hieronymum et Gennudium liber incipil. Praifulio. Quod Isidorum juniorem au-
tcripsit. Liber beati Hildefonsi archiepiscopi Toletani dis, non alium a nostro celeberrimo Elymolo:j;iiruin
do Yiris iKuslribus. Liber Suncti Isidori Hispaleusis aucloro putcs : uain idem Isidorus in Coditi!)!is
 Ad UPEKA S. ISIDOUI IIISPALENSIS PROLEGOMENA. 206
2j5
quas dori presbyleri sermone nitidiori (sic). Omiltitur pro-
modo senior, modo jui.ior dicilur, iis cle causis A
scliedis sunl va- logus. Plura etiam capita in lioc eodein Codice
cap. 16 protuli. In eisilem quoque
in quo sunt Proee- omitiunlur.
rice lectiones ex Codice Malatestio,
Incipiunt capitula libii 41. Alter Codex recenlior est ad sacculam xn
mia, et alia Isidori opera :

Spalensis episcopi de vila ortu, vel obilu pertinens. Exhibet Etymologiarum opus in viginti
Ysidori ,

tres libros divisum quorum postremus est hic liber

sanclorum Patrum. Post iiidicem capitum ex Yeleri ;

Novo Tesiamento Incipit liber Ysidori de vita, de Natura rerum. Titulus ergo est, lncipiunt cupitula
et :

Scriplurarum lau- librixxui. Post prologum est index capitum.

ortu, vel obitu SS. Patrum qui in

de Adam. 42. Bibliothecce Laureniiance Codex 39, plut. 29,

dibus refeiunlur : in primis

lUuslribus liber, pro quo Zaccaria est membranaceus xm, in quo, pr&ler
in-4°, sceculi
56. De Yiris
librum Isidori de Nalura rerum, continelur Carptum
colUlionem septein Codicum mss., Barberinii, Esten-
duorumque B no- de historiis Orienlatium Ecclesiarumde eo quod magnu
sis, Florei.tinorum 373 triuni
invenio, nisi varias leclio- est fides Cltristianorum, et immobiles sermones Domini
nicnsium promiserat. Non
nostri Jesu Cltristi, qui dixit Quodcuuque ligav.ris
nes duoruiii Codicum B.-noiiiensiuni, quas erudilis-
:

super terram, erit ligatum et in-coelis; et quia non

siuius vir Joaiiiie=,Chrysoslomus Trombellius ad Zac-
Eas autographas servo cum ejusdem soli Petro apostolo sil dala ha-c potestas, el cunciis
cariam misit. j»

ad Zaccariam, quibus discrepan- aposlolis, verum eliam el omnibus sacerdolibus, qni

Trombellii litteris

in libris llieroiiyini et Genna- recte credunt et prcedicant verbum veritulis. Ilein

tiam etiam scripturce
Exposilio orationis domiiiicce Canones poenilen-
de Viris illuslribus pol!ice'ur, die 3 Julii 1754
:
dii

di»lis. Dj his Bononiensibus Codicibus nihil notalum

liales : Dc concurreiilibus epaclis, et alia.

43. Isidoriani libri inscriptio esl Incipil liber de

est, nisi ulrumque, vel certe eorum allerum esse :

bibliothecce coinmunis mouaslerii S. Salvatoris astris ceeli S. lsidori Spalensis episcopi. Incipit pro-

Bcnonicc. logus. Domino fralri Sidebuto, Hysidorus. DeM it,

37. Cum Codicem Laurentianum de ortu et obitu quinque existimaverunt, cum circulaii labula Irium

Patrum paulo ante descripsi, ob.-ervavi, eum qui mundi partium, ut nos ilocel Bandinius toin. U Cod.
illud opus contulit, librum etiam de Viris illuslribus Latin. Bibliotli. Me I. Laurent.

contulisse. Is autem qualiscunque labor ad nos non CAPLT XL\.

pervenit. Ejus loco reperio varietatem lectionis ex Yuria: lcclionrs ex mss. Codicibus ad volumen 111
Codice A'banio supra descripto, cum de Chronico edilionis Zuccuriance paruta;. Obiius cl eloqium
Zaccaiuc.
verba feci. Omiltil hic Codex prologum Quamvis
supeiius, eic, atque ita incipit Isidori Hispalensis \. Elymologiarum libros primum et prcccipuum
:
^
de Yiris iHusU-ibus. De Xyslo papa : alqsie ila dein- opus volurninis teitii edilionis suce Zaccaria csse

ceps : De Macrobio diacono. etc. Scrval edilionis voluerat, ad octo mss. exemplaria emendalos, ni-
Matrilensis oidinem. mirum Valicanum num. C2S-, Estense, Chisianum,
58. Reperio etiam paraiam a Zaccnria prccfatio- Bonoi.iense, Lucense, Florentinum S. M;irci, et duo
nem in hunc librum, sed, ut put>, ai le confeclam Malaleslia. Desunt varicc lecliones Yat cani, Bono-
quam de cdiiione oiunium Isilori operum cogilaret. niensis, et Estensis : adest lamen Codex capiluli

Videtur enim ita esse comparaia prccfatio, ut ad Mulinensis, mutilus el semiustus, sccculi ix. Iucipit

Bibliothecam ecclesiasticam Fabricii recudendam a prjcfalione 1 bri m. Desinil cap. 3 libri ix. Habeo
descrviret. Fabriciana editio libri I idori ad plures specimen characlerum hujus Co.licis.

aiias ediliones, non ad mss. ex mplaria , recognita 2. Chisianum exemplar est membrauaceum in fol.,

ap .aret, nolis variorum et quibusdam etiam Zicca- signalum 378 &• \ ^ ±xcul\ xiv. lncip.unl capi*
rsJB illuslrala. Prcefalionetn suo loco edam, cum sci- lula lib. lsidoii junioris Spunensis episcopi ad Brau-
lieet de boc libro agam ; notasque, cum excudetur l.onem Auguslinum (sic) vel ad Sesibutum, sunm sci-

liber, recens''bo. Et Zaccariam quidem de nova Bi- licet dominum el fdium scripla. Pluriiuum dilleil ab
bliothecce ccclesiasticce F.ibiiciance editione ador- p. edito, cum in ipso librorum ordiue et serie, lum iu

nauda cogitasse , ex supelleclile ejus lilteraria posl rebus ipsis qucc aliunde ab interpelatore aliquo vi-
ipsius obilum inlcilexi, ut supra jam monui. dentur insertae. Liber 1. De Cramm lica. Lib. 11. Dc
39. De Natura rerum liber, cum qualuor mss. Bhelorica. ibi cap. 21 ab illo verbo Anadiplosu
Codicibus collatus, videlicel uno Lucensi, duobus usque ad lincm capitis oniillilur. Lib. 111. De Dialecli-
Florenlinis S. Marci , uno Florentino Laiirentiano. ca. Lib. iv. De Arithinclicii. Lib. v. De Gcomelria.
Collectcc exstant varice lecliones ex his qualuor Liber 6. De Musica. Lib. vn. De Aslronomia. Sequi-
exemplaribus. Codex Lucensis est S. Mari;e Curtis tur. Incipil liber de Medicina secundum lsidorum.
Orlandin jorum, sive Orlandigorum, inembranaceus Cap. 4, post ultiiua verbj addjlur : Logici ralionem,
in-i°, sccculi xii aut liil, lncipil liber de astris corli etc, quod fiagmentum alibi inter appendices profe-
N. Y'sidori Ispalensis episcopi. Incipit prohgus. Do- remus. Stquilur liber de Lcgibus, cui prcemillilur
mino fratri, etc. epistola ad Braulionem. In fine libri de lcgibus post
40. E duobus Florentinis S. Marci Codicibus aller breve Chionicon addilur : ln Hispania Judwi bapti-
est scecuh ix, 377 in quo etiam est liber S. Hie- zintur. Explicit hic Cltronica sccundum S. Isidoruui.
ronymi de Suriptoiibus eccleoiaslicis. lncipit Uisi- lloc lempore fuitS. hidorus.
 ^

2TV7
ISrDOUlAN \ .
— PAR.-5 I. CAP, XLV, 15«

audaiium Chro.iici Thcodosius \ mwimte ultra nume um q:tem cdli praferrmt. Idvere
Subji-ilur :

IV annos vn. Hic depositus diiCiimcn non inde provenil quod addila sint qucedam
ttmio iv, etc.Desinit: Olto
Fridericus II, supra edila , scd ex diversa tanlummodo disponetuii
fuit per Innocentium, el assumptus est

imperut. Saccu^o igitur xi;i ineunte, inter- cperis ralione. ha ercjo distribuitur. Quatubr pricres
out nunc
libri vl in ediiis, excepto quod ttbri iv caput 15
exemplar Elymologiarum, ex qui
>:tii't,
l.olatiim luil Clii-
de initio medicincc deest. In l bro v wriat nonnihil
sianum descriptum videttir. Liber xiv tolus plane
altero de Chronicon hidori, quod incipil in hoc Coiice Oidinem
iminuUtus est duobusque auctus capiiibus,
tem o.um. Betiqui dein tibri usque ad caput 20 (le-
lerra sancla, allero de Ilierusalem gloriosa metropoli.
gendum cap. 16 libri xvm pari passu cum Edilis pro-
Hinc ad operis finem omuia ex arbilrio immulata :

ccdunt, sed in tium capitis 27 ( legendum cap. 17 ) in

sequitur enim, de hsereticorum schismate, Indkulvs
Editis cst in Codice inilium libri xix ; tum capul 20 li-
hcerelkorum, qui Hieronymo tribuilur : Simon qui-
bri xmii in edilis est ibi liber xx ; liber xxi inci<it a
d.tm mr.gus, etc, caput de phiiosophis genlium, de
capile 52 libri xvui ; liber xxn est caput 00 libri xviii,
poeiis, etc. Indiculum ha?reiicorum ex anliquioribus
liber xxin exord.tur a capite 7 libri xix ;
denique iibcr
aliis membranis nos exbibeliiinus.
xxv libro xx editorum cohxret.
i. Luceusis Codex esl plut. 2, num. 55, collitus

cum eJitione Bignseana et antiqui ri anni 1483. E t B 380 8. Additamenta ill:, qucc in editione Pari-

quo Co- siensi 1001, pvg. 209, seorsum datxtur, hic etiam, sed
meinbranaceus in fol. sreculi xi, hfjec inilio

sunl Iste liber esl beati Marlini Lu- non omnia, comparent ud marginem descripta, ut I:i-
diiis ascripla :

lenluni, eic. mina, ctc. obo'us, elc. siclus, etc.

ccnsis episcopalus : qnem si quis furalus fuerit, aul , , ,

Sunl vero hccc cdditUia alteri s ct paulo recentioiis

fraudulenter reiinuerit, ex auctorilate hujus matricis
qucc caput est omnium eeclesiarum Litcani
manus quam rcliqua omma. Yarianles qutvdam occitr-
cCclesice,

analhema runl non contemnendcc, quas tamen ego mnjori d.ligen-

episcopaius, et canonicorum consensu, iit in
tia aunotare ex tcmporis amjusiie prohibitus snm.
perpetuum, nisi reddiderit. Amen, fiai, fiat. ficit, fial,

pro epistolis iiiu'us.

Ukum hoc tanlummodo non neglexi. Quo loco in edi o
fuit, fat. In Co.iice nullus est
lib. xix cap. 19 legitur canlerium, gablaia, guvia, ibi
Posl epislolas InJex caji umlibri primi. Tum Incipit
cauleria lingulina. Denique in fine libri eadcm ac ccs-
Hbcr primus de grammatica el parlibus ejus. In finc.
tera tnanu versus isti leguntur :
Explicil liber Etijmologiannn domni Ysidori cpiscopi.
Ul e-t labor agricohs vomere proschrJere lerras,
Beo grtias. Amen. Vai iantes 379 lcctiones saiis E-t milii aruntl-ueus calatnus .^ulcare novylns.
copiosas collegit amanuemis aliquis, vel socius Zac- I le etiam lc-ta-? cnngaude! cernere niesses
•

^ic ei e,uo li.e ie^ lo couclodere versBm.

i.

caritc, qui frequenter, ut jam observavi, ©peram

9. De ;
ciipsil quoque Zaccaria hos versiculos : s d
sua.n in hujusmodi coi.feren.lis mss. cierajd.tr Jaas
in primo melius I. git : agrko.is proscindere vomerc.
contulit.
Redundat est, ut siet versus. In sccundo veriu n-
5. Alia manu scriptnc sunt variae leciinnes non ita
ponendum erit arundineo calctmo. In uhinio ver^u
nberes Codicis Florenlini bibliothei ;c S. Marci, qui
rectius Za caria leior pro lazior : nam lcto apud
membranaceus cst in fo!. sa*culi foitasse undecimi,
Mansiiin i ihil est. Pro iwsiini ptaesliierit legere
in quo Etymologiarum opus in viginii duos libros
versu. Zaccatia ex eodeai Codice ha^c adJi iit : Rogo,
disiribuium e>l, tt liber de Nalura reruiii pro libro
boni lectores, ut rogelis pro Petro scriptore, si Deutn
vigesimo leilio subjungitur. Insc iptio : Incipiunt tex-
habeaiis proleclorem. Explicit. Deo gratias scmper ,
lus cpistolarum Ysidori el Brciutionis ad Ysidonnn de
aw.cn. Pciies me esl spccimen characterum hujus
pelilione Ubri Elijmoloijiaruin . Multa, qu.e LuceiiM
Coiici^, quem antiquissiuiiim e se factle credam :

Cudici peculiaria suni, in hoc etiani S. Marci repe-

aj SiC liliim vn, quo scilicel Lilorus obiit, perlintTe,
riuniur.
M. n io non iia facile assi nliar.
0. Maiatestium Etymo'ogiarum exemplar anliquis- 10. Joscpb Maria Mu :
c olus eilidit Ccesena2, anno
simum plut. 21, num. 5, hunc prafert liiulum In
:
1780, catalogum Co^icuni ins-. Ualatcstiana? Crese-
notnine Domini nostri Jesu Cluisii : incipit liber Ely- mtis bibli thtca-, Fralrum Mino uoi conveiilualiiim
tnologiarum, e!c. P
Incipil episiola, elc. , sciliccl epi-
fidei cuslodineque concreditic. To:n. II, ag. 141
Sioia Isi.iori, Omni desiderio, e C, el Braulionis : O scqq describit huuc ipsum Codkem,
, p!ul. 20, nnm.
pie Dvmine, etc. Sequilur : Inciphinl tibri llgsid ,ri
4 : S. Isidori Etijmologiarum I bri viginti quinquc.
Jmr.oris Spanensis ejriscopi ad Braulionem Civsarau-
Mujusculis el quadratis charucteiibus ad primam Co-
gustutium cpiscopum scripti. Incipit prologu>, En libi, dicis paginam hccc epigraphe : In nomiue Domini ncs-
etc. Incipiunt capilula libri pnmi. tri Jesu Chris i incipit liber Etltimolo ,iurum cdiius ab
7. Pnc^laiitissiiiium bunc Codicem sic de-cribit Isidoro Juniore Hispalensi ep>scop , ad Braulionem
M:ui ius in fcd liL ad Biblioth. medii icvi Fabric. veibo Cccsaraugustanum cplscopum scriplus. Pri.-no Codicis
I idokcs : Ycuiam peto ab eequis lccloribus si corum teguinento interius liiniiler adli erct membranaceuiu
tub oculis hic reprccsenlem omnhnn, qitotquot unquam folium, qiol rerum in Codice trai l.:n latiiiu inJicem
aitUierim vel legcrim, ventslissimum Codicem Etyme- conliuel : Ut valeas qua rcquiris, elc.
loijiurum S. Isidori, qnem scrrat b biiolhea Malate- 11. Dcinde epis:ol;camoeh;c:e I idori et Braulinuis.
startim Cccscncteny.s, tibrum queut credo
scriptum s<c- Qhservat Mucciolus epigraphem Codicis csse : InripH
uuo \n. CoHtinet vcro ille libros vtjinli qninqve, netupe tiber Elhumo'ogiarum, 33l9" a i
imjuit, Isidorus ipse
Patrol. IX XXI. 10
 ,
,

*9!7 AD OPERA S. ISIDORl IlISPJiLENSlS PROLECOMENA. 3l0

in ttbros non disposnit, scd, hidoro defuncto, Braulio \ in addit. ad Bibl. med. Fabr. scripserit, deesse lib. iv

nttimam operi manutn dedit , inque viginli libros dis- capul 15, de Initio medicinee : siquidem titulus hujus
tinxit. addiditque muita ulilissima ex variis optimisrpie ultimi capitis exstat, et per errorem librarii legitur,

scriptoribus collecta, sciiu digna, quce alibi vix repe- de lnitium medicince : imo
margine in ipsius capilis

riri poterant. dextroet inferiore visuntur annotaliunculae, quarurn

12. Verum quidem , Isidorum opus in libros non ullima verba sunt, Carulicum, Calasticum, Marliatu.
divisisse : verum eiiam , Braulionis esse dislinctio- Neque ita fjcile judicari potest aliquil deesse.
nein librorum. At Braulionem aliquid operi adli- 16. Post Etymologias sequuntur in eodem Codice
disse, aut neque Braulio ipse refert
inseruisse, homiliae nonnullre S. Augiistini, et quae lam qnaestio-
neque aliunde constat. Dibgenler idem Mucciolus nes de sacra Scriplura per interrogationes et res~
s-ingula in Codice contenta exponit quia ul ait , , ponsione c , mulilce in hne. Inilium: Quia video le de
tanla esl Codex vcneranda antiquitale prccditus, ul viri Scripturis coniendere vetle, elc. l.iter anec lota a
doctissimi (ftti mullas Europce bibliothecas perlustrarun', Muceiolo edilac suiit pag. 2i9 seqq.
(ateanlur, nec audicisse, uec legisse Codicem hoc ve- 17. Pag. 287. Muociolas profert indiculum mss.
tttsliorem. Cumque novam Operum Isidorianorum quem olim Mansius edi- Codicum bibliolhecae Molatesliae,
tionem multi medilenlur ptenam accuratamque B confecerat. De hoe Codice nolatum est esse in eo
, ad
tectionem plurimum conducere polest. Exspectant viri queedam Augustini, sed apocrypha. Addit Mansius :

scienliarum amatores ex anhno edilionem omnium Codex iste omnium ,

quolquol sunt , in hac biblio-
Operutn S. Isidori vel jam paratam, vel propediem llteca prwstanlissimus est , cum scripiuram prwferai
parandam a cJ. abb. Francisco Zaccaria. Ulinam fata sceculi ix... Annotationcs habet nonnutlas in margine
ej-s consilium non prwvertant! addiias ntanu paulo recenliori T ac prceterlim lib. v, ubi
13. Iterum de ant quitate Codieis haec ob-ervat : dtto legunlur imperatorum constitutiones ,
quurum
Codex velitslissimus esl omnium quos insignis bibtio- priorem desumit anclor ex lib. i Constilutionum. Has
iheca Matatcsliana Ccesenas servat. De hujusmodi Co- leges nuspiam nudussupi. Aflirmal Mucciolus, p. 143,
dicis antiquitale 6i ea consutamtis quos excusa sunt in Ad itamenta quae in ediiione Parisiensi 1601 seor-
(idditamenlis cl. Mansii ad bibliothecatn Fabricianam, sum sunt excu-a, sive in marginibus, sive in texto
scecuii vii est,.... licet in pagellis mss. hujus nostrce Co.licis omnia conspici, ul talentum, elc, misa, etc,
bibtiolhecaj legamus ab amanuensi (Mans ;
i) scriptum , obolus, elc.
cedicem esse sceculi ix. Swculi pariter ix esse Codicem 18. Discrcpantiam scriptu^ae eeleberrimi Malales-
senlit eiudii.issimus abb. Zaccaria, cujus judicium per tii Codicis ab editione Matritensi tribus primis libris
liUeras mihi allalum est a siudioso juvene Cajelano C Zaccaria annotavit, 383 alium Cndicem Ma ;
ates-
Uarinio. Addit Mucciolus Zaccariae judicium ,
quod tium recentiorem simul conferens. Ilucusque, inquit
huju?cemodi esl. In ccleberrima, quce Ccesence esl, in line libri m, contuli Mutritensem editionem cita
bibiiolheca Malateslia duo exstanl Isidorianorum Etg- uiroqtte codice Ccesenatensi. Porro cuni Ccesena disce-
mologiurum Codices membranacei, atter sceculi xi; ve- dendum mihi esset, cwteros libros conferendos rcliqui
tasiior ailer, num. 5, ^l fortasse scecidi ix. Uterque curn editione Yenela anni 1 483 Francisco Gualterio
mullis nominibus commendandus, cum uberrimam va- presbgtero.
riarutn ab edilis exemplis leclionum segetem suppedi- 19. Cootulit reipga Gnalterius utntmque Codicem
tel. ln ulroque Codice nolandum maxime est Isidori Cresenalem, et ex receniiori indieulum hacreticorum
(Jironicon, q tod positum est pro lib. v cap. 57, in
S. Hieronymo tributum exscripMt, in cujus fi.ie sic
Matritensi anni 1599 editione inscriptum : De discre- notatum invenio : Franciscus Guaiterius sacerdos Cw-
tione temporum : nec parum ab impressis ejusmodi senas exscripsil idibus Septembris anno reparationis
Chronici tibris discrepat. In recenliore vero exemplo hnmanae 1755. Jam Codex hic recentior Malatesiius,
i.tud singulare est, lib. v capita 4 et 5 S. Isidori de plut. 21, n. 1, sacculi xi, hanc prcefert inscriptionem:
hcercsibus prcclermilti, in eorumque tocum suffici toli- in nomine Domini nostri JesuChrisii incipit Etgmo-
dem capilaiis Indicuium liierongmi 332 de hceresi- D togiarum Isidori Spaliensis episcopi liber primus.
bus, ex qno tnutla emendes in inqninatissima Parisiensi Sequitur, praetermissis Epistolis vulgo editis , in lex
ejusd^m operis edilione, qttam pritmts curavil Ctattdius capitum libri primi.
iienardus. 20. Giossarium : prceler plurium jara editas in GIos-
14. llcec ex Zaccariae lilteris Mucciolus; qui proe- sariutfi, cpiod Isidori nomine circumfertur, observatio-
tcrea notat, in marginibus multa esse verba addila, nes, Zaccaria pollicilus fuerat uberrimas Joannis Sa-
a librario omissa aut indicantia quid peculiare ibi lomonis Semleri notas, quas ab auctore ad se missas
agatur : libro ni praemiili praefationem de quatuor anno 1752 teslatur. Invenio in schedis Zaccarianis
sequenlibus diseiplinis, et aliam praefaliunculam li- autographas has Semleri observaliones cum litteris
bro xm ;
quoe duje pracfationes, quod sciamus, inquit, ad marchionem MatTeium mense Marlio anni 1752
haudquaquam in editionibus occurrunt. Parum allente datis , quibus suas animadversiones typis edendas
editiones legerat : nam in vulgatis Elymologiarum mittil. Sed cum a Maffeio Semlerus intellexisset
editionibus obviae sunt ejusmodi praefatiunculae. Zaccariam in novam omnium Isidori Operum ediiio-
15. Mansium decepium Mucciolus advertit, quod ncm incumbere, ultro assensus luit ut suae in Glossa-
 :

30? ISIDORIANA. — PARS 1. C\P. XLV. 302

rium noljfi ad Zaccariam deferrentur : imo quasdam A Differcnliurum Ysidori Spalcnsis episcopi. Ibec sunt

alias in Elymologiarum libros observat ones promi- :

diflerentiae rerum. Sequitur : Explicit liber primus.

ut colligilur ex ejusdem lilteris ad Maffeium Incipit secundus de differenliis verborum. Solum ex

sil,

niense Augusto ejusilem anni 1752 seriptis. Re v«ra prolo^o nolatur discrepanlia scripturre.

adsunt etiam nonnullae Semleri animadversiones in 25. Etsi aulem in programmale Zaccaria varias
libros Etymologiarum,* sed lam difticiU characiere lectiones Codicis 3S5 Vaticani G24 non memora-

exnralac sunt not;c in Glossarium et in I bros Eiymo- verit, quasdam tamen ex eo Codice in ndversariis inv» -

Jogiarum, tol prae:erea liluris iuquinalae, ul non magna nio pro libro Differentiarum nominum sive vei borum.
utilitas inde sperari possit. Temptts, inquit ipse, in Erunt fortasse qui scire cupiant cur lam pauca Zac-
ailera ex epislolis ad Maffeium, impcdiebal quominus caria e mss. exempiaribus bibliothecae Wicanae ex-
iteritm describi curare poluerim, licct liturarum mulli- cerpserit; siiiuidcm i
;
>se in volurnine fcui itineris lil-

1udo id fere efflagitaret. terarii per Italiam sibi per otium mss. Codi-ces Vali-

21. Enimvero enilar, quanlum polero, ut ermlitis canos consulere licuisse narrat.
Semleri lucubrationibus in Isidorum re?publica litte- 20. Verumsi narralionis ejus seriem expend mus,

raiia non omnino careat. Ipse tilulum hunc apponi coligemus polius nullum ipsi lusse otium ut bi-

jusserat: Glossarium Lalinum, quod Itdori nomine ]}

bliolhecae Vat. m=s. exemplaria excuteret. Rfeit
aliqui ties est editum, variis doctissimorum hominum part. i iLiner. litter. per It.sliam, cap. o, -e anno
1754, dum Floreiitiae consisteret, a serenissimo Mu-
emendalionibus, 334 et au ' s novis illustratum a
Joan. Salom. Semlero PP. llistoriantm el poeseos in linemium duce Francisco III accersilum, ut Alesiiae

academia S. R. I. liberoe reipublicw Norimbergensis

bibliothecaj pracesset. Tum hace addit

Altdorfina, Societutis Latince lenensis tnembro hono-

27. Verum antequam Mutinam proficiscerer, Ro-
mam petendam mihi esse inlellexi, ut Vaticanos
rario. Opus marchioni Maffeio sic inscribebat: //- aliarumque bibliotht carum, quae in principe illa ter-
tustr. excellentissimoque domiiio domino Scipio i rarum urbe magno numero sunt, niss. Codices con-
Maffeio marchioni, de omni re Ulteraria bene merilis- snlerem ad eam, quam paro, Isidorianorum Operum
editionem. ltaque a P. Ignatio vicecomite, Societatis
simo, celeberrimo viro, Glossarii hujus hanc edilivnem,
nostrae tunc generali praeposto, facultate impctrata,
quam luculcmissime ipse adjuvit, D. D. D. Joan. Sa- Septembri mense Rmianum iter aggressus sum. Qui
lom. Semler. e nostris Romanis sociis mihi maxime amicitia ad-
junctisunl, Lagomarsinius, ISoceiius, Con;uccius,
22. Differentiarum libri tres , cum duobus rnss. Carpanius, Mazzolarius, Lazerus, B scbovichius,
Lucensibus, uno PL-tOihnsis capiluli, et allcro Flo- Cunichius , Fau: ius, aliique bene multi, de lilteris
optime meriii, qu rum nomina percensere longum
rentiuo bibliothecae S. Crucis. Ita referebat Con-
omnino esset, in Tusculano omnes ruslicabanlur.
sp< clus edilionL Zaccarianae sed in ejus Adversariis C Ne tamen Roma, invisis illis, discederem, ut Urbeni
:

eolum existunt variantes lectiones Codicis unius ingressus fui, bibliotliecas statim adire et Isidoria-
Lucensis, et alterius S. Crucis; neque ecc periinent nosCodices conqniiere undique consLitui, ut, eo de-
nium labore pcifunctus, Tusculum ad eos amplec-
ad duos libros D.fferentiarum verborum, sive de tendos excurrerem. Quare ut Valicanae hibliolhecae,
proprietate sermonum, seJ ad solum librum Diffe- cujus polissimum Codices in animo irat conferre
lentiarum rerum. Codex Lucensis esl ille ipse in cum eriilis Isi.lori exemplis, iacilior mihi pateret adi-
tus, Fabio Danzetta, Societalis nosirae doctissimo ac
quo coniimri etiam dixi libros conlra Judaeos. Tilu- sapientissiino viro, auctore, duce autem ILeronyiuo
lus :Incipiunt capitula Hbri Differentiarum Ysidori Louibardio, et ipso nostrae Societalis pnesbytero per-
llispalensis episcopi. Post inJicem capilum, Incipii erulilo, ad Benedicti XIV P. 0. M. pedes me sup-
plex advolvi. Incredibile dictu est qnanta me cle-
iiber Differentiarum Ysidori episcopi.
mentissimus pontifex benignilate exceperit, mulia
23. Florentinus S. Crucis Codex num. 233, plut. de meorum studiorum ratione alque consilio exqui-
sient, atjue omnem mihi opcm promiserit praesli-
20, exhibet ettam prooemia Isidori, ac proinde in
leritque. Ulud etiam ad caetera tantiv. clementi:e ofti-
precfatione Zaccariae ad Prooemia describetur. Prae-
cia accessit, ul semel in singulas, qnibus Romac mo-
senlis opcis inscriptio esl: Incipit liber Differentia- rabar, hebdomadas diebus Veneris pontilicem ipsuiu
rum S. Isidori episc<pi Ispaiensis. Collali sunt hi duo adiremihi licuerit, ejusque doctissimis colloquiis Irui.
28. Pontificia igilur auctoiilate ad Vaticanam me
Codices cum editione Breuliana sed illud perincom- D
contuli bibliothecam, immensum illum veluslac eru-
:

inolum in hujus operis et quoi umdam aliorum Zac- dilionis thesaurum ; atque ab ejus docissimo aeque
caiianis recensionibus accidii, quod verba editionis ati|ue humanissimo praefeeto Asseinanio iacile im-
petravi ut Isidorianos omnes Codices per otium cuu-
non exscribunlur, sed solum numerus notatur qui
sulere mihi liceret. Luatrala Vaticaua biblio.heca,
vaiiauti edilionis veruo eodem numero similiier Gbisianam et Barberiniam adii; Yallicellana'ii quo-
dblinclo respondeat. Cum autem editionis illius Breu- que excus^i. Per tempus mihi non licuit in illis ultra
lsidorianos Codices excurrere. Interea qua est hu-
lianac exemplar, tui isliusmodi numeri appicli sunt,
ad manus non imo ueque ubinam assi^rvetur, coin-
sit,
manitale Petrus Lazerus, Homani 386 nosiri col-
legii biblioihccic pr^lectus, relicto lannsper Tuscu-
perium ego habeam, necesse prorsus esl ut non nisi lo, ad Uibem vcnit, ut bibliothecain illam a meo

improbo labore Codicum veia leclio inv stigari, ac post theologiea s'udia Roma discessu minlice auc-
tam, Doininici Franchinii rectoris sludiis polissimuin
sa>pe etiam nullo modo inveniri possit. atque auspiciis exoriiatamque imhi oslenderet.
,

2i. Nonnullac sunt vaiianles lectiones ex Codice A.que cx ea sane non pauca notuissem in hoc .

Malatestio, in quo, ut sacpe monui, prooemia aliique volumine cdenda muluari. Cum lamen paucis ante
meusihus primuin mi^cellaneoium ex illius inss. Co-
liidoriani libri continentur. Inscriptio Inrfpit l.ber
:
dicihus libruffl Lazerus ipse, liitcraria plaudente re-
 ;

30' AD OPERA S. ISIDORI BtSPALENSlS PROL&/OMENA. >4

pnblica, proUrisset in lucem, nolui in alienam, ut A dixi, hclioiiesDifierentiaiutn sermdnum annotaiifur,

aitrat, falcein immittere. Quare
messem mentem m
el nonnulli alii Codices Valicani, in quibus Isidoriana
v.nit bibliothecam poiius domus nostrae pofes-ac exstant opera, scilicet undeviginti hreviter recen-
excu'ere, et si quid in ejus Mss. dtlisesceret notalu
s niitr, alicujus scripturae varielate in uno vel aitero
dignam, in adversaria referre, in hoc deinde lib-o
vublicis formis excudendum. Atque consilio huic descripta, vcluti speciminis loco. Ilaclenus de liUe-
meo potissimum favit practer Socielalis noslrce, quem
rario Zaccariae apparatu ad Isidorianam editionem,
a;:tea m> morabam, generalem praeposilum P. Igna-
cujus industriae et laboribus bac in parle Hispani
tiu.n vicceomiiem, Dominicus Turanius Siculus p rc-
stantissimus sacrae, ut aiunt, Poenitentiariae thcolo- maxime grati esse debemus.
giH. Laborem hunc tamen distuli, dum redirem 52 Alque hic ess^l locus, ul, quoi.iam jam sine
Tu ctilo, quo cogilabam; incredibile eniin me tene- adnlaihnis nota doclissimum virum lau lare possu-
hal sociorum tneorum videndorum des tlerium. Tus-
culurn igitur n.e contuli, ubi etiam apud Lagomar- mus elogium ejus lexeremus. Se.l quam latus se e

Einiiim, qui lum podagra laborabat, me perhumam- aperret dicendi campus ! Et nos quidem ad alia
ter invisit Benedictus Stay, poeta elegantissmms feslinamus. Vitam ejus pro dignitate, ut modo iis-
hinc ad Ca.irum Gandulphi et Albamuu quoque di-
verti, unde rediens doclissimum ahbatem Rodulphi-
nuebam, V. C. A'oy.-ius Cuccagni, qui id negotumi
iMim Venutium rusticantem convcni. Paucis tandem in se suscepit, posterilati commendavit. Ea «go
Tusculanae eommorationis e'apsis diebus, aegre ab B feraft, c z iccaria ipse dft primis suis slll :
.

is
amicis divulsus, quos mier access ral Prosper tiut-
anno I75i) aut seq. scribebat, ut b:b'iolhecje Jesui-
tarus, Auximas nobilis, ac praeclarissimcc indolis
juvenis, Romam contendi. licae iiisererenlur, omisso magno operum calalogo,
2J. Praesulein iilustrLsimum muliisque mihi no- qutc jam tum edi lerat. Cognomen ejus non uno
minibus memoraudum, Franciscum Xaverium Zela-
modo in schedis mss. adbibliothecam Jesuiticam per-
dani ab expeditione, nescio qua, redeuntem exspec-
tabam. Rediit enimvero citius isuam credideram. tinenlihusexaratumrepeiio, Zaccarias ,Zacharias ,Zac-
Quare quos deinceps Romae transegi dies, inter ipsum caria. Hocposlrcmum ego ex idiomatcllalico retinco.
et domus nostrac professorum hihliothecam partitus
55. Zaccaria Franciscus Antonius Venetiis nalus
sum. Sed ad Colices mss. hujus bibliolhecce vcr- ei anno 1714, 27 Martii.Yienn.se AustiiaeSoeietaiem
tendus est sermo Hi sunt, etc.
ingressus est anno 1751, Octobri men;e hine abso- :

Neque hunc solum librorum mss. catalogum

50. luto tirocinio Goriliam missus humaniores litleras
quadriennio docuit, a tbeologiam vero audienJam
I

Zaccaria suae Roman.e commorationis tempore con-

cvocatus est Romam deinde Medio'ani solemnem
.

fecit, sed et nummorum aliquot Romae paulo ante quauior votorum professionem misit (forte emisit),
invent rum nolitiam ncquisivit, ac diligenter de- 15 Augus i anno 1747. Nunc per lialiam conciona-
Romanum meme toris munere fungitur. Eminenlissimus Quirinus in
scripsit. Atqui cum iter Septembri
epislola ad P. Hieronynium Lagomarsinum, 15 Au-
aggressus fitent, ut vi limus, mlulominus mense No- gusti 1749 p>KCripta, p. 12, de eo sic loquitur.
veinbii ejusdem anni ineunte, jam Mutinam adieral, Demum
3S@ 54. Hieronume, ul nomine
lc rocjo,
ut nair.ise pergit eod. eap. 6 : Sed Eoma tandem meo salulem plurimam Franc. Anl. Zaccarice,
clicas

deserenda fuit, imo el Florenlia, ad quam urbcm sodali tuo, lecumque in prasens Florentios moranti,
ac certum eumdem facias maijni me wstiwarc ipsius
Mulinam
recto ilinere contendi, ut, rebus meis collectis,
eruditionem, quam tesiantur plures ab eo in lucem
Mutinam veni sub Novembris ini-
proficiscerer. lcjitur editce tucubrationes. I.lustrissimus, i.lemqu.i doctissi-
tium. Non e<go mirandum si, ad editionem qiuim mus Joannes Baptista Pas-erius dissertationein de
veterum ossilegio Palri Ziceariae inscripsit, qua»
lunc maxime parabat, Isidori Operum pauca e hi-
Florentiae edita est anno 1747 loni. I Monumento-
hliotheca Vaticana collegeril. V. C. Aloysius Cuc- rum Societatis Colombaii.e Florentinaj. Qarissimds
cagnius in Vila Zaccariye, quam nuper e lidif, non atiteni Antonius Franciscus Goriu-:, tom. 1 Symbola-

magna ruin lilterariarum, pag. 54, ait : Summa cutn laude

sine dilgenti.e laude ex variis monumenlis
memorandi quoque sunl e Societate Jesu presbyleri
cullectam, num. 36, ex mss. 387 schedis colligi eruditissimi Emmanuel de Azevedo Lusilanus, ejusque
posse putat, Zaccaiiam statim atque prcefeclus bi- socii in ccrumnoso opere edevdo, nempe Tkesauro Li~
hliothecx Alestice fuit renunliatus, Mutinam se con- turqico, Petrus Lazerius el Franciscus Anlonivs Zac-
caria. Percreliuerat nimirum fama eum Romam ac-
tulisse, anlequam iler Romanum aggrederelur : sed
cersitum iri Patris de Azevedo sociuin, alque id
vel ex ipso titulo cil. cap. 6 liineris litterarii con- quidem frrme constitiaum fucrat, sed cerlis de
irarium paiet : Mense Augusto Mulinam accersilus
D eau>is consilium hocce immutatum est.

auctor a serenissimo duce Francisco 111, ut Atesthe 35. Hoec, ut dixi, exslant in schedis mss. biblio-
bibliolhecaz prwsil. Antequam eo migret, Septembri thecoe Jesuiticie, quas Franciscus Oudin, et Joaimes
mense Ronwm adit, elc. Ludovicus Courtois, dum Socielas Jesu stare', ac-
51. Cuni ergo Zaccaria anno 1758 suae edilionis Coratissime collegerunt. Multa ex iis monumeutis
Lidi rianac Conspcctuin e;iiderit, scilicet poslquam misere perierunt : sed rnulla adhuc penes me as-
vetera bibliothecse Valieanne exemplaria inspexerat, servantur, quce illustrandae prope omnium scieniia-

el in eo vix quidquam e bibliolheca Vaiicana se rum ac nationum hisloriie litterariae ulilia esse pos-
deprompturum prwmiserit, consequcns esl ut cre- sunt, et ut sint operam, si potero, aliquando dabo,
damus non mulla eumex liacbibliotheca excerpsisse, Jam elogiuin funebre, quod pollicilus sum, Zacca-
ncque ab alio sibi excerpi impclrasse. Nihiloininus riae tumulo insculplum hoc est : Franciscus Anto<
ceptera paginas charactere nescio cujus exaratas in nius Zaccaria, patria Venetus, sacerdos Societalit
Zaccarianis schedis repeiio, ad ipsum, utopinor, Jcsu s cujus instilutum, quandiu exstitit, candide pro-
posl cditum programma delalas, cjuibus varia-, (|uas fessus est, pluribus copios? dvcte orlhodoxcqve editii
 :

3C5 ISIDOIUANA. — PARS II. CAP. XLYI. 508-

tibris, de lilieris, de scienliis, de reliqionc oplvne me- A Quieti el menwitv Franc. Antouii Zaccaviw, domo
riius. Vixit ann lxxxii, mens. vi, dies xiv. Decessit Yeneliis, omnibns lilteratorttm muneribtts fu cti, re-

ad vl ldus Oclobris hdcclxxxxv (1795). I'. Q. ligione et doctrina clarissimi, in qtto Eccleiice slu-

5G. Adilo aliuil epitaphiuin, a V. C. hujiis facul- dum, et recte senlientium amor enituit, tabor scri-

talisperilissimo magis^ro Stephano Antonio.Moreeilio be.ndi, judicium, deleclus summa puluntur. Pius vixif

compositum, quod lypis editum circumf rtur. Sed in ann. lxxxu, m. vi, d. xiin, cetalem operum numero
Ktroquc corrigendum vixit annos lxxxi pro lxxxii. supergressus. Amui seiti optimo mitissimo F. C.

\av& gccunbii*
di: SINGULIS s. isidori operibls, eorlmqle pectliaribls lditiombls.

389 CAPUT XLVL B Albiui. Nolatur cliam libellus Quinti Julii lliluricnis
de origine mundi in uno Codice : item Exvosilio Jnsi
Recensentur Opera S. Isidori ex veteribtis
cpiscopi (Urgeliitani) in Canlica canticorum : ilem ibcr
bibliotltecarum calalog's.
Prognostirorum Jtdiani episcopi, scilicet Toleiaui;
1. In anliquissimis bibliothecaruin catalogisqui ad
cujus, ut puto, est etiain liber ,
qui appetlatur Anti
uos pervenerunt, inlerdum Opera S. Isidori indican-
Ctjmenon; quippe legen.Urn est Antikeimenun.
tur : quce commemorare operaj pretium erit, cum ut
4. Alius catalogus ejusdem bibliolheec uberi r
melius intelligatur quanli olim Isidorus hibitus fue-
describilur in cit. C.od. Valicano-Palatino 1877. Con-
iil, tum maxime ut de veris ejus operibus securiiis
sonat praccedenti recen^io Operuin S. Isidori usqiirt
jodicare possimus.
ad incommutabilis sit : \ ergit : Secundus de sapientia.
2. Fuldensis monasteiii celebre nonicn est. Ejus Tertius de (lagells Dei in uno Codice. Ejusdem de Na-
bibliolheeoc anliqjuissimus catalogus exslat, in Codice
tura rerum (-up a, id esl, liber Rotarvm) libcr ; et libcr
Vaticano Palatino 1S77, sicculi x circiter, sic inscri-
Differenliitrum i. Et de origine officiorttm libri u . <f
ptus : Quot el quorttm libii fuerint in libraria Fuldensi.
Synontjma ejusdem libri n ,quomodo accipiendttm
el
Etsi autem post quosdam lliero' ymi libros recensilos
sit, N 'diie judicare, et cle Trabe et Fe tuca, ha?c omnia
inanu nolalur, Index biblioilieccc Laurissaiue , tamen
in unoCodice. Ejusdem ad Flo.cittiuam sororem stium.
c'are perspicitur catalogum Ful.ieusem continuari :
de civitale (nalivitate) Domini; passione, resurrectione,
jiam index bibliothrcie Laurissaiue jam in hoc volu-
regno, atque jiuinio liber i, liber n de gentium voca-
inine proecess l, et diversu- ab hoc Fuldensi est. Ibi
tione in uno Codice. Ejusdem proecmiorum, chro-
el
Isidori kbri Etijmologiarttm vigi iti unus , etc. , ut in uica, el ejusdem de significnlion •
nominum ad Orosinn
cilalogo mox refcren lo bibliothecx Lauri-saiue , cx iu uno Codice. Breviarinm ejusdem stiper diviiuu his',6-
hoc eodem 330 Codice. Hic IegiliH- de Nativiiale, rice libros, et versus, qui scripti sunl in armaria sua
non de ciritate, et non indicatur liber n ad Florenti- ah ipso compositi, et in eodem libro Sermo S. Auriis-
nam. Desinit aposlolorttm Pelri et Pauli. In line ca-
:
lini in nalali S. Joannis 391 Baplista?, et in naUiii
talogi : Dcscriplio Arcutfi de situ Hierttsalem, el loco-
apostolorum Petri cl Pcatli. hidori de origine (ordinc)
ritm sanctorum in circuilu ejns, el Isidori de ordine creaturarnm, ctc. , ut supra. Prope fine-m : liem liber
creaturarum in uno Codice. Vi ie.ur scriptum crealura (jlossurum, el Chronica Lidori ; el senlcntia (>ic) Se-
aul creatura;. necce in uno Codice.
5. Codex Vaticano-Palatinus 57, membranaceus 5. In alio Codice Valkano-P.dalino 255 chartacco
in 4% srculi ix circiter inilio , exbibet indicem ve- in folio, pag. 294, ex catalogo, ul videlur, alicujus
tustissimum librorum monasterii S. Nazarii in Lau- velerib bibliolhecae recensentur Isidori libri tres de
rissa, ex quo plures Codices per varia rerum discri- D summo bono, el libri viginti Elijmologiamm, el Isi-
mina in bib'iothecam Palalinam, atque inde in Va- dorns de officiis ccclesiasticis , cujus linis : senlentiis
ticannm transierunt. In hoc indice eminieranlur Li- finn.netiir, ut iu e.iil one Griaii. Alii quaedara ad-
bri Isidori Etymologiarvm viginli units in uno Codice. dui.i. Continel bic Codex flores ex Operibus S. Au-
Ejusdem tibri tres (Senteutiaiuni). Primus sicincipit ; gusiini collectos. Ejusdem bibliolliec:c Valicano-Pa-
Quod Dens summits cl incommulabilis sit. Ejusdem de lat nyc codex 22G chartaceus in 4° sseculi xv, eadem
Naturu rerttm liber, el liber Differenliarum. Fjusdcm Isi !ori opera simili modo repracsenlat, sed exliema
ud Florenlinam sororem suam de civitale (lege de na- veiba librorum de ofliciis ecclesiiislicis omiliit.
livitate) Domini. Ejusdem Procemioru n, et Clironica. 6. Peziu>, tom. III Thesaur. Anecdot. ,
part. ni,
Dreviarium ejusdcm super divince Itislorue libros. Isi- col. G09, ex notili s antitjuis
;

monasterii L»e:iediclobu
dori de origine (forle de ordine) creulurarum ii qui- rani hxc referl : Describuntur libri, quos ecclesim S.
teruione. Scnte ticc et Cltronica in qttaWrni&nibus. Micliaelis ad Qitocltulum tradidit
I:i Kisijla monialis,
hoc indir-e pneler libros biblicos plerique Codkcs regali Francoriun progenie edila. Kisyla per suos sa-
rcfei unt op ra SS. Patrum ; in his Bcdic quoquc ct ccllanos tciil-i eos libros feccr.it, Ecilicel perEngfl-
 ,, .

507 AD OPERA S. ISIDORI IIISPALENSIS PROLEGOMENA. 508

hardum, Cliadoldum, Tracholfum Frisingensis ecclesice A < Sanctoruin Patriun qui in Scriplurarum laudibus
cpiscopum, Rudperium, Racholfum. In his est liber < referuntur. Hic liber sic incipit (AUegorice) : Inci-
Synonyma, scrlicel Isidori : nam libri donali a Kisyla, < piunl nomina... Sanciorum Patrum Veleris Testa-
sive Gisela, aut Gisala, uxore Childerici regis Mero- i menli mystice exposita a S. Isidoro Spalensi epi-
vingiorum ultimi a suis depositi, ad mona;terium i scopo : hic liber sic incipit : A^dam figuram Chiisli
Benedkloburanum postea dvlati sunt. In catalogo i gestavit. ltem nomina sanclorum de Novo Testa-
autc-m librorum monasterii Benedicloburani s^eculi < mento ; hoc opus sic incipit : Quatuor. Cbronica S»
xni apud Pezium loc. cit. recensentur : Isidorus Ety- < Isidori Spalensis episcopi, describens hisloriarum
mologiarum... Sententim Isidori, item alius liber sen- < breviarium, ab exordio mnndi usque ad Heraclit
lentiarum... Isidolus (sic) de synonymis. Nolatur, < lempus liber. Liber DilTerentiarum Isidori Spalensi?
Etymologiarum Codicem esse bonoe nolu;, sacculo x < episcopi : hic liber sic incipit... Item de dislinctio-
scripium. < nibus quatuor viliorum : hic liber sic incipU : Contra
7. Carolus Mdehelbeck ordinis Benedictini, tom. I < h c lamen quatuor virtutum genera. (Est
i f.nis libri

Ilist. Friaing. part. i, sub Josepho episcopo III Fri- < n Differenliarum.) llem secundus de differeniiis 393
singensi, sic narrat : Vxor iilius (Childerici depositi) < verborum : hic liber sic incipil : Isidorus lectori sa-
Gisala inter retigiosas moniates Partltenonis ad Coche- g < lutera : Plerique veterum sermonum differentias
lum Boiarke lacum nuper instiluti, ac Renedicloburano < distingui-re studuerunl. Sermo Isidori conlra Aria-
monasterio subjecti, se recondidit... Ejusdem Gisala? < nos ,
qui sic incipit : Veni, Domine Jesu Christe re-
vetuslissimi Codices hodieque in dicto monasterio Rene- < demptor noster. »

dkloburano exhibentur illxsi. Inter hos igitur repo- 10. De indice librorum mss. qui in monasterio
nenda ccnseo Synonyma Isidori , quse proinde soe- Bobiensi sseculo x servabantur, sermonem habui in
culo vin exarala fuisse dicendum erit. Hinc etiam Prolegomenis ad Dracontium num. 27, ex Muralo-
colligitur quam falso nonnuffi tradiderinl Childeri- rio lom. III Antiq. Italic. medii aevi, col. 817 seq.
cum coelibem fuisse : imo Mab Uonius Annal. Bene- In aniiquiori ejus bibliolhecce parle invenio ; Li-
dicl. lib. xn, pag. 15i, n. 55, 332 ex Fonlanellensi brum i, in quo continetur ars cujusdam, et Synonyma,
chronographo refert lilium Cbilderici, e regno dejecti, et Chronica apostolorum. Isidori Synonyma forlasse
Theodoricum clcricum effectum fui se. sunt. Clarius de Isidoro : ltem de libris Ysidori
8. In praefatione ad tom. I Tbesauri Anecdot. Exposilum in Genesi i. De diebus, et septimanis,
niun. 45, Pezius ex catalogo librorum monaslerii temporibus, et signis libros n (foitassc ex Etymolo-
Weinhenstei henensis sxculi xi circiler profert : Isi- gii», aut ex libro ile Natura rerum). Officiorwx
dorus de Summo Bono. Et ite. um, num 71, ex cata- q libros v, el in uno ex his continenlur episioloe diverso-

Jogo libroruni saoculi xui qui in Canonica S. Nicolai rum, et Synonyma Ciceronis, et gloss. Libros differen-
Palaviac exislebant, sed anno 1595 combuslt suni, liarum tres. Libros Prooemiorum u. Libros et llomo-
exhibet : Isidorus de Snmmo Bono, Isidori episloke. logiarum (Etymologiarum) iv. Libros Senlenliarum
Ibiiiem, num. -45, In bibliotheca, ait, Canonicorum iu. Librum de ordine crealurarum i. Chronica Ysidori
Frisingensium quidam Codices ad mille annos pro- librum.... Pergit infra calalogus : Item de canoni-
xime accedunt. Gregprii Magni, Hieronymi, Isidori, bus.... Ilem librum canonum i, in quo habetur Ysidori

etc. Opera non sine stupore spectavimus. Orosius stc- de ordine rerum.... Formula vita: honesla? cujusdam
iuli circiler vni, etc. Eodem tom. I, part. 5, ex libro Martini (Dumiensis).... Synonyma Ciceronis.... Li-
Joannis Egonis de Vir. illustr. monasterii Augise Di- brum Ysidori de vijis i.

vitis, cap. 12, constat, Kerardum monachum sseculo 11. Haecomnia in vetustiori, ut dixi, bibliotbeca.

x Synomjma uno volumfne comprehensa conscri- S< quunlur in Catologo libri quos Durgalus mona^terio
psissa : quae Isidori nostri Synonyma esse facile sibi Bobiensi soeculo ix donavit : in his catologus refert

quivis persuadebit : sermo est enim de bbr.rio, non Librum Etymologiarum Isidori unum : inter Kbrog
•le auctore libii. In disserlalione isagogica ejusdein vero Benedicti presbyteri librum officiorum Isidori
Pczii ad lom. II, pag. II, ex C.idice soecnli xu refe- p. unum. Liter libros Theodori presbyteri : Prognostica
runtur libri, Gotwiciensi ecclfsioe ab Heinricio donati, Juliani Pomerii liber.... Chronica Isidori liber i....

ut Eucherius de Uebraicis nominibus. Isidorus brevi- liber i Ysidori, Servii, elc. (en (|uce de granimalica
ter super totam bibliothecam (intelligo in lotam sacram agit in Elyinologiis, ut pulo).... De dialeclica Mar-
Sci ipluram). Ilem Senlentice Isidori de utroque Testa- tiani, Auguslini, ApuLi, et lsidori liber \. Adverien-
menlo, etc. dum est, numerum r, n, m, etc, libris apposiium,
9. Monlfaucouius in Diario Italico, cap. 6, indicem non indicare partes in quas opus divisum sit, setl lot

librorum monaslerii Pomposoe scccnli xi affeit, in in biblioiheca esse volumina qusc ejusmodi o; us
quo < Lidori cpistola ad Maslonem episcopiim (A/. contineant. Notare eliam juvat, jam tum Pomerii
« Massonem, Massanum,Massenum) de sacerdote la- cognomen Juliauo Toletano episcopo afliclum fuisse,
« pso per pccnit ntiam, posse resurgere iii graliarum quod uni convenit Juliano Pomerio, naiione Mauro,
< pristinum stalum : incipit : Venienle ad nos fa- auctori trium de Vita contcmplativa librorum, qui
« mulo. Libcr Etymologiarum Isidori Spalensis cpi- sub Prosperi nomine vulgali circumferuntur.
* scopi. Liber proocmiorum deNovi et V*leris Tesla- 12. Biblioiheca Pi.-toriensis edita a Zaccaiia anno
« menti. ltem liber S. Isidori de Vila Oilu et Obiiu 1752 exhibet catnlogum librorum rxecuM xn ho«
x
 :

£00 ISIDOWANA — PARS II. CAP. XLVII. zn

tiluto : Breve recordmionis 394 rfe thcsauro ecclesice \ digessil. Libri qui a Braulione reccnscntur 'uut
ubi inter alia suul Isidorus Etymohgia- seplemdecim, qui alia etiam opuscula L-iJori exstara'
S. Zenonis :

rntn,... Summum bonum Isidori ; quod fortasse ait. Auctor monachus chronici Silensis apud Florc-
exemplar e 9 t indicatum inter libros qui exstant, ziuni tom. XVII Ilisp. Sacr. quatuordecim tantum

pag 13, S. Isideri Spalensis livri tres, scilicel Sen- Isidori libros, vel fortasse quindecim agnovisse vide-
t^ntiarum. tur, cum loquens de Golhorum chronicis sic habet

13. Tomo I Monastici Anglicani exstat cliarta de num. G : Scripta sunt hcec in libro beati Isidori ,

terris, ornamenlis, vestimentis, atqne libris eccleske quern inter alios quatuordecim a se edilos de Vandalo •

S. Petri monaslerii Excestrensis a Leofrico loci rum et Suevorum Golhorumque gestis ditigenter com
episcopo, qui obiit anno 1071, datis; et inter libros, posuit. Quibus tamen verbis puluil inlelligere Isfdo-

pag. 223, referuntur Liber lsidori Elymologiarum et rianos Codices, quibus plura opera continerentur.
psssiones apvstotorum.... Liber Isidori de miraculis Florebat hic auctor s^culo xn ineunte. Eos mine
Citristi. scriptores excilabimus, qui data opera in clarorum
44. In Hispankc sacne tom. XXXIV, pag. 455, de virorum recensendis libris versati sunt.
Oveco episcopo Legionensi traditur, quod anno 2. Nolkerus Balbulus, qui saeculi x initio deces-
951 circiter monasterio S. ioannis de Vega, a se jj sit, librum de lnterprelibus divinarum Scriplura-
fundato, in!ei alia donaveril iibros ecctesiaslicos \n
-

,
rum edidit, qui a Pezio tom. I. part. i, Anecloi.,
id snnt Antiplwnarium, etc. Libros spirituales x, id pag. 17, vulgatus fuit, a Fabricio in fine tom. V
sunt, Vitas 1'alrum.... Sentenliarum beali Isidori, et Biblioth. medii cevi recusus. Caput 5 inscribitur
Synonyma ejus ; S-entenlittrum domini Grego ii, etc. Dc Iiis qui ex occasione dispulalionis proprice quasclam
Forlasse Tajonis opus Senlentice domini Gregorii sententias divince aucloritalis explanuverunt .*nbi pr>st

^iicuntur. alia sic Balbulus pergit : Libri Isidori Hispaniensis

15. Monasterio Fontanellensi, nt in ejus Chronfeo episcopi, Etymologiarum nomine titulati, omnimodu te

cap. 12 refertur, tempore abbaiis Wandonis anno perficiunl scientia. Item Senlenltarum ejus utilissimtts

742 seqq. inter alios libri hi Isidori acquisiti memo- liber occurril. Item aiius de Palribus Veteris et iSovi

rantur : Ilem in eodem libro Differenliurum spiritua- Teslamenli. Ii<m atius de Officiis et ordinibus eccle-

lium ct carnalium IsidoriJunioris Hispaleusis episcopi, siasticis ,

qui tibi mox Dei gratia fuluro sacerdoti

in quo sunt capilula quadraginta duo.... Item in eo- maxime sunl necessarii, in quibus omnem ralionem, ei
dem capitula tredecim ex libro Senlenliarum Isidori. nomina singularum [estivitatum et jejuniorum repenes,
Ansigisus, qui fuit abbas anno 823 eeqq., ut cx ut prceco Dei populo [uturas stationes prceuuntiare pos -

cap. 18 eju^dem Chroiiici constat, monastcrio Fon- « sis in lieriki (in eccksia). Quia si non annunliaveris
tnnellei si donavit, Tagii (Taii, vel Tajonis) Senten- populo, qui speculatoris officium desideras , veneritquc

ti rum volumen unum. Monasterio Flaviacensi Apo- 393 oludius, et luleril eum (Ezech. xxxm, G), ipse

carypsin S. Joannis, quo Codice continebaiur etiain iniquilale sua morielur, sunguis autcm ejus de mani
Liber S. Isidori Differentiarum.... Librum teslimo- tua requirelur.
niorum Isidori de Cliristo et Ecclesia Codicem unum. 5. Scribebat Notkerus ad Salomonem, discipuluu
Ejusdem Etymologiarum Codicem unum. Ejusdem suum postea Constantiensis Ecclesiac episcopnm.
,

Iiotarnm (de Natura rerum) ad Sisebutum regem Non comniemorat, quamvis id maxime ejus scopus
Codicem unum. postularet, IsiJori commentaliones in sacrani Scii-
16. Inter veleres catalogos rccenseri non debet pturam. Fortasse non nisi eas commentationes lege-
index Codicum mss. basilicae S. Pftri Bom;c in Co- rat, qu.e permisUe el confusae sub Eucberii noniiue
dice Regio-Va-tc.ino 159 > chartacco in 8° exstans, venditanlur ; de quibus cap. 6 sic refert : Habes Eu-
commemorandus tamen, vel quia ms. latel, vel ob clierium, nescio, utrum ipsum cptem bealissimus Aitgits-

dignitatem archivii. In eo rtcensentur haic, fol. 7, tintts presbylerum ex Hispania veleri morbo calcali

Isidori Hispalensis super librum Geneseos usque ad laborantem per sanctissimum Steplianum in libro vi-

librum Judicum. Fol. 8, ex leclionario scripto anno gesiino secundo de Civitale Dei narrat curalum : nn
99S, Isidori episcopi testimonia de Chrisli passione. cdium episcopum, vel doclorcm ,
qui multas ct utitissi-

Scilicet ex libris contra Judieos. Fol. 9, Isidori epi- mas interpretalion.s, tropologias el anagoges sacrurum
scopi dc incarnulione. Ex iisdem libris. Ihid. De Scriptttrarum proposuit, el dissolvit. Alio loco de Eu-
Divinis officiis charactere 395 ontiquo. Fol. 80, cherio isto ejusque nomine insciiplis commenlariis
hidori, quare virgincs in benediclione velentur. Ex agemus.
cap. 18, lib. n de OHiciis prope finem. 4. Sigebertus Gemblacensis, qui valde senex obiil
CAPUT XLVH. annolll2aut seq. in , libro deScript. eccl. iia Lsi-

Opertim Isidori catulogus ex antiquis scriptoribus. dorum noslrum kuidal 55: Isidorus Junior, Hi-
c.

\. Braulionis et Ildefonsi de Isidoro dicla, qui i jus spalensis episcopus, multa scripsit. Scripsit ad Brau -
tempore vixerunt, expendimus cap. 5,4 et 5. Qu;c- liotcm episcopum viginli libros Etymologiarum. Scri-
dametiam similia de Isidori lucubralionibus constant psit tibrum Procemiorum, de libris Veteris el novi Tes-
~ex auclore ViUe ejusdem Isidori, qui vulgo Lucas tamenti, quosin canone recipit Ecclesia c ithotica. D«
Tndeiibis essc creditur : alia cap. 14 prolulimus cx ecclesiaslicis Officiis ad Fulgeiilittm. De Ortu, Vita ei

Cciralensi, qui eamd.-m Vilam in conipcndii formain Obilu sjitclorum Patrnm cjui in Scriptnrarum Imtdibu*
 ,: ,

sn AD OPERA S. ISIDORI MSPALENSIS PROLEGOMENA, 5HI

tfferuntur. Ad Orosium librum de significalionibus no- A lensis episcopus, Heraclii iinperaloris temporibu*

tninum. Ad Sisebutum tibrum de Naturarerum. Scri- clarens , scripsit Soliloquiorum vel Synonymoniin
libros duos, Sentonliarum libros tres, de origincOfti-
psit et librum de Differenliis veiborum, librum de

Proprietate rerum, librum Sermonum, tibrum eccle- ciorum libros duos, Ad Florentinam sororem suam
Synonyma, ubi indu- conlra Judseos libros duos, Ad Ilorosium episcopum
siaslicorum dogmatum. Scripsit
una hominis plangentis altera de signilicatione veleris et Novi Tesiamenii libros
cunlur duoe personcc , ,

duos, A'legoriarum in Genesin librum unum, in Le-

rationis admonentis. Scripsit et lamentum poznitenlis,

d':s'inctum alphabct*, addila oralione. Scripsit de Con-

vilicum librum unum, in lib. Numeri librurn unum,
virtulum unum. De mystcriis
el vitiorum tibrum inDeuteronomium librum unum in Josue librum ,
fliclu

Sahatoris librum unum. Tolum Vetus Testamentum

unum, in lib. Judicum librum unum, 393 n 'ib. '

siinplicilerexponendopercurrit. Seripsit et aliasaculan

R.gum unum, de Corpore et Sanguine Do-
librum

commemorare nihil ad nos. inini iraclalum unum , et alia plura. ltem librum
tilteraturos compelenlia, quce
Differenliarum item librum Etymologiarum; item
Ilem Sigebertus cap. 51 breviter Isidorum Cor-
;
5.
grande volumen Epistolarum Decretalium Romano-
dubeiuem commemorat Isidorus, Cordvbcnsis epi- :

ad Orusium tibros quatuor in libros rum pontificum, Canonesque conci iorum per succes-
tcopus, scripsit

Regntn. Sed hoc ipsum opus ad nostrum Is dorum

;

B sionem temporum diversis in locis per orbe.n a

caiholicis episcopis celebratorum. Ex quo constat
riispalensem quoque perlinere simillimum vero est,
Joannis praepositi Belvacensis, et Gratiani decreta
ut ex cap. 63 colligilur. Yidetur autem Trilhemius
nisi quod ut plurimum fuisse decerpta. Ilem de Vila et Obitu
nihil ahud de Isidoro C<>rdubensi audivisse,
Sanctorum qui in Domino Sanctorum praecesse-
ami-I Sigebeitum legerat ,
quamvis 397 uberius ,

Lidorus runt. Item de Natura rerum. Item librum Arlium.

illum lauJetcap. 120. De Script. eccles. : <

Sciptu- Item librum Differentiarum. Item librum de Summo

senior, epis opus Coniubensis, vir in divinis
litterarum non igna- B no. >
ris valde perUus, el saBCularium
9. Notatur in hac Pastrengi editione opus Michae-
rus ingenio promplus, et satis disertus eloquio, non
lis Angeli Blondi cura ab omni errore expurgatum
minus conversalione morum quam scientia Scriplu-

apud veieres in magno prodire. At Monlfauconius in Diario Ilalico pag, 48

rarum insignis, cujus eruditio
adverlit mendis inlinilis fcedatum esse, ut vix apla
pretio exstebat non pauca in divinis volu-
: scripsit
sententia eruatur, hiulcum, el lacerum in muliis
minibus opuscula de quibus ego tamen reperi opus
:
,

quod vel ex Isidori elogio satis intelligilur. Qua?dam

egregium, quod edklit a sanclumOrosium presbyte- '.

tamen auctoris propria sunt, ut quod libri Senl^n-

rumHi panum, in qualuor libros Regum libii iv. De
Honorb C liarum bis diversis tilulis indicantur; nisi Isidoro
eseieris nil reperi. Claruil sub TJieo losio ct
principibus, anno Domini 420.
6. Anonymus Mellicensis ssecuh duo'ecimi scriptor
»
f^
in
alias Sententias

nonnullis Mss. per errorem ut puto, vocati

ex opere Taionis Samuelis
,

de Script oribus ecclesiasti. is a Fabncio in quod imperfeclius quam credebat Riscus edidiu
in libro ,

Bernardum Pezium in Vi le 67.

Bibliotheea ecclesiastica post
Ma.rinorum rursus edito, 10. Non omillam Trilhemium ,
quamvis sa?cu-
Bibliotheca Bene.liclina
eap. 28, Isidori lucc opera enumerat. « Isldorus lum xvi jam attigerit ; nam in veteribus Mss. exem-

jlispalensis episcopus, qui beato Leandro in episco-

plaribus evolvendis vehemens studinm ac maximam
multa et magna opuscula edi.lit.
palu successit, diligentiam collocavit. Is in libro de Script. eocle-

Ham Synonyma scripsit, et abbreviationem

iiiler alia
siast. cap. 232, ita Isidori operum catologum texit:

temporum, quam ad Constanlinum Heraclii filium Isidorus Junior ppiscopus Hispalensis post L^an-
perduxit : librum quoque Eiymologiarum , librum drum,virin divinis Scripluris eruditissimus, ct in
sfficularbus litteris nulli suo tempore secundus, in-
Ofiiciorumet libruni Virorum illuslrium. PraHerea
,
genio subtilis, sensu clarus, eloquio compositus,
^ermones plurimos, diversis lemporibus babitos carmine excellens et prosa, non minus sanclitate
slilo egregio scriptos transrnisit ad posteros. > quam doctrina insignis effulsit. Hic dicilur Junior ad
„„ ^ differentiam Senions episcopi Cordubensis, cuius
_ „ . .
T.llonoriusAugustodunens.ssoeculoxnhbrumsuum
de luminaribns ecclesise
,

,
. ,

sive de Scrip'oribus eccle-

,•,
D supra (cap> fec m) J
as „{, n tionem, vel alterius
ctiam, qui eum proccessit, Hispalensis episcopi. Scri-
Masticis con.iiniavi', ubi cap. 4 lib. iii sic refert psit auiem iste Lidorus Junior multa pr;i clara opus-
cula ; de quibus dmtaxat reperi subjecla. A.l Braih-
JsiJorus, Itispalensis episcopus , innumera scripsit
lionem episcopum Etymologiarum lib. xx. Disciplina
epnscnla , ex quibus hccc sunl : libri Etymologiarum a discendo. ln Gene^in alle.^oricelib.i. Histona sacra
vignliduo, liber Glossarum, tiber Senlenliarum , Sy- legis. - In Exodum lib. i. Quadam mysteria. - Iu Nu-

nonyma, liber de differentia. Totum Vetus Testamen- meros lib. i. Ideo hic tiber unus. -In Leviticum lib. i.
Sequens Leviticus tib.-h\ Deuteronomium lib. i. Liber
tum dupticiler exposuit, historice eta'kijorice, el mu ta
Deuteronomii. - In
l Post morlem Mosi.-
Jo-ue lib.
alia. Ftoruit sub Heraclio. ln Judicum Judicum.-ln Regum lih.rv.
lib. l. Ilistoria

8. Saeculo mv claivil Gulielmus Paslrengus, sive Post librum Judicum sequitur. -In Ruth lib. i. Ir. P..-

de Pastrengo, Petrar. h ep jeceplor et amicus, qui in

r.ilipomenon lib. u. - l'i Esdram 339
et Nehemiam ,

lib. m.-ln Tobiam li!>. i.-ln Jinlilh lib. i. - In Eslber

libro de Originibus reium Vtniliis anno 15 i7, rer lih. i.-In Job. lib. vln Psalterium lib. ..-In ProvtY-

Kicolaum de Bascharinis excuso, de scriptis virorum bia Siloriionislib. i.-In Ecclesias-len lib. i.-In Canlica
canlicoruni lib. i.-ln librum Sapienlielib. i.-In Eccle-
iUustrium ordine litlerarum disserit: et pag. 45seq.
s iasliciim lib. i. ln Es»iam proplielam lib. i.
- li •

hxt de liidoro. «hidoius, gente Ilispanus, llispa- Jciemiani lih. u-ln Ezcchiclem lib. i. - In Daniclc;;)
 ,

513 ISIDOIUAiSA. — PAIIS I!. CAP. XLVIII. 3U

prophetam lib. t.-In duodeciin prophetas minores A secum lcrt, quod in operibus universaliorib-.s
caeteris
Jib. xii. -in Machabseorum lib. n.-In quatuor Evange-
notiones rerum commumores pF.cscribunlur, qua±
lia lib. I. Liber generationis. - In Epislolas Pauli
Actus apostolorum lib. i.-In Epistolas
xiv. -In
facile ad peculiarium argumentorum inteliigentiam de-
lib.
canonicas lib. vu.-In Apocalypsin lib. i.- Interpre- ducunt.Qui enim anle alia omnia Etymologias Isidori,
t .tionis Novi et Veleris Teslamenti lib. u. Domino Iibros Differentiarum rerum et verborum, glossariuni
meo. el Dei servo.- Prooemiorum lib. i Quinque libri
Latinum sive ejus, sive cerle ex ejus operibus inagna
Mosi. -Diflereiiliarum lib. i. Inter Deitrnel liotninem,-
De Orlu et Obitu sanctoruin lib. i. Adam protoptastus.- ex parte excerptum perlegerit, ac mente percepeiii,
Ad sororem contra Judoeos lb. n. Donvnce sanctcc baud itadifliculter reliqua ejus opera percurrerepoie-
Floreminw sorori. -Synonymorum, vel Soliloquiorum
rit. Ita etiam in biblicis si Allegoi ke in Vetus et Novum
lib. n. Venit nuper ad manus. - De illuslribus Yiris
lib. i. Osius Cordubensis.-De summo bono Ssntenlia- Teslamenlum, si elogia Patrum Veteris et Novi Te-
rum lib. u. Summtim bonum Detts.-De Origine olfi- stamenti, si Prooemia in libros Veleris et Novi Testa-
ciorum lib. n. Ea, quce de O/^ciis. -Desancla Trinitale
menti prcemitianiur , expedilior aperietur via ad
bb. i.-De Corpore et Sanguine Domini lib. i. De
Ollicio misssc lib. -Decretum canonum lib. i. -De
i.
commeiilaria in singulos libros percipienda. Super-
Compulo elNaiura rerum lib. l.-De Proprietate re- est ergo ut de singulis opeiibus, eo ordine quem in
rum lib, i.-Sermonum lib. i.-Ecclesiasticorum dogma- editione sequar singillatim et accurate sermonetn ,

tum lib. i.-Lamentum pcenitentiae lib. i.-De Astrono-

R
" wstiluam
mia lib. i. Domino et filio charissimo. -Historiam, sive
Cbronicam lib. m. - De Cosmographia lib. i. - De 3. Etymologiic Isidori opus sunt oinnium reliquo-
grammaMca et vocabulis lib. i.-Allegoriarum quoque
lib. i. Mijsteria sacrce Script.-De b&resibus lib. i. - rum niaximum 401 et prsecipuum de quo consu- :

Epistolarum ad diversos lib. i. Alia quoque multa len ii sunt Braulio et Ildelonsus in Isidori elogio supra
scripsisse dicitur, quae ad notiliam meam nou vene-
cap. 5 et 5 ,
prceler alios auelores Vilae ejusJetn
runt. Claruit snb lleraclona imperatore, lilio lleraclii,
annoDomini 050, lemporibusSisebiui regisGolliorum Lidori cap. 15 et 14, et epislolas amoebaeas Isidori
in lli^pania et ob sanctissimam vitam et conversa-
, et BrauHonis. Canonico Legionensi scriplori Vrre
tione n suain catalogo sanctorum insertus est cujus :
adhuc juvene opus Etymolo-
Isidori asserenli, ab ipso
festum celebratur xvni Kalend. Februarii. >
giarum inchoatum fuisse, saiis fiJere non pos umiis.
11. Trithemius, ut mibi quidem videtur, solum ea
O-tendi cap. 21 et 27Isidorum anno circiier 630
I ilori opera viderat, quorum initium ascribit. Ex
Codicem Elymologiarum ad Braulionem misisse.
bis autcm solum dcsideranlur quatuor commenia-
4. Multo antea per litieras Braulio Etymolog'as
riorum libri in quatuor Evangelia, quorum boc no-
sibimitli rogaverat : Omnimoda, inquit, supplicalione
lalur in titiin , Liber generationis. In aliis operibus
deposco, ut librum Etijmologiarum, quem jam, faventc
enumerandis interdum Tritbemius unum in duo vd
Doinino , audivimusconsummutum,promissionis veslrai
tria partiiur prodiversis ejusdem libri titulis, ut haec C memores, servo veslr^duigere jubealis : quia, ut mihi
omnia distinclius a nobis suis qu^eque locis exponen-
sum conscius, magna ibi ex parte servi tui poslnlalione
tur. Isidorus, qui xvin Kal. Februarii , sive die 15
sudasli. Alias iteri.m lilteras eadeiu de re Braulio a.l
400 Januarii in Martyrologio Bomano diciiur :

Isidorum dedit, qoae inlerciderunt anteqiiam ab Isi-

lieatus Isidorus sanctitate vitai, ftde et miraculis clarus,
doro legerentur. Rescripsit Braulio : Septimum, ni
aiius a nostro Isidoro est. Secutus suin edilionem
fallor, annum tempnra gyrant, ex quo me memitii li-
Fabricii in Bibl. Ecclesiast. A!ibi varius est ordo
bros a te conditos Originum postulasse , et vario di-
librorum, et duo libii distincli indicantur Aliegoiia-
versoque modo prtvsentem vos me frustralitm esse , et
rum lib. i et Mysteria sacroe Scripturse lib. i, ac
absenti nihil inde vos rescripsisse, sed subtiti dilatioue.
revera nullus Allegoriarum liber incipit, Mysteria
modo necdum esse perfectos, modo meas lilleras inler-
sacrce Script.
cldisse, aliaque multa opponenles ad lianc usque dieni
CAPUT XLVJII.
pervenimus, et sine petilionis effeciu manemus.
Quonam ordine in hac noslra editione lsidori opera
collocanda sint. De Etymologiurum libris primo loco 5. Ex his liquet, Isilorum mullo ante annum 630
disseritur. quo libri Etymologiaruin ad Braulioncm missi sunl ,

1. In Operibus Isidori simul edendis aliis alius or.lo in bujuscemodi opus incubuisse : ac conjicere pos-
placebat, ut vidimus. Diversam a creleris viam mihi sunius, eam epistolam ,
qua Braulio ait audiisse so-
lependam censui. Primum enim locum iis opeiibus opus jam esse consummatum, seplem annis scripiam
assignare volui, quae quodammodo universalia sunt, fuL-se ante alterara, qua ait : Seplimum , ni fallor ,

ac propemoduin onuiia argumenla complecluntur. annum tempora gtjranl, etc. Aliud eliam ex hac se-
Inler opera vero qune de re quapiam peculiari agunt, cunda Braulionis epislola colligitur, quod prae ocuis
argumenloruin dignitatem sequar ut biblica pra- ; babendum,scilicet aliquos Elymologiarum libros sive
mittantur, alque suo ordine sequantur dogmatica, titulos ab 1 idoro seorsum in vulgus fuisse editos ,

tbeologica, liiurgica, canonica, mystica, poctica antequam Brau'io tolum corpus accepisset. Ita enim
physica, hisloiica. In singulis autem classibus eam- post multa pergit Ergo el hoc notesco libros Ety-
: ,

dem reguiam observabo, ut ea prneferam que com- mologiarum, quos a le domino meo posco, etsi delrun
nuiniora suni, el per plures ejusdem lic> l generis catos corrososque, jam a mullis Itaberi. lnde rogo ut
species vaganlur. eos milti transcriplos inlcgros , cmendatos , et bcne
2. Hic ordo, ut ad editionem regiam Matrilensem coaptalos digneris mitlere, ne rapttts aviditale in per-
jropiu. ij»iam alii acctdil, iia Innc i:ti'itatcm pnc versttm, cogar vitia pro virlutibus sumcrc. Pularem
 ,, :

315 AD OPERA S. ISIDORl HISPALENSIS PROLEGOMENA. 3ifr

legendum corrasosquc pro corrososque : innuil enim A nhniam magniludinem Codicis celebrare non dcbuit
ob plura illa spatia et intervalla, quibus niliil eral
Brauiio partes aliquas operis e suo corpore fuisse
exaralum.
avulsas.

402 6 - Mirum ergo non esi , si exeiuplaria Ety- 9. Braulio quidem , cum Isidorus opus Etymolo-

mologiarum multis in locis varient, et aliquanlo alia giarum rogatu ejus fecisset , el sive inemendatum ,

aliis sint auctiora. Quin etiam, ut ego puto, Isidorus sive irnperf< cium reliquisset, e re sua esse arbitratus

post iniegrum exemplar ad Braulionem direclum in est Codicem titulis solum ab Isidoro dislinclum in

autographo suo quaedam alia aut addidit, aut mula- libros parliri. Minus recte Fabricius Bibl. Vet. Lai.

vit. Nam Elvmologiarum opus ejus g-neris est, ut lib. iv, cap. 8, n. 14, de Elymologiarum opere ait
semper aliquid denuo addi possit, aut reformari. Isidorus scripsit et imperfectum reliqnit : Brautio
Il.leibnsus certe de Isidoro ait : Scripsii quoque m ul- deinde complevit , et in libros digessil; quod alios
limo ad petitionem Braulionis Ccesarauguslani episcopi eliam existimare video. Non ait Braulio opus se com~
librum Elymologiarum, quem cum multis annis cona~ plevisse aut emendasse, quamvis facile credere pos-
relur perftcere, in ejus opere diem exlremum visus est
simus curasse eum , ut sine librariorum erroribus ,

condusisse. Cum autem anno circiter 650, ut dixi quoad ejus iieri posset, describeretur. Nequaquam
Etymologias ad Braulionem Isidorus deferri curave- £ vero ex Braulionis verbis arguere licet eum aliqua
rit, el deinde ad annum usque 636 super»tes fuerit aut mutasse, aut addidi-se. Neque assenliri doctis
consequens est ul etiam post exemplar ad Braulio- alioquin hominibus possum, qui, quoties in Elymolo-
nem transmissum in eodem opere magis magisque oiis aliquid occurrit quod nulla ratione excusari
pcrficiendo allaboraverit. po>se ipsi autumant , iilico clamant ejusmodi erro-

7. In epistola qua Isidorus Etymoiogias ad Brau- rem a Braulione inlrusum fuisse. Videntur enim ii

lionem mitiit, Codicem esse ineme:idatum Co-

ait :
ignorare quanlus vir fuerit Rraulio, cujus elogium

dicem Etymologiarum cum aliis Codicibus de itinere ex Iluefonso in libro de V.iris illustribus referelur, in

transmisi, et licel inemendatum prce vulitudine, tamen cujus eliam commendalionem nonnulla cap. 4 protu-

libi modo ad emendandum slalueram off<.rre , si ad limus : iioii quod Isidoro sequiparandus sit, aut non
desllnalum concilii locum pervenissem. Ubi foitasse fuerit facilius Brauli »nem potius quam Isidorum er-
legendum est pervenisses , ut cap. 21 conjici bam. rasse; sed dum non constat Etymologias a Braulione

Braulio boc ipsum inlellexit, cum dixil in Pnenota- ullo modo interpolalas fuisse, aequiias poslulat ut si

tione librorum Isidori : Codicem Etymologiaritm.... quid occurrerit quod Isidoro omnino indignum sit r

quamvis imperfectum ipse reliquerit, etc. Cum enim non Braulioni,sed cuivisalteriinterpolatori.intolefa-
1 idorus dicat se decrevisse Codicem inemendaium C ^ilis error imputetur.

ad emendandum Braulioni offerre, opus ad umbili- 10. In quol t tulos Isidorus Etymologiarnm opu»
cum jam perJuxisse videtur, ac solum voluisse ut diviserit , omnino latet : neque vero satis patet \b

Brauiio exemplar ex Isidori autograpbo descnptum quot Iibros Braulio diviserit. Communis persuasio
emendaret. Braulio enim conlra ab Lidoro libros est eum in viginli libros divisisse : et hcec est per-
Etymologarum transcriptos integros, emendatos , et vulgata operis divisio, cui favet edila Pnvnoiatio
bene coapiatos, sibi milti postulaverat. 404 Braulionis : Ego in viginli libros divisi. Rece-
8. Semlerus in pnefatione ad nolas mss. Glossaiii ptam hanc opinionem infirmare conatus fuit Baye-
Lidoriani , Braulionis verbis permotus , existimat rius in not. ad lib. v, cap. 4, n. 93, Biblioth. vet.

Isidorum Codicem Etymciogiarum non integrumre- Hispan. '.

Braulio, inquit, non in xx sed in xv libros

Hquisse, et autr.graphum suum ad Braulionem mi- Isidori Eiymologiarum opus discrevit, teslibus vetus-

stsse, pluribusspaLiis et intervallis disientum, quib.is tis, quolquol viderim, Codicibus ante anuum Christi

quulidie supplemenla sufficere, et quae der.uo occur- millesimum exaratis : vidi autem non paucos ; binos

rebant addere et congerere solebat. Nam cum Brau- suppeditat bibliolheca regia Escurialensis, allerum

lio asserat Codicem esse ninua magnitudine, id Sem- litera Q, plut. 11, num. 24, aera 781, seu Chrisli an-

terus interprelatur ob ejuscemodi spa/ia et i/iJm'a//a; D n0 745 >

a!ilim ilcm antiquissirauni ecclesiue olini

Ovelensis b, plut. in, n. 14, alque in utroque in

ipsa enim magniludo, qua hodie conslat, nimia dici Iit.

non possit. Verura haec ralio itnbecilla esl nam

;
Braulionis Pranotalione de Etymologiarum opere

verbo nimia non ita inhserendum est, ut immensum legitur, distinctum ab Isidoro Jitulis, non libris ,

Codicem 403 indicet. Est autem Elymologiarum quem ego (inquit Brauiio) in xv hbros divisi. Conso-
Codex valde magnus, non solum si conferalur cum nat Hispana ejusdem operis saiculi xiv versio in ea-

(ieleris Isidori ac plerisque aliis veterum scriptorum dem bibliotheca Escurialensi extans lii. b, plul. i,

eperibus , sed etiam in seipso spectatus, ut videre n. 13... El qual porque le iiso por raio ru go, maguer
licel in multis ingentibus membranis ,
quibus. libri que el non lo acabo, empero departilo yo en quince

Etymologiarum tantum contiuenlur, pra;serlim cum libros. ) Alia ejusdem Bayerii in hanc scnteniiam
charactere raajusculo scripli sunt. Nic. Anlonius non verba exbibebo cap. 67, cum ejus Animadvemoiies
dubilat appellare immensw molis opus : quanquain is de quarto Sentenliarum iibro IsiJoro in quodam Co-

Furlassc noii tam magnitudinem quam operis laborem dice a-criplo proferam.

*A (.on?iura coiumcndaic volueiil. Sed Braulio ccjle II. lnter vjrias '.ectioucs cx rtoslris rass. exera-
 , ,

517 ISIDORIANA. — PARS II. CAP. XLVin. r.lS

ptoribus, quas ad Braulionis Proenotationemillustran- A ut politis xxvi refcrre deberet : ipsi autem numeri
dam cap. 3 ascripsi, nihil est quo Bayerii sententia mullis liluris corrupti et immutati snnt, ut aliquod
confirmari possit : et in ipsis antiquis membranis, in vestigium cernatur, librum nunc vigesimum a prima
quihns BrauHonisPramolalio exhibet in xv libros di- manu fuisse inscriptum numero xv, quod divisioni a
visi, Etymologuc in xx libros dividuntur. Neque id Bayerio propugnatae favere polest.
Bayerhis diesimulat, sed reponit : Potuit curioshr 14. In aliis mss. libri Etymologiarum sunt v ;
ginli
aliquis statim, aut non longe a Braulionis morte , po- duo, ut in Codice Fiorentino S. Marci, de quo c.ap.

luere librarii nonnullos e quindecim libris subdividere, 45 ; elsi enim libri viginti tres indicanlur, lamen ul-
ant priorem operis ecconomiam refinqere, quin ipsi ali- limus , sive vigesimus tertius , est liber de Natura
qnid addiderint : id quod velustissimo omnium Coese- rerum. Numerum eliam viginti duorum librorum
j;«/«Hsi Malatestarum saaculi vn Codici accidisse Fa- Honorius Auguslodunensis assign3t : et in sessione
bricius (Mansius potius in snpplemento a I Fabricium) vigesima prima concilii 406 OBCumenici Floreniini
tradil Biblioth. med. el inf. i i Isidoro num. 25, nam apud Labbeum tom. xni, col. 1115, sic legitur :

cnm xxv omnino tibris constet, nikil lamen conlinet Etiam de tempore beali Gregorii Diatogi floruil Isido-
qnod in vulgatis Codu ibus non exstet. rus n«mine in Hispania : unum ejus teslimonium di-

12. At vero quanto facilius fuit ut numeri xx a li- B cam - Fecit Hbrum Etymologiarum divisum in viginli
hrario aliquo in xv commutarentur, unde hic error duos libros : in duodecimo libro cap. 3 sic ait : Hoe
in plura exemplaria permanaverit, quam ut ex quin- autem nuscmtem Filium el procedenlem
interest inter

decim libris ita aliquis viginti libros confeceril, ut Spiritum, etc. Ubi observandum diversum eliam li-

mrlrum reliquum fuerit exemplar primae divisionis brorum ordinem indicari nam locus allalus nunc
:

quindecim Iibrorum ? Versio vero Hispana prrenola- exstat cap. 5 libri vn. Codex Valicanus 623, cap. 13

tionis Braulionis est illa ipsa quae a Rodriguezio de describendus, Elymologias in viginti libros dividit

Castro lom.II Bibl. Hisp., pag. 294, edita fuit : ne- sed prima manu librarii notatur, aliquos poneie vi-
ginii oclo libros, et loca divisionum singilLtim indi-
que hrcc est genuina Braulionis 405 Praenotatio ,

sed alia interpolata, de qua jam diclum. At versio

cantur. Plura exempla varia; divisionis librorum
ilalica genuina? proenotationis, Alchaino interprete cap. 55 occurrunl.
,

de qua cap. 10, num. 17, viginti libros exprimit, in 15. Ad ordinem librorum quod atlinet, in non-
venti libri. Ilaque ego verum censeo Etymologias a nullis mss. liber de legibus prjefertur libro de medi-
Braulione in viginli libros fuisse discreias : qua3 cina, ut iii Albanio et in Cxsenale minus anliquo.
causa est car pleraque exemplaria in hoc libroruin Mirum quantum vaiiat in librorum rerumque ordine
numero consentiant , vix ullum minorem numerum C exemplar Cliisianum recensitum cap. 45. Codex
indicel. Eccur autem in nonnullis etiam antiqoissi- Regio-Vaticanus 1850, initio mutilus, magnam libro-
mis exemplaribus in plures quam viginti libros opus rum commixlioiiem et perlurbalionem continet , ac
dislribuitur? Ralionem istiusmodi varice divisionis multis locis interpolatus auctusque esl, ut explicabo

inde existimo peti posse, quod Isidorus ipse in titu- cap. 101. In pluribus etiam velustis exemplaribus
los, ut Braulio refert, opus divisit, qui tituli plures reperio deesse librum x Eiymologiarum, quo voces
fuerunt, ut ego censeo, quam viginti. Constat etlam qi"Bdam per alphabetum explieantur ; in quibus li-

ex Braulionis litteris plues Etymolo-al Isidorum ,

bro nono proxime suceedit liber undeeimus : for-
giarum libros, sive titulos malimus appellare, ante tasse quia jam tum glossarium isidori nomine tir-
se irsinn vulgalos fuisse quam Codex integer ad ,
cumlerebatur, adeoque inutile videri polerat librum
Braulionem deferrelur. Praeterea exemplar autogra- x, qui glossarii viees gerit, casteris Etymologiarum
phum Elymologiarum, ut nuper arguebam penes ,
libris inserere.
Isidorum reinansit. Facile ergo fuit, ut, quamvis 10. Minusobvia
est divisio Etymologiarum in dua&
Braulio opus ad viginti hbros redegerit, tamen alii partes, quarum prior decem priores libros, poslerior
vel ex autographo Lidori, vel ex separatis libris an- reliquos decem complectitur, sed eodem numerorunv
tea editis, vel ex titulorum quorumdam ratione ac D ordine usque ad vigesimum continuatos, ut eernitur
divisione, numerum librorum auxerini, uti in quibus- in Codice Vaticano 023, quem cap. 95 recensebo :

dam etiam ordinem commutarunt. ac simili fere modo indicatur in Codicibus duobus-
f3. Id dislinclius explicabitur, cum Codices mss. Florenlinis S. Crucis, de quibus cap. 55, ubi plur»
expmentur : nunc salis sit obseivare, coinniunem de mss. Codicibus Etymologiarum aut exprimunlur
esse vulgatum in Regia Matritensi editione ordinem aut indicanlur.
el divisionem librorum ; nihilominus in multis mss. 17. De titulo non valde laboranJum nobis est r
cxemplaribus anliquis , in quibus divisio viginti li- libri mss. constanter iiiscribunt Elymologia; , recen-
brorum conspicilur, apparet adhuc a prima mauu tiores nonnulli Etymologicon Jsidori ; alii ex usif
fuisse div-isionem illam in viginti quinque Jibros eliam veteri el frequenti Isidorus Etymologiarum, ut
,

quam Codex Malatestius , a Bayerio indicatus et a qnodammodo per excellentiam nosler S. Doctor
nobis cap. 45 recensitus, praefert, ut in Codice I cognominctur Isidorus Etymotogiarnm : quod in re-
Vaticani Archivii et in aliis. Albanius Codex nume- censione Codicum mss. facile cuivis occurret. Se-
luui eiiain xxv libroi um offerl , sed iu divisus esl qmori ajlaic iuu'ti hujui-modi 407 tiluli invccli ius*
 ,,

119 AD OPERA S. ISIDOBI HI&PALENS5S PROLEGOMENA. .!)

imit, ut Magister Sententiarum, Valerius Historia- A tum. Oitoboniani 3i3 el 427 epislolam nuncupai
rum, etc. riam ad Sisebutum , non ad Braulionem ,
prolerunl.

18. Etsiautem veleres scriptores cum hos libros , Confer de his aliisque mss. caput 55.
laulant, Etymologias appellant tamen recentiorcs , 21. In Chisiano exemplari , descripto cap. 45 ,

iioij pauci Originuiii libros solent nuncupare quem ,

et in Codice 2 Archivii Vaticani , de quo cap. 107,
titulum Vulcanius, Bigmcus el Breulius in suis eili- disjunclio ila adhibetur, ut dicanlur Elymologicc
tionibus praetulerunl. Deceptus quippe fuil Franciscus scripLc ad Brauiionem , vel ad Sisebulum , suum scili-

Padilla , Centur. 7 Hislor. Eccles. Hisp. fol. 227, ret dominum,el filium. Quidni aulem accidere potue-
qui cum a Baronio libros Originum laudari vidis-et, ril, ut ulrique opus inscriberelur ? Solebant vetercs
asseruit ejusmodi opus inter alia Isidori non rcperiri. duas pncfationes suis operibus praefigere , solebant
Suspicatur Nic. Antonius appellalionem Etyniolo- idem opus ad duos , cum epistola dedicatoria ad

giarum Braulienem aflixisse operi a se parato edi- utrumque , mitlere , ut ostendi in Prole^om. ad
tioni , et , sicuti membra secrevit , ila caput adap- Draconlium num. Solum obslare polest quod
10.

insse ,
paululum ab auclore ,
qui Origines sese Sisebutus decessit anno 621, cum lsidorus soluni
inillere reliquit scriptum , defleclenlem, aut ab Isi- circa annum 030 Etymologiarum Codicem ad Brau-

doro nondum appositum tilulum supptevisse. Isidorus B lioneui miserii. llaijue Siaebulo Isidorus solum of-

quidem exiliter et moJesle ut ait Nic. Anlonius, , fere poluit Etymologiarum libros aliquos, sive pai t> s

de suo opere existimans , his verbis Braulioni il ud seorsum antea publicatas, ut ex Braulionis litteris

nuncupavit: En libi , sicut pollicitus snm, tnisi opus de patet. Magis lamen crediderim epistolam dedicalo-
oriijine quarumdam rerum ex veteris leclionis recorda- riam Isidori ad Braulionem Etymologiis cum inscri-

Hone collectum , etc. Sed non inde coTigi debet ptione ad Sisebutum ab aliquo inepto iibrario pree-
Originum titulum potius quani Elymologiarum , ab nnssam tuisse , quod vidisset , iibrum cie Naiu;a
Is ; doro fuisse inditum , cum is in episiola nuncu- rerum Sisebuto nuncupatum i:i afiqruo exemplari pro
paloria ad Braulionem inscriptionem , ut viJetnr, vigesimo tertio et ultimo libro reponi.
non retulerit, sed argumentum libri exposuerit. 22. Quid si aliqu's conlendat Etymologiarum opus
19. Aliunde certum est, Etymologiarum opu^ jam n n Hispalensem noslruin , sed Cordubensem aliuni
ante edilionem non so!um a Braulione, sed ab Isidoro Isidorum auciorem habere ? IJ vix cuiquam in men
eiiam ita appellalum fnisse , ut ex amoebaeis eoruin lem vciire potuisse viJealur. In ea tamen fuit opi
rptstolis liquet. Is dorus vocat Codicem Elymologia- nione vir caeteroquin doctissimus Marlinus Roa in
rum , Braulio primum librum Elymologiarum , timi libro de Principatu Cordubae, ut Nic. Aulonius ob-
libros Etymologiarum. I;i secunda aulein epistola , C servatquanquam mihi edilionem Lalini operis Lug-
:

ubi libros Etymologiarum appcllat ,

ptius libros Ori- dunensem 1017 evolvenli 409 verba Roae non oc-
ginum dixerat. Igitur etsi Etymologiarum lilul is, que cuirunt; nejue aliam editionem Nic. Anlonius re-
lidefonsus etiam usus fuit, communior el verior est, censet , iuiii Roam in Bibliotheca nova lauJat. ViJeo
lamen alter Originum suslineri potest : ac forlasse cliam , Roam lib. nSingu cap. 9 non 1
. se.nel D. lsi-

«uctor ipse t.tuluni conjunctuui Etymologias , sive de dori nomine Etyinologias appellare : quo sanclilalis
origine rerum inscripsit. An alicubi (»pus hoc vocelur litulo Hispalensem Lidoruni certe intelligit, quando-
Liber de omnibus scienliis , dubilat Monlfaiiconius in quidem Isidorum Cordubensem nequc inler Cordu-
Biblioth. mss. : nam recensens in bibliotheca mo- benses quidem sanclos nominavii. llaque doceri ab
naslerii S. Marlini Turonensis Codicen 1)2 anno- aliquo cuperem quo loco Nic. Antonius viderit euni
rum 800 : Liber de omnibus scientiis , addit, An lsi- tain absurdam senlentiani lenuisse. Fabricius quoque
dori Hispalensis sil , videndum : neque ad aliud in Bibliolh. med. verbo Isidorus Cordubensis hoc ip-
Montfauconius nspicere poluit opus nisi ad Ety- sum repctit , sed ex Nic. Antonii fide, ut perspieuum
inologias. est. Conferenda erit versio Hispana ejusdem ope-
20. Etymologicum opus Braulioni ab Isidoro nun- ris , auctore ipso Roa interprete ,
quam ego non
r upaliim 40S fuisse diximus : id ,ue nemo non D vidi.
dicit. Sed cerlumne est Braulioni et non alteri nun- CAPUT XLIX.
cupatum ? Minime dubito quin Braulioai Isidorus Doctorum liominum de Isidori Etymotogiis judicia.
Etymolopias dedicaverit, non solum quia id epistola Isidori studium explicandi in Etymologiis pra; ca-leris
res peciiliares Hispaniee.
dedicatoria in plerisque membranis exstans suadet
sed etiam quia mutuae utriosque epislolae omnino 1. Doctrinam Isidori contra quorumdam criiico-

persuadent. Invenio lamen, in Codice Regio-Vati- rum reprehensiones exgraviorum aliorum evidenils-
cano 112, exaralo soeculo xi ineunle, posl sex simis lestimoniis cap. 54 defendimus. Nunc pemlia-
•'pistolas amoebaeas Braulionis et Isidori in <|uibus rem Etymologiarum causam agimus. Ad Etymologia-
esl etiam epislola dedicatoria Isidori ad Braulionem, rum nomen totumque opus , ait Nic. Antonius s
ottenli

ct post librorum indicem,qui epislolis succedit grammalicorum ,

quos licec cura solticilal ,
filii duitnm

aJdi praefationem ad Sisebutum regem , iisdem om- immaniter exclamant Isidorumque multis accusalio-
,

nino verbis quibus ad Braulionem. Ila etiam Pala- num jaculis petunt. Pro eorum tamen plena confuta-
Cnus 283. Ottobonanus vero 330 ila inscriptionem lione lectorem ad praeTationem Grialii, quam postea
fcfti L-bri Isidori ad Braulionem
: vcl ad Sisebu- ,
hosproferemus, delegal. Interim obscrval quasdam
 . , :

-21 ISID0!\1AN\.- PARS II. CAP. XLIX, 533

Eiymologias L>idori,qu:e ab aliis reprclienduulur, ab A eolligiiur lib. vi Advers. cap. 19 , lib. xi , cap. , et

sustineri. Sic Joannes Kirchmannus etymon lib. xx, cap. 5.

aliis

fcretri suspendit naso, quod lamen non improbat 411 5« Chrislianus Recmannus, qui de Origini-
Yossius. Nic. Rigallius Isidorum negligentice culpat bus Lalime linguce salis sccurate scripsit, librumque
q .iixl Scorpion sagillam dixerit , quod Stewechius anno 1G08 publicavit, fatetur abusum esse quem iam
defendit. Joan. Scheflerus Isidorum reprehendit in hac Etymologica arte, sed contendil non proplerea
quod Pharum yEgypliam a y2g lux, et op&i videre, eam conlemnendam. Itain praefatione.de propria sig-
tlictam crediderit quod tamen non spernendum ety-
:
iiificalione verborum pag. 158 disserit : < Valla in-
mon Marlinius vocavit. quit lib. vii Eleganl. cap.~7, et una alii : Ndiil habet
2. Martinius isle in prcefatione sui Lexici duo ely- magis ridiculum h.i c qua de loquimur, scienlia, quain
inonim genera distinxit, alterum eorum qiue ia!ia etymologiam. Ilaque lanli i;on fiat, quasi indepro-
snnl S-jvapgt, hoc est potentia, quibus scilicet potue- pf ietas exiniatur. Responsio iii pioinpiu e.-t per dis-
rit nomcn dedui-i : alterum eorum quae lalia sunt linclionem : Valla loquiiur non de omni, nec de sana,
buepysia , sive acu, ad qua3 vocabulorum 410 a,IC ~ et vera elymologia alioquin esset sibimet ipse cui- :

lores vero simile est respexisse. Ulrumquehoc genus trarius, scepe eniin in scx libris Eleganliarum, et

in Isidorianis Etymologiisreperilur. Docet autcm ipse B contra Antonium Raudensem nititur etymis vcrum :

Lidorus lib. i E ymol. cap. 29 quod non omnia de facetis allusionibns, itcmque ridiculis, et inepiis
,

nomina a veleribus secundum naturam imposila sunl scepe allilerationibus, quas ex ignorantia in priinis

sed quwdam et secundum placilum. Hinc est quod . linguarum nalas libenter ipsis auctoribusrelinquimus,
omnium tiominum etijmologix non reperiuntur ; quia et, ubi serii, aversamur. Quales apud Varronem, dum
quwdam non sccundum qualitalem qua genita sunt omnia e Lalini Lidorum episco-
-. iufeliciler trahit,

sed juxta arbilrium humance votuntatis vocabula acce- pum Hispalensem, Peirum Lombardum, Durandom,
yerunt, Zaihariam Chrysopolila.mm, Jacobum de Voragiue,

3. Proplcrea origines verborum ita dilficile est Accursium apud Jurecousullos, et similes nonnun-
inwni e , ut ./Egidius Menagius in epistola nuncupa- quam occur. uilt. i

loria Originum lingusc Galbcac asserueiit, nullum hu- G. Exempla proferl in paseha, a wa-^w ; diabolus,
cusque, quantuinvis prccslanlissimce sive in antiqui?, a duobus bolis; locusla, quia longa pedibus, sicul
sive in recenlioribus famcc, enarralorem acu rem ha ta ; Donalus, quasi a Dco nalu^ ; Marcellus, quasi
tetigisse. Conlirmat nihilomiuus Nic. Antonius, opus arcens mahmi, vel maria percellens ; Fabianus,
Elyino^ogicum ,
quale ab Isidoro prodiit ,
po.t ex quasi fabricanus, fabiicans bealiluai dn ; S<.bas:ia-
slincla illa veleris ac florerilis philologice lumina , ^ nug, .quasi sequens bealiludinem, et quia astin tst

nec fccculo ejus, nec posterioribus aliis , Bela eliam civilas, et cria tur.-um ; Euphemia, quasi bona fe-

inch.so ,
qui Encych pedice operam dedit , s, erari ndna, aot sua\is so. oritas : Colossus, quasi coleits
potuisse. Neque enim IsiJoriani, Iioc est semibarbari ossa ; exainen ab k\, et i.y.rtv ,
quod quidam Zacliceus
temporis, Etymologicon hocce videluropus,sed plane Faber conlinxit, ul vitium, quod in versu commi c-
niraculo comparandum, prcecipue in sacro homiue , rat, coneplo a in examen, sanaret. Sed posilo,
atque sludio pielatis , et gerendo pro dignitale mu- pergil Recmannus, non tamen concesso, quod Vulia
i e:i usque adeo ir.tenlo. Rarlhius quamvis perpetuum el aiiquot alii omncm plane eiymulogitim vocent ridi-
Servii exscriptorem ad lib.vi Theb.vers.241 Isidorum culam : quid lum postea ? Una, ct altera, et terlia,
voctt, lamen ad lib. xn vers. 812 asserit eum suo imo etquarta hirundo nonfacit vcr. Quod autem idem
8BY0 encyclopccJiam prope inlegram complexum quo :
Recmannus pag. 146 Varronem, Festum et Isidoruiu
satisinnuit multa Lidorum comprehendisse de quibus ita interse commitlil, ut dicat, Isidorum quandoquo
ue cogilaral quidem Servius. nil nisi nugas agere, et risum lcclori niovere, non

4. Animadveriit etiam Nic. Anlonius, cujuscunque satis advertit illas ipsas , qnas vocat, Lidor. nujas,
aetaiis leclores iu hoc Isidoriano opere plus fors tan
:
ex Varrone, aut aliis niagni noniinis anlquis scri-

quam in quibusvis aliis , sibi licereexistimasse.atque D ptoribus e=se desumplas. Fabricius in Ribliotlieca

or.e libri quem ut cornucopiam

, , aut compendium medii ccvi verbo Isidorus ita eum defendil : < Gram-
certe omnium librorum e manibus elabi vix sinebant, maticus necessarius judicio eliam conmi qui illi de-

obvia quique hinc inde affixisse,quibus exsciiplorcs trahunt... In notatione originis 412 vocabuloru.u

seducti fuerint, ut marginales iuterduui ineplas nolas non semper reni tangit acu, uti ncc Varro apuJ

in lexlum inlruserinl. Nequeveco lsidorus reprehcn- Laiinos, neque apud Graecos Plato, vel Pbilo apud

dendus estsi aliquando, ex ingenio suo ad verisimile .ludaos : unde acerbipr Cluist. Recmanni censiir.i,

respiciens , etyniologias quasdam, ut mulli alii ve- nil nisi nugas agere, el risum movere, el Salmasii
leres, confinxerit. Secus equidem Turnebus, ail ad llisl. Auguslam pag. 28 Lidoium more suo iue-
lib. xxvi Advers. cap. 22 , quam quisquam putaret ,
plum in eiymclogiis tradendis iniprobailis, quem la-

Jsidorus qucedam enarrat , nec lamen inerudite, nec men in mullis defcndendiim alii eruditi docuere. t

inscile. Magnum vero pretium his Etymologiarum 7. Joan. Georgius Walchius in llibloria critiea

libris accedit, quod ex eis plurima obscura clarorum Latincc linguce Coloniae 1754, cap. <>, n. G, p!ma de
scriptorum loca illuslraniur, ut ex codcm Turnebo Lidoro totoquc hoc eiymob-gico studio ceageril
3-25 AD OPEIU S. 1S1D0R1 H1SPALENSIS PROLEGOMENA. 32»

« Nunc dicendorum ratio postulat ut ad diversa le- A lasse. Morholius in Polyliistore tom. 1, lib. vi, eap.

xicorum Latinorum genera enarranda nos converla- 9, ii. 2, jam animadverterat vetcres grammalicos,
mus. Primum locum inter ista altribuimus lexicis Varronem, Festutn, Flaccum , IsiJorum origitcs
etymologicis, quae in originibus vocum Romanarum noinimim quaesivisse Isidorum pracserlim ob com- :

explicandis versanlur ad quam operam et anliquiori

:
pilalos v eteres vapularc. Etsi aulem e recentioribns

et recentiori sevo eruditissimi viri accesserunt, M. Julius Cicsar Scaliger magnum opus Originum linguce
Lalinae, viginti qualuor libris absolvendum, mol.tus
Tetentius Varro, M. Verrius Flaccus, Sextus Pom-
peius Festus, de quibus jam in capite de grammalicis fueril,quod nullus typographus inventus fuit qui
qtixdam disseruimus. Princeps illorum est Isidorus excudere ausus fuerit, tamen Menagius inJe non
Ilispalensis, cujus exstant Originum sive Etymolo- mulium fruclum, si prodiisset, speravit in eputola

giaruiri libri xx, qui proJieruntseorsim Venetiis 1483, nuncupatoria Originum linguae CallicDe ad Puteanum,

Parisiis 1512, etc... Eruditi viri sunl qui haud hono- ut cor.jii iebat ex elynio'ogiis quas Scaliger i:i suo d«

quorum judicia collegit Jacobus causis linguae Latinje libro inseruit : quoe aliis anli-
rifice senserunt,
Thomasius de Plagio litterario, § 484, atque ex Pe- quiorum nihilo sunt meliores.
tro Ciaconio observavit, quod l.-idorus ex Servio, 10. Quam proeclare Burrielius de Isidori 0, ciibus

Maronis interprete, Festo, Nonnio, Auguslino crele- rj senseiit, p'a:seriim quod alt net;
aJ pecu'iares ics

visque melioris notic auctoribus ad verbum pleraque lHspaniu3 expl candas, ex jus epis'ola cap. 40 reh>ta «

irjn.cripserit item quod ex senlentia Rhenani lalis

:
perspicilur. Nur.c aniinadversioncm ejus reccnsebo

ferme apud Lalinos Isidori rhapsodia, qualis apud

sit
de Elymolo:;iis in Hispanico opere inscripto, Infor-

•Ci-oocos Sttidae undecunque a compluribus consarci-

me de Toledo sobre igualacion de pesos, y medidas,

nata qtiod Janus Dousa eum annumerei farloribus

:
Matriti anno 758, quod sine ejus nomine
1 prodiit ; sed

semipriscis.atque alibivocet centomnn sarcinalorem. ab ipso fubscelaboralum, lum alittnde cons'ai,tum iu

Proeier eum Corn. Riltershusins ad Salvianum pag. exemplaii quodego4l4' i:, k eo B»»niiipshisn«4attiin
>

208, existimat quod in hisce libris soepe altulerit est. Igitur pag. 219, el seqq. observat , S IsiJorum in

nugas : quod quamvis haud possit negari, nec hoe opere suo encyclopa-dico Etymologiai um potissimum
quod multa ex aliis auctoribus transcripserit, id ta- curasse,ut eadil g»mter exponeret quoe propria tunc
;

men industrioe ejus debemus, omnino laudandum, quod essent Hispaniae, et quibus pnccipue Hispania a
beneficio illius varia antiquormn scriplorum monimen- ceeleris regionibus difTerret. Hacc exempla proiert.

ta sint conservata. Plura de hoc auctore habet Joan. 11. Isidorus lib. i. Etymolog. cap. 38, al. 39, ait de
F;ibricius in Historia bibliothecoe part. m, pag. 273. » Threnis : Adhibebanlur autem fuueribus alque lame-u-
8. Rccenset deinde Walchius recentiores quos- r« tis; shnililer et nunc. Lib. iv, cap. 8, Je itnpeiigine :

dam Etymologiarum scriptores, Joan. Fungerum, Hanc vulgus sarnam appellat. Manet adhuc nnmen
Becmannum, Mattliiam Martinium, Ger.
Christiauura sarna. Lib. xn, cap. 7, Tucos, quos Hispani cuculos

Joinnem Vossittm, Christianum Daumium. De ulili- vocant, etc. Nui:C cuclilios Hispani dicunt. Grialius
tale vero Etymologiarum ita J vn disserit : c Equi- mallet cum Chacone legere, Cuculos, quos Hispcmi
cucos vocant. Lib. xui, cap. 11, de veuto Coro, seu
dem haud negandum 413 est » 1 u °d studium ely-
ntologicum cultoribus linguarum ulilitatem afferat Cauro : Quem plerique Argestem dicunt, non, ut im-

alque elficiat ul cognitis vocum originibus vera ac prudens vulgus, Agrestem. Ibid. de circio llunc :

nativa signilicandi vis quam habent illuslretur : sed Hispani Gallecum vacant, projter quod eis a parle
tamen etiam m hoc studiorum genere modum tenere Callecice flal. ModoGa/ieco venti nomen esl Hispanis.

decet, ita ut nec in perscrutandis vocum originibus 12. Lib. xv, cap. 9, Formalum, sive formatium in
majorem operam ac par est , collocemus : neque Africn, vel Hispania parictes de terra appellant. Adhuc
scicmise elymologicce plus quam rei ipsius digniias Hormigon dicimu>. Lib. x\i, cap. 2, Clialcanlum,
postulat, tribuamus. Pleraque in hae philologioe parle ctc, olim in Hispanice puteis, vel slunnis, etc, ex P i-

dubia sunt et incerta... Res ipsa hocce loquilur, quo- nio. lbid. cap. 4, de pyrite : Hunc vulgus focarem

modo Latinae lingua3 origines possunt restitui, quoe ~ petram vocat. IbiJ. de hajmatile : Nascitur in ultima
per lot saccuia sunt abstrusae ac reconditoe ? Fatetur &gypto, Babtjlonia, el Hispania. Ibid. Schistos inve-

hoc Varro ipse, solerlissimus Latinoe linguas scruta- niiur in ultinta Hispania. Ibid. cap. 21, de aquis
tor,quando de Latina lingua libro iv dicit Non : quibus ferrum immergilur, quo utilius fiat : sicul Bil-

omnis imposilio verborum exslat quod vetustas ,

bili in Hispaniu, et Tirasone, Comi in Italia. Ibid. cap.

quoedam delevit : nec quoe exslat, sine mendo 22, de plumbo : Siquidem et in Lusitania et in Gal-
omnis imposita nec quoe recte imposila, cuncta
:
lecia gignitur... Nigrum plumbum circa Cantabriam

nianet multa enim verba lilteris commutatis sunt

: abundat, etc.
interpolata. > 13. Lib. xvn, cap. 7. de genere quodam lampadis
9. rem addil Walchius, et observat
Alia in hanc Pausia> nuncupata;, ut ait Burrielius, sic Isidorus :

Richardum Simonium in Gallico Novae Bibliolhecoe Pausia, quam corrnpte rustici pusiam vocant, viridi
selectae opere part. i, pag. 113, per exemplum vocis oleo et suavi apta : ex quo suspicatur Burrielius Hi-
Crocca3 Qtbg ostendisse, quam incerta sint studia spana nomiua nata pavesa, et bujia. Verum sermo
etymolngica, atqueidem argumentumChr. Falsterum Isidoro non est de lampade, sed de oliva jtictmdissi-
in cogiiationibus variis philologicis pag. 179 perlrac- ma, qiuc et posea dicitur: in mss. aulem u pro o saepo
 :

ISIDORIANA. — PARS II. CAP. L. 5-20

pro e, ut pusia pro posea. Ibid. de crus- A tocus non est. Suspicalur Buri ielius inde ortum
mutatur, et i

Quidam nutem volcmum cilla, ciltero, cillerizo : etsi assenlitur, polussc etiain
tumia, quaeet volemis dicla :

magnum inleltigunt. Nescio

bonum et uasci ex cella, celtarium , vel ex cillare, quod est
-Gullica lingua
movere trilicum a;>ud Isidorum. Cap. 9, Moziciu
cur id a Burrielio producatur nam praterquam quod ;

quasi modicia, unde el modicum : z pro d, sicut

e Servio sumptum est, ad Hispauiam non perlinet.
Oleum autem...sed quod ex albis [uerit olivis ex- solenl Itali dicere ozie pro iiodie. Non video quid ad
Jbid.
pressum; vocatur Hispanum. Ex Galeno et Aure- Hispanos luec animadversio peitineat. Mozica seu

liano.
mozina diciuir esse genus repositorii, sive arcula.
Eodem xvn, cap. 9, Toxica venena Cap. 15, Telonem liortulani vocanl, etc. Itoc instru-
4J5 14. lib.
menlum Hispani ciconiam dicunt.
ex eo dicla quod ex arboribus laxeis exprimaniur
10. Ha2C, ut dixi, exempla Burrielius prolerebat ;
maxime apud Canlabi iam. Lib. xvm.cap. 6, Framea...
sed, nonnunquain adverti, non omnia id quod
ut
quam vulgo spalham vocant. Inid. Secures... quas et
vult tfliciunt. Nam quaedam, ex auctoribus exteiis
Hispani ab usu Francorum per derivationem Francis-
desumpla, r.ibil de Hispania peculiare exhibent : ali.i
cas vocant. Ibid. cap. 0, Dolones... Hos vulgus Crcvco
Lib. xix cap. 10, res quiJem Hispaniie langunt, scd eodem moJo ac
nomine Oxos vocat, id est acutos. ,

res a,iarum gentiom, quce ab antiquis sciptoribus,

Arenalius lapis... Idcm et in Batica Gaditanus ub in- B
Ibid. cap. 16, et ex his ab Isidoro coininemoranlur. Haud dubium
iula Oceani, ubi plurimus excidilur.
tamen quin inlerdum satis Lidorus expresserit sibi
Minium... cujus pigmenti Hispania cwleris regionibus
cordi fuisse ea exponere quae magis propria Hispa-
ptus abundal : unde etiam nomen proprio flumini
niae viderentur.
dedit.

15. Cap. 22 ejusdem libri xix : Exotica vestis est

CAPUT L.
Editio Elymologiarum a Yulcanu. curuta : ejus
peregrinn, de foris veniens, ul in Hispaniam a Grwcis. •
prasfatio.
Ibid. Armelansa vulgo vocata, elc. Camisas vocamus,
1. Cum Yulcanii ad Isidori Elymologias prafatio-
quod in his dormimns in camis, id est in tlratis noslris.
neiu animus sit in medium proferre, prius edilionem
Hispani adbuc camael camisa dicunt. Ib. Femoralia .:
ipsam describere opporlunum visum est. En tiiulum :

ipsa et bruchx... lubrucos vocutos quod libias bru-

, ,
Isidori Hispalensis episcopi Originum tibii vigin:i ex
clutsque tegunt. Cap. 23 , Sua cuique propria veslis
aniiquitate eruli : el Marliani CapeUce de JSupliis
est , ut Parihis sarabara... Hispaiiis slringes : Mox , Philologiai et Mercurii libri novem. Uterque prueter
Yidemus cirros Germanorum , granos, et cinnabar Go- Fulgentium, et veteres grammalicos, variis lectionibus
thorum. Cap. 24, Mantum hispani vocaitt, quod manus el scholiis illuslralus opera atque induslria Bonaven-
iegat tantum. Eadem voce Hispani utuntur, sed am- G tura, \ u i can a Brugensis. Basileoe per Pelrum Pernam.
pl ori jam signilicatione. Annus editionis non indieatur, sed nuncipato ia

16. Cap. 25 ejusdem libri xix de amieulo : Erat epistola cata cst anno 1577, iv Kal. Sepiembris,
enim hoc apttd veteres signum merelricias vestis, nunc Epistolas omnes, qme praemitti ab aliis soIliU, Vul-
ia Hispania honestulis. lbid. Anaboladium amictorium canius omittit, 417 eliam eam quse pralationis loco
lincitm feminarum, quo humeri operiunlur, qttod Grx- ab Isidoro posila est, En tibi, elc. Yariaj nonnullsc
ci et Latini slndonem vocant. Arguit inde Buriielius lecliones, el breves quaudoque annotationes margiui
anaboladium nec Grsccum nec Latinum esse verLum, affiguntur.
adeoque esse Hispanum, quod aliquatenus perseverat 2. Post Isidori Elymologias Yulcanius libellum
in voce pavana eadem significatione. Censura hacc Fulgentii de prisco Sermoneadjecit, quein ad Isidori
inJigent : nam potuerunt Latini exGrseco verbo ana- cujusdam manusciipti calcem annexum in vetustis-

boladium producere , ut reipsa fecerunt ex verbo simo exemplari invenit hoc titulo : Fabii Plantiadis
K»ac/3«X).« : atque adeo longe ante Isidorum , et extra Fulgentii Yirgilii exposilio sermonum anliquorum
lli>paniamvocem anaboladium eadem siguificatione cum testimoniis. Sequuntur apud Yulcanium vete-
Hieronymus et Ambrosius usurparunt. rum grammaticorum de proprietate ct diflerenlia
17. Cap. 28 ejusdem libri xix : Ferrugo est color ' sennonis libelli, scilicet Cornelii Frontonis, Noni
purpura; subnigrae quos fil iu Hispania, ul , Ferrugine Marcelli, Agrcelii, ^lii Donali, Arrunlii Celsi, Fl.
darus Ibera. Id autem ex corruplis Servii exempla- Sosipatri Charisii, Q. Asconii Pediani, Marii Servii
ribus Isidorum sumpsisse. Grialius in not. censet. Honorati, Sexti Pompeii Festi, M. Terentii Yarro-
Cap. 55, Fcmina) non usoe annulis... at nunc prai nis, Q. Terentii Scauri, Agellii. Duo deinde sunt
auro nultum feminis leve est atque immune membrum. imlices in Isidorum, quorum allero nomina apella-
I i ex Tertulliano sumplum. Cap. 53, Redimicu'um tiva, altero nomina propria locorum, ai.imaliiini,

est quod succinctorium sive brachile nuncupamus. Id he barum, gpinmarum, atque id genus alia conti-

ex Cassiano. Cap. ult. 54, 416 Socci, cujus diminu- nenlur. Praccesserat voluininis initio brevis in lex

tivum soccetli. Hinc velus vox Hispana suchiellos, quasi scriptorum quos Isidorus in his libris allegal, quem
zucquillos. Adverto, diminulivum socculus usitatum nos iufra auctiorem ex Barthio exhibebimus. Postremo
fuisse a Seneca, Suetonio et duobus Pliniis. loco Vulcanius edidit Mariiani Felicis Capella? Afri
18. Lib. xx cap. 2, Caelia a calefaclendo appella- Carthaginensis de Nuptiis Philologice et Mercurv
ta... qua ftt in iis partibus Hispaniee cujus ferax vini libros novcm. Ulilem sane operam Yulcanius iu
 ,,

s ->7 \T> OPERA isidori uispai.lnsis rnoLEGOMENA. m

hujusmodi scriptorum comparan.la el A lore (!o'i:esccreiit. Cum itaque jaui tandem a Gyrillo
collectione
Laline a me verso, et lerlia ampiius parte aucto,
edenda impendit utinam cdiiio nitiJior essel, ma-
:
nielioraque tempora ut in luccm prodeat exspei tanle
gisque a mendis repurgala. Sed Vulcanius eliam feriarer; ac pluculum otii haberem, aireplsin
excusatione, qua mulli alii, usus est, urgentis ob inanus tam excusis quam manuscripiis I-idoris Codi-
cibus, quos a muilo tempore ex Ui pania et Beigico
mercatus Francofordiensis vicinitatem typographi.
conquisieram, dedi operam ui eum ab innumer s
Nunc prctfaiionem ejus io Etymologias lsidori, sjve iisque fcedissiinis mendis repurgarem, prisiinoque
epistolam nuncupatoriam proferamus. suo niton, quoad ejus fieri posset, restiluerem.
419 6. Hac auiem in parte eam raiio' em lenui
llluslrissimo principi ac prcesvli revercndiss, Gcrardo ut ne lemere quidquam iinmutarem ni consenlienti-
a Groesbeck, episcopo Leodiensi, duci Bullonensi, bus inter se veteribus «vreypatfOK, et errore ex igno-
marchioni Francimontcnsi, comili Lossensi, sacri ranlia scribarum vel operaruni lypograjdiicarum orlo
Romani Imperii principi, dt mino cltmenliss., Uona- manifeste se prodente. Neque eninj ens mihi imi-
ventura Vulcanius Brugensis S. D. tandos censui qui r-ligiosa quadam (iiligentia scse
5. Cum vehemenler opiandum sit, illustrissime ac jacliiantes (quam tamen pritjus inaneni super^titio-
reverentlissinie princeps, ut veleres auclores, qui de nem
aut ineptam osten alionem a; pellaverim ) ubi
singulis artibus et scienliis scripserunt, integros plurium Codicum manuscriptorum consensu locus
emendatosque h.beamus tum praecipue eos qui
: aiiqms , quem sensus ipse corruplum es-e indic::t,
non unam aliquam artem, sed lotum orbem scien- eme.ndari poiest, priorem tamen eumque vitiosum
tiarum quem eyxuxXiHtaeS&UQi Grseci vocant, com- H lexium reiinere malunt, et vaiiis le. tionibus mar
,

pleclunlur. In quorum numero duos repeiio princi- gines bbrorum pariler et leclores oncrant. Ego veio
pes, Isidorum Hispa ensem epbcop m, et Martianum
!

h sce v.irias lccliones non nisi curn ulraque lectio

Capellam Afrum. Cceterum hic tantum septem illas, tolerari polest, apposui.
quas appellamus artes liberales, libris novem, 7. Qu )d vero ad Etymo'ogias altinet, aliaque non-

4l§ Q uuS de nuptiis Pbi'ologiao et Mercurii con- nulla, in quibus IsiJorus aut iniperitia lingiue Gaeca\
serip.-it, comp:ehendit ille vero, pr.i ler has, medi-
: aut niuiis longe petiia votabuli al cujus origine
cinam, jus, tbeologiam, hisloriam utramque, hoc est erravit, nolui esse nimis cuiiosus cum etVarro et ,

n.:turaUm et earn qiue de tcmporibus agii, persecu- aiii qui in hoc scripiionis gene-e versaii sunt, suo
tus est al denique omnia quic in communem vitae
: quisqus judicio aut conjeclurce indulserint, et Plinius
usum caduui, pertractavit eosque libros Originum
: i,se linguaa Graece ignoralione non raro falsus
vocavil quod iis non nudas vocum elyrnologias
: fuerit. Multas tamen etymologias G:a3. as emendavi,
(ut ii couunini-cunlur qui horum libroium dignita- qucc quidem multum negotii mibi crearunt, cum in
t-m elcvare alque convellere nituntur), sed rerum manuscripiis exemplaribus, aut nulla Graicarum litie-
ip^aium oiigmes oslemieril, artiumque omnium rarum vtstgia extarent, aut ejusmodi, ul nibil ex
fun iamenta jecerit. iis nisi ex co;jeclura et varhe le. lionis menioria
4. Qu.irum quidem lilrorum audorilas quanti certi colligi pos^et, aut s!cubi ch*r ct j res adbuc
semper habita fuerit, vel ex eo manifcsle elucere iniegri essent ita, ut legi posseni falsam nominis ,

poiesl, quod quicunque multis ab hinc saiculis jus originem traderent de quibus passini leclores adhi-
:

tam civile quam canonicunT, medicinam quoque atque bila aliqua ad margmem noia admonui, tametsi
adro theologiam ipsam tradi Serunt, ex his tanquam non aucae operarum neglig ntia piajlermis: se fue-
j

fontibus mulla antiquilalis et doctrinac monime;ila rint.

derivarmt , aique lsidori tesii.nonio libensissime 8. Practerea locos quamplurimo^, ct quibus Piinius
IVequenlissimeque nilanlur. Neque id immerito, emendari polest, ann uavi proccipue in ea parte ubi :

cum hoc certo con-tet, lsidori cctate mulla veterum de gemmis et m;trmoribus agiiur. Deniqne geminum
scripia, quoe nunc injuria temporuin interciderunt, in liceni a.ljeci ut facilior studiosis elymologiarum
,

integra lum adhuc exstitisse, e quibus pulcherrimum invenlio sit. Alque luec quidem de Isidoro in quo :

hoc opus consiruxit, ut facile perspici potest ex
inullis auctoribu-, quos citat, quoimn nihil hodie
prseter nu 'a nomiha, atque ea ip^a nobis ignola,
exsiat. Qno lit ut nonnulli, sive ignorantia pracpediti,
larnen inulta -zuig SivTepai; o^ovzl-jvj ncccssario re-
licla fuisse ingenue prolileor!
9. In Martiano Ca; ella e mdem ordinem sum se-
cutus quem cum non minus quam Isidorus cor-
: ,

sive vcsana reprehendendi libidine correpti, cum ruptus esset , ad velustissimorum Codicum fidem ,
teinere ab hoc auclore di-senliunt, eumque proscin- quos mihi partim tyj.is exc ssos , p;ir[im manu
dunf, editis postea in lucem iis veieri.m libris, e exaralos, clarissimus vir et juand.e rei litierarioc
qmbus illi lueral mulualus, temerarii ac prcccipitati stiuliosissimus, Casilius Amerbachius J. C. suppedi-
judicii male ii entireque suse justissimas pcenas tavil, emendavi el scholiis pailim veleribu-, p^rt;m
:

luaut cujus rei mult.i exempla afferre possem, si

:
id epi?to!je bujus brevilas paterelur.
5. Jleciius vcro Alcialus, cum quidam, magni
aUoqui nominis jureconuHus, Isidorum rep>rehend;l p haclenus, ab ejus leclione delerreret
quoJ crelionem, quasi decretionem diclam putei, id
€st, deceruere, vel const tuere, 1-idori sententiain
tuetur. Cur enim non dica ur cretio csse qua>i de-
cum cernere sit q asi decernere se hoeredem
-creli'»,
esse. Atque ita I. Is qui hieres § pcn. D. de acq. lucred.
dici-ur : AiVequam liaires dccernat de hmeditate : et
1. pupiHus eodem lit., Ncque scire, neque decernere
ialii wtas polesl. Quce cum ila sint, penilusque mihi
parliui experienlia duce, pnrtinl doclissimorum viro-
ruin judicio approbatio.eque persuaserim, non mi-
norem, at cerle magis variam ac mul iplicem ex
hi<ce libris utililalem, quam ex Varrone, Nonio
Marcello, Verrio Flacco el aliis id genus scriptori-
bus ad rempub:icam ChrLtianam pervenire posse
neqiie quemquam fore , cujuscuuque landem rci
sludio animuin adjecerit, qui ijon ex eorum leclione
aliquid se quod ignorabal didicisse libenler sit pro-
fcssurus, ferre non poiui, ul diulius in silu et squa-
meis illu^travi, ne verborum scabrilies atque obscu-
ritas, cui duobus prsccipue primis libris, ei reliquo-
rum iniiiis et clau:>ulis sluduisse videlur, mulljs ut
10. Ihcc sunt qua; pro meo erga rem litlerariam
stu 'io in hisce
scripior.bus ca>ligandis piieslili
idem propediem
in Cassiodori et Symmachi epi-
slolis, et Julii Pollucis Dictionario , Deo furiunante ,
pra'Sliiurus. Cui vero hanc opsllam ofJerrem alque
consecraren, cogitanii mihi, princeps illiislris ime,
Celsiludo Tua puccipue occurrii, cujus siugularis
quLCiam humanit s et benevolentia, ac benelice.ilia,
qua lillerarum studiosos omnes conip'ecteris, toto
orlie est celehralissima. Qu's eniiu non admirelur,
quis non eximias luas laudes pra;d:cet, qui cum
vicinx libi provin iic funestissimis bellnrum inceudiis
ardeant , dioecesim luam pace et liiterarum 420
: studiis ilorcniissimim tenes ? e qua adeo trjeciane
doclissimorum virorum fulura?. quolidie prodeunt,
ul Musa; lam Grcecoe quam Latime sedem suam
ac dninicilium a Grudiis a.l Eburones translulisbe
viJca tur.
 ,,,

529 ISIDORIANA. — PARS II. C\P. Ll. 530

II. Cum confu- A vero culpam lianc(si modo culpa esi)iia agnescat, ut
iiaque non solum doctos, ad te
gienles , singulari benignitate prosequaris , veruni sibi ipse ignoscat; neque enim aliter toti.-s illaminsc

eliarn quotquot aliqua rar.e eruditionis laude excel- adm:iierei,Gr;vciset Lilinis nominibus llebraicas no-
lere intelligis, summis prcemiis proposilis ad te alli- taliones (ut ipsius utar verbo) tam viclenter assignans.
cias, in certam propemoduui spem eredus surn, 4. Lusisse, inquies, gravissimos viros? Non nego.
Isidoruin hunc, ut doctum et pnesulem libi non lan- lllud aio a<seculos, ut, cuni lusisse exisiimari volue-
lum doclo et pioesuli sed principi illustr ssimo gra-
, rint , lurpiter labi niinus prudenlibus hominihus
tissimum futurum pracipue cum, si quid quod ad
: videanlur. Sed rursus eos, sive lusus, sive ineptias
ejus laudem pertineat, pnvtermiseiim Dom nicum appellent, non carere fruclu et utilitaie dico. Nam
,
,

Lampsoniuiii popularem meum, quem ob eximiam
ejus eruditionem, virtutem ac fldem, aliaque prae-
claras animi doles jamdudum ad secreiiora negoiia
lua silentiarium adhibuisti, facile id pro ea ac valet
judicii acrimonia, et singulari apud te gratia, com-
quin res aut involulas explicent, aut obscuras in
apertum producanl, aut qua; noire manifeslscque sint,
acrius ul sensus irritent, faeiant, sequus hariim reruni
seslimalor negabil nemo. Mantum (quod indumen-
tum Hispauicum dicit esse Sudas) Isidorus , quo I

pensaturum conlidam cujus commendalione si ali-

: manus tegal tantum, nomin :lum vult. Q la nolatio:m
quando Isidorus, et Martianus in itlustrissimae cel- prolusiore nos e» vesie nunc uti ostendit, ulpote
situdinis luse conspectu manibusque versabuniur, qiuv non manus solum, sed pedes quoque jam tegat.
uberrimum roe laboris mei fructuna percepisse judi- Loricam noverat e Servi.i suo ( neque enini iibruin
cabo. Dominus Deus te, princeps illusirissime , et aliuui tam legendo triverat) tegmen esse de toro
proesul reverendi-sime, Christianx reiptiblicn' ctien- factum. Loris earentem dixisse maluit; ul a lorca,
tibusque tuis quam diulist-ime serv t iiicolumem. " quae jam olim exolevisset, ad circulis consertam fer-
Anno Domini 1677, iv K;dend. Septembris, rrislectorisaniniumoculosquc converteret. Sexcenta
sunl hujusmodi.
CAPUT LI.
De delinilionihus qui scripsere, cum unam, quae
5.
Prccfatio Grinlii ad Ixidori Etgmotogias. Animadver- rei naturam proxime allingal, verae deliniiionis no-
siones quwdam in hanc prwfationem. Nomina au- mine dignentur, ta nen reliquas ila non fastidiunt,
ciorum, quos Isidorus allegat, librariorum incuria ut earum plurima genera sedulo conquirant ( naui
swpe intercidisse conjicitur. quin lecim, aut iis etiam plura Victorinus et Boelhiuj
1. Uberius quam a Vulcanio Isidori causa a Grialio prodidere) notalioniim, quge verborum enodationes,
propugnata fuit. Edilionem ejus eap. 56 recensuimus descriptionesque sunt, eonceptiones varias cur tanto-
pere aversentur, si quaras, causani quam affeiant?
ibique prologum inomnia Isidori opera exscripsimus. Nisi forie, id se indign ri, quid aberrationes hujus-
Sed cum peculiari pracfalione libros Etymologiarum niodi in verborum quam iu ierum lusu magis appa-
illustraverit, ea huic loco inserenda est reant. At ininori apparent cum pericu!o, nnn minori
inierdum cum fructu. Ui, si qua in re , in hac plana
Ad Etymotogiarum libros Joan. Grial. vertim sit quod ait Flaccus :

2. Origines verborum qtii tradunt, sive se intra Ridictilnm acri

grammalicorum lines contineant, sive philosophandi Fortius, el nielius maguas pleiumque sec:it res.

studio latius evagentur, sive utrumque (quod S. Isi- 422 6. Sed a Isidorum redeamus. Q ii, cuin 1

dorus fecit ) sequantur, periculosce tractant plenum G omne scri,)iorum genus diligentissime pervolutaret,
opus ale». Id quod non modo Plato el Varro, Sloi- oplimum ratus, si parum eruditi Keculi homiuibus
,

cique (quos hujus rei persiudiosos fuisse e Cicerone
novimus ) sed gravissimi quque e nostris niinium
experti sunt. Neque tamen ipsorum culpa, sed eorum
vilio, qui quid illi speclariut , non «unt satis asse-
,
cuti Cujus rei capul illud esl pnvcipuum; quodcum
brevem lacilemque viam ad disciplinas omnes ape-
rirel, ut simul et rerum et verborum noliliam tra-
deret, qu que liceret in ipsis vocibus hairere omnia
ostenderet, nihil a;ilius visum quam si vocum enu-
cleandis nolionibus et proprins earum usus oslen- ,

uniusctijusqtie verbi (ut aitYarro) natura? sint duoe derelur, et rerum iisdem subjectarum, audito sono,
;

a qua re et in qua re vocabulum si! iinpositum

, obversaretur ante oculos, manereique veluti spe-
:

illudque spectare grammalici, 421 noc magis sit clrum quoddam atquesimulacrum. Qtiodcum faceret,
philosophi priorem iilam rationem ingressis, huic-
: plurimas quidem sive origines, sive explicaiiones, e
que disciplinae(quat ^&TOfiokayuui dicitur) insisienlibus veleribus scriploribus desumpsil; s-ed neque verilus
niulti dilfi iles se et morosos idenlidem exhibent; esl ipse illorum exemplo (quod boniim sibi e-set,
dum ad sjTabas et litieras omnia revocantes, si atque commodum) novas quoque proferre consi- ,

quid paululum deerraril, id ut dissimulent imperare
sibi non possunt.
5. At qui allerum genus (quod Ktpi amjMcmphw
idem Yarro nominat) sibi proponunt, dum rebus
ipsis edocendis aique oculis subjiciendis intenti
occasionem tantum in vocibus captant, neque lani j) plane ipsi sunt, cum ea intilloties ridentquae illoruin
verbis quam rebus lucem inferre student, ii vero
dum parum grammaticos videri se negligunt, in
minus eruditorum opinionem incurrunt cum sint
milique ludo ludere. Eorum, inquam, exemplo,
quorum semulari exoptavit negligentiam, non admo-
dum curans leviuni criticorum obscuram diligentiam.
Qui si quid in eo carpereul attendisseni, minus socpe
minusque audacter in illum saevirent. Ridiculi enim
quos ipsi veaerantur, quosque hic noster auclores
habuii, bona ex parle fuisse reperiuntur.
7. Quos spero forejam sequiores, cum multa qu.v,
:

maxima ex parte illis ipsis qui artem hanc unatn
'prolitenlur ea in ipsa longe solertiores, modo ani-
mum ad eam ratinnem adhibeant, quani serio se
nosse dissimulant. Quis enim creda!, quoe res minu-
tissimis grammaticis obvi?c sint eas doclriuarum
oninium parentes ac repertores usque adeo fugisse
quasi Isidoriana, cachinno excipiebant, \elusiioribus
auctoribus reddita videbunl. Q od si hoc opus aut
perfecisr-et D. lsidorus, aut non danmis atixissent
maximis lectores, non diffideremus fbrtasse omni
, illum propemodum cu'pa liberare. Testatur enini ex
veieris leclionis record itione collectum aJiorum
:

ut se deridendos Ievissimis hominibus tam saepe autem vilia prxslare nolle se disei te ipse profitelur.
propinarinl? An erit, qui Ciceroni tumultum timorem Nunc vero cum auctoris sumnia abfuerit manus,
,

multum Supilio testamenlum menlis tcstalionem ,

, interpolarttque h.ee et d gesseril (ut quibusdam
Terlulliano limum liquorem opimum fuisse, persua- videtur) Braulio, leclores, qued inboc voluminesatis
snm habeat? Aut qui Sylvestrum , et Romanae niagnam salisque laulain libroriiin supellectileiii per
synodi Patres curiam a cruore dictam existimasse id temptis sibi esse ilucere.it, qiiidquul aliunde pos-
arbilretnr? Nam ex Platone, Varrone, Hieronymo scnl, huc Ciingerereiit libr.irii
, quidquid illiturn
,

exempla congerere superfluum. Cum duo pnores chartarum margini cernerent, pro se (|ttisque cer-
jam olim ea de re vulgo niale audiaut : Hieronymus laiim in contextum inlerrenl, cujus audacix (an itu-
Vatrol. LX.XX1 11
 ,

AI) OPERA S. ISIDORI IHSPALENSIS PROLECOMENA. d>-

pietaiis potius dicam?) tam iriultis aliorum dcliclis A logias longam esse de eisdern dissertalionem Grialii,
ud Isidon iuvidiam abuli? dubilo, au in nonnullis exemplaribus ejusmodi dis-
8. Sed , ut quid in eo rcprehondanl, videamus ,
sertatio, sive praelatio diverso loco compacia aui
Jiccirsatioiiis capita proposuisse fuerit oper?e pretium.
Vocibus (inquiunt) Lalinis Grsecas, Gtaecis Latinas posita fuerit. Egregie sane a Grialio Etymologiarum
oiigines tribuit. Quce priora sunt , e posterioribus opus defenditur contra eo> prjcsertim qui ex paucis
oriri vult. Orthographiae ralionem nullam ducil. Qiuc
etymologiis, quas ineptas ipsi credunt, rerum pluri-
verborum productiones sunt , in stirpibus, et ra.li-
cibus numerat. Pro ce tis originibus oiigines alias, marum doctrina refertos commentarios dijudicare et
quae significationibus subserviant, arbitrio suo sup- damnare voluut. Illud mihi non probari jam ante
ponit. Ad hanc opinor summam crimina omnia re- oslenli, quod Braulio a nonnullis creditur ita opus
lerri. Quse nisi communia illi cum optimis auctoribus
ostendero, non causam dico, quin, quod meritus est,
interpolasse , ut ineplias erroresque immkcuerit.
lerat. Sed pluribus exemplis non utar : quod indi- Asseniior prailerea nihil ab Lhloro in eiymologiis
catis locis facile sibi quisque ingenlem sylvam com-
portare possit.
,
deducendis tam absonum 424 afferri, quod Ih pi a>
clarissimis veleribus aucloribus exemplum s-imillimum
9. Artem el oratorem Lalinas esse voces ambigit
nc!i!0. At arlem Donatus «pjTriv, oratorem upvmpot non habeal. An autem re vera Isidorus, exemplum
voluit es»e Festu?. Quam multa eodem modo Varro aliorum secutus, ejusmodi elymologias sine antiquio-
ex iis etiam, quie in utroque agro (ut ait ille) non
serpimt? Quid? qui ex nostris 'Jesum ixviv, Cephas B rum auctorilale effinxerit, non ausim definire. Mihi

KesaX&v esse dixerunt, quoruni nominum certas ori- Isidorus in hoc atque in plerisquc aliis suis operibus
gihes et interpreialiones ex Evangelio noverant ? At videtur centonarius, ut fere sempcr aliorum verbis,
qui viri? Quatuor a figura quadrata deduxit Lidorus, eum credam in istere. Atque
aut senientiis saltem ,
cum quadralum e quatuor oriri rectum simplexque
videalur. Nonne jus eodem modo a jusiilia traxit ut mulla casus oblulit qu« ex veleribus certo petila
423 Llpianus? Orlhographke rationem nullam esse jam constat, ila plura alia similia osienderenlur,
clucit. Quid ? qui horlum ab oriendo, aut liederam ab magna ex
nisi scripta, ex qnibus Isidorus ptofecit ,

edendo, aut ab hcerendo dictum docel? At is est

parte inlerci lissent.
Festus Pompeius. Cui vero productiones pro stir-
pibus non sint, ut Sulpitio in lestamenlo, Aquillio in 15. Ridiculun autem est plagii crimen objicere,
poUliminio, eorum qui in hnc ludo se exercuerunt cum ingenue Isidorus ipse majorum se verbis uli
arbitror omnino fuisse neminem.
profiteatur. Ita praefatur a I Etymo'ogias, ut dicat
10. Quid illis facias, qui de originum supposilio-
nibus, quo significatiunes magis appareant, querun- esse opus de origine quarumdam rerum ex veleris

tur, nisi leclionis recordalione colleclum, atque ila in quibusdam

Grammaiicorum inter jubeas plorare calhedras? locis annotalum , sicul exstat conscriplum stulo ma-
jorum. In praefa'ione vero ad librum Djfferentiarum,
Nam cum sinistrum, quantum ad auguria attinet,
et senalorem, quanlum ad agendi facullatem, utrum- C sive de proprietate sermonum : De his, inquit, apud
que a sinendo trahit Servius; nonne aliud verilo- Lalinos Cato primus scripsit, ad cujus exemplum ipse
quium sciens prudensque dissimulat ? Quid quod
paucissimas partim edidi, partim ex auclorum libris
nonnunquam ita fieri res ipsa cogit? Germanum negat
esse Varro de eodem germine, sed de eadem genetrice deprompsi. Siinili modo in epistola dedicaloria libri

nianantem. Quid cum dignitati , vel honestali ser- de Natura rerum ad Sisebutum : Quce omnia secun-
vhint, aut melius aliquid innuunt, quam voces prae-
dum quod a veleribus viris, ac maxime sicut in litteris
seferant? Ignorabat idem Varro culinam, quam in
postica domus parte fuisse dixerat, a postica ani- catholicorum virorum scripta simt ,
proferenles, brevi
malis parte dictam? A colendo ignem duxisse maluit. tabella nolavimus. Iia fere in praefatione ad com-
Obscurum Isidoro fuerat, medicinam a medendo oriri? mentarios veteris Testamenti, et clarius ad lib. i
A modo detlexit , ut ejus qualis usus esse deberet
Officiorum : Libellum, inquit , de Origine officiorum
ostenderel.
\\. Sed instant clamoribus atque urgent; etymo- misit ordinatum ex scriplis vetuslissimis auclorum, ut
logias veriloquinque, quye neque etymologiae, neque locus obtulit, commentatum, in quo pleraque meo slyio
veriloquia sint. appellari nequaqua u debuisse; iiaque
alicui, nonnulla vero ita ulapud ipsos erant, admiscui.
neque etymologiarum nomine libros fuisse praescri-
bendos. Quas" si non «)«?wv pMpTj; v £Tuuo).oyta a Quo facilius lectio de singulis fidei auctoritalem tene*
Galeno dicta sit? Sed laborasse plane videtur san- rel. Si qua lamen ex his displicuerint, erroribus meii
clis^imns vir, ut opus longe utilissimum, et, ut illa
pa
r ratior venia erit,quianon sunt referenda admecc cul~
lerebant tempora, nnmensi labons, exigueadmodum, U ... .......
ct, ut ita dixerim exiliter indicaret. Itaque rerum V(B llUdum >
de ambu& adhibetur auctorum.
testificalio
,

plurimarum doctrina refertos commenlarios quasi ,

14. Sa^pe quidem Isidorus testificationem hanc
nomina sola conlinerent, Etymologiarum libros ap- auclorum suis in locis diserte non exprimit, vel
pellari voluit; aut certe , cum longius progressus
est , opus de quarumdam rerum origine ad Braulio- quod salis esse putaverit , initio ea de re leclorem

nem miitere se scribit. Qua prsesci iptione quid monere, vel quod, ut ego arbitror, nomen auctormn
verecundius, aut modeslius excogiiari potuit? Ergo aliquando margini appinxerit, quod librarii postea
id ille consecutus est, ut posteri non quarumdam
,
prxtermiserunt. In plurima ego vetorum scri-
facile
sed oiiini.ru (prope dixerim) rerum ac verborum
ab his libris hnbere se cognitionem ad haec us |ue plorum exemplaria incidi, in quibus nomina aucto-'
tempora pcrpeluo agnoverint, el magna voce prae- rum, quorum verba describuntur, eo modo margini,
dicaverinl.
aul initio capilis apponuntur, sed ita ut quibusdam
12. Prjcfationem hanc Grialii in Etymologias dix', in locis nomen auctoris allegali a librario fuissel
quia in meo exemplari , et in aliis quae vidi, Etymo- omissum. Codicem mss. explanationum Sedulii Scoti
logiis prarponilur. Sed cum Rodriguezius de Castro cap. Gl describam quo verba Isidori 425 refe-
,

itmi. II Bibl. Uisp. pag. 299 asserat, post Etymo-

,
, runtur, apposilis lantum margini primis hujus«o-
 533 IS'DOfmr*A. — PARS 11. CAP. LH. 3S4
minis litteris. Nihilominns alii auctores, quorum A conciliis profert : quorum gesla, pergit, in hoc opere

exscribebanl verba , nominare negligebant. Carolus condiia continenlur.

Burontius del Signore in prpefatione ad Opera Alto- 17. Quod si ipse Isidorus ad collectionem caimnuni

nis Vercellensis observat, ipsum Atlonem loca testi- lectorem clare delegavit, sed ea notatio a librario
moniorum quae desumpsit non indigitasse : Et prsetermissa fuit, nulla ejus culpa, aut negligentia
quandoquidem Alto in rebus divinis et ecclesiasticis censenda est. Non tamen vehementer repugnabo, si

versatissimus suas lucubrationes lestimoniis quasi mar- quis contendat, lsidorum quaedam longiora loca
garitis e sacra Scriptura , e Conciliis , el Ecclesiai exseribemla amanuensi commisisse, in quibus ipse,
Palribus desurnplis adomaiU, haudque loca indigilavit, opus emendaturus, superflua resecaret : quod lamen
etc. Edebat aulem Burontius Attonis Opera ad au- aliis occupationibus impeditus non perfecerit.
tographi Vercellensis (idem exacta , adeoque per se 18. Sunt eliam quaedam sententiae apud Isidorum
animadvertere potuit, auctorem ipsum loca scripLo- inler se contrariae, ex diversis auctoribus pelilae.
rum, quse in medium profert, non indicasse. Cessaret omnis contradictio, si opinio quaeque suo
13. Ex quo fit, ut aliquando eliam Atio verba alio- auclort ascriberetur. Quod vel fecit Isidorus, ct
rum exscribat quse parum suo argumento congruere nomen auctorum intercidit, ut jamdixi,vel inler
videntur, ut tom. 11, pag. 140 in exposilione Epistolae £ tam varia ac multiplicia argumenta aliquando non
ad Timotheum : Ul cum totus mundus Dei sit, eccle- salis animum ad contraria, quse excerpebat, aliorum
$iatamen domus ejus dicatur, cujus hoiie reclor est effata adverlit, vel non grave iiicommodum esse
Damasus. Editor in notatione boec habel Quid : arbitratus est, si aliorum sentenlias colligere pro-
dicamus de his Epislolis ad Tliessalonicenses , et lessus, duas inter separum consentienies opmiones
Timotheum, valde incerti sumiis : menlio hic de Da- in re aliqua coniroversa leclori exhiberet.
tnaso cocevum redolet. Posset tamen hsec esse ex iis 19. Quce autem mea est conjectura, auctorum
inlerpolationibus, quoe saepissime fieri solebanl ab nomina ab I iduro quidem indicata fuisse, sed libra-
expositoribus. Eadem verba leguntur in commenta- riorum incuria aut ignorantia in exemplaria non
riis Ambrosio falso ascriplis. Vide Append. t. II fuisse transcripta, mirum in modum eonfirmalur
edil. Maurin., col. 296. Siinilia quaedam apud Isido- Bedae exemplo in Colleetaneis ex veterum Pairum
rum nonnunquam occurrunt, ut cum lib. vi Eiym. sententiis, de quo haccXystus Senensis lib. ivBibl.
cap. 16 plurima afferl, quae in prafatione collcclionis sanclae : < Et ne majorum dicta furari, et ea quasi
Hispanicae canonum reperiuntur, quamvis nonnulla sua propria componere videretur, nomina doctorum
exira suum locum apposita videantur : per singula inlerponere decreverat, et quid a quo
16. Scilicet Isidorus sive ex suis aliis opetibus, p auciore dictum esset, nomim.tiin oslendere : sej
Bive ex aliis aliorum longiorem orationem solel cum ei ninns cperosum appareret, nnias tanium |

conlexere, ut cap. 65 fusius osierdam : adeoque nominum syllabas in marginibus e 427 regioue
de origine canonum acturus, praefationem , quse cujiisque sententiae apposuit: qu.e postea librarioium
anliquae Hispanica; canonum collectioni praslixa erat, vel inscitia, vel incuria ex omnibus exemplaribus
sive a se olim, sive ab aliis elaboratam magna ex periere. >

parte inseruit, et inter alia ha3c verba : Sed et si 20. Nec leve in eamdem rem argumentum esl,
qua sunt concilia, quce sancti Palres Spiritu Dei pleni quod in Eiymologiis, aliisque in operibus Isidori
sanxerunt ,
post istorum quatuor auctoritalem omni saepe occurrunt iniinitiva sine verbo, a quo regan-
manent stabilila vicjore : quorum cjesta in lioc opere tur:quod in mss. exemplaribus maxime observalur.
condita continentur. Quoilnam est Iwc opus, aut Siccap.3, lib. ni, Eiymol : Nam unumsemen numeri
hoc corpus? narn nonnulii Mss. habenl in hoc cor^ore. esse, non numerum. Notat Grialius, ro volunt additum
Certe colteclio canonum, ad quam praefatio el hajc in excusis; abest (inquil) a (iothicis, et
quidem hujui-
verba referuntur, non Etymologine, in quibus conci- modi prcecism loculiones per infmita verba [requentes in
liorum gesta minime continentur. Sed si haec verba hoc opere. Cnde autem eas Isidorus, granimatica? peri-
ita ab Isidoro exsciiberenlur, ut vel initio capitis, tissimus, exprimere potuit ? Niiniium, ut ego arbi-
vel margini locum, ex quo sunt exlracta, annotassel, tror, primas lantum lilteras apponebat auctoris, qui
426 nu| l a occurrerel difficultas : nam lunc omnes aliquid referret, et verbi refert, tradit, dicit,elc, ut
facile intelligerent opus, in quo conciliorum gesla Aug. d., Gr. d. pro Augustinus dicit, Gregorius
conlinentur, esse non Eiymologias Isidori, sed col- dicit, quas cum librarii non intelligereul, exscribere
leclionem canonum. lta ha^c eadem Etymologiarum non curarunt, sensumque imperfectum reliquerunt.
verba a Gratiano dist. 15, c. 1, a S. Antonino part. CAPUT LH.
u Clironic. tit. 13 , cap. 2, et ab aliis integre
De inchoatis Joannis Salomonis Semleri mss. ani-
referunlur : et niliilominus quisque percipit, non tnadversionibus in libros Etijmologiarum : pra'falio
Graliani, aut Antonini, aut aliorum, qui ea allegant, ejusdem. Observationesin hanc prafationem.
quo canonum gcsta conlineantur,
indigitari opus, in 4. Animadversiones in Isidori Etymologias Semle-
sed aliud, de quo lsidorus sermoriem habet. Raba- rus inchoavcrat: sed in cap. 16, lib. i, subslitit, vel
nus quoque Maurus, qui suos xxn libros De universo si progressus ultra est, notas ejus mss. praeter eas,
ex Isidoro poiissimum, lacito ejus nomine, compila- quas dixi, in schedis Zaccarianis nou reperio. Pro-
vit, lib. v, cap. 7, eadem verba de canonibus et de fecto prologus non est oiuiltendus.
 :

'.;•» AD OrERA S. ISIDORI hispalensis prolegomena. 53

Joanms Salomonis Semleri animadversiones, el notce A eos scriptores, quibus in his Originibus usus esl
in libros Oricjinum. Isidorus quia brevius indicari suo loco possunt,
:

ubi simul istud commodi inde consequeinnr, ut

2. Hos Eiymologiarum libros, qui
ctuntur antiquiorum temporum eruditionem institu-
lionemque, et olim in magno pretio hahitos, el hodie
non spernj, salis, arbilror, eonslat. Nam olim qui-
dem cum maxime conderentur, et ex sexcentis aliis
scriptor.bus colligerentur, nonlam compendii inslar
tantum habebantur, quam utilissimarum ad plen s-
que rereuniium tuin lillerarum amatores instilutio-
num loco erant, juvandorum certe sludiorum causa
multo labore conscripli. His autem nostris tempori-
pene comple-
lectionum varietas , el vera scriptura illuslre-
tur. Neque enim meliori fortuna utuntur hi libri,
429 Q uam vetusliores omnes, quorum iritegritaloni
et tempus, el calamus, et inscitia hic ihi immuta-
runt.
9. Collegi raplim breves animadversiones, quid-
quid ejus rei olim subinde occurrit, cum ad has
humanitatis litteras nonnihil operse, studiiqvie con-
ferre licuit. Nam hos ipsos libros diligenter legi, et
mullum inde profeci quse laus non ad me perlinet,
:

bus nec eadem isla utilitate omnino carent, nec sed ad eorum utilitatem. Interea non negligendam
minorem mereniur exisliniationem, celeberrimo putavi occasionem utendi velusta edilione haruiu
auctori el pietalis, et erudilionis laude, et diligenliae Originum, cujus hsce cst inscriptio :

debitam. 10. i Prpeclarissimum opus Divi Isidori Hispalen-

42S 3. Nam quodfuerunt quidam superioris fere
sis, quod iElhimologiaium inscrihitur. Nec te fallat
auatis, qui immensum hunc, quem suscepit lsidorus,
opinio, studiose lector, cum
titulum aspicies, quasi
laborem vel ideo repreheuderint , quod com- in hoc volumine solum de re grammatica, alque
pendiorum, qu;c olim nimis vulgata fuerint, cri- B vocabulorum interpretationibus mentio fiat, cum in
mine factum sit, quod ipsis hodie pra2c'aris mul- eo tantarum, altissimarumque rerum notilia recon-
tis corporibus librorum inlegris careamus , haud
diia sit, ut nusquam alibi major, digniorque inve-
scio an satis digna sit gnaris rerum ocsiimato-
niatur. Quidquid enim cognitionis in ccteris scripto-
ribus oralio quippe qaae honestissimorum la-
:
ribus cum Granse tum Latinaa historie reperitur
borum omni fere iruclu deftaudare videatur viros universis, in hoc unico libro uiili quadam hreviu.te
iuultos oplimos, labantium litterarum, quantum per invenies. Quod si perlegeris, cum varietate histora-
ipsos licuit, unicos fere, prudeniissimosque stalores. rum, tum rerum maguitudine non minus p olicies,
Atque hi quitiem eo majoribus afficiendi erant quam oblectaberis. Venale habetur in vico Sancti
laudibus, quod ipsorum hoc beueficio est, quod Jacobi sub signo lilii aure'. Finis : impressum Par-
epitomarum saltim, quoe supersunt, recto usu nos rhisii sumptibus, Joannis Pelit. Anno salulis inille-
eonsolari possimus, el faclam integrorum librorum simo qiiingenle^imo vicesimo, vice^imadie vero
jacturam haud paulo levius ferre. quinla niensis septembris. >
4. Accu-ant vcro, et occasionem criminaruli, do- 11. Excusa est haec editio ex hono ms., ut ex le-
lendique in le arripiunt, quol negligi eceperint ipsa
clionibus quibusdam non spernendis apparet. Sed et
corpora, cum compendiis. Dabimus, non
uti licuerit
alia libri dos est. Docti viri antiqua nianu et cor-
defuisse, qui pauco conlenti, plura non curaverint
rectiones quoedam, et varice lectiones additae sunt,
sed biijtts negligentre an in islos culpam transferarn, quarum non est nulla uiilitas, ut spero. Nec neglexi
quaj non sine certa comraodorum, qu* curabant, alias, quse ad manum fuerunr, ediiiones, quas con-
ratiane majora corpora in minora redegerunt? tuli cum editione Dionysii Godofredi in Corpore
Nonne innumeri perierunl libri quorum nullum C
auctorum Lalinai lingua? 1602, in 4.
compendium factum est ? Fueram ipse in illa prava 12. Et quoniam hi Originum libri diligentissime
opinione, quam magnorum virorum auctoritas lir— olim lere integri in alia glossaria et lexica
lecti, et
mare videbatur sed postquam verius rationes sub-
:
transcripti sunt, cujus rei exempla sunt Papias,
duxi, jam ab ea discedo.
Huguitio, Catholicon,. Salom. Constanliensis, Brevi-
5. Trogus Pompeius omnino jam perierat, nisi loquus, etc, etiam hos subinde in consilium adbibui.
Justini uti liceret epiloma Festum non magis
,
Quod idem de vetuslioribus valet grammaticis, ex
integrum habiieramus, Ijcei vel maxime Pauli opera quibus Isidorus multa excerpsit. Bieves vero dixi
abfuisset. Yarronis aliorumque grammatica scripla
meas animadversiones nain verbosioribus aut facile
:

ideo non integra ad nos pervenissent, si vel maxirne caruerint leclores, rneis saltem, aut olium defuit
seculoium sscculorum quorumdam grammalici nihil raptim vel h i c conscribenti.
iimilc ex ipsis scripsksent. lla his Lidori hbris, non
13. Utar vero his signis ad distinguendos libros.
est quod quis putei, interitum aliis majoribus et A indicit lectionem nis. margini edilionis Pelili
similibus allatum fuisse.
ascriplam. Isla editio, ut ex inscriptione inlelligo,
6. Sunt vero alii qui id vituperant, quod com- Durentii qui prseler
fuit inter libros Dionysii ,
pilata hic sint muHorum auctorum scrinia. Hi
nomen suum addblil etiam et amicorum. Pe liuet
quidem ignorare, aut negligere vhlentur omnem jam ille Codex ad celeberrimura Alldorfinae Acade-
hujus inslituli consiliique lalionem. Quis repre- mise ornamentum Joanneiu Heumannum qui ejus :

hendat Cassiodorii Excerplum Orthographiae ? An copiam, ut est summae humanilatis, lubens fecit.
m
didit Isidorus ? Non arbitror. Quoties J^: D
repeter
B designabit lectionem impressam hujus edilionis
Pelitianae.
fuissenl eidera auctores, et cur magnum per se
librum (nam nos quidem integrum non iiabemus, 14. Tandem non operoe esse arbitror aliquid
qui non perfectus luii) augere sexcenlis aliquot no- addere de his quae a vera lingu* LatinaB ratione
minibus? Suflkit ex veleris lectionis recordalione , recedere viilenlur. Temporis isiud fuit vitium et
ct ex veluslis libris multis congessisse, quod ip^e ad paucorum grammaticorum collegit ergo et ista
:

Braulionem scribii. Isklorus, qu* tum non exiguo pendebant momento.

7. Proeclara vero, et insi rmis omnino fuit Isidori Sed pleraque inepta a mala manu posieriorum
diligenlia, et sununuin profecto studium, qui lam temporum infarta sunt. Felices nos, quibus purioi i

mulios libros et comparaverit, et perlegeril, et ex- lilterarum luce omnino uti contigit.

cerpserit; idqu^, quod ad laudem maxime perlinet,

precibus, et utilitalis aliorum causa adduclus. Exi-
430 '5. Haec est prajfatio Semleri, qui suisnotis
tiluluui hunc subjecit Breves animadversiones ad
mium vero, et dignissimum, quod alii hodie imiten- :

lur exemplum, qui eamdem episcoporum gcruni libros Originum. Observat illico, indicem omnium
gravcm personam minori opera , majorique
, et
librorum, quem Gothofredus pramisit, ahesse ab
commodo facere possuut, quod o!im et difficilius
edilione Petiliana, et Codice, cujus lecliones mar-
crat, ei minus late patebal.
8. Non est autem, quod pluribus hic enumercm gini ascribunlur; ejus vero loco ibi liaberi sex
537 ISfDORIANA. — PARS II. CAP. LIH.

epislolas Isidori, et Branlionis. Animadvertit eiiam, A Africanus, n, 21,

r '' ! °' -

caDut 4
cap libri i in eduione Golhofredi perlinere <; _n
'

Alcuueon, i. 39.
ad caput 5 edilionis Pctiliance ;
quod tamen non Ambrosius, xi, 3.
probat. Ammonii episcopi Alex. canones Evangehorum, vi,
15.
16. Inter compendia, quaj integrorum corporum Amphion, m, 15.
interitum induxiss'*. multi puianl, recenseri solent Anacreon Teius, i, 38.
opera encycloprcdica , ut Etymologioe Isidori, et Apicius, xx, 1.
Apollo, iii, 21. Vide Oracula.
Bituilia. Ac iortasse aliqnando accidit, ut alicujus
Apostolijs (Paulus), xix, 8; ix, 6, 8.
compendii causa opus aliquod in eompendium re- Appius Caecus, 1, 37.
ilactum perierit. Sed prseterquam quod diversa Apuleius, ii, 28; vin, lin. H
Aquila libertus Msecenatis, i, 21.
videtur esse ratio epilomarum, atque operis etymo-
Arcesilas, vm, 6.
logici Isidori, aliorumque hujusee generis, ego potius Archilochus, i, 58 bis.
existimaverim, nonnullos amore scienliarum, quem Aristoteles i, 1, 5, 28; n, 2, 22, 25, 20, 27, 51 ; m,
Eiymologioe Isidori inspirant, permotos corpora sibi
70; vin, 6, 9; xi,3.
Arligraphi, n, 9.
integra auctorum, quos laudat, comparasse, quam Asclepius, i, 3^. Frequentissime et elegantissime
occasioncm inde natam, quod velerum scriptorum » usus metro Asclepiadeo
libri aliqui perierint. Elsi enim Etymologice Isidori
Atlas excogitator astrologice, iu, 21.
Alta, vi, 8.
coimnunes quasdam rerum notiones pra?bent, quse
Julius Alticus, xvn, 1.
magno u ; ui esse possunt, tamen Iecloris desiderium Augustinus, vi, 6; xvi, 4.
acuunt polius quam satiant. Augusius, i, 21 v, 30. ;

Boethius, n, 25 Gn. ui, 2. ;

17. In elogio, quo Semlerus Iaidorum prosequitur, Brutus, i, 25.

animadverto, non solum ab eo commemorari Isidori Cadmus, i, 3.
eruditionem, singularem diligentiam, et summum 3; xix, 4.
Ccecilius, x,
Jul. Csesar, iv,12; xi, 2.
studium, sed etiam pielatem, eximium et dignissi-
Canones conciliorum, vi, 16.
mum, quod alii hodie imitenlur exemplum qui , Carmentis, i, 4.
eamdem episcoporum gravem gerunt personam. Cato, xv, 2; xvn, 1; xix, 2. De innocentia sua,
xx, 3. Censorius, n, 12.
Quod ab homine quamvis heterodoxo libens, grato-
Catullu>, vi, 12.
que animo accipio. Quod ait Semlerus, nos integi um Celsus, xvn, 1.
Elymologiarum opus non habere, quia perfectum 432Cicero, i,28; ii, 2, 5,6,9, 15,21,25,20,29,
non fuit, et ipsum, quod habemus, posleriori manu ,-,
50,5l;v, 25, 20; vm, 6; ix, l,4;x,12, 15 17; xi,
1; xn, 2, 7; xiv, 6, 8 ; xvm, 1;xix, 1, 23, 24,29.
interpolatum esse, non ita facile est probare. Nam Pro Valerio Flacco xn, 7. In Pmgnoslicis, el ma-
Isidorum codicem quidem inemendatum reliquil, sed tulinos exercet acredula cantns, xn, 7. Secundo dc
cui nihil jam deesset ; et ea, qusc in plerisque cor- Rep. x, 11. Oiatione, quam habuit contra compe-
litores in loga candida, xix, 24. Philippieis xix,
reclis exemplaribus reperiuntur, Isidori esse, non 29. In Topicis. xiv, 8.
est, cur negemus. Nam etiam multa, quac nonnulli Cinna, vi, 21; xix, 2i, 33.

inepto alicui interpolatori tribuunt, compertum jam Colophonius poela, i, oL

Columella. xvn, 1.
est, auctores babere Isidoro longe anliquiores, et
Comici, v, 20.
quos bono ipso Latinitatis et doclrina? politioris aevo Conciliorum canones, vi, 10. Nicneni, Constantinop.,
florenles antiquitas suspexit. Euhesini et Chalcedonensis, ibid.
Cyrilli Alex. Cyclus Paschalis, vi, 17.
431 CAPUT LIH.
Dares Phrygius, i, 41.
Index scriptonim ab hidoro in Eiymologiis et in tibris David rex, i, 38; v, 24; xi, 1; xn, 0; xiu, 4; xx,
Differenliarum laudatorum. 9. In Psalierio dieitur m, 20. Psalmista, xx, 9,
Democrilus, vni, 0, 9; xvn, 1.
1. Cum
Margarinus de la Bigne catalogum aucto- Demosihenes, i, 39.
rum, qui in Isidori Etymologiis alleganlur, post Dydimus Chalconlcros, vi, 7.
Vulcaiiium exhibuerit, eumque catalogum Joan.
Griaiius correxeril auxerilque, sed solum indicatis
n
"
Dionysius Linlrius i 15
i«~- _-:_.
Dionysius Stoicus, vin, 6.
scriplorum nom nibus, non locis in quibus laudan- Dioscorus Alex. episcopus, vi, 16.
lur consenianeum maxime Visum esl uberiorem
:
Donalus, i, 15, 52, 56.
potius indicem a Barlhio confectum altexere ex
Dracontius, xn, 2.
BiblioihecaLalina Fabricii lib.iv, cap. 0, n. 6, lom.lt,
edition. Venei. 1728, p. 437. Ennius, i, 25, "5 bis, 58
ix. 1 x, 19; xi, 1 ; xv,
; ;

1; xvii, 9; xix, 1, 2
Notie tachygraphica. ab
ter.

Casp. Barthii index scriptorum in Isidori Originibus Ennio reperise, i, 21. ilexametros Latinos primus
laudatorum. fecisse iradilur, i, 58.
Epicurus, vm, 6.
2. Acaiesius (leg. Hecatx-us) Milesius, 1. i,c. 38. Epistola ad Hebr/COS, vi, 2.
Aciius, viii, 7. Eraloslhenes, iv, 2.
jEgyplii picturam excogitarunt umbra hominis li- Esaias, vi, 9; xi, 1; xiv, 5.
neis circumductam, xix, 10. Esdras, i, 41; vi, ">.
/Emilianus (Palladius), xvi, 1, 10. Evanci:list/e, i, 55; xi, 1. Canones Evangeliormn
jEinilius (Macer), xn, 4, 7. vi, 15.
iEsculapius, iv, 5. Medicinaa inventor, vm, 11. EvANGEI.lLM, IX, 5.
i€l-opus, i, 39. Eusebius, i, 45; v, 28; vi, 5, 15, 17.
Afranius, xu, 8; xx, 2. EzEcuiEL prophela, i, 3; iv, 9; xv, 1.
 .

AD OPERA S. ISIDORI MSPALENSIS PROLEGOMENA, 340

Fliccus, xix, 52. A Philargyrius, i, 21.

Fronto. xx. 2 fin. Phoroneus, v, 1.
Pindarus, vi, 1.
Galenus, xx, 2.
Plato, l, 1 ; n, 24 ; m, 11, 70 ; vni, 6.
Gallice taxea, lardum, xx, 2.
PJautus, i, 58, 59; v, 26; ix, 1, 5 fln. ; x, 20; xn,
Gennadius, vi, 5.
5; xv, 5; xvi„ 24; xix, 2, 5, 25, 24, 31.
Gorgias, n, 2.
Plinius, xn, 2 ler, 4, 6.
Gracchus, n, 21; iv, 1; xix, 32.
Poeta incertus, i, 3; xn, 2, 7. Vide Marlialis et
Hesiodus, xvn, 1. Paulinus.
Ileraclilus, vni, b". Pomponius poeta Christianus Virgilianis versibus
Hermagoras, n, 2. inier csetera slyli sui oiia Tilyrum in Chrisli lio-
Hermes Trismegistus, vm, 11. norem composuit, i, 38.
Herodotus, 1, 41. Porphyrius, n, 25.
Hieremias, xix, 23. Proba uxor Adelphii centonem ex Virgilio de fa-
Hieronyrnus, n, 45; v, 28; vi, 1, 5, 6 vn, ; 1; xm, brica mundi et Evangeliis plenissime expressit,
21. De Virginate conservan la, xx, 3. i, 38.
Hippocrates, iv, 5 vm, 9 xiv, 6. ; ;
Prosper, vi, 17.
Hippolyli episcopi Cyclus Pa-chalis, vi, 17. Proverbium, Rexeris, si recle facias, IX, 3.
Historia, xix, 1. I.ege Hisier. Prudentius, vn, 9; xix, 33.
Homerus, i, 20, 38 ; vin, 8, 11; xi, 5 ; xiv, 2 ; xvn,
r, Ptoiemceus rex et astrologus, m, 25.
15
9; xix, 30. Puhlius, xix, 23.
Horatius, l, 58, 59 iv, 12; v, 16; vi,
; 1; vm, 7; n Pythagoras, i, 5; in, 2; vm, 6; xn, 4; xiv, 6.
lin.; x, 1; xi, 2,xu, 1; xv, 8; xvi, 5; xviii, 7; xix,
1, 12, 24. Quintilianus, n, 2.

Idis, pastor Agrigentinus, invenior fistulae, m, 20. Rutilius Rufus; vide Satilius.
Joannis Apocalypsis, vi, 17.
Sabinorum lingua quiris hasta dicitur, unde Quirinus et
Jobii, 38; xi, 1. •
Quirites, ix, 2.
Josephus ui, 24; vi, 1.
Sallustius, i, 45; ix, 5, 4; xi, 1: xni, 18, 21; xiv, 1,
Juba apud Mauros ui Deus cultus, vii, 1 1.
6, 7; xv, 1 ; xviii, 2, 12; xix, 25, 24.
Juvenalis, Hl, 2i; v, 16; viu,7; xn, 2; xv, 5.
Salomo, xix, 1, 26.
Juvenci hemistichion, prseterilo ejus nomine, i, 12.
Salvius grammaticus, i, 4.
Leogaras Syracusanus primus Stirkw apposuit versi-
Satilius Rufus de Vita sua, xx, 11. [Lege, Rulilius
hus Homericis, i, 20.
Rufus de Vita Scpionis.]
Linus, m, 15.
Scipio, ii, 21.
Livius Andronicns, xix, 4.
Sedulius, xx, 4
T. Livius, viii, 11; ix, 2.
Sibylla, ix, 2; xiv, 6.
Lucanus, 1, 3; iu, 40, 70; vri, 7, 9; ix, 2 ter, 3;
Simonides, i, 5, 58 bis.
x, 12; xi, 5 ; xn, 4, 7 ter ; xm, 21; xiv, 8 ; xv, 7;
Solon, v, 1.
xvn, 7; xviii, 1, 5, 7; xix, 5.
C Solades, i, 58
Lucilius, 32; xv, 8 ; xix, 4, 12, 30.
i,
Statius, iii, 70 ; xiv, 8.
433 Lucrelius, ix, 5; xn, 2; xm, 4, 11 bis; xiv, 1;
Suetonius, viii, 7; xn, 1, 2.
xx, 14.
Symmachus, vi, 5.
Macer, xii, 4, 7.
Syro sermone bases nomen petrje fortissimae xix,
Miecenas, xix, 52.
10.
Mago, xvn, 1.
Martialis, xn, 1, 7; xm, 21; xx, 2, 14. Tages, viii, 8.
Martius vates, vi, 7. Terentianus, i, 3S.
Memmia (Al. Emmia, vellnemia, Mnemia) Timothoe Terentius, i, 55, 56, 59; n, 9, 10, 21, 434 50; vni,
(Al. Cymolhe) temporibus Ennii hymnos scripsit 7; x, 16 17; xi, 1,2.
in Apollinem et Musas, l, 8. Tertius Persanius, i, 21.
Mercurius lyrae inventor, nr, 21 Trismegistus, vni, 1 1 .
Tales, n, 24; vm, 6.
Melropbanes gratiam Miihridatis obsequendo pro- Theodosianus Codex, v, 1.
meritus, u, 14. Theodoti m, vi, 5.
Monatius, x, 13. Theophilus Alex., vi, 17.
Moses, 1, 58, 41; v, 1; vi, 7; xvi, 24. Timothoe; vide Memmia.
IN3evius,v, 26; ix, 1; xn, 1, 11, 12fm.; xiv, 8; xix,22. Tilianus, u, 2; ix, 2.
JNicomachus, m, 2. Tiro Tullius, i, 21.
Nigidius, xi, 1; xx, 2. Turpilius, xix, 4.
Numa, v, 1. j) Valgius, xix, 4.
Oracula, i, 55, 58. Varro, i, 5, 26, 58;n, 25; iv, 8, H, 12; vi, 4, 6
Origenes, vi, 6. vm, 6, 7, 9; ix, 2; x, 15; xi, 1 his, 5; xm, 1,18
Orpheus, iii, 21. xiv, 6, 7,8,9; xv, 1, 15 xvn, 1, 7; xvni, 16,50
;

Ovidius, vi, 7; viu, 1 1; xi, 1, 2, 5, 4 ; xn, 4 bis, 7; xx, 10, 11. De Vita populi Rom., xx, 1 1.
xiu, 21; xvir, 7; xvn, 2. In Fastis, vm, 11. Verrius Flaccus, xi v 8. ,

Viclorinus, n, 9, 25, 28,29.

Pacuvius, xm, 21.
Victorinus Episcopus, vi, 17.
Palamedes, i, 5.
Virgilius, i, 7, 18, 20, 55, 56, 58, 59; n, 4, 20, 21,
Palladius ; vide ^Emilianus.
50; iii, 20, 21, 70; v, 27, 51, 56; vi, 7, 13, 18;
Pamphilus, vi, 5.
viu, 7, 8, 11 bis; ix, 1, 2 ter, 5 tev x, 5 bis, 6
Paulini versus alleganlur nomine ejus pr t terito, ix, 2. ;

ter, 9, H, 15, 18, 19; xi, 1; xn, 6,7,8; xui, 7,

Paulus apostolus, i, 9; iv, 9; v, 24; vi, 1; vn, 15;
18,21; xiv, 6 xv, 6 xvu, 1,2, 3, 4, 6, 7 quiii-
; ;
ix, 1; xn, 7.
quies, 9; xvui, 1, 2, 4, 5, 7, 12, 15; xix, 1, 2,
Paulus jureconsultus, v, 14.
22,24, 28, 55; xx, 1, 2, 5, 12, 15.
Persius, i, 5, 25; v, 16 vi, 10 ; ; vui, 7; xu, 4 ; xvn,
7, 9;xvui, 4; xx, 5, 10. Zeno, vui, 6.
Petronius, v, 26. Zenodokis Ephesius, i, 20.
Pherccydcs, i, 37, 58, 41. Zoroaslres. vin, 9; ix, 2.
 ,

ssi ISIDORIANA. — PARS 11. CAP. LIV.

In ejnsdem Lidori libris pi itno

a et lertio Differentia-
A 3. lncerto anno, et loco ex veleri editione in Ita-
rum sive de proprietate sennonis Lalini citanlur lia prodiisse Etymologias refert Fabricius in Bilil.

Accius Hb. 610.

ui, cap. med. , atque indical Gesneri bibliothecam pag. 408.
A/ranins, iii, 86, 500.
Epitomator Gesneri edition. Tigur. 1574, pag. 455,
Angustinus, in, 215, 432, 578.
Cato in, 5, 22 >, 437. Primus de difTerenliis sernio- in Isidoro sic habel : Originum libri xx impressi in
niini apud Lalinos scripsil: prccf. libri m. ltalia. Dubiiat Bayerius, an hoec sit editio, qu.e in
Cicero, 1, 84; m, 17, 118,159, 179, 191, 194, 437, catalogo librorum ducis de la Valliere, tom. II, pag.
459, 507, 587.
Emiius, ni, 218. 12, num. 2185, circa annum 1470, absque loci no-
Hieronymus, m,299, 431. latione prodiisse dicitur.
llilarius, iii, 578.
ilonierus m, 341, 448. 4. IIa3C est mihi editio, quam nunc describam.
Juvenalis, in, 38. Prxmilluntur sex noloe epislolai Incipitepistola Lidori :

Livius, iii, 148 b . junioris Ilispalensis episcopi ad Braulionem Civsarcm

Lucanus, ui, 513.
Augustum (sic) episcopum. Subinde Incipil liber pri-
Lucilius, ui, 589.
Melesius c grammalicus, m, 373. mus Etymologiarum sancli Isidori Hispalensis epi-
Ovidiin, i, 182. scopi. In primo libro capita 5 et 4 sub uno compre-
Pacuvius, in, 47, 2i4. D henduntur, qua; in aliis exemplaribus melius sepa-
Palaemon, m, 554.
Placidu*, iii, 99. rantur. Post librum xx index, 43S SIve Beperlorium
Plaulus, iii, 87, 159. otnnium capilulorum in Ubros Etymoiogiarum , etc.
Sallustius, 1, 52; m, 38, 176, 420, 423, 516.
Sequunlur libri trcs Sentenliarum, ui in alia edilione
Stoici, iu, 71, 261.
Terentius, m, 507. Venela anni 1483, In Christi nomine incipit liber pri-

Van o, ni, 459, 524. mus, etc, de summo bono. In terlio libro post verba
Virgilius, i, 84, 109, 251 iu., 17, 19, 47, 58, 71,
;
Ixlificandos includit, qu;e in aliis exemphribus post-
76, 268, 338, 485, 529, 561.
renia sunt, subjungitur : Hic est enim Christlanee mi-
5. Baithiiis in hoc indice conliciendo edilionem
Breulianam videlur secutus ex qua nonnulla varie- :
seralionis affectus, ut pro unoquoque morluo sacrificium
las in nominibus et capituni numeris observatur ut :
Deo offeralur. Inde csl, quod scnplum est : Et mortuo
p:imo l<»co Achalesius Milesius lib. i, cap. 58, apud summo
ne fraudes misericordiam. Finiunt libri de
Grialium cap. 59, ulii legilur Hecahvus Milesius, ut
recte Fabricius in not. correxil. Addi possent aucto- bono sancti lsidori Hispaienis episcopi novissime re-

res quos Isidorus in libro de Nalura rerum aliisque cogniti, cunclisque erroribus casligati. Succedit indes
allegat sed cum id a nobis in lndice
: generaU 435 capiium. Character ad Gothicum, quem vocant, ac-
pracstandum sit, satis nunc fuerit aliorum labores
non praBtermisisse. De primo et tertio libro Dille cedit. Referri polest ad annum circiler 1470. Locus
rentiaruin quod ail Fabricius in not., uberius expli- C editionis Italia videlur, et, ut pulo , Venetiso; nis/
cabitur cap. L6, ubi oslendam, duos tanlum esse foi tasse obstet, quod Pelrus Delphinus e S. Michaela
libros Diflerenliarum, allerum rerum, allerum ser-
Muriani 16 Martii 1480, epist. 141, apud Marten.
inoniim, sed Dilferen!iarum sermonum
ila ut libri
duplex sit exemplar, alterum alphabeticum plenius a Collect. Vet. Script. lom. III, scribebal ad Hierony-
Grialio editum, quod Fabricius librurn tertium D.ffe- nium Generalem : Isidorus Etijmologiarum , cujua
reiliarum vocat, alterum brevius sine ordine litte-
dLsiderio te affici significasii , non invenitur impressus.
rarum, quod Fabricius librum priniumappellat.
Pro titulo in media prima pagina erat, Isidori Etij-
CAPUT LIV.
mologiurum opus. Idem de summo Bono.
Etynwlogiarum editiones recensenlur.
1. Edilionem Elymologiarum Lidori non aliam 5. Anno 1472 editio Etymologiarum a Fahricio in

Nic. Autonius anliquiorem videtur agnovisse edi ione utraque Bibliotbeca indicatur, quoe exslat, inquit
Parisiensi anni 1520, quam, ut refert ,
principem apud venerandum noslrum Wollium : qucdam cxein-

existimabat D. Jusephus Pellizerius, qui penes se plaria in membranis excu^a idem narrat. Peracia

habcbat, in hbro suo Maximo obispo de Zaragoza y el fuit ha3c editio Augustac Vindelicoi um in fol. per

in prsefalione. Sed plures aliie longe anle pracesse- Gonterium Zainer de Reutlinga, sive, ut alii scribunt,

rant, quas nunc recensebo. I) Gintherum Zainer ex Reuilingen. Meminit quoque

2. Mailtairius Annal. typogr. lom. I, part. 1, edi- ejus e Caillio Maitlairius Annal. typograph. t. I,

tionis auctioris pag. 768, id indicat : Isidori Etymo- pag. 100, et auctor Catalogi bibliolhecae antiquae

logiw : Habani Mauri de rerum Naturis et Proprieta- Vindobonensis 1750 Philippus Jacobus Lambacher
tibus libri viginli duo fol. Nolat, editionein anliquam part. i, p. 127, ut alios omiltam. In editione auc-

cs>e, et, ut vid tur, primitivam, sine tiphr., signalur., tiori Maittairii pag. 517, lom. I,pait. i, inscriptio

rcclam. Sed mibi dubiuin est, an sint genuinse Isidori hxc apponitur : Isidori Junioris Hispalensis episcopi

Etymologiai, an illae, quas Rabanus Maurus interpo- Elhimologiarum libri numero viyinti pcr Cinlherum

lavit, ac suppresso Uidoii nomine vulgavit. Nulla est Zainer. In fine : Libri finiunt feliciter pcr Ginlherum

aut anni designatio. Zainer ex Beutlingcn progcnitum , lilteris imprcssi

loci, ,

B Liber primus
ex Agrcelio magnam partem ex- Adversar. Fabric
pressus. Terlius liicem priinum vidit in edilione Ma- t'
p. 1783.
Adde Barlhii Advcrs.,
Iritensi anno 1599. Iu mss. Codicibus hos libros « Mclissns ex Gellii xvm, 6. Adde Barthii Ad->
Ilclir.s
loiige alios legi notat Barthius, idque sc ostendisse versar., p. 1465.
s| ccimine quod edidii xxxn 1, et xxxix, 6, cl xiv,
 :

Ul AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEGOMENA. 544

uiienis, anno ab incamalione Domini millesimo qua- A nvdogicum in 4 Parisiis 1500. Notat, id indicari in

aringenlesimo septuagesimo secundo, decima nona die Calalogo Vander Meer.

niensis Noiembris. Cljaracter est Romanus. 12. Anno 1509, Parisiis ex Fabricio m utraque
Bibliolheca, et Dupinio in Biblioth. Eccles. t>un. V.
G. Anno 1477 Basilese in fol. ex Mailtairio in edi-

lione auctiori Amstelodamensi anni 1735, tom. I, 15. Anno 1520, Parisiis : quam edidonein accu-
part. i, pag. 582, ubi sic reft-rt : lsidori Hispalensis rate describit Semlerus in praefatione, quam cap. 52
opera Basiletf 1477, ex Joan. van Horne cat.
protuli. Exempiar hujus edilionis vidi in bibliotheca
fol.

pag. 56, n. 54. Sunt, ut ego puto, Etymologiac cum Collegii Romani.

libris Scntentiarum, non alia Isidori opera.

14. Anno 1529, Haganose apud Secerium ex Fa-
bricio in Bibliotbeca mediisevi, et Nic. Antonio, qoi
437 '• Anno 1485. Yenetiis in fol. cum libris
alios Isidori libros simul cum Etymokgiis edilos
Senteuiiarum , sive de summoBono, per Petrum
asterit. Exstatin Bibliotheca Vaticana, n. 884, col-
Loslein de Langencen. Hujns edilionis meminerunt
1 clio quorumdam operum S. Isidori Haganoa» hoc
Maillairius, Fabricius iii utraque bibliolbeca Latina,
ipso anno 1529 edilorum : et exemplar hujus edi-
Fr. Peregrinus.Antonius Orlandius in opere italico
tionis po-t Zaccariae excessum ex ejus libris acqui-
de Oriyuie, et Progessu tvpographke, et Bayerius.
B sivi : sed Etymologiresimul editre non fuerunt. Postea
cui ad manum erat. Incipit : Registrum in libros Ety-
eam ediiionem describam. Vidi quidem edilionem
mologiurum sanc.i Ysidori Hispalensis episcopi. Posl
in 4° vel 8° magno apud v. cl. Gasparem de Segovia,
capiium indkem sequuntur sex epistolaj Isidori, et
cujus alii non meminerunt. Etymolog ce cum Diffe- ;

Braulionis. Post vigesinium librum : Finit liber Ety-

rentiis rerum, et sermonum simul ediiae sunt sed :
mologiarum Ysidori Hispulensis ephcopi. Sequiiur
cum prima folia desiderentur, neque annus, neque
Rubrica tibri primi de sumnw Dono sancli Ysidori
locus edilionis erui potest ; in flne conspicitur pro
Hispaiensis episcopi. Deinde, InChrisli nomine incipit
stennnate Meicurius alatus cum Iemmate, Docla per
liber primus sancti Ysidori Hispalensis cpis.opi de
orbem scripta fero. Omnia indicia arguunl, ex editione
summo Bono. Post brum 1 tertium, Finil liber tertius
Bignxana Etymologias et DiiTerenlias esse desumptas.
eiultimus de summo Bono sancti Ysidori Hispalensis
15. Anno 1577, curante Vulcanio, ut fusius dictum
episcopi. hnpressus Venetiis per Petrum Loslein de
fuit cap. 50. Omitlo nunc ediliones Bignsei, Grialii,
Langencen mcccclxxxiii. Quod in appendice alpha-
et Breulii repetere. Nec distinctius recensebo Ely-
belica Mailtairii indicanlur lsidori junioris Hlspalen-
mologiarum editiones anni 1595, 1602, 1622, inier
sis episcopi epistol e ad Braulionem Cxsaraugustanum
S.riptores lalinse lingun» Dionysii Gdhofiedi, qui
episcopum Venet is in fol. anno 1485, recte arguere
possumus, nihil id esse al.ud nisi epistolas quis in
C Vulcanium acBignaMm secutus esi.Titulus editioniS
anni 1622, apud me hic est : Auctores Latinw lingua:
hac editione Etymologiarum praecedere diximus.
in unum redacli corpus : quorum auctorum velerum, et
8. Anno 1489, Basileae in fol. ex Bayerio et Fa-
neolericorum elenchum sequens pagina docebit. Adjectis
bricio in utraque Bibliotheca. Maittairius in editione
nolis Dionysii Golhofredi J. C., una eum indice gene-
auciiori p. 515, lom. I, part. i, ita exhibet : Isidori
rali in omnes auclores. Edilio postrema emendatior,
Hispaiensis Etymologicon fol. Basilece 1489. Etin nola
et nonnuilis auclior. Genevce excudebat Alexander
Ex variis Mss. emendatum manu Jani Gruteri , cum Pernet. 1622 in 4. Col. 809 sunt Elymolog ;
oc Isidori,
perpetuo ejusdem Gruteri conmenlario fuit hoc exem-
col. 1905 varise lectiones in Isidoruin ex Yulcanii
plarin bibliolheca Gerli. Joan. Yossii. Videlur poslea
edilione.
transiisse in bibliolkccam cancellarii Weimmanni.
439 CAPUT LV.
9. Anno 1495, Venetiis Lidori Etymologia:, et de Codices mss. Etymologiarum. Excerpta r nolce,
summo bono per Bonetum Locatellum sumptibus versiones.

Oclav. Scot. in fol. Maittairius ex Caillio. In editione 4. Manuscripti Codices Elymologiarum , ut ait

aucliori notat, Orlandium aflerre p. 19). Isidor. de Nic. Antonius, plures passimque reperiunlur in bi-

summo Bono Lipsire 1495. Idem Mailtairius poslea :

jj bliothecarum angulis. Commemorat Codicem septin-
Isidori Elymoiogice per Bonetum Locatellum expensis gentorum fere annorum in Complutensi S. Ildefunsi
Oclaviani Scoti foi. Venetiis 1494; quaefortasse eadem collegio : qui, ut refert Bayerius in biblioihecain

est elitio. Nullum enim nominat auctorem, ne in Escurialensem migravit, ab eodem B;iyerio ad an-
auctiori quidem ediiione. nu.m 1762recensitus. Addit Nic. Antonius alium in
Anno 1499, Parisiis
10. in fol. ex Maitlairio, et Mediolanensi bibliotheca Longobardicis lilteris ma-
Bayerio, *pud quem erat. Maitiairius litulum exhi- jusculis descriptum, alios in biblioiheca Patavina
bet : Isidori Hispalensis Elymologia: opera Georgii S. Joannis tunc Canonicorum Lateranensium in ,

YYolff, et Tliielmanni Keruer Pariniis 1499 25 Muii. Parisiensi Renati Moreau medici, in Venela S. An-
I. P. Jelian Pelit, venalis in vico Sancli Jacobi apud tonii, in Pinciano monasterio S. Benedicli. Pro Ve-
leonem argenleum. neta S. Antonii laudal Tomasinum pag. 15; qui cer-

438*1- Anno 1500, Parisiis in 4 ex Josepho te in Bibliothecis Patavinis mss. non semel Elyuio-
Uodriguez de Castro in Blbliotheca Hispana, et Mait- logias recenset, ut pag. 50, 31, etc.

tairio pag. 72, t. I, parl. i, editionis auclioris, ubi 2. Ad baec Bayerius veleres Etymologiarum Codi-
ail : hidori Hispalis (corrigo Hispnlensis) Opus Ety- ccs ullra quathvgiiHa se vidisse, al pie evolvisse ait
 545 ISIDORIANA. — PARS II. CAP. LV. 3iG
tum apud Hi-panos Toleti, Hispali, aique in regio A videbimus, Junior appellatur. Quod autem dieitur
Escurialensi ccenobio , tum in lialkc bibliothecis, Hb-os esse du^decim, mendum librarii videlur. Ut
Vaticana, Laurentiana Mciicea, Ricardiana Floren- enim Rodriguezius advertit, hic Codex in distribu-

tina, Ambrosiana Mediolanensi, Bononiensi S. Sal- lione partium, et capilum cum editione Grialii con-
vatoris, Veneta S. Marci, Patavina, Taurinensis gruit. Post monitum est index librorum et capitum
academise, et aliis. Observat, unam Escurialensem magno artificio exaratus, ac circulis distinctus.
denos minimum exhibere, quorum nonnnlli millia- 6. Operis inscriptio haec est : In nomine Domini
rium Ecclesiae soeculum, sive annum Christi m anti- nostri Jesu Christi incipit liber Ethimologiarum bea-
quitate superant. De nolis juridicis, quae in Codicibus tissimi Esydori Junioris ecclesia; Spalensis episcopi
sntemillenariis reperiuntur, quod Dayerius addit, ad Braulionem Caisaraugustanum episcopum scriptum.
cap. 93 expendam, cum Codicem Vaticanum G23 Ante epistolas Lidoii, et Braulionis, quae Etymolo-
desciibam. giis 441 praemittunlur, sunt nolse juridicse, quas
3. Rodriguezius de Castro tom. II Bibl. Hisp.,pag. Isidorus, lib. i, cap. 28 abolitas refert : quem ad
514 seqq., fuse, neque inutili labore CodicesEtymo- locum in nonnullis noslris Mss. inseruntur, in pleris-

logiarum, aliosque Isidori recenset, qui in biblio- que desunt. Epistoloe Isidori ad Braulionem sunt
theca Escurialensi asservantur. In 1 et 5 exstat g quinque 1. In Chrislo Domino, et dilcctissimo filio
:

Codex m^mbranaceus Eiymologiarum in fol. exara- Braulioni arcediano (corrige archidiacono) Isidorus.
lus oera 781, hoc est anno Christi 743, ut Rodrigue- 2. In Clirislo reverendissimo, et colendissimo fralri
zius colligit ex quadam nola codicis mox referen la. Braulioni Isidnms. Trrs reliquoc : Domino meo, et

Sed adverlere debuit, eum codicem, quem describil, Dei servo Braulio episcopo Isidorus. Prima ex his
non illa acra exaralum iuisse, sed posleriori tempore qiiinque epistolis incipit : Dum amici litteras; allera :

ex alio qui acra 781 scriptus fuerat, ut ex ipsius Ro- Quia non vuleo. Braulionis ad Isidorum epistohie sunt
driguezii 440 narralione patel. In primo folio, ut duoe hac inscriptione : Domino meo, et vere domino,
ait, quod papyraceum cst, hacc legitur nota : « Hic Cluistique electo Ysidro episcopo episcoporum summo
liber scriptus est scra mlxxxv a Dominico presbyte- Braulio servus inulilissanctorum Dei.
ro, ut in iine libri dicilur. ls est annus Christi mxlii. 7. In line libri v, ubi est Chronicon, ita legitur :

El foi tasse fuil Sanclii Secundi nondum tamen regis, c Mauricius annis xxi Golhi catholici efficiuntur. Fo-
qui ex Sanctia regina Veremundi Terlii sorore na- cas annis vni... v.dcccviii Romani cscduntur a Prr-
tus est. Cum horum trium mentio fial tum hujus li-
sis. Eraclius septimum decimum nunc agit annum
bri initio in tabella tessellaia repetiti srepe nominis,
v.dcccxxvi. Judaei Spania chrisliani efficiuntur. Re i*

tum primo libro in pedum poelicorurn tabulis ; neque C duum sextoc setatis tempus soli Deo est cognilum. »

temporum ratio discrepat. »

Illico subjungitur : < Invenimus. colleclam esse
4. Hiccnota Rodriguezium admoneredebuit, codi- hanc Coronicam sub aera dclxvi ; sicut et in alia.

ccm non anno 745, sed anno demum 1042 cxscri- Deinde a sequenti ;era dclxvii usque in hancprsesen-
ptum nam annus acnc fortasse est mlxxx. In eodem
; tem eram, qiae est dcclxxxi , creberunt (sic) anni
folio primo lucc est nota Hispanico sermone : Esle cxvi, qui additi ad superiorem hujus Cronicc suin-
libro es de la Iglesia de nueslra SeTiora del Pilar de mam, faciunt simul omnes annos ab exordio niundi
Zaragoza. Scilicet, Hic liber est ecclesia) Casarau- usque in hanc praefalam dcclxxxi oera v. dccccxlh.
gustance Deiparce Virginis de Columna. In folio secun- His itaque ila dicitis (lioc est, dictis, vel potius dige-
do, quod mcmbranaceum esl, ut a'ia sequenlia, slis) falemur denique , diffir:ile posse quemqnain
notatur, Liltera isla Mozaraba appellaiur, vel Tole- hominem annorum summam post etiam lempore
tana. Nimirum characteres sunt Goihici, sed affa- incarnationis j;un Domini praetermissa quoque xrn
bre et studiose exarati. Initio depicta est crux ver- veritatis indiceper reges, et principes compuiare, et

sicolor his verbis superiori parle : Vax, Lux : infe- in errore niinime incurrere. Proinde ergo necesse
riori vero : Lex, Rex. Sequilur labyrinthus verbo- quippe est secundum inorem prorsus seram illam
rum, diversis coloribus, ut ipsa crux, ornatus, in D partire, qiuc suo repererit tempore incurrere. Et
honorem beatissimae Virginis Mari;c : el alius similis, quod parliendo invencrit, hoc quippe faciat ad ere
inquolegilur : S.aucio, et Sancia librum. In folio jnajore (fortasse ad peram majorem) adicere, quceve
sequenti litteris majusculis hoc monitum : t In Dei ab Adam usque ad Christum noscitur percurrere.

nomine simplo triplo divino incipiunt capitula libri Tunc sane probabitur quisque se scilicel ad veritalis

Elhimologiarum. Utvalcas, qu& requiris, cito in hoc potius tramite pervenisse. »

corpore iavenire, hsjctibi, lector, pagina monslrat, 8. Ex hac nola male Latina colligcbat Rodrigue-
de quibus rebus in libris singulis condilor hujus zius, Codicem Caesaraugustanum icra 781 exaratum
Codicis disputabit (pro disputavil) in libiis duoledm. fuisse : sed sulum hinc conslat, eum originein tra-

D o gratias, amen, sxcula sseculorum. »

here ex alio ea «ra scripto. Id enim passim cernere
5. Nondissimile monitum in nostris Vaticanis co- licet in aliis Codicibus,in quibus librarii posterioruiu

quo temporum ad verbum ea oinnia exscribebant, quae

dicibus reperimus : ex suspicari possuinus,
primigeniis operibus inscnicrant.
exeuiplar Ccesaraugustanuin ad alia cxleraconforma- aotiquiores alii

Non sejungendus ab hoc loco cst codex

tiun fuisse, prxseithn quia Isidorus auctor, utinox 442 9.
 : ,

3i7 AD OPERA S. ISIDORI IIISPALENSIS PROLEGOMENA. 5i8

quo sunt Elymologioe Hispano
alius Escurialensis, in A ecclesioe Tolelanoe in Hispanum idioma conversa.
ssrmone, sed diverso ordine atque in editis. Eiymo- Exaratus fuit anno 1444. Opera sunt Vita S. Isidoii,
logke per capila, tractatus et libros dividuntur, ac VitaS. Ildefonsi,ethujusopusdeperpetua virgiuitate
plura omittuntur, quoe in Editis, atque aliis Mss. ex- S. Marioe, Soliloquium S. Auguslini. Omnia hi?pa-
Stanl. Incipit : Capitulo primero de la disciplina, et nice. Tilulus Vitoe S. Isidori ita habet Comhnza
:

de la arte. Caput uliimum est de hisloria. Tuin foL el prohemio de la Vida de Sanct Isidoro, arzobispo de
GO incipit tractatus tertius, qui est de rhelorica. Sed Sevilla, que como del se collige, es homelia escrita de
non exprimitur quodnam sit initium tractatus s-e- algttn sancto hombre de aquel mesmo tiempo. Con-
cundi. Fol. 77. Libro tercero, e capitulo primero de slat 51 capilibus, et inserunlur nonnullae epistoloe
ia dialectica : ita alia capiia. Fortasse cum antea sancti Isidori, el tr actatus ejusdem de Oratiune, sive
dicilur traclatus tertius, mendum est pro tractalus Lamentum poeniientioe alphabeto edilum.
secundus : vel hoc loco legendum esl liber terlius : 14. Hic annectenda opinor ,
quse Rodriguezius
nam fol. 93 sequilur quinlo capitulo primero de las pag. 318, cum de Etymologiis Hispanicis sermonem
uuutro disciplinas, etc. habebat, narrabat, scilicet cap. 7 hujus Vitoc S. I»i-
10. Post tria capita fol. 117 : Capilulo primero de dori agi de Iibris ab ipso scriptis, ac prxcipue de
los fasedores de las leyes. Fol. 131 , rursus quinto B Etymologiis, quarum magnum fitelogium. Capite 20
capitulo primero de la pal.br a Crouica. Fol. 142. est Lamentuin poenilentioe ; cap. 21, epistola S. I i-

Capitulo primero de las lenguas de las gentes. Fol. dori ad Mausonam, al. Massonam. Sequilur epistola
190. Aqui comienza elonseno libro, la nuscencia de Isidori, qua Braulionem invitat ut ad se veniat. Tum
unos nombres, elc. Hic dicitur liber undecimus, qui epis'ola Braulionis, qua librum Etymologiarum pe-
exemplaribus est decimus, scilicet de No-
in coeteris tit. Responsio Isidori. Ejusdem ad Eugenium epi-

minibus per alphabelum. In hac vergione liber is stola. Alia ad Leofredum, sive Leudefredum.
desinit in verbo sediliosus. 15. Censet Rodriguezius hanc Isidori Vitam di-
11. Illico addit Rodriguezius, caput 7 Vitoe sancti versam esse ab ea quoe Lucoe Tudensi a plerisque
Isidori esse de los libros, que dexb escritos, etc. Sed ascribilur, in Actis Bollandianis edita. Et divisio
cum non proemiserit, in hoc codice Vitam S. Isidori quidem capiium diversa esl; sed cum Bollandiani
per capita distinclam conlineri, suspicor, hoc loco non omnia ediderint quoe in Ms. veleri Toletano ,
,

non Jevem errorem lypographicum irrepsisse, atque unde exemplar ejus Vitoe depromptum fuerat existe-
ea omnia, quoe Rodriguezius narrare pergit, esse bant, et aliunde observelur in Vita a Bollandianis
intelligenda de alio Codice, quem pag. 320 describit. edita insertas etiam esse epistolas laudatas Lidori,
Codex igitur, quo Etymologiae Hispanice redditoe r suspicandi locus esl, an reipsa Vita Hispanica non
reprsesentantur, solum primos Etymologiarum libros differat a Latina, quoe a canonico Legionensi, vel a

perturbato ordine, et nonnullis omissis, videtur Luca Tudensi scripta fuerat. Multa cerie utrique
complecti. Quod autem Bodriguezius hasconjicit, Vitoe sunt communia.
Etymologias desumptas ex primo exemplari, quod 445- W« Exemplaria Toletana Burriel in suis
Isidorus ad Braulionem misit, quia divisoe sunt, ut litteris descripsit supra cap. 40. Fabricius in Biblio-
&it, non per libros, sed per traclatus, aut capita, ut theca medii cevi testatur eximios Etymologiarum
ab Isidoro scriptas Braulio asserit, sustineri nequit mss. Codices exstare Lugduni Batavorum inler li-

nam Braulio aillsidorum opus non libris, sed titulis bros, qui fuere Isaaci Vossii. Longum loret eos om-
dislinxisse : Etymologioe autem Hispanicoe, quod nes recenseie Etymologiarum mss. Codices, qui in
Rodriguezius animadvertere debuit, et capilibus, Bibliotheca bibliothecarum mss. Montfiuconii, aliis-
et tractatibus, et libris distinguuntur, non titulis. que hujusce generis catalogis indicantur. In Diario
12. Addit Rodriguezius, in Etymologiis Hispanicis Encyclopoedico Gallice edilo Januarii 1701 , part. i,
multa desiderari, quoe in Editis inveniuntur : quod pag. 18 et 20, describitur Codex argenteus Clfiloe,

exemplari ab Isidoro ad Braulionem misso congruere quo versio Gothica Evangeliorum coniinetur, a Junio
potest : siquidem Braulio lradit,Isidorum 443 Ely- D inde typis edita. Addilur anno circiler 1757 a Do-
niologias non absolvisse. Sed utalibi ostendi, Brau- mino Knilell in bibliolheca Wolfembutellii repertum
lio nihil Etymologiis addidit, sed solum eas in libros codicem membranaceum Etymologiarum S. Isidori
divisit. lnterpres autem Hispanicus vel exemplar ex iis qui Rescripti nuncupantur, quia super vete-
aliquod mulilum, ac perturbalum reperit, qualia rem aliquam scripturam deletam, sed ita aliquando,
multa passim reperiuntur, vel solum partes quas- ut legi possit, nova alia addita est. In eo Codicq
dam Etymologiarum in patrium sermonem conver- textus superscriplus , ut vocant, est opus Etymolo-
lere voluil, vel fortasse in separatas aliquas Eiymo- giarum ; vetus plura vetera monumenia comprehen-
logiarum parles, jam ab aliquo in libros divisas in- debat, et in his partem versionis Gotbicoe Epistoke
cidit ex iis, quas Isidorus scorsum vulgaveral, anle- S. Pauli ad Bomanos. Characteres Etyinologiarum
quaiii totum opus in unum corpus coaclum ad Brau- similes sunt iis quos Mabillonius pag. 551 de Re di-
lionem mitteret. plomatica reproesentat : versio Gothica iisdem lilte-
13. Pag. 320 describit Rodriguezius codicem ris, quibus celeberrimus argentcus codex U1G.'«
Escurialensem m. b. I. papyraceum, in quo non- exarata erat.
tiulla suut opera cx codice latino veleri bibliothcc.c 17. Bandinius in Calal. Cod. Lat. bibl. Mclic.
 ,

549 ISIDORIANA. — PAR3 lf. CAP. LV. 350

Laurent. Florent. nonnullos Elymologiarum Codices A catis, et aliquot summaTiis in margine Subdilur
distinctius exponit ; scilicet tom. I, plut. 19, cod. 32 Excerpium de lapidibus pretiosis, ei anonymirtracia
chart. in 4 min., qui niiidissimus est, el cum inilia- tus astronomicus, qui incipit, Coelum circutis
quinque
Jibus singulorum librorum anno depictis, conslat distinguitur : desinil fruamur uno , et permaneamus :

foliis 518. Suni Elym dogice libris xxn prcevia siu- in unum. Amen.
gulis libris capitum labula, et sex epistolce I idori et
23. Ex eadem bibliotheca S. Crucis plut. 27,
Riaulionis. Liber secundus, uti et tertius, in duos
Codex 9, in fol. cum suin-
sccculi xi, vere insignis
distribuuntur : hinc libri 22 sunt, de quo numero
mariis in margine, et initialibus coloratis, suppletis
dixi cap. 48.
quatuor prioribus Etymologiarum paginis manu scc-
18. Ibidem tom. II, plut. 52, codex 21 membra- culi xiii , omissis epistolis. Pracedit alphabetica
naceus in 4 min. sceculi xiii, in cujus summo tegu-
menti margine notatum est, Isidorus Etymologiarum,
tabula rerum, 44§ et verborum, in cujus fine :

Explicit tabula super Isidorum Elymologiarum scri-

florenorum quinque , cliartarum 87, signum N. Sunt
pta per fratrem Tliedaldum de Mucello Florentice
libri viginli duo, prcevia singulis libris capiium ta-
iiccclxxxiv, xx Octobris. Hanc recentiorem tabulam,
bula, et priori libro e istola Isidori, qui Junior dici-
f
quce priora octo Codicis folia compleclilur, alia
tur, ad Brauiionem, Tuce sanctitatis. In fiue, Expli- B velustior consequitur , argumenta singulorum libro-
tiunt libri Etymologiarum Isidori. Deo gratias. Clau- rum reprcesentans , subjecto hoc monito < Post :

dil Codicem tabula argumentorum quce in singulis hos Elyinologiarum libros est
,
in hoc volutnine liber
viginti librorum capitibus pertractanlur.
S. Isidori ad Sisebutum de Astronomia, de diebus
19. Inter libros bibliothecce Gaddiance lom. III , et noclibus, de solstitio , de mundo et ejus partibus,
plul. 98, Coiiex membranaceus in fol. min. sceculi xm de coelo et parlibus ejus , ac omni ornalu ejus de
,
cum initialibus et titulis rubricatis , 445 et muliis
sole, et luna, et sle!lis, de tonilru, de fulminibus, de
in margine variis Iectionibus salisbonis inslructus.
arcu, de nubibus, et pluviis, de nive et grandine, de
Antiquus possessor Frnnc. Maria Tartarinus de ventis et nominibus eoruin , de tempestate et sere-
Mulina clericus. Titulus Isidori Junioris Hispalensis nitate, de pestilentia, de oceano, et amaritudina
ecclesio3 episcopi ad Braulionrm episcopum Etymolo- aquce maris , de Nilo flumine, de terrce tnotu, de
gicon libris viyinti. PrcCC^dit librorum et capitum
monte JElna. Itein quidam tractatus de Natura
tabula, et septem epistolce, ut editione Malritensi
avium. i

part. n, p. 393. In duabus primis scribitur Braulioni

24. A!ia inscriplio pag. 10 occurril : Iste liber
arclddiaconus Isidorus pro Braulioni archidiaconolsi-
Etymologiarum lsidori Antiqui, in quo esl Isidorus
dorus. In aliis plerisque exeniplaribus solum prce-
Cj unior de computo, el mundo, el caialogus summorum
milti Etymologiis solent quinque eputolce, prceter
ponlificum usque ad lempora Hermetis , et catabgus
eam qucc prcefalionis locum obtinet. In hoc exem-
generalium (Ordiuis S.Fi ancisci) usque ad Michaelem
pbri et in nonnullis aliis adduntur duce alice ad Brau-
de Ciesena cum tabula oplima per alpliabelum fuit
lionem, dum adhuc archidiaconus esset, scriptce. Index ,

fralris Thedaldi de Casa quem donavit conveniui

a recentiore manu uberrimus appositus est.
,
Codici
antio Domini mccccx, die iv Decembris. Pag 11 inci-
20. Aliud Etymologiarum exemplar in eodem piunt Etyniologice cum brevi ad Braulionem prologo,
Codice 17, n. 2, est inscriplum Isidori Hispaniensis
et tabula capitum. In iine : Exp'icit tiber Elymolo-
episcopi Etymoloyiarum libri viginli. Prcecedunt quin-
yiarum S. lsidori episcopi.
que solitie epistolae ; finit, character aulem Crccce ,
25. Sequitur, nuin. 2, pag. 69, liber anepigra-
Latine forma dicitur, ut prope linem editionis. Codex
phus, qui in Catalogo forte Isidori essc dicitur, de
esl membranaceus in fol. sceculi xi, litulis rubricatis,
quibusdam animalibus. Cap. 1, de nocticorace inci-
prcevio indice librorum ct capilum a recentiore
pit : In psalmo ci dicit David : Factus sum sicut
manu. Ex quibusdam insertis monumeiUis arguilur,
nocticorax in domicilio. Physioloyus dicil, Nocticorax
olim ad Imolense aliquod monasterium pertinui-se.
immunda avis est, elc. Caput ultimum de pelkano
21. Tertium Etymologiarum exemplar in eodem D desinit., Ita et D. N. Jcsus Christus per Esaiam
Cod. 17, n. 3, Isidori Uispalensis Etymologicon li prophelam dicil : Filios genui, el exaltavi; ipsi autem
bri viyinti. Codex membranaceus in 4° majori sine spreverttnt me. Liber Physiologus, ab aliis Florino,
cpistolis sceculi xm, cum rudi auctoris pictura initio
abaliis Theobaldo tribuilur : scdduplex est Physio-
prceter alias tres. De bac consuetudine appingendi logus in mss. Codicibus , alter versibus elegiacis
inilio operum imagines auctorum plura afleram Florini, alter versibus leoninis TheobaKli, ut ex
cap. 105. Nomen anliqui possessoris Joannes Caddi.
Fabricio in Bibliotheca medii cevi colligitur. Qoa
22. In bibliotheca olim S. Crucis tom. IV, plut. 27, cetale hi auctores vixerint, incerlum : sed certe Isi-
Codex 7 lsidori Elymologice prima pars, prceviis epi- doro sunt posteriores , adeoque liber de Natura
stolis. Desinit in fine libri undecimi (m editione de- avium, scu de quibusdam animalibus lsidoro abju-
cimi) alatores, pressores. Codex 8 Eiymologiarum dicandus esi.

secunda pars a libro xn (in editione xi), ad fincm 26. Opus de Mundo , sive de Natura rerum
tibri xxn (in editione xx). Codiccs mcmbranacci quod in Codice sequilur, cum nonnullis additionibus
initio sceculi xm, eadcm manu exaruti tilulus rubri- ex Etymologiis , cxplicabitur 447 £U0 ^ oc0, S-ctC'
551 AD OPEIU S. 1S1DOR1 IHSPALENSIS PROLEGOMENA. 352

catalogus apostolorum et Christi discipulorum , A circulos, sive rotas, quse ad rerum explicationem de-
dit
ordinis S. Francisci. pictcc sunt. Ejusdem quoque Isidori librum de Ortu
generalium et protcctorum
SubjirJtur inscriplio : Iste liber est ad usum fralris et Obitu Patrum puto significari per librum Vilae san-

Thedaldi Ser Octaviani de quem emit a Mucello ,

clorum; cujus etiam fortasse suni liber Ofliciorum, et
gloss» iu Vetus ac Novum Testamentum. Virgilii
quodam sceculari pro pretio sex florenorum anno Do-
presbyteri Hispuni nomen, cujus Etymologise laudan-
mini mccclxxi, circa fmem mensis Novembris. The-
daldus manu sua addidit notitiam de septem orbis
tur, ignotum adhuc est in bibliolheca Hispana. Mu-
ratorius lom. AnecJotor. Laiin. disquisit one
miraculis, et tabuiam librorum et capitulorum Ety-
II in

quoddam monumenlum post Expositionem symboli Quiciinque, adverlit hunc

mologiarum. Codicem claudit

de electoribus imperatoris.
Codicem anle mille et plures annos fuisse exaraium :

27. Ejusdem bibliotheca; S. Crucis Codex plut.27, in eo prajterea esse anonymum librum Dogmalis iid:i

mcmbranaceus in fol. vere insignis, sceculi x (qui est liber de ecclesiaslicis dogmatibus Germadio
40, ,

cum litteris et lilulis rubiicatis, eontinel Etymolo- a plerisque tributus), et alium, qui inscribilur Fides

gias, prscviis summariis, epistolis, et tabula capitum. Bacliiarii, scilicet Apologia.

In primo folio notalur : Iste Isidorus Etymologiai-um 32. Quibus mss. Exemplaribus Etymologiarum Zac-
tsl ad usum fratris Andrece Ursili de Florentia ordinis B car a a d suas varias lectiones usus fuerit, exposui cap.
i

}linorum : posl mortem vero ejus debet poni in arma- 45, uti etiam cap. 40 alia ex veteribus catalogis in-
rio Florentini conventus, et in eodem manere, quia ad dicala sunt. In Codicibus Valicanis aliisque Romanis,
fwc principaliter emptus est. quos ego consului, et postmodum singillalim recen-
28. In caialogo mss. Codicum regii Athenrei Tau- sebo, scepe Elymologiarum opus recurrit, ut in Codica
rinensisRivautella et Berta auclores praeter Codicem Vaticano 0-5, de quo cap. 93, Cod. Vatic. 024, de
53, in quo sunt Etymologiae et liber Numerorum, de quo cap. 94 , Cod. Vatic. 025 , ibid. , Vat. 5703 et
quo alibi, referunt tres alios Codices Eiymologiarum. 5764, olim monasterii Bobiensis cap. 98. In V lic.

Codex lv, d. iv, 30, membranaceus sreculi xi, constat 5873 sunt Elymologiae interpolata:, et diverso ordine
foliis 170. Habeniur in eo sexdecim priores libri Oii- atque in Editis : sed versus linem imperfcctoe. Vide
ginum S. Isidori Hispalensis. Specimen variarum lec- cap. 98. In Codice Regio Vaticano 01, de quo cap.
tionum exhibent. Innumera in Codice sunl schemata 99, sunt plures libri Etymologiarum hinc inde excer-
rubro colore eleganlissime picta ad geometriam, as- pti. In Regio Vaticano 84, ibid., alia Excerpta ex
tronomiam, et musicam pertinentia ; fol. prsesertim Elymologiis. In Regio Vat. 112, ibid., pulchrum
!35 et seqq. , ubi pictae conspiciuntur manus, et homi- exemplar Etymologiarum sseculo undecimo ineunte
num icones, quse variam numerandi indicant ralio- C exaratum. Aliud in Regio Vat. 137, ibid., Isidorus
nem. Similia sunt in Codicibus Valicanis, in qnibus iniiio diciiur Hispaniensis. Aliud in Regio Valicano
cxslant libri de Computo, sive loquela per digilum. 205, ibid., et in 239, ibid. 449 Decem libri pos-
Ad calcem, Explicit liber sexlus decimus. Incipiunt tremi in Regio Vaiic. 287, cap. 100. Etymologiae
capilula libri septimi decimi Isidori episcopi Etymolo- cum epistolis praeviis, mulilaa in line, in Regio Vati-
giarum feticiter. cano 294, cap. eod. 10 >. Liber decimus Etymologia-
29. Codex lvi, d. iv, 33, ejusdem Alhensei Tauri- ruin in Regio Vatic. 510, ibid. Liber quintus Etymo-
nensis membranaceus ssculi x, Etymologiarum li- logiarum Isidori Juniorls in Regio Vaticano 840, ibid.,

bri viginii. In line : Explicit liber vicesimus, amen. in quo quaedam alia sunt fragmenla Elymologiarum
Eaidem ferme varianles lecliones occurrunt qua2 in antiquis Tironis notis exarata. Alia fragmenia Ely-
?.niecedentibus 53 et 55. mologiarum in Regio Vatic. 1048, cap. 101. Alia in
30. Codex lvii, d. iv, 34, Taurinensis, membrana- Regio-Vaticano 1315, ibid., el 1573, ibid. In Regio
ceus, sceculi xiv. Sunt libri viginti Etymologiarum, Vaticano 1824, eod. rap. 101, sunt viginti libri Ety-
quibus in line subjungitur tabula rerum alpbabeti mologiarum, sed online diverso ab Edilis, el multis
ordine disposita. in compendium redactis. lbid. in Regio Vatic. 1850,

51. Muratorius, tom. III Antiq. medii aivi, dissert. D opus Etymologiarum diverso ordine ab impressis et

quemdam Codicem imperfectum. Ibid. in Regio Vatic. 1955, vetus et

4", col. 80i, 44S bibliothecne
Mediolanensis describit, silentio a nobis non precter- pulchrum cxemplar viginii librorum Eiymologiarum
cundum : In Anecdotis, inquit, meis evulgavi opus- cum sex notis epislolis lsidori et Braulionis. ln Co I.

culum Gezonii abbatis, etc. Complectcbalur isla unus Palat. 281, cap. 102 libri viginti Etymologiarum sc-
Codex Ambrosianus, in quem et alia congesla fuere, culo vin aut ix scripii, fere ut editi. Ibid. in Cod.
videlicet glossce in Genesin, etc. Elymologice e Virgi- Palat. 281, saculi xiv circiter : Incipiunt capitula in

lio presbytero Hispano : lum alice e libro domni Isi- iibro Etliymologiarum Ytidori Junioris llispalensisepi*
dori. Denique illic liabenlur glossa in Vetus ac ISovum scopi. Sunt libri viginti ab impressis parum diversi.
Testamentum, Ibid. in Cod. Palat. 283, soeculi xiv circiter : Rubricce
in librum Officiorum, in librum Botar
(nescio quis, aut quid hic significelur), in librum Vitcc libri primi Ysidori Etliimologiarum, etc, cum epislo-

sancturum, in Cassianum, in Eusebium, in Orosium, lis lsidori et Braulionis, qui interdum sola littera D
ctc. Liber Rotar, qui indicalur, est liber Isidori de indicalur. Dividitur opus in viginti duos libros, ot

Natura rcrum, dictus in membranis liber rotarum ob nuncupalur cum Braulioni, lum Siscbulo. In Cod.
 ,,

m ISIDORIANA. PARS II. CAP. LV 354

Palat. 1050, cap. 103, fragmenlum ex libro v Etymo- A Argentorati 1757, a pig. 587. Hrec est ars rhetoriea

logiarum de Legibus divinis et humanis. Ibid., alia quac, ul dixi, invenitur inter Rbetores Antiquos Fran-
fragmenta Etymologiaium Cod. Palat. 1557. Ibid., cisci Pitbrjei, ex libro n Elymologiarum.
alia in Palat. 1448. In Codice Urbinale 100, cap. 104, 34 Plura practerea de excerptis ex libris Isi loria-

Etymologiac in viginli duos libros divisae, addilo libro nis cap. 35 relulimus. In Codice Vaticano 5900, et ir»
xxm, qui est de N.ilura rerum. In Urbinaie 479, alio Vaticano 4877, de quo cap. 97, excerptum est
ibid. , IsUlorus Etymologiarum. Sunt viginti libri. In ex lib. xvi Eiymol. ponderum ac mensurarum, elc.

liue : Ysidori Junioris Spalensis episcopi. In Otlobo- 451 We ff i" Codice Vaticano Palatino 1719 siue
niano 55(3, cap. 105, libri Ysidori Junioris Spalensis auctoris nomine, ubi subjungilur caput de modo
episcopi ad Braulionem... vel ad Sisebutum. In O.to- conficiendi episiolam formatam, ut apud Sirmondum
bon. 345, ibid , Etymologiae Shebuto, non Braulioni, iu fuie lom. II Concil. Gall. In Ottoboniano Yaticano
nuncupatae. In Otlobon. 345, ibid. , Eiymologi*. 56, membr. in 4°, exstat Probae cento, cui praemit
Sunt viginti libri, sed diversi in titulos:quaedam eliam tuntur verba Isidori ex Etymologiis de Natura cento-
variat lecliones veteres. Iu Otloboniano 552, libri vi- num lib. i, cap. 59.
finti Elymologiarum ad Sisebulum, non ad Braulio- 35. Inter scriptores ecclesiasiicos de Musica sicra
ncm ibid. ln Oltob. 1100, Etymologiae in viginti duos B a Martino Gerberto lypis Sau Blasianis anno 1784
libros dislinctae, ibid. In OUobon. 427, ibid. , viginli editos , tom. I , pag. 19, inserunlur S. lsidori Ui-
libri Etymologiarum ad Sisebulum. In Ottob. 477, spalensis Senlentiw de Musica. Quidnam sint hae
ibid., viginli libri Etymologiarum. In Codice 1 Archi- sententiae, docet Gtrberlus hoc monito, quod prae-
vii Vat., de quo cap. 107, Elymologiae in viginti quin- milt t: In
:

Mss. bibliothecw Cwsarem Vindobonensis

que libros divisse. 450 ^ n Co.lice 2 ejusdem Archi- smuli xiii , quce sequunlur ex S. Isidori Hispalensis
vii ibiilem Etymologiaj ad Braulionem vel ad Sisebulum. episcopi Etymologiarum iibro terlio excerpla , seorsim
Eodem cap. 107 agam de Codice Elymologiarum Al- reperi lioc tilulo : Incipiunt Senlemice Isidori episcopi
banio, in quo multa extranea admista sunt, et de ad Braulionem episcopum de Musica. Quamepigraphen
Codicibus bibliothecac Angelice et Collegii Romani. servandam duximus dum excetpla hoic cum editis ,

33. Excerpta Eiymologiarum quaedam, ut adverlil

collala edenda existimavimus cum Cassiodoro , qnorum
quippe auctoriiate cceleri deinceps scriplores de Musica
Nic. Antonius, conservat Codex bibliothecae Caesa-
reac, uli apud l.brum n Pelri Lambecii commenta- medii cevi [requenter sunl usi. Nec sejungere voluimus,

riorum de ea cap. Quo genere quod in laudato Codice Vindobonensi e vesligio uddi-
8, pag. 934, legitur. in

innumera a'.ia nos addere possemus. Bandinius lom.

tur, exccrptum de Iihythmimachia ad idem nempe
,

IV Cod. Latin. bibl. Med. Laur. ex libris olim S. q argumenlum , cuiculalioncm numerorum musicorum
spectans. Adverteral Gerberlus in praefalione ad
Crucis, plut. 17, cod. 10, saeculi xi, indicat elogium
tom. I lemporibus Isidori , ineunte sceculo vu, miisi-
S. Auguslini ex lib. x cap. 6, al. lib. vn cap. G Ely-
niologiarum. Isidorus de Arte rbelorica exstat in cam theoreticam cum practica magis magisque elflo-
ruisse, in Galliis praesertim. Excerptum con-tat ex
aniiquis rhetoribus Francisci Pilhoei, ex libro n
Etymologiarum. Catalogus haeresum ex lib. vm capitibus novem Isidori de Musica a cap. 15 seqo,,

libri iu Elymologiarum. Gerberlus quasdam varbts

Eiymologiarum repelitura Gratiano part. n Decreti,
lectiones observat capul quod addit sive Excer-
causa 24, quaest. 3. E iitus etiam fuit ab Hieronymo
: ,

Gebuwler Argentorali 1523, in 4, cum S. Augustino plum de Rhytbmimacbia inter Isidori dubia opera ,

de Fide atque Operibus, et S. Hieronymo contra aut lragmenta append. 5 ad Eym. non imuierita

Helvidium et Vigilantium, el separalim a Joan. Quin- collocabitur. Fabiicius in bibliolh. med. verbo Berna
lino J. C. Parisiis I5G0, ut observal Fabricius in Bi- Elenchum intexuit scriptorum Latinorum medii aevi,

bliotbeca mediiaevi. ln veteri Codice Lucensi, quera

qui de musica canluque ecclesiaslico egeruni , iu

cx Mansio cap. 44 rccensui, sunt excerpta de haeresi quibus recensei Isidorum lib. ui , Etymolog.

et schismate, et alia cap. 14, etc

ex lib. vn cap. 1, 2 et 5, ex lib.

viii cap. 1 et 2 de Ecclesia et Synagoga, etc. ,

qure D 5G. Commentariuin quemdam incerli auctoris se-

duo capila conjunguntur cum extremo libri vucapite, ciiii !u!ii alphabcti litteras in totum Elymologiarum
perinde quasi unius ejusdem libri tria capita esseni. opus relert Nic Antonius ex variis annotationibus
Catalogus haereticorum exsiat in Codice Valicano mss. A!!bn.-i Ciaconii ,
quae ad S. Isidorum lliberno-
511, de quo vide cap. 95. Fragmenta de ponderibus rum orilinis Minorum asservanlur. Exslal bic Codex
et mensuris in Urbinale 307, cap. 94. Alia num. prac- in liibliolheca Vaticana, quod Nic. Anlonius suspica-
ced. indicata sunt. Ediia quoque sunt fragmenta de balur, num. G25,quem cap. 91 suis coloribus depin-
Arte rhetorica et grammatica ex libris Elymologia- gam. Nunc satis sit animadverlere , essc quoddam
rum. De vitiis orationis fugiendis, et de tropis, et vetus glossarium non solum ex Etymologiis, sc d 452
sehematibus in collectione Italica : Autori de ben ex aliis operibus plena manu coliectum. Rodriguezius,
parlare parl. n, a pag. 257, Venetiis 1643. De Rhe- lom. II Bibl. Hisp. , pag. 556 seq., N c. Antonii
torica liber in appeadice, Autori della Retorica, lom. menlem non asseculus , asseruii Codicem ipsum
II, posl pag. 50. Pars prior ejusdem libri exslat inter alphabelicum Etymologiarum manu Alfonsi Cioconii

Autiquos Rhelores Latinos Claudii Cnpperonnesii, descriptum in bibhoiheca Yaticana exstare. Iltijus
 , ,

55S AD OPERA S. ISIDOBI IIISPALENSIS PROLEGOMENA. 3"C

vel consimilis Alphabeli aucior est Jacobus Cina de A $ive de distantia verborum. Errores m itbrorum
lilulos cfuibus ex cansis olim irrepserinl.
uaticlo Andrea ord. Picedic. ,
qui decessit anno 1380:
iiam prceter alia ejus scripta, de quibus Queiif tom. I,
1. Hoc Isidori opus Ildefonsus librum Differenlia-
pag. 681 , et Fabricius in Bibl. med. , Alphabetum rum appellavit, Braulio dislinclius libros Differenliu-
Elymologiarum ex Isidoro Hispalensi ad Grego- rum duos in quibus subtili discretione ea
, quee confuse
rium XI asservatur in bibliolheca Bodleiana. Pecu- usu proferuntur, sensu discrevit. Male alios tres libros
liarem aliuin commenlarium , sive observationes in numerare , Nic. Antonius observat , in quibus esse
librum iv Etymologiarum ,
qui de re medica agit Grialium addit Bayerus: qui etiam pulat , e simplici
edidisse Symphorianum Camperium , idem Nic. An- priore libro pro rerum diversitate , de quarum diffe-
tonius alicubi legerat. rentiis Isidorus agit ,
geminum a Braulione factum :

57. De noiis Bonaventurce Vulcanii, Bigncci, Breu- siquidem Cellierius tom. XVII, n. 7, in Isidoro binos
lii, atque omnium accuratissimis Grialii, aliisque piiores libros indiscretos primitus fuisse jam conje-
inchoaiis Semleri verba iterum facere nihil juverit. cerat.
Ex epistola doctissimi viri Andrece Gallandii ad Zac- 2. Sed cum in his libris describendis ordo ediiio-
rariam , die 23 Septembris 1758 data , colligo in num variet, slaiuendum est primo loco, quem locum
bibliotheca Veneta Patrum Oratorii S. Philippi Nerii g j n unaquaque edilione hi tres libri teneant. Bignaeus
exsiare editionem S. Isidori Breulianam ,
quibusdam duos solum edidit, primum librum inscripsil Diffe-
notis mss. et variis lectionibus , partim eiiam con- rentiarum, qui est de diflerentiis rerum, Jnter Deum
jecturis ornatam : in cujus initio scriptum esteodem, et Dominum , etc. , alterum Differenliarum, sive de
ut videtur, charactere ac nolce : Petri Thomce , proprielate sermonum librum n, non servato alphabe-
Joannis F., Simonis N. , Joannis P. , exbibliotlieca. tLo ordine : Inler polliceri et promiltere, etc. Omisit
Earum notationum nonnullas in pretio habendas etiam prologum : Plerique veterum. Joan. Grialius
Gallandius censebat, alias non ilem , quippe quce in cum hoc prologo priraum librum posuit Differenlia-
locis auctorum ab Isidoro allegatis indicandis ver- rum , sive de proprietale sermonum , Inter aplum et

sentur. utite , etc. , servato 454 scilicet alphabeti ordine :

58. In Bignceana Isidori editione ,

quce in biblio- quo primo libro absoluto inscriptionem hanc adje- ,

theca Vaticana custodiiur, sunt qucedam notcc el cit Idem Differentiarmn , sive de proprietate sermo-
:

Varice lectiones in libros Eiymologiarum ,

quce mihi num liber ex Parisiensi edilione, nimirum Bignccana :

nonnulli usui sunt futurce. Ccelera Isidori opera ejus- Inter poHiceri el promittere , elc. Non ergo Grialius
inodi ob ervationibus carenl. Aliquando notce appo- duos veluti diversos libros distinxit quod ait Baye-
,

nitur P. , aliquando P. A, ,
aliquando P. R. Dubito £ r i us se d eumdera librura diverso modo , ut a se et
f

an inlicetur Codex basilicce S. Petii duplex, Anti- a Bignxo edilum , reprcesentavit. Itaque libro se-
quus , ei Becentior : an auctoris alicujus nomen. quenti titulum fecit : Differentiarum liber secundus.
59. Non indignum observatione ait esse Nic. An- Inter Deum et Dominum , etc. ,
quce sunt differentice
tonius, in catalogoquodamGrcecorum librorum apud rerum.
Antoniura Verderimn in Supplemento Gesneriance 2. Breulius duos libros editionis Bignceance pro-
bibliothecce Isidori Hispani de tlieologia Etymologi- lulit, sed diverso ordine primum de differenliis
, ,

cum compreheiisum conspici : quod de ea parte ubi sive proprietate sermonum ; Inter polliceri et promit-
tlieologicce traclanlur origines intelligendum existi- tere etc. , secundum de differentiis spirilualibus
, ;
mat. Sed cujusnam frugis , inquit , Grcecos docere ila vocat cum nonmillis mss. differentias rerum ;

Latina etijma ? Sed oblilusne est sui ipsius Nic. An- Inter Deum et Dominum , ctc. Cum autem in edilio-
toiius ,
qui paulo ante nobis Isidorum reprccsenlavit nem Matritensem posiea incLUsset , versus finem
&53 su b modeslo illo Elymologiarum litulo , non pag. 741 , addidit librum Diflerentiarum , sive de
utiqne nudas vocum derivaliones consectantem , sed et propriotate sermonum, a Grialio ordinc alphabetico
rerum ipsarum origines demonstrantem , artiumque ediium. Hinc est quod Fabricius in Bibl. med. ,

omnium fundamenla jacienlem? Ac revera in libris vn ry Isidori Opera ex edilione Breuliana recensens , hunc
et vni , in quibus Isidorus de theologicis rebus agit vocat librum tertium qui , inquit primo longe
, ,

vix quidquam de vocum Latinarum originibus dispu- plenior, digestus ordine lilterarum , atque notis erudi-
tal. Quid, quod Grccco linguam Latinam scirc cupienti
tis illustralus ex editione Malritensi 1599. Id perinde
non inutile fuerit verborum etyma investigare , ut est , ac librum Differentiarum sermonum alphabeti-
Latini Grcece scientes Grcccarum vocumoriginationes cum a Grialio editum pleniorem csse libro earumdem
addiscunt ?
Differentiarum verborum quem sine lillerarum or-
,

Ex Bayerio indicavi, cap. 48, versionem Hi-

40. dine Bgnceus secundum , Breulius primum D:fferen-
spanam Etymologiarum sccculi xiv, de qua alio in tiarum librum inscripsit.
loco , raihi ignoto , se agere Bayerius profitetur. 4. Non ergo Grialio imputandum quod tres DiRe-
,

Eamdem esse opinor atque eara quara ex Rodrigue- rentiarum libros numeraverit neque probanda Baye- :

zio hoc cap. 55 descripsi. rii opinio, cui e simplici priori libro geminus a
CAPUT LVI. Braulione videlur factus. Eisi enim Ildefonsus librum
De Libris Differentiarum verborum et rerum. Agrw- Differentiarum nominat , tamen Ubrum accipit pro
lius an aliquis exstiterit auctor
Synonymorum , Cudice, volumiue, opere. Omnino vero dislinctiu
 , , , ,

557 ISIDORiANA. — PARS II. CAP. LVI. r.

r ;
8
ab auetore ipso inter duos libros apponi debuit, A bricius in Bibl. raed. in Sigeberto cap. 55 nolai,
quoram unus alpbabeiicus esl, et solum discrimen quod perperam libruni Isidori de differentiis veibo-
signilicatiouum vocum explicat , alter potissimum in ruiu dixerit de proprielate rcrum. At Sigebertus non
explicatione rerum versatur, nullo servalo alpbabcti priiinim Lidori librum, sed secundum ita appellavii;

ordine, ut definitiones intelligantur Dei et Domini ait en im : Scripsit tibrum de Di/ferentiis verborum ,
Trinitalis et unitatis, etc. Haud equidem negaverim, librum de Proprietate rerum. Ila editum csl in
Braulionis verba potius ad librum Differentiarum Bibliolh. ecties. Fabricii ejusdem. Alii referiml:
Bermonum quam ad alterum rerum esse referenda : Scripsit et libros duos de Differentiis verborum
Jn quibus , ait, subtili discretione ea quo? con''use usu sive de proprietate rerum , ubi sive accipi polest pro
proferuntur sensu discrevit. Verum Braulio ex prologo et , ut idem sit sensus , et diveruus significelur 1 ber
primi libri id sumpsit,quod aliqua ex parle libro etiam de differentiis verborum a libro de proprietate re-
alleri congruit, 455 ut cura exponil I idorus quid rum. In quodam lamen Codice, de quo num. 8,
intersit inter virum et hominem, inter puerum et idem liberdicitur de proprietate sermonum, velrerum.
infantem , inter mentcm et rationem , etc. Dupinius 7. Ex duobus aulem libris de Proprielate sermonis
tom. V Bibl. Eccl. tradidit , tractatum de Proprietate Isidoro liibutis antiquior /orta^se videri polerit is

verborum Matrili anno 1520 seorsum prodiisse : sed, B qui brevior est
atque ordinem alpbabeticum non
nisi fallor ipse, deceptus fuit ex libro de Proprielaie servat. Similius enim vero est, aliquem tumultuarias
sermonum quem ex Edilione Matritensi omnium
,
differentias vocum in ordinem alpbabeti digessisse
Isiduri Operum anno 1599 peracta Breulius de- , , atque amplificass> i , quam ex libro pleniori bene digesto
sumpsit. Vidi equidem Edilionem quamdam initio quaedam sine ullo ordine excerpdsse. Iiaque si liber
niutilam Elymologiarum , et Differentiarum renm recte ordinatus LiJori esse dicatur, alterum pertur-
et sermonum , ut dixi cap. 54, sed baec Editio sive batum et confusum vetustiorem dicere oporlebit.
Matrili , sive alibi peracta ad editionem Bign i anam Cur aulem idem Isidorus non potuerit primum diffe.-
tota conibrmata est , desumptis etiam inde notis reniias vocum sine certa melhodo vulgare , lum
marginaiibus. easdem per alphabeti litleras disponere et augere ?

5. Li-brum de Differentiis sermonum, sive alpba- Mihi ex Isidori aiiorumque veterum consuetudine
beticum pleniorem, sive breviorem confusum, magna probabilis opinio est, quoedam eorum opera modo
ex parte ex Agrcelio sumptum , multi notarunt , ac conlracliora , modo aucliora prodiisse, nonnunquam
nominatim Goldaslus ad Valerianum de Bono disci- quibusdam cominutatis. Collalis vero inter se bis

plince pag. 54 , ubi corrigit differentiam , Inter her- duobus commentariis , duos poluis diversos auclores
bosum et herbidum , etc. Plurima similia opuscula C colligo : nam e 255 differentiis qve sunt in breviori,
de differentiis et proprieta:e Latini sermonis a Vul- mullse desunt in uberiori, alioquin non conteninenike
canio post Isidori Etymologias edita fuisse, obser- ab eo qui opus augere voluisset. liaque nec deliniri
vavi cap. 50 ,
quae etiam repetila fuerunl in editione potest quisnam horum librorum lempore alterum
Auctorum Latinorum Gothofredi. Fabricius in Bibl. praccesserit.
Lat. vet. lib. iv, cap. 6 ,
prceter antiquiores alias 8. Commentarius brevis , Inter polliceri et promit-
Bcriptorum de differentiis sermonis Lalini recenset lere , inter alia Isidori opera exstat in Codice Regio
Ausonii Popmou libros quatuor de Differentiis Latino- Vatic. 510 , sseculi x circiler, post librmn x Etymo-
rum verborum, et Iibros duos de Usu anliquae locu- logiarum , et librum Differentiarum spiritualium, sive

tionis cum Joan. Friderici Heckelii additamentis rerum ; titulus est , lncipit de proprietate sermonum
recusos Lipsise 1694, in-8, et Differentias Latini vel rerum ; Inter polliceri , etc. Postea , Incipiunl
sermonis collectas et editas a Daniele Achrelio DifferenCm spirituales Isidori. El in line : Explidunt
Ahose 1692, in 8. In Codice 624, quem cap. 94 Differenlia; spiritualium , sive carnalium Isidori : ubi
describam ,
post Etymologias est liber Differentia- uterqueliber Isidoro ascribitur. In Codice Ollob. 12GI,
rum verborum ,
quin clare Isidoro ascribatur neque de quo cap. 106 , litulus siniilis operis est , Marci
servato ordine alphabetico , neque initio sumpto , D 457 TuH" Ciceronis (de) diclionnm Differentlis libcr

inter polliceri , etc. , sed inter melum, etc. , fere ut incipil : Inter polliceri , etc. Desinil : Inler vesper et

opusculum jam editum, de quo infra recurret sermo vespera, elc. Liber Isidorianus alio modo desinit. Da
De Differentiis Ciceronis in rebus dubiis. aliis similibus Mss. confer num. 10 et 19.

6. Quisnam aulem hber de DifTerentiis vcrborum 9. Ampliorem alterum librum alphabelicum Inter ap-
tum et utile etc. Isidoro adjudicat Codex Vaticmus
, ,
Isidori censendus sil , breviorne an alphabeticus
plenior, ex vetuslis membranis qucestio resolvenda aniiquissimus 5521, describendus cap. 9n, ubi Isidori

est. Liber brevior, qui incipit , inter poiliceri et pro- Junioris dicitur.

mittere , etc. , editus est post auctores Latinos Go- 10. Quidam sunt Codices , in quibus sine auciorn
thofredihoc tilulo : Excerpta Differentiorum aJaccbo nomiae Isidoriana, aut similia opera de differentiis

Bongarsio legato regio communicala, de Proprielale verborum, aul proprielate sermonis occurrunt,ut Va-
sermonum vel rerum. Hoec liluli pars de Proprietale ticanus 1471 ,dequocap. 96 valic. 1558, ibid., valic
rerum non satis libro congruit 456 Q ll3e polius 5120, de quo cap. 97, ubi est prologus Isidi»-

libro n de differentiis rerum accommodanda est. Fa- ri, Plerique , el differenlise diverso ordine ab E.litis,
 ,

5*9 AD OPERA S. ISIDORl HISPALENSIS PROLLGOMENA. 500

neque per alphabetum. Vatic. 5!5i, ibid. duo A verba, qure pluribus modis dicerenlur, etc. lgitur pei , ubi
sunt anonyma Diflerentiarum exempla, aliudper ordi- alphalielum inilium capiamus. Ahdilum , opcitum ,

nem litterarum aliud sine eo. lta eliam in Vat.

, obscu um, obumbratum, etc. » Finit < Videlur, ap- :

5203, ibid. paret, lucet, exstat. » Sequilur, de Differentiis Cice-

41, De Codice Malalesiio Differenliarum sermonum ronis in rebus dubiis : Inter mctum , timorem , et

plurimos exstare pavorcm intere t, quod metus futura prospicit, iiinor

dixi cap. 45. Bayerius teslalur ,
in
subila mentis conslernatio, pavor animi metus est. >
biblioibeca regia Escurialen^i Differenliarum Isi !ori,

sermonum Codices sed quales Paulo post: « Pollicemurullro, promillimus rogati. i

sive de Propr elale :

xxxix, cap. 6, Desinit : « Nefariusinlelligitur a procleritis, nelandus,

sint non exponit. Bartbius Advers. 1.

manuscriptum qui in opere luit principium. »

hsec habet : < Isidori Differentiarum

Codicem olim redemi, ei jam nonnihil ex illo propo- 14. Opusculum Fatii incipit, lnter ignavum el pi-

situm memini, ciijus Ikcc est prafalio: Plerique vete- grum , Synonyma Flisci per cla ses, Prndentia , etc.

rum , elc Ikcc esl picefatio, quse cum Lalina atque Fliscus anno 1456. Veneliis scribebal Eodem sx culo j

elegans sii, in libello vero ipso plurima inepta , buic inter Hispanos AlfonsusPalentinus tres Synonymorum

quod plerisque bujus census , contigisse arbilror , ul lihros a Nic. Antonio relatos, composuit. Raymun-
,

somniis exscrihentiuiii monachorum sit dislenlissi- B dus Diosdado in suo egregio opere de prinia typo-
mus. Nolabimus nos pauca seiecta. » Idem Barthius graphia^Hispaniac a:tale, pag. 54, recensuit Opus Sijn-
lib. xxxix, cap. 14, membranam anliquissimarn vocat, onymorum Domini Alfonsi Palcntini hisloriographi

exemplar suum Ishlori de Proprielate sermonis. Ob- impressum Hispali per Meinardum Ungut Alamanum,
servat, non pauca in hoc commentario esse quui vel et Ladislaum Polonum socios anno lncarnalionis Do-
de Catone , ut pnefatio docet, vel de aliis majorum mini 1 i91, die 459 vero ^i tneiuu Novembris. Idem
gentium scriptoribus ducta sunt , et vel eo nomine pag. 87, post Maittairium et Nic. Aiilonium descripsit
blattarum imperio eximenda. COfdiaverat autem Bar- Differentias vocum excerplas ex Laurenlio Valla , No^
thius tolum hunc librum edere et illustrate, ut expo- nio, Marcello et Servio , excerplore Anlonio Nebris-
nit lib. xxxh, cap. 1 : « Manuscriptumcommentaiium sensi. Synonyma et differenti;e Viclurii prodierant
Isidori publicare aiiquando et emaculare volo , qui cum Falii opusculo Venetiis 1507, et sine eo 155-2.

Diffep.entiarum iii membranis inscribitur ; si quiforte lndicari viJeo in Casanatensi bibliotheca : Velruvim
inde utilitalis, aul voluptalis quid capere possint , ut Cicero : Synomjma cum Differenliis in rebus dubiis ,

iis operanostraprosimus.» Capulitaconchidit : « ILec Mediolani 1508, in 4. Fabricius lib. i, cap. 8 Bibl.

ego digna notalione hic proponere volui, plurimis vet. Lat., num. 8 , rcfert Sytwnyma Ciceronis Victu-

ineptioribus omissis. Commentarius elenim ipse non C rii cdila Venetiis 1587 in 8 , 1515 in 4 , eadem sub
est exiguus, ut in tales intruserunt pro lubilu librarii Ciceronis nomine primum excusa Patavij 1 i8*2 in 4,

lere quce voiuerunt. > per Matihamm Cerdonis, deinde sine loci notaiione

*2- Barthius tamen, reponit Nic. Antonius» 1483, in 4, sub tilulo, De proprielatibus terminorum.
45S-
si editionem Matritensem vidisset, pleraque aut om- Ad manus habebat editionem Augustanam anni 1488,
nia quac in isto ejus Codice vitiosa mancave reperta cum inscriptione Ciceronis de Proprietatibus termi- :

sanare aut supplere lnlendil, sana et integra reperire norum : incipit : Inter polliceri et promittere hoc in-

potuit. Tanti plerumque constat in malai notce libris teresl, quod promitlimus rogati ,
pollicemur ultro :

ingenium exercere, aut polius defatigare velle. Et quod initium est libri Isidoriani de Proprietate ser-

Barlhio quidem hac in parte ignoscendum, qui mulla monis a Bignaio et ab aliis edili.

bnjusmodi in illa sua Adversaria, antequam Isidori 15. Aliam edilionem viderat Fabricius Parisiis
Opera Matriti edita fuissenf, aut ad ipsum pervenire apud Ascensium sine anni nota, pnvmissa epUtola :

poluissenl, eonjecerat. Yideasetiam noslro sscculo Cicfro Lucio Venturio salutem : Collegi ea quce plu-
quosdam, qui Matritensis veleris Editionis ignari, aut rimis modis stjnonyma dicerenlur, etc. Inilium operis
immeinores, nonnulla Isidori loca ; inaliis editionibus in bac edilione tacet, et solum observat, librum hunc
orrupta, labore improbo et maximo conatu sanare D deSynonymis Erasmo judice, tumultuariam non
esse,
sludent, ac vix landem actum agunt. adeo multarum vocum collectionem, ab aliquo Cice-
13. Quoniam vero quidam lihri de Proprietate ser- ronis sludioso ulcunque factam ex ejus scriplis.

inonis, de Distantia verborum, synonyinorum , sive 16. In Codice Valicano 2950 , de quo cap. 10,
alio tilulo circumferunlur ,
partim Ciceroni Viclurio inter Mss. exstal editio veius Synonymorum Cicero-
ascripii, parlim Agroetio, sed qui alicubi eliam IsiJori nis cum prologo ad Veturium, Collegi, etc. Abditum,
esse dicuntur : haec quoque conlroversia a nobis per- opertum, etc. Desinit : Vela tetendil, moralur, opperi-
tractanda est. Vidi librum hoc titulo : « Synonyina tur , cunclalur ,
prccstolalur , exspectat. Sequitur Dc
Ciceronis Victurii rhctoris disertissimi cum Stephani Differentiis Ciceronis in rebus dubiis : Inter metum ,

Flisci Synonymis , ejusdemque Ciceronis Viclurii timorem, et pavorem, eic. Desinit , Ncfarius intelligi-

Uemque Barlholomaii Fatii Differentiis. Opuscula tur a pr&terilis; nefandus, qui in opere fuit initium.
aurea, nunc reeens recognila , castigata, aucta, etc. Finis. Set|uunlur Differentiae Barlholomaei Fatii cum
Venetiis apud Dominicum Nicolinuml 564, in 8. » Pro- epistola bujus ad Joannem Jacobum , in qua ait , se

logus : « Cicero Victurius leclori salutem : Collegi ca Synonyma quoque conscripsisse , scd in Differentiis
 ,

5CJ ISIDOMANA. — PAIiS II. CAP. LVI •>Gi

agfioscendfs majorem A scripturam multorum Codieum in prxfalmne Solilo-

ulilitalem et fruclum inesse

asserit. Epistola incipil Memini Joannes Jacobe : quiorum, sive Synonymorum Isidori Ycnit nupet atl
, ,
:

etc. Diflerentice, Inter ignavum et pigrum. Ullima dif- manus meas quwdam schedula Ciceronis, quani syno-
ferenlia Inter latria el dulia. Latria cst celebratio ,'
:
nymu dicunt, ubi alii omittunt Ciceronis.
vel veneraiio, quaz debetur sanctis , et amjelis , ct divi- 20. Diversum tamen ab E.litis est opus in Codicc
tiis cullibus. Dulia >st cutlio quw soli Deo debetuf. Vaticano 6018 , sccculi x circiter inscriptum , Disla;:-

Fallilur : nam 46D contrario modo se res babet. tia verborum, Sijnonyma Ciceronis. Inci ;
>it : Tenebo ,

La^ria est cullus qui Reo exhibelur ob increatam et possidcbo, obtincbo , elc. D.sinil : persecutor , emis-
infinilam ejus excellentiam : dulia est cullus sanclis sarius ,
prwdo ; quod non sine aliqua conjiciendi
prceslitus ob excellenliain supernaturalem creatam. ratione Isidori essc suspicari possumus. Lx>lal euim
17. Sequuntur Syno.nyma , scilicet ejusdem Falii ,
post cpus, in eodem Codice inscriptum , Clossemata
ul ex. epistola Diffeientiis prcemissa colligitur. Inci- sancti Isidori episcopi de Distanlia verbontm, el an'e

piunt : Abesse , disture, remolum csse. Finis : Yide- Clironicon Isi lorianum. lnscriptio auttm Closscmata
tur, apparet, elucet, exstat. Impressum Roma' per ho- de distanlia verborum i:on solum comprelienJer •.

norabiiem virum Magistrum Eucharium Silber , alias videlur opusculum proxime subjeclum ; quod est,

Franck Anno Domini u. cccc. lxxxx. Terlio Nonas B index alpbabelicus orthographicc quarumdam vocum
Ociobris. Additur monitum ,
quod hoc loco subne- cum capile 21 libri Elymologiarum , sed etiam hoc
cfendum censui. aliud illico subjunclum : IncipitDistantia verborum ;

18. < Pauius Alexius Sulpilianus lectori S. Habes Synonyma Ciceronis. Quibus veibis indicari videlur,
jam, puer, duos libi utilissimos de verborum Copia el non Ciceroiiem esse eorum Synonymorum colleclo-

Elegantia libros, in quibus si quid tuireetoprccceplo- rem , sed verba illa synonyma e Ciceronis optribus
ris juJioio e-limprobandum, canina liliera annota :
esse desumpla.

si quid depravatum, emenda si quid aJdcndum vi- :

21. Sed aliam hinc quceslionem ingreJimur. Posl
debitur, signa in margine, ila ut nec Cieeronis , ncc iiucriptionem, quam dixi , in Codice Vaticano 6018,
Fatii id esse appareat. Nunquid vero hccc qucc cir- Clossemata sancli Isidori episcopi de Dislanlia verbo-

cuitiferunlur Synonyma sint a Cicerone colLcla, etsi rum, ila incipit opus : Acrocius per c et o, non per y,
certe judicare non possumus, lamen vetmlorum in- ut quidam putattt. Ad iltum vado , ad me venit pcr

scriplio Codicum, et Ciceronis adolesccntia,in qua et d scribendum est. Legi autcm debet Agrwtius per o
rhet> riros non virili cctale dignos edidit, magno sunt et e, non per y, ut quidam putant : qui d ftre est ini-

argumenlo , ut aut ejus, aut alicujus ex Ciceronihus tium lihii inler Grammaticos Pulbchii , nomine
esse inGciari non audeam. Vale. » Haec edilio exqui- C Agicetii edili ; sciiicct , Agrozlius cum Laline scribis

sitam doctissimi P. Au.liffreJi in recensendis Roina- per diphthoncjum wscribendum, non, ut quidam put-ant,

nis sceculi xv editionibus diligenliam effugit. pcr y, Agrytius. Titulus est, Agrcelius de Orthocjra-

19. In Codice Regio-Vaticano 215, sceculo ix exa- phia, et proprietale, et differentia sermonis. Domiuo
ralo , ila pag. 52 opus inscribilur : Synonyma Cice- Eucherio episcopo Agrwiius. Libellum Capri de Or-

ronis. Yeturlo sv.o Cicero salutem. Collegi ea quw thographia misisti mihi, ete. Sine hac prccfalione
,

plurimis modis dicerentur , cum pluribus significatio- exstat opus in Codice Vaticano 1491, de quo cap.
nibus conveniant per alphabetum initium capiens. 96. In Lrbinate vero 508, cap. lOi, describendo,
,

Abdilum, operlum, absconsum , elc. D.±sinit Vilare ,

sine operis litulo epistola nuncupatoria : Domiiio
declinare , cavere , sublerfugere. Similis est Codex meo Encliierio episcopo Agrelius S. D. Libellum Capri,
Vaticanus 6265, de quo cap. 98. Diverso modo desi- etc. Quisn m ergo liber ceiisendus est prior, illene

nil CoJex Gttob. fOi, de quo cap. 106 , in quo sunt lsidoro, an hic AgraHio ascripti,s ?

Synonyma Marci Tullii Ciceronis. Cicero Lucio Yec- 482 22- Facilis esset responsio, si constaret,

iurio, elc. Diversus ab hoc etiam est linis in Ottub. Agratium grammalicum saculo n;edio v floruisse,

2992, eod. cap. 106. De Ottobon. 1261 vide supra qui Capri Orthographiam suppLvit, ut Fabricius in

num. 8. Pezius in prcefal. Anecd. tom. I, num. 65 D Bibl. med. asserit. In Bibliotlieca vero veleri, quo
commemorat Codicem membranaceum in fol., mini- nos remittit, de Agicetii cetale nihil astruil, ac soluiu

mum oclingentorum annorum, inscriplum, Ciceronis ait, prodiisse ejus opus primum Vulcanii cura in

libtr Synomjmorum : incipit : Yeturio suo Cicero sa- editione Etymologiarum Isidori, deinde recensilum
lutem. Cotlegi ea. Ambrusius Camaidulensis in suis ex ms. Bongarsii ii.ter grammalicos Putschii. Vix
epislolis apud Marle ium in Thesaur. anccd. tom. II, ullam ego alicujus Agrceiii mentionem invenio, nisi

col. 447, de quodam Lucio ila refert : Opusculum quod Sidonius epistolam 5 libri vn Agrcecio papiv
quoddam, Ciceronis lilulo insigne, transcripsil ac de- scripsit. Is fortasse Fabricio est Agrcetius sceculi v
lulit secum; quodmeo quidem judicio itlius 4B1 noH grammalicus. Vellem tamen id aliunde comprobari,
est. Uabet sijnonyma primum, tum de verborum clif- prceserlim cum facilius credam, ex primo ejus l bri

fcrentiis. Constat igitur opuscula, quce in nmliis Edi- verbo nomenauctoris conlictum es<e, quam auctorem
tionibus Viclurio, aut Ciceroni Viclurio , vcl Velurio a'iquem a nominis sui orlliograpliia prcescribenda
tribuuulur, in antiquissimis membianis nomine Cice- librnm inchoare voluisse. Nobis quoquc episcopus
ronis ad Velurium reperiri : quod conlirmarc polcsl est Barcinonensis Agricius, qui anno 516 coucilio
Patuol. LXXXI. Y±
3<-3 AD OPEKA S. ISIDORl IIISPALENSIS PROLECOMENA. ZG\
Tarraconensi, anno vero 517 concilio Gerundensi A Davikc de Roa priorem S. Joannls de Cliavero Can,
subscrrpsil : quoJ noinen ad primuin verbuni libelli Reg. S. Augustini,cujus exstat in Valicana Clirislime
de Dislanlia verborum referri potest quod ab aliis : Suecorum reginoa cod. 472 tractalus, de personali
Agroeiius , sive Agroeciits, ab aliis Agrycius, sive Prsedicatione S. Jacobi apostoli in Hispania. > No i

Agricius diceretur : sed, ut innuebam, aliud ego cogito. solum bic commentarius, sed multi etiam alii libri

25. Non semel accidit, ex primis verbis alicujus mss. recenlisbujus scriptoiis in bibliotheca Vaticana
anonymi (>peris aut lituli librarios veteres nomen as c ervantur.
ancluris confinxisse. Ludovicus Vives de Corrupt. 25. Sed,uteo redeam unde alfquanlisper digressus
discipl. lib. i : « Fuere, i inquit, « qui ad concilian- sum, ex inilio Isidoriani libri Glossemata de distantia
dam libro aucloritalem nomen magni auclois verborum, effingi potuit nomen Agrcetii scri; toris.
a^criberent : alii cum mulli olim libri anonymi ede- Nomen comoedice Plauti nunc deperditae fuil Agroi-
rcntur, levissima aliqua adlucti conjectura, huic cus, id esl, agreslis, ruslicanus. Eam laudat Nonius
aut illi adjudicabant : a!ii, si tituli nomen non agno- cap. 3, num. 43, ubi minus bene alii legunt, Plaulus
scebant, nibil dobilarant mutare, et ad quemcunque Abroico, vel Ambroico. Id Latinis litteris i;a scribi
essetvisum, iransferre ; fuere descriptores, qui, quod debet Agrcecus non Agrycus, ul aliqui,pronunualione
nomen primum mentioccurreret, id proponerent pro tj fortasse decepli, putabant. Auctor glossemalum in

tilulo. > Hac fere ralione in not. ad Ditlochaeum aliquo fortasse scholiaste Plauti eam observationem
Prudentii observavi, versus quosdam anonymi poe- legerat, atque ab ea suas Distantias verborum,
tre, qoi in membranis anliquis fucetus dicitur, dein- quas per liiterarum ordinem insiruebat, exordiri
de poel;e nomine Faceto fuisse ascriplos ipsum
: voluit. Sive aulem Isidorianus liber 464 aRero,
« tiam Pruleniium amcenum dictum, imo poetam qui Agrcetii dicitur, posterior fuerit, sive antiquior,
Amurnum, a Prudenlio alicubi distinctum, quia in perinde conjiciendum erit operi anonymo bbrarium
veteribus Mss. Ditlocbsco praemitlunlur versus, quo- aliqnem ex primo verbo nomen fecisse. Alias deimie,
ri*n primus est, Incipiunt liluli libri manualis amoeni. quoJ facile est, prologum adjecil Agrcetn nomine ad
Cum enim abesset Prudentii nomen, nonnulli libra- Eiicherium, ut in similibus commenlariis prologus
rii putarunt auctorem esse Amcenum aliquem ila Ciceronis ad Veturium legilur. Quin etiam Didacus
nuncupalum poetara, ac titulum libri esse Librum Rodriguez de Almella in opere inscriplo Valerio dt
manualem, sive Enchiridium. Auclor vero eorum las liislorias escolasticas, quod alicubi FerdinanJo
versuum, qui Ditlochamm laudare voluit, vocavit Perezio de Guzman perperam ascribilur, lib. vin,
librum manualem amoenura. lit. 6, cap. 6, Fulgentio episcopo fralri ab Isidoro
24. In Prudentianis quoque pag. 4i animadver- p opus Difierenliarum inscriptum fuisse narrat; quod
leram, ipsum 483 opus, quod Ditlochaum, id est inien ego in exemplaribus quae evolvi horum libro-
duplex cibus, in vetustissimis exemplarirms appo- rum reperire non potui.
site vocatur, in nonnullis recentioribus dici de Co- 2G. Jam de Pantino, qui in editione Matritensi
lumbis, sive de Columba, non alia de causa, nisi quia Differentias verborum recensuit et illustravit, scili-
primus versus ineipit: Eva columba fuit. Deceptus cct librum alphabeiicum de Proprietate sermonis,
nihilominus fuit eru Jitissimus Bayerius, qui in nol. legere potes prcefationem Grialii supra cap. 36*. Ca-
ad lib. vih cap. 8 Bibliolh. vet. Hisp., n. 283, inler talogum auclorum quos Isidorus in libro Difierenlia-
alios quos ad sseculum xin ,
qianquam baesitans, rum verborum, sive de Proprielate sermonis laudat,
refert, scriptores Hispanos, Prudenlium Columbam protuli ex Barthio cap.53. In Regio-Vaticano Coiice
recensuit, qui nemo alius est nisi sacer nosler poeta recentiori 1858 alius liber est Difierentiarum Isidori
saeculi iv et v Prudentius. « Nec mi .us quam de «Kverso modo incipiens ac reliqui : « Inter abundare
Maniredo ha3sitans huc refero Joannem de Valeniia, et superfluere ; abundat unda, superfluit humor. >

etc. Item Prudenlium Columbam (Lemosinis Pru- Desinit : « Intervesper, vespera, vespere et vesperum
dens Coloma) Valeniinum, aut Calalanum, cujus hoc interest, quod vesper et vespere nomina leriire
exstant epigrammata varia tetrasticha : de Adamo declinatioiiis sunl, vespera autem femineum secun^ce
..i
el
r?...-.
Eva, ,i« n:i. ..,:..
de Diluvio, de Ar. ».,««
Arca, a^ Abrahamo,
de 1 «1j„ i_
de Jo-
i ... "..... . ....
declinalionis, vesperum neutrumet secundae declina-
^epho (casto) , de Moyse, Samsone, Davide, ac de tionis. > Notatur subinde : « Proestanlissimi Hesidori
veteribus Patribus usque ad Christi adventum. In Differentiie. De hoc Codice iterum agam cap. 101.
>

Escurial. lit. S ,
plut. 3 sub num. 16, atque in Mon- 27. De DiflVrentiis rerum brevius agendum nobis
lis Casini apud Monlfauconiuiii BiblSolb. mss. pag. esl. Hic liber interdum simplici differentiarum no-
202, lit. A. > Vides ipsissiuium boc esse Diltodiaeum mine a veteribus allegabalur, ut ab JEnea Parisiensi
Aurelii Clementis Prudentii. Ma,;is lamon miror, episcopo in opere adversus Graecos tom. VII Spicil.
quod Bayerius in ead. not. Joannem Davila de Roa, Dacher. laudatur Isidorus libro Differentiarum, ver-
famosum sajeuli xvu scriplorem, et a Nic. Antonio bis prolatis ex libro Differenliarum rerum cap. 5.
in Bibliolheca nova non perfunctorie commeinora- In codice Regio-Valicano 310, ut paulo antemone-
tuiu, ad saiculum xm aut sequeniis initium revocare bani, opus lotum inscribilurde Proprietate sermonum $
Viduerit. « Ac demum, > inquil, < utiniltamus alios, vel rerum,el postprimum librum, Inler polliceri, elc,
qui sub bujus xni sacculi exiium, aut sub initium additur novus titulus, Incipiunt Differenlia spirilua-
&equeiiiis nonnulla elucubrasse videntur, Jo?imem le$ Isidort episcopi Junioris Spaniensis ,
inler
5C? ISIDOttlANA. — PAttS II. CAP. LVH. 5lrS

Deum, elc. la fine, Expliciunt Differentixspirituaiium, A Exaemeron IsiJori sr.nl : quae tamen olim :ul Auxilii

bive carnalium hidori. Dififerentiae igitur verborura presbyleri domiuium perlinuerint. Posscssoris no-

dicuntur camales, rerum spirituales, quia scilicet in men saepe auclori librorum gloriam abstulit. Auxihi

liis plura de rebus spiritualibus inseruntur. Sirailem presbyleri solum noti sunt libii duo do Oidinationi-
inscripiionem observare poteris cap. 4G in quodam busa Formoso quosadcalcem operis desacris
factis,

codice Cbronici Fonlanellensis. Ordinatiouibus Joannes Morinus in publicam lucem

28. Peculiari modo Differealiae rerum in concilio emisit.
CAPLT LVLI.
Toletano xv citantur :
465 laudatwr enim senlenlia
quain Lidorus tti libris suis de differenlia nalurce De Glossrirus quw sub Isidori nomine circumferuntur.

Verba desumuntur ex
disseruit.
Ludovki de la Cerda prologi el epilogus. Proloyus
Chrisli vel noslroe
ad notas Dartliii el aliorum.
differenlia 8 apud Crialium, et apud Breulium,
Ac I. Opinio Barlhii, lib. xvi Advers. cap. 24, est
Inler nalivilatem Chrisli ct nostram hoc ititerest.
glossarium,Isidori, magi trieujuspiam non iubumani,
forlasse in conci io T.Jelano le^endum erit, de Diffe-
nomine quod circumferlur pror^us necessarium
rentia nativitutis Christi, vel nostrw. Certe codex ,

esse, ut juvari possint, quae in mullis veleribus scri-

Regio-Yalicanu. 18-23, Lon c obardicus,
r
si\e Gotldcus,
Ploribus obscura aut falsa sunl. Sed a Jdit, vix a quo
ut vocai.t, cordellalus, poslLidori plura alia opera B
Differentias rerum exhib.t sine lilulo, sed ita ut quam, nisi Germanicae linguac admodum perito, illud

Inler nutivitalem Cliristi et nostram hoc explicari posse, ut apud quain genlem Golbicae voccs
incipiant :

interest. Brevior aulem est hie Differeniiarum l.ber cum ipsarum pbrasiam collocalibne a Latiuismo in-
fuscatae supcrsint. Rursus libr. x, cap. 22 < Glossas,i
quam Editi.
:

Matritensis cor- inquit > quae Lidori titulo contineotur quoties

29. Differentias rerum edilionis , ,

rexit notisque illustravit Rolandus Vicelius ut Gria-

accurale in?picias, loties multadiscas, aliorum loco-
runi minus obvia aut frustra quxrenda. Bonum
lius exposuit in praefatione supra cap. 50. Codices
,

lactum eas, qua pote illusiriores iieri. > IJem lib.

hujus operis, ad Zaccarianam editionem consultos,
quodJam xxvi, cap. 14, glossarium < Lidori Junioris appellat,
recensui cap. 45. Opusculum de Differenlia
contemplutivce quod fortasse ad in quo miilta, ait, suni egregia, mulla ridicule cor-
vitw aclivce et ,
rupta, omnia non egligenda iis qui Laiinitalis pnc-
inier opera dubia ex
i

Differenlias rerum perlinet,

cipue cadeniis intellectuistudent. • Aliis in locis, ac
veteribus membranis (dam.
praeserlim lib.xxxi, cap. 4, hujusmodi glossas Lidori
50. In memoriam revocare hoc loco oportet ex
esse asserit, » auctas tamen per succed. ntes magi-
epistola Burrielii cap. 40, in Toletano socielatis Jesu
collegioadBurrieliiusiuetemporaasservalumfuisseC
stroS U que iu eura fascera ^em mudo plcnum >

exemplar librorum Differenliarum, a Mariana ad

bonarum rerum habemus. > Distinclius cap. 9 lib.

plures mss. Codices rccognitorum, quorum varias

lv c Talia infiniia in iis glossis possunt nolari, quae :

lectiones exacte margini ascripsit quod exemplar :

lsidoro vulgo ascribuntur. Ego autem ab eo primum
niagno in pretio habendum, quippe quod ad editio- tale quid instituium putem, postsuccessu temporum

nem Grialianam emendandam adhibilum non f.iit.

ab aliis grammalicis ita fuisse auclum, ut infinita

51. Q:iaedam Excerpla ex Differentiis rerum sine accesserint, quae minime nunc ejus nomine possiut
ullo liluloexstanlin Codice R j gio-Vatic. 1823, dequo citari. Nec cum Lidorum 467 ^ico, iUura illico in-
cap. 101. In Codice Lrbinale 100, de quo c. 104, Liber telligo, quem unum et solum illi norunt, quibus

DifferentiarumsancliYsidoriYspalensisepiscopi incipit: caelerorum cura non modo id norint quod igno-

est,

Inter Deum et Dominum, elc. Absunt ab boc Co- rare non possunt. Tamen quid velat eliam eu:u ,

dice Differentiae verborum. In Urbinale 1504, de scriptoremtalequid muginatum credere, qui Origines

quo cap. 104, liber Differentiarum lspa- et Diflerentiarum nobis Commenlaria ea dede;it, ui
S. lsidori
niensis episcopi : Inler Deum, etc. Absunt differenliae
nequaquam ignobilior talis labor eo ipso eiiam

verborum. Iu Oit.»boniano 240, saeculi xu circiter, auctore censeri debeat? Novimus tamen, etiam post

eap. 105, Differentipe rerum lantum hoc peculiari iHumejusilem nominis in iisdem cum illo locis versa-
D dequibus aibi,
titulo : Ysidorus de Differenliis calholica? fidei.
los, alios Lidoros, et ipsos litteris

52. Censeo, Differentias Isidori per errorem tribui celebres pro captu quemque suorum lemporum.
Auxilio presbytero apud Joan. Baptistam Marum in 2. Controversiam de diversis Isidoris Hispairs
not. ad Irb. Petri diaconi de Vir. illuslr., cap. 15, cap. 16 explicui. De auctore Glossarii simili moi?o

ubi referlur, Aulhperlum abbatem Casinensem ab Nic. Anlonius opinatur, eas glossas compilationem
anno 834 Casinensibus legavisse suam bibliothecam, esse a plnribus, nec semel aut simul faciam, cujus
et inter alios libros Etymologicon Auxilii prcsbyteri tamen aliqua pars Lidori Ilispalensis sil, hoc esl
in scamno 5 ad 466 sinislram cod.2D, ct num. 50 prima operis elementa, et quod anliquissime iu eum
ibid. varia theologica ejusdem Auxilii, nempe quwstio- librum conjediun novis accessionibus fundamenlum
nes in Exaemeron : capilulum Differenliurum 50 de piccstruxit. Neque alia fuit sententia Ludovici de la

distinctione quatuor virtutum. Totidem capitibus in Cerda, qui in Adversariis sacris, cap. 14*1, doctis
Mss., el Editis • Differentac Isidori coinprchendi a limadversionibusGlossarium Isi lori illuslravit, pnae-

solent : quorum poslremum est de qualuor virlulibus. misso brevi monito ad Glossarium, et allero a 1 no-
Fortasse etiam Etyniologicon ilkid, et Qnrcstioncs tn tas quae nunc subjiciam.
 : ;

367 AD OPERA S. ISIDORl HISPALENSIS PROLEGOMENA. 5 .S

5. « LubetsaiictiIsidoriG'o3sa;iummagnaex parie A nun aJjectum est ex ediiioue, ut viJeiur, Dionvsii

(ranscribere, quod dcformalum esl admodum. Ego Golhofredi posl Crammalicos Lalinos Genevce 1595,
liic lantum dicliones illas quae habent peculiarem quae repelita est 1G02 et 1622. Inscriplio est Liber :

dirflcu'latem apponam, quce perimere possint ad alia Clossarum ex variis glussuriis, quivsub Isidori nomine
indaganda : prcelerea Lidorus, cum sanctissimus sit, circumferunlur , colleclus. Golliolredus addil : Ex-
suo jure radit in hcec Adversarb, et Glossarium islud, cerpta Pilltoeana ex veteribus glossis.
quod Isidori nomine circumferlur, in libris ejus non 7. Fabricius in Bibl. vet. Lai., lib. iv, cap. G, n.
invenilur. Demum quod potissimum est, Giossarium 13, observat, lib:um Glossarum ex variis glossariis
hoeeinendabo, accilis doctissimorum hominum notis lsidorianis editum fuisse cum aliis glossariis Grccco-
Turnebi, Scaligeri, Salmasii, Rulger^ii, Gebhardi et Latinis, et Latino-Graxis a Bonaventura Yn'ca.io
aliorum pro; e iniinitorum, quce exstant in Isidori 1600. Prccter alios, qui h -c Glossarium observalio-
gratiam, ac meis non paucis. Ad hoc aulem neces- nibus illustraniiit, recenset Meursium in Exrrcit.
scirium est Cossarium prcemittere. i crit., Vossium in Etymologico, et Cangium in Dictio-
4. Ejusdem prologus ad notas GJossarii hic est nario. Animadverlit etiam ex Joanne Diecmanno,
< Absolvi Glossarium par est jam accedere ad ejus
:
plane alias, et auctore quem prccferunt dlgniores
emendationcm, in qua id prcestabo, ut vel emendem, g essc Isidori glo sas mss., quibus ex bibliotheca Pe-
vel illustrem hoc Glossarium, quod a mullis ut pu- tri ac Francisc i Pithceorum acceplis Savaro usus est,
tidum ejicitur, cum sejus sit, et profunda erudi io et inde non pauca in suas ad SiJonium Apollinarem
Isilori, viri sanclissimi, in eo elucescat, qui non notas transtullt
solum divina, sed humana lilteralura impense prce- 8. In Actis societalis Lalince Ienensis, volum. III,

slilil. Addncam etiam saepe Glossarium lsidori, ma- Ienrje 1754 edilis, pag. 252, inseruntur nolrje et
nuscriptum ,
quod fuit Petri et Francisci Pilhrei : emen-Iationes ad Isidori Glossas ex Manuscripl ;
s

itaque srcpicule in isto Glossario non offendes voces Bai thii, Schurzlleischii et Daurnii colleclre et edils
de quibus traclabo ; quod aliquando admoneo. » a Joan. Ern. Imm. Walchio societatis di-eclore.
5. A fdam ejusdem epilogum : < Ha;c placuit an- Prologus : « Servalur in instructissima secei.issimi
notare in Glossis 463 Isidori, si possim efficere ut ducis Yinariensis bibliotheca editio Glossariorum
iilce habeant auctorilaiem : rcliqua, qurc deformata Grceco-Latinorum, et Lalino-Grcecorum, quam Bo-
sunt, nihil curo : exislimo enim ab insciis esse ad- navenlura Yulcanius Lugluni Balavorum iGOO fonna
ditamenla, qurje nemo doctus probet. Quis enim pro- prima juris 459 pnblici fecit a
. In libri hujus exern-
babit coso pro insuo, cordiscosio pro agnosco, cequoro plo ad glossas illas, ex variis Glossariis quce sub Isi-

pro navigo, yignarus pro ignarus, malrasla pro no- nomine circumferuntur collectas b mulla
^ dori , ulilis-
verca, tius pro avunculo, lorno pro redeo, et similia, sima manu celeberrimorum \irorum Casp. Barthii,
qurc vere sunt faiua, quceque nihil ad gluriam IsiJori et Conr. Sam. Schurzfleischii, nonnulla quoque Dau-
faciimt? >
nrii notala reperiunlur, ab iis qui glossas has emen-
6. QuoJ Cerda prremisit, Glossarium Isi lori in' darunt el illustrarunt c
, vel penitus prcetermissa, vel
Mbris ejus non inveniri, iuteliigit, opinor, editionem non salis accurate explicata. Haud inutilem itaque
Bignreanam Parisicnsem, et Malritensem regiam :
me facturnm operam arbitralus sum, si doclissiinas
n -m in editione Parisiensi Breuliana ad calcem Ope- horum triumvirorum ad dictumillud glossarium ani-
a ?ciscilanli mihi ex doctissimo bibliolheccc hujus a Bersmanno profecta sunt, littera B in exemplo suo
prscfecto J. C. Barlholoroaei nonnulla qure de his indicavil Conr. Sam. S( hunzfleischius, quem et aho
Barlhii el Schurlzfleischii animadversionibus scire e Codice Stephani Le Moyne forte usum fuisse, ex his
re mea esse videbalur, rescri^sit vir humanissimus, ejus verbis, qure in diclis glossariis habenlur, frater
Barlhium suas emeudationes ad Bonav. Yulcanii llenricus Leonliardus suspicatus est Hercularis tur- :

Thesaumm utriusque liitguce, Lugd. Bat. 1600 forma ba lege : Herculuris lierba
,
sive porcularis faba. Jta
,

piima edilum, adnotasse pervenisse hoc exemplum :

post ejus morlem in manus Christ. Fri.l. Francken-
steinii, Lipsiensis prof-ssoris, qui Barthianis ani-
inadversionibus Daumianas adjunxisset, in alio ejus-
dein libri exemptari nmertas Franckensleinio e vi-
vis erepto, istud in Seburtzfleischii, deinde in fralris
ejus bibliolhecam, poslremo in ducalem Vinaiiensem
delalum esse. Conr. Sami. Schurlzfleischium multa
quoqne ad Caroli Lnbbci Glossarioium editionem
scrip isse, quibus difliciliores aliquol harum glos^a-
ruin loci in sanilalein pristinam reslituerenlur; has
vero Schuilzfleischii observationes una tuin Barlhia-
ni ;
illius Iratrcrn, Ilenricum Leonardum, junctim
, editionis exemplis esl,
«:dere his, Bersroannianas et Daumianas adjungcrc,
ipsumqae opus irocribere voluisse Casp. Barlliii,
et Conr. Sam. Schurtzfleischii animadv rsiones ct
glossaiia, glossas Isidori, colloquia scliolaslica,aliaq>.(e
Sleplianus Le Moijne emendavit. Sic in exeerptis.
Erculus ypoad.r)s legitur. Appnret simul ex his, par-
lem solummodo harum animadversionum me nunc
p dedisse, plura ex his in poslerum daturum, si consi-
: lium meum harum litlcrarum amatoribus haud dis-
plicuisse cgnovero.
b Reperiuntur glossnc hce ad finem Operum IsiJori,
ct Auclorum Latince lingure Dionysii Godefredi. Ad-
ditce quoque sunt, una cum Jo.m. Georg. Grccvii el
Almeloveenii ad easdem observalionibus, edilione
Lexici etymologici Matlh. Martinii, qu.e luccm as-
pexit Trajecti ad Rhen. 1697 sive, ut in aliis hujus
Amslelodami 1700, fol. Lege
Joan.Alb. Fabricium Bibliolh. latin. vol. 1, pag. 779.
: c
Quo prceler Grcevium et Almeloveenium mo lo
laodatos pertinent Joan. Lud. de la Cerda Adversar.
sacror. cap. 141 A !r. Turnebus el ipse Barthius in
;

(jlossematica scripla. Accecluni observaliones qucedam Advers iriis ; Thomas Reinesius variis Ieclionihus
Cregor. Bersmanni, Daumii. Omnia nunc
el Clirist. Joan. Meursius exercitationibus crit cis Carol. du ;

primum e manuscr ptis prodeunt e Museo llenr. Fresne Glossario medicc et infimcc Latinitalis, aliiquc
Leonliardi Scliurtzlleiscliii. Consilium vern hoc 'au- apud Fabricium loc. excit.
dabile variis cx causis irritum rediitum fuhsc. Quce
3GD ISIDOIUANA. — rARS II. CAP. LVIII. 5T0

madversiones, mccum benignc 470 communicalas, A bene exislimandum de lioc libello non parum babere
debct momenti. Neque ve.ro islo uno alque alieno
luceni proiraherem publicani. Quse asteiiseo no
iii
praesidio se luetur: non desunt, imo multa el ple-
tanlur, Barlbii, quae litlera D. Daumii, reliqucc raque omnia sunt, quce opusculi cerlam utifilaleui
Schurzfleischii sunt. > aequis arbilris facile probenl.

CAPUT LVIII. 5. Certe , si quis opinetur facile se boc nostro

libello cariturum, quippe du Fresne magno inslruc-
Semleri prcefalio in notas mss. Glossarii Isidoriaui.
lum opere : ille, ex noslra qnidem senlei.lia , non
i. Obscrvatum jam fuit cap. 45 Semlerum noias parum abjerrat. Namque grande hoc opus, iinmortale
suasin Isidori Glossarium ad lnarchionem Scipionem niaximoruiu laborum documenlum, plura el multa
omisit c oua? hic tamen, ncc alibi explicanlur quae
Maffeium edendas misisse. Praefationem ejus nequa- , :

nec in reeentiori Rev. Rev. Palrum Denedictinorum

quam supervacaneum erit hic sistere.
S. Mauri sociorum d ediiione supplela sunt. Soleo
,

LECTURO. vero 472 el ip Re non magnopere laudare, quod

2. Prodit mea qualicunque hac cura, celeberrimi diligcnfissirui hi ediloresg r ande opus ex hoc Glossa-
vero et illuslr. marchesii Scipionis Maffei benevolo rio auxerunt ; minus adhuc p:ilior, quod Grccvii
auxilio*, qui Lucince hic honore fungitur, Glossarium suspiciones, servatis oranibu;, immiscuerunt, licet
breve, Isidof.i vulgo noniine insignilmn ea vero :
auctore laudato. Nam istce eleganlissimi el Latinc
ulilitale proeditum, ul mea laude eo minus opus sil, perilissimi viri opiniones , lanium abest , ut onincs
quo major phrumque similium omnium libellorum $ f liciter susceplae sint et invenlae ut potjus bene ,

lexicorumque commendalin 471 aa> eruditos intel-

b mulia negligent usscripserit, quam aliter adinsignem
:

ligentesque viros esse solet. Alque hocquidcm glossa- suam laudem solebat scribere. Tum vero illud pro-
rium pracipua quadam uti forluna videtur, quod do- bare nequeo , quod censum non inierunt et nume- ,

clissimorum plurimorumhcminummanibustractatum rum earum vocum quce inde ex oplimis scriptoribus

emendatumque in hunc fere usque diem est. Neque. hic collectoc sunl. Nam hce quiilem in glossarium
enimob-cura est ista operaquam Bonav. Vu!canius c ,
medii aevi minimc omnium conjici possunt, cum
Janus Gebhardus, de Cerda Marlinius, Rulger-
la , pertineant al opiima quaeque lexica, quoe ex piaeci-
sius, Barlhius, Reinesius, ab Almeloween, duFresne, puis Latinae linguae aucioribus congeri solent. Hoc
et novissime Joan. Georg. Gracvius, ad castigandum glo sarium bona ex bonis sublegeral e licet postea ;

i lustrandumque iilud opusculum aemnlantes supe- pejora eliam, ut istis lemporibussolebat lieri, admixta
rioruin quisque studia conlulerunt. Quod ipsum ad sint, quae istotum fere numerum jam exsuperez.t.

enim honoii mibi ducere, quem conti-

a Licueril nomine mercbantur, ut et a nobis non negligaiilur.
quodam uli commercio,
git felici esse, et litlerarum Vitium autem, quod temporum secutorum malitia
quod ab honorilice collaudando marqu. Maffei cele- contraxerunl, ineptiarum mullitudo, quce subinde se
berrimus Bosius Wittembergensis, dignissimus hoc insinuavit, aevi inlelicitatem ob oculos ponit, ubi
erudilionrs acuo prole-sor, mibi impetravit : ut e-t moleste seduli homines caco Latine Grocceque do-
vir plane opiimus, et omnibus prolixce voluntalis cendi impetu molem desuo adauxerunt, lingendoque,
studiis dedilissimus. Nam quod buic ipsi viro optimo et imilando, el strenue commjniscendo barbarum
non impune quasi et periculosum fere fuit, fautores q linguae habitum, quem v tare volebant, et sua tra-
suce et virtulis et erudilionis in Italia inter purpu- dendo ejicere, lege quasi et auctorilale pi blica ad-
ram invenire, el summi sanclissimique pontifieis juvarunt. Alque vel hoc nomine, quod multa inve-
inereri gratiam non est, ut quismiretur, vel metuat,
: nusta congesserunt, iis opus est cum cx his fontibus :

cum invidia ab eximia virtute quam proxime soleat hamtum ire solerent, si qui expolilum aliquid atquc
ahesse. Certe simile in periculum viri summi bene eximium elaborabant. De origine glos^arum vide
niulii polerant adduci, qui in hac litterarum luce Harpocrationis ediliones, et Maussaci dissert., du
ita versantur, uti decet. Sane, si vel maxime non Cange prolegomenis ad Glossariu.n medioe Latinilatis.
possit ista piaculi species, illud inolliciosi crimen, si c Vulcan. Edidil inter alia glossaria 1600 fol.
j lacet, in alios, aut miiltos cadere, quia Wittembergae Lugd. Batavorum. Gebhardus allingil in Cre; undiis;
non degunt, ubi iltud unice contrabatur tamen tot, : C^rda in adversariis sacris Matlhias Marlinius in ;

et lam boni, meritissimique ccctera viri in istius cau- Lexico etymolog'co Piutger.-ius in variis Lectioni- ;

sce sunt societale, ut, si aqua et igni in republica bus; Barthius in Adversariorum corpore ingenti ,
li teraria interdicatur iis, caiendum et nobis sit, et idem hic ibi Turnebus in Adversariis Reine.-ius in
; ;

posteritati insigni i-io fn.ctu, quem ex humanissima
et hominibus Christianis digna consuetudine cum
exteris omninus coligere didicerunt, et illis ips s
multum de virtulum suarum eruditionisque laude
decedat. Meliora ominabor, nec istud idem extime-
scam, si vel niaxime contingat, non solum cordatis
ei eximiis viris alioium sacrorum pluribus innole- D Etymologico, el Meursius hic ibi, levi manu tangunt.
scere, sed etiam suinmo sacrarum rerum pon.ilici
Benedicto, maxime digni-simo ista tt sede, et hac
n slra aelale, exosculari honoris causa sandalia.
•
variis Lect., earumque Defensione ; ab Almeloveen
in appendice nova; edit. Glossarii hujus ad calcem
perGrccvium edili Lexici nominali jam Marlinii; du
Fresne in celeberrimo Glossario; Gr.evius in edilione
Marliniani Lexici etymologici Amstelod. 1701, cuian-
nexum est hocGlossarium. Nonnulla etiam Vossius in
d Jure omiili poteranl ista omnia, qiuc ex optimis
Latince lingiuc auctoribus desumpta sunt , Virgilio ,
Cicerone, Plaulo, Tereatio, aliis nam his in glos-a- :

lliuslrein vero Maffeium si vel verbo laudem, in- rio medicB Latinilatis locns recte tr.bui non potest.
dignarelur, scio, resp. litierari.i, quse hoo nomcn Sunt vero et horum nonuulla omissa cum alia eo :

meriioruin causa inler optiina posteritali Iransraittet. collecta sint et plura ejus generis, quac medium in
,
b Oper.e
non arbitror esse pretium exscribere doc- tempus pertinent, ut in notis observare solemus.
toriiin virorum honoriiicas sententias de Glossariis e
Inaudimus, atque id satis cerlo, nova huic operi
et Grcccis ct Latinis quorum quidam verbosius ea
:
supplemenla scribi, islorum eornmdem Beneiliclino-
comineodarunl, plerique diligenler volvend.i, et rum opera, auspiciis praccipue Palris cujiisdam R.,
ajipellando, semper, ct eximie laudant. Antiquiorum qui in nova du Fresnii editione plurimas parles ha-
lemporum servanl qnasi monumenta, linguarum ad- bueral. Uaud dubie ergo etiam hoc Glossarium no-
juvant causas, opinionum verborumqne doicnt, :ut strum denuo conleiclur; forsilan et volis nostris sa-
iiidicantdiversitatera priscos scriptores recentiores-
; (i lit, ut simul ex omnibus Latinis glossariis , lexi-
que illuslrant, transinissarumque ad nos usque lin- cographis, vocabulariis, ut sunt diversis aliis nomi-
guarum vel cogniiionem, vel decora augent. Fuerit niuus, meliora, negleclis insanis et imitandi vilio
sane olim ma.or eorum usus et utilitas boc lpso lieii^, congerantur.
:

5T1 AD QPERA S. ISIDORI IHSPALEN51S
Caterum const:it, quod jam dixi, inler doctis- A ambilus ornatusque contineri viderelur. Atque, quod
4.
simum quemque 8 glossaiiis superiorum temporum , aii Laiinam linguam atlinet, Varro, Verrius,
si quidem satis emendenlur, et recte illustrentur ,
auxilii subsidiique multum contineri, non solum ad
omnem Latinam linguam ejusque veras causas , sed
etiam ad mediorum (emporuin intelligr-ndos scripto-
res, ut de aniiquioribus, qua sanctis, Pa'rum ecc'e-
siasticnrum, qua profanis, aliorumque sacrorum ,
jam nibil disseram. Qnare, si qua sint de quibus
agere hic attiueat, ea brevissime ita colligam , ut
tum de Glossario, tumde mea nova indusiria, pauca
in medium proferam. Atque hic quidem ea praeterire
liceat quie doctissimi qnidam viri de glossariorum
grossarumque origine, verbosius docuerunt; ykSura-cu
dicebantur voces peregrinarura linguarum , que in
GiaecainLatinamque linguas invectae videbantur. Ma-
gnusfuil numerus illorumscriptorumqui^.&Jaaat tales
collegerunt, et peregrinas et obscuriores voces, aliis
notioribus exposuerunt ; cerle poetarum scholiaslse
sapissine ad glossaria hujus generis provocant.
5. Mulavit postea signilicatio vocabuli ykSxnrat, ut
illa omnia quie paululum dilficilia intellectu vide-
bantur, eo nomine insignirenlur, et verbis aliis cla-
rius redderentur. Solebant jamjam glossaria colligi
et institui ex illustrationibus et expositionibus poe-
larum aliorumque scriptorum :
473
quorum verba
usurpata, y)M<y<7<xi eranl, id est primo loco poncban-
tur ; secnndo vero ipsa expositio celebrium docto-
rum, vel scriptorum. Crevit tandem gios^a i;m auc-
toritas, ul iis 'jinnis Lalinse(Gracscque sa'pe) linguoe
a Nempe mrximam parlem ex S. Isidori Elymolo-
giis et scriptis aliis congestum fuil; at diligentissi-
mus scriptor e\ velustioribus grammalicis, Varrone,
Verrio, Velio Longo, A. Grllio, Festo, Nonio, Macro-
bio, Prisciano, Servio, Donato, scboliastisque Latinis
in poetas alios, pircter Virgilium, id est, Horatium,
Persium, Statium, alios, suos bbros confecit com-
pendio islis temporibus utilissimo, el con iiiooptimo.
h Fabricium, Joan. Alb. oranino laudabo, qui li-
bro iv Bibliolhecac Latinae, cap. 6, pag. mihi 779,
ita, cccasione a nostro Glossaiio ulens, prodit In
his (giossis) pluiima recondita utriusque linguce voca-
hiln et seputtw obblivione significa io'tes exponuntur.
fjnde passim ad illa doclissimos quosque tanquam ad
oraculum recurrere, et in iis evolvendis itluslrandisque
operam suam collocare videas.
c Neque enim ignolum esse potest, islis vulgo in-
SCriplionibue, Servii, Donati, Acronis, Cornuti, sa:is
cerlo li !em haberi non posse. Servii nomen preefe-
ruiil cnmmc taria satis verbosa in V.rgilium
sane nullius pretii , sed utilissima , prsecipue eam
parte n quse ex vetustioribus gramnialicis inierpreli-
busque Virgilii Sed multa addila et
desumpta cst.
insuta sunt sequentia per lempora, ul Servio omne
emolumenium quod inde ad nos redit, aut omne vi-
tiuin quod jam inest, triburre uni non pnssimus.
Donati nomen insignius fere est commentario in Te-
rcntium, quam bto nugarum et fulilium rerum ap-
paratu qui Virgilium conscelerat, nullius pretii el
,
ineplissiinis homuncuiis , qui Donalum imitari vole-
baiit, tribuendum. Istud ipsum , quod ad Terentium
pertinet , a Donato non est, sallim ita uli jam habe-
mus, a docto hoinine ipsius nominis profecluin non
est, ulpole inanibus distincliunculis valicinii^que
potius quam illustrationibus plurimam partem , nec
sine internis dissidiis, constans. Bonis certe quibus-
ilaiii reliquiis, isto nomine non indignis, varii scioli
suam insciliam immiscuerunl. Similis fere est causa
scholiographnrum aliorum quibus raro bdendum
,
cst, licet nonnunquam usus et opus iis esse possil.
Fjugrapliii , et obscuriorum hominum ne nomen qui-
riem adduci possim ut bic eloquar; adeo nihili sunt.
Festus, vel Sexlus Pompeius , litierarum olim ordi-
nem in congerendo secutus est, unde idem consilium
poslea oblinuit, ut in eunidcm variorum senleniiye
aut expositiones cogerenlur. Pauhuim Gneca
,
IROLEGOMENA. 373
Festus
Servius, Donalus, aliique nominati b (vero an secus,
non interpretor) innominatique gramraalici , viam
quasi siraverunt secuturis aliis glossographis.
6. Celeb^rrimus ille Hispalensis episcopus Isido-
ru , quem Juniorem dicere solent c , insigni labore et
:
multa opera ex istis, quos nominavi, Etymologia-
rum opus colligere incoepil, etsi non perfecit e ;quod
tamen 474
ipsum posleriori a3vo multum auxilii
praeslitit ad dis> endam linguam velerem Romanara.
Eum instituto simili seeutus est Rhabanus Maurus f ;
secuti sunt alii, ita ut primum omnium esse, et mo-
mentum habere magnum vileretur scriptoribus fere
cunclis, anleinstaurata pnst aptam Constantinopolin
i
litterarum studia, etymologiis 8 (et veriverbiis, ut Varro
exponit), originibus vocum dare pra^cipuam operam ,
indeque nonnihil augendo quod tractabatur, argu-
,
inento desumere
, et decoris , et emolumenti.
,
7. Atque bis po?terioribus facillimum jam erat
magnas harum rerum cophs oslentare, cum Papias,
Salomon Cojistantiensis, Ugutio, seu Huguitio, Joan-
nes de Janua, auctor breviloqui Voeabularii, Gemmaj
g^mmarum, et similium operum alii, omnes lere in-
genii humani vires exhausis?e.nt , in derivandis ex-
ponendisque, et augendis Grsecis, Hebraicis Lalinis-
qne vocibus h Nam magna pars glossarura seriorum
.
sreeulorum ex B. Hieronwio, S. Augustino, aliisque
sam torum Patrum , Latinorum pra3cipue , scriplis
commenlariisque in Scripturam sacram , petila est.
spersa sunt, quae rem brevius et planius dicerenl
donec tandem Graecarum vocum mullitudo et suum
ordinem per litteras poscere videbatur; inde Groeco-
latina et Latinogrseca glossaria enata sunl : cujus ex-
])licandiralionis vesligia j-un in grammaticis et nrlho-
graphiae auctoribus vetustis, Carisio, Prisciano, Euly-
: che et aliis quoe Cassiodorus colleg t, invtniuntur.
d De S. Isidoro Hispalensi , seu Juniore , non est
C bic locus ul verbosius agam, cum piseter antiquiores,
(]ui in Aub. Mirsei soc. Jesu [dele soc. Je^ul, biblio-
: theca ecclesia-tica habenlur, Lucceque Tudensis Vi-
tam S Isidori in actis SS., et Em. Bellarminum do-
clissimi viri nostrorum temporum, Du Pinius, Caveus
de ejus scriplis diligenter exposuerinl, ut praetermit-
tain ea qnx et cardin. Bona, Joan. Mabillonius, Joan.
Launoius, bic ibi quasi obiter observarunt. Quod ad
boc Glosarium attinet, paulo post in medium profe-
ram, qua3 viris doclis visa sunt.
e Non perfecisse, non solum res ipsa palam facit,
; non sed et clare aflirmat Braulio, Csesaraugustanus epi-
scopus, in elogio B. Isidori , qui ubi ad hos libros
pervenit, ila scribit Etymologiarum codicem nimia
:
magniludine, distinctum ab eo titulis non libris. Quem,
qmu rogatu meo (ecit , quamvis imperfectum ipse re-
liquerit , ego in viginli libros divisi, etc Loquilur
Braulio haud dubie de ipso illo Codice quem manu
sua scripserat Isidorus, et, quia subinde augebat, et
plura ad istos titulos congerebat, nimia magnitudine
n
"
esse dicit; scilicel, quia spatia et intervalla plura
reliquerat, in quae quoiidie nova supplementa suffi-
ciebat. Nam ipsa magnitudo, qua hodie constai, non
possit nimia dici.
f
In operibus ejus mnlta hujus generis simillima
(memini) me legere; habenlur etiam ejus glossoe la~
tinobarbarai.
e Notiim est Durandi Rationale divinorum oflicio-
rum ; nota est Hisloria Longobardica; ut raulta ,
qu?e iilem inslitulum servant, commenlaria jam non
appellein.
h Sicrorum librorum commentatores inde a Phi-
lone jam bac via processerant , ul Hebi aicorum no-
iniiium veriverbia investigarent, atqne inde sensum
myslicum, seu allegoricuui, adjuvarent. Sublegerunt
ilaquc antiquos scriptores , el in glossaria ingesse-
runt eoruin vel exposiliones, vel opiiiones. In Mar-
in- liansci editione Operuin S. Hicronymi habeulur

373 ISIDORIANA.
aulem Oriaines omnes quasi fundamenli luco
Isidori
i?i n M..n lu>«cj.nhnni
ponunt, eumque librum strenue exscribunt.
. sirpilp.itin
eadem omnium est ralio, nec i lem
8. Nequevero
consilium. Alia glossaria plus rerum sacrarum ,
alia
unde habent, 475
ininus iliustrant , alia nominant
a
alia id tacent
b Alia de suo addunts alia jam scnpta
.
repetunt lantum et colligunt. Alia Cneca et Latina
Laline tanlum d , alia etiam Francica veteri vel Theo-
di ca lingua e inlerprelar.tur et exponunt. Quai si
quis
sciat, ille eximie alia ex aliis emendare potes»,
1-i'Cte
el purgare tot inepiis, insulsis, invenuslis, barbaris
atque oscis loquendi scribendiijue vitis, qtue a mul-
lis, qui nimis sunt in opinando pracipites, saepe
quibusdam bonis, et bene meritis,
nominibus falso tribuunlur « : cum
tudo ad sciolos, et na utulos , et
pertineat.
47g 9. E raidem certo arbitror,
multac hujus gcnrris exposiliones , licet editor hac
operis parte parum laudis peperisse viJeatur, quia
imperfecte (An imperite?) hic ibi negotium hoc tra-
ctat,quodadtanti doctoris, quantus est Hieronymus,
aliorumque optimorum virorum existimalionem mul-
tum se refert.
Mammothreptus, notum vocabulanum , per bi-
« f
bliorum Latinorum ordinem obscuriores illustrat
,
voces; licet aliis glossariis emendandis ideo non
inutilis sit. Idem qurjedam grammalica et orthogra-
plvca prsecepta collegit. MulLe sunt ejus ediiiones
el quce nonnunquam diflerunt, omnes vero nou raro
emendandac. Nomen hujus libri eximie yartat ct
fuerunt nuper, qui mammolractum dici jubebant ;
sed non constat ea ratio quam obtrudunl. Nam in
Iiis et vetuslissimce scribendi rationis, et
etymo'ogue
non ineptse , habenda est ratio. Atqui antiquissimi
scribunt mammotreptus, facili vitio recle vero scri-
bil Erasmus Rolerodamus, vir cujus aucloritas eo
major est, quo r.otior illi liber fuit, quem n nnihil
reprehendit. Videatur ejus epislola , qua olloquia
sua defendit a quorumdam criminalionibus ct bi-
bliothecae Halensis (qnau est Sigm. Jacobi B ramgar-
tenii, Halse Saxonicse doctoris theologi, et profe-so-
ris celeberrimi) indices, tom. VI, ubi Berolinensium
diurnorum ( inscriptio Berolinensis bibliotheca )
:
observatio qu.edam Jmpugnalitr ; hoc Erasmi docu-
mentojam certo refutata. Erasmi senlentiam statim
iilustrabimus.
b Verosimile omnino est, olim diligent^r annola-
lum luisse, unde tam glossa quam ejus expositio ,
desumpta fuit. Restant ejus rei vestigia in hoc ipso
gloisario nostro, ubi Augusliuus, Plautus, Donntus,
nominanlur sel, ut compendium scribendi naneis-
:
cerentur scrib.o, omiserunt tandem. Papias , Isido-
iiiin Papiam , Huguitionem , juris interpretes ,
;
aios nominat Breviloquus, i lem facit Calholicon ,
licet non ubique. Con^tantiensem non memini ita
solere, sed is Hieronymum, Augusiinum, I-idorum,
Pliiiium, alios, saepe per plura verba transcribit,
licet non indicel.
c Breviloquus solet de suo hic addere, sed op- ibi
pido infaustisauspiciis, et infeliciter, ne pejus dicam ;
cujus rei exempla congerere nihil omnino attinet.
d Hoc noslrum adeo Glossariuin hic ibi Gracca
addit ; plura neglecta el omissa sunt. Aliis in le
inscriptio est, Graecolatinis, aul Latinognecis glos-
sariis, ut Gracca vel Latina primo aut secundo
loco sunt, ut in Cyriili, Philoxeni glossariis, ut au-
diiuit, onomaslicis quibusdam anliquis videre licel;
qua? olim si Deus volueril , melius et aucliora edere
,
constiiutum nobis est, variorum nonduna editorum,
,
doclorum hominum observationibus , aut notis , eo
usuris.
e
Eo ilem ^Elfrici glossae pertinent et Rab.
Mauri, episc. Mogunlini; ilem Salomo Conslantien-
Bis, qui Graeea multa Laline exponit, licet Gneca
Latinis litleris excusa insaue corrupta sint; plura
Vcl Grocca , vcl Lalina, Francica Thcodisca lingua
,,
— PARS II. CAP. LVIll. 571
A ruin temporum virum, Salomonem Conslaniieiiseni,
onus suum
terras, et opus
si redeat in has terras. sutim jaui
iaiu videat.
videat,
tanla obscuritate insigne ab ira el risu simul ipsi
,
non teinperaturum; recleque deleslalurum insaua
capilaqiue diligenlissimi viri eximium consilium icri-
tum fecerunt, ipsunique tanla, nisi moneremus, in-
faniia asperserunt. Nam hoc cgo plane insigne et
egregium opus fuisse , cum uiligenler yersarim
eerto sci<> ; maumeque unum oinnium juvare iu
intelligendis el expellendis alioruni el illis monstr s
quce subimie poslca irrepserunt. Neque exigua aut
nullafuerit ista utilit:is, qu;e ex eollilis comparalis-
que invicem bis lexicis redire ad Latinam linguam ,
et non indoclis et vetustos scriplores 8 possil; si el hrjec proiana
ista omnis turpi- sjungerenlur, et ista quac ad samtos libros unicc*
slupidos scribas pertinent.
10. Certe lectionum variantinm illud insigne nego-
doctum superio- tium non parum adjumenti inde comequi posset, quia
explicat, quae haud scio an a octis s imis viris, qui
B Uiculenter lllustrarunt Francotheodiscain linguam,
usurpala , aul visa omnino fuerint. Sunt sane gre- -
vetustioribus documentis
gia nonnulla , ct quae
irao Latinoe linguie niediorum srjcculorum eximiani
lucem fenerenlur.
Ut S. Isidorus eorum ratione excusel<ir , quoe
nnnnulli veuusiati Lalinae nim s assueti in Originuni
libris reprehendunl, qnaeso, quolus quisque jam sit,
qui non facile paliatur? Nam qui credibi e esi
,
hunc diligentem in versandis vetusti^ com.uentariis
virum, ita aberrare potuisse , et pejora secuium
;
esse, melioribus neg!eclis, uli hic ibi hodie videmus?
Erani vero ob oculos posita quae colligeb.il; ergo
non poterat inepta ipse comminisci. Sed post riorum
hoc vitium est sciolorura, quia sua immi^cuerunt
bonis, et mutandi corrumpendique occasionem de-
;
derunt. Iia et quosdam alios excusem, quoruin non
mala g'ossaria libraria quaedam mancipia infartis
suis ipsorum quisquiliis, niaculis ct turpitudine
t
varia afiecerunt. Quod vero al eos atiinet qui ipsi
Q ,
;
non optima commenli et cuiumenlati sunt, tempo-
rum isia estculpa, non homimun. Vuiebair.ur opli.ne
de linguac discipulis mereri, si ejus cau as origi-
nando et formando, minutissiniis venaiis, aperirenl;
priscam vero lingULC elegantissimam ralionem his
teniporibus quis jure requiral ? Hodie scimus islis
adolescentire formandte ducibus non opus es e, cum
singulari Dei benefi. io , via oplima ad iillerarum et
elementa el d.cora paleat. lta inlelligenda sunt, ijuai
Erasmus Roterodamensis reprehendere videtur iu
epistola qiue Cvlloquiorum ipsius causan agit. E.v
his (Hippoplano, Ptochologia, et Convivio fabuloso)
si nihil aliud discereil pueri quam Latinn loqui,
quanlo plus laudis mea merctur induslria, qui per
lusum ac voluptatem id facio, quam illorum qui mi-
serai juventuu Mammethreptos , Braclujlogos Catho- ,
licontas, et significandi modos obtrudebant? Loquitur
de suo tempore, quo jam Lat na lingua eifloiesce-
bat taxalque illul, quod non defuerant qui istis
:
D libris Latine loqui docebant temporum cnim cri-
;
niiiie sseculo xv exeunte, et initioxvi, maximo in
pretio erant ista commentaria , quia meliora el bre-
viora non erant, aul neglectis pristinis scriptoribus
inveniri non poterant. Braclujlogos veliislius eiuqui-
lur qium Breviloquos; sed cur calholicontas Erasmus
uoniiiiarit, et Luclov. Vives tliain hac inutandi no-
minis fonna usus sil, non interprelor, cum Catho-
licon, calholici, calholico, elc, formare debuerit;
aliorumcerte iusciliam nondebebant sua aticlorilale
lueri. E asmi ista verba exslanl pagina 1)0 i autiquis-
siinae ( et ab ipso Erasino curatai priuise) Colloquiu-
rum editionis 15^9.
s Solebam jam diu ct hoc et illud optare , ut
,
ex Gra_'corum poetarum scholiaslis unum quasi
corpus conliccrelur , item aliud cx inierpreiibus
Gnccorum prosaicorum scriptorum Gnccis quta :
et magno sumplu comparauJa suul, cl vix habcri, si

37 AD OPEKA
auclores glossarum ex anliquis, qui raro supersunt,
libris descripserunt. Iia possent tandem i-(a imniania
corpora, quoe etsua mole magna sunt, et artis typo-
graphicce nondum aduUae et excullce vitio, multum
creverunt, latcre in forulis sine quodam nosfro de-
Irimento cum nec sperandum, nec sucdenduiii sit,
;
novas editiones hodie curare. Periinent sane ad
y.zi.uohu bibfiolhecarum aniiquissimce islae editioncs
<x seculo xv post Christum natuui quibus ; 457
quotiquique destiiuli fuerunl, ii ad hoc glossarium
cmendandum parum auxilii altulerunt.
11. Martinius, cujus lexicon etymologicon necho-
die sua utilitatc carei, licet jam insignis e<se desierit,
primus non male usus est Papia, Calholico, Brevi-
loquo, Gemma gemmarum, Mammolhreplo,
libus; sed Constantiensis opere rarius, ut lexico alio,
quod cum isto simul paulo posl iirventam imprimendi
artem editum fuit. Sed Marlinius scepe suo ingenio
nimium indulsit etabundavit omnino; sccpe indigna
linguarum perilo arbilro comminiscitur potius, quam
commenlatur, ut nonnunquam egredi et exornare K dori operibu=, prcccipue ex O.iginibus fere subleclum
infelix quorumdam superiorum videatur fingendi et coactum est hocGlossarium, cujus ipsa verba scepe
munus. Omnibus islis aut rarius aut usus non est
Caspar Barthius", et Almeloveenrus , qur pueriles
nugas agunl magno conatu. Est enim dicendum quod
res est, nec defendemus hodie talia quce jnvidiam
atque infamiam bonis litleris aJ minus vel nimis
emdiios conflare solent.
12. Atque non deloerunl alii qui similiter his prae- nominare inler Isiilori opera, ut B. Parminus cardi-
sidiisdedita opera tam diligenter usi non sunt, quam
dederunl operam conjecluris sed ii felieioribus
;
auspiciis fere usi sunt. Vulcanius, haud scio an adeo
laudandus sit ab ista ingenii virlute. Sed Thomas
Heinesius fere semper feliciter emendavit quce alli-
git; Gebbardus non infeliciter in eodem argumerito
versatus est, nec de la Cerda nihil lauiis meruit.
Hulhersius norr multa attigit, riec ea insigniler mala
clegit. Du Fresne felicius versari poluit in hoc n p go- a sceculo x, xi, xii. prcecipue addi et inseri cocptum
lio, cui fere omnes thesauri monasteriorum patue
runt. Grcevius non sinislre hanc provinciam ges^it, C >»>perita manu el barbara, quce nescio qua religione
licet non adeo luculenler. Yidenlur enim a.v-07-/j-
iiiuTzu esse, quse ad has glossas commendatus est
quod et ipse non dfiitetur. Islam certe hujus viri
iximiam famam non adaugebunt. Ulitur Papia, non
inlelici successu utilur eliam Joanne Januensi sed
;
suis manibus hunc versasse non videtur, quia vetus
vocabulaiium apud Martinium excitat, sicubi usus tt
vel maxime impendas, possunt, ut de laboris, qni in
cvolven insumilur, dispendio nihil dicam. Idem
'o
Latinorum duplicium interpretum ralione unice
exoptem. Ita poterant scriplores ipsi sine grandi
siimptu excu.li , cum meliora a inlelligendum prce-
1
sidia ullro semper ad omnes paraiasint, si semel
eomparaveris. Iia novis semper editionibus novaj
impensa nascuntur quibus mediocris plerorumque
lortuna nunquam par est, cum potuerint minores
esse et lolerabiles. Nam repeli omnia quoe nihil
non opus est. Hujus consilii
a Idunt novi,
pluribus propediem, si contingit opportunitas edendi,
declarabo, qucc, ut spero , faeile probabitur peiilis
linguarum.
arbitris
» Barthius immcnsae leclioniset vastcc erudilionis
laude nunquam carebit. Sed crudam leclionem vi-
detur saspe aggerere, non digestam salis, ingenioque
magis plerumque quam juticio valcre. Grande et
insanum opus Adversariorunr poterat longe minore
esse mole, et omnem quain habet utililalem com-
pkcti. Ea quce ad has glossas perti ient fere omnia
cx Germamca lingua \a icinaiur, imerla, incredi-
bilia, et nulla specie veri eommendabilia.
b ln Auberli Mircci Bibl olh. eccles., pag 127, ita
babes Honorii cap. M) libelli ni Isidorus Rispalen-
:
sis episcopus innumera scripsit opuscula, ex
qiiibus
licec sunl, libri Etymologiarum viginti
sarum, Senlenliarum, Synonyma, liber deDiffe-
tiber
rtiitia. Totum Vetus Testam. dupliciier exposuit, hislo-
,
S. ISIDORl IIISPALENSIS PHOLEGOMENA. 376
A opns At illud ipsum esl Catholieon magniini
est. ,
opus Constantiensem idem manibus voluil sed :
minus diligenter ct assi.luo quani opus eral; aliter
et plura el clarius vidisset.
13. Sed redeundum est unde digressus sum. Isidori
nomen prceferl lioc Glossarium, atque eo ab omrii-
bus exeitatur et laudatur. Nec ipse siue gravi causa
mutem ut distinguere possimus ab aliis glossariis ,
,
simili ratione congestis. Scd aliam causam hujus
de-ignationis et nominis qucererem, quam quce vuigo
cs^evidetur. Solent enim quidam Isidorum simul au-
cloremstatuere, qux» non nova est opinio, sedvctusla.
lla enim illum Ilonorius Augustolunensis nominat,
inter alia Isidori 478
scripia b Sed non satis certa
.
et simi- illa mihi ratio videtur. Nam non taui ipsum Hono-
rium, quam librarios descrilienles, addidisse et r.o-
minasseGlossarium putem, cum lUefonsusToletanu»,
Braulio, et alii superioes inter Isidori opera Glossa-
rium non designent. Causam ila opinandi et nomi-
naudi duplicern facile invenio alleram, quod ex Isi- :
retinel, et semper relineret, nisi subinde per secuta
scccula immulatum fuissel; alleram, quia Isidori qui-
busdam operihus subjunclum et subnexum fuerit,
simili quippe argumei to constans ac libri Elymolo-
giarum, et inle magnam partem desumplum.
14. Ilaque hodieque viri docti solent numerare vel
na^is Cave, el alii faciunt c Ctcunque exislima- .
tum fuerit, hoc corpusculum, quod nos jam edimus,
nnlla ratione ab Isidoro proficisei potuit ; sed si
quidem ille indicem quasi expositionum quarunrdam
incepit d , impeifecliorem et mullo minorem, sed et
meliorem reliquit, quam hic est hodie. In quem qui-
dem multa ex glossariis Grcci is, et serioribus, multa
niale intellecta, aut lecta, illala sunt, ut pntem inde
esse e Alque id quidem oppido ineplis auspiciis, ab
.
et syllabas cormplas aut detraclas in lillerarum or-
dinem coegil. Tum vero pejus malum accessit, ut
ductus scripturcn librarii seeuti r.on in'e!lexerint,
sanctique servarint id institutum, ut sicubi litlera
;
mutaret novas et ipsi voces inde conficerent; unde
colligere licet aliis glossariis scribas jam usos esse,
cum quibus 479
noc contenderint, et inde lepide,
rice, el allegorice, et multa alia.
c Ita R. Bellann. in libro de Scriptoribus eccle-
siastics Colonicc lb8i, in-4°, pag. 138, postquam
Isidori alia scripta enumeravil, Glo-sariuin ex diver-
sis que nomine Isidori Hispal. circumleruntur, col-
lectum. Simililer Caveus et alii.
d Id quod nobis quidem non fil verosimre; cui
enim rei illud fecerit? At post ipsum fuisse, qui
nimia magnitudine librum Elymologiarum excerpse-
rint, credibile maxime esl. Ipse auiem quia giossa-
ralionem n rum, seu exposilionum auctor el colleclor fuit in
isio Originum opere nomtn etiam ipsiushuicGlossa-
rio sumptum est.
Inde faclum e>se arbitror, quod Honorii tempore
e
liber Glossarum jamjam inter lsidori alia opera nu-
lueraluni luit; licet non lam Honorium, quam cata-
logi ejus descriptores addiilisse novum libellum
,
existimem; qui quidem ipse minor adhuc, el paucio-
rum esset foliorum, nisi librariorun ineptia una et
eadem vox ter quater, repetita fuisset ob levem
unius aul quarumdaui mulalionem. Istorum
litterce
eiiam vitio accilit, quod ca quce in alias litleras
pertinebant, in eas relala sunl quce novas jam voces
ex
pali plane non poterant; ut Bras Brat, quod venit
liicnbro, as, at. Hccc et hujus gencris inepta
alia,
quis pulct ilonorium lsidori nomine digna
exisii-
duo, liber Glos- masse? Atqui somnoienler et ineptissime sublege-
liiul ex aliis glossariis, et littcras, si placet,
novis
o-sis auxerunl,
l
•:
 ISIDORIANA. — PARS II. CAP. LIX. 573
si placet, exornaverint. Scd quiil reprehendere et A CAPUT LIX.
conviciari attinet Deo referamus semper gratias
!
Qnidnam dcmitm censendum ds auclore Glossarii
recle utrndo !i;ic luce litlerarum, ii.-que, quanlum
hidoriani, Codices mss. indicali.
licet, augendis et illustrandis.
15. Venio ad istud, quod promisi, alterum. Cum 1. Glos arium Isidorianum id nominis obtinrre
bonas lilteras inde a pueris eximie amaverim , dili- pntuisse, vel quia cum Isidori Opeiibus conjimgi iu
genter et tales libellos manibus trivi, ex quibus non
Mss. solet, vel quia ex ejus Etymologiis magnam
parum ulilitatis ad me re.iire inteliigebam. Utebar
vero hiijtis Glossarii ea edilinne quam Dionysius Go- parlem confeclum fuit, jam alii animadverlerunt.
dofe.ius corpori Latinae linguac Aurlorum" addidit : A ihuc vero invesngandum superest, an probabilis
lutulenta illa quidem, et sine auxiliis, sed qum eo
aliqua sit ratio, Isidorum ipsum Glossarium aliquod
me magisalliceret ad lenlandas puerdes vires. Scripsi
ad marginem que videbantur emendari a me po-se; composuisse, quod a!ii deindc auxerint, aut cujus
collegi doctissim. hominum opiniones , comparavi imitaiione alia Glossaria prodierint. Semlerus urget,
cum meis, novas inde excogitavi, vel istas conlir-
Glossarium inler alia Isidori opera a Braulione ct
mavi. Tandem ubi mea cum Gravii editione et ,

RR. Benediclinorum nova Glossarii du Fresniani Uielonso non ccnseri, adeoque colligit, apud Hono-
cmtendere licuit, videbar non pauea melius inve- rium Augustodunensem librarios in Isidori libris re-
nisse el multa nova. Ejus rei specimen quoddam
,
censendis Glossarium addidisse. Primiiin Braulionis
Miscellaneis Lipsiensibus inseruil eeleberrimus , et
juris elegantiarumque omnh.m consultissimus Men- B Hdelonsique silenlium non illico arguit, opus Isidori
kenius a Lucinam tamen deam invenire in r.ostris
. non esse , prGcserlim cum illi profiteanlur, alia ab
lerris non licuit. Isidoro edila, quoe ipsi singillalim non enumerar.t.
i6. Contigit denique in favorem illustriss. mar-
Deinde vana est suspicio de inlerpolato Honorii Au-
chesii Scip. Maffei insinuari, quem, qoia id non aegre
lalurum ex vulgata ad omues bonos ejus prol.xa vo- gustodunensis loco , quo Isidori elogium coniinetur.
luntate inteliigere poteram, litleris adii, quse inler Cum enim llonorius Augustodunensis soec. xn llorue-
alh etiam de glossariis qnce pararem, bievibus indi-
rit, ac multo anle membrance exaratse fuerint, 431
cium faciebant. Ulevero benevolentissime annuit, et
ignotum nomen ita humaniter est amplexus, ut ul- quibus Isidoro Glossaria ascribuntur, nihil est cau>ie
iro aucior lu: rit, mitterem, quam id primum liceret, quamobrem negemus Honorium inter alia Lidori
Veronam non defore, qui edant. Jam levi manu
; ibi
opera Glossarium nominasse.
relegi qu.c ante p'ures annos temere congesseram ,

eaque, ex Calholico, Constanliensi, et lexico vetusto 2. Sigeberlus quidem in calalogo librorum Isidori
alio , atque ex Breviluquo hic ibi auxi emendavi, , Glossarium pnetermisit ; sed subjunxit Ikcc verba :

conlirmavi. Inde natum fere est illud S^icilegium Scipsit et alia sxculari litteraturce competenlia, quai
quod adjeci b Antiquissimis i^tis iibris, quod raro
.

solet alibi, omnibus inslructa est bibliotheca publi a

commemorare nihil ad nos. In his Glossariuin locum
academijc Norimbergerisis Altdorfina. Lexicon vetus, haliere poluit. Trilliemius Glossarii nomcn non usur-
quod ita nomino, quia aliter nescio , eadem forma, £ pat, sed Isidorum scripsisse ait de Grammatica et
eodem habitu folio maximo exctisum simul esse
, ,
vocabulis: quo secundo titulo vocabularium scu
videlur cum Conslanl ensi, unum certe esl volumen;
inole multo Salomone niinus, el Festum fere exscri- G!os-arium comprehendi quid vetal? Enimvero in
bens, cujus inde nonnolhe boi oe Si riptime erui pos- Elymologiis ipsis l.ber decimus quid aliud est nisi
sint immiscet Hebraica et Graoca nomina multa ut
; :
vocabularium, seu Glos?arium? Inscriptio ejus libri
videatur Fe tus auctus esse a studioso homine iu
privalum u um. eslDe qu.busdam vocabulis nominum pcr alpliabelum :
17. Hisprcesidiis, eldiligenti repetitaque soepe lectio- sive Vocum certarum alpliabetum. In hoc quidem libro
ne hujus Glo sarii °, (ila ipse lau lo) non paucacer- Isulorus origines voctim per alphabelum polissiinum
torestitui quacsummi omnes 489
v ' r ' deposueranl,
inquiril, sed ita ut saepe opportunam explicalionein
mulia melius et ceriius excoguavi, quam isli, plura
Confirmavi. Quod etsi universum exiguum est.sirefe- adjungat.
ratur ad ct teram aliarum rerum, divinaruinhum:ina- 5. Neque mihi absonum videtur exislimare Isido-
riun juescienliarum magnitudinem,etmomentumma-
jus, tamen aaqui aibitri juvenilisoperre, Laiincelingme
rum ex aliquo suo uberiori Glossario hbrum decimiuu
siudiosis dicalse, facile dabunt veniam.Si Deus velit, Etymologiarum magna ex parte adornasse, eo fere
quod occasio me docebit, glossaria alia Latinograeca, modo quo Chronicon in compenJium redegit cap. 57
vel Graecolatina subinde emendatiora procurabo.
lib. v Etymologiarum, et, ul conjici potest, ex libro
iicripsi Alldorii Noricorum, menseMarlio.anno 1752.
Joannps Salom. Semlek. D de ILeresibus, quem Braulio inler Isidori Opera enu-
Prof. publ. ordin. hisiorice et poeseos. merat, capita 4 et 5 libri vm compegit. Quod si Li-
18. ILec erudile Semlerus, cujus opinionem de dorum alicujus Glossarii auctorem esse slaiuan us,
auctore Glossarii Isidoriani rationesque cap. seq. ad diflicile nihilominus erit judicare, quodnam sil ge-
examen revocabo. Hominis, quamvis heterodoxi, nuinum rjus Glossarium, cum fortasse nullum exstct
commentationes in bonas littjras dignas censeo quae quod non sit aut auclum, aut conlraclum, ct cliain
uon diutius lateant. sic interpolalum. Non enim ea judicandi ratio placet

a qua meliora
Exslat illud in septimi.voluminis parle quarta, sit, qui rt glossas Latinns alia», cl, si

inde a pagina 717-730. in inenlem veniant, ea coinpleclatur.

h Poteram verbosius illis uti, sed nisi in re ob- c Est illud maximiim praesidium, el auxilium, quo

scura, impetrare a me non potui , non solum, ne
uiinis crescertt hsec edito, sed eliam ne lemporis
nimis prodigus essem dispensator, qui jam certe vix
aliquot horas impendere in novam indiisliiain potui.
Faciain vero sedulo, ut, si licet Latinogrceca ei alia
tlossaria emitierc, supplcmenli quasi locus alijuis
h:e g!oss;e gaudeant, imo, quo magna pars aitis cri-
ticce, qualenus emendandis libris rec;e dat operam,
absolvitur. Nec a.lbuc niirari desino, qni lactum sii,
ut doctissimj viii neglecta bac via, mitius tulain aliam
tani ^:rpe elegcrii;!, tiini bac bre.vissimc ad id perliil-
^crr. poiucrint quo vulebaut.
 :, ,

79 AD OPERA S. ISIDOBI IHSPALENSIS PUOLECOMENA. KO

quod Glossarium eo anliquius sit, qno brevius. Nam % Qutestione» in Vetus Testamenlum peitinent. Sed
iit Glossarium Lcile ab aliquo augeii p jtuit, ita ab certe Ildefonsi, qui multa alia Lidori opera tncuil,

alio contralii, seleclis vocibus quae magis explica- silenlium contra perspicuam Rraulionis testiflcatio-

tione dignx viderenlur. In iis igitur antiquis Glossa- nem parum valere debet. Caveus ipse non satis siLi

riisquae I idori nomen prscferunt, illuJ potissimum constat, siquidem ad annum 595 Allegorias intcr

expendendum est.quodnam pluribus sequioris aelalis exstanlia Isidori opera nominat. Neque alii recen-
vocibus redundet, ut collig«-re possimus , ejusmodi liores hac de re dubitant, Oudinus, Cellierus, Fabri»
Glossarium aut Isidori nonesse,aul mullo magis cius. Hoc ipsum opus Dupinius tom. V Ribl. Eccles.

quam ccclera esse interpolatum. In Mss. vero exein- fortas e inlellexit, cum dixit, Isidorum libruin Alle-
plaribus hrec exstant a me observata Glossaria. goriartim super Oclateuclw scripsisse : debuit autem
4. ln Codice Vaticano 1471, de quo cap. 98, est dicre super ulroque Testamenlo. Sed, ut opinor, Al-

Glossariura sine Isidori nominc, quod tamen inscribi- legurias confudit cum Qurjestionibus in Velus Trsta-
lur Liber Etymologiarum. Similealud, sed uberius nientum quod accidil ctiam Labbto iu Commenlario
;

iii pervetuslo Codicc Vatcano 5520, eod. cap. 96. a Rcllarminum de Sciipt. eccles. Nam primum Cora-
I

A iud, quod cxterno lilulo dicitur Lidori, iu Codicu nienlarios a'legoricos commeraoravit : lum addidit
Regio Valicano 227, de quo cap. 99. g Allegorice , etc, sive Compendiolum Allegoriarum in

&82 *« Quoniam vero negari nequit verba Glos- Octateuchum ex Origene, Viclorino, Ambrosio, Uiero-
sarii Lidoriani magna ex parte genuinis Isidori expli- nymo , Augustino , Cassiodoro , Fulgenlio , (Jregorio

calioiiibus declarari, et aliunde salis verisimile est, aliisque. Hi videlicet sunt quos Isidorus in pr.cfatione

eum primam Glossarii formam adornasse, quam al i Commenlariorum nominalim recenset. Addit illico
po;tea auxerinl, ordo mihi in hac cdilione prscscri- Labbeus VideXystum Senensem,qui /i&.vm Bibliolh.
:

ptus poslulal, ut post Etymologias Diilerentiasque samt. Trithemium accusat quod lucubrationum Isidori
rerum et verborum Glossario, quod in eodem fcre copiam amplificare voluerit. At Trilhemius alias qui-

argumcnio versatur, et ad onmes lam sacros quain (ieiu lucubialioiies, ui videtur, amplificavit, *ed recte
profanos scriptores inlcUigendos ei explicandos utile fecil quod allego. ias a Commeiitariis in Genesin , elc,
essepotest, locum prabeam , adjnnciis doctissimo- dislinxer.t.
rum hominum notationibus, quibus obscura illuslren- 5. Rayerius ex antiquioribus profert Honorium
tur, depravala corriganlur, velcra a reccnlior bus Augusiodunense.il, qui Isidorum Hispalensem lotum
secernantur. Vetus Teslamenlum allegorice exposuisse aftirmat.
CAPUT LX. At Honorius mysticorum exposiliones sacramento-
aii
AUegonm
•
ir ,
Velens
•
\r„, Isidoro
ISon
et
,
\i
v/,
Novi t ,„ „,
lestamenh.
t -j„ r rum
L
intelligit,
o quae
i
sunl
»
commenlarii allegorici,
o sed
alicui Cordubensi, aut alii, quam nostro llispalensi dLersum opus ab eo quod Allegonas nommamus.
adjudicanda?. Editiones. Mss. vetera exemplaria. Allegat idem Bayenus rrilhemium, qui inter Lidori
\. Brauiio ila hunc librum descr bit : De Nomini- Hispalensis Opera Allegorias diverso lamen initio

bns legis et Evangeliorum librtim unum, in quo osten- recensel. In Trilhemio vero bis Allegorias indicaii
dil quid memoratce personce mysterialiter significent. video, primum lnterprelationis Veteris el Novi Testa-
H;cc ex prologo opcris ad Orosium petita sunt : Quce- menti n Domino meo el Dei servo : hoc est, quod
lib.

dam , ait I idorus, nolissima nomina legunlur legis alii ha! enl Domino sancto et reverendissimo \ratri.
,

Evangeliorumqne, quo3 sub allegoria imaginarie oble- Deinde Allegoriarum lib. i; ut enim cap. 47 notavi
cjuntur el interprcta'ione aliqua egent, elc. Cum Iijcc Trilliemius idem opus diverso litulo bis inlerdum
satis per se aperta sint, nihilominus e Orosii nomine enarrat. Pastrengus, quem eod. cap. 47 excitavi, in-
ansam fingendi Psendo-Dexter arripuil ,
qui ad an- ler alia LiJori nostri opera collocat ad Horosium
num 425 haec habet : Scribil per Iwc lempora Isidorus episcopum de Significatwnibus Veleris el Novi Testa-
JnniorCordubensis episcopus Allegoriarum librum Paulo mcnti lib. n.
Orosio Tarraconensi. Architecli ejusmodi fabularum 484 *« lp se Sigebertus, qui primus Lidori Cor-
duos Isidoros Cordubenscs disiioxerunl, allerum ad dubensis memoriam nobis conservavit, aul sibi finxil,
annutn 581, alterum ad annura 425, qucm proplerea " quem scilicet Seniorem vocat, ut ab Hispalensi d
Juniorem appellarun'. Q'iod lortasse conteinnendura slinguat, et edidisse ait ad sanclum Orosium presby-
prorsus esset, nisi Caveus quoque ad annum 420 terum Hispanum Commentarios in quatuor libros
Isidoro Cordubensi Allegorias probabililer tribui Rpgura, nihilominus Allegorias Isidoro Hispalensi
existimaret, eo quod ad Orosium Cordubensis trvyxpovov adjudicat : Ad Orosium librum de Significationibus
scripto? sint. Addit C iveus, ejusmodi comraentarios nominum. Coteleiius lom. I, pag. 758, edilion. An-
allegoricos neqae a Rraulione , neque ab Ildefonso tuerp. ann. 1698, ad Patres aposlolicos hujus libri
inler Isidori opera recenseri : quod eliam Rivarius Isidoriani titulum e suo ms. Codice profert : De Si-
urgel in commentario ad Pseudo-Dexlrum. gnijicalionibus Veteris et Novi Testamenli.
2. De R. aulione quam falsum id sil, modo vidimus. 5. Probat practerea Rayerius allegorias Isidori

De Ildefonso nolo cum Rayerio suspicari, Secretomm Hispalensis esse, ex slyli simplicilale, quai ab illius

librum, cujus 4S3 '" e meminit, eumdem atque Alle- genio et acvo non abludil ; cum conlra sieculi v itiitia,

fpniarumetse.Ham muHo congruenliusll lefonsi verba seu Lidori Cordubensis sclatem respuat, non inimis
ad mijsticorum Expositiones sacramentorum , sivc quam operis nuncupalio : Domino sancto ac rcvcrcn-
 581 ISDJBIANA. — PARS I!. CAP. LX1. 5g 2
dissimo fratri Orosio, e mltiore, ut ait, cotnptioreque, A 8. Allegorire Isidori exs'ant in edilionibus omiiium
quam qninlum luit, sseculo, atque e decrepila Latini ejus operum, et in Rogia Malrilensi cum notis Cy-
sermonis quod nec Cordubensis
octate profecta. Quid, priani Suarez , de quibus Grialius in prsefalione
episcopus Orosium presbyterum fratris appellatione descripla cap. 30. Antea pro.lierant Haganoa?, cuin
dignaturus esset ? Cum autem animadverterel Baye- a'iis Isidori operibus hac inscriptione : c B. Isidori
rius Orosii nomen tot turbas eruditis viris peperisse, episcopi, theologi vetustissimi, de nalivitate Domini,
nullumque Orosium episcopum Isidori scqu.ilem in passione, et resurrectione, regno, atque judicio lihri
Uispania inveniret , conjecit, pro Theodosii nomiue, duo. Ejusdem tractatulus de Vila el Obitu quorumdam
qui Arcavicensis episcopus fuil, et ad arinum 010 utriu-que festamenli sanctorum.Itcm Allegoria?. qua?-
Toletanae synodo sub Gundemaro septimo loco sub- dain ex ulroque Teslamento excerpta?,una cum libro
srripsit, Orosii nomen in membranas irrepsisse. Po- Pramiorurn (corrige Prooemiorum). Omnia ha?c ex
luil probabilius id conjicere de Orontio metropolitano Codicibus duobus antiquissimis sunt excerpla?, hacte-
Emeritensi, cujus nomen in conciliis Hispanis jam ab nus prorsus a nemine visa. Haganoa? per Joannem
armo 038 legitur : quique , etiam vivente Isidoro, Secerium anno 1529 mense Marlio In qttaluor Alle- :

eam dignitalcm forlasse jam obtintbal. Potuit simili goriis prwmillitur epistola Orosio fratri, eic. i

modo suspicari de Honorio Cordubensi episcopo, qui B 48S 9

Ex-miplaria mss. a nobis observala ha?c
-

eoncilio Hispalensi n , cui Isidorus prafuii , octavo sunl. Codex Vat<eanus 287, uhi snnt Allegoria? Vele-
b co subscripsit. Et in nonnullis qtiidem membranis ris Testamenli falso S. Ambro^io ascripta?, de quo
Allegoriarum scribilur Ilorosio, quod fieri potuil ex cap. 93. Codex Vat. 029, de quo cap. 94. Codex
llonorio. Imo si Honorius bic slicubi Corvluben^is Regio-Vaticanus 231, de quo cap. 99, hoc tilulo :

e.iscopus dicebatur, fortasse inde fundamentum ali- Liber de Interpretatione quorumdam nominum Veteris
quis arripuit, ut de Isidoro Cordubensi auctore Alle- Novique Testamenli. Domino el Dei servo Orosio epi-
giriarum cogitaret. scopo Isidorus. Qttcedam, elc. Auctor Inventarii de-
0. Nic. Antonius lib. m, cap. 2, cum de Isidoro ceptus, ut puto, a pseudechronicorum aucloribus
Corduben-d agit , st.spicatur Isidorum Hispalemem rn cripit : Isidori Cordubensis cle Interpretatione quo-
Allegorias nuncupasse Orosio illi abbali cujus (it rumdam uominum, clc. ,ad Orosium presbijterum Tar-
inentio in duabus epistolis Gregorii Magni, allera ad raconeusem. Allegoria? sine auctoiis nomine sunl in
monachos insuloc Montis Chrisi, altera ad Symma- Codice Regio-Vatic. 1823, de quo cap. 101. In Co-
cbum defensorem, lib. i, epist. 49 et 50. Elsi enim dice Palatino 277, de quo cap. 102, Allegoiia? prae-

Isidorus Orosium 483 fi*«^t"ein nominat , tamen id missa rubrica : Domino sancto ac reverentis^imo
non obesse debet, quia poluil Isidorus nondum epi- p fralri Orosio Isidorus. In Urbinate 100, cap. 104,
scopus ad Orosium scribere, vel potitit ipse Orosius eadem rubrica, cui prneit lilulus Liber Isidori ud :

aliquando episcopali dignitale augeri. Hoc secundum Oro ium incipit. In eorlem Codice est etiam Liber
potius esset tener.dum, siquidem in Allegoriis Isidorus Soliloquiorum ad Orosium Patrem forlasse per erro-
jam Gregorii Magni auctoriiate utilur, quod vix ab retn librarii, qui Orosii nomen ex Allegoriis sumpsit,

co nondum episcopo fteri potuit. In allegoria Servo- et patrem, ut pulo ,

pro presbyterum posuit. Adver-
rttm in Novo Testamento Cyprianus S:iarez {Joannes tendum e^t, in vetustissimis membranis legi revercn-

Crialius aitNic. Anlonius, forlasse ul edilionem indi- tissimo fratri , non reverendissimo : quod verbum
rci), quinotas adjecit,sicobservat: Alii in primoservo: deinde proevaltiit. In Conciliis qnoque Hispanije mss.
D. Gregorium significat, cujus fuit in primis studiostts: hoc epitheton effertur eodem modo reverenlissimus ,

is cnim ad hunc modum tractat prccsentemallegoriam. ut in antiquissimis CoJicihus bibliotheca? Valkance

7. Opinio Pelicerii in observationibus adChronicon, observavi.
quod Dulcidii Salmanticensis esse pulabat , Isidorum CAPUT LXI.

episcopum Selabitanum prope finem Liber de Ortu et Obitu Patrum lsidoro asseritttr. Edi-
sseculi vi aucto-
tiones, mss. Codices Ivtjus libri. Prcedicatio Jacobi
rem fuisse operis de Signiftcatione nominum, explosa
Majoris in Uispania ab hidoro asserta r.omprobatur.
a nobis fuit cap. 10, neque ulli ea inniti polest
j) Ejnsdem operis qucedam exempla inlerpolata el con-
lundamento, sive hic litulus Allegorias, ut videtur, tracta. Genuinus liber editus num ab aliquo interpo-
in licet, sive Gl «ssarium Isidorianum. Quid aulem latore corruplus.

dicemus de Codice Vaticano 287, in quo Ambrosius 1. De Isidoro auctore libri de Ortu et Obitu Patrutn

auctor Allegoriarum dicitur? Nam post alia Ambrosii tam consians est veternm scriptorum ct exempla-
opera eidem liber Isidori de Ortu el Obiiu Patrum rium inss. Operum Isidori consensio, utvalde miran-
et Allegoriarum Veteris Testamenti ascribilur : ac dtim sit ex^litisse aliquos recentiores ,
quibus in

linito opire Allegoriarum notatur : Explicit liber mentem veneril id neg;ire, aut etiam in dubiurn re-
beati Ambrosii archiepiscopi Mediolanensis: de Figuris vocare. Omillo stupeiidam Vossii h.tlluciiialionem ,

Veteris Testamenti. Nimirum invenit aliquis ea opera qui Callistum II soeculo xrr Romanum pontiliccm ,

iitter alia Anibrosii : et quia vel nomen deerat, vel auctorem libri dixit de Vita cl Obilu sanctorum, ejus
non salis clare apparebat , Ambrosio adjudicavit. scilicet qui inter Isidori opera 437 legilur, ut ab
Nequc auctoritas ejus Codicis, qui sa.culo xv exaralns Outiino tom. II ,
pag. 1000, et a Fabricio Bibliolh.

fuii, tot ali s antiquioribus elCodicum et scriptorum med. verb. Callixlus II jam notatum fuil. Quis non

testimouiis quidquam obcssc dcbet. miretur Natalis Alcxandt i conlidentiam, qui sa'.cu!o i
 ,
;
, ,

5S3 AD OPEKA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEGOMENA. 334

Iiist. Eccles. , disserl. 13, propos. 2, jam constare, A ptores alios ante Iddorum Hispanicum S. Jycobi
ait, apud doctos librum de Yila et Morte sanclorunri, apo.-tolatum confirmasse. Mariana in tract. de Adveu-
qui sub noniine S. IsiJori circumfertur, sancli revera tu S. Jacobi in Ilisp., el Florezius tom. III Hisp. sacr.,
IsiJori genuinum fetum non esse? Scio , nonnullos pag. 106 seq. ignorare se dicunt qurenam sitil ea qiue
viros doctos dubilare, an Isidori opus Iioc sit, quos- Isidoro indigna mendacia Baronius appellal. Si quos
dam etiam LiJoro aperle abjudicare. Sed cum alii forle moveant verba de Jacobo Majori : Sepullus cal
ncque minus docli , neque numero pauciores opus in Marmarica; facile respondetur enorem librarii
Isidoro asserant et vindicent, quo jure Alexander lueri irrepsisse, ut cx veteri Breviario Tolelano colligitur:
poterilsuum illud jam constare apud doctos ? Cui re- Et, ul dicil beatus Isidorus, scpultus in arca marmo-
ponerc facile quis polerit, et nunc conslare apud do- rica , cui adhaerel leclionarium ms. Complutense :

ctos, et olim apud omnes sempcr constitisse, librum alludunlque antiqua alia inslrumenta de sepulcro
de Ortu el Obitu sanctorum Isidorum auctorem babere. Composlellano arcuaiam domum, arcis marmoreis, sub
:

2. Baronius, Cennius, et quolquot advenlui et pra> marmoreis arcubus. Ac fortasse, ut apud Marianam
dicationi S. Jacobi in Hispania refragantur, librum nonuemo conjccit, rrimum sctiptum fuit marmoris
de Ortu et Obitu sanctorum co.fictum, falsoque arca, ex qm levi mutatione facium est marmarica.
Isidoro tribulum, corruplum atque iuterpohlum as- B Alii, ut Gaspar Sanchez, et Maurus Caslclla, suspicali
scrunt, vel suspicantur, ut Bayerius observat. Man- sunt in Tamarica, nam Tamarici populi sunlGallseciaj;
sius vero , in not. ad AlexanJrun, inter eos qui quod tamen minus probandum. Mea conjectura essel
prrcdicalionem Ilispanicam S. Jacobi defenJunt M armarica sive aliud simile nonien (nam notuina
,

Cenninm enumerat de Antiq. Eccles. Hisp. lom. I , j

ropria in Mss. passim inveniuntur corrupta), uonien
dissert. I , cap. 2. Sdlieet Cennius praedicationem lo i esse , in quo primum Jaiobus sepu'tus fuit, vel

S. Jacobi in Hispania ex sola tralilionelueri vuit, cu- inira, vel prope civitatem Hierusalem.
jus tamen nuia menlio exstetin monumenlisquae in-
! 4. Conferenda tainen sunlqua3 de sepulcro S. Ja-
venlionem corporis nraecesserunt. Quo aulem judicio cobi in Ilisp. sacr. tom. XIX enarrantur, pag. 58
id egerit, satis duo baec specimina ostendunt. Negat, ex Historia Compostellana, aliisque monuineulis.
lsidori esse librum de Orlu et Obitu Palrum, quia in Theodorus et Alhanasius, discipuli S, Jacobi, sepeliri

eo epistola canonica apostolo Jacobo Majori tribui- se jusserunt hinc indeadsepulcrumsancli apostoli. Ia

tur, quod a nullo, inquit, hominum faclum compe- quodam CoJice Histori* Compostellanae, qui asser-
ritur. QuiJ imperilius? ApuJ eos qui pro Jacobi ia vatur ii collegio 489 Majori Salmantino Archie-
liispaniam adventu scripserunt, eorum catalogum re- piscopi nuncupato, initio exstat imago episcopi sub
perire poluil qui epislolam canonicam Jacobo Majori C arcubus inspicientis sepulcruin quoddam magnuui co-
aut aperie tribuerunt, aut id saltem pobabile judi- opertum in meJio positum, et duo alia minora hiuc
carunt. Prselerea affirmat nihil promoveri, etiamsi inde sine operculo. In ipsa Hisloria Composlellana
liymnus Breviarii Mozarabici ,
quo praeJicalio S. Ja- corpus S. Jacobi sepullum dicitur sub marmoreis
cobi in Hispania asserilnr, S. Ildefonso ascriberetur, arcubus : in multis regum Hispanorum diplomatibus,
quia Ildefonsus, ail, longepost tempora lsidori floruit. lioc tom.XlXIIisp. sacr. relalis, modolocusimlicatur
Quid falsius?quid ineptius? Ildefonsus Isidori auditor sub arcis marmoricis, modo in locum arcis murmoricis,
fuit, obiitanno 6G7.Corpus Jacobi inventum inGalloe- molo sepulcrum liabemus in arcliis marmorkis, modo
cia fut lempore Alfonsi Casti nuncupati, qui regnare arcis marmoricce (undo Gallcecia:. Dubilari potest au
ccopit anno 795, ante quod tempus negat Cennius ex tribus illis arcis, quas dixi, sive sepulcris, inilio

monumentum ulluni exslare pracdicationis Jacobi nomen inditum fuerit:Arcce marmorica;,\e\ ab arcubus,
neque promoveri quidquam posse 4SS P»lat , sub quibus sunl sepulcra , appellalio fluxerit loci

etiamsi hymnus in quo proedicato f tatuitur, Udefonso Arcus marmorei, el corrupte arcw marmoricce. Caete-
ascribalur. Et gloriatur qnidem Cennius, se non in rum in tanta Codicum et leclionum varietate seligam
llispanorum graliam, ul Bollandiani, sed in veritaits apud S. Isidorum scripturam quam mihi exhibet Co-
gratiam scribere. D dex Casanatensis G. 111, 1 membran. in fol. sa;euli xi

3. Conslantinus Cajetanu=, in elogio Isidori.pag. 29 ? circiter, sepultusin arca marmorea; quam lpctionein

verba profert Baronii ex not. ad diem 15 Julii Martyr. conjecturae gravissimorum liominum.et lectiones Bre-

Boman. de hoc An Isidori non immerito viarii Toletani conlirmant. In ms. vero Casanatensi
libro : sil ,

onducilur in conlroversiam, cum complurain eo indigna scribilur arch a pro arca, et veleri manu nolata2 sunt

hae diversai lectiones, vel Acha marita, vel in Achaia

Isidoro reperiantur coagmentata mendacia. Excipit
aul m illico : Revera tamen Baronius hcec non dixis- Marmorica. Ex Acha marila aiius fortasse conjicict

acta maritima.
set, nisi lsidorus evangelicam ad Hispanos Jacobi pro-
fectionem, quam ipse inficiakir, docuisset. Sed de Ba- 5. In Chronico interpolato Isidori, quod in sua

ronio quidem aliler senliendum : nsm aliquando Chronicorum syllogeLucas Tudensis edidit, alia innui-
pnedicaiionem S. J^cobi in Hispania suslinebal lur lectio Pclrus el Paulus sepulii sunt Romar, An-
:

eliamsi negaret, fetum S. Isidori esse librum dc dreas Patras chitate Achaiw, Jacobus Zcbedwi in arce

Ortu et Obitu Patrum. Addit Cajetanus se singulari marmorica, el dclatus in GalUvciam Ilispania? ullimam

coiiccrlatione probassc, GJe dignissiiuos cliam seri- provinciam. Sed ad mar 'mcir. uotalur in arca mar-
 ,;,

S85 ISIDORIANA — PARS II. CAP. LXI. 58G

ut ego arbilror, auclor voluit, Jacobus A rum auctorem S. Gregorium Magnum negare
morka : et, £93.
marmorica delalus in Gatlw- ausit, quia mulla in eis sunt qucc fiJe nunc indigiia
Zebedwi in arca esl
pleri |ue censent? El audent quidem aliqui, sed tam
ciam , elc.
v.Iidis rationibus refellunlur, ut temeritatis suce eos
6. Ut autem eos recenseamus auctores qui lib um
pudere debeal. Deinde scriptores colleclaneorum
de Orlu el Obitu sanctorum Isidoro tribuunt, a Brau-
De Ortu, inquit Braulio, magis excusandi sunt, si quccJam aut aliquantulum
lione inilium ducendum est.

unum, in quo eorum cjesla absurda, autminus credibilia proferant proposilum

Obilu Patrum librum
:
et

mortem eorum, alque sepulluram cnim illis erat non tain ut vera a falsis discernerent,
dignilatem quoque, el

sententicdi brciilate subnotavit. Vides non solum in-

quam ut aliorum dicta congererent, et aliis dijudi-

scriptionem, sed argumenlum quoque operis clare

canda proponerent. Prceterea Colleclanea quce Bedae
nomine circumferuntur, aut Bedcc omnino sunt, aut
proposiluin ex ipso lsidori prologo : Qubrumdam
sanctorum Patrum, nobilissimorumque virorum ortus,
auctoris cequalis, vel non mullum poslerioris, cum
in antiquissimis membranis descripta repeiianlur,
vel gesta cum genealogiis suis in hoc tibello indita sunt:
dignitas qiioquc et mors eorum, alque sepullura sen- II. Allegal deinde Nic. Antonius auclorem sermo-
,

tentiali brevitate notata. Ccccus oporlet nis de Assumptione Maricc Yirginis, inler a'ios sancli
sit _.SO
Auguslini olim relali, nunc in appenJicem eJitioi.is
qui in Braulionis praenotatione expressum non videat B
quem nunc babemus, librum.
Maurinorum tom. V, serm. 208, rejecti. Hic sermo
Isidori,
a Labbeo in dL-sert. de Script. eccles., Fabricio iu
7. lldifonsus in Isidori elogio ab boc libro incipit:
Biblioth. med.,et aliis crcdilur esse Fulberti Carno-
Scripsit, ait, opera ct cximia, el non parva , id est, li-

brum de Ortu et Ob lu Patrum. Adhccrent alii scri; to-

tensis. Mabillonius in Actis SS. Benedict. sceculo m,
part. n, pag. 266, asserit, in quodam Codice Chinia-
res de Vir. illustr., SigeberlusGcmblacensis, qui ne-
censi Aulberto, seu Ambrosio Autperlo eumdem
que Braulionem, neque IUefonsum vidcrat, ut ex
sennonem tribui. Fabricius in Bibl. mcd. verbo Am-
horum trium collatione Nic. Antonius animadvertt
brosius Aulperlus hunc Aulpertum, sive Aulbertum
Pastrengus et Trilbemius cap. 47 laudati quibus
prccmisimusNotkerum Dilbulum, qui scoculo x ineun-
abbatem S. Vincenlii ad fontes Vullurni, qui sceculo

te decessit, etinier ali;i Isidori opera recenset I.brum vin floruit, dislinguit ab Aulperto abbale Casinemi

de Patribus Veteris el Novi Teslamenti. srjeculo ix ; et ad bunc secundum a nonnullis referri

8. Addit Nic. Anlonius FerdinanJum Perez de ait scrmonem in assuinptionem Marioe inter Augusti-

(corrigendum Didacum Lopez de Atmella) nianos de sanctis, et in Combcfisii bibliotbeca con-

Guzman
in opere Hispanico El VaLrio de Codex Valicanus 1209 sccculi xi vel xn,
tas H.storias sub cionaloria.
nom«»as exbibet in oclava Assumptionis inler alias
Joanne II Castellcc rege conscripto, Joar.nem Eisen- C
laudalum sermonem, praemissa rubrica Sermo Aro-
greinium, Lippomanum, Surium Philippum Bergo- ,
:

brosii Autperli in octava S. Marice. Incipit Adest, :

matem , Possevinum Andream Schotum, quem, ,

dilecthsimi fralres, dies valde venerab.lis, etc. Ru-

inquit, appellamusanie alios hujus scripli vindicem :

brica manu veleri perscripta est, sed ita ul aliud

quippe qui de scriptis SS. Pairum in dubium revo-
opus promisit scho- prius exaralum fuisse videalur.
catis ac vindicatis edilurum se in
12. In hoc ergo sermone ms., qui sane veteris au-
liis ad Phoiii Biblioth. cod. i.
cloris est ila legitur < Sed nec invenitur apud La- :
9. Ex aniiquioribus scriptoribus qui Isidorum hu-
linos aliquis tractatorum de ejus morte quidpiam
jus libri auclorem agnoverunt, profert Nic. Anlo-
nius Bedam, qui sxculo vm floruit, ac fere cen- aperte dixisse, Nam cum illum Evangelii versiculum,

mm annis post Isidori mortem decessit. Scripsit quem Simeon dixit ad Domini malrem Et tuam ip- :

sius animam pertransibit gladius beaice recordatio- ;

Beda paulo anle ob'lum, ut auctor Vdce discipu'us
nis tractaret Ambrosius, ait Nec hisioria, nec lit-
lsidori episcopi excer-
:
quidam ejus narrat, de libris
tera docet, Mariam giadio vitam linivisse. Hinc et
ptiones quasdam. Exstant etiamnum Venerabilis Bedse
Isidorus Incerlum est, inquit, pcr hoc diclum, utrum
Collectanea seu Excerpla ex probatUsimis EccIeJ;c :

doctorum senleniiis collecta Opcrum gladium spirilus, an gladium dixerit persecution.s

vol. III ejus : in n
quo libro multa iisdem verbis rcferunlur ex opere Habes Isidori senteniiam in libro de Ortu el Obitu
de Ortu etObitu Palrum deprompla, prccserlim cap. Patrum, cap. 67, 492 de Maria, neque alibi apud
ac nominaliin Jacobus ad Isidoium reperiendam Hanc quiJam crudeli necis
: i
de divisione aposlolorum ;

passione asserunt ab hac vita migrasse, pro eo quod

aimunliandum Evangelium Ilispanian. accepisse dici-
justus Simeon complectens brachiis suis Chrislum
lur. Ila; sunt cerle excerpiiones illce de libris Isidori,
propbetaverit Matri, dicens : Et tuam ipsius aniinam
quas Bedce discipulus laudat.
pcrlransibit gladius. Quod quidem incertum est
10. Nolim dissimularc i tiusmodi collectanea fe-
ulrum pro materiali an pro verbo
gladio dixerit,
tum gcnuinumBedcc a Natali Alexandro, ac nonnullis
Speciah-
aliis viiis criticis non censeri , quia, ut putant, Dei valido, et aculiori omni gladio ancipiti.
nulla docet hisloria Mariam gladii ani-
inepliis refcrla sunt. Sed advertendum primum est ler tamen
non omnia ea qucc nostra hac cctale inepta videri madversione percmptain. i

13. Baycrius, qui in notis ad Biblioth. Hisp. eam-

solent, aul revera incpta esse , aut scriploribus an-
aliorum dem causam suscipil, plures cxcilat recentiores, qui
tiquis, bona •plerumque fule iiarralioncs
inepta videri dcbuisse. QuisDialogo- librum de Orlu et Obitu Patrum lsidoro adjudicant,
excipientibus ,
:87 AD OPEUA S. ISIBORl HISPALENSIS PROLEGOMENA. 5*8
Cesneri epitomalorem , Bellarminum, Joan. Ger. A citata fuerat abhinc Asturianis usque in oris. Flore-

Vossium, Caveum, Oudinum, Albertum Fubricium, zius, tom. XV Hisp. sa; r., pag. iG9, Arcaricum, As-
Cellierium, et Placcium, qui iu Theairo Anonym. et caricum , sive Ascarium episcopum Bracarenseiu
Pseudonym. in Lidoro Hispal., num. 1484, adversus collocat anno 785, sed addit, a Pagio, Fleurio, Bas-

Isidorum hujus libri auctorem ne hiscere quidem au- nagio, auctore Calalogi episcopoum Bracarensium,
det. Ex antiquioribus laudat auctorem Vilce S. Isidori et aliis, episcopum Bracarensem constiiui, nulla la-

apud Bollandianos tom. I Aprilis , et Ascaricum uien allata ratione.

quemdam Hispanum episcopum in epistola ad Tuse- 16. In eamdem sententiam Nic. Antonius profert
redum nondum edita. Incidit in eam epislolam, dum omnes ejus operis editiones, quce Isidorum auctorem
recenserel Escurialensem Isidori Etymologiarum Co- agnoscunt, et eam quam ipse ait faclaoi
inter alias
dicem digramm. et plut. i n. 5, cera mlxxxv, s ve :
Haganocc apud Secerium cum libris de Nalivitaie
Chrisli anno 1047, xn Kal. Seplembris a Dominico Domini, Allegoriis, el Prooemiis, anno 152L Corri-
presbyteroexaralum, ut in fine legilur. Titulus verbis gendum aibilror anno 1529 ne^ue enira diversam ;

mrde Lalinis est : Direcla Ascaricus ad Tuseredus Dei hanc editionem esse credo ab ea quara cap. prcee.
famulus, de ipsis sanclorum dormienlium, qui cum descripsi. Fabricius aliam antiquiorem commemorat
Christo surre.xerunt, corpora, elc. Ibi cum o, inionem g sine loeo et anno in 4, tura eliam Basileensem ia

quorumdam exposuisset, qui asserebant sanctorum Orlbodoxograpbis 15G9 in fol., part.

Patrum, qui cum Chrislo resurrexerant, corpora Latet qucedam ejusJem libelli ediiio in opere non
ad : i propria remeasse busta, addit, illud quasi ebe- salis in nostris regionibus obvio hoc litulo « De :

tesbeati Isidori edicto in medinin profcrenles, id est, Vita et Morte Mosis libri tres cum observalionibus
de Adam, tresque patriarcis, quod eos in loeum Arbe Giibeili Gaulmiui Molinensis. Accedunl Pseudo Do-
propriis narret requiescere in sepuleris non inlelli- rothei Tyrii, et aliorum velerum apospasmalia de
gentes stolidi et lirantes, quod ille si pairia, vel cum Vila prophetarura, apostolorum, et sepluaginla dis-
(aut quorum, aut quoniam) nesciret Domini jussu cipulorum Christi, Grcece et Latine. 404 ^- B "
su^citata illa corpora essent, neque propriis ea vi- Sira et aliorum Orientalium senlenti.e, a Paulo Fa-
disse oculis, si sint in suis, aut non sint sepukris : gio, et Joan. Drusio pridem ed tcc. 3. Nicephori Cal-
sed antiquam solummodo de Patrium vitam, vel obi- lisiiMenologium breve ecclesiasticum. Cum prcefa-
tum Genesis proferat sloriam. > tione Joan. Alberti Fabricii. Hamburgi, sumptuChri-
14. Quamvis ob:Cura hccc sint verba, tamen clare sliani, Liebezeit, anno 1714. > In 8. Igiiur pag. 512
indtcant caput 1 libri de Orlu ct Obilu Palrum : Se- hujus coleclionis exstit tsidori liber hoc tilulo :

pultus esl autem (Alam) in loco Arbee, qui locus no ^ Beali lsiduri Junioris, Hispalensis archiepiscopi, de
men a numero sumpsit, hoc est, q-atuor : nam tres Yila el Ouitu sanctorum qui Deo placuerunt. Decs-t

patriarcho? ibidem sunt sepnlti, el liic quartvs Adam. prologus. Index pro ulroque Testameulo capitibus
Qtio autem sccculo Ascaricus hic vixerit, incertum. 87 conlinetur. Fabricius ipse, qui hanc edilionem
Ex inco nplo et horrido Lalini sermonis ad Hispani- curaverat, in sua Biblioth. medii ccvi eam tacims
cum p'ane declinantis 493 stv '° Bayerius colligit prcetermisil. Edilio similis Haganoensi anno 1529
auclorem sccculo ix aul ineunte x vixisse. Profeelo jam indiealcc : sed in Ilaganoensi adesl prcelalio et
sceeulo xi, quo exaratus est Codex, aut ante, inter hcec inscriplio : Liber D. Isidori episcopi de Yila vel

Hispanos, Ascaricum s cilicet, et eos qui ab eo dis- Cbitu sanctorum qui Deo placuerunl. In pncf.itioue
sentiebant, constabat librura de Ortu et Obilu Patrura qucedam verba picepostere colloeantur in buuc ino-
fetura Isidori esse. dum : Prcefalio quorumdam sanclorum nobilissimo-

15. Sed mea conjcclura est Ascaricum auctorem rumque virorum orlus.... dum brevi sermone leguntur,
epislolce antislilem Bracarensem fuisse ; illum scili- qui in Scriptura laudibus prcefuerunt.
cet, qui sceculo vm Elipandum interrogavit per lit- 17. Ad vetera exemp'aria mss. libri de Ortu et
leras, an Jesus Christns Filius Dei adoptivus, an na- Obitu Palrum provocat dtinde Nic. Anlonius; qu.e

turalis esset, atque Elipandi errorem amplexus fuit. nullum alium auetorem piceferunt, nisi Isidorum,
Epislola Ascarici scripla est non sermone Latino aut per erro:em Patres Isidoro antiquiores, Iliero-

doctorum proprio, sed idiomate tunc apud vulgus nymum Ambrosium, ut postea dicam. l.ter alia
et

usitato, adeoque simillima hac in parte est epistolce Isidori opera habent hunc librum Codices antit|uis-
familiari Elipandi ad Felicem Urgelilanum, quam simi iu bibliotheea Parisiensi S. Germani a PralK
Florezius tom. V Hisp. sacr., pag. 577, edidit, el Plusquam qningentorum annorum Codicem laudabat
Ducangius, num. 29 el 51 prx-fat. ad Glossar. med. sccculo xvi llieronymu; Zurila in Annalibus. Ali s

et inf. Lat., in exemplum vulgaris sermonis Lalini membranaccus annorum 250 fuit eodem sa culo iti

adduxit. Incipit Domino Felice, sciente vos

: reddo, bibliotheca Antonii AugUolini : alius in bibiiolheea

quia eleunle Julio vestro scriplo accepit, elc. Jona, Cccsarea anno 1475 descriplus, ut Petrus Lambecius
Aurelianensis in opere adversus Claudium Taurinen- testatur. Duos alios anliquissiiuos Codices ante oculos

sem refert Elipandum A^lurias et Gallceciam sua babuit, qui eJilioni Haganoensi pncfuit : oclo con-

iusana docirina imbuere lentasse, cujus discipulos tulitPetrus de Fuenliduenna, qui ad e Jilionem re-
apud A^tures ipse Jonas aliquando viderat. Sic etiam giam Malrilensem hunc librum emendavit, ul Joan.
Ascaricus Tuseredo controversiara exponit, quce ex- Griaiius in prcefalionc narrat. Iu bibliolhcca Ambio-
339 ISIDOMANA. — PARS II. CAP. LXI. m
siana hic iJem liber cuin aliis Mss. asservatur. Baye- A namquc Romam accepit, frndreas Achaiam Jacobus
rius annolat bibliothecaiu Escurialeusem binos Co- Hispaniam, Joannes Asiam, Thomas Indiam, Mai-
dices bujus operis non tainen usque adeo anliquos, tlueusMacedoniam, Philippus Galliam, Bartholomxus
exhibere, oclonosParisiensem regiaro, ut ex catalogo Lycaoniam, Simon Zelotes ^Egyptum, Malthias Ju-
apparet. Observandum, Bivarium ad annum 37 Dex- dLcam, Jacobus frater Domini Jerosolymam, Judas
Iri Chson. asserere, Pelrum Fuentidueuna, sive Fon- frater Domini Mesopotamiam ; Paulo autem cum
tidonium 18 Codices vetustissimos contulisse : qui cocteris aposlolis nulla sors propria lradi;ur , quia
error esl typographi pro 8 Codices. Reprehenlil idem in omnibus gentibus magister et piaedicator eli-

Bivajrius Grialium et Loaisam, qui, ut ait, etiam e ii- gilur. »

lionem correxit, quod in elogio S. Jacobi 495 ^ a " 20. Accipe nunc verba Juliani Toletani coiumenl.

joris vocem pnvdicavit pro scripsit posuerint : nam in Nahum prophetam pag. 509, lom. II Palrum To-
ip e cum Joanne de Salazar de Advenlu S. Jacobi, letan. : i Isli ergo pedes Domini fuerunt, q :i eum
el a'iis lenet episiolam canonicam, quae S. J.icobi prcedicando per universuin mundum delulerunl. Pe-
Minoris vulgo creditur, sciptam fuisse a S. Jacobo trus enim eum Bomae, Andreas Achaiam, JoaDD.es
Majore, ut Codices mss. Isidori probant. As am, Philippus Galliam, Bartholomacus Parlhiam,
:

18. Verum cum Nic. Autonius leviter lestimonium rj Simon /Egyplum, Jacobus Hispaniam, Thoinas In
Pelri de Marca de quodam vetusli simo Codice in- diam, Matlhae is ^Ethiopiam, Judas Thadreus eum
dicel, ilhid uberius a nobis exponendum est. In epi- Mesopotamiam, Jacobus Alphasi eum
relulit reiinuit
stola ad Henricum Valesium de tempore quo primum Hierosolymam » :

in Galliis suscepta est fides Christi, Petrus de Marca Quisqne sua sorte Chris'um sparsit sine sorJe.
primum verba Usserii transcribit e capite secundo Per Paulum vero toto disiiergitur orbe.

deantiquitalibus ecclesiarum Britannicarnm : < Quod 21. Hoc est discrimen inter Isidorum el Juliauum
aulem de Philippi in Galliis apostolatu habel Frecul- quod ab hoc omittitur Maithias, Matthxo tribuilur
fus, a Malme.-buriensi citatus, ex Isidori libro de Pa- ^Ethiopia, Bartholomaao Parlhia, cum IsiJorus Mat-
tribus utriusque Testamenti cap. 75 ad verbam ex- th;toMacedoniam, Barlholomaeo Lycaoniam assign t.

pressit.... Idemque Gallis praedicavbse Christum le- Ac fortasse cum Codex ex quo Henricus Canisius
giiur in libello de festis apostolorum, qui in Hiero- bunc Juliani Commentarium eruit, mendis inquina-
nymiano Martyrologio ms. habetur, ex quo pleraque tus fuerit, exscriptoris vitio ea varietas imputari do-
omnia in librum suum de Patribus Novi Testansenti bebit.
transcripsil IsiJorus. Addit Parisiensis anlistes His
22. JuManus ipse de Comprobatione sexlae setatis
:

adjungendum putavi testimonium vetustissimi Codi- q adversus Judceos lib. n, pag. 118, tom. II Patrm
c<s ms. ex bibliotheca S, Germani Parisiensis, in quo Toletanoriim, etsi non omnes recensel apostolos qui
iste traclatus Isidoriante octingentosannos ascriptus Clirislum pervarias orbisregiones annuntiaruiil, quia
una cum aliis ejusdem auctoris libris conlinelur... id tunc miuus erat argumenlo suo necessarium, ta-

Nec dissimulandum est, in eodcm Codice legi, His- men hanc e;>mdem divisionem indicat : Pos!quam
paniam Jacobo apostolo datam, eumque Hispanis enim narravit , Pelrum fidem prccdicasse ,
quin
fidem procdicasse. Qua3 velusti Codicis aucloritas a a Jmlceis ipsi diffi ultas de sepluaginta hebdomatlibus
quibusdam conceplam su<picionem eximere debet Danielis objiceretur, sic pergit Hac eliam et simiH
:

vitialre fortean loco in illo lectionis in prioribus edi- regula Jacobus Hierosolymam, Tlwmas Indiam, Ma-
tion bus ab aliquo Hispanicarum pariium slucKoso. » cedoniam Matlliams illustrat, cateraque omuis mulli-
Scilicei cum ejusmodi CoJex sceculo vin aut paulo tudo aposlolica Clirislum Dei Filium simili doctrina in
post exaratus fuerit, vitiaUc rccentiori tempore le- mundum venisse verbo prwdicavit el teslificata est.
ctiorus suspicio omnis cessare debtt. Nou omiilam 497 23« Miuime dubiuro est quin Jiilianus hoc
hoc loco notare pr.cdicationem S. Phiiippi in Gallia, libro divisionem aposlolorum, cujus Isidorus in libro
quce a S. Isidoro quoque asserilur, non perinde cer- de Orlu etObitu Patrum meminit, respexeril; et hoc
tam censeri ac praedicalionem S. Jacobi in Ilispa-
^ quidem loco Macedouia Mallhseo tribuitur, uti apud
nia : tum quia Isidorus de rebus domeslicis loquens Isidorum. Sed quoniam prrcdicatio Jacobi Majoris i l

inajorem fidem merelur; tum quia cum Philippus aliorum apostolorum hic omillitur, quse diserte in
pr.rdicaverit Chrislum in Galalia, et Galatia dicla coinmenl. ad Nahum prophelam commemoratur,
etiain fuerit Gallia, et Galatw Galli, ut nonnuili ob- idcirco ii qui prie licationem Jacobi Majoris in Hispa-
servant, facile intelligi potest, aul in mss. exempla- nia rejiciunt, quamvis opus de comprobatione sexhe
ria Galliatn pro Galatia irrepsisse, aut de Galatia retatis Juliano as?erant, negant tamen commenta-
Isidorum aliosque qui simili modo loquuntur, esse rium in Nahum Juliani genuinum opus esse. Dupinius,

explicandos. • ait Fabricius in Bibliolh. med., Iiunc commcntarium

19. Quoniam vero llsserius loc. cit. animadvertit Juliano ereplurus tom. VI B.blioth. cccles., patj. 3G,
eadem, qucc apud Isidorum de pitedicalione aposto- duobus utitur argumentis, non onini exceptione ma-
lorum, apud Jiilianum 493 Tolelanum comment. joribus, sitenlio Felicis Tolelani, el diversa, ut ipsi

inNahum prophelam legi, hoc loco anobis ancloritas videlur, shjli ac scribendi ralione. Emineiilissimus
Juliani diligenter, expendenda est. Caput 81 libri de cardinalis Lorenzana, qui editionem Patrum Tole-
Urlu et Obitu Patrum post alia sic referl : « Pclrus lanorum non minus doclriinv splendore, quaiu lypo-
 :

391 AD OPEUA S. ISIDOUI HISPALENSIS PDOLKCOMENA. 39-2

rum elegantia ornalam iu monito A adimere ipse volet Mirocum, Fabikium, Labbeum,
lucem emisit, in

adlectorem, quod commenlario praemiltilur, opus Nic. Antonium, cardinalem Aguirrium, marcbionem

Juliano vindicat, et conlraria argumenta in nihilum Momiexarensem, Dollandianos, a!ios innumeros.

religit. Alioquin cur non polius aflirmat viros doctos librum
inNabumS. Juliano adjudicare? Silenlium Felicis in
24. Observat contra Natalem Alexandrum, quod
elogio Juliani Mamacbius cum Dupinio urget. Sed
cum \iri docti antea Julianum auctorem ejus com-
cum conslel Felicem Vitam S. Ildefonsi, a Juliano
mentarii sine ulla dubitandiralione agnovissent, ipse
certo scriptam, non commemorasse, el cum potior
dubitare ccepit non alia eausa, ut videtur, permotus,
fuerit ralio cur de opere inchoato et non perfecto,
nisi quia in eo commentario pracdicalio S. Jacobi in
quale est commentarium in Nalmm, sileret, quid est
Hispaniis asseritur. Expendit tres rationes, quas
cur tantopere argumenlo huic negar.ti Mamachius
Alexander proferl. Prima est, quod ex uvo Codice
confidat ? Nuper inveni egomet in vetuslissimis mem-
ms. undequaque mutilo et mendis scalente editum est.
branis Vaticanis opus S. Juliani Toletani, a Fclice
Hsbc ratio per se ipsa ruit. Multa enim sunt opera
praetermissum, de quo lusius cap. 103 dicam, uhi
quae ex uno tanlr.m Ms., ac, si vis, mulilo et men-
codicera Palatinum 1740 describara.
doso, alicui auciori asciibunlur. Allera, quod qua-
tuor tantum , aut quinque versus Nahum prophelaj B
ac scribendi ralionem objicit. Sed un'e arguunt
exponit. Quid mirum, cum opus sit imperfectum?
Tertia : Recenliorem sane auclorem Juliano indicant
hanc diversitalem ? Et cur 499 si qua ea est, ejus-

Quisque sua, etc. Dollandiani in

dem auctoris diversoe sctati, diversis lemporibus, di-
versus Leonini :

verso scopo ascribi non debebit? Fabricius animad

commentario prcevio ad Vitam S. Jacohi tom. VI
respondenl, primum versum nullo
verlit, eo commenlario primos versus capilis prinu
Julii parl. H, § 7,
Nahum prophelae solemni illis lemporibus per varios
numero contineri secundum Leoninum non esse,
,

sensus vagandi libertale fusius exponi. Cur igitur Ju-

cum medium non consonet extremo ac solum posse ;

lianus in hoc commentario morem sui sxculi t°nere

appellari similitsr cadentes; quod apud antiquos
non potuerit, quamvis in ali s peculiari quadam sua
poelas saepissime accidil, et quidem quandoque sine
ratione ac methodo scripserit?
ullo arlificio.Non autem video cur dicant Dollandiani,
27. Quandoqiii Jem vero Nalalis Alexander fatetur
primum versum nullo numero contineri ; nam versus
pracdicationem S. Jacobi in Hispaniis asseri a Fre-
hexameter est. Quisque sua sorte Christum sparsit
culfo, a Walafrido, a Notkero, a Melello monacho
sinc sorde : ubi e in sorle producitur vel ralione cae-
Tegerseensi, a Zacharia Chrysopolitano, ab Ottone
surae, 493 ut P ' tlC Christiani praeserlim soeculi vu
Frisingensi, aliisque aut cjusdem temporis, aut se-
producere solebant, vel ob duas consonantes diclio-
quentis, quia scilicet omnes illi auctores eam opi-
nis sequenlis. Exempla vero versuum similiter ca-
nionem, quam posl sseculum vni ait invaluisse, in-
dentium , ut sorde, orbe, plura sunl etiam apud
discussam amplexi sunt; videndum est num ex aliis
poetas Juliano anliquiores. Confer, si plactt, Hym-
quoque teslimoniis ante saeculum ix, quo scilicet in-
nodiam meam spanam in dissertat. proevia, num.
II
eunte corpus S. Jacobi in Gdloecia inventum fuit,
215 seq. Apud Eugenium Tolelanum, Juliani raa-
memorala divisio et praedicatio aposlolorum com-
gislrum, carm. i, lib. i, hi duo sunt conlinuali versus :

probttur. Mariana cit. tract. de Adveniu S. Jacohi

Crimine nec lsed:im qurmquam, nec crimine laedar,
Sic bene velle queam, quo pravum posse recedat cap. 7, Venantium Fortunalum Lidoro acqualem
profert, qui Jacobi doctrinam non se conlinuisse
ubi sibi assonant verba lcedam, lccdar, queam, recedat.
intra Judceae fines testatur in carmine de S. Jacohi
Adverte etiam, Natalem Alexanirum, cum de S. Ju-
laudibus :
liano Tolelano ereculo vu agit, sine ulla dubilalione
assercre Scripsit etiam commenturios in Nahum Cultoris Domini lotum sonus e it io otbcm,
ita :

Kec locus esi, ubi se gloria celsa neget.

prophetam, qui ab Henrico Canisio ex ms. Codice
Bavaricw bibliolliecce editi, in bibliothecas Patrum D
Et P ° St m " Ua
Gentiles docet hic, Judaeos in.^repat idem,
transcripti sunt. Guilie'mus Cuperus in Vindiciis bre-
Fructilicansque Deo semiiut orbe fidem.
vibus pro Hispanica S. Jacobi praedicalione inter
Addit Mariana se eos versus inter Forlunati carraina
Apologias Actorum sanctorum pag. 874 seqq., num.
non invenisse , sed ex tertia Calixti II hornilia in
114, su-picalurverba S. Juiani ita Iegenda : Quisque
D. Jacobi laudera desumpsisse. Primum distichum
sua sorle Christum sparsit : sine sorte vero per Paulum
exstal lib. 1, carm. 9, quod est de basilica S. Via-
toto dispergilur orbe. Ac fortasse Juliano duo hexa-
cenlii Vernemelis, non in D. Jacobi laudem. Legilur
metri etiam non cogilanli exciderunt, quod aliis non
autem et apud Fortunatum, et apud Calixlum, toio
seaiel coniigit.
sonus exiil orbe. Plura alia dislicha desumpta sunt ex
25. Natali Alexsndro consenliens Mamachius Forlunati carm. 2 lib. v in laudem Martini Dumien-
lom. II Orig., et Anliq. Chrisiian. c. 23, ita S. Jacobi sis, ad quem scribit. Parum ergo cenlonario canuini
in Hispania praedicaliouem neg it, ut simul astruat in Jacobi laudem li lendum.
viros doclos commentariorum librum in Nahum Ju- 28. S. Dealum Liebanensem , qui Adoptianorum
lianoToletano adimere. Nimirum edociorumjiumero haeresim strenue confulavit, commeniariuin in Apo-
 :

393 KIPODIANA. - PAKS II. CAP. LXM. n

calypsin cdiJisse, jam pridem inier viros doctos A Jacobus .lehus, et /Egvptnm Zelutes,
Uarthnlomaeus lencns Lycaoniam,
coiutabal. Typis lantiem commissum fuit a Florezio,
Matthias Pontnni, et Philippus Gallias.
qui observat B^attmi in Apncalypsin scripsisse anno Magni deinde liiii lonitrui
Adt-pti hilgent f rece matris inclyloe
734. In prologo igitur libri n, pag. 97, sic Beatus
Utriqne viia? citlmmis insignia,
ait : Ili sttnt ditcdecim Christi discipuli, prwdicatores 1'egeus Joannes riexlram solus A^iain
,
Kjusiue fraler p< titus Hispaniam.
fidei, et dortorcs gcntium. Qui cum omnes unum sinl,

singuli tamen eorum od prcedicandum in mundo sortes Nodum proecidi pulavil Na'alis Alexnd r, si rep>
propriusuccepernnl : Petius Romam, Andreas Achaiam, nerelur, Ojftcium iilud Toletanum non fuisse a Romunn
Ecclesiu approbatum. Sed nunc id quacrimus
Thomas 503 lndiam, Jacobus Ilispaniani, Joannes num :

Asiam, Matthceus Macedoniam, 1'liilippus Gatlias, a::les?ceu!um ix opinio de prscdicaiione S. Jacobi in

]}<:rlliotoma!its L'jCaoniavi, Simon Zeloles ASgyptum, Hispaniis invalucrit. Dummodo ergo lqueat, in offi-

Mailhias Judaum, Jacobus frater Domini Jerusalcm. cio Isidoriano, quod s;cculo vn et vm per universam
Paulo autemcum cwleris uposlolis nulla sors propriu tra- Ilispaiiiam celebrabatur, eam prre 'icationem aperte

dilur quia in omnibus gentibus mugisler el prwdicator asseri, id quod voluimis oldinebinins. Miuim vcro
etigiiur.Onmsus est a librario Judas Thaddocus.quem, csl quod Alexamler illico addit : Frobabiims a seri-

ut paulo anle ait Bealus, eeclesiasliea tradidit hislo- B tHr mn(l mm vrofeclum in Ilispanias esse S.Jacobum,
ria missiim ad civitatem Edessam ad Abagarum re- q:ia id Romana inficialur Ecclesia, qitam usscratur
iiluc profcclus, quia id tradit Ecclesia Uispaniensis.
g.m. Addit Beatus de aposlolis : Hoc est semen san-
ctum el electum, regule sacerdolinm per universtim
Quando am , rogo, Leclesia Romana inficiala e>t

nntndum seminutum. Quo inlelligitur aposlolos pro-

profeclum in Hisp.mias e.se S. Jacobum? ln Bic-

vincias adiisse quje ipsis deslinatae erant. Piajterea

viario Itomano j issu S. Pii V recognilo Ili panica
J.icobi pncdicatio discrle affirmalur sub Cl. •me?i-
verba Beali ipsa s uit IsLIori verba cap. 82 de Orlu ;

li VIII, ex Baronii sententi>, Ecclesiarum II

et Obilu P.ilrum, et in prologo libri i I>idorum no- spaniae

minat cum quorum descripturus est

aliis senlentias.
hanc esse traditionem siibstilulum fuit. Anno IG2",

29. S. J.icobum Majorem in Ilispania re p'cne dlscussa, repositmn fuit quod nm.c L*gltiir:
irselicasse,
ex verbis Ilieronymi ejusque inagislri DHymi Alexan- I'ost Jesti Christi ascensum in ccelum, in Judaa el Sa-
drini inter se collalis evidrnti ralionc coHigilttr.
m ria ejus divi/iitalem pnrdicans plurimos ad Christa-

I3iero;.ymiis in eap. xxxiv Is i;e ait : Spiri um Domini nam fidem perduxit. Mox in Hispaniam profectus, U
aliquos ad fidem ccnvertit : ex quorttm numero septeni
conqregnsse apostolos, dedisseque eis sorles, atque di-
ad Indos, postea episcopi a bealo Petre ordinati in Uispaniam
visisse, ut alius alius ad Ilispnnius, alius ad
Ilhjriann, alius ad Grceciam pergeret. Didymus in li- C P rwn (l "' (Htl snnt

demum anm 31. In Breviaio Quignoniano, cujis fata in Ap-

bris de Trinilate, Bononi;e 1709 cum
i-oiis V. C. Mingarellii editis, simili modo dc pendice 2 Ilymnodiam Ilispanicam exjdicui, ita
;id
divi-
res hacc narrahalur Hispuniam adiisse, et ibi novem
sione aposfolorum loquitur : Hac ratione videlicet,
:

qurd tantum viros convertisse trudilur. Ita iiabebat prima

alleri quidem aposlotorum in lndia degenli,alteri
editio Breviarii a.ni 153.", paucis cognila. Cum aa-
vero in Hispania, alleri autem ab ipso in aliu regione
usquead exlremitutem tem anno sequenii reciuum fuit Breviaiium recogni-
terrce distribulo. Pradicationem
tum, quale s. aiio pluriu n antiorum a mnltis a re-
Didymo a-sertam Jacobo Majori,
in Ilispania ita a I

citandas horas canonicas adbibitum £02

non Paulo, neque allm aposlolorum c ngruere, fui', sic

MingareHius in nota demonstrat, qui etiam verba

reformalum cst : Ilispaniam adiuse, ct ibi Evangclium
pra.'dicasse auclor est Isidorus. Ihcceadeni siinl vcrba
Martyrologii Blmnani ex Florentinio de Jacolio Ma-
in aniiquis Breviariis Segiinlino, Cauriensi, Civila-
jore allfgat : Ilic Spaniam, et occidenlalia loca prcc-
tcn-i atquc Pa'entino, qusc Mariana cap. 8 de Ad-
dicalur : et sub Herode gtudio cvsus occubuit : sepul-
viiiiuJacobi aposloli in Hispaniam aflcgat. Eadeui
tusque in Acaium Marmoricum viu Kat. Augnsti.
sentcntia, aliis verbis (addil) Tudense Breviaiium :
Scriplum fuil hoc Martyrologium anno 772. Floic/.ius
I!is P aniam ( uooue Jacobus ad pradicamtum adiil, ut
tom. 111 Hi-p. sacr., p." 117, duo a'ia velera Mar y- D l

auclor est Isidorus. Sa niaiitii.um Hispaniam adiissc,

rologia in eamdem sentenliam addit, alterum s?ccu-
:

allerum sicculo ix ineunle, ct ibi Evangeliiim prwdicusse, aictor esl hidorus.

lo vi i , scilicet a: no 80i
cxaraium. Non omiitam adveriere versus WaiafHd', Brtviaiiun ordinis pr.Tdieatoru n : Hispaniam adiit,
ibique Evangetium, ut auctor est Isidorus, prwdicavil.
qui a Natali Alexandro producuntur
Qua2 cninia non solum Jacobi in Hispania pncliea-
Primitus llispinas eonvertil rlogiliate g^nl^?,
couverteus aguilua <lict:s,
B-irliara ilivinis tionem conlinnant, scd eliam lilirum de Ortu cl
Obilu Patrnm Isidori legitimum cssc eomprobanl.
rcperiri etiam inler carmina cdita nominc Alcuini,
Aiia sunt BreviariJ», qiue sine I idnri inentione ad-
qui socculo viii llorelial; adcoque Walafrido forlasse
sunt anliquiores. veutom S. J.icobi in Uispanlam astruunt, ut Pompe-
loneose, C;c araugustanum Val nlinu'» 1 , Pacens--,
501 "0.dennim c t bymmis cx
Prodiiceiuuis ,

Breviario Mozaiabico aJ diem 30 Decembris, quo in Burgene, Ili-palense, Bjac.arenso, Asturicen^e, Se-

eo olficio festum S. Jacobi agiuir. gobiense, ComoosleHaniim, Militum S. Jaeobi, g*s-

Pelru^que Roniam, frater ejus Acliaian, mina onlnis Carmclitani brcviari% alleruni anno
Indiam Thomas, Levi MaieJmiiwn, 1368, alterum IS8*
5
, Wreiiis elita.
TATn:)!.. LXXXI.
 ffi AD OPERA S. ISIDOHI HISPALENSIS PROLEGOMENA. r,r,f,

32. Senlcntii vero de Jacobi pranlicUione adeo A Ilispaniam e Ilierusalem rediens decollalur. Tliouias
velerum animos occupavit, ut eiiam in labula geo- in India niajori lancea transliglur. »

grapbica antiqua sccculo x circiier exarata id anno- 35. Cseterum lolum boc Chronicum aut omnino
tatuin fuerit. In Codice Regio-Vaticano 571, pag. 71 supposilum, aut valde interpolalum eu ab aliquo
terg., est labula geographica, qua Oriens parte su- scriptore Gailo, ut videtur : nam mulla (!e fi lci

periori pingilur, O.culens inferiori, ex lalere dextro prsedicatione in Galliis ira luntur, ac singillaliin de
Arse Philenorum, ex sinisiro Roma, Hispania, etc. ecclesia, S. Petro adbuc viventi Senonibus a S. Sa-
In Hispania uUeriori prope Minium flumcn hsec est viniano fundata ,
quse ecclesia S. Pelri vivi dicla

cpigraphe : Hic. prwdicavit Jacobus. S!c prope Ero- fuit. Certa suppositionis a;.t inlerpolaiionis argu-
dium monteni Hic sanctus Andreas prwdicavit. Alibi,
: menta sunt, quod cap. 15 et 16 laudatur Hierony-
Imlia, ubi Bartholomwus prwdicavit. Alibi, India, ubi mus, qui Reatus appellatur, el cap. 16 versus finem
Thomas prwdicavit. i;a legilur : Constanlinum vero a bealo Silvestro bap-
33. Ac majus fortasse robur hsce communis tra- lizatum ejusdem ponlificis actus declaranl. Conlinua-

llilio inde accipit, quod non sine examine recepla tio Hieronymi eodem vitio laborat, cujus margini

fuit, sed etiam nonnullis vel ex ignorantia, vel ex cbaraclere rubro prima manus ascripsit : Non vide-

invi iia repugnantibus, ubique demum pravaluit , g tup Hieronymianus 504 stylus. Desinit : Alani in
reviclis ab ipso sseculo x conlravii rumoris auctori- Hispaniw monlanis, qui Yascoli (Forle, Vascones)

bus verbis Isidori nostri, quamvis non expresso no- nunc narrali sunt. Hucusque Hieronymus presbyter sui

mine allegati. Csesarius abbas epistolam seripsit ad temporis, digessit hisloriam.

Joannem papam. Florezius, qui tom. XIX Hisp. sacr. 56. Pauca hsce de prsedicaiione S. Jacibi in Hi-

eam cdidii, inlelligit Joannem XII, et epi tolam scri- spania pro re nata a nobis diti debuerunt, Mansius

ptam anno circiler i>62. Raluzius, qui primus eam pro- in ::ot. ad Histor. Natalis Alexandri catalogum lcxit

lirit tom.YII Miscell., inteHigit Joannein XIV, quire- eoruin qui eani defeudcndara susceperunt. Nominal

gnare ccepit anno 984. Cse.-arius consecratus fuerat ab Joan. Albertum F;ib;icium, qui in salutari Lure
episcopo Compostellano aliisque archiepiscopus Tar- Evangelii cap. 16, § 2, recentiores ad usque suam

raconensis; cuin autem nonnulli episcopi provincise setatem percenset , P. Guilielmura Cuperuin soc.

qui regibus Je-u in Actis sanctorum in append. ad. t. VI Julii,

T.;rraconensis , 503 praeserlim illi

Francorum parebant, eum recipere nollenl, Ccesarius P. Godefridum Ilenschenium in dfatviba ad lom. I

seripsil ad papam, et inler alia ait : < Isti jam supra Aprilis, P. Adrianum Daude soc. Jesu in Hisloria

scripli el nominali quia istum aposlolaium, quo.l univers. Ri>m. imperii lib. i Hist. eccles., § 3, et in
,

est nominalum Spania, et Oeci.lenialia, dixerunt animadvtrs. 5 ad cap. 2 lib. i et Cajetanum Cen-
c ;

non erat apostolalum S. Jacobi; qnia ille aposloius nium de Auiiq. Eccles. Hisp. l. I, dissert. 1, cap. 2,

interfeclus bic venit, nullo modo autem vivus. Et

uliosque Hispanos in Aclis sanclorum append. ad
ego responsum dedi illis, etc. Domine, sciatis vos lom. VII Juiii inJicatos. Inter recentes qui sseculo

qufa Petrus namque Romam accepit, Andreas xvii scripseruni, rtcensendus e=t Joannes Davila

Acbaiam Jacobus, qui inlcrpretalur filius Zebedsci, de Roa, cujus exstat traclatus ms. Cod. 472 biblio-
;

fratcr Joannis aposloli et evangelistoe, Spani.im et thecse R 'gio-Vaticanse de personali Prsedicatione S.

Oeeidentalia loea prsedicaul, el sub Frode gl.idio Jacobi apo_-to'i in Hispania : quem Rayciius ia not.

caiiUs oceubuii Joannes, et Pbilippus Galatiam, elc. ad Ribl. Hisp. vet. lib. vi i, n. 28 i, ad sseculum xiu
Paler sancte, ego dico, qui hoc conlradicit, qu.id revocare conatus est. Alia est dispulalio de advenlu
verum non est, contradictor est Domino el legi. i ct prsedicalione S. Jacobi in Hispania in biblioiheca

ProvincLe ab boc auctore aposlolis assignantur ut veteri Valicana Cod. 5540 papyr. in foL, ineerlo

£pud Isidorum, excepta Galutia pro Galtia, ut mulli auctore, quse ir.cipit : Aggredimur nunc.
|.>gunt apud IsidOrurn : alii e.iam apud Isidorum 57. LUautemad librum de Ortu et Obitu sanclo-

seribunt Gulalia. rum icdeam, cujus occasioae controversia de S. Ja-

5i. Anliqutoferii auctorem laudare possem Euse- j, cobi in Hispania prsedicationc moia est, eum Isidoro
bium Cscsarieiisem, si ejus esset genumuin opus, adjudicandum multis probat marcbio Mondexarensis
quo 1 in Regio-Vaticano Codice 2054 sscculi xv legi- cap. 20 de Prsedicalione S. Jacobi, qui plures mss.
tur. Rubriea pag. 90 hscc est : « Incipit Cbronica Codiccs Hispanise, Galliae, Germanije et Rritanni;e

Fusebii Cyesat iensis, Pampbili marlyris contubernalis. in eani sententiam appellat, Mariana in tractatu de

« Capilulum pr.mum de piima yetale. > In p ineipio codem argument >, Florez Hisp. sacr. lom. III, pag.

lemporis anle omnem diem Deus Pater in Verbo, tt 100 seqq., cl. Hispaniaj sacrae conl nuator Riscus t.

per Verbum suum fecit cx niiiilo rerum omn um XXX, tral. 66, c. 6, n. 12, quique, ut Rayerius obser-

maleriam. ) Desinil : < Fuil autem, ut diciiur, Nicsena val, argiiineiitum plene e.vhaurit Renedictus Clemens
synodus anno Conslantini imperii xx celebrata. Huc- de Arosltgui in disserl. de aposloli Jacobi Majoris in

usque Cbronicam suam perduxit Euscbius Cresa- llispania prnedicatione Neapoli 1743, a pag. 10. Qui-
ricnsis, Pampbili marlyris conlubcrnalis. Abliinc bus qusedara nos ex veleribus meinbraiiisadderelieei.
Hieronymus sui temporis digessit historiam. Per 58. Iii Prolegomenis ad Scduliuni nuiu. 58 de-

ilem tempus, Helcna, etc. > Hujus Chronici cap. 13 scripsi Codicein Valicanum 212, in quo sunt Expla-
Iicccrepcrio : « Joannc» Ephesi quiescit. JacobusMajor nationcs Scdulii Scotli in quatuor evangelislas. Flo-
397 1SII>0IIIAN\. — PAiiS II. CAP. LXI. 598

ruit isSelulius sicculo ix. Codex vero tot addiia- A Ex schedis Zaccarianis, cap. 44, reccnsui Co-
41.
mentis 505 el correctionibus eju*dem manus dicem Veronensem, Codicem Florentinum Mediceum,
primae notatus esi, ut jure eum pro autographo ac- aiuin Florentinum S. Marci, Codicem Albaniuin,
cipere pos^is. S.dulius ergo priuium pnfalionem Codicem Malatestium, quibus omnibus liber deOrtu
llieronymi in quatuor evangelislas exponi/, et de ct Obilu Patrum Isidoro ascriplus conlinetur. Cap.
Maithaeo sic habet : « Malheus cognomento Levi 46, ex catalogo bibliotheesc monaslerii Pomposa»
dicitur, quia ex prosapia tribus Levi ipse originem sxculo xiconfecto indicavi Hbrum S. Isidori de Vita,
ducil. Matha in Hebrseo sermone donuni dicitur: Ortu et Obilu sanctorum Palrum, qui in Scripturarum
unde Matheus dona:us interprelatur, eo quo 1 ei do- laudibus referunlur. Ibidem relatum fuit Leofricum,
nalum est, ut non solum aposlolus, sed eiiam evan- sive Leofridum, qui saiculo xi vixit, mona->terio Ex-
gelista esset : qui etiam ex tribu sua Levi sumpsit cestrensi donasse Isidori Ltymologias, et Passiones
cognomen. Ex publicano a Chrislo electus prinium aposlolorum, quod uliimum opus librum esse de Oitu
quiilem in Judiea evangelizabat, postmodum in Ma- et Obitu Palrum Nic. Antonius pro certo habet.
cedonia proedicabat ; hic requiescit in montibns Pas- Cap. 55, ex Muratorio descripsi Codicem Ambrosia-
torum. » Ad verba Qui eliam, e(c, margini eadem num, ante mille et plures annos exaralum, qni inler
manus majusculis lilleris appinxit, ISID. Qua; certe B au kidori opera referebat librum Vitce sanctorum, !

deprompta sunt ex cap. 75 libri de Orlu et Obilu quem hunc ipsum librum de Urtu et Obilu Pal;um
Patrum, ubi alii b •gin.t in montibus Partlwriim. Sic esse crediderim.
etiam de Marco et Luca qusedam verba ( x bidoru 42. Bandiuius tom. IV Codic. Latin. inler Codices
sumit, quamvis non itei ;
um laudalo, el de Joanne mss. S. Crucis, plut. 21, dcscribil Cod cem H iu
evangeli->ta longam narrationem ex cap. 72, a ver- quo sunt Lidori libii tres Sentenlianmi, lib r Pri-
bis : Hic anno sexagesimo seplimo ad finem capiiis morum (lege Procemiorum), ilcm Isido.i o'e Urtti ct
apud Epliesum vi Kal. Januar. Vita, vel Obilu sanclorum qui in Doinino prcvcesse-
59. Plura hobis ad manus fuerunt mss. exempla- runt, cum prologo et tabula, ut in ediiione Grialii.
ria, qiue libro de Orlu et Obilu Patrum nomen Isi- Sequunlur Allegorix, ut in editis, el liber a: epigra-
dori praeflgunt, ul prnelermiltam alia in quibus sermo phus (Synonyma): incipit : Vcnit nuper ad manus
de S. Joanne B.iptisla fcidori nomine prof, rtur, sci- meus qucedam schedula. Desinil, imple opere, quod
licet ex op.72 librideOrtu et Obiiu Patrum dequi- :
didicisti exhorlalione, cap. penult. in Edilis. iNiilla
bus infra, cum de sermonibus agam, cap. 72 dicam. est librorum divisio. Sunt et alia, prcescrlim S. Au-
40. In Codicc Vaticano £87 sceculi xv al liberde gusliui, in hoc Codice, qui membranaceus esl in-8"

C maiori
Ortu, e!c, mutilus in line primac parli*, et ca cns se- sceculi xni, cum titulis rubricatis et initi iibus
cumla, S. Ambrosio perperam alficlus, ut ex,;onam coloratis.
oap. 93. Iu codice Yaiicano629, nomcn auclorisnon 45. Llem Bandinius ibidem plut.
, 22, recenset
cst, sed illico subsequuntur alia Isidoii nostri opera. Codicem 12, meinbranaceum in-4° maj.iri saeculi xm,
Vide cap. 94. L< veterl Cod. Regio Vaiicano 309, in quo esl hic idem iiber cum aliis Li.iori operibus :

est eompendiiim hujus libri sine aucioris homine. scilicet nuin. 6, de Natura rerum, clc, nurn. 1-2,

Vide cap. 100. In codice Palatino 2IG, de quo cap. &(jft L-idori His; alensis episcipi de Orlu , Vita et
102, e^l capul 72, al. 75, de S. Joanne Baptisla, sed Obiiu sanctorum Patrum, elc Subjui gitur nolitia de
inserlum in quadam homilia, ct sine aucioris nomine, ciuodecim apostolis, qui per univcrsum orbem terraruvi
et quibusdam additis qux in alio libro de Oitu et dimissi sunt ad prwdicandum. Num. 15, Hieionymus
Obim Patrum a me lypis edendo reperiunlur. Ibil. de Vir. iilustrib. Addunlur duo capita, 1 de Valcriano
in Cod. Palal. 277, siiielsidori nomine, sed ptist alia Calaguritanae urbis episcopo , 2 de Prudentio, quod
Isidori opera, in qnorum lilulis parlter d est audoris ita habet : Prudcntius Calagurilanus vcrsificalor insi-
nomen, liberdeOrtu ct Obil.i Pairum cum prologo. gnis, mulia contra liKrelicos et paganos diverso edidii
Codex est velustissimus. In Codice Palatino 1448 metro, nostrumque dogma luculentissime cecinit. S<--
saeculi x circiler, cap. 105, est compendium bujus- quuntur libri Gennadii, Isidori et Udefonsi de Vir.
cemet Iibri sine aucloris nomine, quod ad alios mss. Cajmt de Prudentio ve!:ementer conlirmal
iiluslr.

Codices recensitum lypis exprimam exislimo 506

: corum opinionem qui Piiidenlium Calagunitanum
-enim, non post saiculum ix composiluin. Iu Urbinate dicui t : prac.-erlim quia in hiblioiheca Vaticana non-
100, cap. 104, Ysidorus de Obitu Patrum, etc, ut in nullus esl similis Codex. Dayerius in not. ad B.hl.
Editis. Ita in Urbinale 382, cap. eod. 104 : Isidori vei. Hi<p. lih. n, cap. 10, observat, in Codicc i4ilmi-
llisptdensis episcopi de Ortu, Vila et Obitu Patrum, liautnsi conciliorum sxculo x exa alo, <.t in Lscu-
etc Simile exemplar ibid. in Urbinale 592. In Oito- rialcnsi Viglano dicto ejusdem sacculi hoc ipsura
boniano.1720 ide n liber inter alia Isidori o;H.ra, scd referri, niti quod liher Ilieronymi desinit cap. 155
non expresso auctorisnomine: vide cap. 105. In Co- quod est de Sedulio, el cap. 156 quo 1 est de ipso
dice Casanalensi G. m, i, quem cap. 107 recense- Hieronymo. Additur, Hucusque tiieronimut. Exkinc
bo, idem liber a prima manu S. Hiernnymo aflingi- Gennadius Massilicnsis episcopm : < l posl Valeria-
tur, a secunda manu S. Isidoio, cujiis snbseqiiunlur num, qui priinus esl, legitur, n. Prudentius Calagur-
qtucdam alia ex Elymologiis pctila sine nova auclo ritanus, ctc. Apparet aulcm eos Codices interpola-
ris inei.tione. quod nms
tos csso vel cx co Ili ron} Sedulii memi-
 :

19 AD OPKRA S. ISIDORI IIISPALENSIS PROLEGOHENA. W)

nisse non potuit salicm eo elogio quod circumfcrlur, A I Jorus elogium hisloricum scri,,ioruin Novi Teaa- i

et Gennadii est. Forlassc inde natum est, quod elo- menti omississet, si scrijlor.s sacros laudare sii.i
g um Sedulii a Genn-dio conscriptofll llieronymo a proposuissel? Prcetereo Bihiia illa Goliiica Tolel.m.i
nonnullis tribuatur : de quo dixi in prolegom. ad non eom anliquit;>tein praeseferre quam Burrieli is

Snliilium num. 6 el 7.Nec Gennadius episcopusMas- pulat, ul cap. 87 cst< ndam. R ferl quidem Burrie-
siliensls dici dcbuil.scd presbyter. De patria Pru 'en* lius, iu rrgio convenlu Toletano S. Joaimis Regum
tii plurihus <gi in Prudeniianis. asservari antiquum membranaceum Codicem, qui
44. Florezius tom. III Hisp. sacr., p. 107 s q. solum Vilas Patrum Veleris Testamenli compiecli-
observat Iibrum S. Hirronymi de Script. eccl. Gne- lur sed advenit indi em Vilas quoque Pairuiu No-
:

ce red lilum fuisse a Sophronio Hieronymi acquali, vi Teslamenti polliceri.

mullis additis, quoru:n nonnulla Isidorus in lihro 47. Imo eliamsi index eas Viias non pollicerelur,
suo de Ortu et Obitu Patrum adoplavit, ut J.cobum nulla h;cc esset conji. iendi ratio, Vitas Nuvi Tcsla-
Majorem duoJecim trihus dispersionis pranlicasse, menti ab I idoro non fuisse 503 fccriptas. IJ cnim
et Simoncm Cananrcum Jacoho Minori in sede Hie- passim accidit in siinilibus operibus, ut etiam de
rosolymitana successisse, quod lamen lalsnm esl prooemis cr.p. seq. , num. 5, dic.m, vel quia CoJex
mm successit Simcon. Sed Isidorus, Orientalem
f\
mulilus es',aut exalio muti'o descriplus, vel quia in-
auctorem serulus dc rehus Orientalihus, erravit. lerdumex integrooperenonnulli idtantum sumebant
Alia, quce Isidoras omittit, putat Florezios Sopbro- quod sibi magis usui esse posset. Ac nanouUa est

nio ad iila a Grcccis post Isiduri lcmpor ., ut quod iie raiio tur ia pars seligulur qtcede Vetcris Teslamcnli
Eunucho Candace et Crescenle narraiur apuJ So- Palribus ngit. Nuper prodiit Romcc apud Giunchiuui
phronium. Eumchum Candacem vocat Florezius, qui lo i is IV in-4° opus quod in Diario ecclesiaslko
error, vel memoriae lapsus, nnnnullis aliis communis Bomano 27 Sepiembris 1794 laudatar , sic inscri-

cst pro eunuciio reghue Candaces. plum : Degli uomitii illustri dell Antico Testamenlo, e
45. BrevitT i:ir;c Fxpendam opiuior.em Burrielii delle principali analogie, che le lor persone, i lor delti,

iii ejdslola 50S ai ' Petrum de Castro relata ca. . 40, fatli, e'c, hanno con CeshCliristo e collu sua Chiesa.
qui cum in Bibliis Golhicis ai.te irruptionem Mau- Saggi del sacerdote 11 rnardino Famiani. Exstat eliam
rorum in Bispaniam exar.itis, ut ipsi videiur, repe- Geo.gii Cassandri lib r inscriplus de Yiris illuslribus
risset ante ting;dos prophelas eloginra hisloricum, ab Adum usque ad historir.m Hegum, Colonice 1551,
quod in libro S. Isi.lori de Ortu tl Obitu Patrum le- in-\l.
gikur, descrijitiiin csse, arbitratus est ah Isi loro ea 48. Alium Codicem Golliicum Bunielius laudal,
elogia composiia fui se, ut singulis propketis in Bi-
q quo kidori liber de Or.u cl Obim Patrum ah excu-
bliisprccponerenlur : quod itidemceii=et de prooemiis. sis satis diversus conli clur. Duos ego haiieo qui ah
In;le uuila prooemia, quce in eisdem Bihliis sunt, li- E lilis differunl, allcruni Veronensem inlcr fchedas
brum Prooemiorum confeceruni, et uniia elogia hi- ZfCearianas, ut cap. 44 dixi, qui est compendium
storica prophela- r.m librum de Orlu et Obitu Palrum. libri Isidori, alterum descriplum ex CoJice Rcgio-
AJdit librum n, sive elogia Deiparcc, el aposlolorum Vaticano 199, de quo cap. 99; qoi IsiJoii.mo libro
ditKii forias^c bahcrc auctorcm. H rc opinio sustineri vulgato auclior est in niultis capilihus, in aliis hre-
non polest, qoanlura qui.iem ad lihrum de Orlu ct vior, plura omiilil, qu;«.dam nova ad.lil, et carct
Obitu Patrum ailinet : nam de procemiis alia videtur princi^io. Uirumque ii.tir opera duhia vel spuria
csse ratio, ui cap. srq. dicam ;
primura quia mss. reponam. L ber ;
ace h (
ilus incipil : De sancto Abra-
vctera cxempL.ria ulrumque libriim Isidoro adjudi- liam, qui fuit prima via credcndi. Petilum id esl ex
cant, quibus mulii anliqiii sciiptores plane adh xrent, primo veisu prologi Psychoma: h'cc Prudei lii :

ut vidimus. Dein !e eredendum potius esl ex libro Si nex fiilelis, [>i iinu ci e lend: via ,

Isidori de Ortu cl Obilu P. trum desumpta fuisse Abram beuii s< niinis senis paler.

elogia prophelarum, ut iu Bibliis in-ererei.tur, quam Desinft in elogio Slephani prolomartyris, quod in

Hbrum ipsum ex e'ogiis prophctarum unilis coaluis- p. excu is oninino deesl. Nulla est dislinclio lihri primi,
se. Nam liber de O.lu et Obitu sanctorum Palrum, de Veleri Te-lamento cl secundi deNovo. Palr<_s el
eliam semoiis Novi Testamenti Patribus, constit G4 sancii .x i:t'oque Teslamenlo Iaudati sunt quinqua-
capitibus, ab Aiam, Abel, ctc., ad Machab.cos, cum gint.-. quinque. Anle aposlolos proemiliiiur brevc

pauci sint sacri scriplorcs quorum elogium iniiio cajiut De apostolis i» genere. Pdst S; Mattbiam ru:sus
op rum p r adigi dchuerit. capiil aliuJ de aposiolis i:i gcnere, el de eorum di-
46. Prxterea si fingere velimus Isidorum prius visione et pradicalione.
el -gia l.°.nlum propbelarum co:iiposuisse, deinde vero 49. Subjungitur al.ud capu: de aposlolls qui uxores
animum. ad lihrum conficiendum appliruisse, nu'la babuc mit : ubi advertendum cst auclorem libri,

csl ratio cur cum dicamus in Veterh Teslamenli vel hojiis certe capilis se icqualem S. Clemcntis
clogiis suhsiitisse, ncque ad Novi Teslamcnti m- 1 apo-to'.oru n i!is' ipuli, a»senTfx . D apostolis, inquil,

dandos Palres accessi-s°, roni lolus liber ulrumque q;ti sine dublo uxo.es habuerunl, audivi sanclum Cle-
Testamentum compleclens Isidori noaicn pixferat, mcnlern ila dicentem, qui eorum (ornes cl curum disii-

ct pro'ogus Scripturarum laudes comme.ioret, ncq-ic pulus fu.t, el tcrlius a Vetro papa in Itoma exslilit.

Vetns a Nmvo Testimento distinguat. Gur auicm In uiroque v.ro hoc libro de Orlu tt O.dlu P. Iruni
 : :

4')l ISIDODJANA. — PAUS II. CAP. LXII. 102

pr.eilicatio Jacobi in Hi«pania non secus atque in A sanctce contineal Scriplurai , brcii subnoialione dis-

Edilis 510 aniHintiatur. In primo : Jacobus filius tinxit. Iidefonsus : librum Proccmiomm ; quae v rba
Hispa- omissa sunt inilio editionis regiae Malrilensis, uhi
Zebedwi evangelizans Hispaniis : in allero :

irce et Occidenlcdibus locis prcedicalor. Iu Codice Pa- caput hoc libri Ildefonsi de Lidoro exscribilur, ex

Jaiino 216 describendo cap. 102, referlur fragmen- quo deceptus, ut jam alibi inonui, Nic. Antonius
Joannis evangelislae ex hoc uberiori exLlimavil niliil in Ildelonso de Procciuiormn lihro
lum Vitac S.
librodesumptum, sed tacito aucloris nomine. legi. Simili mo.lo Kodiiguezius de Caslro lom. II,

50. Genuinus Isidori liber de Ortu et Obiiu Pa- Bibl. Hisp., p. 2<J6, erravil, qni inler Isidori libros

trum ille censendus est, qui jam elitus exslat, et ab Ildefonso praelermissos, libros Prooemiorum et

Isidori nomine in anliquissimis exemplaribus prc- de Olficiis ecclesiasticis reposuit. Braulioni Iklefon-

not.Tnr. Dubilant tamen adlmc viri nonnulli critici foque Sigebertus el alii passini eohae ent. Nie. Anlo-
an at) aliquo inicrpolalore sil corruptus. Papebro- nins secutuin in hoc ait Lidorum argumeniuin S.

chius in Ilei-pons. ad exhibit. error. part. n, accu- H eronymi in prologo Ga'e. lo. Sed cum Ilieronymus
salione 9, Pelavio adhrerere videlur, qui similem ai suee versionis defeusionem prologum Galeatum
libruni de Orlu et Obitu prophetarum Epipbanio, cui cdideri?, argumenium I idoriani lihri melius ex Drau-

aflingitur, indignum censet, librimi vero de Orlu et B lionis verbis inul igitur.

Obilu sanctorum, qui Lidori nomen praefert, vcre 5. In nonnullis exemplaribus desideralur prooe-

iuijiis fetum esse contra Baronium pronuntiat : sed Kiium libri, Plenitudo Noviel VeierisTestumenli, clc,

corruplum, addit Petavins, ab aliquo interpolatore in quo libri onines sacrae Scripturae b.eviter recen-

crediderim. Verum ea qme conimuni omniuin exem- senfur, ut deinde de singulis dislinelius agatur. Qucc
fuerit ee temporc, ait Fabikius in Bibl. nied., scnteit
plarium praserlim velerum, el in diversis orbisre-
gionibus exaratorum consensu coniprobanlur, inter- lia Ecclesiie Occidcntcdis de canone librorum sacrorum
exlioc aliisque^\Qlsidori scriptis benepotcst inielligi,
polsia esse, nemo sanus sine evidenti aliqua ratione
arbilrabitur : alioquin nihil in scriptorum velerum ut no'avit Richardus Simon in censura Biblioth.eccles.

qiianturnvis legilimis operibus ab impudentium cen- Dupiuiance lom. I, p. 252 seq., qui etiam p. 25j seq.
notat Latinam versionem librorum biblicorum non
so um teraerilate et audacia imnmne. tutum erit el

Aliud judicium ferri poteril de iisqure in qnibusdam

semper Hieronijmianam sequi, sed aliam subinde, uli

Co iicibus reperiuntur, se ab aliis desunl. Exemplo

1
in psalmi-s, Itomanum sive Italicum Psalterium. De
e>r-e polesl quod idem Papebrochius part. 1, aceus.
Latina versione qua IsLorus ulebalur nos alibi

habere se ms. unum Codicem cx plura.

i i, n rral, Susa-
lensi patrum Prsedicalorum bihliotheca. in quo Vita G 4 -
°P US ll0C emendavit, ut ex prariatione Griafii
crat S. CalharJnae boc inilio : Conreplioncm et Vilam observat N-c. Antonius, et <x septem Codii ibus inter
B. Catharince B. Isidorus in libro cle Ortu ct Obitu se collalis editioni maluravitJoan. Mariana soc. J su,

justorum describit. Despnndei, Papebrochius Iibrum Hispaniie dccus singulare. Prodierat anlea non so-
de 0. tu et Obilu sanctorum Isidori nomine cditum, Uim in Bignacana ediiione , sed etiam ia Haganoeusi
sclum comprehendere Palrum Veteris el Novi
Vit.ns anni 1529, cnm nonnullis aliis Lidori aperibus. Bo-
Tsslamenli, adeoque addilamentum de S. Caiharina d; iguezius de Caslro tom. II B.bl. Hisp., p. oUO, af-
aucioris csse longe posterioris. Ego sane nullum re- firmat Procemia in etlitione Giialii cum libro 1 Ofji-
pcri exemplar lihri Isidori, in quo Vit.i S. Calharinae, ciorum conlinuari sub eodem numcrorum etcapiluui
iie ul ad.iilameiituin quidem, coniinealur. ordine, iia ut Piooemia ct liber 1 Olliciorum viginli
quinque capitibus constenl. Quod oppido falsum es!
511 CAPUT LXII.
nam ncque Procemia capitibus numeralis dislinguun-
Proxmia S. Isidori in libros Veteris ac Novi Testa- tur, el liber 1 Oflicioium Pioocmiis quidein succcdil,
menti. Zaccaricc procemium in hoc opus.
sed ipse solus ab inilio ad fmem quadraginla quinque
I. Quce fuerit Durrielii de Isidori Procciniis opiuio capiia complecliiur. Laudatus Nic. Antonius indicat
cap. praccedenli dixi scilicet eaahLidoro composila
:
n ms. Codicem Procemir.rum in Liblioihca Ambro
fuisse, ut singulis Bihlioum libris prafigerentur,
D
siana. Bayerius addit duos in bibliolheca Escuria-
deinde in unum corpus unita coaluisse. Titulus ipse lensi. Cap. 46, ex veteri calalogo Na- iiionas;eiii S.
Piocemiorum salis probabilem hanc scntenliam red- zarii indicatus /uit Codcx Procemiorum, duo ex ca-
dit. Poluil tamen Lsidorus ipse ca procemia in unum
lalogo monasterii Bobiensis : cap. 61, unus cx bi-
volumen compacla edcre, ut alii omniura sacive bliotheca F orcntina S. Crucis, ut de multis aliis
ScriptuiM; librorum argumenta p^ae ocu'is ac mani- Uceam.
bus fa' iiius haherenl ex quo volumine
: alii siiigulis 5. Exemplaria mss. Procemiorum a me visa ct
Bibliorum lihris in nonnullis
exemplarihus prooemia coilata h;vc sunl. Codex Vaticanus 287, in quo sunt
prmfixerinl. In exeinplari Bibliorum Golbico, quod
procemia taulum Vcleris Tesiamenti, de quo agani
Toleti asservalur, ea procemia suis locis ins. rla
sui.l, cap. Do. Codex Valicanus 6-il, de quo cap. 91, Prx-
sel 11011 plane orania, ul ideinmet Bunielius iiiuuil. fationum noiniite e.\hihel prooemia in Velus el No-
Profecto PrucDurioruni librum ah Isidoro con-
2.
vum Teslameniiim, omissa pracfalione generali, scd
frclmn Braulin et Ihlcfonsns lestantur. Brau'io
adjuncto capile deEslher, quodin Eiiiiis desideratur.
Proccmiorum librum itnum. iu quo quid quisque liber Siiic 1 idori iioiuiiie sunt Prtefutioncs librorum Not

J03 Al>
Teslamcnti iu Cod. Regio-Yalic 251, de quo caj
sed desinunt paulo post initium. In Regio-.Vatic. 510,
m quo plura sunt Isidori opera, sunt
iniorum cum prologo, sed
Vide eap. 100. In Codice Palalino 277,
nomine.
eadem Procemia, addito lamen Isidoii nomine recen-
tiori manu, c. 102. ln Urbinate 100, cap. 104, Prooe-
mia ulriusque Testamenti cum prologo. In Ollobo-
niano 278, cap. 108, cxcerptum ex Procemiis de S.
Paulo apostolo.
V. C. Zacearia ab hoe Prooemiorum
Cum
513 fi -
opere editionem Isidorianam incboare constiluisset,
prologum suum ita meditatus fuerat.
Sancli hidori Hispal. episcopi in libros Veteris ac
Novi Teslamenli Proozmiu.
ED1T0R1S PROOEMIUM.
Qure S. Isidorus Hispalensis episcopus de sacra-
niMi litlerarum volumine commeniatus est opera
edituri ab ejus in iitriusque Instrumr-nli Veteris ac
Novi libros procemiis initium facimus. Fuisse illa ab
Li.lcro conscripla nemo negarit; cum eorum di-
serte meminerinl cum S. Braulio Cresaraugustanus
in praefatione ad sancli-simi episcopi Opera, tum S.
Ildefonsus in libro de Viris illustribus, cap. 9, quos
secuius Sigebertus in libro de Scriptoribus ecclesia-
slicis cap. 55 ait de Isidoro Scripsil librum Prooe-
miorum de libris Veleris et Novi Teslamenli, quos in
canonem recipit Ecclesia catlwlica.
Prodierunt autem fn Bignseana ac Breuliana
7.
Isidorianorum omnium Operum editione lu Matri-
tensi procterea ad septem mss. Codices eastigata ab
Joanne Mariana societatis noslroe viro docli.-simo,
qui et illa brevibus at de more pereruditis adnota-
tionibns illustravit. Nos prseter tres ha^ce editiones
tolidem ad ea recognoscenda manuscriplos libros
ndhibuimiis, de quibiis nonnulla hic duximus ani-
madverlen la.
8. n Codicun primus exstat, in celeberrima
Horu
Patniin Franciscanorum quos Conventuales dicimus,
bibliotlieca Florentiae ad Sanclae Crucis inscribitur
autem Codex 233, plulei 2 >, in ea parte qme tem-:
p!u i: ipsum speetat, collocati. Qui in eo descripli
sunt libri, plures sunt hoc ordine Lidori de Summo
bono; ejuslem liber Proceiniorum; ejusdem Ortus et
Vila, vel Obitus sanctorum, qui in Domino recesserunt;
eju-dem Allegorice ad Orosium; cjuslem Synonyma;
ejusdeiii liber Diffcrenliarum; Dialogus S. Augusi.ini
Episcopi ad Orosimn (cujns initium
doclissimi v'ri) ; seu liber
Pauium et Eutropium episcopos llispanos super quce-
stioncs Cozlestii de perfectione juslili m. Ejusdem liber
ad Virqines : Cum
moi laliuni mutabilis mens ejus-
dem de quatuor Virtutibus charitatis : Desiderium Cha-
rilaiis; ejusdem de decem Plagis Non estsine causa,
fralres; ejusdem ad Dulcitium de Animabus defun-
ctorum : Si quidem legimus ejusdem de Consolatione ; rissem, in mentem venit Rhabanum eo capite Isi-
defunctorum : Admonet nos ; ejusdem denique de
Inlroilu episcoporum : Qui non intral per ostium.
9. Codex altcr C.cscnse in Malatesiiorum princi
pum bibliotlieca apud Franciscanos quoque Conven-
luales asservatur, quinlodecimo, ut videlur, socculo
exaralus praenotatus 2, pluiei 13, in dextera biblio-
: legerat.Inhanc aulem rem usus sum perrara, eaque,
thecam adeuutium parte colloeati. Multa in hoc
etiam Cndicecum Isidori nostri, tum aliorum opus-
cula conlinentur hoc ordine. 1. S. Bonaveiitune
514 lnductionum ad intelligcntiam sacrarum Scri-
pturarum; qui liber in extremo Oj ere dicilur Tracta-
tus introductorius inlelligeniiam (sic) sacrcc Sffriplurce
el fideiChristiance; lum hrecadduntur: Iste liberedilus
e&t a Rev. P. F. Bonavenlura de ordine Minorum
sedis apostoliccc cardinali , et esl
aiw et fidei Lihellus ab Arabico iu
Clirisliaita.'. 2.
LaliiiuiH Ld.oma vltmis a Fr, Alphonso Bonihominis
:,;
OPERA S. ISIDORI IHSPALENSIS PROLECOMENA. 4C4
99, A Hispano, inscriptusque Reverendiss. in Clnisto P. F.
V. magistro ordinis Fralrum prccdicatorum ; dcMessia
nempe epis'ola, ul in extrema pagina adiiolatuni
duo libri Prooe- reperio, Rabi Saniuelis Isililc (sic) oriindi de eivitale
non expresso aueloris regis Morochorum missa Rabi Ysaac magistro Syna-
gogw, quoe est in Sublimela in regno prwdiclo. 5. B.
Ilysidori Hyspalensis episcopi tiber Nori Testamenti:
qui fiagmenlum est ex primo de Ofliciis libro deccr-
plum. i. Liber Procemiorum S. Isidori. f». ejusdem de
Vila et Obitu Sanclorum Patriun. G. Clironicon S.
Ejusdem liber Dijferentiarum. 8. Ejusdem
Isidori. 7.
Sermo contra Arianos. 9. Ejusdem contra Judwos.
10. Multo vetuslior his est lertics Veronensis, ut
aiunl, Capituli iiiembraneus Coilex in-4°, in criplus
54, de quo Cl. Marchio MaiTeius in Bibiiothecw \ e-
ronensis manuscriplcc parte prima, pag. 88, hisce ver-
bis disseiit : Ejusdem formce libro, mixlo itidem ve-
lusloque, tic ad typographicum ut plurimum accedenle
characlere, conlinenlur hcec. \. Ordilur libcr Prooe-
niiorum S. Hieronymi presbyteri. Nec
Dia ogus !
" fr.cmia memorat, nec dialogus esl, aul D. Ilieronymi
opus, sedillud 1-idori, de quo Brauio : Prooemiorum
librum unum. 2. Yila \el Obilus sanclorum, qui iu
Domino praecesserunt. 3. Incipil Opus< ula S. Isidori
ac si quw anlecedunt , ad alium pertinerent : libcr se-
quiur , a supposiliiio pseudo-Dexlri Chronico alleri
Isidoro perperum tribulus, de Nomiuibus legis el
Evany liorum, quem lilulum u Braulione, ut videtur,
accepit. i. Incipiunt teslimonia divince Scriplurcc
quam sententiarum colb'Ciionem ex ipso hoc Coilice
: in aliero noslrorum Excursuum lilierariorum per
Italiam volumine divulgavimus.
il. Hi Codices sunt, quibuscum priores Isidoiani
hujusee l.bri editiones comparavi. Sed et aliud in-
; sperato subsidium e Rhabano Mauro, noni srcculi
scriptore doctissimo, mihi obligit. Legeram in Cavei
Angli Historia litteraria p. 456, edit. an. 1720, Wil-
lielmum Mahnsburiensem in prwfatione quam ex
bibliolhec.i Lambethana Petrus Alixius evulgavit, ad
r abbreviationem Amalarii Rbabano insignis cujusdam
plagiiciimen exprobrasse, cjuasi duos de Officiis ec-
clesiastich libros ex Isidoro , Augustino et Gregorii
Magni Pastorali ad verbum transcripsisset, alia in-
super opuscula ex eodem Isidoro et Beda compilassct.
: Plura fortasse hac de re iu ea disserlaiione iuvpuis-
sem, quam leme an l72i, de Vita ac Doclrina Hra-
bani Magnenlii Mauri Joan. Franciscus BddJivus in'
: vulgus emisil; verum ejus copia mibi non fuit. iNibilo
tamen minus Malaisburiensis accusalione duclus,
Rhabani de Universo, seu Etymologianim libros
viginli duos aiii, qui in Codice Caroli de Montchal
arcbiepiscopi Tolosani apud Labbeum Nova: Biblio-
: Licet multi theca? mss. libr., p. 170, de scrmonum propriclule el
ad
S. Angustini episcopi mystica rerum significalione accuratissinie pramo-
tantur ; quodque suspicalus 515
fucram e.v Isidori
Etymologiis plmima in rem suani tpanstuli»se Rha-
; banum depreh ndi. Porro cuin libri sexli capul
tertium, qaod insciibiiur brevis annotalio, qux indi-
: cat quid in sanciis Codicibus conlineatur, in (sidoriano
D item sexto Elymologiarum libro desidcrari conipe-
doriauum 1'rooemioium libellum conclusisse. Conluli
igilur utrumque , et quemadmodum conjeceram
alterum ex altero descriplum animadverii. Quam-
obrem cum eo Rhabani capite fsidori Proceiiiia eon-
len li, exhiberem qualia Rhabanus nono s.eculo
ut ea
sive typos sive cbnrtam spectes, perelega.^ti, que
in doniestica hujusce Mutinensis collegii nostri bi-
bliolheca servalur, Rhabaniani operis editione in
folio, ut aiunl, majore quinlodecimo sceculo curata.
Ejus meminit Orlandius in libro cui titulum fecit
Origine e progressi della stampa, p. 96, ac vere ait,
prodiisse illani nulla anni, loei, aul typigraphi nota
ascripla, anle annum lamen quingentesiinum su-
compendium llicolo- pra millesimum quanquam quod illam minimc
;
videral, neque quid operis c:» conlineret, neqiie
quanlo lyporum niturc, qucm capitalcs singulonuu
 :

40c ISIDORIANA. — PARS II. C\P. LXIll. 40;;

c.apituni lillerue rubro alirc colore

creruleo alire, A legi post Isidori Opera : ExpHcittnl eapitula I$idori
piclre, crjeterreque majores minio rubenles mirifice contra Judwos. Quod altinet ad sermonem conlra
augent, elaborata fuerit, minime noverat. Porro ne
Arianos, non invenio euin indicari a Muceiolo, duin
Codices aul eiliiiones suis q::asque nominibus innni
repelitione singulis in locis appellare cogawir, sin- Codicem Etymologiarum describit tom. II, p. 144,
gulariis utemur quas hic damus, ascripla illarum ubi alia opuscula S. Augustino ibi ascripta recenset,
significalione.
quae lamen su; positilia censentur : et in his opuscu-
12. Singularia, qurje Znccaria appellal, hxc erant:
lum de Anhna etc, quoJ loitasse
B. E. Bignrci editio. — Br. E. Rreuii edilio. — idem
ei ejus virlulibus,

esl ac Seru.ocinatio de anima: substantia, deque

M. E. Matriiensis (Grialii) editio. — F. C. Floren-
ejus virtule aliisque ad cam spectantibus, qurje in
linus Franciscanoruin Codex. — C. C. Crjesenas
boc Codice
,

Franciscanorum Codex. — V. C. Veroncnsis capi-

aliis l-idori
Mucciolus, cplati hoc opusculo, reperit esse Cas-
operib-is subjungilur. Sed

tuli Codex. — R. Rbabani libri m capul ultimum.

siodoii librum dj Anima.
Sed, ut jam anle monui, varire leeliones, quasordine
digeslas texlui subjicere cogilaverat, incboalrje qui- 517 CAPUT LXIIf.

dem ab eo erant, sed non ultra hujus libri timltim Liber Isidori de Numeris e Bibliotheca regia Tauri-
ueusi uuuc rrimum edcndus. Alii scriplores de nujs-
progrediebantur. Neque in scbedis ejusinvenio ullam
B lica unmeroriim siani(icutione. Aliud optts de nu-
discrepanliam scriplurre ex illa quam memorat Ra- meris nondum cd.tum, in bibliotheca Yaticana ex-
bani, seu Rhabani, vet-islissima editione ; neque stans, an ad hidorum refeni possit.
tamen magnam hanc jacturam repulo. Opeiis de Nume:i> Braulio clare meminil
1. : Dj
13. Mucciolus lom. I catalogi Codicum niss. Numeris librwi unum, in quo aritltmelicam propler
bibliolbecae Malateslke, pag. 57, plut. 15, Cod. 2, numcros, ecclesiuslicis Scripturis inscrtos, ex parle
agit de Codice in quo sunt S. Bonavenlurrje tractatus (clifjit discipliuam. Alii veteres de co sileat : pleri-
introductoriusad sacrrje Scripturae intejligentiam, et
q e ctiam recenliores : alii, ut Caveus et Cellierius,
Rabbi Samuelis epistola dc Me^sia, in'ei>r<:te Al- librum de Numeris inter Isidori deperdila recensent
lonso Ronibominis Ilispano. Succedunl S. Isidori
«
FnLiicius in Bill. med. putat divcrsum non esse a
llispalends de Novi et Veteris Testamenti Scriptori- quibusdam capitibus libri ni Etymologiaruin, qubus
bus o;uisculum. Ejus-lem t pistola ad Orosium prt s- de aritbmetca et de numeris agitur. Sed cum
byterum. Ejusdem Chronicon breve de Vila, Ortu et Braulio, qui Elymologias in ordinem di^esserat,
Obitu SS. Patrum, qui laudantur cum in Veleri lum librum de Numeiis diversum a crjeteris opus essc
iu Novo Testamento. Ejusdem cbronicon describeng enuiitiel conjeclura Fabricii rejicienda omnimi
,

bistoriarum abbrevialuras ab exordio mundi u-nue

cs t.
ad quinlum Evadii (Eraclii) imperatoris aniium, et Fxslat opus in
2. bibliotlieca regia acadeaiirc
quarlo religiosi 5i@
piincipis Siscluti anno 5820. Taurinensis : ex quo exemplar dcscriplum mihi ad
Ejusdem Jiber Differenlianim. S. Isidori sernioncs,
manus est in schedis Zncc; rianis. Bayerius quoque,
unus ccnlra Arianos, bjni cont:a Ju;!a:os. Sermoci- ut in not. ad Nic. Anlonium apographum ad
referl,
natjo de aniuiajiubsta.jtia, deque ejus virlute, aliis-
annum 1754 desumpsil ; Codicemque sibi visum a:t
que ad eam speclanlibus. » Codex est snculi xiv. saeculi xm, inscripium de Numeris ac de quadrage-
14. Nescio an antiquus librarius, an Catalogi au-
nario numero. Forlasse hrcc erat in indice inscriptio.
ctor inscriptionem effeceril : De Novi et Velers In exemplari Ziccariano solum invenio : Incipil liber
Testamenti Scriptoribus quac ad libr:im Prooeinio-
; Numeror: tn. Inctpiunt capilula. Post labulam capi-
puni referenda est, non ad librum de Vir. iilustr. lum, Qt :id numerus Nibil aliud de
it ? hoc opere in
AdvertitMuccioIus Codicem in Chronico Hisloriarum schedis Zac; arbnis reperire licuil. Codicem descripsi
indicare epocham regni Sisebuli qucc non ita facile,
:
caialogo
cap. 45 , ex bibliothecoe regirc Tauri-
addil, aliis in Codicibus, quod sciam, inveni lur. \erum nensis.
nihil magis obvium in Codicibus et in Ediiionibus 5. Qiircrent aliqui num genuinum Isidori opus
Cbronici Nolat annu n 5820, juxta Martyrologium i. censendim sit. Ego quidem iia arbitror. Nam argu-
Romanum, respondere anno 614 et anno 5 imperii
mentum si considrres, Braulionis veibis penitus
Eraclii.
congruit : versalur enim in mystica numerorum
15. De sermone contra Arianos, cujusinitium esi, expositione, qui in ecclesiasticis Scripturis inscrii
Veni, Domine, S. Isidoro ascripto, observat Muccio-
suiit, prrcinissa brevi aritbmetice disciplinje notilia.
lus, in Codice alio veluslissimo Malatestio Elymo-
N n cn
:
m hic liber revor ari drbel ad opus de coin
log. srcc. vu (reponam ix sceculo) scriplo S. Au^u- putn quo Trilbcmius
,
I iiilor Isidorj opera enumeral,
sl ;
no tribui : in labella vero pluteo affixa duos ser- injiuens, ut opinor, ant caput 17 libri vi Etymolo-
luoncs contra Judreos perperam Isuloro Tote- giarum de Ctjclo pascltali, aut majus aliquod o;>us de
tar.o adjudicari. Ilinc colligo duos idos senno hoc argumento, vel de InqueJa pcr digitos, alicubi
nes conlra Judrjeos non differre a duobus
vd
l.bris Isidoro ascriptiun, de 518 Q 110 e S° alibi. Neque
contra Judreos, a fiagmei.lis fonm : nam in ilem refVremius liber de Numeris esl ad quoddam
aliis quoque Codicibus hi duo libri Isidoro Tolclano opusculum, sive fraginenlum, quod in Codice Oito-
ascribuntur. Quam meam su-picionem comprobatam b-niano G bac rubrica nolatur Itcm
: de numero
video vcrbis qiue Mucciolus,- p. 58 in not.,
teslalur Ysidori : Cardinalcs sunt, ctc. ; ubi pluics QUUierO'
 :

407 AD OPEIIA ISIDOKI ILSPALENSiS

S. PROLE lOMENA. 408
»m species recense.tur, cardinalium, ordinalium : A quibus velot lenebris palpitant, qui lamen quasi
in
qn.Kl fragmenlum ad Elymoldgfes potius pertinet. per nebulas vident, auctores, quorum de numerorurn
De eo Codice cap. 105 ngnm. Numeri enitn ecclesia- mystems miegra exstant volumina, elc. >
siicis Scripturis inserli, ut Br; ulb Joquitur, non alii Idem Morholius
(i. ibid. lib. n, cap. 7, num. 50,
csse possunt nisi numeri qui in sacris lilteris occur- ex Gbilino in Theatro homin.
219, litter., pag.
mnt, quorum allegorhc et mysteria in lioc libro observat Tbeodotum Osium Pytbagoricam de numc-
exponunlur. ris doclrinam instaurare voluisse, scripto libro,
cui
4. Genluin quoque Isidori sapiunt stylus op<fis, lilulus Medilationes rhylhmiciv in duas partes dit-
:

la io interpretandi, varia eru iitio sacra el profana e tinclce qnaram una theoreticam
, altera practicam
,

multis scriptoribus collecta : nonnulke qircdam pbra- facultatis sciendi per numeros, sive restitulam Pytha-
ses, ut cum cap. 2 infinitivus adbibetur sine verbo a gorworum doctrinam pollicelur : qui liber an edilus
quo regalur : eumdemq e solum esse mensuram et fuerit Morhofius ignorabat. In eadcm Pylhagorica
incrementorum causam, slatutmpie decrementorum : numerorum doclrina versatus est Jamblicus Cbalci-
ubi supplendum constat, vel qui I siiuile, ul passim in densis, cujus sunl Introduclio in Nicomachi ariihine-
operibos editis Isidori, et frequentiu; iu m-s. Prolo- ticam e.t Arilhmelica Theologumena ; e recenlioribus
gus qtunue simplicitatem Isidorianam in aliis ejus- p, vero Petrus Bongus sive Bungus de Mysleriis nu-
dem prologis persnicuam redolet : Non esl super- merorum, et accuratius Meursius in Denario Pytba-
fluum numerorum causas in Scripturis sanclis atlen- gorico.
dere : habent enim quamdam scicnlice doclrinam, 7. De numeris, quantum quidem ad res ecclesiasti-
plurimaque nyslica sacramenla. Proinde regulas quo- cas maxime pertinent, post Isidorum egil Babanus
rumdain numerorum, ut voluisti, plucuil breviter inti- Maurus, cnjus opera multum de Isidoro referunt; de
tnare. Senttnlia eadem exsial lib. m Elymol. cap. 4: quo confer Codicem Vaticanum 939, cap. 95 recen-
Ratio numeri contemnenda non est : in mullis enim sendum. Editus liber est a Baluzio iib. i Miscell ,

sanctarum Scripturarum locis, quantum my&terium pag. i, Rhabani Mauri abbalis Fuldensis liber de
habeant, elucet ; non enim frustra in laudibus Dei computo. Dilecto fruiri Marcario monacho Hrabanus
dictum esl : Omnia in mensura, e.l numero, et pondere peccator in Chrislo salutem. Legimns scriplum, etc.
fecisti, etc. Exempla adducit ex senario et quadrage- Quia le, venerande prceceptor, swpius audivi de Nume-
nario numero, qua? in hoc etiam opere apparent, uli ris disputantem, etc. Cap. 2 : Unde Isidorus dicit
qua3daiii a'ia de numarorum doclrina ex eodem lib. in Nummus numero nomen dedit, etc, ex cap. 3 lib iii

Etymol. petila. Elymol. Agit etiam de signilicalirae numerorum per

5. Isidorum in paucis quibusdara numeris mystice Q digilos, de te.mpore, de decemnovenali 520 cyclo,
explicandis prcecessit Epipbanius brevi opusculo in- de epactis, eic. Odonis abbalis Morimundensis sa?-

scripto, de Numerorum mysteriis; quod lamen mulli cu!o xii inter alia opera Fabricius Biblioth. med.
volunt alterius es-e Epipbanii : nam plures fuere refert : De numerorum. De numero-
Significalionibus
Epipbanii eliam Cypri episcopi prater celeberrimwn rum De Cognitionibus et Inlerpretationibus
Figuris.
^criptorem libri contra h ereses et aliorum operum. numerorum. De Significationibus unitatis. De Analyti-
Eucheiius Lugdunensis episcopus in Formulis spiri- cis lernarii.

lutdibus cap. 11 de Numeris sic ait : Numeros quoque 8. Codex Vaticanus 919 pergamen. in 16, pag. 7,
breviler digeramus, quos mystica exemplorum ralio exhibet fragmentum operis anonymi de numeris :

inter sacros celebriores fecit, a primo ad millenarimn, Item numeri, etc. Iterum pag. 204, quxdam de nu-
mullis omissis. De numerorum mysteriis et doctrina meris : scquilur de Urdinalibus; ac rursus versus ad
haec notavil Morhoflus in Polyhistore lom. I, lib. i, cognitionem numerorum : Possidet A numerum quin-
cap. 12, 19; < In mathematicis 519 P« rr o
n. genlos ordine reclo. Hos versus descripsit Joannes
scientiis quid non divini est ? Hic numerorum doctrina Noviomagus lib. i de Numcris cap. 10; sed cum
primum se offrrt, tota merito divina vocanda.Quanlae, aliqua discrepantia ab iis qui exstant apud Ugutio-
quam arcanae numerorum polestatrs sint,neinhane p. nem ms., ut Ducangius littera A animadverlit. In
quidem diem satis eognitum est. Quod cum bene alio Cbdice Valicano 5101 manu Benedicli acolylbi
nosset Pytbagoras, non iiiveiut commodiorem ratio- anno 1077, sunt Iiermanni Contracti opera, Item de
nem qua phiiosophia? sme secreta celaret, et intelli- numero 22 pulchra scilu digita : Jam prima, etc. For-
genlibus tamen omnia panderet, quam si numeris tasse liber est de Numeris 22. Obierat liermannus
suis, quos formales recle dixeris, absconderet. Cum paulo ante, scilicet anno 1054. Ab anonymo Mclli-
enim numeri nominantur, non inlelligunlur, nisi censi dicitur scripsisse de principalibus computi
iiaturceoccultaeproporliones, progre ; sus, operaiiones, regulis, a Trilhemio de conlliclu rhylhmomachia>.
reVolutiones a Deo ipso delinilse. Quomodo non Codex Ottoboniano Vaticanus 819 exhibel ms. tra-
difficile admodum est omnia divinae humanceque ctatum Iialicum super myslico numero sepienario :

sapienlice mysteria adumbrae. Non cre^iat quis

illis // settenario esser, etc, aiutore Raphaele Aquilino.
n
t' mere fieri, sonos septenario, numeros novenario Coilex item Otioi>on. 5140, opusculum anonymum
absolvi alque hinc per easdem SanxxaxkSnrsts in
: ms. ItaPcuin, Del Numero quaternario.
ccntenariis et millcnariis reduei. lllic abstrusarum 9. De usu Patru n in mysticis numerorum sacra»
rerum typi latenl, atque his quasi prccliguranliir. In Scriplunc interpretationibus explicandis vidcri potest
 ;; :

419 ISIDORIANA. - PARS II. CAP. LX!l!. 410

Sirniondus in not. ad serm. 19 Augustini , tom. I \veuit. Ad marginem vero sic cital : Isidor. Hispal.

Operdm ejusilem Sirmondi, col. 538, ubi agit de Eadem verba Collius in suo tractatu de Sanguiue

numero piscium 153, qui in mati Tiberiadis ab apo- Cliristi lib. iv, cap. 1, allegat ex recenti, ut ait, sa-
siolis post Christi resurrectimiem capti sunt : cr.e 522 SeriplurJB studioso, qui lsidorum cital :*

isti eliam editio apostolicorum Pairum Colelerii sed cap. 5 addit : Neque ea D. Isidori verba ,
quod
tom. I, pag. 29, in not. ad epistolam Barjiabce, ubi sciam, reperiri ita facite possttnt. Simili modo Barra-
disscritur de numero 518 vernaculorum Abiahami das tract. 4, l,b. vn, cap. 22, post eadem relata
de quo plura a mc exposita fuerunl in Prudenlianis verba concludit : ilecc ille (Isidoru-), sed ego itla

cap. 20. non polui reperire.

10. Etsi librum de Numeris, qui in bibliotlieca 15. llanc quccstionei» V. C. Franciscus Alexius
regia Taurinensi asservatur, genuiniim Isidori felum Fiori, tunc soc. Jesu, qui nuper Bononice pie deces-
esse exislimo, tamen alium nunc rerensibo de q::o sit, lilieris M nlucc 9 Junii 1758, ad Zaccariam ,

nonnulla quceslio e-sc poltst, an sit LiJori. Exstat I idori Opera edere meditantem, datis, proposuerai,

in co.lice Rigio-Vaticano 199, de quo cap. 99. post quonam scilicel loco Isidorus ea verba \ rolulisset.

tres libros senienliarum Isidori, Nullum Zaccari.u responsum invenio sed cum in
ei libruni ejusdem :

inlerpolatuin de Oilu et Obilu Patrum ex quo g bis. Iioc opere de Numcris eadem fere verba repere- :

scilicet libro de Nunieris paraphrasin q lamdam rim, illtid mihi venit in mentem Salmeronem, sive
Pecreti Gelasiani de libris recipiendis et non reci- alium, ex quo Salmeron ea descripsit in hoc opus ,

piendis in appendices 521 e litionis Sedulii conjeci. de Numeris incidisse Isidori nomine pr.enotaium ,
Rubrica cst ab aliquo iguaro amanuensi apposita, nam in reliquis ejus operibus r.ec vola, nec ve>.ti-
g um. In opere de Nuuieris omittitur quod Longinus
:

Quadam de Domhto nostro Jesn Christo, quia prologus

incipit : Domino noslro altissi^o adjuvantc, et Salva- allero aeula privalus esset, elc, sed episcopalus
tore nostro ctementissimo concedente : sed libri argi- honor el marlyrii corona diserle exponunlur : ac
mentum auctor exponit illico pergen* : de numero forlas?e Saimron, sive alius fortasse eo autiquior
et ejus mysterio pauca breviter , tamen tttililer volo in hanc sen:en iam Isido um appellivit, ccetcra ex
scribere. Us jiie ad numerum 24 explicationeni pro- aliis monumentis asserens.
trahere auctor voluit, ac fortasse prolraxit : sed 14. Ex Collio id prccclare comprobatur qui cap. : 1,

opus mutilum est, et paulo post inilium expositionis Hb. iv bislsidorum allegal, scilicetpro mililis qui latus
mysliccc numeri lernarii delicit. aperuil, tcecitate ex allero oculo, verbis Salmeror.is,

11. Mulla auclor sumit ex iis quce in libro de Nu- et pro ejusdem militis marlyrio : de quo ait •.
Nec
ieris Isidorus breviter indicavit : sed cum longius Q desitnt eliam qui liujus sententice patronum S. Isi-

plerumque in rerum ipsarum explicalione evagelur, dorum esse arbltrenlur , eum talia pronuntiunlem in-

ad alia Isidori opera exscribenda inter um recurrit, ducenles : Lancea Longinus lattts Salvaloris aperuil,
ut in exposilione unitatis, dum de auima dis^erit : et non tantum veniam invenit , sed episcopa:us hono-
Anima etenim, dum una res est, mulias species et or- rem et marlyrii coronam promeruit. Ejdem sutil v rba
namenla ita in se habet : dum spirat, spiritus
qucc, in iibro inedito de Numeris, exceptis ullimis ei mar-
esi ; dum sentit, sensus est dum sct]>it animus est
; , lyrii coronam promeruit, pro quibus Ms. , et marlyrii
dum intelligit, tnens est ; dum recle discernit, ralio gloriam el coronam habere meruit. Addit Collius :

est , etc. Qucc desumpta sunt ex Isidori libro de Dif- Yerum hujusinodi auclores de loco in quo hac ab Isi-
ferentiisrerum, num.29, de differentia interanimum doro consignata sunt, lucili silent, el fortassis non
cl aniniam : Quia eadem unu est anima : qucv , dum temere , cum miki lalcm de Isidori consensu in illius

conlemplatur, spirilus est ; dum sentil, senstts est scripds nusquam.offendere haclemts licueril.
dum sajiit, animus est ; dum intelligit, mens est ; dum 15. Bollandiani ad diem 15 Marlii de S. Longino
discernit, ratio est , etc. Polerat lucc esse aliqua du- marlyre agunt, qui latus Doniini lancea perforavit :

hitaudi ratio, num liber hic de Numeris in Co !ice ,

et observant, in tragoeJia Christi patienls, auclore
in quo alia sunt Isidoii, sine nomine aucloris reper- [
Apo'!iuarc Lao iieeno, vel quovis alio sceeuli iv s-cri-

tus, sit Fidorianus : nam hic ernl Isidori mos ut e ptore polius qu un Grtgorio Nizianzeno, alludi ad
suis aliis libris plura passini sumeret ac rcpeleret. melaphorii um illum loquend; modum, quo videiur
12. Sed validior alia est conjiciendi ralio, alicubi inter Cbristia.os solitiun eircuinferri , aperio Christi
hoc opus Isidoro ascriptum esse : nam ubi numerus latere, aperlos quoque ejus 523 (
1
U1 lanceam in-

binarius explicalur, ac duo poenitcnticc genera enar- torserat oculos, scilicet mentis ;
qaod rudis vulgi

ranlur, ila legitur : Longinus lancea lalus Salvatoris ignorantia ad corporeos oculos det ir&il. Neque au-
aperuit , et non tanlum veniam invenit, sed epi- ctoritatem Lidori pro unius tanluin oculi cceciiate a

scopatus honorem el marlyrii gloriam , et coronam nonnullis allegalam agnoscunt. De episcapatu Lon-
habere meruit. Salme;on tom. X , Iract. 48, similia gini sive mililis qui lancea latus Douiini percussit,

verba irofert : Longinus lattts Salvatoris aperuit, el sive cenlurionis qui Dominum confessus fuit, nibil

taetu sangninis Christi cum esset altero ocuto ptiva- referunt : neque Collius, qui loe. cit. coiitrover.Mam
Iks, ithiminutus est exiru et intus lumine fidei, el per de Longini ccecitalefuse expnnlt, alium auctorem dc
aposlolos baplizatus fuil : <M posl longttm tempus in eo episeopalu, exeepto L-idoro, nominat. Seutciitiam
cnmo cpiscopatus honorcm et martijrii coronam in- vero dc oculorum caligine, aut unius oculi ccce.iaie
4|< AD OPEIIA S. ISIDORI UISPALENSiS PIIOLEGOMENA. 412

graves alii auctores tenueruni , ut S. Vincentius A ait se exposUionem scereiorum sacramentoruiu in

Ferrerius Ludulphus Saxo, ab eodem Collio alle
et uno Olivensis ccenobii Codice non ila vetuslo rope-
gali, qui concludit ejiiiinodi iigmeiitum orlum ex risse, titulo Qucestionum insignilam, in quo scilic *
male intellectis Joannis Evangelislae verbis Et qui : singulis evposilionibus snse sunt peicunelathnes
vidit, icslimonium perliibuit : quod cum de se Joan- prscpositce. Sed cum addat hujus Codicis qu:csiiones
nes dicat, nonnulli prrperam ad niililem laleris sibi non videri easdcm cu n iis qiiaruin IlJcfonsus
Chrisli percussorcm detorseninl. men.i;:i!, dubios i os relinquil an de commeiita;iis
ipsis loquaiur qui in eo Co ice per inlerrogaiioncs
CAPUT LXIV.
(
t rcsponsiones ordinati sinf, an de Jiversb aliis
Quccslrones de Veleri el Novo Testameitto nondum qu stionibus, quales sunt nestrae. Proplerea Nic.
editcv. Quidnam sit Isidori opus de Distanlia Novi
el Veteris Testameuti sive de Consonantia Novi et
,
Antonius lib. v, num. 150, de secrelorum Expo i io-
Veteris Teslumenti in canonum collectio ibus lau- nibus sacramcnlorum ei Quieslionuin libro seu libris
datuin. loquens, in rem noslramait : J oannes Crialius videlur
\. Nnllum adhuc vidi I-idori Operum congruu ralione.
prxstanlio- dislinguere, sed nulla, ut credimus ,

rem Codicem, quique Dubitare aliquis possit an isliusmodi qua:st o-

clariora antiqu talis indicia 4.

referat, quam Vaticano-Palaiinum num. 277. Scri- g nes, Braulione petenle, ab Li loro sint exposiuc

ptus est enim litieris majusculis Romanis, quales Nam Biaulio in epistola ad Isidorum, Solet npleri,
sicculo viii aut ix nonmilli exarali reperiuntur ne- qua Etymolngias ad se niitti poslu!at, ila pergii His : :

um igi.ur expletis erunt milii qiuesliones de sacri-

qup certe raiio ulla obest cur ad sseculum ip 525
Isidori, sciiicet vn, revocari non pos^it. I.i eo sunt divinisque paginis, quarum tnihi expositionem coidis
Prooemia I-idori, liber de Ortu et Ob lu Patrum vestri lumen aperiret, si tamen el nobis jubes (for e
juvel) resplendere, et diviace legis obscura reserare.
(quanquam bic *ine ullo tilulo auetoris) , Alhgoikc
cuin Isidori ad O.osium prologo, et pncier qu.idam
Nec si ista, quce peto, percepero, de itlis silebo, sed
alia, suo loco recensenda, pag. 29, rubrica : In no- xiam reseras capiendce fiducice. Nihilominus exislimo,
mine Domini nostri Jesu Clnisti incipiunt Qumstiones qu:c.-liones qure nunc exslant, non esse eas de quibus
sancli Hysodori tam de Nova quam de Velere Testa- Braulio loquiiur : primum quja n m lacuisset Isido-
menlo. Sunt qusestiones 61, quibus sua responsio rus se Braulioni qujerenti respondere prcendsso
,

siibjiciliir. Quceslio I : Dic milii, quid est inter No aliquo brevi prologo : deinde quia Ikc quas habe-
vum el Vetus Teslamenlum? Respondit ; Vetus est
mus, quaestiones, ut allegorix», ul prooemia, ut liber
peccatum Adce, elc. de Oriu Obilu Patrum, perseriptoe et explicalic >i-
et

denlur, ut faiilior via ad perpetuos sacnc Skrfpturae

2. Has igitur quaestiones pro genuino S. doctoris Q
Isidori opere exhibeo auctoritate tam eximii Codicis commentarios aperiretur posliemo quia Braulio :

et quod nihil quod obstet quaestior.es suas proponere volebat, postquam Isi-
frelus, inveniam, inu! 524 ta
quae in eamdem me senlenliam pertrahani. dorus Eiymologias explevisset, quod ultimum videlur
Etsi
enim nonnulli fuisse Isidori opus.
forlasse exi&timabui/t
hunc librum a
Braulione et Ildefonso non commemorari, tamen id 5. Ut in aliis libris , sic etiam in hoc S. Isidurus

nihil me commovebil, fion solum quia Braulio et

senientias et quandoque verba ex aliis suis operibus

Ildcfonsus aperte aflirmant se non sumii, ul quaest. 2, de numero librorum Veieris et

omnia Isidori
opera recensuisse, sed etiam quia No\i Teslamenli Juxta sepluaginta duas linguas
mentimem hujus
:

operis apud sepluaginta duo libri inlelliguntur; ex lib. i Oflic,

utrumque vidt re mihi videor. Braulio
ait Qc-estionum Ubros duos, quos qui legit, veteritm cap. 11. Et quxst. 9, Scial se non esse episcopum qui
:

traclalorum mullam supellectiiem recognoscil. prwesse desideral, non prodesse , ex lib. n de Oflic,
I de-
fonsus etiam de diversis auctoribus, qnod
: Collegit
cap. 5. Et qucest. 37, Una est anima, qua,', dum con-
ipse cognominat secretorum exposiliones sacramen-o- templalur, spiritus est; dum sentil, sensus est, elc,

rum ex librode Differentiis rerum, num. 29, deDifleren-

,
quibus in unum congestis idem liber dicilnr
QlL£ST10NUM. jj
tia ii.ter ammum et animam. Sentenlia de episcopo
exstat eiiam in Quaeslionum dialogo inler dubia vel
3. Ilis Braulionis, Iidefonsique veibis haclenus spuria Auguslini opera quaest. ult. Nam qui prwesse
non aliud significari videbatur quam Expositio in
feslinat, quidam Patrum eleganler expressit dicens :
quosdam Veleris Testamenti Iibros, quac exslat. Sed
Sciat se nou esse episcopum , qui prxesse cupit, non
invenlis nunc his quLCstionibus in Velus el Novuiii
prcdesse. Ex Auguslino id pelitum lib. xix de Civit.
Testanientum, faci'e cuivis persuaderi poterit eas
Dei, ca,-.
(

1 ), Intelligat non se esse episcopum qui

in eo opere comprehendi, quo J Isidprus
secretorum prwesse dilexerit, non proiesse.
expositiones sacramenlorum inscripsil vcro, for-
; alii
6. Cum liber hic Quoestionum incipiat, Dic milii,
lasse quia lirc qusestiones commentarios prsecedc- quid est inter Novum et Vetus Testamentum ? suspi-
bant, librum, vel libros duos Quccsiionum appdla-
cio mihi suborta est alicubi inscriptum fui>se, de
runl. Ul aulem pnecederent quaeslioues hx>c eral
Distantia Novi el Veteris Testumenti. Elenim Gralia-
ratio, quod earum plereque in re arliqua univcrsali,
nus, dislincl. 5i, cap. 5, Clirisiiano non dicam,
I i-
seu ad utrumque Testamentum
periincnle expli- d nonien
ri ila piuinitlit ": Item Isidorus de Distantia
cauJa versantur. Grialius in praufaiione adEdiiiomm Novi et Vctciis Tcstamoiti, tnm voiba h.cc descri-
 413 ISIDORIANA. — PARS II. CAP. LXV. 414
bit : Clirisliano non dicam plurimas, sed nec duas A ses, Judcvis Cliristiani. Illico rubrica, Prologus de
simul habere licitum est, nisiunam tantum, aut uxo- nominibus Hebrcvis : Quoniam , (ili charissime, supe-
rem, aul loco uxoris concubinam. Quo respexit, ut riori Hbro, etc. In ima pagina antiqua niamis, divcrsa
puto ,
Joseph Catalanus in not. ad epistolam S. Hie- a prima, ascripsil Explicit liber Qiuvsiiomnn Xovi et
:

ronymi de honestate 526 clericorum : Adverle ex Veteris Tcslamenli. Ilic est liber primus Listructio-
coucilio Tolet. i, can. 17, concubinum diri conjugem niim : secun lus est de Nominibus Hrebrccis,
libcr
qucv ad plenum y<s conjugale non eral admissa. Sic variis vncabulis, clc, ut in Bibliolh. Palrum Lugduii.
el Isdorus in libro de Distantia Novi et Veleris Te- tom. VI, pag. 855, ubi primus liber post quccstinnem
stamenli. Ejusinodi Isidori verba neque exstant in in Epixtol.im ad Colossenses procedit usque ad Apo-
lib. i Sentei.t., cap. 20, quod iiiscribitur de Diffe- calypsin. Qucestio aulem in epistolam ad Colossen-
reniia Testamentorum, neque in libro Diflercnliarum scs in Ms. est imperfecta.
rerum num. 53 Inter legem el Evangelium, elc,, CAPUT LXV.
neque in libro u eontra Judceos, sive de vocalione Secrelorum Expositiones sacramentorum, sive qucvs-
geniium, ubi quccdam de ulroque Tesiamento disse- tio::es, aul commentarii in quosdam libros Veteris

nintnr. Desuut eliam in boc libro Quccslionum Teslanwnti. An Isidorus commentnrios lilterales in
sed :
sacrinn Scripturcun edider.il? Closscv ordinaricv an
oerte locus bic op;>ortunus erat ut de uxoribus et B Isidorus auclor ? An alterius qiuv nondum edlla est? ,

concubinis Veteris ac N vi Teslamenti quccstio ali- Alii commenlarii. Inlerprelalio in Job.

qua institueretur. Quod si ca fuit ab Isidoro contro- 1. Po.it Lidori opera quce ad u iversam sacrani
versia agiiaia, in lanta exscripiorum licenlia miru:n S: ripluram in genere exponendaiji quodanmiodo
r.on esset, si ea ab imperito aliquo prxtermiisa fuis- periiuenl^coinineiilariisqui exslanl in singulos liliros

sct, quod non inlellexisset Cbristiano licere loco locum nuiic damus, Et prcefeivndi quidem essent
uxoris concubinam habere, hoc est, veram conjugem, c<.nmie;il.uii lillerales, si ab Isnloro scriplos csse
qure ad plenum jus conjugale non erat adinissa, qua- et abcubi adhuc asservari conslaret. Sed cum soluni
Ics lunc permillebaiilur, el tanquam uxores minus inihi cogiiil.c sint quccdam glossre lilterales quas
solemniier duclce habebanlur. Euiidem potius cre- Isidoro cx conjectura tantum ascribere possiunus, ile

diderim Gralianum bas qucesiiones , ex initio ipso genuinis ejus allegoricis commentariis priinum vcibu
inscriptas de Distantia Novi cl V eterisTestamenli, alle- faciam, de aliis mox facturus.

ga=se, quam capul aliquod aUorum operum, qu.e 2. In prcefalione ad edilionem suam Isidorian;wn
proprio gaudenl titulo, tanqiinm distinclum a ccele- Grialius niulla de hoc opere disserit, relegenda su-

ris opus, indicasse. De boc litulo agit Bcrardus su- pra cap. 50. Unum hoc addam, Laiinium, Bibl. Scl.

pra relatus, cap. 52, num. 7. £ pag. jam olim animadverlisse in Eucherio,
175,
7. Ex epistola Burrielii cap. 40 descripta conslat Romre anno 1564 excuso, haberi commenlarios in
liabuisse cum ab amico sibi commodalum Codicem Genesin et in Iibros Regum, in quibus locis aliijuot
Golhicum , in quo plur.i cra:it Lidori opera , et S. Gregorii papce, 528 et Isidori verba citantur ct
liber quidain acepbalus brevium qiucslionum de sa- gosta : qui eliam addit apparere hominem in Britan-

cra Scriplura per interrogationes et responsione.-;, nia scripsivsc Quod nonnullis locis adtluctis Nic
qui an Lidoro adjudicandus esset ipse dubitabal. Si Antonius conlirmat. Editio Bignccana hunc prcefert

aliquam quccslionem indicasset, judicium ferri pos- litulum : Beati Isiclori Junioris liispalensis archiepi-

set an cum nostro conveniret. In Codice Vaticano scopi commenlaria in Vetus Testamentum. Id seculus

sceculi vm aut ix est etiam liber Qucestionum sacryc luit Breu'ius. Exemplaria inss. mirum quanluin dis-

Scripturyc initio mutilus , sed a noslro diversus. crepant. Nic Antonius relert litulum In Pentaleu-
Prima quce occurrit quccstio est, Quol modis intel- chum ex quo.iam Codice bibbolhecce Medicece, el ex
lexit Joannes quia a Cliristo debet baptizari? Ultima ,
alio S. Isidori urbis Legionensis; in quodam alio

Cur Jesus infans puer dicitur , cum infantia septimo co lice observat separatum exslare quod ad l.bros
anno finialur, pueritia quartodecimo claudalur ? Re- Regum pertinct : et ex schedis mss. Alfon i Ciaco-
sponsio : Hoc nimirum constat, quia ut minastrcret ct 1) nii Romae in ccenobio S. Isidori Minorum fialrinn

esuriret (legam serviret) venit Jesus, quia filius homi- Hilxruorum asservalis inscriplionem banc proinit :

nis non venit ministrari, sed minislrare , etc Etenim Explanalio in liistoriam divincv legis : ex ms. Codice
omnis minister, et omnis servus puer vocalur, etc bibliolhei ce Ambrosiancc Mediolanensis : Super
Alice eliam sunt qucestiones quce in Codice Golhico Pentaleuclium, Jesu Nave, ct Iiegum inlerpretaliones
Regio-Vaticano 1825 inler alia Isidori opera boc ti- S. lsidori. Inscriptio Expositionis , sive Expla-
tulo ins-igniuntur : De Qucvstionibus difficilioribus 527 nationis Historicc divina? legis in nonnullis etiam
Veteris et Novi Teslamenli. Prima quaeslio est : Qui- noslris Mss. apparel, velcri more ex llebra^is petito,

bus Scriplurarum lestimoniis Trinitas upprobalur. quo litulus ex primis verbis lib i conslabal ; nam hu-
Diverso charactere, sed satis anliquo ascribitur no- jus comiiientaiii jirologus inci| il : Historia sacra

men aucloris Euclieri episcopi : ac revera sunt duo legis.

libri Instructionum Eucherii Lugdunensis ad Salo- 5. Cum autem Nic Anlonius solum nominasset
nium filium. Post prinium librum reccnti nianu no Isilori exposiliones in libros Pentateuchi, Josue,
lalum csl septem ultimas lineas abessc ab Eililis. Jndicum, Rulh, Regiiin el Esdi;e, Bayerius in nola

fiiiis quccstionuni in Ms. c t in Ej iolola ad Colossen- subjccil : Atque ciiam in libros Macluibcvorum, ul in
415 AD OPEBA S. ISiDOBl IIISPALENSIS PBOLEGOMF.NA. 410

Cndkibus Escurialensibus duobus, e quibus nonnulla A olim pertinebat ad collegium Majus, ut vocant,

Crialiustom. II, pag. 256. Exstat qtrideiu non soluni Com, lulense.

in Grialiana editione, sel eiiaui in Bignceana et aliis 8. Codcx i!i, P. 7, membranaccu-, sccculi xv, u

breve quoddam caput de Machabjcoruui martyrio. vidctur , recenliori liac epigraphe : hidorus in Pe>.-

Sed eum Bayerius dical Gria ium nonnulla in libros tateuchum et primum Begum. Mutila est exposhio
Macbabceorum e duob;i=, quos laudat, Codieibus iu Gt ne-in. Iu fme hcec a.lest subscriptio fetrus :

Escuria!ensibu> afferre, innuere videtur alia a<!huc in Caslrensis puer nobilis scripsit difjitis libetlum

eis Codicibus latere quce cxcusa nonduni sint. S< d prioris. Scribsil libellum in pessinutm pergamenum :

foriasseCi;dices mss. cum editis n n cr-niulit, adeo- scribsit studiose, sed non sitis cnriose.

que exislimavit plura esse in mss. quam in excusis :

530 9. Codex m, P. 17, i:i 8, membranaceus,
quippe cum in excusis exiguum tanlum, ut dixi, ca- scccu'i xv, ul videt r, tilulis et lilleris iuiiialibufl

pui reperatur. Prceler eos duos Codices Escui icden- rubris, hac inscriplione cli:»Facleris r.cenlioris in

ecs Bayerius tres alios itidem Escurialemes ejusdem piima pagina, Epiiome Historiarum Veteris Tesla-
operis myslicarum exj.osili; numlaudat ; sed ex du'1o menli per Isidorv.m. Bayerius vcro, qui Codicem
[
eculinrem t.iulum dtscribit. olim inspexil, subjecit : Non epitome, sed integrum
4. Bodrigucziiis , tom. II Bibliolh. Hisp., pag. g Imdori opus. Titulus Codicis ila habet : Incipit Epia-

5-G et seqq., nonnul'os recenset Codices Escuriaten- meron B. Ysidori Yspalensis episcopi. Opus iucipil :

«es, in quibus e>t expositio in libros Veleris Testa- c Istoria sacre legis non sine aliqua pionwncialioiie
menti. Codex rnembr.maceus in-4, in II B. 14, est futurorum gesta, atque consc ipia est. Nee perine-
sceculi, ut vidctur, x n, cujus in operculo hi adsuut ret ad prefiguralior.em mislerii lam mulliplex rerum
tiui. i Ysidorus super Penlatcuch. Ilem trat latus umbra gestarum, nisi Apostohis docens ciicerel : Lex
supcr Paicr Nosler. Iteni Magist -r 52S Compostel- liguram habet lulurorum bonorum, non ipsam iina-

lanus de C molatone raiionis. Iiem qucedam quco- ginem rerum. > Desinit, < uoniina duarura liliaruin

stiones ihfOOgiec mulium ulile>. Iiem Summa mati- ejus : nomen primogehite Merob, et nomcn minoris
stri Alani de arle prcedicandi. lleai a!ius tiaclalas Michol. David fiLus Ei.fratei. > Codex olim eral bi-
s-uper Paler No lcr. > In criplio operis est : < In no- bliolhecce S. Antonhii ecclesice Pallantince (qiu.d
ii ine Domini noslri Je>-u Chrisli incipit Codex beato cliaraclere veteri nolatur), in.le anno 1578 exlraclus.
Y idt ro Spanensc e\ iscopo : de quiuque lib.is Moysi 10. Etsiaulem Nic. Anloniusdc Isidori exposUmne
ca&erorumque libro um veteris Pundanienii cxpla- in libros Machabccorum non meminit, lanieii anima 1-
natum de divcrsis aucloiibus io unuin collectt.m,
vertit ex Roberlo Coro Anglo et Vincentio Placcio
luculeaiusqtie ex^osiium. Histor.a sacrce legis non Macha-
c de Scriptor. pscudon. pag. 209, prol»giuii iu

sine aliqua praenuntiationc luturorum gcsla aique bceorum librcs, qui Hieronymi Qperibus solet inseri,
conscripta est, ctc. >
Isidori esse. In editione Operutn llieroiiymi Eras-

5. In Co'ice u R. 9, membranaceo, characieris miana, initio tomi 1 inter opera tlubia id notatur : ln
p rspicui etmagni, sceculi xiv, e.-t eadem exposilio. Macliabworum librcs prcefationes duw eodem initio :

Im opi rculo nota hcec : « In L-io vo'umine conlinen- llachabceorum tibri; mihi non videntur esse Ilie-

iur i la qiue sequuntur : Expositio moralis beali Isi- inilium. Cocus

roiujmi. Isidoriini opusculi aliud est
dori super quiisque libr-;s Moysi, scil., Genesis, autem apud Placcium verbo Hieronijmus non de boc
L.\od :

, Levilici, Numeri, Deuicronomii, Judicum, opusculo lnquitur, sed de fragmenlo ProoBii.iorum

Begum. Ile ii in line libri Hislorii Darelis Frigii de Isidori, quod in Bibliis Antuerpi;e 1570 impressis in-
Excidio Trojanorum. ; Addilur verbis Hispanis, li- seritur, et a Boffensi, Bunderio et Alfonso de Castro
brum csse bibl olheccc Derparce Virginis Guadalupen- citatur tanquam Hieronymi prtlogus, dissei.lienlibus

s;s,ac subscrrbh, Belasco. Titulus hic esl : In nomine Erasmo, Scultingo et aliis.
Dei summi, amen : signum Cliristi, cooperante sanclo II. De commenlariis quce exstant in Vclus Te-
Spiritu, incipit prefacio Ysidori. Complela esl Pen- stamenlum, v> 1 saltem in Gencsim, non nemo dubi-
talcuchi expO--.ilio. I) tavit p.uiu sint Isidori. liaccius de Pscudonoym.
6. Codex ii, L. 8, chartaceus, sxculi xin, hoc vcrbo Isidorus, hccc rifert exSynibola Maslricliana :

titulo recenliori : S. Isidori exposilio in Cenesin, et i Sccculo vu adest Isidorus llirpalensis episcopus,

alia nonnulla : el S. Joannes Clmjsoslomus de cordis vir erudilu-, et mullis scriplis clarus, qui in com-
Conlriliune. In hoc ilidem Codice complela est expo- mentario in Genesin (si modoeslillius, elnon Hilde-
silio. ac prccterea additur liber S. Isidori inscriplus, fonsiToletani, qui tamen et ipseeadem floruil cctale)
Colleclum, de quo plura nos cap. 85. cap. v ii, etc. Sam. Andrecc in dispul. de salute Adami,
7. Codex iu, Q. 21, in 4, membranaceus, sceculi ihesi 28. Nullambie auctor indicat ralioncm, cur aut
\w, 1 1 videtur, mullis liiterarum nexibus, hoc titulo : Lidoro ejusmodi commentariuni conlra tot velerum
Incipil pre[acio Ysedori episcopi in libro Ceneseos. testimoniaabjudicet,aul sine u!IoI!defo;iso adjudicet.
Addil Kotlrguezius hoc Codice conliiuri exposilio- 531 *2. Decommenlario in tju.duor librosllegum
iicni usqee ad librum Jeremicc. Hic de>idero luculen- major est coi troversia. TUeopIii'us Raynaudus de
liurem explicaiionem : an sit eliam expositio Jc-re- Mal. et Bon. Lib., part. i, erotem. !0, S. lsidoro,

mice qucc ccric ab Edilis abest : an saltem aliquid inquit, Hispalensi episcopo, passim supponuntnr com-
aliud, quod nondum lypis conimissum fueril. Libcr menturii in qualuor libro-i Bcgmn. gnos vcra scntcntia
 : ,

417 ISIDOM\Na. - PifllS II. CAP. LXV. 418

est conscriptos esse ab hidoio illo Seniove, ilem in \ doctissimw, brevissinhvque tn Cenesin, etc. Roihomaqi
Hispania episcopo , sive Cordubensi, sive Pacensi apud Eranciscum Vaullicr IG47, in 8. Comprciiendil
nec desunt etiam ,
qui Cwsarauguslanum staluant. tantuni hrec edttio exposilioncs Veteris Testamenli,
Sed cuii) lain anceps sit RaynauJus de seniore illo quru jam lum erant edilce. At videlur repetila ex
Isidoro, cur veram seiitenliani vocat qure non a no- al a anliquiori Colonirc 1530, in-8, impensis Petri
stro Isidoro, sed ab alio Seniore conmientarios con- Qiientel sim K modo insc ipla : Isidori Mspulenjs
scriplos tenet? Et I-idorus cerle Pacensis nostro episcopi thcolocji pervelusti Enarraliones doclissimx
j junior est : Caesaraugustanum receniiores co:ifi:ixe- brevissimceque in Genesin, cic.
runt, Cordulieiisem primus ex anliquis Sigeberlus
10. Cum auiem non solum Mss., sed Ediii omnes
nominavit, aucloreraque commentarii in quatuor consentiant in Isidoro Hispaiensi bujus operis auclore
libros Regum staluil : cujuserreiis causam investi- laudando, quid Angelo Roccre venit in mentem, ciint
gavi, cum dediversis Isidoris disserui cap. 10.
in Indic. llieolog. et Scriplur. lom. II Oper., pag.
13. Ac profeclo commentarii in liliros Regum ita 110, pr.clermisso Hispalensi, hidori Junioris Cordu-
cum reliquis qui praeeedunt in mss. Codnibuscon- bensis in ulrumqueTestamentum commentarios nomi-
juncli sunf, alque u o conlextu et sub ejusdem quem Seniorem navil? Tiibuuntlsi ioro Cor.lubensi,
aiscloris nomine connexi, s ntenliis eliam S. Grego- B vocant, commentarios i:i quatuor liliros Regum non-
rii Magni ornati, ut de diverso antiquiori auctore nulli, ut dixi, se.1 n.-que id quidem contra tolM:S.
nequaquam bceat cogilare. lniliuni eli uu commeii- fidem admitii pote t, etiamsi aliunde ex Sigeberlo
larii in I librumRegum quo.lammodo ha:.c connexio- statuere velis, Isidorutn Seniorem Corduhensem
nem innuit Post librum Judicum sequilur Regum.
:
quosvis alios diversos commcntctrios in quaiuor libros
Et aspice lempora, primo Judicum ,
poslea Regutn; Reguni coinpobuis e.

sicut erit primo judicium, postea regnum. Labbeus

17. De niss. Exemplaribus, ad Ziccarianam edilio-
in commenl. ad librum Bellarmini de Scriptor. eccles.
nem coTatis, egi cap. 43. Ea autein qurc a me visa
ancepsetiam quodammodo est : nam primum asserii
sunt, breviter indicabo. Cap. 94 recensebo Codiceiw
Isidorum Seniorvm Coidubensem commentarios iu
Vaticanum 62G, in quo bi commenlarii Expositionis
libros R guni Pa;ilo Orosio bistorico dicasse anno nomine nuncupanlur, el quft.lam adduutur, ad Ap-
cbciler 412 ; deinle solum notat esse qui malint pendices rejicienda. De Codice Vaticano 5002 nupcr
commentarium in quatuor Regum libros Isiiioro dixi. In CoJ. Regio-Vat., de quo cap. 100, lilulus
Cordubensi adjudicare. In iino lanlum Codice Vati- est, Tractatus in libro Geneseos : el inilio : Prajfa-
canooOO?, de quo cap. 97, reperio dubilatonem lio Isidori episcopi in libro Geneseos. Isidorus leclori
nonnullam injici de auctore commenlarii in qnaluor C salutem. In Codice Palalino 275, cap. 10-2, conimen-
librosReguni : nam post expositionem in praecelen- tarii ^33 IsiJori pramiisso vcrsiculo,
les libros nola haec legitur : IIuc usque excerpta
Isidorus Bresit dielanJo paleuter iuhse^it :
Isidori episcopi; qucv aulemsequunlur excerpta sunl a
Beda presbytero. Sed unus hic Codex contra lot alios a fortasse ipreJam ii eo Codice sunlex commenla-
iidem non iheretur : praBserlim cum Bedam auctorem riis litteralibus, ut lunc dicam. I nd. In Cod. Palat.
nominet de quo nemo cogilarat , neque cogitat. 276, Explanatiuncula sancti Isidori in libros Regum,
14. Recte Nic. Anlonius errorem Ainbrosii Moralis inserlis quibusdam fragmenlis non lum edilis. In Co-
coarguit, qui opus Expositionum secretorum sacra- dice Ottoboniano 53, cap. 105, post prafationrm

mentorum idem esse existimavit atque opus inscri- super Yelus Testamentum inscribilur Expositio tibri

ptum de Summo bono, sive Sententiarum. Ex eodem Geneseos, elc, utvulgo in I di!is.

autem Morale refert iu monastcrio Ilispano de Spina 18. Q :id caus;e esse puleui cur, cum Lidorus
Cisterciensis 532 Ordinis insigne volumen esse ipse coinmenlariis suis lirulum ftcerit , lantopere
Exposilionis super Penlaleuclium, sive catenre ex libri mss. et editi in hujus operis inscriptione varient?
diversis plerumque ignotis aucloribus, quos inicr Ex Ildcfonso discimus, Isidorum secretorum Exposi-
scrpius Isidorus exbis, ut credere par est, commen- D lioncs sacramentorum cognomina-se. Grialius titulum
lariisadducitur.Inlelligitprrcterea, ad hoscommenta- rimrvum restiluere voluit, inscripsitque : Mgsti-
I

rios alluJere Raymun lum Martini Dominicanum sre- corum Exposiliones sacramenlorum ,
quia Isidorus
culi xiii scriplorem, qui parl. n Pugionis fidei contra in prologo ait : et sunl plena mijslicis sacramcnlis.
Judreos, cap. 5, § 12, laudal Isidori glossam ad IV Sed poluit Isidorus mvstica sacramenta p o!ogo
f
in

Reg. cap. n : Ascende, calve, etc. Id autem pertinet appellare ea qure secreta sacramenla in epigraphe
ad eas Patrum Catenas, ut vocant, in sacram Scri- voeavit. ltaque libenlius retineho sccreiorum Exposi-
pturam, de quibus nos plura infra : nam in hujusce- liones sacramentorum. Joannes diaconus in Vila
modi Catenis exposiiiones Pairum aliquando glossre S. Gregorii , !ib. iv, cap. /7, nomen exposilionis
dici soKnt. d.i his commentariis loquens ,
usurpavil : Cujus

15. Prater edilionesExposiiionum Isidori in syl- (Gregorii) facundiiv consonantiam hidorus , Ilispa-

loge aliorum ejusdem Isidori opernm, exstant lii lensis urbis episcopus, in Expositione Geueseos admi-
Sumpla inquit sunt ab aucloribus lurc
commenlarii seorsum ediii hoc litulo : S. Isidori ralus : , ,

Origene, Yictorino, Ambrosio flieromjmi Cuss.a-

Hispalensis episcopi, thcologi pervetusii, enarrationcs , ,
 ;, :

4'iy AL) OPERA S. I5IDORI HISPALENSIS PROLEGO.MENA. Hfi

no , Augiistiiio , Fulgeutio , «c «os/ris temporibus A verbis eliam constare ipsis qure in aliis elaboralissi-

tnsigniler elqquente (Jregorio. mis eorum operibus invcniuntur, quod quidtin illos

19. GriaHus in not. observat Isi lorum perstuJio- fecisse putandum est,vel ut labori non ulique neees-
sum quidem fuisse Fulgentii, sed bujus nullum locum sario parcerent vel qnod illa commodius quam
,

a se inbis Exposilionibus reperlum : adeoque nomen factnm fuerat , dici posse diffiderenl : vel id fiebal

Fulgentii intextuomisit, oinissum quoque invetcribus harum homiliarum ct scrmonum frequentia quae aj ,

nonnullis exemplaribus. Sed cuin Joannes diaconus medilandum cog.tandumque lempus nullum suppele-
saculo ix in prologo Isidori uomen Fulgentii legerit, bal i. De frequenlia hac concionum fuse disseruise

ct vetera exemplaria consentiant , omnino retinen- animadvertit Bernardinum Ferrarium de Ril. sacr.

dum est , lum quia diffieile est affirmare nihil concion. , cap. 18 , et Binghamum 535 tom. VI
Fulgenlii in his Isidori commentariis reperiri , tum Orig. eccles., lib. xiv, cap. 4 , 5 et 6. In Sylloge
quia deesse videnlur similes a!ii Isidori commen- dissertalionum Italica liigua studio Z ccari.e ccepla ,

tarii, tum denique quia potuit Lidorus ex aliis qiwe adhuc post ejus obitum conUnuatur, t. XI,
Fulgentii libris, qui ad nos non pervenerunt , aliqua p. 126, exstat ejusdem Zaccrie, Dissertazione

excerpere. detla in Lucca nelV academia di Storia ecclesiaslica

20. Quod autem Isidorus in mysticis et allegoricis B "* ^' 26 Marzo 1753 riloccata poi, ed accresciula, sulle
interpi etaiioiiibus eruendis verselur, miniine culpan- antiche concioui ecclesiastiche , ubi pluies alios <!e

dus e 3 t, nonsolum quia jam prius sensuin lilteralem eoJem argumento scriplores laudat.

exposuerat , ut mox dicam , sed eliam quia gravissi- 25. Et Isidorus quidem non solum in his lomnicn-
mos secutus duces, nec sine cerla ratione hanc viam tariis , sed in aliis quoque suis operibus verba , non
tenuit. Uberrime et doctussime de hoc argumento miiius a se olim usurpala ,
quani in aiiorum Palruin
disserit Pelrus L zeri 534 i» pracfatione aJ Bru- scriptis repcrta , libeuter adhibet. Iu commentaiiis

nonis Astensis coniineniatium in quatuor evangeli- aulem praeci.uus ejus scopus fuit ut diversas Pa-
slas. Sunt, inquil, explicaliones ecedem in Patrum trum exposilion-s in unum colligeret , ac legeiitibus
sniptis frequenlissimce : ut si demptas eas ex eorum reprasentaret. Ac forlasse primus ipse fuil qni e in

scriplis velis, perilura hujusmodi sint opera ferme tota. inlerpretandi or Jiiiem ac viam constanler lenuerit
Prseier Gregorium, Bedam, Origenem, allegal ora- post ipsum mulli simili modo sacras- Scripturas
niuin sententia et vocibus probalissimos laudalissi- exposuerunl , sive Patres, a quibus verba et exposi-

mosque Palres , Hilarium , Ambrosium , Hierony- tiones mutuabanlur nominariiil, sive secus: ea fere

muin , Augustinum. Rationes deinde affert, cur methoJo qnain Xystus Senensis Je Bcda referl lib. iv
Palres in allegoricis inlerpretalionibus frequentes Q Bibliolh. sauct , : In Pthapsodiis , sive Stromat bus ,

eranl nimirum ut ausleriora prtecepta morum s a-

, vel Colleclaneis congregavit mgsticcts mag :
s quum lii-

pore quodani non illiberali condirent, prseserlim storicas exposiiioues ex probatissimis Lcclesiw doclo-
quia cum ad populum frequenter verba facere debe- rum senlenlus dictisque hinc inde inlerruplim et inier-

rentjSomniculosis auliioribus usi fuissent, nisi al!e- pulatim cvllectas , nonnullis etiam de suo insertis ad
goricas et mysticas inleroretaliones adhibuissent imitationem sensus eorum , ubi opporlunum fuit ,
qi o

quie erudilis quoque et ingeniosis audiloribus non diversi Palrum sermones, ac periodi vel aplius inler se

placere non poterant. coluvrtrenl , vel breiiores et illusiriores redderenlur.

21. Idem Lazerus morem veterum Patrniri expo- IlJef nis:;s , Isi Jori discipulus , non so'iiin e suo ma-
nit ,
quo ipsi verba ex aliis anliquioribus passiin su- gisiro , se l eliam ex Auguslino et Gregorio pluia
mebant , veluti flores e diversis pratis decerpentes , desu.opsil, praesertiin in eo opere qu d Annolalior.es

siepe eliam in aliis o.ier.bus a se dicla repet ba I. de cognilione baplismi inscripsit, ut 1 ca (leinonslrant

Nec vero novis sive inlerpjelationibus ejferendis , s.ve in edilione Matrilensi PalriimTolelanoruin admaf|i-
sentenliis cudendis scriplor hic allaborat, sed aniiquio- nem diligenler indicata : quod neque lldefomus ijtse

rum Palrum floribus veluli decerpendis ,

probatissimis dissinuilavii ; nam in prologo ait : JSon nostris novita-
scilicel explicatlonibus , institulionibus , documenlis , \) libus incognita proponentes, sed antiquorum monila vel

effatis , ut niliil aliud voiuisse videalur quam ul qui iittelligentiw reserantes, vel memorice annotantes.
commentarium sui<m legerel ,
qucc in aliis omnibus 2L ln opusculis velerum qliorunuiam scripiorum
.

utilia tl prwclara inveniuntur, ea haberet in suo. Hoc B>noniie eJitis rec>ns a nle doclis imo viro
1755 ,

de Isidoro aiebat Braul.o : Qucestionum libros duos trombe lio, rxsUnl Camlii Taurinensis comiiienlaria
quos qui legit.velerum iractatorum multam supellecli- in libros Regum : in quoruin prologo ita Claudius :

lem recognoscit. El IsiJorus in prologo : Veierumque Et qttia tu swpe a me requiris mullarum tentm absolu-
ecclesiasticorum sentenlias congregantes , veluti e di- liouem , maximeque in Penlateucho atque libro Re-
versis pratis flores lectos ad manum fecimus. g m....; alque in eis non ex meo ingenio , sed ex illns-
22. Paulo post ita pergit Lazerus Non autem
: < Irium doctorum jttdtcio ; neque ex propria tcmeri-
id priiniim ab auctore factum , neque hoc novum tate , sed ex alioium auctorilute inlerrogationibus luis,

esse , ut qai sermones haberent ad populuin , ex non qttanlum debui, sed quantum potui, salisfeci, elc.

aliis ipsorum operibus istos mutuarentur, facile sibi AJvci tit 538 Tromheliius irt not. , Claudium inler-

persuadebunt,quianimadvertant,inAuguslinoaliisque dum IsiJori noslri Exposiliones exscribere,sed veibis

Paitibus muhas homiliarum paries iisJem sententiis, aliquando diversis , et ordine nonnihil immuialo.
 , .

m ISIPORIANA. -. PARS II. CAP. L\\

11
Conslat simili moilo alios commeutariorum el homi •
A ei Deutcronomium cum fttess* ordi.nrh «u, i •

liaruin auclon s ex I-idori hoc aliisque operibus pro rus incipil Omnis Iwsliuntm diversitas
:
Cltrisli lia-
fecisse , Bedant scilicet , pseudonymum Ei.cherium stiam prcefigurabal olc. Ex
, Isiriori cuni.nentariis
Lugriimensem auclorem commenlaiiorum, Rabanuin h:ec et a!ia ejus iimuiiie in Calenis prolaia
, Irbere
Maurum , Marlinum Legionensem alios. , non ad vcrbum desumpia sunt. Expo itio Isidori i„
25. Ex hac inlerprelandi ralione collectis hinc inde Levilicum ila incipil Sequens Leviticus
:
liber Iwstia-
veterum Palrum exposilionibus nalce sunt ere cul- rum diversitates
,
exsequitur, quarum typus imacjinem
leciiones quce Catence iu sacram Scriplur.mi appel- passionis Cliristi prwferebat.
lantur, in Bibliis etiam excusis exstantes. Editio qurc 28. Bibliotbeca vetus Valicana plures
nobis hu-
in hoc genere optima censeniur luec est Biblia sacra :
juscemodi Co lices offerl. In Cod. 52 esl Gcnrs-is
cum glossa ordinaria primum quhlem a Strabo Ful- cum exposilionibus Palrum , Isidori , Ilieronyu-i ,
densi collecta ; nunc vero novis Patrum cum Grw- Augu-tini Beda
, , Gregorii, et cum glosMS moraii ,
corum tum Lalinorum explicationibus locuplelala : interlineari et aliis : in Cod. 54, Genesis et Exodus'
annotatis etiam iis , quce confuse antea citabantur, cum expo-ilionibus Isidori elc, Slrabonis, cum
,

tocis : et Posilla Nicolai Lyrani additionibus Pauli glossis myslica

,
, allegorica , et interlincari. In Codd.
Burgensis, acMat liice Tlioryngi replicis, ab infinitis
B 55 et 56, ide.n cum Expo,ilionib..s lsidori , elc. Iu
mendis commodioremque ordinem digeslis
pitrgatis in , Cod.57el 58, Exoduscun.ExpoMlionibus Isidori,el<.
per Fr. Fra iciscum Feuardentium ordinis Minorum Sic Codices
,
59, 60 ad 66 , referunl exposhiones
Joannem Dadrceum el Jacobum de Cuilly, theologos
,
Isidori vel in Leviticum , vel in Numeros , vel in
doclores Parisienses. Lugduni , 1590 , sexvol. in fol. Deuieronomii.in vel in
, Josue , vel in Judices , vel
Feuardentius, in cpislola dedicaloria ad Xystum V, in lihros Regu:n.
auctorem gloss.e ordinarke el inlerlinearis po.-t Stra-
29. Et in bos quidemomne.ssacra'ScripiurccIibros
bum Fuldensem nominat An.brosium Laudunensem , commcniaiii lsidori ersimt
s q , ex quibus scholia
,
quoni alii Anselmum riicunt. Post Hieronymi prolo- sive gloss?e, aul < xposiliones al Calenas P..lrum
gos sunt prolbemata glosssc ordinariai in Genesin. consliluendas excei-piae sunt. Ai Codex Valicanus
107
Lauriantur post alios Isidorus et Beda mystice. Pri- Ezechielis prophelias coniinet cum exposil one Uie-
mordia generis humani,quibus ipsa lucepcrfrui cocpit,
ronymi Gregoiii
, , lsidori , elc Ila alii Co.lices Isi-
bene comparantur primo diei ,
quo Deus luccm fecit. doriExpositioi.es in aliossaciae Scriplurae libn
s com-
Et hwc wtas lanquam infantiu pulanda esl ipsius uni- memoranl; sed ul distinclius mox explitabo, qucc-
,

versi sceculi, etc, cap. i Genes., ad verba Et spirints dam tanlum Isidori verba ex variis ejus opu-cu-
Domini ferebalur super aqnas allegalur Isi .iorus :
lis desumuntur ad unius vel
q alterius lod exilana-
Corda scilicet flucluanlia, quw mentis quietem amise- tiencm.
rant, quia eis spirilus non innilebatur, e!c. Siinili
50. Qtuerendi hic locus est an Isi Iorus libros
modo IsidoriExposilioi.es inseruntur in primis saerae omnes Veteris 53§ ac
Novi Testamenli exposueril;
Scriplurne libris , comprehensis quaiuor Regum. In- et an praler eos conimenlarios, quos e ibiones
vu'g..
dicalur eliarri Isldoriis ad librum Job; sed solum praeferanl alii alicubi exslent. Ex Braulione q i.lem
,

qu;e lam ejus veiba in medium prohrui:lur ex bbro el Ildefonso minime o>lendere possum .s Lidorum ,

rie Ortu ct Obi:u Palrum. in universam sacram Scripturam perpetuos conunen-

26. Manu exaraii Co.lices mulli suut , in quibus tarios elaborasse.De Veteri Testamenlo Bayerius
duos
hujusmodi asservantur Catencc Patrum, sciiicet Biblia proJucit auclores Sigt-berlum
, Gembiacensem et ,
sacra , sive parles eorum quncdam cum scboliis seu ante bunc , ut putat , Honorium Augu^lodunensein.
glossis ex commentaiiis Palrun. , ac noniinalim Isi-
Sigeberlum Honorio antiquiorein tlicere debnit ; nam
dori. Blandiiiius tom. 1 Cod. Lalin. biblioth. Laiirent. Sigeterlum anno 1113 obiisse , Honorium circa an-
Med. ,
plut. 16 , num. 58, describit Codicem Deuie- num 1120 floruisse tradilur. Sigebertus: Totum Vetns
ronomii s:eculi xin , cum 537 seholiis, qinrum Testameniuin simpliciter exponendo percurrit. IIoiv».
auctoressunl Rabanus... Isidorus, elc. Ibid. plul. 17, rius : Totitm Vetus Tcstamenlum dupliciter exposuit
pj ,
num. 14 , Codicem Exodi s?eculi xn , cuin commeii- liistorice et Tritbemius vero libros oinms
alleijorice.
tario ex Operibus Rabani... Isidori, elc, etnum. 17, Veteris INovique Teslamenii sii.gillatim mu erat, in i

Levilicum cum coinmentariis Hesycliii. . . Isidori, elc quos omnes commentaria Isidorum edi lisse lestatur,
Idem loi.i. IV, plut. 9 , S. Crucis cod. 3 , membr. ut supra cap. 47 relegere poteris. Ex quo , ut vide-
sieculi >iv, referl Postillas variorum SS. Patrum in tur, Eisengreinius Isidori commenlarios in Evangelia
Octateuchum , ut Ambrosii, Isidori , elc. et Pauli Epistolas doclissimos lau lavit.
27. Genesis el Exodus cum glossis veterum ut 51. Pulat Nic Anlonius Trithemii
,
verba referri
Uieronymi , Isidori , Strabonis , elc , cxslant in posse ad Prooemiorum librum, sive myslicoruin Expo-
Codice membranaceo Yalicano-Palatino num. 59,
si:io;:es sacramentorum , et in banc rem auctores
s:cculi xiv ciniler. Isidori glossa incipit Primordia
:
allegat Ambrosium Morales , Beilarminum et Padil-
geiieris lntmani quibus kla luce coepit
, frui , bene lam. Sed certeTriihcmiu- Prooemia el Exposiliones,
comparanlur primo diei quo Deus lucem , etc , qu;T exstant , ab Exposilionibus in alios Veteris
Codex Valicano-Palatinus membranaceus num.
60, Novique Testamenti libros aperlissime distinxit. Po-
ejusdem fere aitalis exhibel Leviticum Numeros
,
, tius crgo crcdcndum Trilhcmium id asseruhse par-
 425 AI) OPEIU S. ISIDORI HiSPALLNSiS PROLEGOMENA. \M
tiiii auctorilate Sigeberli el llonorii pcrmolum ,
par- A Rabanos WalafriJi magister Isidori pcrsliidiosus lue-
1,'un quod de cominenlaiii* lilleraiibtis in universam ril, hujusquescriptacompilaril, facile inlelliginms
,

Scripltiram nonuullum ve ligium apparel in prologo in glossa ordinaria muita esse ex Isidoriana penu de-
ad exposilionem allegoricam Genesis : El quia jam prompla. Pro Rabano auclore glossa: facit Notke-
pridem juxla Htleram a nobis sermo lotus contextus rus Ralbulus, cap. 4, lib. de Vir. illustr.: Si gtossulas
est, necesse est ul prcece ente hislorice (undamenlo volu ris in lolam Scripturam divinam, sufficit Rabunus
allegoricus sensus sequatur.Grialvos in not. de jactura Mogontiacensis arcluepiscopus.
bujus liileralis commeiilarii couquerilur, nisi forte , 540 35. Aliac sunl glossae Hugonis a S. Caro, aliaa

inqiiit , id glo sce sunt quw vocantur ordinarice. glossae marginales et interlineares Anselmi Lau-
5-2. Repo iit Nie. Antonius glossam ordinariam dunensis, aliaglossa magistralis in psalmo , sive glos-

S.raboniFiildensicommuriilertribui. Isidorihwcverba, satura major Petri Lombardi. In appendicibua

pergil, sic non male intelligiinus forsan, nl scribere fe- ail Conimeiilarios Menochii edilae suut glossae di-
cerit per amanuenses suosBibliu sacra, hoc esl texlum vinorum librorum Roberli de Sorbona, in quibus
sacrorum librorum : et in fine cujnsque cupitis sive sec- pariter multa ex Isidori libris excerpta repe-
tionis expositioms suas lias mysticas , veluli glossam , rimtis.Turneminius, qui eas glossas edi curavit,
subtexi. Quo videnlur e;i ex initio capilis l respicere: B observat Robertum de Sorbona Patrum texlus
Crealura cceti el lerrfe quomodo historialiter ab exordio quosdam aliier ac nunc leguulur cilar»», ejusque
principii condila sil , legimus: sed qualiler in Ecclesia lectionem non raro sibi et probabiliorem el commo-
spirituulilei a docloribus accipiatur inlelligamus. Sed diorein visam fuisse. Fuit Roberlus Pcenilenliaiius,

prauerqu.im qu <4 hgec ipsa "erba capitis 1 ad com- v»I Sacellanus S. Ludovici regis Galli* , ac coilegii
mentariu n 535 quoque lilleralem referri non in- Sorbo.iiei iundamenta jecit, saeculo videlicet xni.

commode pos-unt Isidorus cciie in prologo aflir-

, 56. Du.angius in prafatione ad G os^arium me
!

1.

mat se jam pridem juxta lilteram totum sermonem et inf. num. 49, di*s°rit de glossis variis
Latin.,
contexui sse, adeo jue vix i.ileiligi polcsl, q ;od Expo- cum ineditis, lum edilis in sacra ulriusque Tcsta-
sition :s suas in fine cujusque. capitis , sive seclioni.s menli scripta, quarum alia3, incerlis auctoribus,
veluti glossam subtexuerit , si sermo ,
jam pridem latcnt in biblioibecis, aliie su s laudant auclorcs,
juxta Utteram cbntextus , esset lextus ipse sacrorum inler quas emin ni glossa; boc liiulo .inscii; le in

Bibliorun perld lori anianuensesexaratir-.Piauerea, Codkibtis Corbeiensis monasle.ii, S. Geriuani Pari-

curn explicalio sensu; lilti ralis explicationem sensus siensis, et Collegii Navarrici Parhiensis : Guillelmi

mystiei praiced>re debeat, cum aillsidorus : Necesse Britonis ordinis fratrum Minorum opusculum diffici-

est ut, prcccedente hhtorice fundamento , allegoricus (J

lium vocabulorum bibtice, ex glossis sanclorum. Brilo
sensus sequatur, omnino intelligit , in hisloria; fun- obiit anno 1550, cujus foilasse etiam sunl Synonyma
dameuto non solam litleram lexlus praecessiste , sed edita Parisiis s 508. Ad glossas biblicas Ducangius
eiiam exposiiio;iem sensus lilterali<. refert librum qui inscribilur MummArectus, cujus
55. Sscj e Isidorus diverscs scnsus quibus sacra nominis raiionem et etymon sic prodit auclor iu
Srripiura ai cipi nda est dklinguit et explicat : ac prologo : Et quia morem gerit talis decursus pceda-
diserte lib. i S nl nt., eap. 18, Lcx divina triplici gogi, qui gressus dirigit parvulorum, Mammotreclus
sentienda esl modo : primo ul historice, secundo poteril appellari. Auctor fortasse scripsit, aul scri-
uItrov logice, terlioutm-TiCbintelligalur. Historice bere voluit Mammolhreptus ex Gneco t/a//piOf £7ttoc.
namque juxta litleram, tropologice juxla moralem Tribuitur bic liber Marcbesino oidinis Minorum, qui
scieniiam, mystice juxta spirilulem intelligcniiam. \ixit ann ) circiler 1500, vel, ut alii volunt, anno
Ergo sic hislorice oportet fidem lenere, ut eam et mora- 1450. Opus excusum fuit Moguntias, in ipsis typo-
liter debeamus inlerpretari et spiriluliler intelligere. grapbire iniliis 1470 per Pelrum ScbiiTer de Gems-
Vix ergo dub ;
um esse pot st quin Isidorus el anle- beim.
qiiam aJ alios sensus s;icra; Scripturai expouendos 57. Istiusmcdi autem glossis biblicis conliciendis si
se accingerel, litterulem eXj-licueril, et boc ipstim jj IsiJorum viam apeiuisse dixero, non certe deerunt
significaverit, cum tolum sermonem juxla liltcram a probabiles, quibus iJ ostecdaro, raliones. CoJex
se conlextum fuis edixit, post quem allegoricus sen- Regio-Valicanus 510 sseculi ix circiler inler alia
stis nec.ssaiio stiquerelu". IsiJori opera hunc titukim exponit : Incipiunt glossoe
54. Conjcctura Grialii de gbssa ordinnria iunda- ex ISovo el Veteri Teslamento, seu ex Etijmologiarum
menlum aliquod po?se: bab re in Sigelierli verbis : ( sic ) spiritualiler comi osila;. Forlasse legendum
Simpliciler cxponendo pcrcurrit. Se»l cum nlioe glossce specialiter pio spirilualilcr : nam eodem litterarum
ii i similes quac ordinnria dicilur esse potuerint, ac compendio utrumque adverbium scribi solet, ut
revera sint, de glossa ordinaria non vable laborandum adverlit Mariana in not. ad cap. 5 lib. i Isidori con-
nobis est : salis eni.n erit , si Lidorus sacram ?cri- tra Judaios. 541 ^ sl gh ssariuin copiosissimum,
pluram simplici g'ossarum exposilione percurrerit. quod incipil : Abavus, pater pronvi, id est, avus avis
l)e glossa orJinaria satis conienliunt eru.liti, Wala- Abba, pater. Syrum nomen est. Desiuil : Zizania
friJum Sirabum ejus auetorem essc, aut sallem lolium. Qu;cJam occtirrunt quse nequein Elymologiis
eam ex R ibani Mauri ore excepisse : cujus editiones Isidori, neque in B bliorum vocabulis repcriuntur, ut
Cibibentur tom. S
r
Ilist. liltcr. Gall., pag. 62. Et cum Abasu, infama domus : ito quo in aliis glossariis
12" ISIDORIANA. — PARS II. CAP. LXV 426
Abuso, infnna domus. — Abiisitaius, muius instructus A restna formaia suni. Innnis — inutilis. Spiritus Dei
in scienlia. —Adverrnncat, multum verum facit. — At- ferebalur , —
id est Providenlia, qualiler cuncia
,

truncat, avertit, alienat. creasset. Prcecedunt glossce in prologum Hieronymi,

38. Multo tamen probabilius Isidoro adjudicari sed litteris fugientibus, vix ul legi possint. Etsi au-
poterunt glossce sccundum sacrce Scripturce libros tem bce glosscc cum glossis ex Vaticani Archivii
digestce, quas ia veteri Codice 1 ms. Arcbivii Vali- Codice edendis scepe conveniunf, scepius tamen dif-
cani, cap. 107 describendo, post Etymologiasreperi. ferunt.
Deest iinis Etymologiarum, et initium glossarum, M. Bibliotbeccc vcleris Vaticance Codex 202 ,

adeoque resciri nequit an glossce atictoris nomen quem cap. 93 describam, exhibel dicta domni Ysidori
prcclulerint. Sed tam glossce quam etymologice de libro Genesis ad litteram, quce, ut lunc exponam,
eadem veleri manu exatatce sunt; non tamen perve- in commentario allegorico non reperiuntur , ac
niunt glossce ni-i ad caput 3 libri II Regum, vel quia proinde forlasse fragmentum sunt commentarii lil-

librarius ccctera describere neglexit , vel quia in teralis. In Codice Palatino 275, de quo cap. 1U2
exemplar mulilum incidiu His cerle glossis aptari agam, inter alias aliorum exposilioncs litterales in
posset titulus libri in catalogo Gotwicensi sceculi xu sacrce Scriplurce qucedam loca rcferunlur Isidori
recensili, de quo cap. 46, num. 8, videlicel Isidorus B quoque nonnullce interpretationes, qucc ad commen-
breviter super totam bibliothecam , hoc est, super tarios quidem morales, quos habemus, non perti-
universam sacram Scripturam, ut tunc inlerpretabar. nent, et, altenta rei natura, ad commentarios litie-

Inter opera Isidori dubia has glossas, quamvis im- rales propius accedunt.
perfectas, reponere est animus : nam prceterquam 42. Quoniam vero quidam commenlarii in non-
quod multa sunt in ipsis certe Isidoriana, eas ad nullos sacrce Scripturce libros in calalogis Codicum
expositionem litteralem lsidori pertinere cum alia mss. indicanlur , aut ctiam edili circumferuntur,
suadent, tum quod multa verba in eis explicantur, qui tametsi Isidori nomine insigniti , ejus tamen nori

quce non in aliis Bibliis facile reperientur, nisi in sunt, aut an sint dubitari jure potest, de singtilis

Gothicis Toletanis cum prooemiis Isidori, quce ita ab nunc dicendum. Ea que ex Bibliis cum glossa ordi-
ipso Isidoro digesta el disposita fuisse Burrielius in naria editis Isidoro attribui possunt vel in librum
sua epistola ad D. Petrum de Caslro arbitrabaiur. Job, vel in Ezechielem, vel in duodecim prophefras
Editio quidem bibliorum Toletanorum velustissima minorcs, vel in quatuor Evangelia, vel in Epislolas

est, ab exemplaribus versionis Hieronymiance ,

quce Pauli , vel in Aclus apostolorum, non ex commen-
Hieronymus ipse in Hispaniam misit , originem tra- tariis 543 e us J
pcculiaribus in hos libros deprompla
hens, uifusius cap. 87 narrabo. C sunt, sed ex sententiis et expositionibus quce iri

39. Exempla qucedam proferam, ex variis lectio- diversis operibus ejus , aul ipsi altribulis, repe-
nibus ejusdem exemplaris Toletani a Blanchino riunlur.
editis in Vindiciis Vulgatce Lalince edilionis. Cap. 43. Post explanalionem hisloricc divinoc Iegis, quo
xxxv, vers. 5, Genesis Vulgata nostra, Non sitnl nomine secretorum expositiones sacramentorum irt

ausi persequi recedentes; exemplar Gotbicum Toleta- Codice Vaticano 627, <|uem cap. 94 recensebo, vo-
num, cedenles. Glossator ita, cum glossa obedientes. canlur, sequitur in eoiem Codice opus sine lilulo et
Augustinus quccst. 112 in Genesim : Et non sunt nomine, quod incipit : Quisquis de Deo loquitur, curct

conseculi pust fdios Israel. Cap. xlvh Genesis necesse est, etc. In invenlario bibliothecje Valicance

vers. 11, Vulgala nostra in oplimo terrce loco; versio inscribitur , Interpretaiio Isidori in Job : sed revera
antiqua, in oplima terra. Biblia Toletana, in optimo neque est inierpretatio in Job, sed sententice quccdam,
tcrrm solo; ita etiam glossator :
542 se d forlasse et uberiores in plura ac diversa sacrcc Scriplurce Ioca
distinxit in optimo terrce, solo Ramcsses; nam versio commentarii : neque apparet ullum indtctum, aut
antiqua exhibet in optima terra, in terra Ramessem. ralio, cur miscellaneum boc opus Isidoro adjudican-
Plures sunt hujusmodi varice lectiones glossis nostris dum sil : quod cbaractcre eliam diverso ac prcece-
et Bibliis Toletanis Gotliicis communes, quas frustra rj denles Isidori commentarii, exaratum csse videtur,
quceras aut in versione vulgata Hieronymi ,
quce licet ejusdem fere cctafis, scceuli videlicet xn.
nunc circumfertur, aut in versione antiqua , aut in 44. Cum aulem ea verba quceprimo locoponuntur
variis vertionibus quas e SS. Palribus Petrus Saba- desumpta sint ex epistola nuncupatoria Gregorii Ma-
lier diligentissime collegit. In notis ad Glossas eas gni ad S. Leandrum, cui expositionem libri Job dedi-
peculiares lectiones singillatim observabo. cavit, fortasse inde interpreialionis in Job litulus ab
40. No> dissimiles alicc glossce bibliccc exstant in aliquo inventus fuit. Suspicari eliam possumus hoc
Codice Regio-Vaticano 2lo, fortasse Caroli, Carolo- esse opus cujus fit mentio in uberiori seu inlerpolala
inanni, et Ludovici temporibus exarato, de quibus Braulionis prccnotalioiie de libris Lidori : Moralium
lit mentio in iine continuationis Chronici Isidoriani : libros R. Gregorii papw rogalu compendiose abbrevia-

ac de Carolo dicitur : Gujus regni annus nunc agilur vit. Taio caput 22 lib. n Sententiarum inscriplunt,
xxxvn. Glossce in Genesin sic incipiunt. lncipit liber de Traclatoribus divinarum Scripturarum , verbis iis-

Gencsis. In principio — in ordine crealurarum. Galum dcm Grcgorii incboat : Quisquis de Dco loquiliir, cu-
etlerram — informem materiam, unde cceleslia et ter- ret necessc esl ut qnidqitid audienthnn morcs instruili

Patrol. LXXXI. 14
 iil AD OPERA S. ISIDORl HISPALENSIS PBOLEGOMENA. 428
miretur, etc. Viletur igitur hujus Codicis opus csse A prrjefert : seil doclissimorum 545 Maurinorum opera
cdlectio senlenliarum, prsesertim ex libris S. Grego- effectum jam est, ut Gregorio abjudicari uoti debeat.
rii : cujusverba, obiter Codicem percurrens, reco- Ab bis omnibus expositionibus diversa est expositio
gnosco. Initio, ut dixi, nullus est tilulus, sed proce- Justi Lrgellilaiii in Canlica, cujus Isidorus meminit
dente opere, pag. 127, apponitur tanquam titulus cap. 34 de Vir. illustr. In hac eiiam, ut in Bibliis Go-
Exposilio, quin aliud addatur. Finis est : Et lavanlur thicis, repetuntur verba Vox Ecclesice, Vox Cliristi;

ergo, et neq <aquam mundi sunt,qui commissa flere de qua confer Acta Sanctorum tom. VI, p. 773.
non desimnt, sed rursum (lenda commitlunl. Sequun- 47. IJem Fabricius Ioc. cit. Explanationem Danie-
tur quiedam alia similia minutiori charactere opus ; lis prophetx, el de Susanna ms. lsidori noinine in
tamen imperfectum videtur. bibliotheca Leidensi asservari refert ex Calalogo pag.
45. Exposiiionem in Canlica a Cypriano Suarez, 529 ; de qua judicium ferre non possumus, an sit

in uno lantum ms. reperiam, et ex inlerpolata sive alterius aucloris, an fragmenlum aliquod ex Isidori
uberiori Braulionis praenotatione Isidoro adjudicalam, operibus.
Grialius caeleris Isidori operibus adjecit, quamvis de 48. Postillas Fr. Landulphi de Neapoli super Evan-
auctore ipsi non liqueret, ut in ejus prsefatione 5&& gelia, in quibus cum aliis Palribus allegalur auctori-
vidimus. Sed quod addit, verba praanotationis ube- B tas Isidori, rccenset Bandinius tom. IV, plut. 36, S.
rioris, Cantica canticorum facunda expositione eluci- Crucis Cod. 5, meinbr., sceculi xiv, qui suspicatur
davit , brevissimaj expositioni non satis convenire, collectorem esse Laadulphum, sive Landenulpbum,
lidvertenduru in Braulionis uberiori pramotalione ordinis Minorum, Scoli audiiorem, archiepiscopum
apud BollanJianos cap. 11 Vitae S. Isidori legi secun- Amalphitanuinanno 1550. Explanationcs lsidori fa-
da expositione , non facunda, foitasse ut distinguatur cile desumi potuerunt ex diversis notis ejus operibus,

ab altera expositione in Cantica, quse inter S. Gre- in quibus socpe evangelica vetba occmruni et expli-
gorii Magni opera e;iila reperitur, ut nunc dicam. canlur. In Braulionis interpolala pramotatione ita le-

Fabricius in Bil>'. vct. Lat., lib. m, cap. 16, num. 12, gimus : Super libros Moysi, et Psalterium, et qualuor
inler supposiia Cassiodorii opera recenset. Exposi- Evangelia expositioni non minimo insudacit studio.
lionem in Cantica , editam Friburgi 1558 fol. , cum Cap. 104 describam Codicem TJrbinalem II, in quo
Aponio in Cantica, et in edilione Cassiodorii Gare- est versio Gallica Cateiue Patrum in Evangelia ex Isi-

tiana : cnjus Epitome, inquil, occurrit inter Opera doro et aliis. In Catalogo mss. Codicum bibliothecae
Isidori Hispalensis. Seilicet eam ex edilione regia Sfortianoc, qui asservatur in bibliotheca Vaticana Ot-
Malritensi Breulius iu suam transtulit. Garelius in toboniana num. 2555, pag. 5, indicatur Exposilio it
prscfatione ad Cassiodorii Opera laudat supposititiam G Evangelium Luccc ex Pitlribus, Jstdoro, etc, satis m-
illain Cassiodorii expo-itionem, cujus compendium tiquus membranaceus.
esse Isidoro tribulam expositionem recte observavit. 49, Reperio etiam apud Band'nium nonnullaai
Quod compendium ab aliquo Hispano factum credi menlionem Exposilio.iis Isidori in Epislolam Pau !
i

potest, quia inseruntur verba, Vox Ecclesice, Vox ad Pliilemonein. Nam lom. IV, p!ut. 54, coJ. 7 S.

Cliristi, ut in Bibliis Gothicis Toletanis, Vox Eccle- Crucis, membranaceo, sicculi xin, i:i 4 majori, ex-
s/(B, Vox Christi. Z-accaria Exposilioni in Canlica lo- stare ait lectionarium Sanctorum. Patres cx quibus
cum inter supposita Isidoro opera destinaverat. lediones excerpl.e sunl, nominantur Alcuinus, elc,
46. Exstit uberior alia Exposilio in Cantica inler Damasus papa ad Joan.; el in Catal. Pontif., Hilde-

Gregorii Magni Opera, quse, ut Fabricius in Bibl. foiibus urchiepiscopus Toletanus... Isidorusin Sermon.,
jned. lestatur, in quibusdam Codicibus Isidoro nostro et super Epislolam ad Philem. ConlraJudaos... Pelrus
ascribitiir. Ac fortasse luec est ratio cur in reeenli Comeslor, elc. In iinlice clarius legitur, super Epislo-
editione Operum Lidori lom. II inter appendices, lam ad Philemonem, el contra Judceos. In operibus

pag. 50, Isidoro Iribuatur quoddam epigramma in {) Isidori, atque indice locorum tacrce Scripturac a Breu-
Cantica : Hunc cecinit, etc. quanquam ejusmodi
;
lio confecto ne semel quidem Epislolam ad Pbilemo-
epigramma excerptum est ex Codiee saeculi x vel xi nem allegaii viJeo.

ineuntis post expositionem, ut ibi asseritur, B. Isidori 50. Restat ul de Apccalvpsi verba faciam, in quam
episco<i in Cantica canlicorum, Nescio autem, an in- commentarios Isidorum edi iisse colligere possumug
dictur brevis, quam dixi, expositio in Cantica, an ex prccfatione Beati 546 a(1 suos commenlarios in

alia uberior, qu;e S. Gregorio Magno ascribitur a Apocalypsin, editos Matrili 1770, opera Henrici Flo-
plerisque : quamvis Placcius verb. Gregorius 1 lioma- rez. Bealus, qui Elipandi errores saeculo vm strenue

v.us pont. , ex Coco p. 410 et Pamelio, asserat Com- impugnavit, in commentarium Apoca-
pixfatione ad

meiitaiium Gregorii in Cantica in omnibus niss. Isi- Jypsis ait, se sua ex Hieronymo, Augustino, Ambro-
doro tribui. In veteri Codice Vaticauo 650 ,
post hoc sio, Fiilgentio, Gregoiio, Ticbonio, Irenceo, Victorino,
ipsum commentarium in Canlica, quod Gregorio Ma- Apringio, et Isidoro collegisse. Id autem sohmi arguit
gno adjudicari nunc solel, el in nonnullis vel multis Bealum quasdam Lidori inlerprelaliones e diversis

Codicibus Isidori esse dicitur, legitur idem epigram- ejus operibus sumplas coinnientario suo in:eruisse.

ma quod a nobis iuter alia Isidori dubia carmina 1J commenlarium nonnulli lal«o crediJerunt esse il-
;

ex hoeCodiceemendatum exhibebitur. Commentarius lud ipsum quod ab Apringio confectum narratlsidorus

in nostro Vaticano Codicc nullum auctoris noinen cap. 30 dcVir. illustr. M;aitfauconius in Bibliotb. mss.
 :,

l
c
:9 ISiDORIANA. — PARS II. CAP. LXVI.
4:o
inter Codices Sangermanenses nominnt Cod. _5S \ 5. [ n his ler.tionibus narralur quod, mort« _<ww-
Isidori in Pentateuchum et Apocalypsin. Id qitaie sit, <yi'rio, fce«/?/s Jsidorus palam arguens dietam hccreshn
rescire non possumus. Ut aulem intelligatur ,
quam ad palmam marsyrii pervenire anhelabat. Deinde
uLi
versatus essei in Isidori operibus Reatus, advertcn- Rodericus Cerratensis de S. Leandro habet
nescio,
dum, eum asserere eloquia Patrum a se interseri, ut vel nescilur quo prccvenHis prccsagio, hic
legilur, ns-
sermo, inquil, noster palemis senlentiis firmaretur, salur quo duclus spiriiu. Cyiifer cap. 14.
Edilio est
qiribus verbis liber 11 Isidori de Oflic. eccles. in mul- in 4 parvo, characiere Roniano salis eieganli. Exem-
lis Codicibus concludilur. Addit Reatus, se opus plar bibliothecce Alexandrinse primam exhibet pngi-
Elherio dicare, ut quo consorte, ait, perfruor reli- nam rubris am-eisqsie picluris ornalam. Non apparet
gionis, coliceredem faciam el mei laburis. Sic Isidorus loeus aut annus editionis : in calalogo, sive in iice
in epislola nuncupaioria librorum conlra Judsos ad bibliothece Alcxandrina: refertur ad annmn 1485,
Flonnlinam sororem : Ut qua consorte perfruor san~ et ad typogrnphum Pelrum Loslein; sed, ut opinor-
(juinis, cohccredem faciam et mci laboris. non alia de causa, n si quia in eodem volomine com-
CAPLT LXVI. B pacti sunt quaiuor libri de Coniemplu mundi, qui in
Libri duo Isidori contra Judccos ad Florcntincim soro- hac editione dicuntur Joannis Gerson caucellarti Pa-
rem de Fide catholica ex Yeteri et Novo Testamenlo. risien-is, ch sractere longe diverso edili Venetiis 1485
Editiones, Codices mss. vertiones. ,
per Petrum g&g Loslein de Langecen. Joan. Raptisia
1. Hi duo contra Judscos libri alio modo ab aliis AuJiffredns in opere de Rom. edition. sxcdi xv,
Uiscribuntur. In Bignaeana edilione titulus est : Bcaii pag. 556, mcminit hujus editionis, quam exslare ait
hidori Junioris Hispalensis archiepiscopi ad Florenti- in bibiio heca privata SS. D. N. Pii VI, et in Valli-
nam sororem suam de Nativilate Domini ,
passione et cellana. Sed dicit fortasse Romanam non esse. Nic.
resurreclione, regno atque judicio. Pro altero libro, de Antonius auctorilale calalogi bibliothecae Alexan-
gcnlium Yocatione, Rigr.seum seculus est, ut solet, drinae, ul puto, typographum Petrum Losleia locum-
Rreulius. Nic. Antonius refert editionem Venelam que edilionis Venelias isominavil.
1485, in 4, apud Petrum Loslein, pnemisso lilulo,
4. Isidorus dnobns his libris Judieos r.fJlil, ac
Isidorus contra Judccos, in qua e duobus libris solum
fortasse ipsum imitatus Juiianus Tolelanus, trcs
prior reperitur, mutilus, et non parum varians : ap-
suos libros demonslrationis sexr.e atatis, sive de
pendunttir Judaeorum qnsedam blasphemte fabuloe de
Christi adventu adversus Jndccos inscripsil. Conlra
Christo et Maria ex libris Thalmud, quas edi minime
Judaeospariter ex antiquis scripserunt Rabanus Mau-
opus erat. Fabi icius vcro in 547 ^'' J '- raed. asserit
rus , et Agobardus, sive Atnuio Lugdunensis : de
librum nde Vocationegeniiuai cum supenore ae i\ati- r t- • , • •
. , .
_ . . ... *j quibus tabncius consulendus. lnter opera vcleruiu
,
,

viiate Dommi, etc, abso.vere otios libros contra

quorumdam Patrum a Stevarlio Ingolsladii eJila
Judaeos edilos Veneliis 1485, in 4, sive contra nequi-
1616, pag. 599, recensenlur nomina eorum qui con-
tiam Judccorum, Haganoae 15i9, in 4, apud Joannem
tra Judaeos scripserunt, pr.eterito lamen nostro Isi-
Secerium, Venciiis 1584, atque in Oceano juris, sive
doro, vel in primis recenseado. In bibiiotheca Veneta
Traclatu traclatuum tom. XIV, pag. 25. ln hac col-
S. Antonii antiquissimum Codicem asservari refert
leclione litulus est, Isidori episcopi Ilispalensis tra-
Thomassinus prxnotalum, S. Isidorus conira Judcccs.
ctalus. Contra Judccos. E lilionem Haganoensem des-
Alii tamen alios tilulos profeiuat. Ca;>. 46 indicalum
cripsi cap. GO, n. 8. Capul ullimum libri 1 inscribilur
fuit hoc opus ex catalogo monaslerii S. Nazarii iu
Superdictio operis in labula capitum hujus edilionis,
Laurissa , de Nalivitale Domini : ac forlasse non
sed in textu Epilogus operis.
differt ab eo quod in Monastico Anglicano dicitur
2. Edilio Yenela 1485, quam Nic. Antonius et
Liber Isidori de miraadis Christi , et in Chronico
Fabricius laudant, fortasse ea est quse exstat in bi-
Fontanellensi Liber iestimoniorum Isidori de Christo
bliotheca Alexandrina Sapientise Romce, el incipit
et Ecclesia cap. cit. 46. De mss. Zaccarianis confcr
Ysidori conlra Judccos. Bomincc et dileclcc sorori Flo-
caput 4o, iu quibus ldem opus mterdum dicitur Con-
reniice 1 sidorus. Quccdam, qucc aiversis, etc. Esl pn- r%
1L , ,_ _,.„ ..
u T ,

tra Judieos, aut contra

. , ,
Judaos de Chrislo, ahqunndo
,,, .

ititis liber contra Judacos. Non numerantur capita :

Fides catholica; aliquando de Passione dominica

iillimuin est : Quod Jndcvi exccccali debuerunt Chri-
,

nonnunquam Testimonia prophelarum de Chrislo.

slum negare, et quidquid de Christo fuerat prophetiza-
t:tm. Desirtil : regnum alque judicium declaramus. 5. Joannes Mariana, qui ad editionem Matriten-eni
In edit one Matriiensi, declaravimus. Pergit editio :
Isis duobus libris notas breves, sed oppido eruditas,

Yide ccccitatem Judicorum contentam in suo Talmuth. ut ait Nic. Anlonius, subjunxit, inscriplionem e duo-

Explicit libellns domini Ysidori episcopi de Fide ca- bus Golhicis Co<licibus, quos ante sexcentos (aiebat
tholica, elNovo et Yeteri Testamenlo edilus contra tuncMariana) annos descriptos fuisse constat.desum-
Judccos iwpios qui ducti sacrilega ccecitale in suo psit, cijin quinque a!ii Codices, quos nacttts fttcrat,
,

Talmullt scripserunl, elc. Exponuntur quirdam aniles magnoperevariarent. Inscriptio Codicum Gotbicorum
Judaorum fabelle. Sequunlur testimonium Josepiii ha3c est Be Fide catliolicaex Vet. et Novo Testamento
:

Hebrsei, et cpistola Pilati dc Cbristo : el in fine cx- contraJudceos ad Florentinam sororcm suam. Marian.i
cerpta quacdara ex lectionibus oflicii de bealo Isidoio in noiis duos nominat Codices Tarraconenses, majo-
Mira res, quadam nocie dominicee nativitalis, rtc. rehi et ininorem, tui maxime (idebat, uiium Hispa-
451 AD OPERA S. ISIDORI IIISPALENSIS PROLEGOMENA. i52

lensein : de aliis, quo< vidit, tacet. Nulluin omnino, A renlina, ut Claudius Claudianus, et similia alia erant

verbum facit de quodam additamento quod in fine nomina apud Romanos. De eadem Isidori sanctissima

libri ii, post verba, in quibus habitat in celernum, in sorore legi possunt cap. 2, 17 et 18.
editionibus Bignrana et Breuliana apponitur, quo 9. Quod quibusdam aliis Isidori operibus accidil,

agitur 549 de Formnlis spinlalis intelligenlice , de ut in linguas vulgares converlerentur, id etiam duo-

quibus cap. 86 disseram. Deest eliam in nostris mss. bus bisce contra Judseos libris evenisse novimus.

ejusmodi addiiamenium. In litulo operis cum mss. Nam, ut Fabricius in Bibl. med. reftrt , fragmenlum
Gotbicis exemplar ms. antiquissimum bibliothecce insigne versionis anliquoe Theotisca) bujus operis ex

Barberimc convenire, Nic. Antonius aftirmat. Confer Codice Colberlino, quem Baluzius communicaverat,
excerpta cap. 45 ex Zaccarianis schedis. Puto enim, cum Taliani Ilarmonia vulgavi!, atque insigni glos-

eumdem esse Codicem qui ad sceculum viii pertinere sario auxit et ilkistravit Joan. Philippus 1'althenius,

dicitur : sed inscriptio Codicis diversa est ab ea quam Gryphiswald. 1706, in 4, repetitum etiam tomo I

Mariana protulit. Fortasse Nic. Anlonius inscriplio- Thesauri Antiquit. Teuton. Schilteri Ulm. 1727, in

nem aliquam recentem indicat; paulo enim post ait fol. In editione Pallhenii fragmentum Isidori exslat

litulum Codicis Barberini num. 250 per anliquitatem pag. 259. et incipit : Et cardines orbis terrce, elc.

detritum esse. Bayerius in not. ad Bibl. Nic. Antonii B TituJus capilis seq., Quia Clinstus Deus et Domhius
«numCodicem hujus ope.ris in bibliotheca Escuria- esl : Post declaralum Christi divince nalivilatis myste-
lensi asservari testatur, sed nihil de titulo exprimit. riwm,ele. Ullimum caput : Qiva Chrislus de slirpe
6. Forlasse hic est Codex quem Rodriguezius David tiatus est : Ecce ex qua tribu. De>inil : Hic locus
tom. II Bibl. Hisp. pag. 524 recenset inter alios bi- in Hebrwo sic liabel : Et erit requies eju$ gloriosa.

bliothecce Escurialensis. Est membranaceus j n 8 sae- Ulique quia moriens caro ejus non vidit corruptioncm

culi xiv, alque inter alia aliorum opera exhibet li- secundum psalmi sententiam : Nec dabis Sanclum tuum
brum i conlra Judseos, ab edilo valde diversum, ut videre eorruplionem. Palthenius in prsefatione ait, cha-

ex litulo operis et capitum Rodriguezius colligit. Ti- racterem versionis Theotiscae fragmenti Isidoriani

tulus operis est : Incipit liber Ysidori contra paganos, esse Merovingicum sseculi vn , de quo Mabillonius de
hereticos et Judeos. Domine et dilecle sorori Floreti- Re Diploin., p 49, 559, ejusmodi fragmentum pro
cie. Prologus ila corrupte incipit : Qucedam quce Deus omnium vetustissimo antiquitatum Theotiscarum hoc
Veteri Testamenti libris pronunciata de nalivilate in genere monumenlo venditari posse. Advertendum,

Domini et Salvatoris noslri secundum divinilatetn, vel in IndiceCasanatensi minus accurate versionem hanc
de incorporatione ejus, etc, coheredem faciam el mei Theoliscam factam dici ex Sermone Isidori de nati-
laboris. lncipiamus ergo de ejus nativitate, qua esl Qvilale. passione, etc. Pertinet enim ad libruin i Con-
anle secula a Patre generalus. Quod Christus est Dei tra Judaeos, cap. 2, 5, etc.

filius a Deo Palre genilus. Ita procedunt alia capila> 10. Versio alia librorum Isidori conlra Judacos in

sed alio modo divisa atque apud Grialium. linguam Italicam indicatur in Codice Vaticano 5420
7. Sunt eiiam inter ipsa capita nonnulli tituli, membranaceo, qui olim fuit e libris Francisci PeniK
quibus novum argumenlum exprimitur, ul post sex Hispani, celeberrimi decani Sacrsc Rotae, de quo vide
prima capita : Incipiamus de ejus nomine loqui. Post cap. 98, ubi advertam non esse versionem 551
aliud caput : De genere Chrisli secundum carnem, duorum librorum sed libri primi tantum y et quidem
,

quia de semine Abrahcc duxil originem. Post tria alia, in compendium redacli. Titulus cst Sunto Isidoro :

De loco in quo nasci debuit in Belhlehem secundum doclore et veicovo confonde Giudd. Ad la sua so-
prophetias. Post alia qualuor : De Virlutibus Christi rella, elc.

et miraculis secundum prophetas , etc. Hic titulus an- 11. Exemplaria mss. operis de Fide calholica
sam fortasse praebuit iis qui Isidori opus de miraculis coutra Judceos, qu^e nobis ad manus fuerunt, hocc
Christi laudarun'. Elsi aulem ms. hunc librum mul- sunt.Codex Valicanus 959, describendus cap. 95, in
tum ab edito differre Rodriguezius existimat, tainen, quo tantum sunt dicta excerpta ex hoc opere. Codex
ut ego puto, discrimen solum positum est in diversa rj Vaticanus 1268, eod. cap. 95, in quo simili modo
librorum divisione, ac nonnullis vai ianlibus Iectioni- sunt quacdam lcstimonia extracta ex. libro i de Pas-

bus, quae in mss. Codicibus quibusvis eliam oplimis sione Christi. In Codice Vaticano 4527 hi duo libri

frequentes sunl. de Christo contra Judoeos Isidoro Juniori ascribuntur.

8. In nomine Florcntvm Isidori sororis plerique Vide cap. 97. Ita etiani in Codice Vat. 4918 ibid. In
mss. et editi 550 consentiunl. In nonnuliis mss. Codice Regio-Vatic. 421, de quo cap. 100, esl f>a-
Marlyrologiis nominalur Florentiana. Marinaeus Si- gmenlum horum librorum.In Codice Palatino 278, de
culus male Florum vocavit; princeps ediiio anni quo cap. 102, hi duo libri, prsemis-a nota : /« hoc

1485, oeque male, ul ait Nic. Antonius, Florentiam. volumine conlinentur abjectiones Judworum , el voca-

Fatendum tamen Florenlice nomen in multis quoque

, tiones genlium. Caput ultimum libri l dicitur Super-

Mss. apparere quod idem reperitur in multis Mar-

,
diclio operis anacephaimosis. In Cod. Palat. 279ibid.,
tyrologiis et in Breviario etiam et Missali Mozara- Liber sancli ac bealissimi lsidori ad Fiorentinum, etc.
bico inter recentiora officia : neque fortassis absur- Caput ultimum I bri i Anacephalceosis. Liber n muti-
re-
dum est, quod utroque nomine appcllari consueverit lus est. In Urbinale 100. Ca.p. 104, Prcefatio, vel

Florentia, aut Florenlina, aut simul Florcnlia Flo- capilulatio Fidei catholicce. sive superdiclio operis Ysi-
 ,

433 ISIDOMANA. — P \BS II. CAP. LXVII. 43l

doriYspanensis episcopi udFlorentinam sororem suam. A PncJicatorum , clarus sceculo xm theologus, inscri-
Sanclce sorori Florenlinee Ysidorus Tolelanus episco- plionem de Summo Buno cuidam suo magno operi
pus, elc. Jain adverti hunc errorein, quo Isidorus fortasse ex argumento indidit : quod ms. asservalur
Toletanus episcopus lingitur in aliis quoque Codicibus in biblioiheca Corsendoncana, tesle Valerio Andrea
iibroiuin contia Judseos nolari. Liber i dicitur Con- Bibl. Belg. mss. n, pag. 70. In inventario bibliothe-
tra Judaios in boc Codice, u dc Yocatione genlium. ese Valicance Codex 1311 prsefert titulum : Ulrici de
In Oltoboniano 945, cap. 106, libri conlra Judseos, Argena ordinis S. Augustini de Summo bono 553
ut in Vatic. 4918. libri sex. 1. De laude Scripturarum, elc. Crediderim
CAPUT LXVII. idem esse opus quod in Bibl. med. Fabr. Ulrico de
Libri tres Sententiarum S. Isidori, sive de Summo Argeniina ex Val. Andrea iribuitur, et sub articulo
Bono. Editiones, ei mss. Codiccs liujus operis : ver- Ulrici Engelberli ord. Prced. refertur.
sio Hispana. Julianus Toletanus, Taius, Pelrus
5. luitium cujusdam versionis Ilalse Sententiarum
Lombardus , el alii post Isidorum Sententiarum
scriptores. Quartus Sententiarum liber num fsidoro Isilori in scbedis Zaccarianis sic descriplum reperio:
suppositus. Eruditce Baijerii Animadversiones de lioc Isidorus de Summo Bono. Cap. 1 . El sommo bene e esso
quurto libro. Dio, impero che lui e incommulabile, e non si pub per
1. Apertehoslibros Braulioindicavit : Sentenliarum [j alcun modo corrompere,*elc. Ubinam hacc versio exi-
libros tres, quos floribus ex libris papce Gregorii mora- stat non indicalur. Fabricius existimat
bbros Sen-
libus decoravit. Neque aliud Ildefonsus intellexit, cum tentiarum a Sigeberto vocari librum ecclesiasticorum
scripsit, librum Sentenliarum, scilicet opus, Codicem, dogmakun; nam qui in edilione Bignceana hoc tilulo
volumen sententiaruin : ita eniin vulgo opera 552 Isidoro tribuitur, auclorem Gen- , ut ipse ait, habet

in plures libros divisa noniine libri indicabantur : et nadium Massiliensem. Bayerius addit, Placcium ex
in hoc ipso opcre indicando Balbulus aliique librum Bob. Coco p. 131 asserere, libruin de Eccleskc do-
Sentenliarum cuin Ildefonso appellarunt. Neque de- gmatibus male beato Isidoro tribui quod, inquil, :

buit vir doctus Scipio Maffeius in Ildefonsi verbis num ad Sentenliarum Isidori opus retulerit incertum
aliud opus a tribus Sententiarum libris diversum ri- est.Imo certum mibi est eum loqui de libro ecc'e-
mari : sic enim au in Bibliotb. Veron. niss. pag. 89, siasticorum dogmatum qui a nonnullis Augustino, a
post Historiam de gralia , ubi describit Codicein in plerisque Cennadio Massiliensi, a quibusdam lsidoro,
quo sunt testimonia divinae Scripturac a Senleniiis a nonnemine verius, ut suo loco dicam, Bracario
diversa : Ea quoque incidil milii cogitalio, opus islud Hispalensi episcopo ascribitur. Elipandus in epistola
(Tesiimonioruui) indicari, cum lsidori Sentenlite ab ad Migetium hicreiicum, quam Florezius tom. V Hisp.
antiquis scriptoribus laudantur : huic enim multo ma- q saer. p. 543 primus edidit, sic bos libros iaudal : De.
gis quadrat denominalio quam libris de Summo Bono, quibus etiam bealus.Isidorus, doclor egregius, in suis
qui eliam trcs sunt, cum Ildefonsus Sententiarum li- dogmatibus ita loquitur, dicens : Scripturas hozreti-
brum unum numeret. Eodem niodo librum de genere ci, etc. Se I Elipandus doqmatum nomine quxvis alia
officiorum Ildefonsus npminat ac librutn senlcnliarum, opera IsiJori , Ambrosii, et aliorum solet appellare.
cum ille duobus libris conslet neque eniin expressit : 4. Sententiarum litulum praeferunt plura concilia
unum esse Sentenliarum librum. cap. 51 indicata, Canonum collectores, aliique vete-
2. Concilium Toletanum vm cum magno Isidori res scriptores ecclesiastici , ut Rairamnus de Proede-
elogio nominalim allegal librum Sententiarum secun- stinatione lib. u, Jonas Aurelianensis lib. i de Insliiu-
dum, ui observat eliam Loaisa in not. ad tilulum li- lione laicali cap. 10, et antiqui caialogi bibliolheca-
bri. Samson abbas Cordubensis saeculo ix, bb. n rum cap. 46, pneter scripiores de Viris illustribus
Apologelici, cap. 1, sic refert : Doctor namque egre- quos cap. 47 excitavi : in quibus tamen recentiores
gius, merilis et [acundia clarus Isidorus in libris Sen- nonnulli ulramque inscriptionem proferuat ; Pastren-
tenliarum ait : Non ideo ccelum et terram implet gus autem ila ut duo distincta opera commemorarc
Deus, etc. Quod autem ait Loaisa, omnes mss. Co- videatur. Eorum anliquissimus Balbulus , «a-culi x
dices in Sentenliarum inscriptione consentire, si ve- rj scriptor , Isidori Sentenliarum librum ulilissimuin
tustissimos quosque intelligat, ila quique a me ani- esse prolitetur. In eadem Sentenliarum inscriptionc
madversum est in bis quos vidi. ln multos tamen consenlire videniur duo Codices mss., quos ex Am-
incidi non ita antiquos, qui de Summo Bono inscri- brosio Morale in monasleriis S. Facundi et Legio-
buntur, ut in iis etiam observare poteris quos ex nensi S. Isidori exstare Nic. Antonius refert, aliosijuc
Zaccarianis scbedis cap. Duo exempla -53 recensui. in bibliotheca Ambrosiana.
ejusdem tiluli refert Nic. Antonius, aherum in bi- 5. Editiones vero antiquiores hos tres libros de
bliolhcca Palavina olim Canonicorum Lateranen- Summo Bono inscribunt. De edilione Italica veteri
sijm, alterum in monasterio S. Francisci Pincianae circa annuin 1470 operis de Summo Bono simul cuiu
uruis, quod refert Morales in suo jam edilo libro del Etymologiis dixi cap. oi; (juo loco retuli 554 aliam
santo Viage. Oclonos minimum Sentenliaium Isidori siiiiilem edilionem Venetam anni 1483, aliam pariter
Codices ex bibliolbeca Escurialensi Bayerius indicat, Vei.etam anni 1493. Editionem veterem in 12, sino
quorum terni annum Cb isii raillesimum antiquitate loco et anno, Fabricius in Bibl. med. laudat, allcgat-
superant : sed eorum peculiares inscriptiones non que Theophili Sinceri Nachrichten von alten und
cxprimit. Ubicus Engelberlus Argentinensis ordinis rarcn Bukcrn.
£T> AD OPERA S. ISIDOKI HISP iLENSlS PKOLEGOMENA. 43G
G. Maitlaifius edilos tres iibros de Summo Bono A opere dixi cap. 30, num. 18. Neque tamen pioplerea
refert Lovanii in 4 per Joannem de Wesifalia 148fc>, Xystum defendo, aut Loaisam omnino excus •lum
et Parisiis in 8 per Pigouchet 1491. Sic lorn. I ,
volo.
pag. 475, Libri tres lsidori Ilispalensis de Summo 15. Cum Taurim non probe excusi fuisscnt Sen-
Bono, impressi pcr tne Joannem de Westfalia, in 4. Iti lenlteruin libri, Loaisa secundas curas adhibuil, ul

alma Universitale Lovaniensi 1 J86, et rursus p. 5:6, in tegia edilione Mairitensi emendatiores prodirent.
Isidorus de Summo Bono impressus pcr Philippum Breulius quoque in fine succ editionis notas Loaisce
Figeuchet. PP. Philippus Pigoucliel cum insigni Pe- cum aliis ex editione regia Matritensi rieprompiis in-
licnni, E. C. (id cst, Enguilbertus Georgius) de Mar- seruit. Iu editione tamen Taurinensi qucedam pecu-
nef, clc. liaria sunt quce in Grialiana el Breuliana desideran-
7. Anno 1433 edilio librorum liium de Sumino tur ; nam prccter varias lectiones in margine et notis

Bono a Maittairio dicilur faeta Parisiis in 8, et Li- scepius expositas, Loaisa senieniias ordine numero-
psicc in 4, per Arnoldum de Colonia. Oilandius sic rum dislinxit, et ad marginem loca Patrum indicavit,
jefert De Sununo Bono Vcneliis 1494, per Bonetum
: ex quibus eoe desumptce sunt. Hcc iiofoe ad marginem
Localetli, el per eumdem anno 1493, 4, Lipsiw 1495. eoJem modo in ejitione Breuliana Colonice repelila
8. Idem opu; edilum fuit Parisiis anno 1485, in 8, adjecice fucrunt.

pcr Sl.phanum Jebannol in vi.co S. Jacobi, 27 Au- 14. Non levis cst Senicntiarum Isidori commenJa-
gusr, litulo : Isidorr.s de Summo Bono, ex Maitlai- ]> tio, quod Ven. Thomasius in syslemale suo inslilu -

rio. tionum theologicarum, quod meditatus fuerat ex se-

9. Prodierunt quoque Parisiis libri t~es de Summo lectis veterum Palrum operibus, tres Sententiarum
Bono apud Joannem Petitum 1519, in 12, ex Nic. libros simul cum aliis excudere decreverat. Prodiit
Anlonio et Fiibricio : et Yenetiis 1533, ex Nic. An- ejus Indiculus institutionum theologicarum veterum
tonio et epitome Gesneriana. Patrum, quce aperte et breviter exponunt theologiam
10. ParUina alia esi edilio apud Joannem Roigny sive theoreticam, vulgo speculativam, sive pracii-
via ad D. Jacobum sub Basiliscoet quatuor Elementis cam. Inter alios erant S. Isidori episcopi Hispulensis,
15 8, cum inscriplione de Summo Bono fusius cap. , qui obiit anno 656, tres libri Sententiarum, sive de
seq. describenda, cum ejus prccfatio proferetur. Summo Bono. Perlinent ad utramque theologiam,

11. Margarinus de la Bigne lilulum posuit Senten- maximeque ad praclicam : qui bona ex parle excerpli

tiaram de Summo Bono, et in operum inJice Senten- sunl ex libris moralibus S. Gregorii papw. Exslant

tiaruin, sive de Summo Bono quod opus se edere : inler opera cjusdem S. Isidori, el separalim edili a

ait ex emenddtione Joannis Aleaume doctoris Soibo- Gaspare (corrigc Garsia) Loaisa. Vezzosius, qui con-
nici, adjecta prccfatione, scilicet epislola a 1 Masso- silium Ven. Thomasii g5S exseculus fuit, in not. ad
nam, quce pag. C0 terg., tom. II legilur. Solet enim Indiculum id observat : ln prima Indiculi edilione
li:cc episiola in mu'tis mss. libros Sententiarum prce- librariorum errore legebatur quatuor esse sancti liujus

ccd re, se.l exponam, cum de ea

inepie, ut cap, 75 episcopi Sententiarum libros, cum tres sinl solummodo.

ep.rtla agam, a Gratiano quopje lanquam prcefa- C F.rrorem illum secutce sunt omnes alice Indiculi edi-
tione Iibrorum Sentcnliarum laudala. tiones qucc hanc nostram prcecesserunt.

12. SecuLa est ejusdem op ris editio cura et siu- 15. Qualuor inslitulionum volumina Vezzosius
dio LoaUce : Jsidori Hispalensis episcopi Scnlenlia- edidit boc litulo : Ven. Joseplii Maricc cardinalis

rum libri trcs emcndati el notis illastrati per Garsiam Tliomasii Instituliones theologicce anliquorum Pa:rum t

Lonisa Taurini apud Joan. Baplislam Bilaquam 1593, qucc aperto sermom exponunt breviter theologiam sive

in k. Ad Philippum principem Hiipaniarum, paginis theoreticam, sive practicam. Becensuil nolisque auxit
Anlonius Franciscus Vezzosius C. B. Boma: 1769.
450. Ibidem, 555 et eodem anno, Clironicon D.lsi-
dori archiepiseopi Hispalensis emendalum notisque il-
Ex typographia Marci Palearini; in 4 majori. Dc isi-

(ustratum per Garciam de Loaisa arclddiaconum de doriano opere ila prcefatur Vezzosius lom. 1, num. 15

Guadalajara : in 4, pp. 96, ad Philippum II. De noiis prcefat. : Tria sunt Patrum sanctissimorum scriptu,

Loaiscc hoc e t Fabricii in Bibl. med. judicium : ln quarlam qux constituant noslri operis parlem. Eorum
quod esl poslremum, sunt libri tres Sentcntiarum san-
illis erudita mulla : illud vero prorsus destilulum nasj
cti Isidori episcopi Hispalensis, sive, ul atii scripscrc,
crilico, quod p. 485 scribit Loaisa : Noslris etiam
exulceralissimis lemporibus OEcolampadii volumen ^ Isidori Junioris, ul hunc distinguerent ab altero isi-

adversus sacramentum Eucharistice Berlramio pre- doro, qui eum a'tate annos cenlum prcecesserat, et

episcopatum tenuerat Cordubensem. Libri illi contcxti

sbytero ad Carolum Magnum ascribitur : Carolosladii
opns adversus im igines ipsi Carolo Magno : Calvini majori ex parle ex Gregorii Magni Moraiibus, tfieore-

quidam liber Alcuir.o Caroli Magni prcoceptori. Ex- ticam theologiam postquam inilio tetigere, digrediunlur

Senlent., cap. 12, ad eam qua? morcs dirigit. Eos Thomasii scito damus
stant bcec verba in not. ad lib. iii

in prwsentia recusos juxta Parisiensem edilioncm

uag. 85, editionis Matrilensis regia\ sed Fabricius
oinisit ea qu.c Loaisa in sui dicli confirmalionem il- anni 1601 adornatam nb Jacobo du Breul, monacho
S. Germani a Pratis : alqne descriplis in margine
lico adjecit, Ul docte annotavit Xystus in Bibliotheca
sua. Rclcge ctiam qu.e dc Raramni, scu Bcrlrami (olii varianliis coniuHnius ctttn attero exemplo tum
437 ISIDOFUANA. - P \US II. CAP. LXV.L 47,8

a Uaryaruiola Bigne Parisiensi tlieolorjo vnljato anno A Patrum, Conradum super quinque attetuw. Explieah-
1580, tum anno li95 Tauriui i Garsia Loaisa, qui dum esset quid sit monaclius tlironus B. Yirginis : scd
eosdem (ibros doclis ornavil animadversionibus. in Ducangio cum auclario idoneum invenio. Iu
nihil

16. Haec Wzzosins, qui per errorem, ut videlur, v:>ce tronarius, ait Ducangius suspectam eam essc,
Isiiorum Cordubensem annos centiim ante Hispa- pro qua forlasse restituendum Ceutenariis, aut Of-
lensem vixisse refert pro annos ducentos ut enim : [iciaUbus.Sed fortasse thronus,et thronarius accipitur
ipre in not. ad titulum libri i Sententiarum observat, pro eo qui solio assistit, aut deservit, aut Throaus
Isidornm Cordubensem florv.isse constat non longe ab est nomen ccenobii.
initiis quinti a Chrislo sccculi. Sed re vera ne salis 558 iy - Bodriguezius de Caslro tom.ll Bibiioth.
quide.ii conslat, an is Cordubensis IsiJorus unquam Hsp. pag. 521, descrihit Codicem Escurialensem
exsliterit. Quod autem in his notisait, editiones Pa- in ii, c. 19, in fol. soeculi xv, titulis capitum rubiis,
risienses, Bignseanam et Breulianam, virorum conscn- litleris initialibus vel rubris, vel violaceis, in quo
sione probatiores reputari, id arguit ipsnm neque sunt Senlenliarum libri Hispano idiomate. In primo
editionem regiam Malrilensem contulisse, el quid de folio hsec est nola : Este libro fiso sant Isldoro ar-
tribus his editionibus Isidorianis viri docti senserint zobispo que fue de SeviUa , e fue doctor. Sequitur
ignorasse. Asserit proeterea Vezzozius , editiones index capitum : Capilulo primero del Soberano Bien,
Margarini et Loaisae, non secus atque ovum ovo, etc. Indicantur omnia iriuni librorum capila 140, sine
inler se siniillimas esse; quod falsum pariier est. ulla divisione librorum,et sub eodem numerorum
Etsi enim Loaisa plerumque 557 Iectionem Bign;ea- " ordine. Opus incipit : Soberano byen Dios es, ca es
nam in textu retinet, lamen ad nwginem et iu notis sijn mudamiento, e sijn corronpimiento ninguno. Desi-
passim aliam scripturam exprimit : margini etiam nit tol. 109, mas aquellos no devemos Ilorar, que el

loca Patrum appingit, ex quibus Sententkc sunt de- parayso con grand alegria los rrescibe en sij. Explicit
promplaj quod neque in Bignoeana, neque in Breu-
,
Ysidorus de Summo Bono. Deo gralias.
liana prima edilione observatur. Breulianum tamen 20. Auctor hujus versionis a Rodriguezio dicitur
lextum Vezzosius exhibuit, addilis ad paginae calcem Aifonsus Martinez de Talavera. JNic. Aotonius lib. x,

lectionum discrepantiis ex editione Parisiensi Bi- num. 524, meminit Alfonsi Martinez a Toleto, qui

gnana et Taurinensi Loaissc, b:evibusque notis regis Joannis U capellai minister fuil , et archi-

quas ni>s c.iam recudemus presbyteri de Talavera dignitate notior est, quam
17. Ex Iiis editionibus satis liquel, quanto semper proprio suo et familiae nomine. Verum ncque ipse,

in prelio libri Senlenliarum habili luerint : neque neque Bayerius in not., versionem Hispanicam Sen-
iiiinus id conslat ex mss. exemplaribus quae in biblio- tentiarum Isidori inter hujus Alfonsi opera referunt.
thecis frequenter occurrui.t aliisque antiquis monu- 21. Alius esl Codex Escurialensis i:i iv, f. 8, mem-
menlis. Rtfert enim Claudius Castellanus in Monito branaceus in 8, eleganter exaralus a Didaco de Asii-
ad lomum I sui Martyrologii, iu multis ecclesiis Q gia anno 1467, quo continenlur Tractatus Sijnomj-
morem invaluisse, ut post Marlyrologium opera et morum beatissimi Ysidori arcliiepiscopi lspalensis.
Sententiae S. Isidori legerentur. Mss. exemplaria Tractatus Senlenliaruni,seu Summum Bonum ejusdem
nonnulla jam hoc capile iidicata sunt, alia nunc bealissimiYsijdori. Liber de conscientia beati Bernaidi

breviter commemorabuntur. Cap. 61 Codex Floren- abbalis. Sermo beatissimi Auguslini de Honeslate mu-
linus S. Crucis Sentenliarum descriptus fuit. Bandi- lierum : alius sermo ejusdem beatissimi Augustini de
nius tom. IV Codic. Lalin. S. Crucis, plut. 21, refert Igne purgatorii. In iine haec est subscriptio : Hunc
alium Codicem num. 8 , Libri tres Sententiarum, librum scripsi ego Didacus de Asligia Ispalensis dke-
prcevia capitum tabula. Deinde S. Gregorii Magni cesis. Complevi el correxi ad lionorem el gloriam san-
Dialogi. Codex est membranaceus in fol. quadrato clissima; Trinitalis, et bealissimce Yirginis Marice, et

sseculi xi , cum titulis et initialibus rubricatis, et ad laudem et mcmoriam beatissimi Ysidori archiepi-

aliquot figuraiis, ut ait Bandinius. Ibklem cod. 9, scopi ex prcecepto Domini mei Joannis Aljonsi de
Libri tres Sentenliarum , ut in Codice superiori. Logrouo Canonici ejusdem ecclesiw Ispalcnsis, die

Deinde liber Exhortationum S. Augustini. Codex est vero Jovis in festo sancti Fulgenlii supradicti Ysiclori

nienihranaceus in fol. sieculi xi, rotundo ac perspi- fralris, v clie mensis Januarii, sub anno. a nalivitale
cuo charactere diligenlissime exaratus, cum titulis D Domini ncccc. lxvh. Mihi parcat justus uaius de

et initialibus rubricalis, et aliquot coloralis. Yirgine Christus, ejusque trinus et unus laudelur sim-
18. In Thesauro Anecdotorum Pezii lom. I in fine piternus honor. Amen.
primx parlispost tractalum degratia etviit. Deiparce, :2. Alius Codex Escurialensis in fol. savuli xiv,
auctore Engelberto, qui obiilaniio 1551, librarii suh- ut videtur, membranaceus, charactere mngno et

SCriptio lnec legilur : Explicit Engelbertus, etc, per eleganti in m, R. 21, est imperfeclus. 559 Tiluli

manus monaclu llironi B. Yirginis, el sccerdolis ordi- sunt rubri, litterse initiales versicolores. Alins ilidcm
7iis Carlhusiensis. Li margine, D.Pelri, postea prioris. in fol. charlaceus saeculi xm, titulis rubricalis, et

Additur, piior.ilum eum aJministrasse ah anno 1595, lillcris inilialibus vario colore ornatis, cujus luec
plura eleganti charactere scripsisse in niembranis, ut est inscriplio : Sancli Ysldori Yspanicnsis de Astro-
lsiderum de Summo Bono anno 1580. Collationes noinia, scu dc ISaiura rerum. Itcm libcr Sentetttia-
 :

439 AD OPERA S. ISIDORl MSPALENSIS PROLEGOMENA 440

rum. Laudatur quoque a Rodriguezio Cod<x Escu- A per cerlasciasseslribushisSentenliarumlibrispriinus
rialensis, in quo esl expositio Isidori in Pentateu- lsidorus videtur proposuisse, cujus litulum et scopum
tbum, et opus Senlenliarum qualuor libris constans, Petrus Lombardus imitatus, theologice seholaslicac
addito scilicet tiibus genuinis Isidori quarto alio, de planiorem viam aperuit, Magistri Sentenliarum no-
quo inira redibit sermo. men consecutus : quod lortasse nomen ipsi Isidorus
25. Omissis autem aliis mss. Codicibus Senlentia- praei ipuisset, nisi jam tum a nobiliori opere Isidorus
ru;n quorum mentio flt cap. 46 et a'ibi , indicem
,
Etymologiarum consuevisset nuncupari. Exstabantj
eorum texam quos ego in bibliothcca Valicana, aut quidem anle Isidorum (ul libros Sentenliarum apud
in aliis Urbis vidi. Codex Valicanus 032, de quo jurisconsultos omiltam) jEgyptiorum Patrum Sen-
cap. 94 agam, ires hos libros exliibet Senteniiarum tentice, auctore Giaeco incerto, Martino abbate Du-
tilulo, praeinissa epislola ad Massonam.Codex Vaiic. miensi et episcopo Bracharensi interprete, quas
€33, ibidem recensendu=, a veteri manu Sentenlia- Rosweydus, ex bibliotheca Toletana a Christophoro

rum inscriptionem retinet, a recentiori de Summo de Castro socielatis Jesu theologo, ei Salmanticac

Bono. Codex Vat. 657 ibidem litulum exhibet de sacrarum lilterarum professore acceptas, i;i appen-
Summo Bono, sed non ante saeculum xv exaratum. dicibus ad Vitas Patrum edidit. Verum hae senlenliae

Eadein aeiale scriptus fuit Cod. Vat. 5992, de quo solum exhibent quaedam apophthegmata spiritualia

cap. 98, in quo sunt Sententiarum liber i, et initium monachorum nullo , inler se ordine connexa. Neque
tecundi, primo titulo, Qv.ajdam Theologiu, alio re- multum dissimilis est collectio Sententiarum ex
centiori de Summo Bono. h\ Codice Regio-Vatic. S. Augustini Operibus a S. Prospero excerptarum,
199, de quo cap. 99, solum est recens inscripiio: de qua dicam cap. 85, num. 7. Quod si Isidorus li-
Divi Isidori Hispalensis Senlentiarum libsr. lbid. tulum inde fortasse suo operi rem ipsam mullo
fecit,

Codex antiquus Regio-Vatic. 255 peculiarem titulum longius promovif, digestis aliquo ordine argumenlo-
extiibet, Incipit liber Spermologon Isidori, forlasse rum capitibus, et sacrae Scripturae Palrumque sen*
quia Spermologus avis est quae semina colligit, ut tenliis in sua capita relatis. Quod enim plerique
Isidorus sentenlias Palrum collegit. In Cod. Regio- dicunt, Isidori opus maxima ex paite Gregorii sen-
Valic. 1823 sunt tres libri Sententiarum initio iuu- tentiis constare, id ila accipiendum est, ut Isidorus

tili, ut dicam cap. 101. Ibid. in Cod. Regio-Vatic. Gregorium potissimum sequatur; quamvis etiam
2095 libri tres Sententiarum hoc tilulo : Capilula de passim et verba sacrae Scripturae referat, et plurium
tibro Seutenliarum domini Isidori. Liber tertius im- Patrum sententiis, Auguslini, Hieronymi, Ambrosii,

perfectus est. In Co:lice Palatino chartaceo 267, Eucherii, Cypriani aliorumque inhiEreal, ut in nolis

cap. 102, oj.usinscribitur de ecclesiastica Inslitmione, Loaisae cernere licet.

de Summo Bono, et Sententice, et in quatuor libros 5SJ 23. Igitur cum in Isidoro perspicuum sit

dutribuitur. In Pal. 280 cbart. sseculi xv, cap. 102, exemplar, quod Magister Sentenliarum pne oculis

hidorus de Summo Bono. Titulus libri hujus, Isidorus certo habuit (narn libros Sententiarum Isidori laudat,

Uispanus in Scnteiiiiis. In Pa!at. 602, cap. 103, Tres £ et ex iis multa sumit), nescio cur Mabillonius, quem
tibri Sentemiirum Ysidori, qui sunt veluti generales nonnulli alii Hispani etiam secuti sunt ,
pag. 517

canones, si perspicaciler intueanlur. In Urbinale 106, tom. I Analeclor. asseruerit, primum Taionem Caesar-

dc quo cap. 104, saiculi forlasse xv, opus inscribitur augustanum episcopum tibi videri fuisse, ad cujus
de Summo Bono cum epistola prcevia ad Massonaiu exemplum alii cum Petro Lombardo collectiones

loco pra'(alionis. In (ine libri u et ni tilulus Senlen- hujusmodi theologicarum sententiarum condiderint.
iiarum apparet. In Urbinale 1504 chartaceo , cap. Schoellgenius tidenler tom. VI Bibl. med. Fabricii

eoJ. 104, Liber lsidori de Summo Bono : sunt tres Adeonue Taio primus fuit, qui sententias collegit, e\

Petro Lombardo in hoc ipso operis labore prceluxit.

libri Sententiarum. g@0 Excerpta ex Senientiis in
CodiceOtioboniano 6, cap. 105. Alia in Ottoboniano EJidit Mabillonius tom. cit. Analect. praefationem

122 ibid. In Ottoboniano 128, sseculi xiv circiter, Taionis ad Quiricum Barcinonensem anlislitem in

Ysidorus cle Sutnmo Bono : sine distinctione librorum quinque libros Senlenliarum, a se collectos ex operibus
S. Gregorii papa? et initium operis. Potuit ergo
a prima manu, et continuato capitum numerali or- ,

dine. InOttobonhno 159ibid. fragmenta ex hislibris. facile agnoscere, et Taionem ipsum Isidori exemplo
In OUob<niano 159, sicculi xiv circiter, libri tres de et imitalione libros Sentenliarum composuisse , et

Summo Bono. In Ottoboniano 336, ejusdem oetatis, D Pelrum Lombardum multo magis ex Isidoro profl-

eap. 105, tres libri Senlenliarum sancli Ysidori do- cere poluisse quam ex Taione. Taio in praefatione

ad Quiricum ait se de sacris voluminibus, sciticet

..-toris Ecclesice. In Olioboniano 508, cap. 106, sa> ,

sententiae excerptae ex Isidoro in sancti papw Gregorii Romensis Sentenliarum capilula,

culi xiv circiter,

Summo Bono. In Ottob. 1737, cap. 106, in quinque libellis discreta, imo Codicis lextu conclusa,
libro de li-

Cap. 107 recen-ebo colligendo decerpsisse. Paulo postsubjungit Sed quia

lulo reccriii, Isidori libri de Deo.
:

duos Senteiiliarum Codices bibliolhecie Angelicae, quorumdam lilulorum capituta in ejusdem sancti papaa

alium bibliothecce Collegii Romani , alium a me opusculis acl supplementum rei reperire minime potui-

mus ex libris sancti Augustini episcopi pauca con-

conipsraltiiu. ,

24. Sysiema ipioddain thcologicarum qiiLC;lionum cjerere curavimus. At l-idoriamc Sententke mullo
 , :

441 ISIDORIANA. — P. ARS II. CA1\ LXVII 412

magis patenl , ac plurium Palrum tcslimoniis com- A hoc cognomentum Samuelis, Taioni apposilum : nam
probantur. in Codice Thuanceo, quem anle 800 annos seriptum
20. Quinque Taionis Sentenliarum libri paucis ante Mabillonius putabat, inscriptio cpislolx est : Domno
annis Matrili prodierunt, curante I*. Emmanuele venerabili &anctissimoque viro Quirico Taius indignus

Risco , Hispaniae sacrae docli.-simo coniinuatore Ccesarauguslance urbis episcopus cognomenlo Samuel.

tom. XXXI, a pag. 171, e veteri Codice Golliico S. At in Colice Golhico S. Jimiliani de la Cogolla, ex
/Emiliani ,
prsemissa eliam epistola Taionis ad Eu- quo libros quinque Sententiarum Riscus cdidit, hic

genium Toletanum ex Baluzio ,

qua de alia colle- tanlum erat litulus : Incipit liber Sentenliarum do-
clione Ioquitur a se facla locorum S. Gregorii, quibus mini Gregorii papcc Homensis sublractus ex libris 563
Vetus Novumque Testamentum illuslrantur, prceter Moralium. Neque in epistola Taionis ad Eugenium
picefalionem ad Quiricum , et hujus responsionem. adilitur cognomento SamueL Imo etiamsi vere Taio
Desideratur tamen linis cap. 53, et integrum caput 54 cognomen Samuelis habuisset, tamen minime ab eo
libri v, ut Riscus advertit : imo caput etiam 55, ut scriptum crederem. Quirico Taius indignus Ccesar-
patet in ejusdem operis exemplari membr. saeculi xv, augustance urbis episcopus, cognomento Samuel, cum
exstanlein bibliotheca Medicea Laurentiana,plut. 21, consueto more simplicius posset dicere Taius Sa-
cod. 18, supra cap. 45 recensito ex quo in schedis : muel.
r>
habeo descriptam prrcfationem Taionis ad Quiricum, 29. Ex libris Taionis cum Isidori opere collalis
epistolam Quirici ad Taionem, qua± toli operi subji- illud colligerc licel Taionem non solum Isidori
,

citur, tabulam capitum quinque librorum, et non- sententias prse manibus habuisse, sed etiam pleros-
nulla in specimen capita. Tituli capilum 562 non " que titulos inde formasse; cavisse tamen, ne sen-
nihil variant ab editis : et in libro lertio index ms. tentias seu verba Gregorii jam ab Isidoro collecta
exhibet quinquaginta quinque capita , cum in edi- ingereret. Trium priorum libri primi capitum titulos
tione tanlum sint quinquaginta quatuor; scilicet exhibeo. Taio. Cap. i : Quod Deus incommutabilis ,

deest in editione caputcte Viduis, quod est indicatum ,

summus el wlemus existat. 2. De Immensitate, vel
in hoc Codice ms. post caput 7 de Conjugatts. omnipolentia Dei. 5. De id (
pro de eo quod invisi-
)

27. Sed cum per amicos ipsum Codicem ms. dili- bilis, vel incomprehensibitis sit Deus. Isidorus. Capul i

genter inspici curaverim, responsum mihi fuit, in Quod Deus summus et incommutabilis sit. Cap. 2 :
mdice quidcni notari caput 7 de Conjugatis, sed a Quod immcnsus et omnipotens sit Deus. Cup. 5 Quod :

contextu operis omnino abesse, neque reperiri nisi invisibilis sit Deus. Saepe Taio capita alio ordiue
quinquaginta qualuor capita, ut in edilione. Inscriptio k collocal : sic apud Isi iorum sequitur caput 4 : Quod
Taionis epistoke hcee est : Domino venerabili sanctis- ex creaturcB pulchriludine agnoscatur creator quod ;

simoquc viro Querico episcopo Gaius indicjnus Cmsar- apud Taionem estcapnf 9 bis verbis : Quod ex crea-
iutgnstance urbis episcopus , cognomento Saorolicl. tura: pulchritudine invisibilis agnoscatur aHernitas.
Facile condonabitur librario error Querico pro Qui- Isidori caput 5, Quod ex usu nostro quwdam species
rico, et Caius pro Taius. Sed quid illud est quod ad Deum referantur, est caput 10 Taionis : Quod ex
Taio dicitur cognomento Saorohel? Atqui in fine liumunis affactionibus quadam species ad Deum re-
operis novum apparet nomen : Explicit liber Sen- feratur, ut in meis schedis; sed praestiterit cum Isi-
tenliarum Samuelis episcopi. Laus Deo. Nisi forte hic doro legere referantur. Nam quod huic operi Isidorus
quoque legendum sit Saorolielis, vel initio reponen- titulos apposuerit, saiis ex eo ostenditur quod Taio,
dum Samuel pro Saorohel. Nic. Antonius Bayerius- qui Braulioni successit, jam eos ila legcbat, ut ex
que in Biblioth. Ilisp. neutrius cognomiuis memi- collalione patot.
nerunt. A conlinuatore Bibliothecoc medirc Fabricii 50. Arguet fortasse aliquis , Taionem meliori or-
vocalur Taio, vel Taius cognomento Samuhel. Dicam dine sententiarum theologicarum systema disposuis-
quod sentio. Alicubi exstitit Codex Taionis, cujus se nam iu prafatione ad Quiricum suam methodum
j) :

possessor aliquis Samuel fuerit ac proinde liber

,
totius operis ipse exponit, quam etiam his versibus
Samuelis fuerit appellatus. Cum ergo librarius vi-
( apud Mabillonium) expressit:
disset, opus Taionis et Samuelis dici , unum eumdem- Quisquis amas sacram, Iector, addiscere legem,
que hominem auctorem credidit Taionem Samuelem. llunc. nostri smdii librum percurre legendo :
Repperies lacile, quidquid co^nosrere malis,
Conjecluram peculiari observatione confirmo. In
F-lorea cuncta gerit (tum), prata virenlia gestat.
vetuslissimo catalogo, qui inscribitur Brcviarium li- Pascil amaiitisoves, siucera animalia, Cliristi,
0>leiu1it fiairiam celsam, regoumqae poteniem,
brorum S. Nazarii, scilicet in Laurissa, Cod. Yalic-
Tartareoa i^ues, et tristia non iiiiieiula.
Palatino 1877, veteres quorumdam libroruin posses- En tibi Christus adest regnuin coufene lieati^,
sores nominantur, et in his : Ilem Missales, qui 645I in pb s e conlra liorrenda supplicia confert.

Sublimis auima, coiiscende ad regia co.'li.

(uerunl Samuelis, Baboni, Bandulfi. Collectiones Sa- Impiger accurre, careas ne imemia tanta,
muelis de opuscutis S. Gregorii. Hunc Taionis librum Et picei fontis horreudas despice Daramas.

esse pulo, qui Samuelis olim fuerit. Post mulla alia Qui versus pro ejus setatis captu non omnino
in eodem catalogo recensetur Liber Tagii (Taii ) ex mali sunt, sed, ut vhletur, quibusdam in locis vitiali

opusculis S. Gregorii adunatus. ... exscriptorum incuria : exempli loco forlasse auctor
28. Negari taincn noji uolest, autiquissimuni esse scripsit regcmgue potentcm, non regnumque potcnlcm.
 ,

413 AD OPERA S. 1SIDORI HiSPALicNSIS PUOI.EGOMI-NA. I

Nic Antonius ex hoc epigrammate colligcre voluit A enim solt&n vcrsantur in Ecclesiae figuris explicau-
illi

Taiuin idoneum poelam fuisse. dis ex sacrarum lilterarum testimoniis. Cum Petrus
51. QuoJ alt net ad methodum Sententiarum, Isi- Lombardus sibi proposuerit ex diversis Palrutn libris
(lorus in primo suo libro eam ipsam tenuit quam sentenlias theologicas in unum corpus colligere, ni-
Taio sibi proposuit. Ait eniin Taius ia prccfatione hil mirum videri debet, si qucedam ad Isidori cxem-
ail Quiricum : Sumenlet cxordium (ab) omniiotentis plum expresserit. Sic etiam a nonnullis arguitur,
Domini incommutabilis osenlice Trinitate, atque ab plura sumpsisse ex Joannis Damasceni libris de or-
origine mundi hominumque plasmalione, usque ad thodoxa Fide, atque ex prscceptoris sui Peiri Aboe-
hujus sceculi consummalionem. Lidorus lib. i agit de lardi scriplis, proeserlim ex libris quinque Theologi;v:
Deo ejusque allributis, de origine mundi hominisque Chrislianoe, etex libro Senlentiarum Sic et Non, sive
plasmaiione, de Christo , de Spiritu sanclo, de Ec- Introductione ad theologiam. Neque prseteriri de-
clesia, de uiroque Testamento, de resurrectione, de bet Hugo de S. Yictore, qui annolUO vel IU2
gehenna, de gloria sanetorum ;
quod est postremum obiit : cujus terlio tomo operuni ex^tal Summa Sen-
caput 50 Jibri i. Reliquis duobus libris, quod com- tentiarum, sive eruditionh tlieclogicw, seple.n tracti-
modius fortasse est, virtules theologicas aliasque tibus salis opportuno ordine comprehensa. Nunnulli
explicuit, de peccalis et vilis disseruit; qusenam addunt, Petro Lombardo praluxisse Magislrum Ban-
pracsulum et prineipum aliorumque Summa
, , sir.t officia, B dinum iu theologica, sive Senlentiarum tlieo-
descripsit logicarum libris qualuor, edilis deinde Vieniue 1519.

52. Ut autem Taio Isidorum imitatus fuit , decer- Sed alii contia contendunt Ba>idini opus epiiomcn
plis Gregorii potissimum «enfntiis, ita eodem tem- quamdam videri Sentenl'arum Pelri Lombardi. Hugo
pore Julianus Tolelanus eamdem excerpendi ralio- Malboud congregationis S. Mauri, qui anno 1651

nem ex Auguslini libris secutus est. Huc enim typis commisit Roberli Pulli cardinalis Sententiaruni
perlinent quae Fel.x Yitoe Juliani scriptor refert libros oclo, el Petri Pictaviensis Sentenliarum iibros

Excerpta de libris S. Auyuslini conlra Julianum hce- quinque, contendit, Robertum islum Pullum, anuo
reticum collecta. Hi sunt elaboralissimi illi Auguslini, circiter 1150 vila functum, primum theologuin scho-
vel ipsius judicio ( lib. n Retract., cap. 62) ,conlra lasticum fuisse.
Julianuiu Eclanensem episcopum libri sex, de qnibus,
ait Nic. Antonius in Biblioth. vet., post alios Ilen-
56® 54- Certum ego existimo, meihodum schola-
siicam Petri Lombardi propriam ejus esse : qua sci-
ricus de Noris Auguslinianus noster agit lib. i llistor.
licet primo Sentenliarum libro docirinam de Deo
Pelagiaruv. ILcsi aliquanlulum, faleor, a 1 hxc verbai
_, uno et trino per quadraginta oclo dislinctiones com-
quid enim esfcur Nic. Antoiuus Norisium Auqusti- L. , _ . ... , , . ..
J plexus fu.t, hbro secundo de creatione, angelis, et
. .
niunum nostrum vocet? An Norisius ainicus Nic. An-
homine lapso, degratia Dei per quadraginla quatuor
tonii fortasse fuit, idque Nic. Antonius significare
distinctiones, libro lerlio de incarnatione Verbi, de
voluil? An conlirmari hinc poterit nonnuilorum
eharilate Dei ac proximi, de virlulibus et viliis per
suspicio, quod in Bihliothecam veterem Nic. Antonii
quadraginta distinctiones, libro quarto desacramcn-
qiuedam supposilitia irrepserinl? Idem Felix inler alia
tis, et de qualuor novissimis per qunquaginta dis-
Juliani opera recenset librum Sentenliarum ex clecade
tinctiones. Dillicillimum sane erit in hac theologiae
psalmorum B. Augustini breviter summalimque colle-
scholaslic.e methodo, qua; theologis olim maxime
ctum. gggObseura sentenlia, ait Nic. Anl' nius, nisi
placuit, pbgii Magistrum Senleniiarum convincere :

decadem tanlum primampsalmorum innuere voluerit.

ptajscrtim cuin ita pntloquatur : Brevi rolumine
Fortasse pr.csliterit legere ex decadibus : nam Au-
COMPLICANS PATRUM SENT.NTIAS, apposilis eorUlll tCSli-
gustinus in plures decades psalmorum inlerpretatio-
moniis, ut non sil necesse qucerenii librorum numeo-
neiii divisil. Bayerii conjectura de peculiari psallerio
silatem evolvere, cui brevitas ,
quod quwritur, offert
Auguslini pro Moniae malris usu, inler supposititia
sine labore. Iiuer Patres vero Isidorum ssepe no-
aut dubia sancti docloris opera reposilo , rninus
D niinatim excitat etiam ex libris Sententiarum.
idonea est. De Augustinianis psalmorum deca iibus
sermo redibit in nolis ad epist. Isidori ad Brau- 55. Fortasse aulem quia quatuor sunt Pelri Lom-
lionem. bardi Sententiarum libri, in menteni alicui venit

55. Vcrum de Juliani Sententiis, quales lucriut quarlum quoque Sententiarum librum Isidoro aflin-

judicium ferri nequit, quippe cum non exslent : ac gere : quanquam Codices ex quibus descriplus hic

solum observare placet potuisse Pelrum Lombardum quarlus liber est, anliquiores Petro Lombardo vi-

ex Juliani hoc opere valde proficere, si ad manus illi dent'ir. Prodiit Sententiarum quartus liber inler

fuisset, cum ex Augustino prre ca^teris Senlenlias suas appendices recentis editionis Mairitensi-, scilicet ex
contexuerit. De aliis autem Sentcntiis Isidori et Taio- nonnullis Codicibus in quibus Lidori nomen pnefert,

nis, sed Isidori pnecipue, adhuc quttsliosuperest, an utin prafjlione ad lomuml editor monet: et Baye-
ex eis ita Pelrus Lombardus profecerit, ul plagii ar- rius in not. ad Bibl. Hi.-p. indicat Codicem Escuria-
gui possit. De sex libris Senlenliaruin S. Brunonis lei.sem sneculi x:i aut xiu, in quo exstaf. Capita sunt
Astensis, qui olim S. Biunoni Carthusiensiiim fun- 65, post quorum la! ulain nola hsec cx ms. aliquo,

datori tribuebaulur, locus hic uou esl disscr titii : ul pulo, adjicitur : Fir.ii.nlur libri quatuor Scntcnliri'
 :

415 ISIDORIANA. — PARS II. CAP. LXYil. •5 -i r»

rum D. hidori : lllnlus csl : Incipii liber quartus de A sumpsit, ul jani monoi. Prajlcr. a qusedam vel ri;

recioribus, quaRter conversalionem liabeant. Collector 538 Patrum loca sub iisdem tilulis, codem ordine
soliun ex libris S. Gregorii Senlentias excerpsit. aique Isidorus, conjungit, et codom omiiino tlvlo

Editor in nola ad lilulum diserte ait : Hicliber est procedit.

excerptus ad verbum ex libris Sententiarum Taionis. 58. Rodriguezius deCastro lom. II Bibliolb. Hisp.,

Tuni capita suis in locis indicat, quaj capitibus pag. 552, non omnino assenliri videtur opinioni in

librorum Taionis respondent ; neque enim certo postrema editione Matritensi proposilx , libium
aliquo ordine excerpta sunt : nonnullse etiam senten- quartum Sententiarum ex Taionis libris excerptum
lise iransposilsc apparent. Non igitur assenliri pos- fuisse : atque ad ferendum iiac in re judiciuin putat
sum Bayerio, qui affirmat hunc quarlum Sententia- prae oculis babendas Bayerii observaliones in re-

rum librum in novissima editione Matritensi additum, censendo boc Codice, quas ex ejus Adversariis pro-
quasi Isidori sil : quod iterum a nobis dicendum fuii, fert, hoc loco a nobis repracsentandas.
qaoniam bis ipse idem crimen editori Matritensi
Animadversiones Bayerii de qunrto sentenliarum Isi-
objicit, quem ait mistre delusum, postea errorcm dori libro in veleri Codice Escurialensi reperlo.
palam professum fuisse. El quidem, 5S7 addit, in
59. S. Isidori tiispalensis Sentenliarum, qn nliits
Escurialensi s(cculi xn aut xm ineunlis Codice lit. t,
de Summo Bono audiunt, libri qualuor. Mirabilur
plut. 2, num. 7, unde is liber desiunptus fuit, quartus '
sane qui apud Giialium, ISicolaum Anlonium. G "S-
Senlentiarum tribns Isidori de eodem argumento nerum lanlum de boc argumentu, at-
et alios, tres
que sancto doclore libros conscriplos
Iioc lilulo a
libris continualo scriptionis filo subjicitur; ul cuivis
fuisse legerit id quod nobis eliam, ubi priiuum in
:

proclhe sil in cumdem scopulum allidere. Mullo i.l Codicem nostrum incidimus, conligit: al Codex
proclivitis erit, si in iine, ut ante dixi, annotetur, socculo decimo teriio exaralus, a'que ex antiquissimo
alio, ut videtur, descriptu*, lestatur; in quo post-
finiri quatuor Isidori libros Scntenliarum. Sed re vera
quam lerni illi sentenliarum libri, quos bibliographi
hic liber in editione novissima Matrilensi inter sup- omnes S. Isidoro ascribunt, eodem prorsus titulo-
poMiiiia Isidori opera, non inter vera, aut dubia, rum ordine (si pauca, e.ique ievissima excipias) at-
cpie in edito Grialii recensenlur, ead^m prorsus
relatus est.
liianu alque praecedenlis libri, ac non inlerrupto
56. Ex iisdem m-s. Codicibus alia Sentenliarum Iraclationis R'o, subditur liber quartus sub hac ma-
capila deprompta videnlur, quce in reccnti Matritensi jo:i rubrica, iis persimili quas absolnto libroprimo
et secundo scriptorindidil, scilicet Expticit liber :

cditione libro quarto Sentenliarum subjiciuntur, sic

Incipiunl capitula libri quarli. Et nullo relirto
tertius.
inscripta : Finiuntur libri quatuor Senlentiarum divi vacuo spaiio, subjiciunlur ejus libri rubricje hoc
Isidori. Incipiunt capilula alia Sentenliarum ejusdem. ordine : De rectoribus, elc. (ut in edito).

Sunt duo tantum capita primum sine ullo titulo, in

:
40. In numeris rubricarum ad numerum sexage-
simum quinlum procedilur. Sed error iis lem inesse
quo de abstinentia maxime agitur, ex S. Gregorio videlur: nam omissa fuit rubrica 51 de bonorum Con-
Magno, ut in nolis editor observat, alterum de Su- q cordia, qucc habetur in corpore operis. Seqa lui
perbia, concupiscenlia, invidia atque jactantia, quod autem continuo in Cudice major ruhrica bujusmodi
Incipit liber quartus, de Rectoribus, qualiter conver-
editor in prxfalione ad tom. I animadverlit desum-
salionem habeant : postquam minore?, qua? praccedunt,
plum ex capilibus 5, 4, 9 et 10 lihri ui Juliani Po- 64 rnbricae ordine expendunlur , ailribulo ringulis
merii de Vila conlemplativa quod opus in multis singulari capile. Liber autem inleger constat tri-
;

ginta et tribus foliis, formae quartae cum alterius

edilionibus perperam S. Prospero ascrihitur.
dimidio. De quo mox recurret sermo nunc reliqua :

57. Si quis lamen contendat etiam hanc colle- quu; habenlur exbibeamus, etc. Nunc
in Codice ,

ctionem libri quarti et aliorum capitum Senlenliarum auiem adquarlum Isidori sententiarum librum, quod
Isidoro tribui posse, non facile revincelur. Et Isidoro superius pulliciti sunius revertamur.
41. Ac nobis quidem uli post eximios illcs de-
quidem maxime congruere librum quartum Senten-
cemviros, qui inquirendis atque emendandis bujus
tiarum doclissimus auctor praefalionis exbibitac cap. sancti doctoris operibus jussu Pbilippill Hispaniarum
58, num 56 et seqq. exislimabat, antequam Taionis regis insudarunt, Alvarum scilicet Gomesium, Pe-
irum Paniimiin, Kolandum Wicelium, Garciam Loai-
libri Senlentiarum in lucem venissent. Verum eiiam
sam (ipii in iis ipsis, de quibus agiinus, Senlentia-
post editos Taionis libros adhuc quaestioni locus est. rum libris expurgandis incubuii, eanupie in rem to-
Cuin enim fonles e quibus sententirje deprompice tos tredecim Codices, inque bis binos Longobardieos
sunt, a?queIsidoro patuerintac Taioni, excussit) J. B. Perezium 569 non llll ° nomine nos-
minime ab-
trum, Petrum Fontidonium, Cyprianum Stiariuin,
surdum est quod Isidorus aut seorsum hanc colle- Joannem Marianam, ulrumqiie e S. J., et Petrum
clionem in suum iisuni sibi Cbaconem, quorum omnium labores collegit ac re
comparaverit , aut post J)
trcs sente.itiarum libros r'" xil Joa,,nes Grialius : uti, inqua.n, posl lot insi-
cditos quartum
H adjici vo-
'
luerit, qui tamen non in omnibus exemplaribuscon-
gmum virorum, qui banc trivere alque oinavere
.
*

provinciam, allum de quarto senteniiaru.n bidori

servalus fuerit. Quod si ita est, Taio ex hoc quoque r )'ibro silentium, eumsancto doctori ascribere niinime
quai lo libro profecit, uti certum niibi est eum ex tuium, confidenliaeque ac temeritaiis plenum opus
vi ieiur, cum vix tieri possit, ul uni alicui eorum iu
tribus prioribus profecisse : non solum quia mulla
lanta Lidori Codicum copia ne untis quidem obli-
apud Taionem occurrunl quae in Isidori libris et non gisscl nostro similis, in quo is liber antiqua aut re-
in aliorum operibus reperiunlur, id enim fortasse eenli inami cxaralus essel ita qu;e pro hoc libro
;

Isidoro ascribcndo facere, aut sallem scrupuliim

inde orilur quod aliorum opcra [icrierint, sed polis-
niovere videnlur, omnino indicta relinquere, rel gio
siuium quia titulos ipsos capilum saepe cx Isidoro fuit. Ea igilur in medium adducam, tapicnium sci-
 , . ,

447 AD OPEKA S. 1S1DUK1 IIISPALENSIS PKOLEGOMENA. H3

licet examine dijudicanda. Et prirao quidem hunc A Quod ex vitiis vilia, cl ex virtulibus virtutes oriantur,
librum Gregorii Magni non esse, quod pridern ego — '. cap. 5o de simulalis Virlutibus.
llb. iii, 3. lib. — m
suspicatus fueram, scilicet ubi caput ipsius priinum c. 5, de Tentationibus diaboli. Lib. m, cap. 6, de Ten-
de Recloribus magnam parlem ex Paslorali Gregorii lationibus somniorum. — 4. Lib. \i\,cap. 20,r/e Te-pore
parle u, cap. 2, ad lilleram descriplum observavi monachorum.
(admonuit me de eo notula Palris Josephi de Segun- i8. Quartus liber Senlentiarum Codicis noslri. I.
lia eo loco Codicis margini ascripta), manifesto indi- cap. 18, Quod ex virtutibus virtules, et ex vitiis vilia
cio est quodcapite 40, quod est de octo principalibus orianlur. —
2. Cap. 17, d- nonnullis viliis, quoe virlutes
Vitiis, Gregorius ipse Magnus cum elogio eitatur. Ibi esse simulant —
3. Cap. lo.Quol sint getiera somniorum.
enim legitur. Egregius doctor Gregorius insinuat 14. De nocturnis illusionibus. 15. l)e mullimodis Argu-
sententiam illam beato Job a Domino dictam ex- menlalionibus Satancc. —
4. Cap. 5, De tepiditate vel
p?nen$. olio monacliorum.
42. Secundo scriptura ac librorum ordn in Codice 49. Licet, inquam, in his et fortassis in aliis maxinia
noslro, qui et ipse non usque adeo recens (sceculo sint inter editi et Codicis nostri rubricas similitudo,
enim xiu videtur scriplus), et ex antiquiore alio longe tamen alia atque alia est in ulroque loco tracta-
eoque Golhico, aut Golhici saporis omnino descri- tio, quod nos pencido facto didicimus. Praeterea
ptus est qua de le mecum profecto sentiet, quisquis
: nihil nobis, dum perfunctorie carptimque libruin
in Codice nostro frequentes, quibus respersus est, noslrum legimus, occurrit, quod tanto doctore indi-
Gothicismos ohservarit namin eo, domnus Isidorus,
: gnum visum sit, aut ejus cetaie recentius, aul demum
domnus Nicolaus, ex ejus temporis more pro domi- aliud quod scrupulum nobis injiciat.
nus, quod alihi a nobis notalum. Iiem adolari et ado- 50. Imo e contrario stylus, si non idem, cerle ab
lantes pro adulari et adulantes, jubilum pro jubilus, Isidori stylo minime alienus, pinguisque, ac leres,
conlubsus pro collapsus, palfebre pro palpebre, strio sentenliisque ac Scriptur.e locis referlissimus est,
nis pro liislrionis, abtius pro aplius, temeritudinem g necnon ex Moralibus ( hacc allera nolio est) aliisque
pro temeritatem, Incipit dicla pro Incipiunt dicla, Gregorii Magni operibus mutualis, in quibus integrura
dignitate precelles liac fide pro prcccellis ac fide : cum capul 13 de Generibus somniorum, elc. , tolidera
aliis bene multis in transcursu a nobis observalis. fere verbis atque integrum ex lib. iv Dial. Gregorii
43. Historia autem translalionis corporis S. lsi- c. 48, descriptum e-t, ut conferenli patebil (quod),
dori, in qua annuni Christi 1071 memorari primum ad librum de quo agiinus Isidoro ascribendum inducit:
diximus, aliunde desumpta, et Codici nostro jam ut enim Kraulio in ejusdemVita Scripsit Sentenlia-
:

complelo extra ordiuem aliixa fuit cum Martyrolo-
giis, seu leclionibus, quas superius retulimus.
44. Tertio, quod Codex noster in veteri aliquo
Hispaniae nostrae monasterio, et fortassis Oniensi, seu
de Ona, ut mox dicetur, pro lironibus ad pietatem
informandis scriptus fuerit, in cujus proinde biblio-
theca, cum penes monachos in ccenobiis servarentur
rum libros tres, quos floribus ex libris papw Gregorii
Moralibus decoravit. At inquil, tres, non amplius.
Fateor sed n c: 571
Kraulio omnia Isidori scripta
complexus fuit, quod ei ipse fatetur, sed ea tantura
qu;e i'i ipsius memoriam venerunt commemoravit.
51. Et idem de Etymologiarum opere scribens ait
illud ab Isidoro capilibus d:\isuin fui~se, non libris :

vetustiores Codices, potuit integrum Senteniiarum et quod quia rogatu meo [ecit, quamvu imperfectum
B. Isidori opus qualuor sic in Codiee nostro libris ipse reliquerit,ego in quindecim tibros divisi : cumvi-
distinclum custodiri. ginti c.mnino numerentur, nec sil propterea qui pos-
45. Quod auiem is monaslerii usibus deslinalus teriores quinque libros Isidoro abjudicet. Potuit ni-
olim fuerit, liquet ex eo quod in librorum inventario, mirum talealiquid in libris Sententiaruin conlingere.
cujus olim meminimus, legitur Psalterium Canto-
: 52. Grialius autem in eo quod Operibus Isidori
ris Parisiensis (Petri scilicet Lombardi, scholastici prsemitlit Braulionis elogio pro quindecim substiluil,
cantoris et episcopi, de quo vide Gt-snerum iu Pelro Ego in viginli libros divisi : quam leclionem unde
Cantore), quod jussit 570 fieri dompnus abbas; C hauserit nescio , cum in veteribus mss. Codicibus
necnon ex iiola quce sub extremum Codicis legitur perpetuo quindecim legatur. Mihi certe nullum hacte-
scilicet : xxvu Murlii anno a nativitale Domini nus videre contigit qui non ita habeat, praeter unum
mccclxxxvii, Peirus Femandi de Granon bachalarius Ovelensem a Moralio descriptum hujus regiae biblio-
in decretis, quo anno videlicet recepit habitum mona- thecoe lit. b, m
n. 14, in quo legitur in corporc
chalem, perfecii legere islum librum. Yidetur autem quinque, sed error est pro quindecim, quae vox in raar-
coenobium islu.l luisse de Ona ex eo quod bis in gine subrogatur.
poslremo ejusdem folio, quod vacuum pridem reli- 53. Praiterea Codex ejusdem bibliolhecae lit. et
ctum fuerat, legalur Clemens episcopus servus servo-
: iv, n. 23, ex antiquissimo alio descriptus quindecim
rum Dei dilectis fdiis abbali
conventui Oniensi in
et habet : ac pra? aliis insignis Codex lit. Q, plut. 2, n.
ecclesia S. Sahaloris, elc. Certe ad Yeteris Gastelbe, 2'i, anno Chrisli 743, seu aera 781 exaratus quinde-
Asiurumve, aut Galkeciie artes olim perlinuisse,
j
cim eliam habet. Nec vereor ne ab hac lectione dis-
vernacula earum regionum dialeclus in inventario sideant Toletani Codices, quos alias consulere erit,
supersles indicat, in quo legilur Dos Domingales, : modo Deus annuat.
unu nuevu, ij olru vieju : Dos Coleclarios, unu nuevu, 54. Atquehsecderationibusdubitandipronostroquar-
y olro vieju. tosenlentiarumlibro sancloDoctorilsidoro tribuendo.
46. Denique quod mihi multo prse aliis validius ac An autem ternye quae hunc quartum librum consequun-
prasenlius in rem noslram seniper visum est, Qnar- j) lur raajores rubiice scilicet. 1. Item capitula diver-
tus hic, de quo agimus, liber non opus novum ali- sarum sententiarum. 2 De superbia , concupiscenlia,
quod ab ipso Isidoro, aut ab aliquo alio auclore pro- invidia, ulque jaclanlia. 3. lncipit exlwrtalio liumiti-
feclum, ^ed potius triuni qui pnecedunt de eoruin tatis : cujus au< lor in Codice nosiro non perhibetur,
argumenlo librorum complementum esse videlur : allribui Isiioro debeant , seu alii , quisquis demuin
ejusque arguinentum ac rubricce commodisiime ru- librum quartum Sententiarum conscripserit, nostrum
bricis alque argumemo priorum librorum aplantur nonest,nec dijudicare vacat,pr3esertiiu cum jamplus
atque aggluiinantur, ut unum omnino cum illis cor- nimio in hoc Codice describendo imraoratifueriinus.
pus elficiant, quod in diversorum auctorum operibus 55. Haec Bayerius : quajdara verba Rodriguezius
rarissime accidit nec ulla inler rubricas priorum
:

librorum cum rubricis libri quarli commuuio aut alieno loco posuerat, scilicet aliisque Gregorii Mugni
conTusio est. operibus mutualis , etc. usque ad patebit post verba
47. Quamvis enim sequentes rubricce non mnltuin consutere eril, modo Deus annuat. Ex conjeclura lo-
inler se dissimiles esse videanlur, videlicet : Libri m cum resiitui. Ila senliebat Bayerius , anlequam libri
i.icntcniiarum Isidori u Grialio editi. 1. libr. n cap. 53,
Seuteuliaruin Taionis in publicaiu luceiti venirenl :
 : :;

449 15ID0RIANA. — PARS lf. CAP. LXVHI. 450

deinde sententiam hanc prorsus abjecit sed faleri ; A offeraiur. lnde est quod scriptum est : Et mortuo ne
oportet nonmillam adhuc superes^e rationem dubi- fraudesmisericordiam. Ejusdem autem Joannis Aleau-

tandi. Qnod de nmnero guinrfectmlibrorum Elymolo- nie studio recognili operis Sentenliarum Petri Lom-
giarum pro ri</mf i disseri t, cap. 48 a nobis rejeclum est. bardi plures editiones in B
med. Fabr. recensen-
bl.

Braulioopus Elymologiarum ait ablsidoro titulis dis- lur, sed post annum 1538, cum tamen in deseFipta

linclum : Bayerius pro lilulis capila refert. Opuscu- Scntentias Pelri Lombardi a
praefatione innuatur ,

liun inscriplum, Exhorlalio humUilalis, S. Marlino Joanne Aleaume emendatas paulo ante in luccm
Dumiensi adjudicari solel, ut cap. 84 dicam. prodiisse.

72 CAPUT LXVIII. 4. Epistola nuncupatoria Garsise Loaisse ad Piii-

Prce[aliones in libros Senlentiarumeditionis Parisiensis lippum principem, postea Philippum III regemHispa-
anni 1558 el Garsice Loaisce in suam edilionem. Ex- niae , editioni Sententiarum Isidori procmissa, cmn
cerpta ex libris Sententiarum, Prcefationes in Ex- in edilionibus Matritensibus repetila fuerit, a nobis
cerpta Sentenliarum, scilicel in librum de Convcrsis,
niinime omilli debet.
etin alium, de Prcclatis inscriplum.
PhitippoHispaniarumprincipiGarciadeLoaisaS.P. D.
ma-
1. Editionis Parisiensis anni 1558.inscriptio
5. Scientiam morum quam rfiiy.-h-j Grocci appel- ,

gno cum huncmodumest

Isidori elogio conjuncla in
« D. Isidori Hispalensis episcopi de Summo Bono
libro in omni hominum generi quam utilissimi.
,
lant, a juvenilis aitatis ardore et inconstanlia alier
nam esse, sapienles pbysici docent. Verum in viris
principibus alia est conditio iis enim virtus anle
:

diem contingit, prasertini Christiana fide et religione

Quibus vir ille divinus per locos quosdam comnmnes R
* imbuiis, qna appelitiones rebellanles in adoleseenlirc
res omnes-cum humanas tum divinas a pbilosopbis ,
flore molliunlur, et humani inores divinis institutisin
ofiicio retinenlur. Noveral id aptius is qui adoles-
ac theologis multis voluminibus ad summum illum
cenli scrip^it, Juvenilia desideria (uge, sectare vero
finem assequendum conquisitas et tradilas compen- justitiam, fidem, charilatem, et pacem cumiis qui in-
dio complexus esl. Jam primum focdissimis alque te- vocant Dominum de corde puro. Unde, jucuiidissiine
terrimis mendis fidelissime repurgati studio ac la- princeps, bos libros Sentenliarum a D. Isidoro, sari-
guine Gotho regioopto, episcopo Ilispalensi conscri-
bore dociiss. viri Joannis Aleaume Parisiensis doc-
ptos, tibi in hac actale dicandos censui, quos adhibitis
toris tbeologi. Parisiis apud Joannem Roigny via ad mss. Co licibus emendavi, et nolis obscuris locis ali-
I). Jacobum subBasilisco elquatuorElemenlisl558. > quam lucem et novis erralis velustatem dedi. In illis
universum oflicium Cbristianum leges, quo animum
7n (ine : Parisiis excudebat Joannes Lodoicus Tile-
ad omnevirlutis genus inlorniabis; uladolescentiam
tanus impensis honestiss. bibliopolie Joannis Roigny honesie et splendide possis agere, a libidinibus ar-
1538. Editio est in 8, cui prologus bic proefixus est. cere, et in labore,el animi patientia, litterarumque
meditatione sedulo exercere ut in provida senecla :
Candido lectori salutem.
in amore rerum divinarum summa cum auctoritale
2. Qualis quantusque vir fuerit Isidorus , summa et exspectatione conquiescas. Duaecum sint visequi-
Inlegritalis laude quondam Hispalensis episcopus, bus ad sapientire regiam tendimus vox , et lectio,
quantaque in rebus divinis et bumanis pertractandis
cognilione et scieniia, cuni alia multa opera, tum
in utraque te laborarecupio. Cuui enim sis 574 Qd
humani imperiiiastigium vocalus, principalu adepto,
maxime hi tres de Summo Bono libri apertis- q debes orbem tibi subditum diflicili disciplina regend
sime indicant; nihil enim mihi quidem ab eo videtur ad tranquillam vivendi ralionem, ceu in portum tu-
praetermissum, qnod ad rerum illustrium cognitionem tissimum dirigere quod praesidio divino fretus
, ;
pertineret. Sic ille a Deo, summo illo opilice, exor- consequeris, si ad prrcceptoris vocem, et librorum
sus, per ccelera omnia discurrit, ut nihil, qnod ad lectionem (quod potissimum est) usum rerurn addi-
ullam rem vel uiilem cognitu vel memoria dignam deris , quem a sapienlissimo potenlissiinoque paire
faceret, omisisse censealur. Nam et omnium bomi- tuo, veluti a regendi perilissimo artilice, cognosces ;
num ordines recensens, eorum cuilibet quasi certum cui melius quam Porlio convenit illa nobiiis M. Ci-
oflicium prcescribit. Omitto incredibilem rerum om- reronis exclamatio te felicem ! a quo rem impro-
:

nium varielatem, quibus notandis animus cujusque bam petere nemo audet ; simulque addisces fortu-
summa quadam voluptate afliciatur. Nam sive itae nse amplitudine hoc uno animum mulari, ut pro-
morun.que institutionem sive divinarum humana- ,
desse pcpulis lanlum possis, quantum optinio impe-
rumque rerum mirilicam congeriem desideres, rio velis. Vale.
ea Omnia hi libri cumulatissime suppeditabunt ,
adeo ut si te his diligenter dedideris, possis quacun-
6. Ex his quoque Sententiarum S. Isidori libris

que de re proposita copiose et nonnulla etiam cum Excerpta, ut vocant, multa occurrunt, neque solum
admiratione disserere. Quos lamen ipsos ita misere in mss.,sed etiam in editis. Omilto nunc agere de
deformalos.et jampropeabomnibus propter infiniia-
quibusdam sermonibus qui ex his libris excerpti
lem errorum derelictos,573 a d lucem revocatexhi-
betque Joannes Aleaume, theologite doctorsane quam sunt, ut sermo de Tentalionibus, sermo de Angelis
eruditissimus : qui eos pri^tinoe inlegritati et perspi- D nam de sermonibus suus erit disserendi locus. De
cuitati eadem qua nuper Petri Lombardi
diligentia,
aliis excerptis, qu;e in plura concilia inserla sunt,vi-
Sententiarum opus, bonis omnibus instauravit. A quo
quidem, cum tam eximia voluntate ad consulendum Hugo Menardus in prohgom. ad
deri potestcap. 31.
iugenuis et studiosis semper fuerit, majora qtuedara Concordiam rcgularum, refert in Codice Floriacensi,
magisque exquisita exspectanda censeo. Vale. cx quo Concordiam extraxit, exstare quasdam sen-
3. Ex hac editione et Joannis Aleaume emenda- tentias de virtutibus et vitiis, quoe monachos maxime
tione Margarinus de Bigne Sententiarum libros re-
la
spectant, ex multis Palribns nominatim ex
, et S.
cudit, adeoque in utraque editione hsec sunt pos-
Isidoro in S> nlentiis. Menardus putabal bunc es<e li-
trema libri terlii verba, quje in plerisque exemplari- brum Benedicti Anianensis ex sanctorum Palrum
bus desiderantur : Hic est emm Christiancc miseratb- homiliis collectum,et abArdone Smaragdo iodicatuiD
nis affectus, ut pro unoquoque morluo sacriftcium Deo cui tamen repugnat Holstcnius, existimans Appendi-
4^1 AD OPERA S. BIDORI IIISPALENSIS PROLEGOMENA. ili

ccm ac Codicem regularum, a se cdiium, esse opus A opuscula hoc eti.im cdidit, agnovit c.v libris Seuten-

ab Smaragdo commemoratum. In Codiee Palalino liarum es c e desumptum : ut cernilur in boc ejus

Valicano 216 est Exeerpium sive, ut i!ii dicilur, , monito ad notas et varias lectiones.

Excarpsum ex libvo S. Isidori de llagellis Dei, scilicet 10. Librum huncS. Isidori de Conversis ad mo-
nacbos Henricus Canisius, velerum monumentorum
ex lib. mSent. cap. l.Ibidem e.-t aliud Exceiptum
scrutator diligentissimus, ex ms. Codice monastcrli
Isidori non indicato loco incipil Dtleclisshne,
S. Galli apud Ilelvelios post omnes (sidoii Opcruin
, : :

omni hora liabeto morlem prw oculis tuis, elc. Ptima ediliones juris publici fecit testatusque est Codicei i
:

Synonym. post med. usque ad ilum lali litulo praenolari :

57S
Sancti Ysidori de
verba sunt ex lib. i
Conversis, el in line ullimcepagiruc.ysiriorHs {de Con-
per pozmtentiam deltcta abstergunlur, in ms. pcenilen- versis) udmonachos. Iuio et cap. 10 ejusdem bb:i,
tia deliclu omnia exstinguuntur. Pergit ms. Ille poz- laidorum se auclorcm prohat, dum ait Vct tnilii :

lib. n Sentent., cap. 15, tnisero lsidoro, qui et posnitere relroacta negligo, el
nitenliam digne agit, elc, ul
adhuc poenitenda commiito. ILec sunl eliam Canisii
usque ad finem. argumenta, quibus stabilire nititur Lbrum liunc non
7. Qucedam capila libri n Sentenliarum edidit Ca- nisi ab lsidoro Hispalensi fui-se couscriplum. Sed
nL-ius tom. V Anliq. lect., pulans se librum Isidori revera Canisium (perspicacis alioqui ingenii virum)
nondiim antea vulgalu .n in lucem proferre, de Con- non mirari non possum sicut el qui eum laudat
:

Anlonium Possevinum pro hujus libri editione, :

versis ad monacltos inscripium. De quo lilulo Bar-

unum, quod omnino probat, librumillud videlicel
lliius Alvers. cap. 1, lib. xvm Porro ab his el si- g allerius non esse, quam Isidori Hispalensis, non
:

milibus dictis in Ecclesia Lalina speciatim Conversi
dicuntur qui posilis curis rerum terrestrium solatn
,
beatitudinem veram scquunlur. Et exstat singularis
bellus Isidoride Conversis, eo titulo capiendus.
Quo perlinet et B. Paulini epistola
tinorum episcopum. Adde verba
Cassiodori ad Historiam tripartitam
animadvertisse. Quaiidoquidem hunc ipsum librum
excerplum fuisse ex libro secundo Sententiarum
ejusdem Lidori, adeo certum est, ut a capite oclavo
li- ad capul decimnm septiinum, capitibus trigesimo
575 oclavo et trigesimo nono addilis, ipsius libii Sen-
tenliarum, in quibus maleria omnis de Conversis
ad Victricium Mo-
disseritur absolviturque, nihil aliuj quam tredecim
in fine prcefationis capita ejusdem libri de Conversis ad Monachos cnn-
: CassioJori Se- tineantur. Prccterquam quod utiiusque bbri eapitu-

Domiuo lorum iidem sunt liluli el paucis quibusdam mu.a-

:
n toris jam, prcvslante, conversi explicil pra?-
tis, eadem in omnibus series veiborum. Isidorus
falio.Qax, ut recle Fabiicius in BibL med. verbo prceterea in sua Regula monacborum, inl^gro capite
Casuodorus exponit non coniirmant , Cassiodorum
, quario, hanc ipsam Conversorum doclrinam ilidem
perlractavit. Neque id fuisse Isidoro nostro incon-
ex etbnico facinm lunc Chrhtianum, seJ possunt ac
suetum, optinie ostendunt et alii ipsius lib;i. Nam
(bbent intelligi de vila monaslica, quam postremis in eo qui est de Contemptu mundi, mulla rcpelun-
vilLC aunis , rerum aulicarum pertcesus, vite scecu- tur quce in libris Synonymorum seu Soliloquioruin
lari prceiulil. Propris aulem conversi dicebantur, qui etiam scripsit quemadinodum et allerius de Norma
:

vivendi judiciom fieri potest. Hujus rei lamen causa

s;cculo renunlianlcs ad monasterium accedebanl,
culpam in Isidorum coi feire nequaquam debemus :
cliam in n;onacliorum ccetum nondum adinissi, ut ex quippe qui bono Cbrislianac reipublicae natus, pro
Isidori regula monachorum cap. 4 colligitur. Suspi- temporis et loci opporiunitate, et sapienlibus et iu-
sipientibus auxiho esse staiuerat.
cionem Basuagii, quod verbis epitaphii cujusdam q
Isidori edidit formam poeniludinis opusculum de Con- 11. Flores ex Isidori libris de Summo Bono col-
versis inoicari possit, neque ipse auclor approbabat.
lecti, sunt in Codice Vaticano 4414, pag. 135, mem-
branaceo, Immensitus divina, elc. Similes alios Co-
ut ex ejus verbis apparet cap. 71 referendis. Apud
dices, in quibus sunt Excerpla ex libiis Sententiarum
Canisium hcec cst inscriptio el prcefatio.
S. Isidori, recensui cap. 67, num. 23.
S. Isidorus de conversis, sive ad monacltos nunc pri- 12. Librum Isidori de Prcclatis cum Valeriani Ci-
tnum ex tnss. membranis celeberrimi tnonuslerii S.
meliensis sermone de Bono disciplince a Goldasto
Galli edilus. Ad lectorem.
Genevce lfi02 in 8 editum Nic. Antonius commemo-
8. Hoc opusculum invenimus in mss. membranis
rat, qui lamen a se librum non visum faletur. Hoc
monaslerii S. Galli, tali tituio prcenotatum S. Ysi- :

dori de Conversis. Et in line ulliince pagince Ysidorus :

etiam est exceiplum sive fragmentum libri iii Sen-
ad monachos. Non ex>tat in Jacobi du Breul recMili tenliarum. Libram inventu Roime haud ita facilem
Uidori editionc, quam accuraie apparavit, mullis
tandem comparavi. Ln titulum : S. Valeriani de Bono
e-.iilis opusculi?, qu;c aniea lucem non viderant. Lqui-

dem gaudeo me naclinn e>se hunc nis. Codicem, disciplinae Sermo. S. hidori Hispalensis episcopi de
quanluuivis liltera non solum fugienle scriplum, sei Prcvlutisfrugmentum. Metior Ilumniuello Coldusius
pene quce legi nequeat, et vitiosissime attamen vere :
dedil cum collectuneis : in qucis mulla puriter tnnllo-
thesaurum censeo, quidquid de reliquiis Operum S.
Isidori Hispalensis crui potest. De Isidoro enim Ju-
rum attclorum, Patrum cum maxime loca vel antccdita

niore bic tanluin cogilo nam nt Isidoro Seniori,

: D explicanlur, emcndantur, vel noviter edunlur. Excu-
ilidem Hispalen^i, vel Isidoro Corduben i tribuam, debat Petrus de la Roviere 1601 in 8. In Bibliolh.
nec suspicari volo. Isidori esse hoc opusculum ijise
nied. Fabricii vcrbo Vulerianus Ccmelicnsis (Goldas-
teslatur hic cap. 10, his verbis Vce mihi misero lsi- :

doro, qui el poenilere retro acta negligo, el adltuc lusscribitCrme/ensjs) adverlitur, libram esseinS, nou
panitendu committo. in 12, ut diciuil auclores Hislorire litler. 577 ^ a '"
H. Quemnam Isidorum Seniorem Hispalensem :<b lic. tom. H,pag. 551. Nic. Antonius annum desiguat

LiJoru Hisnalensi Juniore diversum Canisius vocet, 1G02, per errorem, ut puto. Meminit etiam libri

non salis asscquor. Confer caput 16 de diversis Isi- cujusdam Dosithei Magistri simul edili. Adest in boc
dorij. Constaiitinus Cajetaaus, qui iulcr alia Isidori meo exemplari una compaclus, scd alia paginarutu
m ISIDORIANA. — P. \RS II. CAP. LXIX. HU
disiinctione et novo Dosilhei Magislri libcrm, A Exstat item eleganlissimus de una Religione
tilulo :
et
COtiHnens divi Adriani imperaloris sententias et epis- doclissimus liber a CI. Justo Lipsio conscrijilus, ex
quo argume.ila multo plurima el probatissiina hauc
tolas. Melior Hamenitello Goldastns maximam partem
ad rem dicenlur.
uuxit, emendavit, illustravit. Excudebal Petrus de la \'±. <jo1 'asti Colleclanea non iudigna mihi visa
tioviere 4601. Locus edilionis liic non exprimitur,
sunt quae in Isidoriana edilione locum suum babeant,
sed Genevam firis e ullro assentior. Goldastus post
subjectis tamen opportunis notalionibus.^quibus liete-
Sennonem S. Valeriani, et fr. gmenium S. Isidoii
roioxi bominis nonnull.e sentenlice, a vera calholica
de Praelalis adjecit Collectanea, sive notas in S.
religione aberrantes , ita dilucide refellanlur , ut
Valerianum, tum nolas in S. Isidorum, hoc monito
nostris lectoribus minime possint nocere.
pranni-so.
CAPUT LXIX.
Ju S. Isidorum de prcelaiis Colleclanea. Est
13.
Libri duo de ecclesiaslicis O/ficiis lsicioro asserti.
iu manuscripto Codice perpettia horum cnntinnatio
Editiones. Praefatio Joannis Cochlei. Excerpla. Opu-
seriesque traclatuum, nt hic ex illo annexus, et nter-
scula de variis vitw monasticce Generibus, et de per-
que iuler se aptus colligatusque videatur. Id pessimis
cipiend sacra Euchurisiia : pra.'[atio in Imc [ra-
i
factum exemplis, atque inodo erroris perversissimo
gmenla. Codiccs mss.
lacile demonstrabimus. Primum omnium ipse Vale-
rianus in sentenliam hanc prodit, exserte ita scribens 1. Praeclarum Isidori opus ae ecclesiaslicis Ofilciis
extremo termone Multa quidem erant adhuc di e-
: , Braulio in Prscnotationehis verbis desciipsit : Ad ger-
ctissimi quce disciplinoe ratio suadebal aperire qiice
, ,
manum suum Fulgentium episcopum Astigitanum Offi-
interim pu avimus differenda, ne otiosis auribus fasli-
dium parerel tonga narratio. Sane ne quid in lioc opcre ciorum libros t duos, in quibus orighicm officiorum, cur
subtraxisse videamur, elaborabimus, ul ea qucc religio- unumquodque in Ecclesiit Dei agatur, inlcrprele suo
sis actibus competunt seqnenti tempore disseramus.
stgo, non sine majorum auctoritate elicuit. Ea scilicet
Qund si prsestitit, et si praeter hoc quidquam scrip it,
qni itie doceret ei ex incerto certus utessem faceret, Braulio repelil quae in Isidori epislola ad Fulgentium
fecit nemo ac ne ii quidem , qui Augu-lini edilio-
: lcgerat : Quceris a me originem offniorum , etc...
ncs procuravere, quos quam maxime condecebu. libellum de origine officiorum misi, ordinalum ex scri-
Eenim islbcec non esse, qui diligenter superiora
allenlare et velit animo ruspari sedulo , pneterquam
ptis vetustissithis auctorum , ut locus oblulit, commen-
animi menlem insineeram gerat , nunquam eal inli- talum, in quo pleraque mco sttjloelicui, etc. Ildefonsus
cialum. Nam quamvis
579 breviter opus hoc indicavit vocans librum de
Non itasunt dissimili argnroento sed , tamen genere officiorum : quse verba , a Grialio iniiio suie
Dissiinili oralione suut laeli ac stylo.
editionis, ubi caput hoc 9 Udcfonsi descripsit, omissa,
Sunt enim interrupta perpctuum in modum, non
continua, non sibi cobaerenlia, sed quasi cento qui- Nic. Antonium et Rodriguezium de Gaslro in erro-
dam e multis et variis sententiis farta, seu consuta. rem traxerunl, ut Ildefonsuin hujus Isidoriani operis
Opinor, sic evenit. Pius unus monacbus pubiico bono
recordatum non iuisse crederent quod Bayerius ve-
factum volens, cum ea quibus li lem Valerianus de- ;

derat et obslrinxerat , fruslra viJeret desiderari, ex hementer mirabatur, uli jam olim moiiui.
Isidoro quae religiosis aclibus putavit adjicienda, 2. Cum autem opus a Braulione et Iklelonso aper-
fecit ut supplerel, et principes simul, quod Vale-
rianum facturum ucslimavit, instrueret disciplina. q tissime Isidoro ascriptuni innumeri mss., etiam an-

ISisi si quis sit qui potius habeat Isidorum ista , id

tiquissimi, alque om;;es edili conslanter IsiJoro
quod ei snlens in largo illo opere et quotidianum, de altribuant, quc tanta es<e poluit Baronio contraria
majori Cimeleusis volumine exscripsisse, et in se.i- ralio, ut supposilitium esse existimaret? Quanquam
tentiarum libros pro suis relulisse. Monachum dein-
ceps exslitisse, aut nescio quem alium, quilsido.i
Caveus, qui id asserit, locum Baronii non indicat.

scripla leg-ril, qui iilius Epitomam inlegro scriplori Bayerius Baronii librum mihi ignotum de Script.
praelatum iverit, ut vel prsepostera diligentia alio- ecclesiast. annum 630, pag. 259 (vel 259, nam
ad
rum conimodo consuleret , vel residi negligenlia
secundus numerus in meo exemplari non salis digno-
scribemii laborem sublerlugeret. Utcunque res sit,
lsidoro ascribunt, quanlum videre fuit veterum, scitur), allegat. Pulabam Baronii nomen pro Bellar-
auctores, Palres conciiii Parisiensis, concilii Aquis- mino irrepsisse : scd neque apud Bellarminum id
granensis sub Ludovico Pio, synodi Munguniinse
reperio. Nic. Antonius observat hnjus Isidoriani
578 SuU Arnulpho imp., Rabarius Maurus, Giaiia-
operis meminisse Sigebertum, et Jonam Aurelia-
nus, alii, quos loco suo commemorabo. Quse res
abunde lidem laeere potest fuisse hicc semper et esse nensera lib. ii de Inslitutione laicali cap. 1, tom. I

auctoiiialis minime aspernandic, et digna admodum

Spicilegii Dacheriani ,
pag. 6-4, ac pneterea ex Pos-
in quibus illustrandis modicum lemporis sumam.
Gonlinent profecto insignia et luculenla testiinonia sevino inApparatu sacro monet, Alcuinum caput 29
non solum in Anabaplistamm , Mynzerianorum et , inlegrum in suo opere de divinis Ofliciis transcri-
ejusmodi hominuiu monstruosos furores, verum ad- psisse. Peziu; in prafat. lom. I Thesauri Anecdot. ,
versus eos eliam qui in divini propugn itione cullus,
et prolectione pubJicae sanctieque in Ecclena c.atho- D num. 13, refertin bibliotbeca abbatiie Salisburgensis

lica pacis negilant esse ullas Chrisliani inagistratus S. Pelri ord. Beneditt. e.xstare Codicem sjeculi xim
paries iu haereticos homines et inordinatos. Quos et Magistri Praepositivi de diuino o/ficio ct dntmo, in
plurimorum oplimorum regum ac imperatorum edicta
cujus prima pagina nolanlur nomina eorum qui de
sanctissimis omnibus exemplis statuta atque sancita,
et ipsae etiam quoque sempiternae divinae leges salis divinis Officiislibros scripserunt, Isidori, Rabjni, elc.
superque repuguant. Nec est, ut quemquam lueri ac Ilic ipse Rabanus ex Isidori libris de Offieiis plura
defendere possint furiosi Origenis furiosae enarralio-
in sua Institutioue clericali transcripsit. Caveus con-
nes in lerlium decimum ad Roman. Namque perver-
sos ejus errorcs el ab Anabaptistico spiritu delira
,
tra Baronium proferl ctiam leslimonia Bcdx 1
, Ful-
somuia, B. Hieronymus fccit ut fundilus cvcrtcrLt. bcrli Carnolensis, ct Freculfi Lexoviensis. Egregie
 , ,,

455 AD OPERA S. ISIDORI IIISPALENSIS PROLHCOMF.NA. m

de Officiorum Isidori libris Balbulus eap. 47 relatus, A et hominum malilia tam perlinacitcr mihi obstant
Ridleie mi charissime quo minus 58 l patcat libi
ubi inter alia lsidori opera ad Salomonem , poslea ,

per lilteras privatas cor meum, ct animi mei erga le tam

Coiistantiensem episcopum , sic refert : Itsm alius pium, eruditum, et bene meritum amicum gratiiudo,
de Officiis et ordinibus ecclesiasticis, qui libi mox Dei tenlanda sane mihi est alia tandemvia, ulpoieper libel-
maxime sunt necessurii in los publicos, an forte per eos edicere queam ne videar
gralia futuro sacerdoli ,
tibi ad lot tua in me pia sludia ac benefica obsequia
quibus omnem rationem el nomina singularum feslivi-
perpetuo mulus, obliviosus et ingratus. Qualis cerie
tatum et jejuniorum reperies, ut prccco Dei populo fu- tibi non injuria videri queam, dum lam raro libi

turas stationes pramuntiare possis, etc. Auclor anony- meaj reddunlur litterac. Scripsi profecto ad te bac
ex urbe non raro, scripsi ex Augusta ante tiien-
mus reguke monasticse, de quo dicam cap. 71, qui
nium, dum invictiss. imperator r.oster Carolus V,
rion multo post S. Isidorum vixisse a Marienio cre- totius sacri Romani Imperii principes et proceres
ditur, cap. 5 sic refert : De liis autem diebus S. Isi- ob publicam salutem ac pacem ibi congregatos ha-
beret. ^cripsi et ex Ratisbona in Csesareis comitiis
dorus in libro Officiorum ait : Posl Vascha autem ad
per regium oratorem, dominum Thomam Crannie-
Pentecosten , 530 elc - Alia ibidem ex iisdem libris rum, virum eruditum et theologum insignem, cujus
sumit. Quin eliam ipse S. Ildefonsus in opere de co- colloquia eo mihi jucundiora erant, quod non levia
pietati ac eruditioni tuas dabat ille testimonia, affir-
gnitione baptismi plura continenter capita ex libris
*> mans te sibi olim cgregium fuisse in philosophia prse-
Isidori de Ofliciis ecclesiasticis producit : cujus qui- ceptorem. Scripsi denique ac ex Mogunlia Rheni
dem nomen lacet, ut aliorum Patrum ex quibus confisus navigiis, qu33 inde usque in Britannicum
decurrunt oceanum. Quod si hsec inter novas Ger-
profecit, contentus in prologo dixisse, se non suas
mamae sectas temporum malignitas tot modis vota
novitates , sed antiquorum monila proponere. Fuit mea frustrare non veretur, ignosces mihi, spero,
autem , ul notum est, Isidori discipulus Udefonsus. pro summa humanilate tua, dum aliam qusero viara,
Eosdem Officiorum libros Anonymus Mellicensis qua dulcissimo innotescat animus meus amico, quo
,
nullum unquam habui candidiorem. Singulari enim
Pastrengus, et alii eodem cap. 47 prolati, comme- benignitate, ac plane divina(ut arbitror) dispositione
moranf. temetipsum parvitati meae per litteras insinuasli
prior, atque amiciliam luam , ullro mihi oblatam
5. Catalogi veterum bibliothecarum, quorum men-
confeslim lot benefaciendi studiis, ac exquisitis pFO-
tio cap. 46 facla est, soepe libros Isidori de Officiis merendi occasionibus decorasli, in diesque niagis
recensent; ct in antiquissima bibliotheca monasterii ac magis confirmasti, ut ferre.is videri jure possem,
atque etiam chalybe durior, et quavis caule slupi-
Bobiensis quinque Ofiiciorum Isidori libri , hoc est
dior, magisque insensatus, si tot officia tam pii ae
quinqueexemplaria exstitisse dicuntur. Codices qua- sinceri amici me ad mutuam charilatem debitamqua
tuor mss., quorum collationes in schedis Zaccarianis animi gratitudinem, quibuslibet indiciis utcunque
significandam ac exhibendam non excitarent. Caete-
habeo, cap. 44descripti sunt.Adduomss.exemplaria
Q rum dignas tibi referre graies ac justas rependere
eosdemlibro-Joan.Grialiusemendavit, utipse in prje- vices, non opis est meac, Ridleie ini suavissime pa-
fatione narrat; Breulius autem adunumms. Codicem riier et doctissime. Nam quam curta mihi sit domi

S. Germani a Pratis. Bayeruis in bibliolheca Escuria- supellex erudilionis, ingeniique lenuitas, ex aliquot
libellis meis, jam pridem editis, procul dubio inlel-
lensi exslare ait aliud exemplar sic inscriptum : De lexisli. Cum igitur littene quas ad te privalim scri-
genere et origine officiorum ecclesiaslicorum ad Ful- bere soleo, a malignis insidiose intercipiantur, et
libelli mei, quos incessabilis mihi novarum impro-
gentium libri duo. Codices Yaticanos mox indicabo.
bitas sectarum exlorqueat, leclione digni non sinl,
4. Antiquissima hujus operis editio ,
quam ad an- decrevi sane alios ad te quccrere internuntios, quos
num 1510 Nic. Antonius perlinere existimabat, an- et improbi revereantur magisquam lilteras privaias,
ct erudilio tua facilius in colloquium admiltat. E
no demum 1534 peracta est. En tilulum « Beati
:
quorum venerabili ccelu acordine prodit nunc san-
Isidori , Hispalensis quondam
archiepiscopi, de of- ctus ac eruditus pont. Isidorus, qui apud Hispanos,
ficiis ecclesiasticis duo ante annos 900 ab co
libri ob eximiam et vitsc sanctimoniam et doctrime pie-
tatem, rectiiudinem ac ubertatem, non solum regi-
editi, et nunc ex vetuslo Codice in lucem restituli.
bus ac populis charus et admirandus exsiitit, verum
Lipsise 1554 sub illustri ac orthodoxo principe etiam in publicis Palrum conciliis dignitate conspi-
D. Georgio Saxoniae duce, elc. ln 4 Jn fine : Lipsiae cnus, atque auctoriiate pra^cipuus cunctis praeemi-
excudebat Michael Bloum nebat, adeo ut Palres in ociavo concilio Toleiano
anno Domini 1554. Li-
ber n desinit : qui jam baptizalis traderent Spiritum
D publicis eum laudibus in ha3c verba efferre dignati
fuerint : Nostri (inquiunt) saculi doctor egregius ,
sanclum ; » ut illud caput finitur in Bignaeana edi- Ecclesia; calholicw novissimum decus, praicedenlibus
tione omiltuntur duo capita, quoe cetate postremus, doctrinte comparalione non infimus,
: et in Bignseana et
alque el quod majus est, jam sceculorum finilorum
Breuliana editione addunlur de suffragiis. Parlem
doaissimus, cum reverentia nominandus lsidorus, etc.
cpistolac dedicatoriae Cochlei Bignseus initio su« Hujus igilur viri tani probati jam olim, et
edi- 5S2ilu "

tbnis et Breulius inilio librorum de Officiis eccle- thentici duos edo Jibellos, velut nuntios ac testes niese
erga le gratiiudinis ac benevolentia?, quos edilos an-
siasticis descripserunt. Integram hoc loco exhibere
tea non vidi. Reperi autem eos in Codice vetusto
opportunum nobis visum est. Moguntise, conjunctos antiquis Ammalarii Treveren-
sis olim sub Carolo Magno archiepiscnpi Jibris, quos
Eximia: pietatis ac eruditionis viro , domino Roberto
de divinis composuit officii?. Faxit Deus, ut juxta
Ridleio Anglo, insigni artium ac sacrce theologice
votum et intentionem meam sic exeanl, ut et libi
doclori. ac reverendiss. domini Culheberli episcopi
Dunelmensis a secretis , etc. Joannes Cochleus
sint grali, et cum fructu efiicaciter admoneant offi-

S. P. D.
cii sui episcopos ct preshyteros nostros, et novarum
quoque sectarum duces ac propugnatores ab impiis
5. Si locorum distanlia , temporumque iniquilas, coeptis revocent, atque a barbarica contra vetusla
 : ,

437 ISIDOIUAN V — P Al*S I!. CAP. I.XIX.

saera el aniiquas Ecclesiae caeremonias gigantomachi.t A chs se officrs Colonke 15SS /ol., ubi dcsunt dun
:

salubriler delerreant et averlaut. Quod pracsiare
dignetur is a quo eslomne dalinn oplitnuuj, et omiie
donum perfectum. Beue vale, Ex Dresda Misniee ad
Albiii!. ui Kilendas Januarhs. Anno Dornini 1551.
po Irema libri secundi capita De Suffragiis Ecclesiiv,
cl Quorum su/fragia prosunl : aique eorum
loco le-
gitur clausula Hccc sunt pauca ex multis, etc; ut :

G. Multi exinde Coehlei editionem recudi cura- i:i editione Grialii. Duo autem ilia capita deesse quo-
runt, veluli de>.uo correctam et ad mss. exemplaria
que in Cochlei edit oae jam anle monui. Exslanl
castigatam de quo tamcn dubitari cliam hi duo Officiorum libri iu Syiloge Romana
: potest, an ex
bibliopolarum f. aude sil aiijecium. Prateolus Mar- scriplorum de officiis eeelesiasiicis
Pari- 15SI fol.,

cos^ius nonnibil vilelur fecissc in procuranda bac siis 1610

etin B.bliolheca Patrum Parisiis 16ii,
fol.,

editione, cujus litulum subjieio De examine eo- : <

tom. X, el ia Auclario 1621. Addit Fabricius Ex- :

rum qui sacris ordinibus iniliantur, dialogtis non stat et in Aclis sanctorum lom. 1 Aprilis pag. 545;
roliim sacerdoiibus, sed eliam onmibus Cbristianis quod, ut opinor, contra auctoris mentein in hunc
perulilis et necessarius, auclore Fralrc Francisco locum inlrusum esl : quem er-rorem Rodriguezius
Ponissono. Cui subjecti suut vere aurei illi beaii tom. II Bibl. Hisp., pag. 555, incaute transcrip-it..
Isidori Hispaniensis quonda h an hiepiscopi de Ori- Libri duo de Officiis ecclesiasticis neque in Aclis
gine Qfficiorum ecclesiasiicorum libri duo, ante non- g sanclorum sunt, neque ula cxcogilari polest ratiq
gentos annos ab eo editi, et nuuc ex vetuslo Codice cur esse deberent. Paulo ante num, 7 Fabriciu^ de
in lucem restituti, et ad unguem menJis repurgati Lamento pcenitentice observarat, confereudum Lucain
pcr Gabrielem Prateolum Marcossium. Parisiis apud Tudemem in Isidori Vita cap. 6, lom. I Aci. sanci.
Gulielmum CaveTat, 1561. » In forma minori. Pra- Aprilis 5, pag. 540 seq. Lamei.tum quidem poeni-
leolus Marcossius in epistola nuncupatoria data Pa- tentiae in Actis sanciorum exsiat ac fortasse noia :

risiis ex gymnasio Becodiano vm Idus Decembris de hoc opusculo ad Iibros de iiciis prscposlere
1560, laudat primum Francisci Ponissoni opuscu- translata e s l.

lum. 10. Omissa est a Fabricio ediiio anni 1561, quam

7. Deinde de Isidoro nostro luec addit: « Illi quo- descripsi, et alia qurc exstat Romrje in bibliolhee»

que in tuam piorumque omnium graliam, infinitis AiexanJrina, repetila ex edilione Cochlei in 2i,
«rroribus per nos prius expurga.os subjiciendos cu- Parisiis 155'J, apud Joan. Fcuch-rium sub sculo
ravimus vere aureos illos beaii Isidori Hispaniends Flore lire via aJ D. Jacobum. Post verba traderetu

quondam archiepiscopi de Origine officiorum libellos Spirilum gg4 sanctum, qu;c extreina sunt in Co
nempe quos non minus huic noslrse rctati quam prio- chlei editione, addyntur in hac duo illa eapila de
ri, ad doctrinam ecclesiasticam condiscendara ne- G Suffrajii* Eccksice, ct Quorum suffragia prosunt
cessarios censeremus. Quos sane cum partim ex sua quce in r.onnullis desunt, neque in tabula quidem
ipsorum dignitate et excellentia, parlim ex Joannis capilum hujus euitionis sunt indieata. Htc editio a
Cochlei, viri utique et integerrimi et doclissimi epi- me nuper comparata est. 'iiiuhis idcm esl alque in
slol.ri accessione, limini operis apposita, salis com- ediiione Codilei, eadem p;:efaiio. Nos iodieatur
inendalos intelligerem, de illis aliud Judicium ferre undenani duo il'a quc dixi exlrema papiia dcsunipla
noiuimus. IJos itaque omnes libellos per nos ad sint.

unguem repurgatos, et suce prislinse integrilati re- 11. Ex boc Isidori opere pclilam esse iunuit Fa-
slilulos, etc. t biicius Exegesin in Missrc canonem, ParisJs anno
8. Atverosiexoperistitulo argumentumsumereve- !5i8 edila-n in 8. Aperte id afiirmal Zaccaria in Bi-
limus,588 coriu P lam editionem Cochlei, non co:rc- bliolh. Rit. tom. II, ad annum 595, « Ex hoc Isi-
Ctam,censebimus. Iia enim titulus pag. 56 ex Cochho dori opere, ex libri scilicet primi c ip. 56 deeerptum
describitur : Beati Isidori, Hispalensis quondam ar- csl de Inslilulioue jejuuii quadragesiitKilis, quod in
cliiepiscopi, de origine officiorum ecclesiaslicoruni li- notis ad Clodium Albinum Sparliani Boxhornius se
bri duo ante annos Domini quudringentos ab eo edili, edilurum promiserat, uli el Exegesis in Miss;c ca-
el nuuc ex vetusto Codicein lucem restiluti. In fronle q uonem Parisiis 1548 in 8. > Fiagmenlum de lnsli-
editioiiis Cocblei legilur anLe annos d. cccc, hoc cst, tutione jejunii quadragesimalis ex hoc Isidori operc
ante annos nongentos, non, anle annos Domini qna- desumptum Fahricius non asseruit, sed suspicalus
driuijentos. In editione Praleoli post exlrema verha esl : ac fortasse est sermo S. Isidori in capite jeju-
editionis Cochlei traderenl Spiriium sanctum addt.n- nii, qui in Breviario Mozarabico recitatur, ut cap. 72
lur duocapila, De Svffragiis Ecclesia', et Quorum stif- fusius exponam. Exegesis vero, sive exposilio Missrc
frugia prosunt : ijuae in lahula capitum non sunt indi- certe omnino diversa est ab his libiis de O.Tidis ec-
cata, ac forlasse djsumpla sunl ex alia Parisiensi clesiasticis; de qua cap. 81 singiHatim erit agen-
editione anui 1559, de qua mox dicam. duni.

9. Alias librorum de Officiis edilioues Fahricius Epo quredain S. Isidori fragmenla ty-
12. Boelius

recensel, videlieet ex Cochleo Parisiis apud Vivan- pis edidit, qurje ipsenondum excusa credebat sed :

tiuin Gaulherol 15i2, foima ininore, et trjGi in 8, re vera in opere jam lum vulgalo Isidori de divuiis
el in Orihodoxographis Basii. 1569 fol. ; alque in Ofiiciis exstabant. Ea fragmenla ab Epone subjecta

Melch. Hittorpii syllogc scripiotum de calholicis Ec- sunt S. Juliani opcri ila inscripte : t Anliqui scripto-

Patrol. LXXXI. li
4;.9 AD OPERA S. ISIDORl IIISPALENSIS PROLEGOMENA. -160

ris ecclcsiaslici Jullani archiepiscopi olim

Toletani A nes Climacus, Grccci, et novUsime MatthceiisGaleniii
Vcslcappeliius. amicus nostcr, diligeiilis-iinus anli-
sive de fuiuro sceculo libri tres a
ilsovvoff-i/.wv, nemo
qulatum thcologiearum ohservator sed ; 586
Boetio Epone Rordahu?ano Frisio, juris ulriusque lioc IsiJoro aut verbis brcvius, aut re luculentms,

professore regio el ordinario in academia Duacena, aut traclan li genere commodius. Mei ollicii esse
Marchianensi biblio- puiavi hoc munusculo lepotissimum donare tnm nt :

ex veluslissimis membranis, in
unde accepissem, eodem candide ref-rrem ttim ut ;

theca reperlis, in lucem prolati. Cum ejusdem Boelii libi de coenobiorum rits el laudahiliter adminis'ran-

Eponis ad D. N. Philippum regem Catholicum prce- dorum gloria ctim hradatissbitiset sanctissimis regio-
iiinii harutn archimandrilis a priscorum monacho-
fatione Duaci anno 1564, lypis Lmlovici de Winde.
1

rum vesiigia et imlationem serio sese componenli-

Jn 8. Post libntm iii Sequu:ittir fragmenta quccdam inter primos inclaruit pncstanliss.
hus (qui lniile
elegantissimaD.Isidori Ilkpalensis, viri sanclissimi, vir J>ann?s Lenlalleru-, antisles Aquiseinclensis,
generibus et institulis. vicinuset amieusinus) conteudenli, subsidium aliqund
de vilcc monasticce variis
per hunc Lidorum pararelur. Aut enim ego fallor
Ilem depercijiiendaEucharislia. > Primum fragmcn- veliemeuter, aut, si t>ia illa monachorum genera
tum est capnl 16 inlegrum libri n de ecclesiaslicis oplima, quce describit Lidorus, exorianltir, et quo-
Offieiis ; secundnm fragmentum est pars capitis 18 dam quasi postlimiuio redeant, summam lauilein
habebit vita moiiaslica, et a contemplu et despicien-
Dicunt cliqui, nisi aliquo intercedenlepeccato,
tia, unde propler complurium superioris sceculi mo-
lii.ri i :

Eucliaristiam quotidie accipiendam, etc. usque ad ac-
rcdere5g5 digniuspossil, vel, ul in editione Grialii,
dignius accedere possit
diana vel frequens Euchaiislice susceplio uiilis esse
po^sit.
13. Primum fragmentum, quod est de sex mor.a-
chorum generibus, jam olim in aliis Codicibus sepa-
r..tum a reliquo corpore videtur exstilisse, et exslat
B nacborum, seu ut vulgo loquimur, religiosorum non
minus quam scecularium et Inxnm, et lasium, et in-
scitiam pene dcpressa jacuit ad tempus jacetque ex
: ubi statuitur, quibus quoti-
parte eliamuum, sese faeillime vindicabit.
15. Quare meum hoc crga te ofliciumhumano
benevoloque aceipies animo,afeque alias majora qux-
dam exspectabis. Sunt enim penes me duo exempla-
ria Petri Rigensis, veteris poetce Chiisliani ejusdem-
que summi, ut videtur, theologi, qui totius Tesla-
nienli et Veteris et Novi libros hisloricos, et Penla-

etiamnum in Codice Casanalensi D. iv, 25, quem teuchum Mosi non solum carmine el-giaco reddidit,
prceter Jobum propheta n, et Cantica canticorum, et
cap. 107 describam. Huc refero quod inler opera S.
Acla apostolica , quce versibus heroicis absolvil :

Valerii abbatis, qui sceculo vnfloruit tom. XVI Hisp. vernm eliam allegorias omues scitissime expressit :
V aleriidegenere ei, ubi allegoriis locus non esl, historiam ad mores
sacr., pag. 587, edita,sunt Dicta S.
retulit Origenem prcccipue et liieronymum in eo
:

vwna liorum : Hinc sttbsfolit septimum genus 1110112-

explicationis gcuere sccutus. Opus est ingens et hac-
chorum nuper adjectum, pejtts prioribus, elc. Subjici- tcnus nunquain typis quod in tenebris delitui',
,

tur hcec Florezii nola Ex concordia regularum cap.

:
mandatum. Equidem, si moJo facullates mece ferent,
d ligeiiter primum oiiinibus per dv rsa exemplaria
5, § 7, Cum^ue non integrum capul de genere mona- p
collalis, qualenus tamen per professionem maam
cliorum, Menardo teste, citelur, locupletiores D. Yale- juris horis quibusdam succisivis c. bil, iuei ut re- I

rii Codices possumus sperare. Sed qui Isidori sex slituatur, Deo vole;il°, curabo. H.ibeo ct opusculuin

intelliget Valeriuni
Matlhi;e Vindocinensis, puetx iiidem Chrisiiani, qui
genera monacliorum legat, fjcile
solum Tubiaun versibus clegiaeis astrinxit. Uterque
s 'pti i.um genusaddidisse ; cum ex dictis his Valerii
digiiissimus est luce ul doIenJum sil hujusmoJi
;

constet vcrsatum eum in libris de Ofliciis, ul cum the=aiiros lamdiu recondiios fuis^e. Vale, 1564.
ait Ul scrib.tur, habentes religionis signum, non re-
:
16. Colleclionem quorumJam veterum ecdesiasti-
ligionis 'inerilum, Itippocentauris similes, nec equi,
To-
coium auctorum SleVartius edidil hoc lilulo : i

nee liominis (acla discrelio, uti superius dictum est.

Gracorum
nius singularis insignium auclorum tam
Videlieet eoJem lib. 11 cap.5 : Habcnles signmn reli-
quam Latiuorum, quos ex variis bibliothecis accer-
gionis, non rcligionis officium, hippocentauris similes, nunc primum iu lucem prodire et publice pro-
sitos
nequeequi, neque homiites, etc. In Concordia Regu- desse jussit Petrus Stevarlius Leodius, Ingolstadii,
larum Diclis S. Valerii prx-mittilur cap. 16 lib. 11 de Pag. 797 hujus
ex typographia EJeriana 10.6, in 4.
O.Tie. ecclesiast. cum notis MenarJi, quas suo loco
voluminis exstat BeneJieiio Dei, hoc est, Commen-
proferam. Elo epistolam dedicaioriam bisfragmeu- tariolus, quomodo Deus praeeipue per psalmos bene-
ti, prcetixit, qucc ita habet. * dicendus aique laudandus esl, ex Cassiodoro el Isi-
Prudenti,doclo etpio viro D. Arnvldo Uantois, anlis- doro magna ex parlecontexlus ab anonymo quodam,
iili Marcltianensi, Boetius Epo S.
sed, ut videtur, monaeho Ralisbonensi, ad Ratburi-
14. Inler eos lihros sane antiquissimos, Arnolde
Gantois, pnesal ornaiissime, quos ex bibliotbeca cum episcopum Ratisbonensem, elc. » Is fl.»ruit an-

veslra Jacobus magnus, decessor tnus, vir doctus et no 814 et seqq. Aucior 537 °^erl '"' ll0S fl"SCu'os,

humanus, mihi coucesserat, quosque ad me tu ipse ( quo-,» ait, «sancli Palresno-trietdoctores Ecclesice
fragmenta hcec, nunquain anteliac,
misisti, eranl et
e\posuerunt Hieronymus videlicet , Augmlinus,
quod sciam, excusa, Isidori episcopi Hispalensis, ,

hominiset scriptorum multitudine, et vitie integritate Cassiodorus, magnus et eioquens vir; sed et Lidoii
clarissimi quem anno Chrisli Liberatoris 630, lem-
:
de anliphonis responsoriisque et aliis rebus, BeJce
poribus SiiebutiregisGolhoruminHispania floruisse, Ex opere
quoque eximii magislri iuserui monila. »
et ob sanciissimam vitam catalogo sanctorum inser-
tum esse, Triihemius abbas annotavil dignissima : Isidori de Officiis mulla hic inserla sunt, quce repeti-
profecto, qucc cum in omnium, lum prcecipue veslri la simili modofuerunl in Basnagiana edilioneleciio-
ordinis homf nnm manibus perpetuo versentur. Scri-
uum Cauisii tom. II, pag. 38.
psere de monasticis institutis complures anliqui, et
omnium copiosissime Joannes Dama-eenus ct J lan- 17. Reiiqutini cst, ut ms?. e\cmp!a.ria qtmc a : obis
4 Gt ISfDORIANA - !'ARS II. CAP. LXX. ixt

collata inspeclave sunt recenseamus. In Codice V.li- A niorum addalur de Lanientuiione aninue pcccairicis.

cano 641, quem cap. 94 describaro, sunl duo libri Alioquin qualuor Codic-^s mss. apml Marianam, qni
Offieiorumcum Procemiis Veteriset Novi Tesiamenii, ex decem mss. exemplaribus opus hoc rmendafit,
qnaj Isidoii Senioris dicaatur. Codex Valicanus exhibent comrnuniorem lituiom Synonyma; de qno
1140, de quo cap. 95, solum exhibel quredam plura laudalus Mariana in nota ad titulum operis,
jragnienla hujus opeiis. In Vatic. 5703, velUilissimo qui de suis Codidbus Mss. rursus loquilur in not at
esl liber secun !us, muiiius in fine. Viie cap. 98. Iu ca[ p. 1, 4, 7, 18, libri i, el in r.ot. ad capp. 2, 5, 7,

llegio-Valicano 191 antiqaissimo, de quo cap. 99, libri ii. Unus ex his niss. inscribit : Dialogtis inler

libri duo Officiorum fure ut in edilione Regia Matri- ralionem ct appelitum, tres Soliloquia. ILcc varietas
tensL In Cod. Regio-Vaiic. 25t», de quo cap. 99, est observari potest cap. 40, ui>i recensenlur opera I»i-

inscriplio : Ysidorus de clcricis, Omnes, etc, scilicet doii ex catalogis anliqui-", et inler anliquissimos

ex lib. n Ofiic. cap. 1. Alia fragmenta de clericis libros reginoe Giselse Synonyma indicanlur : pncti r-

in Regio-Vaiic. 982, c. 101. Fragmentum ex lil). II ea cap. 47, in lestimoniis eoium qui de Viris illu-lri-

Oflic. in Codice Oitoboniano 6, cap. 105. In Oitobo- bus scripserunt , uti etiam cap. 45, ubi de Co.licibus
uiaiio 122 ibid., Libri Officiorum domni Ysidori num. quo.um coliationes in schedis Zaccananis exslat)!
duo : desnunl ut apud Giialium. Q disseiilur, ut nihil nunc dicam de mss. Valieanis
CAPLT LXX. poslea referendis. Labbeus in Bibl. mss., pag. 277,

Synonyma sive Soliloquia Isidori. Editiones. Prwfa- rtfert, duos libros Sijnonymorum Isidori Junioris
lio edvionls anni 1552. Yersio Italica Synonymo-
rum. Monitum Breul i. Hcereticus Syr.omjmorum
exslare in bibliolheca regis Cluistianissimi 5g9
Cod. 513. RoJriguezius tom. II Bibl. Hisp., pag.
corruptor divino judicio punitus. Codices manu
exarali. Plura opera ex Synonyinis derivata. 523 seq., duos CoJices Escurblcnses Synoi.ymorum
\. Braulio, Ildefonsus, Isidorus ipse, Synonymo- referl, alterum in quo sunt eliam libri Sentenliarum,

nim meminerunl.Braulio Synonijmorum : libros duos, jam descriplum, alterem in 4 cliarlaceum secculi, ul
quibusad consolutionem aniince, etad spem percipiendce ait, xi, aul ineuntis xn. quod fortasse iiitelligonduut

venice, intercedenle rat.onis eihorlalione , erexit. de charla bombycina.

Ildelonsus : Librum Lannntalionis, quem ipse Syno- 5. Quoniam vcro Isidorus in prologo ait se ad opus

nymorum vocavit : ubi alii legunl Synonyma, alii id conscribendum pennotum ex quadam sthedula
corrupte Synonymam, ut in prologo ipso S. Isidori quce ad ejus manus pervenerat, quam Synonyma di-

uonnulli Synonymam habent pro Synonymu. Non cunt, controvetsia orilur, an id de Synonymis Cice-

nvale esset Synonymiam ex ipso Isidoro , cujus de ronis inltlligi debeat : nam mulli mss. Codiees pnc-

iinitionem de synonymia mox proferam. Petieral ** &«•» flwwte» schedula Ciceronis. Ma iana hanc vo-
autem Braulio ab Isidoro sibi5g8mitii Synonyma :
cem Ciceronis expungendain censuil, quia a plerisque
ea ergo mUil Isidorus, ut ex epistola ejus ad Brau- CoJicibus abest, et inscriptio libelli Synonymoruiu
lionein adhuc archidiaconum conslat : Misimus vobis Ciceronis ad Lucium Velturiuiu mendacio afficta est.

Synonymorum Ubellum non pro id quod alicujus Multa ego deejuscemodi SynonymisCiceronis cap.5G
sit, sed quia eum volueras. llanc epistolam,
utililatis collegi. Mibi sane diflicile videtur, non solum quod
quae de aliis eliam rebus loquitur, nonnulli pro Syn- IsiJori tempore jam libellus ille nomen Ciccronis

onymorum praefatione , sive epislola dedicatoria prcetulerit, sed eiiain quod ad libellum, etiamsi tunc
accipiunl. Sed re vera Synonyma jam tum scripta exsliterit sive Ciceronis nomine, sive alio uolatus,

erani, cum hoec epistola ad Brauliunem data fuit, ut Lidorus respexerit.

vel ex ipsis epistolce adductis verbis liquet. Synony- 4. Siquidem Isidorus lamentum sibi condidit, imi-

lnorum quoque meminit S. Julianus Tolelanus in tatus, ait, profeclo non ejus operis eloquium, sed

opere nondum edito de Re grammalica num. 34'5. meum votum. Qu tdnam autern eloquium, aut quamani

Sicut si dicas milii, Quis scripsit Etymologiam (forte eloquentia in eo opere excogitari polest, in quo so-
Etymotogias) ? Dico, Esidorus. Ecce dictum nomen lum sunt quaidam synonyma nomina nullo ordiue
Esidori, el res qucc factce sunt, et quis fecisset, ostendo. D congesta, quin ulla indc senientia oriatur ? Practerea

Item dicis milii Synonyma quis? Dico, Ipse. Isidorus alfirmal formulam ejus schedoz aniino persua-

2. Nulla videtur esse dubilandi ratio de operis li- sisse quoddam lanientum sibi et miseris, ieu pecca-

tulo, quem auclor ipse praescripsit. Nihilominus Ma- toribus, (ondere. Formula autemSynonymorumCice-
riana addiditdt? Lamcntatione animce peccalricis, quia ronis, qujc circumferuntur, quid peculiare habet,

ea verba iu Guadalupeo el Ilispalensi C idicibus quod ad Lanientum condendum quemquain possit

invcnit, et quia loquentium abusu, ut ait, nomen la- exeitare ? Nic. Anlonius suspicatur, Isidorum imita-

mentuiion.s ab ipso Ildefonsi tempore usurpalum tuin fuisse Boetii librum de Consolutione philoso-
videlur, cum is vocet Librum Lamenlalionis, elc. pliicc, ila tamen ut pietali siuuil et eloquenti.e in lam
Profecto I idorus in prol >go ad lectorem ait : Venit salulai i negotio prodesset. Huc fortasse perlinet quod
nuper ud numus meas qucedam schedula, quam Syno- Braulio ait, composilos eos libros ad consolationem
nyma dicunl : atjus formula persuasil unimo quoddum unimce, quod idem opus a nonnullis inscribilur
et

lumentum mihi vel miseris condere : scilicel mihi et de Spirituali consolulione. Neque aliud Isidori opus
peccatoribus ; id enim verba mihi vel miseris signili- indicare voluit, ut puto, auclor operis Hispauici in-
caut. Non ergo abhorret quod inscripiioni Synony- scripti, Yalerius Itistoriarnm, qui inler alia Isidori
 ,

AijTj AD OPEP.A S. 1SIDOP.I MSPALENSIS PROLEGOMENA. 4f;i

luudat scripliim de Consolalione animarum : quain A abbatem Hiltlensem , lamen locum hunc Andreas
vis Nic. Anionius id ad aliud opusculum Isidori a Marcus Burriel in not. mss. prirnus omnium resli-

Breulio elitum, Exliortalio pcenitendi cum consola luit, ac legendum docuit Albaildensis, sive Albeltlen-

tione, de quo infra, referre videatur. Existimanl alii, sis ,

pro abbas lldensis, ul Baycrius lib. v, eap. G,

Ibrum quem Lidorus indicat, esse Ciceronis conso- n. 285 et 289, ac rursus inler scriptores incerli tein-

lationem, sive de luctu minuendo 590 opuscuiu -n poris pag. 507 observavit. De Eladio aulem, sive

in obitu ejus filicc Tulliolce. Id si ita esset, relineri Helladio scriptore Viise S. Iidifonsi, et>i alius eliam

posset schedula Ciceronis, iu 1-idoii prologo. Codex Toletanus sccculi xn consenlit, tamen cerlum
5. Sed cum Isidorus dical, Synonyma vocari sche- videlur,ilelladii nomenproCixilaneirrepsisse: dequo
nomcn eonsuli possunt Nic. Anlonius et Bayerius in nolis.
dulam, quam laudal, nullomodo inlelligilur id

in Boelii librum de Consolalione philosophia?, aut in 7. Yerum erilne etiam nobis decertandum, uthoc
alium Ciceroiis de Coisolatione in obitu Tulliola; ca- npus IsiJoro asseramus? Video enim in dubium a

dere posse. Aliud esset, si hoc procemium libello de BerarJo vocari cujus verba exscripsi cap. 32

Conlemptu mundi p-cdigerelur, eo scilicet moio quo

nuiii 57. Sed quam fulilibus rationibus! IJJorus,

Yen.l ad manus meas quidam liher ait, in epislo^a ad Braulionem prccmUsa vocat hunc
a Breulio editur :

Ciceronis, cujus forma persuasit animo, elc. Ubi B arcliidiaconum, et fralrem quem alibi episcopum ,

Consolationem Ciceronis, appellat. Quil hoc contra Synonyma ? Potesl cnim

Breuiius nolat : lnlelligil

mocslum consolatus Hanc epistola falsilalis argui, quin auctoritas Synonyino-

qua se de obitu ftlioe est.

Itabes ad calcem tomi quarti operum ejus. ImoConso- rum convellaiur. Sed quid rursus illui arguil conira
epistolam? Addit Berardus : Inducilur in ea epislola
lalio Ciceroni» i itercidit : ea qucc exstat supposita
Isi lorus exspeclans decadem S. Augustini, sublens,
est, et a Carolo Sigonio, ut creditur, coniicta. Quod
Posco, ut quoquomodo cognilum me ei facias; qurc
nltinet adlsidorum, vetera exemplaria Synonymo-
verba ad Augustinum jam diu vita funclum com •

rum prologum exhibenl, ut a nobis indicatur tpi&- :

mode referri nequeuut. At Berardus phrasin I-idori

dam schedula, quam Synonyma dicunt, vel quwdam
non intellexit. Ail Isidorus, cognilum me ei (decadi)
schedula Ciceronis, quam Synonyma dicunt. Libellus
facias, hoc esl, cognilam mihi eam facias. Ita eniai
ipse de Contemptu mundi Syno-iymorum more pro-
tunc loquebanlur, ut alias demonstrabo.
celit, et ex Synonymis Isidori maximam parlcm
8. Synonyma scepe seorsum lypis excusa sunf.
ronsiat , ut Breulius quoque notavit, qui propterea
Fabricius posl alios Isidoros recenset. S. Isidori
dubitat num ab alio luerit collectus.
episcopi Palatinensis Soliloquia ex veteri editione sine
6 Itaque magis crediderim sermonem Lidoro esse
p loco et anno fol. in bibl. Baluziana pag. 1G; quce
<!e aliquo opere, quimvis nobis ignoto quoi Syno-
, - eadem esse atque Isidori nostri Synonyma, sive So-
nymorum titulo cl more conlextum lucubrationi
liloquia advertil. ln calalogo librorum ducis de la
,

Isidoriance cxemplar esse polucril. Atque ita q i-

Yalliere n. 7S7, hcec ipsa editio videlur ita indicala :

dera post Isidorum Synonyma ejus Ildefonsws iiui-

Liber Soliloquiorum Ysidori episcopi Palalinensis
tatus est, de quo auctor ejus Vitce Cixih : F.t tibel-
urbis : impressus circa 1472 in fot. ; absque loci et
lum Yirginitalismore synonymiai testimoniis Yeteris ac
typographi notalione. Palalinensis pro Hispalensis
Novi Testamenli plenuni compte conderet, elc. For-
scriplum fuisse, exploratum est. Eodem mendoso
tasse legendum esl more synoiujmorum. Pnestat au- tilulo inter bibiiotbecce S. Vicloris Parisiensis ms-.
lem relinere synonymia; nam Iiidorus lib. n Elym., :
Codices Monlfauconiiis commemorat Isidori episcopi
cap. 21, Synonymia, inquil, est, quoties in connexa Palatinensis Soliloquia.
oratione pluribus verbis unam rem significamus, ut ait
582 ^. Constat ex eodem Caialogo n. 4403, Isi-
Cicero : Xiltil agis, nihil motiris, nihii cogitas. Ilem, dori opus de spiriluali Consotalione, sive Synony-
Ron feram, non paliar, non sinam. llabeo operis edi- niHuni prod isse anno 1475, lypis Joannis Veldener,
l onem non valde obviam, in qua Vila lldefunsi non dcsignato loco. In appenJice alpliabelka Mait-
bcalo Eladio Toleuno aniilisii tribuilur. ubi legitur tairii indicaiitur Soliloquia Isidori in 4 Marsi-
,

more synonymo. Tilulus edilionis est : Divi Ililde- D po/ ,-

J479. Orlandius coinmemoral Isidori Synonyma
phonsi Tolelance Ecclesim episcopi, viri in divinis lil- de homine elralione Anluerpice 1488 in 4. Fabricius
ieris eruditissimi, de Laudibuh Yirginis Mariaj, deque eamdem editionem Synoiiynioruin Antuerpiensem
illius virginitaleadversus Ilebrtcos liber, qui nuncpri-
anni 1488, in 4 indicat. Rodriguezius de Ca^lro Da-
mum in lucem prodit. Adjecla est ejus Yita, simulque
.entriensem anni 1491 in 4 apud Ricardum Paffroed.
pra'fatio t qua pia admodum iUiv.sconfessioexprimilu->\ Mailtairius lom. I, pag. 538, litulum reprccsenlal :

Basilece 1557 . In 8. Opus eJi curavit Basilius Milla- Syi.onymu Ysidori de homine et ratione cum colloquio
nius 591 Casinas ex Codice quem Gomesanus Al- peccatoris et Crucifixi, per Bichardum Paffroed in
beldensis monachus in graliam episcopi Golhiscalci, platea Episcopi anno 1491, 18 Novembrisiu 4. Da-
sive Gothescalci saeculo x descripsit. Goinesanum ventrioi.
auiem voco Atbeldensem monachum qvia hcel in :
10. Aliam ego edilionem vidi in Romaua An-
budala cJilione legalur abbus Ildensis alque Nic. , gelica bibliolheca in 8, Venetiis, per Simonem x <

Anionius scepe eum abbatem lldeusem vocel, et Ris- Luere 1512, quce repeJla fuit ibidem 151G; et ex-
iiiseliam lom. XXXIII Hisp. sacr., tract. 69, cap. 12,
slai hcec allcra cditio in cadcm Aneelica bitliotaeca,
m ISIDORLVNA. PARS U. CAP. LXX

et in Romana bibliotheca Patrum trinftariorum A Coloniae Johanncs Prael excudeb:.l aono ilii. i [»

Exealceatorum S. Caroli ad Quatuor Fonles. IsUorus 8. Putahal editor nondum excusa fuisse Synonyina,
de komine et ralione consolanle pef Synonyma. lo cum tamen lot jam proceessissent edi.iones fjuot

fine : Expticiunt Synonijma S. Isiclori Hispalensis enumeravi, ac forlasse plurcs. Primus Synonymoruui
Venetiis impressa a Simone ex Luere x Marlii lol2. liher ab editore vocalur Dialojus, secundus Soirio-
Allera edilio eodem modo Venetiis impressa a Geor- quia. Post cpistolam dedicatoriam, mox deserihen-

(fw de Rusconibus die 25 Jiflrit 1516 in 12. In hac dam, sequilur carmen elegiacum in laudem Rutgeri
ediiione cst prologus Isidori qui incipit : ln subse- Suederi Lunensis ecclesiic ad gradus Marioc canonicj,
qucnti lioc libro, etc, et alius : Venit nuper ad manus ct monasterii S. Maximini Colonkc rt ctoris, in cujus
ineas qutvdam cedula Ciceroris, quam Synonymam hihliothcoa hic lsidori liber reperlus dicilur. Tum :

dicunt, ubi correctiores 1 bri haheiil qucedum sclnr- Isidori Ilispnlensis episcopi in dialocjum suum ac So-
duta, quam Synonyma dicunt. Adest in hae editione liloquii prwfalio; qnoe ila incipit: Venit nuper ad
quivdam nola in fme appositi, qua? in aliis exempla- rnanus meas quccdam scliedula, cjuam Sijnonymam di-
ribus mss. et excusis vulgo desideralur : crnt, elc. Corrigcndum Synonyma. Socundus liber

11. i In cujuscunque manihus Iibellus iste vene- inscribilur Dialogus secundus, sive Soiiloquia. Desi-
rit, rogo, et cum grandi humililale supplico, ul eum g ak fere ut vulgali : Tu mihi supra vilam meam places
ei ipse frequentius legai, et aliis ad scribendum et in scecula sreculorum, amen. Addilur ex Trilhemio :

Isanscribendum non solum credat, sed ctiam ingerat, Claruit au!em Isidorus hic sub Ilercclone, elc. Jam
ut ex cjus el aliorum profertibus duplicem a Domino epistola dedicaloria Joannis Volscii hoec est.
remuneralionem accipiat. Homini suggero, quia suot
5S& Retigiosce ac piw in Chrislo Cutharinw Ilerrel ,

imilii, et forie religiosi aliqui, qui plures libros ct domincv ac m:c,istroJ, ilemque veneranda; Elisabetli
satis niiide et puichre ligatos haberc volunt, et co; Berstollz priorissce, necnon uuiversis custitulispuri-
Lgant tule conspicuis virqinibus monaslerii sancii Maxi-
iu armariis clausos lenent, ut illos nec ipsi
mini Colonia, filiabus suis in Cliris o cliarissimis,
in
iicc aliis ad legendum tribuant ; ignorantes quia ni' Joannes Volscius Luncn. e rumdem rector liumilis,
hil prodest libros habere, et eos propter mundi pielalem exoplal Chrislianam.
impedimenla non legere : liberenim bene coopertus 13. Volvenli ordinantique mihi, religiosa in Chrislo
et nilidus, si non legatur, non fecit mundam ani- domina, veneranda priorissa, ac universoe virgines
main. llle cnim qui jugiler legitur, et pro eo quod charissimoc, rectorum vestrorum meorumque ante-
cessorum monasterio vestro varios successive reli-
saepe volvilur pulcher a foris esse non potest, intus
ctos libros, in manus meas obiter incidit pulpito cui-
pulchram animam facU. Propler intuitum 583 dam inclusus, in pergameao antiquissimis characie-
Patris pielatis, et qualiscunque pastoris sollicitudi- Q ribus conscriptus libellus, cui titulus est : Liberji.
lsidori episcopi, in quo toquitur homo et ratio. Qui
nem admonitionis simplicem parochiis necessariam
profecto libellus, ut apparuit prima fionie abjcciis-
in hoc lihro scripsimus, quas [Forte qua n] in lesli- simus, ila mihi peniiius introspicienti videbalur
vitatibus majoribus sancti presbyleri, vel diaconi pienlissimis , simulque elegantissimus quippe iu :

sibi commissis populis deb?ant recilare ;quam rem quo veluti dialogo d ie personoc, nempe Homo la-
mentans, et Ratio admonens , salulifero fruu;itur
dum animo benigno ego implere curavi, apud Deum ailoquio.
ego conscientiam absolvi. Si qui vero presbyteri vel 14. Procler enim ingenuam hominis seipsum ag-
diaeoni ila se nimirum terrenis impedimeiitis obli- hoscenlis deploranlisque coniessionem, necnon piam
Christi namque ralionis, ad optima hoitantis, ad-
gaverunt, ut sermones illos non possint populo fre-
monilionem luculentissimam elegantissimam
, ac .

quentius recensere, videant qualiter anle tribunal uberrimam, in eo deprehendetis rerum verborunique
Cbrisli de credilo sibi grege dominico possint red- copiam. Cujus rei vel solius gratia iniquissimum
fore duxi, si isle S. Isidori episcopi in duo opuscula
dere rationes, sed de Dei misericordia credimus,
distinctus libellus, vestrarum charitatum, cicterorum
quia omnibus clericis et proecipue presbyteris vel que piorum, et studiosorum hominum diutius sub-
(liacon.bus, iospirare dignabitur, ut non de negligen- traheretur aspeclui ellectioni. Ob admirandam eliam
ChristiarKC religionis frugem pietalemque , quibus
lia reatum incurrere, sed magis de assidua prcedica-
scaiet, lametsi nullus adessel veiborum lepos, ser-
'
tione seternum proeinium merebunlur. Et ideo excel-
D nionis ve venustas, in lucem lamen enchiridii forma
ientice vestroe feci epistolam ,
quce pia vos affectione emilli propter pia qux in eo continentur ad virtulem
de honore et reverentia sacerdotali teslatur esse sectanilam hortamenta niihi dignus videhatur.
15. Lilorus siquidem iste Junior cognominatus,
sollicilos. Hinc etenim cuncti vos ostenditis fideles
Hhpalensis post Leandrum episcopus, B. Crr.gorii
Dei esse custodes, dum sacerdotes ipsius gratia ac papoe discipulus, vir in divinis Scripturis erudilissi-
debila veneratione diligilis. Expliciunt Synonyma inus, et in soeeularibus litteris nulli suo tempore se-
cundus, ingenio subtilis, sensu clarus, eloquio com-
S. Isidori Hispalensis, etc. >
positus, non niiiius sanctitate ac miracnloiUin \arie-
12. Vidi a'iam Synonymorum e.litionem in biblio- late, qiiam doclrina insignis eflulsii. Gacterum, cha-
llieca Vaticana n. 1487, sic inscriptam : « I idori rissima in Chrislo domina, ac virgines, nemo honii-
Hispalensis episcopi mQp&vw v.ui X070U, id ea, bomi-
num sese inihi, quam veslra rharitaies, prius oblulit,
cui decenlius ac commndius hosce in vestris acdiboB
nis et rationls dialogus. Ejusdem Soliloquia, Opuscu- repcrlos dicarem libellos quippe qucc nedum in
:

)um, mc Hei cule, Christianae pietalis vitaeque formam regulae D. Aur. Auguslini, anti^tiiis veslri, ac con-
commoda hrevitate complectens quan-
succincta ac sliliilioniim vestrarum diligenli observatione sitis
:

occupalissinuc, verum etiam in saf rorum alque adeo

quidcm parvum, verum inlormalionibus sanclis
litate
piorum librorum lcctionc allentissimx.
niagno ablimandum. Nunquam antehac excusum. 10, Accipile ilaquc placido ac hcniguo vullu hosce
 , :

467 AD OPERA S. ISIDOIU IUSPALENSK PBOLEGOMENA. m

duos S. Isidori episcopi libros r vestro polissimui» A fationon aucloris, sed alterius, quai in velustissimis
anspicio e lenebris in Iucem editos, alque in nYlle etiam membranis reperitur: In subseqitenii hoc libro,
exemplaria per Jom. Prael Suerten. vestrum vicinum,
elc. Yerba, Isidorus archiepiscopus ex IIispania
ehalcographnm, meo borlalu ac opera seneis lypis f

excusos. Quorum sane assidua attentaque 595 auctorem pracfationis Hispanum non fuisse arguunt.
leclione proculdubio eniciemini meliores. I'd quod Inscripsit aulem Bignueus simpliciter : Isidori Hispa-
veslris charitatibus prcestare dignelur ille qui est lensis episcopi Synonyma.
omnium optimus maximusque. Valete. Ex a?dibus
19. Breulii edilio ita procedtl: Isidori Hispalensis
vestris S» Maximini, Colonice, anno a Chrisio nalo
1531, Idibus Decembribus. episcopi Synonyma, sive SolUoquia. Argumcnlum. In
subsequenti hoc libro, qui Synomjma dicilnr, etc.
47. In linguam ltalicam Synonyma a Josepho
Subjicitur : In nomine Domini in Cliristo charissimo
Alchaino conversa Venetiis 1570 prodiisse, Nic. An-
el dileciissimo fratri Braulioni archidiacono hidorus.
lonius lestalur. Exstat haec versio in bibliotheca
Quia non valeo te per(rui T etc. Pulabat Brculius hanc
Angelica Romsc sic inscripla : < I Soliloquii di S.
epislolam non anle fuisse editam ; sed jam in edi-
Isidoro arcivescovo d'Ispoli (sic) dove s' introduce
tione Malrilensi inter alias Isidori epislolas repo.»ila
1' Huomo e la Ragione, che piangono le miserie hu-
fuerat, qui magis proprius ejus locus est. Post epi-
mane, e trattano della vera regola di ben vivere.
B stolam id monuit Breulius :

Appresso i quali sono state aggiunte due utilissime

20. i Hanc epistolam nunquam antca impressam-
opere, cioe le Sentenlie morali del beato Nilo abbale,
exhibuit nobis Codex ms. V. C. Pauli Petavii, regii
et il libro di Rabano delle Virlu e delli Vilii. Tra-
in senalu Parisiensi consiliarii. S quebalur ct alia
dolte nuovamente pcr il R. P. Fra lseppo Alchaino
ejusdem lsidori ad leclorem epistola : qua* cuui
deir ordine de' Predicatori. In Venetia , appresso
infra prccemium libri de Contemplu mundi taeiat,
gli heredi di Marchio SessaMDLXx. » In 10. Alchainus
fideliusque (scheduke diclione nequaquam huic loco
versionem suam P. Camillio Spera vicario electo
congruente, in librum commutata) referalur, hane
provinciie S. Dominici dedicat 16 Apriils 1570, in
modo pra^termiltendam censuimus. Quce vero Syno-
conventu Venelo SS. Joannis el Pauli. Primum est
mua Isidorusappellavit, pnefalus Ccdex Soliloqcu
prologus, qui incerti aucloris ab Alchaino dicitur,
nuncupat, atque in duos libros dividit. Quam divi-
i» que&to libro, seilicel In subsequetUi hoc libro, clc
sionem etiam Joan. Trilhemius in suo de Scriptori-
Deinde Yila Isidori a Braulione scripta, quam non
bus ecclesiaslicis operehabet, nosqne eam relinemus
ante editam se credere Alchainus ait. Prxmillilur
exislimanles tamen Soliloquia ad secundum librum,
operi Prologus auctoris : AUe mie mani poco fu capitb
ubi solus homo loquitur, peculiarius speclarc : qui
un librelto di Licerone, chiamato i Smommi. Desinit r .

„ , . . ,. „ . .. C et in capua seu locos communcs parlilus

,
est, cuiw
prologus : Et Istdoro aravescovo dt Spugna contrafa
prior uno conlextu flual. »
ia pers&na, chepiange. In secundo libro post verba:
qui 21. Fatetur Breulius Codicem Petavianum cunn
Dico, che mi sei pik cara, clie la propria vila ;

plerisque aliis in prologo Isidori consentire : Venil

opem finis est ;
pergit Ralio : anima dolcnte,
tempeste? elc. In nuper ad manus meas quaidam schedula, etc. Non
perclie ondeggi tu percossa dulle
ergo idonea erat ralio cur hoc loco praetermitlerelur.
margine nolatur id in exemplari Latino Veneto non
Neque probo, quod ait, in libro secundo solum ho-
reneriri. Desinit : le cose conlrarie farte prospere; il

opusculum a Rreulio minem loqui nam liber secundus ceque dialogus est
;
quate vive e regna, etc. Hoc est
inter hominem et ralionem in quo mullo eliam
editum et inscriptum, Exliortatio poenitendi cum con- :

plura ralio loquiltir quam homo.

sotalione et misericordia Dei. Addil Alchainus epilo-
22. In Malritcnsi editione inscriptio operis est : Syn-
gum exhortalionem auctoris ad lectorem
libri et :

llumilmenle, e di lulto cuore prego, elc, quam supra

omjmorum de 597 lamentatione animce peccatricis
lib. i. Prologus prior ln subsequenti hoc libro, qui
:
ex Latina eJilione Veneta anni 1512 descripsi. Al-
nuncupatur Synomjma, etc. Prologu? aller hidorus :

chainus Isidoro hanc exhortationem affingit , et

leclori sututem. Venit nuper ad manus meas qumlam
solum perducit ad verba se in cib non saranno stali :
^
pulchram schedula, quam Synonyma dicunt, etc. Deinde Syno-
negtigenli. E cost sia. II fine. Post verba :

nymorum lib. n, in quo, ut in primo, colloquium

facit, omitlit Propter intuitum Patris
animam pieiatis,

el quutiscunque pastoris. Legil parochis pro parochia- instituitur inter bominem et rationem, expressis his

nis, et mox quum, ut conjeceram, pro quas. In

vocabulis : Homo, Ralio.

pramotatione Braulionis notandum quod Alchainus 23. Dum de Isidori Synonymis agimus silenlio ,

jam luiu legebal vcscovo Asligilano... in venli Ubri. pralereundum non miraculum ceme Albigensi
est j

Vide capul 3, num 21, ct cap. 48, num. 12. cuidam bseretico divinilus inflictce, quod ea corrum-

omnium Operum pere lentaverit. De lnerelicis velerum Codieum cor-

593 18. In editionibus Isidori

vario modo disposila sunt. BigB.-eus sine rupioribus nonnulla dixi cap. 7 Prolegom. ad Se-
Synonyma
ulla librorum distinetione uno conlcxlu totum opus dulium. Antiquas esse bas haerelicorum fraudes ex
libro l Dialogi Severi Sulpicii de Miraculis S.
Mar-
complectitur. Omitlit prologum Isidori, Venil ad
tini cap. 5 colligitur « Episcopi quxdam in hbns
munus meas, qutm cum nonnullo discrimine libro :

sci ipla mcmorabant qu.e

dc Coniempiu mundi, inler dubia Isidori ab aliis ipsius (Origenis) insanius ,

asbertores ejus d.iendere uon ausi ab hxretieis

rf j-osit", pr.efixit. Loco hujus proiogi est alia pr.c-
 ,,, ,,,

4G9 1S1D0RIANA. — PARS U. CAP. L\X. 470

poiius fraudulenler inserta dicebant. . . Non essc A calhulicis, ut lali fallacia posset decipere et illaqueare

autem mirum , si in libris neulericis et recenler jncaule legentium mentcs. Accidit quadam die, cum
scriptis fraus hsereticoriun fuisset operaia ,
quce translalionis beatissimi confessoris Isidori celebra-

in quibusdam locis non timuisset incidere evangeli- retur feslivitas , erat ipse scribens , et dicli confes-

cam veritatem. >

soris Synonvm\ perverlebat. Visum fuit ei quod aqua
24. Joan. Baptisla Gencr \
art. ni Theologise, trac. calitla de lecto domus super caput ejus deflueret

2, lib. ni, de virtulibus moralibus prolusionem pole- cumque levarct manum dexteram, ut caput lergeret,
micam , de Enonibus in veritate , sive de fraudibus bracbium ejus fraclum esl, ac si valido iclu fuisset

liwrelicorum, praemiserat. Tomus edi typis cceperat percussum , et lunien oculorum amisit . . . Coepit

sed impeifeclus mausit , neque passim vulgttmu eat Cbristi confessorem Isidorum blaspbemare, et infiJe-

quod jam formis excusum fuerat. Vidi lamen exem- litalis suse sectam nefandis verbis detegere. Sed
plar hujus inchoati voluminis. In ea prolusione luvre- abrep^us a diabolo subito, tandiu crudelissime vexa-
licorum sexta fraus esl : Incredibili subinde impu- tus est , donec fundilus spiritum exhalavit, etc. »

ilenlia sacros corrumpunt falsantque Codices ; quod Arnaldus iste luereticus in civitate Legioncnsi
prnbat indicatis testimoniis ex Rulino lib. i Invect. sepulius fuisse videlur : nam cap. 9 ejusdein lib. ni

aptid Hieronymum tom. IV R Arnaldi baeretici, in ea urbe sepulti Lucas meminit

novis editionis, pag. 560, ,

ac tom. V, pag. 250, ex Isidoro lib. ni Senlent., cap. quo deprecante miracula lieri fiugcbant hceretici.
12, ubi consulend* sunt not& Loai-oe ex Luca Tu- 27. S)nonymorum mss. exemplaria plura vidi. Duo ,

densi lib. n cap, 8-, ei lib. m cap. 1, tom, XXV Bi- SvHloquiorum libri cum prologo Isidori exstant Co-
b'ioth. Patrum, p. 221 et 210; ex Irenoeo lib. i sub dice Vaticano 473 , de quo dicam cap. 83. Iidem
init., cx Tiriulliano de Praescript. c. 17., ex Dio- iibri Synonymorum liiulo cum prologo Isidori, 599
nysfo Coriuth. cpisc. apud Lusebium lib. iv Uist., et alio prologo secundo, qui arguiiientum dicitur,

c. 23. Cod. Yalic. 028, dequo cap. 94. Ibidem recensetur

25. Fraus deciina haereticorum est : SS. Pairum Codex Vat. 050, in quo Synonyina inilio iiidicanlur,
scripta aliosque eccles'asticos Codices mutilare atque sed nunc non exstani. In Codice Valicano 1290 est
corrumpere deprehensi sunl : ex Hieronymo Apolog. excerptum ex Sotiloquiis Isidori, de quo cap. 10. In
contra Rufin. lib. i el n, Isidoro lib. ni Sentent. cap. velustissimo Cod. Vat. 4948, de quo cap. 97 sunt ,

12, Luca Tudensi contra Albigenses lib. ni cap. 13; Synonyma , cum solo prologo In subsequenti , elc.

qui ita ait : « Superius dictum est ,

quod hoeretici In Vat. 5077 duo Soliloquiorum sine ullo
ibid. libri

uivinas pervertunt Scripturas , vei resecando vera, prologo. Codex Regio-Vatic. 254 de quo cap. 99 ,

aut falsa interserendo. El nunc dicendum existimo, G exhibet librum Soliloquiornm Isidori ,
qui in Editis

qualiter quibusdam immutalionibus titulorum am- esl liber n. In Regio-Valic. 310, de quo cap. 100,
Ecclesiim Dei, Soliloquiorum Isidori Junioris duo cum epistola
biguilatem 53S intendant ducere in libri

ul illis decipiendi facullas facilius tribuatur. In libris lsidori ad Braulionem ,

qua de Synonymorum hoc
namquesanctorum Patrum peregrinos apponunt lil«- opcre loquiiur, et prologo Isidori, Venit nuper, etc. In

los ut sermo qui editus est ab Augutino

, , inli- U.binate 100, cap. lOi, Liber Soiiloquiorum beati

tuletur Ambrosii nomine , et qui editus est ab Am- Ysidori incipit ad Orosium Palrem : quod men lum
brosio litulum prseferat Auguslini Hieronymi pnto Iibrarii, ut lunc dicam. Sunt duo libri Synony-
, ,

Gregorii, vel Isidoii : edilus ab Lidoro nomen con- morum cum prologo, Venit nuper ; sed opus inler-

lincal, Maxiini, vel Fulgei.tii, et sic de caeleris , ut polalum est.muliis additis,multis etiam praBtennissis.
sanctorum Patrum auctorilates incerta^ babeaniur In Otloboniano 958 cap. 100 Synonyma
, ut in , ,

a nobis. Hocfaciunt inimici Dei maxime in parochia- Valicano 4948. In Oltobon. 8G9, Liber Synonymorum
libus ccclesii?, etc. i Neque id niirum videri debet cum duobus prologis. Sunt duo libri edili, sed intr

cum etiam Codicum profanorum scriplorum mulli se non distincli. Codex Casanatensis G. vi, 7, de quo
«'xslileiinl falsarii apud veteres ,
quod eruditissinuis cap. 107, exhibet Excerplum libri Isidor ,
qui dicilur
Blasius Nasarte observat in prologo ad Polygra- D Symonia, corruple pro Synonyma seu Synonymia,
pliiam Hispanicam Christopliori Rodriguez, ex Plinio 28. Ex Synonymis plura opuscula excerpta suiit.
lib. x , epist. 71, et Galcno de Nalur. huin. lib. n ,
Bandinius tom. IV Ccd. mss., plut. 19 bibliothec;«
lom. V, et Comment. lib. v,p. 1G.
in S. Crucis,recenselCodicem 3 membranaceum saceuli

26. Certe Lucas Tuden is rei <\i\x in civitale Le- xn, in fol. majori, elegantissime exaralum cum ini-

gionensi suo tempore accidit lestis ido:ieus est. Sic lialibus pictis et iitulis rubricalis, ubi inter alia pag.

refert lib. iu, cap. 17 : i Quidam ciia!ii luerel cus 154 estSermo ex Synonyma S. lsidori : alia manu
noniinc Amaldus de confinibus Galiiai venit in Hi- sumptusexSyr.onymis suis. Incipit : Lectio cnim docet

spaniam, zizaniani erroris lwreiici seminando. Inler quid caveas. Des. Omnes tfl mansueludiue cl charitatc

caetera pravitalis opera eral sludium sanctorum Pa- ampleclere. Sci!icet ex lib. n Synonym. cap. de Ocu-
trum Angusiini , Hieronymi , Lidori , et Bernardi lis et olio prope fmem Lec.lio docet quid caveas , etc.
:

opuscula minora corrumpere , subtrabendo vera , ct u-que ad caput de Pace initio : Pacem ama, paccm
adjiciendo falsa. Erat enim scriptor vclocissimus, et diliijc, pacem cum omuibus rctine, omnes in mansue-
cornipia sanctorum opuscu'a vcndcbat vel dabat tudinc et charilate ampleclere.
 :

n AD OPEUA S. 1S1DOUI HtSPALENSlS PROLEGOMEN\. A-.2

29. Deaumplus quoque ex Synonymis csl Iibellus A </"•'<? '

;
< Diademate monachorum, seu expositione in
de Contemptu mundi , aliusque insciiplus , Norma S. Benedicli regulam, decimi sceculi scriplor, Isidori

xivendi : Eodem speclat opusculum a nobis edcndum hanc laudal, ei in ejusdem argumenti opere Pelrus
de Insiilulione bonce vilce , sive Isidori colleclum de diaconus Casinensis : Graiianusque ejus verbis ulitur
lacrymis, aliudque inscripium , Solabilia dicla S. in cup. Cum excommunicato 18, 11, quiest. 5 Ante
hidori, scu Norma vivcndi , ex Codice bibiiolhccre lios S. Bcncdictus quoque Anianensis abbas in rigula-

Rorgianae describendn cap. 107 , num. 51. Eisi enim rum sua Concordia, ab Hugone Menardo in lueem
Brculius in pradalione ad Normam vivendi affirmat cdi.a, noni swcv.li auctur. ILec erudite Nic. Anto-

senunquam crediturum lanlmnvirum @00 crambem nius. Non multo post Lidorum et Fructuosum vixisse
bis coctam nobis apponere unquam siatuisse, tamen auclorem cujusdam reguke monasticce existimat
ego contra existimo , Lidori aliorumque Patrum id Marlenius, qui eam edidil tom. IX veter. script.

proprium fnis.se, ut pro re nata ex prxcedentibus Collct.. col. 1.3 f, ex ms. Colbertino ante annos
libris mulia ia alios Iranferrent ; neque euim ingenio 700 cxaralo. Incipii : Dominicum diem, sicut ait Isi-

dorus, aposloli ideo, elc, ex c. 24 Oflie. Ano- lib.

fecundo praedili videri appelebani, seJ populis quam l

niaxime prodesse. Constat cei te, in genuinis Isidori

nymus auctor praeler alios Patres laudat S. Bene-
operibus mulia esse communia iisdem omnino verbis B di{ lum S Cxsarium, S. Fructuosum, et Isidorum ex
> -

icpelila. De bis autem aliisque similibus libellis s:n- Regnla raonachorum, ut cap. 0, S. Fructuosus :

gillalim eril agendum, cum IsiJori dubia o, cra exea- Yivere autem solis oleribus, etc. Isidorus episcopus :

tieaius, s<ilicet cap. 81 et 82. i er oimem aulem hebdomadam n'/es olerum cibos, ac
pallentia utanlur legumina ; quod pelilum ex cap. 9
CAPUT LXXI.
Reguljc inoiiachorum.
monadiorum. Expendunlur ergnmenla \ C.
lieattta .
5. Petrus aulem ille Casinensis, ex cujus comrnen-
Emmanurlis Heritattdez, qiti ettm Isidoro ab-
Petri
tario ms. i i regulam S. BeneJicti Constanlinus Ca-
judicandam ccnsel. Coinmcnlilii sunt Coinmenlarii
in liegulam S. Biiediai, quos Isidoro Constantinus jetanus Lidoriana fagmenta edidit, luit monachus et
Cajetanus affingit. hidoriana regula Canonicorum. bibliolh°carius Casinensis, et diaconus Osliensis
Edilion s !{ gnicv monacliorum Cupul ultinutm de
anno circiter 1137, de quo Joan. Baptista Marus ad
regula Devolarttm cx Martenio quidnam sit ?
cap. 47 libri de Yiris illtjstribus Casineniibus. In Cod.
\.Perspicuumest Brauhonis tcstimonium de mo-
Yat. 5718 exstal expositio Petri diaconi in reguam
naehorrm regula ab I idoro composila Monasicce :
ex pergam. in
S. Benedicti fol. raagno, in cujus
regula,' librumunum, quem pro patrice usu et invalido-
prologo dicitur Pelrus peccalor. Aliam exposilionem
rum ctnimis deceniissiiue lcmperavit. Dubium esse
p incerti auctoris in earadem regulam exhibel Codex
potCht, an eodem hidorusrrespexerit in epistola ad Yalicanus ol 9 membr. 1 in fol. Incipil : Cumque tur-
Braulionem adiiuc avchidiaconufil ,
quoe incipil, Dum bas. Fabricius in Bibl. med., verbo S. Benedictns
amici litleras ubi ail : Qiialertionein rcgularum per
,
Nursinus, elencbum scriptorum e quibus Concordia
Mau-cntionem Primiclcrium direximus. In Codke ms. Benedicti Anianensis composita est adornavit ad pa-
Escorrialensl, lit. B, plui. ;,n. 12 ut Bayerius anno-
ginas cditionis MenarJinae, et plusquam quinqua-
tavit, exstal regula inonachorunj cum hoc Isidori
ginta locos quibus Regula Isidori in medium affertur
commale : Quateniwnem regularum pet Mo.urcn- indicavit.
tioncm primicleiium direximus. Yeius ergo est
CG2 *' " n eanadem s( ntentiam faciunt mss. vetera
haic persuasio quoJ Isidorus rcguL.m tuam tunc
,
exemplaria, qu;e regulam monachorum Isidoro as-
miscrit. Neqne sane quidquam occurri', quo ea debi-
cribunt. Correclores Romani in Decreli Graliani
lilari iiifirmarive possit. Quaternio enim dicebantur correctione Codicem regu'oe monachorura S. Lidori
chartas invieem compactae : de quo Ducangius ex- ex Hispania allatum prae manibus habuerunt. Ad edi-
ponil Alcuini versus poem. vn :
tionem regiam Matrilensem procurandam Pelrus Cia-
Pkirinia hic prsesui patravit signs siupendns, conius uno usus est, Grialius alteroOvetensi Gothico,
Ou;e nunc m cliarlis sc. ibunlur rite o,uadralis.
siveLo.igobardico. Aliud exstat inter regulasPatrurn
n
Adducitque auctorilatem Eckehardi Junioris de Ca :
ib. Gothicis characteribus inmonasterio S. PetriCaradi-
S. Galli cap. 16. Misit... quaternionem, omnem seriem gnensis, aliud in monaslerio S. Petri de Arlanza, uli
Sandrali tenentem. Isidori aulem quscdam opera in domestici testes Benedictini Palres aflirmant apud
quaiernionibus descripla fuisse , ex anliquissimo B varium pag. 85 ad Maximum et JSic Antoniuin. Ex
calalogo bibliothecae S. INazarii in Laurissa constat a r ographo Coloniensis CoJicis Canonicorum Regu-
ex 60X q uo praeler alia cap. 40 protuli Isidori de : larium, qui ex anliquissimo alio S. Maximini prope
Origine (corrigendum videlur de Ordine) creaturarum in Trevirensem urbem descriptus fuerat , eamdem
qualernione. Sentenli& el Chronica in quatemionibus. Isidori RegnIam.HoIstenius in suo Codice regularum
2. Regulam vero quce exstal esse ipsissimam quam pan. ii, pag. 196, edidil. Quemdam ms. Escurialen-
LiJorus scripsit, Nie. Antonius idoneis ralionibus sem nuper lauJavi alium pariter Escurialenscm :

a-tniit. Plura quidem sunt, inquil, unde regulem Goihicum saiculi ix aut inenulis x, lil. A, plut. 1,
islam ah Isidoro esse descriptam novimus. Conveiiunl n. 13, Bayerius rccensei,sic inscriplum : Yetus col-
hic non solum res., sed vcrba cum aliis ej <s libris, de leciio regularum monaslicarum, et sacrarum Deo vir-

<j'io in notis brevissimis adinonemur. Amaragdus quo- fjiimm : i.i quo regula est Isidori hac epigraphe
 ,

475 ISIDORIANA. — PARS II. CAP. LXXI.

lncipit regula sancli Patris lsidori abbatis. Ubi satis \ git, ut viiletur, vel Exliorlulionem pce ilenlicc , a
inlelligilur, abbalis litulum Isidoro nostro Hispalensi Breulio edilam, vel quod a Lamentum pmnitcntife,

ab aliquo affictum, qni jam tum exislimaret eum Canonico Legionensi in Vitam S. Lidori, in qua
inonachum fuisse, adeoque mouachis prsefuisse. epilaphium illud primum apparuit, conjectum fuit,
5. Mabillonius loin. I Annal. Benedici. de regula vulgalum a Breulio, deinde etiain a Bollandianis ad
Isidori agit pag. 73, 301, 597, Ex Yepesio, ann.646, diem 4 Aprilis.

cap. 5, refert in Arlanzensi cocnobio S. Petri servari 8. Rejecta igitur Basnagii opinione, tot aliunde
Codicem insciiplum, ReguUv Palrum, quo regukc sunt vetera monumenta pro Isidoriana monachorum
Macaii Pachomiif Basilii, Benedicii, Fruciuosi et regtila agnoscen ia ul nemo haclenus contra quid-
,

Cassiani eoniineutur, aliumque in Caradigneisi ili-

quam opponere lenlaverit. Natalis Alexander ad
dem sancti Pelri, regulas Poslhumi, Macani, Pacho- sscculumvi, cap. G, art. 5, cum proemisisset, mona-
mii, Bsilii, Cassiani, Benedicli compl cient' m. sticam disciplinain cerlis legibus institulisque lempe-
Pulal hinc Mabillonius, eo tcmpore in monasteriis ratam primum in Hispanias intulisse Donatum mo-
liispanis plures siniul regulas, saltem ut libros spi- nachum, Gregorio Turonensi aequalem, addi.iit :

i iluales, legi consuevisse. Colligit eliam Isilorum 604 S. Isidorus Hisputensis regulam Hispanieusibus
et Fructuosum regulam B ne.iictinam usibus patriis g monusteriis tradidil ex regulis priorum Patrum deflo-
aplavisse, e duobus illis Codicibus, in quibus, ait, ratam. I:a profecto fuit ut enim cap. 19 admonui, :

S. Ucnedicli regula cum Isidori, Hildefonsi (corri- canone i anno 598 prresciibebatur
concilii Oscensis

genduni videlur, Fructuosi) aliisque aliorum regulis quod episcopi annuis vicibus abbates monasterioium
coniponiliir. congregarent, et regulam demonstiarent ducendi vi-
6. Ilocautem ostendere debuisset Mabillonius, cos lam. Cum aulem monachi, e quorum fere manibus
Codiees Isidori reiaie posleriores non esse. Confert pleraque alia Isi.iori opera accepimus, in hac regula
illequidein quosdamcanones concilii iv Toletani, cui describenda magis soIiici:i esse debuerint, quis dubi-
l-.dorus pvoefuit, et nonnulla loca rcguhe Isidori cum lel eam in iis anliquissimis membranis coiuervalain
Beiu-dic ina rcgula, ex qua ea desumpta contendit. fuisse, quie Isidori auctoris nomen praferunt? Brau-
Sod cur non et Benediclus et Isidorus ex commu i lio quoque* <Ium ail : i Pro patrias usu et invalidoruin
aliquo Q03 anliquiori fonle suos hortulos irriga se aniims regulam ab Isidoro lemperalam,i innuit prolo-
dicendi sunt? Imo cum Isidori mos fuerit Patrum gum quem liabemus : i Prselerea quisquis vestrum
quos legeryt plura verba s:vpe conlinenter descri- illam universain veterumdisciplinam ccntendit appe-
bere, neque id ex collatione factum ab eo appareat lere, pergat, in quantum placel, et arduum illum
quod aiiinet ad Benediclinam regulam, rectius con- C limitem aique angustum levigato eutsu incelat. Qui
cludemus hanc ab eo perlectam non fuisse. Profert vero lanta jussa piiorum explere nequierit, in hujus
Maliillonius ex vetustissimo Codice Lirinensi pactiun limile discipliiire gressus consliluat, nec ullra dccli-
qund monachi abbati monaslerii Honoriacensis nandum disponat : ne, dum declinattis appelit iufo-
faciebanl , regulce Isidorianre prccmissum ; alque riora, lain vitam q*uam nomen monacbi perdat. »

alm I simile reperiri observat in fine regulce com- 9. Nihilomiiius raliones qnas V. C. He;nandezius
munis S. Frucluosi. Monasterium Honoriacense in nolis ad Conspectum edilionis Zjccariaiue, cap.
quodnam fuerit, Mabillonius incerlum dicit ,
qui 42, ii. 51, relatis, exposuit, ejusmodi sunt, ut tine
pag. 598 auclorem pacti, sive professionis, quam diligenti examine procleiiri non debeant. Regulam
vocamus, mnnachorum -llonoriacensium Isidorum Lidori noinine divulgatam Lidoro abjudicat, fetum-
ipsum esse innuit. Milii non liquet an ex uno illo que credil iguoii alicujus ac ne Hispani quidem mo-
Codicc Lirinensi id argtii possil. Ad dubia igilur nachi , Lidoro posterioris. Quippe auctor reguliu
hidon opera pactuin monasterii Honoriacensis re- cap. 5 editionis Holstenii verba Isidori ex cap. 21
trahenJum esse existimo. lib. iii Sentent. affert sub nomine cujusdam Patris.
7. Minus opporlune ad monachorum regulam Ut ab hac prima ratione incipiam , vellem vir erudi-
Basnagius in observatione de Halitgar.i libro Pccni- D tissimus adverlisset , posse regulam esse Isidori
lentiali Thesauri monum. part. n, tom. II, pag. 86, qcamvis aliquo in loco , vel aliquo in exemplari sit
versiculos quosdam ex Isidori epitaphio accommo- iiilerpolata. Ex sedula innumerorum Codicum mss.,
davir, scilicel :
quos ad Isidori editionem evolvi, collalione in hanc
ego cogitalionem descendi, vixullumesse Isidori opus
Ut sincere crcdidit, sincere sic edidit
Fo nidiii poeniludinis. quod jam a s&culis ix et x in multis exemplaribus
Hac forma, inquit Basnagius ," poenitudinis quam interpulatum non sit. Invaluerat enim circa ea lem-
,

edidit Isidorus, indicare possit tructatus de Conversis. pora in imperio pneserlim Francogallico hcec' con-
Atlamen cum nullus velerum liujus opusculi meminerit, suetudo, vel corruptela polius, ut opera veterum
epitaphium malim interpretari de regula monacho- Patrum describerentur mullis aliunde intermistis ,

rum, quam concinnaverat Hispalensis pra?sul, quwque argumenlum facere viderentur.

quae in idem

inler regulasHolstenianas Parisiis vulg.itas locum 10. Id ut in monachorum regula fierct, peculiaris
lutb.l. Auttor ejus epllapbii, qui multis post LiJo- ineral c:iusa : sive quod in divcrsis monaslcriis,
rura saccufis vixit, ut ex cap. 7 et 15 liquct, intelli- quoruni u ui ca regula cssct dcslinala, divcrsa qui-
 :,
,

#15 AD OPERA S. ISIDORI UISPALENSIS PROLEGOMENA. 4T6

kisdam in rebus vigerct consueludo , sive quod A eadem prafatione et epilogo colligilur, auclorem re-
605 ejusdem senlentiie major explicatio interdum guke non esse monachuin ad monachos enim verba ;

necessaria aut ulilis viderctur. Quo posito, facile facit tanquam ab eorum stalu semotus. Sic in pra?-

crit Hernandezii rationes diluere. Ac primum quse- falione Ad quorum ( Palrum ) exemplum nos Ikbc
:

rendum est an id quod

non creditur in Isidori esse pauca vobis eligere ausi sumus... Prcelerea quisquis
omnibus exemplaribus invenialur. Nam si non inve- vestrum illam universam veterum discipltnam conten-
nilur, clara per se est interpolalio. Deinde si quid dit appetere, etc.
sit quod Isidorum auclorem nullatenus habere possit, 12. In epilogo : i Haec igiiur, o servi Dei, etmililc»
et nihilominus in omnibus mss. Codicibus exstet Christi, contemplores mundi , iia vobis custodienda
tunc ex conjecturis inierpolatio arguenda erit. volumus, ut majora prsecepta servetis. Suscipitc igi-
"Verba quae cap. 5 edilionis Holstenii cuidam Patii tur inier illa et hanc admonitionem noslram, humili

tribuuntur, cum sint Isidori cap. 21 lib. ru Senlent. corde custodientes qua; dicimus, libenter sumenies
ul Hernandezius objicil, hsec sunt Mulli enim mo- : quod dispensamus : quatenus et vobis de fruclu ope-
nachorum juxta cujusdam Patris sentenliam amore ris sitgloria, etnobis pro ipsa admonitione postulata
parenlum scecularibus aclibus el forensibus negoliis proveniat venia. Deus autem omnipotens cuslodiat
iuvoluli, dum propinquitali prodesse cupiuKl, suas Jj
vos in omnibus bonis, el quomodo coepit, sic et con-
animas perdiderunt , etc In edilione Malritensi ca- firmet gratiam suara in vobis. » Si igitur verba ab
pul 19 res;>ondet ca;>ili 5 Holsleiiiamc edilionis, ct Ilernandezio objecta auctorem monachum arguereni,
posl verba , contuentes erndiuntur , omillitur totum ea polius spuria ceusenda essent, ul poie prafationi,
illuJ quod Holslenius inserit : Nullus monacho- el epilogo contraria, quam tolum opus Isidoro ahju-
rum, eic, usfjue ad Non est projsumendum ; alque dicandum. Sed , ut dixi , ea verba ah episcopo non
adeo omitlitur illa sentenlia, Mulli enim monacho- monaclio apposilc proferri poluerunt, ul similia alia

rum, ctc, quai lihro iii Sinlenliarum, cap. 21, non ab Isidoro Iib. in Senient., cap. 21, ubi agil de mo-
tamen iisdem verbis, inserta e^t. Primum ergo re- nachis, qui curis swculi occupanlur : sicul nostra nobis

sponderi potest, editionem Holslenianam hoc loco non odienda est anima, sed ejus carnales affeclus odio
intcrpolalam esse , neque Isidori verba referre. debemus habere, ita ncc parentes odio a nobis habendi
Deinde Isidorus prscdiclam senlenliain lib. iii cap. 21 sunl, etc.
protulit ex Gregono lih. Moral. vii cap. 50. Verba 13. Auctorem reguhc monachorum Hispanura non
igilur Juxta cujusdam Patris sentenliam Gregonum ,
esse Hemandezius arhiiratur, quia monasterium Ho-
non Isidorum, inJicaut. Sentenlia quidem in Regula noriacense, sive Uonorianense, ut in editione Hol-
magis expressa videtur ex Isidori Sentent. lih. m, C steniana legilur, pro quo regula scripla in eadeni
quam ex Gregorio loc cit., sed re eadem ulrobique edilione Holslenii apparet, apud Hispanos ignolum
est, adeoque auclor primus Cregorius est. Rreulius omnino est. Hyec conjectura arguere tantum posset
cital cap. 18, Grialius cap. 17, in editione Maurino- adjectum esse titulum qui de monasterio Honoriunensi
rum cst caput 30. Proprh eliara Isidori est hxc ab Holstenio editus est, prcesertim cum in editioni-

ralio allegandi quemdum Patrem, lacitojiomine, ut bus Grialii et Rreulii omitiatur. Sed neque hoc ipsum
lib. iii Sent. cap. 48: JSam,ut quidam Paler ait, arguit : nam monasterii Honorianensis, sive Hono-
omne quod supereminel plus mocroribus afficitur quam riacensis 607 neque extra Hispaniam menlio ulla
honoiibus gaudet. Sententia est Gregorii lib. xxxni apparet. Et cum reliqu;c gentes , non minus quam
Moral. cap. 19. Hispani, in antiquitales suas ecclesiaslicas et mo-
11. Monachum regula; auctorem Hernandezius di- nasticas diligenler inquisierint; et cum lacilius sit
cit, quia verba ad monachos faciens loc. cit. ait utmemoria monasteriorum Hispaniensium per Mau-
Proinde et nos liberi ab aclibus saiculi esse debe- rorum irruplionem interciderit, quam monasteriorum
mus, etc. Pernegat autem, Isidorum monachum un- aliarum nationum, sequa judicandi ratio poslulat ut
quam fuisse. Mihi contra facilius videretur, Isidorum ex regula ipsa Isidori colligamus, monasterium ali-

inter monachos recensere, quales eo saxulo Hispa- j) quod Honoriacense appellatum in Hispania, aut for-
in

nia Leander Isidori frater, Hdefonsus discipulus, tasse in partibus Gallioe quae regibus Golhorum pare-
aliique gravissimi viii fuerunt, quara inonachcrum bant exslitisse. Cellierius, in Raetica situm illud fuisse
rgulam eidem abjudicare. Sed ut omillam, hax ait; opinor, quia id magis rationi consenlaneum est,
ipsa vcba, £08 Proinde el nos Uberi, etc, abesse scilicet Isidorum regulam pro suse provinciae mona-
diam ab edilione Regia Malrilensi, qua; Holsteniana; chis conscripsisse, quam pro aliis. Non autem absur-
piajfcrenda est, minime consequens ex relaiis verbis dum est, quod regulam pro Rietic* monachis com-
csse arbitror, quod auclor reguhc fuerit monachus. positam ad alios , eam petentes , miserit , uli ad
Potuil enim episcopus ad raonachos veiba facicns Rraulionem misis e diximus.
ea dicete, quce omnibus ecclesiasticis communia 14. Verba Rraulionis pro patrioeusu magis indicant
sunt omnes enim ecclesiaslici liberi ab aciibus sa2-
: regulam ab Isidoro pro Ra;tica concinnatam fuisse,
culi esse debent. Huc etiam faeit quod Isidorus pas- quam pro qnavis alia Hispania; provincia. Nuiiirum
sim aliorum Patrum sententias et verba in sua opera ex concilio Hispalensi n,cui Isidorus praifuit, conslal
transfert quem morem Isidorum in rcgula mona-
; plura fuisie in R.clica monasteria et antiqua, el paulo
chorum secuium, saiis ex ipsa piufalione constut. E\ anlc con hla : Dccimu actionc ,
pcsccntibui monaste-
 1

*77 1SID0RIANA — PARS JI. CAP.

LXXI. 47S
riorum Pulribus, pari sentenlia slatuimus ul coenobia A quarlum raonasiicuin jejnnium continuabalur
cum
nuper condilu in provincia Batica sicut et illa qucc primo Quadragesima; jejunio
,
quo Chadragesim» :

sunt antiqua, immobili et inconcussa slubilitate permw tempore non solum a prandiis, sed etiam a vino
et
neant soiidata. Probabilis igitur est conjeclura, regu- oleo abstinebant. Hlud vero cum Isidori docl:ina non
lam ab Isidoro pro aliquo ex denuoprrjescriplam cohceret, quod hoc quartum jejunium inchoetur post
conditis monasleriis, quod Honoriacensis nomen aut diem Circumcisionis : nam ipse cap. 41 lib. i de Offic.
simile aliquol hybuerit : cum enim nomina propria jejunium Kaleniarum Januariarum propler errorem
in {lerisque mss. Codicibus corrupta invenianlur, et genlilitalis instituisse Ecclesiam aflirmat : quod eliam
ipsum Honoriacense monasterium in editione Holsle- can. 10 concilii iv Tolelani , cui Isidorus anno 6j5
i.ii dicalur Honorianense, a Mabiilonio et aliis llono- prrjefuil, prreseribilur. Initium igilur quarli jejuuii
riucense non admodum repugnandum erit, si quis Kalendis Januarii collocari debuisset. Quid
,

pro Honoriucensi nomen aliquatit ilum simile mo-

, QQQ
quod, ut Hernandezius aJvertit, festum Circumcisiouis
nasterii Bcetici, cujus adluic supeisit memoria, velit ab Isidoro nunrjuam commemoratum fuit, cum non
sub tituere. Sed cum mul.a, ut dixi, in Bat ca et in nisi post ejus obitum Ecclesia Hispana hujusmodi
Hispania Isiduriano saeculo fue;iut monasteria,* non Neque festum agere
• ^'V'-jih_, ullum monumenlum
— O v ' v cceperil?
UUUJIJ JliUJlUIULIIlUlU—«-'f**-« •% .
niulla cerle sunl quorum dislincia nomina ad nos B de hoc festo vetuslius exstat lege 11 tit. 1 lib.
u
perveneruiil; quoruindam etiain notitia in uno vA legum Wisigothorum anno circilerGoO, regnante
allero veleri nionumento reperitur, ut monasteiii Reccesuintho.
Honoriacensis in Regula S. Isidori, et in pacto quod 17. Faleor hoc loco aliquam inlerpolalionem ne-
monaclii monasterii Honoriacensis abbali suo facie-
cessariam vi.leri, sed quse ex auctoris menle quo-
bant edito a Mabillonio tom. IV Annal. Bened.,
,
dammodo processerit. Nara I-iJorns inilium qu.irti
pag. 597. Paulus diaconus Emer lensis cap. 9 de
monastici jejunii a Kalcndis Januariis sumpsit, quia
Vila Patrum Eiuerilensium sic de Massona refeit :
eo die solemne cral pro omnibus institulum jejuniuoi.
Slatim in exordio pontificatus sui monasteria milta
Slalim autem ac Circumcisionis feslum in llispania
fundavit, prcvdiis magnis 608 iocuplelavit. Quisnam, celebrari cce.it, jam contraria ratio suasit ut rao-
rogo, eorum mouasleriorum omnia numina unquam nachi jejunium quarlum post diem festum Circumci-
ex| ressit ?
sionis, non ipso die, inchoarent. Cum ergo regula ad

15. Aliud argumenlum Hernandezius petilex jeju- exaclam observantiam in monachorum manibus
niis iu rcgula raonachorum cap. 11 et 12 edilionis esset, aut etiam palam pralegi deberct, ne expres-
Holstenii pracscriptis, quje loto coelo, inquit, distant sum inilium jejunii Kalendis Januariis confusionem
ab eis qua; I>idorus cap. 58 seqq. lib. i de eccles. pareret, subrogala sunt verba posl diem Circumeisio-
Oflic. describit. Adverlendum tamen est jejunia in nis. Si quis lamen suiiirnc jure
agere velit, poleril
regula pro monacbis prrescribi , in libro de Olfic. eiiam sustinere Isidori hicc ipsa verba esse, et tiuce
eccles., pro omnibus Cbrislianis. De priino igitur quiJem gravissimo viro Lesleo in nol. ad ML-sale
jejunio, quod est jejnnium quaJragesimale, Isidorus Mozarabicum, p. 492, qui ex regula Isidori colligit
gil cap. 37 lib. i de Offic. eccles., et in Regula, ante hujus obilum solemnilatem Circumcisionis ce-
cap. 11 ail : Primum jejunium quadragesimic quoli- lebrari ceepis<e quic circa medium srjeculi vn legibus
:

diunum, in quo major ubslineutite observantiu mancbit Wisigofbermu inler prrecipuas fesiivitates, quibus
in monacliis, eic. Secundum jejuniuin explicat 1-iJo- etiam forum vacabat, relata est. Ncgat ante banc
rus cit. cap. 55 lib. l de Oflic, quod juxta cunoncs, epocham facile inveniri posse certum aliquod hujus
inquil, ulia die post Penlecoslem inchoutur. In Rrgula fe;livilatis lestimonium qurje ex Hispania brevi in
,

vero cap. cil. 11 distinclius idem jejunium exponil : Calliam, inde in Germaniam propagala esl.
Secundum jejunium inlerdiunum post Pcntecostem
18. Hactenus contuli jejunia, in libris de Officiis
alia die inclioutum usque ad ccquinoctium uulumnule "«~™~. cum
vmu
eccles. slabilita
u.iA^r.i.i.1. , jejuniis
JVJUIIIIO regulae monachorum
HyUlO. 1 1 1 < ' I I . I l. 1 1 IJ I II 1

protenditur lerms scilicet diebus per singulas liebdo- edilionis regirc Maliilensis. :
I:> edilione HoUenii ca
,.a„.
madas. !.:
Ubi -:.!«,.
vides, ^.,:...„ -. n „\.a. «„
I
1
prima verba ex . i:k„„ a~ c\ii:,.::,.
libro de Olliciis
U
put 11 est de Feriis, etcaput 12 de Jejuniis. Omissis
videri pelita. Tertium jejunium Isidorus cap. 59
aliis vaiietaiibus, quoe nibil ad rem pertinent, ct li-
lib. i de Offic. slaluit octavo Kalend. Oclobr., quod
brariis tiib::enda: sunl, Holslenius post verba, inter-
vocatur jejunium scplimi mensis : quartum deinde rumpuniur jejunia, interserit hrec, in editione Malri-
jcjuiiium colloeat Kalend. Novembr. In regula luec
tensi omissa : Si lumen non fuerinl gencrulia. Caput
duo j juuia coiijunguntur, et conllnuanlur : nam cit. de Jejuniis iu ulraque edilione consonat, neque ulla
cap. U : Terlium scquilur quotidiunum jejunium ab in sententia differt. Cum ergo regula de jejimiis in
ocluio Kuleud Oclobris usque ad natalem duminicum;
cditione Malrilensi exposiU Isidorum auctoreru ha-
in quo qnotidianu jejunia
ncquuquum solvuntur. Scil.cet bere possit, hoc ipsum de eadem regula in editione
apud eos monachos quos Lidorus inslituebal.
H Jstenii dicendum : siqui !em pauca ida verba ad-
16. M.ijor supere^t difficullas de jejunio quarlo dita, n lanieu non fucrinl generulia, nuilam pncsefe-
prycscript-» cil. cap. 11 regu're : Quurlum item quo- runt diflitultalem. Ac forlasse explicalionis gialia
lidiunum jejatmtm posl dieni Ciicumcisionis croiilur, posteriori tempore in aliquo monasterio, iu quo ea
\:runilurque mcfiie ad tolanniu l'a<,c>uc. Nimiium hoc v gerct rt-gnla, 620 *' ve a pwalo aliquo monacho
470 AD OPERA S. ISIDORl IIISPALENSIS PROLEGOMENA. 180

ailjuncta fuerunt : ut intelligeretur facultatem a re- A monachatus explosus fuit. Fragmenla ejus-
S. Isidori

gula concessam interrumpendi jejunia, dum quisque modi commentariorum Cajelanus edidit ex Peiro
fratrum converlilur , aut ex aliis monusteriis fratres diacono Casinensi qure lamen, quidquid Cajelanus
:

gratia visitandi concurrunl, non posse extendi ad jeju- in mon ;

to ad notas jactet, fere omnia ex monaclio-
nia qure Ecclesia ab omnibus obseivanda prsescribit. rum regula deprompla sunl : quaedam ex aliis operi-

posiremo loco Hernandezius buslsidori qu.i- exstant, nonnulla fortasseex aliisqurjc

19. Leviora sunt qtioc

objicit, videlicet capitum regulrc ordinem admodum perierunt. Neqnc lamen ea omnia qu;e Cajetanus ve-

diversum esse apud Holslenium, Grialium el Breu- luli Isidori verba ex Petro Casinensi relert , Isidori

lium, dupliciaque apud Ilolstenium esse capita qui- sunl, sed ipsiusmet Petri, quae I idori sententiam
busdam assumentis constantia, quibus lii carent. Ex dilatat, ut conferenli patebit. Haec fragmenla ad ap-
lecensione mss. exemplarium bibliolhecre Vaticanrje, pendiccs rejiciemus, subjeclisCajetani notis.Monitum

quam postoa instituam, liquido apparebit vix aliquod autem qtiol pramitlit, ita habet:

csse Isidori opus quod ejuscemodi difficullati non sit Constanlini abbatis Cajetani ad fragmenta Isidori in
regutam S. Bencdicti notce ac varice lectioncs.
obnoxium salisque jam boc ipsum ex exposila col-
:

23. Quce hucusque relulinius, nonnuMa sunt fra-

lalione Codicum edilionis Zaccarianoe aliorumque
— ™„™m —
, ,
n gmenta qure ex Isidon Regulam S. Benedicli
imo cx nolis edilionis Grialianae constilit. Isidorus •* n-^.™. m
^„«-.*:: B
Commentariis, .„
temporum :„:.,„:„ ,\«
injuria au:„
deperditis, super-
in manibus pene omnium versabatur. Quid mirum fuerunt. Ea plane nos excerpsimus non
tantuin ex
Petro diacono Casinensi, qui quingentos fere abhinc
quod ejus opera transposilionibus capilum, addilio-
annos scripsit sed eliam ex Smaragdo S. Michaelis
:

nibus, mulationibus, inierpolationibus imperilnrum,

in Lolharingia abbate, qui anle octingenlos annos
vel, quod pejus csf, s< iolorum audaciumquc bomi- vixit. Hi namque inter alios, S. Benedicli Regulam

num patuerini ? Egregie Yivcs lib. i de Corrupi. di- explanantes,hasceIsidoiiHisi.alen~isineamde!n regu-

lam testilicaliones in medium adducunt. Quamobrem
sciplin. : < Sed enimvero in describendis maxima nos ipsam et Isidori fragmenta ex iis Petri diaconi Com-
liaesit culpa : fuerunt semper librarii homines fere mentariis, qui Mss. in Bibliotheca Casinensi asser-
imperiti, qui Iibris transciibenJis tenuitatem suam vantur, collegimus: ex Smaragdo aulem, cujus ex-
positio jain ediia circumferlur, varias nonnisi le-
sustenlarent : non raro eiiam mulieres ct sacrac vir-
cliones, paulo inferius aduotandas, observavimus.
gines... Interdum qui scribebant, nesciebanl legere, Prrjcterea hujusmodi fragmeniorum auctorem Uido-
confundebant omnia... In aliis scriploribus non solum rum hunc nostrum exstitisse, is certo cognoscet,
librarii ermta persequebantur semidocluli, sed etiam
cum ejusdem Isidori monacborum Regula qui ea
contuleril imo eamdem hanc Regulam nibil aliud :

probe scripla qurje ipsi non caperent. Itaque depra- esse quam Commenlariorum in S. Benedicti Regu-
varunt rectos sensus, et pro erralo uno, quod cona- lam breviarium quoddam eo mque tam slylo quain ;

bantur expungere aspergebant qualuor. Videmus C subjecto612 inter sesimiliasunt, aut verius eadem
, ,

sunt. Denique cuin ab Isidoro Hispalensnn Regulam

ut quisque velerum scriptorum his quingenlis annis S. Benedicii scripia et alia qurjedam exstent, qure
in studiosorum manibus versalus est, ila ad nos ve- neque in -ua Regula monachorum, neque in reliquis

nisse corrupiissimum. ejusdem habeantur

libris absque dubio fateri ne- :

cesse est, Isidorum majores in illam Commenlarios

20. In Isidori operibus ad examen revocandis, iis contexuisse. Sed de hoc etiamalibi.
innxiine qurc ad mores hominum informandos spe- 24. Nonnulli Canonicorum quoque Regulam ab
ctant, ilh raiio idenlidem r pelenda esf, quod ipse Isidoro compositam tradunt : neque omnino quidem
auclor eadem opuscula auctioia, U noniiihil mu- aberrant. Sed hrec llegula, ut cap. 19 et 51 explicui,
lata, proul res exigebal, srepius communicasse cum est Canonicorum Regula in concilio Aquisgranensi
aliis videlur. Ita iortasse factuni est, ut cum ex ca- proposiia, qure ex SS. Patrum et Lidori in primis
nonum prrescriptis vivendi regulas monachis tradere senteniiiscontexla est.
teneretur, pro diversis monasleriis , locis ac lempo- 25. Regula monachorum Isidori primum prodiit
ribus, quoedammutaverit, auxerilve :qurje posieaali- in regia edilione Malrilensi , inde repetita in
brariis in unum corpus collecta, in nonnulis M<s. re- editione Breuliana , et in secunda recenli edi-
rum et capilum perlurbationeni aliquam prrjeseferant. tione Matritensi. Lucas Holstenius colleciionem re-
611 21. Nullum ms. exemplar Z iccaria invenit, gularum hoc tiluo curavit : < Codex regularum quas
quocum Isidori regulam conferendam curarel. Ilulsle- sancti Patres monachis elvirginibussanctimonialibiis
nius qui nonnnllas veterum Palrum regulas ad mss. servandas prrjescribere, collectus olim a S. Benedicto,
cxemplaria exigit, regulrje tamen Isidori nullasvarias Ananiensi abbale. Lucas Holstenius Valic. Basil.
lecliones adjecit : quod arguil nullum ab ipso reper- Canonicus, et bibliolherre pnefectus in tres paries
tum ejus reguke Codicem, quocum apographum suum digesium auctumque edidit. Romae excu lit Viia'is
compararet. Ne niihi quidem conligit inter tot mss. Mascardus 1651 i«4. > IneovetustoCodicercgularum
Codices Valicanos ullum invenire, quo Regula Isi- prrefalioprreinitlilurlsidori Regulre; < Incipit prrefalio-

dori contineretur. IsidoriHispalensisepiscopi in Regulam monachorum.

22. A regula monacborum separandi non forent Sanctis fratribus, in coenobio Honorianensi cons-
uberiores commentarii in Regulam S. Benedicti, tiluiis, Isidorus. Plura sunt, elc. i Deest titulus

quos Constanlinus Cajelanus Isidoro tribuit, si ge- prrefalionis in editionibus O t

'eruni Isidori. Monaste-
nuini illi essent, et non polius cominenlilii : de qui- rium, nt supra monui, a Mabillonio dicitur llonoria-
bus nonnihil jam dictum cap. 19, cum Bcncdicliniis cense. Capiia ReguUe S. Isidori in Codice S. Beivcdi-
481 ISIDORIANA. — PARS II. CAP. LXXII. 482
eiiAnianiensissuntviginlilria, in editionibusOperum A " eslcaput II : « Undecima actione, i e'c. Fortasse

Isidori sunt viginli quatuor. Neque ordo capitum id ila reperilur incditione Pari iensi Regularum Hol-
idem est ; sed in rebus ipsis exiguum discrimen in- slenii : in editione qiiidem Romana nihil tale invenio.

lerce :it. Ilolstenius, qui paulo antequam in lucem 614 20. Martenius lom. IX veter. script. Col-

Codcx regnlarum prodiret, mortem o.bierat, in pnc- lect.,col. 100, ex ms. Codice Elnonensi anle annos,
fatione pracmiseral Codicem Iiunc esse illum ipsum ut tunc ipse aiebal, 800 exarato, caput ullimum,
de quo Hugo Menardus in not. ad Aeta S. Benedicti sive 24, sive 25, Regula? Isidori adjecit boc lilulo:
Anianensislncc ail : ln testamento S. Gennarii episco- Senlenlia de regula Dcvotarum : Nemo ad eas vadat
pi Asluricensis, inter libros qui ab eo danlnr monasle- visilandas, etc. Rodriguezius lom. II Bibl. Ilisp.,

rio S. Petri de Montibus, recenselur liber regularum pig. 35G, oi casionem erroris liinc sumpsit, quod
virorum illuslrium, qui an idem sit cum eo qui a nostro asseruerii Rcgulam monachorumlsidori editani fuisse

Dcnedicto collectus esl, non adeo constat. tont. IX Colleclionis Martenianse, cum solum caput
26. HolsleniaiiusRegularuin Codex iterum typisex- ullimuin, quod dixi, ibi lypis fueril excusum.
custis fuil Parisiis 1G65, in 4, et in nova collectione 50. Ilugo Menardus concoidiam Regulaium hac
Regularcm hoc lilulo c : Luca? Holstenii Codex re- g inscriplioneoliuivulg.jverat : « Concordia Regularimi,
gularum monaslicarum et caiionkaium, colleclus auctoreS. Benediclo, Anianai abbate, nunc primum
olim a S. Benediclo Anianensi abbate, nunc autem edita ex bibliolheca Floriacensis monasterii, notisque
et obsenalionibus Fr. llugone
auctus, 613 aniplificalus, cl in sex tomos divisus ;
illusttata, aticlore

observaiionibus crilicohistoricis a P. Mariano Broc- Menardo, inonacbo Benediclico ccngregalionis S.

kie, pi iore monaslerii S. Jacobi Scolorum Ratisbonae Benedicli, aliasCluniacensi, et sancti Mauri Parisiis,

illustralus. Augusloe Vindelieorum 1750, in fol. Ib. ex oflicina Hieronymi Droval 1658. > Suut duo louii

tom. I, pag. 187 seqq. S. Isidori Ilispalensis episcopi in 4, sed ita ut capitum et paginarum nunieri codem
regula monachorum. >
ordine coiilinucnlur. 1 1 pradalione de hujus concor-

P. Mariani Drockie observa'io critica in Ilegulam diie regulis earumque aucloribus, hacc breviler de
S. lsidori. Isido:o pag. G2 : Regula S. lsidori episcopi est ma-
27. Auctor hujus Reguhe esl S. lsidorn c , Hispa- gni illius lsidori Hispalensis episcopi, quce exslat inlcr
lensis episcojius, cl S. Leandii io episcopalu succes- ejus Opcra Co'onia edita 1017. Hanc recensel inter
sor, eju>que frater uti rinus, anii'> G5G defuucius, et
S. Isidori scripta S. Draulio, etc. Non tnultum differl
faVlis sanctorum asciipfus. Saiiclissimus eriim eni-
£.cpus hanc Regulam scripsisse videlur anle ade- ^ a S. Denenedicti regula. Quaxlam lanien ex aliis Isi-
pluin episcopatum, cum a teneris annis monaslieam dori operibus de^umuiitur, ut cap, 3, Dicta S. lsi-
viiam teculus sit: sed utruni in hoc oenobio II mo- t

dori de generibus nwnachorum ex lib. n de Oilic ec-

riacensis [Forte Iloiioriacensi] lirociiiium po&uerit,
mcrito dubilalur, cum ad ejusdem inonachos in- cles., cwp. 15, al. 16. Eruditai Menardi notas a nobis
slruendos regulam prsesentein composuerit viginti non piu.H« rmilteiuur. Concordia hcec Regulariiin
tribus capilulis comprchensani, atque alias vila? iuo-
diverso ordine pauedit ac Codex Regularuin ab
naslicce normas, a SS. Palribus seiiptas, suis moiia-
cliis summoperc eouiniendct. Et quidem qnamvis
eodem S. Benediclo Anianensi collcclus , ct ab
niodo ignoremus hujus monaslerii silum, tinnn il- Holstenio edilus. Nam in Codice Regulae diversoruin
lud Benediclinis inslitulis imbiitum, facile supponere cont nualo oralionis
;
filo contexunlur : in concordia
possiunus, ci.m Regula S. Benedicti jamdu lum per
pioeniisso lextu Flegulie S. Benedicti per varios tilu-
S. iEmilianum apud Hispanos promulgala fuerit, at-
que S. Leander eam iem amplexus sit. Denique si los, cum eo aliorum Regul e hinc inde excerplac con-
lianc S. Isidori Regulam recle aKendamus, lunc cl feruntur. Bcnediclus Anianen^is prosa el carniine
illam ex disciplina Benedictiiiade.-uinplani agnoscire
pitefatnr; ex carniine ha:c sunt:
debemus : nam eodem modo mauuum Lborem, j- ju-
nia, lccliones, divinum ollicium, aliaque muiria nio- V ii* l.eiiedii-.tii;, et Isidorus , IJtiSilias exstaut
Lxiuiii, quoiiini renilent sal dicta per erbem.
nastica pisescribit: vult etiam iiionaclios in eodem
dormitorio pausare, in eadem niensa
alque relicere, fSlgCAPIJT LXXH.
singulis denis decanum invigilare mandat. Quaj ont-
Soinones S. Isidoro ascripti. An eorum aliqui genui-.
nia ex Regula S. Benedicti desump a esse vidcniur,
ni ct quinum? Scrino S. lsidori in Dreviurio M„-
,
quain proin suis monachis observandam proposuit,
zarabico ad carues tollcndas. 1'tures isidori sertno-
paucis superaddilis loco el regioni magis accotnmo-
D ncs in Ilomiliariis ex cjus Operibus excerpli.
datis. LJnde non desunt auctores asserettles utrainque
reg ilamsimulin eodeiiimonasterioobservalam fuissc. 1. Minime ego dubilo quin Isidorus pro cpijcopalis
28. Prajfatio ila inscribilur in hac edilione : San- sui muneris rutione sa?pe sacrain concionem ad po-
ctis fralribus in camobio II onoriacensi conslitulis, hido- puluni habuerit, et muluie ejusmodi homiliarum lit-

rus. Prsemiiiilur ex Marlenio capul 24, sive Senten- teiis consignalae, ac posteritati niandala? fuerinl. An
tia de regula Devolaium. Rursus pag. 404, Edilor aulcni corpus sennonum Isidori volLiniine aliquo

producit eaindem Sentenliam de regula Devotarum coiiiprehensuin inquani exsliierit, non i'a ceituin

ob vatiantes lectiones ad mcntem Holslenii « Iu : videlur. Aiionymus Mellicensis saeculi xn scriptor,

veleri.i inquit, «Codice, qui sancioium Patrum mo- supra cap. 47 relalus, hocinnuit : Prwterea sermo-
naslicas sancliones continet, eliani sequenles durc nes plurimos, diversis temporibus habitos, st>jlo eqre*

conslituiioiics , allera nescio cujus reguke Devola- gig scriptos, transmisil ad posteros. Clarius Sigeber-
rum, alteia concilii Hispalensis n, post Rcgulain S. lus eodem saciulo, et niulto post Trithemius Isido-
Isidori legebanlur. » Conslitutio concilii Hispalensis rum scripsisse aiunl librum sermonum. Ncscio an huc
 : :

4S3 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLECOMENA. 4*£

pertineat quod a Montfauconio in Bibliolh. mss. A menlario Bivarii ad Maximum, in Martyrologio T.i

inter Codices bibliolheccc Ambrosiancc Mediolanen- mayi ad diem 12 Novembris, in Actis SS. Benedic-

sis raudantur Isidori homiliw et qucedam alia. Anli- linorum tom. 1 editain. Magna est controversia
sermones ab ipso
quiores silent. Fortasse Isidori queinnam ^Emilianum Braulio laudaverit. Plerique
in suos alios commentarios more aliorum Patrum Hispani seuliunt, esse S. iEmilianum Cucullatum,

inserti magna ex parle fuerunt ex quo facium ut : v dgo de la Cogolla. Aragonenses contendunt esse
colleclio sermonum ejus lanquam minus necessaria ^Emilianum Aragoniee regni eremilam, cujus sacra
ab exscriptoribus librorum negligeretur. Nihilo ta- pignora in oppido Torre la Paja 2s^ervanlur. Au-
men minus tenendum est sermonem aliquem lsidori ctores, qui commenlitia chronica conlinxerunt, plura

esse, si anliquis monumenlis id constet, aut in vete- alia addunt. Supposilitium Helecanem, inquit Nic. An-

ribus exemplaribus ipsi sermo aliquis stylo ejus non lonius, lib. v, n. 237, pariter habeo, qui liuic etiam

indignus ascribatur. dispellendcc qucestioni intenlus , 617 Vercellensem

44 explicui, S. Isidoro attributos
2. Tres, ut cap. episcopum eum esse garrit, qui apud Aragonenses co-
sermones inter schedas Zaccarianas habeo quo litur ; vel a Bivario ipso male acceplus.
,

omnes Zaecaria in suo Isidoriance ediiionis Conspectu « 5. In Ofiicio Mozarabico festum S. iEmiliani ab-

edito spurios censebat. Primus horum est sernio balis et confessoris agilur die 12 Novembris : onmia
contra Arianos, qui non solum in Codice Caescnati sunt conimunia , excepto hymno senario iambico,
Malatestio exslat inter alia Isidori opera ejus no- cujus auctor Braulio credilur; nam ipse Braulio in

mine inscriptos, sed etiam in catalogo monasterii fine epislolce nuncupatoricc Vilce S. ^Emiliani se in
Pomposcc sceculo xi exarato Isidoro quoque adjudi- hujus sancti confessoris laudem hymnum compo-
catur, eodem p incipio indicato, ul cap. 44, el 46 suisse testatur. Certe hymnus elegans est, et siipra

«nimadverli. Ex Canonico Legionensi, auciore Vitce sccculi vn captum viJeri possit. Ita incipit

S. Isidori , el Breviariis liispanicis cap. 18 reluli magne rerum Cliriste rrclor inclyle,
1'zreut olympi perpetim cui sidera,
lsidoruinadhuc juvenem lucresim Arianorum acer-
El voia lestis annuis favenlia
rime impugnasse. Certe nihil in hoc 016 sermone Largire noltis casla, praebe et sobria,
Placare quce possiut luam clementiarn.
invenio quod ab Isidoro prolicisci non potueiit ; ne-
Ila procodit sine metri ollensione, nisi quibusdani in
que forlasse errabit qui ab eo in juventule factum
exisiimaverit.
locis, ubi mendum Codicum facile est advertere
5. A ter sermo esl in landem S. ^Etniliani ex ms. prceseriim cum etiam in hymnis Prudenlianis, qui in
Codice vetuslissimo archivii Vercellensis desctiptus, Breviario Mozarabko occurrunt , e jusmodi errala

In nalal. S. ALmiliani episcopi Vercel- scriplurce passim observenlur. In lerlio versu for-
hoc titulo :
c
in ecclesia tasse auctor scripsit llcec vota, et in quinto Placure
lensis sermo B. hidori. Olim, ut opinor,
Vercellensi hic scrmo recitabatur, quo die nalale S.
possint quai tuam clemenlhim.
iEiniliani celebrabalur, fortasse antequam ea eccle- 6. ltaque cum apud Hispanos memoria hujus

sia peculiarem riluin suum a SS. Eusebio Eusebia- yEmiliani celebris fuerit, qui profecto ab ./Emiliaiio

num appellatum relinqueret, ul Romamim susci; e- episcopo Vercellensi longe diveisus est, suspicati

ret de quo clare testatur Joan. Andreas Iricus lib.

:
aliquis posset sermonem S. Isidori in laudem S. >E-

i Uisloriae Tridinensis, pag. II. Joannes Stephanus miliaoi Cucullati perscriptum fuisse, quem Vercel-

Ferrei ius e iscopus Vereellensis in opere de Vita et lenses postea suo episcopo yEmiliano applicueriut.

rcbus gestis S. Eu-ebii Vercellensis, ejusque in eo Cerlum tamen pulo, aliquem ex Sententiarum S.

Romce 1602, in 4, apud

successorum lsidori libro lertio in S. ./Eruiliani Vercellensis epi-
episcopatu
Aloysium Zannettum, eumdeni sermonem in labula- scopi laudem sermonem conlexui^se ,
quem idcirco

rio aniiquissimo ecclesice Vercellensis exstare com-

nomine S. Isidori prccnotaverit, quia re vera, exceplis

iiicinoral. dcsignalis primis verbis: Vir ecdesiaslicus paucis verbis, quibus argumenlum sermonis ^Emi-

el crucifixi mundo per morlificationem proprice carnis liano accommodalur, totus sermo contextus est ex

jEmilianum, capp.33, 36, 42 et43 integro, libri iu Senlenliarum.

debel el dispensalionem, etc. Narrat S.

cujus dies fesius in ecclesia Vercellensi tertio Idus Rejiciendus crgo hic sermo est ad appendices inter
D
Septembris celebralur , ex Lybio Aragonice oppido alia ejusmodi opera ex Isid >ri libris consarcinata.

oriendum fuisse: episcopum jam Vercellensem con- 7. Tertius est sermo in Codice sceculi xm Isidoro

ascripius conlra gulam, superbiam et cupidilatem.

ciliis Romanis m, iv et vi, Symmacho Romano pon- ,

ejus cor- Pia esi, et conlra vilia efficix hcec homilia ; sed
lifice, annis 501, 502, et 504, inlerfuisse :

pus invenlum ac translalum in principem Vercel- non animum induco ut credam eam esse S. Isidori.

Iensem ecclesiam anno 1181, xvi Kal. Junii. Quod Posleriora saecula redolet doctrina distinctius expo-

annotalum Nic. Aulonius voluit, ne Aragonicc el sitade duobus angelis, altero bono custode a dextris
praserlim Lybii oppidi cives ignorarent. hominuin singulorum, alteto malo tentatorc a si-
4. Hcec ergo esse causa potuit cur Isidorus S. nistris. Eam quidem scholaslici 618 communi
iEmilianum episcopum Vercellen-em celebraret. consensu tenent, et in genere nonnullis velerum

Est tamen quod opponam. Braulio Cccsaraugustanus Palrum testimoniis confi.mant. Sed dislinctius m
episcopus Vitam S. ^Emiliani presbyleri, qui anno dixi, et explicatius in hac homilia exhibelur, quam
consignavit, in com- ut ad lsidorianum scceulum relerri posse vid.-alur.
564, decessisse dicilur , lilteris
4S3 ISiDOKlANA — PARS II. CAP. LXXU. 4S&

Idem didum vclim de inferorum poenis, qu?e siylo A quod sacculo xi anliquius M Ecclesia non esi, pro-

recenliorum temporum videnlur descriplai. Laudatur cedenle tempore e missali Toletano Romano magn.im
in hac homilia S. Augusiinus, quasi asseruerit die parlem sumpscrunt, nonnullis aliuude ascilis. Confer
resurreclionis dominkaj aitimas juslorura sepulcra nolas Leslei ad Missale Mozarabum, pag. 505.

suorum corporum visitare, et dicere : Bene va- 11. In Missali Toifttano post impositos cineres ita

ieas, bone socie , etc ; il» conlra aniinas damna- pr.cscribebatur : Hoc faclo erantomnes ad processio-
torum corpoia sua increpare Ileu, heu, miserum : nem : (inita processione, fiat sermo, quo fidto, inci-

corpus, elc, quod minime, ulpulo,apud Auguslinum pianl ad missam. Eamdem rubricam Mozaralies in

reperies, neque apud aliquem probatum veterem suum missale translulerunl : et loco hujus sermonis
auctorem. in Breviario inserlus fuit sermo S. Isidori ad carnes
8. Cum mulli Isidori libros et opuscula diligentis- tollendas, qui scilicel o!im ad primam Quadragesimce
sime recensuerint , nemo tamen homiliam indicavit domiiiicam videlur fuisse accommodatus, ut ex ipso
quae ejus nomice in Breviario Mozarabico recitatur. ejus diei Golhico oflicio colligitur. Agitur in sermonc
Ea exstat feria quarta in capite jejunii, 'pag. 155 de jejunio et eleemosyna, ab iis pncsertim prxslanda
edilionis novae Matritensis, sic inscripla : Sermo qui jejunare non pcissint. lloc duplex argumenium
beatissimi Patris nostri Isidori episcopi ad carnes B innuitur in Breviario Mozarabico ad dominicum pri

tollendas. Incpit : Fratres cliurisshni, rocjo vos, et tnum QuadragesimcR, pag. 159, Ecce venient dies Do-
admoneo vos, ut in isto tecjitimo ac sacralissimo die, minimagni eleemosunce et jejunii : eslote parali bene-

etc Hujus homiliie meminit Eugenius Robles in fucere oppressis, viduis et orpkanis, elc Succedit
de criptione officii Mozarabici, inserta libro de Vita oratio quse in Orationali Gothico Hispano sub litulo

f t geslis canlinalis Ximenii, cap. 2G : Apposite autem In carnes lollendas post malutinum pag.64 invenitur,
inse ilur breviario sermo S. Isidori, qui hoc officium et inclpit : Deus, qui eleemosijnam nos facere prteci-
ampliavit pro bacchanalium scu Martis die, cui dies pis, ttc.

Cinerum immediate succedit. Ita Laline redditur ex 12. Inter Isidori 0,iera Nic Antonius recens: bat
Hispanico libro Rublesii in Blanchini prolegomenis librum de Institnlione jejunii quadragesimalis, qui
ad Orationale Gothico-IIispanum pag. 120. Roblesius latel adhuc, ul ait, ex verbis scilicet Marci Zuerii
in opere Hispanico, quod penes me habeo, vocat Boxhornii in not. ad Scriptor. Ilist. August. in Clodio
sotemncm sermonem, et diem, quo recitalur, appellat Albino Spart ani ;
: Non possum eruditum et ecclesia-

imrles de Carneslolendas : ila enim Ilispani loquun- stica? untiquitalis sludiosum leclorem hoc toco gaudiim
lur, p o quo alii Carnisprivium dicunl. Etsi aulem meum celare ; reperlum nempe a me esse superioribus
Roblesius sacello Toletano, quo ofiicium Mozarabi- C diebus illustre et bene tongum hidori Hispalensis epi-
cum celebratur, sacerdos addictus fuerit, lanien mi- scopi frugmenlum de Inslilutione jejunii quadragesi-
nus accurate diem quo sermo S. Lidori recitatur, commodiorc vitam
malis :
^gQ quod ulibi et loco, si

designavit. Deus dederit, publici juris facium. Fabricius in Bi-

9. Non enim pro officio diei Mariis, sive feriaj blioih. med., num. 2', suspicafuf hoc fragmentura
leriitE ad caines lollendas, quod in Breviario Moza- idem esse ac caput oG, al.57, libri i de eccles. Ollic.
raliico nullum proprium est, sed pro officio diei Forlasse id ita est : scd quod Boxhornius benc longum
Mercurii, sive ferice quarlaj Cincrum, quod in capite fragmentum vocal.id magk sermoni nostro congruit,
jejnnii inscribitur, sermo Isidori appositus est, et qui duabus partibus laudato capile 57 longior est.

quidem ad linein ejus oliicii. Deceplus forlasse ex Sed sive fasec nostra homilia in aliquo alio Ms. exstel,
eo fuit Roblesius, quia titulus homiliaj est ad carnes sive secus, cum eam tanquam Isidori genuinam
tollendas. At vero olim non solum dies qui jYjuniuin Mozarabes adoptaverint, nec ralio ul!a adsit quc
quadragesimale proxime prxcedebant, sed etiani nos in eonlrariam parlem inducat, imo cum tanlo

ipsum initium jejuuii quadragesimalis ita nominari sit maxime digna, inler vera
doclore ea Isi loii opera
solebat. Ducangius :
©1@ Carnisprivium tempus quo eamdem reponendam esse censuimus.
camibus privari et ab iis abslinere incipiunl fidelesante I>
13 Ac faciIe credam f
Boxhornium de capite 57
jejunia Quadragesimw. Addunt Maurini : Quundoque libri i de Offic eccles. locutum : siquidem in aTis
sumilur pro primis jejunii diebus.
quoque mss. Codicibus doclrina Isidori de jejunio
10. Alioquin sermo Isidori, ul ego puto, non pro ex libro i Officiorum deprompta inveniiur. PotuLset
feria quarla Cinerum composilus fuit, sed pro prima Boxhornius hac nos cura liberare, si verba aliqua
dominica Quadragesimaj. In officio antiquo Gothico fragmenti sui indicasset. Bandinius in calal. Cod.
hacc dominica dicebatur in curnes lollcndas, quia je- Lat. Bibliolb. Medic. tom. I, plut. 14, sic describit

juniiini quadragesimale incipiebat ftria secunda posl Codicem 1 : llomiliw S. Ambrosii, seu potius liomiliai
doininicam quoe a nobis dicilur Quadragesimae, ut ac sermones, qui tegebuntur in ecclesia ab adventu
fcrnilur in Oralionali Golliico Ilispauo BLnchini Domini usque ad subbulum majoris hebdomuda;, se-

p-g. 65. Nul'mu igitur apud Golhos Hispanos age- lecti ex operibus SS.Ambrosii... Isidori episcopi, etc
bntur officium feria quarla in capile jejunii, aut Ibi pag. 150, S. Isidori episcopi sermo. Ineipi', Je-

leria quaria Cinerum. Hozarabes ofiicium benedi- junii tempota secundum Saipturas sanctus quutuur
cenii cinerc?, c sque capitibua lidelium imponendi, swtl, in quibus pcr nbstincntiam el lamj..lum pccni-
487 AD OPEftA S. IS'OOK1 HISPALENSB PflOLECOMENA. 488

lenlice Domino supplkundum esl. Hoc (St mitium A lanus a se recensita et uotis illustrata nowe Opcrum
capitis 37 libri i Oflic. Desinit sermo : et universule Isidori edilioni annecti proposuerat, duo sunt sermo-
jejunium hac observalione celebrat. Hic linis est capi- nes, alter in die nativitatis Domini, alter de sanctis

tis 40 ejusdem libri ; sed in ediiione regia Matritensi angelis.Sermoni de nalivitate Domini hoc adjecit

legitur : el universali jejunium observalione celebrat. monilum.

Hic sermo non solum inslitutionem jejunii quadra- In priniis, qund ad nnmen
Isidori allinet, diverso
illul modo notatum inveni, non lantuni in exempla-
etiam comprehendit. Idem
gesimalis, sed aliorum
ribus, verum eliam in impressis nempe ut ab aliis
:

Sermo sub Isidori nomine a Bandinio indicatur scribpretur Hisidorits, et Hisudorus , vel Hijiidorus :
tom. IV, plut. 36, bibliolhecae S. Crucis codice 4 ah al is aulein Ysidorus, aut Isidorus. Omnium tamen
lectio ea nobis maxime ©22
placuit, qua Isidorus
membranaceo sae uli xn, sed hoc loco Bandnlus
cxprimilur. Isidorum itaque exarasse librum Sermo-
vocat sermonem de Quadragesima. riuni testis est non solum Triihemius, el Sigeburlus
44. Alios exhibet bibliotheca Vaticana Codices, Gemblacensis, lib. de Seriptor. Eccles., scd eliam
Braulio, dum ait Sunt et alia ejus viri mulla opuscula,
quibus Isidoriana jejunii explicatio exprimilur. In
:

et in F.cclesia Dci mullo cum ornamento inscri)(la.

Codice Vaticano pergam. in fol. magno pag. 76,
M->xime tameii do'emus, quod miserrima illa tem-
lsidori sermo de jejunio quadragesimali Jejutiii : pnrum conditio plurimos hosce ipsius sermones,
tempore. Iilem sermo eodem initio in Codice Vati- B plurima quoque diversi generis sciipta pessime con-
sumpsit. Hunc autem sermonem de Doniini Nativj-
cano papyraceo 6454, pag. 205. tate Hispalensem Lidorum contexuisse, proeler phrasim
15. Post alia excerpla ex Lidori Senlentiis et in illo, cerle Isidoro familiarein, Conradus Gesnerus,

Synonymis Codex Palalinus Vaticanus 216, speculi xi etsi darnnaLe memoriae auctor, ex A'cuini Homiliario,
in sua Bibliotheca animadveitil. Ipsum quoque Alcui-
circiler, exhibet opusculum litulo libri, sed ad ho-
num Ms. jussu Caroli Magni opus illud (quod nv.
milias potius referendum, scilicet pag. 90 terg. :
621 Casini legimus, Basilea? vero an. Dom. 1498 impres-
Incipit liber de die judicii, de disperatione peccanlium, sum) a sanctis Palribus collegisse, cerlum est.
sancli Isidori : Rogo vos, fratres cliarissimi , etc. 18. CajetanusBraulionisverba, multa opuscula et in
tnscriplio ha;c polius esset appcnenda, Incipit sermo Ecclesia Dei mulio cum ornamento inscripla, ad li-

de die judicli ; nam prcecessit excerptum Isidori de brum Sermonum detorquet : quae tamen quosvis alios
disperatione peccantium ex libris Sententiarum. An libros indicant. In Homiliario Alcuini Veneliis 1551,
autem Sermo de die judicii vere sit Isidori, non pap. 25, et Colonke 1569, pag. 17, legitur in die
au«im deflnire certe non videtur excerptus ex ejus
: Nativitalis Domi.ii sermo S. Isidori : Nalalis Domiui
operibus qu^e existunt neque imiignus e^l qui inler
: dies, elc. Desinit, quod nalus est Clirislus, qui vivit,
appendices legalur, quamvis jam editus fueril inftr etc. Prodierunt HonuTue ac Medilaliones in festitm
Sermones S. Auguslini. Lovanienses dubium cen- ^ Daumio colleclx Cygncos
Naticitatis Jesu a Cltristiauo
sebanl, Maurini spurium, et verum Caesarii fetum 1670, in 8, num. 12 imerilur Isidori sermo <!e
ubi
lu Codice Palatino quoedam omitluntur, alia confuso Nilhitateex Homiliario doclorum desum; tu-\ I ietu
et perturbato ordine proferuntur. eslsermo, idemq ie Himiliarium Alcuini nomineedi-
16. Duos sermones ex antiquissimo Codice Vati- lum. Quod tamen opus praeter rem Alcuno ascribi,
cano Palanno 67, quem cap. 102 uberius recensebo, etiam in versione Hispanica Valeiilia^ 1552 fol. Uo-
descripsi, alterum lsidoro aperle ascriptum, allerum miliario recopilado por Alcuitw, in Biblioth. med. Fa-
qni illioo consequilur, et eiilem LiJoro videlur ascri bricii animadversum est, ubi Paulo Winfrido tribuilur,
bi. Codex referlur ad saeculum xi, et recenselur a pluresque editiones ab anno 1482 peracta; recensen-
Blanchino tom. II Evangeliarii Quadrupl. ,
pag. 601, lur, omissis tamen iis duabus quas ego rcluli. Anno
el characteruni ejus specimen exhibetur ibidem posl proxime elapso 1795 recudi Matriii cceptum fuil
pag. 60. In ipso autem hax continentur, ait Blanchi- Homiliarium Alcuini e\ versione baccalaurei Joannis
nus : Homelia sancti Isidori, cjuce incipit : Brevis esl
de Molina, quae est ipsa versio velus, tribus lomis
Jiujus tnundi feliciias, elc. Item Sermo de fulso amico: in 4.

Prolectoret nutritor, elc. Non explicat Blanchinus an

19. Ad auciorem sermonis de Nativitaie Domiui
liic quoque sermo sil Isidori. Bevera post brevem il-
D ^ 01* altinet > J ,m alii observarunt esse vere S. Isi.ie

(am homeiiam, paucis Iineis conlentain, titulus ascri-

rum, quandoquidem lotus seimo nihil differl a capi e
bilur Inciph sermo de falso amico, quin 26 libri de Ofliciis ecclesiaslicis, excepiis nonnul is
i
:
addalur
ejusdem aut uomen. Character idem
allerius auctoris
variis leclionibus, qu« facile in mss. exemplai ia ir-

tiorum duorum sermonum est, diversus lamen a cha- repunt, ut in line quod Christus natus esl pro quo die
ractere psalmorum, qui sequuntur, et commenlarii Ckristus nuius est. Uep< rlus a me est i.leiu sermo in

in Neque siylus, neque argumentum, aut

psalmos. ai.liquis menibranisVaikanis, ut in Cod. Begio-Vatic.
senlenlke quidquam pixefcrunl quod Isidorum no- 125, de quo cap. 99.

slrumnon maxiine deceat ac merilo inter sermones 20. Longior est sermo de angelis, quem Constau-
:

dubios eollocabkur non solum homilia sub litulo linus Cajetanus veluti nondum editum publicavit.
:

incipit Itomelia sancti Isidori Notas eliam ac varias lecliones addidit, quib is hoc
, sed el;a n sermo , qui
brevissinuc homiliae succedit, pramotalus
mon lum prxinibil.
: Incipit
sermo de falso amico. 623 ' n uno aut altero ex vetuslioribus mss. Lec-

lionaii s Biblioibecoe Casinensis, sigii. nuni. 75, et

17. Inier septem opuscula quae Conslanlinus Caje- i56, ac in duobus Bibliothccac Valxaiue Codicilui.%
 ::

/i8f) ISIDORIANA. -- PARS II. CAP. LXXII. 480

gign. num. 129(5 (corrige 1259) et 5831, exslat A inlerpolaverit, inseriis vcrbis DaniclU, an aiius, non
sermo liic Isidori de sanctis angeiis, iu quibus lamen ita facile est delinirc. Ego enim, ut sape monuf, lsi-
S. Miehaeli archangelo tanluiimiodo inscriplus est.
doro indignum non judieo, quod ejusmodi veterum
Revera thcsatuum cen>eo qu dquid de rel quiis
Operum polest
Isidori Hispalensis erui : de eo eniin Palrum sentenlias et fragmenia in uniim corpns
liic solum cogito : nam
Isidoro Cor.lubansi, vel ut compegerit. IIccc enim fuit ejus, hasc aliorum Patrum
lsidoro Pacensi Lribuam, nec susnica;i volo. 1 idori onsuetudo.
namqiie nomine, non eodem tempore, tres in Ilispa-
nia viios, erutlitionis el probilatis opiniOne excel- 2-4. In Homiliario bibliothecrc S. Crucis, quod
leutes, exstitisse conslat Isidorum Cordubensein : paulo ante commemoravi, pag. 54 imlicatur S.Isidori
episcopum, cui ob antiquitalem Senioris cognoiueii- episcopi sermo de Vita S. Joaimis Baptisfsfe, qui, ut
lum est, vixitque temporibus Honorii iinp.; lsidoruin
advcrtil Bandinius, anepigraplius esl in alio Codice.
Hispalensem , cujus actiones jani explicuimus
postremo Isidorum Pacensem, qui, quod duobus ftrit Hic sermo nihil, ut arbitror, diversum conlinet a ca-
relaie posterior (vixit enim lon^e post Hispalensem), pile 72, al. 73 libri Isidori dc Orlu ct Obitu Palrum.
JUnioris cognomen lulit lametsi lsidorus Hispalensis :

Rcspondent enim simili titulo alii nostri Codices,

a CordubeiiM ea appellalione nonnunquam secerni
consueverit. Ne te, lector, iJem cognomen iu eno- ut Regio-Valicanus 123, dc qno dicam cap. 99.
rem miltat, cave. 23. Sermo de Trinitate, qui incipit, Mulfis eliar.i
21. Cajetanus Codicem Vaiieanum primum desi- r> modis, Isidoro tribuilur in Cotiicc Valicano 6451,
gnat num. 1296, sed legi debet 1269, ut ipse eliam in pag. 248, qui desumplus est ex Etymologiis, lib. vn,
nolis indicat. Hoc certe numero 1269 Codex ille nunc cap. 2. Inler homilias Codicis Veronensis, de qtto
iu bibliolheca Valicana signatur, cap. 93 describendus. cap. 44, num. 50, exslant Sermones ex Lbro S. lsi-
Illud vero animadversioue Jignum quod Cajelanus trcs dori de Passione Domini : Congregati sunt, ctc. , sci-
Lcliones de angelis uni Isidoro liibuit, cum lamen id licet ex libro i contra Ju !ceos, cap. 19, etc. Ex
ex mss. Valicanis non liqueal imo : in Codice 1290 sola Adversariis Zaccariae cap. 43 recensitus fuit Codex
illa leclio Angelorum nomen, etc, usque ad el angelis Senlenliarum Lidori bibliotliecae FloreniinxS. Marci
rcdditam, Isidoro tiibuilur, reliquie duoe S. Gregorio in quo indicabalur Sermo S. hidori de pcenitentia ;

Magno. Nam finila lectione, Angelorum nomen, illico sed cum inilium ila ascribatur : Ex eo unusquisque
est rubrica : S. Grcgorii papie unde supra : Nonnun- juslus esse incipit, ex quo sui occusator exslileril, lacile
quam , elc. Rursus : Itcm ejusdem unde supra : Ali- inteliigo esse caput 13 libri n Senlenti rum, cujus
quando per angelos. Aliquantultun lamin Cajetano est titulus : De Confcssione peccalorum et pxnilcnlia :

favet Codex antiquior 5830, de qno cap. 97 agam, inilium iJem : Ex co unusquisque, etc.
ubi posl lectionein Isidori r.omiue : Angelorum nomen, 20. In Codice Regio-Valicano 261, quem ea;>. 100
eic. rubrica apponitur sine auclorc liem unie supra :
q dcscribam ggg post plura alia, el nonnulos sermo-
Nonnunquam vero, etc. , et iterum post banc lectio- nes S. Joannis Os aurei, sive Clnysoslomi, pag. 175
nem rubiica : Item cujus supra : Aliquando per an- est Sermo sancli Isidori de tcntationibus diaboli.
gelos, e!c. Certum lamen videlur librano excidisse lncipit : Multis calamitatum tentationibus mens justi
nomen cum rubiicam scripsit pro leciione
auctoris , in liac vita pulsalur. Desinit : commisso procul dubio
Nonnunquam vero. Elenim alii etiam Codices, qui cavet facinore. Esl integrum caput quintum libri m
sermonem S. Isidori de angelis referunt, solum lectio- Senteul., eodem modo inseiplun, de Tentationibus
nem, Angelorum nomen, etc, ipsi adjudicant. diaboll, nonnullis variis occurrentibus lectionibus non
22. Homiliarium sseculi xn tlescribilur a Bandinio magni prelii.
lom. IV Cotl. Latin., plut. 53 S. Crucis Cod. -4, ubi 27. Quid sit sermo S. Isidori cx Synonymis, in
pag. 195 legilur : S. Isidori episcopi sermo de S. Mi- quodam Codice Florenlino recensitus, dixi cap. 70.
chaele archangelo. Angelorum nomen, elc, usque ad Calalogus regioe hibliolhecce Parisiensis plures re-
angelis redditam. In Codice Valicano 1271, q.o Le- conset Isidori sermones, quoruni plerique ejusdem
clionarium velusconlinelii'', idemsermo sic indicatur tiluli sunt ac sermones jam relati. Alii, eisi tilulo
in Invenlario sine aucloris ^24 uomine : In cclcbra- diverso, non videntur tamen differre a jam receti-
lione alquevicioriaS. Michaelisarchangeli.Angelorum ^s\\\s, aut certe ex operibus Isidori esse decerptos
nomen, etc conjici polesl. lloec sunt maxime notan !a in eo
23. Sermo de angelis, qui in M.-s. Isidoro ascribi- Catalogo. Cod. 6025 membr. sa;cu :

i xu, S. Isidori
lur, est caput 10 integrum libri i Senlen iarum. Ea episcopi dua? Iiomiiia: ,
quarum prima de tribus causis
quac a Cajetano sub eodem tilulo adJuntur, et in peccatorum , altera de vita Itujus mundi. Cod. 5502
mss. Gregorio papa) adjudicanlur, desumpla sunt cx sccculixi, num. 79, Sancli lsidori sermo de Sep-
Gregorio Magno lib. xxviu Moral., c. 1, uutn. 5, ex- tuagcsima. Cod. 5800 membr. soeculi xiv, in die
cepto Danielis loco. Videlicet veiba Grcgorii sunt, Pcntecostes sermo excerptus cx libro S. Isidori.
Nonnunquam vcro, etc , usque ad venlura senliret. Cod. 1715 saculi xi et Cotl. 1714 sa^cuii xu, Scrmo
Qme sequuntur : Velut ad Danielem, elc, u^que ad S. Isidori de malilia. Jac. Philippus Tomasinus in
in fmem dierum, absunt abOperibus Gregorii, C;elera Bibliolh. Palavin. m--s., pag. 50, indical Lidori Scr-
Miquando per angelos verbis usque ad quce infra se monem de dicbus matis.
vcntura sunt, videat, petuntur ex cit. loc Grcgorii 28. Inter appendices editionis nov;e Matiitensis,
litt n. 6 seqq. An autem argumcnlum de angelis a p g. 45, f.\ quodam ms. Codice repositus fuit Sermo
S. Gregorio perlractotum Isidorus in usum concionis Jsidori episcopi ne Corpore ct Sanguine Domini in

Patbol, LXXXI. 10
 ; :,

U)\ AI) OPERA S. ISiDOKI IHSPALENSIS PRGLEGOMENA.

Pascjia : Uagnitudo cceleslium, etc. Edilor in pro- A opporlunom raagis est in unum corpus epistolaa

iogo inonuit S. Jsidoro abjudicandurn csse liune. ser- onines compingere , quae aliorum opcruui praeia-

nioncin, qui est homilia 7 S. Cse arii Arelatensis de

tiones "° @27
s "it. I>e duabus Lidori epistolis
'

Pascliale lom. II Ribliotbecae Palrum editionis Pari- ad Rraulionem, archidiaconi munus obeu item, ser-

siensis 1624. Rayerius, in r.-ot. ad Ribl. vei. lib. iv, moneni babet Renediclus XIV in litteris ad archi-
num. 179, le^latur in Escurialensi s.eculi xin Co- episcopum Ccesarauguslanum, quibus novas lecliones
dice exsiare bunc iermonem liac epigrapbe : Isidori a co!!eclam pro ofiicio S. Rrauliouis a se reformalas
episcopi serrao de Corpore el Sanguine Clir.sli in Pa- ct approhatas miltit. In prima observat titulum in-
Hunc sermonem indicatum pulo a Pastrengo,
schctte. scribi,Charissime (ili , in fine vero Dileclissime mi

Operum Isidori posu.t de Corpore et

qui in catalogo domine, quod specimen obsequii archidiacono sibi
subjecto ab episcopo non exiiibendum puiat. Allera
Sanguine Domini tractatum unum, cui consonal Tri-
ihemius Corvore et Sanguine Domini lib. i.
: de epislola inscrihitur dilectissimo fratri Braulioni.

Zaccaria in suo Conspeclu animadverlit sermonem Colligit suminus ponii ex Rranbonem in ec lesia

de Corpore et Sanguine D.)inini qe.i sub Emisseni ,

Ili palensi arcbidiaconum fuisse, conlra quam archi-

nomine edi:us est, apuJ M&rtenium a duobus vetuslis episcopo Caesarauguslann visum fueral. Rraulionem
Codicibus lsidoro tribui. B vero discipulum olim Isidori fuisse arbitrat;;r.

5. Adeditionem regiam Malrilensem Joan. Raptista

626 CAPUT LXXIII. Perez epistolas collegit, nolisque illustravit ; qui in
not. d ad epistolam primam unum Codicem Com-
Epistolce Isidori qucenam genuince , qucvnam
ipurice
plulensem nominat, aliosque in genere in not. ad
aut dubice? Genuinis ascribendce non solum epislolce
:

ad BranUonem , sed etiam ad Leudefredum el ad epistolam duodecimam Solcl repleri , etc. Codiccru
Massonam. Gothicum Ovelensem, ac Romanum alio?que Mss. ,

1. In catalogo Operum Isidori Trilhemius poslrcmo in genere appellat. Tredecim aulem epistolas edidit

loco posuit Epistolarum ad diversos librum l, cujus 1. 2. Ad Rrauliouem arcbidiaco-

Ad Leudefiedum.
iuitium cum non ascripserit, in er eos libros refero nutn : Ad Rraulionem archidiacoiinni
Dumamici. 3.

quos lritheniius non vidil. IsiJori epistolas in Ca- Quia non valeo. 4. Ad Massonam. 5. Ad Helladium.
nonia S. Nicolai Patavke cum aliis libris anno 1595 6. Ad ClauJium ducem. 7. Ad Redemptum archi-

combusias fuisse cap. 4*5 commemoravi. Cum Ety- diaconum. 8. Ad Eugenium. 9. Isidori ad Rraulio-
leologiis pceinilli soleant in Mss. epistohe plures nem Omni desiderio. 10. Rraulionis ad Isidorum
:

Isidori ad Rraulionem, non vakle mirandum esset pie domine. 11. Isidori ad Rraulionem : Qu':a te

si lotum Codicem aliquis epislolas Isidori inscripseiit. ^" incolumem. 12. Rraulionis ad Lidorum : Solet re-

ln appendice alpbabetica Mailtairii indicantur hidori pleri. 13. Isidori ad Rraulioncm : Tuce sanctitatis

Junioris Hispcdensis episcopi epistulcv ad Braulionem epistoloe.

Cccsarauguslanum episcopum fol. Veneliis 1483, quod 4. Ex his epistolis quinque ilke amcebacoe Isidori
de epistolis operi ipsi Etymologiaium praelixis intel- et Rraulioiiis Eiymologiis proefixae exslant, ut dixi
ligere oportet. Epislolarum Isidori neque Rraulio ,
non solum in plerisque editionibus, seJ eiiam in
neque Ildefonsus , neque Sigebertus meminerunt, multis pervetustis mss. exemplaribus. Car.onicus
ulpote vix , ail Nic. Antonius , inter opera reputan- Legionensis in Vita S. Isidori inseruit duas bujus
darum. epislolas ad Rraulionem in Aclis sanctorum tom. I

2. Qucedam sunl Isidori epistoke qusc dedicationis Aprilis, c. 7, p. 544 seq. ; scilicet Ad Braulium dis i-

loco Operibus ipsis proefixse sunt, videlicet brevis pulum suum. In Clirislo clomino dilectissimo Braulio,

epislola ad Rraulionem, qua Etymologias miltit, En arcliidiacono, Isidorus. Dum ctmici litteras, elc. Ad
tibi , etc, pnefalio Allegoriarum ad Orosium , duo sanclum Braulium.' Domino meo el Dei servo Braulioui
prologi libri i et n conlra Judaeos ad Florentinam Cccsarctugustano episcopo lsidorus. Tuce sanctilatis

sororem, dedicalio operis de Officiis ecclesiaslicis epistolce. Inseritur Rraulionis una ad Isidorum; Bruu-

ad Fulgentium fratrem Astigitanumepiscopum, prse- lius Ccesarauguslanus episcopus cicl Isidorum : Domitio
fatio Regul.e ad monachos Uonoriacenses, episiola meo, ut vero domino Christiqueelecto Isidoro, episcopo-
nuncupaloria libri de Natura rernm ad Sisebutum rum summo, Braulius pessimus peccatorum , inutilis

r>gem. LtiusmoJi epislolae dedicatoricc a suis locis servus sanclorum Dei : Solel repleri, etc. His tribus
removendae non sunt. Minus tamen recte faciunt epistolis el Epislol.e ad Eugenium nullie 628 subji-

qui plures alias epistolas amoebscas Lidori et Rrau- ciuntur nota::sed subjiciunlur epislole adMassonam,
lionis Etymologiis prcemittunt, quia in mullis vete- et alleri adLeudefredum^praesertim ex Nic. Antonio.
ribus mss. Codicibus ila eas colloc las invenerunl Rursus cap. 8 fortasse extra suum locum alioe epi-

aut qui epistolam Isidori ad Massonam pro prscfa- stolae intermisceiilur sine in»criptione propria, et cum
tione librorum Sententiarum exbibent, aut qni epi- brevibus Rollandianorum notis, viJelicet Ejnstote
stolam ad Rraulionem, Quia non valeo', lanquain S. Isidori ad Braulionem : Quia non valeo. EpisloUi

dedicationem Synonymis pneponunl. r

l tsi enim in Braulionis ad S. Isidorum : pie domine. Besponsum
quibusdam veterihus membranislibrarii eas epistolas S. Isidori : Quia te incolumcm. Riscus tom. XXX
cnm laudalis Isidori operihus coiijunxcrunt, lamen Hisp. sacr. epistolas IsiJoii ad Rraulioncm et Rrau-
 : 1

195 iS!DOP.IANA.-PARS II. CAP. LXXiil. V.)-

lionis ad Isidorum produxil, nonnullasque suas no A mittesima sive cuarla decima. Aiii deinde versus
laliones adjecil. acrosliclii, quorum primus est, Dci Vcibum l'atris

5. Epistolas anioebseas tsidori et Braulionis nemo ore prodilum. iEia 1014 respondet anno Christi 976.

fere in controversiam vocat. Nec de epislola ad Ex Loaisa desumpsit epislolam Labbeus toin. VI
LeudefreJum plerosque viros critico-; video dubitare. ConciL, col. 420. Titulus est : Epistola beali Isidori

Eam Isidoro ascribunt Gratianus in cap. I, distin- Junioris episcopi Ilispnlensis ecctesice ad Leudefredum

clione 25, Ivo Camotensis part-. vi Decreli, eap. 20, episcopum Cordubensis ecclesiw direcla. Pa;s nujus
et e; dst. 75 ediliouis Paris ensis ;
1585. Tamen si epistolce ad Leudtfredum Lidori nomine inserta < 1

inspiciamus epi&tolam Isidori Leufredo Cordubensi in opere inter alia velerum a Slevartio cdiio, < t in-

episcopo directam ,
patenter intellicji poierit quia scriplo , Slatuta canonum de offcio sacerdolum, in-
non pertinel ad archidiaconum, ctc. I.i Codice Regio- certo collectore, pag. 075. Exempla Isidori ad Lamfidum
Yaticano 1020, in quo e^t colltctio canonum in- {sc) episcopum : Ad psalmislam, etc, respousorinmin
scripta Pohjcarpus, reperi tur eptsfo/a Ysidori episcopi dominicis d.cbus, vcl in aliis fcslivitalihus decantet, et

Ilispalensis ad Ludefredum Cordubensem episcopum reliqua. Hucusque Isidorus de ecciesiaslicis ordinibus.

directa, sed mulila est in fine, ut apud Gratianum. Quod ex Burchardo indicalur e.se desum, lum. Cala-
Celiierius epislolam banc epilomen vocat librorum R logus Mss. bibiolhecoe regice Parisieusis ciuo- exui-
de 01'iiciis, quod altinet ad miuistros altari inser- bet Codices episloloe ad Lanfredum s ve Ludi- ,

vientes. Proplerea Breulius parem ejus epistolae, [redum.

quam naclus luerat, Jibris de ecclesiaslicis Officiia 8. Leudefiedum forte illum esse qui i:i subscri-
subjunxit. Deinde pag. 005 inter epislo^as fraguaen- plionibus concilii iv Tolelani Leudeficus Corduboc
tum quod deerat, adj^cil lioc brevi monito proefixo episcopus e-se dicitur, censet Nic. Antonius. Nec
Libris sancti isidori de ecclesiaslicis Officiis epis:olam dubitandi ratio supercst, cum in ediiione CoHcilio-
cjus , de iisdem tractantem, quam ad Ludifredum , rum Hispaivje Loaisre et Aguirrii pro Leudefico ad
rdias Leudefredum, Cordubensem episcopum scripsil, marginem diveisa scriplura notelur Leofredus : ct
subjunximus , non tamen inlegram , sed qualem in concilio ToIeta:;o vi idem episcopus Cordubensis
Decrelo Gratiani dist. 25, Perleclis , et apud Ivo- subscribat Laufredus, et concilio ToIetr.no vn sub-
nem Camotensem episcopum p. G sui decreti, cap. 20, scripscrit Valentie.ianus archipresbyter agfus viccm
aique etiam in Codicibus mss. legimus. Nuperrime Leudefredi 633 Cordubensis episcopi. In m^s. Co-
aulem postremam partem, quce desiderabatur, nacti ,
dicibus Vaticanis, in quibus epistolam Isidori ad
hanc nwdo leclori apponimus absque priorum repe- Leudefredum reperi, similis varielas esl in co uu-
titione, qiue, si libuerit , supra pig. 615 inveniet. C mine exscriben Jo. Un.Ie autem Loaisa Leudefici
Correctores Romani ad Gratiani Decretum jam an- nomen asciverit, cum in veleribus edilionibus, et
nolarant inlegram epistolam h;.beii in Codice mo- Mss. Escurialensibus el Tolelanis non ila legatur,
naslerii Domiuicanoruin, sciiieet in Codice biblio- Fiorezius se ncscire ait lom. X, pag. 255.
thecco Domiuican c supra Minervam. 9. In Codice Escurialensi, quein ex Rodriguezio,
G. Concilium Legionense auno 1091 celebralum cap. 55, recensui, est versio Hispana quarum iarn

slatuit (quod refert Lucas Tudensis in Chronico) Epi -lolarum Isdori, et in bis epistoke ad Massonam,
ul secundum Reguiam bcali Isidori @29 Hispalcnsis ad Eugenium Toletanum, et a 1 Leudefredum, qui
archiepiscopi, ecctesiustica Officia in Uispania rege- Hispanice Leofredo vocatur. Epistola ad Leudefre-
rentur. RoJei icus Toleianus lib. vi, cap. 50, breviier dum in anliquis Mss. conjuncta esse solet cuin epi-
ait : Multa de Officiis Ecclesice staluerunt. Mulli cum slola ad Massonam, ut iu Vaticano 1544.
Aguirrio in not. aJ Couc. Hisp. Tudensis vorba 10. Vir apprime doclus Hernandezius suspicalur

interpretaniur de epistola Isidoii ad Leudefredum : episiolam ad Leudefrcdum fctum cenl narii alieujus
siquideni oflicium Guthicuin jain tunc in Hispania bominis esse ex lib. n Officiorum, quia reperitur in

abolitum fuerat. Potuerunl tamen inlelligi de libris nonnuliis CoJicibus, collectionem non puram IsiJori
duobus Isidori de Olficiis ecclesiaslicis, in quibus [)
Mercatoris compleclenlibus, ut tradunt Ballerinii
cuui alia tum ea quoe in rpi^tola ad Lcudefredum lom. III Oper. S. Leon., pag. ecxxxv. Nihil lainen
continentur, eliam illa qiu oCicio ecclesiastico Ro- id obest, cum ea exstet in abis exemplaribus quoe
inano accommodari posiiut, explicantur. ab ejuscemodi fraudibus oronino libera sunt, ul in
7. llauc epistolam ad Leudefredum ediJil Loaisa Vigilano. Addit, quoedam verba in textu edilionis
in nol. ad concilium vni Toh tanum ex pcrantiquo Breulianoc, ct in notis Perezii de officio archipresbv-
Codice Escurialensi, dicto VigUano ab exscriplore leri legi, a disciplina corum lemporum aliena.
Vigila, et Albeldensi a mouaslerio, in quo exaralus Verum id arguit non epistoam esse falsam, sed in
fuil : dc quo agil Riscus lom. XXXill Ili-p. sacr., aliquibus exemplaribus reperri inlerpolatam , ut
tract. G9, cap. 12. Scriplus Codex fuit a Vigila, a pleraque alia opcra Isidori. Ita eliaui in Codice
Garzia Vi^iloe discipulo, el a Sarracino nionachis. In Vaticano 5788, pag. 11, sub rubrica : Ex diclis

line voluininis suut versus amelri acrostichi, quo- B. Ysidori ud Landefredum (sio) episcopum, quocdam
rum primoe e.t ultimoe syllaboe in hanc prudeunt de prcsbytcris proferuntur spuria, quoeque in aliis

senleiitiam : Yigtla Sarracinusque ediderunt a>ra Mss. desunt. Codiccm dcscribam cap. 97. -Ea qusc de
 ,,,

495 AB OPERV S. ISIDORl HiSPALENSlS PBOLECOMENA: 4'JC

presbytcris dicunttir, adappendices rejiciam. B.rar- A Lncensem, alierum FlorcntuMWi S. Marci, in quibus
i'us, cnjus verba liabes cap. 52, num. 14, propendel eadem epislola prologi vice libris Sentenliarwu prae-
eiiaiu in senteiUiam qucc hanc epi-tolam apocry- iigilur. Accedit ibidem num. 31 terlius hiijus gene-
pbam dicit ris Codex SimPes sunt duo Vaticani
Pisloriensis.
11. Esidori ad Massonam epistola in monumentis inter alios 632 num. 23. Bignams
«ndicati cap. G7,
antiquis freqoentissime occurrit. Fragmentum ejus quoque epislolam ad Massonam libris S: iilei.l anini
legitur in colleclione canonum Hatligarii, et cap. I lampiam praefationenj adjecit cx bibliotheca S. V.C-
Pcenilentialis Rhabani Mauri, quoJ Antonius Augu- loris, ut cap. 33 narravi.
stinus edidit : el in ejuslem Rhabani epistola ad 13. Massonce nomen vaiio modo in Mss. reperilur
Heribaldum Antissiodorensem episcopum a Petro scriplum. Iu concilio Tolctano m, anno 589, et in
Stevarlio publicalam, et a Slephano Baluzio post alio Toletano, anno 597, quibus Massona pracfuit,
Reginonis opus de ecclesiaslicis disciplinis exrusam. dicitur sed in nonnullis exemplaribus Mausana, in
:

Eadem usi sunl Algerus praefat. in lib. de Miseri- aliis Mausona, i:i aliis Masona. De quo nomine vide-

cordia et Juslilia in Analect. Mabillonii, Burchardts ri possunt Ant. Augu.-linus au Pcenitentiale Rhabani,
lib. xix, cap. 73, Ivo lib. iii, til. xi, suorum
cap. 17, et Tamayus de Yargas in nol. ad cap. 9 Pauli Eme-
Decretorum, et Gralianus Q$\ cap. Domino 28, g r i ensis de Vit. PP. Emerilens. Perperam alicubi
dislnct. 50 , et cap. Hoc ipsum 55, quoest. 2 scribitur Mesanus, aut Massanus, aut M; ssenus. Mi-
ubi annolatorcs addunt Polycarpi auclorem lib. iv nusforlasse abhorret ad Massonem, vel Masonem :

tit. 39, Anselmum lib. mii, cap, 57, etrursus Ivo- pokiit enim utroque moJo dici Masson, aut Massona.
nem p. 8, c. 598, et p. 15, c. 91. Observat autem Pro Massonem autem mendosum est Mansonem, aut
JNic. Antuiiius, litulum capitis lloc ipsum Gratiani Masionem, ut legitur in catalogo Pornposcc veteris
quiJquam amplius conlinere ; si quidem ita habel :
sceculi xi , ut indicavi cap. 46. Fuit aulem Ma sona .

De liis ita scritit Massoncm episcopum

Isidorus ad Emeritensis metropolitanu?, anle anniun 573 al GU6,
in prcefatione ad libnun de Summo Bono. Cuinam doctrina et vitce sanctit.le conspicuus, g.avissimus
Isidonis libros Senfentiarum, sive de Summo Bono ejus vir cetalis ut Nic. Anlonius vocal : ad quce
,

nuncupaveril pergit Nic. Anlonius, nondum liqucl :

, verba Bayerius annotat, in vetuslo seculi xn aut xiu
allamen epislola hac nihil, quo prmfalLni assimiletur, quod
ineunlis bibliothecce Escurialensis Breviario,
continet.
fjrtasse a 1 Eraeritensem eccle-iam olim pertinuit,
12. Ila profecto : cpislola al Massonam neq':e po.l festa SS. Laurentii, Nunilonis tt Alodi.e, Ser-
prscfalionis , neque dedicatoricc epist lce speciem
vandi et Germani, Aciscli el Yictorice alque Eulalice
prccfert, ne .ue ad Hbros Sententiarum ullo moJo Einerilensis hanc exslare orationem Misericordiam
c :

perliuet. Florezius tom. X!II liisp. sacr. edit. 1,

luam , Domine , nobis, qucesumus, intervenienlibus
pag. 205, cootra Morenum de Vargas, qm libros
sanctis confessoribus atque ponlificibus tuis Damaso et
Senteutiarum, Massonce ab Isidoro dediealo?, ex co
Massona, clementer impende, el nobis peccatoribus
Gratiani capite IIoc ipsum collegerat, advertit in
ipsorum propitiare suffragiis. Memoriaoi Damasi in
editioiie Gratiani Pamiensi anni 1552 deesse verba
hoc Breviario nonnihil Lu-Jtanis ejus natalibus fa-
in praifatione ad iibrum de Summo Bono, ac conten-
quod tamen
vere , existinsat Bayerius : intePigi ve-
dit verba a Gratiano allegata minime parlem esse
lim de Lusitania veleri, cujus caput erat Emerita iu
libri Sententiarum. Nihilominus Gratianus in Ro-
Extremadura, nunc exlra Lusitaniam novam, sive
inana correcta Decreti ed tione non sine veterum
Porlugalliam sita.
inss. Codicum aucloritate loquitur. In duobus exem-
14. Conlroversia aulem inler viros crilicos est an
plaribus bibliolhecce Angelicce Romce membranaceis
Isidori ad Massonam epistola genuina sit. Falso Isi-
libri Senten;iarum exslant, in quibus vices prologi
doro tribuiam existimant Morinus, Ctllieiius, Dupi-
epistola ad Massonmi gerit. Alter eorum in-4 parvo
apud Placcium n. 1484. Loca
nius, Aguirrius, et alii
rubricam banc exhihet : In nomine Domini nostri
singillalim Bayerius in not. ad Nic. Antonium iadi-
Jesu Chrisli incipit liber S. Ysidori episcopi. Incipit
D et Hernandezius propter Espenii aliorumque
proloqus. Domino sancto merittsque fratri jlasoni ** cat,
«•„«,/,,,:* > • v '

argumenta dubiim eam esse epislolam concludit in

cpiscopo Hijsidorus episcopus. Veniente ad nos famulo
not. ad Prospectum edilionis Zaccariance, quamvis
veslro, viro religioso Nicetio , etc. Non est integra
iu contrariam sententiam B llandiani et Florezius
scd desi it : consequi secundum pristinos gradus. 11-

Alter codex abeant. Confer etiam prajfationem viri clarissimi

lico rubrica : Incipiunt eapitula libri i.

Incipil liber descriptam cap. 58, nura. 57. Antiquiorcs quidem

in-fol. parvo simili rubrica insignitur :

eam pro legilima agnoverunr, 633> nin n ' examen

Sentenliarum primus Dompni Ysidori episcopi
(\
: epi-

ejusdem ad Mansonem episcopum. Domino sanclo vocareut. Florezius tom. XIII Hisp. sacr., pag. 204,
stola

meritisqiie bealo fratri Mansoni episcopo Ysidorus. conlra Cel ierium brevitcr epislolam tuetur, quod

Veniente ad nos filio vestro religioso Nicentio, elc. stylum Isidori sapiat, nihilque doctrinae Isidori con-

Desinit : aut antiquior, aut potior stat auclorilas : qui trariam prreseferat. Oudinus et Natalis Alexander

est finis epislote, ubi alii habent est, vel exstat pro iis commenlitiam censent.
adhccrent qui epistolam

slal, et nonnulli addunt, Data sub die, elc. Duos Eorum buc reJcunt, doclrinam ejus episto-
raiiones

Codices reccnsui cap. 45, hum. 27 ct 30, alterum ke conirariam essc Isidoro lib. n de Offic. eccles.
 :,

437 1SID0IUANA. — PAflS II. CAP. LXXIII. m

c. 5, et in epist. ad HePadium. Dupinhs
A quaJam superstiliosa temeritsU
t. V Bibl. etiam vindicare
Eccles.confictam ab eosuspicatur q.ii Lidori Merca- niiunlur, ncc gradum ulique honoris nec graliam ,

lo is noiiii: e famosam canonum et decretaliuiii col- communionis recipiunt Hi neque immerilo con- . . .

le»' tionem fabrieavit. Ita fere senliunl qui rigidioris sequuniur adempta± dignitalis stalum qui per einon-
veier ;
s <iisciplituc studiosi videri volun!. Quiuus an- dalionem pcenitenlia: recepisse noscuirur vila; rnne-
nuit Berardus, cap. 52, num. 40, relatus. dium. » Et postplura : < Ecce, inquantum valui, con-

15. CaHerum, si quid ego video, epistola ad Mas- cilii Ancyrilani anliquam et pleiiam auctoiiiat^ sen-

sonam non solum in se speclala Isidoro maxime tenliam saciis testimoniisplane explanavi; ostendens

digna est, sed etiam nihil exhibetaut libris de Officiis eum posse reslaurari in proplo horore qui per
ecclesiasticis, aut epistote ad Helladium contrariam. pceniteniLe satisfaclionem novit propria d- licta de-

Omittohanc ipsam ad Helladium epistolam aliis spu- flere : qui vero neque lugat qune gessil , sed lugenda

riam, et gravioribus fortasse rationibus, vileri. Certe sine ullo pudore religionis vel timore divini judicii

non est epistola ad Massonam rejicienda quia con- commiltit, eum nullo modo posse ad prislinum gra-
,

traria est epistohe ad Helladium , et rursus htee, quia

dum restaufaii.

alteri opponitur. Dis*ensio quidem ,

quod aiebam ,
17. Dvictrina ego Isidori, sibi undique coharen; ,

interhas epistolas nulla est , nisi epistola ad Mas- B h^c est, eum qui per carnis lapsum ,
vel quodvis

sonam sibi ipsi disse/ilire et repugnare dicatur. Ex aliud g>ave deliclum dignitati: sua; gradum amisit

ejistola ad Helladium et ex loc. cit. de Officiis eccles. rccuperare ilium nullo unquam lempore posfe , nisi

solum arguitur, posi lapsum corporalem nequaquam dignos paenilentw fr.uctus faciat , ut per emendatio-

reparandum antiqui ordinis ineritum. Verba epistokc neni vilaj remedium recepLse noscatur. Qnare loc,

adHelladiumsunt : < Deposcimusulidemlapsussanclo tit. de Oflic. eccles. concludit : Qui negligit recta

coetui veslro pncsentatus, aguito a vobis confessionis facere, desinat recla docere. Prius enim semetipsum

eloqui), synodali senlentia a gradu sacerdotii depo- corrigere debet qui alios ad bene vivendum admonere
natur . . . Sciat enim se amisisse nomen et officium studet. QuoJ si in epislola ad Helladium Cordubensi
sacerdotis, qui meritum pcrdidit san. titalis. Qua- episcopo perpetua f
ceniientia i.t.ponenda indicalur,

propter judicii vestri decreto jcenitentia; perpelim fortasse graviora qua.dam crimina id flagitahant

fladta perpetrata lamentatione deploret ,

plangat dicitur enim de allitudine Iwnoris in profundo flagi-

sacerdmii cultum ijuem male vivemlo perdidii, etc. i tior.-m flenda ruina demenus... Lugeal animce sux sta-
Minus aulem urg"nt quge Isidorus de sanctitate sacer- tum, (juem tanlo putredinis coeno inquinavit. Inouitur
dulis ioc. tit. de Offic. disputat < Qu ;d autem is : Qggtamen locum esse posse restitutioni, cum addi-
qui post baptismum aliquo mortali peccato coireplus C lur : Forlasse porrigel illi manum quandoque Spirilus
sit, ad sacerdotium non promoveatur, lex ipsa le- sanctus, ut per dignam satisfaclionem mereatur pccca-
statur . . . Sed quid plura subjiciam? Si enim is qui lorum remissionem. Pialerea aliud est quod jceni-
jara in episeopalu, vel presbj.terio posilus , mortale tentia iiijuncta esset perpetua ex parte pceniienlis ,

aliquod peccatnm admiserit, relrahilur ab oflicio, ut ita loquar, quia ipse jure reparationem exigere

quauto magis ante ordinalionem peccator inventus non poteral, aliud quod in potestate epi r copi vel

non ordinelur ? . . . Qui enim alium de peccatis concilii esset presbylerum , vel episcopum lapsum
arguit, ipse a peccato debet esse alienus. » qui peculiaria pcenitenliaB el contritionis signa prse-

10 Haicomnia, et fortasse gravioribus verbis Isi- buisset , ex indulgeiilia ad prislinum gradum ad-
dorus in epistola 035* ac ' Massonam aslruii ; sed niilte e.

ita ui in concorJiam revocct cirn tanor.e 19 concilii 18. Doctrinam vero ab Isidoro in epislola ad
Ancyritani, quo pra^cribitur in lapsu corporali re- Massonam tradilam de sa^erdotis lapsi reparatione
staurandum honoris gradum post poenitentiam. < Ve- disci, lins Ecclcsi •' Ilispanre contrariam non fuisse

rum, » inquit, <quod sequenler iuepistolisvenerab lis colli.i potest cum ex e. istola Innocentii I ad Palres
(Vateriiitas veslra innoluit, nulla tst in hujusmodi contilii Tolelani, Uun cx coneilio Tolctano yui anno
sententiis decrelorum diversilas intelligenda ,
quod D 613, can. 10, tum denique clarius ex concilio Iler-
alibi legilur, inlapsu corporali restaurandum hominis densi anno 564, apud alios 524, can. 5, ubi I ccc sta-

gradum post pcenitcntiam, alibi, post bujusmodi deli- tuuntur : < Hi qui atario Dei «'eserviunt, si subito in

clum ncquaquam reparandum antiqui ordinis meri- ftenda carnis fragililale corruerint, et, Domino respi-

tum. » Viden ul Isidorus eliam in hac epislola su- ciente, digne poeniluerint, ita ut mortificato corjiore

stineat post corporalem lapsum nequaquam repa- cordis conlriti sacrificium Do offerant , maneat in

randiim antiqui ordinis meriium ? Auiii nunc ipsum potestate pontificis vel peraciter afflictos non diu sus-
Isidorum canones in speciem diver^i s ad concor- penJere, vel desiJiosos prolixiore tempore ab Eccle-
diam reducentem. Ihec enim diversias hoc modo si;e corpore segregare ita lamen ut sic officiorum :

distinguilur. < Illos enim ad pristinos oflicii gradus suorum loca recipiant, ne
:

po.-s nt ad aliiora officia

redire canon pmecipit ,

quos poeiiitentise prscccssit ulterius promoveii, etc. Adde Bacbiarii scri,lorfs
»

satisfactio, vel digna peccatorum confessio : al con- Hispani anno dr iter 400 epislolam ad Januarium do
traiiqri neque a vilio corruptionis omendanlur Reparatioue lapsi, dve de Lapsis rrcipiendis.
,

alque hoc ipsum carnale dclicluiu quod admittunt ,

10 . Edil i cst epistoh' Isidori ad Ma;sona$u in AciU
 , ,

m AD OPEIU S. ISfDORl HISPALENSIS PROLEGOMENA. 500

sanctoruui ad dieui 4 Aprilis cum aliis, quas anony- A riatur epist. 72 in editione Moguntina a Nic. Ferario
musCaiionicus Leglo'!cnsis X.ix S. Isidori inseruit. procurala anno 1005. Imo mulltim prodtsl , quod
Aiias edilionesniemo<at Constanliniis Cajetanus, qui etiam in ea e,<islolartimcollectionelsidoro tribuatur :

eamdem epistolam notis a se iliustralam inler alia Domino sancto, etc. Masoni episcopo lsid .rus episco-

septem Isidori opuscuh lypis commisit. lla vero pus. Inilitio scribilur Nicilio pro Nicelio. 637 ^esi-

pjcfatur ad nolas et varias lectiones :

nit , Cujus aut antiquior aul fortior restat auclorilas :

Anlequam int^gra ha?e Isidori epislola passim amen. Seqtiitur fragmentum quod vel ad eamdem
lpgeretur , illius fragmentum viiiere erat in libro epistolam 72, vel ad al am cujus desil iniiium , Se-
Foenitenlium Rabani Mauri cap. 1, quem Ant-mius rarius perlinere existimabat : Interdum enim etjuxta
Augustinus, archiepiscopus Tarraconensis , anliqui-
taiis perilissimus, una cnm alis Poenilentialibus an-
meritum plebium , etc. Sed re vera est fragmentum
apud Gra-»
tiquis edidit el no:is iUuslravit. Prscterea cap. 5 lib. n de Oflic. eccles. Isidori usque ad verba
tianum dist. 50, eap. ^8, Domitio sanclo : apud Bur- a peccato debet esse alienus : quod in eodem argu-
chardum lib. xix cap. 75 apud Ivonem lib. hi , , ,
mento versatur. H^cc confusio et permistio velerum
lit. 1 J rap. 17, alque alios. Verum Joannes Grialius
,

et Jacobus Breulius, qui rccentem 0, erum Isidori operum frequens in Mss. est et de epistolis ipiis :

edilionem adornanmi, istani epistolam qi:re prius , Bonifacii, quo tempore datae sinl, cum in Editis inen-
mutila cxstab.l. integram dedere sicut et H nricus :

fj
dosas lemporis nolas picefe.ant, exstat Mansii dis-
Casinins ex membrauis mss. monasteriorum S. G;illi
apud IlAlvetios , et Weingartensis in Gennania. gertatio lom. I Supplem. Goncil., col. 551 , ubi agit

Quamokrem ex omnibus hisce cita-is Co licibus di- de litteris mutuis Zacharice papce et S. Bonifacii.
guum censuimus var.as lcctiones observare. Serarius breves quasdam notas epislo'ae ad Masso-
02S 20- Diem quo dala fuit epistola , alii alio
nam adjecit, uti etii m fragmenlo Isidoriano dc Of c,
niodo ascribunt. Grialius babct prid. Kal. Marl. an- quod epislolani 75 n'inc • pavit.
110 ni Wilerici. Nic. Anlonius refert sub die xi Kal.
CAFUT LXXIV.
Mart. Alii sub die secundo Kal. Martii. Cauisius
Kpitolc Isidori nomine inscripla; ad Bttladium, ad
cnnumw Witerici regis designat. Plerique annumm, Claudium ducem, ad Bedemplum arcliidiacpnum ,

qui respondet anno < 00 ; nam Witericus anno 603 ad Eugenium, an sint genuince ?
regnare coepit. Procul a vcro Breulius aberrat , q«i, 1. In Co spectu
1
editionis Isi lorianse Zaccaria pro-

cum cx bibliotbeca S. Germani a Pralis epislolam miserat se de Isidori epi lolis ad Ma-sonam, lieiia-
edideril. anniimque lertium Wilterici indicaverit in diu n , Claudium, Eugenium mulla dispulaturum ad-
uiarginenotam adjecil : Erat annus C/tmli 609. Nam versus quosdam hypercrilicos ;
quo innuit eas omnes
iste Wictericus regnare coepit ara C45, id est anno pro genuiuis a se baberi. Nihil tamen in ejus scbedis

Christi 007. Auctores rei laufat Rodericum Tolela- j )r o epis'olis scriptum untatuinve invenio. De epi
num lib. n de Beb. Hisp., cap. 16. Rodericum San- siolis ad Helladium, Redemptum, Claudium ct Lu-
ctium part. n, cap. 12, el Vasceum in Chroirco s\ib geniu-m digna est (jtice relcgalur sapienlissimi viri
eodem anno. Atqui ipse BreuHus in Historia Gotbo- praefatio producta cap. 58, n. 56, 57 et 58. Ac pri-
rum I.idori WiUerici regnum inchoavit rera 042, boc niiiin de episto'a ad Helladium polissimum expmden-
est anno 004. EdLtiones autem correctcc exhibent dce siiiit Hernandezii rationes in not. ad Conspectum
reram 641 , sive annum 603. Recenliores bistorici Z;;ccariance Isidori Operum editionis. Nam Cellierius,

ve! crranl ip-i amanuenses qui numeros ccrce

, vel Fabricius, Oudinus, videnlur eam agr.oscere, Dupi-

peryerterunt. Cajelanus in not. opinionem Breulii nius epislolam ad Massonam commentiliam ccnsel
ado;:tat, sed niilla nova r.-tior-e adductus. In nmltis quia lniic alteri contrariam existimat, et hanc ad
mss. exemplaribus omnino desnnt verba quibus cer- Helladiutn doctrinae Isidori in libris de Offsc. eccles.
lus dies et annus dalce eprslolce exprimuntur. tradilac consentaneam pronuntiat. Bellarminus ct
21. Exemplar epistolae al Massonam invenimus in Caveus non niemi;:erunt, nequc Perezius aut
ejus
Codice Vaticano 052, ante libros Sentenliarum , oe Grialius indicarunl, unde lucc aliccque tres seque.n-
quo cap. 9i, ubi data dicittir sub die pridie Kal. Mar- tes epistolcc depromptce sint, ut Bayerius auimad-

iiarum ; in Vaticano 1514, dala sub die n Kal. Martias v ertit.

Masonio ,
prsccedente epistola ad Leu lefredum de ,
G33 ^- Mabillonius , tom. I Annal. Bencdicl. ,

quo cap. 90. In Vaticano anliquissi.no 5751 , de quo epistolam Isidori ad Helladium legiiimam i sse astrtiit,

cap. 98. In P;;laiino s eculi x circiter, cap. 105,s«fr die ex (jiici, pergil, falsi convincitur aiii ejus nomine con-
pridie Kal. Mart. anno iv regni domni Witerici regis. ficia acl Massonem cpiscopum, qua: lapsorum sacerdo-

In Drbinale 106, rap. 104, anno tertio. lla in Otto- tum restilutionem approbat. Scd cur non potius epi-
boniano 14, cap. 105 , et in Oltoboniano 512 ibid. stola ad Helladium rejicieiur, quam al era ad Masso-

Indicatur eadem epislola ad Massonam in mullis cala- nam, tot velerum lestimoniis comprobata ? Et ipse

logis bibliolhecarum; ct in bibiiolheca regia Parisiensi quidem Mabillonius s;cculo u Ben dict. ,
pag. 138,

sex esse dicuntur Codices quibus ea exbibelur , ut utramque banc epislolam pro vera el geimina acci-
ex Calalogo patct. pere videlur. Inquirendum vero estquibus auctoribus
22. Cum epistola ad Massonam in tot veleribus aut mss. exemplaribus fides epistoLe ad Helladiuro
documenlisetab anliquissimis scriploribuslsidoro as- conslet. Pcrezius innol. nullum Codiccm ms. allegot.

cribatur, obesse minime debet, quod ca intcr S. Bo- Ambrosiiis Morales lib. xu, cap. 20 Cbron. veterem

nifacii martyris episcopi Moguntini epistolas rcpc- Codicem Complutcnscm excitai; in quo lamen dicPur
 ;,

501 ISIDOBIANA. — PABS II. CAP. LXXIV. 5i;2

ab Isidoro scripta od Ueltadium , et tertium concilium A jectus in secunda synodo innocens repcriatur, von
namlemporequo terlium
Toletanum. palmai ioerrorc: posse esse qncd [u.rat , nisi gradus amissos rcclpiat
concilium Tolelahum habilum fuit, sedcmTol tanam coram altari i
, elc.

non Ilellailius sc.l I'-is, liemius oblinebat,Hispalensem G. Ex bis litnkis 13 col'ectionis S. Martini Braca-
vero Leander non Isidorus. Qua perinotus ralione rensis propius rem atlingit, quo nen tam praescribi •

Padilla cent. vn, cap. 55, de ca epislola dubitare lur quam veluti in usu positum indic.lur, quod
coepit contra Pelru-n de Alcocer, qui inde primatuiu episcopus ab episcopis siue provincioc judicaretur.
selis Toletanae collgere stu >u't, quamvis, ea etiam Cur ergo episcopus Cordubensis in synodo Hispalensi
admissa , male primalum Toletanum ex ea astrui judicatus non fuil? aut si judicalus fuit, cur non
Padilla contendat.Padil a !
Codicem a M ralesio,! xn, deposilus? cur petit Isidorus ut in synodo Tolelana
c. 21, laudatum vocat Ovelensem : Hernandezius deponatur? Neque responderi potesl ipsum appel
Comphitensem ; sed unus idemque est Cod> x. la^se, nam Isidorus loquilur de depositione i:i sy-
3. Apostolicam delegationem Isidoro commissam nodo Tolelana peragenda, non de senlenli t conlir-
aliquo modo in ea euislola indicari. Nic. Anlonius rnanda ; neque erat cur episcopus Cordubensis ,
qui
colligebat. i Ilic est, > iuquit, < IMIadins, Toletanus crimen fatebatnr, appcllaret. Non levi; quidem bacc
epi-coptis ,
qui noslro Isidoro seqtiaUs vixit , Sise- B e t difiicultas, sed non tan'a ut epislolam a
; llella- 1

buto , Siiintbila et Sisenando regnantibus , ejusque dium supposililiam esse evincal. Minime quidem
praecipue cura fuit concilium cogendi in suffraganei mibi dubiura est quin ea fueril Ecclesije Hispanjc
praesulis dirimendo negotio. Quod vero, pergit, Isi- disciplina, Qj£()quod causa depositionis episcoporum
dorus rem a se non alienam existimaverit, polerit in concilio ejus provincirc ad quara perlinerent
eo quis reducere, ul aposlolicam sibi delegationem, discuteretur. Sed cur non poluil in peculiari aliquo
seu primalis jura commissa innuere aliquo modo facto justis de causis ab ea disciplina reccdi?Quot
videalur. > Minime tamen ego video cur CorJuben- srepe accidunt alicui nego.io adjuncta,quaanecessario
sis episcopus Toletini suffraganeus vocelur : nam ne vulgari et trita via procedat efficiunt ? Atque hacc
episcopus Cordubensis melropolitani Hispalensis esl ralio cur in rebus antiqiis judicandis inlerdum
suffraganeus erat. Q>io perlinet quod in epistola di- fallimur. Miranmr quredam fa^la , ac plerumque
cilur Hispalensis Cordubensis ecclesice sacerdos is qui non credimus, quia ab adjunclis s.iis prreci=a, qualia

judicandus erat, ul opinatur Florezius lom. V, p. 5-iO, nobis repraescnlantur, difficullalera ingerunl ,
quam
quanquam Joan. Baplista Perez vocem Hispalensem causa r um ignaii explicare non possumus.
redundare snspicalur. Floreziu :
, ut cap. 22 dixi , 7. In re autem procsenti probabilis quredam ratio
epistolam ad H lladium discipliiire ecclesiastiuc, qtirc C stalim in oculos incurrit, cur episcopus CorJubens-is
eo tempore in Hispania vigebat, valde consentaneam in synodo Toletana polius judicari debueril. Si enim
esse S3-Qi arbtlralur, quin inde aul sedis Toletance criraen episcopi Cordubensis, ul videtur, non soliun
aut Hispalensis primalus ullo modo argualur. manifesiiim eraf, sed gravissimum etiam, et pcena
4. Sed hoc maxime est quod Ilernandezius coialra stalim vindicamlum ; conciliura vcro Ilispalense non
eara epislolam urgel. Ut enira inscriptio seu dire- illieo congregari poterat : confra concilium Toleta-
clio ad concilimn tertium Tolelanum alicujns librarii nura aliis de causis coactum ill<> ipso tempore eral
oscitationi tribualur, doclrina epislolrc (ail) cano- cur non potuil, consenticnle maxime melrcpolitano
ni G synodi Hispalensis H ct canoni 28 synodi Tole- Isidoro, causa in synodo Tolelana definhi? Q iod
tanre iv, el li ulo 13 collectionis Martini Bracarensis enim ait Isidorus, agnito a vobis confessionis eloquio,

conlraria est. Conferamus igitur cum bis cannnibus non arguit causam in aliquo concilio Hispalcnsi jaiu
epislolam ad Helladium. Ac primum epistola directa fuisse discussam ; sed soium Lidoro, qtiippe inctro-
esl non taiUum ad Helladiura, sed ad aliquod conci- jam conslare, aul episcopum Cordiibeusem
poliiano,

lium quod tunc Toleti congregafum osset. Iia enira crinien falei aul in lam manileslo scclere fuisse
i ,

babel liliiltis : Dominis meis e! Dei servis , Helladio deprehensum ut ncquaquam negaturus videretur.
,

ccetetitqne, qui citm co su-.t coadunati, episcopis Isi- D A'ire simi'es causrc exco^itari possunt, ut si rex ii

dorus. Id autem pelillsi lorus, ut episcopus Cordu- urbe regia de gravissima causa cognosci voluisset,
' bensis carnali labe lapsus sancto cozlui vcslro prcesen- vel si episcopus Cordubensis in eadem urbe rcgia
tulus , agnito a vcbis confessionis eloquio, synodali criinen commisisset.
senlenlia a gradu sacerdotii deponalur. 8. Levioris poadeiis est qnod Ilernan lezitis urget,
5. J im titultis 15 collcclionjs Marlini Bracaren is auctorem epistolsenon videri episcopum, cum verbis
astruit, judicandum episc pum ub episcopis qui in illis ulatur, Yobis sollicitndo pasloralis incumbil, ctc.
ejus provincia sunl : quod si episcopi in er se :
m judicio Neque enim Isidorus solum Helladium alloquilur,
discrepcnl , de vicina provincia alterum cqnvocandum sed universum concilium , ad cnjus jUtlicium ait

metropoitanum , ut per eum confirmetur quod secun- periiuere i-liusmodi graviorcs sacerdolum causas.
dum rectum p acuerit. Canon vero G concHii u Hispa- Quo autem anno ea synodus Toletana habita fuerit,
lensis slaluit presbyteros vel diacoms ab unoepiscopo ltaud ita in promplu cst divinare. Helladius obiii
dep ni non posse, sed synodali judicio. In concilio anno ineunte 653, post oclo ponlilicalus aimos. Ila-
To^ctano iv, canone 28, dclinilum fuit episcopum ,
qtic inler concilium Hispalense n, aimo G19, et
prcsbijtcrum, aul diaconum, si a gradu suo injiate de- Tolclanum ui, anno G33, aulsa epi-copi Cordubensis
 ,

503 AD OPERA S. I3IDOR! JHSPALENSIS PROLEGOMENA. 504

riiscussa fnit. Concilio Hispalensi n subscripsit Ho- A quo Gollii ad fiJem conversi sunt , Leandro primas
norius episcopus Cor.lubensis , concilio Toletano m partes tmenle, symbolum Constantinopolitanum cuui
Leudefredus episcopus itiJem Cordubensis, nimirum hujusmoJi additione legitur : Credimus el in Spirilup.i

is aJ queu: aliam Isidori epistolam exstare diximus. sanctum, Dominum el vivificatorem, ex Palre el Filio

©41 Episcnpus dopoiitus quisnam fueril ignoralur : procedentem. E.idem iu synodus Toletana , cap. 2 ,

in commentilio Chronico Juliani Perez dkitur He!e- conslituil ut per omnes Ecciesias Uispanuv vel Gal-

ca, fucctsior Honorii, quod sine ul!o fandamento tiiv , secundum formam Orienlalium Ecclesiarum con-
dictuin oitendit Florezius lom. X, pag. 255, ubi rur- ciii Constaniinopplitani , lioc est centum quinquuginta
sus coiiiirmat epistolam Isidori ad Hellad.um genui- episcoporum , symbolum fiiii recitelur, ul priusquam

nam sibi vidcri. Helladii elogium lexuil UJefonsus in dominica dicatur oralio,voce clara a populo decan-

libro de Yir. iliustr., cui etiam carmen sepulcr.de tetur, ttc. lnlelligilur aulein symbolum Conslantino-
pro eo.lem Hell.idio Iribuitur, quod alii spurium, alii poliianuin cum addilione et Filio : qnol pramiissum
genuinum qimbmi, sel nonniliil inlerpolalum pulan». fueral hoc tilulo Fides sancta ,
quam exposuerunt
ViJe tom. I Patrum Tolelan. pag. iU, cum i;ot. ci Patres Constantinopolitani concilii, consona magnoe
,

Mabillonius lom. I Annal. Bened ct et saec. n Dene- ,

Nicmna: synodo. Ac i-ane eadem verba ex Patre el

dictin., pag. 139, iJem epitaphium parlim pro vero B FHio vrocedentem symbolum exhibet ,
quod in Miasa

accipit, parlim verisimile dicit. Guthici oflicii recitatur. QuoJ cum i:a sil perspicuum,

0. An epistola ad ClauJium ducem genuinus Isi- nescio cur doclissimus theologus Petaviu^ de Trinit.

dori fetus sit, major est inler viros erudilos contro- lib. vn , cap. 2 , n. 2 , non solum dicat igiioluiu

versia. Bayerius afiirmat fere omnes bibliographos essequmdo ea additio symboli insiituta fuerit, sed

spuriam censere : non tamen in eo nuinero Nic. eliam aperte nt get conciiia Hispaua , ac nominatiin

Antoniiis reponendus est; quod aliqui forlasse ex Tolelanum m, in symbolo ips<> quidquam adjecisse ,

Hernandezii verbis suspicabuntur. Nam Nic. A:ilo- quamvis fatiatur ea in professione liJei posuisse

i:ius,cum cam epistolam inter abas I idori recen- Spiritnm sanctum ex P»tre Filioque procedcre.

seat, neque ralionem ullam dubitandi |

rof. rt, neque 12. Eo autem tempore quo in Hispania haec con-
auclores dissentientes indicat.Neque a'ii bibliographi sucludo increbrescebal, muUi illic Graei erant
ita passira eam rejiciunt , ut vult Dayerius; quin Romanis niilitibus permisti , aut in urbibus Conslan-

Natalis Alexander post censuram contra epistolas linopolila o imperatori subjectis commorantes, quo-
ad Massonam et ReJemptum, suppoiiliouis r.ota a rum nonnullos haeresi infeclos haud temere credere
se coniixas, Romani primatum ponli ficis ,
pergit, possumus , ul nihil iulerim de aliis Arianis Jicamus,

jure divino egregie asseril Isidorus in cpislola ad q qui eliam post gentis Cothorum publicam conver-
Claudium ducein, cap. 1 : Sic nos scimus , elc sionem in His: ania reruan erant, ut ex nostris histo-

El In epislola ad Eugenium Toletanum episcopum ait: riis patet. IIuc igitur referri polest quod auctor epi-

Qv.od vero de parUitale agilur apostolorum , ctc. stohe a 1 Claudiun ait : Sed quod subjecisti , liabere

10. En prcccipuam ralionem qua heterodoxi per- te ha'reticos , cum quibus assidue disputas, et quos ad
moii utramque banc epistolam exploduit. Oudinus fidem calholicam sludes revocare , etc. Erat nimirniu

praclerea dicit epistolam ad Claudium fuisse confi- hic Claudius dux Rccaredi regs , cujus £43 v ' r_

ctam post conlroversias de processione Spiritussancli lutes S. Gregorius lib. vn , Cj)ist. 1-25, al. 124,
lempore Pbotii cxorlas : redolere garrulitatem scho- summopere commendat, in Historia Golhorum Isi-

lasticam sa^culi xn vel xin, vocem prcclatus pro epi- dori , in Chronico Joannis Biclarenss , et in Vitis

scopo seqnioris auatis esse : affectari obedientiam Patrum Emerilensium laudatus.

erga Ro:r.:inum pontiiicem : de qua , inquit , apud 13. Igiturcum aliis hserelicis, lum maxime Grcccis

velcrem Ecclesium altissimum silentium ; prseterea permolesta erat addilio ex Filio, in synodo iii Tole-

symboli Athanasiani mentioncm iieri. Nulla ex his lana tam solemni ritu stabilila : quam neque Isidorus

rationibus me commovet quominus epistolam Isidoro in Hisloria Golliorum omisit iera G2i , ubi rie Rcca-
redo Cui concilio idem religiosisnmus princeps
abjudicem, quam alioquin eodignam c?nseo , neque y ait :

facile ab aucloribus sreculi xn vel xin simili slylo inlerfuil, gestuque ejus prwscntia s^a et subscriplione

perscribenJam. Lucas Tudensis lib. n adversus er- fumavit , abdicans cum omnibus pevfidiam quam liuc

rorcs Albigensium : cap. 9, verba ex hac epistola usque Gothorum populus, Ario docente , didicerat , et

ad Claudium duceni conlra haireticos proferl : Quod privdicans trium personarum uniiatcm in Deum, Fi-

Quod liuma Patre consubstanlialiter genitum esse , Spriium

sugqessisli S42 habere te lueretkos , etc. Al.

subjecisti. Nec Mariana in DOt. ad marg.quin verasit sanctum inseparnbiliter a Patre Filioque procedere, et
dubitil. esse amborum unnm Spiritum, unde et iinum sunl. Ac

II. Ac primum rnirum videri non debet, si IsiJori fortasse ha:reiici cvidenliorem sui erroris partem dis-

tempore in Hispania de processione Spiritus sancti simulantes,'contra adJitionem ex Filio sc tulius agere

cx Palreet Filio mota fuerit aliqua qi.rstio. Notum posseexislimarunt. Eisi enimveleresetiam Graeci Pa-
est in conciliis IlispaniLe jain inde a concilio Tole- tres de processione Spirilus sancti cx Palre Filioque

tauo i symbolum professionemque fiJei ita exponi rccte plerique scnserunt , tamen nonnulli non ita

cohsuevisse , ut Spiritus san.lus a Palre et Filio clare loculi sunt : multi etiam symbolo aJdendum
pruccdere diotite diceretur. ln c. ncilio Tolelano m ,
conlendebant.
 : ,

m ISIDORIANA.— PARS II. CIIAP. LXXIY. 50G

14. Natalis Alexander dis ert. ;8, sacculi ix et x, A iuterpolata esse occasione controversite inter
Grrecos
audieudum essn ncgat in conlroversia de processione el Latinos. Epistola sic habet Ideo quidam ex
Crcecis :

Theodoretum qui, nimio conteniio-

Spititus sancti , Latiuos prolerve nituniur repreliendere
,
quod in pro-
nis restu in S. Cyrillum abreptus errorem de pro- fessione sancKc fidei Deo corde el ore decantenl
,
: Qui
cessione Spiriius sancli a solo Palre primus <ffudit ex Patre Filioque procedit : cum in prwdictis conciliis
in confuuuioie 12 ipsius capituiorum. Yerba Theo- fuerit positum
, £.r Patre procedit et sancla Romatm ,

doreti sunt Quod autem Spiritum Fitiiesseprornium

: Ecclesia ex Putre Filioque Spiritum sanclum proce-
disseril , siquidem ut ejusdem cum eo naturcs , et ex dere approbat , atque credit. Quce siipradicla proldbi-
Patre procedenlem dixit assentiemur, et eutn vocem tio, ctc. Superflua videnlur, et extra
,
locum verba
lanquam piam admiltemus. Sin lioc asscril , tanquam illa : El s-ncla Romana... credit prae>ertim quia in
,

ex Filio et per Filium existentiam habeat velut primumadditio defenditur, tum

, , epislola
@4g dogma
blasphemum lioc impiumque rejiciemus. Fidem enim conlirmalur. Hsec igitur verba epislolaj genuinre for-
adhibemus dicenli Domino : Spiritus ,
qui ex Palre lasse addiii sunt.
procedit : necnon dhinissimo Paulo similiter loquenti
18. Nec graviora alia sunt qure Oudinus objicit.
iYos autem non Spiritum mundi accepimus sed Spi-
,
Nam quod ad Claudium garrulitalem ne-
in episto'a
ritum qui ex Deo Putre est. B scio quam scholaslicam odoratur , alius gravitatem
15. Cur ergo nonnulli in Hispania his similibus Isidorianam epistolam redolere facile reponeret.
verbis qux slionem hanc
i
excitare , et caihoieos ur- Verbuni prwlatus pro episcopo Isidoriani revi esse
gere non potuf-rint cum symbolo additutn verbum
, negat. Yerum Isidorus, ut lib. m Sententiarum pas-
Filioque animadverlerenl ? Ac ralio cur Ilispani id sim prcvpositos, prcesules, rectores episcopos , alios-
verbum addiderinl ,
peli polest ex Ratramno lib. n que saeerdotes vocat, et Ii!>. n Synonymorum caput
Conlra Graecos, flwi ani o circiler 808 seribebal : integrum de prcelatis et subdilis explanat, ubi de cu-
Dein Ariaua repultulante vesnnia,volenlequeconfirmure iuslibet generis proepositis et subditis sermonem ha-
non esse reclcv fidei Spirilum Qlilfa sanctum dicere bet, ita in hac epistola ait cceteris ecctesiw praila-
de Pulre procedere , hoc quia viJerelur csse blusphe- lis, etc; quo scilicet veibo inielligere solel (sidoras
mnm ,
quoniam duorum profileretur esse later, id esl eos qui aucloritalem habent prajcipiendi. Exstat
Filii et Spiritus sandi , hanc quoque blaspheinium etiam Cypriani liber de Shnplicitute prcvtatorum : sed
propetlendam decerneutes Ecclesice doclorcs , super- anliquus verusque titulus est de Onitate Ecclcsics.
addidere symbolo SpirUum sauclum de FUio quoque
,
19. Quod apud veteres altissimum sit de obedien-
procedere ; ne si de Pulre lantum procedens aicerelur,
lia erga Romanum ponlificem silentium , ut jactat
putaretur Fitius , nec diceretur Spiriius Fiiii. i

Oudinus, a catho'icis theologis salis superque relU-

16. Auctorilate lsi lori et Tolelanorum concilio- litur. De veteris Ecclesia? Hispanae observantia erga
runi compressi Ariani , aiiive Gncci in Ilispania Romanam sedem luculenla exslant monumenta de :

degenles , conlrover.-iam de proces-ione Spiritus qua videri potest Collectio Concilior. Hisp. a Pueyo
sancli addkioneve Filioque ulterius non videntur ad jr.ris canonici formam digesta, cujus titulus i est
promovisse. Consueiuio vero illa legendi cauendive de Romano pontifice in sex capita distinctus ; lilu-
symboti Ccnstaiitinopoiiiani cum ariditione Filioque, lus II, de sedis aposlolicai Yicarils ac Legalis , capili-
Ecclesiis Hispanire etGail re Gotiiiciecommunis, pro- bus quaUior conslans. In prrefatione collectionis ge-
cedenle tempore in aliis Gallice et imperii Gallo- nuinte eanonum Ecclesi.c Gothicae, Isidore etiam an-
Germanici partibos propagata iuit ,
prccsertim Carolo tiquiore, nisi ipsnm auctorem velis dicere, sic legi-
Magoo hnperanle, eujus ditioni nonnulla quoque mus apu l llarcam de vet. Collect. canon., Balleri-
Hispaiiia; pars subjaceb.it. Anno igiiur 809 Joannes nios et aiios : Subjicienies eliam decreta preesulum
quidam monachus II erosolymitanus eamdem quce- Romanorum, ia quibus pro culmine scdis aposlolica;
Btionem commovit, adversus qoem conciiium Aquis- non impar eoncUiorum exstat aucioritas. Consonat
granen.se coa lum fuit: legati > quoque ad Leonem III coneiiium llispa^eiise n, cui Isidorus pnefuit, cap. 2,
pontilicem missa, in qua , staidiito dogmate de pro- llti tricennalis objcclio silentium ponit : hoc enim ct

cessiose Spiritus sancti, poniifcx approbr.re noluit siccularium principum edicta priccipiunt , el prwsul .m
consue udinem symboli in missarum solemniis can- Iiomanorum decreiil auclorilas. Rurrielii eptstolaui
tandi, ac multo minus , cum aurruione Filioque: cap. 40 Lalinam feci, qua Lle ailinnat ex veteri no-
consiliumque exhibuil, ut paulatim , si fie:i posset, siru collectione canonura evi.lenlissime compiobari
ca consuetudo aboleretur, ul ex Actis legatiouis iii panorum perpetuam erga Rom;inos pontiiices ob-
constat apud Labbrum in collect. Goncil. Yeruin gerva tiain et < bedientiam. Non omittaiu religiosis-
codcm saculo vel a Nicolao I, vcl circa ejtis tempora simi regis Sisebuti, <pii ante Isidorun) obitt, testimo-
Eccicsia quoque Romana eamdem recej it , ut colli- nium tx cpislola ad A.iualvald :m re..em Longobar-
gilurex epistola encyc'ica Pholii contra Nicolaum. dorum apud Fioreziumtom. YII Hisn. sacr., pag. 5^1
17. Perspicuum ex his est epislolam ad Claulium seq. D ctor gentium currens per magisiri vcstigia
: «

ccnsendam s uriam non esse, qui3 in ea de pro- his verbis cnuntiat : Unus Dcus , u:ia fidcs, u;iu:n
cessione c\ Patrc et Filio, deqne additione Filioque baptisma. 643 Clare lueideqae permonuit unatu ad
agitur, Non lamen difliculier crcdaiu aliqua verba cultum vcncraiioiii; csse confessioncm credenliuui
 :, ;

5'j7 AD OPERA S. lilDOIU IUSPALENSIS PROLEGOMENA. 568

qinin sequax Ecclesia aD apostolis tradilam Romana A osteadi, dubitat an idem sit Redemplus clericus ec-

sucopii, et recte peleniibus, hcc.et corum segetibus Hispalensis aucior narraliunis de obitu
:
cles'ce lsi-

ix lirpa>is, maternis a!Tectib ;s tradidit. i S. Brau'io dori , et Redenipius archidiaconus , cui epislola d>
Isidori amicus, et, ut muhi volunt, discipulus, eliam recta inscribitur : ac potius credil bune Tuisie

in ea epistola, qiia Hispanorum Patrum no-

gesla Redemptum Emeritensem ardiidiaconum, qui eodem
mine coucilii vi sic Honorium I
Toletani defmdit ,
tempore florebat. Suadere hoc ipsum potest , ul

alioqutur lom. XXXHisp. saer., episl. 21 i Optime :

idem Florezius icm. XIII Hisp. sacr. confipniat. quod
saiis valJeque congrue cathedrcc vestrcc, a Deo vob s
:
aucior narrationis de obitu S. Isidori dericus appel-

coHjIcc, niunus persohilis, cum sancta sollicilu Jine latur, curn alter archidiaconus vocetur. Eui enim
omnLm ecdesiarum ,
praenitcrile doctrince lumine ,
clerici nomen commune quodammodo est tamen
,

et in speculis c .n-tituti, Ecck-sice Christi digna tnta- jam tum inler derici et diaconi appellalionem discri-

mina providetis, eldominiae tunicce derisores [Forle men aliquoJ erat, ut in judicio iuter Martianum et

divisores] divini gla lio verbi et supcrni lelo z li Habentium episcopos in concilio vi Toletano, apud
confoditis, atque sanctani domuin Dei matrem no- Pueyum pag. 690, Per Timolheum tunc clericum ,

stram stuJio veslro vel vigilantia a nefandis prceva- modo autem diaconum.
ricaloribus. et execranJL desertorihus ad Nehemicc jj 22. Biyerius argumenta profert ob quce epis'ola
simililu linem expurgalis. i ad Redempluin suspecta videri potesl ;
quia stylus
20. Sviiiboli Alhanasiani meat.onem ni epistola ad ejus hoJiernum in scholis arguendi morem sapere
Claudium Oudinus objicit. Quid tum inJe?Consen- videlur ;
quia verba illa, pannos autem lineos ,
quos
tiunt viri docli, eti;;m ii qui symbolum i luJ Atbana- corporalia dieimus, sequius prce Liloriano scccumin
sii esse negani, nihil m'n'is anliquissimum esge, redolenl : quia de pane azymo ac fermentato disserit

cum in quodam veteri Coiice Grfgorii Magni tem- longe antequam de hoc argumento lis inter Latinos
pore exarato repertum fuerit. Sive ergo Yigiiius Grcecosque oborta esset. Observat Mabillonium et
Tapsensis scecu'o v exeunle symbolum sub Alhanasii cardinalem Bona alteram tantum e tribus Leonis
nomine ediderit, ut muiti volunt, sive eodem sceculo Acrideni archiepiscopi Bulgarice ad Leonem IX du
ineunte, Yincentius Lirineiisis , ut alii malunt, cer- hoc argumento epislolis, apnd Baronimn ad aunum
tum est ab Lidoro s^b Athanasii nomine laudari po- \ 55 Latine editam, videri 1 gisse : cum ipse olim e
tuisse. Confer Natalem Alexandrun sccculo iv, cap. 6, Grceco Aotonii Auguslini Codice tres descripserit
art. 8, qui observat, in synodo Auguslodunensi cnno in qubus tamcn nibil invenit quod Isidoro ansam
670 symbolum S. Athanasii a cleicis recensendum prcebuisse potaerit ad Redemptum scribendi. NJiilo-

prccscribi, et jam ab amio 635aliqua ex islo symbolo q minus Bayerius pltira pr° ferl, ut epistolam a eensura
viJeri descripla in ea confessione fiJei quce edita est suppositionis vinJicet. 643 € Quidni, » inquit, t hcec

a celeberrimo concilio To!elano iv, cap. 1, prce iJe episiola anle utriusque Ecclesice de pane azymo et

scilicel Isidoro no tro. fermeiilato lilem, occasione scrupuli, ut in eade.m

legitur , de eo aliisque ecclesiaslicce disciplincc arti-
21. Epislolim ad Redemplum ab eodem auctore
confictam fidenter pronualiat Oudinus, atque addit culis ReJeinpto oborli scribi ab IsiJoro potuiL? Ne-

lla censent omnes eruditi. Falsam quidem hanc epi- que in ea, ut Mabilloniopersuasum fuit, conlrover-
stolam censent Libbeus in comment. ad libr. Bel- sia? inter utramque Ecclesiam ment.o, ac ne vola
larmin. de Scripl. ecclesiasl., qui scriptam post con- quidem aut vett gium exstat. i Addit epistolam ni-
,

troversiam de azymo exisiimit , Caveus, Cellie: ius hilabsonmn aut lsidoro indignum xonlinere , ejus
,

n. 51, Dupinius, auctores supplementi Aclorum eru- doctrinam cum calbolico dogmale mirifice consen-

d;t irum tom. II, sect. 9, p. 475, alii apud Placcium lire; neque demum stylum prorsus ab Isidoriano

n. 1484. Fabricius n. 25 solum ait eam suspectam abludere. Viderinl Imc lamen, concludit, quibus ve-

haberi a viris doctissimis. Suspecta quoque visa fuil teris Ecclesiw disciplinte stndiuin animc hceret.
25. Ut a veibo corporaia incipiam, forlasse glossa
Florezio g£7 tom. XIII Hisp. sacr., pag. 519. Na-
q est e margine in textuai intrusa, quos corporalia di-
talis Alexander, qtii episiolam ad Claudium recipit
cimus. Neque tamen persuaderi facile potest, Lido-
hanc confictam asserit post exortas inter Grcec<s
riano sceculo eam verbi significationem iu usu non
Litinosque controversias de azymo adeoque post ,

Photianum schisma. Nic. Antonius, poslquara ani- fuisse ;

quando^fcidem ea vox ita usurpata exstal in
Sacramentorum Gregorii Magni, in Ordine Ro-
madvertit cardinalem Bona lib. Ber. liturg., cap. 25, i libro

niano, in Missali Francorum veteri pag. 400, iu

eamdem epislolam ut supposilitiam conligere Ma- ,
,

Capiiulis Caroli Magni cap. 254, lifi. vn, apud Aktit-

billoniam etiam ,
qui azymi causam adversus cardi-
argumentum ex bac epistola alias iium, Amalarium, et alios veleres, quos Ducangius
nalem Bona egit,
excitat. In Missali Gotbico-Hispano pag. 2!9, ad
validissiinum inler dubia conjecisse dissert. de Pane ,

quodammodo prceparationem missce habemus oralionem Ad ex- :

euchar. azym. etfermenl., cap. 6, ipse

dubius hceret. Qucerit qua ratione IsiJorus ad suum tcndendum corporalia dicat sacerdos : In luo con-
Age- spectu, quxsumus, Domine , hwc noslra munera tih*
archidiaconum Redemplum scribere polucril ?
ul nos libi placerc valeamus : a lolite
bat ibrsan, inquit, eo ipso lemporc in curia regia placita sinl,

portas, principes, veslrus, cl elevamini, porlcc wtemu-

Isidorus , ut ex rpistola ad Brauliouein iutcr Isido-
cap. 6 lcs, et introibH rex gloriec, clc. Scd observaudum,
riauas decima colligi potest. Florezius, ut
 ;

509 ISIDORIANA. — PARS II. CAP. LXXIV. 510

corporalia a Cotho-Ilispanis dicta non pannos ,
qui- A Armeuis, qui, ad Eufychianam h;vresim deficienles,
bus corpus Domini rilu Rimano imponitur, sed qui- azymopane uli eceperant, vitio id Grscci dabant , ac
Lus dona sacra, et ipmm altare a diacono cooperie- velus formul.i Armenorum, ad fidem catholicam et
bamur. Ac foriasse in rubrica Missalis Gotho-His- concordiam cum Ecclesia Grocca £50 redeontfu», a
pani legendum cril ad extollendum corporalia; nisi Colelcrio in n t. ai lib. vConstit. apostol. descripta,
ita coopertorium allolleretur, ut super altare iliico hoc analbema exprimebal : Siquis in panem obiatio-
exlenderelur ; nam in Missa dominicoc primce a hen- nis non imminil fermenlmn el sat, nec aquam cum vinc
tus pag. 2 ruhrica alia esl : Dimitlendo patcnam su- in sanctum calicem , anathema sit. AUegantur ct :
am
per corporales ; vtl ,
quod magis credo, calix et pa- quaedam Gregorii Magni verba a Gennadio patriar-
tena super corporalia ponerentur, et plicata exlrema cba Constanlinopolilano pro synodo Florenlina, ct a
aliqua corporalium parte cooperirentur, ui colligitur S. Thoma in part., quaest. H, art. 4, et in Calena.
ex iis qtta: cardinalis Bona djsserit Rer. Iiturg. lib. i, super Malthaeum, veluli ex illius rege to dejrompta :

cap. 2o, num. 11. Consonat his concilium Coyacense, sel, ut vi i erudili jam observarunt, in nnllis S.
in dioetesi Ovetensi anno 1050 celebratum : Subtus Gregorii operibip. ea reperiuutur. Ila vero habent :

calicetn et desuper corporale lineum mundum cl intc- Solet mv.ltos perturbare, qnamobrem in eeclesia qui-
grum. Golho-Iiispani et Mozarabes panem et corpus I> dam panes azymos, quidam offerunt [ennenlalos. Bo-
Domini in patena s^mper retinebant. inana F.cclesia offerl azgmos pancs , elc., sed sive in

6^9 24- Conlroversia ergo in epislola ad R> uzijmo, sive in fcrmenlato conficiatur, Domini curpus
demplum videtur esse non de his pannis quos nos el Salvaloris noslri sumimus.

corporalia dicimus , sed de velo, seu pa :

inis , quibus 2(i. In eo aulem maxinia hujus rci diflicullas ver-
opudGolhos diaconus dona sacra cooperiebat, quod salur, an Isidori tempore usus azymoruru in Ec-
quidem velim,scu pallisim, nunc solelesse sericnm, c!e.-ia Latina ,
prcc ertim Golhicc-Hispana fuerit.

auroque intertexturn , sed , ut ex epistola arguilur, Dissenliunt enim jnler se viri doclissimi. Mabiiio-
olini erat, saliem apul phires Occidenlales Ecclesias, nius in p:ajfat. saeculi in Benediclini, ct in dissert.
lincimi. Gregorius Turonens's lib. vu, cap. 2, vocat singulari de pane eucbarislico azymo et fermeniato,

coopertorium ,
quo aliure dominicum cum obiationibus f l Cbristianus Lupus tom. III Schol. in decr. el ca-
legilur : quod ponilur super munera allaris. Neque non. Concil. iti dissert. dc Aclis S. LeonisIX. caj». 7

verba epistoke abludunt : II i sericos pannos, >:os s^qq., conlendunt perpetuum fuisse in Ecclesia La-
autem lineos, quos corporaxu dicimus, ad ornamenla l:na ab i[»so suscepta2 fidei inilio panis azymi eucha-
lanti sacrificii exhibemus. MuUis post saectllis in usum. Conlra Sirmondusin dissert. de azymo
ristici
^* usum panis fermcnlati in Ecclesia Lalina solemnem
Hispania idem pallium quo calix cooperilur corpo-
ralium nomen adhuc oblineb; t , ut constat ex lege octingentis eoque amplius annis fuisse, neque re^

Alfonsi IX, part. i, lil. 4, lege 57 : Corporales son cepta azyma ni-d post Photii scbisma propugnat
dichos aqueUos pannos blancos, qneponeh sobre et caliz, cui opinioni cardinalis Bona, lib. i Rcr. liturg.

v'on que lo cubren, quando face el clerigo el sacramento cap. 2, adhoesit, nisi quod azyma non omnino, ut
del Corpus Duntini , e eslos no dveu scr de sirgo, nin Sirmondus , ab Ecclesia Latina primis illis saeculis

de panno tinlo , mas de punno de lino puro e blanco. excludit. Raliones pro uiraque parle Natalis Alexan-

Sed pro vario lempore diversisque regionibus corpo-' der in dissert. 11 saculi xi el xn, arf. 3, accuralis-

ralium nomen diversis pannis altari inservienlibus sime exponit, sed pro neutra sentenliam ferre au-
invenilur tributum ul videre poteris apud Ducan- ,
det : aliquantulum iam< n sibi coatrarius, qui sccculo

gium veib. Corporale, Palla, Substratorium. vw, cap. 3, art. 22, conslarc ait ex canone 6 couci-
25. Aliud lortasse recentioris styli in licium ali- lii xvi Tolelani, pane fermentato Ecclesiam Hispa-
quis reponcl in v< ibis epistolac ad Redemptum ,
nam illis tempo . ibus usam fuis?e, el cap. 4, art. 4,

Cum non sint de essentia , sive substanlia sacramenli. neg.il epislolam ad Redemptnm l idori esse, quia ea
Sed quacdam nunc inter theologos coinmuniores aalate HispanicaS Ecclesae- fermei latum consecra-
plnases in anliquioribus Palribus fundamentum ba- bant. In jira^senti aulcm dssertatione observat,

bent. Particulac praepositionis de usus adco varius utrosque canonem G < oncilii Tolelani xvi pro se al-

mbusque est apud optiinos eliam Lalinitalis au- ferre, etconcludil : Judicet lector cui opinioni faveat.
clores, ut difficile [
o^sil in proposila phrasi novilas Creilid.rim vcrba concilii Toletani cum ntraque cpi-

•aliqua ricognosci. Qwol aulem a:ite controversiam nioue componi posse, adeoque neulri lavere.
de pane azymo inter Lalinos et Grsecos excitatam £51 27. Reprehendit concilium cap; 6 eos qvi
Redemplo scrupulus aliquis de eo d'sciimine oriri t noii panes inundos et studio pracparatos supra rr.en-

poluerit, imo quod lemporc quoque Isdori notinulli sam Domini iu sacrificio olleranl , seil passim quo-
orienfales cousueludinem Latinorura in reprehen- modo uinuiiquenique aut neeessitas impuleril, aut
sioiK m vocare studuorint, nihil cerie est cai!s;e cur voluntas coegerit, de panibus suis usibus praeparatis
negetnus. Nam si eaedem eranl dissidii caussc, cur crustulam iu rolunditatem auferant , eamque supcr
non et quaedam initia essc potueruut qusc lameii in altare cum vino et aqua pro sacro I bamine oflcraut.

apcrtum bellum et schisma non nisi posl multa Quod factum nequaquam in sacrsc a c oritalis histo-

ixcula . aliis oborlis conlroYcrsiis , eruncrinl ? Sic ria uspiam gcsltiui peipendiuir. i Probat deimle,
Ml AD OPERA S. ISIDORI IIISPALENSIR PROLEGOMENA. 512

Christum panem intcgrum accepisse, et benedicenno A concihum Tolelanum damnabat ; scilicet qnod ee
confregisse, et pergit : » Quid aliud insliluit nos, nisi rotunda crustula cx panibus vulgo usit-nis coufice-

utpanem integruui sumentes super altaris ejus men- rentur. Hac autem in parte, qua concihum vult pa-
sam benedicendum ponamus, non particulam panis, nem sanctificandum debere esse nitidum et ex studio

qnodcaput nostrum nequaquam fecisse perpendimu-.? praparatum , Mabillonius arguit panem azymuin
Kam si honio suoe vitae diligenliam studiosius adbi- praecipi ; Sirmondus, cardinalis Bona et alii colli-

bere procurat ,
quanlo magis sacris Dei cnliibus gunt panem fermentaturn non rejici, cum expressa,

nitorem debitum exhibere summopere debet ? Unde ul oporlebat, mentio non fiat : quibus etiam Chri-
lemeritatis hujus, aut nescientioe cupientes terminum stianus Lupus assentitur, quamvis usum panis fer-

ponere, id unanimitalis nostrae delegit conventus, ut menlali Ecclesiae Hispanse proprium, non Latinae
non aliter panis in altari Domini sacerdotali bene- communem inde astruat. Iterum coniirmo eapilulum

diclione sanclificandus proponalur, nisi integer et concilii cnm ulraque sementia cobx-
xvi Toletani

nitidus, qui ex sludio fuerit praparatus, neq ie rere posse, cum verba illa nitidus et ex studio prce-
grande aliquid, sed niodica tantum oblata, secundum paratus panem azymum satis innuant, si alio(|uiu
quod eccleskislioa consucludo retentat : cujus reli- usus illius tunc viguisset, et possint etiam pecuiia-

qu*ue aut ad conservandmn modico loculo absque B rem curam ac diligenliam ,

sive sludiuin panis

aliqua injuria faeilius conserventur, aut si ad consu- eliam fermentali ex optima farina conficiendi signiii-

mendum fuerit necessarium, non ventrem illius qui care : adeoque ex aliis monumenlis lis lanla esl di-

sumpseril, gravis farciminis onere prcmat. i

rimonda, quam nostrum non est componere. Credi-
28. Deesl forlasse aliqu.id inter verba fecisze per- derim tamen concilium Coyacense, anno 1050 habi-
pendinvts, et Nam si homo. Senlentia ccrle concilii tum , opinioni Sirmondi et cardinalis Bonoe favere :

reponi debere Iloslia sil ex frumento, sana, et integra, a!., ex fru-

est ,
panem sanclificandum in allr.ri ,

qui integer sit, nilidus, ex studio pneparulus, mo- mento electo, ubi nulla azymi menlio, ut necess3rium
dica mole. Apparet jam lum aliquod inilium in Hi- videbatur, communis esfet consueludo. Exstat
si

spania earum particularum, qiu' nunc consecralac Joan. Goller Hermanni Histona (553 concerlationum

couimimicanlibus distribuualur : quod a concilio de pane azymo, ctc. Lijssiae 1737. Inteiea relinquilur,

danmatur, quia contra vetereni consi:etu:linem erat, epislolam ad Redemplum ex hoc capite saltem du-

et Christus panem integrumaccepil, quem benpdicens biam esse.

lregll dcdilque discipulis suis. Ac nisi multUiii fallor, 50. Quod autem vasa quibus sacrificii imii)o'atio

legen.lum esl, crus ula in roiunditatem auferant, agitur metallina potius debeant esse , ut in eadein
eaque, clc. JNam elsi crustula femiueo g-nere dici C epistola exponitur, quam lignea, ve! ficlilia , id ex
potest a crusta, lamen boc loco melius videlur cru- autiqua consuetudine videlur dictum. Concilium
stula iu plurali neulro a crustum. Ut eniin adveriit Coyacense nuper laudatum : Ita ul non sacrificent
Servius ad lib. vn yEneid. vers. 114- : Crusium et cum calice Ugneo vel ficlili. Lege, si vacat, cardina-
crusta neutraliter dicimus de lm quce comedi possunt, lem Bonam Rer. lilurg. lib. i, cap. 25, qui num. 2
femi)ico aulem genere quce comesse non possumus. conclidit, orthodoxam Ecclesiam semper el ubique
Neque alius concilii sensus csse polcst : loquitur in hoc conspirasse, ut aureis vcl argenleis calicibus
enini de pane qui integer accipiendus Q52 crat > et sncerJotes uterenlur. De palla linea, quoe corporale
particulatim confractus distribuendus ; cujus reliquie dicilur, multa eliam tradit doclissimus idem cardi-
aut modico loculo conscrvarentur, aut consumeien- nalis ibid. num. II, quce epislokc ad Redemplum
lur : exemplumque Chrisli repelitur, qui pctneminle- consenlanea sunt. Sententia qi^oque veteruai Pa-
grum accipiens {non buccellam), quem post benediclio- lcum fuit, verba coeltslis oraculi non subjacere , ut
nem confringcns suis particulatim disci\nis dederit. ait auclor epistolac ad Redemplum, Priseiani re-
Non igitur n prehenduiilur qui unum aliquud crustu- gulis, vel Donati. Gr;g rius Magnus in e, islola ad
lum pauis rolundum, sive unam buccellam super Lcandrum, piacmi-sa Expoiilioni in Job : Indiynum
aliare offerebant, fcilicet pro ipso solo offeren le [) veliemenier existimo, ut verba c&leslis oraculi reslrin-
sacerlote , sed qui plura cruslu'a rotunda ad altare gam svb regiiis Donaii. Neque enim lucc ab ullis in-
afTcreij.iiit . quce deinde sancliiicata sine fractione terpreiibus in Saipturoe sacrce auctoritate servaia
commuflicaQlibus dabant. sunt.
29. Qusenam panis consecrandi forma scu ligura 5J. De epistola ad Eugenium dicendum superes^.
o! m fueril et quomodo ad hanc hostiarum el par-
, Perezius iu not. asserit hunc fuisse Eugenium II
ticularum formam ,
qua nunc ulimur, devenlum anlislitem Tolelanum , Justi successorem. Nonnulli
t-it , accuralissime peiscrulalur cardinalis Bona propterea putarunt inscripiionem falsam esse, quia
Rer. liturg. lib. i, cap. 23. Sed hostiarum et parti- Justuin post Uidorum viia funclum credebai.t ;
qucd
cularum originem ex sseculis pos<erioribtis repctit : Oudinus refellii, quamvis epistolam ejusdem suppo-
quod vcrum quiucm est, si de comnumi usu in eecle- ulionis et auctoris cum proecedeutibus esse, dicai.
siis recepto sermo sit. Alioquin inilinm ex ea con- Florezius tom. V Hisp. saer. pag. 267, epistolam
suetudine repeli debet, qure in concilio Tolelano pro legitima habet, sed ad Eugenium Tolelanum
r prehensa, postea tamcn in melioiem formam red- scriptam non censet : cum enim Justus pnedecessor
>.eta invaluit, ab co viiio expurgala quod simul anno 636, mcnsc Marlio prope medijm obierit.
513 ISIDORIANA. — PARS II. CAP. LXXV. gfj
consecratio Eugenii circa finem ejusdem mensis, non \ 3. Alia est epistola Isidori nomine in Codice Vati-
ante, collocan debet : Isidorus aulem obiit initio cano 4418 satis antiquo, de quo cap. 97, inier alia
inensis sequentis Aprilis. Non ergo idoneum tempus opera niedica sic inscripla pag. 167 terg. rubrica :

effluxisse videtur, ut lsidorus ad Eugeniuin jam epi- Incipit epistola Ysidori Spaniensi. Rursus pag. ^08,
scopum litteras dare potuerit. Quid, quod epislola recentiori inanu : Epistola Isidori : Qualuor suni
potius ad episcopum antiquum direcla videtur ? venti, quatuor anguti cccli, elc. Epistola a Christiano
Yestrw sanctilalis lilteras per niintium suscipiens homine videiur confecta, qui quoedam ex Isidoro
Verecundum, rerum omnium condilori grutes iinpcn- suiupsit, scilicet ex lib. iv Elymologiarum, qui est
diinus, quod Ecclesiw sanclce suce mentis et corporis de mediciiia, et aliis in locis. Fabricius lom. XIII
vestri valetudinem conservare dignaiur. Exislimat Bibiiol. Graec, pag. 746, inter veteres medicos re-
ergo Florezius epi tolam ad Eugenium Egarensem ,
censet Isidorum Aniiocbenum a Galeno citaium, et
qui concilio iv Tolelano cum Isidoro sub.-cripsit, Isidorum Mempliitem ab Aetio. Addit I.idorum II i-

directam fuisse. Inscriptio quidem certain episcopi spalensem medicis a Tiraquello annumcrari propler
654 sedem non designat, et chronologica ratio ea quaa de rerum proprietaie scripsit, et multa alia
quam Florezius explical, con ra Eugenium Toleta- ad niedicinam pertinentia, proesert m lib. xi, xn, xvi
num facit. B et xvu Etymol. Nescio an quod dicit de proprietule
52. Partem bujus epistolie ad Eugenium Lucas rerum intelligat opus a Sigeberlo indicalum Scri- :

Tudensis operi suo de Albigensiuiu haeresi inseruit : psit duos de Differcntiis verborum, site de
el libros

Mariana etiam libro vi, c. 6, Ilist. Hisp., qui amici- proprietate rerum, an solum innual Isidorum in bbris
tiam inde colligit quoe inler Isidorum Eugeniumque Eiymologiarun plura de rerum proprieiate scripsisse.
Toletanum n intercedebat, et in not. ad Lucam Tu- 4. In bibiioliieca Romana Angelica Codcx eal
densem lib. n, cap. 1, afiinnat eam epislolain exslare membranaceus i;i-4, sajcuii xiv circiter, inscriptus :

in vctusto Codice templi Toletani. Lucas vero Isido- Isidorus ei alii de medicina : lnterea moneo te, me-
rum auctorem laudai, sed opus sive iocum, ex quo dice, s cut ego monitus sum a nostris magistris, e!c.
verba ejus deproinit, non nomiuat. Nalalis A exau- Desinil : posse noscitur. Explicit Isidorus. AHoquitur
der primatum Romani ponlilicis jure divino eg r egie quemd.mi sutim nepotem. Non exprimitur esse Isi-
ab Isidoro in bacquoqueepistola, ut inalia a l Clau- ('orun HiSpalens m. Sequualur quredam ano.yma :

dium, coniirinari asserit. Oudinus, ut dixi, Dupinius, Medicina est quce corpus vcl tuclur, vel restaural, elc.

Dalkeus, Tenlzelius et alii, praeseilim heterodoxi, Ilie est lilier quarlus imperfectas
Eiymologiarum
commentitiam aperte dicunt cum ob affectam erga Lidori. Pesti a Incipit liber aureus : Si dotor cupitls,
Romanum pontificem obedientiam, tum ob injectam ^ elc. Expiicil liber aureus. Deinde Incipiunl curoe
symboli Alhanasiani menlionem quae duo objecta magi tri Bar.iiolomwi : Hgdrophobia est passio
:
elc. ,

jam dilui, cum de epislola ad Claudium disputavi. Codex in line videlur mulilu;.
De hac igitur epislola, an sit Isidori, minor est du- 5. Suspicor meJio aivo Isidorum aliquem exsti-
bitaudi ratio, quam de prccceJenii ad Redemptum lisse, qui Latinis liiieris
;
medicinam illuslrare pro
major foi tasse eiiam asserendi eaiu ab Isidoro scri- virili parle conatus fuerit. Nam in Codice eliju;
ptam, quoniam a Luca Tudensi jam reperitur lau- Vaticano 2439 membranaeeo in-fol. post Averrois
data. Verum cum ipsius Tudeiuis auctorilas satis
conimeiilarium super Cautica Avicennae, magistro
firma aut antiqua non sit, dum certiora velustioris Armengando Rlaxii de Monte Pessulano ex Arabico
setatis exemplaria non oslendantur, quatuor has epi- inierprete, pag. 45, sunl Joannis Damasceni apbo-
stolas saltem dubias esse pronunliabo. risini subjeclo commenlario. Aphorismi incipiunt
:

Liberet te Deus, o.manlissime, a devio erroris. Com

CAPUT LXXV. fili -

De aliis epislolis Isidoro attribtttis aut affictis. Epi- meiilarium vcro : Jounnes Dnmascenus, tradens quos-
stola Isidori medica commentilia. An Isidortts ali- dam canoncs medicince operi suo £53 prcemillli
quod de medicina opus conscripserit. proxmium. Iu ha:c
fine est rubrica : Expliciunl
i. CanonicusLegionensis, auclor Vilaz S. sidori
D apkorimi Jotnms Dumsceni, filii Scrapionis, cum
apud BoUandianos, refert Isidorum adiiuc juven-m commento beali Isidori. Codcx sseculi xiv Circiler
cpislolam ad Gregorium Magnumde beatitudine scri- esl. Ncque Armengandi Blaxii, nrque I idori alku-
psisse : cujus meniio apud anliquiores alios non ex- jus medki Fabrii ius in Ribliotheca medii sevi me-
slat, ut cap. 18, u. 9, observavi : neque ejus exem- minit. Juannes Damascenus medicus ille ipse est
plum usquanf inveniri puto. quem Fabricius lom. Xill Bibl. Gracac librum apho-
2. InCodice Valicano579I, posllsidoriepis:olas aJ rismoriim 160 ad lilmm scripsisse teslalur, el ad
Leudefredum el Massonam, inscriptio ha?c esl : lucipit soeculuai vni prope finem revocal. Etsi enim de
epistolade nominibus Imrilicorum qitiunitat m Ecvlesiw Joanue Damasceno, Serapionis lilio, in Serapior.e
lurbaverunl , Isidori. Sed 655 'd depromplum e*l agere polliciius esi, tamen id solum prohilit : Joan-
ex lib. viu Etymol. cap. 5 : Quidam eliam h.xre- nes Serapio, aul, ut aii vocanl, Serapionis filius,
tici, ttc Alia adduntur ex cap. 6, sub titulo : De medicus Arabs tirea annum Cluisti 1070, mullis sa;-
philosopliis gentium quccdam. De hac cpistola iterum culis vixit post Serapionem medicum Atexandri-
cau. 86. nutn clc. Arabis autem illius, qucm ad swculum vni
,
 ,

615 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEGOMENA. C16

pcrpsram referunl alii, plura scriplct Latine versa A id non Jsidoro Iribuendum erit, sed aut Theodisco, aul
:

habemus, elc. At auctor aphorismorum ad filium ad Avicennce. Rodriguezius, lom. II Bibl. Hisp., pag.

sceculum vui ab ipso Fabricio refertur. Quidquid id 5M, sentenliam Nic. Antonii male expressit : ail

est, cerle Isilorus noster commentarium in apho- enim eum apologiam pro Theodisclo adornasse, cui
rismos scripioris longe se posierioris minime edere nonnulli errorem Adoplianorum impulaverant, cum

poiuit. INic. Antonius ne exsiilisse quidem ullum Theodischim

6. Quod si aliquis, ut opinor, fuit Isidorus, qni anlisiiteni Hispalensem contendat
medio rcvo, ul dixi, nomen suum inter medicos 9. Nullum quidem fuisse Theodisclum ,
qui post

scriptores professus fueril, facile fuit ul inepti Isidorum sedem Hispdensem tenuerit, cap. 12 dc-
librarii Isidorum Hispalensem ,-cujus late fama per- monstraium jam manet. Neque lamen propterea
vagala erat, auctorem crederent. Ac fortasse auctor Lucam Tudensem auctorem conlrnualionis chronici

coniinuationis lsidoriani Chrouici sub Ildefonsi no- lsidoriani Ildefonso afficiae, aiit interpolalorein cre-

miite vel proisus confictaeplurimum interpo- , vel didcrim, quod mulli putant. Nam Kodericus quoque
lat;>, inde occasfonem sumpsit, ut quaedam de 1 bris To'elanus, Lucae aequatis aui eihrn antiquior, eani-
medicis Isidori a commenlilio pariter Theodisclo dem continuationem !eg'sse videtur,ut apparet Iib.

successore, fals;Uis in vulgus spargerel

Isi !ori :
jj n de Keb. Hisp. cap. 21, ubi de Cindasuindo ait : Li-

i Successit beatissimo Isidoro Theodisclus , na- bros sanctorum Patrum diligenter fecil perquiri, el

tione Graccus , elc. Libros quosdam de Naiuris instiluta beati Isidori firmilcr observari. Jlic perfidum
r>.rum et Arle medicinae, necnon et de Arle noloria, Theodis.um tlhpalensem episcopnm sijnodali senten-
quos paler Isidorus facundo sly'o composueral, et tia inexsilium misit, et dignitatem primatiw, quam <:b

nedum ad publicum vcnerant, in odium fiJei cor- antiquo liabuerat, (olius approbalione concilii Tolelancs

rupit, resecans vera et inserens falsa : aique per Ecclesice confumaiit. De corruptis Lidori libris nihil

quemdam Arabum nomine Avicennam de Laiino in Rodericus 653 distrte piofert, vel quia insiitulo

Arabicum transtulit. » suo salis erat, si Theodisclum aut Tiieodislum per-

7. Totaia hanc fabulam merilo explodit Nic. An- fidum appellarct, vel quia fortasse exemplar conti-
tonus, qui ex interpolato hujusmodi chronico erro- nuatiouis Chronici Isi Joriani ininus corruplum nacfus
rem ortum puiat eornm qui Avicennam Hispanum fuit, ul loc. tit. jam monui.
fais.-e exisiiuurunt cum lamen Avicenna, piin<eps
; 10. Inter Isidori epislo'as reierre aliquis posvit

medicorum Arabum neque in Ilispania naius,

scilicet opusculum de In lilutione bonae vilre, de quo cap.
neque illuc accessisse unquam videalur, et saeculo xi 82; nam epistolac nomine insignilur in CoJiceVaii-

demum vixeril, ui o;teudit lib. vn, cap. 2, ubi q cano-Palatino 852 , ubi laiueii non Isidoro , sed
duos Aviccnuas sioe ul!o fundamenio ab !
a iis di- Ambrosio perperam a ;
cri!>ilur pag. 80 terg. : Incipit

slingui animadverlit. Ridiculum praclcr.-a videlur, epislola beati Ambrosii archiepiscopi de Moribus et

Theo.lischru in odium fidei vera in libris de Medi- honesta Vita : Dilecle fili, dilige lacnjmas, etc.

ciua et Rebus 657 naturalibus rosecuisse, ac faha

inseruisse , cum id polius aJ libros de Rebus satris CAPUT LXXYI.
scriptos es&et referendum. Dubiuiii auiem est an De Nalura rcrum liber Isidori ad Sisebutum regem.
Editinnes. mss. Codices, excerpta, caput quoddam
pseudo-Iliiefoiisus nomine arlis notoriac iulellexcrit
hvjus libri nondum edilum. Carmen astrologicum
supestiliosam illam, quam Salomonis clavkuUe lilulo
huic libro addVum , forlasse Isidori , compendium
Cornelius Agrippa inlegro libro explanavit, de (jua metricum ejusdem libri nondum edilum, fortasse S.
Delrius, Tor.eblanca, Alberghinus, aliique aguut, Eugenii Tolelani.

quae cerle sanctis imo viro Lidoro sine maxima \. Neminem vidi hactenus, ail B.iyerius ,
qui de hoe

injuria ascribi nequit, an ariem noiariam, quae per cpere lilem Isidoro iniendat. Ac notanJum id sme iu

not;s scribere uocei, quam Hebiaei eiiam inferioris lanta judicandi de genuinis Isidori oper.bus licenlia

aevi cognoverunt : de qua videnJus Muilerus lib. n ac varietaie. Sisebuti regis, cujus doctrinam et elo-
Misc. cap. 15. Hcec autem notaria ars mullo minus \y quentiam Isidorus non soium in epislola nuncupatj-
idonea e.-t, ut in odiuni lidei corrumpalur. Pinius ria, sed eliam in HJsloria Golhorum celebrat, epi-
in traci. de Lilurg. Ilisp. cap. 4 eidem commentitio stolas, quosdam versiculos, et Acta martyrii S. Desi-

Theo.Hsclo imputari posse conjLit, quod exemplaria derii Florezius lom. VII Hisp. sacr. edidit : ex
quacdam liturgiac Mozarabicae c rrupta fueiinl ;
quia quibus Isidori judicium de regis erudilione salis

scilicet B.uonio iiJem praestiiit, referenli ad an- comprobatur, quamvis is sermone parum Laiino, et

num 704 Tli o lisclum prinni n iu Ilispania asse- ad vulgarem declinanle Opus cfare a
scripserit.

ruisse Christum Dei Filium esse adoplivum. Ita Braulione describilur: De Natura rerum ad Sis bulum
facile errores serpunl. regcm librum waum : in quo lam de ecctesiasHcorum
8. B rardus, qui Cauones Graliani genuinosedidit, dvctorum quam de philosophorum indagine obscura
eaindem crambe.n recoquit parl. m, pa?. 481, at- quctdam de elemenlis absolvit. Breviu-> IWefonsus :

que ila concludit : Nemo exinde non colligit, quanlu Librum de Nalura rerum ad Sisebutum principem.

stlerlia opu» sit in mediUtlione Isidoriunorum llunc quoque tilulum de Natura rerum Sigebciius
librorum, in qnibus sane si quid offcndiculi csse polest, aliique rclinuerunl. Nic. Antonius putat hoc essa
 ,

517 ISIDORIANA.— PARS I). CAP. LXXVI. r;

f 3

opus quod Trithemius Cosmographicc nomine laiulat, A nmndo, elementis, de stellis, de meleorh, etc. Pne-
qtiam inscriptionem in Pithccano Codice apparere, fatio est metrica :

monuit Scriverius in animadversionibus ad Vegetium Naturas r?rum vari3s, labentis et sevi

Perstrinxit litulis tempora lata cilis.
ediliou. 1670, tom. II po.-t Stewecbii coinmenlarium j
Hoc opusculum edere Mansius cogitabat. Auctor ab
:

pag. 54. Sed cum Trilhemius nonnunquam quaidam

ipso creditur Jacobus diaconus, cujos sequitur syn-
opera diversls 659 titulis repr sentet, eredidcrim
.

opsis epistolre Alcuini. Ego puto Bedcc opus e~.sc

opusdiversum nonesse.quodalibivocal de Compulo et •

jam editum. Alvarus Cordubensis sxeu'o ix Isiilo

naiura rerum, alibi de Astronomia i

libntm Natura? rerum appel'avit in Indiculo lumino .0

2. Neque dubitandum videtur quin liher deAslro-
num. 15, Carnalibtts vcro et minus peritis scandalum
uomia a Trilhcmio rccensilus sit optis ipsum de
nasci tempore martyrii beatus, et lumen noster (lorle
Natura rerum. Nam initium a Trithemio indkatum :

nostrum) Isidorus in rerum Natune libro evidenti

Domino et filio cliarissimo, episloke nuncupatorhc
eloguio, p.t apia ficjura stellce cujusdam Ho ione (Orio-
Isidori ad Sisebulum congruit. Nic. Antonius iuler
nis) nuntiat.
opcra a Trilhemio commemorata , sed aliis ignota,
5. Prodiit hic Hber, tit ex Fabricio dixi, aimo
referl librum de Aslronomia : qucm i^se quoque sus-
1472, et consentit Bandinius tom. IV Cod. Lalin.
picatur esse librum de Naluia rerum. Altamen, addit, B
bibl. Laurent. Medic, plut. 27, cod. 9 bibl othecie
in Medicea bibliotheca Isidorus de Astkis reperitar.
S. Crucis quoe editio Margarino de la Bigne ignota
:

Exslal adhuc hic Codex, Liber Isidoii de Astris cccli;

fuif,qui anno denique 1580 se primum id opus in
ted eu.ndem esse ac librum de Nalura rcrum ,
per-
vulgus edere existimabat. Repetila est deinde eliiio
spicuum est ex collatione iuter schedas Zaccariauas
hbri ejusdem in editionibus Operum Isidori regia
cap. 44 indicala. Neque in aliis mss. exemplaribus
Matriiensi, Breuliana et recenti Malritensi. Sed iu
simihs inscriptioncs libri de Nalura rerum desunt, ,

edilione Regia caputultimum de Purtibus (errce prae-

ut in Cod. Regio-Valicano 1375. Bayerius quoque
termissum fuit. In recenti ediiione Matritensi ioter
Codicein Tolelauum recenset ,
qui de Astris ceeli ad
appendiccs pag. 51 additum est hoc caput ex Codice
Sisebulum inscribilur. Ah aliis dicitur liber aslrono-
Ovetensi, scripto sceculo vn et ex alio Oxomensi
micus, et in editione Auguslana anni 1472 fol., quam ,

Fabricius laudat, de Responsione mundi etOrdina ione

sscculo xii, vel circa inilium sceculi xm exaralo.
Edilor, qui nonnullas varias leciiones ex Ovetensi
astrorum. In Codice Escurialensi, quem Rodrigue-
Codice adjicit, alvenil in cenlro figurce capitis 11
zius tom. II Bibl. Ilisp. pag. 527 dtscribit, sccculi
litteris minio nolatis legi : Eulogii mementote pec-
xei, titulus est, Sancli Ysidori Yspanicnsis de Astro
Cat0ris qui Eu 0§iuS
'

Ut addit videlur scriDt '

,r - vel
nomia seu Natura renun. Subjungitur in eodem Co- C '"
' '

dice llem liber Stntenliarum, scilicet Isidori.

possessor libri. In nota subjecta dubitalur num is sit

S. Eulogius martyr Cordubensis. Anno 859 S. Eulo-

3. Miratur eliam Nic. Aatonius, opus de Naiura
gius martyrio coronattis fuit : adeoque si liher a
rerum inms. Codice Pauli Petavii, quem Scrivcrius 1

sceeulum vn vel , ut alii putani , vui peninet

laudat, appellari Rotarum librum.Neque assentiiur ,

sanclus hic martyr solum possessor esse potuit.

Scriverio qui liotarum in Notarum commutare vo-
quod 6. Advertit idem editor, post caput, quod ntinc
hierat, ac probabirorem pulat conjecturam ,

liotarum ex Natura rerum compendiose scripto eru-

est ullimum, de purtibus terrce, alia in eodem Codice
Ovelensi addi de Asia , et partibus ejus, quce sunt
perit. Verius lamen censet, a roiis seu circularibus
quibus Isidorus multis
caput 3, 4 et 5 libri xiv Etymologiarum : el conjicit
liguris, in hoc libro utitur , li-

tulum Rotarum ab aliquo ineplissimo, ut ait, exscii-

ille quidem non inepte , vere olim ad librum de Na-

plore luisse fabricalum ,

prcesertim cum eumdem ti-
tura QQ1 rerum, qui Etymologias prcecessil , perti-

tulum nuisse postea vero ab Isidoro in Etymologias con-

in Chronico Fontanellensi invenerit : de quo ;

cenfer supra cap. 46, uhi in a'.io Codice nionasterii jecta , et in plerisque exemplaribus libri de Nalura
rerum prcetermissa. Bayerius in not. ad Biblioth.
S. N.izarii in Laurissa idem titulus Rotarum supra
verum tiiulun apponilur. Codex noster R gio-Vati- vet. Hisp. ohservat pervetustum illtim olim ecclcsice
j)
cantis 510 eadem inscriptione prccnotatur. Codex Ovetensis Codicem, quem Longohardicum Grialius

Mediolanensis Liber Rotar., quod Muralorius non appellat, nunc exstare in regia Escurialensi biblio-

cum Codicem Iheea , ac constare parlim cursivo characlere Lon-

intelligcbat , describeret, ut cap. 55
dixi : ac fortasse velustate consumpte erant ultimce
gohardico ,
quem nos Alaulphicum dicimus parlim ,

liUercc in Roturum. qnadrato , seu vulgari Romano videri autem scccu- :

4. Grialius, qui ad Malrilensem cdilionem librum lo viii , e< que non inultum adullo scriplum : ex quo,

hunc emendandum pergit ineditum ealenus I idori caput 47 de Partibus

;
QQQ in se recepil , tiluhiin de ,,

Natura rerum prceferendum ait,cum etiam

terrce in novissimam Matritensem anni 1778 edilionem
Beda
Isidori exemplo libruni sutim de Natura rerum in- permanavil. Fallitur quod id caput non anle ediluin
censet; nani et in Bignccana et in duabtis Breulianis
seripserit ; quamvis alias Isidori liber de Astronomia, *

sive de Mundo, sive Ae Naturis rerum inscribaiur. edilionibus conspicitur. Etcum illud non solum cditi

Mai sius in descriptione Codicis Lucensis , de quo et plerique nostri niss. Colices exhibeant, scd eliain

aupra cap. 44, recenset opus cujusdam Jacobi hoc ille ipse Longobardicus , quo Grialius potissimtun
usus fuit ,colligilur incuria alicujus accidisse, quod
lllulo : Incipit de Natura rerum. Agit dc terra,
 ;,

**9 AD OPEUA S. IS5DOR1 HISPALENSIS PROLECOMENA. 520

iii Malrilensi Grialiana editione omissum fuerit. A capul est de monte JEtna : sui t versus du venlis, cl

Quod si sludio praeterinissum fuit, quia a nonnullis caruien, Tu forle in luco, etc. I;i U J gio-Vatic. 1573,

Mss. abest , debuit editor prcemonere cur caput cap. 101, in-criplio est, Liber astrorum cceli edilns

quod in Bigncrana editioue jam conspiciebatur, et in ab lsidoro. Abst cnput 47 de Panibu* tence. In

multis antiquissimis membranis opparet , nibilque Cod. Pa!at. S"4 d« quo cap. 103, lncipil liker de

prcesefeit Isidoro indignum , excluscri!. Aslra cceli sancli Hisidori Spalensis episcopi. \n

7. Libri de INalura rerum qusc.Iam sunt in mss. Palalino 1448, s<cu'i xi circiter Liber tiotarum
exemplaribus excerpta : ul in Codicc Regio-Valicano sancti lsidori cpiscopi ; adest capul 40, de Nomiuibus
571, inler alia ex Patribus deprompla pag. 13, de maris ac Hmniuum nondum edilurn. Iloc est ca-

Signis lcmpestaiis, vel serenitutis : quod est caput 58 pul 48, in Cod'ce Palatino 834. Idem eaput exstal in
inlegrum Libri Lidoriani de Natura rerum, et in Co- Urbinale 100, de quo eap. 105, ubi bber bic de Aslro-
dice Casanatessi D. iv, 23, de quo cap. 107. nomia inscriplus, Elymologi s tanquam liber 23 et

8. Codicem unum ms. libri de Natura rerum ex u!timus subjungilur, auctus in fine opusculo deCoelo,
bibliotheca McJioIanensi Nic. Antonius memorat quod I idoio quoque adjudicaur. luvenilur prcclerea
Bayerius tres Escuriaienses et unum Tolelanum in Colice Albanio, dequocap. 107 fusius agim.
cujus meminil etiani Burrielius in sna episto'a. In B SS3 H- Caput novum- de Nominibus maris et

fine capitis 44 rerensui quatuor Codices, unum Lu- /Juminum ex mss. Codicibus a nobis prodiicendum cst,

censem et tres Floreniinos, quorum v-irias lectiones scilicet post Ebi enim inEdilis de-
caput 22 de Nilo.
Zaccaria sibi paraverat. Inler Codices Albornozianos sideratur, el amuUis quoque manu exara is exem-
Expositionis in Genesin , etc, indicatur iniiio liber plaribus abest, tamen cerlum mibi cst ab Isidori

Isidori de Natura rerum. Inter Codices Etymologia- lnanu esse. Quis enim alius post Isidori tempora tam

rum, ut jam a me observatum fuit, alicubi reperilur scite veterum auclorum loca interserere novisset, ut
Iiber de Nalura rerum, tanquam pars, sive liber ulti- in hoc ca;iite cernitur? Repondet enim hoc caput
mus Etymo'ogiarum. reliquo operi, de quo notanda sunt Scriverii verba
9. Bandinius lom. IV CoJ. Latin. bibl. Med., ad Vegetium a Nic. Antonio indieata , et a Fabri io

plut. 27, bibliotheccc S. Crucis, describit Codicem 9, relata : Sane non contemnendum opv.sculum, el dignum
i:i quo e.-t opus Elymologiarum, ut alibi disi. Num. 5, viri do:ti censura. Multa indidem fragmenla NicfvHi,
pag. 175, Isidori Junioris illuslris Ubellus de Astro- Vurronis, Suetonii Tranquilli, et aHorum haur.cnda.
nomia sive de Natura rerum. Prologus : Domitio el Profert Isi lorus in hoc capite verba Tranqui'li in

fiiio f>6il Siscbuto, ete. Tabula capitum 45; ultknum Pratis, Virgilii, Rcvii in Bcllo Punico, Attce in To-
est de monte jEln*, ac deJnit : ad puniendos pecca- C gaiis, Pacuvii el Augusti,ex quo refert, Nos venimus
tores, qui cruciabumur in sceculum sceculi. Q icedam Neapolim fluclu quidem caico : quod fragmentum aliis

alia a.ldit e liiio Malritensis, et caput aliuJ integrum Augusli, qncc Uulgersius collegit , adjungi polerit,

cditio es Bignceana el Brculiana. Subjiciunlur in non mirms quam ve.ba Tranquilli, Nccvii, Pacuvii et

eodem Codice capita quatuor, quorum primum : De Attcc, quce in hoc capite referuntur, inter veierum
nominibus stellarum, quibus ex causis nomina accepe- poetarum Iragmenta, quce jam mulli vulgaru.it, re-
rhit. Secundum De prcccedenlia el antegradnlione poni poterunt. Laudalum caput exslal in CoJice

slellarum. Tertimn de prascedentia el antegradatione Albanio , in Lucensi, et in multis Valicanis, ut in

(bg Quarlum de stalu stel-

iiiium relrogradatione). eorum in lice nuper exposilo observare licct.

larum. Qi sunt quatuor postrema capita Iibri terlii

' 12. Libro de Natura rerum in nonnullis Mss. sub-

Eiyniob garum.Succedunt aliacapila demundo, etc, jicilur quodJam aslronomicum carmen versu hexa-
scilicet decem priora capita l.bri 13 Etymologiarum. metro, Tu forte in luco, etc. In editione recenli Ma-
Pag. 183 occurrit totus liber x Etymologiarum , ali- tritensi desci iptum fuit boc carmen, ubi dicitur ecloga
qua ito longior in hocCodice quam in Editis, viJelicet elegantissima , desumplum ex Codice perveluslo
nonnulla ajjuncta babet in Mne, ul B indinius obser- Ovetensi, in quo inter capp. 43 et 47 coPocaium erat.

vat. Alius Codex de Nitura rerum recensetur a Ban- p et ex alio Codice sccculi xiv, scilicet Escurialensi, ut

dinio plul. 22 bibfiothecas S. Crucis , n. 12, qui ex nola Bayerii ad Bibl. Hsp. arguo, qui poematiou
membranaceus est sceculi xiii et inscribilur de Astris de Solc xocat, elipticum lamen el misere defo?datum.
cceli, similis Codici 59, plut. 29, de quo dixi cap. 44. Inilium inter appendices novcc Malritends editionis
10. Non pauca nec contemnenda recognita a n e est : Tu forte in lucis. Desinit : Lumcn , et fralrcm
simt libri de Natura rerum mss. exemplaria. Codex rectis objeclibus argens. Multis menJis in hac editione
Uegio-Vaticanus 255, cap. 99 describendus, exhibet carmen conuptum est. Emendatum a me pro.Iib t

oyus de Natura rerum hoc titulo recenliori : Isidorus non solum ex ms. Regio-Valicano 2j5, in quo post
de Naturn rerum. Coclex vetus est, forlasse sceculi ix. librnm de Natura rerum reperilur, sed etiam ex an-
Non miilto inferior est Cod x Regio-Vatic. 510, de liquis eilitionibus.

quo cap. 100, ubi libcr de Natura rerum inscribilur 13. IJ enim tam editor Matritensis quam B.iyerius
Rvtarum liber lsidori. In Cod. Uegio Vatic. 571, de ignorasse vi lenlur, scilicet hujusmodi carmen aslro-
quo cap. 100, est fragmenlum hujus libri. In Uegio- noniicum longe anle , ncc semel typis excusum in

Vaticano 1260, cap. 101, integrum opus sine litulo : luceiii venisse. Exstal in Anlholog a Latina pag. 491
iucipil : Domino ct fdio Sesibuto Esidorus. Ulliinuiu lom. IV Poctar. Latinor. edition. Pisaur., ubi in fino
 ,
: :

521 iSlDORIANA. — PARS S!. CAP. LXX.YI. 5-22

denota(uraliquiddecssepostversum,LH)?rt»iefl/,etc; A iuserlmu operi anonyraq de Computo cx Codicc per-

sic enim legendum, QQ& nou ut in editione Matri- antiquo bibliolheccc Ambrosiance. Liber ex rmiltis
tensi, Lumen eat. h\ ms. Regio-Vaticsno 2oo, nullo opusculis cie computo, de ratione paschatis, de cyclo,
signo arguitur imperfeclum esse carmen : versus etc, collectus est anno 810, aut summum paucis

autem ullimus sic liabet : Luna meat, fratrem reciis post annis, ut ex cap. 153 aliisque locis colligilur.

objectibus urgens. Editio Matritensis argens , Pisau- Ex Isidoro qucedam desumpla sunl. Tilulus capilis
rensis arcens pro urgens. Primum protliit hoc poe- 106 est, Item Scsebutus de eclipsibus soi;s et lunm di-
mation inter P. Pithcei poemalia velera : de qua cit

editione agit Fabricius lib. iv Biblioth. vet. Lat. Qnur ftsso lnna libescil circulus orbe, e'.c.

cap. 1. Vocat incerti aucloris cle Defcelu lunoe, sive Ila procedunt versus, mullis mendis in quiuati, us-
de Astronomia fragmentum, quod incipit : Tu forte in que ad extrcnum versum : Lunam erat fra.rcm reclis
loco Iwius. Sed legendum in luco lentus. Observat arguens; qui corrigendus esl: Luna meat fralrem
Fulgenlium auctorem indicari in litulo ex conjectura reclis objeclibus urgens.

minus verisiuiili; subjici in mss. Iibro LMori de Astro 17. Cur autem Sisebuto hi versus ascribanlur,
nomia; Varronis Atacini esse, conjicere Pitboeum ralio peti potest ex ipso Iibro Isidori de Natura re-
et Pelrum Danielis apud Turnebum xix, 5 Advers., B rum, Sisebulo dicato, cui adjici vel inseri solent. Ac
contra quos disputat Salmasius p. 1131 ad Solinum re vera versus finem hujus de computo libri, sive
editionis Parisiensis. collectionis, exstat Isidori opus de Natura rerum t
14. Gerardus Joan. Vossius, cap. 5 dePoet. Lat., quod pag. 208 a Muralorio ita indicalur: Domino ct

putat fragmenlum hoc esse carmiuis astronomici filio Sisebulo Esidorus : Dum te prceslantem ingenio
atque Isidorum fortasse habere auctorem, cujus ope- facundiaque, etc Omiilitur a Muratorio, qui addil ex

ribus s:epe subjicitur, nullo aucloris nomine expresso Codice quosdam versiculos :

doctissimum quemdam hominem conjicere Varronis Annus solis continelur

Aiacini esse. Cum Fulgentii nomen solum ex conje- Qualuor temporibus.

Desinunt.
clura prcefixum fuerit, ut Pithoeus in notis consentit, Triennarium bienmum
et vetusta exemplaria Aslrologice Isidori , cui fere Bisque trinis supramissis.

subjicitur, nullius auctoris titulum prceferant, conse- Reliqua desideranlur.

quens videlur aut Isidori esse, aut alicujus ex anti- 18. Non tamen absurdum esset Sisebutum, ingc-

quioribus scriptoribus, quibus Isidorus libens utitur. nio doctrinaque prceslantem, ut ait Isidorus aliiquc

Et in Codice quidera Ovetensi antiquissimo anle ca- confirmant, auctorem carminis credere. Ex ejus

put ultimura in lexlu ipso hi versus inserunlur : quod ^ epistola ad Theudilanem, dum cx laico hahitu se ai
arguit ab auctore libri id factum. Locus tamen car- nionasterium convertisset , colligimus Sisebutum
minis proprius esset post caput 21 de tunce eclipsi :
musis quoque amicum fuisse : concludit enim epi-

id enim auctor agit ut lunse eclipsin explicct, pauca stolam tribus distichis ad Theudilanem, quibus prce-

de solis eclipsi addens. Neque video cur imperfe- cedit versus Dracontii Iib. i de Deo vers. 128 :

ctum carmen plerique dicant : nam poeta, quod Magnus ubique Deus, nunquam mnlabdis auclor.

initio de lunce eclipsi dicere proponit, plene exse- In Draconlii editionibus legebalur :

quilur.
Clarus ubique Deus, nunquam mutabilisauctor.
15. Ut Isidori poemation hoc esse fldenlius conji-
Carmen Dracontii tribus libris comprehensum e
ciamus, Codicis Florentini S. Marci C04,sceculi ix
ms. Codice Vaticano ego euidi Romce 1791, in quo
circiter, auctoritas favet : in quo fragmenta qusedam,
erat
sed interpolata, Etymologiarum proferuntur, scilicet
Clarus ubique Deus, nunquam maculabilis aui lor :

de inventoribus litterarum, ubi hcec sunt peculiaria :

AHthicus philosophus et cosmographus suos litterarum quam leclionem confirmant duo alii 086 Godices
characteres, quos adinvenit , ila ut infra notatum est
Vaticani 3855 et 5884, deinde a me vi^i, in qnibus

distinxit, quosque bealus bonce memoricc Hierongmus D eodem modo exstat Dracontii poema, nomine Aurclii

presbyter una cum libro suo Cosmographo Lalinis Augustini inscriplum. Sisebuli distichon secunduni
tradere curuvit, etc Sequunlur characteres litterarum, ita habet :

et subinde rubrica Qui tihi divinum jussit concedere volum,

: Incipil Ilisidori presbyteri sermone
lpse tibi tribuat Sandrimer almuvia :

nilidiori : Tu
(j|j§ forte in luco lentus, etc, qui ver-
corrigendura videtur, Sandrimcr alme, viam. Ultiunis
sus multis mendis apparenl inquinali, ut ex specimine
quod Rochus meus Menciaca ad me misit, colligo. versus est,

Succedunt alia Isidoriana fragmenla de die , hebdo- Sit tibi vita? Iux Christus ubique pius,

mada, inense, anno, etc Cur autem presbyter Isiilo- el in ms. Codice Toletano, St tibi vita lux : rcslilui

rus vocetur non inlelligo nisi eum juveuem adbuc , polest Sit iibi vila et lux.

et presbyterum hoc astronomiciim carmen compo- 19. Aliud ego poema inveni, ad eumdem librum
suisse dicamus. de Natura rerum aliquatenus spectans, in Codic;
16. Fragmentum hujus poematii Sisebuti nomiuc Albanio eidein libro subjunctum quod veluii com- :

invenio inter Anecdola Muratoiii t. III, pag. IGO, pcndium melricum cst plurium ejusd«m libii capi-
Patrol. LXXXI. 17
 :

"B23 AD OPERA S. ISIDQRI II1SPA.LENSIS FUOLEGOXI^,.». bii

tum. Qu&diim solulo sernione prsccedunt : ln ipso A grassaia fuii , ul in collectionibus canonuiu, in
quidem principio, etc. , de seplem priniis crealionis Kalendariis , in Neque is
chronicis, et bisloriis.
diebus. Tum rubrica : Item versus de eadcm re ego sum qui illico judicem omnes ejusmodi operum
1'rimus in orbe dies lucht primordia sumpsil ; qui sunt corruptores dolo malo egisse nonnulli enim, ut mihi
:

seplem versus S. Eugenii Tolelani, qui inter ejus quidem videlur, ita libros sibi describebant aut de-
cannina reperiuntur, et descripli etiam sunt in Pro- scribi curabant, ut plura alia sive ex aliorum glossis
tegomenis ad Dracontium pag. 17. Sequitur rubrica: et addilionibus, sive e sua penu in eamdem senten-
Jlem versus de sole : Sol oriens faciem stcllarum tiam insererent, ut aliquando usui esse possent.
eviscerat omnem, etc, qui perlinenl ad capul 27. Pessimo tamen id exemplo faciebant, cum alios fa-
Ita versus de arcturo, de boote, de pleiadibus, de cile decipi sinerent, qui omnia in libro exarata au-
orione, de lucifero, de vespere, de cometa, de sirio, ctori cujus proefigebatur nomen, bona fide ascribc-

i\e duodeeim signis, de toniiruo, de fulminibus, de bant. Cui malo paucis verbis occurrere poterant, si

arcu cccle^ti, de nube, de pluviis, de nive, de glacie, opus collectaneum, aut ex variis consarcinatum esse
de ventis. > adverterent. Sed nou deerant qui, cum e libris exa-

£0. Postremi versus, videlicet de Ventis, illi ipsi randis qucestum facerent, ex alicujus magni auctoris
sunt qui in edilionibus Bignccana et Breuliana capi- p nomine, quod in fronte conspiceretur, majiisprelium
tis 37 texlui subjungunlur hoc titulo : Versiculi de sibi pollicebanlur.

supranominalis ventis. Breulius ad m;irg. notat eos 2. Hoec Codicum corruptio rerumque mixtarum
versus in ms. Codice non haberi. Grialius animad- perturbatio in mullis Isidori operum, ac noniinatim

vertit eos ab aliis Mss. abesse, exstare aulem in Chronici exemplaribus, deprehenditur, 668 coquc
Ovelensi Golhico ah Isidori opere separatos, magis- etiam magis quia lsidori nomen clarum ubique erat,

que emendatos quam in editis: quos, quia non pror- et scripta lalissime disseminabantur. Atque, ut
de
sus inelegantes, et Isidoro antiquiores ipsi videban- Chronico singillatim verba faciam, hac de causa ac-
tur, in nota proposuit. Sed cum hi versiculi de cidit ul Isidoro parlim suum verum chronicon nege-
ventis ab eodem auctore videanlur profecli a quo lur T partim alia aut non sua aul interpolata affmgan-
rcliqui, in Codice Albanio eodem contextu exarati, tur. Chronici Ildefonsus non meminit, quippe cui
Kidoro antiquiores non sunt dicendi. Nam cdcteri curce non fuil historicos Isidori libros recensere.
ita clare Isidori verbis insistunt, ut etiam allegorias Non ita Braulio, qui opus perspicue describit : Chro-
cjus mysticas non praetermittant. In Codice Otlobo- iiicorum a principio mundi usque ad lempus suum ti-

niano 6, dequo cap. 105, sineauctoris nomine iidein brum unum, nimia brevitaie collectum.
versus de Ventis proferuntur, uti eliam in Codice 3. Nolim Braulionis verba ila accipi ,
quasi
{]

Vcronensi Orationalis Gothico-Hispani, ut indicat brevitatem Isidori minus probet : poiius enim lamlat
Maffeius in Codicis ejus descriptione, cap. 88, num. quod ab orbe condito historiara rerum et temporum
93, referenda. hrevi chronico scite comprehenderit, eo fere modo
21. Quem crgo auctorem slatuimus ? Nulla mihi quo Isidorus ipse cap, 38 de Yir. illustr. brevem Vi-
occurrit ratio 667 cur Eugcnio jToletano istius cloris Tunnensis historiam laude et notatione illu-

modi versus abjudicem: et est contra non levis cur slrem el memoria dignissimam dicit. Quod lamen ita

illi adjudicem. Cum enim eodem omnes conlextu est intelligendum, ut Braulio non solum chronicum
iluant, idem omnium censendus est auclor. Pi iorum coulractum, quod in Etymologiis exstat, sed aliud
autem septem versiculorum auctorem Eugenium fusius seorsum editum innuat; quandoquidem hoc
esse jam monui. Nimirum deleclabalur Eugenius ctiam pro rerum quse explicantur copia et magnitu-
res naturales brevibus carminibus explicare, quod dine nimium breve, hoc est valde breve appellari
satis ex poematum ejus libns constat. Ac forlasse potest.

rubrica, quae toti carmini praecedebat, et jam vetu- 4. Chronicon Isidori scriptoresvetuslissimi laudant.

stale corrasa legi nequit, nomen poetae, Eugenii, ut Fredegarii Scholastici, qui eodem sceculo vn quo
ego arbitror, indicabat. Sed quicunque demumfue- fj Isidorus fioruit, explicui verba cap. 33 contra Nic.
rit cjus poematis auclor, cum neque adhuc illud lu- Antonium, qui existimavit Fredegarium vix delsido-
cem viderit, et ad libri Isidoriani sive explicaiionem, ro Chronici auctore se certum esse ostendisse. Sa>

sive commendalionem perlineat ,

jure meritoque culo vm Elipandus auctoritatem beati Isidori ex hoc
inter Appendices a nobis referetur. chronico in epistolis ad Carolura Magnum et ad Al-
CAPUT LXXVII. cuinum excitavit, ut dixi cap. eod. 35. Eodem sceculo
vm, etiain ante Elipandum, Isidorus Pacensis, qui
Jsidorus nosler Ilispalensis verus auclor Chronici,
qnod aliud est a Chronico lsidori 1'acensis. Com- 1 idori Chronicon continuavit, Isidoriani Chronici
pendium Chronici Etymolocjiis inserlum ab ipso prope lineni sui sic meminit : Secundum hisloriam
Isidoro. ecclesiasiicam domini Eusebii Caisariensis episcopi in

\. Cummagna lueritquorumdamhominum licenlia lib. i, oztate vi, vel nunc secundum chronicam domini
a sxcuh) ix praescrlim, et aliis subinde conseculis, Isidori. Post chronicon Joannis Biclarensis Florezius
interpolandi , augendi mulilandiqiie veterum scri- lom. VI, append. 9, ex Codice Compluleasi addidit
ptorum opcra, hscc tanta teineriias in quorum- epilogum anno 742 conscriplum, cujus auclor ait:
dam argumcntorum libris perverteiidis poiissinmin j Usque ncLini ccrani, in qua beatus Isidorus chro-
 : :,,
:

525 1SID0R1ANA. — PARS 11. CAP. LXXVII. 326

uicam suam condidit, in quinto Heraclii imperatoris A 670 '• Ali.im contrariam viam iniitJosepli l»e|-
anno, et quarlo Sisebuti regis Goihorum, etc. » Si- lizerius, qui Chronicum communi oinniiiin consensii
mili modo auctor Chronici Silensis initio sseculi xn, Isidoro Hispalensi attribulum
Isidoro Paccnsi ab
ihibi. 2: c Quod in Chronica lucide declaratur, quam conscriptum fuisse conlendit. Bandinius, lom. 1 Cod.
Isidorus Christi famuhis, Hispalensis ecclesioe e^isco- Latin. biblioth. Laurent. Medic, plut. 20, describit
pus ab exordio mundi usque ad Eraclii Romani im- Codicem 54, soeculi xi, nilidissime exaratum, in quo
peratoris , et Sisebuti Ilispaniaium religiosissimi est Isidori Junioris chronographia cum prologo Ju- :

principis tempus compendiose scripsit. » 669 P r?e ~ lius Africanus, etc; quoe verba occurrunt in prologo
tereo scriptores veteres Hispanos qui ex lsidoii Chronici Isidori paulo post initium. Liber incipit
Chronico, auctore non laudato, verba retulerunt, Adum cumesset, etc Desinil Consummatio swculi est.

Beatum sieculo vra in Comment. super Apocalypsin, In indice catalogi ita annuntiatur : Isidori Junioris
et Dulcidium, sive alium auctorem Chronici Albel- ejusdemque anlislitis Cwsarauguslani, conficli a Jose-
densis saeculo ix. pho Pellizerio , Chronocjraphia cum prologo. Non ita
id intelligas, quasi Pellizerius Chronographiam con-
5. Tot veterum testimonia, ut de mss. antiquis
iinxerit, sed quod sibi ipse linxerit auctorcm ejtis
exemplaribus nunc taceam , evidenter oslenJunt
g Chronici, qui re vera esl Isidorus Hispalensis epi-
Isidorum nostrum Chronici quoi ejus nomine cir-
scopus, fuisse alium Isidorum patria Hispalensem et
cumfertur, auctorem fuisse, ut catalogi etiam per-
vetusti et bibliographi plerique cap. 46 et 47 allegati
episcopum Gcsaraugustanum. N im aliquando, scili-

cet in Observat. ad Dulcidiurn, fol. 16, ita existi-

consentiunt. Aperlum in primis est leslimonium ca-
mavit. Sed in Iibro de Maximo Coesaraugustano,
talogi monaslerii Pomposoe saeculi xi : Chronicu S.
fol. 29, mullis probare conatur Isidorum Pacenseui
Jsidori Spalensis episcopi , describens historiarum
auclorem es e Chronici Isidori episcopi Hispalensis
breviarium ub exordio mundi usque ad Heraclii lempus.
nomine editi. Bandinius verba Fabricii in Bibl. nied.
Anonymus eliani Mellicensis chronicum inlelligit,
transcripsit, ejus mentein fortasse non asseculus.
cum inter Isidori opera abbreviationem temporum
Fabricius ait : Isidorus Hispalensis Junior, idcmque
laudal. Repugnant tamen aliqui recentiores prseser-
antistes Ca:saraugustcnus, conficlus a Josepho Pelli-
tim post famosa chronica coniicla, quibus Theophi-
zerio, ul pag. 125 dicere me memini. Scilicet pricmi-
lus Raynaudus, Joan. Harduinus ct alii apud Vincen-
seral : Isidorus Casurauguslanus commentiiius, quem
lium Placcium in Theatro Anon. et Pseudon., n.
Chronlci duplicis scriptorem (acit Josephus Pellizerius t
1484, assentiriviJentur. Ac primum Bivarius Pseudo-
quod inter Isidori Hispalensis scripta rectius refere-
Dexiri sui haec conatus est explicare verba ad ann.
mus. Omitto rationes quas Pellizerius ex lldefonsi
584, num. 8, hidorus Senior Cordubensis continuat C
silenlio peiit, uti etiam ex suspicione quam contra
chronicon a primo consulatu Theodosii : quae in fra-
Braulionis praenotationem de libris I iJori movet
gmento Estepani Codicis non apparere Nic Anlonius
quasi ca genuina non sil; jam enim cap. 5 ea con-
animadveilit ; atque adeo ab aliquo postea addita
troversia a nobis agilata est. Prcecipuum ergo Pel-
sunt, qui minus caule seniorem Isidorum Corduben-
lizerii arguinenlumpelilurex prccfationechrouicoruia
sem a Dexlro nominalum confinxit, comparatione
Pellagii Ovetensis, qui sueculo xn plura chronica iu
scilicet Isidori Hispalensis ,
qui longe post Dextri
iHium corpus collegit, qux adhuc asservantur in
aHatem floruil. Bivarius, ut Pseudo-Dexlri impru-
Ovetensi Codice, ejusdem Pelagii parlim manu
dent :
am excusct, duos Cordubenses Isidoros com-
partim jussu conscriplo. Titulus Codicis est : Liber
mentus est, alterum Seniorem auctorem Chronici,
chronicvrum ab exordio, mundi. Nic Antonius addil
allerum Juniorem auclorem Allegoriarum ad Oro-
usque wra mclxx, quao verba a Ms. abesse ait Flo-
sium, el commentarii in libros Regum et Evange-
rezius tom. IV Hisp. sacr. pag. 2J0 scqq., ubi lolum
lium Lucae. Censel ergo Chronicum, quod Isidorus
libri prologum accurale descrihit. Pelagius chroni-
Hispalensis scripsit, desumptum esse magnam par-
corum,sive centonarifc Historioe compilator, sic pr.e-
tem ex Chronico senioris illius Cordubensis Isidori
fatur : < Charissimi fratres, si chronicam hanc, (juani
quod Isidori Cordubensis Chronicum Lucas Tudensis T)
aliis chronicis inseruerit, putans opus esse Isidori aspicitis, bono animo eam legeritis, invenictis quo-

Hispalensis. modo Junior lsidorus Pacensis Ecclesioe episcopus,

6. Inepta haec sunt nam lsidorum Cordubensem

sicut 671 m Veteri Testamento et Novo legit, et
:
per Spiritum sanclum inlellexil, ita ab Adam usque
Chronicum scripsisse, solum inler Pseudo-Dextri nu-
ad Noe, et usque ad Abraham , Moysem et David
gas relatum est. Etsi autem Lucas Tudensis Isidori
etusque ad adventum Redemploris, et de judicibus
noinine inulla profert quoe in Isidori Chronico non
et regibus in Israel , et de Romanis regibus, sive
exstant, tamen id non arguil reperla ea fuisse iu
imperatoribus , et de EvandaUs et Alanis, sive et
antiquiori aliquo Isidori Cordubensis chronico: nani
Suevis Hispanis regihus, sicut a majoribus et pr.c-
mulla etiam pariler rcferl de teinpore, quod ab Isi-
decessorihus suis inquisivit et audivit, plenissime
doro Cordubensi explicari non potuit. Solum ergo
scripsit. Et B. Isidorus, de quo nunc Legionensis
arguitur Lucam Tudensein Chronico Isidori in om-
gaudet Eccle>ia , de regibus Golhorum a primu
nibus parlibus interpolato usum fuisse ut mox ,
Athanarico usque ad ( atholicum Wamb.inem regem
dicam.
Golhorum, proul potuit, plenissime scripsit. >
 527 AD OPEKA S. ISIDORI HISPALENSIS PRCLEGOMENA. 5i<5

8. Ex his colligit Pellizerius Pelngium Ovelen- A fieri pjtuit ut Pelagius, qui 32raUG8 aut anle jam
sem Isidoro Pacensi Chronicon ab exordio niiuidi, obierat, chronica aJ seiam 1170 perduceret ? Baye-
et Hisloriam Vandalorum ac Suevorum tribuere, rius in nota rcponit deesse hunc titulum in Codice
Isidoro aulem Hispalensi solum Golhorum llisloriam. Complutensi, sed vere Pelagium cenlonem historia-
Neque ambigi polest quin ha^c Pelagii mens fuerit, rum ad airam 1170 consarcinasse.
si vere ejus esl hsec prafatio. Enirnvero dubilatNic. 11. Parum hac in re vidit Bayerius, qui ad anuum
Antonius lib. v. B.blioth., num. 121, an prologus, quo Pelagius decessit animum non adverterit. Si
fcedissimis erroribus scatens, Pelagii Ovetensis fe- enim Codex Complutensis ad serain 1170 protendi-
tus sit : et rursus lib. vn, n. 49, cum de Pelagio agit: tur, colligere debuit auctum ab aliquo continualore
Facile persuadeor, inquit, nisi librum contreciantibus fuisse chronicum,non a Pelagio eo usque perdu-
aliunde contrarium eonstet, non Pelagii lianc praifa- ctum, aut conlra Pelagium ad aeram usque 1170
lionem, sed allerius eo recenlioris esse, qui summam vilam prolraxisse. Et in hoc eodem argumento jam-
rernm quce in eo libro conlineretur conficere voluil. duduiii facem Florezius praetulerat tom. IV Hisp.
Subjicit Bayeiius hanc notam : Rem videtur nuster sacr., pag. 200 seqq. O^tendit, ut jam monui, abesse
acu letigisse: cum enim tot insint, quot vidimus, prce- a Codice Ovetensi verba illa usqne ceram mclxx.
laudato Complutensi Codici, abest ab eo prcefatio, quce B Tradit tamen Pelagium vitam cum morle commu-
magnas illi turbas excilavit. tasse anno circiter 1145, sive a?ra 1181, ac nihil in
9. Ut haec inler se exemplaria chronicorum con- Codice contineri quod post id temporis peractum
Godex Com-
ferantur, Codices ipsi describendi sunt. fuerit. Addit genealogias Golhorum regum ipsius
nunc Regius Malritensis, sine litulo com-
plutensis, Pelagii manu esse conscriptas; caMera, etiam pra>
muni Chronicorum, et sine pratfalione continet, 1. fationem, de qua quajstio esl, alterius manu, sed ita
Civitales quas regebant reges Gotltorum, earumque ut facile intelligalur omnia ejusdem Pelagii nulu Iit-

pontifices. 2. Parvos annales per ceras a xxxvin, in leris esse mandala. Obiler advertam forlasse ge-
qua Chrislus nalus fuit, ad mlxxiii. 3. Sub majori nealogias Pelagii ©73 manu exaratas, esse opus
rubrica : Pelagius episcopus Ovelensis ait : De origi- Pelagio anliquius, cujus mentio fit in Chronico Al-

nibus celebriorum tlispanioe urbium. 4. Librum Chro- belderw sreculo ix scripto tom. XIII Hisp. sacr., pag.
nica, seu Tabularium ab Adam ad diluvium, et qua- 462 Liber etiam generalionum
: similiter affirmat, quia
tuorRomanorum, Gothorum, Asturiarum, et Saroxe- deMagog filio Jafet veniunl Gothi, el Golliia el Scia
norum regum ordines. Hic inserlum intelligo Chroni- a Magog nominala sunt. Suspicari possumus opus
con Isidori, et Hislorias Gothorum, Vandalorum et Generationum vetus, ut alia, a Pelagio fuisse inter-
Suevorum. 5. Ordinem annorum mundi beali Juliani C polatum. Tenet Florezius, cum Moralesio, prologun
Pomerii archiepiscopi Toletani. Opus fjlso Juliano ipsum auctorem habere Pelagium : quin obstare
ascripium, qui neque Pomerii cognomen habuil. 6. possit conjectura Nic. Antonii, qui in eo prologo de
F.xcerptum e Sebastiani Salmanlicensis Chronico. 7. Pelagio sermonem haberi ait, tanquam de homine
Chronicon Sampiri Asturicensis. 8. Chronicon Pelagii ab eo qui loquilur distincto : Et a Veremundo po-
Ovetensis. 9. 072 & e Salomonis poenilenlia. 10. dagrico usque ad Adefonsum regetn, ftlium Raijmundi
Decreta Adephonsi el Geloirce regince, et minora alia. comitis et Urracm reginw, Pelagius Ovetensis ecclesice

10. Codicis Ovetensis, Pelagii, ut dixi, partim episcopus, sicut a mujoribus et prcedecessoribus suis
rnanu, partim jussu exarati, meminerunt Moralesius, inquisivitet audivit, deGothis ctAragonensibus regibus,
Sandovalius el Pellizerius, a Nic. Antonio recensiti. prout potuit, plenissime scripsit.
Exstabat Codex, dum Nic. Antonius scribebat, in 12. Ita de se loqui potuit Pelagius, vel ut ordii:em
bibliotheca Reynosiana, scilicet D. Didaci de Arce quem in coeteris scriptoribus commemorandis te-
Reynoso : quem apud Pellizerium aliquando se vi- nuerat servaret, vel quod non aegre fortasse ferret
disSe testatur, nisi forte diversum aiiud exemplar si alius prologi auctor crederetur. Verum sive ipse
Pellizerius habebat. Nam eliam Moralesius in eccle- Pelagius prologi auctor fuerit, sive alius aequalis,
sia Ovetensi duos similes Codices chronicorum Pe- ^ ineptissimum prorsus est chronicon Isidorianum, ab
lagii invenerat, et plura etiam exempla ad manum exordio mundi deduclum, Isidoro Pacensi adjudicare
habuisse videtur, quibus eadem chronica conlineren- contra tot alios antiquiores scriptores, qui pro Isi-

lur, alia tamen facie ac titulo quam edita sunt, ul doro Hispalensi suflragium ferunt, neque ipso ex-
Nic. Antonius observat, et collatis lestimoniis con- cepto Isidoro Pacensi, qui, ut dixi, Chronicam Domini
lirmat : qui lib. x, num. 245, asseverate ait, Codicem Isidori laudal cum de anno quo Chrislus natus est
ecclesiai Ovetensis, a Sandovalio visum, esse illum disserit. Slylus etiam Chronici nostri a barbaro et

, ij sum qui fuit eliam Garsice de Loaisa, ac deinde D. inculto Isidori Pacensis sermone multo magis differt

Didaci de Arce Reynoso Placentini episcopi, atque quam utriusque Isidori inter se setas ; ut iu Isidoro
adeo bibliotheca? Reynosiana?. Aulographi ergo Co- Hispalensi hominem videas puri sermonis Lalini ex-
dicis Ovetensis potissimum ratio habenda est cui ex : pressa vestigia retinentem, in Isidoro vero Pacensi
Pellizerio litulus est : Liber dironkerum ab exordio scriptorem e barbara Maurorum colluvie misere de -

mundi usque ceram mclxx. Hanc inscriptionem vacil- turpatum. Sane Pelagius ipse Ovetensis in rebus pr.c-
lare Nic. Antonius recte animadveriit. Qui enim sertim antiquis nullam fidem meretur, qui, ut Ma>
 ISIDORIANA. PABS H. CAP. LXXVll. £30
riana in prologo ms. ad ejus chronicon a Florezio A thonan Scbaslianus Salmanlicensis episcopus, sicut a
iaudato animadvertif, fabulosus vulgo esl dictus. Idem majoribus et prcedecessoribus suis iiK/uisivit et audivit,
Floreziusinexemplari Balrensi Chronicorum Pelagii, plenissime scripsit. Hoc loco auctoretn prologi er-
(juod fuit Ferdinandi Perez de Guzuian, avi Garsise rare Pellizerius ipse fatetur, nam contimiatio histo-
Lasso de la Vega, hunc ordineni fuisse tradit. Post rise a Pelagio ad usque Alfonsum Castmn non Seba-
prologum sunt chronica Vandalorum el Suevorum, slianum Salmanlicensem episcopum auciorem habet,
et Historia Gotlioruin : qusc sunt ipsamet Isidori sed Alfonsum III, qui eam Sebastiano direxil. Adhnc
Hispalensis opera, sed interpolata. Sequilur Supple- (amen lucc controversia sub judice est. Nam epislola,
mentum D. Itdephonsi : quoe eil continualio aut l!de- Alfonsi nomine chronico proemissa, sensu caret et
fonso penitus afficta, aut ab aliquo alio fabulis cor- niutila videtur neque ex ea sa is colligi potest
;
!

rupta. Tum Numerus sedium Hispanice : ouse est quisnam auctor Chronici fuerit. Alii cuiu Mariana*
commenlitia divisio episcopatuum, quae ©74 a suspicantur chronicon a Sebastiano compositum, sed
Wamba facta dicitur, sed ab ipso Pelagio Ovetensi, regis nomine editum.
ut multi jain consentiunt, omnino conlicla, et Idacii, 15. Sequitur : El ab Adephonso Casto usque ad
sive Itacii uomine divulgata, forlasse quod Pelagius Weremundum regem Podagricum Sampirus ecctesice

Idacium quemdam Chronici auctorem exstitisse lege- B Asturicensis episcopus, sicut a majoribus et prcedoces-

rat : qui tamen longe ante Wambae tempora lloruit. soribus suis inquisivit et audivit, de Gothis regibus,
13. Haec alio ordine in aulographo Codice Ove- prout poluil, plenissime scripsit. Hsec de Sampiro,
tensi referuntur, in quo, post coinmentitium hunc quippe qui proxime ad Pelagium accedebat, magis
Itacium et Historiam Sampiri, est Corographia Isi- sunt veFilali consentanea : etsi variant etiam scri-

dori Junioris, quod est Chronicon noslri Isidori, qui ptores, cum Moralesius Sampiro isti relationem de

fortasse Pacensis est creditus, quod in aliquo Codice ana reliquiarum in Aslnrias translata tribuat, quam
Junioris titulo repertus fueiit insignilus, ut cernere sub Sebasliani Salmaiuicensis nomine Sandovalius
licet in Codice Florenlino supra reeensito, in quo vulgavit.

ccrrectior esl litulus, Chronographia Isidori Junioris. 16. Quidquid id est, auctori prologi ad systema

Nam Hispani Isidorum Hijpalensem Seniorem, Pa- chronicorum Pelagii, qui in rebus antiquis tam tur-
censem Juniorem dicere solebant : exteri autem ssepe piter hallucinalusest, minime oportetlidem praistare,

Isidorum quoque Hispalensem Juniorem appel'arunt. dum Isidori Hispalensis Clironicum I^idoro Pacensi

Sequitur m eodem Ovettnsi Codice : Incipit chronica altingit, sive ex eo, ut quod Isidori dixi, deceptus,

regum Cothorum usque ad catholicum regem Wcm- uomine inscriptum repererit, sive ex eo quod
Junioris

bamim exemplar viderit Chronici ab Isidoro Hispalensi a i

scripta : quse est Isidori nostri Historia Go- Q
thorum, sed, ut puto, cum ea continuatione quae in Sisebuti tempora perducli, et ab Isidoro Pacensi

Codice Batrensi dicitur Supplementum D. Ildefonsi. continuali ; cui poslremo totum opus ascripserit.
Succedit Historia rebellionis Pauli conlra Wambani, Similem in mss. Codicibus chronicorum confusiouem

auctore Juliano, ibi perperam Pomerio cognominato. Joannes Vasaius cum invenisset, in gravem diflicul-

Suhjungunlur diversse epistoke, chronicaSebastiani, tatem incidit, ex qua lamen non infeliciter sese ex-
Pelagii, elc. Apparent clare in Codice hoc Ovetensi pediit lib.i Aunal., cap. 4, < Isidorus Pacensis epi-

interpolaliones Pelagii, inlerdum etiam inserlis ver- scopus etiam scripsit Chronicon Hispanise, cujus si est

bis, Additio Petagii episcopi Ovetensis. Chronicon illud quod illius titulo prsenotatum vidi,

14. Quod si prologum ipsum Codicis Ovelensis porlentum potius dixerim quam chronicon : adeo
inspiciamus, vel ex eo solo liquido constabit nullanf! prodigiose scripsit et Gothice potius quam Latine.
proestandam esse lidem monumento quod historicis Certe niihi lanquam in novo quodam et inaudilo
erroribus et anachronismis evidentissimis refcrtum idiomatedesudandum fuitut intelligerem. > Hacteiuis
est. Isidorus Hispalensis Chronicon Gothorum usque Vasaeus verum IsidoriPacensis Chronicon suis colo-

ad Wambam regem plenissime scripsisse dicitur, ribus depingit. Nam de stylo horrido et inculto

cum Isidorus anno 636 ad supcros evolarit, Waniba t-v

ConsentHifit Resendius lib. iv Antiq. Lusit.,et Mariana
auteiu non ante annum 672 regnare cceperit. Peigit in prologo ad Chronicum Isidori Pacensis.
prologus : i Et a prsedicto rege Wambane usque ad 17. Pergit Vasseus : « Inveni et aliud Chronicon,
catholicum Pelagium regem Golhorum B. Julianus Junioris@76 tanquam illius (Pucensis)
lilulo Isidori

Toletanae sedis archiepiscopus, qui arcam um san- (

ab inilio mundi usque ad quinlum aniuun Suinliiila-
clorum pignoribus, qua nunc eccleia Ovelensis glo- nis Golhorum regis, qui fuit annus Bomini sexccn-

riatur, cum rege Pelagio sajpius in Aslurias trans- tc.-imus vigesimus sextus. Sed hoc ego Chronicou
lulit, majoribus et praedecessorihus suis
et sicut a S. Isidori Hispalensis archiepiscopi , nou Isidori
inquisivit et audivit, prout potuit, plenissime scii- Pacensis, esse cerlo mihi persuadeo, praoserlim ciua
psit. > At<|ui S. Julianus anno 690 jam vila functus ipse eliam S. Isidorus in Eiymologiis se ad eum us.
fuerat. Qui ergo fieri poluit ut posl Maurorum irru- que annuin Chronicum siuiin perluxisse testetur...
ptionem, quoe saeculo vin accidit, aul Ilistoriam Go- Neque obest Junioiis coL'i)oine:iluin, quod B. Isidoro
thorum conlinuaverit, aut sacra pignora ad Aslures Hispalensi convcnit, non huic Pacensi. Bicilurvero
deiulerit ? Audi reliqua El u Pe-lagio rerje usque ad: I). isidorus Junior propler Isidoruni Cordubcu-
Adephonsum Castum et calholicum regem ©75 Co- sem, ctc... Ihcc egO pluribus excu&si proptcr co:itia-
 331 AD OPERA S. ISIDORl HISPALENSiS PROLEGOMENA. 552
rias opiniones, et sentcntiam meam dixi, facile ces- A non Chronicon Idacii, quod nonnulli dixerunl, se<f
stirus, si quis comperliora in medium adJucat. i Isidori Hispalensis continuavit. Ipsum Isidori Pacen-
Uecle, ut vidimus, Vasaeus sentit neque ulla jam : sisChronicon ab alio continuatum videtur nam :

hac de re dubitalio superest. Elsi autem Chronicon Ambrosius Morales refert a se visum IsiJori Pac.en-
lsidori ad annum 5 Suintliilanis perductum dicit, sis Chronicon pertinens ad nongenlesimum amplius

tamen vulgatum S. Isidori intelligit, quod anno 5 salutis annum ex quo Mariana de Ibidori Pacensis
:

Sisebuti finitur. Yariant enim Codices : sive ex com- selate dubitavit. Sed Ambrosius Morales, ut notat
pendio Cbronici Elj'mologiis inserto, et ad arnum Florezius , in ejuscemodi chronicis describendis,
5, al. 7, Suinthilanis prolracto, ab aliquo conclusio auctoribusque distinguendis, ssepe hallucinatus luit :

in lalius Cbronicon fuerit translata,ut Loaisa in not. et continuationes chronicorum cura recentiorum
cmjicit, sive, ut ego magis credo, Isidorus ipse additae in mss. exemplaribus frequenter occurrunt.
Chronicon usque ad annum 4 Sisebuti primum edi- Dupiniusin prsef. ad tom. IV Biblioth. eccles. obiler
lum, in aliquo exemplari suo consequentibus ann s ;
dixit se auctoritate Chronici Isidori Pacensis non uli,

conlinuaveril : ex quo varietas conclusionis in mss. quia instrumentum indubitatum uon est : sed, ut
Codicibus apparet. Nonnulli aiunt secundam Chro- puto, Pseudo-Dextrum, aut aliquem alium saeculo
nici editionem ab Isidoro faclam : sed id necessarium B xvn conlictum, non noslrum tsidorum Pacen&em,
non esl. cum Isidorus sine nova edilione suo exem- nominare volui.t.

plari continualionem addere poluerit. 20. Non semel innui compendium Isidoriani chro-

Aliud Chronicon
nici ab ipso Isidoro in Etymologias relatum fuisse.
18. Isidoro noslro atlributum
-Vasrjeus loc. cit. commemorat : c Vidi quidem in eo-
Cum enim Isidorus opus encyclopaedicum Etymolo-
deiu Codice aliud
gtarum titulo allaborare statuisset, multa ex iis qua?
Ghronicon ,# Isidoro Hispalensi
epi^copo kiscriptum : sed cum in ultimo Trasamundi
in aliis suis operibus divulgaverat, in breviorem
Vandalorum in Africa regis anno desinat, alterius
redacta formam Elynr.ologiis inseruit. Ita libro v,
post a'ia de annis, saeculis, etc.,caput 57 inscripsit :
potius atque ejus quam S. Isidori Hispa-
Africani,
De Discretione temporum : quae est 678 epitome
lenMs, esse arbitror prsecipue cum rationem potius
:

Chronici aliquanlulum protracli; desitiit enim :

cum regibus Vandalorum in Africa quam Golhorum
Eraclius xvu nunc agit imperii annum, etc, cunr
in Hispania habeat. > De ejusmodi chrouico, cum ad

manus nobis non fuer.it, judicium ferre non possu- chronicum solum quintum Eraclii annum atlingat.

nius; sed rationes Vassei satis per se evincunt Isi-

Alii Codices in Chronico Elymologiarum annum
dori illud non esse. Non inutiliter autem in vulgus decimum Eraclii designant, alii aliter. Hoc tamen
constal, postChronrcumfusius, annoquartoSisebuti,
ederetur, si eo aliquo mo.lo Gothorum in Hispania C
et quinto Eraclii terminatum, Isidorum idem argu-
Vandalorumque in Afiica hiJoiia illustrari posset.
At quis indicabit quo loco nunc existat, si tanien mentum in opere etymologico, quod postremum ejus
fuit, in compendium redegisse. Ad quam temporum
existit, et non, ut multi alii Codices, irreparabili
rationem Bellarminusnoiiattendit qui existimavit ex
d-amno periit?
Etymologiis desumptum fuisse Chronicon Isidori
19. Ut autem redeam ad verum lsidori Pacensis
nomine invulgus editum,iiiiprobanle Labbeo, eoque
chponicon, 677 a Sandovalio primum Pampilone
etiam magis quia Chronicon separatum multo ube-
typis edilum fuit 1615, hoc tilulo : Isidori Pacensis
episcopi Epitome imperatorum et Arabum, una cum rius esl Chronico Etymologiarum. Neque insolens
Hispanice chronico, ex Cod ce Gothico Cwnplutensi et
est eumdem nonnunquam scriplorem ex longioribus

Oxomensi. Mariana in prologo refert ab Oxomensi spatiis in arctum velut gyrum lucubraliones suas,

Codice nomen auctoris abesse. Iterum prodiit Ma- cum subest causa, contrahere.

triti 1729, emendatum a M. Fr. Francisco Berganza 21. Quod autem Isidorus ipse Chronicon suum in
ad excir.plaria duo, alterum descriplum a Joan. Etymologiis contraxerit minime ego dubito. Eccur
Baptista Perez ex veteri Codice Oxomensi, allerum enim Braulioni, quod Oudinus cum Labbeo suspica-
ex libro Gothico Complutensi jussu Ambrosii de D tur > interpolationem Chronici in Etymologiis Isidori

Morales. Denique illud edidit Florezius tom. VIII imputabimus? Quid enim lulum in Etymologiis re-
Hisp. sacr., recognilum ad priores duas ediliones, manebit, si Braulionem hujus vel allerius capiiis

ad ms. Codicem Complutensem membranaceum, sed auclorem pronuntiamus, non alia ducti ratione, nisi

non Gothicum, ad ms. Marianae, cujus prologum quol Braulio opus solis titulis dislinctum in libros

«lescribit, et ad varias quasdam lectiones a praesule divisit ? Diversa ratio est de quadam nota, Chronico

de Marca observatas. Inscriptio est : Incipit epitome Elymologiarum a Jjecta in editione Breuliana, ubi
imperatorum vel Arabum ephemerides, atque Hispania: Suntbilanis mentio fit, et quaedam repetunlur ex
chronographia sub uno volumine collecta. Chronicon prologo ad Chronicon fusius. Vossius enim lib. n de
iuitio exprimit ceram 6i9 et annum mundi 5857, llist. Latin.,
L
cap. l5, non ab Isidoro, sed ab alio

quo Heraclius decessit : sera enim prsemissa non aJditam verosimilius credii, cum in velerihus suis

annum quo imperatores regnare cceperunt, sed quo optimce nolte mss. ea verba desiderentur. In pleris-
obierunt, designat. IsiJorus igilur Pacensis ab iniiio que etiam nostris mss. desiderantur, quae recle pa-

Ileraclii, cujus anno 5 Chronicon S. Isidori desinit, riter a Grialio omissa sunt. Sed Grialius (uti anli-

historiam perducit ad aniium usqus 75i, ac proiude qua etiam cxomplaria) nihi^ominus notat aiinuin 17
 »

553 ISIDOBIANA. - PABS II. CAP. LXXVIII. 535-

ant 18, cerle alium postcriorem anno quinto Eraciii : A seq., cum CoJices Vaticanos Clironici Isidoriani re-

quodablsidori nianu esse cerluni videlur; cum cnim censebo.

ilie annum quintum Eraclii epitomen Chronici
post
CAPUT LXXVHI.
formaret, annum qui tunc agebatur debuit expri- Chronicon Jshtori intcrpolatum, quod Lucas Tudensis
inler suu Chronica retulit, Melliti Chronicon idem
ntere, non annum quinlum, Eracli', quo scilicel ube-
atque lsidoriunum, alio modo interpolatum, saipiut
rius Clironicum erat linilum. autem mulilum el decurtalum. Editiones Chronici
22. Brevioris Cbronici exempla exslant in mss. Isidoriani, proloqus Loaisce , versio Italica edita,
aliams. Uispanica Mss. exemplaria ejusdem Chro-
Codicibus, etiam a reliquo corpore Elymoiogiarum
nici.
separnla. De Iioc Chronicoaccipio velusiissimos duos
1. Lucas Tudensis systema quoddam cbronicorum
Co iices, q> os Josepb Blauchinus describit inlndiculo
quatuor libris complexus est. Primus liber eonlinet
Codicum aureorum, argenteorum et purpureorum ex
Isidori Cbronicon auclius vulgalo. Secundus Isidoii
diversis aucloribus colieclo tom. II Evangeliarii
Hiblorias Vandalorum , Suevorum et Gotliorum.
quadrupIieU, pag. .'
95. 679 Primo Codice conti-
Tertius continuationem chronicorum Isidori llde-
Fieutur Biblia sacra Latina, quae circa annum 790
fonso ascriptam, atque alia. Pars libri tertii et in-
describi sibi curavit Theodulfus, postea Aurelianen-
teger liber quartus labor sunt Lucse ipsius Tudensis.
sis cpiscopus, de quibus Sirmondus lom. H Operum,
Cum autem Chronicon quod Lucas Tudensis nornine
i». ltUG. Codex m-fol. membranaceus : « Versus
1
_, .... „. ... B
" S. Isidon Hispaniarum doctons edidit, plura com
qunlam
. ,

Thei;dulli, ut ait
. . ,
Sumondus, in
.

....
.

libri Jronfe
r ,

... preheiuiat
. _,,
prebendat quae m unromco
,
Cliromco lsiuonano
,
lsidonano in vuigus
vulgus eui-
edi
..... .

aureis cbaracleribus expressi erant. Alii yersus lit-

lo desiderantur, quaeri polest primum an uberius
teris argenleis descripli pracfixi brevi chronico{quod
an brevius Chronicon verus sit ac genuinus Isidori
Bibliis adJHnctum est ante Novum Teslamentum)
fetus. Deinde si Chronicum fusius inlerpolalum esse
Isidori y et opusculo Eucherii de interpretatione
dicamus, ut certum videtur, an Lucas Tudensis sit
Hebraicornm nominum, et Graecorum cum clavi, ut
inlerpolationis auctor. Prima quscsiio di/ficultate
nomiullis visum est, Melitonis episcopi Sardensis. »
caret : cum enim exemplaria Luca Tudensi, quae sac-
Blanchinus subjungit versus litleris aureis in mem-
cuio xm claruit, longe anliquiora Chronicon brevius
branis purpureis exaratos esse, Chronicon vero Isi-
exhibeant, colligendum sine hccsitalione esl ea quae
dori et opuscuium Eucherii argenteis. Insigne hoc
saeculis consequentibus addita in Mss. conspiciun-
nionumenlum in bibliolheca Mommiana, sive domini
tur, ab Isidori manu non esse, prajsertim cum, ut saepe
de Mosmes servabatur.
monui, tanta fuerit hominum sequioris aetatis liccn-
"lo. Similis alius Codex, ac fortasse ex praece-
tia in anipliticandis inlerpolandisque cbronicis.
d^enti descriptus, exslabat in icclesia Dominae Noslrae
2. Ergone, inquiet aliquis, Lucas Tudensis pro
Podiensis ex dono ipsius Theodulii, in quo erant Bi-
Isidorianis vendilavit, quae ipse e sua penu Isidoriano
blia Lalina cum chronographia S. Isidori, libro de C
Chronico immiscuit? Nonnulla quidem infamia boc
nominibus Hebraicis, altero de expositione diversa-
in genere Lucas laborat; a qua ego eum cap. 13 li-
rum rerum, et tractatu de Deo, de ejus attributis,
berare conatus sum. Quod atlinel ad Isidorianum
et de variis rebus moralibus cum versiculis Theo-
Cbronicon, Nic. Antonius, qui alioquin Lucae non
dulii, qui in praccedenti queque volumine Icgeban-
valde favel, ita censet : c Ampliatio autem hacc ait
tur.
2i. Chronicum brevius Etymologiis insertum sxpe Tudensis, an alterius sit, quaerentibus, libere dicam
ui mss. Codicibus Elymologiarum occurrit, anno- Tudensis calamum mihi non sapere, qii33 Isidoriano
tato in fine anno decimo Ervigii, et aera quae tunc Chronicoapudeum inseriinlur.sedsaeculi Latinioriset
currebat; quod ab Ildeionso aul alio cequali in suo cultioris auctorem. At cum Isidoriana fere omnia iu
Etyinolo^iarum exemplari fticlum, in alia subinde hoc, ut ila dicam, interpolato ex^ienl Chronico, vero
exemplaria permanavil. Hic enim mos, utapud alias magis consentaneum £Q\ videlur, Isidori Hispa-
genles, ita etiam apud Hispanos viguit, ul ab erudi- lensis germanum Chronicon illud esse, quod in om-
tis scriptoribus chronica describenda continuaren- nium est manibus : alterius autem eo juuioris opera

lur, aul sallem aimus qui tunc agebatur subnotaie- in eam formam redactum, quam totam lsidoriaiuc

lur. ln veieri quodam Ms. Mediceo sunt quaedam inauus esse, Tudensis credidit. Hoc, iuquain, vero-
sleininata genealogica ab Adam usque ad Jesu Christi jj similius esl
quam quod alius existimare possil, Bi-
Incarnationem, forlasse ex lsidoro desumpla, quibus variu adhaerens, Isidorum Cordubensem scriplum
lilirarius certe Hispanus hanc notam subuexuit : Ab reliquisse id Chronicon, quo usus Tudensis fuit,

Incamaiione auiem Domini nostri Jcsu Christi usque atque idein defloralum sive excerptum ab Isidoi >

in prwsenlcm primum gloriosi Wambani, elc. Ab ex- Hispalensi, hoc esse Chronicon quod ejus nomen
ordio autcm mundi usque ad udventuin Domini enni pracsefert.
vcxcv. Id enim a librario polius quam a primo ge- 3. Levissimam hancBivarii de Isidoro Cordubcnsi
nealogiarum auctore adjcclum suspicor. cujusdam Chronici auctore conjecturam supra refu-
c
2o. In Codice Yalicano lbG9, de quo cap. 96, tavi. Judicium vero Nie. Antonii, quo Lucam ab

Chronicon Eiymologiarum inscribitup de Descriptione inlerpolalionis crimine absolvit, libens probo : cerle
vel Discretione temporum, quod Freeulli Hisloria prae- opinor in Chroniciim Isidori jam auctius Lueain iu-

vedil. De aliis similibus cxemplaribus agam cap. cidissc, uuem non facilc tanquam fabularum inven.
 555 AD OPEIIA S. 1S1DORI H15PALENSIS PROLEGOMENA. 536
torera Iraducendum , ostendi cap. 13. Codex pa- A Ulus scripsil, nec nisi oscilanlia amanuensis in Codi-

pyraceus biblioihecce vcteris Vaiicame, uum. 700 4, cem Colberlinum aliter irrepsit.

exhibet Chronicon Luca; Tudensis, Beatitudo poten- 5. Cum quoeslio sit an Isidorus Mellitum exscri-
lia>, ele , cum epistola Francisci Penise, viri anti- pserit, ancontra Mellitus Isidorum, ininus clare sen-
quitatum stuJiosissimi, ad cardinalem Baronium de tentiam suam Mansius exposuit. Sod, ut opinor,
cjusJem lii^torice auctore, et epistola Alibnsi Spi- contra Pagium ille tenet, non Mellilum ab Isidoro,
nosce ei Garsioe de Salazar Hispanica de eadem his- sed Isidorum a Mcllito exscriptum fuisse : idcirco
toria. Hic, opinor, est Codex de quo Baronius ad enim Codicem suum Lucanum Chronici Isidoriaui

ann. 650, num. 9, Ilwc Tudensis, quem exscriptum appellat. Sed enucleatius id exponendum est. Pa-
ex protolypo nobis concessit Franciscus Pegna mei gius eniin contendit Mellitum anno quarto Sisebuli
amantissimus Rotx Auditor; ubi Baronius Tudensi Chrouicon suum scripsisse, siquidem illico addit,
ascubit quae is ex Ildefonsi supplemento ad Isido- sequenlia tempora Deo nola esse, cum Isidorus, ut
rianum Chronicon pro fert. Rodriguezius tom. II modo dicebam, Chronicum suum in Etymologiis ad
Biblioth. Hisp., p. 527, recenset Codicem Eseuria- quindecim alios annos protraxerit. Hoc loco videtur
lensem saeculi xvi aut fortasse sequentis hoc titulo : Pagius IsiJorianum Chronicon passim vulgatum, et
« Genealogias ex Novo et Veteri Testamento. Hislo- B a Compendio, Elymologiis inserto, distinctum igno-
ria sive Chronicon D. Lidori cum prologo Eucae Tu- rasse. Atqui jam ad annum 367, uum. 4, Chronicon
densis. Continuatio per D. lldefunsum. Continuatio Melliti cum Chronico Isidori a Schelslratio publicalo
cujusdam incerti, forte Lucce Tudensis. Turpini ar- contuierat. Referam ejus 683 verba : < lta Mellitus

chiepiscopi mendacia de Carolo Magno. Ex Lidoro de verbo ad verbum, qui leslatur se opus suum ab-
de ingressu Wandalorum, Golhorum et Unonum. i solvere anno Heradii imperatoris v, et iv Sisebuti,
Notatur initio descriptum Codicem fuisse ex libro anno scilicet Christi dcxiv, aut insequenti : quem
veiustissimo ecclesi* Ovtrtensis litteris Golbicis ex- Hispanuin fuisse Sisebuti regis mentio in tam parvo
arato, et in iine subjungitur : Hxc transcripta sunt Chronico ostendil. Habemus itaque auctoreni co-
ex anliquo Codice tnanu scripto, qui exstat apud Fr. arvum, qui nihil scribit quod ab antiquiorib.is non
Micliaelem a Medina, ordine Franciscorum. Reliqua acceperit. Codex ab octingentis circiler annis exa-
usque ad Garsiam regem filium Adefonsi desiderantur. ratus. Uem habet sanctus Isidorus Hispalensis epi--

Scilicet imperfectum est uliiuium Codicis opus ex scopus, auctor etiam coataneus in brevi suo Cliro-
cerptum ex Isidoro de ingressu Wandalorum, elc, nico, nuper a Schelstratio ex bibliotheca Urbino-
cujus inilium : lncipit ordo temporum, quibus ingressi Vaticana puldicalo.
sunt in Ilispanias Suevi, ^Yandali, Alani et Cotli, C 6. Quis hoec in liominc aculissimo et in Chronieis
editus a Domino 632 Jsidoro arcliiepiscopo, brevi- conferendis versatissimo non miretur ? Aflirmal Isi-

terque collectus cera 444. Menlum est in his a;rie dorum qiKedam ex Mellito sumpsisse, non contra
nuim ris Mellitum ex Isidoro, quia Isidorus in Etymologiis
•i. Mcliitum quemdam Hispanum, Isidori Hispa- Chronicon ad alios quindecim aunos provexit, cuni
lensis a-qualem, et Chronici cujusdam scriptorem, tamen viderit Isidori Cbronicon, a Schelstratio typis

Pagius aliique invexerunt, cujus tamen Bayerius in editum, quod eodem anno quarto Sisebuli, iisdem-
not. ad Biblioth. veter. Hisp. menlionem nullam que verbis ac Melliti Chronicon, absolvitur, et quod
fecit, iorlasse quod in mentem ea non revocaverit ab eodem Scbelstratio cum Isidoriano Chronico au-

qua3 Florezius tom. VI Hisp. sacr. de Mellilo isto ctiori, inter opera Isidori obvio, quodque similiier
cjusque Chronico lilleris consignavit. Pagius ad an- anno quarto Sisebuli concludilur, passim compara-
nuin 507 et ad 614, num. 41, ex bibliolheca Colber- tur? Quis aulem sibi persuadeat duos scriplores
tina indical opusscriptoris Hispani Melliti hoc tiiulo : uno eodemque anno quarto Sisebuli regis Chronicon
Brevis temporum expositio, cui consonat Montfauco- iisdem sententiis ac verbis composuisse? Nam Chro-
nius in Biblioth. niss. lom. II, pag. 924, Expositio nicon quod Pagius Mellito tribuit, el Chronicon quo 1

lemporum Melliti. Cum Meliiti hoc Chronicon ad p in codice bibliothec.e urbino-Valicana^ exslat Isidori

annuui quartuiu Sisebuti regis perducatur, in eoque nomine inscriptum, non aliter differunt quam duo
sistat.. certum videtur auctorem Hisp .muin esse. Pa- ejusdem operis exemplaria, nonnullis scripiurae va-
gius ad cil. ann. 61J, n. 41, verba extrema Chro- rietatibus ac fortasse brevi aliqua interpolaliono

nici Melliti profert et exislimat Isidoruin ex Mellito distincta. Neque in solo Codice urbino-Vaticano 609,
illa ipsa de Heraclio et Sisebuto verba sumpsisse, nunc 592,'quem Schelstratius consuluit, exsiat bidori
cum libro v Etymologiarum quindecim alios annos Chronicon diversum abedito,et simillimum Cbronici
adjecerit. Mansius in nota observat verba quai ex quod Melliti dicitur, sed etiam in Codice 600 cjusdc! i

IHs. Colbertino eruta Mellito cuidam a Pagio tri- biblioibeca; urbino-Vaticame, qui nunc est 382, ub.
buunlur, exstare similiier in nis. Codice Lucano postalia Isidori opera pag. 186 est rubrica Incipii :

Chronici Isidori saeculi ix, vel forte etiam vm, et liber Chronicorum Isidori Hispalensis episcopi jb
aiiimadverso numerorum errore, sic concludil Idem : exordio mundi usque ad Eradii (Eraclii) Augusli im-
(aale retulit Meliitus, quem in fragmento a Pagio perium, et Sisebuti regis principatum. Prwfatio. Qui

ser.valo Isidorum exscripsisse ex iis ijtice ex nostro Co- idem titulus esl in allero Codice 609, &i. 392. Omnia
dice retulimus, perspicuum est. Ita ergo forle el Mel- utrobique iLa couscntiunt , ut alterara cx altero
 S37 ISIDORIANA. — PARS II. CAP. LXXViH. >5S

exemplar descriptum videatur, vel cx uno eodemque A multis in locis manifeslum est , ul prope Hnem lsi-
fonie utrumque dinianet. Inscriptio apud Schelstra- dorus scnpsit : Heraclius deliinc quintum agit imperii
lium est : Chronicon S. Isidori Hispatensis episcopi a annum.Cujusinitio Stlavi Grecciam Romanis tulerunt,
Caio Cccsare usquc ad Heraclium imperatorem, et Si- Persic Scylhium etjEgijptum, plurimasque provincias.

sebuli regis principalum, ex ms. Codice 609 bibliolhecce In Hispunia quoque Sisebutus Golliorum rex quasdam
ejusdem Romanai urbes Epilomator
urbino-Valicance, G3& tonge diversum ab edito. Hinc mililice cepit.

ir.cipit sexla swculi ostas, etc. Ad marginem nolatur Mellitus, sive alius, sic hsec conlraxit, vel potius

Chrouicou esse collatum cum alio ms. Yaticano et commiscuit et confudit : Heraclius deliinc quintum
editis. agit imperii annum, Sisebutus Gothorum gloriosissi-

mus princeps plurimas in Hispania provincias Romanai

7. Quid ergo de Mellito censendum est? Florebat
militice urbes sibi bellando subjecit ; ubi, ut vides,
quidem Isidori tempore S. Mellitus primus episcopus
plurimas provincias e loco suo in alium male trans-
Londinensis, qui anno 624 decessit ; de quo tamen
nihil est cur cogitemus auctorem Chronici nostri
tulit. An autem Mellitus fuerit Chronici epitomator,
an solum Codicis possessor, imo an vox ea Meltiti
fuisse ; si quis vero conjiciat ex aliquo Codice cujus
casu ab aliquo Codici adjecla fuerit, haud ita facile
Mellitus possessor fuerit desciiplum Codicem Col-
bertinum fui>se, indeque Mellili nomen propagatum, B ^ *«*»*« Ulud polius quovis pignore contendam

nihil forlasse absurdum Jam dudum Florezius

Hispanum uon fuisse qui Isidori Chronicum in hunc
dicet.
suspicatus fuit nomen id esse exscriptoris Chronici
moJum decurtavit et inlerpolavit. Primuin quia, ut
jam Florezius adveriit, cuin Isidorus prope fiuem
Isidoriani; qui eliam advertit in exemplari quod ex
dicat Fiunt igitur ab exordio mundi usque ad prai
:
Codice Colbertino sibi describi curavit hanc operis
sentem ceram dliv, abbreviatur Chronici, si Hispanus
inscriptionem referri Incipit brevis temparum expo-
:

non ita id commutasset Fiunt igitur anni ub

luisset, :

sitio, quin addatur Meltiti. Cum autem Florezius

exordio mundi usque in Eraclii annum prwsentem.
non solum hanc suspicionem promoverit, sed eiiam
Deinde quia Hispanus minime prajtermisisset qua>
dubitaverit an librarius qui lsidorianum Chronicon
dam peculiaria decora Ilispaniae, in Clironico Isido-
in compendium reJegit, fueril llispanus, eccur litu-
riano relata, ul ad annum mundi 5773 : Per idem
lum appendicis 11 fecit, De Chronico Melliti, scri-
lempus Marlinus Bracarensis episcopus apud Gallaciam
ploiis Hispani, nondum in vulgus edito, et de Chronko
prudenlia el doclrina catholica? fidei clarus habetur.
Isidori ? Vera operis insciiptio esset : Chronicon Isi*
Et ad annuin 5801 : Hoc lempore Leander episcopus
dori ab aliqitoexlra Hispaniamdecurlatum, et quibus-
in Ilispaniis ad gentis Gothorum conversiunem doctrina
dam in locis interpolalum, alicubi Mellito attribulum.
t dei el scienliarum climiit
Ut Mellitus auctor Cl.ronici credi possil, rationem G -

Florezius profeit quod in Chronico Melliti aliquando 9. Quod si in Codice Pelagii Ovetensis sxculo xn,
addilur : Hucusque Hieromjmus, hucusque Prosper : et inler Cbronica Lucoe Tudensis skcuIo xiii, LiJori
quain mox ralionem solvit, respondens potuisse ali- Chronicon interpolatum reperimus, eamque inler-
quem librarium in suum usum Chronicon Isidori polationem in Ilispania factam verisimile esse fate-
conlrahere, cui vir aliquis curiosus adjecerit ea mur, aliunde certum est vestigia interpolati Chro-
veiba. Sed magis consentaneum videtur ut is qui nici Isidoriani extra Hispaniam antiquiora esse, ut

Chronicon in compendiura redegit, uti nonnullaalia, patet ex hoc Mellili 6S6 Codice, el ex aliis mss.
ila etiam illa verba adjunxeiit : nam inlerdum viri exemplaribus, quu; mox recensebo, quibus idem
docli libros sibi exscribebant , ac librarii ipsi ple- Chronicon in Gallia aut Germania interpolatum cou-
riimque scioli erant, quod satis est, ut exscriptor et tinuatumque continetur. Profecto ssculis vm, ix, x,

epitomalor Chronici Isidoriani annotare potuerit : quibus ejusmodi anliqua monumenta inieipolari

Hucusque Hieronymus, hucusque Prosper : quod ego cceperunt, difficile erit in Hispania vel levissimum

etiam in nonnullis exemplaribus reperi, ut in Codice hujus fraudis vestigium invenire; neque Hispanis
Vat. Palat. 259. Ex notis etiam marginalibus quae partim Maurorum jugo oppressis, partim conlra

ab auctore aut ab aliis adjectae sunt, interdum hujus- D Maur °s arma assidue gerentibus, id otiuin eral ut
inodi additiones in textura irrepsisse compertum est. nova documenta conlingerent aut vetera augerent ,

cum iinmutarentve.
8. Denique Florezius , dubius hoesisset de
auctore Chronici Mellito ascripti, Chronicon Isido- 10. Neque his adversatur quod Julianus Toletanus
rianum edidit hoc titulo : Divi Isidori Hispalensis Chronicon Isidori contractum, quale Melliti est, le-
archiepiscopi (ac Melliti) Chronicon. Scilicel 6S5 gisse videatur, cum aliquando in compendio Chro-
notat iu texlu diverso charactere quse in Codice nici, quod ipse exhibuit libro ni de comprobatione
Mellili omissa sunt, et in notis prolert ea qua; in sextse ajtatis, simili modo verba proferat : nara pri-

eodeni Codice Isidori Chronico adjecta sunt, anim- mum etiamsi extra Hispaniam Chronicon in com -

adversis etiam quibusdam scriplurie varietalibus. pendiuni redactuin fuerit, potuit nihilominus ad Ju-
Nobis satis crit nunc in genere admoncre inulta esse liani manus pervenire. -Deinde cum Julianus plcraque

in Codice Melliti prsetermissa , pauca addita, qua; conlrabat , facile poluit aliquando eodeni modo
suo loco afferemus. Quod autem exemplar ejusmodi contrahere, ut liquel incxemplo quod producitur iu
Melliti re vera compendium sit, et non contra Chro- not. ad Julianum. Isidorus scripsit Sem anno se- :

nicuiu fusius ex Ijidoriano auctuni ct iulcrpolalunr, cundo pos! diluvium, cum ccnlum csscl annorum, ge-
 , : -,

530 AD OPEKA S. IStDORt ELSPALENSIS PROLEGOMENA. 5"i0r

nuil Arfaxat. I» exemplari Mellili : Sem anno sccundo A Bapt. Bilaquam 1593, in-4 , scilicet eodem aimo et
post diluvium gcnuil Arfaxal. Ita eliain Julianus edi- loco ac libri Sententiarum, ut jam annolavi. Epitola'
dit, qui etiamsi non viderit exeinplar Melliti, cum nuncupatoria Loaissc hscc est
similia alia prsetermiltat ,
potuit,ul dixi, prseler- Potenlissimo et Catholico Philippo II, Hispaniarum-
mittere verba illa, cum centum esset annorum, quso regi, Gurcia de Loaisa S. D.

eliam in Chronico Isidori Etymologiis inserto prscter- 15. Longi temporis rationem exacte accurateque
tiadere laboriosum magnisque difucultatibus refer-
mitttmtur, ubi legitur, Sem post diluvium secundo
lum opus est cum rerum cisus cerlique eventus
:

anno genuit Arphaxad. Neque dubiuin est quin Ju- prius hominum memorisc mobili et inconstanti, quam
lianus Etymologias legerit. lilteris et libris temporis seternitati con6ecrentur; an

11. Age vero, editiones nalesque ipsi innumeris sint mortalium injuriis expo-
Clironici Isidoiiani recen-
siti, primoscribentiumperturbationibus etaffeclibus :

seamus. In bibliolheca Valicana, num. 28G5, exstat

688 dum unusquisque su33 gentis patriscque glo"
Isiodori (sic) opusculum de temporibns. Incipit riam immorlalem praeclare gestorum commemora-
: Breve
temporum per generationes, etc. Mullis
lione efflcere quoerit, deinde rerum publicarum lumul-
mendis scatet,
tibus, provinciarum incursibus, omnia igne , lerro ,
ut ex initio patet. Frologus desinit preeteritorum
seditione et impetu populi vastanlibus. Denique
:

lemporum cognoscatur. Mullis in locis contractum cum rerum prceteritarum recordatio illibalam tem-
esl. Desinit Chronicon Eraclius nunc v annum im- U po; is veritatem continere nitaiur , tamen lemporis
:

ipsius longinquilate senescit et anliquatur, atque in

perii agil. Sisebutus Gotlwrum rex Judaos ad Christi
inleritum labenli annorum cursu ruit. Et quamvis
fidem convertit et quasdam militum urbes prcelio
, lixc ita sint, tamen iuter alia hoc unum niaxime
(supple subjecil). Fiunt igitur ab exordio mundi usque virum doctum, consummatumque, et omnibus fere
ad cera delivi (sic pro dcliv) lioc est quinto anno He- numeris absolutum eftkit nimirum in hac rerum :

,
raclii imperatoris, v mil. octinginta decimosexta. Re-
siduum sccculi, etc. In edilionibus correclis anni
qvinquies milte octingenti quatuordecim. In bibliolheca
Valicana compaclum hoc opusculum est simul cum
alio Chronico ex Hieronymo, Eusebio aliisque ex-
cerpto, (Jg7 et edilo Romcein domo nobilis viriJoannis
PhiUppi de Lignamine mcdlxxiiu. Characler et charla
non videntur difierrc.
12. Joan. Baptista Audiflredi vir in omni slu-
incertitudine et obscuritate studiose veritalem cer-
tam perspicuamque investigare , iiiusitatasque et oc-
cullas historia^ vias indagare ; cum nihil sit proestan-
lius vel ad sapientiam augendam, vel ad prudentiam
conlirmandam vel ad imperii gubernacula pie et ,
moderate regenda,vel ad reipub. moresintelligendos
molusqne. populi coercendos , vel domeslicorum
conatus reprimendos, quam rerum prseterilarum pu-
b'icam memoriam, casus, eventus, sscculorum omnium
ac gentium observalionem cognitani exploratamquo
tenere. Quse omnia unico chronologise ambitu com-
pleetuntur. Accipe igitur, potentissime Philippe
,

in quo religio, studium Christiani nominis et cultus ,

diorum genere clarus , in hoc vero de velerum
p singularis clemenlia , admirabilis quce iam planeque
editionum notitia princeps in opere de Roman. ^ divina ad iinperandum sapientia longissimo rerum
,

Edition. sscculi xv, pag. 385, hanc editionem

descri-
u.u, ut experimenlo, firmata elucet, Chronicon a D.
Isidoro Hispalensi archiepiscopo , regise Gothorum
bit, quam exs.are aitin bibliolheca SS. D. N. Pii VI,
genlis lumine alque corona editum , quod, Majeslale
et apud abbatem de Rossis, cujus plerseque veteres Tua jubenle,emendandum notisqueillustrandum sus-
cdiliones transierunt in bib'iolhecam Corsiniam. Ait ceperam, ut ad te, unde exiit, tanquamin imniensum

eam esse in-4 parvo, charactere Romano majori lolius probitatis et sequitatis oceanum revertalur , :

et si non ita ornatum, utpar erat, tamen quauto ma-

Joan. Philippi de Lignamine ac conjicit ad
, annum ximo potui lucubratum studio. Cum lioc iuihi in
,

1473 pertinere. Addit aliam editionem in-4 parvo primis jucuuduin charumque sit, et ante mentis oculos
asservari in bibliotheca Casanalensi semper posilum, Catholicse Tuse Majestati obnixe
, charactere Go-
thico Stephani Planck, sive Plaunck. Locus editionis
morem gerere, et humili auimo deservire tuum- ,

que regium et auguslum nomen, quoad possum , im-

non designalur. Nonnulli perperajji in-8 esse eam morlalitati dicare , pro leque Chrislo Regi scterno
pularunt. Chronicon desinitanno v*Heraclii; titulus assidue vola solvere , ut incolumis inter tot regno-
est Opusculum de temporibus. rum sollicitudines et curas , integerque et salvus
permaneas. Vale.
15. Nic. Antonius ex Labbeo in Biblioth. mss. 1G. Taurini dixi , non Matrili , ut Nic. Anlonius,
prodiisse Chronicon Isidjri refert cum num. 110, refert Chronicon Isidori scholiis Loaisse
lilulo de
Temporibus anno 1474, quae forlasse est edilio prima D illustratum prodiisse , nisi forle Taurinensem edi-
Romana. Fabricius sub eodem titulo editionem an- lionem alia Matrilensis prsecessil : nam dubitandi
ni 1477 recenset. Maittairius nullius harum
editio- nonnullam ralionem expressa Nic. Antonii verba
num meminit Annal. lypograph. Sseculo sequenti
in prseferunt : Notis suis illuslrius (Chronicon) Matrili
anno 1577 editum fuit cum inscriptione Chronologice
cum Sentcntiarum , de quibus jam dicemus libris de ,

i i-8, per Thomam Guarinum, cum Gerhardi Merca- novo publicavit Garsias Loaisa , cum Philippi III ,
loris et Matthsei Beroaldi Chronologia, Basilese. dum adhuc paler magnus viveret, in lilteris magisler
14. jfa Chronici correcta editione procuranda essel, nondum nedi Tolelanoz, quam postea obtinuil ,
egregie laboravit Garcia seu Garsias Loaisa
,
,
quod i7iitialus. Sed cum ad ea quse de libris Sentenliaruni
notisejus illustratum lucem vidil, non Malriti , ut dicluruserat, lettorem deleget, et eo locosolum edi-
ait Nic. Anlonius, sed Taurini. En titulum : Clironi- tionem Taurinensem commemoret, omnino creden-
con D. Isidori archiepiscopi Hispaleivis cmendalum dtmi est Matrili nomen pro Taurini excidissc- in
s&hotiisque illustratum per Carciam de Loaisa , archi- Clironici editione comincmoraii !a. Illud magis miror
diaconum de Cuadalaxara , clc. Taurini apud Joan. in l>ibliolheca 639 1,ova ^' S P« cliam sccundis curis
m ISIDORIAXA. — PARS II. CAP. LXXVHI. m
cum Loaisae elogium A Finisce la cronica de santo Ysidoro Menore corecta
aucta, et recens Matriti edita,
mentionem edi- et revista per Baplisla Alexandro Iaconello Realiuo,
texitur, nullam a Nic. Antonio fieri

Sentenliarum el Chronici lsidoriani stampala in Aquila per Maeslro Adam de Rolhwil

tionis librorum ,

neque opera quam idem Loaisa Alamano alli anni Domini mgccc.lxxxh, a di cinque
a Loaisa adornatsc ,

de octobro. Laus Deo amen.

ad editionem regiam Matritensem Operum S.
»
Isidori
20. Rodriguezius lom. II Bibl. Ilisp., pag. 528, ex"
peiftciendam cum aliis contulit.
Codicfc Escurialensi socculi xr, indicat versionem Hi-
17, In editione Parisiensi Bignacana Operum S. Isi-
spanicam Chronici Isidoriani, sed ut exstat in colle-
dori proetermissum fuit Chronicon ,
quamvis jam
clione Pelagii Ovelensis. Inscriptio est : Mstoria
pridem vulgatum. Breulius illud edidit, sed io indice
general collegida de diversos auclores , conviene saber
librorum nota asterisci apponitur, qua id opus lunc
de sant lsidro, arzobispo de Sevilla , Juliano Pomerio,
primum in lucem prodire indiealur, non alia ratione
Arzobispo de Toledo, San Piro, o Samphiro, o Zafiro
nisiquia a Bigmeo prsetermissum fuerat ; nam simul
(que con estos nombres le nombran diversos Itisloria-
hic litulus designatur : Chronicon ab initiomundi
dores), obispo de Aslorga , Pelatjo , obispo de Oviedo.
usque ad anmtm quintum Suintltilani (corrige quartum
21. Exemplaria niss. Chronici Isidoriaui passim in
Sisebuti) regis Gotltorum per Gnrsiam Loaisam emen-
bibliothecis occurrunl. Fabricius refert iu ms. Vos-
daium et scltoliis illustralum. Oatisit Breulius epi- B
siano bibliolhecae LeiJensis inscribi , Cltronica de sex
stolam nuncupatoriam Loaisae ad Philippum II, et
mundi wtalibus el in ipsis paginis
, Imago mundi. ,

loco ejus praefixit Vasau de Isidori Chronico verba

Labbeus et Oudinus Codicem collegii (f.aromonlani
superiuscap. 77, num. 16 et 17, a nobis allata
S. J., vu exaratum commemorant. Oudimis
soeeulo ,

18. Veterem versionem Italicam Chronici Isido-

addit Codicem Corbeiensem postea S. Germani ,

riani Audiffreddus describit in catalogo edition. Italic. Parisiensis sa?culi vn, vel saltem viu. Bayerius in una
saeculi xv, pag. 212 : t Comenza la Cronica de Escurialensi bibliotheca terna minimum, ac non vul-
santo Isidero (
sic ) Menore : con alchune additione garis antiquitalis exemplaria asservari affirmat. In
cavate del lexto et istorie de la Biblia : e del libro
bibliotheca universilatis Senensis reperitur Chrotiicoii
de Paulo Orosio : e de le passione de li sancli. In cum supplenienio usque ad annum 1510
S. Isidori ,

fine : Finila la Cronica de sanlo Lidero Menore in

cod. membr. in-4 sseculi xiv. In iine legilur : Finis
Cividad de Friuli, nel anno del nostro Signore ad Iwc opus, scriptum manu mei domini Christofori
Jesu Cri-lo 1 J80 , a di 24 de Novembre : laudato de Aquapendente. Antonius Ponzius tom. XI Itiner.
sia sempre il nostro signor Dio. » Exstat in bi-
Hispan., pag. 220 in bibliotheca monasterii Legio-
,

bliolheca Casanalensi haec editio charactere Go- nensis S. Isidori exstareait chronicum ejus conti-
P
thico in-4 parvo. Exemplar hujus editionis Nic. nuatum usque ad regem Alfonsum VI. Ex adversariis
Antonius habebat, qui in-8 esse dicit, advertilque Zaccarianis, cap. 44 , descripsi Codices Lucensem ,
interpretem multa Lidoriano lextui interpolare , Pistoriensein, FlorentinumS. Marci, Ca3senatemMala-
opusque continuare usque ad Frederici II impera- testium, Albanium et Mutinensem.
toris obilum, annumque 1250. Sed ego potius credi- me
691 22. Haec a visa sunl mss. exemplaria
derim interpretem Italicum in velus exemplar ita Chronici Isidoriani. Codex Valic. 629, describendus
auclum continuatumque incidisse, qtialia ego multa c. 94. Codex Vatic. 1548, de quo c. 96, ubi Cltro-
reperi. Ejus generis chronicon Laiinum exstat in nicon est interpolatum, et Augustir.ipotiusatque Hie-
bibliotheca Escurialensi , socculo xiv exaratum , ubi ronymi opus dicilur quam Isidori. Codex Vat. 197i,
primum est opu-, < Chronica Niehobaldi , deinde eod. c. 96. Regio-Vatic. 215, c. 99, in quo inscribi-
Cronica sancti lsidori Junioris cum quibusdam addi- lur Liber Chronicorum Isidori Spanensis episcopi. In
cionibus extractis de lextu et istoriis biblie , et de Regio-Valicano 1852, cap. 101, Chronicoo, cujus
libro Pauli Orosii, et de passionibus sanclorum con- auctor dicitur Isidorus Hispanensis, continualur a
tincns in se ipsa cronica sex elales seculi, scilicet ab quodam Petro. Ibid. in Regio-Vatic. 2054, Chro-
inilio mtindi, quando Deus in principio creavil celum nicon breve Isidori addita nota anni decimi Re-
n ,

et terram , et primum hominem Adam, usque in cesuinlhi regis. In Codice Palatino 259, sacculi x
pre'sentem dient , que est in 690 an - Domini ab circiter, de quo cap. 102 liber Chronicorum sancti
incarnalione 1555 , lempore Domini Benedicti Esidori episcopi Junioris, in Gallia , ut videtur, in-
papae XII residentis i Alia desiderari videntttr. terpolatus. In Urbinate 100, c. 104, Itber Chronlco-
Iia enim Codicem refert Rodriguezius tom. II Bibl. rum sanctiYstdori Hispalensis episcopi, elc. Chroni-
Hisp., pag. 528. con extra Hispaniam interpolalum et continuatum.
10. Aliam editionem versionis Italicoe Chronici In Urbin. 5 2, c. 104, liber Chronicorum Isidori Hi-
IsiJoriani raram charactere Romano in-4 minori, spalensis epscopi, elc, in Gallia inlerpolatus. Simile
Cfnae in bibliotheca Corsiniana asservatur, Audilfred- exemplar in Urbinale 592 ibid. In Urbinate 585 ibid.
dusloc. cit., pag. 402, recenset : i Eferisce ( lego Chronicon breve Etymologiarum , nonnullis insertis
Referisce) et narra la presenie opera la Chronica de manu monacbi alicujus Casinensis , ul videtur. In
santo Isidoro Menore con alchune adionctioiii cha- Otlobon. 17-20, Chronicon nonnihil interpolatum, de
vatc dal texto et hislorie della biblia, e del libro de quo cap. 106. In Otlob. 1758 ibid., Chronicon inter-
Paulo Orosif, e delle passioni dclli sancli. In calce : polatum ct conlinuatum. In bibliolheca Collcgii Ro-
543 AD OPERA S. ISIDOFU HISPALENSIS PROLECOMENA. $U
mani exslat ms. chronographia ,
sive, ut mendose A scm ab Adam, etc., et de Evandalis et Alanis, sive et
scribitur, conograpliia lsidori Juniorts, ul cap. 107 Suevis Uispanis regibus, scripsisse. Quibus verbis
dicam. Historiam quidem quae exstat Isidori de Vandalis et
CAPUT LXXIX. Suevis fortasse intelligit :
633 at Alfonsus rex con-
Hisloria de regibus Gothorum, Wandalo/um et Suevo- tra cum Historiam Gothorum Isidoro asserit, Histo-
rum Isidoro conlra Pellizerium vindicalur. Codices riam quoque Vandalorura et Suevorum inlelligere
mss., editiones inter se diversce. Chronicon Wisigo-
videtur : qurc ita inter se connexrje sunt, ut nonnulli
thoriim Wulsa: dictum an S. Isidori? Monitum de
hoc Chronico ex edilione Patrum Tolelanorum. eas tres historias uno nomine Historiam de Golliis
Ex. mplar interpolutum Hislorice inter chronica Tu- olim etiam appellarint. Errarunt autem Lueius Ma-
densis. A ia mutilci, ut videtur, ab hidori tempore,
etcur? Verba Isidori de S. Hertnenegildi adversus
rinaeus et Eisengreinius, qui Historiam Longobardorum
palrem betlo exposita. ftlirum Lsiduri et alicrum ab Isidoro scriptam tradiderunt.
Patrum Ecclesice Gothica? siientium de glorioso 3. Suspicatur autem Pellizerius Historiam Guiho-
S. HermenHjildi marlijrio. Obsequium episcoporum
rum quce Isidori nomine inscribitur
, esse opus ,
Ecclesia; Golhiae in quibusdam arduis regum factis.
quodidem Isidorus laudat cap. ult. de Vir. illustr. in
1. De Hisloria Golhorum, Vandalorum et Suevo- Maximo Crjesaraugustano Scripsit et brevi stijlo his-
:

rum Placcius in Thealro Anonym. et Pseudonym. £ toriolam de iis quce temporibus Golhorumin Hispcmiis
litem non intentat. Sed intentarat Qtjg Pelhzerius acta sunt, historico et composito sermone : qua ille
iis rationibus quibus Cbronicon eidern Isidoro abju- opinione pseudochronicon aliud Maximi srjeculo xvn
dicare conatur,. ut cap. 77 dixi. Et quod attinet confictum loco suo exiurbare conatus est. Sed et
quidem ad Historiam Golhorum, ex ipso prologo falsitas ficliiii Chronici Maximi saiis per se perspe-
Chronicorum Pelagii Ovetensis, quem alioquin pro cla est,et Historia Gothorum ila Isidoro congruit ut
se Pellizerius profert, Isidori Hispalensis opus esse ad Maximuin trahi non possit. Maximus non multo
constat : Et beatus IsiDrus, de epio ntuic Legionensis post annumOiO vivere desiit . Historia veroGothorum
gaudet ecclesia , de regibus Gothorum a primo Atha- ad Suintbilanis lemoora, sive ad annmn 621, eodein
nanco usque ad calholicum regem Wambanem regem stylo progrediiur.
Golhorum, prout potuit plenissime scripsil. Errat
,
4. Adde Braulionis verba,cujus auctorilas alibi

quidem auctor prologi, quod conlinualionem Histo- jam conlra Pellizerium defensa est De Origine :

rhe Isidori ad Wambanem usque Isidoro quoque Golhorum et Suevorum , et eliam Vandalorum
regno
adjudicat. Simili errore Alphonsus III rex Magnus hisloria librum unum. Confert his Nic. Antonius verba
in epistola qua Chronicon suum Sebastiano millit ,
auctoris Historiae ex prafatione ad Sisenandum re-
sive quivis alius sit auclor Et quia Golhorum chro- gem, edila in Lucae Tudensis chronicis Quia de ori-
:
Q :

nica usque ad tempora gloriosi Wambaniregis Isidorus gine Golhorum Hispanorum (sic conjunclim legendum
:
Hispa'lens .s sedis epscopus plenissime edocuit , nos ait) Suevorum, Vandalorum, et Alanorum, et qualiter

qua?dam ex eo tempore, sicut ab antiqnis et prcedeces- rexerunt Hispanias, libi fieri notiliam postulasti, elc.
smbus nostris audivimus , et vera esse cognobimus Quce verba , si vere auctoris primi Historiae Gotho-
(pro cognovimus), libi breviler indicubimus. Q;icc epi- rum essent, Braulioni quidem apprime consenlirent;
siola edita fuit ab ipso Josepho Pellizerio initio sed cum pelita sint ex Lucoe Tudensis chronicorum
Chronici Dulcidii Salmanticensis. systemate, in quo multa sunl inlerpolata, non vali-
Ea opera, quce appendicibus aliorum auclorum
2. dum inde argumentum exsurgit, nisi quod Tudensis
aucta sunl, interdum in mss. Codicibus uni tantum auctorem Historiae Gothorum , Vandalorum et Sue-
primo auctori ascribuntur, inlerdum vero soli con- vorum Isidorum credidit. Verum Braulionis senlen-
tinuatori. Hinc frequens in nominibus auctorum de- lia confirmatione non iitdiget. Sic Ger. Joan. Vos-
signandis occasio erroris. In hoc ipso libro quem sius de Hist. Lat. 1. 1, n, c. 25, de Isidoro : Condidit
proe manibus habemus ,idem est error monachi quoque historiam de origine Gothorum regno Suevo- ,

scriploris Chronici, quod Exiliense vocatur, saecu- rum,etVandalorum,cujus operis meminil Braulio, etc.
lo xi, qui Isidoro ita Historiam Golhorum, Vandalu- Et de anno obitus Isidori : Et ante memoralus Brau-
ry
rum el Suevorum tribuit, ut eidem narrationem de Ho, cui prce omnibus fides haberi debet. Quin obstet
Pauli adversus Wambam rebellione, qurje a Juliano silentiuin Ildefonsi, qui alia Isidoii opera, praeserlim
Toletano composita longe post Isodorum fuit, eidem historica, tacitus prrjeteriit.
Lidoro ascribat -.Scripla sunl, inquit, in Ubro B. lsi- 5. Innocentius III in epistola ad Petrum Compo-
dori, quem inter alios qualuordecim a se editos, de slellanum anno 1199 694 data teslimonium quod
Vandalorum, el Suevorum Golhorumquegestisdiligenter ex lsidori Historia Golhorum, Vandalorum et Sue-
composuit. Sed cum non solum Alfonsus rex Magnus, et vorum pro suoe sedis juribus prolulerat tanquam ,

auctor chronici Exiliensis, sed auctor quoque prologi genuinum agnovit Isidorus aulem in chronicis de
:

chronicorum Pelagii Ovetensis Historiam Gothorum Gcthis litulo de Suevis teslalur, quod Remismundus
Isidoroaltribuant, Pellizerius parum sibi constat qui, ad Lusitanum transitt, etc. , Ita in Historia Suevorum
auctoiem prologi hac in parte errare putans ejus , a;ra dii. Bemismundus, etc, inde ad Lusitaniam
testimonium arripit, ul Isidoro nonsolumChronicum, transit. Ac nolandum Historia: Golhorum nomine
sed etiam Historiam Vandalorum el Suevorum ab- comprehendi chronica de Gothis, Vandalis, Suevis
judicct : quia in eo prologo legitur hidorum Paccn- in titulos divisa. Historia enim dc Golhis praecipuam
 ,
,

545. ISIDORIANA. - PARS II. CAP. LXXIX. 5i0

partcm oblinct; et quoe de Vanclalis addunlur, ap- A golhorum, quod Wulsac episcopo nonnulli ascribunt.

pendix potius videntnr. Tiilhemius vero de Ssidoro, g Similis est Lindebrogii ediiio hoc tiluio
# Di- :

Ilistorium, sive clircnicam lib. m. Ac forlasse quod versarum genlium historue antiquaj soriptores tres,
frequens non sit in catalogis velerum expressa men- Jornandes episcopus de regnorum ac tempoi um suc-
lio Historiae Isidori de «iothis, Van;lalis et Suevis, ea cessionibus. Ejusclem hisloria de origiue Golhorum.
causa est quod cbronicorum nomine has omnes histo- Isidorus Hispalensis deGothis, Vandalis et Suevis.
rias niulti intellexerint ; quanquam nonnulli ea Isi- Ejusdem Ciironicon regum Wisigothorum. Pauli
dori opera quse ad saicularem litleraturam pertinent, Warnefridi F.diaconidegestisLongobardorum lib. vi.
pratermiltere se professi sunt. In editione Isidorianoe Frid. Lindenbrogius recensuit etobservationibus illu-
Historfoe de Gothis, Vandalis el Suevis, curante Lin- slravit, Hamburgi apud Michaelem Heringium 1611,
denbrogio, hscc Leonis Marsicani verba lib. in Chro- in 4. i Hanc editionem, cum vellet Florezius nan- ,

nici Casin., cap. 62, de Isidori Historia exponuntur :

cisci non poluit , ut cum ea edilionem Aguirrianam
Desiderius subjunctos Codices transcribi curavit... Hi- Chronici Wqlsae nuncupati conferrct ; Clironicoii
storiam Lnngobardorum, Gotlwrum,Wandalorum. Hi- enim regum Wisigolhorum, quod a Vuh.-anio et Lin-
storium Jordanis eplscopi deRomanis et Gcdliis. Auctor denbrogio subjungitnr, solum exhibet annos quibus
quoque Chronici Albeldensis soeculo ix, Chronicam jj reges reg narunt pramissa brevi praefalione, el hac
Gotliorum simpliciter vocal lsidori nostii Hisloriam inseriplione : Chronica rcgum Wisigolhorum. JEra
tom. XIII Hisp. sacr. num. 84, pag. 462 El quia
, :
quadringenlesima in Gotltis primus rex Athanaricus
Gotliorum gens ex Magog venit affjrmqt Clironica Go- efficitur, etc , et hoc ipsum est Chronicon quod falso
thorum : Gotliorum antiquissimam esse aentem, elc, Wulsce nomine inscriplum est, el a nonnullis Juliano
quod est inilium Historiae Isidorianse. Toletano tributum. Ex mss. , ut videlur, Codicibus

Neque nobis quidem, aut cl. Zaccaris: ulla mss.

6. Vulcanius et Lindenbrogius Isiiloro hoc breve chro-
exemplaria hisloria; Golhorum videre licuit nisi , nicon ascribunt ; neque ulla contraria ralio apparet,

quod in Codice Valicano-Palatino 927, pag. 122, si intelligamus Isiciorum Chronicon ad Sisenandum

lerg. fragmenlum ego reperi Historice Gothorum ,

usque regpm p^rduxisse, atque inde Julianum , sive

tacilo Isidori auctoris nomine. Titulus : De primo alium 688 atl Ervigium continuasse : nam in Er-
adventu Golhorum ad Italiam,et Roma capta. JEra vigio Chronicon apud Lindenbrogium desinit. Fa-
quadringentesima trigesima septima, anno imperii Ho- bricius in Bibl. med. hoc Chronicon in edilionibus

n rii et Arcadii IV. Grotius mendose : JEra quadrin- Ope;um Isidori desiderari notavit; cui proinde iu

tjcntesima irccentesima septima. Desinit hoc fragmen- noslra locum inler appendices assignabimus. De quo
tum sera 448. Inler familiares fabulas jugidatur. G ju licium Joan. Baplistce Perez hoc est in prologo

Coha^ret cum editionibus Grotii et Labbei in his ad Concilia Hispani;e emendata apud Aguirrium
manus Longobardica anliquo tom. I Concil. Hisp., pag. 13 : « Posteriores {reges)
quae, clelelis prioribus,
exemplaii Claromontano ascripserat. Pnuca alia le- sump>imus ex Wulsrc cpiscopi perbrevi, sed aureo
vioris moinenti discrepant ut aera 447 in hne :
chronico quod in quodam libro bibliolhecDC regioc
,

defunclus in Italia est. Grolius , defunctus Itulia. et aliis vetustis exslat. De cujus in scribcndo liJe

Labbeus. defuncti Italia. Editio regia Malritensis, de- nihil esl quod dubitemus, cum et tempora ab illo

notata lam exacte cum conciliis quadrent, et poste-

functus esl in Italia. In @95 Codice Oltoboniano 1758,
de quo cap. 106, dicam, exslat genealogia regum riorum regum menses et dies ita minulatim de-
fmiat ut vixisse sub Hispaniai excidium videatur.
Kispanorum, ascilis multis ex Historia Golhorum et
,

Vyndalorum Lidori. 9. Editum fuit idem Chronicon in appendice

7. Quibus mss. Joan. Bapt. Perezius usus fueril

Operum S. Juliani Toletani tom. II Patrum Tole-
ut hanc historiam ad editionem regiam emendaret tanorum, pag. 385, continuatum etiam usque ad

non constat. Eam auctiorem multoque magis cor- Witizam; quo tempore jam Julianus vivere desie-
reclam exhibuit, quam anle prodierat. Deceptus rat. Et videlur quidem Chronicon a pluribus conti-

Fabricius fuil, qui in Bibl. med. affirmat Chronicon,

D nualum : quod aliunde etiam satis est verisimile :

sive Historiam Gothorum prodiisse Taurini cum nam si Ildefonsus, quod exempli gratia dictum volo,

scholiis Garciye de Loaisa in-4, nam Loaisa Ohroni- Chronicon Wisigolhorum usque ad Sisenandum con-
con ab orbe condito, non Historiam Gothorum, eo lextum accepit, potuil ipse reges qui deinde succes-
anno Taurini publicavit suis schoiiis illuslratum. serunt adjungere : potuit alios Julianus post llde-

Hisloria Golhorum primum quod sciam, prodiit

,
fonsum , potuit alios alius post Julianum addere.
Parisiis cum libris duodecim legum Wisigolhorum Nobis quidem animus est, ut dixi , hoc opusculum
apud Sebastianum Nivellium 1579, utilissimum ad appendices rejicere, prsemisso inte-
in folio, ex
hibliotheca Petri PithoRi. Recusa deinde fuit in rim monilo doctissimi ediloris Patrum Tolelanorum
edilione Bigna?ana Operum Isidori anno 1580. Bo- loc. cit.

navenlura Vulcanius Lugduni Batavormu post Jor- Omnia opera S. Juliano (also ascripta, pauca
10.
nandem, a pag. 203, eamdem Historiam Isidorianam quidem, hac brevissima cotu ludinius appendice
illa :

Gothorum cum Chronicon scilicet rcgum Wisigothorum, Yulsa? fre-

nolis suis subjunxil quae editio est
quentcr appellatum: tum duo carmina el epilaphia
:

in 8, anno 1597peracta, addito brevi chronico Wisi- qua:uor. Quceris, quis hxc Juliano imputaveril? lile
547 AD OPEBA S. ISIDORl HISPALENSIS PROLEGOMENA^ •
518
qui sub ementitis Juliani el Luitprandi nominibus A Ulrme 1722. Sed quid niirum, Goldastuin, Linden-
clironica illa pervulgata, tot fabulis insignia , eom- brogiuin , Baronium , Pagium aliosque exteros edi-
inentus est. Et quod ad Chronicon Wisigothorum
lionem Matritensem Historice Gothorum ignorasse
spectat, quanquam opus est vere aureum (quemad- ,

neodum illud appellavit perdoctus vir Joan. Bapt. cum cardinalis Aguirrius tom. II Concil. Ilisp. pag.
Perez in epistola praevia tom. I collectionis Concil. 183 , eamdem 6S8
bistoriam produxerit non inte-
card. de Aguirre), cujus luce Hispanice chronologia gram, aul ex editione regia, sive altera Grotii, sive
et sacra et profana nimium quanlum illustrata esl;
ul tamen illud S. Juliano altribuatur, nullo salis terlia Labbeana, sed mutilam , ut in priinis editio-
solido evincitur argumento. Neque enim illud totum, nibus exstabat, el ut in Hispania illustrata Andreae
prout nunc exstat ad usque Witizcc regnum per- Schotti tom. III ,
pag. 847, excusa fuil? Quod ilem
ductum, Juliani esse potest; neque etiamsi dicatur
ab eo factum in libro de Vir. illustr. Isidori jure
poslreraa ejus eapita fuisse ab aliquo prioris cbro-
nici eontinuaiore eonscripta ( quod nobis singula rniratur Fiorezius , ac mirabitur quisquis doclrinam
consideraiUilms alque allerius ab altero indesignan- erudilissimi cardinalis aiiunde perspectam habeat.
dis annis diebusque diversitatem contemplanlibus
Audiendus autem non esl Fabricius in Bibl. med.
tantum non evidens est el exploratum) prioris ,

ehronici partis Julianus minime potest auctor ap- qui Historiam Golhorum in Conciliis Hispan. Aguirrii
pellari. Si quid enim conjectando assequi valemus, 1 nge auctiorem et emendatiorem.prodiis^e aflirmat
697 exnonnullisaniiquioribusCodicibus inquibus
D Q Yulcani Lindenbrogium et alias l
pri
srcesens Chronicon ad Ervigu reani lnitia tantum
pnesens * j m „
'
. »
pervenit, ut patet ex editionibus Aguirriana el Vul- mas ediiiones, fonasse quod pulaverit Aguirrium
canii in notis adHistoriam Wisigolborum Jornandes, emendalioribus editionibus tisura fuisse. Titulus
illud potius elicitur auctorem illius alium fuisse apud Aguirrium tom. pag. 183, est
II, : < Hisloria
quam Julianum noslrum qui sub Egica mortuus ,
,
sive Chronicon Gothorum, Wandalorum, Suevorum
nec Ervigii mortem, necEgic* ad regnum accessum
facile silentio prcctermisisset. Jam vero si illu 1 et WisigothoFum, auctore S. Isidoro archiepiscopo
adjungas , prccdicti chronici nullam a Felice in Ju- Hispalensi. Et pag. 189 : Chronica regum Wisigo-
liani elogio fieri menlionem , cum tamen Wambac thorum, partim ex Isidoro, parlim ex Wulsa. » Ita
regis historiam diligenter annotaverit, concludere
oportet hujusmodi opus temere S. Juliano fuisse
,
breviter praefatur : c Vix poteslchronologia concilio-
ascriplum. Nunc si verum auctorem quoeris, omnino rum et aliorum veterum monumentorum Hispaniae,
ignoramus. Nam quod Yulsvc appellalur, atque hujus quae in hoc opere prodcunt, innotescere, nisi prae
nominis scriplori vulgo tribulum est, quem episco-
oculis sit index historicus regum ipsius, assignata
pum Hispanum nonnulli eliam dixerunt, putidus est
error, nostro quidem judicio ex eo orlus quod ab ,
unicuique propria epocha. Hoec autem exhibetur a
aliquo librario imprudenter exscriplum fuerit Wulse- S. Isidoro Hispalensi in brevi Historia sua ab sera
Coihorum pro Wise-Golhorum , quod in veluslis
Caesaris ccxiv (id est anno Christi clxxvi) usque ad
exemplaribus legilur, atque inde ad alios manaverit:
Vulsw certe nomen imer illius temporis scriptores, q seram dclxvi, id est annumChristi dcxxviii, quo Si-
mullo minus inter Hispan'aa episcopos, uspiam legi sebulus rex Hispaniac jam obierat, vivente adhuc
tur. De quo consulen lus P. Florez, tom. II llispanise
Isidoro. Caeterum Golhi reges, aliique hoc libello
sacrai cujus nos editionem praesentis Chronici ex-
:

pressimus, adjectis similiter ad marginem pluribus comprehensi, non irruerunt in Hispaniam ccra ccxir,
quam is variantibus ex Codice quem socpe memora- imo nec multo post tempore : sed solum ineunte
Vimus Joan. Bapt. Perez. jam Theo-
sceculo v, circa aeram cdxlix, Chnsti cdxi,

11. Compendium aliud Historiae regum Gothoruia quo celebratum ponilur conciliura
dosii Junioris i,

invenio in Codice Begio-Vaticano G»J7, al. 1009, ab Bracarense sub Pancraiiano, a nobis eo anno exhi-
aliquo exlero, ut puto, ex nostris chronicis ab initio bilum. Cui numerandi rationi respondet Chroniccn

regni Gothorum ad irruptionem usque Saracenorum Idatii. Vide Chronologiam eorumdera regum Go-

scriplum. Praecedit Ilistoriam Wamboe a S. Juliauo thorum breviorem initio tom. 1 editam, a pag. 15,

Toletano editam , et inscribitur : Chronologia et se- ex eodem Isidoro et Wulsa episc, quse incipit ab

ries Golhicorum regum. Codex recentior est, sed de- Athanarico. »

scriptus ex alio antiquiori, qui an. 1127 exaratus fuit 13. Itaque editiones hisloriae Isidorianae cajteris

a Petro Willelmo Armario, de quo uberius cap. 100. omnibus prceferendae sunt regia Malrilensis, allera
Chronicon editum primum pulo saeculo ix, quod ^ Grolii, tertia Labbei ,
quarta Florezii, qui tom. VI
quia neque adhuc excusum scio , et Chrouico sive Hisp. sacr. eam historiam edidit, collalis inter se

llistoriae Gothorum Isidoriame illustrandce utile esse tribus illis prcecedenlibus editionibus, et varietate

potest , non inepte inter appendices collocabitur, scripturcc subjuncta, nonnullisque notis suis aliisque

prcesertim cum per omnia antiquitatem redoleat. antiquis Perezii iliustralam. Hugo Grotius, dum vi-

12. Sine Chronico Wisigothorum Breulius Histo- veret , opus digessit ,

post ejus obitum hoc litulo
riam Golhorum edi iit imperfectam ex editione, ut edilum : < Historia Golhorum , Vandalorum et Lan-
pulo, Bignaeana Operum Isidori in quo non lcvis ejus
; gobardorum, ab Hugone Grolio partim versa, parlim
negligentia arguitur, cum editionem regiam Matriten- in ordinem digesla. Prremissa 699 sunt ejusdem

sem, in qua ea historia auctior correcliorque pro- Prolegomena, ubi regum Gothorum ordo et chrono-
dierat, prce raanibus habuerit, antequam suain ille logia cum elogiis. Accedunt nomina appellaliva, et
editionem absolveret, ac multa ex eadein regia verba Golhica, Vandalica, Langobar-dica cum expli-
editioue ad calcem succ adjunxerit. Eodem modo calioue. Amslelodami, apud Ludovicum Elzeviriiim
inutila prodiit Hisloria Gothorum inter Scriplores 1053. > Editor in prolngo ait Isidorum ,
quom a

rerum Suevicarum Goldasli Francofurti 1005, et Grotio haberc non potuil, e biblioiheca Isaaci Yossii
 ,

SiO ISIDORIANV - F ARS 11. CAP. LKXIX. 5

cum Codice, sive duodccim

a se mparatwn. Exemplar Vossianum descriptum A
com
tegrius prodiisse affirmat

de quo paulo post. libris legum Wisigothorum ex bibhotheca Pelri Pi-

"fuerat cx Codice Claromontano,
Beati Isidori, thoei, et tom. III llisp. illustr., quam in libro u Chro-
Titulus hicest pag. 705 colleclionis < :

Golhorum, Vandalorom nici Lucje Tudensis lom. IV ejusdem Ilisp. illu-

archiepiscopi Hispalensis ,

Hispania Chronicon, quod nunc stralac. Quod non salis inlelligilur : nam apud Lu-
et Suevorum in
cam Chronicon est uberius eliam Cbronico Codieis
demum plus altera parte auctius proiiit e bibliothcca
Prolecjomenis pag. 03 hcec Claromontani : Chronicon Pithceanum valde im-
et
Isaaci Vossii. Grotius in
breviaria Ostrogolbi- perfectum , multisque locis mulilum est. Forlasie
prwmiserat : Isidorus prceter
Fabricius innuere voluit Cbronicon apud Tudensem
carum Vandalirarumque rerum , Westrogolhorum
iuinus sincerum esse. Tudensis libro n suorum chro-
acta ad sua deducit tempora, collectis qiiLC alibi
nicorum pracmittil prologum suum : Decetviros, etc,
sparsa non sine labore quceramus. i

ubi ail : Jum nunc ad gesta regum Golliorum manum

14. Post Hugonis Grolii collectionem rerum Go-
mittimus ,
cfironicorum librum Isidori doctoiis Ilispa-
thicarum typisParisiensibusexcusaprodiit anno 1057,
niarum secundum in opere proponentes. Nain prius
iii fol. Nova Bibliotheca manuscriploruni librorum
Cbronicon ab orbe condito exhibuerai. Suecedit
opera
r ac sludio Pbihppi Labbe soc. Jesu. lomo I
o R Beatt lsidori Proloqus: D.imino et ilw clianssimo
.

eeregu hujus opens

, . .

,
pag.
,..
01, exslant: < bancli
•
D „. , . „ , ., « , . _,
,

Sisnandu regi Goihorum lsidorus. Quia de urigine

Isidori Hispalensis episcopi Historice Golhorum, Van-
Gotliorum , etc. Postea Anle biennium uulem lio-
:

daloruin , Suevorum , longe auctiores et emenda-

mance urbis irruptionis cera ccccxlui excilulce, elc.
liores hactenus edilis. Ex Codice ms. collegii Claro-
Sequitur Suevorum Ilisloria. JEra ccccxi.vi , Suevi
inontani Parisiensis soc. Jesu, in quo incerti auctoris
principe llermerico cum Alanis et Yandalis simul
de rebus gesiis Constantini Magni ex chronicis in- ,
Hispaniam ingressi sunt, clc. Explicuit Ilistoria Sue-
ceriis de rebus Zenonis et Anastasii imperatorum
vorum. Golhorum Hisloria. Gotliorum antiquissima
nec non Theodorici regis : item ex aliis chronicis de
urigo , etc. ,
quae est Capitulalio in e lilione Lab-
rebus Jusliniani Augusti , et deinceps ad Carolum
beana. Tuden^is ita dislinguit , ut Chroaicon ge-
Martellum , etc. i. Incipit : De laude Spanice sancli
nerale ab orbe condito dical primum librum Chro-
Isidori. Omnium terrarum , etc. ln syllabo autem
nicorum Isidori , tum Chronica Vandalorum, Sup-
eorum qiue in primo tomo continentur, sect. 1,
,
vorum et Golhorum secundum Chronicorum tibrum
num. 5, hccc pramiitlit Labbeus: < Sancti Isidori
Isidori.
Hispa'ensis in Bcetica episcopi Ilistorice regum Go-
17. Ad tres ergo classes exemplana llislori* Go-
thorum Vandalorum et Suevorum Ionge auciiores
,

et emendatiores hactenus editis , ex optimae nola? G thorum revocantur. Primum exemplar est historiae

nieiiihraneo Codice collegii Claromonlani Parisieissis mutite et imperfectx ,

qualis ex bibliotheca Pi-

soc. Jesu, etc. Illud porro debuerant observare typo- thceana vulgata fuit ; alterum historia; auctioris ct

emendalioris in regia Matrilensi edilione et deinde

grapbi Hollandi,quinuperrime, cumnosterhic tomus, ,

a iribus annis inchoalus , sub prelo laboraret , tres ex CodiceChiromontano. 701 Terlium Historiic pos-
illas historias cum Hugonis Grolii collectione re- leriore manu interpolake apud Lucain Tudensem.
rum Golhicarum emiserunt in lucem non ex ,
Prima editio muiila incipit : Golhorum antiquissimum
Colke itllo ms. bibliothecae Batavicoc, sed ex apo- esse regnum certum est. Secunda auclior et genuina :

grapho R. P. Jacobi Sirmondi societatis Jesu to0 Gothorum antiquissimam esse gentem certum esl. Ter-
txoxapiTov, qui ex hoc nostro Codice illud descri- lia interpolata Gothorum antiquissima origo de
:

pserat. » Magog. Prima editio imperfecta desinit acra 650 ,

in obilu Sisebuli. Secunda auclior adjungit elogiiim

15. Editor Holiandus et Labbeus ex ms. Claro-
Suinlhike et Riccimiri filii, usque ad annuiu quiulum
montaiio elogium Hispaniae Historiai Gothorum prae-
Suinlhikc icra 601. Succedit : Item recapitulatio ejus-
niiserunt, quod antea editum non 700 fuerat :

dem Isidori inGothorum laudem. Terlia edilio iuler

Omnium terrurum , etc. , quod a Florezio recusuin
D polata ex hoc eh'gio Golhorum sumit exordium ,

fuit , et in secunda editione Ilispanise Sacrce ad ms.

el laudes etiam Suinlhilse continet , sed nulla habita
exemplar Codicis Legionensis recognitum el emenda-
Riccimiri menlione. Quod autem Nic. Anlonius indi-
tum. Non videtur hic Legionensis Codex Historiam
cal , excepto Labbeo , apud alios altum esse de
Golhorum comprehendisse : nam Florczius in elogio
Riccimiro , a Suinlhila in regnr consortium deleclo,
scriptune varietatem ex eo Codice notat , non in
silentium , non ita profecto cst : eadem enim jam in
llistoria. In Codice Claromonlano ea laus viluti
regia edilione Mairitenside Riccimiro verba vulgaia
pracfatio HistorLe Gothorum pncligilu-, quce quidem
fuerant , ut editionem Grotii prateream , qux cx
a Nic. Antonio prcefatio legi dignissima vocalur : el
Claromontano Codice originem ducit.
cst sane iia comparata , ut ab Isidoro in hunc tisum
compOsita videalur. Neque ratio ulla subest cur Li- 18. Vandalica historiain prima mulila editione in-
cipit Vandali cum Aluvis el Suevis. Desinit et mcnses
dori eam esse negemus. : :

16. Aliud excmplar Hisloriac Gothorum multo auc- septem. In secunda correctiori editione, Mra cdxlix,
lius inler Chronica Lucse Tudcnsis lom. IV Hisp. ante biennium irrupiionis. Apud Labbeum: .-Era qua-

iiluslr. reperitur. Fabricius Gbronicon Golboruin in- dringentcsimu quarta, ct in cxcmplari bibliolhecao
 ,
; :

S5l AD OPERA S. ISIDOm HISPALENSIS PROLEGO.MENA. 552

Collegii Romani nota ad mag. ms. : 1'uio legendum A exemplaria in fine mulilaia, ex quibus ediiio priiua
JEra 4M. Desinit: usque ad Gilimeri inleritum. In imperfeclior prodiit. Acde Sisebuto, qui Suinihilaiu
interpolaia editio.-ie inilium est: Ante biennium aulem prsicessit, ita vivo Suinthila Isidorus scripserat

Pomance urbis irruplionis osraccccxLimexcilatce. Pnc- Hunc alii proprio morbo , alii immoderato medica-
cedil prologus , sive epistola nuncupatoria ad Sise- menli hauslu asserunt inlerfeclum , rclicto Recaredo
nandum quae in ,
genuinis exemplaribus deest. Qua> (ilio ,
qui posl paf.is obilum princeps paucorum die-

dam omitluntur, alia adduntur. rum morte interveniente abiit. Ita Codex Claromon-

19. Nic. Antonius aitHistoriam Suevorum ubique tanus : alii habelur pro abiit. Ego malim obiit. Dam-
eamdem esse. Sed in hac quoque aliquod discrimen nato postea Suinthila , his verbis aliquantulum mu-
obsei vatur. Prima editio imperfectior incipil : Suevi, tatis ,
parlim eiiam omissis , sic finita est Hisloria

duce Hermerico rege , cum Alanis et Vandalis simul Gothorum : Hunc alii morbo , alii veneno asserunt
Hispanias ingressi sunt , elc. Desinit : mansit annis interfectum. Hi suni anni Gothorum regum ab exordio
cenlum viginti sex.Secunda emendatior ;£ra cdxlvii : Athanarici regls usque 703 a^ J s<um Sisebutum
Suevi ,
principe Hermerico cum Alanis , etc. Desinit: anni ccli , ccra dclxv. Explicit Chronicon Gothorum.
quod mansisse clxxvii annis scribitur. Interpolata Injecla veneni suipicio , cujus , vivo Suinthila , nulla

incipit , JEra ccccxlvi Suevi , elc. , ut in editione B menlio facia est , arguit Historiam Gothorum de
Labbeana, fmis quoque idem. Fortasse varietas scri- induslria truncatam fubse post damnalionem Suin-
pturae, quae in hac Suevorum Hisloria noialur, a lliite , cui aliqui lortasse ex Sisenandi fa-. tione iin-

mami librariorum est , non ex industria alieujus putabant quod veneno Suebutum inlerfecissel. Editio
interpolaloris. Salis enim tres editiones diveiSLe hac regia Matriten^is ex Luca Tudensi, ut arbilror, tres

in parte sibi concinunt. illas causas obitus Sisebuti conjunxit : Hunc alii

proprio morbo alii immoderato medicamenti hauslu

20. Omissis iis quse Isidoro recenlior aliquis scri- , ,

alii veneno asserunt inlerfectum.

ptor in Historia 702 Golhorum a Luca Tudensi adop-
tala aut inseruit , aut reticuit , consideraiione in 22. Profecto maxime sequum videbatur ut tot

primis dignum est discrimen quod in peculiari Go- exinrse laudes, ab Isidoro in Suinthilam collata?, e

ihorum Historia enarrauda inter editiones mulilas Gothorum Historia, quoad ejus fieri posset, deleren-

et auctiores observatur quod antiquum mihi vide- : tur, poslquam Suinihila solemni concdii Tolelani iv

tur, et ab Isiloriano a>vo , forte etiam ab ipsius natioiialis decreto damnatus fuit. Patres ejus concilii
Isidori manu. Edilio auclior elogium Suirithilce longa a Sisenando congregati caput ullimum constituerunt
oralione comprehendit : « ^Era dclix , anno imperii < de commonitione plebis, ne in principem delinqua-
Heraclii x, gloriosissimus Suinlhila gratiadivina regni G tur, et de eleclione principum, et de transgressione
suscepit sceplra. Iste sub rege Sisebuto ducis naclus fidei quoe principibus promittitur, ut in hoc delin-
officium , Romana castra perdomavit, Ruccones su- quens exconununicalus et anathemalizatus habea-
peravit. Postquam vero apicem fastigii regalis con- tur, atque de exsecratione Suinthilanis, et conjugis,
scendit , urbes residuas , quas in Hispanis Romana et prolis ejus; similiter et de Geilane germano ejus,
manus agebat, prrelio con?erto obtinuit , auclamque ac rebus eorum. Il&c ergo est Suinlhilanis exsecratio.

triumphi gloriam prae cxteris regibus felicitate mira- De Suinthilane vero, qui, scelera propria metuens, se

bili reportavit. Totius Hispanioe infra Oceani fretum ipsum regno privavit et potestalis fascibus exuit, id

monarchia regni primus idem politus , quod nulli cuai gentis consultu decrevimus, ut neque eumdein
relroprincipumestcollocatum. Auxit eo prselio, elc.i vel uxorem ejus, propter mala quae commiserunt,
Post mulla egregia facinora: < Praster has militaris neque filios eorum, unilati nostrai unquam consocie-
glorix* laudes plurimaein eo regise majestalis virtules, raus, neque eos ad honores a quibus ob iniquitatem
fides, prudenlia , industria, in judiciis examinatio dejecli sunt, aliquando promoveamus : quique etiani
strenua in regendo regno cura , praecipua circa sicut a fastigio regni habenlur extranei, ita eta pos-
omnes munificentia largus , erga indigentes et inopes sessione rerum quas de miserorum sumplibus hause-

misericordia satis promplus : ita ut non solum D runt [Al., auxerant. Forle auxerunt] maneant alieni,

princeps populorum , sed eliam paler pauperum prxter id quod pietale piissimi principis nostri fue-

vocari sit dignus. i

rult consecuti. Non aliler et Geilanem memorali
Suinthilani et sanguine et scelere fratrem, etc. >
21. Tum Isidorus laudes Riccimiri , vel Racimiri

a patre in consorlium regni assumpti ,

persequitur, 23. Difficile quidem est tot scelera Suinthilae cum
atque Historiam Gothorum anno quinto gloriosissimi, elogio ejus, ab Isidoro adornalo, componere. Aiunt
ut ait , Suiulhiloe prinoipis concludit. Perezius hanc nonnulli initio fuisse oplimum principem, deinde in
brevem nolam subjunxit. IIa:c , vivo Suinlhila ,
vilia et scelera prolapsum. Sed cum anno G26 tam
scripla. Alqui damnatur in concilio iv Toletano , in insignibus virtutibus prxdilus ablsidoro praedicaretur,

quo subscribit Isidorus. En rationem cur ego exislinio ut pater pauperum vocari dignus esset credibilene ,

Golhorum Hisloriam ab Isidoro scriptam quidein est jam anno 631, quo a Sisenando regno dejectus
primam fuisse usque ad aunum quinlum Suinlhite ,
fuit, in lanlam iniquitalem deflexisse, ut etiam ei

sed deinde vel ab ipso , vel ab alio aequsli, qui Sise- objicerelur , de miserorum sumptibus posse&sionem
nando regi succcssori graluin facere voluit, quasdam rerum suarum hausisse ? Quid ergo? Mcntilumne
 :

553 ISIDORIANA. — PARS II. CAP. LXXIX. 354

Isidorum credemus? Miuime genlium. Una igitur via A nam dum vult probare apud lsidorum Ilermencgil-
superest, ut 704 dicamus apparuisse quidem iu dum tyrajtnitm, id esl juslum principem vocari, verba
Suinlhila virtutes, quas Lidorus anno 626 prtedica- proferl quibus tyrannis HermenegiUi cum rebellione
bat, dissimulalis inlcrim viliis, quoc poslea apertius Cnujungilur : quod idemmet agnovit Improbarit :

eruperint, ac fortasse exaggerata iuerint a Sisenandi forlasse, ait, principis factitm Biclarensis, qui lunc iv.

amicis, ut acrius in concilio ejus crimina coargueren- Hispaniu florebat, quamvis a rcge hccretico (Leovi
enim in concilii decrelo dicitur Suinthilam, gildo) male multalus.
tur. Elsi

scelera propria metuentem, se ipsum regno privasse 27. Quaeram igitur, cum Isidorus asseruit Herme-
et potestatis fascibus exuisse, tamen satis per se negildum imperiis palris tyrannizasse , improbavitne
inlelligitur factione Sisesandi coactum Suinthilam id faclum principis? Addam vocem quidem tyrannus
fecisse : quod ex Isidoro Pacensi, qui soeculo se- aliquando in bonam partem fuisse acceptam, sed
quenti vm posl Maurorum invasionem liberius scri- procedenle tempore semper, aut feresemper,in ma-
nam de Digne l;im. Auclorem babeo Isidorum nostrum lib. i Etym.
bebat, coinprobalur ; Suinthila ait :

gubernacula in regno Gothorum suscepil sceptra, De cap. 5 et lib. ix cap. 5.Quamvis autem neque Isidorus,
1 ,

Sisenando vero : Per ttjrannidcm regno Gotlwrum neque Biclarensis tyrannidem Hermenegildi accipiant
invaso, quinquennio regali localus est solio. Qnae de- B procrudeli et barbaro regimine, tamen accipere pos-

sumpla sunl ex antiquiori continuatore Clironici sunt pro imperio contra jus ac [as arreplo; quod in Isi-

Diclarensis a Florezio tcm. VI Hisp. sacr. primum doroarguunladjecta veiba imperiis suis. Naui Herme-
cJito, qui anno circiter 720 scribebat. negililum tyrannizare imperiis palris innuere videlur

24. At sanctissimorum prrsulum qui Ecclesi.im eum in patris imperium sine ullo jure invasisse.

Gothicam regebant ea oeconomia el prudenlia erat, Hoc sensu Isidorus in eadem Historia vocem lyran-
ut, quantum in ipsis esset, obedientiam et obse- nidis usurpare solet, ul ;tra 639 de Liuva : Quem in

quium populi erga principes conflrmarent omnem- ,

primo flore adolescentiie Witericus, sumpta lyrannide,
que lumultuandi occasionem tolIeFent. Ila Isidmus innocuum regno dejecit. Quid, quod in historia Suc-

Suinlhila?, dum is regno potiebalur, virtules, ut voru.n Isidorus Hermenegildum rebellem vocal? sic

poterat, commendabat. Uem Isidorus aliique Palres prope finem de Mirone rege Suevorum : Deinde in

concilii Toletani iv Sisenando, cujus jam imperium auxi ium Leovigildo Gothorum regi adversus rebellem
stabilitum erat, favebant, ejusque pietatem et reli- FiLifM expugnundum II spalim pergit.

gionem prsedicabaut, quod non solum in rebus humci' 28. Josephus Perezius in ecclesiasticis suis erudi-

nis, verum eliam in causis divinis soUicitus maneat tissimU dissmtalionibus Salmanticse 1668, quarum
quod coram sacerdotibus Dei humi prostratus cum C cum ^ aui,e mentio facta est in lilleratorum Diario
lacrymis et gemitibus pro se interveniendum Dominc Parnitt 1690, pag. 81, notandis verbis in hoc aigu-

postulavit. Haec ipsa prudens agendi ratio viam mento versalus est pag. 272 « Sed i lud omnem :

aperit ad explicandam non levem diflicultatem quca admiralionem superat, eumdem Biclarensem, Leo-
iu hac Isidoriana Goihorum llistoria viros djctissi- vigillo homini Ariano infensum, et a quo in exsilium

mos diu torquet. missus fuerat, kec de S. martyre sciibere : Leovi-

25. Ea dilficultas cap. 36 proposiia fuit in Grialii gildus 706 r ex
exercitum ad expugnandum tyran-
prscfatione. Ait Isidmus de LeovigilJo aera 606 :
num filium colligit. At longe mirabilius Isidorum,

Hermenegildum delnde filium imperds suis tyrunni- Leandri fratrem, quem ille parenlis Ioco babuit,
zanlem obsessum exsuperavit. Neminem insolenlia quique Hermenegildi calhoJici parlibus favit, tiec

vocis tyrannizantem offendi debere, neque propler Leovigildi scelera tacite lulil, quemque noslrales
eam vocem Historiam Gothorum lsidoro abjudicare, historici produnt principem mariyrem sanguine con-
Grialius reponit : qua eodem in argumento Roderi- ligisse : hunc, inquam, pene incredibile videtur hrec
cus Toletanus usus est. Conlra observat Nic. Anto- de Hermenegildo litteris consignasse : Hermenegil-
nius poluisse Rodericum ex bac Historia Gothoi um dum filium imperiis suis tyrannizantem, anle obses-
talia verba sumere; quin eam pro Isidoriana haberet. j) sum, exsuperavit. Jam apud utrumque de miraculis
Eigo ipse lsidorum tuetur ex usitata vocabuli lam quae in ejus passione accidisse Magnus Gregorius
apud Gruecos quam apud Latinos acceptione, qui locuples testis est, altissimum silenlum... Et tamen
regis eityranni nomine promiscueusisunt. Plato 705 ea, cum tot scaleant difficultatibus, omnes eruditi
elAristoleles tyrannum pro justo principe posuerunt. concoquunt, neque in voCsta? suspicionem sive Bi-
Ila apud Latinos Virgilius, Horalius, Avienus, alii, clarensis, sive Isidori Chronicon adducunt. i Scili-

ut vel ex vulgaribus lexicis patet. Pro omnibus tamen, cet nondum in vulgus prodierat Aguirriana Collectio
addil Nic. Anlonius, ad rem Isidori habco Joannem Conciliorum Hispaniic.
Biclurensem, qui non aliter locutus fiit de Hermene- 29. His enim diflicultatibus ut sese expediat car-
ijildo anno iii Tiberii imperaloris : Filius ejus Her- dinal s Aguirrius, propugnat, tom. II Concil. Hisp.,
menegildus, factione Gosuinlha: regince lyrannidem pag. 422, Chronicon Riclarensis his omnibus in locis
ussumens, in Hi^pali civilute rcbellione fuciu se re- ab aliquo Ariano depravatum e?se quibus Hermene-
cludit gildi tyonnis ol rebellio aflirmantur, nulla liabjla
26. Hscc aulem Joannis Bklaronsis Vtrba, quac iiKirtyiii ^jns menlione. Sed incassum doclissimus
Nic. Antonius pro se affeil, polius ipsi advcrsantur : cardinalis laborat : cum cnim ouinia mss. cxempla-
Patrol. LXXXl. 18
 ,

555 AD OPER\ S. 1SID0RI IHSPALENSIS PROLEGOMKNA. R36

ria consentiani, cum multa A causam belli dederit, ct cuinam ratio fjverit? Quid
alia in Biclarrnsis et

Isidori Chronicis contra Arianos luculenliora testi-
tnonia intacta permaneant non ita facile opinicnis
suac fautores inveniet. Gregorius quoque Turonen-
enim si Leovigildus, sciens Ikriiienegildiim ad fijeni
caibolicam
, conversum , rrgnum ejus primus vexare
ccepit? Nequeid difficile est credere, siquidem Le>-
:

sis, quem pro sc eminentiss. Aguirrius allegat, v gildus, ut Isidorus in Cbronico scribit, Ariana: per-

cxtra Hispaniam eodem tempore simili modo de ftdice [urore replelus, in caiholicos persecutione com-
Hermenegildo scribebal lib. vi Hist. Franc, num. mota, plurimos episcoporum exdlio relegamt, ecclesin-

43 : Nesciens miser, judicium sibi imminere divinum, rum reditus et privilegia abstulit, muttos quoque terro-

qui conlra genitorem quambbet hcerelicum lalia cogi ribus in Arianam pestilentiam impulit, el '.. An is

laret. Ceile nemo sanus affirmabit ea verba in Gallia requo animo ferret religionem caibolicam , agente
ab Ariano aliquo hocrelbo in codices Gregorii Turo- maxime Leandro, in Hennenegildi regnoflorere, il-

nensis fuisse inlrusa. lucque calbolicos a se vexatos confugeie? Audi

50. Ut argumentum boc cnucleatius explicetur, nunc Gregorium Magnura, qui lib. nt Dialogorum,
multiplex dislinguenda est quaesiio. \. An Hermene-
cap. 51, poUquam 70S conversionein Hermene-

gildus, bello advcrsus patrem susceplo, injusle se gildi retulil, sic pergit : Quem pater Arianus, ut ad

gesserit? 2. An sallem dubia causa iuerit, in qua B eamdem Itccresim rediret, el prcemiis suadere, et mi
conlra. nis terrere conalus est. H.rc causam bello dedisse
alii pro Hermenegildi juslitia senserini, alii

5. An licet Hermenegildus belb m adversus palrem videnlur. A !dit illico S. Gregorius : Cumque ille

clare injustum susceperit, mhilominus vere inartyr constantismne responderet nunquam se veram fidem

obieiit? 4. An ante Mjuroruin irruplionem in Hispa- posse relinquere, quam semel agnovisset, iratus pater

niam martyriutn S. Hermenegildi a nostris sciipto- eum privavil recjuo, elc. Aperlius S. Gregorius Tttro-

ribus commemoralum fuerit, vel potius qunenam nensis lib. vi, cap. 39, de Hermenegildo : Commotns
ad ejus (Inguiidis prcvdicationem conversus esl ad
exsiiterit tanti sileniii de eo marlyrio causa? Primani )

legem cathoicam ac dum chrismarelur, Joannes est

quacstioncm nobis in promplu 707 n °n est definire, :

vocitatus. Quod cum leovigildus audisset, ccepit cau-

cum nonomnia rei adjuncti, ex quibns belli juslitia
sa.s qu,ekere qualiter eu<n ptrderet. llle vero hcvc in-
pendet, perspecla habcre possimus. Florezius tom.
telligens, ad parlem se imperaloris jungit, etc.
\'l, pag. 577, injustum bellum adversus patrem ab

IJerfnenegiHo molum pronuitiat, reque alia de 52. At Biclarensis et IsidorusLictum Hermene-

causa m nnullas urbes Hcrmciiegildo adhcesisse, nisi gilJi coitdemnant , et tanquam rebellioncm tradu-
quod ejus pater luerelicus r sset. Ex Chronico Bicla- cunt. Id jam ad secundam quaestionem pertinet.

rensis ai annum 571) cosistat, quod Leovigildus ^ Dubia enim, ut inihi videtur eo tempore , fuil Her
rex Hermenegildo filio suo ftliam Sisberli regis Fran- niHnegildi causa, in qua alii belli rationes idoneas ,

corum (Ingundem) matrimonium tradidit, el

in ut iit, crederent, alii ineplas. Certe ego existimo
provinciae partetn ad regaandum tribuit. Cum jam Leandrum, virum sanctissimum ac doctissimutn ,

esset rex constitutus Hermenegildus, quis neget belum Hermenegildi non improbasse. Ut enim
poluisse aliquam oriri jusiam causam cur sui rccjni cap. 18 ostendi Leander ab Hermenegildo Cou-
,

jura adversus patrem tueretur ? stanlinopolim missus fuit , ut auxilium ab impera-

tore contra Leovigildum impelraret : quod verba
5;. De causa belli Bielarensis id tantuin addit :

qniela pace regnante adver- Grego; ii Magni innuunt : Te iluc injuncta pro causis
i Leovigildo ergo, ,

fidei regis Wisigothorum legatio perduxisset. Superaio

sariorum securitatem \al., secuiilatej domestica
Nam eodem anno ejus Her-
autem Hermenegildo et regnante jam Rccaredo , ,
rixa conturbat. filius
quo tempore Biclarensis scribebat aut rationes ,
menegildus, factione Gosuinlhce reginse lyrannidem
Leovigildi conira Hermenegiidum magis patuerunt
assumens, in Hispali civitatc rebellione facta reclu-
aut majores vires quodammodo ab effectu ipso ac-
dilur, et alias civilales atque castella secum contra
quisierunt : neque
H decebat eos, si qui fortasse adhuc
H
patrem rebellare fecit. » Domesttcam nxam vocat, _.' *

,.
dissenstonis
. .
.
ex nxa mter
• •
i a
Ingundem
" Hermenegildi
° faulores remanserant, antiquis ralto-
^
.

quta origo '

,, .... „, r ... , . ... ,. nibus pro Hermenegildo renovatts, ad novostumultus

Hermenegildi uxorem , et Gosuintham Leovigildi
liisiigan.
uxorem, videtur natr\ Florezius conlendit legen ium
factione Ingundis regince ; nam Ingundis Hermene- 55. Illud certissimum, quod terlio loco quxren»

gildum pcrmovisse credilur ut bellum contra patrem dum dixi , Hertnenegilduin vere marlyrem obiisse ,

gereret. Satis id pvobabile est : sed cum Ingundis et ;

amsi concedere velimus inju.-lum belltnn eum a !•

esset catholica, Gosuinthn ariana , alque ipse FIo- versus patrem exci'asse. Nec refert quod Gregorius
rezius consenl at ;
Gosuinlham rixie octasionem de- Turonen-is, qui exlra llispnniam scribens , forlasse

disse, imo cum Gosuinlba caput hujus scel.ris , ut non t.itam rei serirm cognovit, miserum Hermene-
ait Turonensis lib. v, cap. 59, id est perseculiouis a gihlurn vocnrit : de qun Gregorii Turonensis loco sic

Leovigildo adversus calbolicos excitata? fuerit , sive Baionius ad annum 584, num. h, Sed in eo quam
legatur [actione Innundis, sive Cosuinlhce , semper prudens, ipse viderit, clum appellat m euum Uermenc-
retrianel quxrendi locus an Leovigildus primus a gildinn, elc. Quasi non monuisset Dominus, pietaii

Gosuiulha permolus, an Hermenegildus ab lngunde, erga Dcnm palrem, mcttrcm, el otnma poslhab, nda
 , ,,

5.Y7 ISIDOIUANA. — PARS II. CAI». LXXiX. 55<t

Sed a nobis.eausa polissimum morlis illalce conside- A ad annum 585 : llermenegildus in urbe Tarraconensi

randa est , quam Gregorius Turonensis ignorasse a Sisberto inlerficitur. Et mox ad atnuini 587 : Sis-

703 videiur, qui, ut ego puto, narrauonem suam berlus inlerfector Hermenegildi morte lurpissima peri-

coniexuit ex fideOppile legali a Leovigildo ad Chil- miiur. Ei Biclarensis quidem gratiam f.irtasse inire

pericum inissi : nam Leovigildus timebat ne Cltilde- voluit a Recaredo, qui lunc rcgnabat, et cui displi-

berlus exercitum ad ulciscendam soruris suee injurium cuisset audire fialrem suum Hermenegilduin iniquo
commoveret , ut Gregorius refert lib. vi, c. &, ubi jussu palris martyriuni passum. Gregorius enim Tu-
colloquium a se cum Oppila de retigione habitum ronensis, qui alioquin miserum Hermenegildum ap-

exponit. A paire Hermenegildus jussus est interiici pel avit , narrat Leovigildum sacramentum dedisse ,

quod nollet calholicam religionem abjurare, ut fuse ne Hermenegildus humiliarelur, ac nihilominus, po.-t-

narrat locupletissimus teslis Gregorius Magnus lib. ni quam Hermenegildus ad palris pedes se prostraverat,
Dialog., cap. 31, qui gloriosum Hermenegildi marty- jussisse lilium veste vili induium in exsilium milli

rium summis laudibus celebravit. ConseiUiuut Marly- deinde etiam morli tradidisse. Quid autem I-idorus
rologia vetera U^uardi , Adonis Wandalberti Ful- , , qui omnino de morte Hermenegildi tacuit, cum Sisc-
dense. ln muUis Chronicis anliquis idem Harmene- buti vel Suinthilre tempore scriberet? Grialius alii-

gildi martyrium prxdicatur. Juvat etiam advertere B que suspicantur aliquid decsse in Isidoro, quo mar-
Dialogos Gregorii Mngi i, quibus historia mariyrii S. tyrium Ilermenegildi assererelur. Et sunt quidem
Hcrmenegildi continttur, noslris Gothicis Patrihus duo Chronica Isidoriana in bibliotheca Urbino-Vali-
baud fuisse ignotos ; nam Ildefonsus cap. 1 de Vir. cami, num. 382, olim C06, et num. 392, olim 609,

illustr. eos ita laudat Quem quidem Codicem

: Dia- quibus ita res exprimitur : Colhi per Rermenegildum

logorum mcduit appellare : in quibus libris quanta di- Leovigildi regis filium bifarie divisi mutua caide vas-

vinitatis tttteant sacramenta, el in amore ctcleslis pa- tantur, ct ipse martyrio coronatur. Sed cum hsee
trice mira documenta, studiosus poteslfacile cognosccre cbronica muhis in locis, et exlra Hispaniam quidem
leclor. Pau ui eiiam diaconus Emeriiensis de Yila et sint inlerpolala , et cum vetcra exemplaria genuini
Miraculis Putrum Emeritensium scripsit, ut nutlus Chronici Li loriani extrem s illis verbis careanl
ambigat, ait in prologo, quce sanclissimus egregiusque Isidorum pro Hennenegildi marlyrlo allegare nou
vutes Romance prcesul urbis Cregorius, inflammalus possumus, ac ne suspicari quidem ea in parte Chro-
Paracleti charismate spiritus, Dialogorum in libris ve- nicon mutilum esse. Quis enim et qua de causa iu
ridico edidit prcenotalionis stylo. Sed hinc rursus aniiquissimis exemplaribus ea verba delere vo-
inajor mirandi cau a exsurgit : nam Paulus non so- luisset ?

lum prse oculis habuit relationem marlyrii S. Herme- G 35. Aliam viam init Nic. Antonius : Quidqnid sit,

negildi a Gregorio Magno exposiiam , sed etiam inquil , de omissione isla ,

quatiscunque fuisset hislo-
verba quocdam ex ea narratione Gregorii exscripsit, riee auctor, dummodo catholicus, expostulari dicjnus
Ilermenegildi lamen mentionem studiose prcetermi- est. Ea lamen brevilate conslal opus, ul summa tan-
sit. Airdi Giegorium Post cujus (Leovigildi) mortem
: tum capita, qnee ad rcs gestas regum perlinent, atlin-

Recaredus rex non patrem perfidum, sed fratrem gere voluisse videatur. Verum res ip^a flagitare vide-

martyrem sequens, ub Arianoe hoeresis pravitale con- batur, 711 ut bijecta Hermenegildi mentione, i:i

versus est : lotamque Wisegotlwrum gentem ita ad Cbronico, vel certe in Hisloria Golborum, ubifusiori
veram fidem perduxit, tit..., etc. Expende nunc verba calamo minutiora alia enarrantur, duo saltem verba
Pauli cap. 16, Post cujns crudelissimam mortem vene- de ejusdem martyrio adderentur. Et de industria
rabilis vir Recaredus princeps filius ejus... non patrem mentionem obitus S. Hermcnegildi ab Isidoro fuisse
PERFIDUM, SED CHRISTUM DOMINUM SEQUENS, (lb ArianOi praUermissam suadel Pauli Emerilensis exemphim ,

licereseos pravitate conversus est, totamque Wisegotho- de quo num. 55.

rum gentem mira pradicalione ad veram fidem per- 50. DifficuUalem auget quod plerique aliiseriplo-
duxit. Vidcs ut Paulus, ne martyrem Hcrmenegildum non
res Ecclesiai Gothicoe martyrii S. Hermenegildi
nominaret, eliam venuslalem ,
quse verbis Gregorii D ine minerunt, neque de eo ofiicium a Golhis, aut,qui
inest, amisil multo enim venustius esl non palrem
successerunt, Mozarabibus in eorum liturgiis perac-
:

perfidum, sed fratrcm martyrem sequens ,

quam non lum fuit. Ac fortasse nemo alius ex Patribus Gothi-
patrem perfidum, sed Cltrislum 71G sequens, ab Aria-
cis pro maityrio S. Ilermenegildi allegari poterit,
noe bcvreseos pravitale conversus est, elc. Scribebat
nisi is cujus opera non multis ante annis Florezius
Paulus Isidori lempore, atque iisdein, nt puto, causis,
tom. XVI Ilisp. sacr. primus vulgavil, S. Valerius
Herme.iegilJi mariyrium silenlio prauerivit.
abbas,qui,exaclo jams-xculo ab Hermenegildi ohitu,
54. Quid eigo esi causcc quamobrem scriplors in opusculo de vana sacculi sapienlia n. 8 ngmina
veteres Hispani vix ullum nobis de lam glorb.so martyrum celebrans obitcr ait : De re:;ali vero fasti-
Heinieuegildi martyrio testimonium reliquenul ? gio meminimits Cwsarem nomine Crispum rcgem ,

llxc enini est quarta qua:stio. Nam quod vix ulla Gothorum Ilermeneg.lditm , regemque barbarorum
nienlio ejus marlyiii apud ant quos noslros Patres Aucir.a, Ilippolytum dttcem, Gcorgittm comitem, el

aut scriptorcs repcrialur, extra controversiam est. reginam nomine Alexandriam. Noniina Aucirw et

Nam Bidarcnsis de Hermencgikli moric soluia babei Alexandna; fortassc corrupta sunl. Crispus ccrle
559 AD OPEIU S. ISIDORI IIISP ALENSIS PROLF.GOMENA. 5G0

iirter non
martyres rererri debet. Aiqui Gregorius A ut auctor est Biclarcnsis, vietor ad patrem patriam-

Magnus ex Hispanorum martyrium Hermeue-

fide que redirt. Deinde anno 587, ut narrat Turoneusis

gildi fuse commemorat ita enim narrationem :

lib.-ix, cap. 1G, Recaredus jam catholicus legatos
exordilur Sicut mullonnn qui ab Hispaniarum par-
:
ad Childebertum et Gunlramnum pro pace et ami-

tibus veniunl, relalione cognovimus nuper, Hermeue-

cilia slabilienda misit ,
quos cum Childebertu^ beni-

gHdus rex,e\.c, ubi alii distinguunt cognovimus, ,

gne accepisset, Gunlramnus respondit : « Qualem
nnper Hermenegildns rex, quod mihi minus placere mihi fidem promitlere possunt, aut quemadmodum
dixi cap. 18. Testimonium quoque idem S. doctor a me credi debetit qui neptem nieam Ingundem in

prsebet de cultu Hermenegildo ab Hispanis exbibilo : captivilatem tradiderunt, et per eorum insidias et

Unde et factum est, quatenus corpus Uiins, ut videlicet vir ejus interfectus est, et ipsa in peregiinalione

vHirlyris, jure a cunctis fideiiius venerari debuissel. defuncla?Non recipio ergo legalionem Recaredi,
Oportet ergo causam aliquam polilicam ab ipso donec me Deus ulcisei jubeat de his inimicis. » Secu-

Recaredi lempore exstitisse, ob quam Hispani aequa- tum crgo est anno 588 bellum quo Claudius dtix

les marlyrium Hermenegildi tilteris consignare nolue- Lusilaniae 713 exe cilum Francorum penilus dele-
rinl. Hanc ego ciusam repeto non tam ex eo quod vit, ut uno ore Riclarensis, Turoneusis, Isidorus,

Recaredus memoriae patris Leovigildi consultum B aliique narrant.

vellel, aut faclionem Hispanorum qui pro Hermene- "59. Dum ergo res in eo erant statu.nihil est mirum
gildo steterant, exstinguere conarelur, quam quia, si scriploresHispani causae HLjrmenegildi non mul-
superstiie adhuc filio Hermenegil li, Childebertus et lum faverint, praiserlim quia filius ejus Athanagil-
Guiitrainnus reges Francorum novas res eonlra Hi- dus superstes Constantinopoli commorabatur. Quan-
spaniam moliebantur, ulturi etiam injurias, ul puta- diu is vixerit incertum sed ad eum quidem veluti
;

bant, Ingundi sorori Childeberli et uxori Hermene- ad regem et nepotem exstant littene Brunichildis
gildi illatas. regina-, et Childeberti regis Francorum tom. I

57. Paulus diaconus de gestis Longobardorum Chesnii Scriplor. Histor. Franc, pag. 867, et iu

lib. n', num. 21, sic ad rem nostram : c Interea append. ad Opera S. Gregorii Turonensiseditionis
Childeberlus rex Francorum bellum 712 adversum Maurinae. A;>ud eminentiss. Aguirrium tom. II Con-
Hispanos gerens, eosdem acie superavit. Causa au- cil. Hisp., pag. 407, indicari video disserlationem
tem hujus certatninis ista fuit : Childebertus rex ms. D. Joannis Lucsc Cortes, qua aniiquis monu-
Ingundem sororem suam Hermenegildo, Leovigildi mentisis probabat, ex lilio S. Hermenegildi Athana-
r< gis filio, in conjugium tradiderat. Qui Hermer<e- gildo, post aliquot generationes inlerjeclas,IIispania2

gildus praedicalione Leandri episcopi Hispalensis, reges prodiisse. Seinel autem ac ratio islhaee.poli-

atqite adhortatione suse conjugis ab Ariana hreresi, lica de marlyrio Heiinenegildi tacendi Hispanorum
qua pater suus languebat, ad catholicam fidem c<>n- aiiiiiiis insedil, facilius fuit ut silentium dcinceps
versus fuerat : quem pater impius in ipso sacrato conlinuarelur, donec, gloriosi marlyris cullu iu
paschali die securi percussum inieremerat. lngundis exleroriiminaTiyrologiiset historiis passim ce'ebrato,
vero post marili et marlyris funus de Hispaniis rehus quoque Hispaime in al um ordiiiem conver. is,

fugiens, dum Gallias repedare vellet, in manus mili- publica ±111 veneralio in Hispar.ia fuit exhibila.

tuiri incrdens ,
qui in limite adversum Hispanos 40. Hojc salis probant obsequium, qnod dixi,
Gothosque residebant, cum parvo filio capta atque velerum Hispaniae episcoporum erga reg< s, ut nuika
in Siciiiam deducla est, ibique diem clausit exlre- scepe dissimulaverint, ne offensio aliqua ac reriun
nium, filius vero ejus imperatori Mauricio Conslan- pertinbatio exorireiur. Erant nmlla aLa quai adde-
tiiiopolim esl transmissus.» Non explicat Paulus quo rem , sedcum longior haee quam putaveram evaseiit
anno id bellum accideril quo GoLhi a Childeberlo oiatio, unum tanlum indicabo qund ad hisloriam
superali sunt : neque ea Gallorum victoria aliorum quoque Isidori de Gothis perlinet. In line Chronici
historicorum testimonio comprobatur. Nam Childe- de Sisebulo ail : Judwos sui regni subditos ad Cliristi

bertus post martyrium Hernienegildi bis adversus fulem convertit. Vivebat scilicet tunc Sisebulus :

Golh>s arma movit ac magna suorum stnge

bis adeoque ejus faclum improbare prudenter piaUermi-
superatus fuit, primum anno 585, lum anno 589, ut sit. At in historia Gothorum post Sisebuli obitum
Pagius compulat. senientiaua suam aperuit Qui inilio regni Judaos
:

58. Gregorius Turouensis loquens lib. vm, cap.28, de ud fidem Christianam permovens, wmnlationcm quidem
geslis anno decimo Childeberti regis, qui annus est liabuit, sed non secundum scientiam; potestate enim

Chrisli 585, ita habet : < Ingundis a viro cum impe- compulil quos provocare fidei ralione oporluit. Eadt m
ratoris exercilu derelicla , dum ad ipsum principem eral aliorum episcoporum senlenlia, quamvis Sise-
cum filio parvulo duceretur, in Africa defuncta est buti legi neminem repugnasse constet : nam in con-

et sepulia. Leovigildus vero Hermenegildum filium cdio Tolelano congregati anno G53, can. 57, p:a?ce-
suum, quem anle dicla mulier habuit, mnrli tra !idit. pcrunt, nemini deinceps ad credendum vim inferre
Quibus de causis commolus Guntramnus rex exerci- [•Forto inferri}... sicut faclum esl temporibus religio-

tutn inliispaniam deslinat, etc. > H<>c bellum, vivente sissimi principis Siscbuti, elc.

aihue LeovigiKlo, per Recaredum gcstum fuit, qui, 41. Peculiaris quse lam animadversio eslThimas-
511 ISIMHUANA. — P:\RS II. CAP. LXXX. 5G2

sitii de Vet. 714 et Nov. Eccles. Discipl. part. in, A libus canstantem cum brevi Isidori prrefatione Gria-

lib. i, cap. 40, mim. 14, i Sed ncc illud sbborret a rius edidil nolis Joan. BaptisttePerezii, quas Labbeus
vero, sanclissimos nonnunqmm viros potuisse tati- in dissert. de Script. eecles. dnciissimas vocat, illu-

tisper ab orbita recla deflectere, et canonicarum re- slratum.Sed falliturLabbeuscuniniultisaliis, qui pu-
gularum observantia accurata, sive per incogitan- tant notasedilionis Regioe Matritensis a Loaisa fuisse

tiam, sive torrente abreptos consuetudinis, sive ut compozdtas : quidquid sit, an Loaisa^ quod nonnenio
nescio quo cbarilatis vinculoaccommodarent seprin- asserit, operam suam cu:n Grialio contulerit , ul

cipis voluntati, ex quo uberiores postea fructus spe- e-litio Regia correcla prodiret. Hicliber recusus fuil

rarent ad Ecclesisc dignitatem et salutem rediluros. > a Breulio, qui primum librum de Scriptoribusecele-
Sed illud certius plerumque mulla adjuncta rerum siasticis, qualem in editione Bignaeana rcperit, edi-

latere,qux si paterent, in adornanda sanctissimorum dit, deinde editionem Matritensem nartus, autequam
veterum Patrum apologia parum esset laborandum. suam absolveret, ex ea librum de Viris illustribus
auclum sumpsit, inverso tamen ordine; nain libruiu
CAPUT LXXX.
Liber Isidon de Viris illustribus. Editiones hujuslibri,
Hdefonai i!e eodem argumento prtcmLit quem post-
mss. exemplaria. Prwfatio Zaccariie. Harduini deli- ponendum fuisse idem poslea animadverlik
ria contra pleraque veterum scripta perstringuntur. 3. Loaisa in Collectione Conciliorum llispaniae 53
B
1. Prtcnolatio Braulionis de Isidori- libris subjuncta capila tdilionis Bignrcantc produxit, et posi lldefonsi

esse solet hujus de Viris illustiibus libro. Quod ex librum de Viiis illuslribus tredecim alia capita de

Braulionis mente lactum constat : sic enim ait : de Xysto papa, etc, adjunxil, quae sine cerlo auctoris
Viris illustribus librum unum, cui nos isla subjunxi- nomine protulit. Loaisa? exemplum alii seeuli sunt,

mus. lldefonsus in Isidori elogio librum de Viris illu- el, quod mireris, Aguirrius ipse in colleclione Con-

stribus non commemoravit, ut Oudinus et Cellierius ciliorum Hispaniae, qui editionem regiam Matrilen-
animadvertunt; sed addere debuissent causam silen- sein Operum lsidori omnino ignora se videlur : naui

lii lldefonso idoneam fuisse quod in pr.efatione sua in libro S. Ildefonsi primum caput, quod est de S.

ad supplementum , sive auclaFium ejusdem libri Gregorio Magno,. et exstat in editione Malrilensi,
clare illum expresserit : c Deinceps Vir prudenlis- praelermisit ;
quia scilicet iu edilioue Loaisae illud

simus, Hispalensis sedis Isidorus episcopus, eodem non invenit. Praiferenda cerle est editio Matrile sii,

duclu quosque viros optimos reperil, in annotalionem ut agnovit et

:
am Zaccaiia in pncf.itione mox affe-

subjunxit, siquidem non omnia perscrutatus absces- renda, quamvis ipse ordinem Fabri. iauac 71@ edi-

sit. i Et in fine picefationis c Sane beatissimum Gre-

: tionis retinere voluerit, quia Bibliolliecam ccclesias-
gorium sanctae momorise Isidorus annotaverat : sed q licam Fabricii rursus lypis commiiiere susccperat.
qtiianon tantum de operibus ejus dixit, quanlum 4. Florezius tom. V. Hisp. sacr. librum eumdem
nos sumus experti, i leo renotationem illius submo- Isidori, nonnullis a se notis recensituin, publicavit
ventes, qua;que de illo novimus, stylo pleniore nota- ad normam edilionis Malritensis, quam eliam secu-
mus. > Hunc enmdem librum plerique alii Isidoro lus 1'uit doctissimus edilor.Operum Patrum Tolelano-
adjudicanl, cap. 46 et 47 laudali. Sigebertus aulem rum lotn. I, qui eruditis observationibus Vitam
Gemblacensis, qui librum quoque de Scriptoribus S. Ildefonsi, a S. Juliano scriptam, et Vitam S. Ju-
ecclesiasticis scripsit, et Isidori Opera recensuit, li- liani a Felice Toletano antistile composilam, tom.
brum Isidori deViris illuUribus non expressit, quem II illustravit : siquidem hx dua3 \\lx post Ildefoitsi
neque legisse videtur, ut observat Suffridus Pelri in librum de Virisillustnbus in edilione Matrilensi pro-
epist. dedicatoriay et ad cap. 98 Gennadii : adeoque dierant. Nobis ab bac ipsa editione reccdere non
inulli sunt qui in utroque opere Isidori et Sigeberti quibus liber
licet. Exstant quidem plures Codices, in

commemorantur. Oudinus,715 et Cellierius silen- ineipit ab Hosio, ut Codex iEmilianensis a Bayerio

tium Sigebertiet Ildefonsi excusanl, quod bioperuin indicalus, anno 994 scriptus, ubi fol. 3i6 : Hucusque
hisloricorum Isidori non meminerunt. Gennadius. Exhinc Isidorus Spalensis incipit. I Osius
2. Tria tainen sunt hactenus vulgata exemplaria, Cordubeasis. Sed pra:ter Codices a Zaccaria laudatos
D
primum brevius capilibus 33 comprehensum.allerum alii quoque sunt qui opus inlegrum exhibenl, quale
auctius ad capita 46 prolractum, tertium primis iliis
Ptrezins recensuil, ut modo conslabi'. Duo quoque
53 capitibus constans, adjectis aliis tanquam incerli Codices ex Bandinio cap. 44 descripti, alter Medi-
auctoris tredecim capitibus, quai in exemplari au- ceus, aller Florentinus S. Crucis, inilium ducunt a
ctioriLidoro ascribunlur. Crediderim errorem ali- Xysto, quamvis Bandinius addat in Co lice Mediceo,
quetn latere in alio Isidori catalogo, a Bayerio not. cui Florenlinuin S. Crucis siinilem dicil, solum 58
a.1 lib. v, n. 216, Bibliolh. vet. Ilisp., ila indicato ;
esse capita, diversoettam ordiue disposita. Ac sane
l)i bibliolkeca Cottonianain Julio, Ht. F, num. 7, pag. ultimura caput indicatur de Severo, cuin in editis et
44, exstal Calalogus virorum illustritim, sive ecclcsias- plerisque aliis mss. liber in Maximo Ctesaraugustano
ticorum scriptoruma passione Christi ttsque ada.iv an- lerminetur. Nic. Antonius.quamvis dubius aliquando
num Theodosii ex Isidoro Hispalcnsi. Liber de Viris
haeserit de auctore 13 capilum quae Loaisa separata
illustribus, 33 capitibus, quorum primum e.t de ediderat, tamen libro v, num. 112, acquuin esse
Hosio, comprehensus, prodiit in primis edilionibus, pronuntiavit Isidoruin aucloiem agnoscere. Nequc
ut iu Bignacaua et aliis". Libruni aucliorcm 46 capi- huic judicio, cura dc Isidoro agil, prolato obslat,
5j5 AD OPERA S. ISIDORI IHSPALENSIS PROLECOMENA. j64

quod etiam postea de ea re dubitare vidcatur : nam A 1530 emisit in lucem. 7X3
Scd ct illum Garstag
cum bibliolheca vetus opus poslhumum sit, et ssepe Loaisa an. 1593 iuiulit in Matriiensem suam. Conci-
Iii)ru:ti Hispanise edilionem. Acces-il his Franco-
ea quae ordine posteriora sunt, anteriori tempore
furlensis edftio Anlrere Scholli, Societatis noslrae
scripla essecontingat, lenendumest eum prius dubi- yiii doctissiini, qui in Hispania illustrata ipsum hunc

tasse, ei hanc suam dubilationem lilteris consignasse, libe lum rursus lypis expriini jiiSMt, suis adnotalio-
nibus explicatum. Mirajus an. 1629 eodem libro suam
deinde dubitationem deposuisse, quin ea quc in aiie-
auxit Biblicthi cam ecclesiasticam, quam Antueipi.-o
nisquodammoilo locis scripta jam erant, deleverit (Lvulgavit. Cardinalis quoque Aguirrius (Tom. III
morte prajventus, et opus nou absolutum relin- Comiliorum Hispania?, pag. 71 seqq.) suis margini
ascriplis, atque Schotti ad calcem rejectis animad-
quens.
versionibus, emendatum illutratumque commcnta-
5. Manu exarati Coilices hi a me visi sunt , Vali- riolum is'u protulit. Mitlo, auam prce manibus ba-
I

canusl974, quo Vita Orosii non- benius, Fabricii ediiionem.

in exstat, quoe a
9. Jam vero Mairitensis illa editio ad septem mss.
iiullis Isidoro in libro de Vir. illustr. ascribitur, sed
libros exacta, proeserliin vero ad exemplar Fomis
f lso, ut c.ip. 96 dicam. Ea Vita ad appendices a Sancli, apud Galistxrrn Cauriensis dioecesis, quadra-
nobis rejicietur. Codex Vaticanus 4827, cap. 97, in ginta sex capitibus conslat, a Sixlo Romanac uibis
episcopo iniiio ducto. Nam priora quaiuordecim
f;uo est Continuatio Ildefonsi ad librum Isidori de
capila, si qumluin excipias de Osi>, caeler.e
cae editiones
D
Vir. Codex 717 Regio-Vaticanus 119, de B
illustr. vel plane omitiuni , vel ut appendiaila
ppenrticulam incerti au-
(juj cap. 99, in quo tantum exstat caput 27, al. 14 ctoris lsidori et Ildefonsi libellis adjungunl, ab Osio
exorJiuinlsidoriano commentario danies. Aique equi-
de S. Fulgentio. Regio-Vatic. 319, de quo cap. 100,
dem existimo capita hcec vere ad lsi lorum spettare
librum exhibet de Vir. illustr., initio ducto a Xysto, cum proefatiuncula, quam infra invenies. Nihil enim
et addito elogio Isidori auctore Rraulione. Alius in his cnpilibus (suppleo exstat, qttod Jsidoro indian m
sit). Vossius (de Hist. Lal. 1. u, cap. 25) ait de IsiiWo:
Regio-Vatic. 551 ibid. exorditur ab Hosio, *=t in
Eliam opusculum composuit de xlvi viris iUustribus,
eililione Rignaeana. Codex Urbinas 00, de qnocap,
quod m? exslat Canlubrigie in bibliolheca Collegii
104, solum habet caputde S. JoaimeChrysostoino. In S. Benedicli, et Gxonii in Colleg>o Merloneiui. Qu;e
Urbinate 582, cap. lOi, est liber de Vir. illustr. quidem verba indicant non qualecunqne opus hoc
esse. sed ipsum iliud in quadraginla sex capita dis-
cum Rraulionis pramotalione et continu lione lhie-
tributum, qnod in Matritensi editione h.ibemus.
fonsi, eo fere ordine quo apud Grialium. In Oitobo- Quamobrem Hispano illi Codici auctoritas accedit
niano 302, cap. 105, caput de Vita S. Jnliani duorum Co Mcuni Anglicanorum. Prsefaliuncula vero
Toletani. In Ottob. 849, cap. 106, liber de Vir.
quam Mirceus ohjicit, nihil habet difficultatis, si ad
Hieronymi atque Gennadii libros cum doctissimo
iUuslr. capitibus 53 et pramotatione Rraulionis con- Perezio referalur. Itaque immutandus esset oido, ac
slsns, initio ducto ab Hosio. In 0:tobon. 1720, cap. Matritensi? editio f rorsus reprjesenlanda.
106, sine titulo et prsefatione : De Xysto papa, etc, C 10. Etsi tamen nec titulum, nec ordinem Fabri-
cianae, ut par erat, abjeci, multa lamen contuli, ut
subjuncta prsenotalione Braulionis de S. Isidoro, et
libellus iste in nostra liac edilione absolulissimus
libro S. Ildefonsi de Vir. illustr. prodir. I. Nam Fabricianam editionem cum Matiitensi
et Aguirriana contendi, alque ex utraque varias le-
6. Edilionem hujus Iibri simul cum a'iis de codem
ctiones e\' erpsi. Adnolalionibus quoque Miraei etFa-
argumenlo Zaccaria paraverat, antequam de Isidori briciinostras adjeci,necPerezii, Schotli alque Aguirrii
fiinnibus Operibus excudendis cogitationem susce- observationes praeiermisi. Qua in re eos imitalus
sum qui veteres auctores cum notis Variorum divul-
pisset. Habeo ejus notas ex variis aucloribus colle-
garunt, nec enim Fahricii methodus placet, quam
ctas, quarum mihi suo loco erit usus, el prcefationem tame in Hieronymo et Gennadio servavi, typographi
i

quam subjicio. et sumplibus parctns, et festinationi indulgens, varia

istlucccommentaria seorsim edenlis; sed suis quoeque
Incipit Isidori Addilio ad libros S. Uieromjmi ct locis tantum auctoris nomine, ubi
a^cripsi, addito
(iennadii de Scriptoribus ecclesiasticis. Jn novam aiorum 3nimadversiones exhibeo, ut a meis faciie
lianc edilionem Prcefatio. secernantur. S d ad librum ipsum accedo.

Tilu'um alque ordinem Fabricianse editionis

7. 11. Ex hac praefalione colligitur Zaccariam Biblio-
servavi, ne ab ea nimis abluderet isthrec editio. Cicie-
thecam ecclesiasticam Fabricii recudere cogitasse.
rum fuere quce persuaderent ulrumque immutandum.
Nam ad titulum quod aiticet, cum Braulio, antiquis- Sed efsl fe s H na t>oriem lypograpln commemorat,
D
simus il!e rerum Isidorianarunt scriptor, doceat tamen conalus ad exitum perduclus non fuit. Vidi
disertis verbis, liluuin liunc de Viris illustribus fuisse
inter ejus jam dcfuncti schedas fascem magnum char-
prxnotatum, estLoaisam, Miraeum, Aguirrium
iniriim
a iosque, eo p-ajiermisso titulo, hunc alium cu lisse
!
larum 719 cu ™ 'P sa Bibliotheca ecclesia^tica F.;-
Additionis ad libros S. Hieronymi et Gennadii de bricii ad eam quam dixi editionem destinaium.
Scriptoribus ecclesiasticis. Quod de titulo ail, id ita se habet. Isidorus Hiero-
X. I)e ordine dicam, ubi libelli hujus editioncs
pcrcensuero. ILc autem duas veluii in c asses liibtii !
nymum el Gennadium secutus est : sed ipsius Hiero-
possunt. Nam iisdem quibus C33tera S Dectorisopera, nymi liber a multis de Scriptoribus ecclesiasticis in-
ivpis exrusus (St, Pari^iensibus nempe an. 1580, scribitur, quod ab Hieronymi mente alienum non est.
curaule Hargariiro de !a Bigne, Matritensibus an. lo99
cum adnolationibus Joannis Baptit?e Perezii t-im
Nam epist. 89 ad Augustinum asserit, quod lilulus

Canonici Toletani, Sogobricensis deinde episcopi; Jibri sui a plerisque emendatoribus imperitis, de Auc-
atque iteruin Parisiensibus an. 1601, opera Jacobidu toribus, dicatur inscriptus, cum appellandm sit rfc
Breul. Practerea Suffridus Petri Carlhusiensis [Dele
illuslribus Viris, vel proprie de Scriptoribus ccclesias-
Carlhusiensis] cum cos, qui scriptorum eccle^iasli-
corutn caialogos tpxueiu.it, suscepisset uno volumine ticis. Piiorem inscriptionem dc Vir. iilust. clcgi:sc

comprehendcrc, librum quoque Isidori Coljniaj an. vidctur Isidorus, ut ex Braulioue arguitur. Cum nuiiP
m ISIDORIANA. - PAKS II. CAP. LXXX. 5«w

11alleram Zaccarias pwefatiunculam ad Isidori O^era A Venim neque Isidorus Paeensis libruin Isidori de

edenda ab ipso paraiam in mediuin protulerim, cur commemoravit, neque cjus Chronicuui
Vir. illustr.
suspecUe fidei est, nisi forta^se apud aliquem extc-
aul alias ejus lucubrationes silenlio premerem aut, ,

siqua inde gloria oriri posset, milii arrogarem? Audio rum, qui rerum Hispanicarum ignarus Chiouieon
enim esse aliquos qui, cum nondum viderint quid Isidorf Pacensis inler PseuJo-Dcxiri et alioruui m-
cu!o xvu coniicla cbronica reponendum censuerit.
ego lypis sim commissurus, Zaccariam a me ne no-
minari quidem vulgo jaclant. In quo illi quidem mul- Dupinius contra Harduini opinionem urget similem

lisde causis vehementer errant. Nam si suum cuique in boc et in aliis LiJori operibus stylum esse, alque
constanter reddo, ut singulis fere paginis perspici omnia qu?e iu eo libro nariautur, veritaii ac tempori
potest, etiam ubi res est non vulgo notis,
de scriptis mirifice congruere.

cur eam laudem Zaccarkc inviderem? Quid quod mea, 13. Argumenta Harduini quoenam fuerint non con-
qualiacunque sunt, ita a Zaccarianis diflerunt, ut staL, ^am Dupinius solum relert auctorem Defensio-
eiiam si ego gloriam ex his in me redundaturam, si nis epUtoke S. Joannis Chrysostomi ad Csesariura
auctor cssem , intelligam, lainen non possira libere banc opinionem Harduino ascribere, quod Isidoii
pro meis agnoscere, nisi mea csse negem quce re liber, uti mulli alii, in Gallia rccentiori tempore

vera proprio marte conficio? Si qui lamen sunt qui B erant conficti : cujus rei probaliones aliquando se

in discernendo diverso slylo parum judieio vaient, eshibilurum auctor ejus Defensionis pollicebatur.
iu ipsis Zaccarianis scbedis quie peues me exstant, ct Quod si Dupiuius systema Harduini plane hitcllexis-
non mullum, opinor, illud refellere curasset,
faJle a me cuivis exbibentur, possunt, si libet, per- set,

spicere quid demum Zaccaria cgerit. Nam iivlicia prcesertim allatis in inedium Braulionis, lldefonsi et

incepti operis, ct paucas post lineas intermissi, >ta Honorii Augustodunensis-721 teslimoniis, quse Har-
sunt manifesla, ut mirificum consuetudinis Zaccarine duinui couem in loco atque Isidori librum ponebal-
in scribendo exemplum id esse possil : ut minus jam Eo enim paradoxa, sive erudita polius Harduini de-

niiremur, quod cum Hisloriam concilii Tridenliui, liria spectabant, ut sceculo demum xiv omncs vete-

auctorecardinale Pallavicino, programmalibuseditis, rum libros, quos prae manibus habemus, exc piis
rocudere mullis auctam notalionibus et monumenlis Bibliis Latinis, paucisque aliis, quos pro libitu selegit,

confirmatam Zaccaria jam pridem
eamque demum Favenlisc edere corpisset, adeo ni-
hiloininus impei feciam reliquerit, nt posl ejus obilum
cditor virum aliquem eriulilum quserere debuerit, qui
posteriora volumina levibus nonnullis nolatiunculis
aspergeret, ut quoquo modo
Profeclo Zacearia, vir, ut erat, eruditissimus, et qui
intimos doclrinae recessus et fontes bene perspectos
pollicitus fuisset, ab atheorum quadam societate conlictos iraderet.
Palinodiam cecinit Harduinus, si tamen homo jam-
tum, ut cgo puto, mentis impos tam absurJum sys-
tema serio aut concipere aut retraclare poluit. Nobis
q-iidem in eo cverlendo morari non decet, ac salis sit
c Palrum Trivultiensium in suis
editio absolvcretur. indicare observaliones
Ephemeridibus anni 1761, artic. 169, lom. II Ocfobr.,
II operis de
et disserlationem domini Maleviile tom.

haberet, in multis 720 operibus e Jendis, praeserlim religione naturali el revelata e Gallico sermone in
eum Italicum conversain et elilam Bomoe 1792, lom. I
in aliorum auclorum libris illustranJis, moretii
Colleclionis Dissertationum Historiae ecelcsiaslioe
lenuit, ut simul et scripta digereref, et prelo tradc
ret, ea fere ductus ratione quam Joacbimus Fortius opera V. Cl. Francisci Antonii Zaccariae. Utde libro Isi-

et secutus ipse fuit, et aliis observandam pr.s:scripsit dori Harduinus dubitavit, ita hoc ipso anno 1796 Mar-
cellinus Molkenbuhr ordin. Minor. in dissert. crit. 18,
cap. 24 de Batione studii : Dic chalcograpliis parent
sese : librum te dare velle excudendum, eliamsi ne pa- cap. 4, probare contendil catalogum S. Hieronymi de
(fmam quidem paraveris. Tum facile totam voluminis Vir. illustr., quem Gennadius Isidorusque seculi sunt,

spcciem animo concipere, inde singulas parles leviter cssesupposililium. Sed quamvis multa doclrina et ma-

in comcediarum argumenli modum descrihere : denique gno acumine Molkenbubrus polleat, ejus lamen in

qnotidie, quantum illis satis eril , absolvere poteris. hac et in similibus, quas excitat, controversiis argu-
Cum sic inceperis aliquid, perficere debes, velis, nolis. ^ menla plane ad sceplicismum ducunt
12. In Conspeclu editionis Isidorianse Zaccaria 14. Dubitare aliquis possit num liber Isidori de

pollicebalur se argumentis Dupinii contra Harduini Vir. illuslr. auclior vulgato alieubi existat. Nam in

opinionem librum de Vir. illustr. Isidoro vimlica- Officiis propriis Sanclorum Uispaniae ad diem 9 Au-
turum. Cujus rei cum nulla exstet in prsefatione gusti lettiones SS. martyrum Justi et Pastoris in
secundo nocturno recilantur ex tibro S. Isidori ct
mentio, uti neque aliorum Codicum, quoium colla-
S. lldefonsi de Viris iUustribus ul in rubrif a
tionem ad hunc librum reccnscndum sibi paraverat, libro ,

cum tamen in libro IsiJori edito nulla

peispicuiun argumentum esl, multo ante eum de pramittitur,

hoc libro lsidoii edendo cogitassc, ut nuper aiebam, menlio eorum marlyrum occurrat. Sed, utego qui-
dem censeo, rubrica minus recte apposita est, sum-
quam de editione omnium Operum adornanda. Argu-
menta vero Dupinii, quse innuit, ad auctorilalem plo lamen inde fundamenlo quod hymni in horum
Braulionis et Ildefonsi, quam proluli, referuntur, ct marlyrum laudem qui in offieio Isidoriano recilanlur,
Addit Du- S. IsiJoro a nonnullis ascribuntur, ut
cap. seq. di-
ad Honorii Augustodunensis testimoniuin.
piuius se Isidori Pacensis verha non allegare, quia cani , vel potius quod in libro IlJefonsi , qui Isidori

ejua Chwnicuui haud C£t indubitalum mwiumcntum hbro uuilus cssc solct, cap. 2, iaudatur Astuiiu?
56? AD OPERA S. ISIDORI MSPALENSIS PROLEGOMENA. 50B
Teletanus, qui divina revelalione commonitu*, ut n .lla facta mentione Isidori et lldelonsi, quem unuiii
ibi narraiur, corpora SS. marlyrum reperit. Simili de epi«copi Toletani nomine appellare debuit. Ila eliam
causa hallucinatum existimo Notkerum, qui cum in Petrus Crinitus quod lib. v de Poet. Lat., cap. 90,
uno aliquo volumine Gennadium el Udefonsum Tole- ait Isidorum testari, Prudentium in Latinis litterit
lanum anlistitem de Yir. illustrib. vidisset, in suo magna diligenlia pariqne studio instilutum, Gennadium
libro de Vir. illustr. Gennadium Toletanum episco- furtasse voluit appellare, non kidorum. De Orosii
pnm bis dixit, scilicet cap. 7 et \ 1, 722 quem post Vita ,
qure Isidoro tribuitur, paulo anle dixi , cum
S.Hieronymum de hoc argumenlo egisse alfirmat, Codd. mss. indicavi.

Monitnm.
Cum liber Isidori de Vir. eo systemate quod tenere con?titui ultimus sit inter genuina ac ceria
illustr. in

ejus opera, et cum primus tomus justam mensuram jam impleverit, ea qiue de operibus dubiis aut sup-
bic
posititiis supersunt d cenda ad alterum tomum necesse est reservare in quo scilicet, prseter disputationes
:

de mullis aliis levimis momenli lucnbrationibus, enucleatius agam de anliqniiate et versione Bib'iorum
Gothicorum, de liturgia Gothica, de colleciione genuina Hispana sacrorum canonum, et altera sptiria Pseudo-
Isidoriana.necnon de Codice legum Wisigothorum. lo his enim omnibus el magnam parlem habuisse Isido-
rum plerique credunt, et ruamnam habueril operaj pretium erit investigare. Neque a meis Isidorianis abesse
velim diligentemet accuratam recensionem Codicum bibliothecae Vaticanoe supra cenium septuaginia, pra^ter
alios aliarum Urbis bibliothecarum quibus I-idori Opera coniinentur. Id enim prsctcrquam quod historice ,

lilteraii* nonnullam ulililatem aflerre polest, in Isidori gloriam quodammodo cedit, ct ad ejus scripta illu-
stranda pluritaum confert.
 *

SMCULUM Yll. ANNUS 636.

SANCTI ISIDORI,
HISPALENSIS EPISCOPI,

OPERA OMNIA,
ROM^ ANNO DOMINI MDCCXCVII EXCUSA,

RECENSEINTE FAUSTINO AREVALO,

QUI

ISIDORIANA PR^EMISIT; VARIORUM PR^FATIONES, NOTAS, COLLATIONES, QUA ANTEA

EDITAS, QUA TUNC PRIMUM EDENDAS, COLLECIT VETERES EDITIONES
;

ET CODICES MSS. ROMANOS CONTULIT •

NOVA NUNC ET ACCURVTIOIU EDITIONE DONATA PRETIOSISSIMISQLE MONLMENTIS AUCTA

ACCURANTE ET DENUO RECOGNOSCENTE J.-P. MIGNE,

BISLIOTUUil CLERI IINIVER§^,
SIVE

CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTIC.E RAMOS EMTORE.

TOMlTS SECUNDUS.
t—arCBQBB i

VENEUNT QUATUOR VOLUMINA 28 FRANCIS GALLICIS.

EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,

WAMBOISE, OLIM PROPE PORTAM LUTETLE PARISIOIUIM VULGO WEXFEtl
1N VIA DICTA
NOMINATAM, SEU PETlT-MOXTliOUGE, NUNC VERO JNTRA MOENIA ARISINA. I

18C2
 SJECULUM 17/. AXNUS 636.

ELENCHUS OPERUM
QVM IN SECUNDO S. ISIDOIU OPERUM TOMO CONTINENfLR.

Faustini Arevali Epistola dedkatoria. col. 553

1S1DORIANA, seu in editionem Operum sancti Isidori, Hispalensis episcopi, Pro-
legomena. (Continuatio.) 573
Pars — De Operibus dubiis sancti Isidori, deque
tertia. aliiseidem supposilis. 573
Pars quarta. — Descriptio codicum mss. Romanorum, qui Isidoriana Opcra
exhibent. 703

Appendices ad Isiduriana. 935

ladex Rerum. 971

rarisiis. — Ex lypis MIGNIi.

 )

573 ISID0R1ANA. — PARS III. CAP. LXXXI. 574

EMINENTISS. ET REVERENDISS. PRINCIPI, ET D. D.

FRANCISCO ANTOMO DE LORENZAM ET BUTRON

S. R. E. PRESBYTERO CARMNALI, ARCHIEPISCOPO TOLETANO, HISPANIARUM PRIMATI ET GENERALI
INQUISITORI, CANCELLARIO MAJORI CASTELL.E, REGI A CONSLIIS STATUS, PHJECLARl REGII OB-
DINIS HISPANICI CAROLl III MAGNA CRCCE INSIGNITO, ETC,

FAUSTINLS AR/EVALUS.

Quod bujus ipsius anni inilio ppimum Isidorianse editionis volumen libi inscriptum ad te, princeps emi-
nenlissime, miserim, satis id quidem esse arbilrabar, ut reliqua quse consecutura essent volumina eadem
via etiam sine nova epistola ad te miltenda esse intelligeres. Qui enim divinare poluissem fore ut boc ipso
nnno, legaiione perhonorifica a Carolo IV rege Catholico ac piissimo ad SS. D. N. Pium VI tibi demandata,

Romam ipse venires, mihique ad optaiissimum conspectum tuum accedere, colloquio suavissimo frui, el in
sacratissimas tuas manus alterum hoc volumen veluti advenlorii muneris loco deponere liceret? Jam vero
inler faustas populi Romani omniumque ordinum acclamaliones, quibus te, fama, etsi salis quidem illa per
se magna, longe tamen majorem, uno ore preedicant, niliil aliud reliquum erat quo tibi ego gratularer, nisi
ut opus tna auctoritale susceptum, omnibusque nominibus libi debilum, urgerem et doctoris Hispanian m
Isidori Opera alque doctrinam, quoad ejus facere possem, in bono lumine collocare pergerem. Factum est
autem perquam commode, quod vehementer lcetor, ut ex proposita mihi totius operis ratione et scopo mu!ta
in hoc maxfme volumine occurrant qucc ad te peculiari jure periinent, tibique adeo, ut et auguror et oplo,

non ingrata sint fulura. Quippe et de Bibliis Gothicis, quce in sancta Ecclesia Toletana religiose asservanltir,
agendum milii esl, et de Officio Isidoriano, sive veleri To'etano, deque aniiquis Hispanice legibus quas To-
Ieti pr.tcipue conditas fuisse constat concilium quoque Toletanum iv, omnium, quotquot in Ilispania habita
:

sunt, celeberrimum, cui lsidorus prccfuit, et cujus canones, ut doctissimorum hoininum opinio est, digessit,
nova recensione illuslraudum. Quid iila commemorem quce ad nubilissiniani patiiam tuam, veterem illam
regiamque urbem Legionem spectant; qua in urbe familia tua ab ullima usque antiqtiitate, non interrnpta
serie, per certa monumenta memoresque fastos, primce nobilitalis splendorem ac dignitatem prisca lide et
avita conlinentia conservat, tuetur, promovet? Nam proeter Isidori vilam, auclore Cano:iico quodam Legio-
iiensi, in promptu est ctlebrata jam olim translatio corporis bealissimi nostri docloris ex llispalensi in

L gionensem urbem , et gloria postlmma innumerabilibus prodigiis ad sepulcrum, in quo sacra ejusdem
i ignora sub augustissimo Eucharislice sacramento interdiu ac noctu pcrenni veneralioni exposito, requie-
scunt, ab omnipotente Deo palratis, mirandum in modum amplificata. Decaitero (claudam enim epistolam
vcrbis Braulionis ad ipsum Isidorum ,
quibus nulla invenio neq ie vnlis mis, neque merito tuo apiiora
Crealoris allissimi pielatem eftlagilo, ut coronam beatitudinis vestrce pro integriiaie fidei et stalu Ecclesice sua)
longo lempore pracipial conservare.

~"
1SIDORIANA
SIVE IN EDITIONEM OPERUM

S. ISIDORI HISPALENSIS
PROLEGOMENA.
^aw Uvtw.
DE OPERIBUS DUBIIS S. ISIDORI , DEQLE ALIIS EIDEM SUPPOSITIS.

1 LAi L I LXXXI. Lamcnto ptenitennr subjuncto?. Confessin S. Isidori

Versus in bibliothecn S. Isidori. Alia ca-mina Isidoro a Co " sl <}> .<» w Cajetan* edita quid
l
.
sil. Alicc orulio-
nes S - Is,don ex Alcu »>°-
ascripta. Htjmni S. Agatkce et SS. murlijrum Justi
et Pastoris Exliortatio pa:nitendi :

Mtenlim. Plnra Alpliabetu Isidoro tribnta. Oralio

Lamenlum poe-
{
...- ,n r rim0
' vm,imme
.

Clim (ie cerl;s S. Isidori

prv cerrcctionc vilcc, ct alia contra intitHas diuboli, opciibas scnr.o incidil, sccpc, occasionc data, de
 ,

575 \D OPERA S. ISIDORI ITISPALENSIS PROLEGOMENA. 57G

aliis non ita ccrlis opportunum visum fuit.
dissercre A que essenl Codiccs, in quibus alius ab Isidoro au<tot
Nunc lola nostra disputatio ad eorum operum exa- indicaretur. Co.lex niembranaceus 3 Rcgime 571,
meu convertitur qu.nc aul non cerlo sunt Lidori pag. 6 lerg., profert elogium S.Auguslini boc lilulo :
aul eidem afficta videri possunt. Primus Joannes Versus Eieromjmi ad beatum Auguslinum Menli- :

Tamayus de Salazar in Martyrologio Hispano ad tur, elo. Et illico elogium S. Hieronymi, veluti ab
diem 4 Aprilis carmina bibliothecse S. Isidori e Mss. Augustino compositum : Augustinus ad Uieronymum :

edidit : cujus liberalitali , aiebat Nic. Antonius ,

Te Uelhleem celebrat, elc. Difficile autem id viiis
occinere libct Virgilianum illud : Timeo Danaos et doctis persuaderi poterit; nam tt hi versus scquiori
dona fercnles. JSon enim lules sunt quales videri vo- Litinitatis cevo exarali videntur, et inter auctores
luntmss. Tamayi Codices. Ita solet usu evcnire, ut qui laudantur Auguslino et Hieronymo iionnulli
niendaci, etiamcum aliquando vera aflert, fides mi- sunt recenliores , ut Sedulius, Gregorius Magnus,
nime adhibealur. Eadem carmina poslmodum Mura- Lrander. Graviorem diflicullatem crcare polesl
toiius, ignorans jam edila, inter sua anecdota evul- Codex 1 Archivii Vaticani saeculi x circiler in qwo
gavil tom. II, hoc titulo : 2 Velustissimi versus, qui sunl Etymologise Lidori, et post epislolam dedica-
olim in bibliollieca sancti Isidori Hispalensis episcopi loriani Isidori ad Braulionem, En tibi, sicut pollicilus
lcgebanlur. Ex Muratorio eaaccepit recuditFa- g sum t etc, sequitur
et lncipit HberYsidori Etymolo- :

bricius in hne tomi V Bibliolheese medii aevi. Sed giftrum. Prologus. Sunt kic plura sacra, etc. lli su :t
quamvis in Muratorio legissem eos versus productos primi sexversus, uli apud Muratorium. Suc< edunt
esse ex Codice veiusiissimo, tamen in Prolegomenis Palrum elog a hoc ordine, Hilarii , Ambrosw, Augu-
ad Prudeniiunv pag. 207, dubilaveram nonnihil an stini, Ilieronymi, Joannis Chrysoslonii, Cypriaui,
vere Codex esset vetusiissimus. PruJentii, Aviti, Juvenci, Sedulii, Eusebii, Orosii et
2. Deinde alia argumenta naclus , quihus vere Gregorii. Tum pro Leandri litulo exhibetur Isida-
antiquissimos eos versus crederem, in Prolegomenis rus, et distichum :

Juveuci etSedulii bxc iinui, ac nunc demum aperle Non sitis antiqois docioribus impar haberis,
confirmo nullum superesse dnbium jam posse quin
,
Isidore antsles. Hoc lua dicta docenl.

ejusmodi versus vetustissimum auctorem habeant, 5. Conlroversia nonnullaesse potesl an islinsmodi

ct r ut credere possumus, ipsum Isidorum, quamvis versus in Codicibus ipsis exarati fuerint, an slatuis
id non ita perspicuum sit. Prodierunt iidem versus vcl imaginibus auctorum suppositi ,
quae pluteis
lom. IX IINp. sacr. a Florezio collaii cum editione Opera eorum continenlibus imponi solebant : de
Muratorii et ms. Codice regiai bibliotbecae Malri- quo ritu piura affert Claudius Clemens in opere de
lensis. Inter appendices recentis edilionis operum £ Musei, sive biblioihecae instructione cap. 3, lib. i,

S. Isidori bis ex eodem Codice bibliolhccae regiae sect. 8. Huc referri polest quod in tilulo, Cosmas ,

excusi sunt, primum pag. 47, subjectis variis le- Damianus, Uippccrales, Galenus, pro disticho dici-
ctionibus, atque etiam mendis Codicis el nonnullis lur :

discrepantiis ex editione Tamayi rursus pag. 67,

; Quos cla r os orbe celebrat medicina magistros r
ut a Flcrezio editi fuerunt, notis Florezii Hispanicis Hoc prasens piclos sigaat iiuago viros.
subjunclis, qune deinde in iine in sermonem male Sed, ut ego puto, sermo in hoc dislicho poius est
Latinum convers^e sunt. Inscriptio in Codice biblio- dc imagine auctorum quae initio Codicum appingi
ihecse regice ha?c est : lncipit titulus bibliotliecce a consueveral, ut multis exemplis ostendam cap. 105,
domno Isidoro edilus. Nolat Florezius Muratorium num. 52 seqq. Ruslicus !n epistola ad Eucheriutn
permittere bos versus Isidoro ascribi : titulum vero Lugdimensem, a Sirmondo ad Sidonium tom. 1 Ope-
ms. Codicis aperte id statuere. rum edita, sermonem habet de quadam bibliotheca,
3. De vetustate, quod dicebam, horum versuum in qua inter variorum oratorum et poetarum imagi-
nemo ambigere debet, cum praeter Codices biblio- nes, epigrammatis ornatas, Virgilio qiudani versus
theccc Mediolanensis et Matritensis in aliis etiam erant subjecli : Virgilium vatem, etc. Origineiu col-
veluslissimis a me reperli fuerint. An autem Isidorus r\ locandi auctorum imagines in bibliolhecis a Polfione
auclor sit, non perinde certum. Sine certo auctoris repetit noster Isidorus lib. v, cap. 5 Etymol. Non-
nomine unum versum ex his Julianus Toletanus in nulli versus armariis ipsis librorum inscribebant, ut
opere non lum vulgato de Arte grammatica laudat arguitur ex carm. 3 Ennodii Ticinensis, de epigram-
num. 355 / le Origenis ego doclor verissimus olim ;
: matis per armaria domni Fausli factis :

qui in nonnullis edilts perperam legitur, Ille ergo

Consona divrrsis linxisli rarmina lii>ri<;,
Origenes doctor verissimus olim. Alium, non expresso Suscipial gaudens liltera quod trihuit.

auclore, Notkerus Balbulus excerpsit de Vir. illustr.,

4 Qno f nasse respicit aliud ejusdem Ennodii car-
cap. 5, Sicut ante nos diclum est, Si Augustinus men num. 123, hoc tilulo In cubiculo super C.odi- :

adesl, sufficit ipse tibi. In Codice bibliolhecae reginai ces in ordine positos. Post Lidori elogium additur
Suecorum 421, pag. 51, expressa est haec inscriplio: hic lilulus : Omnibus lecloribus Codicis istius : Con-
Elogia quorumdam Patrum, incerto auctore. Sunt ditur hic juris series amplissima legum. ld est elogiun
elogia Hilarii, Ambrosii , Augustini , Hieronymi, ex Theodosii, Pauli et Gaii, omissis his nominibus qu;c
versibus bibliolhecse Isidori. in edilis pro titulo apparciu. Ex quo colligi licct
4. Neque id multum niovcre posset, nisi alii quo- istiusmodi versus vel ab Isidoro vcl ub alio auclore
 , : : :

577 ISIDORIANA. — P. \RS III. CAP. LXXXI. 578

Codici legum fuisse appositos quod ideni credide- A tissime hanc interpretalionem innuunt duo postremi
;

rim dc coeleris, quos libris eorum auclorum qui lau- versus :

dantur alfrxos luisse suspicor, a Braulione, vel ab Hicgemina? radi3nt veneranda volutnina legis,

alio iude in unum veluii corpus collectos, ac tilulo

ConiJita sunl pariter hic nova cum veteri.
Ubi Muratorius, Fahricius, Florezius aliique edide-
bibliolhecce Isidori insignitos. Ac lorlasse hi erant
runt gemmce pro rjemince : ac solel quidem iu mss.
Codices quos Isidorus ad Braulionem cum Etymolo-
giarum opere misit, de quibus Isidorus in epislola,
confundi m cum
in : sed sensus clare exigit gemiua>,
uti sine ulla dubitalione Iegilur in Mss. noslris Ar-
Tuce Sanclitads, elc. , sic ait : Codicem Etymologia-
chivii Vaticani et bibliolhecoe Vaticano-Palatinre,
rum cum aliis Codkibus de iiincre trausmisi. Uxc si cui
accedit Codex Novaliciensis apud Levisium.
ita sunt, salis est simile vero Lidorum ea carmina
9. H;ec etiam erat consuetudo vetenun, ut similes
in auciorum laudem composuisse : quibus Brauliu
versiculos Bibliis prseligerint vel subjungerent. Iu
elogium Isidori adilUerit, alius vero, qui omnes eos
parte secunda carminum S. Eugenii Toletani, carm.
versus Isidori esse pulaverit, pro hidore antistes
59, titulus esl : Yenus in bibtiolheca.
substituerit Leander vates cuin titulo Leandri. Potuit
Regula quos Gdei comiiiendat noscere libros,
etiam accidere quod Isidorus eo disticho Leandrum Hos noslra piaesens bililiniheca lenet.
laudaverit, et alius idem elogium in Isiduium con- Quinque priora gerit veneranda volumina legis.
g
verterit. Alque ita pergit de libris Novi ac Veteris Testamenli
ubi, ut vides, Isidorum expressit in eis verbis vene-
6. Hoc interim cerlmn in vetuslissimo Codice Me-
randa volumina legis. Clarius Iddorum imitalur Al-
diolanensi asseri, eos versus olim lectos fuisse in
varus Cordubensis, cujus exstat carmen lom. XI
bibliolheca Isidori ; in alio Matrilensi, eum titulum
Hisp. sacr., p. 281 : Alvari versus in bibliotheca Leo-
biblioihecae ab Isidoro editum, ut de Tamayi ius.
vigildi
exemplari nihil dicam. Prauerea Codex Regio-Vati-
Sunt hic plura sacra, sunt vcro dosmate cLra
canus 215, sa3culi ix ^irciter, inter alios versus ad
et vers. 3 :

raKonem prosodioe comprobandam pag. 125 ex lsi'

Hic nova cum vetera pariter som clare decora.
doro, ut ibi exprimitur, Iaulat hunc versum : Te
Jam eo sasculo ix usus invalescere caeperat iit nomi-
quoque nostra tuis promit bibliothcca libris, qui exstat
nativus pro ablativo adhiberetur, ut vetera pro
in elogyo Hieronymi. Antiquissimus esi eiiam Codex
quod ab Alvaro et ejus fequalibus obser-
veteribtts ;
Vaiicano-Palatinus 27(5, in qno pag. 59 terg., post
valum passim fuit. Non ergo verba abbatis Sperain-
Isidori expositionem in lihvos Reguin f t Machakeo-
deo ad Alvarum Florezius sollicilare debuit, qui sic
run!, hx-c est inscriptio : Isidorus Palanensis (lege
p edidit : SanctarumScripturarum testimonia productun,
Isidori Hispalensis) episcopi Iti exstant versus. Tilulus
et cum doclorum dicta ut qui vero connectam, qitce
bibliothecte : Sttnt hic plura sacra, etc.
respondendo conscribatn. Anuolavit : Lege : cum do'
Verum obstabitne his quod alicubi hi primi sex
7. ctorum dictis atque vero. Imo reliiiendum connexis
versus S. Damaso ascripti legantur ? Minime. Non verbis : cum doctorum dicla ut qttivero, connectam,
enim stylum Damasi redolent, qui nunquam in suis scilicet o nnectam, ut potero, cum doclorum dictis.
versibus a ablativi singularis primx declinationis Sic in responsione ad secumlam parlem interroga-
breve protulit, ut poelaj sequentium lemporum con- tionis Alvari : Hanc enim quoislionan dum ex Scri-
sueverunt, et Isidorus vers. 4 : pturarum dicta personas, elc.

Prala vides plena spiuis et copia Qorum

10. In versibus autem Alvari Florezius conjieit
legendum Septuaginta dues mittens sub vagina biblos;
5 Cave igitur ab Eugenio de Levis, qui inter sua u\ ms. est sub vargina : malim ego sub margine.
Anecdota Taurini edita sex primos versus biblioihe- Eodem tom. XI Hisp. sacr., p. 525, sunt Versun
ca; Isidori, Sttnt Itic plura sacra, elc, quos pridern Cypriani archipresbyleri Cordubensh ad pelitionem
vulgalos nestiebat, pag. 17 seq. sub Damasi no- Zoili, fUii sui, in ftnem bibliothecw quam scripserat
mine vulgavit, quia eos aliisDamasi carminibus stylo Salumino arcltidiacono. Zoilus bibliorum exscnplor
et Damaso ascriptos reperii in
simillimos credidit, ita loquitur :

quodam Codice membranaceo biblioihecGC Novali- Laudum vota l bi Zoilus gratus persolvere nitor,
ciensis, sa:culi, utait, forsan ix aut x,in Chrisio redemplori, etc
quo Episto-
ke S. Pauli erant cum praefationibus S. Hieronymi.
Primus versus recto stabit talo, si demas vocem
Duo alia carmina idem Levisius Damaso aftingit, quoe
Zoilus, quae fortasse ex inscriptione irrepsit, vel vo-
neque Damasi stylo, neque atati congruunl. cem gratus. In his versibus biblia dicuntur theca siue
alk) additamento in aliis aulem ejusdem Cypriani,
8. Cum autem in Codice quem dixi Palatino-Ya-
:

qui praecedunt pag. 522 ad petitionem Adulfi pro

ticano inscriptio, Tilulas bibliothecce, tanquam pecu-
alio exemplari bibliorum, vocantur librorttm feca.
liaris his sex versibus prxdigatur, et in Codice modo
Quiodam alia huji s gencris carmina legere poteris
laudalo Novaliciensi dicatur id Carmen in Epistolas
apud Blanchinuiii lom. II Evangeliarii Quadrupl.,
D. Pauli apostoli, merito aliquis dubitet, an bibtio-
p. 593 seq., ubi occurril bibliolheca eadem quanlilale
thecai no-iien accipienlum sit pro sacris Bibliis
syllabarum qua apud Isidorum :

signilicatione antiquis temporibus frequenlis<ima,

Rex lenedicie, lilii placeat bibliotheca, Carle,
etiam aptid Isidorum lib. v Eiymol. cap. 5. A;»er- TcstamenU duo quae relegenda gcrit.
 : ,
:

5"9 AD OPERA S. ISIDORl IIISPALENSIS PROLEGOMENA. 5SG

II. N^que tamen dici potest primos omnes illos A Teque, patrone, soquens famulus 'lartinus eodeni
Nomine, non merito, liic in Clirisii ace quievco | :

sex versus liluli bibliothecae Isidoii sacris biblils

quod de sanctissimo viro Martino Isidorus minitne
fuis^e aflixos, cum asseratur tnulta iliic esse sacra,
dixisset. Bayerius iu not. ad Bibl. vct. Hisp., lib. v,
miilla mundialia; esse rosas, esse spinas. Existimo
igitur uliinuim disticluun, Ilic gemince radianl, elc,
3 num. 181, advertit in Escurialensi Codice sacculi
xi lneuntis inscripto, Forum judicum, scuWisigolho-
composilum fuisse pro Codice aliquo Veteris ac Novi
rum leges, post librum terlium esse poemalion de
Tfslamenli: duo alia quoe praecedunt, vel pro biblio-
gradibus consanguinilalis sub bac rubrica : Versiculi
llieca, id est loco quo libri reponunlur, vel fortasse
domini Jsidori 4e adfinilate, vel gradus hominum : in-
pio aliquo Codice in quo plura essent miscellanea
cipit :
sacra el profana, et quidem carmina : nam vers. 2

legiiur •
Aspice pend nles ex juris arbore nalos.

Ex lus si qua placent carmina, tolle, lege Hi versus, ut pulo, exbibent Lidori dodrinam de

qui tamen in Codice archivii Valicani desideralur. consanguineis et altinibus libr. ix Etymol. eap. G

Codex etiam Matritensis regLe bibliolhecse in primo B * C(l-> similes aliis versibus quos ego producam ex
titulo a cseleris discrepat : nam primum bib!iothec:e Codicibus bibliolhec;c Palatinae num. 282 et 285.

7 titulum applicat illis versibus qui in a'iis Codici- Existimo autem alium potius quam Isidorum auclo-

bus de volumine legum inlelliguniur ; tum addit rem esse.

Item aiius tilulus : Sunt hic plura sacra , ctc. 14. Fabricius cum Bollandianis ad diem 5 Februa-

ubi omittit duos postremos versus, qui sunt de Novo rii, p. 596, Isidoro tribuit duos hymnos in !i< norcm
et Veleri Testamento : Hic gemince radiant, etc. S. Agathjc, quo: um unus incipit, Adesto, plebs fidis-

Quod autem antiquissima fueril opinio, versus de sima, aller, Festum insigne prodit coruscum. Exstant

quibus agimus ab ipso Isidoro fuisse compositos, ut quidem duo hi hymni in Breviario Isidoriano, ul vu-

suebibliotheca?, hoc est armario librorum, afligeren- cant, sed non proplerea ab Isidoro eos esse compo-
tur, ex velustissimocalalogo bib!iolhec?eLauris?anse, siios dicendum est, nisi aliunde conslet, cum mul i

quem ca"p. 46 recensui, demonstralur, ubi inler a!ii aliorum hynini eodem Breviario Mozarabico
in

sini. Uac de cau s a cap. 3. num. 6, dixi hyninum

Opera Isidori refertur : Breviarium ejusdem super di-
tJHrt? Iiistoriw libros, el versus qui scripli sunt in ar- Urbis Romulew in die festo sepleni Apostolieorum
tt mere S. Isidoro a Constanlino Cajetano adjndicari.
maria sua ab ipso composili. p
Et ut aperle dicam quod sentio, isli duo S. Agathoe
12. In editione nova Operum S. Isidori Malrilensi,
hymni neque Isidori sunt, neque ejus temporis.
pag. 50 Append., addunlur oclo versus hexamelri,
Hernandezius in nolis ad conspecium editionis Zac-
qui, ul dicitur, exslabanl in Codice 4, 0, 17, biblio-
carianae eos Isidoro abjudicandos pronunliat. llter-
thfc», opinor,regi?e post exposilioncm B. Isidori iti
qne rliythmicus tantum est : secundus omnino uietri
Cantica canlicorum : Hunc cecinil Saiomon, etc.
legcs respuit : el quamvis nonnulli versus primi
Vidi etiam ego hos ipsos versus in Codice Vafeicano
inetrici sint ;
quippe versum iambicum dimeirum
05.),de quo cap. 94, post expositionem in Canlica,
faciie est eliam sine studio effundere ; alii etiatu
quoe Gregorio Maguo ascribi solet, et in alio Casa-
fortasse correclione adjuvari possint : lamen auclor
ualensi G. m, \, de quo cap. lt)7, ante expo^it onem
melri curam habuisse non videlur. Illud vero magis
Brunnnis Asien>is in Cantica, ex quibus correcliores
urget quod in primo hymno menlio iit, ut ego
eos exhibebo. Nunc salis sit monere post primum
quidem pulo, Mahomelici imperii stropha 12:
versum illico sequi, Qui tenet egregias, etc, nullo
inlerjecto vacuo spaiio pro alio versu, quod editio Qua? olim c< ncives tuos
Malriiensis indicat. Ac recte procedit sensus, etiam Magno ab igne ernis,
Tu redde uos jam liberos
si nullus superadilatur versus. Confer quaj de h s ;

p Jugo reinoto pessiu.o.

versibus dixi cap. 05, ubi de expositione in Cantica
Quodnam hoc esl jugum pessimum ? Respondebunt
veiba feci.
fortasse, qui post eversionem imperii Golhici oflicia
13. Alia sunt carniina qiue Isidori nomine circum- propria in Breviarium et Missale Mozarabicum non
feruntur. Monlfauconius in Bibl. Mss. laudat Codi- irrepsisse conlendunt, sermonem esse de imperio
cem 1512 bibliotliecae Colbertina^ Rcghe Parisiensis, C.othico,antequam Goihi ad fidem caiholicam conver-
in quo sunt poemata Sedulii, Isidori Minoris, Eugenii terenlur. Sed praelerquam quod jugum pessimum po-
Toletani. Hic, ut opinor, est Codex indicatus in ca- tius Mahometanorum lyrannidem innu.t, cum ante
lalogo bibliolheac Regiaj Parisiensis 1095, partini yc, conversionem Golhorum guslus aliquis bone Latini-
partim x, partim xiv sicculi, in quo praeter Seduliom tatis in Hispania remaneret, difficile est credere co
et Dracontium sunt sancti lsidori episcopi liispalensis tempore lam iuscitos hymnos compositos fuisse. Alue
carmina nonnulla. Tamayus Salazar in Marlyrologio mihi sunt rationes quibus censeo oflicia propria Go-
Ilisp. ad diem 20 Martii Isidoro tribuit epitaphium thica 9 Mozarabum tempore nonnullum accepisse
S. Martini Dumiensis, Pannoniis genitus, etc, quod incrementum, quas meliori loco exponam. Festum
Sirmondus edidit post Eugenii Toletani carmiiia pag. S. Agathae indicatur in Kalendario Golho-Hispano
5,8, atque ipsi Martino, ut videlur, adjudical. Ac Francisci de Pisa, proeieritur vero in Orationali Go-
sane Marlinus ipse de se Joquilur : thico Veronensi.
 :

m ISMOltlANA. PARS III. CAP. LXXXI. 582

15. Hvmnis S. Agatlfcc antiquior eleganliorqne est A Karoium et Karoli ad Dielliericum, etc. Agilur de
hunnus in feslo SS. Jusli et Pastoris niartyruiu ilie Lothario, cm Carolus successit. Pag. 20 inseruntur
6 Augusti : quidam versiculi amigmatici, quibus docelur, aJhi-
Dei |>erenne Vprbuni Palris ore proditum, bita postmodum explicatione, quo pacto campanis
Orgauum qui imbecille adinoves iiitanlium, eic. Senno
sonitus clarior reddi potest. instituiiur de
Hunc, sive Latiniiatem, sive metri regulas spectes,
quhique campanis Coloniensibus, pro quibus ceita
jam Isidoriano sfcvo aut paulo anliquiori ascrihere
batelli mensura prcescribilur. Pag. 41 epislola cleii
poteris. Blanchinus in not. ad Orationale Golhicuin
VVormatiensis et Morguntini ad H ( Hluilovicum )
cum Taniayo in Martyrol. Hisp. hunc hymuum As-
lmperatorem lam pium quam sapienlem contra FrL-
turio episcopo Tolelano, ct primo Complutensi , cui
deric«..ii Wltdensein. Pag. 47 versiculi Eugenii Tole-
corpora sancloruiit martyruin divinilus revelata
tani de plagis iEgypti sine auctoris noniine : Prima
fuerant, adjudicat : idque salis veri simile Florezius 48
plaga jEqypli, etc, lib. i carminum n. 20. Pag.
censet tom. VII Hisp. sacr. p g. 177. In officiis pro- philosopliorum
terg. inscriplio : lncipiunt sentenlice
priis Hispanieis novem stroplre ejusdem hymni re-
de omnibus rebus contra querulos sermocinandi. Quie-
citantur ad vesperas a lertia stropha Ecce Justus,
:
dam proferam Ciceronis verba quoe in ejus operibus
ambo jnncti sanguine, B
ecce Pastor prcemissa rubrica :
mM nm occurrunl- Diffinitio Ciceronis, Nullw sunt
Hymnus B. Isidori : quod in aliis non accidit,eliamsi occuliiores insidioe quam lia: quce lalenl in simulalione
peliti sint ex Breviario Isidoriano, sive Mozarabico.
officii,ut in aliquo nece&siludinls nomine. Nam cum
Dixi etiain cap. superiori lecliones eorumdem mar- qui paltim est adversarius facile cavendo vitare potes ;
tyrum pro secundo nocturno exlractas dici ex lib.
etTrojanus equus idcirco fefellit, quia formam Mi-
S. lsidori, et lib. S. lldefonsi de Yir. illustr. Certe
nervai mentilus est. Omnium communis esl inimicus,
non magnam auctoritalem in istiusmocli rubiicis
qui est hostis suorum. In line sunl versus, quos jam
c n tiuio ; sed neque ullam video raiionem cur al-
indicavi, Eugenii Tohtaui de vn diebus, ubi vers. 2
teii potius quam Isidoro hymnum adjudieem : qui,
legilur splendifluus , et vers. 6, reptans hominesque
ut dixi, sctdtem Isidori redolere mihi videlur. Primus
$tigaces ; csetera respondent editis.
versus,
18 Quod si nonnullis carminibus qiuc in velustis
Dei perenne Verltum Patris ore proditum,
Isidori Codicibus reperiuntur, locum inler appendices
Intium esl etiam hymni in laudem S. Jacobi apo-
dare velimus, fortasse non indignum videbitur poe-
6<oli, qui in Breviario Isidoriano reperitur. Nonnullos
mation, quod libros Etymologiarum pra^cedit in an-
versus hymni SS. Jusli et Pastoris ad rationem can-
tiquissimo Regio-Valicano Codice 1055 saeculi vin
tus et melri in Hymnodia Hispanica reformavi.
\\ vel ix, post epislolas Isidori ad Braulionein
16. Carmen quoddam astrologicum, quod incipit
p et Braulionis ad Isidorum. Sunt versus in Dei-
Tu forte in luco , elc, quale sil, et an sit Lidori,
parae laudem, quique videri po.-sint invocalio ad
salis pro rei dignitate cap. */6 disserui. Eodem Iocj
opus periiciendum, nisi si forle aliquantu'um obstct
dixi de quodam compendio metrico libri de Natura
quod diverso quamvis veleri characlere sinl exarati.
rerum, quod S. Eugenio Tolelano nialiin asci iberc
Potius autem quam Isidoro ejusmodi ver>us Ildelonso
Sane prinii poematis versus de septem diebus Eu-
adjudicaverim, cujus celeherrima est in beatain Vir-
genii sunl, ut ex ejus operibus el ex nonnullis mss.
ginem pietas, et cujus operum librum quartum i^rsi-
Cndicibus Valicanis constat. In Codue tainen Pala-
bus prosaque concrelum fuisse, Julianus Tolelanus in
tino 950 litulus delelus est. Continet hic Codex
ejus Vita traditit. Exemplar hoc Etymologiarum col-
plures viroium illuslriuin epistolas nondum edilas ;
lutuin vidctur cum alio, in quo Udefonsus post hrevc
et quamvis rubrica recenliori notalum sit, pauca
clironicon hbro v in fine aliquid addiderit : nain cha-
esse bona phraque inulilia , non inutiliter tamen
ractere anliquo, non tainen primae manus, legitur :

excuderentur : adeoque nonmillis giatum,ut opinor,

Colligitur omne tempus ab exordio mundi usque in
\Q faciam,si paulo diligentius Codicem descripiero.
praseiilem gloriosi Reccesuintlii aiinum x, qui est tera
Est membranaceus in 4, charactere niinusculo sdc-
j)
dclxvi, anni v dccclvii. Residuum sexto3 wtatis Deo
culi x circiter, mulilus inilio : epistolae sunt princi-
soli cognitum esl. Hoc lempore lldefonsus Tolelaiue
pum, episcoporum, abbatum, etc. Permiscenlur ver-
sedi pneerat, qui sicut librum Isidori de Vir. illuslr.
siculi, quorum aliqui videnlur esse auclorum epi-
auxit, et ad sua tempora perduxil, ila etiam Hi>to-
stolarum , ut in prima :

riam regum Gothoruin continuasse dicilur.

Illlus oti nomen, cpipm snmmum credimus oiunes,
I)m mlii, quod pelii, leneas quo gaudia co'li. 19. In aniiadversionibus V. C. Hernandezii ad
P.ig. 4 terg. ad imperalricem C. Humberdus
scribit Conspectuin edilionis a Zaccaria adumbratae, quas
abbas. Pag. 5 epistola Bobbonis arcliiepiscopi Wor- cap. 42 piotuli, observalur Exliorlationem poznitendi,
maliensis, ut ex aliis epistolis colligilur. Pag sine a Breulio inter lsiJori opera relatam , fere totam
aucloiis noinine profeitur Juvenci veisus : metricam esse. Recte id vir doctus animadverlit, si

Sedillp, tamen metrum non propria significatione accipia-

In cujus manibus ruralis pala lene:ur,
pro versibus politicis, in
mus, sed laliori, scilicet
Juvencus lih. 1, vers. 578, ait quibusprosodiierationon scrvalur. Nani in ea Exhor-
Illius et manibns ruralis pala tenetur. lationc, qiue haclcnus more solute orationis edita
17. Succcdunt pag. 14 seqq. liitcia conviciosse ad fuit, nullus est vcrsus proprie mctiicus, sive recta
 :

583 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLECOMENA. 584

syllabarum quantilale constans. Yersus in quibus A 22. Quem

post impensam profanis studiis pltirimam
operani illustrem valde sacr.e inetanoe.i' proselyluiu
uietri lex conlemniiur rhythmici vocantur, non vul-
egi>se, alque^a vanis ad sana sludia conversum laceiu
gari sensu quo rlujthmvs pro vocum cons)nantia ac- quasi lilteraiis sincere poeuilentibus pra-lulisse, de-
cipilur, sed quilenus Tlujilnnus numerum sonat : et- cima instilutionis noslre seclione ostcndinius, eum-
enim syllabarum numerus, non quantilas ahenditur. dem nunc sistemus Isidorum, insigni praeclaro- 13
que pceiiitentke pracconio maxime conspicuum per- ;
Politici etiam a Graecis dicunlur. Versus Exhoriatio-
cepturi , quanlo pietaiis fervore devios a viitulis
nis poenitenJi numerum syllabarum ver^us hexametri Christianse seinila mortales ad pacuiteiiliac sludia
servant, ac similes sunt illis quibus Commodianus propriosuoexeinplositexhorlatus, alque ad vilae mo-
ruinque corruptissimoruin emendationem exciiarit.
in suis in-truciionibus usus est, qui ita incipit :

Singularem aulem observalionem meretur , quod

Praefatio no-tra viam erra;iti demnnstrai, morli vicinus Isidopus Hispalensis ad doctoris Hippo-
Kespectumque bonuni ; cum venerit sa2culi meta. nensisexemplumanliquaiii illamsuam eontubernaletrt
Simili modo Exhorlatio poenitendi distribuenda est pcenilentiam advocaverit, in cujus veluli manu sinu-
que moreretur; testem laudabimus Redemptum cle-
Cur fluctias, anim», marnrum quassata procellis? ricuin,qui obiium beati Lidori recensendum duxit,
Lsquejuo rnultimoda cogitalione lurbaris? atque novissiina ejus acla diclaque commemoranda :

Meus confusa taetiiis, itiueris devia carpeus.

Expandens etc. Confer Consiantini Cajelani tri-
,

12 Atque ita porro opus exscribendum est, non, ° gam SS. epi&coporum, etc.
ui Breulius edidit, continuato textu veluli soluli ser- 23. Vana studia quod vocat Spizelius, in qucc olim

nionis. Isidorus incubuerat, probare ndim, nisi inielligat

20. Ex ms. CoJice bibl othecie S. M.iuri Fossaten- profana, ex quibus tamen non levis ulilitas iu sacras
s4*, quondam regularis, hoc opusculuiw Nic. Faber disciplinas redundat. In exhoilalione pceniUn li Her-
trafiscribi curavit, inde Breulius acceptum edidit. nandezius alienam ab Isidoro existimat menlionem
Oinissum fuit in editione recenli MalriUnsi.Operum Cypriani magi ,
poslea sacerdotis et martijris ,
quem
S. Iidori, uti plura alia a Breulio edi>ioni regiae non commemoranl vlla llispanioe Sanctoralia. Yerba
Malritensi superaddita. Inscriplio apud Breulium Exhortalionis sunt : Sicaue Surius , Cypiiantts ex
est: S. Jsidori archiepiscopi Exlwrtatio pcenitendi cum mayo sacerdos et marlyr. Suspicatur llernandezius
consolatione et miscricordia Dei ad animam futura legendum, Sicque Syrus Cyprianus, et cur Suritis vel

judicia formiduntem. Nic. Anlonius suspicatur ex Syrus ab auctore Cyprianus credatur, ad Bollandianos
misericordiu. Exemplar ms. nescio analiudinveniaiur, die 26 Seplembris lectorem delegat. Eo loco Bollan-
et an sit diversum ab eo quod in bibliolheca Tigurina diani num. 73 et seqq. oslendunt S. Cyprianum, qui
suo tempore exstare Conradus Gesnerus in Bib io- prius magus fuit, non ex patria urbe Anliochia Syr ao
theca sua affirmabat ; nam boc eliam Tigurino ^ luisse, sed altera synonyma civitate, et forte Anlio-

Codice tria vel quatuor haec opuscula a Breulio simul cbia Pisidiae metropoli. Sane rhyibmus non constaret,
edita compreliendebaniur. Neminem video qui ante si legeretur Surius : cum Syrus siare poterit. Sed ego
Hernandezium dubitaverit au boc opus triaque alia censeo legendum, Sicque Cyprianus ex mago sacerdos
quae Breulius subjecit, scilicet Lamenlum poenitentia:, et martyr, rejeclo noniine Surius ad marginem, ubi
Oratio pro correptione vitce, Oratio conlra insidias haec nota nunc legitur, De eo lomo V de San<tis ,

diaboli, genuini fetus sint Lidori. Nibil in his esse die 26 Septembris, sine nomine aucloris, qui de Cy-
ail Oudinusquo Isidoro abjudicentur. Cellierius nihil priano agit eo tomo V. Bieulius igilur ad marginem
ea quatuor opuscula continere aflirmat quod Isidoro scripsit Surius de eo tom. V de Sanclis , die 26 Se-
indignum sit. Nic. Anlonius de Exhorlaiione poeni- ptembris, et ex margine litterarum compositor noin n
tendi : Nec abhorret, inquit, ab stylo, et instituto, ac Surius imprudenter in texlum intrusil. Omnia miium
more nostri piissimi scriptoris. Quod autem addit in modum respondent : Surius ad diem 26 Sepiem-
auctorem vernaculum libri, Valerio de las historius, bris tom. Y de probalis sanctorum Hisloriis ex Me-
iuscripti, meminisse inler alia Isidori opera lib. taphrasle profert Yitam et marlyrium SS Cypriani
vi de Consolutione animarum , id non ad Ex- _^ et Juslince ; ubi advertit in eo lapsum videri Mela-
boi tationem pcenitendi ego refero , sed ad Syno- phrastem, quod bunc Cyprianum Caithaginis cpisco-
nyma. pum dicit.
21. Theophilus Spizelius buic atque aliis duobus 24. Nihil vero est causae cur menlionem Cypriani
sequ ntibus opusculis ex editione Breuliana locum primum magi , deinde episcopi et inarlyris , IsMoro
dedit in systemate operum, quod inscripsil : Selecta indignam exisiimemus. Cur Isidorus credere non
doctorum veterum scriptorumque ecclesiaslicorum de potuit quod viri doclissimi, anliquiores eo , Grego-
vera stnceruque ad Deum conversione monumenla et rius Nazianzenus et Prudenlius, quem ab Isidoro
documenta. Augusloe Vindelicorum 1685. Praemisit leclum 14 consiat, aperte affirmarunt , et Mela-
aulem Exhortalionem ad poenitenliam, sive oralionem, pbrastes aliique deinde tradiderunt? Plura dixi in
Deus omnium mirabilium , etc, tum Alphabeium comment. ad hynin* 13 Perh.1., quae nur.c -repelere
poenilentis subjunxit, ac den\q\ie Exhortationem, qunm non vacat, cur potius gravissimis aucloribus magicas
dicil 6ecundam, ad poenitentiam cum consolalione ud ante conversionem Cypriani episcopi artes asseren-
animam futura judicia formidantem, quae primo loco libus credendum sit, quam recentioribus aliis, quan-
a Breulio staiuiiur. Praelatio Spizelii ad hccc tria tumvis criiicis, argumento ncganti in hac quacstiono
IsiJori opuscula ila se babet. ulenlibus.
 ; : ),
:

5R5 ISIDOMANA. — PARS III. CAP. LXXXI. 5SG

etiam ms biblioiheeae S. Mauri A Airgravas.i inanum plaga? stippr me validius,

25. Ex Coilice
Carnem dira Oagelloratn ullione conterens,
Fossalensis Breulius vulgavil Lamentum pcenitenticc
Caede, ferro, sonle, peste, tenebrarum earcere.
duplici atpliabelo editum , exceptis tribus litteris, id Verum ejusmodi orationes, sive carmine sive pros:»

e-t A B et N, in quibus aliquanlis versibus multi- pro poeniteniiuin usu confectoe, plerumque et peccaia
plicatur, ubi exorat pro indulgentia peicatorum. oimria quce homines solenl comniitlera, et poenas
Melricum opus , ail Nic. Antonius (rhijlhmicum mal- quas Deus solet infligere, comprehendebanl, ul ab
lem ), more cetatis quo3 sonum tantum, non strictas omnibus promiscue recitarenlur quin necesse sit ;

prosodiw te.qes observabut. Versus retineni syllabarum ad prophetiam aliquam de gentis Gothicae eversione
numerum qui trochaicis proprius est, neglecta quan- confugere. Auclor certe antiquus, doctus et pius est;
titate. nequevideo curah Isidoro recedendum sit. In ultima
Audi, Chrisle, tristem fletum amarumque canlicum, slropha ipse auctor carmen Alphabelum noniinavit
Quod perculsus elconlrilus modulalur spiiilus.
Cerne lacrymarum fluxus, et ausculla geniitus. Gloriam jam vigil canam Alphabetum Guiens.
Hacc est prima stropha, atque ita procedunt alioc
De reliquis autem Alphabetis, quce auctor Vit.e 28.
numero 110. commemorat, nihil aliunde expiscari potuimus. Nic.
26. Hoc ipsum carmen, sed mutilum, et sexaginta Antonius iu Bibliotheca veteri primum vocat Alpha-
duas tantum strophas continens, exstat in Vila Isi-
»
betum rudium ; sed cum opus id posthumum fuerit,
dori, auciore Canonico quodam Legionensi , vulgo foriasse aliquando accidil ut ejus verba minus bene
Luca Tudensi existimalo , a Bollandianis edilum. ab editore luerint intellecta. Nam Bollandiani ex
Auctor Viiae ita prsefatur, ut Nic. Antonius, qui ad exemph) quod Nic. Antonius ad eos misit ita referant
Bollandianos exemplum ejus ViUe misit, refert in Scriptis postquam edidit Alphabelum Papice judicum,
bibliotheca : i Scri; sit poslquam edidit alpha! etuin Atphabetum verbalium, etc, el in nota subjiciunt :

rudium, alphabetum verbalium, alphabetum theolo- An Palrice ? Nicolaus Anlonius annolat mendum hoc
gicarum distinctionum, aique alphabetum librorum, emendari non posse, quod indicati Alphabeli nuttus
oratione linem faciens , orationis : scripsit alphabe- memnerit. Fabricius 16 in Bibl. med. conjicit le-
tum futuros plangens Gothicae gentis erFores, simul gendum , Alphabetum palronijmicorum. Cum auctor
eversionem, quo quotidie Dnmino psallebat quod
in :
Vita? conjungat ha?c Alphabeta , innuere videtur
in hoc opere duximus annoiandum. Incipit alphahe- omnia similiter carmine aut rhylhmo fuisse compo-
tum orationis ad (entamenta repellenda adversarii, sita. Alioquin possemus suspicari sub his titulis latere

et Deigratiam promeren.lam, editum a sancLe recor- vocabula nominum per Alphabetum dislincla ,
qu*
dalionis Isidoro Hispalensis Ecclesias archiepiscopo. >
Dr0 x Eiymologiarum comprehendnntur, et librum
ij

Ex quo titulo fortasse emenJari poterunt verba su- Differenliarum, quo differentia verborum alphabetico
periora : orulione finem faciens , scripsil oralionis ordine explicalur, aut glossarium Isidori nomine jam
alphabetum, vel, ul interpungunt Bollandiani, oratione olim insigne. Et decimus quidem liber Etyraologia-
finem faciens, oralionis scripsit alphabetum. Ambro- rum fortasse seorsum etiam prodiit : quod de aliis

sius Morales lib. xn, cap. 21, in libro ms. collegii pariter sive libris, sive titulis judico, ex quibus vel
Coinplutensis se hoc carinen legisse testalur : Baye- in compendium redactis , vel nihil omnino mutatis
rius duplici exemplo in bibliotheca Escurialensi iilud opus Elymologiarum magna ex parte coaluit. Alpha-
reperiri aflirmal. Miratur Nic. Anlonius ejusmodi beti titulo anonymum exstat in Codice Begio-
opus
alphabelum desiderariin edilione I5regia Matritensi. Valicano 164membr. in-8 Alphabetum narra.ionum :

Mirandum nuncmagis estdesiderari in editione recenti ad vitam recte informandam conducenlium. Pezius
Matritensi. Monet editor in prologo non fuisse suae prscf. ad tom. I Thesaur. Anecd., num. 12, recenset
edilioni insertum, quod sero admonilus hierit exstare ex bibli"theca Mellicensi Atphabelarium dhini amoris
in Actis Sanctorum? Sed cujus negligentiac fuisse di- Nicolai Kcmpti de Argentina, Carlhusiani.
cam, quod neque ipsura Nic. Antonium legerit, neque 29. Ab Alphabeto pcenitenlis sejungere non licct

editionem Breulianam , minime quidem raram, prse orationem quain ex prsedicto ms. Breulius edidit, sic

oculis habuerit ? ir.scriptam : lncipit oratio sancti Isidori archiepiscopi

27. Contra Alphabelum pceniteritix Hernandezius pro correptione vilw ad flenda semper peccata. Eam
nihil objicit : nihilominus cum Exliorlatione poznilendi cuin Lamento poenitenlis Sigeberlus conjunxit La- :

etduabus sequentibus orationihus ad apocrypha illud mentum pcenitentis, distinctum alphabeto, addita ora-
rejicit. Est lamen peculiaris ratio cur hoc Alphabelum tione. lmo auctor ipse inilio sic refert ldclrco con- :

Isidoro adjudicetur; nam in multis mss. illud exslare surgens ad le lamenlationum ctamoribus, prece multi-
constat; auctor ViUc Isidoro a^crihit; et longe ante faria pielalis luai pulsans audHus, per alphabetum quoa

Sigeberlus inter alia Isidori opera recensuit : Lamen- prccmisi , singulas ejus litteras rigans ( forte rtgavi

tum poenilentis, distinctum atphabelo , addita orutione flumine lacrymarum. Duo argumenta Hernandeziu»
ex quo, ut pulo, Trilhemius desiguavit, Lamenlum profcrt ut hsec oratio Isi loro non ascribatur, primum
poenitentis, tib. i. Auctor Vit;e S. Isidori asserit in hoc quod auctor vulgata versione sacrce Scriptuiac utitur,
alphabelo orationis Isidorum planxisse futuros gentis quam s:eculo vn non versabanl nec sancli Patres
Golhicse errores eversionemque. Fortasse respexit ad neque interpreles Hispani. Alterum, quod ex Isidori
haec verba : lib. vi Etymologiarum, cap. ult., et libr. n Senteiit.,

Patbol. LXXXI. 19
 ,: u :

537 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROEEGOMENA. m

cap. 13, desumpta sunt qnae de poenitentia et salis- A sequioiis aetatis, fecisse constat, et nisi iu 1 idom
factione in ea oratione dicunlur. pro certo ponimus, fere omnia ejus opera facile ir
30. Ad versionem Latinam bibliorum quod atlinet, dubium revocare poterimus.
minime est mirandum si quando Lidorus aliter verba 33. Subdidit Rrc lius Or.uionem dici Isidori con-
sacrae Scriplune proferat quam in Golbicis Ribliis Ira insidias diaboli , quae
el vel pro ipso brevis est ,

leguntur : cum enim in aliorum Patrum scriptis in Alphabeto poenitentis tomposita fuit, vel pro alio
primis versatus esset , et plerumque aliorum verbis alphabelo ex iis quae interciderunt, vel fortasse pro
magis quam suis loqueretur, consequens est ut loca Exhorlatione joenitendi, quaeversibus etiarn rhythmi-
sacrse Scripturae quae ab eo allegantur, non debeant cis seu polilicis constal, ut vidimus. Hernande/.ius

semper ad ver^ionem quae in Bibliis Gotbicis exstat nihil peculiare contra hanc orationein profert : sed
referri. Rem acu tetigit vir doctus Mariana J7 m inculcat ejusdem incerti auctoris esse atque oratio-
not. ad lib. i c sntra Jud.eos , cap. 2 : « Hoc Isidori nem de correptione vitae. Rectius pronuntiat ora-
Psalterium, quo Mozarabes utuntur, nos deinde Hispa- tionem a Consiantino Cajetano divulgatam non differre
nicum Romani el Gallici comparatione vocabimus. a capite sive sectione ultima libri i Synonymorum.
Ex bis omnibus Psalteriis lolo hoc opere ab Isidoro Cajetanus inscripsil : Oratio, vel confessio B. Isidori
testimonia adducuntur ,
prout commoJius erat aut g episcopi et doctoris. Nolam hanc subjecit : Hanc a
promptius memoria suggerebat. Sed et reliquis divi S. Isidoro Hispatensi episcopo confectam oralionem
narum Scripiurarum libris promiscue Hieronymi praHerquum quod ex ms. perantiquo Codice bibliothecce
versione et antiqua Vulgata Latina editione uiitur : nostri cosnobii Sublacensis nos exscripsisse memini-
utraque enim ejus aetate circumferebatur, ul Grego- mus,nihil aliud de ea habemus animadversioue digtwm.

rius docet inilio Moralium : et ipsemet Isidorus indi- At cum ipse Canisiurn Possevinumque reprehnda',
cat lib. vi Etymol. cap. 4.... Saepe etiam , ut hoc quod librum de Conversis in libris Sentenliarum
loco fecit , ex variis inlerpretationibus unum testi •
Isidori contineri non adverterint, excusalione caret,
monium contexit. i quod hanc suam Orationem in libris Synonymorum
31. Imbecillum ergo argumenium est quod ex ver- non detexerit. EJita postea fuit a Tamayo de Salazar
bis sacrae Scripturae in Oratione allegatis petitur ad
in Martyr. Hisp. ad diem 4 Aprilis : et ex bibliotheca

ostendendum eam Isidori non esse. Neque tamen Florentina S. Marci indicatur a Randinio lom. IV Cod.

intelligo cur Hemandezius neget saeculo vh in usu

Latin. plut. 19,Codke 10 membr. in-8 saiculi xm, qui

apud Hispanos versionem Ribliorum vu'gatam. olim fuit ad usum Fr. Anlonii Riudi ordinis Minorum,
fuisse
Quam enim aliam versionem Riblia Golhica exhi- in quo sunt Gregorii Magni et aliorum quuedam , et

bent, excepto psalterio, quod

S. Pelri congruii, nisi versionem ipsam S. Hieronymi,
cum psalterio basilicse C P a §- 361 B -
hidori oralio
desinit, Trinitas sancta,
•' Ilici

etc, ut apud Cajetanum.

'
U '
^ curre »»7»'» <*

quae in nostra Vulgata agnoscitur? Suntquidem non- 34. Quasdam Isidori orationes ,
quarum alii non
nullae discrepantiaa inter Riblia Gothica et versionem, meminerunt, Alcuinus descripsit in opere cui titulus :

qualem nunc habemus, Vulgatam sed ex exempla- : Officia per ferias, seu psalmi secundum dies liebdo-

rium diversilate hoc discrimen petendum est vel , madce singulos, quibus in ecclesia canlantur, dispositi,

ctiam ex eo quod Isidorus , ul nonnullis placet, ver- cum oralionibus , liymnis , confessionibus , et litaniis.

sionem, quae in Ribliis Golhicis exstat, recognovit Feria 5 est Oratio lsidori pro omnibus Christianis
quod tamen minus certum pnlo. Sed de Ribliis Go- Pie exaudibilis , Domine Deus , clc. Sabbato : Oralio
thicis alibi uberius erit agendum. Nunc tanlnm ad- sancti hidori : Beatissimi servi itli quos, cum venerit

verlo, in Oralione pro correplioue vitae nonnulla Dominus, invenerit vigilanles. Beala vigilia, elc. Post
esse Scriptura3 sacrae loca, quse ex Ribliis Golhicis litanias inter alias orationes Oratio sancli Isiduri
desumpta sunt, ut ex Jerem. cap. u, vers. 23, cursor Tu, Domine, verus doctor, et pmstitor, advocatus et

levis explicans vias tuas. Ita Oratio el Riblia Gothica : judex, etc. Item ejusdem: Quo fletu mula mea flere
Vulgata : vias suas. Neque Sabatierius ex veteri Ita- incipiam, quibus lacrywis facinora mea lugeam! etc.
lica aut ex Patribus profert lectionem quse in BJbliis
^ mico, Oratio sancli Isidori : Succurre mihi, Deus meus,
Gothicis et in Oralione exstat. Non dubito quin plura
\Q anlequam mors veniat, etc. Hae duae orationes ex
bujusmodi occurrent Riblia ipsa Gothica, quae Toleti Synonymorum libris excerptaB sunt, sed non omnino
asservanlur, cum Oratione conferenti. Multa enim iisdem conlinenlibus verbis ; ac fortasse Isidorus
sunl in Onuione quae a nostrae Vulgatae lectione ipse eas in Officia ecclesiastica retulit. Alioquin Al-
aperte discrepant. cuinus orationes proferl ex aliis etiam Patrum ope-
32. Quod autem in Oratione qusedam sint quae ex rilms a se collectas : alque hac ralione ex Isidoro
libris Etymologiarum et Sententiarum pelita possint qnoque potuit orationes conficere , quamvis libros
videri (idenim alterum erat Hernandezii argumen- ecclesiasticos Hispania; non viderit. Oratio Succurre

lum), parum obesse debet nam jam saepe monui ; mihi, Deus meus, antequam mors veniat, ex lib. l Sy-

neque monere saepius me pigebit, Isidoro hanc fuisse nonyraorum versus finem deprompta brevior est ,

scribendi rationem, ut non minus ex suis quam ex apud Alcuinum quam apud Conslanlinuiii Cajelanuni,
aliorum scriplis compilaret quae ad rem opportuna qui eam edidit nomine Orationis vel Confessiouis ,

essent. Id et alios plerosque 1S Patres, prajsertim beati Isidori, ut modo dicebain.

 :

589 ISIDORIANA. — PARS I. CAP. LXXXil. 5(0

CAPUT LXXXII. A quunlur, scilictt Hisloria de spiritu quodam conjuralo

per priorem Fralrum Prwdicalorum (anno 1-423, hi
Operu quiedam hidori nomine edita, de qnibus an
ejus sinl dubitutur. Nonnulia ex lsidori Synonymi* civilate Allecli ), et Lucius Florus, quein in fine im-
contextu. Libri de norma vivendi el de conlemptu pressisse dicilur Conradus Gallicus in oppido Lip-
mundi. Collectutn de Iucnjmis sive opusculum de ,

Institulionc bonce vilce. Specutum luunanitutis, sive

tzensi 1487.Eodem volumine compacta c-t curiosa
Mudits recle vivendi. Kpisota de miseria curatorum, sive plebanorum. In-
1. Cum inulta opera aliis etiam Patribus sive ex- cipil : Secutum esl semper, etc, amantissime Joanncs,
scriplorum negligentia, sive hoininum perversitate, etc. Receiisentur diaboli, qui parochos vexare so-
sive pio quoiuimlam scriptorum, qui ipsi lateie vo- lent : Primus diabolus inler omnes est ipse collator,

luerunt, studio, sive denique ca»u imputata sint, etc. Terlius diabotus est coca lua domina, etc, quai
quae vere eorum non sunl, nihil miruiu esse debet nisi ab omnibus esset despecta meretrix, mdlalcnus
si IsiJori quoque nomine, cujus fama medio yevo domus tua: fuisset facla dispensatrix, etc.

late percrebrescebat, plura opuscula in vulgus sparsa 4. Breulius ex Bignaeana editione sumpsit opuscu-
fuerint. In hoc numero renoni possunt excerpia lum de Norma vivendi, cui hoc breve monitum prae-
quaedam.sive opuscula ex Lhlori libris com-arcinata, misit Jsidorus de norma vivendi. Hwc norma
:
vivendi
quamvis, ut same innui, nequaquam ab L-iJoii inge- B ex lsidori Synomjmis, ac libro de conlemplu mundi
nio et inore alienum puto, quod suas ipse scriptiones hinc inde majore ex prte xcerpta, polius quemdam ,

pro temporum ratione vario modo contexeret, ac cansurcinatorem habel auc:orem quam lsidorum. Ne-
diversis titulis reformaret. De Synonymis cap. 70 que enim credibile 21 esl tantum virum crambem bis
disputalumfuit : ex eo veluli fonle multi rivnli ema- coctam nobis opponere unquam siaiuisse. Ubi furtasse
narunt. legendum erit appouere. Sed, ut dixi, non ita eflicax
2. Margarinus de la Bigue edidit opu-culum de esl haec ratio, ut quibusdam fortas?e videtur. Et»i
Norma vivetidi ex ms. Codice bibliolhecie S. Vk toris enim verum est nonnam vivendi excerpiam esie
ad muros Parisienses. In ex mplari nieo editionis ex Synonymis, ut consentiunt Cellierius, Bellarminus,
Bgnaoamc nota ms. esl hunc libnim de Norma vi- Dupinius, Caveus, Placcius et alii tamen dubitari ,

vendi videri esse parlem posleriorem, sive secundum adhuc polest an ab ipso Isidoo excerjita fuerit.
libium operis Synonymorum. Verum Synonyma, Eam exslare in bibliolheca Escurialensi lit. M, plut. 5,
quamvis in editione Bignoeana in duos libros dislin- n. 3, lesiatur Bayerius. O.iiissa nihilominus fuit in
cta non sint, tanien etiam in 20 ea edilione duos, utraque MatritensieJilione. Diversum quoddam
quns alii distinguunt, libros sub uno titulo comple exemplar ego edam ex Codice Borgiano, de quo
ctunlur : et Norma vivendi ex ipso Synonymorum Ci cap. 107, num. 31
opere excerpta est, non ita disposita, ut distincius 5. Plura eodem aut simili titulo sunt opuscula,
ejusdem operis liher censeri pos-it. Putabat Bi- qu.i aliis aucloribus ascribunlur. In Codice Valicauo-
gnaeus se primuin hoc opusculum edere; sed longe Palalino 327 est S. Bernardi formula honeytie viiae
anle proJierat. Pelis a me, fraler. Ibidem alia anonyma : Lilertionem
3. In volumine Vaticano E litorum 69G3 in-4 plura tuam; quse rursus lecurrit in ddice Palatino 599.
sunt opuscula simul compacta, et qme eodem circi- In Codice vero Palatino 586 exstat S. Augustiui tra-
ler lempore impressa typis vilenlur. Primiim est ctatus brevis De honestate vikc religiosx, Peiis ame,
Franci-ci Mataratii Perusini de componeudis Yersibus
frater. Codice Regio-Vaticano 444 S. Bernardi
In
hexumelro et pentamelro opuscitlum : Veneliis 1408. formula honesle vivendi Si quis. In Codice Vatica- :

Deinde Jacobi Publicii de Arle oruloria. Item ars no Ottoboniano 56 sermo S. Bernardi, De moribus et
memoria? cum fujuris. Sequilur traditio morum, venu-
honestate vilce. Petisti a me. ln Codice Chisiano Sen-
stalcm complectens :
lenliarum Isidori est eiiam Bernardi formula honesla;
Moribus, el vita quisquis vult esse f^cetus, vita^ ; sed notatum est auctorem esse* Bernardum
lnlente videatque legat praesenlia laeius.
Silveslrum , cujus pariter est epistola de re lamiliari
Subjicitur interpretatio germanica. Hoc exordium, bene admiuislranda inter Opera S. Bernardi. Ber-
nisi fallor, alicubi appositum poemati leonino, quod nardus cognomento Silvester idem est ac Bernardus
Faceto tribuitur, ansam praestitil fingendi poetam Carnotensis sx-culi xu scriptor, cui Fabricius tribuit
Facetum nuncupatum; quia scilicet a nouniillis poe- quidem epistolam ad Raimundum Castri Ambrosii
ma ipsum Facelus dichur ab ullimo verbo primi de moJo rei familiaris ulilius gubernandoe, non vero
versus. Succedit Tractalulus Synomjmorum Jsidori formulam honesloe vitse. Nonnulli ctam hoc titulo
de vittB prcesenlis regimine, twn tam jucundus quam donanl excer^tum ex epislola S. Hieronymi ad Ne-
utilis. Capitulum 1 de Norma vivendi. Age, fili, ut potianum.
oporlet, etc. Desinit, ne bonum, quod accepisti, despi- 6. Alia est formula honesfac viiao, qua3 Senrc>c
cias. Sunt capila 16, totidem alque in edilione Bi- trilmitur in Cndice Valicano 995, et in alio pariter
gnaeana ; sed in hac aliler sunt divisa et desunt ti- Vaticano 1783. Sed re vera est S. Msrtini Dumiensis,
tnli. Caput 11 in veteri editione est de doctrinutione. sive Bracarensis cui ascribilur in Codice Valicano
,

llxc anliqua edilio iisdcm characleribiis el simili pergam. 634. Martini episcopi de quatuor virtutibus
charta cst atque alia quae in eodcm volumine se- cariinalibus libcr unus, qui formula vitce honestcc in-
 :

591 AD OPERA S. ISIDOfU HISPALENSIS PKOLEGOMENA. >92

scribilui, deque earum excessibus, id esl viiiis, c.ujns A mundi : Mundus, etc In alio Vaticmo 1699 indica-
prologus ad Mironem regem G/oriosJsshno: etc ,
lur fragmentum Senecse de Conlemptu mundi Licet :

Non ignoro, etc. Consonat Codex Vaticanus charla- gremium tuum, etc, quod fortasse spectalad formu-
ceus53.0, et Ottobonianus 1354, in qu.bus etiam lam honestae vitae Martini Dumiensis. Codex Palati-

est prologus ad Mironem regem. Edita fuit post alios nus 193 exhihet sermonem S. Augustini de Contem
a Florezio tom. XV Hisp. sacr. Non dissimilis est ptu mundi : Audite, fratres, etc Alius est sermo de
inscriptio, de Inslitutione bonee, sive, 22 ut aui na ' Contemptu mundi sine auctoris nomine in Codice
bent, novce vitce, quae alieri opusculo ex Isidorianis Regio-Vaticano261. Videte, quomodo caule ambuletis,
excerpto tribuitur, ut paulo post dicam. etc Liber Auguslini spurius de Contemptu mundi
tom. IX edilionis Lovaniensis est sermo laudalus,
7. Prodiit etiam in editione Bignaeana sancli Isi-
Audile, fratres, elc, qui in edlione M.UMitorum
dori de contemptu mundi libellus aureus; recogniloie,
inler appendices voluminis VI relatus fuit. Barthius
ut in Operum indice notalur, Huberto Schuttepuieo,
Lovaniensi. Opusculum sua editione lib. lv Advers., cap. 5, verba quxdam profert ex
Canonico in
Rogerii nom ne inscripto libro, de Contemptu mundi.
Breulius admtsit, hoc praefixo monito : In hoc libello

Synonymorum, 11. Poemata etiam hoc tiiulo insignita exstant.

mulla repetuntur, quce prius in libris

prcedicta sunt B Codex Ottobonianus 5325 refert Carmen de Conlem-

seu Soliloquiorum iisdem fere verbis
ptu mundi, Utilis est, etc, auctore Fr. Bernardo or-
quorum quidem nonnulla, ul per otium ticuit, annola-
dinisMiuorum. Codex chartaceus est suculi xv, in
bimus. Denique eosdem habet interlocutores, hominem
el raiionem, ut addubitem num ab alio collectus fuerit. quo sunt etiam Ovidii nomine carmen de Speculo
manus meas quidam liber Cice- medicinx : Nil tibi; comcedia Plauii, sive liber Bir-
Preefatio e*t, Venit ad
ronis, cujus forma, elc, quce verbis nonnihil mutalis rise (forte Byrriw, quod e^t servi nomen in Terentii
Andria), Grcecorum studia, et ^Esopicae fabulae versi-
ante Synonyma in edilione Matritensi legilur, ut ca-
bus, Ut juvet, et prosit, etc, quas in Codice etian»
pite 70 clixi ,de ouinione eliam Breulii verba
nbi
Uibinate 552 exstare monui in Prolegom. ad Dra-
feci, qui Consolationem Ciceronis indicari exislimat.
conlium num. 70, ubi observavi Labbeum has fa-
llic de Contemptu mundi libellus in utraque editione
bulas, quas nundum edilas exislimabat, in animo
Matrilensi praHermissus fuit.
habuisse typis vulgare. Sed multo ante prodierant,
£. Vidi Venetam bujus libeili editionem cum aliis
ac plures earum ediliones Fabricius indicat in Bi-
opusculis. 4. Joannis Cersonis, cancellarii Parisiensis
blioth. Lat. vet. lib. n, cap. 5, num. 1, in not., ubi
doctorisque celeberrimi, de Imitalione Christi, et de
advelit auclorem ab aliis Accium, ab aliisSalonem,
Sacramento 1355, in-16. Quod a
allaris, Venetiis,
p ab aliis Romulum seu Romalium, ab aliis Bernarduin
plerisque aliis Thomae a Kempis adjudicatur. 2. D. Yocari.
Leonis papce de conflictu viliorum atque lirtutum li-
12. Bernardus ordinis Miuorum auclor carminis
betlus : Apostolica vox clamat, etc, qui Isidoro quo-
de Contemptu mundi diversus est a Bernardo Mor-
que nostro a nonnullis tribuitur, ut cap. 84 dicam.
lanensi, seu Morlacensi, aul Morlavensi Cluniacensi,
3. S. Isidori de conlemptu mundi libelus aureus :
qui anno circiter 1 130 libros tres de Contemptu mundi
Wnit ad manus meas quidam liber, cujus forma, etc
carmlne dactylico leonino scripsit, s;i pius typis re-
Deest Ciceronis. Desinit cum Breulio : donum sun-
cusos. In Codicibus Vat. 5158 et 5161 est carrnen
clum accepium retine. Sequitur aliud opus de Con-
Contemptus mundi inscriptum : Cliartula nostra tibi,
lemptu mundi, sive de miseria conditionis liumance,
etc, sine auctoris nomine.
Innocentio papa III auctore. Aliam editionem libelli

Isidoriani Venelam,anni 1523, in-8, laudal Fabricius

2i 13. Auclores qui in celebri controversia de
auctore libri de Contemptu mundi et Imitatione
in Bibl. med., qui Breulii sententiam de Consola- Thoma aut pro Joanne
Christi aut pro a Kempis,
tione Ciceronis in prologo indicalam sequitur.
Gersen Benedictino, aut pro Joanue Gcrson, aut pro
Nic Anlonius censet opus Isidorianum de Con-
9. aiiis scripserunt, accurate Fabricius in Bibl. med.
lemplu mundi idem esse cum Synonymis, aliquantu- verbo Kempis Tliomas recensuit. In Codice Palatino
lum licet varians, ut fere sunt quaecunque ex antiquis 414 papyraceo inscribitur : Thonms de Kempis de
ad nos pervenerunt. Sed potius esl compendium, aut lmiuilione Christi et Contemplu vauitalum mundi. In
exccrplum ex Synonymis, ita tamen ut nonnunquam Palatino 719 Anonymi, de Imilalione (Chrisli)e/
qusedam novic sententke interseranlur, aliquando ea- contemplu omnium vanilatum mundi : Qui sequitur me,
dem Synonymorum veiba Iongo contextu repetantur. imperfectum opus in fine. Codex Ollobonianus 530
10. Inscriptio de Contemptu mundi in aliis etiam coniinet Excerpta ex Joanne Gerson, aliisque in pri-
operibus vetus 23 est > et a U1U ' 1'S usurpata. Isido- valum u-um : Qui sequitur me, etc, quod est initiuin
rus cap. 41 de Vir. illuslr. fralrem suum Leaudrum ejusdem libelli. Codex est etiara charlaceus. In alio
edidisse refert unum ad Florentinam sororem de in- Olloboniano recenlioris astatis num. 5155 est Ano-
stitutione virginum, et conlemptu mundi libellum. In nymi Conjectura de libris de imitalione Chrisli eorum-
Codice Vaticano 3199 est opus Eucherii Lugdunensjs que auctoribus, et iu alio pariter Ottoboniaoo 5164
episcopi de Contemplu mundi et scecularis philosopliia: Conslanlini Cajetani Apologia pro Joanne Gersen ub-
ad V alerianum propinquum suum : Bene allegantur, bate Vercellense adversus Rosweydum : qnae nescio
etc In alio Vaticano 4257 Bernardus, de Contemptu an aliquanlulum ab edita discrepet. In Conatu
 ,

593 ISIDORIANA. — PARS III. CAP. LXXXII. 591

chronico-hislorico Papebrochii ad seriem Romanor. » 16. Res ita se habet : sive opusculum inscribatur
pontilic. dissertalio 45 esl, An Petrus de Corbaiia Collectum de lacrymis, sive de Instilutione novw vitce,

credi possit habere parlem in libris de Imilatione. Clni- aut, ui inCodice Veronensi, bonce, sive alio modo,
sti controversis inter Joannem Cersen et Thomam a ut de Vaticanis Codicibus mox dicam, idem est ex-
Kempis. cerpium ex libris Synonymorum, partim etiam ex
14. Libellum de Contemptu mundi Isidori nomine libris de norma vivendi, et de contemplu mundi.
vulgatum inier genuina ejus opera Zaccaria repone- Collectum de lacrymis diciiur ex inilio, quo mentio
bat ; cum tamen opuscula de Norma vivendi et de fit de lacrymis : Dilecte fili, dilige lacrymas. Hoe ini-

institutione bonae vita?, quce perinde ex Synonymis lium petilum est ex capiie, De lugendis semper pec-
prodeunt, ad spuria rejiceret. Ex Coilice Veronensi catis, aul in aliis edilionibus, de Humilitate. Alius

sacculi xv, quemcap. 43, n.35, descripsi, typis com- tilulus est de Instiluiione bono? vitce, ea ralione qua

millere conslituerat libellum de Inslitutione bonae simile aliud opusculum de norma vivendi inscribiiur.

viue, quem nondum editum putabat. Sed jam eum Cap. 44, n. 29, Codicem Florent. S. Marci de Ort.u

magna ex parte publici juris fecerat Tamayus de et Obilu Patrum recensui, quo exslal epistola beati
Salazar in Martyr. Hisp. die 25 Februarii, pag. 252, AmbMsii episcopi 26 aQ *
quemdam suum discipu-

qui inscripsit, Collectum de lacrymis, sive de Instilu- lum de Moribus et bonestate viloe eodem initio : Di-
tione novavitce. Exislimat fragmentnm esse epistolae, lecte fili, quod non dubito quir> ideni
diitge lacrijmas :

et S. Isidoro Hispalensi falso tribui. ln meo, i.-qnit, sit atque opusculum nostrum de Institutione bonK
Ms., ubi hcec recilatur epistola, litteris Cothicis exarata, vilae : nam et alibi etiam aliquem Isidori librum in
fioc invenitur titulo : Tractatus S. lsidori Hispalensis mss. Ambrosio ascriptum reperi, el in Codice Pa-
dc institulione novce vitce; et in margine eisdem lilteris latino Vaticano 852 sub epistolse lilulo de Moribta
iste : Alii hanc epistolam tribuunl S. Valerio abbali et honestavita libellus hic de inslilutione bome vi'a3:

Virgitensi, quam ad Justvm presbijlerum scriptam au- aliquanlulum conlractus beato Anibrosio archiepi-
tumant, quod est verius. Desi it, adimpletisque legis scopo ascribitur eodem initio : Dilecte fili, dilige la-

verbis vitam celernam assequeris. Omillil alia quse in crymas, elc. Desinit : Vide, quisquis hic (forte licec) le-

Mss. nostris adduntur, et quacdam ex superioribus, gis, ne quod legendo respicis, vivendo conlentnus. Co-
et in multis nonnibil discrepat. Opin onem Tamayi, dex Vaticanus 351, sceculi xiv circiter pergatn., p.

S. Valerio institutionen novae 25 v ' ,ce adju licantis, 217, sine litulo exhibet hunc libellum : Dilecte (Ui

secutus est Gui!ielmus Cave ad annum 680. dilige Uicrymas, etc. Desinil Ex recerentia enim umor
15. In Cndicibusmss., in quibus alia Val rii Ber- procedit. In indiee operum manu eadem, sive ejus-

gidensis, sive, ut Tamayus scribit, Virgitensis opera dem lemporis exprimilur hsec inscriptio : Synonyma
exslant, Florezius, qui ea lom. XVI Hisp. sacr. edi- ^ beali Isidori Hispalensis episcopi. Congruentior est
dil, epistobim delnstitutionenovae viUc, Valerio a Ta- kiscriplio in Codice Vaticano Palatino 327 char^
mayo ascriptam, non reperit, eamque a Valerii slylo taceo, de quo cap. 103, pag. 148 : lncvpiunt flores-
abhorrere censel. Sane cum ex Isidori Synonymis beali Ysidori : Dilecte fili, dilige lacrymas y noli dif-
opusculum excerptum sit, non aliter Valerio tribui ferre eas, elc. Dcsinit aut juslif.catur, aut damualur.

potest, nisi tanquam excerptori, aut consarcinatori. ExpUciunt qucedam Excerpta, sive flores beati Ysidori.

Bayerius in not. ad bibl. vet. anceps hac in re est. 17. Haec est causa cur etiamsi idem sit ubique
In not. ad num. 216 lib. v primum ait, in duobus initium opusculi, linis tamen diversus est in exem-
Codicibus Escurialensibus reperiri Isidori Collectum plaribus lere omnibus : quia in excerpto transcri-
de lacrymis, diversum, ul ipsi videiur, ab aliis aflinis bendo facile alius plura, alius pauciora seligit. Cum
argumenli opusculis; quod incipit : Dilecte fili, dilige autem idem sit initium in omnibus, consenlaneum
lacrymas, noli differre eas. Desinit : Vide, quisquis esl suspicari, antiquum ac fortasse Isidoriani tempo-
hccc legeris, ne quod legendo respicis, vivendo con- ris esse hoc opusculum, quod per manus librariorum
temnas : quod et ipsum eodem initio, ac fine, ac sub eas varietates acceperit, quas in mss. Codicibus ob-

titulo, Collectum S. Isidori, exstare monet in Biblio- servamus. Verba, quae ex mss. Escurialensibus Baye-
theca monasterii Alcobacensis, ut apparet ex Cata- " rius allegat, veluti postreraa Collecti de lacrymis,
logo Olisipone 1775 edito, a Tamayo S. Valerio tri- exstant fere eadem versus finem libri de Norraa vi-
lintum. Rursus in eadem nota addit, nonnulos vendi. In exemplari Veronensi quaedam sunt ,
quae
Isidoro ascribere epistolam, sive tractatum, De in- desumpta videntur ex cap. 2 et 17 lib. n de Oflic. ec-

slilulione novce vitce : quac polius S. Valerii Montensis, cles. Sed cum communia haec ipsa sint SynonymiSj
seu Bergidensis, crediiur. Idem argumentum in not. excerptor haec tantum fortasse prae oculis habuit.
ad n. 570 lib. v retractat, ubi advertit idem esse Aliud est opusculum ex Synonymis pariter desumr
iniiium Institulionis novae vitv apud Tamayum, et plum, Sermonis insignitum, de quo cap. 70 dixi.
tilulo
Collecli de lacrymis, sed forta^se diversa esse opus- 18. Excerplum quoque e^tex Synonymorum libris
cula, quamvis ab eodem fonte de cendant : landem Speculum humanitatis, ediliim saeculo xv, ul ex ve-
ex nlriusque collatione colligit, Colleclum de lacry- Exemplar, quod
tuslissimi cbaracleris generc colligo.
mis, in duobus mss. Escurialcnsibus exstans, longe pcucs V. C. Pctrum Emmanuelein Hernandozium
uberius esse , ac duplo minimum auctius prae tra- cxslabat, ciiiuienliss. mcus palronus cardinalis Lu-
ctatu de nova: viiie Iuslitulionc, a Tamayo edilo. rciuaiK» ad mc tran-miiti curavil. Editum opusculum,

503 AD OrElU
pnto sine 27 nomine; certe nomen ancto-
atictoris
\is in hoc exemplari non comparef, uti neque anni
nota, autedilionis locus. Prima hacc occurrunt verbn:
Speculum humanitatis. Hic introducuntur personce
duorum scilicet deflenlis liominis et admonentis ratio-
nem corrigo rationis). llomo: Anima mea in angustiis
es, elc. Legendnm est, non es.sic alia passim menda
interseruntur. Finis : Jam scis,
deincf*- vide ne contemnas vivendo quod au-
vivere :
disli modis monendo : fiat, fiat. Amen.
culum humanitalis, vel modus recte vivendi. Corru;>la
sunt extrema verba : simili tamen modo
Contemptu mundi et de Norma recte vivendi desi-
nunt. Ejusdem ferme tituli celeberrimum, olim pra3-
sertim, opus est Ro ierici Sanctii de Arevab, Spe
culum vitce humance.
CAPUT LXXXIII.
Aila opera, Isidori nomine aut sunposi-
edita, dubia
titia. Testimonia srtcrce Scripturce. Liber de Ordine
crealurarum. Daclierii prcefaiio. Liber fidei catho-
licte.Professio fidei. De ecclesiasticis
Vezzosii prcefatio in hnnc librum. Pelri Emmanue-
lis Hernandezii Observaliones de Brachario episcopo
Ilispalensi auctore ejusdem llbri.
1. Perantiquus Codex Veronensis,
verbis cap. 44 dcscripsi, post Prcoemia
Ortu et Obitu Patrum, et Allegorias Isidori, exhibet
Tcstimonia divince Scripturce : quam Isidorianam
colleclionem esse Maffeius existimabat, et edere co-
gilabat. Ac fortasse hoc opus indicabatur in cata-
logo Gotwicensi saeculi xn, de quo cap. 46, num. 8,
Sententice Isidori de utroque C
hoc expresso tilulo :
Teslamento. Quanquam collectio illa sentenliarum
non sohim testimonia divina? Scripturse continet,
verum etiam post haec veluti allera parte testimonia
quorumdam Patrum exbibet. Post Maffeii obitum
Zaccaria inler alia Isidori opera, a se edenda, Tes-
trnonia divinae Scripturae reposuerat, ut dixi cap.
41 qnse tamen in Conspectu edito editionis Isido-
;
rianae silentio prseteriit, quod jam in Iiinere littera-
rio perltaliam pag. 189 publici juris fecisset, Isidori
verum opus esse nogans. Praemisit Monitum, quod
hic sisto.
28 2. Veteribus Palribus fuit in more positum
Scripuirarum Patrumque lestimonia colligere ad ali-
quid comprobandum, nulla addita explanatione, aut
ex illis argumenlalione. Celeberrimi hac in re sunt n nioraha prailigunlur argumcnla, puuiis excepli>, qui
r
Cypriani Testimoniorum ~a
:„.,: nn .„•:„,„„:,* i..j
adversus Jndaaos im
libri tre«,
quibus nuper accessit exboriatio S. Cypriani de Poe-
nitentia an. 1751 a Cl. P. Joanne Chrysostomo
Trombebio ediia (Tom. II Anecdotorum a Canonicis
RegulaiibusS. Salvatnris evulgatorum, part. r, pag.
1, seqq.). Ad eamdem fere formam coiscriptus est,
qui vulgo tribuitnr Prospero, de Promi sionibus et
Prasdictionibns Dei. Leo quoque Magnus post Ephe-
sinum lairociniuin leslimonia qiiaBdam Patrum contra
Eiitychianam haBresini a se collecta in Orientem mi-
sit, quse Vossius in editione S. Gr gorii Thauma-
uirgi Grsece divulgavit ; tum multo auctiora, atque
ordjne immuiato ad Leonem Augustum perscripsit,
atque epistoke suaj subjecit clxv Ballerinianae edi-
tionis, Cacciarianre cxxxvur. Quid? quod Pelagius
ips n , uti ex S. HiTonymo accnpimus in primo ad-
versus Pelagianos bro (cap. 9), Testimoniorum li-
I rio«antur. Et vero perritliculuin foret ut iuee Testi-
(??<? 5 scribcns, se imitatorem , imo expteiorem operis
;;
S. ISIDORI HISPALENS^S PKOLEGOMENA. 516
A B. martpfia Cypriani scribentis nd Qiiirinum fateba-
5. Haec exempla secntus est anclor Testimonio-
rum, quem primus e lenebris eruo Veronensis Co-
dicis benelicio. O. Maffeius Bibliolh. VernnensN Ms.
parle prima pag. 88 ita Codicem hunc desc; ibit Ejna- :
dcm formce libro, mixto itidem, vetusloque, ac ad ty-
pogrupliicitm ut plurimum accedente cliaractere, con-
tinenlur licvc : 1. dilur liber Prsemiorum, Dialogus
quid scit (sit) recte S. Hieronymi presbyteri. Nec praemia memorat, nec
dialogus esl, aul D. Hieronymi opus, sed illud hidori
de quo Braulio Pnoeuiiorum librum unum.' 2. Viia
Explicil Spe-
vel obitus sinctorum qui in Domino prcecesserunt.
5. Incipit ojuiscuIj S. I i iori, ac si quce antecedunt
libri de ad alium pertinerenl. Liber sequitur, a supposilitio
fseudo-Dextri Clironico alte i Isidoro perperum tri-
bulus, de nom ninus Legis et Evangelioruin, quem
titulum a BrauHone, ut videtur, accepit. Eum Guil.
Cave inter deperditos recenset, imo nunquam exstitisse
g suspicatur, cum ambigat an idem sit cum libro Prooe-
miorum; at vulgatus non scmelest Allegoriarum litulo.
4. Incipiunt testimonia divinre Scripluroc collectio
:
est Senlemiarum primo ex Velere et Novo foedere
deinde ex libro collationum ,. et de senlenliis Evagri
ad lraties, procul dubio Evagrii Ponlici decerpilur :
etiam de l.bris Ambrosii et Prosperi, et afjerunlur
doamatibus. Testimonia de libro S. Marlini, non illius Turo ici
episcopi, sed iste paler fu't monncliorum. Marlinum
Bracarensem intelligo, qui in Gallcecia plura monas-
teria condidit, Patrumque JEgyptiorum sententius a
quem Maffeii Grceco sermone transtulil. < Argumenlum est, ex Iti-
spania allitum Codieem, vel ex Hispano saltem tran-
, librum de
scriplum, non enim in alia provincia Martiws Bra-
carensis pater vocarelur monachorum. Abruniuiiur
denique simul cum dimidiato libro collectio Iiaec,
qunm, cum ejusmodi plures inspexerim, ineditam
repuio, et a S. bidoro, quamvis hucusqoe non in-
naluerit, profectam plura vi lenlur suaier j . >am in
Codice reperitur, Isidori tanlum scripla retinente;
litulus anteriori bbello prafixu?, Opuscula S. Isidori,
innuit, non unuin lanlummodo ejus opusculum se-
qui ex Hispaim conlerraneo praecipue excerpit
:
labor demum Isidori genium apprime referens, 23
quem o^itime Sixtus Senensis dicit, > in legendis,
colligendis, cooplandisque dictis, ac senteniiis, el
rapsodiis veterum Patruin desiderium habuisse in-
explebde. « Eodem , quo congeries Uta nomine ,
Isidori liber de Fide catlwlica appellalur in chronico
Konlanellcn^i ex Dtcberio (Spicil. t. III, p. 241 ),
nempe Teitimoniorum de Clirislo et Ecciesia. Mirum
quidt-ra e sel tx Gregorio Magsio et Auguslino nibil
huc Isi lorum conlulisse se.l mulilus liber est, ut ;
di\i, et compilaiio abrnpta. Ea quoque incidit mihi
cogiutio, opus isiud iuuicari, cum Isidori Sntentia?
ab anliquis scnptoribus lau.lantur; huic eniin mullo
magis qsiadral denomi.alio, quam libris de summo
Bono, qui etiam ires sunt, cum Iklepbonsus Senten-
'^rum lib-um iiuum nun.eiei. Cacterum capilulis
• . V
de uno Deo et de dislinclione Personarum. ln boc ar-
gumentum versiculi asseruntur hi ex Joannis Epi-
stola i Quoniam tres siint.qui tesliinonium tlanl in
:
terra, Spnims, aqua el Sanguis; et tres unum sunt
in Christo Jesu et tres sunt qui lesiiinonium dicunt :
iii ccelo, Paler, Ycrbum, etSpirbus, et trcs unum
sunl.
4. Hactenus Maffeius. Et doclissimo qniJem viro
facibs as>entior, Hispani boniinis esse, quos damus,
Testimoniorum libros. Isidori Hispalensis esse nun-
quam adducar ul credam. Nam Idelphonso, qui
hbrum unum Sentenliarum Isidoro tribuit, Brau-
linem CLsaraiigustaniim opponimus, qtii ires om-
nino Senlenliarum libros, eosque S. Gregorii Magui
floribus respersos a S. Isidoro prodiisse cominemo-
rai quales ii sunt qui eiiam d« Stimmo B mo pnr,- j
;
monia Lidoro adjudicemus, libros de Siiminc Bono
 ,
; ,

591 ISIDORIANA. PARS III. CAP. LXXXIll. 588

eonlra omnium manuscriptorum Codicum lidem illi A riebat. Non igilur absurda esl opinio Mafleii, qui ab
erinere. Atqui si Melpbonsum velimus libri unius Isidoro opus profectum arbilrabatur. Ac poluil acci-
Senlentiaium nomine non libros de Summo Bono
dere ut Isidorus post tres Senlenliarum libros, ex
sed haec Teslimonia indicasse, facile criiious quis-
piam, animadverlens libros de Summo Bono ab Gregorio et Augustino potissimum colleclos, novaur
1'ielphonso Juisse minime comrnemoratos , ejus si- hanc collectionem ex sacris litteris et aliorum Pa-
lentium urgebit ad illos Isidoro abjudicandos. Qu s trum lectione ordinaret : et hrec esset idonea causa
enim credat Idelphonsum libros illos silentio prre-
cur nihil hi;c ex Gregorio et Auguslino contulisset,
tei iisse, qui et doctissimi sunt, et ad Ecclesire con-
firrnanilam doclrinam maxime faciunt, dum TVsti- q;iod Maffeio rnirum videbatur; etiamsi aliunde Hber
moniorum.qurjemoralis tanUrmmodo sunt argumenli, mutilus non essel, el compilatio abrupta. Quaeri
libellum hinc illinc nullo ordine conrasum non silel?
illud pctest quisnam sit liber ille Sententiarum, ex
Neque etiam Scripturarum versio eadem esl Isidoro,
qu;e auctori hnic nost o; sed utraque inter se maxime quo postremrje senteniia? excerptre dicuntur. Non
disciepat. Quo vero aiebat Mafleius, hoec lestimonia
l dubito quin liber sit Prosperi, qui Sentenlias ex
in e Codice reperiri, qui nonnisi Isidoriana conii-
>
Operibus Augustini collegit seorsum etiam editas
neat, nullius e>l roboris ad rom prrjesentem. Norunl
Hclmstadii per Joannem a Fuch:e anno 1615 in-8.
enim qui mss. Co iices pervolntaiunt, nec librorum
inscriptionibus, nec ordini quo exarati sunt liden- Inter 31 oinnia Prosperi Opera tom. I, pag. 3 6 ,

dum satis. I,sum hunc Codicem inspiciamus. Priora „ edition. Venei. 17ii. Titlulus est Sententiarum ex
opuscula duo, qui Codicem exaravit videlur om- ,
B „ „ . . ...
:

nino Isidoro abjulicasse; alterum quidem procemio- «flWMW*. Augnstini lli pponensis episcopi deliba-

rum omnino, cum S. Hieronymo tribual; allerum larum liber unus. Singula capita singulis sentenliis
minus quidem apeite, sed quantum conjectando nullo inter se ordine connexis ahsolvunlur ; adeoque
assequi possumus, non obscure, cum post illud opus-
multo utilior fuit Isidori induslria qui Iribus Scu-
culum primo occurrat inscriptio Incipil Opuscula :
,

Isidori. Quis ergo opusculi auctor ? Hispanus fnit lentiarum Hbris ex Gregorio , Augustino aliisque
ilerum aio fortassis etiam Isidoro paulo anliquior.
; Patribus systema quoddam theologicum insUluil, ut
Nam etsi liber mutilus est, tamen suspicari facile superius cap. 67 dictum.
possumus eum qui Martini Bracrarensis testimo-
nia paulo post Scripturarum teslimonia collegit, 8. Liber de Ordine crealurarum Isidoro ascriben-
Isi lori 30
scntentias ante aliorum omnium dicta in dus videtur, ul pluribus confirmavi cap. 23, ubi eliam
niedium fuisse allalurum , cum Isidori nomen apud monui a me edendum cum variis leclionibus, a V. C.
Hispanos tanta semper lueril celebritale.
5. Utut est de auctore utilissimum opusculum
,
Thoma Dendrade diligentissime collectis ex ms.
bocce negavtrit neino. Nam et niulta hinc licebit Co lice Florentino. Nunc solum apponam ea qrxn
expiscari qurje ad versionem Scripturarum Hierony- Dacherius in prologo ad tom. 1 de hoc opere pire-
mianam cum erjeieris comparandam faeiunt,et novum
falus est.
ex Hispaniis leslem suppeditat pro Joannreo de san-
cti^sima Trinitate teslimonio. Nec inutile lortassis 9. Tertium occupat locum S. Isidori Hispalensis
^ episcopi de Ordine crealurarum liber, quem Bratilii
fuerit Pairun qui bic recitanlur locos cum editis
exemplis conferre, quod mibi non licuit. Crjesaraugustanrje civilatis episcopi rogalu editlit. Ejus
6. De edilionis porro ralione brjec habe. NuIIa in quanquam scriptorum ecclesiaslicorum nomencla-
Codice exstat librorum divisio. Cum tamen, si urium tores tam veteres quam neoterici haud meminerint,
Deuteronomii locum excipias, eumque misere cor- stylunr nihilosecius Isidori ac mentem atleo in prom-
ruplum, qui posl Cassiani sententias in Codice de- plu mihi visus est prrjeseferre, ul germanum illius
scriptus fuit, Pat>um tlicla continenii oratione posl fVtiim existimaverim in dubium revocare posse ne-
Soripturarum teslimonia reddanlur, aique hoc tilulo minem. a Cod-cem non procul ab auctoris sevo ex-
IncipiunlTestimonia divincc Scripturcc prrjenolet>irope- aralum, e nobili nostro S. Remigii Remensis mona-
ris initium; mihi in mentem venii totnm opus in sterio depromplum, evulganrus. Celebrior esi Isidorus,.
duoslibellos tribuere, quoruin alierum Scripiurarum, perf ctissimum sanctitatis el omnigenre eruditionis
allerum collecla Patrum leslimonia exhiberet. Quaie exemidar, quam ut debeat penicilli mei rudibus lineis
necesse fuit ut ad imitalionem tituli illius quo in- adumbrari. Jamdudum mullis illum encomiis cele-
scribi librum in Codice dixi, alterum conlingerem, brarunt I-idorus Pacensis in Chronico, Braulius ille^
:

quo secundum Iibellum prrjenolarem. C teru n reli- s

s ve Braulio in Prjenotatione librorum S. Isidori
giose Codicem ipsum describi curavi, non ortbogra- Ildefonsus Tolelanu*, ac Sigebertus de Scriploribiis
phia tanium velere diligener servata sed sphal- ecclesiasticis. Florehal Heraclii temporibus. Al enint
,

inalis ipsis fere relenlis. E re lectorum fort^sse fuit, verba titulo apposita silenlio minime sunl praeler-
ul singulis senlentiis loca ascriberem , ubi in Scri eunda : Braulio episcopo urbis Romcc : quonim
pturisautapud Palreshabenlur; verurn ad id tantum D ? ra,i a elucidandorum addidi, Uoc e^lCccsnrcmansicc.
.

mihi oii non fuit. Iniiio quidem alnolata. sunt sed ;

Hrjesi, fateor siquidem apu : Scridores Crjtisaran- I

quod in ipso Codice ascripla repererim. Hrjechaclenus. guslain Romam aliquando fui se nuncupalam, nus-
quam licuit adverlerc; ni forte dixeris quod olim
Unica (antum ralione permotus est Zaccaria
7. R nianorum coloni.v, urbem pracipu un vocilari Ro-
ulopusculum boc Isidori csse neget, quod Scriptu- mam, quemadmodiHn Constantinopolim elsi , ralione-

rarum versio non eadem cst Isidoro qure auclori dissimili, imperalores quadam pirjerogaliva
,
appeli-
verint Hispani. Nolim tainen hac in re conjccturis.
Tesiimoniorum, sed utraqiic inler se maxime dis- inilnlgore, sed perspicacioribus relinqnens arbitiium,
crepal. Difficile tamen est id persuadcre, prrcsei lim ad alia propero.
cnm Zaccaria Hispani bominis, Isidoro eliam forlasse 10. Librum de Dogmatibus ecclesiaslicis, multis
paulo anliquioris, opus esse fateatur et cum aliunde :
aliis tribulum, primus et unus Margarinus de la
Lidorus plerumque Seriplurre vcrba desumeret , ul Bigne intcr Opcra Isidori edidit ex Diblioibeca V.
apud alios Patres quos lranscribebat cxposita repe- C. Petri Danielis Aurclianensis, inscripsilque, Isi-

n Reperi
hoc anno I6H5 cilatum hunc librum ab scd sub alio tilulo, ncmj c i
: hhlorus in iidc Calh^
>£nea eplscopo Parisicnsi in tracl. Contra Gr.ccos lica,
>
 , :

59") AD OPERA S. 1SID0KI HISPALENSIS PROLEGOMENA. 6UC

dori Hispatensis episcopi de doclrinaet fide ecclesias- A plaria , et antiqui scriptores de auctore liujus libclli

ticorum dogmalum libellus. Breulius nin solum ab tantopere discrepenl, ex uno Codice, quem B gnsens

Operibus IsiJori eju^modi opusculum rejecit, sed allegat, et ex teslimoiiio dubio Sigeberli, aut eliam

etiam hoc de eo monitum post libros de eccle>iasticis cliriori Trilhemii, Isidoro illum ascnbere non ausiin.

officiis apposuit : < In Operibus S. Isidori, anno In invenlario et in indice bibliolhecae Vaiicano-
Christi 1580 32 Lutctiae impressis, sequebatur libel- Lrbinatis Cod. 1504, pag. 62, indicatur lsidori

lus de ecclesiasticis Dogmalibus, quem nos integrum liber de ecctesiaslcis Dogmatibus : Divince, etc. Sed

inter Opera divi Augustini repertum sustulimus. in g > charlaceo Codice Isidori tantum sunt tres

Quanquam nec Augustini, nec Isidori est, sedGen- libri Sententiarum, et liber Differentiarum rerum :

nadii Massiliensis presbyteri non saiis caibolici :

pagina vero 62 occurrit tabula capilum , et inilium

ejusque nomine eifatur a multis , ut a S. Thoma libri terlii Sententiarum ,

qui incipit , Divince sa-

MagMro Senlenliaruin pienlice elc.

quodlibeto 1-2, arliculo 10, a ,

lib. u , distinct. 8 , ab Walafrido Strabone lib. de 14. In Bibliolheca veteri Valicana Codex 458 per-
Rebns ecclesiasticis, cap. 20. Propterea hunc libel- gam. in-fol. parvo inter alia Augustini opera fol.

lum Lovanienses rejrcerunl in appendicem lom. III

113 refert Ejusdem de : ecclesiaslicis Dogmatibus :

divi Augustini cum anlidoto. > |j

ac rursus Codice 466 Augustino tribuitur. Sed in

II. lnteropera quae Trilhemius Isidoro adjuli.a», inventarii niargine hcec est nota : In hoc etiam libello

aliis ignola, Nic. Antonius reccnset ecclesiasticorum non hab.ntur qua in impressis ponunlur post capp. 21

dogmatum librum unum, quem ex Placcio observal el 2-i, et est Gennadii Massiiiensis. Nihilominus Au-

et Augustino, et Akuino, el Fulgenlio, et Gregoiio guslino ascribitur in Codicibus 473, 514, Valicanis,

papae prsetrr lsidorum tribui solitum. Sed praeler- et Godice 4982 pariler Vaticano, sub hoc ttulo : Li-

quam quod a Bignaeo ex ms. Codice Peti i Danielis bellus contra omnes hcereses de fide catholica : Credi-

Trithemius ex Sige- mus in unum, etc. Codicem 475 cap. 95 de cribam.

nomine Isidori liber editus fuif,

berto hoc opus Lidoro tribuere videtur. Nam Sige- Codex eliam Ottobouiauus 459 sic refert Aurelii :

berlus inter alios Isidori libros commemorat librum Augustini Diffinitiones de ecclesiasticis Dogmalibus :

ecclesiasticorum Dogmalum. Et quamvis Fabricius in Credimus unum , etc. Ejusdem confutulio calholica

Bibl. med. suspicetur Sigeberlum loqui de tribus quorumdam capitulorum : Quoniam Christiunce, etc.
libris Sententiarum, qui certe a Sigeberlo alio titulo Est membr. in-fol. Alius Ottobonianus 612 mernbr.

non sunt nominati , tamen Ti ithemius diversum iu-fol. Auguslini exemplar verce fidei : Credimus, eic.

aliud opus inlellexit , et , ut viJetur, illud ipsum Codex Palalinus 191 papyrac. Auguslini de definilione
quod mullis aliis tribuitur. Monui jam cap. 67 C Dogmatum ecclesiasticorum : Credimus unum, elc.
Bayerium nulla iionea causa dubitasse num Kober- Consonnt alius Palalinus pergam. num. 213. Al
tus Coccus, qui librum de Ecclesise dogmatibus male Codi-x R gio-Val canus 85 papyr. sic in invenlario

Isidoro tribui asserit , ad libros Sentenliarum id enuntialur : S. Augustini, seu polius Gennadii Massi-

retnlerit. Neque enim dubium quin librum de ec- liensis, liber de ecclesiasticis Dogmalibus.

cle>iasticis Dogmatibus vulgo ita appellatum Coccus 15. Gennadio aperte tribuit Codex Vaticanus 655
intellexerit. pergam. in-fol., p. 170, Gennadius de dogmatibus

12. Nescio an ad hunc librum de ecclesiasticis ecclesiasticis : Credimus unum Deum. Nota hace in

D"gmatibus referendum 6ii, quod in calalogo veleri inventario a Ijicitur : Est vere Gennadii ; reperies et

bibliothec» Fuldensis sosculi x circiter Cod. Pa!al. in Alcuino. Eadem inscriptio nomine concilii Nicceni

1877 indicatur : Exemplar fidei S. Uierongmi , et Vatic. Codice 4152 profertur : Definitiodogmatum
symbotum qitod composuit Theodorus archiepiscopus ecclesiasticomm : Credimus 34 ltnum Deum, etc. In

Britanniw symbolum xn Aposlolorum, etin idem

, et Codice Regio Valicano membr. in-8, sine aucloris
symlolum tractatus cujusdam, exemplau fidei S. nomine dogmatum ecctesiasticorum ; capi-
: Definilio

IsiDor.i, et scriptum papa" Damasi ad Paulinum An- lulis novem in fine mulila. Codex Vatica-
constans ,

tioche um. Foriasse Fides sancti Isidori dicitur qua> nus 1348 membr. soeculi xi aul seq. continet pecu-
^
dam profe sio fidei, quae in Codice 2 archivii Vati- liarem quamdam collectionem canonum, cui pnemit-
cani, de quo cap. 107, Etymologiis inse-ta est tilur tractalus de Fide sancta? et individuce Trinilalis

tanquam aliquid ad eas pertinens; qua3 proinde Credimus unum esse Deum : opus ex initio libelli de
locum inter appendices obtinebif. D igmatibus ecclesiasticis aliisque aucloribus colle-
15. Quod autem ab ^Enea Parisiensi contra Grnncos ctum. Desinil : ralionemque conjungere.
Isidorus in Fide catholica laudatur, Fabncius in Bibl. 16. Haec ex mss. Codicibus Vaiicanis. Supra cap.
med. num. 12 id exponit de duobus libris contra 43 dixi, hunc de ecclesiasticis Dogmalibus libellum
Juda^os, qui etiam de Fide calholica 33 i"seri- in Codice veteri Barberinio saeculi vm aul sequenlis,
buntur. Quaedam sententise libeili de ecclesiasticis nomine Augustini iuscriptum exstare. Conlra cap. 44
Dogmatibus reperiuntur apud lsidorum lib. u de monui in antiquo Codice Lucensi, quem Mansius
Offic. eccles., cap. 24, sive lsidorus ex antiquiori descripsit Gennadio ascribi
, qui tamen Codex ;

libro eas sumpserit , sive potius recentior alius mullum ab editis discrepat, ut Mansius testatur ,

auclor ex Isidoro. Neque eniin tam certum est , ut nonnullis variis leclionibus in medium allatis. Idem
multi putani, Gennadii opus esse. Cura vetera exem- Mansjus in Supplemento ad Biblioth. med. Fabricii
 ,:

601 ISIDORIANA. - PARS III. CAP. LXXXill. 602

verbo Gennndius ejusdem Lucensis Codicis meminit, A eplscoporum Hispalensium, quem cap. 24 exhibui

in quo ait repnesentari librum de ecclesiasticis recensetur quarto loco post Isidorum. Hunc Bra-
Dogmalibus sub hnc titulo : Incipit de Dogmatibus charium aliquod opus edidisse colligit Florezius ex
ecclesiasticis scdis episcopi Maxiliensis. Hoc loco episto'a 2 Joannis Hispalensis ad Alvarum Cordu-
omissum est nomen Gennadii, fortasse errore lypo- bensem , quoe est 6 inter epistolas Alvari editas
graphi. Suspicalur vero Mansius legendum ecclesias- tom. XI Hisp. sacr. Ila enim ail Joannes Hispalensis
licce sedis, sed melius lrajici;*lur de Dogmatibas cccle- Sed et ea quce Brucharius episcopus in suis dogmalibus
siaslicis Cennudii episcopi sedis' Massiliensis, qui per omnem suum ecclesiam dicit agnoscenda , inter
error, ul Gmnadius episcopus Massiliensis dicerelur, ccctera ila instiluil : Animas hominum non esse ab

apud multos veleres irrepsii. Etsi auiem recentiorum inilio inter cwteras inlellectuales naturas, nec in semel
rommunis est hacc opinio, Gennadium presbylerum creatas, Esse autem Bracharium hunc scripto-
elc.

MasMliensem auctorem esse libelli de ecclesiasticis rem eu ndem alque Bracharium Hispalensem episco-
Dogmatibus, antiquiores tamen hac de re plurimum pum inde comprobalur quod cum Joannes Hispaleu-
inler se dissenliebant. sis eum rursum nominat, nosler dicil Hieronymus :

17. Nam pr.Tter varietatem Codicum Fabricius in quintam opinionem veriorem esse dicil, quam el noster

Bibl. med pro Augustino stare ait Abonem abbalem, B bracharius affirmuvit. Hoc fere sensu Alvarus Cor-

dubensis, Joanni HispalenM scribens, ail pag. 114

Joanaem Scotum el Babanum Peirum vero Abai- :

lardum et Gralianum jam sub Augustini jam sub Audi tuum Isidorum inquientem ; 140: 36
et pag.
,

Gennadii nomine hunc librum lau lare, nomen S. Num et egregius vester, imo communis noster Jsidorus
in quodam quid in Differentiarum de bealo dicat Ruspensi Ful-
Fausti episcopi Massiliensis eidein libello
Codice praeftsrri : Ratramnuin auctorem dicere Gen- gentio, etc. Nam Lidorus communis Hispaniae doclor

nadium Coiistantinnpoliianum episcopum. Longe habebatur.

plures recenset pro Gennadio Massiliensi , scilicet 19. Quid autem Bracharius scripsisset Florezio ,

Adriaiium papam, Alcuinum, Florum, ecclesiam

I non constabat. Joannem autem Hispalensem libellum
Lugdunensem conira Gotheschalcum Walafridum , de ecclesi slicis Dogmatibns innuere certum esl;
Strabonem, Algerum, Pelrum Lombardum, Thomam non quia opus dogmata inscribere videtur nam hoc :

A |iiinalem et Trithemium. In epislola synodica con- communi verbo veteres libros quosvis dogmaticos
cilii Francof»rdieiisis anno 794, idem opus Augustino intelligebant ; sed quia verba Braeharii exhibent

35 adjudicari videtur apud Labbeum t. VII Conc, totum cap. li libelli de ecclesiasticis Dogmatibus.
c. 1059, nam post S. Ambrosii quiedam verba lau- L'bi autem apud Joannem Hispalensem legiiur nec in

datur Augustinus : « Item sanclus Augustinus in C semel , Florezius corrigit, nec simul : atque i!a qui-

libro Enchiridion , etc. Item in Expositione catho- dem legitur in editione Institutionum theologicarum
licae Non ergo duos Christos, neque duos
fi.lei : Ven. Thomasii. Sed genuina leclio est nec insimul,
Filios , sed Deum
et hominem unum Filium quem ;
ut innuitur etiam in edilione Bignieana, ubi esl in

proplerea unigenitum diuimus manentem in dua- , simul. In mss. saepe e pro i occurrit, ut insemel pro
bus substantiis, sicut ei natura veritas conlulil > : insimul. Neque ignotum hoc adverbium esl anliquis

qii33 sunt verba capitis 2 iibri de ecclesiaslicis etiam non malis Lalinitalis aucloribus. Simile ver-
Dogmatibus. Placcius vcrb. Aurel. Auguslinus ait bum occurrit apud Alvarum, pag. 137, ex S. Hiero-
male hunc librum tribui Fulgentio , Gregorio et nymo Neque eus in semel (lego insimul) creulus in
:

Tertulliano, Elmenhorstium ad Terlullianum probare principio. Constat igitur auctoritate Joannis llispa-
Gennadii esse , sed capila quaedam ex epistnlis lensis ,
qui sseculo ix lloruit, Brachariuin ,
qui sa>
Coeleslini et Conciliorum esse desumpta, cum desint culo vn post annum 6G0 sedem Hispalen^em lenuis- e

in ms. Codice, ubi Gennadio tribuitur : Bernardum videtur, opus de ecclesiasticis Dogmatihus con cii-
Vindingium Augusiiuianum Hispanum in suo Crilico psisse, ut Ecclesiam suam instrueret.

Augustiniano casiigato pag. 58 observare caput 53 2». Difficile saneest tam efficax aliud lesiimoniiun
de quotidiana communione a sentenlia Augustini D pr0 Gennadio, aut Augustino, aut aliis reperire. Ac
aiienmn esse. f>rtasse // ispalensis titulus , in ms. aliquo Codice
18. In hac opinionum varielate erudilissimus vir perperam exaratus, ansam praebuit suspicandi opus
Hemandezius in suis animadversionibus ad Con- esse Auguslini ; et poluilaliquisex Hispulcnsi facere

speclum Zaccarise cap. 42 produciis diversam a llipponensem, ut contra in inventario bibliollnc;o

c cleris omnibus viam le.nuit. Censel quippe auctorem Vaticanae Codice Palalino 286 Augustinus dicitur
libelli de ecdosiaslicis Dogmalibus esse Bracharium, Hispalensis : Imipiunt omelice beali Augustini episcopi

antistilem Hispalensem ab Isidoro quartum ;

quo de Ispalcnsis m epislolam canonicam primum beuti Joun-
argumentodisserlatiunculama se edendam pollicitur. nis apostoli de churilate W
nomine Domini amen.
F.cce nunc sanclilas vestra etc. Homilia
Interea mihi Hispaniam sacram rel genli Iktc de Piaifalio : ,
:

Brachario occurrunl lom. IX pag. 2i seqq. Bracarius, Qttod eral ab inilio, etc. Quis est, qui manibus tru-
sive Bracharius diversus a Bachiario, cujus Ojiera a ctet, elc. De vocis Hispalensis inagna ptrturbalionc in

Muratorio, a Florio, el demum a Florezio lom. XV mss. Codicibus dixi cap. 24. Idem quoque Hispden-
Hisp. sacr. cdita sunt , in catalogo Emil ancnsi sis nomen fortasse eflecit ut alicnbi opus Lidoro
 ,

CU3 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEf.OMENA. 604

poiius quam Brachario, iguoio plerisque episcopo , A fnerit Semipelagianorum sententia , cum in co ne-
ascriberetur. Nolim lamen dissimulare diflicultalem quaquam Semipelagianus sil. »

nonnullam mihi suboriri,ne Bracharium auctorem 25. Hrcc ego de libro <ie ecclesiaslieis Dogmalibus
credam, quod cum in Hispania unum tantum videa- ejusque auclore ila collegeram , curn ex Hispania ad
mus Joannem Hispalensem qui opus commemorave- me quam indicaveram V.C. Pe-
delata esl Disserlatio
rit, Bracharioque tribuerit ; extra Hispaniam idem triEmmanuelis Hernandezii , quain ex Hispanico
opus multorum manibus eliam srjeculo vni terebatur, sermone in Lalinura conveilendani el huic loco
37 alque aliorum nomine inscriptum vulgo eral. inserendam censui.
Quid ergo , si Joannes Hispalensis inler aliquas De auclore libri de ecclesiasticis Doijmatibus Velri
scheJas Bracharii libellum offendens, Bracharium Emmanuelis Heruandezii Observuliones.
auclorem crediJit, quod aiium ignoraret ? Verum 26. Cum
nonnullum studium ac laborem in his
judicium cohibendum, donec Hernandezii dissertatio, observati-riibiis digerenrlis insumpserim, hujus <perrjc
quam dixi, in lucem prodeal. pretium me fecisse exisliinabo, si landem id quod
mihi propositum fuil oblinuero , scilicet librum , de
21. Cum appendces Isidoria-
tantus hic vir inler
ecclesiasluis Doamatibus , inscriptaiD , qui ab abis
nas libellum de ecclesiasiicis Dogmatibus referri pe peram Aug.istino affingitur, ab aliis probab lius
posse crediderit , eum recudere cogitavi non ex p Gen.iadio Mas-iiiensi genuinuin opus esse cujusdam
,

epi-copi Hispani qui saeculo vn exeunte vivehat.

editione Bignrjeana, sed ex alia quam Vezzosius cura- ,

Verum quo paclo in hanc ego cogitationem inciJe-

vit tom. III Institution. Theologic. Ven. Thomasii rim , primo loco exponam.
cum nonnullis notis ac variis lectionibus; qui ita de 27. Legenti mihi tom. XI Hisp. sacr. epi-tolam
opere inter aUas Alvari Cordubensis sexlam , ab Joaine
ip o prrefatur :
Hispalensi ad Alvarum data , hrec notaoda vcrba
22. GennadiopresbyleroMassiliensi,quemfloruisse occurreriint i Sed et ea qure Bracharius episcopus
:

constat quinto exeunte Ecclesire sreculo opus prae- , in suisdogmalbus per omnem suam ecclcsiam dicit
sens iis verbis in indiculo suo Instilutioniim Theido- agnoscenda inler csetera ila inslituit Animas ho-
, :

gicarum Iribuit Thomasius , quibus denotare videlur niinum non esse ab initio inter eeteras iritellectua-es
riullum ipsi fuisse dubium quin ei sil tribuendum. naluras , nec in semel [ Forle nec insimul ] creatas ,
Quae vero esse possinl aliis ea de re dubitandi ra- sicut Origenes fingit , neque cum corporibus per
tiones , delegunlur iu Admonilione , quam claris- coitum seminantur, sicut Luciferiani el Cyrilius , ,

simi Maurini editores Operum S. Augustini eidem etmulli Latinorum prrjcsumplores aflirmant , qua>i
prre i isere p:>g. 75 Appendicis ad tomum VIII edi- nalurre consequentia serviente sed dicimus corpus :

lionis Parisiensis anni 1688. Dissentiunt enim vete- tanlum per conjugii copulam germinari Dei vero :

rum charfse inter se, dum auclorem designant illius, judicio co.igulari in vulva et configi [ Forte el con-
et alioe Hipponensi Augusiino tribuunt , Pat^ro epi- iingi ] alque formari
, et formato jam corpore ,
:

scopo aliai alirje Alcuino , aliae Gennadio. Maurino-

, animam creari el infiindi , ul vivat in ulero homo
rum hanc laudat editionem eodem in Indiculo Tho- C ex aoima constan> et corpore, et egrediatur vivus ex
ma-uis , ei tamen pr.eponere visus est illam qurje utero plecus humana subslantia... Hieronymus opi-
legitur in lomo II Aoluerpiensis edilionis Operuin nionem veriorem esse dicit , quam et noster Bracha-
S. Angnstini anni 1577 , quacque occurrit et in rius aflirmavit. »

tomo I Opusculorum ejusdem S. Augustini Veneliis 28. Hxc , perlegenli subiil mihi in
ut aiebam ,

edilorum anno 1547, ob necessariam , ut ipse Tho- meniem paucis ante diehus me tom. I S. Martini
,

masius ait adtlitionem complurium capitulorum ,

, Legion nsis edit. Segovire 1782 eamde-n sentenliam,
quam fortasse ob causam el ralionem permoli Mau- Animas hominum non esse ab inilio etc. legis^e , ,

rini fuum exemplum huic alteri prrjelulere. Nohis S. Auguslino ascriptam. Cum locum relegissem et ,

Thomasium sequi religio sit oporlel Antuerpien-
sem in prrjesentia exhibemus collatam tamen atque
comparatam ad Maurinam hujus enim variantiis in
adnoiationibus indicatis, perinde nobis esse videtur
, : observasiem , sententiam desumplam ex cap. 14
, libri de ecclesins'. Dogmalib. , ui in nola marginis
; pag. 577 exp^essum est, divino beneficio accepium
reluli quod hac via verum auclorem celebrati illitis
,

ac si utramque daremus. libri reperi sem. Ita enim tunc arbilrabar rem evi-
denter a me compertam leneri , ac sine ulla mora
23. Quibusdam locis Vezzosius in notis sensum annnnliari debere tjusmodi operis auclorem Bracha-
caiholicum explicat , quo nonnulla3 propositiones rium antislil j m fuisse.
hujus libelli excipi debent. Esse autem in hoc opu- 39
29. Verum cum animum advertissem ad ex-
pcn lenda rationum momenla quibus iJein opus Gen-
sculo Semipelagiani erroris vestigium aliquod negat
nadio hanc opinionemsatis prob:ibilemes-e
tribuiliir,
Natalis Alexander dissert. 4 saeculi v versus linem ,
D comperi cujus argumenta ante sunt everlenda quam
,

quamvis Gennadium auctorem a^noscat. ju licium nostrum , sive polius Joannis Hispalensis ,
srcculi ix scriptoris, slatuatur. Prretereo igiluf eonmi
24. t Re pondeo secundo
c
, inquit , et , ut niihi senientiam qui librum de ecclesiaslicis Dogmatibus
quidem videtur, probabilius, librum illum de eccle- S. Auguslini fetum esse censent , quorum e numero
Dogmalibus est laudatus S. Marlinus Legionensis , qui snculo xn
siaslicis a Gennadio ,
jam ex hrjcrcsi
floruit , et Magisler senteniiaruin in nonnullis eJi-
Semipelagiana rcsipiscente, fuisse editum. Misit enim
tionibus parum correctis, ac forlassealii recenliores.
ille librum de fide sua ad Gelasium Romarium pon- Nihil etiam dicam de Graliano , qui eumdem librum
tilicem , ut ipsemet asserit quem illum esse veri- Paterio adjudicat , nihil de Trithemio aliisque , qui
,

simile est quem de ecclesiasticis D igmatibus inscri-

A cuino ascribunt. MUii enim unice proposilum cst
eorum raliones impugnare qui GennaJii Massiliensis
psit. An vero Semipelagianis erroribus male olentem nomine libellum de ecclesiaslicis Dogmalibus enun-
librum ad Gelasium misisset ,
quem noverat Fau-.ti tiarunt.
50. Juveril lamen anle scire quinam hi fuerint
et Cassiani libros 38 censoris stigmate inussisse.
pr.eserlim anliquiores ; nam qui recentiori lempore
quod initium salutis humanis viribus tribuissent? Ex a sreculo xn scripserunt , cx illis hanc opinionem
hoc igitur Gennadii libro colligi non potest quicnam haiiserunl. Prjeit omnibus Adrianus pontifex 1 qui
 . ,

603 ISIDORIANA. — PARS III. CAP. LXXXIII. 60G

cap. 59 opislolce ad Carolnm Magnum, anno 787dalre, A 57. Facilee=setsuslinerecaleros palronos ejusdem
ita refert In sacris prwdictis conciliis pro-decessorum
:
sententioe ex Aririano quo certe posteriores sunt,
,

meorum sanclissimorum pontijicum hovc ob'ata sunt eani exscripsisse atque illius aueloritate permotos
.

teslimonia id est sancti Gennadii Massiliensis epi-

, , omnes e-rasse. Verum noslram opinionem alia via
scopi , qualiter veneranda sint corpora vel reliq:iio3 defendere placilum est. Scilicet rejrcio poniificis
sanctorum capit. 40 Saaorum corpora el pracipue
,
Adriani teslimonio ob eas rationes qu* exposi ae
bealorum reliquias ac si Clirisli membra sinceriss'tne sunt, Joannis Hispalensis pro Biachario leslimoniimi
lionoranda eorum nomine appellatas velut
, et bnsilicas creteris nmnibus antiquius et. Walafridus quidem
loca divino cultui mancipata affectu piissimo et de- , Strabo qui eodem lempore quo in Hispania Joannes
,

votione fidelissima adeund s. Si quis contra lianc Hispalensis vivebat in Germania in op*re de exor- ,

sententiam venit non Cliristianus credalur, sed Eu-

, diis et incremeulis Rerum ecclesiasticaruni, rap. 20,
ttomianus. auctorein libri de ecclesiasiicis DogmaiibiH Genna-
quod validissimum dium laulat. Verum a hertere oport- 1 lestinionium
51. Huc Adriani teslimoniiim,
Strabonis test nionio Joannis Hispalen-ds recenlius
nmniiim est , neque
Lovanienses nciue tlieologi ,

esse.
Maurini editores Operum S. Augustini, pro Gennadio
allegarunl. Solum debiliiari poteril Adriani auclo-
opus non nisi post annnm 840 58. Sirabonis
scriplum fuit ut oslendit Cellierius ( llistoire gene-
rilas , si dcatur inter alios errores hisloricos qui ,

rale des Auteurs sacres el ecclesiasliques. tom. XVIII ,

paucis his verbis continenlur , recensenduni e->e
pag. 675 ) Ce qu'il ( Wala(ride) dil de la morl de
quod Gennadio liher de eccles-iasticis Dogmalibus :

Lotiis le Debonnaire esl une preuve quil ne composa

aitribualur. Nisi verba baec essent ponlHicis Romani,
g ce traite ( De exor, iiis , etc. qiCapres l'an 810. At
Baroniis aperle improbasset quod Gennad us sanctus )

appelletur , qui etsi a Pelagianismi macula apud episloke amoebaece Alvari Cordubensis et Joannis
Hispaleusis ah aono 820 ad 850 a Gomezio Bravo
S. Gclasium se purgavit , lamen apud mullos a
Semipelagianismi labe purus non est. collocanlur (Caial. episcop. Cordub. lib. u , cap. '1,
pag. 115 edit. po«lrem. ), rec dissentit Florezius
32. Baronii de Gennadio jiidicium ad annum 490,
(Hisp. sacr. tom. XI , tract. 54 cap. 2 , num. 45 , ,
num. 45 , boc e>l Quod ad Genna.lii ductrinutn
:
jag. 57).
speclut ipsnm aliquando. impugnando Pelagium,
59. Ilaque d.cem minimum anni majoris anti-
, . .

favisse Pelagianis erroribus, qui ejus scripta accuraie

quitaiis pro llispano stant, qui Germanorum hac rie
pcrlegerit, intelliget. Yideas ipsum... in illam... Pela-
re opinionem penitus ignorahat, cum Germani, unica
giutiorum classem rejicienditm, qui intrinsecus faventes
fortasse Adriani auctoritate inducli libruni de quo ,

Pelagianis erroribus, exterius visi sunt impugnure Pe-

agiinus 41 Gennadio Massiliensi presbylero adjndi-
lagium. Prsccedenti numero ascrip-erat verba ipsius
carenl. Contra in Hispania graviora testimonia esse
Gennadii Ego Gennadius Massilice presbyter... opus
:
neque
debuerunt iil liber Bracbario ascribere ur :

de fide mea misi ( qua ab eo errore se purgabat) ad

enim credendura est id a Joanne conficlum. Bracba-
B. Gelasium urbis Romo2 episcopum. nam
rius ab anno 6 6 ad 681 epi-copalum lenuit ;

53. Dd Semipelagianismo vero G nnadii boec No- mense Decembri anni 656 adbuc episcopus Hispa-
risius lib. n Hist. Pelag., cap. 16, Ex Semipetagia- lensis erat Fug livus et mense Januario anni 681 ,

nornm laude , ac Prosperi reprehensione fuisse illum j.am sedem Hispalensem regebat Jnlianus sive qui-
( Gennadium ) Semipelagianutn nullus jure inficias q ciinque alius episcoptis qui concilio Toletano xn
,
,

ibit. Quod si poslmodum Gennadium Noiisius ab hoc interfuil. (Hi*p. sacr. tom. IX tract. 29 cap. 6 ,

errore liberat, non id simplieiter facit , sed lanlum num. 19 ad 54; et tom. , tracl. 6, cap. 14, M
quod ad librum attinet de eccle iasticis Dogmatibus, n. 1, elc. , el in disserlal. de Prininlu § vi. ) Inter ,

quem Gennadii esse credidit. hos duos episcopos Bracharius vixit. (Tom. IX,
40 34. Quidquid id est , imo eiiamsi Gcnnadius ibid., n. 22, etc.)
in lirie cathoiica obierit ut laudatus Annalium scri- ,
40. Centum posl annis aut paulo amplius vivehat
ptor arbitratur, tamen niinqiiam su-tineri polest illum
Joannes scriplor sceruli noni ineuntis, siquidem anno
fuisse sanclutn. Alque hic est primus in re mere
circiter 820, ut ante exposuimus Alvarus epist. ,
historiea lapsus Adriani quod Cennariium oblter .
5,n. 2, si<" Joannem alloquebalur Credemihi, fraler, :

sanctum appellaverit. Aller subinde similis error

imo cetatepater. Ut eo anno Joannes Hispalensis pa-
est , quod episcopum Massiliensem Gennariium dixe-
ter Alvari Cordubensis dici posset, necesse est orlum
iil: id enim omnino lalsum es' , cum liquido constet
Joannis anno circiter 750 afligere siquidem Alvarus :

tanlum luisse presbyterum, ut iralit Pagius in Ba-

exeimle sseculo vm, aut ineunte ix, natus cst. Igilur
ronium num. 21 eoleni anno Gennadii episcopalus :

Joannes gravi aliquo funilamento nisu« , opus de ,

prorsus commenlitius, resbyter enim lanlum fuil .
eeclesiaslicis Dogmatilms Brachario ascripsit, eoque
;

Massiliensis.
eliam magis quia ad virum nobilem in priinis ermli-
55. Hoc ipsum contra Plalinam luenlur theologi
tum Alvaruni scribebat , quem non conslal Joannis
Lovauienses et M .urini eilitore> Operum S. Augus-
opinionem rejecisse: quanrioqniriem epistola Joannis,
tini :auctores quoque Galliae Chr slian;e, col. 656 :
r» in qua Bracharii fit mentio , poslerior alia allerius
tom. 1 edil. Paris. 1751, ct alii qui Sigehertum
ad alterum non exstat. Alioquin A'varusvenim operis
,

Geinblacen^em rejiciunt quod Geiinadium episcopum

anclorem igoorasse videtur nam nuin. 7 epistolae 5 :

nuncupaverit ; quo in errore versatus eliam fuit

idem opus Hieronymo , nisi fallor arijudicat quan-
Baronius , A iriani ponlificis auctorilate periiiulus. , ,

quam magis puto eum locum confusuin esse.

B. Nolkerus Balbulus , qni anno circiter 890 Noti-
tiatn suam de itlustribus viris, qui ex intentione sacras 41. Expensis igitur Joannis el Walafridi assertio-
Scripturas exponcbant, eic. scribehat ( lom. I An^c- num fundamentis opinionem Joannis praef rendam
dolor. Pezii pag. 1 ( Fabric. tom. V Bibliotb. med.
;
censeo qune cuin iluerit donec eam P. Florezius in : 1

et infim c Latinit. , pag. 145 et 308 edit. Palav. lucem protnli t , mirum non est si a nemine arioplala
175i; Gallia Chrisliana loui. V, col. 900 el seqq. fiierit. Mirandum tamen Florezium, cum primum eam
cil. edit. ) Gennadium semel atijue iteruin episco- tom. IX, tract. 29, cap. 6, pag. 220 produxil , non
, ,

pum Toletanum vocat , prae caeteris hallucinatur si animadverlisse de quo opere sermo esset. Postquam
:

lamen is error Nolkeri esi et non illorum qui ejus ,

enim (ragmentum epislotoe, Sed el ea qtur Bracharius,
opus eriiderunt. etc, eriidit, tag. 2-25 arijunxil Ignotum uobis an id:

56. Jam cum Adrianus in uno tanlum versu bis opus (Bracharii, ric quo Joannes Hispalensis) exislul :
offenrierit haud temere aflirmari poterit eum in
,
sed ullalum fragmentum ad indicandum aucloretn
nominan lo anctore lihri de ecclesiasticis Dogmatibus deservire polcst, si opus comparucrit.
dccepuim ex aliquo testimonio illi siinili quo in.lu- 42. haque cx Florezii scntentia Bracharius auctor
ctus fuit ul priora ilia duo assererel. ea operis, in quo fraguienlum reperiatur. Scd ut
 ,,,

007 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEGOMENA. 008

vidimus, id non tam esl evidens quam ipse e*isti- A Gennadius quoque, 43 quamvis illud non scripserit,
mabat. Ex ejus quidem rationibus perspicuum est immunis sil etiam ,
per nos licel , ul Baronius cen-
Bracharium antistitem Hispalensem fuisse. Quare suit.
laudi Ecclesiae Hispalensis verli potest quod, ut nos 47. Hab^s omnium rationum momenta , quibus
certe opinamur, opus produxerit spalio decem ssecu- liber isle Brachario nostro reslitni debel. Viri docti
loium ad nostram aetatetn ubique celebralum nam : quorum judicio eas committo, quam sint probabiles
etin Germania, el in ltalia, et in Galtia prope linem judicabunt. Sed certe minime negabunl, utarbilror,
sacculi viii jam cum plausu legt-batur. saltem lam esse probabiles quam quoe pro Gennadio
43. Saeculo ix Florus presbyter, sive quis alius Massiliensi producuntur.
nomine Ecclesia- Lugdunensis, contra errores Joannis 48. Ralramni monachiCorbeiensiss a ntenliam laci-
Erigense scribens , Pelagiauo errore opus ejusmodi tus praiterii , qui cap. 5 iibri contra Gra^corum op-
foedatum pronnnliavil Iu Bibliolh. Patrum tom. IV, posita opusde ecclesiasticis Dogmatibus Gennadio
part. 253edit. Paris. 162i, ettom. XV pag.
ii, col. , patriarchx' Constantinopolitano, anno471 e vivissub-
611 Lugdun. 1677 exsiat liber nornine Eccle-
edil. ,
lato, adjudicavit. Eam enim neminem secutum video
siae Lugdunensis conlra Joannein Erigenam scriptus pr;cter editorem ultimum Spicilegii Acheriani , qui
auio circiler 850, cujus auclorFlorus crediiur , ubi tom. 1 edilion. Paris. in fol. anni 1723 in ima pagina
cap. 2 biec habenlur 42 Q n "d aut^m sentire
: . . . h;ec notavil : Qui hunc Gennadii librum edidere, cum
hominem ahsque luboris sui studio ad beum pervenire nullum ejus nominis scriptorem nossent prceter Massi-
non possr, rion esl calholicum sed Pelagianum. Inve- , liensem presbyterum , alienum fetum ei snpposueinnl.
tiitnr in libello cujus tilutus est Dogmatum ecclesiasti- Quorum ignorantiam Ratramnus hoc loco (modo citalo)
corum, quwdam lalis definilio. Sed omnino, ut . . .
B redargu.il.Sed cum Ratramnus anno circiter 867
el alia nonnulla in eodem libello , Pelagiani erroris opinioneni hanc suam proluleril, antiquiores prof clo
est. sunt dua3 illae de quibus disseruimus. N*que alios,
44. ldem censuerunt theologi Lovanienses , qui qui Ratramni opus legerunt, ejus sententiae subscri-
editionem opertim S. Augitetini emendarunt, e quibus psisse scimus neque eam editor nova aliqua ralione
:

H nricus Cuyckius, qui lomum III correxit, in appen- coiilirinat.

dice pag. 3a0 edit. Anluerp. approbantibus coeteris , Alque ul fuiem faciam observalione dignum
49. , ,

isiius academi;c theologis h >c censura librnm de ,

esi ejusdem sceculi scriptores, Joannem Hispa-
tres
Dogmalibus notavit t Liber hic non est catholici
: lensem VValafiidum, et Ralramnuin , in Hispauia
,

scriptori-:, sed G-mnadii Massiliensisin Gallia pre-by- prinium, alterum in Germania, lerlium in Gallia de ,

teri . . de faclione Gallorum, conira quam congre-

. auctore eju^dem libri,quem omnesmanibusversabant,
gatum fuil concilium Arausicanum n. Porroutsrepius tam diversa judicia protulisse.
in catalogo virorum illusiriuingraveshabelerrores,sic 50. Absoluiis jam his meis observalionibus dtio ,

etin his DogmatibusercIesiaslicisqu3e;1atnh;ibetalec- de eodem notanda mihi occurrerunt lom. III

libro
tore cavenda... Nusquam in boclibro meminitpec ati Operum S. Leonis a presbyteris Balleriniis Veronen-
originalis, aut baptismaiis infantiuin in remissionem sibus editorum Veneiiis 1757 , sed quae ad verum
peccatoi um. Cumque miiltos nominet haeretieos , auclorem indagandum non faciunt. Eruditi illi viri
nusquam memiirt Pe!agii,autcalholici dogmatis con- pag. clxxxix seq. Codicem sreculi ix memorant ubi
tra eumprolati. S<d contra diligenter inculcat animas id opus S. Augustino tribuitur pagina vero cclxi :

non esse ex traduce, eo quod sciret Pelagium inde n alium scctili, ut ipsis quidem videbatur , vm ubi is ,

suum dogma statuere. » Hanc censuram Maurini in qui opus in compendium redegit, sive librarius qnag-
sua editione transcripserunt, iieque ab ea dissense- dam sententias excerpsit hoc tiiulo : Ex epistola
rum. Felicis papx ad Skilienses episcopos. Editorum indi-
45. At erudilus cardinalis Norisius loc. cit. , has ciuin uliro sequimur , qui ita cen?enl Forte . . : .

opiniones perpendens, opus de ecclesiasticis Dogma- abbredator idcirco Feticem papam eidem (libro de
tibus lam pulchre vindicat , ut nihil supra c Mihi : Dogmatibus) prcc/ixil quia hoc opnsculum in atiqua ,

inquit, horum judkia non probaniur. El in primismi- cotlectione reperil posl epistolam Felicis ad epxscopos
nime Pelagiinnm est dicere liomini ad salutem obti- Siculos.
nendam necessarium esse laborem , si labor non ex 44 CAPUT LXXXIV.
so'is naturae viribus , sed ex grati e prajmoventis
Exegesis, sive Expositio Missw, an sit Isidori? Opus
virtule prodeat. . Quam sen'enliam . tradit Arau- . . .

sicana synodus posl canon. 23.... Neque.... Semipe- de canonemysticilibaminis Isidoro recentius videtur.
lagianus vocari potest, quod dixit
Plura ac varia exemplaria Exposilionis Missk.
Ul acquiescanius :

Exhortalio humililatis S. Martini Dumiensis alicubi

salulifeiae inspiralioni , nosir;e potestatis est. Nam
Isidoro ascripta. Confliclus viliorum atque virlutum
eliam cum eligimus bonum praeparatur voluntas a
,
multis auctoribus tribulus. Compendium melricum
Domino. Hinc S. Auguslinus ait : . . . Cum aliis pr.e-
hujus operis. Versio Gallica.
paretur non praB^arelur voluntas a Domino
, aliis
discernendum est ... quid veniat de inisericordia
i. In nova Matritensi editione Operum S. Isidori
ejus, quid de judicio. Cui sententiae Gennadius lotus
inh;eret. Etenim cap. 56 paucis verbis... initium sa- n inler appendices pag. 54, ediia est Expositio in Missa,
lutis ac consummationis in divinre gratiac virlutem subjecla bac parum eleganti nota : Yidetur repu-
refundil... Cum de opere pravo disserit, id in solius
gnare , hanc exposilionem esse S. Isidori ,
quia hoec
arbitrii electionem rejicit at dum de opere reclo et :

sancto non jam solam electionem ob oculos ponit liturgia suo lempore non eral in usu. In margine indi-
,

sed Deum auxiliantem et praeparantem voluntatera ,

catur, Expositionein desumplam esse ex Codice s.e-
ul bonum eligat. i culi ix. Incipit : Dominus vobiscum: Salulal populum,
4tf. Monueram hanc Norisii apologiam ad librum
etc. Desinil et omnes respondeant : Deo gralias. Pro-
potius de ecclesiaslicis Dogmatibus quam ad Genna-
:

dium ipsum vindicandum pertinere atque, ut puto, :

dierat jam hoc opusculum, ul ex Nic. Anlonio colli-
jam id conlirmattun est. Observandum eniin omnia gilur : Exegesin, inquit , in Missw canonem Parisiis
Iica qua3 proferunlur , ex eo libro excerpla esse.
edilam per Carolum Guillurd 1548 i«-8 vidimus in
Apologia autem his Vossii verbis absolvilur Spera- :

nvis... non improbaturos judicium hoc noslrum , qui bibliotheca Sapienliw Romanw. Et catalogus qiiidem
il um candorem prccslare antiquorum monu-
animi velus Sapienlisc hunc librum indical : sed nunc
menlis sciunt, quem ad Uborcs suos censendos a poste-
dcsideralur, sive furto subreptus, sive extra ordinem
ritaie optanl afferri. Immune ergo est ab omni
. . .

errore opus de ecclesiastieis Dogmatibus inimunis in alieno aliquo pluteo collocalus. Bayerius in noia
,

eJHs aucior, Brachariusscilicct.ut nostra fert opinio : ait Exegesin primum Parisiis scorsim prodiisse anna
609 ISIDORIANA. — PAIiS III. CAP. XXXIV. 610
1648 ; sed, ut arbilror 1648 A Grace versam, eodem ordine quo Exegesis nostra,
, error nunieri incidil ,

pmi548, quem annum Nic. Antonius designat. Fa- procedentem qua? Latine exsiat in bibliother.i :

bricium et Zaccariam qui Ex»gesin Missoe Parisiis

, Laurentiana Medicea tom. II Catalogi plul. 29, , ,

ediiam, ex libris Isidori de Ofheiis ecclesiasiicis esse n. 39, col. 57, descripta.snb titulo : De ordine Missw,
decerpiam putant, paruni vidisse, cap. 69, num. 11 46 el exposilione verborum ejus. Addit Bayerius, nou
observavi. soluni lilurgise, sed et psalterii Romani usuui Gollio-
2. Bayerius plura congerit pro Exegesi Isidoro ruin tempore in Hispania oblinuisse. Ac tandem
vindicanda contranotam editoris quam prolulii ;
quce, concludit poluisse Isidorum in privatum, sive alio-
ut ait, longe Latinior, tieque tamen propterea verior rum usum Romansc liturgiae exegesin con^cribere,
legilur quoque in ejusdem editionis prologo. Testatur etiamsi ea lilurgia Isidori aevo in His;ania recepla
riuos codices hujus Exegeseos exstare in bibliotheca alque usitala non fuisset.
Escurialensi, alterum anno 954 exaratum , ut in 5. His rationibus Bayerius Exegesin Missae Isidoro
eodem manu coaeva legilur, sub hacepigraphe, Expo- laborat vindicare. At qua parte contendit , ordinem
siiio in Missa, indesignato auciore , ex quo in nova Missae, qui nunc ex Roinano rilu fere ubique in Ec-
Matiitensi edilioue recusa fuit : alterum saiculi,ut clesiis Latnis viget, Isidori quoque tenipore in Hi-
vid< tur, xiii inclinantis aut exeuntis , cum expresso B spania obtinuisse, prorsus irritus ejus conatus est.
Isidori nomine. Existimat ergo , non immerito a Nam liturgia Gothica non in Missali Romano, sed in
Trithemio , 45 Eisengreinio, Gesnero , Fabricio et Mozarabico, quod etiamnum exstat, qu.erenda est.
aliis eam Lidoro ascribi ,
pnesertim cum doctrina et Ac nemo negaverit inler Mozarabicam et Romanam
siylus ab Isidorianis non abhorreant : ut mirum s l missam ingens esse discrimen , quantum quidem ad
eam non exstare in Matritensi Grialii editione. quosdam peculiares ritus et preces attinet. Isido:us
5. Diversus a duobus Codicibus a Bayeiio allega- ipse in libris de Ofhciis ecclesiasticis non mi sa i
,
qu.e
lis est, ut videlur, Codex Escurialensis iv, f. 9, nunc est Romana, partes, sed Gothicae, quae nunc
descriptus a Rodriguezio de C;istro tom. 11 Bibliolh. Mozarabica dicitur, singillatim exponit. Neque enim
Hisp., p. 324, in-8. membran. sseculi x aut ineunlis Mozarabes a rilu Gothico recesserunt, aut eum im-
xi, characteribus ohscuris, multis compendiis, litu- mutarunt : sed cum sancte retinuissent, tandem
lis et litteris initialibus rubris : qui olim fuit ecc!e- S. Gregorius VII oblinuit, ut ritus Ronianus Gothi-
siae principis Hi>palensis, aliquando penes P. Maria- co, sive Mozarabico, in Ecclesiis Hispania?, paucis
nani esstitit, ab hoc remissus 1583. Titulus in oper- exeeptis, substituerelur. Hac in re longe a Uayerio
culo : Tractatus Mhsw B. Isidori. Ejusdem Uber dissidet Florezius, qui tom. III Hisp. sacr., pag. 212
Differenliarum. lUm liber Prooemiorum. In primo G seqq. probare conalur Hispanos missoe ordinem a
folio : Incipil Tractatus Missce a principio usque ad Romanis poiitificibus olim acceptum semper conscr-
finem edilus a beatissimo Isidoro : Rodriguezius as- vasse : deinde diversum a Romano apparuisse, quia
ser.t hunc tractalum eumdem omnino esse atque pontilices ipsi Ronwe juslis de causis quasdam muta-
opus de Canone mgslici libaminis in line collectionis tiones invexerunt : Gallaeciam saeculo vi el usque a I

Romaj 1591 Hugoni a

Hitiorpianac de Ofliciis eccles. annum 633, quo a concilio Tolelano iv idem rilus
S. Victore ex conjectura ascriptum. Si Codex ejus pro omnibus Hispanise ecclesiis pra;-cripius fuit,
aeialis est quam Rodriguezius indicat, Hugo auclor missam Romanam d versam ab antiqua Hispana
operis de Canone mystici libaminis esse nequit. Ego sive Gothica habuisse. Sed quamvis in ipso Ecclesiaj
putarem librum ejusmodi recentioris temporis esse, exordio idem modus generalis celebrandi eucharis-
et per setatem quidem Hugoui tribui posse. Canon tiam Roma? et in Hispania observatus fueril, quod
Missse Romana^ in eo explicatur, sed diverso modo verum puto, tamen paulatim et Rom« summi ponti-
atque in Exegesi Missae, qu^e in nova editione Matri- lices, et in Hispania Patres Ecclesic Gothicae seor-
tensi prodiit, sed tanquam Isidoro supposila, repu- sum quasdam orationes et precandi formulas addi-
gnante, ut dixi, Bayerio. derunt; inde magna ea diversiias nata.
4. Contraiioeditoris recentis argumento Bayerius D 6. Quod si in Galhecia, ac fortasse in nonnullis
respondet, post alias incertac aucloritatis , quse cir- aliis Hispanise parlibus, ordo Romanus missx usque

cumferuntur, liturgias Gelasium I sa;culo v Sacra- ad annum 653 in usu eral, ut vult Florezius, altera
mentorum pracfaliones composuisse, deinde sseculo Bayerii ratio probabilior videbiiur, poluisse Isido-
vi Giegorium Magnum Codicem Gelasianum relor- rum Exegesin missae Romanre ad privalum, vel ad
masse : qui rilus in Hispania ad ejus usque cladem aliorum usum conscribere : qiuc scilicet mullis Hi-
perseveravit dein vero Mozarabum tempore nonni-
; spanis uiilis esse 47 posset. Quserendi hic locus est
hil immulalus, et sa:culo xi S. Gregorii VII auctori- an Isidori tempore canon missa? Romanne esset, qua-
tate reslitutus, perpeluo in Hispania olilinuit, et lis in Exegesi repra^sentatur. Codex Muratorii, quem
usque obtinet , ut conferenti hodiernum Missae ordi- Bayerius allegat, non miiltum ab eo lempore distat.
nem cum hac Exegesi et cum Sacramentarii Grego- In mullos ego eliam incidi veleres Codices , quibus
riani exemplo e Vaiicano 900 et amplius annorum canon missa; Romanae, qui nunc exstal, paucis ver-
Codice a Muratorio tom. II Liturgise Romanse edilo bis mutatis, r^perilur. Codex Ottobonianus Valicanus
manifcstum fi^t. Habebat etiain Bayerius penes se in 576 exhibet missale monasticum anliquum membran.
vciere 500 aunorum Codice Gregorianain liiurgiam in-4 charactere Longobardico, sive ut vocant Bene-
 , ::

611 AD OPERA S. ISIDORl MSPALENSIS PROLEGOMENA. 612

ventano, cum notis musieis Pelro Aretino antiquio- A recitata fuerint, dicit) Ipsis, etc. In fine rubrica est

ribus. Incipil : Ad te levavi animam meam, Deus, etc. Haec a coenobio Dionysii venil. Incipit Expo»ilio
Excita, qumsumus, Domine, polentiam tuam, elc. niissse. Priiuum in ordine, etc i Intelligo ccenobium
Sequilur Dominka n adventus, etc, fereut in nnstris Parisiense S. Dionysii. Codicem hunc describam
Missalibus. Sunl missac S. Nicol.ii, S. Ambrosii, cap. 95. Ia recensendis alils mss. Codicibus plura
S. Silveslri, et post Epipbaniam S. Mauri abba- hujus generis occurrent.
tis, etc. 10. Constat igitur ex mss. anliquis exemplaribus
7. In Quadragesima oflicia de feriis et dominicis. canonem miss* qui nunc habetur vetustissimum
ln sabbato sancto plura de benedictionibus olei, sa- esse paucis quibusdam verbis fortasse pro diversi-
,

lis, etc, et hsec peculiaria de baptismo per trinam tate ecclesiarum , aut additis aut mutatis : adeoque
immersionem : < Et sic accipiens illum de manibus hac ex parte non facile revinceretur, qui Exegesin Isi-

ejus, bapiizet eum sub trina mersione, dicens : Et dori opus esseconlenderet. Nihilominus res mihi valde
ego te bapiizo in nomine Palris : semel et mergat. Et dubia est ; neque puto Isidori tempore, in llispania

Filii : et mergal iterum. Et Spiritus sancli : et mer- prneserlim, Apostolici nomine pontificem Romanum ve-
gat tertium in modum crucis : primum ad orientem luli per excellentiam fuisse appellaium, ut iii Exegesi
verso capile infantis, el pedibus ad occidentem : se- B Memento Domine famulG-
appellatur ad ea verba; , ,

cundo ad meridiem, el tertio ad septentrionem. rum famularumque tuarum, et omnium circumstan-

Cum surrexerit iufans a fonte sacro, facit crucem tium : pergit enim auctor : Sacerdos antea oruvit
de chrisina in verlice ejus cum po!lice, dicens ora- pro Aposlolico et episcopo suo.
tionem , etc » Poslea est explicatio orationis domi- 11. Inveni hanc ipsam expositionem missoe in
nicae, a presbytero tieri solita : Pater noster, qui es
mss. Codicibus Valicanis, sed sine auctoris noinine,
in coelis : flcec Ubertalis vox est, elc Deinde exposilio 1146 membr.
scilicet-in Vaticano in-1'ol. , ubi post
symboli : litaniae prieparatio a I missam, eic Succe- pag. 20 est Ex-
anonymas alias expositiones inissa;
dit Canon iuissae, Te igitur, elc , ut in Mis-alibus
Dominus vobiscum. Salutut saceidos
posilio missce :

hodiernis. Ibi una cum famulo luo papa noslro ill. ,

populum, et orat ut Dominus sit cumilto. D sinit
et abbale noslro ill. Est etiatn Memento, ut dicunt
nunlialum sil de ministro, el omnes respondeant, Deo
defunctorum. Iu oralione Libera nos elc, quidam
, ,
gratias, amen. Nota recens initio £9 e>t : Ha;c excer-
saacli adduntur, Deigenilrice Maria, et beato Michae-
pta videntur ex Alcuino, vel ex alio auctore. Codex est
ie archangelo, et sanclis aposlolis tuis Petro et Pau'o,
soeeuli x circiter, in quo multa sunt ad ecclesiasticos
Andrea, el beatis con'essoribus tuis Marlino, Cregorio,
ritus pertinentia , suo loco describendu*. Eamdem
Beuedicto,Mauro,atquebeataScholastica cum omni- C mi:gaj e xpositionem inveni in Codice Vat. Palali-
bus sanctis , etc. Po>t lesta sanctorum est Ordo
no 485 ejusdem setalis, ubi pag. 16 terg. est alia
sponsalium cum rubrica , benediclione annuli , mis-
Primum oratio Deus omnipotens mise-
expositio. , ,

sa, etc Cominune apostoloru n, martyrum, etc De-

rere, etc , tum Primum in ordine missw anliplwna
:

sunt in line nonnulla folia. Codex ad srcculum x ad introitum canitur, etc pag. 18 terg. Deinde
,

fortasse pertinet. Dominus

post oralionem secrelce dicitur a sacerdole :

8. Occurrit etiam Canon missoe in Codice R-^gio- vobiscum : sacerdos orat, salulando populum pro clero

Vaticano 191, sseculi x, circiler, post Isidori libros et plebe, etc Desinit pag. 27 terg. commendavit
expositio
de Officiis ecclesiaslicis , et 4S qusedam alia. Vere apostolos. lllico rubrica, item incipit alia

dignum, et justum est , etc , usque ad Sanctus , missa;, Dominus vobiscum ; salutat sacerdos , elc De-
sanctus, sanctus. Te igitur, clementissime Pater, eic sinit et omnes respondeant, amen. Finitum esl exposilio.

Papa nostro illo et omnibus, eU'. Post Damiani , lterum incipit exiiositio de compelenti. Expositio ,

nomen in margine notatur inserenduni necnon illo- quae incipit, Dominus vobiscum, salutat, elc, est ea
rum quorum liodie solemnitatis in conspetlu glorixtuce qu e alicubi Isidoro ascribitur.
celebratur triumphus. Postea bis dedit discipulis suis, 12. Isidori nomen invenio in Codice Ottoboniano
non deditque. Et, unde et memores sumus Domine, D
,
sxc ,\i x circiter opusculo de Ordine missce inscfi
nos tui seni , etc ,
gratia repleamur per Christum pium sed hoc aliud est ab Exegesi missae, ut ex
; ipsa
Dominum nostrum. ISobis quoque peccaloribus. Deest rubrica patet De ordine missa? vel orationibus
: qua;
Mcmento defunctorum : quod etiam omittilur in
in ea conlinentur in libro Officiorumlsidori capitulo 15,
nostra Exegesi, quae cum canone missae hujus Codi-
sciiicet libii 1: Ordo aulem missce, etc, peragit orbis.
zis apprime congruit. Sequilur, Cozleslinus vero natione Campanus pontifex
9. Anliquissimus etiam est Codex Valicanus 1146, Romce xlv constituit, ut antiphona , id est inlroitus et

in quo esl Canon missae fere ut nunc reciiatur. lbi :

psalmus David ante sacrificium psallerelur, quod ante
< una cum famulo tuo papa nostro illo, elc, Cosmce non fiebal, nisi tantum Epislota Pauli recilabalur, et

et D.uniani (si fuerit natale sanctorum dicatur, sed sanctum Evangelium. Ita alia hujusmodi addunlur.
et diem naialitii beati illius, vel bealorum illorum ce- Rursus cilatur Isidorus, et interserunlur ea quae Ro-
lebrantes).. . Memenlo etiam, Domine, et eorum mani pontilices diversis lemporibus prcescripserunl,
nomina qui nos praecesserunt cum signo fidei, et ut Damasus xxxix (Pontifex boc ordine) natione Spa-
donniunt in somno pacis (Et recitanlur, et postquam nus constituil, ut psalmi die nocluoue canerenlur per
 : ,

6!3 ISlDORUNA. — PARS i. CAP. XXXIV. 614

omnes ecctesias, qni hoc prtvcepit presbijteris, vel epi- A quae forlasse est Hildeberti Ceiiomanensis 51 epi-
scopis, aul monastcriis. s< opi , inter cujus opera est Expositio missa;

13. Plura alia sunt exempla Exposilionis missa; « Fugienda est sacerdotibus, etc, et mox, Missa
ab Exegesi qiue Isi !oro ascribitur diversa, alia edita, pro muitis causis celebralur, elc Prodiit deinde
alia inedita, alia cuin noniine, alia sine noinine Speculum missre ex antiquissimis quibusdain ac
auctoris. Iu Valicanis Codieibus 1145, 1146, anony- vetustissimis catholieae Ecclesiae Palribus, a Joanne

ma-Biissae expositio Primum , elc. lu alio Vatica- Cocbleo primum labonose collectum, nunc vero a
no 1121, Alberti Magni suner Canonem missse ex F. Nicolao Aurilico Senensi Carmelita lecoguitum
libro ejus <le Ollieio niisssc : ln corpnre naturuli, etc. auctum el locuplelatum, Venetiis apud Frauciscum
ln Vat. 4862 Alberti Magni Exposilio missw : Ecce Ziletum 1572, Opera sunt Amalaiii de Oflicio
in-8. »

ego declarabo. In Codice Yalicano 4074 est Innocentii missae, Walafridi de Rebus ecclesiaslicis, Expositio
Exposilio missa? et canonis : Nola causas quure, elc missacex duobus veneramiae vetustatis CodicibusMi-
In Vat. 4578 pergam. in-fol. Reuiigii Antisiodorensis snensiet Eystatensi : Missa pro multis causis celebru-
Exposilio miss%:50 ^clebratio missw. In Vat. 4596 tur, etc , Petri Damiani liber inscriptus, Dominus
Exposilio oblationis missa: : Te igitur. In Yat. 7150 vobiscum, Honorii Auguslodunensis Geinma animae ».

Expositio missw Romancc : Quolies conlra. B Micrologus, Petri abbalis Cluniacensis Nucleus de
14. Bibliolhecae Regio-VaticanaeCodex 214 inembr. sacrilicio niissae, B^monis libellus de quiluisdam re-
in-4 exhibel Flori Magistri expositionem in cano- bus ad missam spectantibus , Hildeberli versus de
nem missie : In mysterio, etc. Codex 455 exposit:o- mysterio missae, Ordo missae, auctore Joanne Bur-
nem missae antiqui scriptoris : i'n*mo,ete.Codex 446 chardo, INicolai Aurilici opusculum de antiquitale ,

mis se Romanae exposilionem : Quoties, e(c, qua: verilate ac eaeremoniis missae. In Spicilegio Dacherii

nnitila e>t in line. Codex 524 Canonis missae exposi- tom. I , opusc 6, proferlur episto'a Isaaci Lingo-

lionem nomine Petri Damiani, Qui pridie. Codex 612 nensis episcopi in Canonem missae : Ecce quod
inemhran. in-8 Missse expositionem, Masculi, elc diu, etc Odonis Cameraccnsis episcopi Expo-ilio
15. Fratris Bernanli de Parentinis ord. Pnedic. Canonis missae prodiit Venetiis 1569, in fii ma mino-
exposilio missce, Quoniam, etc, exstat in Codice Pa- ri : incipit : Te igitur, etc Quia dignum et jusktin

latino Vaticano 545. Henrici de llassia Exposit o ;

est, etc Joannis Burchardi de Argenlina Ilalice

missae in alio Vat. Palalino 717. Anonyma alia Ex- fordine della messa, Venetiis 1506.

positio missae in Cod. Palalino 1578 saiculi x cir- 18. €um tot tnmque variae prodierint expositiones

citer : incipit : Celebrutio missai in commemoratione missa;, et cum Isidori doctrina in Ofliciis t ccl>siasli-

passionis Chrisli peragitur, etc Finis ul sunl animalia C cis et in Kturgia explicanda insignis fuerit, o >u est

el besliw. Exposiiio missa;, atque sgmboli finil : quae miranduni quod anonyma aliqua expositio alkubi
videtur esse exposilio missae jam descripta ex Co- ipsi ascripta fuerit, quamvis fortasse ejus non sit.

dice Floreulino S. Marci cap. 44, ubi Isidorum ci- B:mdinius lom. II Cod. Lalin. Medic
bibliot

tari dixi. Florent., plut. 29, describit Codieem 59 membr.

in-4, saeculi xin, in quo reperiri ail S. Lidori et alo-
16. Codex 6 bibliothecae Vat. Otlobonianae saeculi x
rum Opeia, et num. 9 Anongmi de ordine
refe.l,
ciniter in-8, continens plura miscellanea , pag. 9
Missw el exposilione verborum ejus : incipit Missam :

refert : Incipit ordo qualiler episcopus , vel presbijter,

bealus Petrus. Desinit : operatur effectum. Item
prmparare se debeant ad divina officia. In primis
num. 22 Compendiosa exposilio cunonis Missw inci- :
psalmus, Quam dilecta, etc Oratio pro statu Eccle-
pit Dominus vobiscum : sulutat sacerdos. De^init, a
:

si:e, el pro omnibus vivis, quibus debilores sumus :

sacerdote domum jubetur, adjuvunte Domino , elc.

Suscipe, sanclu Trinitas, hunc oblationem pro impera-
Initium i.lem est atque iu Exegesi qu.e Isidori no-
tore nostro itlo, et sua venerabili prole, etc, el nostrx
mine vulgata est ; sed postrema verba non consen-
congregationis sulule, etc Inserilur etiam oratio pro
tiunt : neque Florentinus Codex , ut videiur, hanc
defunctis. Sequitur p?g. 11 lerg. : ln Clirisii nominc
. . .
r ... , , .. n secundam
u expositionem Isidoro ullo modo adiu
tnctpit Exposttw missw : Missa , ut bealus Isidorus
dtcat.
dicit, dicta est ab emiltendo. Est brevis expositio
19. Iuler appendices ediiionis novse Malritensis
Hiissai Romanae, mutila in line. In alio Ottobonia-
png. 42 ex codice ms., in quo Isidori nomen pra;fere-
no 257, est Pascbasii Ratberli de corpore et san-
guine Domini opus cum prologo melrico
bat, edita esl Exliortalio 52 humililaUs : Quisquis nuiu
: Regis adire
Dei, etc Sed observat editor hanc Exliorlaiionem
sncra, etc Ejusdem., ut videtur, Expositio missae,
esse S. Martini Bracarensis, ut liquet ex lom. XV
Missa, ut bealus Isidorus, etc In Otloboniano 567
Hisp. sacr. Scilicet Florezius inter alia S. Martiui
Exposilio miss* , Dicil Aposlolus : in alio etiam
Exhorlalionein humililalis edidit, et recensuil ad
Oltoboniano 945 Expositio mi sce edita in ccenobio
duos mss. Codices, allerum Toletanum, alterum
S. Dionysii. Primum erdine.
b bliothecae regiaB Matritensis, et ad editionem Ta-
17.JoannesCochIeusMogunliie 15.9 cdidit Specu- mayi. Opusculum a me collatum cum editione FIo-
I11111 devotionis circa ii)issam,ubi eslExpositio missie rezii , et cum editione nova Malritensi Opcrum
ex mss. Eystalensi et Misnensi, recusa ab Hiltorpio S. Isidori multo magis correctum prodibit, nimiruin
ex alio uas. Incipit : Missa pro multis causiscclebralur inter opcra Isidori dubia aut supposita.
615 AR OPERA S. ISIDORI IllSPALENSlS PROLEGOMENA. «16

20. Libellum de Cjiiflictu viliorum aique virlu- A gnantia virtulum et viiiorum. Ergo scriplnrarura
varietates tam multas inlerpreiibus potius qiiam
tum Cvuiianus Suare? ad- ediiionem regiam Malri-
hbrarns ascnbemus >
arns ascrioeraus.
tensem ememlavit, Isidorique opus esse ex mss. Co- 22. Caeterum nos varias hasce ac inter se pugnan-
dicibus, ex stylo et Sigeberti teslimonio co !
legit. tes scriptorum opiniones vnitalis ttnius nitori resti-
tuendas utcunque voluimus. Ac in priinis Grialii et
Joannes Grialius polius credidit esse o;ius Joannis
Wionis pac<- dixerim, librum de qtto disserimus, si-
Chrysostomi de Compugnantia virlulum et vitiorum, cut neqtte Ambrosii, AugiMini, seu Leonis esse, ita
quod Isidorus ipse in libro de Vir. illustr. comme- neque Gregorii, aut Isidori. Qood vero ex illius stylo
morat, posteriori tamen tempore auctum et inter- argumenlum sumitur, invalidum plane est ac pror-
polatum, el pro vario inlerpretum ingenio non uno
sus iuane cum is non solum 1-idori Synonymorum
:

libris, ut dicebat Grialius, sed ul Wion volebat,

modo expositum. Nic. Anlonius cum contrarias Gregorii etiim scriplis con>imilis sil. Eteomaxime
hinc inde sententias retulisset , el in his Mabillonii, ipio Iraliocinalio omnis a scriptorum dictione seu
siylo, qui iro rei temporisve inconstanti sensuum
qui auctorem asserit Ambrosium Autpertum , abba-
1'
cultate solet esse diversus,desumpta, ut plurimum
tem S. Vincenlii ad Yullurnum Beneventi, et Con- hallucinari credalur. Arguilur secundo a mss. Codi-
stantini C:ijetani, qui Mediolanensem aliquem Bene- cum titulis quod si hoc argumentum profecto va-
:

dictinum auctorem cen-el , ampliandum sibi edixit. leret, unus et idem liber non uni auclori aliquolies
_ concedi deberet, Hquando diversis inscriptus reperia-
Bayenus nolal unura Caveum e receni.onbus hoc B l-f doctoribus jn manu exara is vo am ynibus J; ariis
,
i .

opuscdum Lidoro a cribere ex Sigeberto, et aliunde, Quamobrem et Sigeberium, virum alioqui doclissi-
ut ipse ait : Dupiniutu, Placcium, Cellierium, Oudi- inum, post quingentesimum ablsidoriaeiateet in Ger-
maiiia «Ciibentem, fuisse deceptum, absque injuria
num el Fabriciuin Ambrosio Aulpeilo tribuere :
dici potest. Quid ? quod Grialius ipse uec constans
Bellarminiim inler apposita Isidoro recensere : in esse videtur in sua opinione quaudoquidem et hoc
:

bibliotheca Escumlensi opus id non exstare. Sed de Vii itilibus el Viliis opusculum > quod lsidoro
primum tribuerat, illud i.lem esse postea afiirmaril
Labbeus quoque ex Sigeberto et mss. Codicibus
quod de Conversatione vitse et institutione morum
Iidoro optis hoc ascribit, in quo advertit menlio- Chrysostomus scripsit. Quam ul assequatur senten-
nem fieri Reguke S. Bencdicti. Et quamvis Ildefon- liam, lum omnino neg-t epil-->gum, qui supponiiur
i

sus et Braulio ejus libelli non meiiiinerint, observat jnm dicio libro de Virlulibtis et Vitiis. Verum cum
is hsec ambo opuscula toto coelo inter se diffrrant,
scite Braulionem admonuisse a!ia es?e Isidori opera n oi
i est cur Giaiius istius rei culpam, et gratis
prceier a se recensita. Longam de hoc libello ora- quidem, interpretibus iafer.it neque certe est cur
:

tionein Conslantinus Cajetanus pag. 29 contexuit, Breulius a sutara epistolain vocet ejusdera libri
• epilogum, cum perorato illa libro ipsi utpote ger-
quam hic apponere juvat.
niana, longe ab episiolae 54
scopo aberret. Et quia
21. Librum denique illum, de Confllclu viliorum et solidiora pro veritate argumenta, quibus res omnis
virtutum, qui variis anct >ribus tribuitnr, nos ex I?i- q absolvatur, ex ipsius libri epilogo colligere possu-
dori scriplorum catilogo rejecimus. Nam iuter opera mus , ea de cansa nos illum ex peranliquis exem-
Magni Leonis Lutelice an. Dom. 151 1 et Veneiiis plaribus peiitum, in liunc lo utn referre operae pre-
1553 impre^stH l>'gitur, non autem in n>»vis edilio- tium duximus ita eniin se habet.
:

iiibu^. Aj>ud S.Augiislinum qioque tomo IX exslat. 25. < Tu autem, homo Dei, vigilanti studio attende
Sed n utrins es--e bene judicarunt Lovani.nses theo- qux dico et niihi adhuc magis stupenda narranli
:

logi maxime propier assutam ei quamlam narra-

: iidem priebcto. Cujusdam relatione nuper cognovi
lionem <le monac.ho a (hernone vexalo, et epilogum quod dico. Vir quidam religiosus, atque in mona-
commemorantein S. Benediclnm, 53 hisce doclori- stico habitu constitutus, nostro nunctempore antiqui
hus longe poslfriorem. In Ope ibus S. Ambrosii hoslis esl inandila tentaliune pulsalus ila ut idera :

Romae anno Christi 1585 impressis, liber hic ad malign :s spirittis vesiimentorum ejus particulas ex-
Simplicianmn directus habetur sed al t>imi V par- :
tra illum eiiam incompositas immunda colluvione
tem posterioreni cum aliis libiis, de quorum aucto- erebrius foedaret. Quae in tantum erat horrenda, fe-
rilalibus [Forte auctoribiH] non certo constat, re!e- tida et noxia, ul pars vesiium, quam tetigisset,
galus : el quidem ea narratione et epilogo suo nulli deinceps esset usui apta, quanquaui (u sset
dccurtalu-i. Arnoldus Wion (Lign. Vit. lib. \,c. 12, abluta. De quo cura interrogatus fuissem, curomni-
emblem. 6) eumdein librum Magno Gregorio ascri- potens Deus talem versuio serpenti potestalem in
bendum etenim ita ille
c-nsuit : « Scripsisse fertur :
eum dederit, respondi, ul cordts ejus imiuuuditiara
et libruni unum de Conlliclu vitiorum et virtulum, foris oslenderet : quod nunquam in exteriori habilu
qui sub ejus noinine ms. re,erilur in bibliolheca fecisset, nisi interiorem o nniiio corrtipisset , aut
nostra S. Benedkti Mantuani citalurque a mullis, : D inlidelilaie et blasphemia, aut certe inani et vana
ut domno Joanne Bertels , abbate Luvemburgensi, gloria. S:inies <|ui f >pe inlus in corde, foias per ves-
dialogo viii in Regnlaui S. P. Benedicti, et aliis pro tiiiie.iia lluit. Quem, quia longe posilus, ego quidem
parte ejusdem sancti. Poslremo etiain stylus ipse non vidi, sed tamen, ut arbitror. ha;c in illo vere
indical alterius non esse quam S. Gregorii. Joannes praevidi. QuoJ si non est ita, nunquid tamen factura
vero Grialus (pr.ef. ad Oper. Lidori) pro S. Jsidoro putatur sine causa ? Est preierea gestura, ut in eo
his rationibus certat : I-tdori autem esse opuculum munditiara cotdis foeditas ilia servaret , ne hanc
(ut ipse scriptum reliqitit) et Codices illius nomen cailidus hostis itranis glorix macula fcedaret, sicuti
pra^ferenles, elstylu^ (baud miilluin forlasse a Syno- Paulus (II Cor. xn), ne de magnitudine revelatio-
nyinis aldudens) et Sigeberti testimonium opiimo num tumeret, slimulura carnis accepit. Sit itaquj
yiro persuaserant. Nos (ne quid dissimulemus) hoc horum quodibet, aut certe si nou fuerit, nunquid
fuisse opus illud credimus quod Isidori ipsius xlate tamen extremum si positurus sum, verum non erit r
Joannis Chrysostomi nomiue ferebatur. Sic enim Verum est omnino, verum est, quod dico, non esse
ille de Chrysoslomo, in libro de Viris illustribus. Ad colluvionem illam exlrinsecus aniina^ noxiam, s ; ipsa
personam quoque cujusdam nobiiissinrje in.Uroiue servare studuerit inlus cordis niundiliam.
Gregoriai reperiiur opus ejus insigne, de Conversa- 24. a « Iuterea, sicut tu ipse indicare curasti,
tioue viUi-, et inslituiione morum, sive de Compu- audio quosdam apud vos dicere non posse aliqueiu

Ad monach. quempiara direclum fuisse lib. hunc, facik conjici potest.

fi!7 ISIDOUIANA.
in palria sua* nativitatis perfectum esse,
argumentum assuinenles, quod Domiims
Nenio proplieta acceptus est in patria
Quos primum oportet ratione veritatis refelii, et s:c
demum qualiter intelligenda sit prolata
demonstrari. Audiant igitur palienter, qui hoec di-
cum, quia dum sensum sacrai Scripturce prudenter
non considerant, pene omues sanclos conlemnunt.
Si enim ila est ut asserunt, ergo quolquot ex Roma-
nis conversi apud Romanos degunt, quot<|iiot ex
Graecis apuJ G>3ecos, quo quot ex Italis apu Italos,
quolquol ex Gallis apud Gallos, quolquot ex Hiberis
apud Hiberos, q^olquot ex Genuanis apu Germa-
nos qnotqiiot ex Aquilanicis apud Aquilanicos, quot-
,
quot ex Britannicis apud Brilannicos, quolquot ex
Anglicis apud Auglicos, religiosc vivunt, imperfedi
erunl. Ecce Paulus et Anlonius ex Thebaiis apud
Thebyeos perfecli sunt ecce Hilarion ex Palajslinis
: quibus agilur de vigiliis, p-almodia, manuuin labore,
apud Patestinns perfeetus est ecce Macarius ex
: loci slabilitale, et similibus monacho Benedietino
^Egvptiis apud yEgyplios perfectus est ecce Oxi-
rinclius civilas ex propriis civibus tota perfecla esl :
ecce (ul ad vicinos nostros veuiamus) Protasius et
Gervasius in propria hac Mediolanensi civitale a ,
propriaque domo manentes, ac per decem annos
inonachorum vitam exercentes, ita perfecti fuerunt,
ul mariyres fierenl. An forte no-tra sola provincia
extra hanc regulam erit excepta, ul non de
propriis, sed tantmn de exterii habeat monachos
Salagendum igitur ni^gis esl, ut ubi quis fuerit,
juxla perfeclorum regulam vivat, non parentum,
non propinqiioruui , non affiniuin illecebris a via
perfectionis declinet. Sic certe , jnxta Salvaloris
sentenliam (Luc. xiv), palri, matrique, fralribus,
sororibus, uxoribus, filiis, domibus. agns et cunclis
qua; possidet, renuntiare valebil. Hoc autem dico ,
non quo successores qui de regno ad regnum, de
publico ad eremum transeunt, sumuia laude non
ducam sed quo illos etiam qui magis afTectibus pa-
;
triam fuKiunl quam gressibus, felices atque pei feelos
ostendam. Obsecro itaque illos qui hoc apud vos
fieri posse denegant, ul vigilanti stuciio cou>idermt
cur non dixerit Dominus Nemo proplieta perfectus
:
est in patria sua. Sed ibi quid aliud intelligendum
est nisi quia acceptum dixit, nequaquam receptum ?
Quodque de prophetis antiquis et seipso inteiligi
voluit, qui apud incredulos Juiav-s no.i fuerunt ac-
cepti, sed niagis spreli, Stephano a eos dicenlel
Quem proplietarutn non sunl persecuti patres veslri,
qui pr.i nuntiabant de adventu Jusli, cujus vos nunc
liomicidiv et prodilores fuislis (Acl. vu.)? Qnis aulem
non viileat quantaB temeriiatis quantaeque sit pnc-
sumpiionis aliquem sibi prophelie nomen assiuiiere?
Tu igitur cum cliaritatis afiectione lales redargue,
et juxta Regulam Patium vivere semper simie,
maxiine auteai sancii confessoris Benedicti. Non
declines ab ea quoque, i:ec illi addas quidpiam, nec
minuas. Totum enim quod sufficit habet, et nusquam
niinus habet. Cnjus verba aique imperia seciaiores
suos perducant aJ coeli palalia. »
25. Ecce, fraler cliarissime, inler cwteras meas
occupaiiones liunc tibi sermonem nocturnis lioris licel
inculta venustate dictavi atque conscripsi : quem quia
epistolarem modum transire cognovi, libellum potius
(de Confliclu vitiorum atque virtulum nuncupare mutui;
in quo si adificulionis atiquid repereris, liunc legendum
el aliis trad^re debes.
26. Superiora h ec, quai jam reluiimus, non modo
habenlur in e lilu Augusliiii vel Leonis nmnine exem-
plar.bus omnibus, wrum eliani mss. aliis pi-rantiquis,
ut pole biblioihecarum Casinei.sis el S. Beneilicli
Mantuai. Sed et hunc Epilogi conlexliun ad librum
jpsum necessariam connexionem habere, cuilibet ex
iuduslria rem perscrulanti, patere poterit. Umle ea
exemplaria quu; Isidori nomine impressa leguntur,
mutilata prorsus judicari debent. 1'rimum, quia liliri
conclusio adeo frLida est, ut lecloris animus ex ea
Auctor hujus lih. Mediolani sc scribere ostendit.
Patrol. LXXXI.
PAI.S III. CAP. LXXXIV. (118
illud i:i A dictione suspensus remaneat, et quMpiam aliul in ea
dixit : desiderare videalur ita enim habel Tu autein, liomo
: :
sua (Luc. rv). Dei, vigilanti studio alter.de qua; dico : ipso adjuiante
qui vivil el regnat in sa;cula sceculorum. Amen. hidi-
sentenlia, gnus esset prorsus Jsidoro ( quod mfiiime credam )
in librum suum lam iinperfecius perorationis termi-
nus. SecunJo, quia ultima ejus libri senleniia, quai
alias dimiiiuta esl, ut integra sit, um ea qiwe in no-
i
tris exemplaribus exstat necrssario coanecti debet.
Cujusdam enim iiionachi exempium, quud ibinarra-
I lur, illusionum uonni>i praxis est adver um nos mali-
gnorum spiriluum, quonun frauilulei.tai lentationes
I anle ipsum ejusdem Epilogi principium immediate
jam descriplic fiieranl. Terlio, quia npusculum ipum
a monacho £©(dicam el Benediclino) ad eju-dem
proles>ionis viruin scriptum esse dignoscitur, ut cla-
rum lil ex ejus praesertim capitibus 11, 12, 13, in
: familiaribus exercilameniis. Sed hsec in cujus graliam
** perlractentur cap. 15 insinualur, dum dieilur Si
, :
igilur sajcularibus periculosa cupidilalis
viris ila esl
industria, quanto magis pericvdosior illis esl qui hubitu
el conversatione jam swculares esse desierunt, qui lo-
ium quod vivtiHt, Domino esse devoverunt? Qu.e omnia,
cum opiimam habeant, imo necessariam lere conne-
55 xione.n cum iis rebus quaj in fine noslrorum exem-
'!
plarium discutiuntur, veris ima quidem, nou assuta,
vel conficta, debet judicari eoruni Epilogi enarratio.
Postremo, illud iu e.idem Epilogo satis superque
existiniandum est, quod ejus auctor universum quo-
que librum exarasse falelur ait enim « Ecce, frater
: :
cbarissime, inter caHeras meas occupaiiones hunc
tibi sermonem noctuinis horis licel inculta venustate
dictavi atque conscripsi quein quia epi?lolarem mo-
:
dum transire cognovi, libellum poiius ( de Confiictu
viliorum aiqne viitiitum) nuncupare malui. > Qutre
Joannes Grialius gratis certe asseverabat i De Epi- :
logo vero non esl quo 1 laboremus : nam constat esse
^- alienum. Neque ex addilamento coajectiiram de
'
auclore facere Lovanienses theolo.ui debuerunt. »
Sed dicant mihi Giialii defensores, cum ille in re-
censendis aut corrigemiis Isidori scriplis multos af-
firmet tam sibi quam doclis viris aliis usui fuisse
Codices vetusiissimos e sdemque vel Golhorum, vel
LoegobarJoium, vel Romanorum mauu exaratos, cur
:
ad librum istuui c!e Confiiclu vitiorum et viriutum
deveniens, tanlum aseruit Neque item constare po-
:
tuit quot veteres Codices acceperil? Viris lamen pru-
dentibu^ hoc dijudi aniiuni relinqim.
27. Validissiinis ilaque rationinus liujus libri inte-
gritale comprobata, jam non Isidoius vel i>r. gorius
ejubdem auctoies censeii debebuni. lis naiii(|ue, tsi »
monastica Benediclinorum professio, quac d.' ipso
libri auetore assentur, rite conveniat, alia laiucii in
eodem libro eonteuta palam contradicu ii. Cuin euim
objectioni illi qua dicitur: « Nemo propln ta accC|.tus
e-t in patriasua, > ibi respondereiur , statim sub-
junxit < Si eniui ita est ui asserunt, ergo iiuolquot ex
:
R onanis conversi apud Romauos deguut, quotjiiot
ex Graecis apud Gnecos, quotquot ex Italis apud lia-
los, quotquot ex G.illis apud Gallos, quol juot ex
Hiberis apud Hberos religiose vivunl, impeifecli
erunt; > et paucissinus inlerjectis < E-ce, ut ad vi- :
cinos noslros veniamus, Prolasius el Gervasius im
1'ROpria hac Mediolanensi civiiae, propriaque domo
iiianenies, ac per decem anuos monachorum viftun
exenentes, iia perfecli fuerunt ut marlyres liereni.
An forle noslra sola provincia extra hanc regulain
e: il excepta, ut non de prouriis, sed lanluiu de exle-
ris habeai monachos? > lslius ergo libri compilati.r
Ilalo-Benedictinus cum fuerit, etsi humililatis causa
proprium nomen prailermiserit doctrinam tamni ,
auiinarum saluti proficuam occulluudaiii neutiquam
volmt.
28. Vidi editionem Venetam ejusdem opusculi anui
20
 ,

6(9 AD OPERA S. ISIDORl MSPALFNSIS PROLEGOMENA. 680

1535, 57 posl libru.n ile Imitatione Christi Joannis A billonii atl Yitam S. Ambrosii Autperti, librum de
Coufliclu vitiorum huic eidem Ambrosio Aulperlo
Gersonis cancellarii Parisiensis falso titulo insigni-
tum, cui subjungitur D. Leonis papae de Conflictu abbati S. Vincenlii tribuit. Mabillouius Annalibiis

vitiorum alque virlnlum libellus : Apostolica vox cla- Benedictinis lom. II, pag. 237, ad annum 776 de Am-
mat, etc. Claudilur epilogo, quo de Msdiolanensi brosio Autperto, seu Autberlo agit, abbale S. Virr-

civitate et S. Benedicto fit mentio : qui deest in qui- centii ad Viillurnum, el auclore commentarii in Apo-
bus lam mss. Cotlicibus et in editionibus S. Ambrosii, cal ypsin : sed de libro Confliclus silel.

S. Isidori, et in Erasmiana S. Augustini. Vincentius 51. Fabricius in Bibl.med. duos distinguit Aulber-
Beilovacensis lib. xxrr Spec Hislor., cap. 27, inter tos, alterum abbalem S. VinceuLii a 1 fontes Vulturni,
Gregorii Magni Opera reponit Commentariolum super Ambrosium quoque diclum, qui anno 77$ diern obiit
Canlica, el librum de Conflictu virtulum et vitiorum; supremum; alterum abbatem Casinensem ab anno
quem tamen, a Idit. pler que ascribunl Augusnno. Ban- 854 ad 837, de quo Pelrus diaconus cap. 13, et ad
dinius tom. I Cod. I.aiin. bibl.Medic. , plul. 19, ex eum Joan. B<iptista Marus in nolis. Antiquiorem Aut-
Codice 29 chai t. parlim sseculi xiv, partim saeculi xv, perlum auctorem comineularii iu Apocalypsin dicit,

profert, num. 45, Augustini liber de Conflklu vitiorum de quo satis aliunde constat : ad alierum Autpertum
et machina virlutum. Incipit : Aposlolica vox clamat B abbatem Casinensem relerri ail tum alia opera, tum
per orbem, elc. Desinit et propilio Chrislo victor exi- librum de CoufLclu viliorum el vii t'ilum, inter S. Am-
stas. Diversus est finis in aliis exemplaribus hujus li- Opera saepius ediium, quod tamen
brosii et Augustini

belli. Pro machina virtutum fortasse k gendum machia, apud Petrum diaconum et Joan. Bapt. Marum non
lroc est pugna virtutum. legitur. Plerique eumdem puiant esse auctorem ct

29. Editores Maurini Operum S. Auguslini lom. VI commentarii in Apocalypsin et libri de Conflictu vi-
et liornm et virtutum, Ambrosiunr scilicet Autpertum,
inter spuria collocant opus de Conflictu virtutum
vitiorum, cum epilogo in quo sunl verba : in propna abbalem S. Vincentii ad Vulturnum : colligunt etiam

elc. et inlerpretantur, ex Ambrosii nomine faclum ui in nonnullis Codicrbus

hac Mcdiolanensi civitale, ,

Beneventum, ubi scribebat Ambrosius Autperlus, S. Ainbrosii Mediolanensis nomen operi prsescribalur

vicinum esse Mediolano, com- slylum etiam, ut dixi, in hoc opusculo el in commen-
cui librum ascribunt,
paratione in?tituta cum Oxirincho civilale , cujus tariis Apocalypsis similem esse arbitrantur. Subscri-

prrecessit nrenlio. Aiunl opus sub Augustini nomine ptioquidem in uiroqueopere non dissrmilis est; nam
in utroque loquitur auctor, el litulum libri expromit.
citari a Gratiano 2, 9, 22, cap. ISec arlificioso : Codi-
Subscriptionem commenlarii in Apocalypsin ex Co-
ces a se visos tribuere vel Ambrosio, vel Leoni, vel
Auguslino; sed verba capilis 16 Si igilur scecularibus, :
C dice Regio-Valicano autograpbo, utvidetur, Blan-

etc, et capitis 18 : Si prcelulus, elc,sapere stylum chinus descripsit 59 tam. " Evangel. quadrupl.,

habere eum commenUrio pag. (03, cujus specimen characlerum praiiniserat

monachi; opus affini:aiem
Apocalypsin. Edilores pariler post pag. 600. Incipit : In nomine S.Trinitalis, expo-
Ambrosii Aulperli iu

Codicem unum allegant silio Aulperti presbyteri in exposilione Apocalypsis

Maurini Operum S. Ainhrosii

abbatiae S. Ebruphi, qui idem opus exhibet Ambrosii

parlis sccunda;. In calce libri lilteris uncialibus : Am-
brosius, qui el Autperlus, ex Galliarum provincia ortus,
Autperti nomine insignkum.
etc, hoc opus confeci aique complevi, quodque propter
Ambrosium Auipertum, sive Autbertum librum
30.
facililalem eum intelligendi Specllum parvulorlu
de Pugna virlutum el vitiorum scripsisse constat ex
vocavi. Sed cum Blanchiuus autographum videri Co-
Anonymo MeJlicen^i de Vir. illustr., cap. 51 : Ambro-
dicem dicat, cur in specimiue characterum, tabula 5,
sius, qui et Autperlus, Agaunensis coenobii, elc, scribit
n. 3, Codicem sseculi x esse pronuntiat? Nam Aut-
eliam IR modum Prudenlii Psgchomachice,quod inter-
pertus, commentarii in Apocalypsin auctor, saeculo vu
prelalur Pugna annnw, librum de Conflictu virlutum
abbatem ac floruit, ut ex ip;a inscriptione constat.
el vitiorum, quem et misil ad Lantfridum
32. Codices bibliothecae Valicame, qui librurn de
presbyterum in Bavaria constitutum. Pezius in The-
sauro anecdot., tom. I, praef. 58 Pa8 ^i num c3 ^ - > Conflictu virtulumel vitiurum exhibent.indesignando

monasterio Etnm. ramensi R lisbone exstare ait auctore inter se discrepant. Augustini nonien pnefe-
in

Codicem octingeniorum annorum, Libellus de Conflictu runl Codices V;iticani 464, 468, 4578, Palatini Vali-
presbyte- cani 208, 514, Urbinas Valicanus 84, Ottobonianus
vitiorum el virtutum, missus ad Lantfredum
Vaiicanus 612. S. Ambrosio vero ascribunt Codex
rum et abbatem in Baioaria conslitutum. Hoc certe
sed Vaticanus 284 et Palatinus 171 B. Leoni papie
estopus quod Anonymus Mellicensis indicat : ;

cum initium libelli non apponatur, imo cum Anony- Codex Valicanus 5077, describendus cap. 97, et Co-
nrus Mellicensis dicat Autpertum in modum Psycho- dex Chisianus cap. 45, num.37, recen-ittis ex cardi-
Bona, qui addit Verus auctor cnditur esse
nrachiaa Prudentii sciipsisse, dubitare quis possit an nali :

Autperti opus metricum sit, atque ideo diversum ab S. hidorus Hispalensis. In Codice Valicano 4314
membr. in-4 indicatur Autberti Anibrasii episcopi
eo cujus auctorem nunc quoerimus? Auctor Chronici ita :

4e Confliclii vitiorum et virtutum : Apostolica vox

monasterii S. Vincentii adVullurnum inler scriptores
Renim Gallit arum Ducbesnii, et in Actis SS. ord. S. Be- clamat, elc, ubi episcopi nomen irrepsisse per
Ma- errorenr vidclur. In Codice Reg o-Yaiicano 17 ;

uedicti saeculo ni, parl. n, pag. 263, ei in nolis

621 ISIDORIANA. PARS III. CAP. LXXXIV. 6*2
membr. in-4 : Anomjmi libetlus de Confllctu viiiorum A Ambrosio Aulperto congruere censeo quod dicat
atque virtutum : Apostolica vox clamat. Alii libi i in propria liac Mediolanensi civilate, et rursus : An
ejusdeni argumenli et liiuli in bibliotheca Vaticana forte nostra sola provincia extra hanc regulam eril
exstant, diversi tamen ab hoc de quo agimus. In excepla, ut non de propriis, sed lantum de exleris
Codice Vaticano 504 est Dialogus de Confliclu habeat monachos? Nam Ambrosius Aulpertus in sub-
vitiorum et virlutum inter Petrum et Theodorum, srriplione commentarii ad Apocalypsin gj se ex
sine auctoris nomine : Necessarium jam videtur, etc. Galliarum provincia ortum dicit, et provinciam in
In Codice Palatino 1729, Anonynti Ethimachia, id est qua versabatur itacommemorat, Arochisi ducis ejus-
pugna moralium virtutum el vitiorum : Misit rex dem provincice quam incolo. Auclor igitur epilogi
Sau4„elc. InCodice membr. 4347 Vaticano, Tractalus Bemd ciinus aliquis non Mediolanensis, sed Medio-
de Confliclu vitiorum et virtutum, etde armata eorum lani existens, fuisse videtur, qui
fortasse veterem
congressione, per capitadivisus : Misit rex Saul. S. Au- librumnovo epilogo ornatum ad aliorum discipli-
guslino Iribuilur hoc opus inCodice Palatino 119. B. nam exaravit, et ad aliquem conterraneum suum
Augustini de Vitiis et Virtulibus : Misit rex Saul, etc. direxit. Conjici etiam potest legendum esse in pro-
pria ac Mediolanensi, vel omnino delendum
53. Non prcetereunda est Luoae Holstcnii ms. nola hac.
in Invenlario bibliotherse veteiis Vaticanae ad Codi- B aulem epilogo a reliquo libelli cor-
35. Separato
ces 281 et 464. Observat libellum de Conflutu vitio- pore, incertum adhuc remanebit cuinam ex nomina-
rum et virtulum, qui non solum inter S. Ambrosii tis anliquis Patribus opus erit ascribendum. Neque
et Augustini, sed etiam inter S. Gregorii Opera 60 vero estcur opinioConstanlini Cajelani obesse pos-
reperitur Codice 504, vere esse opus Evagrii mo- sit qui librum sineepilogo imperfeclumesse
conten-
nachi, qni Antirrheticum in-cripsit, Latine reddilum dit, scilicet : Tu autem, homo Dei, vigilanii sludio
a Gennadio, ut is testatur in Ctalogo scriptorum. atlende quo? dico, ipso udjuvanie qui vivit et regnat in
Eodem pertinet quod in Inventario bibliothecae Vat. sacula scBculorum, amen : qui peroralionis exilus
Palalinse Cod. 973, post indicatam Isidori epistolam indignu*, ut ait, rorsus esset Isidoro. Ita
\ quidem
ad Massonam, illico notalur, Anonymi contradictio, conclusio libri habet apud Grialium. Sed slatim
sive conflictus castitatis el immunditiei : Non est iutelligitur verba, ipso adjuvante f etc, a librariis
grande, etc. Videtur esse fragmentum ex Antirrheticis esse addila, cum ea aut similia passim in iine quo-
Evagrii. Est sane fragmentum libri de Conilictu rumlibet aliorum operum Codices mss. exhibeant.
viliorum et virtulum prope linem sub titulo, Sen- Non ergo ineptus esset- finis Tu autem, homo Dei,:

tentia cnjusdam doctoris. Immundilia dicit : Non est vigilanti sludio allende quce dico intelligitur enim :

grande facinus, elc. Desinit, occulta hominum secun- C qum dixi, qui idem sensus colligilur eliam cum epi-
dum Evangdium. Vtrba Gennadii de Evagrio sunl : logo addilo : atlende quce dico ; et mihi adhuc magis
Prwter Vitas Patrum scripsit multa monachis neces- stupenda narranti fidem prccbelo. Sed congruenlior
saria : ex quibus isla sunt. Adversus octo principa- eril conclusio, si verba relineantur Codicis Vaticani
iium vitiorum suggesliones, quas aut primus advertit, 5077, ubi pag. 65 esl rubrica : Incipil libellus de
aul inter primos didicil, octo ex sanctarum Scriptu- Ccnflictu virlutum alque vitiorum, beati Leonis pupm :

rarum testimoniis composuillibros... quod tamen opus Aposlolica vox, etc. In iine : atlende quce dico, et lam
eadem simplicitate, qua in Graeco inveni, jussus in fallacis hosds insidiis viriliter resisle. Explicit liber
Latinum transluli. Ex bis Holslenius agnoscere beali Leonispapa; de Conflictu virtutumatqueiitiorum.

potuissel Evagrii opus a Gennadio laudatum, in octo Nonnulli tituli verbis discrepant a titulis Grialii, ut
libros divisum et eontra oclo principalium vitiorum Simulatio sitggerit ifl ms. pro Hypocrisis dicil in
suggesiiones contextum, magnopere differrealibeilo, edito : qu«dam etiam capita pr.ciermiltuiilur ; ut
Apostolica vox clamat, elc, qui unus tantum est, et suspicari possimus opus vel Leonis, vel Isidori, vel
viginti qualuor, aut etiam plura v.tia recenset, qui- alicujusex antiquioribus Parribus nonsolum epilogo,
bus contrarias virlules subjicil. Evagrii opus de oclo sed eliam quibusdam capitibus ab aliquo monacbo,
Vitiositatibus editumfuitin 4 abEmerico Bigotio post D ut iieri tunc solebal, auctum, et interpolaium fuisse,
VitamS.JoannisChrysostomi a Palladioconscriptam. unde varietas opinionum de auctore permanaverit.
34. Si epilogus libri de Conflictu vitiorum et vir- Natalis Alexander sseculo v, c.ip. 4, art. 8, qusidara

tutum, in quo Mediolani et S. Benedicti fit expressa indical ex cap. 14, 16, 18,22, quae inonaslica; vilse

rnenlio, non est ab alio auctore additus, ut Constan- profes-orem redolent , et ex S. Benedicti regulis

tintis Cajeianus contendil, illico patet raiio cur neque videntur usurpata; quac tamen, ut dixi, ab inlerpo-

Evagrius,nequeAugustinus, neque S. Ambrosius, ne- latoris manu essc possunt.

que S. Leo, neque S. Joan. Chrysostomus auctores 62 56. Ut autem opusculum inter alia Isidori
censeridebeant. Ego etiam existimonequeGregoriuin dubia reponamus facit non 6olum Cypriani Suarez,
Magnum, nequeIsidorum,imo neque Ambrosium Aut- Grialii et Cavei judicium, sed etiam Breulii et cardi-
perlum, abbalem S. Vincentii ad Vullurnum, e|dlo- nalis Bon:c. Doctissunus hic cardinalis, ut innui, li-

gum operis composuisse. Ac de aliis res clara est : de brum dc Conflictu viliorum atque virtutum, in Codice
Ambrosio Aulperto mibi non obscura , quamvis Chisiano S. Augustino ascriplum, videri dixit esse
Maurini in contrariam sententiam eant. Neque enim S. Isidori, iutei' cujus opera reperilur. Breulius in
 ! :

C23 AD OPF.RA S. ISIDORI UISPALENSIS PROLEGOMENA. C2*

pryefatione qnrclam afterl .1 Cajetanoetiam desrripta, A doctor, colejida de to que de el escrivieron S. Brattlio

sed ita ul quo 1 Breulius epistolam vocat, Cajeianus obispo de Zaragoza, Usu<rdo, y otros auctores, y de
narrationem dical : litec igitur est Breulii prafatio. los breviarios antiguos de Espana en esta manera.
57. Hunc lihrum variis auctoribus tribulum Plura narrantur ex sequioris aevi monumentis, aut
legimus. Nam interOpera sancti Leonis piprc Lute- etiam ex supposililiis chronicis collecta, quse jain
liie anno Domini 1511 impressalegilur, non autem
a nobis refutata sunt lsidoro tres fuisse sorores
in novis edilionibus. Apud D. Auguslinum quoque
:

tomo nono exslat. Sed neulrius esse bene judicarunt Theodosiam, Florentinam et Justinam ; sed postmo-
Lovanienses theologi maxime propter assutam ei:
dum innuitur Florenlinam et Justinara unam enm-
quamdam epislolam de monachoa diemone vexato. demqne esse, quae utroque nomine fuerit appellata.
el epilogum commemorantem sanctum Benedictum
his doctoi ibus longe posteriorem. In Operibus sancli
41. Referl auctor Vitae, ex quodam hislorico
Ambrosii Romaj annoChrisli 1585 impressis hic lil>er Ilispano, Isidorum puerum ingenio valuisse, sed
ad Simplicianumdireclushabetur,sed ad tomi quinti memoriae vitio laborasse. Addil Arianos necem
parlem posteriorem cum aliis libris, de quoruin
aucioribus non certo constal, relegalus, et quidem Isidoro juveni intentasse; Isidorum monachum
absque epistola et epilugo praefatis. Nos autem, effectum : e monasierio ad episcopatura eveclum ;

optimi viri Sigeberli Gemblacen-is testimonium Patres concilii Tol^tani iv negotium Isidoro dedisse
secuti, credimus euin esse sancli Isidori, ob stylum
B componendi libros de OfUcns ecclesiasticis, ut idem
u.o lumque dialogi cum Synonymis congruente.n, et
nuod, ipsis etiam Hispanis refernntibus, niulti Codi- ordo in ofliciis divinis apud Hispanos servaretur
ces mss. nonien ejus praeferant.Unde et bunc librum Fortasse libros liturgicos voluit dicere nam duos de :

iiiter ejus Opera, Matrili annoDomini 1599 impressa,

ecclesiasticis Ofliciis libros multo anle concilium iv
ponere 11011 dubitarunl.
Toletanum Isidorus composuerat, fratrique Fulgen-
38. Carnvna quoque de Conflictu vitiorum atque
tio nuncupaverat. lllud vero quam absurdum est,
virtutum condita fuerunt. Nam, utomiltam Psycho-
quod idem Vitoc auclor concilio Toletanoiv, cui
machiam Prudentii, Trilhemius cap. 947deScriptor.
Isidorus praefuit, magnilicum elogium affingit, quo
eccles. relert Henricum Northeymensem, qui anno
scripsisse Dimetroma-
concilium Toletanum vm Isidori jamdudum e vivis
149-i vivcbat, melro et prosa
erepti, laudes celebravit : Nostri seeculi doctor egre-
rltiam de virtutum etvitiorum Confllctu : Tu mea tau-
gius, etc.
rigeros, etc.
42. Versio Gallica incipit : Ce serait en vain , etc.
59. Wipo, seu Wippo presbyter, Conradi Salici et
Post prologum : Vorgueil, cette passion, elc. Caput 25
Henrici III imperaloris sacellanus , saeculo xi scripsit
ultimum est de amore coelesti et terreno desinit ;
partim rhythmo ,
pariim metro leonino, quajdam
Caduca conlemnite, et amate ccelestia, **'*
QSl qua? sunt
Henncum Conradi imperatons
....inventum, referensfihum,
'
proverbia ad r Augustim » '
.

... . '-< verba, quac in editionibus libelli Latini

quorum initium est : Incipit pro-
vulgo non appaient. Subjungitur operis conclusio,
ver&ia centum. Post mulla proverbia sequitur Con-
qu.e ita incipit : Qnoique nous ayons omis plusieurs
llictus viliorum el virtutum, sive compendium hbri
clioses que nous aurions pu placer en ce lieu, etc. Ex
de quo agimus, hoc inilio: Superbia dicit : Jn cunctis
quosatis inl llig tur versionem liberarn esseetextra-
opibvcs libi non (equabitur ullus. Humililas : Putridus
neis quibusJam intermixtam.
es vermis; quid, homo moriture, superbis? Ediii sunt
lii versus in Coilectione amplissima Martenii lomo CAPUT LXXXV.
IX, pag. 1095, et post in Bibliotheca med. Fabricii Plura Jsidoro in mss. Codicibus afficta opuscula,
in Dne loin. I. Lcgitur aulem apud Fabiicium Jn partim ex ejus operibus excerpta, partim dubia,
partim ad ejus imitationem contexta, parlim alio-
ctuictis operibus : sed metrum, et sententia poscit
rum cerle auctorum. Liber de duoiiecim abusivis.
opibus. Edituni etiam est Httmilis pro Uumilitas, ut De genealogiis. De ecclesia. De vila activa et con-
in sequenlibus nomen 63 vitiorum etvirtulum sem- lemplativa. De slatu perfectionis. De quodam Filen-
tulo, qni substantiam suam erogavit pauperibus.
per expiimitur. Hoc poemalion, lanquam epitome
libri de Conflictu vitiorum et virtutum, inter appen- \. lsiuoio librum de Ordine creaturarum tribui in

dices a nobis exhibebitur. Codice saiculi xn bibliothecaB Gaddianai tom. III

40. Versionem Gallicam libelli de Conflictu vidi in Cod. Lalin. bibliothecse Medic. Florent. ,
plut. 89,
bihliotheca Casanaiensi in-12, sic insciiplam : Le cod. 51, dixi cap. 25. In eodem Codice post alia,

Combal des cliretiens traduit du latin de S. hidore, num. 10, pag. 11-i, sunt Dicla S. Isidori de duodecim
fticheveque de Seville, avcc tn. Vie du meme sain'. A abusivis : Primus abusionis gradus est sapiens, etc.

Paris, cltez Lambert Roulland, 1G7G. Pnecedil proe- Desinit incipiat in futuro. Observat Bandinius hoc
:

falio Gallica de Confliclu Christianorum contra opus exstare in appendicibus Operum S. Augustini

diemones : deinde sequitur liber de Conjlictu viliorum tom. VI eilitionis Maurinorum, el in appendicibus
et virtutum, qui a duobus doctoribus Sorbonicis, 0;>erum S. Cypriani, curante Baluzio anno 1727, et
versionis censoribus, dicitur excellentissimum opus Oxoniensi versus linem. In Codice Palaiino
in edilione

eloqueniis Isidori archiepiscopi Hispalensis, et inter 309 indicatur sub Augustini nomine Liber de duode-
Ecelesioe doctores ac dcfensores ingenio clari. Suc- cim abusionibus sceculi, in alio vero Palatino S. Cy-
ccdunt quscdam epistoKc Isidori PelusioLe, si\e, ut priani de duodecim abusivis saculi. Index bildiolhe&e
hic «iicilur, de DamieUe : tum Yita 5. lsiJori Hispa- Laurissanai saeculi x circiter in Codice Palatino 1877,
lensis, subjecla noia Hispanica : LaYida de este sanctn aliusque Index bibliolhec.c Fuldcnsis in eodem Codice
 ,

625 ISIDORIANA. — PARS III. CAP. LXXXY. 626

ejusdein ferme temporis Auguslino tribuunt de duo- A correctio, et rnajorum praicedentium regularum obser-

decim abusivis scoculi lib. i. In Codiee Regio-Valicano vatio. Populum vero sine lege idem auclor eum in-

261 exstat eodeni argumenlo opus Hugonis de Ful- lelligil<jMi, dum Dei dictael legum scita contemnit, per

leio, canonici et prioris S. Laurenlii in Gallia tempore diversas errorum vias eumdem perdilionis laqueum

S. Gregorii VII, de clauslro animoz, de duodecim abu- incurrit, scilicet qui legem Dei deserit, et erroris vias

sionibus saculi, et de claustro materiali animx; quod anipleclitur. Ita<|ue inter alia Isidori dubiaopera non
editum fuit inler Hugonis de S. Victore opera, cum immerito liber de duodecim saeculi Abusionibus
re vera sit Hugonis de Folieto, sive Fulleio , de quo locum obstinebit : pnesertim quia in nonnullis anli-

Labbeus, Fabricius et alii. Hugo autem solum agit quis exemplarihus post genuina Isidori operatituli
ae duodecim claustri abusibus, de prailalo negligenti, illarum duodecim abusionum indicantur, ut in Codi-
de discipulo inobedienli, etc, ad iruitationem libri cibus Lucensi et Pistoriensi, de quibus dixi tom. I,

de duodecim abusivis soeculi. pag. 563, cap. 45, num. 48.

(55 2. Consentiunt viri docti librum de duodeeiiu 5. Refert Rayerius in not. ad Biblioth. Hisp.,
ahusionibus saeculi neque Cypriani esse, neque Au- num. 216, lib. v, in bibli-.theca Escurialensi !it. /',

gustini. In ediiione Oxoniensi Operum Cypiiani plut. iv, n. y, post libruin Differentiarum Isidori
post Opera Rernanli abbalU Ronse Vallis, pag. 46 R continuo legi : Ejusdem liber Genealogicus dictus,

recusum est opusculum ita inscriplum : De duodecim sive de Cognominibus. Incipit : Duo sunt Adam, unus
abusionibus scecuti tractatus perperam Cypriano el protoplastus, alius fHius Barda:. Duo sunt Enos, unus
Augustino ascriplus, ubi quoedam varise lecliones de Cain, alter de Setli. Duo sunt Cainam, alter de

suhjiciuntur, prseserlim Painelii cura colleclae. Au- Cltam, alter de Seth, elc, pergitque usque ad Marias,
ctorem Pamelius suspicatur esse Ebrardum, aut quas decem fuisse ait. Florezius tom. XI llisp. sac,
Joannem Climacum. Goldastus in not. ad librum sive pag. 47 seqq., describit vetereni quemdam Codicem
fragmentum S. Isidoii de Prailatis stat pro Ebrardo, Cordubensem, in quo plura exstant Pauli Alvaii
el Pamelium reprebendil, quasi non legeril Joannis Cordubensis opera, et nonnulla alia qu* ipse Alvaro

Climaci gradus, cui hos alios ascribere non satis ahjudicat, in quibus est libellus de Genealogiis eo-
consideravit. Tacel veroGoldastus de quo ipse Ebrar- dem argumenlo, sed initio nonnihil diverso : Duo
do loquatur, cum multi diverso tempore Ebrardi sunl Adam, unus esl proloplastus, alius est secundm
sive Eberbardi (loruerint. Fabricius in Bibl. med., Adam Chrislus.
verbo Eberliardus Belhuniensis, G'»ldasli opinionem Conlinuator Hispaniye sacrse, V. C. Eminanuel
6.
indicat; sed Eberhardus iste sicculo xn vixit, opus
Riscus, tom. XXXIV pag. 165, refert PP. Renedicti-
vero de duodeeim abusionibus soeculi jam sauulo ,x a
C nQs Ro(iriguez el Ibarrela in arcbivio eC(lesiie Legio
lona Aurelianen-iCyprianoascribebatur in lib. de In
nensis reperisse Riblia Golhica, in quorum iine legi-
stit. reg., cap. 3, qnod Gratianus,lvo et alii secutisunt.
lur : Sub Christi nomine complelus fuit isle liber sub
5. Natalis Alexan ler soeculo m, cap. 4, art. 4, ex umbraculo sanctoe Marice ct S. Martini in monasterio
omnium erudilorum judicio Cypriani genuinum le- vocubulo Alb : : : Xolum die viu lial wra dcccclvi;i
tum esse negat, quod probat, inquit, styli immensa di- anno [eliciler gloriec suai, rege nostro Uordonius sexto
versitas, et Scripturat sacrce juxta versionem S. Hiero- anno regnante. Post Evangelia est tractatus exi-
mjmi citatio. Rursus saeculo v, cap. 4, art. 8. libriun guus : lncipit de genealogiis : Duo sunt Adam, elc.
de duodecim abusionum gradibns lam S. Auguslini lllico : Joannes diaconus scripsit. In hoc Codice sai-

non esse ait quam S. Cypriani additque duos pos- ;

culi x liber de Genealogiis anonymus est : nam Joan-
tremos gradus coincidere : idem namque est plebs
nes diaconus, qui subscribit, non auctor, sed lihri
sine disciplina et populus sine lege. Cuni ergo libelius exscriptor et, ut opinor, ille ipse qui Rpgio-Valica-
hic neque S. Angustini,neque S. Cypriani sit, et num 1825, de quo cap. 101, n. 21, exaravil. Certc
nullum osiendalur argumenium cur Ebrardo nesch) disiinguendus non videtur a Joanne qui librum ,

cui asciibatur, erilne probabilis aliqua ralio cureum S. lldefonsi de Virginitate Deipara descripsit, in cu-
ex Codice Gaddiano lsidoro adjudicemus ? Nihil i)
j us
fine legitur, ut referl Rayerius in not. ad lib. v
equidem video quod adversari possit. Quod enim Ribliolh. vet. Hisp., num. 289, ln Jesu Christi no-
putat Nalalis Alexander, duos postremos gradus mine explicitus est Codex isle (J7 a notario Joanncs
non recte dislingui, non satis id ille mihi persuadet; indigno in o?ra dcccc et nonagedma secunda (anno
nam primuni differentia est inter plebem et popuium, Christi 954), vm Idus Marlius, regnante rex Ordoni.i
quia, ut ait Isidorus de Diffeient. verb. , num. 4i5, in Legione, comilem vero Fredenando Gundisalviz
Plebs a populo eo distat, quod populus est generalis in Caslella. Joannes etiam diaconus
Deo gratias.
uni>ersilas civ um cum senioribus ,
plebs autem pars
vocabatur, qui sseeulo x celebrem Codicem Hispa-
humitis et abjecta : atque iteruin num. 472, Poputus lensem conciliorum, de quo eap. 108, num. 8, de-
est universus cum senatu el civious Romanis ,
plebs
icripsit. Diversus ab his est Joannes diaconus, de quo
autem vilior numerus. prologo ad Polygraphiam Ilispa-
Rhisius Nasarre in

4. Ila etiam diversa abusio est, quod plebs sit nicani Christophori Radrigue/., pag. 21, uhi refert,

sinc dbciplina, el populus sine lepe, quia discipllna, iu i cclesia MatritcDsi S. Andrcx asservari Vitam
ut auclor lihri cxp'ical, esl QQ inorum oidniata S. Iiidori Agiicoi.c tciiptam a Jo nne diacono, qutc
 6<2 7
AD OPERA S. ISIDOM IHSPALENSIS PROLEGOMENA. C28
autographa creditur. Decessii autem S. Isidorus A bit , ut nullo modo arguere possimus osse Isidori
Agricola anno 1130. opus eam de Fdentulo narrationem. Codex est men>
Opusculum quoddam de Ecctesia in dialogi mo-
7. branacHus sceculi xm in-4, conlinet Isidori et aliorum
rem Isidori nomine inscriptum mihi suppeditavit ve- opera. Primo num. est S. Isidorus de Astris, hoc est
tustissimus Codex Vatic Palatinus 485, pag. 44, de Natura rerum. Num. 2, 3, 4, 5, anonyma opera.
lerg. hoc titulo : De Ecclesia Isidorus : Interrogalio : Num. 6 et 7 non exprimitur esse anonyma opera,
Ecclesia cujus lingua, etc. Desinit : nomen habet. sed neque additur nomen, et vere sunt anonyma. Ita
Vinit. Sequitur alius titulus Item de Ecciesice minis- num.
:
8, nullius aueloris expresso nomine, De quodum
lcrio : Ecclesiam licet ponere, etc; quod opusculi pars Filentuto qui omnem substantiam suam erogavit pau-
videtur ac fortasse adverbio Ilem indicatur, Isido- peribus, neque tamen a fomicatione cexsavit usque ad
rom quoque esse auctorem. Crediderim non tam morlem. Iucipit : In diebus sanctissimi Arcadii ar-
Isidorum esse auclorein quam alium qui ex libris cliiepiscopi fuit quidamFilentulusinConstantia. qui di-
Isidori qui exstant, ac fortasse aliis qui ad nos non cebalur deOlympii. Desiuit, sine qua (mandltia corpo-
pervenerunt, profecerit, pncsertim in primaparte,
Deum. Hoc ipsum opus de Filenlulo ris) nemo videbit
qua dialogus continetur. 488 recensetur inter Anony-. in indice Catalogi col.
8. Libritresde Vitacontemplativa, quos viricritici B morum scripta. Non esl ulla ratio cur Isidori fetum,
jaindudum J.liano Pomerio cum S. Isidoro in bbro vel dul)ium, censeamus opus quod neque in Codice,
de Vir. illu-tr. ascribunt, iu antiquissimis etiam neque ab auctore catalogi, ipsi ullo modo adjudica-
membranis S. Prosperi nomen prceferunt, ut in Co- lur, et cujus initium auctorem alium aperte indicat.
dice Regio-Vaticano sreculi ix circiier, n. 281, de
quo cap. 100 dicam. His tribus libris in eodem Co- 69 CAPUT LXXXVI.
dice pramiillitu" opusculum hoc titulo Incipiunt :
Alii libri Isidoro ascripti aut suppositi. Imago mundi.
Senlentice differemiarum beati Isidori de activa
De liarmonia et musica ceelesli. De aslronomia. De
vita
cceio. lnventicutu de pedibus. Secunda orllwgrapliia.
atque contemplativa : Duce sunt vilce, per quas omnes Breviculum Isidori. tlinerarium Antonini nomine
elecli, etc. Multa sunl in hoc opusculo ex Isidori vulga um. Liber de Nalura avium. Formula? spiri-
libro de Differeniiis rerum, sed multa alia aliunde tualis inlelligentia;. De septem gradibus consangui-
nitalis. 1'lura Isidori opera eodem titu'n; plures
ascila neque indigna omnia qure dubiis Isidori operi-
tiluliejusdem operis. Fragmenla opernm dislinctis
bus accenseantur, prcesertim eum nondum editum titulisovnata. An Isidori iber de Hazresibns inter-
libellum credam. Taio Cce arautiuslanus in libris suis ciderit? hidoro opera qncednm falso uscripta. Liber
de adversa fortuna Catulogus abbatum Casinensiutn.
Sententiarum ex Gregorio Magno potissimum colle-
ctarum caput 21 libFi ni inscripsii, de Vita uctiva el 1. Honorius Angustodu ensis certusauctor est o-
conlemplativa , ubi nonnulla etiam sunt quae pariler peris inscripti Imugo mundi de disposilione orbis.,
in nostro opuscub referuntur. srepe typis editi , in quo de globo totius mundi, de
9. Edendum eliam a nobis est aliud opusculum lemporum differenlia ac rerum successione agilur.
nondum, ut arbilror,excusum, quod Bandinius tom. I Nihilominus Zaccaria in primo Conspectu cdilionis
Cod. Latin. hib'ioth. Fiorent. Medic, plut. 19, Isidorianae promiserat se id opus inter Isidori spuria
cod. 29, sic describit : < Num. 47 S. Isidori tra&a- relaturum, quia in aliquo Codice sub Isidori nomine
tus (Jg quidam, in quo in brevi comprebenditur reperiebatur, et ab edito non parum differebat. Ab-
quidquid pertinet ad slatum perfectionis cujuslibet jecit tamen penitus hoc consilium, ut ex secundo
ttdelis personse. Incipit : Oportet monachum, et Conspeclu colligiiur : neque in cjus schedis vesti-
queralibet Domini nostri Jesu Christi discipulum gium Imagnis mundi ex ms. Codice P. Gabrielis
ante omnia pauperem el sine proprio vitam possidere. Laget, ut anle pollicilus fuerat, edend.i- reperio. In
Desinit, cuni quibus vivere satagamus gratia Domini Supplemenlo ad Hislor. eceles. Natalis Alexandri,
no tri Jesu Christi, elc Codex est chartaceus sse-
» Venetiis 1777 edito, idem Zaccaria Honorium Au-
culi partim xiv, partim xv. Amicus meus Rochus .. gustodunensem recensuit, nulla mentione Imaginis
Menchaca, dum Florentiee mss. Codices in alia sua mundi injecta, ac de alio illius opere ail Gemma. :

sludia, quse dudum molitur, exculeret, rogatus a me, animce in quibusdam mss. Codicibus copiosior est

perhumaniter et diligentissime opusculum Iran- quam Codex Vaticanus 4088, de

in editis exemplis.
scripsit, difficillimo quamvis characiere exaratum. quo cap. 97, Isidori nomiue refert opus de Forma
Mr.luc in eo apparent senienlice ex Isidorianis Syno- mundi, seu de mappa mundi, quod in margine dici-
nymis aliisque libris excerpice, et ab aliquo fortasse lur lmago mundi, el parum aut nihil ab Imagine
monacho eonsarcinaire. mundi Honorii Augustodunensis videtur dillerre.
Ex Monlfauconio inlicat Bayerius iuler alia
10. Tomasinus in Biblioth. mss. Patavin., pag. 73, indi-
Isidoi opera legi in quodam Codice Mediceo, De cal Codicem inscriptum, Isidorus de imagine mundi.

qnodam Filenlulo, qui omnem substanliam suam ero- Codex Vaticanus 6015perg. in-3 exhibet opus Honorii
yavit pauperibus, neque tamen a fornicalione cessavit Augustodunensis de Imagine mundi Mundus itaqne
, :

utque ad moriem; atque addit exslare in novissima dicitur, quod esl initium post prologum. Ila etiam
editione catalogi tom. II, plut. 29, cod. 39. At Ban- Codex Val. Ottobonianus 1255 membr. in fol., Ilono-
d.uius in hcc citalogo loc. cit. ita Codicem descri rii Aumislodunensis ? Imagp taundd ; Heptiformi, etc
 :

C29 ISiDORlANA. — PARS Hl. CAP. LXXXVI. 030

2. N .lltiin locum h.beiep test Imago mundi inter A Fortasse Isidoriamis fetus esl ; cerie inter opera
Isidoriana 70 opera, nisi forle hoc nomine Chroni- dubia suum oblinebit locum.
con ipsum Isidori intelligas. Ita enim in quodam ms. 6. Dubium mihi pariler est opusculum, quod iaitio

Codice Yossiano appellatur, ut cap. 78 prope finem Codicis Regio-Valicani 112, de quo cap. 99, anno
dixi. Ac conjici potest hanc fuisse causam cur aliquis 1012 exarali, ut ex subscriptione patet, hoc titnlo
Imaginem mundi Honorii Augustodunensis Isidoro pnenotatur hidorus : sequitur rubrica Jncipiunt
: :

aflingeret : vel eliam quia ex Isidoro Honorium inventicula de pedibus nobis necessaria. Pedes sunt
mulla sumpsisse constat ; ac lortasse sumpsit frag- viginti oclo. Incipit charactere nigro : Compositio est

mentum de Musica ccelesti, Isidori nomine. alicubi pedum, etc, desinit, parilibus vocibus continenlur.
inscriplum,de quo num. seq. ilicam et Imagini ,
Succedunt in eodem ptilehro Codice Isidori Etymolo-
mundi inserlum: Eadem inscriplio Imaginis muudi gise. Agit quidem Isidorus de pedibus lib. i, cap. 17
quoque chronii is reperilur apposita. In Codice
aliis Etymologiarum ; sed hoc opusculum ab eo capite in

Valicano 5732 exslat Pelri de AUiaco Imago mundi multis differt. Decerptum videtur ex ube iori aliquo

In primis, etc ,
quae edita fuil in-fol. sine loco et opere ; ita eninj priina verba referunt : Compositio
anno cum aliis ejus opusculis, Epilogus mappm muudi, estpedum, de quibus aliquam jam mentionem fecimus.
De correclione culendurii, eic In Codice Lalino T .u- .. Ut autem Isidori fetum esse non penilus negemus,
rinensi 589 sseculi xiv, Secunda pars chronicas libri tum velustas Codicis suadet, tum etiam quod plures

linaginis mundi, quam compilavit F. Jacobus de Aquis Etymologiarum libros, sive litulos seorsum editos
ordinis FF. Prcedicatorum, elc. Confer de hoe au- scimus, antequam in unum corpus colleciaB ad Brau-
ctoreMansium in Supplemento ad Bibl. med. Fabricii, lonem missae fuerint. Ac fortasse ha?c ac similia
eiMuralorium tom. III Antiq. medii sevi, cul. 917. opuscula, quse Isidori nomen praeferunt, ex primis

Lodem titulo sed alterins argumenti est Imago mundi Elymologiarum disseminatis lisulis vel fragmenlis
insiituta a dileclo Ckristi discipulo Joanne speclaia in constant , quae postea Isidorus ipse aliquantulum
theatro Lucemce. Edila anno circilcr, ui puto, 1050. immulaverit, vel alio ordine collocata digesserit.
7. Hoc ipsum judicium profero de secunda Isidori
5. In collectione quadam operum diversoruin de
Orthographia. In Codice AlbanioEtymologiarum satis
musica, quae exstat in Codice R 'gio-Valicauo 1315
anliquo, medium caput 34 iibri i, characlere
post
membr. in-fol., de quo cap. 1 01 ,
posl alias Isidori
ejusdem manus quo libri Etymologiarum exarali
sententias de musica et de pedibus metrorum, ex
sunt, aut fortasse antiquiori, inseritur fragmentum
librisElymologiarum depromptas, pag. 86 leig. est
quoddam hac rubrica : De indictione : lndictio dicta
rubrica lncipit traclatus Ysidori de armonia et coe-
:

est elc desinil ' urbs Roma '^mrabatur; quod ex

lesti musica,
primus ptanetarum, elc,
et vn consonanliis planetarum
Desini.,
:

iguem per globos

Luna est C
,,br0
>

de
'

NM rerum '
caD '
6 ' ,na S" a ex P a, '
le '
laudalo eliam Isi loro, desumptum est, et referii
planetarum transcendimus: nunc ca'leslia penelramus.
potest ad lib. vi Elymol. cap. 15, ubi doctrina de
Expliciunt senleiilia? Ysid ri de musica. Ullima verba
aira exponitur. Poslfragmentumde indiclione eodem
innuunt fragmenium id esse longioris operis, ac re-
vera in Imagine mundi Honorii Augustodunensis in-
charactere sequilur rubrica : Incipil 72 secunda 01-

thographia : Ara per a solum scribitur, etc Desinit,

serlum reperitur. In eo doctrina Isidori ex libris
Zabulon, Zoticus, Zenon, et reliqua. Coniiiiualur
Eiymolngiaium et de Nalura rerum satis aperte in
deit de caputo-i libri iEtymologiarum. Cum capite27
inullis exprimitur : sed plura alia sunt quoe in ejus-
piaicesserit jam Isidori ortbogr;iphia, videtur hacc se-
dcm operibus a lhuc exstantibus frustra quieras.
cumla dici quasi altera orthographia eju?dem Isidoi i.
Opusculum igitur quod in hoc Codice Isidoro cum
8. Petrus Pithoeus, lib. 11 Adversar. rap. 1, librum
aliis genuinis operibus adjudicalur, neque ejus iuge-
quemdam Isidori ila indicat : Notitia imperii Romani,
nio indignum est, jure s iltem inter opera cjus dubia
ut et Isidori Ilreviculum, quuluor proiincias Lugdu-
a nobis compulabitur.
nenses facit. Non invenio id apud Isidorum neque
4. Hoc idem opusculum in Codice Vaticano G878, lib. xiv cap. 4 Elymol., ubi de Europa agil, neque
de quo cap. 98 agam, in?cribitur Tractalus Isidori de D lib. xv, cap. 1 , ubi tle urbibus, neqne alio in
Aslronomia : quod suspicionem meam compiobal loco. Titulus Breviculi inlcr Isidnri opera nul-
poluisse Hoiioriuni in suam Imaginein 71 niundi
lus apparel. Fabricius in inlice Bib iolbecse ve-
«pusculuin inserere quod Isidorus seoismn ab aliis
teris Lalinae vvrbo, Auclor lliuerarii quud bitb Anto-
«iperibus edidisset. Tilulus hic de Astronomia ab aliis uini ambulat nomine, fuse de lioc Ilincrario agit quod
libro de Nalura rerum tribuitur, ut paulo post Antonini imperaloris esse non potest, cum comme-
dicam. moret nomina uridum nala deniuin post exslinctos
5. Diversum est opu>culum de Ccelo, qtiod in imperatores omnes Antoninos : qua de re videri pos-
Codice Urbinate 100, de quo c;ip. 104, reperitur post sunt Memoriae Trevollinoe anno 1711 , p. 1258.
libnim de Natura rerum ; sive malis dicere esse addi- Observat Fabricius in nonnullis Codicibus, ul illo

tamcntum ad eum librum. Posl ulliinum hujus libri Thom. Galei auclorem vocari Anlonium, ; in aliis

caput ct rtibrica de C02I0. Qinvriiur utrum unuin sit qu rdam eadem stib Bedar vel Mariani Scoti 1
, , vel S.

ccelum, ctc Desinii : omnis humani ingcnii Capacitas. Isidori nouiino legi, cx Goldaslo ad Egiiiliaidtun,
Liber Ysidori dc aslrunomia et dc coeh exit (eRciter. dc Vita Caroli Magni, p. -2!5. AdJii ex Nic. Bsrgte-
 63! AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEGOMENA. ffiS

rio inepistolaad CabJenum inter Cabdenianas, pag. A 13. In operibus Isidori discernenJis non exigua
368, Ilieronymum Suritam Ilinerario huic sub emen- ambiguitas inde oriri solet, quod diversis titulis
dationum specie multos errores intulisse. Quod nonnulla soleant appellari. Liber de Natura rerum
tamen refeHitur leslimonio Gerardi Joannis Vossii, in quibusdam mss. liber rolarum VOCUur. 0,ms
Dif-
cap. 70, § 21, de Scient. mathemat., qui Suritse ferentiarum, sive de Proprietate sermonis alicubi
commentarium in Antonini Itinerarium longe do- Differenlice camales et spiriluales nuncwpanlur. Libri
clissimnm censet : qnanquam in opus poslhumum ,
duo conlra Judceos, utcap. 66 ob>ervatum, aliquando
quale illud est commentarium Suriue, non mirum lestimonia de Christo, aliquando de Fide cathoiica
est si qui nacvi irrepserint. dicuntur : aique idem forlasse est opus quod de mi-
9. Cur Isidoro ahjudicanJus videatur liber de raculis 74 Chrisli in Monastico Anglicano inscribi-
Natura avium, sivede quibusdam animalibus, qui in tur, et de mysteriis Salvatoris apu I Sigebertum, el
Codice Florenlino S. Crucis, plut. 27, num. 9, Isi- Mysteria sacrcc Scriptura: apud Trithemium ; nisi
doro videtur ascribi, dixi cap. 55, ubi Codices Ely- hoc poslremum malis de Allegoriis Veteris et Novi
mologiarum recensui. In eo Codice primum post Testamenti accipere.
indicem libri Isidori de Natura rerum indicatur Qui-
14. Allegoriae certe sunt opus de Nominibus le-
dam iraclalus de nalura avium; deinde pag. 69 liber g gum, quod Auctor Hispanus Valerii Historiarum Isi-
anepigraplms de quibusdam animalibus, quem auctor
doro tribuit, scilicet ex initio Qucedam notissima :

catalogi suspicatur esse Isidori. Opus esl illud ipsuni

nomina legunlur legis, etc. Alque ita etiam Braulio
quod prius de Nalura avium dicitur, et inci.dt : In
ipse Allegoriasinscripsit. Fabricius recensens scripta
psalmo ci dicit David : Factus sum sicut nociicorax ,
qme in edilionibus Isidori desiderantur , librum de
etc. Caput ultimum est de pelicano.
Nombtibus Legis el Evangeliorum , et librum de My-
10. EucheriiLugdunensislibervulgatus ex>lat For- sleriis Salvatoris latere putat in Prooemiis, in Com-
mularum spiritualis 73 intelligenlice. Vel hunc ipsum menlariis allcgoricis , et in Allegoriis. Sed liber de
librum, vel alium ejusdem liluli nonnullos video Nominibus Legis ct F.vangeliorum extra conirover-
Isidoro nostro ascribere voluisse. Nam in leclionibus
siam, ut dixi, ad Allegorias refertur.
S, Florentincc oflicii proprii Hispanici ad diem 14 15. Liber de Corpore et Sanguine Uomini, meino-
Marlii sic legimus : < Nec minor fuit opinio quam de ratus a Trithemio et Pastrengo, diversus non vide-
ejus sanctitate et doctrina S. lddorus merito habuit: lur esse a sermone de Corpore Domini, dequo cap. 72.
eam elenim ex suimet educatione et prima institu-
Liber de Cosmographia apud Trilhemium est ide.in
lione oplime recogno;cens, volensque aliquem fru- ac liber de > alura rerum, quamvis Trithemius sub
ctum retribuere pro eo quod ab ipsa receperat,duos C duobus aliis tilulis eumdem librum cornmemoret de
ei libros dedicavii, unum de nativiiaie Domini, Astronomia; Domino quod est
el filio charissimo,
passione, et resurreclione , regno atque judicio , Computo
initium epistolae Isidori ad Sisebutum, et de
quem, ipsa Florentina petente , se confecisse testa- et Natura rerum. Neque enim opinor librum de Com-
tur, allerum de vocaiione geniium. Cui eii;im polli- puto, qui Isidoro ascribilur, esse opus de Compulo
cetur se missurum formulas spirilualis inlelligentiae, sive loquela per gesmm digitorum, qualeBeda, Raba-
quibus in omni Scriptura divina instruereiur. nns et alii scripserunt, ut fuse Fabricius persequitur
11. Ita forlasse aliquis collegit ex iis quae in eJi- lib. iv Bibl. vel. Lat., cap. 6, nuin. 12 seq. ; de quo
lione Bignicana et Breuliana epilogo libri n conlra E'ymol.
argumento Isidorus breviter disseruil lib. l

Judaeos adjiciuntur : < Dicis formulas spiritalis intel-

cap. 26.
ligentue componendas libique mittendas pro studio
16. In Codice Uibiiiate 290, cap. 104, est f.agmen-
palernce erga te solliciludinis ceslimavi : quibus per-
tum Etymologiarum b. 111 cap. 4, hoc titulo : Ysi-
1

ceptis in omni Scripiura divina lacile se ad inielle-

dous in laude computi. Apud Fabricium in Bibl,
ctum sensus inten lerei. i Verum luec et alia qu;e
mel. Guileliniis de Ramesey, qui obiit auno 1I8C,
sequuntur ab editione regia Mairilen^i absuni, nequ •

scripsit super B d.un de Temporibus, el supe.r Isi !o-

a nobis in mss. exen.phribus reperta sunt. Ne salis » r( , m de Computo% qu0(1 accipio de a iqu0 iiagmenlo |

quidem sensus ejus additamenti constat, cum primum aut genuino, aul inserto in Elymologiis. In Codice
Florenlinse nomiue Formulse pelantur : deinde in-
Florentino S. Crucis, de quo cap. 55, clare liber de
nualur Isidorum pro studio sollicitudinis patenue mundo. h\
Natura rerum inscribilur de Computo et
eliam non rogatum existimasse formulas mitlere.
Codice tamen Vaticano 623, describendo cap. 95,
Quod si aliquo modo velis concludere Isidoruin E ymologiis inserilur opusculum de Compulo per di-
Fiorentinae misisse Formulas spirilalis intelligenlLr,
gitos, elc. Liber de Officio vmsce iuter Isidori opera
id adhuc inlelligi poterit aul de Allegoriis iitriu-qne
esl alque Exe-
a Trilhemio recensilus idem f >rlas*e
Testamenti, aut de coinmenlariis allegoricis, quo-
gesis missa?, quam cap. 84 inter opera dubia collo-
lum partem habemus.
cavi.
12. Opusculum, si\efr3i%ii>eul\imdesepte»igradibus 17. Liber de Proprietate rerum, qui a Sigeberto, el

consanguinitalis IsidoriiiomineiiiseribituriiiCodiceOt- exinde 75 a Trithemio relerlur, non videlur diver-

toboniano 1968, de quo cap. 106. Est quxdam cxposilio sus a libro Differentiarum rerum, aut eiiam a libro
doctrinae Isidoriai.ac inler appendices relerenda. dc Natura rerum. In Bibliolheca Mss. Montfaucon.i
 )

63*. 1SID0RIANA. — PARS III. CAP. LXXXYl. g"»".

indicatur Isidorusde diversis Patrum opusculis, quod A 22. Obslare tamcn potest quoJ Auguslinus in ca-
est Commentarium in Genesin, elc pite de Luciferianis jam ex hoc opere verba quacdam
18. Alia IsUori opera passiin a'lt'ganlur, qua> al> proiulit Apud quemdam tamen, inquit, cujus
:
nomen
editis divtrsa vidtiilur, sed niliil aliud suut nisi in eodem ejus opusculo non inveni, in hccrelicis Luci-
quaedam fragmenta operuin dislinctis lilulis insigni- ferianos positos lecji per hcec verba : Luciferiani, etc,
ta. Librum Isidori de Honesiale clericorum dislin- nisidicamus Isidorum more suo ex antiquiori haere-
cluin non esse a libio n de Oflic. eccles. dixi cap. 51, licoruui calalogo profecisse, et mulla transcripsis>e.
nuin. 2. Opus de distantia seu consonanlia Novi el Sed multa sunt in quibus Calalogus hidorianus ab
Yeteris Testamenti quid sit vide cap. 52 nuni. 7, et allero anonjmo, seu Hieronymiano, discrepat. Pro-
cap. 64. Trilheinius recenset librum Isidori de Tri- diitboc opusculum Parisiis 1617, curanle Claudio
nitale. In Codice Yalicano 42 ,0 s.eculi xn circitrr, Menardo. S. Augustinus de ILeresibus prope linein :

de quo cap. 97, exstat opus quod calalogus indical, « Audivi, inquit, sciipsisse de haeresihus sanctutn
Collecla ex libris Isidori de Trinilale; sed solum sunt llieronyinuin, sed ipsum ejus opusculuin nec in no-
quaedam excerpta ex lib.vn Etymol. cap. 4, ascripto slra biblioiheca inv. nire poluimus, ncc unde possit
ad niargineni lsidori nomine. lncipit i Trinitas est : accipi scimus. Qund si tu scieris, perveni ad illud,
trium unilas : dkitar autem Trinilas eo quod totum \) et forte habebis me ius aliquid quam hoc i.ostrum ;

unum ex quibusdam tribus fiat, etc. Sequitur : Bea- quamvis nec ipsum, licet hominem doctissimum,
tissimus Hieronymus, vir eiudilissinius, mullarum omnes hacreses arbitrer indagare poluisse. >

lingnaruin perilus, etc, quod desuinptum est ex

> 23. Exislimant viri critici opus de bceresibus a
cap. 1 libri vu Elymol. Neque tamen haec ad verbuin Menardo vulgatum S. Hieronynii non esse, a leo ut
ex Isidoro sunt ex cr pla, sed quaedam in compen- mietur Gallandius litteris ad Zaccariam datis 25
dium redaca, nonnulla alia intermixta. Septembris anni 1758, in lanta farragine opusculo-
19. In Codice Vaticano 2902, de quo cap. 96, est rum dubiorum et spuriorum, quse iu ultimis edilio-
fragmentum ex lib. n Etyin. capp. 28, 29, 50, quod nilsus Parisina et Veronensi S. Hieronymi exslanl,
in Inventario bibliolhecaa Valicanae inscribilur, De eum hac eticorum indicem nnlluni obtinuisse locum,
Topicis et definilione locjica. In Codice Palatiuo 216, ac ne memoraii qiiidem ab auctoribus Hisloriae lit-

de quo cap. 102, latldantur Isidori liiiri de Flagellis terariae Gallice tom. II, ubi de Gennadio agitur, cui
Dei, de Despera:ione peccantium, de Die judicii, sci- postremam Indiculi partcm mulli adjudicanl. In Co-
licet fragmenla, sive capita quaedam Senlentiarum dice Etyniologiaruin Albanio lib. x (in edit. vm,
et Synonymorum. cap. 4) postlsidori verba 77 errores relinquanl, lilulus
20. Epistola Isidori de Nominibus licvretkorum in q esl, Incipil Indkulus ilieronymi de lueresibus Judceo-
nonnullis Codicibus invenitur, ut retuli cap. 75. Eain rum : Prhna, Efnei dicunt, etc In fine : Explicit
simili titulo refert Catalogus bibliotliecae Regiae Pa- Indiculus Hieronymi. ltem unde supra lsidori. hlem
risiensis Cod. 1557. Bandinius tom. 1 Codic Lalin. indiculus exsiat in Codice 1 arcbivii Valicani. Con-
hiblioth. Medic Laurent., plut. 20, Cod. 48, ubi sunt fer dicenda cap. 95 de Codice Vatic 625.
Sententiae de librd Prognosticorum, ut ex specimine 24. Mucciolus tom. I Calalogi Codicuin mss. bi-
colligitur, S. Juliani Toletani, pag. 36 exslare ait S. biiotheeae Malatestiae, pag. 175, ediditinter anecdota
Isidori cpislolam de Nominibus hcerelicorum : Quidam lndicutum Hieronymi de Haresibus Judoeorum, qui
liceretici, etc Notal hanc epistolam a Fabricio non inter opera Isidoriana Codicis 1, plulei 21,reperitur.
inemorari. Sed advertere potuil epistolae titulo in Quidnam autcm egerit, et qnodnam judicium de hoc
hoc Codice donari caput 5 Etymologiarum;
libri vm Indiculo tuicrit , ex tribus his ejus notalionibus
quod in Codice Vaiicano 1546, pag. 15 terg., hac patet.
rubrica praemi.ssa inserilur : Fx libro ix (Al., vm. 25. In hoc indice scripluram ipsius Codicis exacte
Etymologiarum Isidori episcopi ad Braulionem 76 puncla piacpi.slere in
in oituiibus imitati sumiis, elsi

episcopum de hceresibus Chrislianorum. Ex Fabncio eo locata sinl , quae iniperJecluni ac conlusuin ser-
monis sensuin redduni, neque proprias, ut opus esf.
etiam cap. 55 ostendi hunc catalugum haerdicorum
D , neoias ha|)eal5 qiKe 1( clioni c ari , alei „ allerunt, |

saepius seorsum fuisse excusum neque orlliographiae lcges servet. Ne tamen niinii
sinius, hisloriam lantmn hacresum Jud;corum cx eo
21. Quaeri autem liic poie-t an liber Isidori de
damus deinde priora et posleriora lanlum capila,
:

Hccresibus intercideril. Edidit, inquil Braulio, de Hcc- el lucresum Chrisl anorum liistoriam cuni indicalio-
resibuslibrum unum, in quo, mnjorum seculusexempla, ne c nipendiosa aliorum lixreticorum.
25. Hoc opusculum tam in veteribus quam in re-
brevitate qua potuil diffusa collegit. Polerat id accom-
cenlioiibus Hieroiiyinianoruin Operum edilionibus,
modari catalogo hacreticoruin , queni Etymologiis in- cl in ill.i praeserlim quain nupf r Cl. Vallai>ius ingenli
seruit, nisi Braulio tanquam opus diversum comme- sludio el solcrlia curavit, diu mullumque qa;c-i\i,
morasset. Censeo igitur Isidorum librumdellaeresibus sed Irusira. Id mibi in causa f.dt ui Hieronyiuo ac-
censeie non ausiin nec pulem alilcr qin -mpiam
:

conscrip-isse, quem in compendium redactum in

p ;.^se opinari, cui sana mens sii. Si lamen quid ipse
Etymologiarum opus retuleiit. Quidni auicm , dicat senliain expostules, accipc. Hieionymus in Diaiogo
aliquis, exijliincmus libruin de ILeresibiiS, qiiinnon- advcrsus Lucileiianos loemoralac Vailarsianae cd.tii»
nis tora. II, pag. 197, g 23, brc hnbct. « Tac.o do
nullis Codicilms Elyniologiarum nominr S. Bieronymi
Judaismi bicrclicis, qm anle advr iiiiim Clni^li lcgcm
inscriplus repcrilur, et breviori Isidoii calalogo an iradilaiN di.siparunt quod Do-ilheus Samarilano-
:

uectilur, illum ij>sum esse qucm B:aulio lauJai? ruin princepsfrophetasrepudiarR; quod Sadduccaei
 -

Al» OPERX S. ISIDOR! IHSPALENSIS PROLEGOMENV 636

eiiam resurreclionem A n bibliolheca existens, non innolueral. Sane edilio

ex illius radice naseentes ,
'

earnis negaverunl ; quod Pharisaei a Judyeis divisi nem cum Codice nostro conferrem, ut si qua essel
leclionum diversiias , aperte d guosceretur. Miror
propter quasdam observa'iones superfluas , nomen
quoque a dissidio susceperuni ; quod llerodiani He-
admodum editores Operum omniuiu S. docloris, qui
et germana S. Hieronymi opera et apocrypba, sub
rodein regem suscepere pro Christo. » Nunc invieem
ipsius nomine vulgata, collegerunt, de boc Indice
confer q»x in priina hujnsce nosLri tndicuQ parte le-
nullam facere nientionem. Haec eliam in causa luere,
guntur de heresibus Judcorum, et comperies, si
ut compendiosam mulloruui lucreticorum iudicalio-
minus omnes , perinnllos illarum h.eresum auctores
eosdem esse , eas temque penitus luereses , tl qui-
nem dederim.
deih eisdem pene verbis ulrobiquedes ripta<, nernpe 28. Menardus opusculum edidile cariosis putribus-
f

el in Dialogo adversus Lucifenanos, el in Indiculo que membraiiis posl Isidori capila aliqu.it lib. vni.
hoc nostro. Quamobrem cum res sic se habeal,
Editio hunc exbibet tilulum S. Hieronymi Strido-
prono alveo flu-re videlur opus, si non Hierouymo,
:

alicui lamen iribuendum qui ex H erouymi fonte neusislndicutus de hceresibus Judxorum,nunc ; rimum
combiberit et qu»niam mag a ex paite funiliarein
:
in lucem editus cura Cl. Menardi Juliomagi Andium
llieronymi sivlum, quisquis sit auetor, asseculus
proprcetoris Lutelice Parisiorum apud Sebaslianum
videlur, forte'oh hane causam opusculo iiiscripium
est nomen docloris maximi. Haud nesciuiit critici, Chappelei 1617, in-8. Menardi prsefalio iia se babel.
non lanlum Hieronynio, sed el aUis SS. Palribus non 79 29. Consulebat Auguslinum QuoJvulldeus, et
semel contigisse, ac praecipue August no, cui inter hajre.»eon peUbal indices , quod variis scriptionum
cetera opus deSpirtftt et LtUera assuiwu luerai, saue i>
vigiliis occupatussenex, distulit diu, el ad Hieronymi
non aliam ob causam, uli diluc.de oslendunt PP. Be- Iractaium siinilis argumenti voluil remisisse, licet
nediclini in Appendice ad tom. VI Parisiens. edilio- quaesiliim per cbartas suas haud potueiit invenire.
nis Operum S. docloiis. IL>c lestiinonio docia poslerilas jacluram doiuitsem-
Non rem nos senlire ea conducunt p<r el questa e*t. Cum igitur inler cariosa^ putres-
7g. 27. praeier
qnae etiam ad Christianorum hsereses pertinent, si que membranas post Isidori capita aliquol lib. wude
qiue sunl in Codice conferamus cum iis <jii:e iu prae- Philosopliis genlium el cwteris ad Usque
bujus li- libri

diclo Dialogo ailversus Luciferianos.scribit Hierony- neni npusciilum sub Hieronymi noiuine legissemus,
mus, et mulia Indici quo ile agimus consimilia repe- boc liluli) Incipil Indiculus Hieronymi de huresibus,
:

nihil indignuin v sum esl tanli palris slylo curaq-ie

riemus. Consideremus, obsecro, ea qua: de secun la ;

Basiiidis h.eresi sunt modo a nobis edita, et lerme se aliqna lot peue vcrbis calalogus Siriptorum ba-
I

eadem reperiemus ab Hieronym eodem laudaUi in >

bet. Hcsimus lamen aliquanlulu.n, ciim in Luciferia-
loco scripla : ait namque : Tunc Simon Magus el )!a- nis habet hoc usque; apud quemdnn tumen, cujus no-
nander (Lege Menander), discipulus ejus, Dei se as men in eodem ejus opusculo non inveni, in hcereticis
serw.re virtutes: tum Hasilides summum Deum Abra- Luciferianos posilos legi per licec verba, quoehic habes
xas cum trecentis sexaginta quinque editionibiu com- lotidem syllabis, ul necesse fueril ignoratuni sanclis-
mentatus est. Jani vero ediliones siint Virluies. Prin- simo viro libn H eronymiani liluluin. QuiJquiil sit,
ceps, el Angeli, quos iu 5G5 juxla loclnruin nume- hoc venerand;e antiquilalis monumenlum non peri e :

rum B.isilides distnbucbat : coelos enim 5b5 lingebat lanti luit. Vale.
esse; sicque appellare illi placuil oibes quos motu * [INCIPIT INDICOLDS a S. HIERONVMI DE H/ERE-IBUS
diurno sol percurril. Sunimus horuin Deus et prin- JUD^ORUM.
ceps erat Abiaxas, qm>d nomcn huuc ipsum nume-
rum suis liltcris exhibet. H;ec auleui quis non videt Prima. Essaei dicunt Christum docuisse illos
1.
in contextu noslri lndicis ea esse claie explicata, et omnem absliiienliam. SecunJa Gabhei dicunl Chri
ex Hieronymo excerpta ? In eo legunlur barbara siuni venisse et docuisse eos ne dic rent dominum
qusedain nomina, alque ex iis quce sunl in sacris Cxsarem, neve ejus monitis nterentur. iertia Mas-
Scripturis hostes Chrisliame et calholicse tileiehi- botbei dicunl ip-um esse Chrislum qui docuil illos
merice exhausisse impia deliria sua In lex ostendit. in omni re sabbatizare.
Hoc el iudicavit idem S. Pater, dum in fine ejusdem Quarta. Fharisaei negant Christmn venise, nec
2.
Dialogi Sicubi audieris eos qui dicuntnr
scribit : < coinmunicant. Quinla Sad-
ul!a in re iribus praidictis
Cnristi, non a Domino Jesu Cbristo, sed a quoquam ducaei negintiesiiTectioneni.dicenles Dictum esl iu :

aiio nuncupari, ut puta, Marciouitas Valenlinianos, Cenesi ad Adam : Terra es, et in terram ibis ". Sexla.
Monlenses, sive Campilas, scilonou Eccesiani Chri- GenislJi prx-sumunt quoniam de genere Abrahscsuul.
sti, sed Anlichristi esse synagogain. Ex hoc enim Seplima MerisLe separant Scriptiras non credentes ,

ipso quod postea inslituti sunt, eos se esse judicant, omnibus prophetis, dicentes, aliis et aliis spirilibus
quos futuros Aposlolus praenuntiavit. Nec sibi blan- iilos prophetasse.
(lianlur, si de Scriplurarum appellalioiiihus videnlur Octava Samaritce, qui, Israel captivo et ad-
5.
sibi allirinare quae dicunt, cum et diabolus de Scri- ducto in Babyloniam, translati sunt, venientes in ter-
piuris aliqua sit locnlus, el S-.-ripturae non in le.^endo q ram regionis" Samariae, ex parle Israelitarum consuc-
consistant, sed iniutelligendo. > Ne plura persequor; tudinem, quam per sacerdolem reductum didicerunt,
legesis librum ejusdem S. Hieronymi de Viris illu- tenent, ex parte Gentilem, quam in nalhilatis su:e
slrilms, elinvenies hujus Indicis auctorem non sensu terra habuerunt. Nam in observalionibus suis a Ju-
tantum, sed iisdem verbis identidem ijuibus Hiero- daeis omnino separantur quoru n superstitio procul
,

nymus usum fuisse in recensendis haereticorum no-
ininibus eorumque erroribus. Ulinaui apud me ha-
berem, vel in bibliothecis iiiveuirein hujus libelli
editionem, a Claudio Menardo Parisiis 1617 faclam ;
cui Claudio exemplar aliud ejusdem opu-culi, noslra
dubio oinnibus nola es>. Nona. Herodiani. Tempori-
bus Salvatoris baec baeresis exsurrexit. Hi Herodein
magnilicabant, dicentes ipsum esse Christum. Deci-
ina. Hemerobaptislae, qui quotidie et corpora sua, ti
domum, el supelleclilem lavant.

a An
hic de hoereticis indiculus sit liber ille de Menardi prasfationem ad eumdem ibid. n. 29. Uii'is-
Haereticis, quein Braulio in pr*nolalione commemo- simum opusculum ntincexhibeo correctum a<i cxein-
rat, in Isidoriani-; cap. 86, nuai. 21 seqq. disserui. plaria A baniuin, Malatestium, Mutinense, Valicanum
Diversum esse equidem censeo sed cum hoc opu- ; 025, primum archivii Valicani, ei eJiiionem Menardi.
sculum, cujuscunque demum auctoris feius sit, in b In
Vulg. Pulvis es, et in pulverem reverleris.
:

solis exemplaribus Elymologiarum c mservalum lue- * Hunc indiculum ab AppcnJice X ad Elymologias

rit noc loco merilo sislvndum. Mnccioli de hoc c;t- huc transtulimus. Vide nolain niemoralae apj)L'iidici
Ulogo judiciuiu proluli ibid. o. 259. Hugonii vcro pracmissam, toin. LXXXII, col. 745. Edit.

657 ISIDORIANA.
llem alice hcereses diversorum dogmalum, id
mum. — Simonitw.
Prima. Simon quidam magns, qui intlnxit no-
i.
vam hceresim, dicens se esse virtutem cariestem, et
universas quae sunt crealuras non esse a Deo faclas,
sed a virtule quadam superna irienque se descen-;
disse inquil ut ovem salvaret perd.tam, Chrislum
,
autem apud Judacos non esse passum. Hic est Simon
cui Pelrus in Aclibus apostolorum maledixit. Me-
nander et Saturninus idem dix^runt.
Alia hocresis. — ;1
Basiliditcc.
Secunda. Basilides dixit de ingenilo solo Deo
5.
sensum, a sensu verbum, a verbo prudentiam, a pru-
dentia virtutem, a virtute sapientiam, exqua princi-
patus, et initia, el polesiates, et angeli, qui fecerunt
ccclxv coelos a coelo auleni noyissimo factam csse
:
universam banc creaturam, et qui in ea esl boininem.
Pariilos aulem esse angelos per gentes universas, e
quibus unus sit Deus Ji.deorum, qui parlem accepil
per genus Hebra-orum, q li de terra ./Egypli eduxii
illosoe servitute.
6. Hic angelus protervitate sua exaltavit se super
oaileros angelos, el parteni eorutn valebal sibi usur-
pare, et cseleros populos subdiios facere JuJaus.
Unde cseleri bella contra illos suscila-
angeli irati
verunt, et extirpaverunt oivitales eoium, et disper-
serunl tolutn populuui eorum.
7. Deinde ilicit Jesum non esse passum, sed Si-
nionem Cyrenacum, qui angarialus crucem illius sus-
tulit. Conira huuc Agrippa, cog lomenlo Caslor, vir
valde d 'Ctus, scribil, prodcns universa ejus mysleria,
et prophetas entunerans, Barcobbam el l5arcopel, et
ad terror.'in audienlium alia etiam nomina barbara,
religionecomposita, nominanseliam Deum maximum
Abraxas, qui quasi annum continens, si juxti Grae-
corum nuineruin computetur.
Nicolailce.
8. Nicolaus diaconus fuit ex ecclesia
Tertia.
Hierosolyinitana, qui cum Stephano et caiteris con-
stitutus esl a Petro propter Yiduas ; qui transgres«us
veritaiem, coepit boc docere et dicere Erant tene-
brce, et profundum, et aqua, et Spiritus, qui separat
se a l^nebris, a profundo, et aqua, el ab his alivc pro-
dierunt quatuor virlutes, qucc fecerunt Deum, et ceo-
nas; et vocat illas ri< xtras el sinislras. Namque vo-
cabulum illis posuit Burbalo, el Prunicam, el Ialda-
baoih, el Caulacau. Spirilus aulem sanctus haere-
sim appellans, dicit ad Ecclesiam Sed hoc habes,
quia odisti facta Nicolaitarum, quaz et ego odi. Mulla
cniin docent absque discrelione lacere, et immolata
idolis vesci, et in templis esse, et publice omnia com-
inoniler a»ere.
9. Quarla. Gnoslici inquiunt Eral jEonum qui-
dam, qui vocabalur laldabaoth, emi-sus a Prunica
quadam malre, quique fecit s-ibi fi ios septem, ei illi
fecerunt septem coelos, supra quos ipse lallabaoih
peies habebat. Quo ignoranle feccrunt septem filii
bomineiii, sed non consumiuatum. Erat enim ut
serpt-ns, et sicut verinis volvebatur, Ii>que superna
inater volens evacuare virtutem laldabaoih, operala
est sciotillam virlutis descendere in honiiiiein, et
conlinuo erexit eum, ul staret pedibus suis, staiiin-
que homo sensu suo superascendit septem coelos, ct
honorem dedit super tria eorum. Quo cogoiio, Ial«
dabaoih dob>re duclus, quod sine consilio suo hoc
esset actum, re-p ciens ad caeteiam subslanliain, g( -
nuit serpenteiu, qui seduxit imilierem. etsuasil illam
nnslare lignum scienlia? : obedivil enim quasi filio
Dei. Ophilae hi suut, qui hunc serpentem colunt «t
ariorant, dicentes ipsum duxis-e virtutis cognilionein,
ct ipse illisEucharisliamsatictilical.Compositis enim
Virienrius Colclerius lom. I PP. Apostolic, pag.
530, tle Haircsi Basilidis.
b Menaidus eJi.lerat, i//hi» essc... ct
,
— PARS III. C\P. LXXXVI t>"8
est pri- A panibus eonvocanl eum de
spelunca sua, el ille oon-
volvit se circa panes, lingnaque contingens singulas
oblationes consecral illis panem perdilionis.
Marcionitce.
Marcionila3 Deum Patrem abnegant,
10, Quinta.
dicenles alium esse creaturarum condilorem el ma-
lonim factorem b esse aulem alium D-mm bonum
;
et pium, qui solas animas suscipit credenlium, eum-
que in stimma parle coeli tanquam in a ii|uo solario !
sedenlem, aul dimittere animas vivenles, aul exspe-
ciare redeunies el illum quidem jusium, el retribu-
;
torem faclorum bunc autem misericordem el indul-
:
torem peccatorum. Incarnalionem Filii Dei contra-
dicunt volentes illum phantasma habuisse , non
,
carneiu.
De Manichccis.
11. Sexta.
Manich.ii doas naiuras et substanlias,
unain houam, alu-ram malain dicunt. Ex hac quin-
B que conlrarias prodiisse virtules. llas dicunt esse
quinque deos maligios. Bonas assenmt duas, soliset
Iima;, quas dicunl supeniain esse subslanliam. Pr;e-
terea asserunt animas ex Deo, qua-i ex aliquo fonle
inanare aut cerie prngrediens ex Deo lumen velut
;
Ilunieii, alveum sibi faeere, atque inde quasi ad
mensuram parilium aniuiarum prodire subslan-
liam.
12. Et ibi quidem in supernn fonle, vel divini flu-
minis alveo universaliter mixla oninia , el cum Deo
habere nalurain hujus luminis particulam tlelenlam
:
quondam a tenebris ve\c Deum liberare, quam rii-
ctinl Margaritam. Velus res.munt T"Stamt ntum. No-
vum recipiunl, et ex parte blasoheinant prophelas,
utentes secunduin pravitalem, Omnes quolquol ante
me venerunl, fures sunl et lalrones [Joan. x, 8).
De Gnosticis aliis.
13. Septima. Gnnsticorum haeresis de suprariictis
„ haeresibus, id est, Nicolai, Basilidis, Marcionis, velul
** ex leralibus quibusdam maliliae seminibus, impuris-
simum corpus exorlum esl. Sed el Manichseus posie-
rior e licet lempore , in eadem impuritatc inveuitur
:
proeess^sse. Omniuni enim islorum inipuritas unilis
in se ulitur venenis. Ilabet practerea el propriae ma-
lilae a iquanta vemacua. ln caeleris enim asserlio-
nibus cum supradictis congruil; caelera autem ejus
quasi specialia.
14. Hlcc sunt qu;e Irenaeus ila exposuil; riicit
quippe Irnec heraesis aniniani non peccare; quam vuk
: Dei esse substantiani , sed ex coniraria el alieoa
subsiantia assumere aliam aeream animam,et c.rpus
t-rrenum. qoam vocanl nialignam et diabolicain
el ip-a dum suamsequitur naluram , per se corpus
peccare lerrenum ; crelera animam riiviiue substan-
: tia3 , et per hsec facit locum suis lurpibus exsecran-
disque mys-teriis, in quibus per orationem magicam
suorum invocalionibus utitur angelorum, qui creando
per advenium suum, dicata olim g> henna) corpora
D in ministeiium religiosa?, ut sibi videtur, perJitionis
inflainmenl.
15. De caBlero pudet dicere quam exs erabilem
sibi injuriam per sua ingerant sacramenta. Pra;terea
haec qita3 videnlur agi Dei alterius poteslaie toni-
truutn sonilus voces daemonum esse conliogunt.
Dicunt eliam istuni malignum Deuni , venientibus
animabus per dispositas quasi principatum insidias ,
perdilionis laqneoi prseparare, et per singula qu.-e-
que coelorum loca eisd m perdilionis munus oflerre :
assignare eliam ei-dein decrela qute compleant ;
sicque ejus coelum coelorum cardines s.goa ei
, ,
signorum circulos esse contrarios, ac sic quasi
alienae substantiae alicnam substaniiam in cmuibus
esse coiiirariain.
ctorcm.
r Alii habcnl , Manichwi poitcrioret.
mulorum fa-
 ;, , ,;,

6j9 AD OPERA S. ISIDOKI HISPALENSIS PROLEGOMENA. GiG

16. Nam ex iis aliqui, ut Irenxus, aposlolorum ^ ad spiritalem doctrinani. His factis undique ignis
viciuus, refert, dicunl contra duodecim signa duo- lueehit c , qui omnem substantiam saecularem eon-
decim patriarchas esse dispositos, el sic caetera, qu.e liciel el conllagrabit, in tanluin , ul nec ipe ignis

secundum sapientes in mundo aulsimpla, aut dupla, appareat.

terna, aut quatcrna. vel quina , seua , vel sepiena De Caiunitis et Judaitis.
dicuniur, contra sanctoruni numeros, icquali et parili 21 . Nona. Caiani
et Judau sunt qui Cain sanctifi-
dispositione pugnare prave eliam Scripturas intel-
;
canl, dicentes illum ecelesti subslanlia esse profe-
ligentes, filios promissionum non ex coilu viri, sed
cium, quae est ad desteram; Abel aulem de sinistra,
verbo Dei natos aflirmant , ut non unigeniltun ex et ideo illuni esse occisum , ct Judain prodilorem
Deo Filiuin dicant. Auferre cupientes omnipotentiam Cliristi oinnium apostolorum fuisse docliorem. Cum
Dei, omnia Deum non ex nihilo , sed ex aliquo fe-
eniin sciret arcanum Dei et cogm.vissel onmibus
,
cisse contendunt, ut duas substantias introducant.
hominibus futuram salutem passionem ejus, contra-
H;ec ex parte pro cognitione veritatis sunt dicta. dicenlibus terrenis virtuiibus , ipse prodilor illius
Quaiita aulem vel de Evangelicorum inlerprelatione humanum genus
exislens, salvavit uuiversum.
signorum, vel de Gnecarum gentilibus mysteriis lit-
terarum , eosdem affirmare cognovimus, enumerare De Setliitis.
perlongum est. 22. Decima. Selhita?. E duobus hominibus Cain
et Abel , ab injusto occiso Abel qui justus erat
De Valenlinianis.
discrimen habebant universi angeli. Supema itaque,
Octava. Valentinus consummatum dicit esse
17. qu;R trivirtus vocatur, femina operatur nasci Selh,
aeonem in innominata luulliludiue magna, qui pro- B et illo deposuit omnem justitia; scintillam, ut depo
fundum, vel (3v06_ nominalur. In silentio se magno nerelur universa malitia terrenae subslanlie propier :

eonlinens, quodsi/eHtnmiestGneceappelialum "o-r/rj.
lloc profundum , vel (3u06?, emisit sensum, qui Mo-
nogenitus, et pater, et iniiium appellalur, cui con-
juncta e.-.t veritas. Et Ikbc est quadriformis radix
torius mysterii, id est, profundum, et silentinm, et
sensus, et veritas. Intelligens autem sensus , ad quid
es^el missus, el ipse misit verbum et vilam.
hoc oninis justitire nativitas a Seth deducilur. Sed
quoniam transgressores angeli per i licilos coitus
fecerunt sub sole nocivam gigantum nalivilalem
per quam act idil ut inundatione onines genus ani-
manlium abolerelur et transiret, et solu.n juslum
genus salvaretur, id est, anima; viu , Noe et uxor
sua , et filii tres, et uxores filiorum, in arca di- :

18. De verbo aulein emittitur per conjuga-

et vila centes semen malitia; abscondisse in arcam. bide
lionem homo et Ecclesia. El luec primogenita oySa&e, procedentibus temporibus post diluvium iierum nia-
r.idix , et subslantia universitatis. Conjugia iv jSvfio. litia increvil. Hunc autem Seth ipsum dicunt esse

et vrcyn, sensus el vnitas, verbum et vita, homo, Ec- Christum.

clesia. Verbuni aulem el vitam in honorem Patris De Carpocrate , Cerintlio et Ebione.
emiserunl, cd£>vus Bvlhium b et Myxin, Ageraton
25. Undecima. Carpocras, Cerintbus , el Ebion
et Henosin, ex se prodeunlem, et Iiedonem, Aciue-
hi tres sibi successerunt, docenles omnia, secundum
ton et Syncrasin, Monogenen, el Macariam. Hoini-
legem , circumcidi , observare sabbatum et dies leslos
nem etiam emisisse «dias ouuvsc xu Paraclitum et Judaicos; Christus enim haec omnia observavit, suf-
Fidem, Dalricum et Elpin, Malricum et «ycmxv
ficere dicentes ita esse ut Dominum et Magisiruin.
Ainum et avvhiy ecclesiasticum, et Beatitudinem, christum autem negant per Spiritum saiiclum
Thelelon, Sapienliam. Propatorque JEon soligenilo c
Maria virgine naium , sed a Joseph conceptiun , ut
est, sensus, et chao primogenitis, caeteris autem
hominem , nupliali coilu , habuisse aulem illum
invisibilis est et incomprehensibilis tricesimum ita- ;
spiritum prophetalem, et venlurum, ac judicalurum
que Sueculum , quod e^t sapientia, concupivit Pa-
vivos el mortuos.
trem videre.
De Stoicis.
49. Qu'»d cum ingressum esset, pene periisset
2i. Duodecima. Stoici dicunt omne uniforme esse
qunniani non potnit capere gloram paternam , et
peccalum, feritate et severitate censores; animam
enixum aliquid in onsummaium sit, malrem vocant.
lamen perire dixerunt. Amanl virlulem cnntinentia;,
Eiqtiia al.enata ixiimuit, et mcerorem passa est,
quam esse negant d ; et affectant gloriam aiternain,
et lacrymavit, etrisit. Ex his itaque passionibus hoc
cum se non xternos esse fateantur.
sieculum generatum est ; de alienatione tenebne, de
timore spirilalis malignitas , de mcerore stabilila De Peripateticis.
terra , de lacrymis aquaj -profusa; sunt, de risu hoc 2o. Decima tertia. Peripaleiici, Aristotele prin-
Jumen factum est. Chrisluni auiem hoc dicit doctiisse cipe, dicunt quamdam particulam aiima; esse :eler-
inisstun in huncmundum, elipsum Clirislum a Patre nam, sed dereliquo vero magna ex parle n.ortalem.
ad salutem mundi non ex Maria carnem, in qua
natus est, traxisse, sed spiriiale corpus hahuivse, De Adamitis.
et per Maria; viscera, quasi aquam per tislulara 26. Decima quarta. Adamitte, ut supradicfa; hae-
reses, duas dicunl esse substantias hoc hahenl in :
lransiisse,
-. _* IU_U
v...^.ioo^, et nec 1C3U
ideo IICVj ICAI33C eum
resurrexisse U CUti. quia
C U IIJ credit, UUlcl .. « • _ _ _J i- • j.
nec »«»,
carnem blasphemant.
„.„„« q„em _«___ u,
habuisse D
cuiitur orare corporibus; J__-t"_2S_f
_g«2*_____l: utentes hoc tcstimonio
Adam Evam nudos in paradiso fuisse, ut scripium
et
20. Dieit et tria esse genera nativitatis humanae est Erant ambo nudi, et non confundebantur
:
e

^otxov, animale, spiritale, sed xoexov incredulos esse, (Gen. ii, 25), et hanc perfeclionem bealissimam
el ex necessitate perire animale, quod medium est
;
putant, si ista faciendo jam videatur ab his ablata
corum, quo se inclinaverit, ibi partem habilurum confusio.
spiritale autem quod se dicunl esse, xara juuw De Platonicis.
accepisse semen salutis , qui in consiimmatione sae- 27. Decima quinla. Platonici dicunt Deum homi-
culorum pausabunt; consumuiationem autem fuiu- buoi animas creare, angelos corpora. Post multorum
raiu omnium, cum omnes spirilales docii fuerint annorum curricula animas redire in diversa ccrpora
scientiam secretorum Dei. El aniraalia connnovet asserunt.

° Silentium esl Gra>ce appellalum. lta resliluendum Elymolog., cap. ti, Amant quoque virtutem conlinen-
pulo pr.i silentium ea qralia appellalum. tice,affeclant gloriam wternam, cum se fateantw
b tiytliium,
etc. Hujusmodi uomina corrupla ple- non esse wternos. Quo loco conferenda; sunl varise
rumque suut in vetusris exemplaiibus. lecliones.
* lgnis lucebit. Alii, minus bene , lumine luccbil. '
ln Vulgata Erul autem ulertftie nudus
: , Adam
* Alii omillu t quam cssc ncgant. In bbro vni scilicel et uxor cjus, et non crubescebant.
,
 ;,

641 ISIPORIANA. — PAKS III. CAP. I.XXXVI. C.2

De Epicureis. A hanc perversitatis sua? novam inseruerunt doclrinam,
dicenlesnullain nuptarumetvirginum essedislanliam,
28. Decima sexta. Epicurei dicunt Denm nihil
nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes
agere, ouinia constare corporibus, animain niliil aliud
esse discrimen proferenles etiam islud exempluni
;
esse quam corpus.
quod in Veieri Testamentosancti matrimonia habuis-
De Selhianis. senl, lllios generassent , nec posse virginilatem pra-
29. Decima seplima. Sethiani dicunt Selh de coe- ferri , ne vacua sit copula quse genuit gloria [torle
leslibus et supernis virtutibus habuisse substantiam. gloriamj prophelarum.
Cain autem de inferioribus habere naturam et illam :
De Anthropomorphilis.
supernam peccare non posse atque mutabilem lieri. 56. Vigesima quarta. Anthiopomorphitas dicunt
Istam autem volunt naturalem maliliam, et naturale iisdem membrorum lincamentis Deum quibus homo
habere peccatum , et illam superiorem, quasi semen est composilus, designari, et secundura hanc ima-
Seth , sanclis, isiam inferiorem peccatoribus, quasi ginem in qua ambulamus, Deum similem bomini esse
semen Cain, semper assignant. exislimant.
De Apellitis ".
De Hieracitis.

50. Dccima octava. Apellitae dicunt Christum non 57. Vigesima quinta. Hieracitse. Hiernx auctor
Deum in verilaie, sedin phantasia. Horum
hominem ipsorum dixit ila essc de Palre Filium, velut lucer-
auctnr Apelles. A Rhodone
Asiani generis homine nam de lucerna vel lampadem in duas divisam par-
,

reprehensu->est,quodDeum, quem coleret, ignoraret. tes ut Filii circa Palrem suppositam

, non eamdem ,

De Severianistis.
B velit esse substanliam.

31. Decima nona. Severianistce. Horum hsereses

De Luciferianis.

Severianus, eloquenliae spiritu intlalus , aslruxit. Hi cum leneant in

58. Vigesima sexta. Luciferiani
tres quadragesimas.faciunt in anno, etin his xero, ha- omnibus calholicam verilatem , in hunc errorem
giis, id est siccis uluntur escis. stultis-imum prolabuntur, ut animamdicant ex irans-
fusione generari eamdemque dicunt , et de carne ,
;

De Caluplirygibus. etde carnisesse subslantia d .

32. Vigesima. Cataphrygarum haeresis auctores
De Sabellio.
sunt Monlanus, Prisca et Maximilla in quibus Mon- :

tanum paraclilum et Priscam et Maximillam pro-
phetas deceplorum homiitum vanissimus error obser-
vat. Sunt hujus hseresis imo perditionis infanda
, ,
mysteria. quotaunis unum infantem b annicu-
Nam
Itiin perfectum offei unl, ac compuncto vulneribus ejus
corpusculo in farinam sanguinem ejus suscipiunt ,
sicque panem hujus ex sceleslissimi frumenli admis-
lione facientes, diabolicum edunt eucharistue fera-
lissima? sacramentum. Infans autem si ex compun-
ctione vulnerisobierit, obseivatione marlyiii colilur ;
si vixerit, pro veneratione summi sacenlotis aspicilur.
Contra horum supra memoralorum pmphetas Apollo-
nius, vir diserlissimus, scripsil insigne volumen et
Iongum asserens Montanum et insanos ejus vates
periisse suspendio , et multa alia in quibus de Prisca
et Maximilla refert « Si negant eas accepisse
: i- m 40. Vigesiina
nera , conliteantur non esse prophelasqui accipiunt,
et mille hoc testibus aporobabo. Sei et ex aliis iru-
ctibus probantur propheloc. Dic milii crineni fucat
propheles c ? stibio ocuhs linit propheta ? ad tabulas
ludit et tesseras propheta ? feuus accipit ? Respon-
deant, utrum luec Heri liceat , an non ? Meum est
probare quia feceruni.
De Artohjritis.
55. Vigesimaprima. Artotyriue in sanctis mysteriis
suisad vieern eucbaristiaepane iituntur et caseo,dicen-
tes, a primis hominibus oblationeme fruclibus lerrae
et fructibus ovium fuisse celebratam.
De Helvidianis.
?4. Vigesima secunda. Helvidiani novi spiritus
59. Vigesima septima. Sabellius, qui et Patripas-
sianus, idem et Unionila , dicit ; Pater cum est, nec
Pater nec Filius est ; Filius cum est, Paler non est
Spiritus sanctns , cum est, nec Pater, nec Filius
est , nec visibilis , atque palpabilis est. Mntabi-
tamen e
lis el passibilis. Anleqnam carnem ex Vir-
gine assum^ret , Deum tantum fuisse ; nascentem
exVirgine Filium ipsa nativitate appellatum; assum-
ptum post Ascensionem in spirituali gloria, et des-
cendintem snper Apostolos , spirilualem gratiam
C donaturum, Spirilum sanctum nominatum vobns,
ul Trinitas in olficiorum nominibus, non in tribus
personarum spcciebus sit; sed sicut unus Deus, ila
una persona in divinitate sit.
De Apollinari.
octava. Apollinaris primum dixit
Salvatorum carnem non assumpsisse. De hoc convi-
clus, dixit carneni assumpsisse, sed animam non
assumpsisse,et de hoc convicius, dixit et carneiu et
animam assumpsisse, sed sensum nou assumpsis^e :
sed fuitipsesibi sensussuhtililerversuiiamsusefraudis
docens. Vo eus auiem sensum lertiam ab anima et
cameesse sulistanliam aut sensum extra animam
et ideo cuninon vult assumptum, conlitelur animam
non assumiitam, quoniam sensus aniniaB oflicium est.
De Paulo Samosaleno.
41. Vigesima nona. Paulus episcopus Mesopo-
tamiai contra lidem ecclesiasticam sectam Artemonis
introduxii, dicens propterea f Christum homineiu
fuisse sanctum, et unum de proplielis.

perversitale decepti de sancue Maris gloria aliquid De Pneumalomacliis.

negant , aliqnid confilentur, dicenies Virgo ante :
42. Tiigesima. Pneuinalomachi ipsi sunt Macedo-
partum, non virgo post parlum.
niani, similes Homuncionitis, dicunlSpirilum sanctuiit
De Joviniano et Auxenio. non esse Dei substantiam, sed creaturam, crealuris
55. Vigesima leriia. Jovinianus el Auxenius Romoe CJCteris polioiem, el minislram Patris et Filii hoc ;

" De Apdliiis S. Augusinus n. 25 Hunc Apellem : a S. Auguslinus in lib. de H crcsih. cilal hunc lo-
dicunt quidam eliam de Cftrislo lam falsa sensisse, ut cum, ut Menardus in praefat. notavit. Dubitat auten»
diceret eum non quidem carnem dcposuisse [Al., de- Augustinus an Luciferiani de anima vere iia sense>
duxisse de coelo , sed ex elementis mundi accepisse ,
| an inter harelicos, an solum inler schisma-
rint, et
quam mnndo reddidit , cum sine came resurg ns as- t
licos sini refi-rendi.
cendit in coclum. e Alii, nec filius esl : visibilis atque palpabi is est,
h Unum infunlem, elc. Narral boc eliam
S. Augu- volens , ut sicut unus Deus est , ita una persona in
stinus n. ^li de Cataphrygibus sed S. Epiphanius deitate sit : mutabilis lamen, clc.
Pepuzianis nominatim illud facinus tribuit. f Diccns propterea. Al., dicens prwterea. Ccdex Mu-
c Minus
bene alii, fugat pro fneal. tinensis hanc hacrcsin trigesimam quariam nuuiei;,t.
613 AD OPERA
esk, cum angelis et archangelis, et cccteris polestati- A tradiiionem Scripturarum qui habilabant in monli- ii
bus numerandum non lamen circumscribi loco et
: bus criminaniur, ac se a catholiccc Ecclesiie corpore
Jinibus, sicut angelos. Quibus licet per celerilatem
naturce possibile sit facile de loco ad locum transire,
tamen cum alibi sint, licet tunc in possibilitaie, hoc
alibi adesse non po-se unde circumscribuntur. Loca-
litalem Spiritui sancto assignant, quamvis eum crea-
turain ereaturis cyrteiis putiorem dicant. Sed etsi
qualibet creatura ille poiior sit, et ei prce cceteris as-
signelur polestas, una taiuen illi cum eis subslantia
est. Dividi enim creatura polestaie potesl, non ge-
nere; unde Spiritum sanclum creaturam dicentes,
loco et poteslate subliliter circumscribunt, el poten-
tiain ei lantum prce cceteris tribuenles omnijiolenliain
aufcruut.
De Chiliaslis.
43. Trigesima prima. ChiliasUe dicunt regnum
sanclorum in carne carneuin futuium, nolentescar-
nem nostram innovatam recipere spirilalem, sed
bona terrae carualia cainalitcr per mille annos asse-
runt manducanda. Dionysius Alexandrinus episcopus,
Origenis auditor, adver»us Nepotem episcopum, hce-
resis hujus auclorem scripsit, qui mille annorum
corporale Chiisti regnum fulurum suis scripturis
asseverat. In quibus et de Apocalypsi Joannis dili-
gentissime uisputavit, et omnia illic aspicienda spi-
ritalia , non intelligenda esse carnalia.
De Donatianis.
44. Trigesima secunda. Donatus , a quo Donatiani
per Africam sub Constantino Constantioque princi-
pibus, asseruit a nostiis Scripturas in persecutione
Ethnicis tradilas, totam pene Africam , et maxime
Numidiam, sua persuasione decepit. Exstant ejus
inulta ad suam hccresiui perlinenlia , et de Spirilu
tanclo liber Ariano dograati consentiens.
De Circumcellionibus.
45. Trigesima lertia. Circumcelliones , quos vo-
cant, hujus supradicue hccresis habent doctrinam
suam, quae omnibus nota est, in dementiam sequun-
tur iusani. Nam amore nominis martyrii, et laudis
humaiiai magis charitatis Christi cupidi, semelipsos
inierdum oratione facta aul pracipitio, aut incen-
dio, aut alios ad sui necem invitanies, gia.iio peri-
munt quo violenter ex hac vita discedentes , mar-
:
lyres nominentur.
De Novatiano.
46. Trigesima quarta. Novatianus , Romanae urbis
Cornelium cathedrara sacerdola-
firesbyter, adversus
em conatus invadere, Novatianorum dogma consti-
tuil, nolens apostatas suscipere poenitentes , et
baplizans baptizatos. Hujus ductor Novatus Cypriani
presbyter fu.l.
De Montensibus.
47. Trigesima quinta. Montenses hserelici maxime
in urbe sunt. Hi tempore persecutionis cum Scriptu-
ris in montibus latuerunt. Qui vero in urbe erant,
primum passionum suppliciis restiterunt; dein con
stantes in'proposito, cum contemnerent supplicia
passionum, artilicio astutia? per paganos judices his
securitas attributa est, ut in ecclesiis agerent, ac
Deo, sicut consueverant, deservirent.
48. Dehinc repente invasis ecclesiis, Scripturae ab
ethnicis compreheiisae sunt, aestimanlibus quod faci-
lius a lide verterent Christianos, si ab iisdera sacra-
rum Scripturarura prcesidia suslulissent. Hanc quasi
a Vull esse substanliam. Multi Codices hoc
loco
catalogum absolvunt. Codex 1 Archivii Valicani ca-
talogo indicem 38 bseresum prcemiltit, ct desinil in
Eunomianis. Tum addit, Hucusque Hieronynms.
Illico : De Philosophis gentilm. Sciliccl ex Isidoro.
ln apographo codicis Malateslii, ubi similiter linis
est, esse substanliam. Hucusque liieronumus, luc no-
tatio subjungilur Franciscus Gualierius sacerdos
: edendum censui post additaraentura catalogi de hae-
Casenasexscripsit Idibus Septembris anno reparationis
humaiuv 1755. Monendum duxi me ita ftdeliter hcec
S. ISIDORI IIISPALENSIS PROLEGOMENA. 614
diviserunt. Hi namque cum duabus supra positis hce-
resibus faciunt, nam in doctrina sua Donaliauorum
dogma suscipiunt. In respuendis vero pcenileulibus,
ultimo in rebaplizandis baptizatis Novaliauoi um se-
quuntur errorem.
De Arianis.
4!). Trigesima sexta. Arianorum h.*crcsis Arius
auctor fuit. Uic prolano eloquentice suce spirilu du-
ctus, asseruit non coaeternalem esse Patri Filiuin.
De lioc dicit : Erai, quando non eral el ex nutlis;
faclus exstt.nlibus, id est ex nihilo.
De Pholino.
50. Trigesima sepiima. Photinus de Gallogrcecia,
Marcelli discipulus, Sirmii episcopus fuit. Hic Ebio-
nis hceresim restanrare conalusesi, quce dicil Chri-
stum a Maria per «Joseph nuptiali coitu fuisse con-
ceptum. Huic Rt rileus Arabiae episcopus fuit quou-
dam in perversiiate consimilis, eo quod Christum
B aule incarnationem negabat, sed postea/ab Origene
correctus e»t. Namexstant ejus epistolceadOrigenem
fact r, in quibus se congratulatur ab eodem fuisse
correclurn.
De Eunomio.
51. Trigesima octaya. Eunomius artificio diaboli
sublilior Ario, non solum hceresim ipsius perlidice,
sed alterius professionis induxit, dicens non ex aho
Filii esse substantiam, neque creaturam Dei esse
perfectam, sed ex ipsa Patris substanlia Filii esse
substantiam,splendorem luminis, non ipsum lumen :
et imaginem Dei, non ipsum Deum. Non videns per
impietatem suamipse etiamnegape quod credit. Cum
enim substanliam confiteatur in Filio, ibi ex ipsa
subslantia, tninus aliquid, quod e»t ipsa substanlia,
confileiur. Damnat ipsam quam a sua minore vult
esse substantiam a .
(Hucusque Hieronymus. Hiec vero quse sequuntur
q asanctoGennadioAIassiliensipresbyterosunt posila)
De Prcedeslinatianis.
52. Trigesima nona. Praedestinatiani sunt qui
dicunt quod Deus non omnes homines ad hoc crea-
vit ut omnes salvcntur, sed ut mullitudine hominum
ornelur mundus. Quod etsi generali proedicatione
dicat :Venite ad nie, omnes qui laboratis et onerati
estis, et ego reficiam vos, non tamen omnes ea volun-
tate voctt, ut omnes sequantur vocantera. Sed nec
omnes, qui ipso impirante obeaiunt vocationi,
dicunt accipere exsequendi in bono opere perseve -
rantiam, sed post multos labores et jusiiike fructus,
si non sunt de salvandorum numeio subtrahendas
eis vires agendi, ne perdurent in bono , et e contra-
rio illos qui pruedestinati sunt ad vitam aeternam,
eliamsi in perlidia vel in omni genere peccali longo
tempore volutentur, accepturos occasionem, qua et
credant in Deum, etsecundum Dei prajceptum vivant,
ut possideant societatem justorum. Tali diflinilioue
p id docere student, quod Deus personas hominura
accipiat quod alios eliam invitos post multa mala
;
opera atlrahal ad salutem alios post bona rejiciat,
;
et compellat in inalum, quo pereant in aternum.
De Neslorianis.
53. Quadragesima. Nestoriani a Nestorio Conslan-
linopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virgi-
nem Mariam non Dei, sed horainis tanlummodo as-
omnia transcripsisse, ut ipsa etiam errata pene innu-
mera ad Lalinam constructionem spectantia exacte
descripserim. ln Codice 2 Valicani Archivii omissa
sunt t-apita Isidori quibus de hroreticis agilur, et
post veiba volunt esse subslanliam. Hucusque Hie-
ronymus, additur, tanquam Lidori nomine, Credimus
in unum Deum, etc, quod lilulo professionis lidei
rcticis ex Gennadio.
 -

61" ISIDOMANA. — PAR3 III. CAP. LXXXVI. <;i6

seruit genitricem, ut aliam personam carnis. aliam A theus apud Bizam Bithynise modo exsulans civitatem,
laceret deitalis. Necunum Christum in Verbit Dei et coniinenlis et religiosbe vila; nagine muliis illudil.
i

carne credidit, sed separatim atque sejunctim alte- Bonosiacis. De

rum Filium Dei, alterum hominisprsedicavit. 60. Quadragesima tertia. Bon"o-iaei a Bonoso quo-
54. Nestoriani dicunt sanctam Virginem Mariam dnin episcopo produntur, qui Christum filiuni Dei
Chrislum genuisse, non Deum, aliud volenies csse adoptivum, non proprium, asserunt.
Christum quam Deum, id esl templum Dei, non
ipsum Deum, etspeciali Dei gratia ita ab omni pec- De Acephalis.
61. Quadragesima quaria. Acephali dici, id est
cato immunem servatum, ut dignus fuerit qui nun-
sine capite, quod s-equantur ha reiici; nnllns eniin
quam desereretur a Deo, sed semper inhabilaiorem
eitrum reperilur auclor a quo exirli sunl. Hi trium
el inoperatorem habuerit Deum qua fidui ia sarictse
:

Chalcedoiien^iuin capiliilorum impiignatores dua-

conversationis, Deinn appellans palrem, ipse quoque
rile appellatus sit Filius :adoranduni eliam el colen-
dum decernunt ul Deum, vel cum Deo, non tamen
verum Deum. sed sicut slatuam regis et legatum
imperatoris, utentes perverso suo sensu Apostoli
dictum, quod ait : Deus erat in Chrislo, mundum
reconcUians sibi.
rum in Christo subslantiarum proprietalem negant,
et unam in ejus persona naiuram praedicant.
De Theodosianis et Gaianilis.
62. Qiiadr.iKesiina quinia.Theotlosiani et Gaianitae
appellaii a Theodosio et Gaiano, qui temporibus
Jusliniani rincipis in Alexandria populi pervcrsi
|

55. Hinc est quod non credunt Deum in bomine ele. lione uno die sunl ordinati episcopi. Ili errores
ad redemplionem huniani generis vel natum, vel j>
Eulychetis et Dioscori sequentes, Chalcedonense
passum nefas esse dicentes credi mulierem ante-
: concilium re puunt, ex duabus unam in Christo na-
riorem se, vel aliud quani se hoc est aliud quam
;
turam asseruut, quam Theodosiani corruptam, Gaia-
hominem genuisse, aut ab hominibus Deum occidi nitoe incorruptani conlendunt.
potuisse, sed hominem innocentem et fidelissimum
Dei testandi causa, ad exemplum marlyiii humano
De Agnoilis et Tritlteitis.
65. Quadragesima sexla. Agnoita? el Tritheiloe a
generi tribuendum, ipso Domino, tradenle et permit-
Theodisianis exnrli sunt, ex quibus Agnoitoe ab
tente, occisum. Ilnde el per merilum bonae vitse et
ignorantia dicli, quia perversilati a qua exorli sui.t
honaeconfessionis primus a mortuis suscitatus est,
id adjiciunt quod Christi divinitas ignoret fulura, qua;
Deo conjunctus, sed et patrocinium pro his perpe-
sunl scripla de die et hora novissima non recor-
tuum dalurus, qui per ejus doctrinam in Deuin fiile- :

dantes Christi persouam in Isaia loquentis, Dies ju-

liter credunt, et pura Deo conscientia famulantur.
dicii in corde meo.
De Eulychianis.
64. Quadragesima seplima. Tritheihe vero voc^ili,
56.Quadragesima prima. Eutychiani, dicli ab quod sicul personas in Trinilate, ita quoque
tres
Eutyche Constantinopolitano abbaie, qui Chrislum tres astruunt Deos e>se, contra illud quod scriplum
post humanam assumptionem negavit existere de
est Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est.
:

duabusnaturis, sed solam in eo divinam asseruit esse 65. Sunt et aliae hsereses sine auclore et sine no-
naturam. Eulychilao dicunt Dominum Jesum verum minibus fx quibus aliai t>ifonnem putant esse
,
quidem Deuin ex virgine, et in vero corpore nalum, Deum. A.\\x Christi divinitatem pas-ibilem diciini.
non tamen in humani generis carne, id est, non ex r-
AJiae Christi de Palre nalivitati initium temporis
carne virginis camem traxisse, sed quasi de ccelo
dalil.J
exhibuisse corpus, quod virginis interioribus reclu-
suni in humanam speciem formaverit, el in ipso na- 50. In schedis Zaccarianis hanc conjecluram in-
lus sit Deus in similitudinem hominis, Aposloli ad
veni nolatam ad verba Iwc usque apud quemdam /a-
id testimonium sensu impio proferentes, quod de
Chrisli Incarnatione loquens dixit In simililudinem
:
men, scilicel legendum, Augustinus, non lioc usque.
lwiiri)iis factus, el liabitu repertus ut fiomo. Et alio Sane sen^u carenl verba illa, ut apud Menardnm
loco Primus liomo de ccelo ccelesiis.
:
edita conspiciuntur sine ulla dislinctione, lioc usque
57. Ecce, aiunt, ccelesle corpus hominem appel-
lavit Apostolus, quem Meo peccato caruisse lestatus
apttd quemdam lamen. Sed sensus aliquis erui pote.-t
est ,
quia carnem originalis peccali obnoxiam non adhibila ea diJtinctionequam po-ui : cum (intelligitur
assumpserit, sed cori>us simile carnis peccati ; et Augus(inus) in Luciferianis Apud
habet hoc usque:
iode esse aiunt quod caro humana originali in ba-
quemdam, elc. Sensus eril, habel eliam hoc.
ptismo absoluta peccato adhuc velul natura retinet
incenlivum peccati quod ejus minime in dispensa- 51. Ex Ainhrosiana Mediolanensi bibliotheca Nic.
;

tionelncarnationisChristus earnem susceperit; cujus Antonius refert opus ila inscriplum De sapientia :

socielate liberari penitus potuerit stimulis vitiorum

liber secundus. Minime dubito qu!n is sit liber seciui-
Adae prxvaricatione quesitis. Hujus Eulyches hsere-
sis auctor ambitione episeopatus nova praesumens,
dus Sentenliarum, ita etiam in editis relalus : Sen-
et sanclum Flavianum Consiantinopolilance urbis D tentenliarum liber secundus. De sapienria capul pri~
pontificem exsulem mori fecit , et Alexandrinis mum. Opus quod in e^dem bibliotheca ex^lat, Soli-
discessionis ab Ecclesia occasionem dedit.
loquia de institulione bono3 titcv, vel sunl synonyma,
De Timotheanis.
58. Quadragesima secunda. Timolheani dieunt Fi- vel opusculum de norma vitse, vel aliud de instite-

linni Dei verum quidem hominem ex Virgine Maria tione bonse vitae, quod etiam Cotlectttm de lacrymis
naiuni, sed non ita unam reddidisse personam, ut non
nuncupatur ; vel aliquod aliud simile fragmentum
inunam redaclus sit naturam ; conilatorium quod-
dam volenles fuisse interiora Virginis, per quod dune Synonymorum. Liber de RegttUs canonicorum, qui ex
natura, id est Deus et homo, in unam resolutaa et eadem bibliothecacitatur, vel esl fragmentumaliquod
compactre massam, unam Dei et hominis exhibuerint libri secundi de Oificiis ecclesia^ticis, ut Nic. Anto-
formara, immuiala videlicet nalurarum proprietale
nius conjhit, vel potius velus regula canonicorum
efficientium coitionem.
59. Et ad confirmandam hujuscemodi impietalem, ex Isidori senlenliis magnam partem conlexta, ul
quse Deum asserit a sua vcrsum natura, cogunt capp. 51 el 71 demonslravi. Quid autem sit Diulo-
evangelista? testimonium, dicentes El Verbum caro
:
gus de conscicnlia sumenlis corptts Cltrisli, qui ex bi
faclum esl; quod ila inlerpretantur, divina nalura in
humanam versa est; abolilionem illi inviolabili im- bliotheca eadem Mediolun nsi indicatur, non ita in

pingentes subslantiie. Hujus impietatis initium Timo- promptu cst invenire. Exisiimo tamcn fiagiucntuin
 :: ;

c:7 AD OPERA S. ISIDORI IHSPALENSIS PROLEGOMENA. 648

Oflic : Dicunt A in-8 hic esst lilulus hidorus. Incipit lib.r de Macliina
id esse e* lib. i eap. 18 de ecclesiast.
:

aliqui, nisi atiquo intercedente peccato,

eucharistiam mundi et de contractis ejus. In catalogo Vaticano in-

quotidieaccipiendam,elc.SOQ uod(l uidembenedicunt > dicalur De situ orbis. Esl liber xiv Etymologiarum
:

Quod fragmentum seorsum editum est, ut cap. in compeudium redaclus, ac multis omisMs. Desinit,
ete.
forlasje dialogi nomen accepit propter loca exusta solis ardoribus, scilicet cap. 5 libri xiv.
09 dixi, et

verba, Dicunl aliqui, bene dicunt, etc.

In Codice Vaticano 1348 intlicatur Isidorus de Inter-
illa
quadragesxmalis, pretatione canonis, quod e»l fragmentum ex cap. 16
32. Liber de Institutione jejunii
Boxhornio alicubi repertus, lib. vi Elymologjarum. De quibusdam Exeerptis sen-
Isidori nomine a Zuerio
in Bre- tentiarum, ut de fibro de Conversis, et de alio de Prce-
vel esl sermo de hoc argumento qui exstat
Mozarabico, vel fragmentum ex lib. i Officio- lalis , et de Floribus senlentiarum , etc. sermonem
viario
instilui cap. 68, de aliis ex libris de cccles. Offic,
rum, ut cap. 72 uberius exposui. In Codiee Regio-
scilicet de Vitw monasliccc variis generibus, de perci-
Vatcano, in quosunllsidoti quanlam opera,est opu-
pienda Eucliarislia etc, cap. 69. Excerpti etiam
sculum de observatione quatuor temporum. Incipit ,

etc. Desinil, gaudia sunt ex libris Sententiarum et ex regula monacbo-

Primi ighur mensis j junii est,
quidem in libris de Officiis non conrum Commenlarii quos Constantinus Cajetanus fabo ,
possidebit. Ihcc

lineniur ; sed opusculum sine auctoris nomine pro- B ocat in ReguUm S. Benedicti,de quibns dixicap.71.
ratio suppelit cur Isidoro illud
Excerpta etiam puio quse a Tomasino in Bibiioth.
feriur, neque aliunde
Palavin. mss. pag. 71 memorantur, Qucedam dicla
affingamus.
lsidori de confessione in-Smin., ex libris Sentenliarum
33. In catalogo Vaticano indicantur pag. 244 Co-
vel EtyinolQgiarum.
dicis Vaticani 1357 Excerpla ex hidori libro de Re-
3i>. Quacdam sunt opera per errorem Isidoro af-
gibus bene regentibus. Sed liber bic de Regibus nihil
ficta. De operibus med:cis confer caput 75, de libro
esl aliud nisi caput 48 el 49 libri in Sententiarum,
quarto Sententiarum caput 67. In indice Bibliotheca;
de Proilalis et deJuslitia principum, ex quibus libro
Mss. Montfauconii refertur Marttjrologium Isidori
xvh Decreli Ivoniseo Co lice contenti rubrica excer-
sed in corpore enuntiatur quidam Codex cardinalis
pitur : De regibus bene regentibus ex dictis Isidori.
Oltoboni hoc litulo : Isidorus et Martyrologium sce-
Rursus alia De eadem re ex diclis ejusdem. Huic
:

culo x scriptum ; quod Isidoro ascribi non debet. In

simile est quod in codi<e Sentenliaruin Collegii Ro-
quodam catalogo Isidoro nostro tribuebantur de kn-
mani posl librum secundum, et excerpta qnsedam
perio mililantis Ecctesioz libri quatuor : quod opus
Etymologiarum titulus hic esl, De regibus el ducibus
est variiiiu et eruditum Isidori de Isolanis ordinis
Audite ergo, reges , et inlellijite, etc, ex Salomone.
Prfediealoruin editum Mediolani 1517.
Apud Monilauconium in b bliuthrca Mss. lsidori sen-
C
37. Eisengreinius Trithemii catalogo addidit inler
lentia; de sacerdole magno el ejns cultu indicanl Ira-
Isidori opera Historiam Longobardorum , inde de-
gmentum'cx libris de Officiis ecclesiasticis : lsidori
ceplus, ut Nic Antonius conjicit, quod Lucius Ma-
Rlielorica, Grammatica, de schemnlibus, de bellis,
rinyeus Siculus Gothorum aut Yandalorum Historias
iragmenla e\ Elymologinrum. Eodem perlinet
libris
eo nomine per errorem appellaverit. Didacus Lopez
quod Tiilhemius refert Isidori lib. De grammatica i
de Almella, Q2 auctor Valerii Hiitoriarum , Isidoro
et vocabulis, uli etiam liber artium a Trilheraio et
aflingit libruiu de Proposito perfeclionis virginilalis
Paslrengo memoraius. Haec enim non aliunde viden- ad Florentinam sororcm qui alius non est, ut vide-
;

lur desumpta, nisi ex libris Elymologiarum, in qui-

quem Leander
tur, a libro de lnstilutione virginum,
bus de grammatica rhetorica, pocsi, philosophia,
,
ad sororem Florentinam direxit. Padilla quoque
vocabulis per alphabelum distinctis, aliisque simili- Cenlur. vn cap. 22, recenset inler alios Isidoii
,

bus agitur. Suspicatur lamen Nic Antonius librum libros de la Perfeccion de la virginidad dos libros de-
de grammalica et vocabulis vcl ad libros Diflerentia-
dicados a santa Florentina,el ad marg. verbis Latinis
rum, vei ad glossaria spectare. de virginilalis Perfect. 2.
54. Inter Excerpta libens refero quoedam opuscula 38. Fabricius in Bibl. med. commemorat
p scrij ta

in Catalogo bibliolheccc Regiac Parisiensis sic enuu- quse in novissima, ut ait, scilicel Breuliana Operum
tiata : cod. 2320 srec xui membr. : Isidori Hispu- Isidori editione desiderantur de quorum plerisque :

lensis episcopi quwstiones de die judicii, el vila sancto- jam verba fecimus. De Chronico brevi Wisigothorum,
rum. Cod. 5007 membr. sa;culi xv. « Commentum cujus auctorem nonnulli Wulsam dixerunt , vide
beati §1 Isidori ad inveniendam vitam beatam. » cap. 79. Sententia de Regula Devotarum esl caput
Cod. 2994 A: « Isidori ars inslitutionum disciplimc additum Reguloc monachorum ex Martenio, de quo
nienibr. partim vm, partim xi sseculi. > Cod. 2825 :
cap. 71. Opus ms. de Parlibus oralionis in bibliothfca
< Isidori Hispalensis episcopi Physiologus de natura Caroli de Montchal cod. 99 non videtur diversum a
bestiarum. » Cod. 5014 : i De sibyllis. » Cod. 7569: capilibus libri primi Etymologiarum, el a fragmentis
< De musica. » Cod. 2831 : « Monita de verbis beaii iliis qure etiam seorsum excusa diximus cap. 55.
Isidori episcopi Hispalensis exlracta ad instruendnm Hujus quoque libelli mentio exstat apud Nic Anto-
hominem , qualiter vitia valeat evilare, etc > Cod. nium ex Labbeo in Specimine antiq. lection., sive
7530 : « De parliculis oralionis. » Bibliotheca nova mss., pag. 198. Pseudo-Luitprandus
35. In Codice Vaticano 2951 chart. sicculi xvi pag. 48G Adversar. refett se vidisse librum propke-
 ,

B*9 ISIDORIANA. — PARS III. CAP. LXXWl 690

tiuritm hidori, scriptum lingua Laiina, Goihica, vul- A 41. Quaedam opera ab aliis pr.vtermissa Bayerius
gari Hispana et Arabica. Sed id lotum coiifictura indicat in nol. ad inim 216 Bibl. veter. Hisp., qua:,

est , ul jam omnes norunt , et fortasse an hiteelus inquit, sintne re if)sa, aut titulo tenus a superioribus
Adversariorum Luilprandi ad propheiiam de fu uro diversa, jureque an injuria Jsidoro ascripta, lectorutrt

Hispaniae excidio respexil quse Lidoro in Vila ejus ,

judicium eslo. In his esl Lidori oratio quam, sactum
apud Bollandianos cap. 9 , el in aliis hi«toricis Vialicum ante obitum suseepturus , in templo beali
nionumentis srecnli xm trilmilur. Vincen.ii marlyris habuil, ex Codice Escurialensi.
59. Aildit Fabricius oralionem sijnodalem, .n synodo Hanc recte, ut puto, 84 conjicit illam eaindem ora-
Hispalfnsi anno 656 paulo ante obitum babitam, in tionem esse quam Redemptus in recensi<»ne obitus
qua Arii b*resin et Acephalilaium superstitmnem Isidori expressil etinseiuif, quae oralionis pariler li-
condemnavit, de qua, ut ait, mentionem facit Brau- tulo ab aliis indicalur.
lio, et scriptor ViLe cit. cap. 9. At vero Brauiio 42. Opusculmn de bapiismi Offtcio ac de Ordine
solum commemorat Isidori disputationem conlra venientium ad fidem, quo I iu Codice sieeu!i ix po t

Acephalitas el Gregorium hujus ha^resis antislitem, Miss;e exegesin isidoro asciibilur, in quo agitur de
que exstat in concilio Hispalensi n habito anno 619.
quatuor qradibus scilicet compelenlium, catechumc- ,

Auctor 9 describit et inlerpolat Isidori B norum, baptizalorum, et sacro clirismate inunclorum,

Vilae cap. cit.

nrationeni paulo anle obilum ex Bedempli narra- necnon de pcenitentium ordine, inquo p.entes,audienles,
tione, quam cap. 6 proluli : quai oratio synodalis substrati, el conststentes numerantnr, B.ayerius ait dt>-
nan est, neque in ea Acephalitarum aut Arianorum suinptum videri ex Lidori libris de Ofliciis, proecipm)
h iresis refutatur. Pnemiserat autem idem auctor ex libro n, cap. 21 el seqrj., nisi is ftterit, addil, sin-
cii. cap. 9 Isidori professionem lidei in synodo iv gularis libellus de Conversis, quem Isidoro tribuit Bar-
Tolelana anno 653 prafuit et illico g3
, cui ipse ; ihius Adversar. lib. xxviu cap. 1. Sed prior illa cuh»
subjungit Isidorum lueresim Arianam et superstitio- jeclura onmino reliiiemla : nain libellus de Conversls
liem Acephalilarum vebemenler proiligasse. Nic. e-t fraginentum Iibri n Sentenliarum, ut Nic. Anto-
Anionius lib. v, num. 193, merainit quoque Oratio- nius jain moniieral num. 186, u!ii mendose edilum
nis synodalis, in concitio Hispalensi secundo dicta\ libri i Sententiarum pro libri n. Qu;e adduntur de
de qua Braulio. Et subnotal Bayerius nullum ex pceniientibus, fortasse alterius sunt aucioris.
opusculis quie a num. 182 Nic. Antonius memorat 45. In veieri catalogo Escurialen-i Bayeiius indi-
cxslare iu bibliotheca Escurialensi sub Isidori no- caluin reperit, Isidorus, de adversa fortuna : qucm
mine , neque alibi se in ea incidisse. Sed , ut jam litulum nusquam alibi se legisse meminerat. Ne inibi
monui, synodalis haic oratio extra concilium Ilispa- G quidem occurrit quid sub hoc lilulo laleat, nisi forte
lense n non esi quarenda ;
quod ipse Nic. Antonius cuiquam ita inscribn-e placuerit quredam capila !i-
agnoscere videlur. Hnjus generisest quod Ordo con- bri iii Sententiarum , De oppressoribus pauperum, de
ciliorum Isidori nomine solet allegari , ille scilicet tribulalione jttslorum, el similia.
qui ab Isidoro Mercatore ex concilio Toletano iv, 44. Lucas Tudensis in libris adversus Albijen-x s
cui Isidorus prasfuit, aliisque documentis consarci- aliquando Isidori verba allcgat, quorum loca Marian i

iiauis luit : de quo vide Concilia Labbei lom. I, col. 7. in margine non indicavit, ut alias solet. Lib. i cap. 7
40. De Alphabelo Papiai Judkum, ulphabelo ver- ex Isidoro profert : Est ignis purgatorius incendii lo-
bulium, theotogicarum distinctionum, alji/iabeto libro- cus, ttbi postmortem fidelium quwdam peccata levia
rum, orationis, qua) desiderari ait Fabricius, cap. 81 puniuntur, aul eorum qui post delestationem pcccati
,

dispiilatu.n fuit, cum de lamenlo pcenitentice per al- et confessiouem legilimam, condtqnum poenileniia sa-
phiibeliim dislincto sermo habiius esi. In Braulionis tisfaclionem plenarie minime pereqerunl. Doclrina hoec
iuterpolata praenotatione qusedam indicantnr lsidori aliis verbiis exslat cap. 14 ile Ordine creaturarum ,

opera aliis ignota, scilicet prseter duos libros adver- et consentanca e>t iis qu;e Isidorus tradil in line li-
sus JuiUeos , De nativilate Christi sempiternu ex Pa- brorum Senienliaruin el deOflictis ecclesiaslicis : sed
tre, el temporali ex malre lsaice testimomis librum D verba petila sunt vel ex aliquo Isidori opere , quod
lUMitn. Moralium libios B. Grecjorii papte rogatu com iiitercidit, vel, quod niagis credo , ex opere Isidon»
pendiose abbreviavil... ln canonico quoque et civili supposito. Qnod idem meum ju Iiciuni est de aiiis
jure permaxima composuit inslrumenta. De cuinmen- verbis, quae ibidem cap. 8 lib. i Luc.is lanquam «x
lariis in Cantica, Psalterium et Evangelia, de Biblio- Isidoro expromit : Jndultjentke dieium, quw a pasto-
rum compilatione 6t Psalterii translalione alihi sermo ribus Ec<.lesiaj iu sanclorutn fesiioitatibus, vel alias ob
oocurrit. Post catalogum »liorum «.imiium operum cltarilatis opera ftunl, non sottim vivis , verum etiam
adJitur Ad ultimum vero sedium, locorum, regionum,
omnium divinarum
:
mortuis fidelibus prosunt, et g5 (jratimn sibi indulKe
humunarumque rerum nomina solutionis percipiunl, si lates sint qui vtvorum beneficiis
(jenera, officia,causas, et quceque obscura atque ab hu a poenarum suppliciis valeant liberari
manis menlibus fere jam remota, scribendo palefecit. 45. Codex Vaticanus urbinas 585, de quo cap. 104,
Quibus verbis inlerpolator peculiare aliquod opus exhibel Lidori Cltrunicon de saiculi wtatibus : el pag. 6
indicare videiur sed ea, ex genuina prrenotatione
:
catalotjum abbatum Casinensium , qui in invenlario
magna ex parte desumpia, de I>idori doctrina, qu.e dicilur E, hoc cst, ejusdem Isidori, cijus Chrouicoii
in cunctis ejus operibus elucet, expeni debent. pra?cesserat. Sed pnrterquam quod in Codice ipso
Patrol. LXXXl. ^l
 : ;

e:»i Ai> OPERA S. ISIDORI HISPALLNSIS PROLEGOJILNA. G5i

ins.1si.loii nonun non pr&figiiur, catalogus eodem A tatis pro varielate regionum scilicel : scJ ut rnaui-
ductu a S. Dei;edicto conliuuatur ad sseculum us- feslum sit non alium interpretem exslilisse. Ea res
que xi. Neque vero u!Ia esi cansa cur putemus Isi- in eam cogitationem inducebat, ut pryeter psahnos
dorum, qui ritisjuam in suis genuinis operibus aut omnes lihros editionis nostree pularem Hieronynii
S. Denedictum aut monachos Denedictinos nomina- esse. Sed certe cum non omnes ipse fueril inlerpre-
vit , catalogum abbatum Casinensium inchoasse, et talus, verisiniile est proxime ejus setatem, ne in Bi-
ad suam selatem perduxisse. hliis Hieronymi aliquid deesset , ex veteri edilione
CAPUT LXXXVII. eos libros fuisse adjunctos. Preeterea paucos alios,

An Isidorus yartem uliquam in Bibliis Gothicis ordi- qnibusejus interpretatio non satis vulgo prohahatur.
natidis, aut in nova Psalterii editione aranda ha- Ergo ea nostra senlentia esl, plurimos libros nostra;
buerit ? quanam Bibliorum versione usus i
editionis ex Hieronymi inlerprelalione esse, paucos
1. Putat Durrielius in epislola ad V. C. Petrum quosdam ex altera, quee olim apud Latinos editio
rie Castro ,
quam cap. 40 Latinam feci, et in fra- vulgala vocabatur, neutros omni ex parle sinceros,
gmento alterius epistolee ad P. Rabagum, quod ibidem sed quibusdam locis aut verbis ex diversa editione
pramiisi, Diblia Golhica, quorum exemplar adhuc in commuturs. >

tabulario ecclesice Toletanae asservatur, ita a S. Isi- B 3. Ex his colligo Diblia Gothica convenire magna
doro fuisse digesta, ut versionem S. Hieronymi re- ex parte.cum editione nostra Vulgata, cujus auclor
cognoverit, singulis libris prooemium adjecerit, ex a plerisque Hieronymus credilur, excepto psallerio,
quo Procemiorum liber coaluit, pro;ihelarum gesta quod ex tertia Hieronymi editione desumptum fuit,
descripserit, ex quo liber de OrtuctObilu Patrum ut idem Mariana clarius explicat cap. 19. Cum enim
permanavit, libris Regum chronologiam regum Juda preemisissel Hieronymum triplicein psalterii editio-
et Israel prcelixerit, quse Isidoriano Chronico respon- netn adornasse, f>|7 primuin septuaginla Interprelum
det, aliaque ornamenla inseruerit, de quibus loc. cit. edilione leviter correcta, qua olim Ecclesia Romana,
fusius dicium. Suspicatur etiam Burrielius , novain et nunc basilica Vaticana el Mozarabes utuntur
Psalterii editionem adornasse, eam scilicet ipsam qua deinde eadem editione diligenlius emendata et di-

M izarabes in breviario suo utuntur, quaeque diver^a gesta, qu;c in editione Dibliorum vulgata adnuVa est,

cst ab edilione Hieronymiana in Dibliis Gothicis et ab Ecclesia Romar.a suscepta : postremo psalmis
Toletanis exsiante. Hccc seeculo mii jam vigebat opi- ex Hebraica verilat» translatis , addidit : Biblia Go-
niu : nam in Draulionis prajnolatione eo saeculo, aut thica, quoe cum omni [erme ex parte Hieronymi essent,
an e potius interpolata id de Isidoro refertur : Bi- ab anliquis diversa, cwteris divinis libris adjunctos
bliothecam compilavit : quartam psalterii Iranslalio- C habenl psalmos, qui hoc lempore inler alia ejus opera
r.em edidil. Diblia sacra bibliothecce nomine hic in- sunt rejecli : nimirum antiquis illis temporibus nondum
telliguntur. Durrielius peculiarem dis-eriationem au- inoleverat, ut pro illis vulyali psaimi, quorum usus
no 17o9 de sacrorum Dibliorum versione, QQ qu« retinebatur in ecclesiis, in libris subslituerentur
usu erat apud Hispanos, conscripsit
sctale S. Isidori in 4. Sed alia reddi potest ralio cur in Hispanh
ex qua melius quid ipse hocde argumenlo excogitas- maxime Diblia ex ipsius Hieronymi sententia in or-

sct, perspici posset. Sed ea ubinam laleat, incertum. diuem fuerint redacta : nam Hispani ea ab Hierony-
"2. Exhibenda a nobis primo loco est uberior ali- mo enixo studio rogaverant, et accurale descripta
qua notiiia Dibliorum quibus olim Ecclesia Gothica acceperant. Non vulgare Hispanse pielatis exemplum
utebatur, et quorum nonnulla in Hispania asservan- ex ejus epistolis discimus. Iu nova Vailarsii edilione
tur exemplaria. Joannis Marianse, qui Diblia Gothica epistola Hieronymi 71, olim 28, scripta anno 3S8,
Toletana ssepe manu versavit, audienda sentenlia est est ad Lucinium, al. ad Lucinianum, al. ad Licinium;
ex dissert. pro edit. Vulg. cap. 18. i Verum ad ex- apud Cassiodoriura ad Lucium : in nonnullis mss.
tiemum adversus ea qua3 hactenus conlirmata sun', add i tu r Bceticum. Hieronymus Lucinii laudes multis
,

prosequens sic ait « Ahundnntia tua multoruin

non parum ambiguitatis diebus superioribus attule- , :

runt Diblia anle sexcentos amplius annos Gothicis b inopiam sustentavii, etc. Opuscula mea, quae non sui
litteris descripla, quse in templo Toletano servantur, merilo, sed bonitale lua desiderare te dicis, ad de-

quibus Hieronymi versionem inlegram contineri di- scribendum hominibus tuis dedi, el descripla vidi in

versam aveteri editione vulgata, mulla indicabant. chartaceis Codicibus , ac frequenler admonui, ut
Psalmi ex Hebraico conversi, uli inter ejus opera conferrent diligentius et emendarent. . . Canonem
exstant quod fortasse in pau< is Dibliorum Codicibus
:
ilebraicae verilalis, excepto Octateucho, quein nunc
invenitur. Daruch praslermissus, uti Hieronymus se in manibus habeo ,
pueiis tuis et riotariis dedi tran-

prcetermisisse aii tum Esdrae duo libri terlius et

, , scribendum. Septuaginta Interpretum editionem et
quarlus, quos Hieronymtis somnia vocat; prceterea le habere non dubito, et ante annos plurimos dili-

RKgum libri divisi eo modo quo dividuntur ab He- gentissime emendatam studiosis tradidi, etc. > Ad
breeis in primum et secunduni Samuelis, tt rnrsus eam diligenliam , qua Hieronymus Codices describi
i \ primum et secundum Regum, quos nos libros Re- curabat , fortasse spectat adjuralio Hieronymi no-
gura lertium et quarlum vocamus. In his Dibliis mine ad librarios, qu;im cx Codice Urbinate o8G,
onraes Hbri prccter psalmos exstant, uti in edilione cap. 104, proferam.
nostra vulgata, paucis (anlununodo verbis coniiuu- o. Iterum fliemnymno de eodem argmr.euio agil
 ,

<:-53 ISIDORIANA. PARS 111. CAP. LXXXVII. 654

in epistola 75, al. ^9, scripta anno599, ad TJirodo- A phanum Hispalensem , cum Feiicis null.i mcntio oc-
ram Lneinii viduam : Quod cum mnlti mirenlur ct currat, Stepbanus vero dicalur... onensis episcopus,

vrcedicenl , ego in illo magis laudabo fervorem et stu- lioc est, Asidonensis ( oppidi nunc dicti Medina
dium Scripturarum. Quo ille desiderio opuscula nostra Sidonia).
fugilavit, et missis sex notariis, quia in hac proviiicia 8. Existimabat Florezins ineditum boc esse mo-
Lalini sermonis scriptorum penuria est , describi s-ibi
numentum , cum scrihebat, anno scilicel 1751 aut
fecit qucecunque ub adotescenlia usque in prajsens tem- sequenti : sed jam ab anno 174-0 Romre a Blanchino
pus dictavhnus ? Sermo est de Lucinio Bsetico, Tlieo- vulgatum fuerat in Vindicirs Canonicis sacrarum
dorae viro jam defuncto. Viiles igitur originem ver- Scripturarum, ubi inserit prrefationem Chrislophori
sionis §3 Bibliomm, qii3C in Bibliis Gothicis Tole- Palomares ad varias lectiones ejusdem exemplaris
lanis conspicitur : nam illa Biblia , in Baetica
Golhici Tolelani collectas, ut correclioni Bibliortim,
exarata , non aliunde videniur desumpia, nisi ex quam Xystus ponlifex maximus parabat, usui esse
exemplaribus quae Lucinius sibi describi curavil.
pos-ient. P.aefatur Toleti 15 Kal. Novembris 1588.
Obiter advertam , contcmnendas e se lcves suspi- Palomarius hac pr.ifatione subscriplionem
in Bi-
eioneS quibus Molkenburhus suadere conaiur bas
, bliorum Golhicorum prolulil , el aliquantulnm qui-
i.uas epistolas, uti plura alia opera Hieronymi qusc 8 em(, aucliorem quain FioreziuS) forlasse qtlia magis
t.mnes pro genuinis suscipiunl, esse supposilitia.
integra tunc erat. Levis quaedam est drscrepautia in
Vide ejus dissertat. critic. 18, pag. 58, 59.
Cum enim vero pro Qui enim vero
verbis , et magna'-
G. Quo lempore, et quo in loco ea Biblia Golhica que pro magna', el el mente pro ac mente. lllud vero
descripta fuerint , ex eodem exeihplari To etano tlicrinien nolandum , quod ubi Florezius legit lucn-

colligilur, quod menibranaceum est in fol. majori lentissimoque. . . onensis episcopo

, ex quo rursus
tribus colum.iis exaralum crasso volumine. Dilficilli- tom.X, pa^. G2, Slephanum Asid nensem episcopur.i
mum ieclu est ob littera<um irner se maximam simi- sine ullo alio documento constiluit Palomarius ,

litudinem, cotnpendia dictionum, connexionem ver- habet luculentissimoque Spalensis episcopo : quo S;«la-

borum , raram periodorum distinctionem , nullam zarii opinio a Florezio rejccla speclal. li qui exem-
fern.e orlhographise, n°c punctorum rationem. Flo- plar ipsum d.ligenter inspicient , judicare poteru.t
rezius lom. VII Hisp. sacr. , pag. 93, profert subscri- ulra lectio procferen !a : si tamen jam fortassc litte-

ptionem ita ver>icu!is distinclam ; t In nomine Do- r:c non evanuertint. vEram eliam Palomaiius inuial,
niini Salvatoris-Noslri Jesu Chrlsti auctor- Posses- ct alia subjicil ALra miltessima sextu cum luli di-
:

sorque hujus libri, In quo vetus, novumque-O.nne , tiune, ul nullus clericorum liunc Codicem... aut mulare
sacrunj Teslamenlum-Continelur, Servaudus- Bivae u (forle audeat) e suprafata sede. Et si quis, quorl
memorise fmt.-Qui enim vero natus-Eruditusque in nbsil, fecerit, sit a Deo et angelis suis condemnatus.
beata-Spalensis sede postea-Cathedram Bastigilano?- 9. Palomarius testatur exemplar Tolelanum ad
Meruit tenere. - A quo inclyto viro, con Cessus est aba exempiaria collatum emendatumqueesse; aii|tie
liic Codex-Johaimi sodali intimoque-Suo qui elia-m emendatorem fuisse Joannem donatorem
,
, Cotiicis.
post - Quam in hanc eximiorem - Sedom Spalensis arguit ex verbis compte perfeclum : qu;e ego malim
nutrilus-Et a patruo luo beatse-Mcmori* Stephano de exteriori Codicis ornaiu intelligere. Hic enim
sapien-Tissimo , luculeiiiissimoque- ... onensis epi- crat mos ul Codices prseserlim qui ecclesia: alicui
scopo eruditus-Ae sacerdotii ordine dedi-Catus atl
dedicarentur, pretioso, aut pulcliro es>ent tegumento
Carihaginem-Sedemmissus esl episcoptis-El item inde compti et ornali. Iguotum esse ait Palomariiis, qua
translalus-Cordiibe niagnse regiseque-Sedis prsesul sctate scriplus fuerit Codex. Sed cum Servandus
electus.-Ex qua sede egregie-Incolomis corpore,-Ac auclor possessorque libri dicatur, cnr negabimus Ser-
menie decrevit-Hunc Codicem compte-Perfecluin vandum aut Codicis exscriptorem fuisse, aut saltem
Domino Deo-Offerre in suprafala-Spalensis sede pe- curasse sibi describi , ac fortasse etiam nonnullani
itts-Memoriam saiictse senqierque-Virginis Mafiae-
mm isUi 90
D paitem in iis qua, Bib i iis a i iun j e i sunt
Decimo Kaiendas Januarias-^Era millesima xxvi habuisse? Vivebat autem Servandus cum amico stio

7. Joan. Baptista Perez ad marginem Codicis Joannc sseculo x declinante. Et huc recidit quod in
scripsit, Forle Asligilante pro verbo illo Basligitana;. Dissertat. pro ediiione vulgata Mariana ait, h;cc Ri-
iialazarius deMendoza relinet Bastagilanm, et intel- blia ante sexcentos annos fuisse exarata : nam Ma-
ligit sedem Buslitauum oppidi quod nunc Baza , riana anno 1609 eam tlissertationem edidil. Burrie-
dicilur ac colligit, Servandum R.iSlitanum episco-
: lius vero in epistola ad Franciscum Rabagum, de qua
pum fuisse aera 10-2G, sive anno 988. Sed, ut notat ca;>. -iO, ex epistolis tledicatoriis commcnlariorum
Florezius, hoc anno Biblia a Joanne donata fuertmt, ad Vetus et Novuin Teslamentum jutlieitim M ^riana'
et ex temporum ratione argtii polost Servandnm profert ,
quasi is censuerit Biblia ea ant*1 Matirorum
obiisse anno circiter 980. Putat Florezius, Astigiia- irrUptionem in Hispaniam fuisse descripta. Nimirum
nnm sedein magis qnam Basiitanam veibo ilio Basti- in epislola dedicatoria ad cardinalem Bellarminuin
(;iln>uv indicari. Observat ©9 pncterca, niale Sala- Mariana ait : < Golhicis nostrorum l.bris antiquissi-

zariuiu cx hac subscriptione, collegisse, eo tempore mis adjuti sumtis : in quibus magis siucera sacrorum
Felicem archiepiscopum Tolctanum fuisse , et Ste- librorum versio ab Hieronymo facta conservatur ar-
 : ,,

«55 AD QPERA S. ISIDORl HISPALENSIS PROLEGO.MENA. C&

gumento prailer alia, ejus cliam in Psalmis interpre- A rege Ramiro in Legione , < lc. In monastcrio jEmilia-
tationem iis libiis conliueri ,
pro qua nostri Codiees nensi cxslant Biblia Gothica , quse Florczius tom.
septuaginla iutrrpretum versionem in illos mutarunt. eod. XXVI , p. 76 , post Berganzam recensc t , quo-
Clarius in epislola nuncupatoria ad Andream Scliottum: rum scriptio absoluta fuit anno 825 ; sed ex exem-
Gothicus apud nos Codex in membranis magnae fidei, plari anliquiori anni 6b2 , ut collignir ex line
ct autiquilalis fortasse ante octingenlos amplius an- hbri II Machabaeorum : Explicit Machabceorum liber
nos descriplus, rerum, credo, potientibusGolhisanle secundus. Tandem finitis Veteris Instrumenti libris,
eversam Hispaniam a Mauris : certe ante sexcenlos quos Ecclesia catholica in cauone divinarum recipit
triginta annos Ecclesiae Hispalensi donatu n, ad ejus Scripturarum, ad Evangelia Novvmque Testameutum,
calcem scriptum est. > Christo juvante pervenimus. AM. Per Quisum mona-
10. Ut autem ordinem quo Biblia Gothica scribi churn S. JEmiliani sub eera dcc
, qui est annus 662.
solerent, plenius cognosceie possemus, plura , quse Qujedam hic ex prologo Isidori in librum Procemio-
adhuc exslant, exemplaria inler se conferri deberenl, rum repetita sunt, scilicet, quos E clesia, etc.
lum veteribus aliis monumentis comparari. Prailer
15. Exemplar Bibliorum Gothicoruin saeculi x, ia
catalogoslibrorum sacrseSeriptune, qui inlsidori-ope-
quo posl Evangelia est libellus de Genealogiis , asser-
ribus leguntur, sunt alii metrici ab anliquis noslris B
valur in archivio Ecclesi.e Legionensis, ut cap. 85
scriptoribus composiii : qui plerumque exemplaribus
indicavi. De alio exemplari Complutensi , in quo
Hibliorum, sive, ut tunc loquebanttir, biblibtheci«
prologus e-t communis ,
qui in Bibliis Toletanis
apponi consueverunt. Mariana, cap. 4 dissert. , pro
desiderabattir, Bunielius nos cerlos reddidit in epi-
editione vulgata protulit versus Eugenii qui ila in-
,
stola ad P. Franciscum Rabagum, ex qua nonnulia
cipiunt :
excerpsi cap. 40. Haec , ut dixi , aliaque , si qua
Regula quos (idei commenda'. noseftre libros,
sint, Biblia Golhica, aut a Golhicis originem ducen-
Hos nosira [>rsesens hibliollieca lenet.
tia , curiose inspicienda et conferenda sunt, ut Bi-
Reliqui plerique sunt hexamelri. Hoc est carmen 59,
bliorum quibus Isidorus aliiipie Patres Golhici usi
part. 2, pag. 68, in editione Patrum Toletanorum, ut
sunl , per.-pectam habeamus ratjonem.
cap. 81 jam adverti : sed qu.nedam sunt variie Iectio-
nes apud Marianam non contemnend:». Prophelae ab 92 ** Q *od l aulem Burrielius censel , librum

Eugenio bis ocloni , sive sedecim numerantur : ac Isidori de Ortn et Obitu Patrum coahiisse ex elogiis
proinde Baruch proetermissus ab eo videtur, qui prophetarum, quse Bibliis Gothicis Isidorus inseruit,

etiam in Bibliis Gothicis Toletanis praetermittitur. mihi eam opinionem minime placere dixi cap. 61.

Sed in his libri Regum ita dividuntu*-, ut duo prinii C NoM ila absurda est allera ejusdem senlenlia, ex

dicantur primus et secundus Samuelis , reliqui duo prooemiis qua3 Isidorus siugulis sacris libris prsefixit

primus et secundus Regum. At in Eugenii carmine ita librum prooemiorum compositum , ut cap. 62 oslen-

exprimuntur :
di , et ipse Prooemiorum titulus indicat. Omniiio
aulem lenendum est , Is>dorum ipsum tam librum
91 Bis bini Reguni nr cluntur in ordine libri.

11. De similibus aliis versibus, quos Alvarus Cor-

Prooemiorum quam alterum deOrlu et Obitu Pairum
edidisse id enim Braulio diserte rcfert. Probabiie
dubensis pro titulo Bibliorum Leovigildi, et Cy- ,

est, Isidorum sacra biblia suo usui describi curasse;

prianus archipiesbyler Corduhensis pro tilulis Bi-
et Adulfi composuit, dixi cit.
quam ad sentenliam nonnulli trahunt verba pracfa-
bliornm Situruiiri
tionis ad mysticorum exposiliones sacramentorum
eap. Sed Cyprianus nihil peculiare explicat de
81.
Et quiajam pridem juxta litteram a nobis sermo totus
nuinero et ordine sacrorum librorum Alvarus satis :

nam de contextus est , etc. quse melius alii ad litierales

sperte Bibliis Gotbicis Toletanis concinit :
,

commentarios referunt , ut cap. 65 demonstravi.

libris Regum sic profert,
Probabile iihlem est , Isidorum ejusmodi Bibliis sibi
Rutli quoque,quein Regum seguiiant Samuelque, Ma-
[laciui. descriptis qucedam prooemia et elogia prophelaruui
„ »rt ..... D
u Sed minime constat Biblia Gothic.i qualia
j
, ,
Prophetam Barucli omittit.et duos tantum Macha-
inseruisse.
nunc exstanl , ita omnino
.

tuisse ab
,.-,,, Isidoro digesla
,

bseornm libros recenset : duos etiam lanliun, ut

et ordinala. Et similius \ero est , servandum ex ope-
videtur, libros Esdne : nam ubi ail
ribus Lidori plura selegisseqiue Bibliis suis insererct.
Quem biui Dierum verba, biblique corusci
Multo vero minus conslat , Isidorum versionem
Con^equiiant Hesdras pulciire legemque reformans,
vulgalam , sive Hieronymianam , recognovisse. Nam
reponendum arbitror
variae lectiones, qua? in Bibliis Gothicis observantur,
binique corusci
ex varietale ipsa exemplarium sine ulla nova reco-
Consequitant Hesdrae pulchre tegemque reformant.
sive de gnitione oriri potuerunt. Mariana , cap. 21 dissert.
12. In monasterio S. Petri Caradignensis ,

pro editione Vulgata plura pn.fert ex Bibliis Gothi-

Cardena asservatur Psalterium charactere Gothico ,

cis loca qu.u aliter in Vulgata legunlur, sed ila ut a

exaratum , de quo agunt Yepes tom. 1 , fol. 92 ,

prima interpretis manu scriptura Bibliorum Gothico-

Berganza tom. I, p. 222 et Florezius tom. XXVI , ,

nolavit Explici- rum orta esse videatur, Vulgalae conlra posteriori

p. 16, in cujus fine hcec exscriptor :

liber iste a notario Sebasliano diacono cera tempore invecta. Eliamsi vero recognilor aliquis ad-
lus ett
Isidorura po-
i)CCccLxxxvu(anno Christi 9W),regnante serenissimo fuerit, certa ralio non suppeiit , cur
 ,,,

c>& ISIDORIANA. — PARS III. CAP. LXXXVII. G58

tiusquam alium quemvis recognitorem fuisse sta- A nalis Tlmmasii, curante Vezzosio Romae 1747, post

luamus. plures alias editiones , de quibus vi.Ieri potesl ipsius

15. De quaria autem editione Psalterii , ab Isi- Vezzosii 34 praefatio. Ven. Thomasius inpraefatione

«loro peracia, non oinnino deest aucloritas : quamvis ad Psalterium jaxta diiplicem editionem, quam Roma-
enim uberior Braulionis prcenotatio, qua id narralur, nam et Gallicam dicunt , hacc fere tradit: ulramqiie

interpolata sii, ut revera est, tamen jam saeculo xm hanc editionem esse juxta LXX inlerpretes : ntramque
aut etiam ante, ea praenotatio ila aucta circum- a S. Hieronymo correctam : Romanam editionem ,

ferebalur. Iterum audiendus noster Mariana est quae fortasse ad veterem illam versionem quae Itata

cap. 11) pro edit. vulg. < Nec praeiermittendum esl, dicitur, pertinet , usurpatam olim Romse, in Italia ,

quod de Isidoro Braulio C;es3raugustanus in ejus Gallia , Hispania , etc. ;

primos al) ea recessissc

Vita ait, aut potius Lucas Tudensis in iis quae de suo Gallos ,
qui alleram Hieronymi editionem , obelis,

ad Vitam lsidori a Braulione descripta ipse adjecit asleriscis additionibusque ex Theodotione desumplis
non pauca quarlam Psalterii translationem edidisse. distinctam ,
praelulerunt : quae inde ad alios transiit
,

communis Romana editio permansit apud

Ejus editionis io Hispania Gothorum 93 tempore et evasil.

usus fuit , ut indicant scripta ejus aetalis Isidori Mozarabes et Romac , donec ,
jubente S. Pio V,

Juliani , aliorum ; redneturque locis oninibus , ubi B Romanum Breviarium ad communem omnium eccle-

Golhico more sacrificatur, ab iis quos Mozarabes siarum usum resttuium luit, quod etiam Ron«»
vulgus vocat, quod ca ratione Psalterium Gothicum receplum est , excepta basilica Vaticana ,
quaj ob

nominare licet , sive llispanicum. Convenit aulem venerandae antiquitatis auctorilatem Romanam edi-

frequenter cum Psalterio Romano, quamvis mtiltis tionem Psallerii retinuit.

eiiam locis discrepel, cujus rei pauca exempla proferre 18. Et hacc antiquior Psalterii editio est ,
quam
placet. Psalm. m, vers. 5 : Ego dormivi , el sopo- plerique veterum suis exposilionibus illustrandam
r&tus sum , et exsurrexi : quia Dominus suscepit me. susceperunt,quo Bruno Astensis in piaef. ad Psalmos
Golhici legunt : Ego dormivi, et quievi,etresurrexi, respexit : Cum adhuc adolescentulus essem , exposui
quoniam Dominus suscitavit me; aique iia citat Psulterium secundum aliam transiationem ,
qua; vide-

eum locum Isidorus libroiContra Judacos. Psalm.vi, licel translatio pluribus in locis tantum differt ab hac
vers. 10 : Convertantur et erubescant valde velociler. transiatione qua Romana Ecclesia utitur,ut nullo modo
Golhici Codices habent : Convertantur el confun- secundum iltius exposilionem hccc translalio inlelligi

dantur valde velociter. Psalm. vn, vers. 12 : Fortis, possit. Et illa quidem multos habel expositores ; hcmc
et patiens nunquid irascitur per singulos dies? Uli: aulem , si atiquis exposuerit , nescio. Bruno Brunus ,

Forliset Ionganimis.et non iram adducens per singu- C eruditus editor, 2, censetlib. i Prolegom. cap.
los dies. Psalm. ix : Inimici defecerunt frameac in S. Brunonem veterem ediiionem, quam etiamnum
finem; Golhici : Inimici defecerunt framea in finem. basilica Vaticana adhibet , suo commeniario illus-
Psal. xvi, vers. 11 : Adipe suo concluserunt, et trasse : sed quamvis S. Brunonis verba id hiiiuere
vers. 16 : Salurati sunt de-ideriis, uhi nos : Salu- videanlur, res ipsa obstat, cum psalmi ab eo expo-
rati sunt flliis, et Psalterium Romanorum : Satu- nantur uti in nostris Bibliis leguntur. Pulo, scripsisse
rati sunt porcina. Mitto innumeros alios locos, S. Brunonem, secundum aliam translationem, qua
quibus Gothicum Psalterium a Romano discrepat. 9 Romana Ecclesia ulitur, quw videlicel translatio etc. ,

16. Ha:ccuriose et diligenler Mariana, nisiquodin 19. Consentiunt plerique, eamdem edilionem Psal-
his Marianae opusculis ,
quippe Coloniae Agrippinac ,
terii esse quae in basilica Vaticana et in officio Moza-

absente auctore editis, plura occurrunt menda,ut in- rabico adhibetur: quae cum a S. Hieronymo cor-
lerdum vix sensus percipiatur. Exlrema verba ita ego rec!a fucril , nulla est causa cur Isidorum quartae
legam , vel intelligam : P&alm. xvi, vers. 10, Gothici editionis auctorem credamus. Nam etsi quaedam varise

habenl , Adipe suo conclus runt , ubi nos et Psalte- lectiones inter excmplaria Vaticana et Mozarabica
rium Romanum , Adipem suum concluserunt ; et observantnr, tamen haec varietas diversam editionem
vers. 14. Saturati sunt desideriis; ubi nos , Saturati D inducere nequit : alioquin tot fere editiones deberent

fiant fiiiis, et Psalterium Romanorum , Salurati suut admilti quot varia sunt pro regionum et temporum
,

porcina. In nova editione Breviarii Gothici, cura et vai ietate exemplaria. Card. Bona lib. n Rer. lilurg.

exjiensis eminenlissimi cardinalis Lorenzanae editi c. 4, num. 5, postquam versionem Psalterii qua basilica

Psalterium Gothicum recusum fuil ex pervetusto Co- Vaticana ulitur, 95 explicuit : Eadem , inquil, ver-

dice, in quo erant psahni, cantica, et hymni. Alicubi sione utuntur hodie vetusto more Ambrosiani , licel

tamen a Marianre indicalis leclionibus discrepat : nam Romana. In Breviario quoque veteri
alicubi discrepet a

ubi Mariana legit , convertanlur et confundanlur, Hispunico secundum regulam S. Isiclori, quod Mcza-

Psalterium Golliicum habet , avertantur retrorsum el rabicum dicitur, exstal idem Psalterium, etc. Confer
Mariana Fortis el longanimis et disserlationem Antcnii Martinelli de rsallerio Ro-
confundantur : ubi ,

non iram adducens , Psalleriuin Goliiicum , Foriis ct niano cditamRomae anno 1715.
20. Quamvia autcin iu oflicio Goihico, quod nunc
patiens nunquid irascilur ?

17. P.-alierium Romanum quo scilicet olim Ec- exstat, psaltt rinm Romanum , sive prima edilio
,

dcsia Romana ulebatur, el cliainnum Basilica Vati- Hieronymi conscrvetur, tamen olim utraquc editio,

crma ut tur, edilum fuit lom. II Opcrum Ven. cardi- priina et sccunda, Romana ct quac inmc dicilur
 :

(i59
AI) OPERA S. ISIDUUI IIISPALENSIS PROLEGOMENA. 6G0
Calbca, apud Golhos inter oflieia diviiia in usu vidc- A luodo llieronymus presbyler sacras Scripturas con-
lur fuisse : siquidem lsidorus cap. xli de Vir. illusl . verlit
verlil eujiM edilione generaliler oiuues ecc'esi*
:

Leandrum fralrem hac laudi; ornat ; In ecclesiasli- usquequaque uluutur pro eo quod veracior sit in
cis officiis idem non parvo laboravit studio : in tolo senlenliis et clarior in verbis. i Quod elogium ab
enim Psalterio duplici edilione oraliones conscripsit. Augustino de veleri versione Itala dictuni in vcrsio-
Duas ergo Psaherii editiones, quarum in officiis ec- nenj Hieronymianam Isidorus transtuhi. Et haec
elesirisiicis usus esset, lsidorus agnoscebat. Quasnam Hieronymiana versio est quam in Bibliis Golhicis
alias, nisi primam ct secundain llieronynii ? Nam Toletanis exstare monuimus.
tertiam Hieronymi versionem ad fidem Hebraicain 24. Hac eadem agendi ratione S. Gregorius no-
niillani ecclesiam recepisse , teslis est Mariana vam hanc translationem veteri, hoc est, Itahe prae-
cap. 10 disseit. pro edilione vu!gala. ferebat, quia scilicet illa cuncta verius transfudisse
21. Quod si veferein Ecclesiani Golhicam excipere perhibetur, credndum est, quidquid in ea dicitur, ut

velis, quia in Bibliis Golhici-. Toletanis psalmi ex ait lib. xx Moral. cap. 32. Nihilominus ipse ey
bac Hieronymi editione exprimuntur, adhuc
lertia utraque veteri et nova testimonia proferebat ut
consiare semper debebit, in Ecclesia Gothica nou prolitetur in epistola qua Moralium libros ad "Lean-
semper Psalterium Romanum inter offida ecclesia- '* drum misit Novam vero translationem dissero
: : sed
ttiia viguisse, ut ex orationibus S. Leandri pro cum prcbationis causa exigit, nunc novam, nunc vete-
duplici Psailerii edilione evincilur. Et Sigebertus rem per lestimonia ussumo : ut quia sedes aposlolica,

qu dem cap. 83 de Vir. illiistr. de Einanlo sic habet cui, Deo auctore, prwsideo, utraque utitur, mei quoque

« Hic imitalus Be iam, qui abbreviavit Hebraicusn labcr studii ex ulraque fulciatur.
Psallerium, excerpendo de illo omnes veisus verba 23. Nic. Antonius Mariame diligentiam laudat,
orasionis babentes, abbreviavit et ipse Gallicanum qui in notis ad libros contra Judaeos animadvertit
Psalierium, quo nos Galli ulimur, excerpens de iilo Isidorum in psalmorum locis referendis quaedam ex
omnes veisus \erba orationis continentes. i AtVen. Psalterio Romano , desum-
et Gothici oflicii proprio

Thomasius in pra?fat. ai Psallerium juxta duplicem pMSse : et in aliis libris aliamquam vulgarem nunc in
edit onem. « Verius, inquit, forte dixisset Sigeberlus, Q7 Ecclesiae usu versionem, ante ocuios habuisse.

Bedam ex Romana antiqna editione boc opusculum Exemplum profert ex lib. i, cap. 19. Unde et alius

cmnpilasse, quaiu tuin lemporis usurpatam autuma- propheta de Itis iia dicil : Facti sunt mihi in sagittam

inus in Britanuia. > reciprocam. Haec veiba perlinuisse putat Mariana ad

aliquam ex innumf-ris antiqui6 versionibus qu;e in-
22. Solemnis fuit usus apud antiquos, ut psalmis
q tercMerunt, lortasse ex Osee cap. vn, vers. 16 : Re-
orationes fere ex psalmorum qui praecesserant ver-
versi sunt ttt essenl absque jugo, facti sunt quasi arcus
bis subjungerent, ut observat idem Ven. Thomasius
doiosus. Arcus enim dolosus respondet sagittoe reci-
in praefat. ad Psallerium juxta dupKcera editionem,
procse , quae in projicientem convertitur. Nic. An-
ubi minus bene locuin Isidori de Leandro expressit,
l<nius adriit simile quasi proverbium exstare
In toio Psallerio dttplici oratioue editiones conscri-
psalm. lxxvii, veis. 57. Quemadmodum putres eorum
psit : scribenJum, ul anie po-ui, duplici editione
conversi sunt in arcum pravum. Hicenim eat sensus
oraliones conscrivsit. Varius autem hic 9Q usus, ut
verborum Hebraorum atque Clr&corum eliam qtt02 lsi-
non idem Psalteriim in Ecclesiis Gothieis recitare-
dorus Clarius (male editum apud Nic. Anlonium
f.ir, abolitus demum fuit a concili > Toletano iv ,
Isidorus clarius adverbii more) interpretatur in ar-
anno 633, can. 2, Unus igitur ordo orandi atque
cum pravum, vel dolosnm, qui scopum non petit , sed
y.saliendi nobis per omnem Hispaniam et Galliam
fraclus percutit eum qui u>tenail
con.servelur.
26. Lsus Psalleni Gotbii i, eliam abtogato Officio
25. Quanam autem versione Psalterii et reliquo- Goibico, mansit in Hispania , uti observare licet iu
rum sacrae Scriptunc librorum Isidorus potissimum Martino Legionensi xn, qui versionem
S. s;eculi
iisus in suis operibus fuerit, libere dicam, vix pote- D p , aUerji Mozarabici passim adlnbet, ut lom. I,
rit deliniri. Nam ut alia omittam qu¥ caleris com pag. 173, 322, 361, 568, 575, lom. III, pag. 105,
inuiiia sunt, Isidoru> ssepe non tam suis quam aiio
quamvis hymiios et plura alia ex Breviario Romano
rum Patrum verbis utitnr : itaque Scriplune loca
usurpet, ul pag. 408, 160, 165.
t. I, t. II, p. 56, 67,
! lerumque exprimil quilia apu-l anliquiores legebat.
Rodericus Toltranus lib. vi de Reb. Hispan, cap. 5,
"Versionem ille lamen S. Hieronymi praeferen !am
(Gothici) plurimis
Transtatio Psalterii in ecclesiis
censebat, qn;c noslra Vu'gala esse credilur. « Pre-
calhedralibus el monasieriis tidhuc liodie reciialur.
sbyter quoque Hieronymus, ait lib. vi Etgm. cap. 4,
CAPUT LXXXVUI.
inum liiiguarum perilus ex Ilebraeo in Latinum
Quamnam S. Isidorus liubueril vartem in Officio Co-
eloquium easdem Scripturas converlii eloquent-Tquo
tliico,quod Isidoriunum et Mozarabicum diciiin ?
transfudil, cujus inlerpretalio merito c;tteris ante Sttmma eorum quw Bollandiani hac ds re disterne-
tertur. Nam est et verborum tenacior, et perspi- runt. Animadversiones Marchionis Scipionis Mafei
de Oruiionuii Cotlnco, upud Yeronenses exstante.
cuitate scntentia clarior, atque, ulpote a Christiaoo
iote.rprele, verior. » Rursus Iib. n de Offic. cap. 12 : I. Midtis saeculis per universaui Hispaniam viguil
• De Iltbneo autcin in Lalintiu. cloquiuui tauluin- ceria precandi Deuui in ofliciis eccksiasticis ratio;
 Ui ISIDOP.IANA.— PARS III. C.\P. LXXXVIH. G£-2

qu.e juxtu beaii lsidori regulam es.'e dicebalur. Apud A nihil certum eruitur : imo neque erui poiest, si vera
exLeros quoquehaec de S. Isidoro Oflicii Gothici au- sit opinio quorumdam ,
qualuor primis Ecclesbe
ctore opinio invaluit, praeserlim postquam Brevia- saeculis nullam lilurgi im scripto exaratam faisse, se»l
riuni et Missale ejus rilus jussu cardinalis Xinienii sola viva voce tradilam : quam sentenliam Pinius
lypis conmiissa fuerunt. Canonici Laleranenses in fuse luetur. Omissis autem commentis pseudochro-
suis Officiis propriis ad diem 4 Aprilis lect. 2, noc- nicorum , prima liturgiae antiquae Hispanicae vesti-
turni 2, id testatum voluerunt. c In qna (synodo To- gia apparent
primo concilio anno 400 cujus ta-
in ;

lelana iv) cum sancitum fuisset, ut unus ubique in men multi canones hierarcliiam ecclesiasticam proprie
universa 38 Hispania sacer ritus in cunclis minisie- inilicant, non liturgiam : alii lilurgiam supponunt,
riis ecclesiasticis servareiur , a Pairibus eidem sed non exprimunt qualis ea fuerit.
sanclo Isidoro, utpote earum rerutn peritia et scien- 4. Ineunle saeculo v barbari Hispaniam occupa-
lia CLCleros excellenli. onus injunclum e.-i ut volumen runt, Yandali, Suevi , Gothi. Ex Orientis ecclesiis
elucubraret ecclesiaslicuriun ofiiciorum, quibus tam Gothi liturgiam suam acceperant : duplex igitur
iu missis quam in horis psallemlis uti deberen!. tunc fuit iri Ilispania Iilurgia, altera antiqua Hisps-
Quod et pracslitit nam adhuc el : missale et brevia- nica, altera Orientali*, a Golhisadvecta, quae fortas>c
rum exslant, sacram redolentia antiquitatem, quac B labem aliquam ab hacresi Ariana contraxit. Turbu-
sub ejusdem Isidori tiiulo typis mandata fuere. > Ple- lenlis his temporibus reruin liturgicarum in Hispa-
nam ejusmodi ritus historiam, qui prima repetens ab nia notitia obscura est : ac vix qusedam pe: cipiunlur
Origine, scire voluei it, inveniet in t Liturgia Mozara- ex concilio Hispanico generali sua^u Leonis pape
bica, sive Tractalu hislorico chronologico de Litur- anno 447, ex epistola ejusdem Leonis 95, alias IG9,
gia antiqua Hispanica, Golhica, Isidoriana, Mozara- ex epislola episcoporum Tarraconensium ad Hilarum
bir-a, Toletana, Mixta, quam ex Hispani;e conciliis, papam anno 465, ex e, istola Simplicii papae ad Ze-
Romanorum pontilicum gcstis, regum Hispanorum nonem Hispalensem episcopum : nam concilium
diplomatibus, aliisque ad praesens inslilutum reper- B-acarense anni 411, quod Aguirriusgenuiiium pul;i-
tis documentis collegit, digessit et illustravit Joannes bat, nunc passim tanquam apocryphum explolitur.
Pinius societatis Jesu theologus. i Exstal hic tra- 5. Saeculo vi luculentiora sunt ritus litnrgici monu-
ctatus in Actis Sanctorum tom. VI Julii, recusus in menta in concilio Tarraconensi anni 516, Gerunden-
et
Collectione Praefationum , Traclatuum , Diatriba- si517, (juo praescribitur, ut quomodo in metropolilana
rum, etc. Bollandianorum Antuerpiae et Veneliis. Ecclesia (uerit, ila in omni Tarraconensi provincia
Productus quo |ue ftrit hic traetatus tom. I, part. 1, tam ipsius missa: ordo quam psallendi, vel ministrandi
Opcrum Ven. cardinalis Thomasii, studio curaque ^
consueludo conseivelur : prwter alia dc litaniis, etc.
Josephi Blanchini, Romae 1741 ; ex quo hallucinalus Varietas ergo aliqua erat in ecclesiis provinciae Tar-
est auclor operis inseripli, Real Academia de buenas raconensis, quam Patres concilii Gerunden-is de me-
leiras de Barcelona, qui pag. 592. Ven. cardinalfin dio toilere voluerunt. Ac iacile quidem erat , ut
Thomasium auctorem tractatus de liturgia Hispanica etiam ejusdem ecclesiae provinciae in ofliciis eccle-
credidit ubi eliam Cajetano Cennio tribuil, quae
:
siaslicis inter se nonnihil dissentirent, cum facultas
uu Blanchinum proprie spectant. ea ordinandi penes episcopos esset. Et cum orien-
2. Pinius ergo post Franciscum Pisam, Eugeniuin taiis lUurgia a Golhij in Hispaniam immissa fueril,
Robles, eminenlissimos Bonain el Aguirrium, Joan- iortasse ea nonnullis Hispanis placuit, aut eliam ter-

nem Mabillonium, Edmuuduin Martenium, Pelniiii lia ex Hispanica el Orientaii inista.

Brunum, aliosque liiurgiam veterem Hispnriicain il- 6. Eodem videtur pei tinere, quod provinciae Bra-
luslra:e in se recepit : cujus opiniones per sunmia carensis metropolilanus Prufuturus Rumanum pon-
capita delibaliimns. Liturgia sacra a S. Pelro aliis- tificein de Paschae festivilate, precum ordine , et

que apostolis propagata in rei substantia eadem missarum solemniis consuluit : quia scilicet liturgia
ubique fuit, et in Ecclesia catholica immota persi- j) 100 Bracarensis a Romanse liturgiae ordine ad
stit. Primae substantiali institulioni quidam exierni Orientalem lilurgiam deflexerat, ut Pinius conjicit.
ritus, alii alibi, accesserunt. Prima origo lilurgiae in Poluit tamen aliis de causis diversus esse ordo
Hispania a S. Petro repetenda est, ut eam Isidorus liturgi;e in provincia B.acarensi et in Ecclesia Ro-
repelit, sive S. Petrus in Hispania Gderu pracdicave- mana : nam ab apostolorum tempore cum libere

rit, ntvult Caspar Sanclins, sive nlii viri aposlolici, episcopi quique sacros ritus, retenta iiturgiae sitb-

a S. Petro in Uispaniam inissi, Ordinem missae ab staniia, dispouerenl, vix lieri polerat ut iideni in di-

apostoloium principe acceptum invexerunt, ut Inno- versis regionibus ritus immoti permanerent aut sla-
cenlius I el Gregorius VII innuunt. Operam quoque bilirentur ,
praesertim si primis quatuor Ecclesia?

suam forlasse eo contulit Paulus. Sacros quoque saeculis nulla erat litteris tradita lilurgia.

liturgix ritus in Hispania, quantum per commora- 7. Alia decreta de ordine precum edidenmt con-
lionis leinpiis licuit J.icobus aooslolus designavit. cilium Barcinonense anno circiteroiO, Valeniinum

99 5. Qualis autem fucrit Hispanica lilurgia q ia- anno 546, et Bracarense 561, qua umis alque idem
ttior primis saeculis ,
quaeslio pcrobscura est et psallendi ordo, et textus canonica precis, quem Pro-
difficilis. Ex Palribus, <jui co lempore s< rij scrunt, fulurus ab ipsa apojtolicx sedis auctoriiate 1
scri-
 C6 > AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEGOMENA. 661
ptum accepcrat, ab oninibus retinendus pracscribitur,
a Qj>a iragesima, de laudibus ante Evangelium non
cmn oflicia divina apud unumquemque episcoporum cantandis , de usu bymnorum relinendo , de usu
varia el inordinata comueludine antea relinereiilur. hymni triiun puerorum, de clausula psalmorum, de
Alia eliam traduntur ad Orientalis Ecclesiac ritus ac- Gloria in fire responsoriorum, de libro Apocalypsis
commoJala. Constat ergo, lextum canonicce preds, a a Paschate .isque ad Pentecosten missarum lempoi e
Romano pontilice ad Profuturum directum, non praedieando, elc. Scopus praccipuus concilii fuit, ut
illico ab omnibus episc pis provincia) Bracarensis nulla dci-ide in officio sacro existeret diversilas, se 1

fuisse admissum. Constat iiem, libenler saeculo vi ab ex miritis ac diversis ritibus, qui per Ilispaniam ac
Hispanis fuisse plura suae lilurgiie inserta ex liiurgia Galliam Narboiiensem frequenlabaiitur, oplimi seii-
Orientali, liim qiua id Golbis el Suevis gralum e^se g^rentur, el unus es.^et ordo liturgiae, unus modus,
inlelligcbaiil, lum quia Martinus Duiniensis, antistes parcomuetudo.Quod autemobiteraddit Piniusde ter-
Bracarensis, iu Pannonia quidem ortus, sed in Grae-
Narbonensis exdivisionediocceseon lem-
mitiis Galliae
cia lilterisimbiiius colleclionem canonum ex Orien- pore\Vambae,abAguirrioindicata,monendunicenseo
lalibtis synodis Hispanis tradidit. Addo versum ex ejuscemodidivisionem a doctis viris jamnuncspurhmi
ejus epitapbio apud Sirmondum :
censeri, et a Pelagio episcopo Ovetensi conficiam.
Antistes cultum iustituit ritumque sacrornm :
" 10. Cum autem S. Isidorus concilio Toletano iv

quod non de prima institutione cullus sacrorumqiie pracfuerit , et canones , ut creditur, condideril, hic
ritum intelligere deberaus, sed de illustratiooe qua- locus est, u t disputelur, an Officii novi Golhici au-
ilam, sive instaurationeet additionibus ex Graccorum ctor fuerit. Describam ergo ex Pinio paragraphum 3
consueludiue pelitis. Florezius lom. XV II sp. sac, et 4 capilis 3, ubi hanc quaestioiiem exagilat.
pag. 125, versum S. Marlini referendum puiat ad 102 S. Isidorus . archiepiscopus llispalensis , dc
regulam Ojficio Gothico Hispano oplime merilus ; an nori
lidei et sanctac religionis, de qua S. Isido-
fuerii couditor?
rus de Vir. iilustr., sed melius accipietur de culiu
H. Nemosane est qui dubitare possit quin S. I i
•

ofiieii ecclesiastici, ah ipso Ma:iino aliqua ex parte dorus optime mercri potuerit de rebus lilurgicN, si
mstauraio : cui etiam misara S. Marlini TuroneiiSis raras sapienti-shni viii dotes norit , pari erudiiionis
et sanctilalis nexu conjunclas. Acta ipsius illustraia
cuin celebri apud liturgicos oratione tribuire velim.
sunt apud nos tiie iv Aprilis : ubi pag. 529 proferun-
8. Ritus quo-;ue Graecos Ilisp micis admiscuis-e tur excellentis ejusdoctrinaeieslimonia.Breve estillud
credilur Joannes liiclarensis, origine Golhus, qui cum concilii Tolelani vm, anno 653 , post sancti obilum

G-
essel adolescens

reversus
, Constnnlinopolim perrexit, ibique
J. •

Latma erudilione niumtus in Hispamas

raeca et

est. Neque aliter senliendiim de S.

. . ...

c ce,lenlibus cetate posiremus, doctrince comparalione

,

non infimus, et quod majus est, in swculorum fine do-

.
septirm» decimo, habili
eqregius,
^.iji Ecclesix
cun.o, *-«*.
Nostri quoque sceculi doclor
:

catholica; novissimum
^n,un^. liil.iviu-h. decus, prw-
i(i;iioiiiiiiuri wikio, utlv~

Lcandro qui Constanlinopoli ar lissimam cutn ctissimus, atque cum reverentiu nominaudns Isidorus.
,

Fuil ilaque lum in aliis scientiis versaiissimus, utiex

S. Gregorio Magno amicitiain coniraxit, \Q\ cnjus
libris ejus constat, tum in ofliciis ecclesiastkis in-
proinde exemplum facile secums fuerit nam S. structissiinus, sicut liquet ex iis qttae snper isto argti-^
:

Gregorius novas et utiles Graecorum consuetudines mento erudite conscripsit. Omnia igitur in eo ita
erant comparala, nt ipse, si qu s alius in tolo His-
ultro recipb-bat, ut ex ejus epistola 63, lib. vn, ad
paniae regno, lucein longe maximam mysleriis liiurr
cpiscopum Syracusanum evincitur. Profecto in con- gi v reconditis et arcanis affundere posset. At qu »d
cilio Toletano ui, cujus pars raagna fuit Leander, in hoc genere poluit eflicere, eflecluin re ip-a dedit
in concilioTof tano iv; cui quoniara lanta cum laude
Hispani prirai iuter Lalinos morem recitandi symbo-
tanta<iue cum graiia praesedit, miiiime abenavero a
lura in raissa secundura formam Orienlalium Ercle- vero, m a lanto praeside seu viva potius ejusdeni
,

siarum receperunt. Alia eodem saeculo vi de ofliciis concilii voce et oraculo, profluxisse dixero vel om-
nes, vel plerosque saltem circa cecononiiam liturgi-
Narbonensi anno 589 de-
ecclesiasticis in concilio
cam canones, in isto concilio prac-criptos, et a me
crcta stmt quo tempore et Hispania et Gallia Nar-
:
superius recensitos cui enim nielius el verisiiiiilius
:

bonensis Gothorum regi Recaredo suberar.t. canonesi-ii altribui possinl?

12. Qiiidquid sil, adeo magnam rebus ibi gestis
9. Saeculo vn pottssimum res bturgica Hispanu» D ganctiw doctor sni apud auciores concilavit ;estima-
lloruit, et quodammodo stabifita est ex decret.s con- tioiiem circa oflicium ecclesias'icuni, ut crediderint
cilii Toklaui iv, cui Isilorus pr.xfuit, coactis T 1 li
ac tradiderint noviim ab illo tunc leniporis condilu n
fui-se. Baronius ad annum 653, quo concilium illud
sexaginta duobus episcopis Hispaniae et Galliae Go- celebratum dixi i Fuit,:inquit, sententia pluriino-
thicae. Prescripluin in primis fuit , ut uuus ordo runi, cui volens lubensque subscribo, in hoc conci-
orandi atque psallendi per omnem Ilhpaniam atque lio a Patribus injunclum S. Isidoro, rerum ecclesias-
licarum periiia et scientia c;eteris excellenti, ul e.v
(iulliam conservaretur, unus modus in missarum so-
praescriplo saci cnncilii volumina elucubraret cccle-
lemnilalibus, unus in maiulinis vespertininque officiis. siaslicoruin Olfic orura, qtiihus itim in sacris missis,
Diverse ergo erant tunc in Hispania sacri ritns con- ttitn in horis psallendis canonicis nocturnis at<|i:e
diurnis uti deberent onines Hispaniarum Ecciesiiv.
suelndiiies : et quidem varietas qtKC erat in multis
Qiiod qui lem ab eo quam felicissiiue praestitum e l,
|iecuiiarihtis rilibus, in concilio ipso indicatur et sin- iluit et Miss Ieat|ue Breviarium ederet. i Longinr
gillalim prohibelur ; scilicet de de solemni Pasclia- e sem, si produrerem auclores Hispanos, et ex eo-

lis, de celebratione offtcii feria 6 passionis de bene-

rum verbis conficeiem quidnam et quantum in hoe
quo de agitur argumento tribuant S. I^idoro ; neque
•'ictione cerei paschalis : de quoliiiiana orationi^ eniin eodem modu loquuniur omnes et suni qui ipsi :

duminkx recilationt', de alleluia uon cancudo i;i adjunguiit piceteica S. Leamuvum; quem alii dicunt

ISIDORIANA
auctorem luisse Ofticii sacri. Qu;e videri poterunt
apud sciiptores quos assigno vide.Iicet noslrum
, sanguinis Chrisli Veritate in Lucharistia
Joannem Marianam de Rebus Hisp. lih. vi, cap. 5
Franciscum de Padil'a Historise eccl. Hispan. eentu-
ria i, cap. 10, et centuria vn, cap. 20; Vasseum ad
annum 717; Ambrosium Moralem lib. xu. cap. 19;
Alvarum Gomezium de Rebus geslis cardinalis Xi-
inenii lib. u, pag. 909 Marchionem Mondexaren-
; Abini, qui Caroli Magni m;igisler exstilit, ac exeunle
j-eni fol.150, qnibus addi potest observatio ad couci-
lia celebrala inl 03H' s P amac ler ore apudLabbeum
i
' '
lom. IX, col. 1198. Verba producam inferius alia op-
porlunilate. Nunc juverit rem alibi expositain audire.
15. Nicolaus Anlonius in Bibliotlieca Hispana ve-
S. Lidori opera recen-
teri lib. v, cap. 4, pag. 209,
sens, « quoqiie. inquit, Missale et Bre-
Tribuitur ei
viarium, quibus Ecclesise Hispaniaruni... usm fuere
ex concilii Tolelani iv decreto illo (ut creditur) quod
canon secundus continet De uno oriline, etc. Cum
; faciant raiiones iutellige ex eminentissimo cardinale
enim hairesis Arianorum nmi potuisset non ordinem
omnem rectum, in eccl 'siast ca di-cipiina observan-
duin, lurbare, varietalemque, erroiissequelam, ubi-
que indncere, nihil magis curandum ftiit
praosulihus, quam sacrum omnem ritum.el cteremo-
nias, tum lidei recte conformes, tum universis Go-
thicse dilionis, tam in Hispania quam in Gallia pro-
vinciis uniformiter observandas pr;e3cribere. ln quo
vix dublari potest iiuin Leander, dum vixit, Aria-
nismi exlurbator, muneri suo salisfecerit. Sed cum
Isidorianum commumler hocce audiat Missalis et
Breviarii Gothici Officium, denegare non possumus
Isi loro nostro prxcipuum aliquem hujus fabricx,
doctissimceque, atque gravissimaB, simul et piissimse
composilionis houorem el laudem. i Idquod laudatus
auclnr confirmat ex Guitmundo et Elipando, de qui-
h;is dicam paulo po-t. D.inde ita pergit
14. « Qiianqnani, ul verum latear, nollem ex con-
cilii dec eto isto... lactum
adinitlere... ne... haud
exigui laboris et contenlionis opus intra sic bieve
tempus, quod a celebralo concilio usque ad sancti
pnesulis intercessit obilum, necessario restringainus.
Vero etenim inihi similius esl,pridein jam eum, post
siiliquioreni aliorum operam, incubuisse huic rei
coDficienda?, cum concilium celebrarelur; sive n
usu ii jam lempore concihi hunc ritum venisse Isi io-
rianuiu, eo aulem direxisse sanctionem suam Tole-
tanos Patres, ut per universam Golhici iiominis di-
liouem, eumdem orandi ordinem atque psallendi
(Rieviarium indicalur), euradem in missarum solem-
niiaiibus mo !um (Missalis significalur liber) obser-
vari pixcipercnt. Nisi enim jam proinulgatus, aut
in usu esset litus aliquis approbatus, quo uti debe-
renl sacri hoinines, fruslra fuisset de evitanda di
versiale, atque ex ea scandalo, legem dicere. »
Deinde nonnullis inlerjectis, quai dillicullatem mo-
veni. quo minus confeclio hic agitata S. Isidoro
,
lanquam auetori conveniat, menlem suam ita pr;e-
scnti quaestioni attemperat. ut inediani quamdam
leiuenti i: viain tenens, nec lolum illu I negotium ip-i _ i,;so tamen Leandro ilhislraium ab Isidoro auctuin,
arroget, nec tolum eiiain abroget, sed parlim con- " ab aliis progressu lemporis amplilicatiim ,
cedai, pariiin neget; id quod bis veibis exprimil
15. « Quaj oninia sane cum judicio excogitata,
quaniumcunque solidam incepli et absoluti Officii
laudein Isidoro noslro denegent, Isidorianum vulgo
ilatum iis libris, et ab ultima antiquitate derivalum
nonien, id salleni conlicere apud omnesrecta ralione
ntent- s debet, ut inter alios huic negotio deditos
uon ultima Isidori laus habeatur. » Sed pr. terquam
quod iilud proprie non disputatur, satis eliam insu-
per boc convenit cuni diclis meis sub exordium hiijus
para^raphi, ubi quid in Imc genere tribuendum
S. Isidnro censerem, non obscure exposui. At plus
nonnulli exigunt ^criptores, non illi duntaxal qui
niillam sibi ex anliqu late auctorilalem
con_
ciliare possint, sed a.ii prselerea satis antiqiii. Guit- etiam inolita aniiquilate viliataui, studiose corre-
mundus, Avers nus in Ilalia episcopus, qui iloru t
saiculo xi, et cle quo Lgliellus inter istius calhedr.e
episcopos tom I Italiie ;acne, col. 488 novissimac
;
— PARS III. CAP. LXXXYHL ccs
A editionis, Guitnumdus, inquam , ille de corporis «t
lib. 111 (qui
habetur in Bibliolheca Patrum editionis Coioniensis
anni 1618. toin. XI), pag. 509, hrec profatnr /?» :
quodam Missali llispano, quod idicunt sanctum di-
ctasse Isidorum, in hebdomada ante Pasclia, in qua-
dam missa sic inveni, etc. Inler Opera Alcuini, seu
saeculo vni claruit, habelur epistola Elipamli Tole-
tani episcopi ad ipsum Alcuinum dala, in qua sic
dicit, col. 917 editionis dictorum operum Parisinae,
quse anno 1017 lypis excusa notalur : Nam et ipsl
canimus in virjilia Pascha?, beato Isidoro dicente :
Induit carnem, sed non exuit majestatem : nostrant
substantiam expetens, sed propriam non relinquens.
1G. Audisti quiduam in proesenti conlroversia pro
S. Isidoro dici possit; nunc autem, qiienam contra
Bona lib. i, postquam relulisset Baro-
cap. 11, ubi
B nium, nec non librorum luvc Ofiicia coniinenlium
inscriplionem, quaj assertionem Baronianam conlir-
cithobcis mat, soletque esse talis « Officium Githicum, sivc
:
mistum, secundum Regulam S. Isidori, dictum Mo-
zarabes » stat m h;ec proponit i.icommoda, his
:
verbis usu. « Mihi aulem , ait, ne huic senientise
:
statim adkeream quaedam sunt quaj gravein ingeruut
diflicutatem; nam primo in missa sancli Marti.ii tn
oratione po>t noiniua h;cc verba leguntnr Hunc vi- :
nnu, quem aetatis no trae tempora protulerunt, jubeas
auxiium nostris ferre lemporibus. Martinus autem
obi.t anno Domini 402, et primus ex conlessoribus
paulo post obitum publico cultu coepit honorari.
Ergo multo ant-; Isidorura haec Missa scripla fuit.
Deinde si Ishlorus hujus Oflicii auclor fuit, cur nec
: Braulio Ca^araugtisianus, nec lldefonsus Tolelanus,
viri sancti, et Isidoro familiaies, ille in elogio ipsius
Lidori, luc in libro de Scriptoribus eccle-iastieis,
millain operis adeo excellenl s mentionem faciunt.
Q 17. His accedit quod concilium Toletanum iv ali-
i
quot hujns Oliicii ritus canone 11 el sequentibus
tanquamjam aniea usitatos cominemoral el terliuni ;
iliin Toletanum annis 44 anle quartum can. 2statuit,
in siugulis ecclesiis Syiubolum recit sri , priusquam
ukalur "oratio Dominicalis, qui mos e»t pecutiaris
niiss;e M zarabic;e. Ipse quoque bidorus libro dd
Scriplonbus ecclesiasticis, LeanJri Iratiis sui, et in
sede Ilispalensi ;iinecessoris,scripla recensens, testa-
tur ipsu.n in ecclesiaslicis Ofliciis non parvo studio
laborasse, et in saciilicii laudibis atque psalmis
inulta dulcisone composuisse. Joan ies Mariana lib. vi
de Rebus Hispanite cap. 5, usinn inquit obiinuisse ut
Isidoro ritus Mojarabicus iribuatur, nonnulla lamen
Leandium iuvenisse. Quod si Leander duutaxat in-
venit, crediderim hoc Ullicium concilio Toleiano iu,
Lemder inlerfuit, antiquius esse, et s;ecu!o v jam
cui
usu luisse, ul ex missa sancti Marliui modo osten-
iu
diinus sed de priuio ejus auctore non constare ab
; ;
,
"°" 105
minatiin ab lldefonso, cujus op :ra Julianus Toleta-
:
nus in Appendice ad lbruin ejus de Scriploribns
ecclesiasticis iu quatuor partes divisit, et lerliaui
luisse ait missarum, hymnorum atque sermonum. ,
18. « Ipse ilein Julianus, qui diein clausit exlre-
mum aera II spanica dccxxvui, anno scilicet Clnisii
090, scripsisse d.citur, ut in eadem appendice Felix
episcopus rtfert , librum Missarum de tnto circulo
anui in quatuor parles divisum in quibus aliquas ,
vetustatis incuria vitiatas, ac semiplenas emendavit
atque complevii ; aliquas vero ex toto composuit.
Ilein libruui oialiu.uiii ce feslivilaiibus, quas Tole-
iana Eccle.-ia per lotum circulum anni est soliia ce-
lebrare, uarlim stylo sui ingeuii depromptum, partiin
JQ4
ctuin, in iinuin congessit, atque Ecclesiaj Dei u.->ibm
ob ainorein reliquil s&ncttt rel gionis. Petrus quuque
llerdensis episcopus oraliones et missas cdiJit eie*

CG7 AD OPERA S.
ganti sermoue, diversis solemnitalibus congruentes,
Et Salvus, abbus Abaildensis monasterii,iiiissas eliam
et orationes, alque bynmos eomposuisse dicilOr,
plurimam cordis compunctionem legentibus et au-
dientibus tribuenies. »
19. Atque hcec sunt quce iste cardinalis, rerum
liturgicacum scientissimus, circa prcesentem contro-
versiam congeril argunvma, quce laudato Nicolao
Anlonio tam nervosa et solida sunt visa, ul non tan-
tum ea cum judicio excogiluta candide , ut vidimus,
et aperte prolitealitr ; sed ctiam nihil opponat quo
eorum vim elidat.Hinc iliam subjunxit iis clausulam,
qua novam ab Isidoro non esse confectam lilurgiam
tacite admillit, prout conlicitur ex ejus verbis supe-
rius productis. Ad arguineiilum vero quod desumit
cardinalis Bona ex additamentis quce per viros S. Isi-
dorum subsecutos sacrce liturgine sini adjec;a, saiis
apte respondei Antonius, sic dicens < Quod autein:
post prcescriptum semel ordinem sacrameutorum,
orandi alque psallendi, nec non et missarum et quo-
tidianarum precum per horas recilandarum ex con-
cilio sanclionem adhuc sancti doctique aniistites
,
formandis oralionibus atque missis vacarcut,... ila
inlerpretari possumus, tit il ipsum quod nunc solct
eo lentpore acciderit. Komana enim hodierna Eccle-
sia, nihil lurbato in substantialibus regulis ordine,
tandem a beato (tiunc sancto) Pio V, sanclissimo
pontilice, ttabilito, plures tnissas olliciaque integra,
aut eorum partes, pro diversis ecclesiis, aut uni-
verso ftdelium ccetu, frequenier, postquam appro-
bata sunt, vel-periniilil recitare, vel prcecipit. » Al
ralionem itaque emiuenlissimi cardinalis ab amplili-
catoribus liturgice Hispaniccc desumptam ita respon-
det Antonius, sed ad alias non ilem ob quas magis
ad verum mihi accedere apparel iila senteutia, quce
novi liiurgici ordinis confectionem sancto Isidoro
abjudicat.
20. In eadem quoque sententiafuit eminentissimus
Aguirrius; id quod tom. I, pag. 143, agens de de-
cretis concilii Toletani iv, scribit i Ex illis orta
: creatura virtutumque ccelestium universitas provo-
fuisse creditur ordinatio illius antiquissimi Missalis
et Breviarii juxta rilum Gothicum, quod Lidorianum
appellari .soiet, denominalione sumpta a S. Isidoro,
(|uieidem synodo prcefuit, et iilud ordinmdum cu-
ravit meliori forma licetjam antea illud ipsum fere
: fertur, sauctilieata per Spiriluin sanctum, corpoii
in aliis et aliis Hispanice ecclesiis cum varietate ali-
qua receptum et vulgatum fuisset 106
discipulorum S. Jacobi, aut eirciler, ul Jale probat
D. marchio Mondexarensis cap. 2i » ubi t mi^n
fatetur d< finire se non posse in iadividio formain
quam habuerit ista missa in suis prmcipiis, deiicien-
tibus monumenlis istorum quce illud evincant. Atque
hcec quidem valde conformia sunt senteutice circa
obscuritalem liiurgi;e Hispanieae primis sceculis, a
me superius proposilce. Argumentum quod supra
depromitur cx Elipando, paruio aut nihil probat
nam reponi potest quod ita locutus sit ut majorem,
apponendo nomen S.Isidori, illis verbis auctorililem
eibi conciharet; sciebat eniin noinen illud Alcuino,
ad quem scribebat, debeie esse venerabile pr« re
liquis Palribus Toleti cum iilo congregatis; el tamen
in eadem illa epistola paulo ante sic prcemiserat
Eiipandus Iterum testimonia sanctorum Palntm ve~
:
nerubilium Toleto def.enientium in missarum oraculis
edita sic dicunl, eic.
21. Hic iiaque missas tribuit Palribus Toletanis,
illicS. Isidoro aliquid tribuit, quod canebalur in
non eodem modo locuius. Sed fac
vigilia Pasclicc,
sanctum vereista verb.i tunc cantanda prce-cripsisse,
an inde extundes novam lirurgiam ab iil,. cmnposi-
tnn fuisse? Ad Guitmundiim super.us objeclum re-
spondeo, vix aliquid conlici inde po 3; e conlra sen-
tentiam cardinalis Bonce nam per to dicunt intelli-
;
gitiir (|iiidem quod tunc temporis fama fuerit, quod
ftaissale aliquod S. Isidorus dictassel;
sed ne id quod
lcnc dicebalur reipsa anlea conngerit, videntur sua-
dorc argumcita in conlrariuin proposita. Aude
; ;
ISiDOm IHSPALluNSIS PKOI.EGOMENA. 668
A Guitmundus nimium remotus temporibus
fuerit a
S. Isidori, quam ut per suum dicunl lidem certam
facere po-sit. Vide laudaluni comitem Mondexareu-
sem fol. 136 verso ubi observal hactenus non esse
;
repertum testimonium, invasioui Mauromm in Hi-
spaniam prccvium , quo persuaderi secure possit
communis isla opinio, quce credil S. lsidorum Ollicii
auclorem exslitUse quam senlennam el ipse rejh it
;
fol. 158. Jam vero quia argumenlum e mi>sa S. Mai-
lini Turonensis depromptum maxime incomniodal
opinioni contrarice, addi hic possent nonnulla de
lempore quo missa isla composila fuerit., uti et de
aliis quibusdam circumslantiis; s^d cum alibi sese
sit oblaturus de illis rebus dicendi locus, lectorcm
eo remiilo; dum interea temporis qucedam specimina
delibo ex S. Isidoro, unde planum liat qualis hoc
sceculo septimo viguerit ordo sacrorum mysteriorum,
saltem qnod ad eorum orationes speclat; et confir-
tnelur sententia quce novam liturgice pro Hispania
confectionem isii sancto adjudicat.
Orationes in sacrificio Missai tempore S. Isidori;
nonnulla circa lituryiam sacram ex variis tiispania?
conciliis eruta.
22. Sanctus Isidorus de Oificiis ecclesiaslh is lib. i,
cap. 13, agit de mi-sa et orationibus, ac definit
quot, quales, et quem in finem illce iunc adhibilce
fuerini. < Prima, inquil, oratio admonitionis est erga
pm p puluin, ut exciL tur ad impetrandum Deum. Se-
cunda invocatioiis adesl, ut clementer suscipiat
preces iidelium obialionemque eorum. Tertia autem
effundiiur pro offerentibus, sive pro defunctis lide-
libus, ut per idem sacrificium veniam consequantur.
;
Quarta post hcec infertur pro osculo pacis, ul cha-
ritate oinnes reconciliati invicem, digni sacramento
corporis el 107
sanguinis Chrisli consocientur. Quia
nou recipit dissensioiif-m cujusquam Chri^ti indivisi-
bile corpus. Quinla inferlur illatio in sanclilicalione
oblationis in qua etiam ad Dei laudem lerreslrium
;
calur, et Osanna in excelsis cantalur quod Salva- :
tore de genere David nascenle, salus mundi usque
ad excelsa pmenerit. Porro exhinc sexta suceedit
confirmaiio sacramenli ut oblatio quje Domino of-
:
Chrisli el sanguini coniirmetur. Harum ullinia est
a tempore oralio quarn Dominus noster orare discipulos suos
inslituit dicens : I'ater nojter qui es in coelis. i
,
,
;
23. In cujus orationis petitiones postquam brcvi-
ter essel commentatus S. Isidorus, inox ila conclu-
dit < Hce sunt itaque septem
: sacrificii orationes ,
commendatce apostolica evangelicaque doctrina cu- :
jus numeri ratio instituta videtur vel propler septe-
nariam sanctce Ecclesice univeisitatem , vel propter
septiformem graticespiritum, cujus dono ea qucc of-
ferunlnr sanctificaniur. » De symbolo Nicceno sanclus
idem Hispalensis prcesul traclal cap. 16 i Synibo- :
'uui, inquit,quod le npore saciilicii populo prcedica-
D lur/sanclorum Patrum trecentorum decem et octo
collalione apud synodum Ni> cenam est editum; cujus
vercefidei regula tantis doctiince mysteriis prctcellit,
ut de omni parte fideli loquatur, nullaque pcne sit
hsresis, cui per singula verba vel seutentias non
respondeat. Omnes eniin cnoruni impietates perli-
dia;que blasphemias calcat, ei per hoc universis Ec-
clesiis pari confessiont; a popuh) proclamalur. »
24. Capite 17 agit de Benedictionibus in populo
sed nihil inde exceipo. quia solam continel analogiam
benedictionisa Moysedaue inanliqna lege. «Diversum
esse Mixlarabici Mi?sa:is , inquit Nicolaus Antonius ,
pag. 201), quod idem vulgo cum lsidor ano credilur,
ordinem ab eo qu iibrom de, eccles. Ollic, cap. 13.
i
Isidorus servari teinporc suo apud universum orbem
prodid t. Quod cum Jacobus Painelius, indicatis i;=
in quibus diflerrent partibus in Latinis suis Liturgiis
loni. I, pag. 642, lum Joannes Grialius in nolis ad
qiH>d isiuj Isidoti testimoniuin, annolaveruut.»Atde cai&o
 ,, ,,,,

CGl isidowana — pars in. cap. lxxxvih 670

Mozarabica suo loco recurret sermo. Sed ntiac lein- A hahealur celeberrimus et pnedarus. Ex pai ei.im i

pus monet, ut controversisc salis superque hic agita- honore conslat, ut sicul nalivitatem Filii sequeiitiuin
tse finis imponatur, et despiciatnr quiduam pcr de- dierum insequilur dignitas , ita festivitatem niatris
eursuui bujus s;eculi vn in re liturgtea gestum tot dierum sequalur sacra soleniniias nam quod :

fuerit. feslum est malris, nisi incarnatio Verbi? Cujus iia-

25. Iii concilio Tolelano v, quod celebratnm no- que ita debet esse solemne sicut est et ejusdem ,

talur apu Aguirrium aimo Gbrisli 636, canone \ de-

I
nalivilas (AL, Nalivitatis| Verbi. Quod tamen nec
cernittir, ut a die Iduum Decembrium litamee iritluo s ne exenijilo decedenlis moris, qui per diversas
tisque annua successione peraqantur : quod si dies iuuiidi parles dignoscilur observari, videlur instilui.

Dominica intercesserit in sequenti hebdomada cele-

,
brentur. (n concilio Toletano vi, uuod coacliun no-
tatur apud Aguirriuin pag. 5(2 atino Chrisli 658,
ean. 2 sanciiur, ut hi dies litaniarum, qui in synodo
prwmissa sunt instituti eodem in tempore quo jussi
,
(n multis nanique ecclesiis, a nohis et spatio remo-
tis et terris, hic mos agnoscitur reiineri. Proinde,
ut de c vtero quidquid esl dubium sit remolum,
X03
solemnitas dominieae matris die decimo quiuto Ka-
lendarum Jauuariarum omnino celebretur. >

sunt excoli annuo recursu, omni observaliune liabean- •

tur celtberrimi. Ne vero ordinem his et seqiientib s
hujus sseculi temporibus conlinualum inlerrumpam
prosequar ipsa concilia, poslque illa recensebo viros
hoc aevo de rebus liturgieis bene meritos. In conci-
lio igilur Tolelano vn anni 646, uti signatur apud
Aguirrium, pag. 523, can. 2, < Censenius inqttiunt
, Aguirrium, pag. 664, capiluloS habentur sequenlia :
Patres, cmvenire, ut cum a saeerdotibus missarum
lampore samta my leria cons craotur, si aegriludinis
accidal ;
QS cujuslibet eventus, quo coeptum ne-
queat consecralionis expleri ministerium, sit liberum
episcopo vel presbytero alteri consecrationein exse-
qui Offtcii coepti.. Ne lamen, quod naturae languoris
causa consulitur, in pnesuniptionis perniciem con-
veriatur, nullus post cilji potusvequemlibet minimum
sumptum Missas facere ; nullus absjue patenii pro-
ventu molestiae minister, vel sacerdos, cum coeperil,
iinperfecta Ollicia praesumat omnino relinquere. Si
quis haec teniare prsesumpserit , excomnnmicatioiiis
senteiitiam susiinebit. » De jejunio sacerdotis ante-
qaam sacrificium offerat, iuspici polest notatio Loai-
sae apud Aguirrium pag. 526.
26. Toletanum vm, anno 653 celebratum, quod
nabelur apud synodograplium ssepius jaui assigna-
,
lum, pag. 540 ln sacris Missarum solemnitatibus
:
vicini solaminis adjutorem, ut si aliquo casu il'e qui
^ oflicia imp elurus accedit turbalus fuerit , vel ad
28. Synodus Emeritensis in Lusitama , aniio
Chrisli 666, ean. 2 deoernil, ut sicut in aliis eaiesiis
,
vespertino lempore post lumen oblatum prius dicitur
Vesper inum, quamSonum in diebus [eslis, ita eta nobis
cusloitiatur in ecclesiis iwstris, inquiunt islius synudi
B episcopi. in coneilio Toletano xi, anni 675 apud
< Placuit huic sanclo concilio, ul metropolilanai se-
dis auctorilate coacli nniuscujusque provinciaj pon-
tifices rtcto esque ecclesiarum unuui eunideuiqiie iit
psallendo teneant modura , queni in meiropotitana
sede cognoverinl instiiutum ; nec aliqua diversitate
cujusque ordinis, vel ollicii a melropolitana se pa-
liantur sede disjungi... Abbalibus sane indultis Offi-
ciis , quae juxta voluntatein sui episcopi regul ariu r
illis implenda sunt, caHera Olfu ia publica , id est
Vesperam [AL, VesperasJ, Malulinum, sive Missam ,
alitcr quam in piincipali ecclesia celebrare non li-
ceat. Quisquis autem horuni decretorum vioiator ex-
sliterit, sex mensibus communione privalus , apud
lnetropoliianuui sub pcenitenliie censura pcrinaneat
conigendiH, elc. Can. (4 instituilur, ut ubi temporis,
vel loci, sive cleri copia sulfragatur, babeal semper
quisquis ille canens Deo alque sacrilicans , post se
1

eoncordi voce profitemur, ac dicimus : Credimus in ,

unnm Deum Patrem omnipoteittem, elc. Videri iu terram eli^us, a lergo semp^r habeat qui ejus viceni
hoc symbolum pos-unt nolae apud Aguirrium pag. exsequalur intrepidus. i
563. Pag. 545, can. 8 sic cavetur < Octav^e disce-
: 29. Anno Cbristi 675 habilum in pnedica Lusita-
plaliouis affectu reperimus quosdam, diviuis OHiciis nia fuit tonciliiiin Bracarense , de quo Aguirrius
niancipatos, tanla nescienle soconiia plenos , ut nec pag. 675, ubi idem auctor leiliuni isiius noniinis
in illis probenlur inslrucii competenter ordinibus idud exstiiisse memorat alibi autem est quarluni
;

qui quoiidianos versa tur in usns. Proinde sollicite
ton.-lituitur, atque decernitur, ul nulluscujuscunque
digniialis ecclesiastieae deinceps percipiat graduin ,
qui non toluni psalterium, vel canlicorum usualium
prout colligiiur ex uota marginali apud iaudatuiu
Aguirrium. iu isto concilio, capitulo 1, obviara ilnr
erroribiis cbca saerosanctam Eucharisliani coinmis-
sis, hoc verborum lenore < R>-latu-. est in coiicione
:

el hymnorum, sive baptizandi perf cte noverit sup- nostrorum oinnium eiror m mifestus pariter et diver-
plementum, etc. i In synodo Toletana ix, habita anno sus... Quidam enim in sacriliciis D)inini reliti sunt
Chtisti 655, nihil invenio quoil sit nostri instituli lac pro x\n>, pro vino bolrum offerre Eu< haristiani
:

quaiilum ex tilulis eideni prsefixis observare potui.
Concilium Tolelanura x, anno Ch.isti 656 celebra-
lum, et noatum apud Aguirrium a pag. 579, litulo i
agit de Celebriiate festivitaiis [Al., annunliationis] do-
quoque vino inadidam, pro complejnento couimunio-
nis ciedunl populis porrigendam; ei, quod pejus bis
omnibus est, quidam sacerdotum in vasis Domini
epulas sibi apponunl et manducare in eis urscsu-
,

tninictv matris; et niox cipilulu I testatiiui iaciiini inunt. Qiiidam et am ex sacerdotibus relati sunt
Patres suuni erga virginem malrera reiigionis ac quo ecelesiasticae consuetulinis online praitermisso,
I

v neralionis affectum plaue singulaiera, qui apud
piissiinani gentem ad hunc usque diem conslantis-
sime peiseverat. D cto it que capitulo ita sanciiur.
27. < Si... nativitatis et moriis incarnaii Verbi
dies absque inmiutatione ita certus hab. tur , ut
ajisque diversilaie in orbe loto lerrarum ah onmi
missam sine orariis audeant dicere, et quod in so-
lemrtilalibus martyrum reliquias suo collo imponant
ad faslura. etc. t Quiluis errorihus opponuntui' capi-
lula sequentia, quorum litulos huc transcripsisse
suffecent brevitatis causa. 2. Ut repulsis omnibus
opinionibus superstilionum panis t-ntum et vinum
,

concorditer Ecclesia celebretur, cur uon festivilas
gloriosse matris ejus eadem observantia, uno simul
ubique die similique babealur honore? lnvrnilur
enim in multis Hispanise paitibus hujus sanctae Vir-
gins fesium non uno die per oinnes aimonim (.ircu-
los agi... Qua de re, quoniara die qui inveiiitur an-
gelus Virgini Veibi cuuceplum et nuntiasse verbis, et
indiilisse miraculis , eadem fesliviias non polest ce-
lebrari condigne, cum iuterdum Quadragesim;e dies,
vel Paschale lestum videlur incuuibere... Ideo spe-
c;ali coiisMuitione sancitur, ut ante oclavum diem,
aqua permistum in sacrificio ojfcra ur. 5. Ne vusu Deo
sacruta humauis usibas serviunl. 4. A'e sacerdos sin&
oario missam audeat ceLbrure. 6. De damnaia prcs-
sumpiione quorumdam, etc.
50. Supersunt huic septimo, quo de sermo est
soeculo concilia duo Toletana in rein noslram, vide-
licet duodecimum ac decinram septimum. Primum,
anuo b8l colleciuui, can. 5, apurt Aguirrium pag.
685, agit conlra sacer loles qui loties non cuuimuul-
cant quoties sacriiicant. Id quod ex canouis titulo,
pag. 68!, intelligitur ; ^ic euini souat De quorum-
:

quo nalus cst Douiinus, Ccnitrhis quoquc ojus dies dam 110 consuetudine sacerdotum faedissima qui ,
 ,,, ,

C7I 4D OPERA S. 1SIDORI MSPALENSIS PROLEGOMliNA. 67*

oblatis Deo per non communicant ; nam,
se sacrificiis A pcrsequi contempserunt, quod missas, aut orationes
sicul dicit texlus cannnis, in uno die, si plurima per
quasdam, aut hymnos, aut ejusmodi alia officiis
se Deo offeranl saaificia, in omnibus se oblalionibus a
Colliicis inserla composuerit. At reeenliores conlra
communicundo suspendunt ; et in sola tantum extremi
sacrificii obtalione communlonis sanctcc graliam su-
, niniiiim sunt liberales : cum eniin certum sit, multos
munt. Kem illustranl nolie apud Aguirriumpng. 692. alios Patres in liturgia Golhica non exiguam partem
3i. Alterum, quod inodo.dicebam, erat conciliuiu
habuisse, quiclquid in Missali aut Breviario Gotbico
Tolelanuni xvn, anno 694 celebralum cujus ca- ;

iioii i, prout ex titulo ejus conslal, cst De sacris mi ie.uunt, Isidoruia auctorem laudant, nomine offiai
nisteriis vel ornamemis ecclesiurum. Canonis Stitulus Jsidoriani decepli. Nonnulli tamen quacdam ex ofli-
sic se habet De Itis qui missam defunctorum pro vi-
:
cio Gothico peculiari ratione Isidoro ascribere viilen-
audent malecole ceiebrare. Tilulo autein canonis 6
vis
agitur De diebus Litaniarum pcr lolos duodecim men- lur. Tamayus in Martyrologio Hisp., qui non oumia
ses celebrandis. Canones i<>sos profert Aguirrius a in oflicio Golhico contenta Isidoro allribuit, oratio-
pag. 755 ; leclorem cujus interest eos inspicere, iliuc
nem S. Vincentii martyris ejus officii a S. Isidoro
mitlo. Nunc, quos Iiuc fiislulinius, viros elucubratio-
nibus lilurgicis boc tal-culo septimo claros commemo- compositam refert.
leinus; quibus lux aliqua nova accedet ad ea quac 55. In officiis propriis sanctorum Hispanorum ad
bactenus ex conciliis hoc aevo habilis colligere cona- diem 17 Julii tert. lect. noclurni secundi sic tradi-
tus sum. Nam piactei notilias, oblala aliunde oppor- u
tunitate, cnca hujusmodi viros paragrapho superiore
B l,ir : Ru fina auoaue aa alia certamma sanctissimx
subininistratas, supersunt aliaj noiinullae in hoc ge- sorori superstes, prwsidis jussu, in arenam producla,
nere, quas praeterniilteie non licel. ul S. lsidorus refert, ferocissimo leoni objecta est.

32. Ex his quae P.nius haclenus collegit dis eruit- Quod non aliunde desumptum vidctur nisi ex capi-
que, argui potest liturgiain velerem Hispanicam a tulo Breviarii Golhici. Simile esl quod in festo SS.
Concilii Toletani iv tempore in novum quemdam Servandi et Germani refertur ad diem 23 Octobris
splendorem redaclam, multis capilibus constitutis tert. lect. noct. sec. Germani corpus, ut refert S.
quae per universam Hispaniam observareulur. Cum Isidorus, Gadibus sepullum, postea Emerilam trans-
ergo canones lilurgici concilii Tolelani iv Isidoro portatum est : scibcet ex Go hico oflicio. Hymnos
tribuantur, et cum niulta alia Isidorus de officiis ec- quosdam Breviarii Golhici in Ofliciis propriis Sancl.
clesiasticis scripserit, post id temporis non sine ido- llisp. Isidoro ascribi, dixi cap. 81, cum lamcn alii

nea ralione lilurgia Hispanica lsidoriana dici potuit ejusdem cflicii Goihici hymni sine auctoris uomine
hoc est, juxta c:uiones doctrioamque Isidori ordi- expromantur. Quid ergo hoc discrimen esl ? Ha?c
nala, quamvis mulla ex anliquis retinueril (id enim quidem monuinenta recentia sunl, ac cum diversi
canones ipsi concilii Tolelani iv prsecipiebani), et fuerint ollicioruin proprioruin Hispania; auctores ,

inulta etiam a posteris adJita et ihuslrata fuerint.

u quod alius Isidoro aflinxit, quia in liturgia Isidoria
Quamvis enim concilium Toletanum iv jusserit reperit, alius, maturiori consilio rem expendens
unum debere esse sctcrorum modum atque ordinem, ta- anonymuin prolulit.
meii id ita Palres intellexisse videntur, ut retento eo-
112 36« ^1 certe in Breviario ipso LiJoriano
dem ordiue in prxcipuis quibusdam capitibus, licere sernio exstat expresso Isidori nomine inscriptus, ut
episcopis adhuc existimaverint novas missas, preces, eliam quod Elijiandus
cap. 72 exposui. lluc facit in
liymnos aliaque hujusmodi addere, et in quibusdam epis ola ad Alcuinum ait : JSam et ipsi canimus in
aliis non magni momenti a caeleris discrepare.
vigilia pasclw, beato Isidoro dicenle : Induit car-
33. Inde ortam credo eain liturgioe diversitatem, nem, etc. Reponit Pinius id ab Elipamlo ita dictum,
quam canones sequentium Syjiodorum, a Piuio re- ul majorem aucloi itaiem verbis illis conciliaret. Sed
lati, abolere ailaboraruul : inde corruplelas in sacro cum Elipandus alia teslimonia proferat nomiiie Eu-
officio peragendo alicubi permanasse, quas alii cano- genii, Iidefonsi et Juliani, aut Patrum venerabilium
nes proscribunt. Sed certe constal, eliam post Isido- Tolelo deservientium , in oflicio vigiliae paschae quid-
i uin viros illuslres in amplilicanda et iilustran.la li- dain peculiare invenisse videlur, cur Isidorum auclo-
turgia Hispanica utiliter operam suam impendisse , p rem nominaret. Florezius tom. III Hisp. sacr., pag.
Conanliuin Palentinum , qui ad J.H annum 659 2G6, putat, Elipandum missale suae ecclejiae corrti-
vixit, Eugenium Jumoiem, anlislileni Toletanuni pisse, et ideo aliquando allegare suos lantum prae-
lidelonsum el Julianum, iliJem loletanos prasules. decessores Eugenium, Ildefonsurn, Julanum, quin
Ab his aliisque Patribus Gothicis liturgia Hispauica, Isidorum nominet. Corruperit sane Elipandus libros
quae Isidoriana quoque dicta est , nonien Gotliica; liturgicos : sed utego quidem puto, eo temporevel in

accepit. Sed illud quaerenduiii mihi videtur , an iu libris ipsis ecclesiaslicis apposita apparebanl nomina
Breviario et MLsali Gothico quaedam sint partes ab aiicloruin, quibus singuke iiartes debebanlur, vel ex
/sidoro compositaj, ut plu es esse a Leandro, ab 11- aliis documentis id notuin eral; quamvis fortasie
delonso, et a Juliano singillalim scimtis. antiquiores quaedam preces a quo essent compositse,

3i. Haud temere conjicere po sunius plura esse ignorarelur.

in officio Gothico quorum auctor fuerit S. Isidorus; 37. Accipe hujus rei non leve argumentom. Sam-
t ed non ila in promplu esl iJ osiendere. De eo Isi- son abbas Cordubensis, qui saeculo ix Apologeticum
dori laboreveteres tacuerunt, qui Ln mnllis ac gravis- suum, a Florezio tom. XI Hisp. sacr. editum, con-
biniis ejus operibus enarrandis occupati, leviora haec scripsit, lib. u, cap. 13, sic a .t: :
Quod sequens venera-
 ,

673 ISIDORIANA. — I'ARS III. CAP. LXXXVUI. (i74

bilis doclor Julianus in missa qtiotidiana dicit: Accep- A rium : quam magnum, inquit, miraculum inaudi-
luri, fralres charissimi, intra rnortalia viscera coeleste tum ! Virlus de coelo prospexit, obumbravit uleruni
sacrificium, elc. Verba sunt ex Missali Golhico in Virginis : polens esl majeslas includi inlra cubiculuui
oratione quse exstat ante orationem dominicam cordis, januis clausis. Credimus, credimus, Verbuni

mis<a3 Dominiese anle jejunium Kalendarum Novem- Dei omnipotenlis illapsum in uterum Virgiuis, et

brium. Rursus idera Samson lib. u, cap. 23, Quod juxtaunionem person.e fuisse, januis clausis. Et ut
eliam liis verbis sanctus Julianus in missa quotidiana cedat Nestorii dogma, non ambigimus esse inclu-
nobis insinuat, cum dicil : Dignum et justum est, nos sum, elc. i
tibi gratias agere, omnipotens Deus : cujus divinitalis 59. Merito Samson solcecismos Hoslogesis irride-
immensitas, etc. Exstant hsec in eadem missa Missa- bat, et meliora Hispanise lempora augurabalur lib. u,
lis Golhici in illatione, qua» nostri Missalis proefa- cap. 7. Namcrede H4 milii,quia hw ignoraniite tene-
tioni respondet. Quid quotidiance missce nomine Sam- bro3 abolebuntur quundoque, el adhuc reddelur Hispa-
son intelligat, quseritur in Moniio ad has orationes nice nolitia artis grammatica; , el tuuc omnibus appa-
toni. II Patrum Toletan., pag. 325, neque causa sa- rebil quantis erroribus subjaces ipse, qui hodie a bru-
tis idonea reperiiur, ut aucior Moniti ingenue faietur. tis hominibus putaris liiteris nosse. ln priina editione
magis arridebit conjectura, eas oratio- R Hisp sacr. recle edilum est abotebunlur, quod in
Illa fortassis

nes contentas olim fuisse in missa aliqua multis alteia male mutalum in adolebunlur. De anlipbona
feriis communi, qtue eo sensu quoiidiana dicta fuerit, respondet Samson lib. n cap. 12, Dicilo mihi, o
cui conjecturae favet Missale Goihicum, sive Gallica- amice, qui una mecum dicis hodie Chrisium Dei el
num vttus a V. Thnmasio editum, in quo post plures hominis (Uium in uiero Virginis incarnatum, ac pcr hoc
niissas de communi martyrum et confessorum , et etiam ibi ad unionem persoiue [uisse inclusum, cur
missam H3 propriam S. Martini episcopi sunt sex non id canis quod te credere dicis? Et ad instar illo-
missaB Dominieales, et initium missce quotidiance rum exetnplurium , ubi mtra cubiculum regni , vel
hoc titulo : Missa cotidiana Romensis : Deus, qui uteri habet, cceteros corrigis? Probe in prima ediliono
culpa offenderis, etc. Annotat Vezzosiusexstareeam- Hisp. sac. id canis : mendo^issime pos:ea factuui
dein hauc missam cottidianam Romensem in Sacra- id carnis. Variabant ergo exemplaria Cordubensia
meniario Codicis Robiensis, licet ab eadem oratione Missalis Golhici in ea anliphona. Addil Samson se
non incipial : ex eo C«dice liquere, ad Gallicanum jani olim in exemplari, quo intra cubiculum cordis
ritum accommodatum fuisse eam missam, quamvis scriptum erat, malam antiphonam esse annotasse :

Mabillonii opinione ex ordine Romano , se i Grego- Nam cum ante aitquos annos, audita ego hac antiphona
riano desumptam. In Sacramentario veteri Gailicano *-*
qttemdam presbyterum, qui sciolus videbatur , interro-
laudati Codicis Robiensis praeter missam quotidianam gassem, elc, victo ralionabilitcr eo hanc anliphonam
Homensem sunt alice missce quotidiante , et missce Do- signans, superscripti ei, hala. El rcvera juxta huvc
minicales quotidiano3. Qtiid, quod in codicibus anti- scnsum valde esl mala.
quis adhuc Toleii asservatis, ut infra dicam, missce
40. Apertius Samson cap. 13 de discrepantia
quoque exstant quotidiance Neque dubito quin lue
?
Codicum, et de antiphona; sensu : < Unde jusium
ntissae quotidianae respondeant hymnis quotidianis,
est, ut amici mei non mihi , sed illis Codicibus coii-
qui in Rreviario Mozarabico recentis editionis Dost
sentiant, ubi scriptum est, intra cubiculum regni, aut
psalterium describunlur.
certe illis quod
ubi habetur, intra cubiculum uteri...
58. Ulud interim exploratum , Samsonem non utique in eorum exemplaribus non ego conscripsi,
ignorasse quisnam fueril auctor earum orationum sed auctor forte, aul corrector ipsius antiphon;*'.
quae in ea missa recitabantur, sive in nonnullis mis- Quod si auctor sic edidit, ut aut cubiculum regni
sis appictum fuerit auctoris nomen, sive ex aliis aul uteri, quod utrumque rem unam designat, po-
documentis id tunc constiierit. Idem tamen Samson n^ret notarius est culpandus, a quo constat invitiata
nesciebat quisnam esset auctor antiphonae cujusdam rj fuisse. Sin forle ab anliquis edita, qui sub Ariano
in festo annuntiationis Deipara; , et composilam su- errore positi pridem occupabant Hispaniam, asse-
spicabalur quo tempore Ariana hxresis in llispania rentes, divinitatem Filii Dei creatam, ac proinde lo-
grassabatur. Hostegesis episcopus Malacitanus do- calem, ct circumscriptam, et idcirco non ineonclusi-
eneral,Deum, cum incarnatus est, in corde Virginis bilem aastimantes, dixere eam in corde Virginis ma-
inclusum fuisse deinde a Samsone ex parle convi-
:
tris fuisse inclusam : postquam vero, Deo tribuente,
ctus, Verhuui carnem factum in utero Virginis con- pax est largita Ecclesiae, etc. , sanctilicata caniiur
cessit, sed ila ul dici debeat inclusum in ulero Virgi- ibi, dum dicit : Potest majestas includi intra cubicu-
ris. Verba male Latina Hostegesis hoec sunt lib. n lum uieii, vel regni. Ab aliis vero parvipendenlibus,
Apolog. Samsonis cap. 11 : < Psalmodiam, quam ut fuerat ab Arianis edita, sine ulla correctione hac-
ab anteriorihus Palribus hactenus inter ecclesiasticis tmus utitur viliata.... Quod si (quod non ptilo)
regulis canuerunt, hi incaute immatureque danma- Latinus sermo aut iscludi esse, aut ulerum cor
verunt. Nec praclereundiim est hujus antiphonse {teriniserit appellare, polerit ipsa antiphona irrepre-
lextum exprimere, ut illico ex ea oslendalur fidei hensibilis forsiian credi. •

merituii), qua; lunc recte expressa est contra Nesto- 44. Ex hac respondendi raiione colligo, e.\cin«
1 J_5
GT5 AD OPERA S. 15IDORI IHSPALENSIS PROLEGOMESA. G-TG

plaria lilurgiai Goihicae subMaurorum jugocorreclio- A 44. Elsi auteni minus errori esset obnoxium, si in

nibus quorumdam fuisse obnoxia, qui lamen fortasse anliphona pro verbis inlra cubirulum cordis legeretur

veram et genuinam leclionem corrumpebant per- : nfra cubiculum, tamen genuinaui aucloris calboiici
lectionem, ac sano sensu excipiendam credo
suasum tunc nonuullis Hispanis fuisse, quasdam par- , intra

tes oflicii Gothici tempore Arian;e hseresis fuisse cubiculum cordis. Nam simili modo nonnullos veteres

compositas, ac fortasse ab Arianis, quse tairen a ca- loculos conslat, et in responsorio v Circumcisionis

lliulicis doctoribus retentse fuerunt vel correctK, vcl Domini hoec occurrunt : Confirmatum est cor Virginis,

sine ulla correctione, quia sensu catholi» o accipi po- \y quo divina mystcria, angelo nunlianle, concepit :

lorant. Anliphona vero quani Samson tantopere re- tunc speciosum forma pra? hominum cas'is susce- filiis

preheudebat restat adhuc in Breviario Isidoriano, si~ pil visceribus. Confer Benedictum XIV lib. u dc ,

ve Mozarabico in festo Annuniiationis sanctse Marue Beatif., cap. 32, num. 8, etquae ego contra errorem

Virginis die 18 Decembris in exeunte vespera pag. Petri Lucensis, qui revelatione feminae delusus, B.

ccclv recentis editionis quam magnum miraculum

: Virginem non utero sed corde concepisse tradidi!,

iuauditum! Virlus de coelo prospexit, vbumbraiit ute- annotavi iu commentario ad Apoih. Prudentii vers.
rum Vircjinis. Potens esl majeslas includi infra cubicu- 583 :

tnm cordis januis clausis. Ubi in[ra pro intra vel B Virginitas et prompt^ fides Christum bibit alvo
ineiidum ett lypographicum , vel correctio alicujus Cordis, el inlaclis co idil par-itura lalebris

librarii, qui intra cubxulum cordis rejiciendum cmn Ac foriasse antiphonoe Breviarii Goihici auctor est S.
Samsone crederet. lldefonsus, cujus est missa Missalis Golhici in eodem
42. Minime lamen probo Samsonis conjecturam, festo Annuntiationis B. Marise Virginis, ubi quae lam
qui ah Arianis hyereticis aniiphonam coinpositam non dissimilia leguntur: In recessu pectoris sermonem
suspicabatur. Duo in ea Samson reprehendebat, quod credulitas palefecit , e;c; quain ad oralionem, quae

Virginem incorde conc^pisse ex ea colligi possit, al- missa dicitur, Lesleus ex S. Petro Cbrysologo homil.

lerum, quod Deus, qui incircumscriptus est, dicatur 42, ii;iec de Virgine verba profert : Beuta, qucv divi-

ivxlusus. Primus error, quod Virgo corde, ncn utero num pignus sic suo suscepit et servavit in peclore, ut

conceperii, communis Arianis et non Arianis esse po- illud lota corporis externa nescirent.
45. Inier Patres Gothicos qui post Isidorum litur-
test. Alter, quod Filius Dei crealus, ac proinde loculis ,

giam, sive oflicia ecclesbstica illustrarunt el auxe-

et circumserfplus crederelur, proprius quideni Ariano-
rum est. Quo ergo pacto Samson sam tificatam dicit
runt,non immerito referemus Quiricum Barcinoneii-
antiplionani in Codicibus m quibus canitur, Potest
sem episcopum ante annum 65b', ad annuin circiter
,

majestas inctudi intra cubiculum uteri, vel regni? Na.n

G 666 CU J US est h >7mims in honorem s £ulaliaJ Barc '-
'
;

adliuc ita permanet Virbum includi, q iod uiium Ara-

nonensis 117 f
°h ccxxvn Breviarii IsLloriani, ut

nam h .eresiin posset redolere. JNam

ex his verbis coiligo :
si majestas in-
cludi potest, nihil ad rem Inler hsec admis.us ipse
dilfert, sive includatur in-
Conquirat el (Juiricus, etc.
tra cubiculum cordis, sive uteri, sive regni pro q*,o :

vel, ut legil Florezius lom. XXIX Hisp. sacr., pag.

uliiino verbo fortasse Samson scripserit ventris, vel
138,
rer.um, vel in singuUri casu renis ; nam de his ver-
Inier baec a Imissns ipse
his uleri, regni praemiserat : quod utrumque pro vutva CoiHpiiescal (Juirieus.
facite polesl inleltigi. At cubiculum regni nou facile ad
Qu:e Quirici auctoris verba sunt, Prudentium, quiiu
hanc significationem trahi potest
suis hymnis ita precari solet, imilanlis.
43. Cum ergo, eiiam fatentc Samsone, consentiant 46. Neque pnjetermitlendus esl Braulio , qui in epi-
Godices inverbo includi, ex hac parle aniiphona ca- stolis suis tom. XXX Hisp. sacr. primum editis. de
(holica censenda
neque Arianis imputanda. Deus
est, olficiis ecclesiaslicis quredam edisseri: , scilicet epist.
quidem incircumscriplus immensusque esl, neque loco 14 ad F-niminianum , cui mitlit Apostoli commenta-
claudi poiest, sed propter communicationem UgD rium, c quem, inquit, diligenler legite prius, et in or-
idioinatum dicilur inclusus in utero Virginis, ut passi- dine constituite, et quia diversorum opiniones etiain
bilis, mortalis, elc. Ita etiam in hymno Venantii For- ad aureni habet conscriptas, unumquodque, ul lidei
tunati admatutinum officii S. Mariaein sabbato cani- calholierc congruum esse perspicitis, et ordo se afferet,
mus :
in corpore conlexite : ubi uperte legeudum ad orai»
Beata mater munere,
Cujiis su; ernus Artifex habet conscriptas, et fortasse se ofleret pro se afferet.
Mundum pugiilo coulinens, Addit in rcm nostram Brauiio : Consulis enim, ulrum
Yeutris sub arca clausus est.
sexla feria paschse per (forlasse post) lectiones sin-
Ut innumeraaliaproetereamexofliciisn slriseccle- gulas Amen responden debeat ,vel consueto modo
siasiicis, et ex Patribus, quos Pelavius lib. x de In-
decanlari gi-oiua, quod nequeapud nos iit, neque ubi-
carna . cap. 8 et 9 recenset. Neque dissenlitSamson, cunque fieri vidhnus, necapudpneslaiitissimce niemo-
qui lib. II, cap. 15, sic prosequilur : Nam nullum est rioC domr.um meum Isidorum, denique nec TVetoqui
in tota antiplwna viiraulum inauditum, nisi Verbum dem, vel Gcrunda. Romoe autem, ul aiunt, nullum eo
D?i in uterum Virginis humanatum nropter unioixin diecelebratur officium credo equidem : quod non alia
,

'firzcna? dicatur inciusum. causa, nisi ut passionis Domiui semper inuovetur me-
G77 ISIDORIANA.— PARSHI. CAP. LXXXVlfl. 073
lnoria, elc... Se 1 et ob lioc mmi videlur illius nociis A quia in Ecclesia Toleiana prae cctcris riius ille pecu-

iustiluta mcestitia, et, ut ab Ecclesia, qu.e ailhuc in liari decore cultus observanisque fuil, ut ex Alfonsi
hoc mundo visibilis est , ea, quae corporaliler in quod num.
Casti, praee. dixi, exemplo salis arguilur.

Cbristo gesla sunt, visibiliter iinpleantur. Confer. de Postquam autem lilurgia Mozambica Toleli tanluin

Itis Lesleum pag. 516, in not ad Missal. Mozarab. superstes fuit, potiori jure Toletana dici potuit. 3/ia>

47. Post alia in lianc sententiam ita pergit : De ves- rumautem vocatum Pinius cum cardinaii Bona refert,

liendo aulem allari, seu vela niittenda (furtasse velo quia cardinaiis Ximenius ex olficio Roinano quaedam

miilendo) hoc usus babel ecclesiarum, ut jam decli- addidit et im.miscu.it. Cui opinioni passim alii acce-
nante invesperam die ornetur ecclesia, et lumen ve. dunt, sed merilo H9 refragatur Lesleus, qui Missa-

rum, ab inferis resurgens, cum apparaiu suscipiatur, le mixtum idem esse ac plenarium tradil nain cum :

quia et illce vi gines quae lampades suas coaplave- missalis partes seorsum scribi et compingi solerent,
runt^inresurrectionisclaritatesponsipraestolaruntad- cum exomnibus partibus unum corpus coal^scebat, et
ventuin : unde ipsa nocle eo usque ceiebrantur festa, suoquseque loco singuloe partes inserebanlur, missale
quoadusque nox transeat media, qua bora et nos cre- p!enarium,i\ve mixlum dicebalur. Pinius, ut po-tmo-
dimus resurrecturos, et Dominum vivos et morluus dum dicam, ex Camino refert quinque libros Missa-
judicaturum, etc. » " les Golhicos Toleli asservari, in quoruin singulis
48. Memoriam defunctorum i'n sacridcio missa; quaedam missarum partes continentur. ILs pariibus
Gothicae fieri consuevisse Braulio ostenditepist.20 ad inter *e suo loco mixtis plenarium, sive mixium Mis-
lloionem et Eutrociam, quos in funere Hugnanis con- sale confectum fuit, ac forlasse etiam ante Ximenii
solatur : Jam enim, ait, etnos nominis ejus memoriam tempora. Ducangius verbo Missale mixium ex testa-
in oblationem (fortasse in oblatlone) ad altnrium |_ |_g mento comilis Rutbenensis anno 1-291 proferl Do- :

Domini fecimus, el Christo omniootenli animam ejus namus fratribus Minoribus unum Missale mixtum ad
commendavimus. opus dictai capellcs sed coujicit esse Missale, in quo
:

Poslquam Piniusveleres Patres Gothieosrecen- pneler ea quoc ad missam speclant, alia occurrunt.
49.
Rect us idemDucangiusMi.rf»m5, ail: Liber,nifaHor,
suit, qui liturgiam Gotbico-Hispanam amplificarunt,
Gallicanam H ecclesiastkus. Ilistor. abbat. Condomens. pag. 507.
rationes Mabiilonii, qni liturgiam spa-
nica antiquiorem esse, et Hispanicae formani, et ori- Scripsit manu propria libros ecclesiasticos. videlicel
dtto Missal.a,duos gradua es, siveJornaria, duo prosa-
ginem quodammodo proebuisse contendit, non per-
ria, et unum mixtum: addilque exposilionem sciicetex
lunctorie everlit. Hisloriam deinde e.xplicat lilurgiae
aiiis. Exscri, torbic fuit fraterAndreas deChica bonua
Hispanicae soeculo vin et sequentibus sub Saracenis r»
el utiiis monaclius clauslralis, soeculo xiv, qui scri-
quo tempore Mozarabica dici ccepit. Illud ad soeculum
vni a nobis referlur, quod Alfonsus Caslus dictus, m
psit, elc, duo missaiu beati Pelriet Dominai nostra:;

Oveto templum sancti Salvatoris xu apostolis ex si- item Evimgelistarium el Episiolarium, item duos gru-

lice et calce mirefabr cavit... omnemque Gotliorum or- duales, etc. , ut apud Cangium.
dinem, sicuii Toleto fuerat, tam in ecclesiu quam pa- 51. An soeculo vm liturgia Mozarabica Felicis Ur-
lutio in Oveto cuncta statuit. Res narralur in vtleri gelitani, et Elipandi Toletani erroribus de Chrislo-

Chronico Albeldensi pag. 452, tom. XIII Hisp. sacr. Filio Dei adoptivo corrupta fuerii, uoagna est con-

Auctor Chronici floruii saeculo ix. Nominis l.turgiae

troversia. Sed cum plerique Hispani ejusmodi Adop-
Mozarabicai etymon alii cum Roderico Toletano s.e- tianorum hoeresi acriter restiterint, pro cerio sta-
culi xin scripiore inde repetunt quod Christiani, qui tutiidum est libros liturgicos Hispanioe ab eo errore
,

ea liturgia uterentur, misti Arubibus essent : alii a inununes fuisse, nisi forlasse Felix et Elipandus

Muza, Arabum celebri duce alii probabilius cum Pa- :

aliq a exemplaria corruperint. Alioquin potuerunl
hi baoretici e libris ecclesiasticis Mozarabicis incoi-
gio, el ex marchione non comiie, ut vocat Pinius,
Mondexarensi a voce Arabica Mustarabes, qua voca- rupiis verba aliqua pro mio errore allegaie, vel

Arabes veluti non origine quou verba sensu catho!ieo prolata ad suam hajreshu
Iiantur in-ititii, et natura D
Arabes, sed inter Arabes degentes. Aliorum opinio retorquerent, vel quod parum fideliter loca liturgise

minus vera est, quod Muzarabes dicti sint a Muza, Mozarabieoe in suis scriptis exponerent, quin manus
quia 1)33C vox apud Arabes Cbristianum siguilicat, in veteres merabranas injicerent. Alcuinus, dum
quasi Christiani Arabes : naui perili liiiguso Arab caein Elipindo responlet, libros ecclesiasticos Hispano-
verbo muza eam signilicatioiiein non inveniimt, quan;- riim se non vidisse innuit. Sed cum alibi orationes
vis Florezius tom. III, pag. 191, ex Vocabulisla Palris liidoii nomine describat, de quibus cap. 81 dixi,
Alcala proferat verbum Arabicum Macih pro Chrislo. quaj ex officiis ecclesiasticis videntur depromplae,

Rejiciendum quoque est nonnuilorum etymon, Moza- oportet credere, aut in eas oraliones seorsum ediias
rabes dictos, qui moJos Christianorum in Arabia exi- incurrisse, aut opus de ofliciis per ferias po>t con-

stentium in quibusdam riiibus tenerent. Ir.iversiam contra 120 Elipandum ab eo faissc

composilum. Quod aul m Pinius orii;inein corru-
50. Cur aulem idem ofiicium Toletunum vocoliir,
ptorum exemplariuin repeti posse existimat ex Tbeo-
ratio reddi potest vcl ex concilio Toletano iv, quo disco, successore S.Isidori, ea fabula explosa jam-
magnum splendorem accepit, vel quia Toleti intcr dudum erat in nolis ad Viiam S. IsiJori uie 4
Arabas pcr quatuor fere soecula ircquciuaium fuit,vel Aprilis.
 : :

C79 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PftOLEGOMGNA. G30

52. Moriumenta ritus Mozarabiei sreculo ix non A ba quae in Vulgala rJesitleranttJ/, ct exsttnt in Bre-
a!h Pinias relert, nisi qiiod coram Carolo Calvo viario Mozarabico : Mftledicli omnes qui spernunt te,
sacerdotes Toletani divina celebrarunl officia, eo Ilierusalem, et omnes qui blaspliemant le : maledicti
ritu jam in Gallia abnlito et quod de statu Cbrislia-
; omnes qui cderunt te, et omn s qui dixeruntin le ver-

norum Cordubensium Ambrosius Morales in noiis ad bum durum, etc. Quod dicium esse pro Ecclesia, nemo
Viiam et opera S. Eulogii Cordubensis perscripsil dubitut. Obseivat eniineniissimus etlilor Lorenzana
qui tamen biblioihecas vocabulum, quo scriptores in nol. lom. II. Patruin Toletan. p. 442 et 56i, ha;c
Cordubenses ejus ajvi pro sacris Bibliis utebanlur, verba ex Tnbire xw, 16, ita legi in Breviario Moza-
pro armario librorum videtur accepisse. Addi potest rabico in vigilia Epiphanioe ad Cantic. in laudib., el
controver?ia, quam nuper narravi, Samsonis cum pag. 82 edilionis novissimae canlic. 52. Addit has
Hoslegesi de anliphona in feslo Annuntiationis S. ipsas maledictiones ab Alvaro in lndiculo luminoso
Maiiae Virginis, ei. concilium Cordubense anno 859 n. 7 referri, qui ita pergit : Et estne adhuc aliquis,
eeiebratum, et a Florezio primum editum inilio tomi qui hos dignos maledictione non proferut, quos male-
XV Hisp. sacr., repetitum in secunda editione tom. cum Ecclesia docente percanlat?
dictos lanto tempore
X, quo agitur contra Acephalos, et asseritur con- Hanc enim malediclionem annue Ecclesia super odien-
eepiis verbis, esse inslitutum a SS. Palribus, ut nul- B tes se non occulte, sed patenter ac luminositer clumat.
lus ordinetur clericus ubsolutus. Non habeulur episco Hinc doctissimus cardinalis repeti posse existimal
pus,quem nec cierus, nec populus proprice chitatis usum Ecclesia; Romanse in anniversaria publicatione
exquitivit.Redargnuntur qnidam, proponentes se a Bullae in Ccena Domini contra hajreticos aliosque
Piomu missos, qui lunen muilos erroies docebant. hostes Ecclesiae, qui ab anno 1770 jam ce^savit.
53. Sicculo i\ ineunte creditur composita missa, Historiam ejus Bullse Zaccaria ms. reliquit, nun-
quie in Missali veteri Barcinonensi legitur die 6 No- quam fortasse edendam.
vembris S. Severi episcopi et martyris, a Joanne epi- 56. Integritas officii Mozarabici sajculo x compro-
scopo compmita, ut in litulo dicitur : de qua videri batur ex quodam veteri documento, ab Aguirrio
potesl Floiezius Hisp. sacr. tom. XXIX, p. 76, qui primum edito, deinde correclius a Florezio tom. 111

eliam p. 54 prolert ex rituali libro membranaceo Hisp. sacr., qyi collalis inter se inss. Codicibus
sxculi x aut xi orationem in festo S. Severi : Pro- seram qua officium Hispanoe Ecclesise Roma; laudt-
piliare, qucesumus, etc, et hymnum ex Breviario tum approbalumque fuit, statuil csse cmlxii, sive
veleri Barciiionensi, edilo anno 1540. Sed officiutd annumChrisii 92,. 122 < Hoc temporeZanellus pre-
hiijus Breviarii jam ad rilum Romanum pe tinet sbyler, legatus ponlificius, Hispanias adiens, omnem
Pu
missa vero saeculi ix ad officium Mozarabicum, quac ordinem ecclesiasticioflicii,et regulam consecralion s
tamen a Mozarabibus Toletauis non videlur recepta, corporis et sauguinis Domini nostri Jesu Christi
siquidem in eorum Codicibus antiquis non reperiiur. perspicaciter per=crutatus requisivit : canonesque
54. Vigebat eodem saeculo doctus quidani vir et libros sacramentorum perlegit ; quoe cuncta ca-
V.ncentius, cujus adbuc viventis auctoritatem Alva- tholica fide munita inveniens exsultavit, et domno
rus Cordubensis epist. 1 allegavit ex aliquo officio papae Joanni et omni conventui Romanoe Ecclesiae,
eeclesiaslico ab eodem Vincentio composiio, ut vi- ut invenerat, retulit. Audiens hoc domnus papa, el
detur , pro festo aliquo Domini nostri Jesu Cbristi. omnis Ronrma Ecclesia, gratias Deo retulerunt, et
Veiba Alvari sunt : < Unde et noster nunc doctor hoc snlum placuit addere, ut more aposlolicje Ec-
Vinceniius implorando laliter dicit ; Ipse Veibum clesia; celebrarent secreta. miss^e. i

Patris, per quem condidit sxcula Paur,

4ui 121 57. tiac secreta miss;e Baronius, Pinius, Florezius
postea pro nobis siluit ante judic m, ad seiernam aliique de verbis consecrationis exponunt, unum,
remuneraiionem in sorle sanctorum coronandum ut opinor,ducem Ambrosium Moralesium secut'.
\jorte coronaudo] exsuscitet. Illa dextera, quao coe- Fundamentum hujus expo^ilionis videtur esse quod
lum fecit et tenam, el post a P.Iato male judicala D in Missali Mozarabico Ximenio ba;c forma consecra-
vinculis est vincia, ipsa vos tempore judicii in cou- lionisexhibetur : « Hoc est corpus meum, quod pro
speclu s-anclorum iiinplexu proprio jubeat copulari. vobis tradetur. — Hic esl calix Novi Testamenti in
Uia facie*s, quam post meridiem colonus para :isi
meo sanguiiie, qui pro vobis et pro multis eflunde-
ferre non sustinens fugiit [forte fugii], el posl illius lur iti remissionem peccatorum. > Ad marginem vero
et siirpis ejus Iransgre&sioiifm sputis ab iufideiibus ila notatur : « Forma isla consecralionis ponilur, ne
sordidata est, ipsa vobis, duni in igne veneril judi- anliquitas ignoretur : sed hodie servetur Eccle.»i:u
care saeculuni, in tranquillitatis et pacis specie sese ttadilio. Vide infra. > Scilicet infra apponitur formi
jubeat demonstrare. > Observat Florezius tom. XI consecrationis iisdem verbis, quibus nunc Romana
Hisp. sacr., pag. 6, haec verba specitm praeseferre Ecclesia utitur. At possumusne certo asserere hanc
oralionis qua3 in Breviario et Missali Mozarabico mulationem jam ab anno 924 factam ? Constaiim
benedictio dicitur, et tribus similibus parlibus constat. aliquo velerum testimonio verba-onsecrationis apiul
55. Pertir.et quoque ad hisloriam officii Mozara- Hispanos aut alios secreta missw appelJala ? Ila qu -

bicisaecuii ix quod S. Eulogius Cordubensis lib. I dem solent vocari aut ea omnia, quao submissa voee
Memor. Sanctor., num. 21, profert hacc Tobix ver- in missa dicuntur, aut canon loius missa?, aut ex
 G3I IS DORIANA. — PARS II!. CAP. LXXXIX. »
m
usu recentiori oraliones qu;e pnefationem prsecfe- A 61. Varias oflicii Mozarabiei vicissitudines saeculo
dunt, etvulgo secrelee, et olim secretellru nuncupa- xi Tuse PiniUs persequilur. Monastevio Rivipiillensi
bantur : sed comecrationis lormam nemo, ul arbi- privilegiura quoddam ln re lilurgica conct ssum fuit.

tror, secretorum missce vocabulo dcsignavit. Multo id Concilium Coiacense, in dicecesi Ovelensi anno 1050
m nus ineunte sreculo x acciderit ; nam, ut cardina- celebratum, plura prcc cripsit, quibus lilurgici officii
lis Bona probat Rer. liturg. lib. n, cap. 15, olim 124 apparalui coiisulebalur. Conclium Compo-
verba consecralionis elala voce eliam in Ecclesia slella::um anno 105G nonni.lla dccrcvit ad decorum
Occidentali pronunliabantur : cujus consuetudinis sacric lilurgi e orJine:n
perquani acconmiodaia. Iu
ailbuc vigenlis saiculo ix exeur.te, Florus Magister conciliovero Jaecensi slalum ecclesiasiicum restau-
nicininil. Nou ergo facile intelligere possumus quid ratum fubse conslal; an aultin id evincat lilurgiam
in laudato instrumento secretn viissce signilicent, Mozarabicani abrogalam fuisse Pinius dubilat. Su-
nisi e\emplaria mss. qiue illud tempus pra^cesse- ritaopinatur qund Ramirus I, tunc rex Ar.'gonum,
rint cum recentioribus conTeranius Tilum Romanum admiserit, Golhicumque officium
dimiserit. Pinius Hispanica veiba Surila? vertit et
58. Pinius in suo exemplari missalis offerentium,
quo rdiqucrH Breviarium Golhicum et annVgua signilica-
in est canon uiissx Mozarabicce, solum icperit :

R lione verbi dejar, relinquo, mlssum facio, dimillo,

v. rba quibus Ecclesia Romana utilur. Roblesius
Quamvis verum quod alquando accipilur pro non aufew, delusus
hase animadverlil. < sit 123 P >(uisse
(

cinsuif, ex Suritce opmione in celcbratione missarum

sicerdoles Muzarabes sese. addicere verbis quce
a Imissum quidem esse Romanum niorem, sed usum
a,-ud evangelislas habentur, et cum iis eonsecr;<re,
Breviarii Golhici reliclutu, hoc esl non sublalum
qnia sunt propria officii Golhici verba, quamvis ;

aliqoa ex parte ab iis quibus utilur Ecclesia Romana quem tamen, ait Pinius, etiam abrogatum indical
alibi Surila. Sed, ut dixi, Surita usum Breviarti
dilferant, tamen ad idem recidunt eumdemque sen-
Golhici non asserit permansisse, sel sublitum
sum habent. Verum hodierna die attexilur niargini
fuisse.
niissalis charla agglutinala, in qua verba oflicii Ro-
niani quibus nunc Muzarabes sempcr nli solent, G% Cceterum Florezius Surilse opinfonein oiiinino
continenlur. ILec recenlissiiiiuui usum indicanl, non rejicit, hihilque in concilio Jaccensi anno I0G3 cel -
legem auctoritare aposlolica saeculo x constiiutam. brato contra ritus Mozarabicos decretum contendit.

59. Hoc sieculo x, anno circiier 930, composita In abrogalione vero olticii Mozarabici, eo sceculo
fuil missa S. Pelagii, qui inarlyrium Cordubn passus peracta, ita rationem tcmporuai disponit. Cardinali»

est, uura Saraceni dominabautur, a Saudovaho epi- Hugo Candidtts, legalus ponliiicius, anno lOGi Hi-

scopo Tudemi in libro de Autiquit. civitatis el Ecc!e-

C spaniam adiens, cum officium Mozarabicum a ponli-
si.i Tudens's ixEcclesix- su.e vetuslo Codiceediia, et ficibus Romauis confirmatum reperisset, nihil iimo-

aLesleo in appen I. ad MLsal. Mozar. nolis illustrala. van lum censuit. Anno 10GG aut seju n'i, lionnulii
episcopi Ilispani concilio Mantuano interfuerunl, et
60. Salvus abbas Albeldensis, qui anno 9G2 dec?s-
exhibilis libris ritus Gollrci Hispani denuo approba-
sil, oflicia Hozarabica a multis dicitur amplificasse.
lionem a Romano pontifice obtinuerunl. Florezius
Fliin zius tom. lll Ilisp. sacr. disputat contra Cen-
instrumentum jam a Bulhn liauis adductum, qm
nium, qui Salvo maximam partem liturgieeMo-
isti
ofliciuui Gothicum ab AlexandroII approbatum fuisse
zarabjcae adjudicabat. Profeeto cum tot antea viri
constat, proferl et obseivat an^e annum 1078, quu
Mluures in hoc eodem opere versati fueiint, cur ea
idem officiura abrogalum fuit, seriptum videri, qu a
i| i;e nuuc exstant Sa'vo potius quam anliquis illis
abrogationis non meminit. Anno 1067, Hugo cardi-
Palribus tribuemus? Laudat qiiidem Salvum auctor
nalis in Ilispaniam rediit, sed in Aragonia subsiilii.
anliquus ejus Vilae his verbis : « Cujus oratio neinpe
Anno 1088, comitia regni Barcinone habita fuerunt,
in livinnis, orationibus, ver.-ibus, ac missis, quas il-

iustri ipse sermone composuT, piurimain cordis com-

quibus de h gibus Golhicis abrogamlis ac um esi .

sed neqoe id concilium episcoporura fuit, n<que

piiiictionem, et magnam suaviloqueniiam legenti-
D lunc abrogatio officii Golhici ttmlata est. liodem
bus audienlibusque tribuit. i Qu;c verba elare in-
anno concilium Leirense de eadem re celebratum
imunl officia a Salvo non tantum composita ftii-se,
qiii.Iam asseriint, sed non dcnionslranf.
se I ad usum qioque ecclesiuslicum deducla. Iluc
cuim legeiuium au .lienliumque compuuctio spect:.t. G3 Deiiium anno 1071 t flicium Romanuin in Aiv-
Sed neque multa ea esse liquet, et forlasse in uon- goniain iuveclum iuil : quod ititiem eodera aiuio
millis tanium Ecclesiis ea fuerunt admissa, rem Barcinone accidit. Anno 107-2 legati pontilicii, Gi-
promovente episcopo aliquo ejus amico aut di^ci- ra!d s et Rembaldus, Mozarabieum mutare
riliim

pulo. Nam exlrema Vitae verba hoec sunt Ad cujus : leira unt, sed niliil obtinurrunt. Anno 1074 non-
pedes discipulus Velusco episcopus quicscil iu pace. iuilli episcopi 125 Hispani R»m uio conciio inter-
Exemplum Salvi et VincenliiCordubensis,ciijus paulo fueniiU, suamque operam polliciti sunt ut lifurgia
anle memini, satis probal Uispanos etiam sub Ara- Gothica diniilteretur iu Hipania. Eodem anno S.
bum jugo constitutos licitum sibi esislimasse, nova Gregorius VII reges CastcPte > t Navarra per litleras

oflicia aut novas ollicii alicujus parles, servato rilu nionuit de abrogando cflicio Toletano : qui eiiain

veteri, addere. ann •

1070 ad Simoiiem "pi-cnpuin Aucenscm, Ii.jc

i)0
Patrol. LXXXI.
 : ,

AD OPEIW S. ISIBOrU lUSPALF.NSIS PROLKGOMENA. GU

est Biirgsaj-cm, nor: ccnsem, ui i»i rdi.Us |
cr;e- A proprio d-: S. Marco*, y capdlan cn la rajuUa deioi
ram legikir, litieras deiit ul officium Romauum in Muzurabes cn la santa Iglesia dj Toledo. mdciui Sn

Uispaniam invelii curaret. Anno 1077 controversia ii.ie : En Toledo por Pedro Rodriguez, impressor del
hoec duello commissa ist, sed non dirempla. Anno rey : !ib> r in-4, djcalus D. B r> ar!o de Handovai y
1078, Ricardo legato po.ililicio agente, officiuin Ro- Rojas cardiuali, anh e|,isco, o Toletano. Proccedit

inanum in regnum Alfonsi VI Castelloe ct Legionis qmedam elegia P. Hieronymi Romani Higueroc, sie

regis invectum fuit. Anno 1085, iti concilio Burgeusi salis elegans, in qua homo mii.ime qiiide:n indoclas,

roiilir.nala fuit abolitio ufficii Gothici, quo lempore scd commentis a 1 oelernam infamiam maxiuie d<di-
Toleti eliam officium Romannm admissum fuii, sed lus, opinionem suam de ofticio Mozarabico his ver-

'•tento simul veleri Golhico in nonnullis ccclesiis bis expressit

fo.etame urj)is, caui examcn ignis, <!e quo p'ura Muzarahumqne lihpr ppr '<?. velut altp-a lu.Miix >

examen de !)j iiiia si*nwtatis pnnil in tirbe voim-s.

Pmius, proccessisset. Aliud bi-.^ite ofiicio
Eslopiis huc, Isiikire, iiiuiii, manus attrea kiiiluin
Ambrosiano referlur a Mabillonio lom. I Mus. llal.
H c iu.; victuciuu seela peregil opns.
j.art. n, et a Lamlulpho Seniore lih. ii Uislor , cap.
Ea quc Rnbhsiiisde olficio Mozaralnco disseruil,
4 el 10, apud Mi.ratorium lom. IV de reruni ltalic.
excerpta et in Latinum sermonem conversa exsiant
Scriptor. Anno 1090, in concilio Legioncnsi abolili B foKMfoih^ Falrun'."Big^Mau"e s.iVplemeiilo7inde
fuerunt characteres Gothici, quibus ecclesiaslica oi recusa a Blanchino pnst l.aclalum Pinii historico-
ex vetc.i more scribi consueverant. Florezius
iicia chronologi: um de Re lilurgica.
iom. III, pag. 1S8, advertit oflicium Romanum etiam
06. Kalcudarii anliqui fragmenlum, quo 1 Fran-
Hispania vocatum fuisee Gallicanum, quia in Gal-
i;i
ciscus de Pisa To'eli anno 1593 typis vulgavil, ad
lia prius rcc> ptum fuerat, et, ut in Hispania recipe- examen Pinius r.evocat, et kaleuda.io Bucheriano,
retur, reginoc regum Hispanorum pxores, quoe e quod voLant, excepto, antiquissimum aliorum om-
Gallia venerant, Ahnodis, Ermissenda, Agnes ct i-ium que cxsla.W, esse concludii, vel certe iuilli
Constihtia, contenderant anUquitate cedere. Gonjicit exaratum saj. ulo v ex-

64. Rele::lo, ul dixi, in noiiiiuliis urbis Tolelanoe eunle aut vi ineunle. Ilabeo tamen, quod moneam,
^cclesiis ofiicio Mozarahico, Mozarabibus, qui suo jam liunc viros doctos dubiiare iium gemiinum mo-
veleri ritu vivebant, plura indulla fuerunt privilegia uutueutum sit ejusmodi kalendarii fragmentum, a

sacculw xn xiii, xiv, xv, qnoc Pinius iate reccnset : Pisa edil.im. I.lud mihi certum n n poluisse hujus-

quamvis seculo xn Eugenius poaifex 111 Mozarabes cemodi kalendarium scribi ante sa?cu um vn, nam
ad officium Romanum pellicere fruslra tentaverit f slum Circum isionis in libris Olliciorum S. Isidnri,

Procedente aulem tempore iitus ei c'csia-tieus Mo- C qui anno G58 decessft, non rectn;etur : neque 3,27
zarabum etiam in illis ecclesiis, in quiiius conser- celebrari coepit in llispania nisi post obilum Isi.oii,

vatus fuit, 1 anguere coepit, ac solum pautis quibus- aut solum paulo ante obilum, ulcap. 71 animalverli.

dam slatis festisque diebus adhibebalur, ac coeleris De kalendaiio Pisie tonfer pracf.itionem emi.ientis-

Romanus rilus, qui paulalim irrepserat, frequenta- simi D. D. cardinalis Lorcnzana ad breviariuni Mo-
batur. Primus Joannes de Tordcsillas, episcopus zarabicum.
Segoviensis, anno U36, ut Florezius refert, oflicium G7. Plura a'ia addit Pin us de kalendaiio quo
:

Golhicum btabilire conatus est, ereclo in ccclesia hodicrni Mozarabcs ulunlur, de procparatione proxi-
S. Marre de Aniago quo sacra ritus Moza-
collegio, ma sacerdoiis anle missam, de missa; iJca ac cacre-
rabici in^laurata celebrareniur. Sed non diu id con- moniarum descriptione : de Missali offereniiun!
iilium viguit, eo edlegio ad Garlhusienses anno quod CA veluli Ordinarium islius sacroe lilurgi.t".

1441 Iranslato. Gloria igitur tota liturgicc Mozara- Deirque post exenq horarum et missoc Mozara-
l.im
bb 32, 128 qu?e jam pcne collapsa crat, inslauratic, bic;e ex fe lo S. Jacobi Missale Mozarabicum jus~u
cardinali Francisco Ximenez de Cisneros debelur, cardiual.s Ximenii e ilum cum Gallicano ceirfei*ur,
Ut notum est ; cujus exemplum nonnuili postea liturgie Mozarabicoe cum Gallicana antiqua consen-
Salmantica3 et Vallisoleli summis pon-
imitati suni, D sus ac dissensus exponitur ; ac Bruni opinio rejrcltn ,

lilicib-.is rcgibusque Ilispanise summopere favenlibus. qui lilurgiain Mozarabicam a Gallieana ex inpLr
Recenenlur a Pinio persome illustres qpiae niissam seu formam acce, i se coiiten.lit. Accedit noiiiia el
Mozarabicam Toleti sua proesenlia honorarunl us^ue descripUo tomo. uui mss. Mozarabicorurn qui To !
cii

ad annum 1723, et Viri virtule ac litteris iiiMgnes, asservantur, cx Petro Camino Velasco, ecclesioc pa-
quos congregatio pastorum ac beneliciatorum M )-
rochialis S. Sebastiani Mozarabum in eaJcm urbe
zarabum Toletana habuit, usque ad amuim 1706. rectore, una cum variis nbservalionibus.
Go. Exhibetur dein le a Pimo officii M< z aralici o8. Tomi octo Mozarabici a Camino rccenscnlur.
et singularum cjus partium notitia ex Eugenio Ro- i I. Mi-sa'e Muzarabum pars 1 Gwthic. (foriasse
biesio apud cardinalem Aguirrium. Libcr Hispa.dcus Gothico charactere) conlinehs missas a Pasdiale
Roblesii ad nianuin niihi est hoc titulo Compcn i.o : usqne ad Pciilccoslen. 2. Missale Muzarab. pars
<le la Vida , y hazanas del cardenal Don Fray altera gothica, contineus missasde lempore et sanct.

1'runciscoXimenez de Cisneros; y dcl oficio y mlsa 5. Missale Muzarabtfin pars altcra C.othi., conti-

muzarabe. Por el maestre Eugenio de Uobles, ctra neti< vanas missas s^nclorum ct qiiolidianas. 4. Mis-
 ,,

g S ISIDORIANA. — PAttS III. CAP. LXXXIX. < 68:5

sale Muzarab. pars altcra Gothic, continens missas A Wctis, asserere, ofiicium Gotbicum , a carJinali
•anctorum et (ifficia. 5 Missale Muzarab. pars al- Ximenio ediium, in re ipsa et substantia differre a
teia Gothic, conlinens missas beata: Maricc Virginis Codic bus Gotliicis mss. Tolctanis. enim innnere M
a sanclo Iklefonso composha-. 6. Breviarium Muza- \iieiur cardiiiaL-in Ximenium novu n qu >d lam of-

i;ib. pars 1 Cotiiic, continens part. psalter. cantic iiciuin coii'iniias.se, quod pro Gothico vendilaveril :

el hymn. 7. Breviarium Muzarab. pars allera ciim conlra deTlum sii forinam ac subslaiUiam anli-
Colhic conlinens part. psalter., ofiicia propr.
, quissmii ofiicii Golhici in Breviario Ximenio conser-
sanctor. et hymn. 8. Breviarium Muzarab. pars vatam, neq ife magi< Breviarium Ximenium ab anti-
altera Gothic Quadragesim. i quo Golhieo differre, J.23 qur.m Romanum hodier-
G9. In secunilo Codice exstat missa de Cathe.lra nuin Breviariu n a veieri d Iferat. Cocteium cum iu

S. Petri Antioehiaj, et in ejusdem missoe oratione hoc genere ofiiciorum nova qusedam subiude iuvccta
prima, quae vocatur missa, et iucipil, Diem in quo fuerii:t, alia omissa, nonnulla in meliorem formam

etc; prima D singulari reda.ta, et cardinalis Ximenius non sibi proposuerit

beatissimo Petro, litlera
lotam antiquitalein olficii Golhci veluli ordine chro-
fo ma exa ala esl, tn cujus circulo supe ioii inscri-
no!ogico n^bis reprsesentare sed ex variis qnoc ad-
ptio usec characle.ribus G thicis exprimitur: Elenus ,

abbas etsi >cripsit. De hoc Eleno abbale

indignus
B e,ai,t voluminibu, partim anliquissimis, parti.n re-
nil.il Equidem dubitabaman ita opor-
certuni scitur. cenlioribus, ea selig're qnoc officioMozarah co ordi-

terel legi, Te enus abbas elsi indijtius scripsi ; nam

nando atque in unum corpus compingendn magisac-
eonimodatavlderentur, idquidem eff. cit quod cona-
cum litter.e omnes circulo coiuprelienJunlur, potest
tus est, ul saecrd tes Mozarabes leviori quain aute
inilium dui i vel 128 a ^» 7£[ue aulem
ve ^ a E.
labore ri:us suos peragere valerenl : at viiis criticis,
ob cuum est Teleni atque Eleni nomen. Ex hoc
qui non soluni antiqua a recentibus discernero
eodem Codice cxhibetur specimen chaiacterum d<>
amant, se I anti.juio:a cum minus anliqu's couferre,
sumptum ex celebri mis-a S. Mailini, de qua agil
nihiique prorsus anliquitatis ecclesiastice ignorare,
etiau Benediclus XIV, Ub. i de Beatif. cap. 5, n. 5.
a.ihuc desiderandum reliquit, omnes hujusmodi Co-
In Missali vero Mozarubico, inquit, edito ptr cardina-
addilamenta posteriora diees in publicam lucem prodire, ut Or.itionale Go-
lem Ximenium, cujus usus, si
Ihicum a Blancbino, et plura alia missalia, a tipho-
dempseris, ante wtatem quoque S. Isidori Hispalensis
naria et hymnaria a Mabillonio, Ven. cardina'e
viguii 7ion in Hispania modo, sed in aliis etiam regnis,
Thomasio, Muralorio el al.is edita sunt.
ixslat anliquissima missa S. Martini Turonensis
quam inde magna ex parte cxscripsit cardinais 71. Cur eiiim tandiu latent missce de beata Vir-
Dona, e:c -In Codice 5 sunt niissai de bcata Virgine, ^ gi.ie, quas S. Ildefonsus composuil ? Elsi e;;im magna
a S. Ildcfonso compositae, de quibus Nic. Antonius earum pars in Breviario Ximenio exstat, at, ul ex
et alii. Animadveit'1 Caminus mi-sas de Annuntia- Camino discimu-, dicerso ordine ac [orma in hoc
tione, Nalivilate el Assumptione Dciparce, quac in- Breviario sunt, ac breviores, quam in Codicc vctus-
veniuntur in hoc Ct.dice, inserlas esse Missali Mozi- lissimo saiculi vm aut ix. Juvaret etiam cerlo siirc
rabico Ximenio, sed non eo ordine ac [orma qua qusenam sunt ipsa verba S. Ildefonsi, ex iis qiue
cxstaiil in Codice Gothico, neqne ita uberes. Chara- missali inserla sunt. Codex 2 gothicus coniinet, ut

<:teres Codicis sunl majores ac rudi modo formali, Caminus aiebat, varias missas sanclorum et quolidia-

ut sine magno labore legi non possint : scriplura nas. Iu Missali Ximenio nuila e<t missa quolidiana ,

•dnctu conlinuo constat, neqne occurrunt lusus qui- hoc sallem nomine expressa : ex quo suborta diffi-

dam calami, qui in aliis CoUcbus Golhicis descri- cultas est, quam supra altigi, quid Samson abbas
ptis observantur, Censel Caminns exemplar hoc Cordubensis nomine missa; quotidiance inlelligeret.
essc Iranscriptimi ipsis proxime sancti Ildtfonsi teni- Eminentiss. cardinalis Lorenzana in nova editione Brc-
poribus. Co.lex 8 rec ntioris temporis est, colore viarii Mozarabici, quantum quidcm ejus insliluti

nigro ac rubro exaratus , perfecliori cbaractere ratio permiltebat, qua pra:cipue commodo sacerdo-
membrana nilida. Rubrica h;cc apponilur siuc anno :
" tum Mozarabum, divinas laudes persolventium pro- ,

Finit liic Deo cjratias, regnanlc domino Ad-e-

liber , spexit, majus quoddam lumen anliquilali donavit.
[ouso, per manus Ferrand Jeanniz presbyteri ecclesice Nam P-alleriiiin Golhicum cum canticis et hymnis
scn titrum Justai et Rufina' cimtatit Toleti in mensc edidit, prout in veleribus membranis reperitur, ex

Apri'is. SuspicoT exaialiim Cu licem regna.le Al- Codice, quem Caminus di la numeri indicavit, et

fonso VI, [oslquam To'etum a Mauris recepit, scii- foKasse eliam cx seq. 7.
ci't excunte ssceulo xi, certe nou aute expngnationem 72. Hapc est insc iplio Psallcrii In nomine Do- :

Tuleii. mini incipit liber psalmorum secundutn Dacid prophe-

70. Qnam essct optandum ut omnes ejusmodi lam. Proplietia dc Domino Jcsu Christo, sive [ructu
Codices co ordiuc (pio exarali sui.t, iuilla vcl niinima juslorum el interitu impiorum. Incipit primus psalmus.
re praetermtssa , typis excud- rcntur ! ln Prudeotia- Aniiphona. In lcge Domini [uit voluntas ejus die 130
u:s nmn. 10 i moniii piivfeclum bildio:hec.i- S. Ge- uc nocte : in lege rjus medi.abitur. Deatns vir qui

noveiae Parisiis abbatem S. Leod- garii (Saint-

, non cbiit in consilio impiorum, clc Finilo Psalmn xl,
Lfjer) cx epi M:s Burrielii, uon satis bene iniel- ExpHcii libcr piiuv.s, Incipii liber sccund s. Sic Ubcj
 ,

1587 AD OPERA S. ISIPOUI lilSPALENSIS PKOLEC.OMENA. («8

lortms posl psalmum lxyi. Liber quartus post psal- A el alia qtirc accedunl, posterioris suiit lenipmis.
mtini txxxviu. Liher quinliis post psalmum cv. Post Doclissinitis editor aJvertii in hymno S. Tyrsi deesse
-psahnum cli, Explicit liber psalmorum. Incipiuni quaiuor versus, in Breviario Ximcnio admissos,
cuniui. Canlicuin 51 Salomonis est In sacratione ba- quibus mentio fil Cixilee, s; ilicet,
silicie. Canticum Tobicc esl de Restauratioite basi-
Ternplum hoc Domine Cixila condidit
iicw. Niim. 55 Incipiunt cantici in Cotidiano. Canii- Dignam hic habeal sortem in seihera
Ultimum canticum est 77. Canlicum Cum sun.mis civibns cantica praecinat
cttm Moysi, etc.
Gaudens perpeluis seculis oninibus.
angelorum de nalivilale Chrisii. Gloria in excelsis Deo,
Florezius, qui hos versus in anliquissimis mss.. Tole-
et in terra pax liominibus bonai voluntatis, etc. Finiunt
tanis exstare credebat, et aliunde nulla oflicia pro-
cantici. Incipit prologus hgmnorum. Sunt 50 versus
pria in Breviarium Golhicum post Arahum in Hispa-
male Lalini, mendose exarali, amelri instar hexa-
niam advenlum admissa fuisse conlendit, multus e?t
metrorum et acroslichi, ex qtiorum primis syllabis
tom. V, pag. 545, in expenendis hisversibus, ne Ci.iita
elicitur : Mauricus obtante Vcraniano edidyt. Sen-
nominalus inlelligalur esse episcopus Toletanus, qui
lentia eorum ex concilio Tolelano iv, can. 15, el ex
Viiain S. Ildefonsi skcuIo viu scripsit.
S. Lidoro deprompla est. lla ergo habet.
„ 75. Forlasse in Breviario Ximenio hi versus recepli
Miracula primaeva ymnorum modtrla clara
Aiii;elica promserunt, uasceitie Doinino, ora
sunt ex 132 Codice Golhico n. quo hymnos
7, in
Vide icei pauris inftisa elilus dona « quoqise repcriri ex Camino discimus. Verum etiam
Resunieret ten estri paslorum acie visa.
si eos versiis in aliis Codicibus ab alicujus interpola-
i u veleri jam quidem yniuorum reculseraat [Forle re-
fulseratj ordo toris manu esse credamus, tamen in hymnario, quod
Cum Vrium ora pii enum fornacis igne devicto
Mauricus
Velerique Pairi, Filio jam tunc et ipsis adjuncto
exaravit, multa sunt monumenla quac
Siimseruut yniniim laudium cunciorum vite quod allo temporihus Golhicis recentiora vidcntur. Nam , ut
Olimpiadis ambitu quodque tcrreni circuitus g ro
omiltam eos hymnos, in quibus satis clare jugi Sa-
Bealo l.nnen celui quam cuucto elemento crejto
Toth sacra t< «l ii rura ymnisabere arle campna. r.icenici lil menlio, quod Florezius inliciari labornt,
Ad m.iic quod elebrat er lot pie orhe difusa
(

Nilens Ecclesia divino sacramenlo lucala

\

JGvat adveriere, pag. cv, primum hymnum de Sauclis

Taiidenque et Redtmlor sacrum cene lempus adim- e se Sauctorum merUis inchjte gnudia, etc. , ubi le-
plens
gendum inclyta gaudia; hic enim est ille hymnus
Flernosil Palri ymnuni concenlum ApOblolico soivens
"Veslipcia heata oralionis causa comorlens qiiem Hinrmarus in libro de non trina deitafe receti-
Kxiii iu monlem quoevunt exorare Parpntem tem dicit, et de cujus c'ausu!a Te trina deitas, unaque
Kector quoipie Qdei et eunclis ptr secla Magister
Admonet el Paulus nt psalmis loquamur ei ymuis :
poscimus ,
qurjc ita etiam in Breviario Mozarabico
Nam ex hoc surrexit sacraia dogma ymuorttm legilur, liteni Gothescalco intentavit. Scribebal au-
Ilar.o apa Ambrosio celerisque tnore islorurn
|
p
I

Ad laudem divinam ymnorum sic coudere modos lem Hincmarus sceculoix progredienle. Piura de tota
Nuric laudes Domini nunc martyrum narrare triumphos
hac conlroversia dixi in Ilymnodia Ilispanica nuin.
131 Omiiemque celibem dirivare vocibus sonos
254, disserlat. pag. 20"). Nunc addendum Hincma-
Ei dulces reddere faclori omnium me'os.
Dei suninia gloria laus et letitia con<tat rum deceptum fuisse, quod hymnum, Sanctorum nic-
In h sel Trinitas laudatur et licclesia fraglaf.
Dum yninum dicinms honorem et gloriam d.mius ritis, recentem crediderit, non quia in hyninario
Ymnum dum canimus Ecclesia vota monstramus. Mozarabico reperiiur, sed quia primus hicversusa
Tandem el oninium lineni noxiarum obtamus.
Juliano Toletano allegalur in opere de Arte grani-
75. Tititlus Hymnarii est, Incipiunl ijmni de toto malica nondum publici juris faclo, de quo agam c-im
circulo anni. Ymnus de adventu Domini, el sanctorum cap. 103 Codicem Palalinum 1 7iG describam.
festivitate ler mistus, qui in matutinum dicendus est,
7G. Posl compli loriam lisec est ruiirica . In diebus
iptando Adveulu Doinini incipitur. Gaudele flores mar-
vero sabbatorum vel preecipuarum fesltvitatum, finiits
tyrum, — Salvete plebes genlium, etc. Forlasse leg> j n-
in ordincm psalmis completorii secundum usum md-
dum Adventus pro Adventu. Mendum quoque videlur
dernorum , at dictim est, dicitur istud responsorium
ler mislus. Post hymnos sunl horse : Iucipil Aurora,
et quw sequuntur. Yides jam in hoc Codice
alia
quai anle primam recitatur in diebus feriis per toium
.* mcnlionem fieri usus modernorum. At quinam sunt
anmtm. Succedunt Prima, Terlia, Sexla, Nona, Com-
iii moderni? Fortasse Mozarabes aliqui usus ejusniodi
pletoria : et post Compleloria quretlam preces, mise-
auclores. Sed verius credo indicari usum eorum qui
rationes, benedictiones, aspeisio aqua; beneJiclae, etc.
ritiun Romanum sequerentur. Nam, ut ego conjicio,
Qitae omnia eodem Codice ciim hymnis conlineri, non
Codex hic exaratus fuit post recuperalam a Chri-
obscure colligitur ex praefatione Eminentiss. cardi-
slianis uibem Toletanam. Huc enim perlinent hyim i

nalis Lorenzana ad Breviaiitint Isidorianum pag. 18.

in ordinatione regis, in nalalilio regis, hynmus d>
74. Quo lempore hic Codex exaralus fuerit non profeclione exercitus, qui usque in reversione dicendus
couslat : Maurici, qui scripsit, et Veraniani, qui sci ibi
est diebus Utaniarum : in quo hsec inter alia^ est stro-
vuluit, nomina aliunde ignola sunt. Character s.iecii- jha:
lum xi circiter arguii, neque ab ea setate versus,
Ut lanquam plehs lna <'omnie.aas,
viluli
nymnario prremissi, ahhorrent. Sed dubitnri adliuc Kx grege ausibus liberts
lidei
(ientes barbaricas corttibus veuliiel,
polesl an Codex ex alio anliquiori Golhici imperri
Ac planta terat itnpios.
descriplus fuerit. Quod altinel ad psaUerium. ceita
negan ;
i baud oc-.uriit r tio. Sed hymnarium q> ideni, Qtice cerlc Toleli cani non poierani, nisi cum regt?s
 .

«89 ISIDOBIANA. — PAKS III. CAP. LXXXIX. 600

Christkmi j.mi il»i im^er.ibani, et contra aliarum A innc Mozarabes adbibebant, sed aliarn lamen anti-
provin •iaruni Mauros arrna et ex rciius movebant. quiorem in vetustis libris exstanlem agnovisse. Col-
77. Ut autem in lioc Codice nnilla sunt qiuc, ligitur eliam eum clericum non jussu cardinalis Xi-
Oolhis in His,ania reium polienlibus, noiulun» in nieiiii, sed privato consilio e characteribus Gothtcis
oHicia ecclesiastica rmmissa fuisse |_33 videntti'-, Breviarium ad cbaracteres Lalinos traastulisse, ut
ila alia-sunt qutc in Breviario Ximeuio desideraniur. commodo Mozarabum sacerdolum consnlerct. Ac
Sunt enim hymni quotidiuni dominicales, quotidiani fdriasse hujusmodi exemplar Orlizio, qui Mi sde et
vespertini, De duodecima, Ahle complcta, De prima Breviarium lypis excudenda curavil, norniain quam-
vigilia, Ad Ad medium noclis, Ad nocturnos,
quietem, i!am prsebuit, ul collalis membranis antiquis opus
Ai galli cantum, Ad pullorum caatum, Matutinarii cxaclius redderet.
quolidiani, De quarta, De quinla, De Scplima, De oc- 80. Quoniam vero couslal iu officio Mozarabico,
tava, De decima, De undeeima, ilernm De duodccima;
quale nu. c babemus, velerem ordinem non plenc
et uliimus hymnus est Ad vesperum. Plerique hi
servari, multa ex mss. antiquis proctermissa, alia a>i -

liymni iu Breviario Ximeuio praetermhsi sunt. Flo-

dita, ulilissimum esset, quod Burrielius opl.ibat,
rezius lom. III Hisp. sacr. pag. 247, advertit sextam colleclionem omriium, quotquot exstant, Codicun
orationem in inissa Post pridie supponere Drajces- B velustioris lilurgiae Goihieas noiis
Hlustratam cx
sisse Pridie : nullum aulein a se Toleti lnventum bibere siq.iidem, ul adv. rtil, practer octo illos Codices
: .

cxemplar vetus Missalis Olferenlium, sive ordinarii, quos Caminus descripsil, Ires alii sunt in ecclesia
ex quo agnoscere potuissel an olim Pridie prarces- Tolclana, ac quaedam aliorum fragmenta, alii cxistunt
seril : tn tilulo vero Post pridie omnes mss. Gdices, in mbnasterio Caradignae, sive de Cardena, e quihus
quos vidit, consentire. Asserit Breviarium et Missale Berganza nonnulla selegit et excerpsit. Atios in aliis
Ximenianum multis scaterc erroribus partim incuria
morrasleriis servari quis dubitet? IIuc eiiam perlinere
lypograpbi, parlim Cndicum depravaiione. Neque puial Burrielius quidquid sub Gallicani rilus veleris
lauien Ximenius fucmn lacere voluit, quasi officium baclenus nam
litulo cdiiiiin fuit•: Orationale Gothico-
Gothicum eo on.muo ordine, quo a veleribus obser- Hispanura a Blancbino 'vulgatum cerlissime nostrum
vabaiur, reprresentaret. est. Montfauco ius iti Biblioth. Mss. e bibliolbeca
78. Persp ctia est piima Breviarii rubrica.
:
< Be- Coisliniana San-Germanensi indicat Codicem 1297.
gula. Incipiunl hora: cancnd&, vel recitandac secun- Dreviarium S. Isidori Hispalensis, quod Mozurabicum
dum regulam maximi doctoris Hispaniae beatissimi dicitur. Florezius lom. X exhibet inlcr appendices
Isidori ac egregii confcssoiis Ildefonsi Toletani p r ae- hymnum Golhicum S. Crispini, magis correctum
sulis magislri, non r-ROtiT antiqui ea ueglla frueban-
£ quam in Breviario Mozarabico, qnia, ul ait pag. 85,
TtR siarLiciTER, se» secundlm qijid : iiam antiqiiilus a P. Martino de Roa collalus ftiit cum mss. Codicibus
duodecim eraut horae a-suelac ia die, ut in libris Cerdubensibus. El Cordubae quidem adhuc aliqua
aniiquis ostendilur, prseter quacdam alia quibus ipsi hnjiismodi Oflicii Mozarabici monuinenla asservari
anliqui ulebanlur in nocte, scilicet in principio norls persuasum habeo. Ltinam quaiuor illi Codices, qui
et ante lcclum, el in aequinoctio , sive in medio no- Manluano exhibiti ac probati sunl, alicibi
in coucilio
clisel insurreclione lecli; quacquidemapud modernos inveniri poss-nl. Ili libri ita in Yeteri Instrumcnto
abjecta et resecta sunt : sed comodo quo modeivi recensentur, Unum fuit ordimim majoris Albaidehsin
eam prosequtmtur et exercent, prout in processu ccenobii, ubi continelur baptismum et sepultura, J.35
palebil. Et quia pauci sunt qui ordinem ipsarum alium tibrum orationum de mouaslerio Iraze, el li-

liorariun cuslodire et oidinare scianl propler negli- brum missale fuit de Sancla Gemtrii, el librum anli-
gciitiam ct multorura iucuriam, eo quod non curant plionarum de Iraze.
nisi de redditibus-Ec -lesiac recipiendis; et quia plura
81. Coaferenda pratciea erunt qusvis alia eliam
hona aedificia de lacili corruunt post multum tcmpo-
exlirna inonumenla, quibus Mozarabicum Olficium
ris lapsum,nisi sibi remedium adbibeatur ; i icirco
aliquoinodo illustrari pos-il. Qnscdam ego hic pro-
quidam imperilus clericus et indignus, considerans
D fera n apil ,, auc , ores qui de i s ,d riana lilurgia agimt
islud opus sanclura ac plenissirae devolum, et a lanto
non obvia. Prinuim petilur ex historia nioiiaslerii
pra;sule divina mente gratia editum, ne evane-cai,
S. Joannis Beomaensis, a Petro Roverio Soc. Jesu
sed in meraoriam homiimm redeat, tactus motu ct illustrala, ubi pag. 177, qusedam visio narralur e\
inslinctu pi^tatis, ad laudcra el gloriam Trinitatis,
qua colligilur jara ab anno 1018 nonnullum usiiin
et Jesu, ei Mariai malris, cl honorcin sumini praedicti
viguisse in Hispania celebrandi festum SS. Tfinrtatis
confessoris, et ad illuminationera pra.sentium cleri-
Dominica pnmaposl Pentecoslen ,
quod universa Ec-
corum cl fulurorum, juxla sux scienliie 134 pauper- c csia
!
postmodum probavit. A Idit Roverius pag. 587,
latem ct sui intellcclus irab •cillitalem , divino auxilio « Qiuc res sanctorum His[>ani;e sacerdotum, qui illud
invocalo, eoque prsefulgenti, hanc nnrraam, prout tanlo ante mirifice probariinl , judiciura vehemen-
scquitur, condere laboravil, et de litlera Gothica /or commendat. Visio hsec cral
» : i Subito re[>lelus
hunc Codiccra transtulit et transportavit. »
est totius ejusdenf Ecclesice ambitus viris sciliiet
79. Hinc disciiaus clcricum ,
qui Breviarium Mo- vcslibus albis imlulis, ac puipureis slolis insigni-
zarabicum Lalinis chiraclerib is exaravit ordinernquc ter, clc. Erat aulem dominiea dies oclava Pcnic-
pecitamli pracrais ; i, cliici .m ca forma cxhibuissc quam cosics, ctc. Cocpit interca qni prxcrai episcopus^
691 ID OPLRA S. ISIDOROfU IUSPALKNSIS PROLEGOMENA. o32

sdper altare S. Maurilii marty1"is missarum solemnia, A devotione obcdiunt, ab arliculis fidei vel sacramentis
ejusdem Trinilatis anti[jhonam intonans, celebrare. in nullo deviantes. Conslituunl aulcin sacrrimentum

Interim vero percur.ctatus est supradictus frater de pane azymo, quemadmoilum Latini. San-
altaris

( Yulferius monaclius, cui visio reprccsentabalur) qui, ct<m aulem Eucharisli;c formam quidam eoruin in
aul unde essei t , pro quave causa illuc devenUsent, septrm paites dividnnt alii vero in novem ; cwb :

cui satis leriter laie dederunt responsum. Profcssio- tamen Romana Ecclesia , et alii eiilem subje< li ,.

ncm, inq'iiunt, Christianilatis gestamus, sed ob ipsam Eucharistiam in tres tantum porliones par-
tulelam patrice catholicceque plebis defensionem gla- tiantur. Ilujusmodi autem partitio cum non sit de
d:us nos in bello Saracenorum separavit ab buma- substantia sacramenti, non varial vel impedit vir-

norum corporum habitatione, eic. Prcelerea is qui tulem sacramenti. >

missarum cxplebat f>ffic:um, (inila oraiione dominiea, 8'.. Brevius hccc Sanutns lib. ni parl. vi:i, cap. -{,.

pacem omnibu; dans, misii unum, ';ui ipsi fratri t Sunt el alii Chris.iani, qui in Africt et Hispaniu

pacis osculum dcret. > Cccierum in Missali et bre- inlrr o cidenUdcs S-traceuos cnmmoranlur, Mosa-
viario Mozarabum missa SS. Trinlatis locum non rabes vnciiali, qui Laiina liltera et sermone iu,

Jiabuit, ut nolat Lesleus pag. 554, neque rilus dandi scripluris utunlur divinU. sanctccque Romancc Ecc'c-
osculum par-i-. post orationem dominicam proprius p s:cc sicut ccetcri , Lulini, cum onmi devoiione et

esl Mozarabum, qui anle eonseeratiow.m m nerum humiliiate obediunt, ab arliculis fidei v< 1 sacra-
paccm faci bant ut idem Lesleus docet pag. 510 nientis Ecclesicc in nihilo deviat.tes Euehari-liani :

82. Alierum abbas S. LcoJegc.rii anno:circitcr t.men 137 dividunt io partes seplem, nonnulli

1787 eJidit folium qiioJdam inscripl m, Purlicula- vero in novem, quod cum acciJat sacrament », veri-
latem ct virtulem non im;e iit sncramenti.
riles litteraires sur la lilurgle Mozan b:, ctc. Sc licel
i

cx Burrielii epislolis quo ipse ignorab <t, jam edili-, I 85. Ab Hispanis ipsis, qui a Saracenorum jugo
altera ad P. F.anciscum Pibagum, altera ad D. Pe- libcri erant, M.izarabes tanquam nalio qucedam se-
trum de Ca tro. ln fine autcni quxdain ipse addit ex parala censebaniur. Auclor coccvus Vucc S. Theo-
opusculo Lalino, Dkisiones deccm nationv.m to'iu$ lonii, primis monasterii Gniiiibiicensis S. Crucis,
Romcc per Jeapnem Eesicken cl Sigis-
Clirisiianitalis scecu'o xr, apud Bolland. 18 Fehruaiii, c.p. 2, parl.
mundutn Mayer 14!Ji, Junii IG, in-8, quod Palri n, ila uarrat : < Cum ergo Alphon us , nobi h> Iufans

136 Audiffred.Io, auctori Catalogi edilionum Ro- Porlugallicc, versus remotiorem Uispanicc parlem,
manarum sceculi xv igno:um fuerat. In eo opusculo quce HispaJis dicitnr, ducto exercitu, pene l<tain
bcec sunt de Mozarabibus, qui decimam nalionem Sarac norum provinciatn deprcedatus fuissel , viri.

constituunt : « Mozarabes hi olim fuerunt mulli nu- G btllalores ejus, iuter infinitam pmdam, quaindam
mero in parlibus Africae el 11 i
-
pa 1 1 i . * * , sed moJo sunt Chri.-lianorurn genl m, quns vulgo Muzarabes vu-
pauci : sunt enim dicii Mozarabes ,
quod modos cant, inibi sub ditione paganorum delentos, scd.
Cbristianorum de A-abia in muts tenebant. Lsli lamen utcunque Chiistiani Numinis usuin obscr-
utuntur in divinis officiis lingua Lalina, et obeJ unt vanlcs, pariler caplivarunt atque juie bellai.iium
Romancc Ecclesicc et prcelalis Latinorum, el conli- subjiigarunt. i

citint in azymo, ut Latini, sed in rnulli- discrepanl f6. Aliud Jnu gice Gothiccc documeiilum ex-iai
a Latinis ;
quod in divinis officiis habent Iioras va'de in epiiome Hislorice imiversalis Joa.mis Laziardi
pro'ixas ;
quod cum dies naturalis di- i iilur in vi^inli Ccelestuii usque aJ obituni Pii III, edita Parisiis in-
quatuor horas diei el noclis, tot oflicia habei.l, sive fol., cujus scriploris Fabricius in Bibl. nied. me-
Jiora^, et p: almos, ac Jiymnos , 2c cerlas oraliones minit. Vossius pcvg. 6iiG observat magnam Iiiijus

liabeni, et ninais prolixas, quas non dicunt moe operis parlem ad verbum descriplam ex Iheviario
Latinoruffl : nam illuJ quod Latini dicunl i:t prin- liistoria'i, qu »d Anonymus G;<llus anno circiter 1428
cipio, ipsi di unl in line, ve! in medio. Sacraroentum se ex Landulpho Sag;-ce aliisque conlraxisse proli-
Eucharist :
cc divi lu:.t aliqui in septem parles, aliqui telur , typis exscriptum Pi tav.s 1479. Laziardus
in decem. Est natio valde devoia : i;i malrimonio D erg0 ca p_ 55 | ia
.
c habet : 1 Hujus ponlificis ( Deus-
non conjunguntur nisi persoms suce gentts, sive dedil) teinpore Juo <lt<ctores Ecclesia: dc irovincia
nationis, inter quas femina , amisso primo uiarito , Hispanix- Horuerunl : unus fuit Braulio Ccc.-araugu-
nunquam conjangitar alteri, sed permanet in casti- stanus, alius fuil IsiJorus His|)alensis episcopus, de
laie p< rpetua. 1 quo qu;cdam hisloricc nariant ipsmn fecisse officium

85. Aiii etiarn auctore? de Mozarabibus Afiicce rnisscc in dicla ecclesia Hispalen-i, in qua j.bira

loquunlur, quasi ritus cosdem ac Mozarabcs II spaiii, dicunt el legunt diacoi.i el sacerJotes; et sunt M
servarent. Jacobus de Yitriaco in Iiist<iria Oiientali oflicio dict;c mhscc duo miranda. Unum esl quod
cap. 81, edition. Duacensis 4507, « De Mosarabibus. cum levatur eucharistia, diiconus cantat alta voce
llli vero Christiani qui inAfica tt Hispania inler veisus ad populum, dicens : Yidete , in quem credilis.

oceidentales Saracenos conunoi antur , Mosahabes QuanJo auiem eantalur Pater noster in missa, quot

nuncupali, Latino ^er- sunl clausulcc, tot »itnt resiioiisiones a clcr :

Laliiiain hahent litlcrain, el ibi j

niniie Ronianx Ec- u:ide CUBI caatalur P«lt'r nostcr, q.i cs inca?tis
1:1 scripturis utuntur, cl sar.dcc t

c'cs:cc sicut a!ii Latini, euni omui humilitatc et sanctificctur nomcn luum, lotus chorus respondet,
r
 : ,

G'3 ISIDORIANA. - PARS 111. CAP. LXXXIX. 191

Amen. Cum auleni additur, Adveniat regnum tuum , A offieii Moxarabici in latidcm S. Jticobi invastane Mau-
Bnt voluntcs lua, sicul in ccelo et in lerra, chorus rorum anliquioreni c se ira
;
!it.

si.niiiter re-pondet , Amcn. Sed cum subjungiiur 89. Habeo in scbedis Zaccarianis judiciuw ms. niar-

Pnnem hostrum quotidianum da nobis hoclie, respon- chionis Maffet dc eodcm Codi< e Veronensi oralionum

<'<H cliorus cum modico cantu, Qui esl Deus.

In om- officii Gotiiici, quod cum aliis communicare placet.

niluis autem scquenlibus clausulis respondel chorus, Descriplurus Maffeius Codicem 184 Capiluli Vero-
Amen. Mullaque alia sttiit in diclo ofiicio alicna a nensis luec annolavit. ft

nnsiro usu. > 90. Christianorum saccrdotum erga omnipotentcn:

87. De collcclionibus duahus rcrum liturgicarum, Deum religionis l^stificalio et ciillus diiobns praeei
pue constat, liiurgia et officio; quibus adminislrandis
qurum altera J.Sg Jo ephi Aloysii Assemani edi
a Vblustissimis usque temporibus duo piacserlim libri
coepta fuit, sed abrupta atque imperfecta mansit, adbibiti sunt, quos riiinc Missule et Breviarium nun-

atcra tantum promissa P. Emmanuelis de Azevedo, cu.amus. Quam remoiac aetalis in hac bibliolheci
missalis liber supeisit vidimus; videamus modo,
agit Zaccaria tom. I Bibl. liturg., cap. 2 , lib. i.
aut aequali, aul majori velustaie praeslans in ca-
Assemaniis in praemi-sa epistola ad Cicmenlcm Ar- dcm breviarium su;ieresse. Iile quidem uncialibus
litleris conspicuus est ; hic autem forma pene qua-
genvilliers
lales porro Ecclesiae,
Bomanu onmium
,
poslea cardinalem, sic

mater, caput et magistra, Galli-

ail
R
„„i B
quarum bturg.as damus, sunt
: < Occiden-

^
draia, ubi lcinmala excipias, curs.oriis cba-acteribus
^ minusculis ^
d : adnVstis; nihilominus
sexto vt'1 septimo elaboralmn sicculo argumenta
cana vetus, Hispanica seu Mozarabum, Mediolanen- comprobant omnia. Hunc oliui <um percurrerem
Codiccm, mngnaquc ex parte cxscribcrcm, in ccleri
sis seu Ambrosiana, singularesque aliae. » Azevcdus
sciiplura intelligenda lirociniuni me ponere memini.
prospeclum suce collectionis hoc tilulo cdidil « Synopsis Ecclesiaslicum officium exliibet non in Veroriao, nec
lliesauri lilurgici antiquiora monumenta comple- in Italia* usum concinnatum, sed Hisp wiicum. Illud

clentis, adsacros nluspertinentia. > Terliotomo litur- ipsum est cui Mozarabici adhaesit riomen. Codins
aiilea ignolissimi nolitnm communicavi anno 1732
nias prwcipuas a llomana dkersas inserere parabat, in Veronas Hluslralae paite m, pag. 250, ubi hsce
eiin liis i Hispanam,Gotbicam, lsidorianam, Mozara- intcr alia Contiene il Breiiaiio Mozarabico, quale
:

bicam, Ipsum vero, ait, Missale Mozaraburn, ut mul- pcr lcnolize clie si hanno. non sivede altrovenella suu
anlica purila esse done piii volte stati rjcercaliiudarno
toruin voiis obsecundemus, quod rarissimum est, et
daidolliin ocjni parleesemplari. Lo stampato per ordine
lilurgiam antiquissimam continet, dabimus integrum. del cardinal Ximencs, e pieno d\i(j(jiunte, ed accom-
Qaain occasionem nacti, Hispanorum hominum pie- modato a divini ufftci posleriori. Quai deinde b:ter
tatcm, doctrinam stndiumque divini cullus ostende- opuscula cccles aslica Historia: Theologica: adjecla
protuli, oslendere non piget. Jn hoc libro, eic.
inus. Lilurgiae Mozarabicce psalmodiam et Breviarium 91. In codcm volumine scriplu x speumen tep:a:-
adjuugemus, quale editum o!im est a cardinali Xi- C scntavi tab. 4, num. 18, B pro V consonantc iu lioc
menes : indicabimus tamenin libri margine oralioncs ms. fere semper, ul in aliis ab Hispaiva profeclis.
Post annos aliquot a vulgata per me codicis notitia
qux S. Iddori setatem vel proxime altingunt , vel cjus eximplum ad CI. Patrem Blanchimum Roniani
siini fortasse antiquiores. Curam eliam di'igcntiam- liansmissum fuit , qui integrum diligenler etlidit,
cardinalis Tbomasii operibus adneclens, et ampliim
que nostram profitemur in erratis emendandis non
Pinii i!e Liturgia Ilispanica tractatum ibidcm recu-
lypographi quidem vitio, sed cxemplorum Xime- dens, i.n quo taraen de inissa., non de Breviario eru-
nianae edilionis : ad quod pncstandum maximum dile disserilur. Collectionem hanc libellum edilio
nobis subsidium posiium est in Veronensi Oralio- denominat, cum tamen orationes plus milie couti-
neal , quariim trecenlae circiter in vulgato Mozara-
nario Golliico Hispano, a Cl. Blanchino edilo lom. I
bico desideranlur. H >s tantummodo emitiere con-
i'i line part. i, in comment. ad Opera Ven. card. stitueram, sed omnes P. Blanchininm emisisse magis
Tliomasii. Accedcnt etiam ea quLC nobis viros cru- approbo prcccipue oh sumraam iibrorum Ximenii
,

cardinalis jussu cusorum paucitatem et infrequen-

ditissimos ex Ilispania allaturos speramus. > Sub-
tiani. ln edilione dipblhongus cc per}ictuo repraesen-
sciibit Azevedus Ex Collegio Romano Kulendis Ju- latur, at in Codice exsulat, et e semper scribitur.
nuarii 1748. Quod Azevedus dc Missali Moz>rabico Quomo lo ab Hispanis hae membraiiae inullis abhinc
steculis Veronam accesserint, quis divinet? Ad Tar-
edcndo cogiiavcral, perfecil Lesieus Romae 17oa.
„ mcnioralur
raconenses pei tinuisse, S. Frucluosi qiuc
88. Orationarium ri;us Goibici Hispani, quod idein t) ecclesia videtur ihnucre, sed a sanctam Leocadiam 1

Azevedus commemorat, Blanchinus notis oralio, quae cura aliis trigei ta alTerlur, Trtler
suis illu-
tuiii indicat; dicitur enim , quamvis incorreclej
slravit, quas alicubi corrigi oporlere Hernanilezius
Honor sepulcri ejus liumanis o^tutibits prustulur obae-
in suis obaervationibus ad prospeetum ras. editionis qnendus honorifice aperitur. Ofliciiim lolum hrevius
isi lorianoe a Zaccaria promissac, raonuit. Pnemisit peragebatur oralionura clausula per Dominnm no-
:

sirum a-c-t nunquain. Rogaliones non memoranlur,

aulem Blancbiuus non solum Pinii tractaluni dc li-
ncc <|iitti.or leiuporura jejunia, D.iminica ante Qua-
turgia aniiqua Hispanica, sed eii.un ordincm divini dragc-iinam In carnes lollendas vocatur. Sub cujusvis
officii Golliici Moz irabura cx Roblesii libro dc Vila railulioi linem oratio babelur Completuiia , et in

Ximenii populum benediclio, Bubrica cst, Jlem compleloria

cardinalis , specimen characlcruin Ccdicis
post explicilas laudes, quas psallendo vadttid usque
antiquissimi Veronensis, quo oraiioncs Gothica; con- ad sanctam Jerusalem, qua: in S. Frucluoso diccnda
tinenlur, et Cajetani Cennii judieiura de boclihello est. Cantus pluries memoratur.

or.itionum ex tom. Antiquil. eccles. Hisp., 92. Caelerum, ut in regionibns aliis et circa aiias
I
J'39
rcs, evcnit in llrspania quoque , nt a genlibus quae
pair.28 clseqq., q od a Floreziojure reprehensum
invascranl et in ca dominabanl^r ejus lilurgiae »t
eastigatumque fut tom. III Hi*p. sacr., ubi liymrmm ecclcsiaslicis ofliciis iribueretur .u.ncn. A Coll
633 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLECOMENA. 606
propt ren, deinde nb Arabibus dcnomlnata sunt, A nituJinem caritalis, conditor et redemptor buman i
qiia.nvi- rcc Gollii, nec Saraceni, seil illa Hispano- gerferis, Chrisle, Filius Dei Patris, concede faiuuli!
lis
rimi vet-Timi pielas et doctrina concinnarint. Gollii ut hodie lam bibentibus, quam Defunciis crimi-
tuis,
et Ar.ibes tunc solnm in eumdem sensum conspi- nmndonelur remissio, qualit^r cras in commune sit
rnrnnt, cum religione, et moribus, et sanguine com- exultationis omnimode plenilu lo. Ad tacem. Pramara
misio molliti, Hispani easerani, ct ja-n sanclitate nobis tibi, salba cor nostrum, Domine, per Paois
phcstabanl. Anno 561 sic staluit synolns Bracareu- bonum hostiam hibam, ut qui in crastinum sumluri
sis : Plncuit omnibus communi consenm s nt ttnus sumus Dominicam ccnain, nulla ab invicem conbe'-
atque id>m psatlendi ordo mntutinis vel vespertinis lamur discordia, set fructu pleni tiuc dileclionis sum-
otficiis teneatttr. Anno 653 celeberrimum co.icilium mamus in craslinum llumina caritatis, qucc profluen-
Tnlelanum derrevil
iv sic : Vnus icjitnr ordo orandi tia decurrunt he visceribus tuis. Inlatio. Dignum et
atque psalleudi nobis per omnem Hispaniam alque justum est nos tibi semper gralias agere, Domine
Galliam conservetur. Unus niodus in missavum so- sancte, Pater omnipotens Deus, per Jesun Christum,
lemnitalibtts; untts in matittinis vespcrlinisque of/iciis. Filitim luum Dominum nostrum , qui pati pro impiis
Suiclo I^i.loro, qui huic e.oncilio pncsedit,. tribuitur voluit, et pro sceleralis indebite condemuari. Om-
proplerea Missnle et Brevi rinm, quibus Ecclesice nium postrema oralio liccc cst : Omnipotens Deus, qui
Hispaniarum exi de ttsa: suut, ut Nicolaus Anlonius martirem luum passionis sanguine decurso ad palmam
adnot;»t (Bihl. Hisp. 1. v, r. 4).Ante concilium illud victoriic perduxisti, presla nobis, ut proceritalis ejus
anno G53 coactum oraliones has, maiulinum vesper- umbraculis protegamur, ne humame aviditatis incen-
tnumque officium coniinenies, collectas el prae- diis escruciemur. >
scriptas fuisse plu-a ostei d.int Ii
qiaj tnm olim ad-
96. Quod Mafleius num. 91 observat oralionale
,.
,
noiavi, tum nnper. lllud add is nullum hic recenseri
oflicium pro feria sexta sancke heblomadce, qui Gothicum Codicis Veronensis ad Tarraconcnses per-
mos nonnullis Hispanire Ecclesiis ante c lebre id tinuisse, quia in oratione Dominice ante Qua Irage-
concilium in usu erat, sed ab eo improbalus est
simam, sive incames tollendas mentio fit e-jcle-i.c
,
canone sexto et abolilus.
93. Ut autem adeo velusti eximi que Codicis inte- ; S. Fractuosi, verum e.-se viJetur; quin obatet quod
gr.a demnm p^oferalur nolitia, quacdam adder*1 par aJJit Tolelanos indicari in oratione S. Leocadia?.
est. Aiilequam in eo Breviarium incipiat, tres char-
Nam cum officia propria sanctorum agebanlu- , Go-
ia3 habenlur eodem scriplurae genere cooperLc,
t'i ; , ut in aliis eiiam sanctis patet^eas orationes seu
sepli iia il>m qu» consequiti.r pagina. Quamvis an-
t-m idem c it in liis litterarum er^nus, obscurior la- preces sumebant, quae ab iis qui prnseutes eraut ad
men et diflicilior scriptura est. Ejus spec men hab*'S scpulcra sancl >rum honoranda composike fucrant.
in lab. 4, num. 18. Prseposita vi lentiir fuisse folia
cum vacua Sic cuim in officio septem apostolicorun, quod To-
ista, et essenl, ab alia cxin ic manu in-
nrdinate et sine ulla titulo um majestate inipleta. leti qunque 142 recitabatur, legitur, in Itttjus urbis
Oalioneset hic mulirjp., s^d a.l Hlurgiam, al nm conviciivtatem, quod de urbe Aceilana, non de Tol to
«.flicium spectanles ; inter lias duodecim vcntorum
iulelligen him est. Menlio vero ecclesi;E S. Fructuoei
orbis nominibas Latinis et Gnccis circum dispo-ilis.
Grara tamen lilteris Latinis. Carii.iua etiam ven-
1!1 Doinmica anle Quadragesimam omnmo argmt
in C
lum quemlibet sic exordientia : C dicem Veronensem pro usu Tarraeonensium uliui

Qualuor a quadro coiisur^uiit liniile veali (xaralum fuisse. Florezius lom. VIII Bi>p. sacr.,

94. Reliqua olim exculps ram, sed cum apogra- pag. 184, el in append. i, num. 4, disserit de sermonc
phum amiserim, oculis nunc faliscenlibus parco. In S. Leandri , ul nune quidem creditur , in honorem
inf.ra priori pagina alia manu, anliqua tamen, Ser-
S. Vincentii, qui inter sermones S. Leonis reperitur,
(jitts Yicidominus sanctcel... subnolafur litteroc ali;e :

.inie 141 et P°st visunlur, quarum cerlam signi- et multa ex oflicio Gothico S. Vincenlii ail esse de-
iicalionem eruere non est. lo sexla pigina Hymnus sumpta. Observat Florezius ejusmodi oflicium S.
legilur Pange linaua gloriosi prceltum cettamtn.it. Sub Vincenlii a S. Leandro viJeri composiium pro eccle-
eo diversa manu Muurizio Canevaritts,
et posteriori :

et fidilocor de amplioravino. De bouelto in xx anno sia principe Hispalensi, qua> lilulo 5>. Yinceiilii insi-
Liuprandi regis. Legr-ndun puto de anfor Avino de gnita erat : nam in fine orationis Post sanctus di-
Bonello. Vigfsimus annus Liu'prandi in 752 inrurrit. citur : Unde precamur, ut istic ubi nobis reposita est
IK-ec libro, jam usu trito, adjecta sunl, et ab Ilispa-
ejus reliquiantm portio, erecta sit patrociniis pleni-
nia ad Veronenses canonicos jam traducto, neque
enim Liutprandi annus extra Paliam adnolarelur. Ex tudo. Cerle pro tina quadam ecc'esia hsec oralio
tiralionibus in his foliis persciiplis priores exbibere composita neque enim credendu n est in omni-
fuit;
non pigeat, nulla emen.tatione immutatas.
bus Gothicis eccle iis portionem asservaiam fuisse
Missa quarte ferie Pasce. Accessuri in Crastinum.
D reliquiarum S. Vincentii. Sed procedente tempore,
95. « Dilertissimi fiMtres ad dominicam caenam
, ut dixi, oflicia que pro ccrta aliqua ccclesia digesla
Rnte faciem J su Domini ac redemptoris nostri prae-
fuerant, ab aliis acceplata sunt, quin vcrborum mu-
veniaraus mConfessione cum omni fiducia, et peten-
tps ab i'lo cum lacrymis, ut expi;itos nos ab omnibus tatio aliqna (irirel : qttoJ pra?serlim acci<lisse ptfo,
rriminilr s nostiis faciat,in cr.islinum accedere ad curn jam Hispani Maurorum jttgo premerenlur.
ca'i^em stne sacratissimx' passionis. Et alia. Non nos
abjiiia=, Jesu vone, iu craslinum inbeteraUc bestis CAPUT LXXXIX.
abf"ctiimem a convibio mense suse. lie DO a nobis
J)e Alexandri Leslei prxfalione ad novam editionem
nublialis dignitatis vestibulum, cum qui cras keti
Missalis Mixli secundum Megulam beati lsidori.
acredanuis ad lure |iassionis epulum pr.rparalum.
Odie sit in novis vcra confessio, et cras pecatorum 1. Missale et Rreviarium Mozarabicum , jussu
celorrima Mibsequatur remissio. Olie accipe. b >t>,
rras boiorum cardinalis Ximenii olitn typis excjsa, inter libros
tribue prrjemia. Odie nos propina
S'i tu tuae dilectionis, et in crasiinuui adtribue ple- rariores censebantur. Noslro tempore ulriusque nova

P uries ita scribilur : putaveram pro Dominica dic : scd scribentis error est, alibi non visus ; legeuduui
etiiui cst Iladie dona.
 7 ISIDORIANA.— PARS III. CAP. LXXXIX. G.

editio pn-curr.ta esl, Missalis quidem ab Alexandro A oclogesimo supra lniliesinunn ccrce Chrisiian e dt
lunctus Iradilur, omnium anliquissimus citalur, qui
Les'eo, Breviarii ileinde ab Eminrnliss. cardinalc
S. Lidorum Mi.^sale quoddam Hispanom scripsisse
Lorenzana. Uierque erudilam prcefalionem prscniisjl, dixerit b , ut mirum sit Nicolaum Anionium, vinun
qua non solum lilurgiam Gotliicam illuslMt, sed doctum et accuraliim, scripsisse '', Isidorianum no-
men, Breviario el Missali Mozarahico ab ullima anii-
ipsis etiam Isidori operibus prccclarissimum lumen
quitateallributum esse. Neque aliud quo utuntur
aflert. ILec mihi causa esl cur Isidorianis meis non-
argumentum majoris momenli est. Vulgo quidem
nulla ex doctissimis his duabus prccfationibus inse- jaclalur concilium Toletanum iv curam condeidi
ram. Lesleus Missale typis commisit hoc titulo :
novain lilurgiam S. Isidoro imposuisse al hcec asser- ;

lio antiqiiorum auclorilale minime .fulcitnr; de ea

Missale Mixlum secundum Regulam beali Isidori
silet co: cilium Tolelauum iv, quod, si i.l muneris
dicltim Mozarabes, prwfatione, notis et appendice ab S. Isidoro tribuisset, canonem de ea re, ut fieri
Alexandro Lesleo S. J. s
r
icerdole ornalum. Romce solet, utique constiiuhset. Canon autim ejusmodi
inillus ex>lt. Braulio quoque el Hildelbnsus, qui de
1755, sumptibus Yenanlii Monaldini, tijpis Joannis
Qpeiihus S. Isiduri scripserunt, de cura cnudendsa
Cenerosi Salomoni : I4;3 in-4° magno. Post episto- lilurgice il!i imposila , et de conscripta ah eo lilur-
lam dedicatoriam ad Bmediclum pontilicem XIV gia,, menlionem facere debuissent, de uiraque tamen

longa est Le lei prafatio, qua eiudite de lilurgia ahum siluerunl.

Golliica edisserit. B mimus

5. Nque causa erat cur Palres concilii ToMani iv
componendi novam liturgice irmam S. Isi-
f
2. Laudes lilmgice veleris Hispance prcemitCt Les-
dnro ullive commillerent. Ulis sane maxime ccrJi
leus, eamque in Missali Ximenio, seu Mozarahico, a erat ul una et eadem forma celebrandi mysteria , et
Ximenio edilo, conlineri asserit. Missale deinde et ecdesiaslica oheundi officia , in omni Visigolhorum
regno cequaliter ohservarelur, eamque introduxc-
ordinem missarum describit. Dispulat an Missale
runl quam postea Ecclesia Gotho-Hispana constanler
Mozarabum vetusium sil sacrameutarium , ac probat retinuii. Sed forma lilurgica nova non erat, neque
sacramentarium velustum esse quod lhurgiam com- ecclesiis Hispanice et Gallicc ipnota , sed ea ipsa cui
,

plettitur, a missa Romana et Ambrosiana, a Grceco-

immemorabili cnnsueiudine assueverant. Cum igilur
Patres Tuletani id unum
assequi vellenl ut antiquum
rum qnoqueelOrientalibusanaphorisplane diversam, Ilispanorum ordinem, sublalis innovationihus, o'iincs
aiqne cam ipsam quce apud Gotho-Hispanos, et an- Eeclesicc regni Visigothorum relinerent, nulla iilis
tiquiores Mozarabes, olim oblinuit, similemque veteri causa supererat cur provinchsm S. lsi ioro impone-
rent novum aliquem rituum et caeremoniarum oftli-
Gallicance. Contendit ea quce poslerioribus sceculis
nem componendi. Prceterea, salis manifi stiiin cst
addila fuere, non efficereut liturgia Missalis Ximenii liturgiam illam quam S. Isidoius in lihris suis de
vitiata dici qucat. Missale Mozarabum ab erroiibus ecclesiaslicis Officiis illustrat et explical, non aliam
quam (Jotho-Hispanam e^se, illam sciiicet qiiain
Felicis el Elipandi immune semper fuisse ostendit.
concilium To'eianum iv sua auctorilate c iifirinavit
5. Ut liturgice Golhicce antiquitatem Lcsleus de- et siabilivit, el eliam satis cerlo conslat S. Isidorum
q
nionstret, aslruit distinguendam esse lilurgiam Go- libros de ecclesiasticis Officiis scripsisse, antequam
concilium Toletanum iv celebra.eiur, eos enim li-
Iho-Hispanam a Missali et Breviario Golho Hispano.
bros Fulgenlio Astigitano episcopo, fralri suo, in-
Piimum enim insliluta fuit lilurgia, lum Mi-sale or- scripserat , qui priusquam concilium hoc couvenirel,
dinalum, ac simili modo Breviaiium digestum. Ni- pie obierat sedemque Abenlio cesserat, uli ex sub-
scriplionibus e.dscoporum apparet.
mirum liturgia est cerla forma ac metho Uis precum
6. Jam veio planum esl Palres hujus concilii non
in missa cl officio ecclesiaslico seivala : Missale est demandas e S. Li.loro curam componcndi liturgiam,
collectio omnium missarum, el Ereviarium colleclio quam optime noverant diu anlea coinjiositam fuis^e,

omnium ejusdem et usu frequmlatam, neque credihile cst ut Cassan-

ofliciorum liturgice.
Leandrum Itahendum esse auctorem lilu-giceGotho-
Hispance lum § 12
: qucerit An S. hidorus
[ueril liturgicc Colho-llispancc? et respondet in hanc
sentcntiam,
4. A!ia opinio , quce S. Isidorum lilurgice Golho-
Hispance auclorem agnoscit, apud recentiores magis
accepla et pervulgata est a Ea duplici argumento
.
fulcilur. Prinium est recepla hominum persuasio,
L turgice appellalione, qucc Isidoriana nominalur,
co. linnala. Aliud esl, Palres concilii Tolelani iv hanc
provinciam S. I id.ro delisse , ut formam liturgi e
componerel, quam, amota varielale riluum, E; clesice
omncs Hispanicc et Gallice Golliicce in posleruui ob-
servarent. At liaec etiam ojiiuio anliqunrum auclori-
tale carcl, cl meris conjecturis iiililur. Ncmmem
Negal S.
der, ad Pamelium scribens, animadvei terat, S. Isido-
rum eam explicasse
libris ilJis de Officiis ecclesiaslicis
auctor et illusirasse liturgiam quam ipse condiderat. 145
Deiiuun S. Isidorus in brevi prologo, quem libris do
Ofliciis eccleeaslicis prcemisit , professus diclurum
se quibus atictoribus orta fuerint ea qucc in Offciis
ecclesiasticis celehranlur, non semelipsum , nqu
Ltandrum, nec Golho-Hispance auclo-
alios lilurgi:e
res agnoscil, quam Scripturam sacram, apostolorum
D tradilionem, eorum niniirum qui in Hispania Eccle-
sias comtituerunt, el Eccles ce consuetudinem. Nihil
igitur aiido.i aiis hisce opinionibus irihuendiim esl,
quae S. Lean iium aut S. Isidorum lilnrgic Golho-
Hispancc auclores el conditores praedicaul. Sunt
enim inera rece;;liorum ligmenla, post decimum el
undecimum srculum, nullo csrto auclore, orta, ab
iis dcinde piopagata qui ritus patrios, celeberrimis

144 enim antiquorum hactcnus laudare poluerunt SS. Leamlri et Isidori nominibus, lanquam scuio
qui lilurgiam Gollio-Hispanam nominaverii Isutoria- quotlam, contra impugnalores protfgere atque luiari
nam. Guitmundus, episcopus Aversanu.-, qui aiuio iiilebant .r. Al, inquiunt, s ltem concedendum e^t

a Card. Baronius in Annal. ad an. 653; Mahillo-

bici non dislinguunt.
nius, de Lilurg. Gallic. lih. icap. 4., num. 8;Nicohius h Giiilmundiis de corporis et sanguinis Christi in
Anlonius Bihl. vet. Ilisp. part. i, pag, 26'J, n. 11)4; Eucliarislia verilate, ubi de Missali Hispano, non
Joannes Mariana de rebus llispaniae lib. vi , cap. 5, autem de liturgia loquitur.
ct alii auctores Hispani bene mulii, quos ouines no- e Bibliothec. vel. llisp. lib. v, cap. 4, num. PJj,
minalim recensere nimis lungum loret, quorum plc- pag. -2W.
rique auctorcm Hturgiae ab auclore Mi^baiis Mozara-
 s i ,

C93 AB OPERA S. ISIDORI IHSPALENSIS PROLECOMENA. 700

datam fnisse expurgandi veterem

S. Isidcro r.nram A in Galliam, an ex Gallia ir> Hispauiam propagala
lilurgiam ab innovationibm quc, episcnporum cu- i
fuc it, controversi» celebris esl. Id cerlum L* slcus
ria in eam irrcpseranl, eamque ob causam litur-
,
slituil, liturgiam velerem c Gallia in Hbpru.iam pro-
giam Goiho-lli panam haud imraerito Iridorianam
es>e appcllaiam. Equidem opinor, non moilo in iis
pagatam non fuisse ; a Id.t Iiturgiam Goiho-Hispaunm,
quae ad liimgiaro pertinent, sed in cabteris quoqua et Gallicanam veterem, qu:e eadem esi, si fides ad-
liiiji-.s concilii ononibus conde idis prrccipuas partes
hibealur Anonymo Spelmani, in Asia inilium cepis-
S. Isidori fuisse ; i&enim synodo pracfuit, et magna
doclrine et sanctitals fama vigebat; nihilominus,
se, unde in Gattiam freiiaei opere devcnerit, e', ut

cuinliturgia Golho-Hispana apud anliquos scriptorf credibdc est, aliquauto citius in Hispauiani ab iis

Isidoriana non appellelur, et canones omnes concilii episcopis delata quo- Romrc ordinatos Peirus et
iv Toletani communi Palrum nomine editi sint,
ouam Paulus prsedicalum Hispaniam miserunt. His ita
in
emendatio liturgise videtur podus toli concilio

S. Isi loro iribuenda. co:is itulis , Lesleus quaerit § 10 an S. Leander, anc

A« S. lsidorus, aul S Julianus , auclor fueril Miasalis

7. Alias qucesliones Leshus cx-igita!. liturgia
tlezarabici ? ac respon let in hoec verba
Gotlio-Hispana ab apostolorum rnvo ad excidium regni
Yiriqoihorumin Hi-pania constanler obiinuerit? Obti- quegenles passun almiss- 9. Apud
Ilispanos alia
quae Missal-i Mozaraumn, aique vutgaia opinio est,
nuisse coniendit, el prseler aUa ol serval, plures in
boc e-t Golli i-rUspanum, aut a S. Lean Iro, aut a
lilurgia Gollio-Hispana esse craiioncs, eo tempore B s j id()l0) aul a b utroq ie ciitum fuisse ttnct. Et .

c unposilas quo idola colebinlur, et inter alias hanc alii qiiidem in hoc insigni opere priraas parles S.
Leandro, s^cundas S. lsidoro tribuunt, atii contra
quaj in Previario Mozarabico legitur ad tcrliam (male
Leandrum opus inchoasse, Isidorum pCrfecisse vo -

armd Lesleum ad primnm) in die primo- jejuniorum

lunl. Sed lue opiniones arttiquis ignoLc erani, ncc
Kalendartnn Januarii Domine : . . . da . . . ut misc- enim pro iis ullus cilatur auclor qui anle excidinm
rkordia tua de ecclesiw ccctu sinv lacra exclndal, et regni Visigothorum scripseiit. Qua unica ralicne
conver-
argumentationes omnes et conjectunc recentioruni
veritas ad cultus tui cognitionem dubia cord i
f dsi convincunlur. Quomo lo enim, sine anliqnoruui
tal. Qu?e vcrba mibi in memorhm revocant inter- teslimonio, innotescere poluit rccentioris aevi sci-
prt'iat<onem celeberrimi canonis 30 conePii Elibe- pt.oribtts, sanctos Leandrum et Isidorum Mi sais
Goiho-Ilispani auclores exsiitisse? S. Isidorus in
rilani, a Balthasare de Bastero, ephcopo Gerun len-
libro de Yiris illustnbus (Lap. 41) Opera S; Lean-
si, exhibilam in Ephemerid. Tiivullinis anno 1750, dii reccn et, quin de Miss;b nienlioncin 147 la '
art. 43, et in colleclione dhsertat. Ilal. Zaccaiiana ci;it In eccksiasticis Officiis non parvo laboravit
•:

Phcu.it piclurasin studio, in lolo enim l's Iterio, diplici ediiiom, ora-
Loin. X, p. 107. Canon ita habet :

lioncs conscriisit ; in Sacrificio quoque , lnuilibus

ecclesia esse non debere, ne quod colitur et adoratur
alque psalmis, multa dulci sono composuii. Ninriruiu
in parietibus depingatur. Prima pars canonis, ait S. Leander Orationalc sciipsil quod bis cdidit, li-
Basierus, picturas in genere nominal, quas in eccle- C brura quoque Sacrificiorum, AnlipJionaruin scilicel
quse canebautur durn populus oITerebat. Librum
sia e?se prohibet. Secunda pars, ne quod colitur el
Laudum, qu • l c o fCvangelio canebantur, et Psal-
o.l ratur, inlcMigenda est de idolis, qua; usu com- morum librum, eorum sciiicet qui in Missa cane-
muni a gcnlilibus e^iam in domuum siiarum parieti- bantur », Gomposuit. Iu his autcm nullu-; esl liber

Mens ergo Missalii quem profivto S. Isidorus non omi. is-

bus depingebanlur. I4S coneilii erat,
scl.
,

ea loca in quibiis (uleles congregabanlur, sine oHa

10. Eodem argumento conficitur S. LiJornm au-
pictura esse tlebere, ui ita omnino cavcrelur ne si-
ctorem non esse Missdis Goiho-llispani seu Mozara-
mulacra, quoc a genlibus colebanlur et adorabanlur, bici. Operum ejus calalogum lexueie S. Braulio

in parietihus < ccl si;c, boc est, loci illius in quo fi- Caesarauguslanus episcopus ', qui S. lsidoro annis
ferme decem supersles vixit, et S. liildcfonsus •

deles conveuiebant, depi g-renlur. A 1 hanc, ut aie-

episcopus Tolelauus, qui ntillum ejus commemorani
bam, iiilerprclalionom referri possunl verba Brevia- libruni liturgicuro, praeter duos «le Olficiis ecclesias-
rii Mozarabici : ul misericordia tua de ecclesue coztu l:cis. Hi igiiur cum Missale a S. lidoro conscriplum

simulacra excludut. Quod enim recenli lempore non-

non agnovcrint, recenliores, qui posl un^ccimum
sseculum vixere, auatendi non sun', quando nobis
nemo pronare volu.t, concilium Eliberitanuin sup- persuadcre conanlur Missale Mozarabum a sm to
posititium e se, id cc le eo tendit, ui niliil lam san- dotore compositum liisse. Horum e jirimis fuit

cti.m anii mitate, quod dubium revocari non n Guitmun.lus Aversauus episcopus, qui in operc quod
sil in in
u contra Berenganum scnpsil d Missale Mozarabum ,
possit.
cilans. Guiunundus aulem
iilud S. Isi loro ailribuil.
8. Liturgiam Romanam ab ecclesiis provinciic anno oclogesimo supra uiillesiinum obiisse traditur.
Al lixc opinio vid lur in Ili p.uiia saeculo uridecimo
Bra< arensis in concilio primo Bracarensi susceplara
nala, et m vicinam Galliam, et etiam in Ilaliam ab
luisbe nonnulli esistimant. Lesleus textum canonica: iis propagata qui ritus M-izarabicos conlra impngna-
prccis quem Yigilius j>- nlifex Romanus ad Profutu- tores auetorilate S. Isidori tucri satagebant. Liturgia
runi Bracarensem anlislitem mi-^it, deinde i;i concilio
cnim Gollio-llispana, qua Moz rabes uiebanlur, cum
npud R Miianuni ponli eein accu-aia fuisset, Hispani
Bra arensi i receptum, de canonc mis cc, non relijuis in llaliam episcopos a Li [ m l
« niiserunt, qui causam
<

liturgi e parlibus, exponit. An lilurgia ex Ilisnauia rituum.Mozarabicorum agercnl, eorumque normaiu

u De de Luudibus el de
Sacrificio sive Offertoriis, dam Hispano, quod d:ci.\t dictasse sanclum
Missali
Psulmis egil S. I-idorns Oll. 14, 15 ct 5.
1. i, c. Isidorum, qux ve ba
dicla <jui 'era s-unl de Missali
h In elogio 0|jerib:is S. lsidori pnemisso. Mozarab:co, non tamcu asseveranter dicuntnr, s> «}
c Dc Viris itlustribus cap. 9. tmqiiam opinio, ndlo certo auci >re vulgafa, k>
d Guilmuodus, lib. m de corporis ct snnguinis rumur
Chrisii Ycitatc in E ..cliarislia, b.cc b.ilc!, /« -<j:>o-

701 is.domana.
'consff randi EucharisUam legitimam essedemonstra-
reiii. li anno millesimo sexigesimo in concilio Man-
tuano coram Alexandro II ponUfice et episcopis
conpregalis libros suos liturgicos examinandos ex-
liiiniere omnemque causara ita egerunl , ut a
, st riptoris, neque unius aivi opus csse. Nam praeler
"pontifice et universo concilio liiurgia Moz rabica
approbata futril'. Exinde in Italia quoque coin-
positio Mis^alis Moznrabici S. Isidoro iribui coepta
est.
ii. Nonnulli pularunt eoncilium Toletannin iv
pnecepisse ut in omni Vi-igolhorum regno unmn esset
Missale et unum Breviarium, eorumqne lib rriiin
componemli curam sanclo Isidoro mamlalam fuisse b
148 Sed ha;c opinio ariliquorum suffragjo minime
fiilcitur, qui Breviarii aul Missalis a S. Isi <oro com-
posiii n entionem non tecertint. Piwirrea, qui in
ea sunt opinione put mt varietaiem Missalium et
Brcviariorum a litnrgiai discrepantia sejungi non
posse Patresque Toleianos siatuentes, ul umis »io-
; monum csse ail. N.-iuo. lauien, ul mibi quideni vide-
dus in Missarum soltmnitatibus, umts in Malutinis R
Ycspcrtinisque 0[ficiis teneatur, conseijiienter Missa-
lium, leclionariorum, orationalium, anliubonarioruiu
aliorumque librortim lilurgicoruin vaiielalem omnem
susuilisse. At plaoe constat conconliam lilurgicam
una cum varieiate librorum tilurgieorum consi.stere
posse e idque Pairihu> concilii Tolelaui iv expe-
;
rientia noluin erat. llispani enim, quamvis una ea-
deniqne lilurgia omnes uterentur, lamen iisdem li-
bris lilnrgicis ubiqne non ulebanlur. Lno singuke
p ovincia^ viilentur suos habuisse proprios leetio-
iaiios et mis-ales libros . II mc autem, qualemcun-
,J
que lib orum liturgicorum di-crepantiam conciliura
Toltiaiuun i.v non abstulit, sed sing lis pmvinciis
suas in hac. re con-uctudines reliner- inltcias per-
misil.. Et binc aliud argumer.tum desumilur ad pro-
bandum neque S. Leandrum, neqiie-S. Lidorum,
auc ores esse Missalis Mozarabici lloc enifti Missale
non eral commune t ti Hispania?, neque proprium
provinc;c Ba:tic.c,. sed Tohiaiia\ boc eot Carthagi-
nensis provincise peculiare. Nu la autein era.t ratio Q J liauum atljecisse Felix minime iradidit. Aliud vero
ci r mctronolilanus BaHicoc curam assumeret con-
i-criliendi Mi>?ale, usibus provinciie Toletamc singti- sive sanclorule brcviarii Tolclani, quein librum non
laiiter destinalum. Demum Elipamliis, cum Mis-ale
koc cilaret,. ejus auctores non Leandrum, non lsido-
rnni, noininavil, sel pr;edecessores suos episcopos
Toletanos, Eugenium, Hildefonsum et Julianum e .
liquc potitis qtiam S. Isidoro tribuenda est Brevia-
rii et Missali> Mozarabici composiiio.
12. Alt.imcn si noniine aucloris hujus Missalis is
intelligalur qui mi-sas qua; in eo continentur con-
Baronius, Annal. ad ann. lOGi. Aguirre. Conc.
Hi«p., tom. III, a pag. 174.
b Mariana, i!e B bus Hisp., lib. vi,
d cela concilii Toletani iv hoc etiam refrt. Mis-
sale et Dreviarium unum esto in Ilispania. Ejus rei
perficicndce cura, quoniam Isidoro credilur demenda-
la, usus oblinuit ut Dreviarium et Missate M ozarabum
ilh tribuaniur. Al hnjusmodi canon null s unquain
u coacilio Toletano iv conditus fuit.
« De hac re n. 88 qusedam dicta sunt.
d Htic spectal can. 20, vel, ul habenl, cap. 2
alii
coucilii i B.accarensi-, rrlatus in Codicem canonura
Kit lesirc Golho-Hi-paiuc I b. iv, tii. 18, denon lc-
gendis diversis lcciionibtts per solemnium dierum Mis-
Unde consequilur diebus non solein-
sus et vigilias.
pennissum lujsse diversas lectioms lcgere,
iiiijus
mqtie adeo non niodo in diveisis, se.l in eatl.m
Ereviucia qtiandoque exstiti-se Leclion^ria diversa.
t siquidem fas erat habcre diversa Li ctionaria,
cur
non eiiam Missalia et Aulipbonaria, etc.
e
Elipandus, in epistola ad Albinum, Testimonia
tantborum Patrum venerabilium, Toteto disservicn-
iium, in missarum oracuis cdita sic dicuul, et conci-
buui Francofurdcusc verba Elipandi cx libello cjus
- ,-
— PAUS lll. CAP. lxxxix 702
A scripserat, nee S. lsidorus, neque S. Itildeloubtts
ncqiie S. Julianus, neque unus aliqnis ejus auc or
dieendus est. Quieunque enini Missale Mtiz.irabiciini
paulo altentius evolverit, iiivcnicl illud mque uuins
slyli varii latem, qure in eadem mis-a noimuiiqu;ini
deprehen litur, plnres sunt missse qme aute iclaiem
S. I-idori compcsitce $49
'ueruut. Plures eliam
sunl qu;e post morlem S. docloris consi ripire sum.
llartim vero omiiium mi?sarum eumdem liomincm
auclorem esse nen.o dixeiit. Sed si nomine au-
ctoris Mi:-salis Mozarahici is iulelligalur qui Missale
. Tolelanum emendaveiit, aut qui mta aut allera missa
a se composiia auxerit, plures bujusmodi auctores
inier epi^copos T.d ianos mveniunlur. Elipandus
Eugfiiiuin, liil efonsum et Julianirm nominavit, et.
Jnlianus opera S. Il.ldefonsi enumerans f , eoruin
parlem terliam missarum, hymiwrumque, alque scr-
lur, auct.or Missalis et Bevaiii Mozarabici, me-
liore jure quani S. Juliinus nominalur, d quo •.
Fobx el ipse cpsicopus Tolelanus, nried. cessons
Stliopera recensens, scripsit s. Itcm librum missarum,
de loto circulo anni, in qualnor parles dhisum, in
q^ibus aliquas vetustutis incuria vitiatas, ei semiple-
nas em ndavil atque complevit, ilem libruin oralio-
num de feslivitatibus anni, qnas Toleluna Ecclesia per
totum circulum anni est solila cclebrare, partim i-tijlo
sui incjenii depromplum, parthn correclum, in unum
congessi;, atque Ecclesice Dei usibus ob amorem re-
liquit sanclw relitjionis.
13. Qmbus apparel S. Juliatium libros liturgicos
Ecelesisj siue diligcnter recognovisse at.|ue emcn
d isse. Duo cnini op^ra co.uraemorat Feix, quotuui
primu-n *erat liker missarum, s-ive raissale, qued iu
partes quatuor divisit, et in quilmsdam mis-sis, Ama-
nueusium incuri.i vilinlum cinendavit, el lii aliis
missis, qu:c ^emipenic erant, complevit, eas oiaiiones
addendo quse liefecerant.. Integras lamen missasnovas
ejus opus tiber eral oralionum, rf.; feslivilatibus anni,
inodo ememlavit, sed eliaiii auxit, adjeclis or.lioni-
bus quorumdam sanctorum qu.c deerant b . Missalo
hoc sancli Ju!iani idem fui-^-e aque illud quod Mis
sale Mozarabum postea dictun est, asserere no:i
audeo. Nam raissale Mozaraimm cst perfecle mislura,
sive plenarium, iiualis, ut puto, non fuit liber inissa-
rum S. Juhani et pneterea missas habet noiinu!-
'
:
las post excidiura regni Golhorum compositas.
rcfert, Ilem prajdecessores noslri Eugenius, Uilde-
fonsus, Julittnus Toletuinv sedis antistiles, in suis
cap., 5. inler dogmaiibiis dixcrunt, etc.
1
Ad finem operis S. HiMelbnsi de Viris illu-
stribu>, inler Opera S. Litlori edili.
k lhid.
b De hoc volurainean adhuc supersit in biblio-
-. ,
theca Ecclesiie Toleianae,, consule Nicolaura Anto-
niiiin Bib. vei. 1 - p. I. v, c. 7, n. 415, pag. 509.
1 i
Missalia misla, *ive plenaria, aute saeculnm oci;r-
1
vuui in usu fuisse probat .-acranieularium Bobieuse,
quoil ejus gfnerisest. Ejusmo.li missaiia sacerdolib ..s
piivalim, sine ininislroriini concursu sacra facien-
Libus, non inodo coramoda atque uliia, sed fcnne
neressaria eranl. Quarc, t tini apud Gollio-llispanos
sacia privatim ficre s< Jiiura fueril, crcdibile e t
Mis-alia raisia aputi eos in usu fuisse. Taraen non
pul librum mi-sarum a S. Juliano einendalimi,
>
niistum fuisse, luni quia Felix bai;c qualitalcm uou
pra-terniisiss: t , liin: tiiam quia S. Julianus .liliiuiii
Missarum ad u.-iim Ecclesiye Toletansc emcndavcrai.
I.i sp'ciJtlitlioiilius vcro Ecclesiis, in quibus erat sa-
crurum librorum *t uiiui.-ljorum copia, inhonesliiiu
hahebatur ct sordidtim Mis alo niislura ;i4lari admo-
v sse, Uiiiu mista solemuitcr canebalur.
 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLLGOMENA. 701
703
libro uiissarum A eminenliss. Lorenzana, cum archiepiscopus M.-siea- 1
Ailamen pulo Mozarabes aniiquiores
150 a n solemni missarum uus missae Gothicae exemplar absolutum et explica-I
S. Juliani usos esse *

compositum fuisse Missale boc

cetebratione, et ex eo lionein typis Ar.gelopoliianis edidit, postquam m
inistum quod Mozarabicum audit. archiepiscopatu Toletano magni iilius h -rois cnrd
14. Quinam autent ejus cumposUores fu^rint
pro
cerlo dicere nequeo. Sed quicunque fuerinl,
videnlur nalis Ximenez Cisneros successor constilulus csi

de suo operam lantummodo et induslriam contu- magnilicenlissimam Breviarii Golbici editionem, ijh:u I

ila dispo-
lisse, missasque, ab aliis antea compositas, Ximenianam non solum nitore, sed etiam correclion
suisse, ut sicerdotes sacra privalim f aeieutes* el
qui
deservie- longe superaret, ad nominis sui non minus quam ad
in Ecclesiis ruralibus et niir.ime opulentis
bant quibu- lbrorum et minislrorum copia deerat,
,
Isidoriani ritus immorLalitalem ap; aravit. Ikee esl
iu hoe uno libro leetionariura, anliphonarium,
bene-
inscriptio : « Breviarium Golhicum secundum Regu-
dictionale librosque ordinutn, oralionum el precum
lam bealissimi Isidori archiepiscopi Hispalensis, jus u
liaberent, apie ordinatimque singulis missis ita h
disposiios, ut nibil ad espeditam mysteriorum cele- cardinalis Francisci Ximenii de Cisneros prius edi-
bralionem deliceret. Missale Mo/.arabicum non semel lum, nunc opera exeellenlissimi D. Francisci Aulonii
auctum fuisse credibile est, novis quibusdam missis
Lorenzana sanclai Ecclesice Tolelanse liispaniarum
receptis. Rubricas quoque nonnullas recentiores Mo-
zarabes adjecisse apparet, ul negandum uon videatur primatis archiepiscopi recognilum ad usum sacelli

pfures exstitisse qui illius compositioni manus ad- anno 1773, apud Joachimuiu
R Mozarabura. Matrili ,

hibuerinl. R. M. et Dignit. archiep. typogr.

lba ra S. C.
15. Si sermo sit de Rreviario el Missali, qualia in-fol.
cardinalis Ximenius excudenda curavil, tempore ipso muHijugi eru-
2 Prafatio eminentiss. cardinalis
editionis vel paulo ante vixisse ciun exislimo ,
qui
ditione referta est, qua tola liiurgia Goilrca pluri-
partes omnes ad eam formam redegil et commiscuit,
uium iilustrari pole.-t. Quaidam, quie ad Isidorum
quam nunc videmus, ut coliigitur ex prima rubrica
remque noslram maxime spectaut, decerpam. Post
Breviarii Mozarabici, descripta cap. procc, num. 78.
laudatum carJinalem Xiir.enium rilusque (ioibici
Neque probo quol Lesleu>verba Isidori de Leandro, etyiiioii exposilum, ila pergit ,

in tolo euim Psalterio duplici edilione orationes con-

quod bis edi- £52 3. Cum Leander multa et ejus frater Isidorus
scripsil, ila exponit, Orationale scripsit,
in sacra depravata, corrupta
liturgia et ollicio et ,

dil; nam Lidorus apcrle loquilur de dupliei cdillone Aiianorum perfidia inversa comperissent ( incredi-
Psallerii, ul cap. 87, num. 20 et2I, explicui. bile namque esl, a tempore Alhaulfl usque ad Rec-
caredum vigentibus Aranis erroribus , cxsiililuis
10. Demum eomparatione missalis Mo-
inslitula
episcopis calbolicis, plurima in sacra aul<'grap'ia nori
zarabi i cum Kbris liturgicis Gallicanis, Lesleus hoc irrepsisse vitia), ea a mendis expurgare, puriora
judicium proferl : « Quare sive iniegrilas antiqui rilu 'eddere, et in meliorem ordincm redigere cogil.inut,

Mve
.no spectelur usus,, cujus in hujusmodi G cujus causa Leander et Isidorus de divinis oiii iiciis
&P^liciu.,, Fo=.
j j
scnpserunt, lere scopus concilii
pserunt, et loius fere conciln Tolet.
folet. iv,
libris ratio praecipua babelur, faten debemus Missale
pra:side S. Uuloro, fuit ordiuem in sacrificio uiisssa
Ximenii libris omnibus Gallieanis, hactenus cdiiis, et in divinis ofiiciis slabiire, per univetsam Hispa-
niain et Galiiam exlecdere, delurpataraque laciem
longe prxstare. Iis £51 enim tam multa adhuc de-
ad prislinum slatum resliiuere.
liciunt adexpediiam iuissarum celebraiionem neces- 4. Ob lanios exa.itlatos labores et diu'wnas elu-
saria, ut nemo quautumvis bene inslru-
islis libris, cubraiones S. Isidori ccepil merilo rilus nuncnpari
ls dyrianus Breviarium offieium sccunditm Regulam
clus, sine Missalis Ximenii auxilio vel unicam mi-sam
: el
beatissimi Isidori; hoc est secundum can ines con-
Gallicanam recitare poterit sacerdos vero Mozara-
:
cilii Tolel. iv, ab ipso pnecipue elaboraios, ntj.ote
bicus, cui unicura adest Missale Ximenii, missas Moza- praeside concilii, et sedis apostolicai vicario, ril'is et
rabicas , alque adeo Golho-Hispanas el Gallicanas disciplinai ecclesi:islica) nioieialore, el loluis orbis
fulgeniissimo sidere.
quotidie,si libuerit, expedite facere polcsl. Unde
5. Ilispania Maurorum armis subacla, n hilonii us
quod ab initio dicebara plane conticitur, optimum
ritus Golhicus permansil, et Mozarabicus aique To-
cardinalem Ximenium Missali Morazabico typis
,

letanus appellari coepit. Multa disseruniur de BibKo-

edito, non modo Hispanorum, sed Gallorum cliam
rum ver.-ione, cujus in Breviario Mozambico, el in
pri c>> sacrilicandi ritui splendide consuluisse. >

CAPLT XC. D Psalierio pnesertim fit uu. Subjicitur descripiio

Codicum Golliicorum qui asservaulur in bibliollieca
Exccrpta ex Prwfntione eminenliss. D. D. Francisd
Anlonii Lorenzana ad Breviarium Colliicum secun- Tolelana.
dum HegtUam beatissimi lsidori. G. In ea oclo Codiees Golbici mss. reperiiinUir,
1. De liiurgia Mozarabica jainlum oplime meiitus quorum in uno, prxter sCjilcui missas a S. Hde-
8 Mozarabes provincioe Toletana) libro Missarum
cum clcriei fcsiico more nataiitium malutinum cane-
S. Juliani, aliisque ejusdem Ecclesise libris liturgicis rent, adfuit inler eos dominns rex... advenil nobis
usos esse certum videtur. Mozarabes vero, sire Hi- versus, cjitem lunc temporis .moke Toletaso canebant,
spanos, qui Christianis principibus subdili erant, in succentoribus respondenlibus, Lrudimini , omnes qui
sacris Olliciis libros liturgicos EcclesLe Tolelanoe judicalis terram. In Brevi uio Mozarahum ad m.itu-
adbibuisse habemus ex Luca Tuderisi, qui rera 828, tmas lau ses, die Natalis Douiini , post canlicum De-
auno scilicel Christi 790, scribit, Adefonsus castus... ncdiclus adhuc ideni versus in sono canilur ; qua;
,

omnem Golhorum ordinem , sicut Toleto fueral, tam osl< iidunl Hispanos, lam sub imperio Saraccnoiimi
in ccclesia quam in palatio, Ovelo fieri ordinavit. Et quam sub priucipibus Gbrislianis (lcgeriies, liluis
rursus agens de morte Ferdinandi cognomeiilo liturgicis Toielanis in mis.-a c( in tfiicas cccle-
Magni, CasteiLe ct Legionis regis, qui anuo circiter siasUas u^os c ^e.
lUOb obiil, Jn ipsa celebri Piativvtalis Domini nocle,
 ,,: ;

705 ISIDOMAN.V PARS III. C.AP. XC .06

Lhonso, ui crcdimr, cum

cantus noiis compositas, A 12. In aulographo manuseripto , quod prae oculis
.ronlinentur olficia Nativilalis, Circumcisionis , el habemus ad ediiionem luijus Bicviaiii, stena non
imparilionis Domini, Assumplioiiis B. Marise, et ofli- obscura hujus rei apparent; indigiiabimiis aliqua, ut
cseleroruin siinililudo cum B.itu vere ei merito Isido-
cium Joannis apo-to!i el evangclislse; in alio officium
integrum Quadragesinisc usque ad Dominicam Pal- riano nu eupat» possil tognosci. Sit primum : ad
manim exclusive in ; altero, praeier nontiullas missas, dencandum aragraphum , ut res a rebus quas iu
|

oflicium Hebdomadcc majoris usque ad Pascha inchi-
sive, et aliqua sanctorum officia, in alio officia san-
ctoru>n perannum, in alio Epistolse et Evangelia per
umum, in alio missse sancloruin per annum, in alio
inlegrum Psalterium cum canticis el hymnis.
teiiique
Codices asservantur in prsefaia bib'ioiheca
ft-seler lios
iolhiea Biblia quse tempore Mahumeticsc captivilalis
ueiunt propria Servandi episcopi Astigilani, posiea
h.aunis episcopi Cai thaginensis et Cordubensis, qui
a i!onavit ecclesisc Hispalensi sera mxxyi,
.li 988.
conuexo cnncurrunt separenlnr, hsec noia r appo-
nitur a S. Isidoro cap. 10 (al. 21 lib. i Etyiuol. )
denotai enim diversitatem sermnnis, et eamdemiuet
in nostro aulographo nis. ad divisionem tractatus,
seu Riile iuiiium numeri P&aJmorum invenies.
15. Alia conspicitur nola hujuscemodi ligurae "^,
quam denomirttl Phielro, quae ponitur ad denotan-
dam solliciludinem, ubi aliquid obscurilalis esl > 154
ct ipsa aliquando modica mutaiioneiii noslro
eadem
anno Ghii- autographo ms. ponitur.
14. Cantus absque clave el lineis hodierno lem-

7. Ostenditur prseterea cardin p re inusitaUs, sic in noslro autographo apparet

dem X nienium aJ-
tolis eonstans musicsc punelis, qua? distinctimelaperie
liJisse quidem nonnulla Dreviario Isidoriano, non jnxta rsidorum dignoscebantur in tribus partibus inu-
Len idcirco r-illim Golhicum inimulasse. In Breviario B sicse, scilicet barmoniea, rhythmica et metrica. Quod
a.l harmonicam perlmet, hsec ad omnes qui voce
.lozarabico veterem ritum Golhicum permanere
pivpria canunt, ex animo et ardore moium facit, et
veculiaribus hisce ralionibus coiifirniatur.
ex motu sonum Tonus autem , sccundum Isidormn :

8. Cum igitur in P>allerio commendatissimam ver- lib. iii Etymol. cap. 22 , est acuta enunliutio vocis ,
iioncm velerem Italicam babeamus et aliunde in , liarmonix differcniia et quanlitas, qnoe in vocis ac- ,

i ic cujuslibet psalini dicatur Gloria et honor Palri,

: centu vel teuore consis:it, cujus genera in quindecim
>l Filio, el Spiriiui sancto juxla arliculum 14 con- parles musici dimserv.nl : ex quibus Ilyperlijdius no-
i!ii Toletani ui in fulei professione et canone 15 vissimus et acutissimus : Hypodrius omnium gravis-
,

•onci'. iv, prseside S. Isidoro 153 dubiiandi locus siinus esl. Cantus itjitur esl inflexio vocis, juxta regulas
:

.n est us.«ue ad tempora caid. Ximenii iutegrum ,

i a S. lsidoro positas, nam sonus direclus est, et sonus
>t absque ulla substantiali mutalione perdurasse, nec prsccedit cantum.
>am inducere posse festivitates desumptas a cardinali 15. Non latcb.it S. doctorem inter voccs snaves et
Simenio ex Biiu antiquo Toletano cujus Missale , pingues diflerenlia mirifice enim delinii vocem acu- ;

loslea typis ediderunt cardinales Joannes de Ta- tam, lenuem, .ltam, duram, asperam, csecam, vinno- :

rera et Martinez Siliceo anie correclionem Pii V. latam et pe.fectam quse est alta , suavis et cla.a ,
:

9. Psalmorum usum cum cantu in principio , et alta, ut iu subiime sulliciat, clara, ut aures implcal,
piando illi sunliongiores, cum pausa aliquoties circa et suavis, ut audientiura animis blandiatur.
nedielatem (quod Diapsalma vocabant , ut diclum 16. Ad dignoscendos musicos numeros quasdaai
st ), sclate S. Isidori fuisse, sicut apparebit in Psa!- r reaulas arilhmeticas aflert S. Isidorus, qu.e perili
___ . :„ „.._.. —.„.!-,- „ _-._._,.:_. __.i:_„ „...,i„. ^j _ _ --. _._.- i__i:_ :j_i _• n.i__ :

erio , prout in autograjiho a nobis cdito exslat simo in musices arte hodie arridebunt. t Numeros
psemet S. doctor demonstrat lib. i de divin. Ojfic., (ait, lib. cit., cap. 25) secundum musicam iia quscres.
ap. 1, paragr. 1, de Psalms, his verbis i Propter Positis extreinis, ul pula G et 12, vides quot iiioir-
:

:arna'es autem in ecclesia , non propter spirituales, dibus superetur G a 12, et est G monadibus ducis :

:onsueludo est instituta canendi, ut quia veibis non ier quadratum , sexies seni faciunt 5G. Goiijungis
•ompungunlur, suavitate modulaminis moveantur.... extrema illa prima G ac 12 simul efliciunt 18. :

lam in ipsis (juxta Augustinum) diclis sanctis rcli- Parliris 56 per 18. Eflicitur dipoudius. Hos jungis
liosius et ardentius moventur animi noslri ad fl.un- cum suinma minore , scilicet 6. Eninl «S et erit ,

uam pielalis, cum cantalur, quam si non cantelur. mediuiii inler G et 12. Propterea quod 8 superant
)mnes enim affectus nostri (ntrsus Isidorus) pro so- G duabui monadibus , id est tertia de sex et supc- ,

lorum diversilate, vel novitate , nescio qua occu ta ranlur 8 a 12 i monadibus ttrlia ponione. Qua
!

amiliarilate excitantur magis, cum suavi ei artiGciosa
oce cantatur. >
10. Hymnorum mentionem facil S. doctor in se-
pienli paragrapho, primos eorum compositores re-
:en-ens, Hilarium scilicet episcopum Pictaviensem
parle ergo superal, eadem superatur. » Qnid ultra
hitescimus, si lectoribus palet via ul rimentur sen-
tcntias Isidori ?
17. Concordia Operum S. Isidori cum hoc noslro
Breviario maxime elucet in inscriptioi e lectionis
,

iloquenlia conspicuum, ct Anibrosium Me.iiolancn- Ecclesiastici quae in Breviario hanc epigrapbem ,

eni, quem virum magiisc glorise in Cbristo vocat, habet Leclio lib. Ecclesiastici Salomotiis, et cuni
:

slarissimum doctorem in Ecclesia , et iu hujusmodi apud omnes conslet librum Ecclesiastici a Jesu lilio
anninum composilione copiosum atque inde ex \) Siracb Hierosolymila , non vero a Salomone fuisst
;

tj«t tiomine liumni Ambrosiani appellantur, el ejus compositum stalim dillicullas insurgil. Quomodo ,

elebritalis devolio primum in Ecclesia Mediolancnsi, sic in Breviaro indigitalur? Ad quod respondet
nosica per lolius Uccidenlis Ecclesias observalur. Nunc S. Isidorus lib. Proocmiorum Vcteris Teslamenti,
ptur lectorem exoramus, ut oculos ad hymnos pne- paragr. De Ecclesiastico : Propler nimiam sensus si-
tei>tis Bitus Isidoriani convertat, et eosdcm quos mititudinem et eloc/uii parilitaiem Salomouis titulo
S. Isidorus relert recitari comperiet; el, si alii in- prajnotatur.
reniunlur, a Prudenlio Hispano,qui floruil sseculo iv,
luerunt co:i;posili. 18. His aliisque multis in mcdium adduclis con-
11. Versati in leclione Operum S. I.idori ibi lesli- cludil eminentiss. edilor, Breviarium Mozarabicum,
nnonimu cjus sapicntisc invenient, ct omne dubiuin quod a cudinali Ximenio eJitum Init, recle Isido-
Isrga nostrum Biium, el oinirgenam ejus eru.lilio-
Biem evanescet : de a* Libus liberalibu ut sapienlior
riattttm, sive secundum Regulam B. Isidori inscribi,
,

aeotericus egit, < t de Olliciis ecclesia_»licis juxla au- quia licel auctor riius nou fuerit, eum lamen ordi-
^rea prima Bumanorum ssccula, idemmei, ul vicarius narit et correxit; nl cantus Gregorianus dicilur a
iposlolicus, concilio nalionali Toleiano iv prscsedit
ei liis egregiis faciis incredibile esi eloquenlisc llumen
S. Giegorio Magno, quamvis S. Gregorius auctor ejus
l in omnes non diffodisse, |>rscserliiii circa sacram li- cantus non fuerit. Pra_faliyni 155 subjungitur Can-
'turgiam ci divina oflicia ordiuanda. lus E-..sci!iai.i mclodici oxplanalio, auctore D. Hie-
 ,

?(y- *ad OLEIU S. ISlDOBl HISPALEV.IS PBOLECOMENA Tfi

S. Eeck-she Tok-tancc portkmario A c etalibns cogi probare. IU enim obscrvat ibi M-.i
ronymo Romero ,
,

Qui rantus Eugenianus sius, Blancus Minoiit.i, qui con'ra Giannonem c.

et eantu, melodici magistro.
instilulus seu ordinaliis, a Gollio- lamum acuit , LtsUis et Mamachius , Domiuica
a S. Engenio III
doctissimi aliun !e rofeetO quara ex isiduriai
rum temcore con lanler in Ecelesia Toletana vigv.it, , |

oflicina arma sibi providerunl ad jura ponlilicia jn

et eliainnuin viget.
pugna :da. D.gt.a de hoc argumento rsl,qu.e legiln
CAPLT XCI.
censura Uili; e scripia Cl. M irchelli conlra Fleur
Collectio llispana genuina Canonum qveenam sit? An Historiam ecclesiaslicam. Fabrici.is plura de b
Isidonts ejus uitctor ? Spitria Canonum culleciio aliisque ranorium arttiquis collectionibus disse:
lsidori Peccatoris, seu Mcrcaioris nomine, neqne in
tom. XI Bibiioth. Graeca: pag. 17 seq., et tom.
Hispania, ncque ab Hispano conficta. Bulieriniorum
fratrum doctce de his coilectionibus lucubrulioncs. Bibliotb. vet. Lnt. , cap. 10 , lib. iv, n. 4.

\. Plurmiaret eru Mice < xstanlde anliquiscanoiium c. Aliorum ver> oninium industriam hmge su|
collectionibus dissertationes ; neque exiguam in bis raront Balierinii fratres in tractatu de amiquis c« 1

parlem habet collec io HiSpamca canonum tum veius clionibvs et collecloribus canonum, quem '.omo 1
genuim , tum spuria Isidoriana. Petrus de Marca in operum S. L"onis pr.cmisorunt. Cl. Zaccaria tom.
sua deveteribus collectionibus canonum dissertalinue B suarum disseriationum Italicarum de hisloria ecc
ag.t de vetustissima, ul pulat , collectione ca;;onum siastica dissertationem qnartam insrrip.it: So)

EcclesiaeRomaiue ante concilium Cbalcedonense ,

due anliche inedite raccolte di car.oni : ila exorsn

de collectioue canonum post concilium ChdceJo- Parra strano che dopo il famoso trattato deVe unln

nense , et de di.-ciiiiiine c lfeciionis isiins, el Dio- raccolte de" Cai<oni da* Ballerini prcmcsso al tei

nysiana?. Al Cajetanus Gennius dissertationem edidit tomo deli opere di S. Lecne M . , si possa unci

Dclla priina collezione de' canoni della S. R. C, e del paiiure di lali raccotte, senzu ripelere il d tlo tia lo

di lei arc'iivio, e btbliotheca sotto San Leone Mnqno , Nendhneno le dne raccole , d Ve quali sono per fi

in erlam tmi. XIV colleclionis Zaccarianoe Dis-erta- nella presenle disserlazior.e , moslreranno che »
lionuin Ilalicarum historiai ecclesiasticce qua con- : e questa m.tUria da esaurir-ii si facilmcnte. Fcre|

t .Midit ante saxulum vm fiomanos pontifices nulla che sara qitesto un raciniQlare dopo una copiosa r

pro;>r a usos fuisse canonum collectione : de quo demmla fatta da que" vulenlitomird ; mii non pei

arsumeiHo volumen eliam ms. reliquit. Censuerat inutil sara ne il pubblicarne una ne il metter Vul ,

Marca eoUeclionemquccsola in Orienie vigucrat ante in piu chiaro lume c\u non e stato fatto finora. I

Dionysianain esse ilhun ipsan qua Galli usque ad

,
Zaccaria de collcctione canonum Codicis Mutinei

lempor.i Ha 'riani pontificis, et Hispani usque ad C stcculi vn aul viu quam cvulgat et de colIecti< , ,

Saracenoruiu i:nperiu;n usi sunt ,

quam e duobus canonum cardinahs Deusdedit 157 Codicis V
Codicibus inss. monasterii Rivipulensis in Catalonia -cani 5833, <Ie qua brevius, nequ^ ita accurate Ba

eruia.n explicat , descripta prsefatione. Htcc ipsa rinii egeranl

profecto est HKpana genuina vetus collectio in ,

^ Ea cerle qii;c ^ a Herinii de canonum c dlec
multis pncterea mss., cum in Hispauia lum extra , n i Ln j s Hispanis scripserunt fgregia smit ncqu.
Hispaniam r^perta. nobis praeierniilU debt-nl ,
prce>cr:ini cum lioini

2. De collei lione vero Isidoriana spuria agit idem et doctissimi , et ab studio partium maxime ali

Marca lib. n deConcord. imperii et sacerdotii,cai>.o, cauSLC nostrai magnopere fave.-nl. Sed cum nonn
Nalalis Ale.anxr dbsert. 21, sieculi 1, et lnmuneri etiam inihi oecurrerint ,
quibus eorum scntei

alii post anliquiores Tuirianum Blondeilum , rtc. ,

illustrari possint , Codices eliam vettres evolver
Cardinalis Aguirrii cnnatus qui post unauimem ,
quibus quoe 'am ah eis allata monumenta , correct I

loQ doctorum conse.isum in rejiciendis tmqiiam exhiberi valent , dabo opcram ,

quantum iu me <

apoerypbis muhis epislolis decretalibus hujus co le- ul nonnullum a meis observationibus hiiueu eoi

ctionis ,
genuinum letum Isidori noslri Hispalensis laboribus accedat.
eam collectionem es:-e probare vohiit , viri erudiii 3. Ac primum animadvertendum esi , eiam
merilo mirantur alque etiam stupeut. Eamdem cau- Ballerinios erudilum opus de colleclione canoi
s;im conlra Blondelium defer.deudam suscepil Be»na- Isidori Mercatoris in pub!icam lucem venisse, auc
vci.tura Malvasia Bononiensis Ordinis S. Francisei Carolo filasco qui tamen vetera exemplaria c<
,

edi;o Romai anno 1G33, o,usculo in-8 inscriplo :

clionis hujusniodi non videtur proe nianibus babui
N nliut vcrilatis Davitl BlondcUo missus. Meliori ac studii Balleriniornm in hoc genere vis inAduB
consihj Cl. Zaccaria in suo Anlifebronio tom. II , nieniinit. Hoc Blasco peculiare est quod tx suj
,

c.p. 1 seqq., Isidorianas decretales supposititias sila colleclione lsidori Mercalori^occas o:cm fin;

quidem esse agno eil, sed contra Dupin um , Fleu- di fabulam de Joanna papi-sa naam fuisse o[ ina
ryum Febronium de nonstrat, ex isliusmodi decre-
et Scilicel eiiislimat aliqnem fraudis conscium auii

talibus ordinem disciplinae ecclesiasticaj minime per- a'iquod adornas>e quasi pap.i aliquis , vel pi
,

tnrbalum fuis-;p. Vehementer igitur falllur Fabricius, papissa spurium felum edivlisset. El cum no
qui in Bibl. med. verbo Jsidorus mercator, asserit pnpissaj Joam se dicatur fuisse Joannes Anglus ,
<

cathoiicos usurpoilone^ poiiliHcum , (Vsis fultas <!e- iicit auctorem coileciionis supposilitiic cai .onuin
 ,
,

fOfl lSIDOfilAYN, PAP.S III. CAP. XCI. 10

dori Mcfial»ris luisse qnemdam Joannem natione A Cap. XII. Dclegitur atier Mercaloris scopus stabi-
licndi priniates, quos patiiarchis exaeqnat.
Aglum, qi:i Alouini aequalis fueril, et Moguntiai
fraudem lexiiTit. Quidnain aliud in t«»lo suo opere Cap. XIII. loco uhi primaiem Merestor praeci-
D.'
pue constitutam volebat eum Moguntiam fuisse va-
;

Blascus eg<M'ii , ex iilulo ip o et elencbo capiium , riis indiciis piohatur.

quem subjicio, satis intelligitur. Cap. XIV. Conjectura de Mngnniiua primalia r
6.DecollectioneCanonum Isidori Mercatoris Com- Mercaiore intenia ex iis quae subinde cbvemrunt
mcnlarins. In quo de colleclionis origine et fortima confirmaiur, ac refe lu ilar objecliones.
rfisserilur, dequc persona ac prsceipuo coilecluris Cap. XV. Quac M rcator praeier suum propositnm
propodto inquiiilu - fraudes item irnposloris deie-
: babet, ea in specietn verilalts ex s;enuinis inonu-
uunlur, ex eoque orlam occasionem lingendae fabute meiiiis afferl, e praescrlim ex libro Pontificali.
He J ,anni papissa solilis iniiciis suadeiur, umle Cap. u'li'0. Ex e<d4eclione canonum Merc.itoris
veruin ejusdeni iniposloris nomcii c.iatn palescil. n:ita fabulaJoannae papissae, seu data occasio illius
Anneciitur in calce op"ii> appendix de psendo- fingendae. § I. —
R fer.mtur aliorum opiniones, et r<-
Cyriaco papa coniite S. U su';v, eic. iti-mque t)ia- ;
jiciuntnr. §11. —
Exponilur etprobalur conjectura ex
triha de capitulis Hadriano I napse iributis.
7. Cap. I. Synopsis colleciionum quae Mereatorem
collectione canonum Mercatoris pelita. § III. De —
Joanne A;;g!o su!> I.>i lori Mercatoris larva latenle.
praccesserunt,
Appendix. De PoiM.d i-Cyriaco papa, comiie S. Ur-
Cap. II. Aspectus colleitio is Mecaloris.
g suUe, ac xi millium vir 'inum, ct cum eis martyrium
Cap. III. Mercaloris collcctio quom >do emerserit,
passo.
ejnsque progressus.
1..1P. IV. Roniani pontifices sinc Iraude r.tque ,
Dialriba. De capilu!i« ad A.igilramnum , Hadria-
adeo sine culpa , et qui lem modcrate Merea oris no I papac tribuiis.
monuinentis usi.
8. Exstal de veluslis canonum collectionibus disscr-
Cap. V. De deteelione falsilalis Mercatoiis monu-
menlorum. tationum Sijlloge, cura V. C. Aidreae Gallandii V.mc-
Cvp. VI. Cujas fueril I idortis Mercator, ct quo liis 17J8in fol.; nimirum I. Dissertalio de antiquis
tcmpore locoque floruerit. canonum collectionibus deque
, variis epislolarum
Cap. VII. De Merealoris scopo.
pontili.um Romanoru n editionibus auctore Pcbro
15S Cap. VIII. Mercatoris proposilum episcopo- ,

runi indemnitalj consulendi plurimis capitibus ex Constint. 2. Petri de Marca dissertatio de veteribus
ijsi- falsis decrelalibns demonslratur. I. Ex damnata collrclionibus canonum. 5. De antiquis tum editis ,
u>urpatione bonorum Ecclesiae. 2. Ex Irenata. cbor-
tara ineditiscollectionibus, et collectoribus canonum
episcoporumpolcstate. o.Exexaggeralospirilnalieo.;-
jugio inier epicoj um et ecclesiam. 4. Ex h n >re ad Gratianum usqae tractatus in qualuor partfs dis-
sacerdotibus, maxime episcopis praestando. S.Ex re- tribulus , aucto' ibus Pelro et ili^ronymo fralribus
slitulione epifcopis spnliatis ante omnia facienda, el
Ralleriniis. 4. Caroli Sebasliani Berardi dissertatio
iuJuciis eis dandis. 6. Ex frenaia accusandi clericos
el maxime episcopos liceiitia. 7. Ex accusaiione, nisi ^ de variis sacrorum can>num collectionibus .mte Gra-
pracmissa co rectione, non facienda. 8. Ex accu- *' lianum. 5. Pascbasii Quesnelli disserlationes Ires :
saiione ilem nnn facienda sine pracvia inscriptionf». prima de Codice cauonum Romanae Ecclesia3 ; se-
9.Exnondamnandisvel accusaudisabsenlibus. 10. Ex
cunda de vaiiis fidei libellis in antiquo Romanae ec-
eorumque numero requisito in
testium qualitalibus
damnaliune ej iscoporum. II. Ex irrilatione extoriae c'esieCodice contenlis : lerlia de primo usu Codicis
conf ssionis. 12. Ex modo ju 'iciis unposito. 13. Ex canonum Dionysii Exigni in Gallicani- rcgionibus ,
poenitentibus iu honores rediutegrandis. 14. Ex libcra
cum Rallerinianis annolalionibus m easdem Quesnel-
appellandi facultate , et episcopis inconsulia sancta
sede non jr.dicandis. lianas dissertationes. 8. De colleclionibus canonum
Cap. IX. De juribus quae M rcator Romnno pm- Isidori Mercatoris commenlarius, de quo supra dixi
tilici trihuit. § I. De episcoporum criininalibus cau- r.uciore Carolo Biasoo. 9. Disseilalio de methodo
sis. § 11. Dc Roinani ponlificis i:i e; iscoporum sjno-
dis auclorilaie.
aique auctoiitate colleclionis Gratiaui, el reliquarum
Cat. X. Romani ponlificis jura,quae ad «riminales omnium collectionum decretilium post Gratianum.
cau.-as , m;:x me epi.-coporum , non altiuent , Mer-
;

Accessil oralio de recta juris canonici \&Q disccidi

calorem minime curasse mullis dcnionstratur. ,

I.Ex non reservala potestate transferendi episcopps. ratio.ie, auelore Francisco Florenle. 10. Antonii
2. Ex non reservata potestate admiit>n i corura Augustini de emendalione Gratiani dialogorum libri
renunlialiones. 5. Ex non tribula ordinan !i eosdem durt.
pe.r rbem polestate. 4. Ex non data facultale ordi-
i

uandi dericos aliarum ecclesiarum. 5. Ex non me- D 9. Ex his oranihns ea que propiu; collectionem
moraia potcslale ordinandi quoscunque, saltem ex Ilispanicam langunt ct clarius illusirant, peienda a
causa devoluiionis. 6. Ex non reservala facuLa e no i^ sunt, ut dixi, ex Ballcriniorum traclalu. De-
ordinandi episcopos sui patriarcbatus, nec eiiam *u;e
sciibaa; igilur nonnulla capita parlis secun 'ae, sci!i-
provinciae. 7. Ex non memoraio jurejurando obe-
dienliie et subjectionis. 8. Ex non dala facu'late cet a capi e 4, notilionesque mea-!, ubi opportunum
permittendi ordinationeni episcoporum per uniun vi.lebitur, suujuiigam.
episcopum- i'. Ex non data poteslate delegandi pres-
byiero adminislrationem confirmationis. 10. Ex non De colleclionc Hispcmica.
rescrvatis dedicalionibus ecclesiarum. II. Ex ne-
glecta commemoraiione nominis papae in roissis fa- § I. —
Prtrcipui auctores qui de hac collectione

cienda. 12. Ex non rcservalis absoluiione et po3ni- egerunt. Quomodo compacla. De ejusdem Codi-
cibus.
tentiae imposilione graviorura criminum. 15. Ex non
tributa poie-tate conceden li privilegia. 14. Ex non Atiquol perantiquas, mmc aulem deperditas
10.
memorata polcstale dispensandi. colleclioites ab ea diversas qnas vocari-solel His) a-
7 59
Cap. XI. Oceurntar obje -linnibu*, ac os nic:', apud Hi.spanos olim cx-tni-s.- palebit exdicen-
LenditurMercator aliq iaudo adeo episcopis tribuis.c, dis part. iv, c. 4, ubi ilc ahhreviatione vetusii siina
ut Ron asu» ponlilici videatur injufius. canomnn, qu.T contijjeiur in ms. i>9 capitub Vcro-
7Vl AD OPERA S. ISIDOBl IllSPALENSlS PBOLEGOMENA. 712

nerisis crit sormo a . Idem eliam comprobant diuc sy- A diligenler notavimns, non collectori Hi>panico, sed
tiodi antiquiores collection: llispa:ncfi , ui qntnus anliquiori ejusdem Africanse coIIecUoni» auclori essc
canonnm Codices .producli el lecii traduiitur. In ascribenJos. Id autem sallem in Griecis canoniluis
Bracarensi anni 5G5 habctur : Relecti ex Codice
i
beneficii prseslitit collector Hispanicus, quori i Dio- i

cdrum roncilio lam generaUum synodoruin canonrs nysii melbo lum decreiis singulis tiiubs add dii ,
quam localium : et in Hispalensi 11 an;ii 619, c. 2, quos in antiqua versione iuiiio defui se ex nis. 58
Vrolatis canonibus synodaia decreia perlecta sunt. Veronensis mauifestutn est. Neque vero so-
cajiituli

Nunc vero de colleclione Hispanica , cujus aliquot loscanones conciliorum Grxciac elAfricae, qui lan-
siipfrsunt inss. exemplaria , riicendum. Ilaee post lum leguutur apud Dionysium Hispanicus colleclor ,

f) onysianam est cacieris ordilialior et locupletior. protulit, sed Gallicanos el Hispanicos adjecil. Magna
Prinrus qui hujus collectionis hreveni quidem , sed apud Hispanos Gallicanarum synoilorum aucto-
fuit

satis disiinclam nolitiam praebuil, fuit Anionius Au- ritas. Hinc vu'gata3 erant apud ip-os ejusmodi sy-
guslinus arehieprscopus Tarraconensis in opuscnlo nodi, quarum sw.pe verbis et sentendis, etiam ubi eos
de quibusdam veteribus canonum ccllectoribus, cap. 17. nan nominant, canones snos insliluunt et swpe eiiam t

Non piuca de eadem prodidit Pelrus de Marca 161 non dissimulanler el nominntim earum sibi exemplum
in Opusculis, ubi tamen ejus originem et ti-um minus et aucoritatem seqncndam proponunt, uti observavit

cogniios habuit. Steithanus lialuzius aliique po-t Sirmondus in pra&f*tione ad Concilia Galliae el in- ,

ipsinn ejus lem collectiouis exe pla arihtbuere : at i dlcilis lesliinoniis confirmat. His ergo
leivu^gais
de iisdem ila pauca indicarunl, ut ex ipsis fere nibil Gallicanaruin synodorum exemplis Hispaniius col-
disiiuciu n elici possit. Cuin vero Antonii Angusiini lector suuin Codicem locupletavil. Duos errores 1^2
opera rarissima, et a plerisque inobservala sint .,
ajiud eumdem in concilio Toletano i delexi nus
h;ec praeclara collectio miuus noti fuit, antequam P. tom. II, col. 1379 ac 1580, noi. 5, quoruin aKerum,
Coqrtanlins in prafatione ad tomum I Epi tolarum qualentis collectori obrepseril, cnngruei-iiori ratione
Koiuanorum pontificum de eaJem latius dissereret explicabimus in Observationibus ad Dbsert. xiv
§ x, a num. 132 usque ad 52. Etsi vero hic accurn- Quesm l'i § 2, n. 3. Alium errorem in eo episcopo-
tain ejus descripti mem dedit , cum lamen pl.ures ruin calalugo, qfii perperam altribulus est concifio
Codices invenire et conferre n ibis licncrit , aliquid Arelatensi n, cum ad Arelatense i perlineat, indica-
amplius, quo lucc coll Clio plenius illustretur nos vimus obseivationibus ad dissert. v Quesncfii
in
proferre posse conli limus. tom. 1018 et 1019, not. 14. Conci ia antetn
II, col.

Hispanica ex Cudicibus Ecclesitruni Hispaniac co li-

11. Hiec acque ac Dioiiysiana divisa est in parles
g'-re perfacile fuit.
duas quarum a'tera conciliorum canones altera
,
,

Ilouianorum pontificum epistolas exhibet. In secunda 12. Antpquam vero ipsam collectionem describa-
parte collector ex Dionysio profccit omnes enim : mus co.licum, ex quibus ejus ri- scriplio pen !el,
,

q>ias in ipso epstolas reperit , cum iisdein litulis ex brevis nolilia pnemittenria e l b . In Italia rara sitnt
eo !em descrips.t ac su.e colleclioni inseruit. Alias
, hujus colleclionis exempb. Unum reperimus in bi-
vero pontificias epist das quas alibi invenit , suis
,
bliotheca Vaticana signaium num. 1541, quod ex
lo is in emidem Dionysii r.rti ncm cum lilulis ab se IleJuensi , seu Augu^tiwlunensi Gallicana ecclcsia
conditis alriid.l. At quantum ad caiunes , qui in traductu.u manifeslat hase profe sio Tlieotardi abba-
prjnia parte coniiiientur , nibil a Dionysio aceepit. lis S. Marlini, que paulo posl iniiium rccentitii
Cum euim quanium ad Grgecos caiiones obtineret iu c!i trac ere scripta legilur Eqo Tlteotardus S. Mirr-
:

Hisjianiis ala anliquior versin qu ex hac colle- ,

.• tini ceenobii nunc ordinandus abbas subjcctionem ct

clioiie ab Isidoro Mcrcat re susccpta el ex Isidori , reverentium a SS. Putribus conslitulam, et obedieu-
codicibus e.lila, Isidoriana vocari solet; nolu t no- liam secundum prccceplum S. Benedicti S. Dei Ue-
vam Dionvsianani iranslationem lamelsi meliorem et duensii Ecclesue in prcesentia D. episcopi Agnnonis
ca.Uigaliorein recipere, meiuens ne Hispanis aiiiiqtr.fi (qtii floruil sub medium saeculum xt) perpetuo me ex-

ii versioni assuetis
i t bac noviate offensiouem paie- liibilurum piomitlo, el propria manu firmo. Et dein :

rel. U^um quidem inolituni veieris ejus versionis Istud legat super altare. Duos ;dios Co lices vi ler«
a.mri ccclesias Hispanicas salis probat cnucilium licuil, al ertiin Yat. Palal. 575, confusum et muti-
Toletanum ui anni 589, in quo tres ejusdem versio- lum, qui quondam pertintiil ad cflenubium S. Man*ini
nis parlicuke referunlur. Simili de causa dicendus Moguutr.v ; alterum in biblioilte a eminei.ii-sinii
esl noluisse canones Africanos, elsi apud Dionysium card. Passionei, qui pariter mulilus s;i'Culo x el for-
accuratius descriptos, ex eoJem mutuari : quia ni- lassis elia.n tx scriplus viJeuir. Omnium vero prae-
inirum ila in Hispanis regionibus invalescebal alia slaulissiinum et veiustissimtiin exemplnm, quod ii
pecuJaris canonum Africanorum
colleclio , quae ex Leoais epislolis conierenrium curavi.nus , est Cicsa-
Hispaniis in Gallias videtur tra:isi-se, el idcirco lau- reum Viitdebonense signaium num. 41, quod Laui-
daiur in concilio Turonensi n anni 5G7, uti probavi- becius lib. n Coinineni. Biblioih. Caisar. c 8,
qua ex re etiam collegi-
iruis parl. n, c. 3, § 2, n. 4, ptg. 952, ti. "_8I, appcllat volumen membranaceum
nius errores aliquot, quos in recensione Africano- admirandai vetuslatis in-Jolio , totum antiquis litteris
luiii canonum hujus collectionis eodem paragrapho Cotliicis,sive Tolelanis anno Totiexaralum. Plura sunt
D
a abbreviationis cauonum anliquissimae
TituTus viatioiu Co.iice Lucensi,de quo ex Mansio egi supra
in Veronen Codiee est
i Incipiunt capitula sancto-
: cap. 44, tom. I. De urbe Agabrensi, .sive, ut in Co-
mm omnium conciliorum, quat a bealis Pulribus sla- tlice Lucensi legitur, Cabrensi, omissa priina liltera,
luta snnt, sive epistolarum decrelalium, quai a ponlifi- conjecturae Mansii exstant toin. 11 Supplem. Concil.
cibus, sice upolulicis viris decreta sunt, breviier col- pnelat. ad append.
b Pluiima mss. exemplaria collectionis canonuin
lecta atque conscripta. Quacdam concilia exhibtrt quac
in colleclione velcri llispanica desiJerantur, scilicet Golhicoc recenset Bmrielius supracap. 40, ntun: 19.
conciliuin Aurelianense v, quod postea colleeioni Florezius lom. VII Hisp. sacr., pag. 105, ex Godice
Hispanse addilum iuit, et qualuor synodos ex ms. Tulelauo correclius,quam apud Nic Anlonium, Mo-
CoJice JSinitianensi eJitas, Caesaraugusianam n, ra'c-ium, etcomilem de Mora, profert haiic sttbscii-
Narbonensem, Oscensem et Barcinonen-em. Inier piioncni Finit liber canonum couciliis sunctorum
:

synodos, quas abbveviator profeit, recenlior est Patrum, seu decreta prwsulum Rom-anorum (eliciler.
Oscuisi» anni 598. Haec aliaque arguunt abbreviaio- Dco gralias Julianus indignus presbytcr scripsit cu- :

rein orae oculis non habuisse collectionem quae dici- jus est, adjuvante Deo, habitans in A'.kalaga, quai sila
tur primigenia Hispanica, et ex antiquioribus libris est suprr campum luudabilem, iv [eria, xui KaJ. Jun.,
profecisse Laudat autem librum Bracarensem, Com- wra iicxxxiii. Scilicel auno 1095 Codeg card. Pas-
pluleusem, Agabrcnsem. Siuiilis cst canonuin abl)re- sionei iiunccxsl.t in bibliolheca Angeiica,
 d

"«: ISIDORIANA. — PARS III. CAP. XCI. 714

ejusmodi manueripta in Galliiset in Hispania. Joan- A venientes, juxta evangelicam et apostolicam

fulein
nes Baplista Pere/.us iuler nmlla Hispanica quatuor sei uiuluin post aposlolos syiubolum tradiderum.
prseserlim decihit, Lucensc , Hispahnse, Alvel- Quatuor autem principalia esse cmcilia, ex qnibus
dense, et S. ^miliani, de quibus iuferins pmra. plenissimam fidei doctrinam leuet Ecclesia , lam de
Carsias Loaisa in prccfattone a>l Concilia Ilispaniie Palris el Filii et Spiritus sancii divinilate, quam de
duos alios Toletan.es Codiees lau lat ; Vigilanuu) au- prucdicti Kilii et Salvaloris noslri incarnatioue. Prior
lem vocal eum qui Alveldensis a Perezio appellatur, harum Nieama synodus cccxvw episcoponun
est
eo quod a Vigila presbytero scripius fueril. Quem Constantino Auguslo impcranle peracta in qua ,

vero Hispalensem nominat, ex nolalione anni 1)02 Ar aiuc perfidiie btasphemia condemnnta, qua in-
acex documenlis in eocouteniiseumdem esse cogno- scqualitalein [Al., (ie iiiaequalUate] sanctai Trinitatis
viinus ac illum quem
Perezius S>, JEmiliaui Coiiicem idem Arius asserebaf. Ita consubsianli.ilem Deo Pa-
nuncupavit. Pelnis de Marca et Stephauus Baluzius lii Deum Filiinn eadem saneta synodus per synibo-

niss. hbros Rivipullenses duos el Urgellensera ine- lum delinivil. Secunda esl cc Patrum sub Theodosio
moranl, nec non Colbeilinos et Lugdunensem 163
Seniore Constanlinopolim congregata, quac Macedo-
qui eum iisdem Hispanicis exemplis conveniunt. P. nium, saiictnm Spiritum Deum esse uegantem, con-
Coustantius laudat llispai ie.iini exemplum Ceruu- deinnans, consubstanlialemPatri etFilio euindemPa-
dense, et quatuor Gallicana Landunense , Novio- raclilumdemonstravit: quam totaGrsecia et Lalinitas
ii ense, Bellovacense et Suessionense. Indicat etiaiu in Ecclesiis pnedicat. Tertia synodus Ephesina cc
Coi. liiiiaimm atque unum Colbertinum, qiue ad hti- episcoporum sub Juniore Theodo-do Auguslo edita.
jus colleclionis Codices Hispaniere magis quant Gal- „ qu e Nestorium duas personas in Cbrislo assercnleni
lieuiac originis vi 'entur accedere de quorum dis-
; justo analheinate condemnavit, oslendens maneio
crimiie § 5 diceltr. iu duabus naluris unam Domini JesuChiisli perso-
nam. Quarta e.-t synodus Chalcedouensis dcxxx sa-
§ II. —De prinrigeriia Imjits collertio>>isedilione. Ta-
cerdotum sub Hlarciano principe habita, iu qua Eu-
bula eorum qitiv in ea coiilinebantur. Epislolu I n- lychem Cp. abbatem, Verbi Dei el carnis unam na-
nocentii l ad Aurelium a nola suppositionis Isido-
turam pronuiiliantem, et ejus defensorem Dioscornm
rianee eximilur.
quondam Alexan iriiiumepiscopum, et ipsum rursuut
13. Cum inlcr tot Codices alii aliis locupletiores Nestorium cum reliquis luerelicis, uua Patruin s -k-
sunt, lum veio nullns piimigeniae eolleclionis exem- tentia procdamuavit, prsedicans eadem synodus Chri-
plum poslerioribns additamentis expers repra3>eniat. slumDt.'um sic nalum de Virgine, ul unam personam
Primigenia autrm collectio ex indice seu tabula ca- et diviiue et humanse conliteamur natume. Ite sunt,
pitulorum colhgi solet, ila ut si qwc capitula pncter ut pnediximus, quatuor principales et venerabiles
eamdem labulam in corpore invenianlur dcscripla, synodi lotam lidem calholcam compleclentes. S-
ea posteriori addiiamento accc sisse noscanlur. et si qoa sunt concilia qnsc SS. Patres Spiritu Dei
Quod si iuter labulas diversorum Codicum ejusdrm pleni sanxerunt, post istorum qualuor aucloiitatem
colleclionis alia1 pauciora, alise plura capitula praefeV
,
oinni nianent slabilita vigore, qnorum eiiam gista
ranl ; labula qiiae ex paucioribus cap tulis constat, : in hoc corpore condila cwntincinur. In piiiuipio
priuiigenuc colleciionis indicium exhibet. Inter me- aulem hujus voluminis Nicienam synodiun consiiiui-
moralos autem Codices colleclionis Hi panicie pau- _, iiius pro auclorilate ejitsdein magni concilii. Deiu-
ciora capitula lfgimlurin tabula Codicum Vindebo- *-* cepsdiversorum concilioruinGi-ccoruiiiacLalinorum,
nensis, Hisp.densi-; Perezii, Rivipullunsium, Vat. sive qucc antea, sive qiue postinodiim facla sunt, ?ub
1341 aliorumqne Gallicanorum, qui etsi aliqua ca- ordine numcrorum ac temporum capitulis suis dis-
pila corpori habeant inserla, nullam tamen addilio- tincla sub hujus voluminis aspctu locavimus. Sub-
nem in pnemissa capilulorum tabula recepei unt, ut jicicntcs eliam decreta praosulum Romanorinn, in
Suibusdam aliis Hispanicis exemplaribus accidil. quibus pro culmine sedis apostolica; non impar con-
inc illorum intacti indices seu tabuke ai primige- ciliorum exstat aucloritas quatenus ecclesiasiici :

niam hujus collectionis cditionem perlinere jure ere-
duutur. Priinam igiiur ipsius coileclionis edilionem
in primis descripturi, harum brev orum tabularum
indicio ulemur de additamentis autem qu.c postea
:
acc.essere deinceps diceiur.
14. " Piinix partis tabula in 45 capilula dislin-
guitur. Prxlationem hujus parlis integram pramiil-
timu<.
164 • Canones generalium conciliorum a tem-
poribus Constauiiiii coeperunt. Iu pnecedenlibus
namque aiiuis, perseculione frvente,
plebiuin iltiniine dabalur facultas. lude Christianilas
iii diversas hacreses >ctssa esl : quia non erat licen-
ordinis disc plina in unum a nobis coacta atqi.e di-
gesta, et sancti pra^subs patcrnis constriiiganlur
[AL, inslituanturj regulis, et obedientes Ecclesoe
ministri vel popuii spiritualibus imbuantur exemplis.
Canones autem, qui dicunlur apostolormn, seu 165
quia eos lem nec sedes apostolica recipit, nec sancti
Patres iliis consensuin praebueriint, pro eo quod ab
hsereticis sub nomine apostolorilm eonipositi dignos-
cuntur, quamvis in eis quaedam inveniantur utilia,
auclor tate tamen canonica atque apostolica eoruut
gesta constat esse remota et inler apocrypha depu-
docendarum
lala. t
D Posl lucc sublitur Canon aiUem Grace, Latine re-
:

tia episcopis iu unuin convenire, ni-i tempore su- gula nuHCitpatur. liegula autem dicta, etc, ut apud
pradicti imperatori-. Ipse enim dedit faciiilatem Graliauum dist. 5, c 1 el 2, et post illa iu iinc ca-
Chrisliauis lihere congreg ni. Sub boc eli^m SS. P.i- pitis secundi pravumque corrigat sequiiur Sgiioduni :

lies in concilio Nicicno de omni orl e teiraruui con- aulein ex Ciwco inlerpreluri etc, uli apud eum-
,

8 In Codice Vaticanp 1341, quem Callerinii me- pra'dicti... asserebal. Consubstantialem lerlia sy-
inoratit, tabula in iicat sex coucilia generalia, qua- Hudus est Ephcsiina cc
prini ut in una substuntin
t

draginta quaiuor synodos non generales. Additur el divinw el latmancc con/iteanlur natura:. Fortasse, ul
(ilulus 45 Sentcnlivc, qucc in veteribus exemplaribus
: in una subslantia (hoc ol, subsistenlia) el divina et
u-on liabentur, elc. et lilulus 40
; Dccrela Homanb-
: Ituinana confttealur natura... synodi fideiu catltolicam
rum prccsutum; el titulus 47 Sunodus Toletuna epi-
: comptentes... propler auclorUatem. Varias lecliones
scopvrum LXVfll. P. sl tabuhin Situs diversarum pn>- exlrenue parlis pKcfaiionis proferam ad lib. yi Ety-
vinciarum. Tuni in mmine Domini nostii Jesu Cltristi mologiar., cap. 10, nuni. 12. Post verba, Explicit
incipit ordo de cclebrando concilio : llora diei prima, prwfiUio, iteruin labula .Incipiunt capiiula, elc Dein-
etc, valeamus verbum cum omiii fiducia loqui. t.xpli- de labnla Romanorum ponliticum decrela indican- :

eil : Illico sine litulo ; Canones generaUitm, elc, qua: t<ir 102, sequunttir 50 canones apostolorum, luw
est pradatio a Ralleriniis descripta, cum hisce vanis i oiiciliiim Nicx^nuni, elc
leclionibiis : facullas. Deinde... lenetecclesia.\..quuni

Patrol. LXXXI. 23

:\: AD QPERA
ileiuGralianum dist. 13, c Post ullima A tutlonem, eic. Uti in nostra colleciione invenietur
1 in iine.
autem verba a societate multorum in unum, sub-
dilur Explicit prcefalio.
:
Tabula porro capilulorum btijus prim.e parlis hcec
est.
INCIPIUXT CAPITULA CONCiLlORUM GR/ECI/E.
I.
M
Canones NicceniconcUii cccxvm episcoporum.
In corpore post canones symbolum et catalogum
episcoporum Niccenorum atttiquae ve sionis, seu, uli
vocant, Isidoriauae, a collectore addita fuil Fides
S. Greabrii Majom cujus initium uniit Deus princi-
pium. Est autem vel' sta interpretalio ftdei scriptce
a S. Gregorio Neocosarieusi, qnun post Gnecum
lexlum edita est toni. IConcil., col. 863.
II. Canones Anchyriiani concilii xii episcoporum.
III. Canones IVeocccsuriensis concilii xix episco-
porum.
IV. Canones Gangrensis concilii xiv [al., xv] epi-
scoporum. B XVI. Synodus Carthagv.is Africce v35 episcoporum
V. Canones Sardicensis concilii.
VI. Canones Antiocheni concilii xxxi episcoporum.
168 WE Canones Lwdicice Frygice.-
Canones Constanlinopolitani concilii cl epi-
VIII.
scoporum.
IX. Synodus Ephesina l 200 episcoporum. In cor-
pore boc titulo proferuntur ducc celebres epistolcc
S. Cyrilli ad Nestorium ante Ephesinuni concilium
script;e, at in eo lectce atque imertce, quaruin altera
duodecim analhemalhmis claudilur. Adnotalio col-
lecioris Hispanici his litleris prccmiss in obs rvutione
> CONCILIA GALLI/E.
P. Labbei exhibetur tooi. Ill Concil., col. 959, prinaa
auiem epi lola col. 960, qucc cum sit versionis a
Dionysio Exiguo separatim vulgatce, hanc ex ipso
suwptain liquet. Altcra vero epislola, seu potius
IVagmentum ephtolce incipiens a verhis Ait igilur
sanct'i el macjna synodus Ipsum qui est ex Deo Paler
:
nuluraliter natus, elc, sumptum esl ex velusliori
iiiterpreiatione, ex qua S. Leo longum leslimonium
iisdem verbis iuchoans subjecit eput. 165 tom I
noslrcc editioms, col. lo9/, el hoc tomo col. 291.
Hccc est aniiquior collectio, in qua hce duce Cyrilli
epistolce concilii Ephesini nomine inscribuntur. ld
tiiinen veluslius esse collectione Hispanica liquet ex
ms. Cod. 5'J capiiuli Veronensis, qui excerpia con-
limt antiquioruui exemplarium Hispaniensium in
quibus eodeni Ephesini concilii tilulo illce opistolce
inter Concilia Gicccice describebaniur. Vide qucc ad-
notabimus part. iv, c. 4.
X. Synodus Chakedonensis concilii dcxxx episcopo-
ritm. lu corpo.e prccler cauones addilur ver^io ac-
lionis vi, ex qua allocutio imperaloris Marciani, et
delinilio li.lei producunlur, uti tom. iv Concil., col.
2051. Subdunlur etiam subscripliones Patrum, ac
ires imperiales leges, 1 universis populis, qucc incipit
Tandem aliquando, et legitur eiiam in collcctione
hoc tomo edita cap. 26. 2. Ad Palladium
torio, cujus initium : Divince semper potentice. Vide
lom. ivCuncil., col. 1811, noi. e 3. A.l eumdem
Pafladium iuchoans Licet jam sacratissimam consti-
:
a In laudato Codice Vaticano 1341 concilo Ni-
cccno prceinitlitur quoJdam epigraiiinia hoc titulo
laeipil prcefnlio sancti concilii. Simili modo in Coilice
Vaticano 1542, pag. 18, et ilerum pag. 21, idem le-
gitur epigramma inscriptum : Incipil
dem (Concilii Nicami). Mansius ex Codice Lucensi,
de quo amedixi, hunc prologu.n melricum proiulit,
uondum edilum puians sed jam illum e.liderat
:
Lalibeusiniiiolom. IConcilior., pag. 15,qui ex litulo
Codicum ms-. existimavit prtefationem esse concilii
Nc.eni. Censeo tamen librarios deceptos qui, cum
epigramma concilio Nicceno prcemissum viderent,
il u.i pro ejusdem contilii prologo acceperunl, cum
polius sit pWefatio ad collectionem couciliorum et
deerelaliura. Versus ita habent :
Couciliuia sacrum venerandi culmina juris
: :
S. ISIDJUI HISPA! ENSIS PIIOLEGOMENA. 710
cap. 28.
XI. Epislola formala Attici Cp. episcopi. Esl ea
quce in nostra colleclione invenielur cap. 63. Vide
not. 1 col. 451.
concilia africe.
XII. Synodus Carthuginis Africce i. Esi concilium
sub Grato editura tom. II Conc., col. 745, de qno
vide part. n, c. 3, § i, n. 7.
XIII. Synodus Carthaginis Africce n. Esl concilium
subGenethlio, eodem lom. 11 Conc, col. 158). Vide
ibidem n. 8.
XIV. Synodus Carthacjinis Africce ni 48 episcopo-
rum. Est con ilium sub Aurelio anni 597, eodcm
tom. II, col. 1397. Vide ibidem § 3, n. 1.
XV. Synodus Carthaginis Afncce iv 210 episcopo-
rum : eodem tom. II, col. 1435. Hoc lilulo proferun-
lur Staluta anliqua. Confer qucc diximus eadem part.
ii, cap. 3, § 4.
tom. nConc, col. 1453. Vide parl. n, c. 3, § 5, n. 2.
XVII. Synodus Carthaginis Africce vi 2l7 episcopo-
rum : tom. ni Conc, col. 441. Confer eamdem part.
ii, c. 3, § 8, n. 4.
167
XVIII. Synodus Carthaginis Ajjicce vn 19
episcoporum : tom. III Conc, col. 459. Consule lau-
datum c 3, § 8, n. 7.
XIX. Synodus Africce in Milevitana urbe habita
214 episcoporum ; tom. III Conc. col. 379. Vide
part. ii, c 5, § 6.
XX. Concilium Arelatense l.
XXI. Concilium Arelatense n 115 episcoporum.
Duo in hoc notamla. 1. Post tabulam capilulorum
d. scribi episcoporum catalogum , qui ad Arela-
:
tense l perliret el numerum quoque episcopo-
:
rum 113, in tilulo notalum ad idem Areislense i le-
ferendum esse, uli colligimus ex perveiu-lo ms. 54
q Novariensi^Ecciesi* Tn ffno Af elatensi hic tilulus i
pracm i t litur Incipil concilium Arelalense tempore
:
Marini actum a cxxm episcopis, ffui et papce Silvestro
scripserunt. 2. Viginti quinque tanlum canones exhi-
beri, non vero 57 uti in vulgalis Concilionim anle
Sirmondum, nec 56, uti Sirmondus edidit. Vide
parle n, c 10, § 2, n. 19.
,
XXII. Concilium Arelatense iii 14 episcoporum.
XXIII. Concilium Valentinum 20 episcoporum.
XXIV. Concilium Taurinantium.
XXV. Concilium Regiense 15 episcoporum.
XXVI. Concilium Arausicum 16 episcoporum.
XXVII. Concilium Vasense.
XXVIH. Concilium Agalhense 25 episcoporum.
XXIX. Concilium Auretianense 20 episcojiorun:.
CONCILIA SPANI.E.
XXX. Concilium Eliberinum 18 episcoporum.
prcef. prce- XXXI. Concilium Tarraconense 10 episcoporum.
XXXII. Concilium Gerundense 7 ejnscoporum.
L» XXXIII. Concilium Ccesuraugustanum 12 episcn-
porum.
Condiilit, et nobis congrua frena dedit.
L'lbene fumktus jusio moderamiue possit
:
Iiilemerata gerens clericus ordo regi.
Pontifices summi vilerum praecenta sequentes
Planius lia?c u.ouitis exuosuere suis.
prcejatio ejus- Hinc fidei noslraisepandit semita, el omnes
Errorum dainnant dogmala sancta vias.
Quisque Dei famulus tuerit, Cliristique sacerdos,
Hoc sale conditus dulcia uiella lluet.
Pro sacrum al. sacri ; pro gerens al. regens ; pro
clericusordo al. clerus et ordo; pro planius al. ple-
nius ; pro (luet al./reif. Edili et mss. onmes habent
pontificis summi : reslituo pontifices summi : nam
sensus id exigit, etnihil frequenlius in mss. quam nt
•
e et i inler se commutentur. Quod anleni primo
versu dicilur Concilium sacrum, inlelligendum esl de
omnibus conciliis, non de solo Nicceno.
 717 ISIDORIA.NA. — PARS III. CAP. XC1\ ns
XXXIV. ConcUium Iterdense 9 cpiscoporum. A Confessio fidei ejuidem pap;e ad eumdein Ppu-
II.

XXXV. Concilium Valentihum G episcopomm. linum. Ua;c duocapitul sunt in collcctione huctoiuo
i

XXXVI. Synodus i Tolelana 18 episcoporum. inipressa cap. 55.

XXXVII. Synodus n Toletana 9 episcopornm. III. Epistola Siricii papa ad llimerium episcopum
XXXVIII. Synodus iii Totetana 6~2 episcoporum. Tarraconensem. Esl in editione Conciliorum epist. 1
XXXiX. Synodus iv Tolelana 4(> episcoporum. ejus lem pnnlificis.
XL. Sunodus Bracarensis r, 9 [AI., 8| episcoporum. IV. Ejusdcm Siricii per diversos episcopos missn.
XLI. Synodus Bracarensis n 12 episcoporum ara Ibid. ep. 5.
Di-X.
XLII. a Capitula ex Orientcdium Palrum synodis V. Ejusdem Siricii per diversos episcopos directa.
Epist. 2.
a Mttrtino ewscopo Gallicia ordinata atque collectu.
"68XLHI. Synodus Spalensis i, 8 episcoporum. VI. Epistola Innocentii papa ad Decenlium episc.o-
XLlV. Synoclus Spalensis u, 8 episcoporum. pum Eugubinum. In Concilioruin edilioue <st Inno-
cenlii epist. 1.
XLV. k Sentenlicc qua. in veleribus exemplaribus
Conciliorum non liabentur, sed a quibusdum inserttv VII. Cujus supra ad Vicloricum Rothomagensem.
sunt. Ilae autein sententiae sunt cauones 23 in ynl- Ep. 2.
gatis subjecli concilio Agaihensi a can. 48 usjiie VI II. Cujus supra ad Exsuperium Tolosamtm epi-
ad 70. Quo loco moneudum esl has sententias scopum : ep. 5.
omitli in corpore Codicum Vindebonensis, Yali- IX Ctijus supra ad Eelicem rpisropum. Ep. 4
cati.i 1541 et aliorum similium, hcet in pnemis a B X. Ad Maximum et Severum episcopos. Ep. 5.
tahula capitulorum notenlur num. 45 quo ex dcfectu XI. Ad Agapilum, Macedonium el Marinum epi-
capitula hujus primae partis esse debeient solum 44. scopos. Ep. 6.
Cum vero eaedem sententiae in iisdem Mss. subne- XII. Ad Ihtfum et ccvleros per Macedcniam con-
clanlur canonibus Agalhensibus 47, forte ne super- stitutos. Ep. 7.
flne repeterentur capitulo 45, in corpore omissae XIII. Ad Florentinum Tiburtinensem episcopum.
furriint. At cuin in tabula, primigeniae colleciionis Ep. 8.
imlire, hae senfenliac affiganlur eidem capitulo 45 , XIV. Ad Probum. Ep. 9.
nihil ambigimus quin in primigtniis exemplis ita hoc XV. Ad Aurelium el Augustinum Africauos episco-
loco luerint descriptae uti eas separatini descriptas pos. Ep. 10.
inveivmus in m*. auctioris collcctionis llispanicae
XVI. Ad Aitrelium Carlhaginensem. Ep. 11.
cardinalis Passionei, nec n n in ms. Val. 4587
XVII. Ad eitmdem. Ep. 12.
Joannis Baptistac Perezii, qui nolat eas legi in line
XVIII. Ad Julianam nobilem erliorlatoria. Ep. 13.
omniiim conciliorum in Codice Lucensi ac ex aliis :

XIX. Ad Bonifacium prcsbylerum. Ep. 14.

ilem Hispanicis Cndicibus ipsas post conciliuni To-
lelanum xvu lypis dedit Garsias Loaisa, ac ex ipso
XX. Ad Al xaudrum Antiochenum episcopum.
Eo. 15.
recusae sunl tom. VIII Conci'iorum edil. Venelae,
XXI. Ad Maximianum episcopum. Ep. 16.
col. 91. Confer quae de canonuni Agathensiuin nu-
XXII. Ad Alexandrum Antiochenum Ep. 17.
niero dicemus pan. iv, c. 4, n. 21.
XXIII. Ad eumdem. Ep. 18.
Post praeniissam primae parlis tabulam ijisa docu-
menla subjiciuntur.
C XXIV. Ad Acacium Beroca episcopuoi. Ep. 19.
XXV. Ad Luwenlium Seniensem cpiscopum. Ep. 20.
15. Tum profertur tabula pi.rlis sccunlrc cum
c
Supplenda essct in hac lahula alia epistola ln-
capilulis 102, in quam haec brevior praefatio legit;ir. nocentii ad Marcianum Naissilanum episcopum
« Ilactenus digeslis conciliis SS. Palrum, seqinn- quae in corpo e omnium Codicum hujus colleclin-
,

tur decreta prxsulum Romanorura. Praefaiae sedis nis legitur, et in Couciliis est ep.st. 21. At cuin in-
apostolicae praesulum constituta, quae ad fi.iei regu- dex eorumdem Codicum illam non notet, satis sit ij
lam vel ad ecclesiaslicam perlinent disciplinam, in monuisse , ut ne nunn ros caelerarum epistoiarum
hoc iibro diligenli cura collecta sunt ila ul singu- :
immutare cogamur.
1 rum pontilicum, quotquol decreta a nobis reperta XXVI. Ad Rufum, Eusebium caterosque episcovcs.
'
sunt, nib uniuscujusque epi lolae seriem propriis Ep. 22.
tiiuiis praenolarenlur eo m<>do qio superius prisco-
rum Palriim canom-s nostro siudio onlinati sunt :
XXVII Ad universos Totetanos episcopos. Ep. 25.
qiiatenus lecloris i'n!ustria facilius intelligere possil,
XXVIII. Epistola Zosimi ad llesychiuni episcopum
Salonitanum. In edit. Concil. e, ist. 1 ijusdem onti-
dum capitulis propiiis distincla intendil. * |

licis.

169 DECRETA QUORUMDAM rR.ESUI.UM ROMANOKUH, XXIX. Ejusaem papce ad cterum Ravenneusem.
Ep. 2.
Ad fidei regulam et disciplinam ecciesiasticam
XXX. Epistola Bonifacii papa ad Honorium Au-
constilnia.
gnsium Comiliis e >. I.
: in
I. Epixlola papce Damasi ad Paulinum Anliochenum D XXXI. Rescrivtnm Honorii ad eumdem Bonifacittm ;
cpiscopum. ihidi m
ponl pnediclam epislolam.

a Dominicus Lopez de Barrera in pecu'iari disser- generaimm synodorum canones quam localium. Hujiis
tatione Itomae e lita anno 1757 ostendere conams motli v» ius collectio aucta postmodum fuit additis
esl Codicem antiquum canonum, quem ipse produ- cum aliis, tuin capitulis, siva cxcer, tis S. Mattini
cit, esse ipsum verum veteris Ecclesiae Hispankse Bracarensis.
Codicem juxta reformationem S. Marlini Bracaren- b Hie sententiae veteri rolleciioni additne fuerant
sis disposilum. De colb ctione canonum S. Marlini ex praeicriplo concilii ix Toletani in exord. Dccre-
Bracarensis fuse agit Floiezius tom. IV Hisp. sacr., vimus ut capilula quce in priscis canonibus mininie
pag. 151 et seqq. In Codicibus Goihicis titulus erat : habebantur inserta, pari promuljarentur sententia, ei
Capilula ex Orientaliunt Palrum synodis a Martino antiquis jungerenlur regulis pcrenni jugitate mansuia
Bracarensi episcopo colleclu ad [AL, apud] Lucense et omni revereutia conservandu.
concitium. Recte capitula, sivp, ut antiqui Patres r
In antiquo Codice Palatino 575 praefatio ad epi-
nostri vocabant, Excerpta Martini : neque nomen slolas decretaies hoc liiodo exaralur Hactenus di- :

collectionis canonum aptuin videri deb» l. Ante hanc gestis conciliis sanclorum Patrum sequitutitr decrela
ipsam capilulorum colleclionem fnisse aliam in Hi- prasulum Romunorum. Prafalio. Sedis upuslolicte
spania canonum colleclionem arguitur ex concilio prasulum constituta, qua, elc. Mtlius ila quam se-
Bracarensi i Relecti ex Codice coram corieilio tum
: quentur ct prafala sedis, ut apud Balleriiiios.
 . ,

7iy AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PliOLECOMENA. 720

170 XXXII. llem epistola Bonifacii
po* Guliiw. Ep. 2.
XXXIII. Ejusdem pnpfv ad Hilarhtm JVarbonenscm
episcopum. E >. 5.
XXXIV. Epislola Cce'eslh:i papw ad cphcopos pcr
Gattias con-titutos. In Coneiliorum ediii ne rp. 1.
XXXV. Cujus supra ad episcopos per Viennensem et
iV'arbonensem provinciam constitulos. Ep. 2.
XXXVI. Cujus supra ad episcopos per Aputiam et
Calabriam zonsiitutos. Ep. 5.
XXXVII.EpistoUi Leotvs papw ad Eutijcem prcsby-
tcrutn in nostra edilione episf. 20.
: LXXXIIL Ad
XXXVIII. Cujus supra ad E lavianum Cp.episcopum.
Ep. 25.
XXXIX. Rescriptum Elaviani ad suprudictum Leo-
nem papnm. Ep. 22.
XL. Leonh rcscripluin ad supradictum Elavianum.
Ep. 28.
XLI. Epistola Petri episcopi Ravennensium ad Eu-
tycliem presbijterum. Ep. 25.
XLII. Epistola Leonis ad Ephvsinam sijnodum.
Ep. 3".
XI III. Cvjus supra ad Theodosium Augustum.
Ep. 44.
a I epitco- A LXXVIIl. Cujus supra ad eumdem Ascaninin Tur-
raconensem episcopum. Ep. 5.
LXXIX. Epistola Simplicii papw adZenoncm Spa-
lcnsctn episcopum : in Conciliis ep. 1.
LXXX. Acacii Cp. episcopi ad prwdictum Simpti-
ciutn Romanw urbis episcopum : ibidein post epist. 8
Simplicii.
LXXXl. Epistola Feticis pnpw ad episcopos per
Siciliam. Esl Frlicis III epist. 7.
LXXXIl. Cujus supra ad Acacium Cp. episcopum.
Ep. 6.
Zenonem Spatensem episcopum.
Ep. 8.
LXXXIV. Decreta Gelasii papw generalia : in edit.
Concil. ep. 7.
LXXXV. Ad Sictlienses episcopos. Ep. '0.
LXXXVL Epistota Anastasii papw ad Anastasium
imperalorem dirccta. E t episl. 1 A >asla^ii II.
LVXXVIl. Epistola Symmachi papw ad Cwsarium :
r, in edit. Conc. ep. 5.
LXXXVIIl. Episto'a Hormisdce papce ad Juslinnm
Augustum: ibidem ep. 79 ejusdein pon ilici<.
LXXXIX. Sacra Justini imperatoris ad Ilormis-
dam papam ibid. pnst ep. 40.
:

XLIV. Cujus supra ad Pulcheriam Augustam. XC. Epislola ( seu libettm ) Joannis Cp. ad Hor-
E... 45. misdam papam directa: post eaiudem ep. 48, lom. V
XLV. Cujus snpra itcm ad PuUieriam Augustam. edit. Ven. , col. 621.
Ep. (0. XCI. Hormisda papa ad Jounnem episcopum llli-
XLVI. Ad Martinum et Faustum presbyteros. Ep. Gl cilanw [al. itfi/iciiflnfl?] Ecclesiw. Ep. 24.
XLVII. Ad Tlicodosium Auguslum. Ep. 69. XCIL ltem Hormisdw papce ad eumdem Joaunem
XLVill Ad Pulcheriam Augustam. Ep. 70. episcopum. Ep. 64.
XLIX. Ad Fauslum, Martinum, Petrum, Manelem. XCIH. Ad episcopos per Spaniam constitutos.
el cwteros. Ep 71. Ep. 25.
L. Ad Pulclieriam Augustam. Ep. 79.
XCIV. Ilem Hormisdw papw ad eosdem Spaniw
LI. Ad Anatolium Cp. Episcopum. Ep. 80.
episcopos subjunctis exemplaribus libe.li Jounnis Cp.
LIL Ad Marcianum imperrtfomn.Ep.82.
episcopi. Ep. 51.
LIII. Ad eumdem Marcianum Augustum. Ep. 83.
LIV. Ad Analotium episcopum. Lp. 85. XCV. Ilcm Hormisdw papw ad Salustium Spalen-
LV. Ad Marcianutn Augustum. Ep. 90. sem epis opum. Ep. 26.
LVL Ad synodum Chalcedoncnsem. Ep. 95. *-* XCVI. Ad Epiphanium episcopum Cp. Ep. 80.
LVII. Ad Marcianum Imperatorem. Ep. 104.
XCVII. Item Hormisdw papw ud universos provin-
LVIH Ad Anatolium Cp. episcopum. Ep. lUG. cice Bwlicw episcopos. Ep. 65.
LIX. Ad M
ircianum Augustitm. Ep. 115.
LX. Ad eumdein Marcianum Auguslum. Ep. 150. XCVIII. Vig'lii papw ad Profuturum episccpum :

LXl. Ad eumdetn Marcianum. Ep. 134. in e-.iit. Concil. ep. 2.

LXIL Ad Leonem imperatorem, subjunclis lestimo- XCIX. Epistota Gregorii papw ad Leandrum Sva-
niis per renripta de libris patrum. Ep. 1G5. tenscm episcopum : in edilione M iiirina lib. i Regesli,
LX'II. Ad Turibium Asluricensem episcopum. cp. 43.
Ep. 15.
C. Cujus supra ad eumdem Leandrum : Hb. v,
LXIV. Ad univcrsos episcopos per Italiam provin- ep. 49.
ciam constitutos. Ep.7.
LXV. Ad episcopos per Sicitiam constinitos. Ep. 10. CI. Cujus supra ad prwdiclum antist.tem : lib. u
LXVl. Ad episcopos per Campaniam Samnium et cp. 121.
,

Picetium constitutos. E,>. 4. 172 CII. Cujus supra ad Recaredum regem Go-
LXVII. Ad Januarittm Aquilegensem episcopum. thorum : ibideni ep. 122.

Noiandum esl banc tabulamcapilulorum parii* se-

LXVUI. Ad Rusticum Narbonensem episcopum. cundae in mss. ex quibus illam vulgavit P. Coustm-
Ep. 167.
tius, sicut etiam in alio simili Codice Val. 1341,
LXIX. Ad Anastasium Thessalonicensem episcopum. D duplici vilio biboiare. Nam num. 17, post duas cpi-
Ep. 14.
stolas Innocenlii ad Aurelium per saltum transilil
LXX. Ad Nicetam Aquilegensem episcopum. Ep. 159. aliam cjusdem pontiiicis ad eumdem episcopum
171 LXXl. Ad Africanos episcopos. Ep. 12 edi- qua; in corpore eorumdem Codicum legitur. Hanc
tionis decurtatse. epi tolam , quce in edilione Concilioruin est duode-

LXXII. Ad Theodorum Forojuliensem episcopum. cima, laudalus P. Coustanlius in nolilia epislolarum

Innocentii , num. 41, coi. 932, refert inter suppo-
Ep. 108.
sitas ab Isidoro Mercatore. Aleam reperin in sincera
L XXI II. Ad Leonem Ravennensem episcopum. collectione Hispanica , quae anterior est lsidoro , ei
Ep. 166. millum spurium documentum continet , nobis certis-
LXXIV. M Dioscorum Alexandrinum episcopum. simum est. N n solum enim exstat in Codicibus ejus
Ep. 9. collectionis originis Gallicanx, quos pauca quaedam
LXXV. Ad Campaniam supposititia exhidoro recepissemonebimusnnm. 26,
episcopos per , Samnium
et Picenum constitutos. Ep. 168. verum etiam in exemplaribus originis Hispanicx ,
qurc hanc colleclionein sine nllo spurio Isiduriauo
LXXVI. Hilari papoe synodale decretum : in edit. additamenlo repracsentanl , qualia sunt mss. Vinde-
Cunciliorum epist. 1.
bonense , et alia qu;c Joannes Baptisia Perezius
LXXVII. Cujus sttpra ad Ascaninm et ad univcrsos adliibuil , ac ex iis quidem illain in tabula ejusdem
Tarraconensis provinaw episcop&s. Ep. 2. collcclioiiis deicripsit num. 17, uti didicnnus cx

721 ISIDORIANA.
Cod. Vat. 1587. Id vcl maxiine cmurmal aniiqua
abbrevialio collectionis Hispanic?e b edita a cartli-
a nec plura, nec pauciora in primigenia colleclione
uali de Aguirrc , qune e genuinis exemplis originis
Hispunicie exeerpta fuit. In ea enim eadem epi>tola
allegalur lib. i, lit. 54 , his verbis: Vt nnHus contra
ordiriem canonum efficiatur epi copus. Epi&tola lnno-
cenhi ez integro 16, sed corrigen lnm 17, nam epislola
ad Julianam nobilem , qu e posl ipsam ad Au-
173
relium subjicitur, in eadem abbreviaiione lib. x ,
lit. 6 , nolatitr num. 18. Est aulem ille ipsemel titu-
lus epistolae xit ad Aurelium. Adde quod similiter
laudalur antiquiore abbreviatione emtenla in
in alia
nvs. 5)9 capiluliVeronrmsis, quam ex Codicibus His-
panica collectionc vei uslioribus excerptam vi lebimus
part. iv, cap. 4. lhec enim ibidem leguntur Item
Innocentii adAureiium episcopum. Facile non impona-
tur manus. Episcopus ex laico non ordinetur : qi x sen-
lentix in ca so'a ad Aurelium epistola 12 continci-
lur. Ncque ad supposilionis suspicionem moveal
mendosa consularis nota in vulgatis sic exprcs?a :
Julio quarto et Palladio vivis clarissimis constdibus :
corrigenda enim e>t Junio Quarlo Palladio V. C.
: num rccte animadvertit P. Coustantius congruunt
consule, qui fuit consul Occidentalis anni 416. E con-
tra vero idem P. Coustantius in sua labtila inter
Leonis epistolas ad Marcianum unam addit qtuc in
colleclione deest nam a num. 58 ad 61 quatuor
: ese debet S. Isidornm illud prscfationis fragmentum
ejusdem ponlilicis ad Marcianum epistolas referl ,
cum in corpore sint tantuin tres, et pralermittil
nnam ad Analolinm afligendam numero 58. Quos
errores nos in pramissa tabula emendantes, numeros
capitulorum ad seriem epi. tolarumqiue in colleclione
De anliqua abbreviatione col!ectionis Hispaniea},
quam hoc loco monere opera;
Ballerinii indicant , illud
prelium est es-se illam ipsam quam Cennius quoque
edidit pra misso tilulo
, Codex veterum canonum , tata. Reliqua , quai in mss. repcriunlur, Canon autcm
Ecclesiw Uispana de quo vide Burrielium supra
, Grwce a societate multorum in unum, addita arbilroi
cap. 40, ii. 20. Est qusedam institulio canonica
16 et
in communes distributa. Cennius auctorem
tilulos
Isidorum nostrum inepte cre.lidit Joan. Baplista : fj
Peroz probr-.bilius S. Julianum Tolelanum. Ballerinii
paulo poslobiium S. Juliani eonlectam idoneis ratio-
uibus ostendunt. Praunissa erat ccllcctioni Codicis
Lucemis , unde eam Joa-i. Baplista Percz descripsit.
Reperitur in aliis Codicibus Gothicis Hispanica; col-
leclionis canonum.Duos InijusmodiCodices in Eccle-
sia Tolelana asservari colligitur ex Palae^grajdiia
Hispana tom. XIII Spectaculi Naiura; pag. 316, quo-
rum antiquiorimtio hae nota in-ignitur: Itulioatus est
tiber iste xiv Kalendas Februarias wra dcccc.lxxxvi,
hoc cst anno 948. Hernandezius, ut ipse quidem pro-
lc.ssus fueral supra cap. 42, num. 59, in animum in-
duxerat isliusmodi excerpta anonum sive institu- < ,
lionem tanonicam correctiorem recudere tom. II
Patrum Toletanorum sed ulilissimum hoc consilium
; pro culmine sedis aposlolicx non impur concitiorum
ncseio qua de causa exsecutus non fuit. ln inslru-
menlo Ferdinandi I anno 1046 , lom. XVI Hisp.
sacr. , pag. 458 mentio lit Codicis Canonum in ha;e
, in concilio ui Toletano ann 589, cap. 1, haec eadeni
verba Elegitnus eliam ex eis quidquid in sanclissimutn
:
canonem el Cothicam legem invenitur de rebellionibus,
vel contradicloribus regis sive de facultatibus eorum,
, sulum Ilomanorum epistola; : qme fortasse respiciunt
ficul in libro secundo et in ejus titulis conslilulum ,
,
vel exaratum a prioribus sanctis Patribus scriptum
esse decernitur. Fortasse legendum in libro septimo ,
qui in indice veterum canonum Ecclesia; Hispanai
est, de Ilonestate el Negoliis principum: vel inlelli-
gciidum potius id est de libro secundo Fori Judi-
cum et legis Gotbiccc, sive Wisigothoium.
b Vide parl. iv, c. 5.
« Qua ratione potuerit in Etymologiis
lsitlorus
vcrba praifationis collectionis, quorum gesla in lioc
opere condila conlinetilur, usurpare cxplicui c. 51,
n. 16. Exislimo cnim , lum hoc loco„. Ium aliis
Isidor.um vel ad margincm, vcl in conie.viu couipen-
diis litlcrarum indicasse scripta cx qiiibus prolicic-
bat: qua; compendia librarii vel incuria vcl igno-
ranlia neglexcrunt. Suspicor cliam vclcicm praefa-
tionetn collectionis canouuui , qu.c ante ElymoLogja,-
,,,
- PARS III. CAP. XCL •»»
A legunlur rcvocavimus. lUec interim docnmenla
,
fuere descripta.
§111. De tempore , toco et auctore ejusdem
colleclionis.
16. c Cum recentius descriptse primigenia; colle-
ciionis Hispanicac documentmn sit concilium Tole-
lanum iv celebratum anno 653 , haec collectio 174
post hunc annum digesta perspiciiur. porro Cum
pnefatio primac partis lere tota inveniatur in libro vi
Originuni S. I-ilori Hispalensis , cap. 16,dubium
esse potest num pnefationis auclor ex S. Isidoro
: sump-eril,an poiius S. Isidorus ex procfaiione ila
prolecerit, sicut idem ex aliis auctoribus, tacitis
identid m
nominibus , alia atque alia derivare con-
suevit. Hoc autem posterius omnino dicendum sua-
dent illa prafatioms a»que ac Isidoriani excerpli vcr-
g ba Quorum ( conciliorum ) etiatn gesta in hoc opcrc
:
continentur. Hnec enim , ut post Antonium Augusli-
,
quidem pra fationi colleclionis gcslis conciliorum
pra;missa; non vero Originum libris qui nulla syno-
,
, dorum gesta reprasenlant ac proptcrea ccrtum :
traduxisse in suos Originum libros, ct dum illud
exscnberct , ea quoque verba qua; in Originum
opere erant omitienda , inadvorlcnter recepisse. H;cc
ergo pr.i falio cum annexa colleclione Iucubrala fuit
ante aliquanto quam S. Isidorus libros Originum
rum opus absolutum exstabat , solum contcntam
fuisse verbis quie Ballerinii supra prolulerunt
illis
Canones generalium conciliorum... apocrypha depit-
ex ipsis Etymologiis ab aliquo qui post Isidorum
collectionem auxerit. Neque asseitior Balleiiniis, qui
pra-fationis et colleclionis lempus clare deduci aiunt
inter auniun d55,quo habita fuit iv synodus Tolelana
et annum 656 quo hidorus obiit. Nam Isidorus , ut
,
cap. 21 el 27 demonstravi, anno circiter 650 Codi-
cem Etymologiarnm ad Braulionem misit, acproinde
ante itt lempus jam exstabat pracfatio collectionis
quam Isidorus Eiymologiis inseruit. Sane quamvis
concedere vtlimus (quod liqui.lo non constat) Isido-
rum parlem aliquam in collcctione canonum ha-
buisse, cum aliunde perspectum habeamus ante ip-
sum Isidorum colleciioneni quamdam exsiitissc ,
hanc, quam nunc in mss. habemus prsefalionem atl ,
veterem colleclionein peitinuisse nou cst cur ne-
,
geinus. Ballerinii ad illa veiba prafalionis, subji-
cientes etiam decrela Romanorum pra'sulum, in quibus
exstal auctorilas , nolaudum es^e dicunt teslimoniuin
Hi panoriundcauctoritalc Roroani ponliucis. Sedjam
)
anclorilas pra^dicabatur Maneanl in suo vigore con-
:
!
ciliorum omnium constituta, sitml ct synodica: prw-
pnefationem colleclionis Hispaniac. Aute id tempns
S. Marlinus Dumiensis in epist. ad Bonifacium tlc
liina Mersione Nam elego manifcslius hic cognovi
:
quod de itutitutione baptismalis metropolilanus Itujus
prtivincue ante Itos aliquos annos ab ipsa bcatissimi
Pctri calhedra certissima; aucloritatis jormulam pos-
tulavit cujus eliam exemplar curiosius tegcns ita
.
reperi scripium , etc. Qtuv ex Iiomani antistilis aucto-
ritate saceritoles hujus provincia: relinentesscripla, elc.
Et vcrsus linem Teneant a nobis fiducialilcr, quod ct
:
per auctoritaicm Romanm sedis csl tradilum , etc.
llaque crediderim Hispanos poslquam ad eoTtim
, ,
iiianiis colkctio canouum Dionysii Fxigui devcnil
,
non mullum dislulissc simili pradalionc, cl nomiullis
addilamonlis anliquam suain cpllcctionem augcre et
refunnaie»
 —
7-23 AD OPERA S. ISIDORI HISPALENSIS PROLEGO.MENA. 724
scriberet. Porro Qriginum, seu Eiymologiarum libros A nio Pelri de Marca , qui in Opusculis pag. 201 hanc
poslremuin S. Lilori opus fuisse , quod moriens colleelioriem post Chalcedonense Leonis anctoritale
imperfectum reliquit , S. Braulio in prccnolatione ad edilam et Occidentalibus Lcclesiis coinmunem pu-
poedem lihros teslalur. Ille autem ohiit anno 65(5. tavit.
Hinc collectionis tcmpus clare deducitnr, nimirum 1 i.
h Nuoc de Hispano auctore conjieere lioeat.
inler annum 655 quo habita fuil synodus iv Tolelana, N.muullos in Hispania hunc Codicem canonum att«i-
ct animm 650. buisse S. tsidnro Hispalensi lestatur Antonius
17. a llanc autem coheetionem, ex cujus prcefa- Augustinus in Judicio ac censv.ra de quibusdam iel--
J7g
tione S. Isidorus Hispalensis episcopu^ memoralum ribus canonum ecclesxaslicorum cotlectoribus. Duo au-
fragmeiitum decerpsit,in HispaniU lucubraiam 175 lem liac in re (iifficultatem facessere queunt. 1. Quod
hiisse duhitare non licet. Vetustiores q idem hujus S. B au'io in prcenotatione ad libros Originum, et
collectonis Codices qui ad originem magis acce- , S. Ihlefonsus de Viris illustrihus cap. 9 qui catalo-
dunt ILspani sunt et anliquo charactere Gothico
, , gum Operum S. Isidori contexunt, nullam hujus
ILspanorum proprio scripli. JEvx notalio Hi pano- colleciionis mentionem
faciunt. 2.Quod cutn in lihros
rura peculiaris, quce in pluribus eiiam non Hisjianis Originnm traducta fuerit pa r s non exigua praefaiionis
documenlis posl consulares notas signaiur, Hispani- eidem colleclioni prcefixce , incredihile sil S. Isido-
cam originem palam declaiat. Qnid dicendum de rum qui ex aliis scriploribus non pauca excerpsit,
,

synodis Hispanis quibus hcec coilectio abnndal?

, ex sua quo uie prcefatione qucedam tran^cripsisse.
Quid de decretalibns Romanorum pontificum episto Cum vero S. Isiilori celati maxinie conveniant recen-
Jis in eadem exhibilis qucc ad Hispanos datce fuee? g tiora ejusdem collectionis riocumenta , nimiuim sy
Qua iu re omitienda non e t prcechira animadversio nodus Hispalensisn auni 619 acTolelana iv anni 655
P. Coustantii in prcefatione lom. I epislolar. R unan. quihus ipse prcefuit non incongrue ejus auctor ;

pontif., num. 147 Quod auiem e veteribe.s hisce

: < jamdiu creditus est idem S. I-idorus ut ex Gratiano ,

lilteris nullam omisit (juain ad Hispanos datam , c dligitur, qui f.agmentuin prcefalionis in primarn
norimns, id sane vel ipsoetiam tacente , Hspanum partem proprium ejusdem colkclionis Isidoro tribuit
illu.n fui-se docet. Priuuis omnium in lucem edidit dist. 16, c. 1. Cerie vero si non ipse Isidorus alius ,

epislolas Hilari ad Ascanium Tarraconensein , Sim- eaitem jussu ejusdem collectionem concinnasse vide-
plicii et Felicis ad Zenonem Hispalensem Hormisdce , lur et hac d; causa accidit ut pseudo-Isidirus, qui
;

dua> ad Joannem Iliicitsnum ejusdem papce uoam , hanc collectionem in suam trariuxit, usurpavit Isi-
ad Salustium Hispaiensem , alteram ad episeopos dori nomen , prcefalionique st;ce titulum affixerit
Bcet c;e, alias itidem duas ad episcopos Hispanice S. Isidori episcopi, eo quod eam collectionem vel a
cum Joa nis CP. lihello missas Vigilii denique ad , S. Isidoro episcopo Hispalensi , vel ejus consilio
Profuturum Bracaren-em. An non et Hispanum se digestam fama tra Jiderat. Fuisse quidem anliquiores
prodit cum. .. e Gregorii lilleris , quas fere innu-
, Codices canonum , eosque lectos in anteriorihus
ineras hahenius, quatuor demun exhibet tres viJe- , Hispanis concihis liquet ex § 1 , n. 10. Cum porro
licetari Lcandruni His;;alensem unam ad Goihorum , nonnulla in ipsis deessent, ei forte etiam que in eis-
icgem Rec;ue >um, relictis alits; utpolead Hispanos dem ccnlinehaiilur, non omnino essent ordinata, sed
non datis ? i Ula tandem piccfalionis , ubi traditur confusa veleres Codices recognoscendi et augendi
;

symholi Constantinopolilani lides a tota Greecia et ac in meliorem formam reJigendi consilium S. Isi-
Laiinitfite in ecclesiis prwdicari, palam faciunl ejns doro iu mentem venit: cui forlassis orcasionem et
prcefaiiouis el collectionis suhue.\a3 auctorcm ILspa- stiinulum pri-buit canon quarlus concilii Tolelani lv
num esse qui quorl Toletana synodus iii per omnes
, in quo ea generalis conciliorum celebrandorura re-
lcclesias llispaniai lieri jusserat canone primo , id gula prce cripta fuit ul omnibus in suis locis in silen-
,

apud eas sua setate jam receptum videns , omnihus tio considenlibus , diaconus alba indutus , Codicetr.
Latinis Ecclesiis ceque usiialum credidit. Cerle cum canonum in medio proferens capitula de conciliis ,

eju^modi ususnonnisi ^erius a caeieii- Oeeidentalibus agendis pronuntiet.

admissrs fuerit,quemadmo lum idem P. Couslantius
prohavil. n. 159, cemonisi HNpanus eam st-n enliam 1^7 § ^ • DeadJitumenlis quw primiyenice collectio-
pra;f;iioui inserere poluil. Ex his aut- m conuit opi- ni Hispanicte subinde accesserunt. Vindicantur docu*

" Omissa exemplar coll ctionis antquce poslannum 655 sive

est in colleclione veteri Hispanica epi- ,

siola ab Isiduro, sive ab alio auctce cum aliis communica-

S. Gregorii Magni ad Claudium ducein Hispa-
paiium. Verha p; a;faiionis quam ( synodum Con- lum fuisse ex qno proin le tabula capiluni in alia
, ,

siautinopoliianam ) lota Grwcia et Lalinitas in eccle- exemplaria etiam auetiora transiit. Pseudo lsidorus
siis prwdicant, non necessario arguuut pnefationem aulem nomen Isidori Hispalensis sibi a-ssurnpsit vei
f.iclam fuisse post tirliam synodum Toleiana pos- quod celeberrimum hoc eratinter Hispanos.vel quod
i
;

sunt enim iulelligi non de symbolo quod ex pra3- cum col ectionem veterem Hispanam veluli pro solo
,

scriplo hujus synodi in ecc:esiis Hispanicc, prius- D ac fundamento suce lictionis staluisset in ea reperil ,

quaui or.ilio domioica diceretur, a populo voce cla a ultimam synodum esse Hi-paleusem u cui prceluit, ,

Oecaniahatur seu prcedicah «tur, sel ile ipsa synodo el primo loco suhscripii Isidorus , qua absoluta
Constantino;;olilana q am lota E clesia veneraha- ,synodo. iHico sequilur pra^fuio brevis al episiolas
lur, ut can. 11 ejusdem conci'ii Tolelani ui exprimi- decreales R imanorum ponlilicum Haclenus digestis :

tur Quicunqae aliam fidem el communiunem callioli-

: conciliis SS. Palrutn sequenlur [ AL, sequuntur de- \

cam prwler ecclesiaslicum universalem, esse crediderit

,
crcta prwsulum Iiomanorum. quolquol decrcta a . .

(illam dicimus Ecclcsiam quw Nicwni Constantino- nobis reperla sunl

,
sub uniuscujusque epistolw seriem
, ,

politani , et primi Ephesini , et Cliatcedonensis con- propriis titulis prwnolarentur eo modo , quo superius
citii decreta tenet pariter et , anathema sit. honorat priscorum Palrum canones «os/ro studio ordinali sunl.
b Nuil » ptofeclo in eo esl diiiiculias, quud S. Isi- Niiiil faciliusquam utaichilectus collectionis pseudo-

dotus praef Uionem Co&icH canonum suisEtymolugiis Isidoriance in imperio Franco-Gallico existens creJe-
inseruerit, quainvis auclor praf ilionis ipse crelalur. ret Patres concilii n Hispalensis ac potissimum
,

Sedaliunde nullum est argumentum, ex quo colligere I -idorumqui prccfuit veterem colleclionem Hispa-
,
,

posaimus pi;cfationem ab ipso faclam, aul ah alio nam , quam ipse interiiolare decreverat , ordinasse.
ejus jussu. Nam cum Codex canonum jam anl: exi •
An aulem lama olim fueril anle confictam pseudo-
steiel, bac ipsa pradatione potuit esse ornatus QuoJ lsidorianain colleclionem quod Isidorus caiionihus ,

l>o IreiiM moniiineuia ejusinodi collectioiufi sini cou- ordinandis operam suam a Ihibuoiit , e.\ nullis anli-
ciliuui Hispalense u et Toletanuui iv, arguil quidem •jiiis monumentis colligitur.
 , ,

7-23 ISIDJRIANA. TARS III. CAP. XCl. 720

menla in auctiore coV.eclione Uispamea subjecta con- A Hormisda pupa edila. Est decrelniu de apocryphis,
cilio ConstanlinopoHtano u, alias generuli sexlo. quod in vulgalis conciliorum Gelasio tribuituf , de
quo vide parl. n, c. II § 5. ,

19. His de primigenia Hispanica eollecione pcr-

H
H cc auclior collectio, cujus
21. recenlius docu-
scriptis, additamenla, quae eidem deinceps fueiunl iu-
menlum esl synodus Toletana xvn anni 69i, usui
serta, explicanda sunt. Antiquiores ad lilio:;es legtin-
/uit auelori ejus Breviationis seu indieis canonum
lur in velustissimo Codice Vindebonensi 41 aliisque
collecliouis Hispanica?, de quo plura dicemus pirle
siinilibus. Hi posl Bracarensis primse synodi inilium,
iv, c. 5. Numeri enimcapiiulorum, quibus documen-
quae in praunissa labula notatur num. 40 ins' runt ,
ta ejusdem colle tionis ibidem allegmttir, cum iis
sine ullo numero ac extra locum proprium novem
niiineris plane congruuut, qui in bac aucliori colle-
synodos Toletanas, nimirum quinlam ct cocleras usque
ctione inveiiiuntur. Hajc esl illud Corpus Canonum,
ad decimam terliani anni 683, ac poslea repelu, t
quod Alexander lil authent cum appellavit , ul patel
Bracarensem i et inlegrain afferunt; et post Mariini
ex his verbis lnnocentii 111 i ep. 121 ad Peirum i

Bracarensis capitula addunl aliam synoduiu Bracaren-

Compostellanum lib. u Emeritense vero concilium au-
:

sein anni 675 et reliqua subjiciurit, qua? in iaudata

thenticum esse multis rationibus udstruebat ; tum quia
labula primaevie coleetionis indicantur. Cuin eju-mo-
cum aliis concitiis continetur libro qui Corpus ca- i i

di Codices, qui Toletanas synodos diligenliori cura

collecias receperunt, rvcentiorem prseferant Tole.a-
nani xui anni c83, careant aulem Toletana xiv ce-
lebrata anno seq enti o8i, exploralum videtur haec
additinieiiia in primo ejusmodi additinnum exemp.o
accessisse paulo post ipsam synodum Toleianam xui
antequ.im deciina quarta haberetur.
20. b Novas adJitioncs deinde suscepit luec co le-
;
nonum appcllatur, quem Alexander papa per inter-
loculionem authenticum appellavit; lum quia,e\c. Con-
cilium Emciilense in meinorala tanluni auclioii coi-
lectione describilur. O.nnia quidem ejus documeiita
fj
sincera sunt , et nolhis quibusque cadem colleclio
est expers. Diflicultatem quispiam ingeret ex Con-
stanliiiopolitano u quod, ul ibidem profertur, non-
,

nulli post magnuni Baronitmi in suspicionem adduxe-

ciio, quas exhibcntCodices quos Antonius Augu-linus
rtint ob eas prxseitim epistolas qua; ipsi subjectse
pr:e oc ilis liabuil, exemplum Lucense quo Peiezius I

legunlur. Conslantinopolitana synodus, qu:e in hac

laiidat, Codex Urg^llensis Eecle?ir, aliique nonnul-
collectione inscribitur secundu, est conciliuin sexlurj
li, ita tamen ut in his synoJi oinnes cujuque urbis ?i-
generale Constanlinopoli contra Monollielitas cele-
mul ex ordine, continua numeroruni serie, describnn-
bialum secundum autem Conslantinopolilanum di-
:
tur. Iu Grscis enim conciliis posl Constantinopolila-
citur ex ordine ipsius colleclionis , in qua Constanli-
num i additur Con-tanlinopolitanuin n, sera 720, cum
nopolitano i statim subjicitur ; vel etiam quia syno-
quinque epistolis ad ipsuin periinentihus, videlicet
dus v Hispanis erat ignota ac proplerea in concilio
;
una Leonis 11 ad e^iscopos Hispanos, alia ejusdem ad
Toletano xiv h?ec synodusConsiantinopolitana (sexla
Qiiiiicum, terlia ejus lein ad Simplicium comilem
generalis)post Chalcedonensem recipienda etCodici
quarta Benedicti pie-byteri posl Leonem elecii ad Pe-
ex ordine inserenda dHcernitur. Non omnia ejusdem
irum notarium regionariuni, et quinta pr.edicli Leo-
nis II ad Ervigiiun regem. In Gailicanis synodo Va-
synodi 179
g^sta ad Hispauos missa , sed delinitio
iidei , acclamationes episcoporum , qu e el prospho-
sensi isubjicitur Vasensis n anni 320, et posi Aurelia-
neticus dicunlur, et edictum fidei ab imperalore ui-
nensem riescrihilur altera aiuii 533, nec non quin-
i

rectum lantuuunodo transmissa fuerunl. LNeque eiuir)

que 178 ana Galli ana documenta, id est, conciliuin p
initio cuncla gesla, sed priecipua capila (itiipsuiii
Epaunense anni 517, Carpenioratense anni 527, Ar-
Cbalcedonensi pariler accidisse vidimus tom. 11,
Ve nense i anni 555, ejusdem Arvernensis epistola ad
col. 1218) Latine reddita, et in Hispanias directa.ui
Teodeberlum reg m, et Arvernense n anni 5i9, quod
Leo II iq epistola ad Hispanos episcopos iradit. Ex
lamen cum eaindem prscfatii nem, eosdemque canones
hac autem epistola , non vero ex inierpretaiione
habea! ac Aurelianense v, recte monuit Perezius polius
lotius synodi , se omnem ordinem cjestorum geslaque
dicendiini csse quinium Atirelianense. In Hipanicis
ordinum cognovisse lidem episcopi in laudaio Toie-
post Toletaru n iv, subduntur ordinaiim propriis kem
tano concilio pronunliant. Soia vero dclinilio quae ad
uumeris disliucla tredecim alia ejuslem urbis conci-
aclionem 17 sexlie generalis synodi p< rliiiel , Codici
lia a v ad xvn quod coactum f"u't anno 0'J4, et
po^t duas synodos Hi-pdenses additur Emeritensis
canonum auctiori inseria fuil. Quod si buic Conslan-
anni 666, nec omittuntur Sentenlice qucv in veteribus
tinopolilano concilio habito an. 680 et 681 eodem m
Codice afligilur sera 720 quic respondel anno 682
exemplaribus conciliorum non liabenlur : adeo ut capi- ,

id errori collectoris tribuendum qui ex transniissa

tula hujus partis in bis codicibus sint 1 8 quoi um seriein ,

ejusdem conciiii delinitione notis cbronicis experte

videsis parl. iv, c. 5, n. 5. Cum his mss. coin inu ,t
cod. Vat. Palat. 575, elsi imperfeclus sit et ordine
verum annuni eolligere nequaquam potu t. Opponunt
in Leonis 11 litieris tra Ji concilium celebratum in-
perlurbalus, exeinplum ms. eardinalis Passionei, quod
lauien cum sit mutilum, caret conciliis GraeciaeetAfri-
dictione tjmen acta novissimarmn actio-
ix, quiii

cJ:, ac in Gaibcani post duo Vasensia et Agathens» de-

i
num i7 18 iudiciionem x praeferant, Veium elsi
et
apud Graecos mense Septembiis anni 681 inchoarefc
licit.HiquoqueCodicessynodoToletancen siibneciuul
dwas epi-tolas Monlani episcopi Tolelaui, unam ad D indiclio x , Leo tamen uli voluit indiciione x, quae
apinl Romanos adbuc decurrebal. Neque moveat in
fralres et iilios terrilorii Palentini, alleram ad Turri-
epislola ejusdem ponlilic s ad regem Ei vigium (quani
biuni el synolo Tbletanae hi adjiciunt homiliam S.
:

Benedicti epistolaj in Codicibus subjectam Loaisn

Leandri episcopi ob conversionem genli, posl consti- ,

tutos canones habitani, et alia noiinulh. ln secuiida

eidem Benedicto tribuendam pneter noslrorum Co-
dicum lidem perperam credidit) scribi imperatorera
veropartepostS.Cregorii epistolas.quaepriinigeniam ,

co lectioneni c audunt, num. 10 jadduutur DecrelaRo- de congreganda synodo dedisse lilteras ad Agalho-
mancv sedis de recipiendis et non recipiendis libris ab iem , ciun ad Domnum dederit. Cum eniui ea^dem
litterui ad Domnuin scriptai post ejus morteni Ro-
,

8
Hujusmodi addilionesfactas pulo in anliquis
alia monumenta antiquiora quae ab antiquis collecto-
ipsis exemplaribus, el interduin privato
quorumdam ribus neglecta i ueranl, aut eorum diligenliain elTuge-
studio ex quo accidit ut velus tabula semper re-
:
ranl , fere ul nunc accidit, ul cidlecliones conciliorum
manserit, cum posteriores librarii Codices veleres,
quie lypis vulgantur, iraclu temporis auctiores eva-
ul reperiebant, describerent, et ut alia
exemplaria danl. Exemplum collectionis Hispanic.e canouum,
alns smt auctiora, el diversum ordiuem pra;ferant.
b quod olim luil cardinalis Passionei, ut jam indicavi,
Exemplaria veteris Hispanieae collectionis ita
nunc cuin aliis ejus mss. Codicibus in bibliotlieca An-
aucla fuerunt, ut non soluin adjicerenlur coucilia
quac gelica Roiiue asseivatur.
postS Isidorim» ce!ebrala fuerunt, scdctius reremui
r-27 AD OPERA S. ISIDOIU HISPALENSIS PROLECOMENA. 728
niam allal* Agathoni ejus successori tradil* ftie-
, A secunda prxfalione lestatur. Addemus tandem in
rint.Leo has ad Agathonemdirectas scribere potuit. eodem eiemplo S. jEmiliani inveniri epistolain
.Nihil igilur grave opponilurquominus h:ec doeunenta Turribii postea Asluricensis episcopi ad I laciiim et
r-eplimi sseculi ad Hispanosdala , et ab Hispaiiis hiiic Ceponium, abjurationem haeresis Priscillnncc factaa
vetustNsinisellispanicse collectioni sub linem ejusdcm ab episcopis Diclinio et Symposio^ et concilii Tole-
scptimi sseculi.ant sub octavi inilium adjecla sincera lani i senlenliam de communione quibusdam epi-
credanlur adeo ul hoc canonum cnrpus his aliisque
: scopis reddenda vel negauda. Haec documenla, qnaa
addilamentis auclum Alexander III authenticum jnre Ambrosius M «rales ex eodem S. ^miliani Codice
alfirmaverit. ediderat, a Baluzio aliisque in dubium vucata, defen-
22. a Codex S. ./£miliani,cujiis Perezius meminit,
dimus loni. I, col. 1475, et plenius tom. II, col.
alia peculiaria documenla in Hispaiiiensibus conci- 1376 seqq.
liispncbuit, nimirum Caesaraugu tauum n anui 592
amii 691 ; Barciuomnsia duo, unum circa an-
I 81 § ^• — Notabilis dislinclio codicum onginis Ui-
el iii
spanicw et oriyinis Gallicanw.
uum 540, allerum anni 599;Oscense anni 598;
Egarense anni 614 ; duoToletana a decem et septcm 25. Duas s^ecies Codicum h<jus collcctionis dis-
jam memoratis distincta, unum amii xu «eea- 180 tingiiere permagni interest, quorumalii sunt Hispi-
r.-di regis, id esl auai 597 ; al ud sub Gundeinaro nic;e originis , Gallicana:.
Hispanica? origiuis
alii
anni 61u, et legem regis Chinlilke, qu?e Synodum appellamus Codices qui in Hispania frfquenliores,
Toletanum v confirmavil, ac Synodimi Narbonensem vel ex Hispania in alias regiones traducii puram re-
anni 589, qu;e idcirco inler Hispanica concilia in- B pncsenlanl colb clioncm Hispanicam. Stmt aulem
serta fuil, quia lunc provincia Narbonensis priina quidam alii Codices qui, ctsi eamdem c< Heclionem
Golhis principibus in Hispani regnantibus suberai,
i contineanl, duobns tamen ab ea quam pui illi Codi-
t una erat ex sex provinciisllispanire, ac Narbo- ces exliibenl non minimum discrepant, iiimirum lum
nensis melropolila cum suis sufiraganeis Hispanis «tb non paucas lectiones ex ingenio cmeiidalas, qua:
«onciliis intererat ac subscribebtl. St-phanus Balu- a vera Iejyioiie maxiine absunt, tun ob quscdam
zius in prafalinne ad novam concilioru n Colleciio- adtlila eaplta, vel etiam iniegra «lo umenla. quae iu
nein niim. 45 scribit Jocinnc$ Baptisla Perezius su-
: putis ejusdem colleclionis exemplaribus non inve-
spici<,)iem [acil de [alsitale duoritm conciliorum Tole- niimtur. Hos auiein Codicrs GalliraiKU origiuis
tanorum, eyis nimirum quod sub Gundemaro recje cele- idcirco vocamus, qua omnes quos bujus generis
bratum dicilur, et allerius quod snb Recaredo,ut patel essedepreliendimus, in Galliis frequenliores sunt, et
exsecunda prce[utione ejus ad Concilia Rumum missa. qui alibi tx-iani e Galliis provenerunl ; adeo ut
At Perezii verba iiulain falsialis tumicionem inji- borum origo Galliis tnbuenda videalur. Tales sunt
ciunt. Sdum ea proprio numero el l<co una cuin Codex Vaiican. 1541, quem ad Augustodunensem
«eleris nequaquam notata admiratur, el cur id acci- Eccle-iam peninuisse vidimus , ac tres Gallicani
derit conjicere studet. « Illud orro (inquil in laudala(
n.emorati a P.Cou-tantio, Luudunensis Bellovaci n-
prxfaiione secunda edita in Appaiatui Coneiiiorum sis, ct Noviomensis, quos cum lautlalo Valicano
edilionis Venet* col. 50) mibi magis cst duhium, omnino coucordare, ex iis qux idem Couslaniius
cur hoc concilium sub Gundemaro, et allerum Tole- noiavit plane perspeximus. Hi vero Codicrs nec pri-
tanum anno xn Recaredi, hic eliam a nobis descri- p migeniam breviorem, nec illam aucliorem collectio-
pium, non sint relala in num rum Tolelanorum, nem Hispanicam continenl, <|uam num. 20 explica-
cum ex ordine temporum quarlum et quintum in- vimus, sed il am tiua^ additamenta praefiert recensila
scribi debuissent qui numerus sequenlibus conciliis
: num. 19, quulcm in Vindebonensi originis llispanic;e
conslanter tribui solet. Neque vero addilum no.-lra inveniiiius b .
aHate numerum conciliis Toletanis afhrmare quis- 24. Quanlum ad arbit^arias emendalionos , quibus
piaui polesl cum Gothos eod
; numero usos ex m Codices Gallican e originis ab exemplaribus origiuis
cap. 9 concilii Toletani xiii di^camu ; , ubi quod nobis Hispanicx polissimum difleiunt, dum uos in paianda
est duodecimu.ii, plane etiam vocatur duodeemum. elilione epistolaruni S. Leonis conferendos curavi-
Neque rursus ignorala fuisse hxc duo concilia a mus tuin Codicem Viudebo;iensem originisllispanica?,
posterioribus Goibis in lam lecenii memoria fit veri- tuni Valicanum 1541 originis GallicarKC, delexiuius
simile. Ilaque mihi nondum causa liquet, nisi lorte . in Vindebonensi plures leciiones erroneas esse atque
borum duormn bievitas et exiguilas impedivit, q 10- corruptas, quae in laudato Valicano emeudatac, ido-
ininus in majorum couciliorum numerum rcferre i- neum sensum reddunt. Nisi quid nobisaliunde prajslo
tur. i His autem documenlis lau.hu Codici^ i l.iisset, bas ita emendaias gennanas esse S. Leonis
S. iEmiliani iidem adjicit alia multo velustior col- lcciionescreJidissemus. Atcum earumdem epist«da-
lectio, seu abbreviatio antiquioris collectionis in ms. rum alia diversarum et vetustiorum cliam colleclio-
Veronensi contenia, de qua dicemus part. iv, c. 4, mim exempla nubis suppelerenl, qu.e veras Leoni-
ubi ex conciliis memoratis quatuor recenseniur, nas leciiones concorditer conservarunt cognovimus ;

uimirum C;esaraugustanum Barcinonense f. 0: u, ad has frequenlius accedere ipsas erroneas lecliones

«ense et Narbonense. C;esarauguslanum u
Similiter Codicis Viodebonensis origtnis Hispanic •, mullum
inventuin fuit in alio ms. Codice Alveldensi, <,uem autem abesse ab iisdem emendationes 182 'P1 '^ in
Vigila pre>byter scripsit el Toletanum sub Gunde-; Valicano exemplo profenmtur. Hiuc manilesluin lil
maro rege reperlum fuit etiam lum in eodem Cod. aliquem aQliquuui Gallicanum sludios.um virum, qui
Alveldensi, lu.m in alio Soriensi, uti Perezius in collectioneni HispanicamexCodice originis Hispana:,

a Ratio cur quaidam niomimcnta in aliis exempla- cilia,quoruin gesta ad nos non devenerunt cur :

ribus appareanl, in aliis desidereniur, ex eo petenda
«:st quod, ut dixi, augmenta collectionis a privalis in
suis Codicibus fieri solebant, et alius alio plura con-
cilia nancisci poterat ncque enim acla conciliorum
: collectio Hispanica. in exemplaribus Golbicis Hispa-
ad oinnes episcopos miltebantur. Braulio in epistota
ad Isidorum, pie domine, sic euni rogat : Gesta
eliam synodi, in qna Sinlliurius examiuis vestri icjni
etsi non purificutus, invenilur lamen decoctus, quwso,
ul veslro instinctu a (ilio vestro domino recje nobis di-
rigantur cito. Nam el nostra ejis sic (lagitavil ytoriam
kuqgestio, quia mulium in cuiicitlo pio mvesiiqanda
eputest veritale. Sane :cimus lubila uiultaoliin con
ergo iniremur quod quorumdam gesta in aliis Codi-
cibus inveniantur, in aliis non inveniantur ?
h Maxima hinc perspicitur utilitas quae oriretur si
ni;e arservata, typis ederelur; nam arbilrariac ernen-
dationes collecttonis originis Gallic;e, collalis inter se
niss. Codicibus, a.l veram lectionem revocari pos-
senl. lpsa quoque concilia H spana, quai Loaisa cor-
rexil, pluriniuin adbuc jnvari po-sent vel ex solis
variis le< lionibus quas Joan. Baptista Perezius Ro-
mam misit, el ab Aguinio quoque neglectsc fuisse
vidtutur.
 759
ita mendoso uti est Vimlebonensis, ex*crihcndam
susceperat, erroneas illas lecliones liberiori licenlia
correxisse ex ingenio, novasque illas lei tioncs ab
omi.ibtis aliis Codicibus discrcpanles induxisse.
Plura hic possemus atlerre Leonina ejusmoJi « xnn-
pla : sed cum ea suis locis nolarimus tomo primo,
qnae simul in licantur in ejusdem lomi indice, col.
1539, verbo Collec tio Hispanica ; eo lectores reniii-
timus. Qua autem liberlate usus est studiosus ille vir
in Leonis epistolis, usum quoque luisse in caMeris
documentis, qua; in inss. originis Hispanic;e Vindc-
bonensi similibus frequentia menda pracferunt, nibil
est dubitandum. Id perspicuum lit ex edilione Con-
ciliorum Severini Binii, in qua liispanica concilia
duplici edit one prodticuntur, nimirum ex editione
:
anlea vulgala, et ex edilione Garsiae Loaisse. Vulgala
e.lilio ex IsiJoro dimanal, qui e Codicibus Gallicanse
originis Hi>panic.im colleclionem in suam derivavil.
Loaisai vero eililio ad Codices Hispanicx originis
exacla fuit. l>signis leclionuin variela% quae in vul- g litteris in partes diseitis ita sunt inlermixtne, nt in
gaia illa edilione perspicitur, ad arbitrarias corre-
ctiones refercnda est veieris ejus antiquarii, qui
mcndosum Hispanicuui exemplum describens, marte
siio emendandiim eredi Ift. Loaisai v»ro contigit pn-
riora et emendatiora Hispanica exemplari.i invenire,
ex quibusejus editio iis mendis caret qti;e in Vinde-
bonensi aliisque similibus occurnur. Exemplum
aulem quod adbibuit primus ille Gallicanus librarius
qui colleclionem Hispanicam emendavit, vcl ipsum a
Vintlebonense fuit, v«d aliud simile Vindebonensi,
cujus frequenliora spbalmata lol arbitrariis etnenda-
tionibus occasionem deJere. Has vero emendaliones
liberiores a sludioso viro in aliqucm Codicem ante
isidoriana: colleclioniseditionem fuisse inJuclas duo
nobis indicio sunt. 1. Quia ipsas receptas invenimtis
in colleclione Herovaliiana, quam Isidoriana ante-
riorem videbimus pa> t. iv, c. 7. 2. Qnia ip^e Isidorus
dum Hispanicam collcclionem in suam translulit,
documenia ejusdem cum iisdem emendalionibus _, Hinc librarius primi ejus exempli , ex «|uo meuiorali
Je rinsit.
<
^* quatuor Codices originis Gallicanx», id esl Vat. 1341,
25. Hac porro in re illud animadvertere libet,
Isidoro Mercilori tiibui corrupis-e epigrapbcn epi-
siokc Vigilii papae ad Proluturum, quae apud ipsum
rt in ateutoraiis Gallicanis exemplis collcctionis
Hi»paniae Euiherio inscribilur, elsi in pramiissa co-
riimdem Co licuin tabula ad Profuturum data dicatur.
Verum lcctionem Eullierio induxit ille anliquior
librarius, qui erroneas lectiones Codicis Hispanieaj
originis en.en lavit. In Vindebonensi enim hic mcn-
dosus titulus in corpore legitur Epistula Viijilii :
papce ad Futurum epi.scopum ; et in epigrapbe Dile-
ctissimo fralri Futuro YiaUius. Pio voce aulem Fu-
turo, qu e insuetum nonie referebal, Euturo Icgere
i Hic autem defcctus Codicum Gallicana; originis nie
ct Eutlierio coirigeie facie luil. lsidoruse go cuui
Codicem exscrijserit originis Gallicana?, Vrofuluri
liomen nou mulavit, sed leclionem quam in
183
«odem Cod.ce « ineadaiain iiivcnit
clionem traduxit.
iG. Rtirsum vero po-d Isidorum
clioneinHispanic.mu»riginisGallican;emanusiinniiss;e
sunl. N.nn pucl^r lecliones ex arbilrio cmendalas,
quas lsidoriana colleetioiie antcriores vidimus, laudati
Co.li es qiiicdam addiiamctita receperunl partiinsiu-
cera pariim apoci ypha qiuc ex colleclionc Isilori
, ,
sumpla digiioscuiitur b Priino ante pr.« laiionem non
. ejusmodi exeinplaria iuvcnire et conlerre queuiit),
solum pr.«'tiiiit'intur anirtlationes desvnodis, lilicllus
provinciarum el nolilia Galliarum, qu;c ileni in lsidoro
Hincsicul in VinJeboncnsi, ila etiam in laiulalis
Codicibus originis Gallicanaj, Bracarensi i concilio
vix incceplo ct stalim abrupio assuunlur novein con-
cilia Toletana a v ad xiii, ac dein ilerum Bracarense
i, sed inlegruin subjiciiur.
h Minime necessariiiin cst ul in uno aliquo pseudo-
Jsidoro sistamus, tanquam anctore onmiutn uionu
inentoruin apocryphorum <iii:e in ps"iiilo
collectione 1'eperiualur, Ut GaUicauus uliquis
ISIDOBIANA. — PAUS III. CAJP. XCI. 730
A proecedant; sed etiam describitur Ordo de cetebrando
concilio, quem Isidorus suo Codici s>e inseruis^c in
pradatione teslalur. Dein post labulam prhiKB parlis
i inlru sunl canones apostolici , quos collcctionis
Hispanic;c auctor in piiefalione uli apocrypbos re-
jecit. In Codice Vai. 1541 iidem canones iiidicaninr
inilio pncmissa: labul.c, sed sine numero (nam nume-
rus capilulorum a Nicamis canonibus incipii), quod
cosdem canones in liisce Codicibus addiiitios coniir-
niat. Additi autem videnlur ex mss. lsidori Merca-
loris, qni ipsos canones cum caHeris documentis
collcclionis Hispanir 33 priinus conjunxit. In secunda
auiem parte, qu;e inchoat a duabus epislolis Damasi,
alteri huju- pmitilicis episloke exspuriis Isidori mer-
cibus iiilerinixUe sunt epist<>l;e tres, una Stepbani
arebiepiscopi et Iriuni conciliorum ad Damasuui
papain, alia Damasi ad eunidem Slepbanum et ad
coiuilia Afric;c, t rlia ejusdem ad episcopos Numi-
diaj et ha; quidem epistoloe iisdem Damasi geuuinis
:
lsidoriana collectione cap. 6, § v, distinctius notabi-
mus. Mirum porro accidit euui <|iii bas tres epistolas
spurias in Damaso addidit, ab aliis pluribu-, qua; in
sei|ueniibus poniilicibus ex eodem lsidori lonte sup-
petebant, abslmuisse. Solum in lilleris Vigilii ad
Proiuturum ex Isidoro allexuii duo capituli, sexluiu
et septimuin, qu;c in puris Hispanicis Codicibus desunl.
Tandem ex geuuinis unum in line subjecit pryeter fi-
dem labtila; omniumque Codicum originis Hispanicse,
Gregorii sciliceljuniorisdecrelum, seu conciliuiii Ro-
manum cutii xvu anatlicmati-inis el subsertpttonibus
episcoporum, quod ex eodem Isidoro sumplum videlur.
His autem paucis parlim supposilitiis, parlim genuinis
additameiitis exceptis, laudaii Codices origiuis (^alli-
canseeam in c;cleris collectionis Hispanica; auetiorera
formam exbibent, qu;c in ms. Vindebone.iH oiiginis
IIispan:e novcm Toletana concilia tl Bracarense
anni 675, priniigeniic colleclioni aldila, rccipit.
184
Laiidunensis, Bellovacensis et Noviomensis,
prolicL-cuntur, duo prae oculis babuit exemplaria,
unum colleclionis Hispanicae liberius eniendalai, ex
quo ipsam perinde emeudalam descripsit, allcrum
Isidori, ex (pio illa addilamenla decerpsit. Quod si c
tribus epislolis S. Gregorii Magni ad Leandrum, qu;c
in pr.cmissa tabula iudicaulur, duas lantum exhibenl
lau 'ali Codices originis Gadicaiuc (secunJam «iiiin
ignoranl), id vel tallui tiibueudum est primi ejus
librarii ex qu<> ejusmudi Codices prodeunt, vel cerle
ille librarius CoJicem Hispanicic originis adbibuit,
:
in quo similis sallus ainanuensis oscilanlia inciderat
•
nioria retinendus esl ob ea quae de Isidoro dicturi
sumus cap. 6.
27. Ununi vero bic animadverlendum credimus.
in suam collc- Si omnes CoJices colleclionis IIispanic;c originis
GaUkanae ejusdem ralionis essenl ac Vaticanus 13il
in eamdem colle- D el alii lre> recensiti et allegali a P. Coustantio, ita ut
prreler ememlationes lilieriores indicata quoque addi-
lainenla ex Isidoro excerpta omnes exbibeient, nec
unum hisce additameniis expertem, solisque einen-
dati niibus liberioribus dislinctuin liceret reperira
(quod illisiiiqiiireiiduinrelinijiiiniusqiii inGalliis plura
tunc vcbcniens suspicio in^ereretur ipsum lortassis
Isidoruni Mercalorem, quem Gallicanum fuisse vidc-
colbctione Hispana Gallicanoe originis arbilrarias
cmendatioiics a.ljecit, ita hic vel alius falsa mouu-
inenta vel a se confi- la vel aliunde arrcpta adjun-
,
pere potuit. P»cudo-Isi lorus, utego puio, collectio-
neui Hi-paiiam originis Gallicamc jun ita auclain til
iiiinc in mss. reperilnr invenil, quain ipse aiii|»lius
augere, interpolare, et pr.cfatione indicibusque op-
(sidortana j.oitiuiis <jiiodainniodo digcnre sluduit.
in

731 AD OPERA S.
mus, eorumdeni exemplarium GalHcanoe originis A densem, et electum Tarraconensem, uli discimus ex
isse auctorem, qui scilicet Godicem Hispanoe ori- duabus ejusdem Auguslini epistolis ad ipsum Pere-
giuis e.xserihens, suo arbitrio emendavit simul, et zium, quoe a cardinali de Aguirre edite sunl tomo IV
indicatis tum sinceris, tum supposililiis additionibus Conciliorum Hispanioe, pag. 650 et 051 Romanoc edi-
auxit, iintequam digererelsuam collectionem pluribus
imposluris referlam , cui ipsam Hispanioam colle-
clionem abs se se jam emendatam inseruil. Qua lamen
in re eautedeliberandum erit, si proesertim quoedam
collectionesIsidorianaanteriores,uiieslHerovalliana,
ex Codicibus Hispanieis Gallicanoe originis aliquot
quidem emendationes arbitrarias , niliil
recensiiis additamentis recepeiint.
§ VI. — De liis qui ex Codicibus colleclionis Hispa-
niccedocumenta ediderunt vel emendarunt
sertim de Joanne Baptista Perezio.
28. Prima editio documentorum colleclionis Hi-
spanicoe est illa Merlini quoe, cum ex Isidori Codice
prodeat, ea iem documenta ab Isidoro recepta exhibet
cum lectioiiibus Codicum otiginis Gallicanoe quibus
Isidorus usus est. Hinc lectiones bujus editionis quce
in vulgalis Conciliorum repelita fuit suspecloe es^e
debent, eo quod liberiores emen laliones n. 21 indi-
catas coniineant. Ad distinguendas ac reslituendas
germanas lectiones collectionis Hispanicoe, opus esset
c mfrrre Codices qni Hispanicam originem 1£?5
proeferunt. Primus qui hac in re pmililem operam
posuit est Joannes Baptista Perezius. Gregorius XIII,
cum in edilionem acemendationem libiorum Gratiani
vetera exemplaria canonum el decreta ium descri- !
benda vel conferenda undique conquireret, intelligens
in Hispania proe^tantissimos hujus geueris Colices
inveniri, Gaspari Qnirogoe tunc episcopo Conchensi,
postea archiepiscopo Tolelano et cardimli id negotii
dedit, ul eosdem Codices quantum ad concilia prce-
cipue Hispanica cum vulgatis conferendos, et inedita
ex iisdem transcribenda curaret. Is vero hanc curam
commisit viro doclissimo faniiliari suo Joanni Ba-
ptisloe Perezio, qui poslea fuil Canonicus el a biblio-
theca Eeclesioe Toletanoe, ac dein episcopus Sego-
bricencis. Hic autem ob tcmporis anguslias uno
ms. Lucensi H usus, qui omnium anliquissiinus et
locupletissimus videbatur, et inlerdum duobus aliis,
quingenta locainsigniain lau laliscoiiciliiseinendavil,
ac sex ineditas synodos, et fragmenla item in aliis
multa descripsil, nec non abbrevialionem £en indicem
canonum collectionis Hispanicce, de quo dicemus
parl. iv. c. 5. Hoec omnia anno 1575 ad pontilicem
missa fuereseripta in libro qui est inler mss. Vulicana
num. 4887. Ex hoc ms. Quirogce epistolam ad Grego-
rimn XIII , Perezii proefationem el aliam peculiarein
ejusdem Perezii noialionem, quoe rebus pluribus uli-
les fulurce sunt, in calce hujus capilis subjiciemus.
Cum hoc primum opus Bomano antistili placuisset,
et Perezius ob bunc egregium laborem munificentis-
sime remuneralus, ad alia quce pollicitus luerat im-
pendenda fuisset impulsus, anno sequenti 1576 alias
synodos Hispanas nondum impressas ex Codice po-
lissimum S. ^Emiliani transcripsit, et chronologiam
conciliorum Hispania? a cardinali de Aguirre po-lea
typis impressam exaclissime digessit in altero libro,
ex quo a!ia lum Quirogoe epislola ad ponlihcem, tum
Perezii proefalio ad lectorem ediloe invenienliir post
Stephani Baluzii proefationem ad Novam Conciliorum
edilionem, ac exinde in Apparatu i ad Concilia Lab-
beana editionis Venetre, col. 48 et 49. Aliu liorum
duorum librorum exemplum idem Perezius miserat
eliam ad Anlonium Augustinum tunc episcopum Iler-
5
Celeberrimus iste Codex Lucensis, ad
cam Escurialensem delatus, combustus iuisse credilur
anno 1671. Permanent varioc ex eo leciiones, quod
attinet ad concilia Hispanice, a Perezio colleetoe in
bibliothpca Valicana, et accurata ejusdem Codicis
descriptio cum indice a Joanne Vazquez del Marmol
confecia. Vide Florezium lom. IV Ilisp. sacr.
pag. 152.
,
ISIDORl HISPALENSIS PROLEGOMENA. ?o2
lionis anni 1692. Hi libri deinde transierunt in biblio-
thecam nobilissimi Gasparis Mendoz e lbannez rnar-
chionis Mondexarensis et TendillaB comitis , qui
eosdem postea communicavit Stephano Raluzio, dein
vero dono dedit laudalo cardinali de Aguirre.
29. His prceclaris Perezii laboribus usi sunt Roinani
aulem ex correctores Gratiani, cum plura loca auctorilate
Co licis Lucensis emendarunt. Cardinalis Raronius l <
ex eo Rinius Narbonensem synodum anni 589 edide-
runt, uti in secundo Perezii touio ex S. ^iiiiliani
, ac prw-
15' % Garsi s
Codice descripta fuerat. Anno 136
Loaisa b ordinis Proedicatorum , lum Philippi III
Hispaniarum regis proeceplor, po^tea vero archiepi-
scOpus Toletanus, in Hispaniensium Conciliorum e !i-
tione eosdein fere Codices quos Perezius adhihuit.
B Snnt qui suspicantur Loaisnm ex Perezii libris p.ro-
fecisse. At eum non vidisse hos libros qurjedani indi-
cia nobis saiis aperte manifestant. Si enim illos
evolvissel, hauJ aflirmasset yi prcefatione Lucensein
Codicem fuisse descriptum ac missum Romam, cum
Perezius non loluui eum Codicem, sed solas variantes.,
el quoe erant inedila conciliorum Hispanice in suis li-
bris Romam missis expresseril. Procterea ex qualuor
proecipuis Codicibus. quos Perezius laudat, tres lan-
tum Loaisa agnovit, et in his Hispalensem yocat,
quem rectius S. yEmiliani apprllasset, si Perzium
legisset. Alias animadversiones prrjetermitlimus, cum
hoe duaj Loaisam a plagii nota salis purgent. Quod
si in mullis hujus edilio cum Perezii libris convenit,
nihil mirum , quippe iisdem Codicibui Hispanicis
uterque usus est. Hinc autem so'a concilia H spanioe
ad Codices Hispana; originis emendata vel edila dici
possunt. Reliqua vero sunt alia tum Grrjeeire, turti
Mricae, tum Galliarum concilia, quai ex Isidoro, seu
ex Codicibus originis Gallicaiue vulgala, lectionibus
£
exemplarium Hispanicee origiuis carent ; ac pra?.lerea
eanidem opcm exspeclant pleraque decrelalia ponti-
ficum, qua; in sicunda collec ionis Hi^panica? parte
contiuentur. Nos in Leonis epist dis hanc dilig''nliain
adhiliuimus. Alii germanas lectiones lum in ca?teris
conciliis, tum in epislobs ponlificum ex aliis optiinx
noia? colleciionibus et exemplsribus edidere. At qure
sint lectiones Codicum origiuis Hispanica?, ex quibus
patelial sincerus texius ejusdem colieclionis, in ple-
risque adhuc desideratur.
30. JNunc ex ms. Vat. 4887 appendenda sunt quoe
antea recepimus.
Gasparis Quirogce episcopi Conchensis epislola ad
Gregorium XIII.
t Sanctissimo domino nostro Gregorio XIII pontifici
maxinio Gaspar Quiroga episcopus Conchensis post
humillima pedum oscula S. P. D.
« Cum mulia quotidie benelicia a vestra? sanclilalis
^
**
sollicitudine Ecclesia calholica accipiat, qua? veslne
bealitudinis nomen inimortaliiati consecrabunt, lu;n
nihil, ut puto, eril apud onmem posterilatem illu-
strius, quam quod juris canonicifonles, hoc est Gra-
liani collectionein el Romonorum pontilicumepistolas
repurgandas ciret. Cum enim eorum librorum au-
ctorilate omnis pene ecclesiaslicoe gubernationis dis-
I
cipiina nitalurjcom nulli magis libri omnium manibus
terantur, nulli frequenlius in scholis citentur; non
sine magno noslio pudore audiebainus inlinitis men-
bibliothe- '•
Obrepsit viris eruditissimis Ralleriniis, quod
Garsiam Loaisam ordinis Pradicatorum falso appcl-
laverint. Loaisam ex libris Perezii non profecisse,
illud maxinie evincit, quod niultas varias lecliones
a Perezio nolatas, miiume quidem contemnendas,
aut etiam nece saiio in co.ntexlum immiUendas, om-
nino iguora>se videlur.

r3-3 ISIDOHIAJNA.
tiis esse referlissimos, ex rudis relalis vilio
qure. vel
vel impressorum neg igentia conlraxerant. Quanta
!
poiro sollicitudine eorum libroruni emendalionem
vestra sanclitas faciendam curet, salis magno te^ti-
monio illa sunt quod doctissimomm hominum con-
gregationem ad hoc ipsuni Romrc imtituiam habft;
quodexemplaria vetera un lique conquiral,velillorum
exempla descripta ad se perferri jubeat. Cum vero
audisset exsiare in Hispania aliqmit vetustos conci-
liorum Codices in S. Laureutii bibliolheea, quam
Philippus 187 rex Catholksus, non mi.mri studio
quam Plolemrcus ille Philadelphus, omni librorum
genere in dies magis magisque instruit illico mihi
; riora Tolelana
veslra sanctitas, Brevi apostolicO de ea re misso,
inandavit ut ex iis Codicibus librum queindam ca-
nonum exscrihendum, et concilia cum impressis
conferenda curarem, ad vestsamque bealitudinem
niillerem. QuoJ slatim esla me pro mea erga vest-am
saiictitatem sedemque apostolicam observautia lieri
ceeptum, et jam landem Deo juvanle ad finem per- g hoec IJispaniensia ? Mitlo enim illa Hispaniae xcidio
duclum. In quo propter summas meas occupaliones
magna ex parte usus sum opera doineslici minislri
mej Joannis Baplistrc Perezii juvenis docli, et in hoc
genere liiterarum vable exereilali, qui (nifallor)
suam in hoc opere fidem et diligeniam egregie pra2-
stilit. Nunc sanctitatem veslram supplex oro ut banc
ineam in se observantiam summumque obsequendi
slulium benigne accipial; et qurccunque a ine prrc
stari po^se viderit, mibi frequeuter pro suo jure im-
peret. Deus Opt. Ma\. hea!itutlinem vestram Eccle ire
friKB quam diulissime incolumem coiise vel. Madiiti,
xv Kal. Aprilis 1575. »
Joannis Baptislce Perszii prcefatio in tomum I Colla-
tionum , quus in lctudalo ms. Vat. 4857 deschptas
Romam misil.
< Descriptor harum Collationum lectori.
i Reverendissimus dominus meus Gaspar Qniroga
episcopus Coschensfe, generalis per Uispaniani inqui-
s4or, jussus a SS. domino nostro Creg >rio XIII
collaliones coiiciborum Hispaniensiem faeiendas cu-
nre , me inler ercleros suos minislros elegit cui id
opus comm tterel. Quod munus etsi scio me non
salis pro d-guiiale implesse sed lidem tamen et di-
; archiepiscopo Tolelano tribuendum videtur. qui illis
ligentiam in eo meam, quisquis h;cc legeris, n
omnino improbabis. Ut vero qurc lmc vohimine con-
lineanlur, vel a me praeslita sint, cognoscas, necesse
est me hoc loco p;.ucis praefari. Quantum utilitalis
alferant veuisli Codices manuscripti ad puios lonies
omnium disciplinarum retinendos, fruslia nunc er- | q i etiam prodit hunc versibus lusisse , ut vel ex
sequar, cuni id tam multi castigationum libri a viris
doctis nostrae rctaiis in lucem editi cum magno lit-
teraruin fruclu persuaserint. Neque vero ejus lahoris
summas ulililaies diffitebuntur, nisi qui vel ila fue-
rint c.ici, ut non videant semper in dettr us abiie
poslw iora qurcque ab uno exemplari srepe de cripts,
vel ita excordes, ut nihilo plus ament luceni (|uani
tenebras ; nihil inleresse pulent, aHirmelurne ali-
quid, an negetur. Qurc diligentia si in resliluendo
Cicerone, Galeno vel Aii.-totele laudalur, multo (|iii-
dem laudabilius in eccle-ia-ticos libros confereiur,
el conciliorum alque Romanorum ponlilicum cano-
nicas sanctiones, quaium summa est post Scriplurae
sacrrc libros auctorilas. Multi quiilem per Hispiniam
sunt conciliorum Codices veluslissimi, omnes litleris
Golhicis descripli, qui nngnum in primis adjumen-
tum alferre possenl ad hanc conciliorum einenda-
lioueui. Nain piaUer quatuor Codices veteres, qui in
biblioiheca regia S. Laurenlii sludio regis Calholici
Philippi crmstrucla asservantur (de quibus ante con-
cihuin Eliberilanum dicam), et duos iu Eeclesia To-
letana, mulli prrclerea alii in antiquis Ecclesiis ad-
huc exstant, ut in Ovetensi Jgg el Egellensi, at-
(,'iie Hi rnonasieriis S. Facumli, S. Zoili, S. Petri
Monlensis, Oniac, el aliis fortasse, qu;e inihi nomluin
< ognila siint. Qui s omnes Codices si (juis
consulerel,
imrabilc est quamuni lucis concilii? aJTcrretur. Ego
m ,
— PARS III. CAP. XCI. 734
A quidem in bis conciliorum
cbilalionihus uno fere
Lucensi Codice usns sum, tum quod ad festinaiioncin
urgebar , tum quod hic Codex auliquissimus et co-
piosissimus domino nieo episcopo esl visus. Quan-
quam et interdum alios duos adhibni, sed id quictem
paucis locis, ut in ipsis castigalionibus testor. Quod
si ex nno libro quingenta loca insignia in conci-
liis Hispaniensibus emendavi quid fu urum quis
,
pulel, si reliquns a Ihibuissem cotices, si iwwi modo
Hispaniensia eoncilia, sed Grreca, Afrieana et Gallica
conlulissem ? Jam vero si ex hoc Codice sex ad iidi
concdia nondum impressa, nenipe quinque po.-te-
et unini Emerilense, et fragnienta
,
ilem in aliis multa qurenam lieret accessio, si ex
:
Codice S. yEmiliai addidissem qurc in eo sunl,
i
tria Tolelana, unuin sub Gundemaro, allerum anno
duodeci.no Recaredi, aliud vero auno priino ( hin-
tillse el Cfjesaraugustana ilem secuuduin et tertium,
;
Barcinonensia duo, Oscense et Egarense, omnia
»
posleriora, «ed anliqua tainen, Coniposlt llanum ,
Legionense, Vallisoletanum, Coiancense, et inulia
ejusniodi, qure apud nos babemus. Sed de his omni-
b is alteri et tempori el volumini reservalis, nunc
de boc nostro volumine quod est in manibus, aga-
,
mus, in quo hrec a nobis sunt descripla. ln primls
brum, cui lilulus est Excerpta canonum (hoc eniin
I
noine.i singulae pagiiuc praefereban ) ex Codice Lu-
censi transcrip iniBs quanquam et is in aliis velu-
;
stis conciliorum co licibis legitur, ut in Vgilauo et
Ovetensi. Id opus coll'ctio qu;e lam est, sive index
canonum omiiium, qui in conciliis vel epislolis Ro-
manorum pontilicum ad ea usq-ie lempora contine-
bantur digestus non qnidera ordine alphabetico
:
sed per locos communes distributis reruin g neribus,
de cujus auctore nihil, quod sciain, haclenus con-
stat. (^erte antiquior est Burchardo, lvone et Gra-
liano, qui jus canonicuni in locos communes diges-
r serunt. Non vero esse hoc I idori vel illud argu-
'J
mento est, quod hic concilia Toletana ad du uleci-
niiim u i|uc passim citentur cum consiet Isidorum
;
arte sextim Toletanum obiisse. At mihi quidem si
ex conjecluris loijui fas est, illud poiius Julianp
temporibus II uuit, et quatuor conciliis Toletanis
p.a-fuil magna doctrirrc cdebrilate. Quod indicanl
ejus tria opera jam hactenus typis mandala, nempe
Prognostica, coatra Judrcos, et Antikimena, pncier
alia qiuie ab ejus smcessore Felice enumerantur ;
eo suspicari liceat ab eodem conscripta ea carmina
qurc aliquibus libiis hujus operis prceponuntur. Nam
qnod illa inania et boatu tantum coutexla sint, iJ
vitium rudi illi rjelati condonandum merito videaiur.
In eo libro admonendus esl lector, quod passim ibi
scribitur a cap, 20 aut 30 hoc signilicare itlud
,
neinpe concilium cujus pars aliqua tum citalur, esse
a capite vel ab iniiio conciliorum vigesimum ;iut
Dtrigesimum in ordine eoruin qu;e, in Lucensi Codice
conlinebantur; et eodem modo in pontilicum e islo-
lis, qnas ex ordine quoque enumerat.
Jg9 " q °J ' il
ex indice conciliorum et epislolarum poiuiliciai uni
intelliges, quem mox ipsi operi prxponemus. Se-
quuntur coiii ilia Hispaniensia, quoe ex Codice Lu-
censi cum impressis anni 1507 conlulimus. In his
breviialis causa aliquibus nolis usi sumus, ut bis
L, 11, A, /E de quihus ante concilium Elibeiilanum
niox dicemus. Qiianquam vero omnia loca quibus
impressa a manuscriptis dislabant observaverimu-,
ea tamen s diiin i|u;tc plane et omnino in impressis
cniend-iri dehere judicahamus aslerisco in mirgine
,
notaviiuus, nt leslinus leclor caciera si vellet praiier-
iict. rSam illud niirari neuio debet, quo non modo
I
loca nielius iu inss. habentia des< ripseiiinus, sed ca
etinn qu;e plane in his dcpravvla es c videbainus.
Quis enim neget niullis locis mendosos quoque esse
manuscriptos, el verain lectionem cx mu'tis v ter se

735 AD OPERA S.
collalis Nos tamen in eo suminain fidem Alcnt; ac praclerea inter conciliorum canoncs iion
eruendam ?
adbibere maluimus, el in partem peccarc ttitiorem paucos afferant Africanos, Gallicos, et Hispanien-
quod usu edocti speremus non defutnros, qui vel in ses, qui non in lladriana, sed in llispanica collectione
depravata scriptura plerumque vestigia alicujus conlinenlur, eos vel uiraque illa colleclione nsos liquei,
vrrac lectionis pervestigando reperianl.
cacleris conciliis Toletanis et Emeritensi, quae inte-
gra hinc descripsimos, relicla in ipso contexlu sacpe
depravata (uterat in ipso Codice), scriptura, adhibito
tantum verae interpunctionis labore (qiioe nulla om-
nino in Codice erat) conjecturas noslras in margine
ascripsimus ; et fortasse multis locis desperatissimis
medicinam fecimus. Reliquum illud est ut si quid
in noslra sententiaexponenda alicubi peccaium sit
id totum correctioni calholicac Romanae. Ecdesiac
(quod obsequentissimo facimus animo) subdamus. >
Ejusdem Verczit aanotatio ante vartantes
beritani, ubi agit de quatuor insignioribus Codicibus
collectionis Hispuniccc.
. .
Inter aliquot cgregias adnotationes quas Perezius
in Memoralo valieano Codice scripsil, illam nraecipue.
subneciimus, qua Codicum notas L, II, A,
liic
sese explicaturum in anlecedenti praefalione spo-
{>ondit. Cum nota L Codicem Luccnsem , H Hispa-
ensem, A Alveldensem , et JE S. JSmiliani exem-
plum indicet, de singulis luec habet. •
< Qualuor hi Codices sunt in membranis manu-
scripli Iilleris Gothicis, servanturque in Mon^sterio
D. Laurentii Regii apud Escurialium , quod nuper
exstruxit Philippus II, rex Hispaniarum Catholicus.
< Lucensis est allatus ex Ecclesia Lucensi. Non
habet annum quo scriptus sit, sed certe ante sexcen-
tos, vel septingentos annos. In eo sunt praeter im-
pressa h;ec concilia, quae nondum prodierunt Eme-
riiense et quinque Toletana a a decirao lcrtio ad
deeimum septimum.
< Hispalensis b ccepit ila a nostris appellari,
ex conjecturis credatur scriptus Hispali. Fuit Martini
Aiake archiepis.opi Valentini , scriptus aera 949 ut
m co dicilur, id eslanno Christi 911. In hoc sunt
concilia quae vulgo habentur eliam m veteribus iiu-
pressioriihus, sub recepta illa in omnibus mss. divi-
sione, ab Isidoro, ut puto primum usurpata, nempe
, 5. Ancyrani canones num. 24.
190 i" Orientalia, Alricana , Gallica et Hispanien-
sia. Iu hoc autem Codice, quod quidem non exsiet,
tanlum rst decimum terlium Toletanum.
< Alveldensis fuit scriptus a Vigila presbytero in
monasle-io S. Martini de Alvelda aera 1014, ut in eo
dicilur, id est anno Christi 97G. In hoc piaeter im-
pressa sunt Toletana xv et xvi , et Cacsaraugu-
slanuin n.
< S. .Emiliani Codex allatusex monasterio S.
miliani de la Cogolla prope Naiaram, scriplus anno
Doinini 962, ut ibi dicitur. Est vero omuiuiu locu-
pletissimus. Nam praiter connnunia habi t hnec non-
dum impressa, Caesarauguslanum n el ni, Barcino-
nensia duo , Oscense, Egarense , Toletanum sub
Gundemaro, alterum Toletanuni anno duodeeimo
Recaredi
et ilem aliud Tolelanum anno priino
,
Chuilillac. >
Alia porro,hoc eodem ms. legcbaniur
quae in
nondum impressa ad Piiscillianislaruni
, quaeque
<ausam pertiiunt, non solum indicat in alia nota-
tione, cx qua excerptum dedimus tom. II, col. 1576,
verum etiani in eodem lomo descripsil.
De colleclione H adriano-U ispauica qucc exstat tn ms.
,
Valicano 1558.
31. Cum auclor vetusiae collectionis a Luca d'A-
cheri editae, et Rabanus Maurus, de quibus parte
quarta erit sernio, Graecarum synodorum canones,
et Africanos , constilutionesque apostolicas cuin
nsticiu litulis ac numeris Hadrianae colleclionis reci-
a Concilium Toletanum xm ex cditione Merlini
Perezii tempore eral ila muliluni, ut iiondum cdi-
,
ISIDORI IIISPaLENSIS PROLECOMENA. 756
:
Ilaque ct in vel sallem alia, quae Hadrianae collectioni memo-
raios canones collectionis Hispanicai inserios prae-
ferret. II postremum quidem nobis probabilius cre-
ditur Si enim illi integram et separatam collcctio-
ncm Hispanicam adliibuissent ; non solos canones
conciliorum in ea inventos, sed decreiales etiam
ejus 'ein, quae in Hadriana desunt, aliquando saltem
allegassenl. Ne vero id somnio simile videatur,
Codicem Vat. 1558 nac'i sumus, in quo ejusmodi
colleciio Hadriano llispanica exliibttur.
52. Est Codex pergamenus in-fo!io, qui j-aeculo xi
vel xii scriplus singulas paginas duabus columnis
concilii Eli- distinclas reprasentat. Praecedit tabula primae parti \
quac conciliorum canones respicii. Quadruplcx con-
ciliorum divisio ex colleclione Hispanica sumitur.
n Piimum enim referuntur capitula conciliorum Grae-
» c^ deia Africyc, postea G: ,n iae> i an dem Ilispanta.
Tabulam haec adnoiatio excipit : hle codex est scri-
M plus de illo authentico quem dominus Iladrianus Apo-
slolicus dedit gloriosissimo Curolo regi Francorum el
Longobardorum et patricio Romanorum.
ln prima sei ie, quae ad concilia Gracciac pcrlinet,
nou solum profciuntur canones synodorum Graeca-
rum interprelationis Dionysian;e, verum etiam La-
tiui canones Africani, quos Dionysiu^ produxit, ila
ut lolam ptimain parlem Hadrianae collecliouis haec
firima ser.es conlineat, paucis insenis piacseriim ex
Iispanica, ut cx sequ.nli ordine patebil. Dividitur
lucc prima scries in duodecim capila.
191 1. Canones aposiolici num. 50.
2. Nicaeni num. 20, quibus praemittuntur nolatio
chronica et symboluni, subjicitur aulem catalogus
episcoporum, ut in Hadriana vidimus. Illud aulem
quod peculiare esl, quod post syinbolum Nicacnum, el
ante canones sine ullo titu'o adjicitur Vosi concilium
:
, G nk^minur^l^^"cin^mm"coitgrega^ m esl a
catliolkis ephcopis, et addiderunt de spiritu sanclOy
etc, quod in alio ms. Val. 1557colbclionis Hadiia-
nae similiter inserlum vidimus cap. 2, num. 6.
4. E.diesini Concilii nomine ex Hispanica collc-
ctione insertae duae epistolae S. Cyrilli ad Nestoriuni.
5. Canones Neocaesarienses num. 14.
6. Gangrenses num.20, cum epistola ad episcopos
Armeniae el calalogo episcoporum, ut in lladriana.
7. Antiocheui nuni. 25, cum episcoporum uomi-
nibus ex Hadriana descriplis.
8. Laodiceni num. 59.
M- 9. Constantinopolitani num. 5, cum symbolo el
sub>criptionibus.
10. Chalcedonenses num. 27, cum delinitione liJei
et epi^coporum catalogo.
11. Sardicenses nuni. 21, enin eadein clausula
nolavimus.
qu.un in Ha.irianis niss.
Tandem Carth:'ginenses canones in duas par-
^ 12.
tes divisi : quod Hadnanae collectionis propriuiu ani-
ma ,v<.r;imus. Primum enim afferuntur canones 55,
cum piaemissis Diony-ianis in Hadriana p^riler re-
cepiis; u'timum vero canonem 55 subscriptionesex-
cipiunt. Tuin inseritur ex Hispanica collectione For-
mala Attici CV. Poslea adduniurcaeleri canones 105,
ex diveisis conciliis Afiricae, qui primani partem col-
leclionis Hadiianie concludunt.
55. Quae porro afferunlur sub lilulo conciliorum
Aliinc, Gallaeei Hispauiae, prorsus excerpta lucre
ex illa coUeclione Hispanica, qiue Toletanas syno-
dos :id deiiniani leitiani usque, et Biacarensem
anni 675 recepit. Alrkani auteni canones , etsi
sub titulo coneilioiuin Gr««ciae ex lladriana antea
deocripli lueiinl, cum laineii in collectionc Hispa-
tnni dici polucril.
h S Isiuormu cpiscrpum llispabnscni inlelliuit.
 737 ISIDOUIANA.
nica alia divisione ac numero prolerantur, hic sub
litnlo concilioruin Africaeex eadem Hispaniea eadem
ralione exhibentur. Videquae nolavimus capite prae-
cedenti num. 19, ac ex liis oinniuin synodorum tum
Afrieae, lum Galliae, tum Hispauiac seriem hocloco re-
oeptam cognosces. Has vero synodos non ex Isi-
doriana, sed ex Hispanica colleclione fuisse descii-
ptas,lectiones exploraiedoeuerunt. Unum praecipuum
ct evidens exemplum proferre sufliciet. Omnes Codi-
ces Isidoriani, quos altenle inspeximus, in Hispatensi
secunda synodo canonem septimum inlerpolatum
praeferunt. Intrnsam enim habent bis vocein chor-
episcopos, et in fine ejusdem canonis addititium pan-
num exhibent «7««; omniaeis asede aposlolica prohi-
: fuisse patel ex ejus epislola ad B itannos, in qua de-
bita esse noscunlur. 1.1 aulem lesp cil suppositiliam
pseudo-lsidorianain epistolam Damasi ad episcopos
Numidiae. Haevero interpolationesl92 m Hispanicae
colleclionis mss. libris desunl, ut palam iit ex edi-
tione Loaisae, quae ex puris Hispanicis exemplaribus
sumpta IV.it qua de re vide tom. II hujus editionis,
:
col. 1270, et ibidem nostram notam 5. Cum porro
lue inlerpolationes non invenianlur in praesenti col-
lectione Vat. 1558, hanc ex Hispanicis, non vero ex
1-idorianis Codi< ibus canones conciliorum Africa?,
Galliae et Hi-paniae, recepisse manifestum esl.
34. I11 secunda parie, qu« apostolicas constilulio-
nes C"iitinel, hae ex sola Hadriana colleciione trans-
criplae fuerunt. Cum vero Codex in line sil tuutilus,
«lesinil in Leonis epislola ad Auastasium Thessaloui-
censem.
DE COLLECTIONE 1SIDORI MF.RCATORIS.
§ I. — De ipuriisliujus collectionisdocumentis.Quam
sero imposlura dehcta. Num
Nicolaus I ejusmodi
collectionem approbarit. 1'oliora supposilivnis argu-
menta proponuntur.
33. Collectio Isidori Mercatoris praecedenlium lo-
cuplelior eo praeserlim lilulo distinguilur, quod plu-
ribus supposililiis documentis referta esl. Veluslis-
siinorum Romanorum poulificum a S. Clemente ad
S. Silveslrum usque, quorum nulla exslanl decreia,
plures epistolas pnefrt; aliisque pontilicihus usque
ad Gregorium Magiitim aliquas ilem imponit, ac ge-
nuinis inlerserit. Miruin esl tam insiguem imposturain,
quae non sensim, nec per partes, sed uno in libro
tota simul prodiil, non statim fuisse detectam ». Ali-
quid suspicionis suboluisse creditur liincmaro lle-
mensi ahisque Gallicanis episcopis, qui ad Nicolauml
scripseruut. Verum hi nullam tals;t tis dubitationem
in aniuiuni induxisse videnlur; sedeo lanlum nomine
ipsis epblolis auclorilatem adimendam putarunt,
quia, inquiebant, in Codice canonum non haberentur
asciiptct (Nicolaus I, ep. 42, adepisc. Call ) : nimi-
rum quia non eraul in collcctione Hadriana, quam
Imc lempore Ecclesiarum usu receptam Codicem ca-
— PAKS II!. CAP. XCI. 8
A Gallicani episcopi ingesserant, pro vera ac legitima
approbalione a-ccipi queunl, quic sine ipsarum epislo-
larum,quibus carebat, lectione praeslari non poterat.
Illis autem Nicolaum earuisse evidens ex eo fit.quod
in suis epistolis, ubi eas allegandi mulliplex fuit oe-
casio, alia documenla sollicilius exquisita laudet,
quae in canonum Codice non inveniunlur; et laudet
etiam qu&Jam apocrypha, quLC olim conficla atque
vulgata in anliquiores collecliones irrepserant, uti
sunt synodusS. Silvestri, alia Sinuessana, gesta de
purgatione Xysti III, et de Po'ychronio; nunquam
vero pseudo-Isidorianis decretalibus usus sit. Has sane
Leoni IV immediato ejus pnedecessori cognitas non
crelalia in Codice canonum contenla recensens, a
Silvestro exorditur, et caetera Hadrianae colleelionis
ita commeinorat, ut si quid negotii incurrat quod
illis dirimi nequeat, ad sanclorum Pafrum Hu rony-
mi, Aiiguslini,etc.,scripta conlugiendum tradal, nec
n de aliis vulgatis decrelalibus indicium p aebeat.
" 56. Plures quidem imposlmae characiercs in his
decretalibusaliisque Isidorianisinercibus contineiilur,
qiuc ad earum falsitaiem in ipso onu detegendam
atlentos et peritos homines facile inducerent. At ca
eral illorum temporum et sequiorum conditio, ut
pauci essent qui puram remolioris anliqnilalis habe-
rcnt nolitiam, et sanioris critices usum facere vel-
lent aut possent. Primus qui earum suppoMtionem
pracsensil et indicavil fuil c.irdinalis de Cusa in opere
Concordantia catholica lib. m, c. 2. Wiclefus eiiim, qui
ante ipsum ilfutivit Decrelalesepistolo? sunt apocrg~
:
pha:, et seducunt a Christi fide, el clerui sunt stulti qui
stude t eas : non sol.s decret.iles ab Isidoro conuYlas
suspicionem adducere, scd omnium decretalkuu
in
aucioritatem evertere nitebalur. Posl Cusanum vero
sensini alii plures excilati, a !eo muita et firma ad
suppiisitionera probandant atlulerui.l in niedium, ut
neino jam de imposturis ejusmodi jure possit ambi-
gere.
u 57. Nonnulla imposlurae argumenla satis sit hic
delibare. Non leve esl illud quod ex ip.-a praefaiioiiu
prodilur. Haec in litulo inscribitur sancto hidoro
episcopo, quera quidera
ejiiscopura etiain declarat
illa ipsa formula inserla, qua e| iscopos
praefationi
fratres nostros appellal. H spanum vero praeferunl
illa ejusdem praefalionis verba : In principio vero
voluminis hnjus qmtiter concitium apud nos celebretur,
posuimus : subditur posl praef ilionem ordo celebrandi
conciliisumplus ex svnodo T.detana iv, c. 4. Quis
autem alius Isidorus Ilis >anus, et episcopus, et sau-
t
ctus nW\ celebris, ille S. lsidorus episcopus His; a-
len^is^cui quidem eam !em
collectionem vis ediiani,
id est nono ex eadem utique pra-f.tliono
sieculo,
vulgo fuisse ascrip'am satis cognoscilur cx Uincmari
Rhemensis epist. 7, c. 12. Quae autem major im,'Os-
lura 11:1111 S. Isi