Gjuha Klasa 4 Bela

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4
Libr msuesi pr klasn e katrt
Brisida ekrezi Ilda Alushaj Artan Xhaferaj Tatjana Nebiaj Anila Londo Emira Lako
Botimet shkollore Albas 1

Botues: Latif AJRULLAI Rita PETRO Redaktore: Natasha PEPIVANI Redaktore letrare: Vasilika DINI Arti grafik: Eva KUKALESHI Emanuela LUMANI Albas, Tiran Botimi i par, 2007 Ribotim i prmirsuar, 2008, 2010 Shtpia Botuese Albas N Tiran: Rr. Budi, Pall. Classic Construction, zyra nr. 2 Tel/Fax: ++ 355 4 2379184 e-mail: albas_tr@yahoo.com N Tetov: Rr.Ilindenit, nr.105 Tel: 044 344047 e-mail: albas_te@yahoo.com N Prishtin: Rr.Eqrem abej, nr.47 Tel: 038 5457139 e-mail: albas_pr@yahoo.com
Prmbajtja
Gjuha shqipe 4 4-189
Matematika
190-322
Dituri natyre
323-438
Edukimi muzikor 4
439-455
Pr tekstin Gjuha shqipe 4

Prgatitur nga: Brisida ekrezi Ilda Alushaj Artan Xhaferaj
Kritere t prgjithshme
Teksti Gjuha shqipe 4 vjen si vazhdimsi e teksteve t shtpis botuese Albas, Gjuha shqipe 2 dhe Gjuha shqipe 3. Kjo ka ndikuar pozitivisht n dhnien e njohurive pr nxnsit n mnyr t shkallzuar. N tekstin Gjuha shqipe 2 synimi kryesor sht q nxnsi t msoj t lexoj rrjedhshm dhe me kuptim, ndrsa njohurit gjuhsore ti marr intuitivisht; n tekstin Gjuha shqipe 3 sht rritur shkalla e vshtirsis n lidhje me leximin e vmendshm t tekstit dhe analizn e thjesht t tij, ndrsa njohurive gjuhsore u sht shtuar elementi shpjegues teorik; n tekstin Gjuha shqipe 4 sht rritur shkalla e vshtirsis q lidhet me analizn e strukturs s tekstit dhe t elementeve t tij, dallimin e llojeve t ndryshme t teksteve etj., ndrsa njohurit gjuhsore jepen me m shum shpjegime teorike, si dhe me shembuj m t ndrlikuar se n dy vitet e mparshme. N seciln nga rubrikat e tekstit jan ndrthurur Njohurit letrare me Njohurit gjuhsore, t cilat zhvillojn te nxnsit: Shprehit e t lexuarit Shprehit e t folurit Shprehit e t dgjuarit Shprehit e t shkruarit
Secili nga objektivat e msiprm realizohet nprmjet tematikave t ndryshme q pasurojn fjalorin e nxnsit dhe zhvillojn shprehit e siprprmendura. Kto tematika prfshihen n rubrikat prkatse: Tema e jets s prditshme te rubrika do dit s bashku. Tema e paqes dhe e tolerancs te rubrika Mirsi dhe paqe. Tema e lojrave dhe imagjinats fminore te rubrika Lojra dhe fantazi. Tema e s shkuars te rubrika E shkuara n prralla dhe tregime. Linja T lexuarit 52 or N tekstin Gjuha shqipe 4 nxnsi aftsohet t lexoj dhe t dalloj elementet e veanta t tekste t ndryshme letrare dhe joletrare: TEKSTE LETRARE Tregimi realist (aktual, historik) fantastik fantastiko-shkencor Poezia Poezia e peizazhit poezia personale poezia patriotike Prralla (Prralla humoristike) TEKSTE JOLETRARE Rregullorja Letra: personale, zyrtare, publike Ditari Mesazhi Thirrja Teksti udhzues Teksti shkencor (enciklopedi) Teksti informativ Dokumente historike Biografia Autobiografia Fabula Miti Drama gjegjza n vargje tregimi me figura tregimi humoristik
Nprmjet teksteve t zgjedhura nxnsi merr njohuri pr: - Strukturn e tekstit (hyrja, zhvillimi, mbyllja) - Elementet prbrs (Koha, vendi, personazhet, elementet reale apo fantastike) - Tema dhe ideja (mesazhi) - Pikat e planit etj. sht br kujdes q njohurit e reja t rimerren gjat gjith lnds n situata t ndryshme, me qllim prforcimin e tyre. Linja T dgjuarit Kjo linj nuk ka or t veanta, po sht ndrfutur te ort e Leximit. Gjat gjith ors s gjuhs e leximit nxnsi ushtrohet n t dgjuar, por pr t prforcuar objektivat e saj, n tekst ka disa rubrika q fillojn me fjalt Lexon msuesja (n munges t mjeteve elektronike). Kjo sht br me qllim q t drejtohet vmendja e duhur e nxnsit ndaj t dgjuarit t vmendshm. Duhet patur kujdes, se n kt rast synimi sht q nxnsi t bhet i vmendshm ndaj hollsive n tekst dhe kjo t mos ngatrrohet me t kuptuarin e pjess. Prandaj, pas do dgjimi, krkohet q nxnsi tu prgjigjet atyre pyetjeve q jan n tekst. Prve pjess s zgjedhur n tekst, vet msuesja mund t zgjedh nj pjes t re, t panjohur pr nxnsit dhe t zhvilloj me ta ushtrime t t dgjuarit; ku ka mundsi dhe nprmjet magnetofonit. Po gjithnj duke e shoqruar kt dgjim me ushtrimet prkatse, q nxnsi t mund ti plotsoj. Pasi nxnsi sht njohur me llojet e ndryshme t teksteve (nga ana e prmbajtjes dhe ana grafike), krkohet q nprmjet intonacionit t msueses (F. 109 e tekstit), ai ti dalloj ata edhe nga intonacioni, nprmjet t dgjuarit. sht mir q msuesi t sjell n klas materiale me tekste t ndryshme pr ti ushtruar nxnsit n t dgjuar. Linja T folurit 26 or Nxnsi vihet t flas n situata t caktuara q lidhen me tema aktuale, historike apo me tema q i zhvillojn atij fantazin e imagjinatn. Kto tema realizohen n tekst nprmjet fotove dhe ilustrimeve, pyetjeve dhe prgjigjeve, bisedave dhe diskutimeve n klas. Gjithashtu, n kt linj nxnsit i shtohet nj element i ri, q ai t jet i aft t flas e t diskutoj pr llojet e ndryshme t teksteve, strukturn e nj teksti, figurat letrare etj. Pra, krkohet nga ai nj e folur q ngrihet mbi at t gjuhs s prditshme. Linja T shkruarit 26 or N kt linj prforcohen njohurit e marra n vitet e kaluara, q lidhen me shkrimin e letrs, ditarit, prshkrimin e personit apo peizazhit etj. Nga ana tjetr, shtohen elemente t reja (p.sh., te peizazhi tingujt e ngjyrat; te personi cilsit fizike dhe t karakterit etj), autobiografia, biografia etj., q e aftsojn nxnsin pr nj shkrim me nj shkall m t lart vshtirsie, me nj pasuri m t madhe fjalori dhe me nj struktur m t ngritur sintaksore. Shoqrimi me Fletoren e puns do ta prforcoj tekstin dhe do ta ndihmoj nxnsin pr nj pun m t kualifikuar e t pavarur. Organizimi i njsis msimore N tekst njsia msimore sht parashikuar t zhvillohet n 3-4 or msimore. Pr kt ndihmon raporti 2 me 1 q kan ort e Leximit (52) me t Shkruarin (26) dhe t Lexuarin (26). Piknisja e njsis msimore sht pjesa e leximit (nse sht e gjat mund t zhvillohet n 2 or). 1 or zhvillohet T folurit ose T shkruarit dhe 1 or (ose 2 or) Njohurit gjuhsore. N kt mnyr realizohet integrimi i t gjitha objektivave t programit n lndn e Gjuhs shqipe 4 pr t realizuar synimin e prgjithshm, q nxnsi t mos i marr njohurit t shkputura, t fragmentarizuara, por ta ndiej dhe ta shoh gjuhn amtare n t gjitha funksionet e saj stilistike, gramatikore, si dhe t funksionimit t saj si gjuh e prditshme.
PLANI MSIMOR I LNDS S GJUHS SHQIPE KLASA IV OBJEKTIVAT E PRGJITHSHM Msimi i gjuhs shqipe n klasn e katrt synon: Ta aftsoj nxnsin t prdor gjuhn amtare prmes krkimit, shkmbimit t ideve dhe informacioneve; t tregoj, t raportoj, t argumentoj e t zhvilloj ndjenjn e identitetit kombtar. T zhvilloj mendimin e pavarur t nxnsit, duke e nxitur pr t zbuluar ide, pr t mbajtur qndrim, pr t klasikuar, pr t krahasuar, pr t vlersuar dhe pr t ngritur hipoteza. Ti nxis nxnsit pr t shprehur ndjenja nprmjet t folurit, t lexuarit dhe t shkruarit. Ti aftsoj nxnsit pr t mbajtur qndrim ndaj vlerave t veta dhe t shokve, n marrjen e vendimeve, n zgjidhjen e mosmarrveshjeve etj. Ti aftsoj nxnsit pr t shkruar shkrime t thjeshta dhe t larmishme n prshtatje me natyrn dhe moshn e tyre, t tilla si: prshkrime, urime, kartolina, porosi, njoftime, kshilla, krkesa, telegrame, lajmrime etj. Ti aftsoj nxnsit t dallojn dukurit gjuhsore dhe t prdorin gjuhn me goj e me shkrim, sipas rregullave drejtshkrimore dhe drejtshqiptimore.
STRUKTURA SINTETIKE E PROGRAMIT 35 jav x 5 or n jav = 175 or
10
11
12
13
14
15
16
17
DO DIT S BASHKU
Rubrika: Tema: Lexojm N mes t shtatorit
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj rrjedhshm, me intonacionin e duhur duke respektuar teknikn e t lexuarit dhe shenjat e piksimit n mnyr t vetdijshme dhe t qart. T tregoj far ndien pr llimin e shkolls n prgjithsi dhe pr ditn e par t shkolls n veanti. T vr n dukje ndryshimet q kan ndodhur. T prshkruaj natyrn n vjesht. T recitoj me z t lart vjershn. T pasuroj fjalorin me fjal e shprehje t reja. Metoda msimore: Mjetet msimore: Fjal ky: Stuhi mendimesh, bised e kombinuar me lexim, pun me tekstin dhe pun me grupe. Pamje nga natyra n vjesht, fotogra t nxnsve nga pushimet verore. Shtator, gjethe, shkoll, klas, ant, msuese, zhurm, ndryshim.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Hapi I. Nxiten nxnsit t tregojn e t sjellin mbresat e tyre pr ditn e par t shkolls. Msuesi/ja plotson skemn n drras:
anta plot me libra
takojm shokt e shoqet
et drejtori i shkolls
shkolla e zbukuruar nxnsit me uniform shkollore takojm msuesen
Dita e par e shkolls
kan ardhur shum prindr
tingujt e ziles na rreshtojn oborri gumzhin
2. Realizimi i kuptimit: Bised e kombinuar me lexim, pun me tekstin. Hapi I. Lexohet vjersha nga msuesi/ja me intonacionin e duhur. Hapi II. Sqarohen fjalt e shprehjet e reja: zagushi vap e madhe mbytse surpriza t papritura Hapi III. Bashkbisedohet me nxns t niveleve t ndryshme pr gurn e tekstit. Hapi IV. Ndalesa e par. Lexohet strofa e par nga nj nxns dhe pyeten t tjert: - Pr far et kjo strof?
18
- Si i kaluat pushimet verore? - A keni pasur vap? A keni br plazh? - Po tani a sht shum vap? - N far stine jemi? - Pse u zbehet ngjyra gjetheve? - far punsh bhen n vjesht? Ndalesa e dyt. Lexohet strofa e dyt nga nj nxns dhe bhen keto pyetje: - N dat lloi shkolla? - A u rndojn antat? - A jeni pajisur t gjith me tekste, etore e mjete t tjera msimore? Ndalesa e tret. Lexohet nga nj nxns tjetr strofa e tret dhe bhen kto pyetje: - A biseduat me shokt dhe shoqet? - A kan ndryshuar shokt e shoqet? - far ndryshimesh kan ndodhur te shokt dhe shoqet tuaja? - Po te msuesi/ja juaj a vut re ndryshime? - Pse msuesi/ja sapo hyn n klas thot: Mos bni zhurm! 3. Reektimi: Pun me grupe: Bisedo me shokt pr t papriturat e dits s par t shkolls. N fund bhet prmbledhja e ors s msimit, vlersimi pr cilsin e arritjes s objektivave, sipas niveleve dhe vlersimi i motivuar me not i nxnsve t ndryshm. Detyr shtpie. Msoni vjershn prmendsh dhe recitojeni bukur.
Rubrika: Tema:
T shkruajm Dita e par e shkolls
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T prshkruaj me goj dhe me shkrim ditn e par t shkolls. T shkruaj sipas modeleve t dhna pr pun me shkrim t tipit: nj et ditari, nj letr q ia drgon mikut ose mikes, nj prshkrim t shkurtr. T shkruaj mbi bazn e gurave dhe imagjinats s tij. T shkruaj sakt dhe drejt fjalt. T prdor si duhet shkronjn e madhe dhe shenjat e piksimit. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Bised, shkrim i drejtuar, pun me grupe, paraqitje grake. Fotogra t nxnsve, kaseta t lmuara, albume t ndryshme, kartolina. Takime, biseda, tekste, msime, detyra.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Bised. Hapi I. Msuesi/ja e llon msimin me paraqitjen e nj tabele, ku do t shkruhen fjal q lidhen me ditn e par t shkolls, t ciln e plotson bashk me nxnsit e t gjitha niveleve. Kjo do t ndihmoj pr t pasuruar fjalorin, q nxnsit do t prdorin gjat puns me shkrim.
19
Dita e par e shkolls pushimet, shtator, ant, uniform, tekste, takime, prqame, mall, bank, shok, shoqe, zhurm, zile, rresht, qetsi, msuese, msim, detyra, studim, regjim ditor, lule, prindr etj. Mund t jepet ndonj lmim pr ditn e par t shkolls. 2. Realizimi i kuptimit: Shkrim i drejtuar. Hapi I. Msuesi/ja i udhzon nxnsit t lexojn fjalt ky dhe fjalt e shkruara n tabel. Hapi II. Msuesi/ja krkon q nxnsit t tregojn mbresat e tyre pr ditn e par t shkolls. Hapi III. Nxnsit do t prshkruajn ditn e par t shkolls duke u mbshtetur edhe n pyetjet e tekstit n fund t faqes 13. N etore nxnsit jan t lir t vendosin ndonj fotogra a pamje ose t bjn ndonj vizatim. 3. Reektimi: Pun me grupe. Hapi I. Pasi mbaron detyra, nxnsit n ift shkmbejn etoret dhe bjn vlersimin e ndrsjell t prshkrimit. Udhzohen ta prqendrojn vmendjen n bukurin e shkrimit, n shkrimin e drejt t fjalve, n prdorimin e shkronjs s madhe dhe t shenjave t piksimit. Hapi II. Bhet vlersimi i ors s msimit. 4. Detyr shtpie. Punohet faqja 4 e Fletores s puns.
Rubrika: Tema:
Lexojm Nj diskutim n klas
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj pr knaqsi. T pasuroj fjalorin me fjal dhe shprehje t reja. T diskutoj pr jetn n fshat dhe n qytet. T lexoj tregimin n role. Metoda dhe teknika: Biseda, lexim n role, diagrami i Venit, graku organizues i tregimit t ngjarjes. Materialet: Fotogra me pamje nga vendlindjet e fmijve. Fjal ky: Shprngulem, modern, miratoj, diskutim, debat.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Bised me nxnsit. Nse n klas ka ardhur nj nxns i ri, biseda llon me t. Pyetjet q drejtohen nga msuesja mund t jen: - Nga cili vend vjen shoku /shoqja juaj? - Si ndihet tani n klasn tuaj? - Cilt kan qen shokt/shoqet e tij? etj. 2. Realizimi i kuptimit: Lexim i drejtuar. Hapi I. Lexohet tregimi nga msuesja. Gjat leximit nxnsit mbajn shnim fjalt dhe shprehjet q nuk ua din kuptimin. Shpjegohen bashkrisht fjalt e reja. Hapi II. Msuesja orienton nxnsit t punojn me grakun organizues t ritregimit t ngjarjes. Hapi III. Lexohet tregimi me role. Msuesja duhet t shfrytzoj sa m mir kt pjes t ors s msimit, n mnyr q t prfshihen sa m shum nxns n lexim.
20
3. Reektimi: Diagrami i Venit. Msuesi/ja krkon nga nxnsit t bjn dallimin ndrmjet fshatit dhe qytetit. Punohet me diagramin e Venit ose plotsohen krkesat te rubrika Plotso. Detyr shtpie. T msojn t lexojn rrjedhshm tregimin dhe t ritregojn prmbajtjen. * Grafikt organizues jan vendosur n fund t msimeve model. Msuesi/ja mund ti shfrytzoj sipas rastit dhe mundsive, duke i fotokopjuar ose duke i paraqitur n drrasn e zez.
Rubrika: Tema:
T asim Diskutimi, biseda, dialogu
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj ndryshimin ndrmjet fjalve: diskutim, bised, dialog n pjes dhe situata t ndryshme. T realizoj nj diskutim, nj bised dhe nj dialog. T marr pjes n veprimtarit n grup. Metoda dhe teknika: Materialet: Fjal ky: Stuhi mendimesh, pun e drejtuar, pun n grupe, diskutim. Pjes t ndryshme q kan n prmbajtjen e tyre dialogun, bisedn dhe diskutimin. (msuesi/ja shfrytzon tekstet pasardhse) Diskutim, bised, dialog.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Duke prdorur metodn Stuhi mendimesh nxnsit japin mendimet e tyre rreth fjalve: DISKUTIM, BISED, DIALOG. Msuesi/ja pranon do mendim, ide apo interpretim t tyre. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar, pun n grupe Hapi I. Punohet rubrika: Kthehu te tregimi Nj diskutim n klas. Pyetje - Cila ishte tema e diskutimit? - Kush e udhhiqte diskutimin? - Cilt morn pjes n diskutim? - gabime bn gjat diskutimit Elona dhe Berti? Prgjigjja e pritshme "Ku sht m mir t jetosh, n fshat apo n qytet?" Msuesja. Ermali, Dritoni, Artini, Elona, Berti. Flisnin me z t lart, prdornin fjal fyese.
Hapi II. Lexohen rregullat q jan zbatuar gjat diskutimit. Ky lexim mund t bhet zinxhir. Hapi III. Punohet rubrika Bj dallimin. Pr t sqaruar dialogun dhe bisedn msuesja mund ti referohet nj pjese nga leximi, p.sh.: Ana Flokkuqja f. 52. Hapi IV. Pun n grupe. Klasa ndahet n tri grupe. Secili grup zgjedh nj tem pr diskutimin, bisedn dhe dialogun. Temat q mund tu sugjerojm: Grupi I. Pushimet verore. Ku sht m mir t'i kalosh pushimet brenda vendit apo jasht tij? Grupi II. Bukuria e msimit dhe pushimit. Cila periudh sht m e bukur pr ju: e msimit apo e pushimit? Grupi III. Kafsht shtpiake. A mund dhe duhet t mbajm kafsh shtpiake n shtpi? 3. Reektimi: Diskutim. Rikujtohen rregullat e nj diskutimi, bisede dhe dialogu. Detyr shtpie. Nxnsit porositen t shkruajn nga nj tekst me nj tem sipas dshirs.
21
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Teksti dhe fjalia
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj fjalin nga teksti. T tregoj nga se prbhet teksti. T krijoj nj tekst duke radhitur fjalit e dhna. T krijoj nj tekst duke u bazuar n gurat e dhna. T argumentoj n cilat raste disa fjal t dhna prbjn nj tekst. T njihet me forma t veanta fjalsh dhe fjalish, q n kontekste t caktuara kan kuptimin e nj teksti t plot. Metoda dhe teknika: ERR, Materiale: Fjal ky: Zhvillimi i msimit 1. Evokim: Pun n ifte. Hapi I. U krkohet nxnsve t paraqitin tekstet q kan prgatitur n shtpi. M pas udhzohen t plotsojn n ifte krkesat e mposhtme: -Sa fjali ka teksti? -A e jep t plot informacionin? Nxnsit kmbejn punimet me njri-tjetrin. Lexohen disa nga prgjigjet e nxnsve. 2. Realizim i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapi I. Lexohet nga nxnsit n heshtje teksti a dhe b. M pas nxnsit plotsojn rubrikn Kujto. -Sa fjali ka teksti a? Teksti a ka 8 fjali. -Sa fjali ka teksti b? Teksti b ka 1 fjali. -A e jep teksti a informacionin e plot? Po. -Po teksti b? Po Lexohet rregulli pr tekstin. Hapi II. Paraqiten etiketat me fjalt dhe shprehjet: Qetsi, Mbyllur, Nuk punon, Shtpia shitet. Msuesi/ja krkon q nxnsit t tregojn se ku i kan par kto etiketa. - Nse etiketa Shtpia shitet do t ishte n nj vend ku ska shtpi, si mendoni, a do t ket kuptim? Msuesi/ja shpjegon duke iu referuar rubriks Kujdes. Hapi III. Punimi i ushtrimit 1. sht nj ushtrim i njohur ku nxnsit do t renditin fjalit pr t krijuar tekstin, si dhe do t heqin fjalin q nuk i prket tekstit. 3. Reektimi. Punimi i ushtrimit 2. Plotso tabelat mbi gurat. N gurn e par nxnsit do t plotsojn tabeln me fjaln Xhami i thyer .N gurn e dyt do t plotsojn tabeln me fjalt Qetsi. S bashku me pamjen e gurs krijohet teksti pr seciln gur. Pr gurn e dyt nj variant mund t jet: Era dhe Drini jan n bibliotek. Drini po et me z t lart. - Qetsi! - i tha Era. Detyr shtpie. Shkruaj tekstin q do t krijosh me fjalit e ushtrimit 2 t Fletores s puns f. 4. pun n ifte, pun e drejtuar Punimet e nxnsve t dhna detyr shtpie, etiketa me fjalt dhe fjalit (Qetsi, Mbyllur, Nuk punon, Shtpia shitet) Tekst, fjali, kuptim.
22
Rubrika: Tema:
T lexojm Letr drejtuar Kryetarit t Bashkis
Objektivat : N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj rrjedhshm dhe me intonacionin e duhur t dyja letrat. T krahasoj letrn drejtuar Kryetarit t Bashkis me letrn drejtuar shoqes. T dalloj letrn zyrtare nga letra e thjesht. T mbaj qndrim ndaj problemeve q shqetsojn komunitetin. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Stuhi mendimesh, pun e drejtuar, diskutim, diagrami i Venit. Teksti i nxnsit, letra zyrtare dhe t thjeshta. Letr zyrtare, letr e thjesht.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Hapi I. Msuesja pyet nxnsit: - Cili sht problemi q ju shqetson m shum n lagjen ku ju banoni? - Si mund t zgjidhet ky problem? - T rriturit krkojn q shum probleme t zgjidhen nga organet q kryejn shrbimet ndaj qytetarve. Po ju si do t vepronit pr zgjidhjen e problemit? Nxnsit shprehin mendime t ndryshme. N tregimin e sotm ne do t njihemi me nj letr q nj grup nxnsish t klass IVA t shkolls "Gjergj Fishta", i kan drguar Kryetarit t Bashkis. 2. Realizimi i kuptimit: Grak organizues, pun e drejtuar. Hapi I. Msuesja paraqet para nxnsve organizuesin grak dhe krkon q ata ta lexojn n heshtje. Mbani parasysh ato q krkohen n kt grak. Hapi II. Pasi lexohet letra e par dhe e dyt, nxnsit lexojn njri pas tjetrit. Hapi III. M pas llon plotsimi i grakut. Pr nxnsit q kan vshtirsi n plotsimin e tij, msuesja sugjeron punimin n libr. 3. Reektimi: Diagrami i Venit. Nxnsit plotsojn diagramin e Venit dhe gjejn t prbashktat dhe dallimet midis letrs zyrtare dhe letrs s thjesht, si p.sh.: Nj letr zyrtare dallohet nga nj letr e thjesht: N nj letr zyrtare: N hyrjen e letrs prdoren shprehjet e mirsjelljes: I nderuar zoti ... ose zonja... N fund t letrs prdoren shprehjet: me respekt, me nderime, sinqerisht etj. N nj letr t thjesht: N hyrje prdoren fjal miqsore, i /e dashur, i/e shtrenjti/a, N fund prdoren fjal q shprehin dashuri, prkdheli: t prqafoj, t puth etj.
Detyr shtpie. T lexojn rrjedhshm tekstet.
23
Rubrika: Tema:
T shkruajm Struktura e letrs
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj strukturn e nj letre (hyrjen, zhvillimin, prfundimin, fjalt e mirsjelljes) T shkruaj nj letr duke iu referuar strukturs s msuar. T shkruaj kuptueshm dhe lexueshm. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Bised, pun e drejtuar, pun n grupe Letr Struktur, hyrje, zhvillimi, prfundim, fjalt e mirsjelljes dhe drguesi
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Bised me nxnsit. Hapi I. Bised me nxnsit e drejtuar nga msuesja. -Kujtoni strukturn e nj tregimi: Hyrja, zhvillimi, mbyllja. -Po nj letr far strukture ka? Nxnsit japin prgjigje t ndryshme. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapi I. Lexohet struktura e letrs drejtuar Kryetarit t Bashkis. Msuesja jep shpjegimet e nevojshme. Hapi II. N libr nxnsit plotsojn strukturn e letrs s dyt. Hapi III. Punohet pika e dyt e rubriks Detyr. Nxnsit ndahen n dy grupe sipas radhs. Nxnsit me numr 1 do t shkruajn prgjigjen e letrs s par. Nxnsit me numr 2 do t shkruajn prgjigjen e letrs s dyt. Nxnsit shkruajn pr nj koh 15 minuta. Msuesja sht mir t ket prgatitur dhe ajo nj variant prgjigjeje, si p.sh.: Letr drejtuar nxnsve t klass IV-A t shkolls Gjergj Fishta. Tiran, m 25.03.2007 T dashur fmij, Shqetsimin q ngrinit n letrn q m kishit drejtuar, e lexova. U takova me punonjsit e qarkullimit rrugor dhe i vura n dijeni t shqetsimit tuaj. Punonjsit erdhn n shkolln tuaj dhe u informuan se shqetsimi juaj ishte i drejt. N prfundim u vendos q t ngrihet nj semafor n rrugn ku kaloni ju. Un jam i sigurt q shofert do ta respektojn semaforin dhe tabeln q i paralajmron ata pr kalimin e fmijve. Ju uroj t gjithve suksese n msime. Me dashuri Kryetari i Bashkis Tiran, m 27.03.2007 E dashur Rina, T falnderoj pr letrn tnde. M vjen mir q t kan ndodhur gjra t kndshme. Kto dit kam qen e gzuar. Mami m bleu nj qen t vogl. Ti e di sa e dshiroja nj qen t vogl. Emrin ia vura Tomo. Mami m ka treguar se dhe ajo, kur ka qen e vogl, ka pasur nj qen me emrin Tomo. Mami u knaq shum q dhe un i vura qenit tim t njjtin emr. N klas iu tregova miqve t mi se si kishit vepruar ju pr problemin q kishit me rrugn. Miqve t mi iu duk nj zgjidhje shum e mir. Mendojm se dhe ne duhet t veprojm n t njjtn mnyr pr problemin q kemi, pr ndrtimin e nj mjedisi sportiv n shkoll. Pres t m shkruash prap. T puth fort Mira 3. Reektimi: Hapi I. Nxnsit prcaktojn strukturn e letrs s saposhkruar. Detyr shtpie. Ndahet klasa n dy grupe, njri grup shkruan nj letr t thjesht, ndrsa tjetri nj letr zyrtare.
24
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore - Drejtshkrim Shenjat e piksimit n dialog
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj shenjat e piksimit n dialog. T prdor sakt shenjat e piksimit n dialog, diskutim, bised. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: pyetje-prgjigje, shpjegim, pun e pavarur. teksti, Fletorja e puns. shenj piksimi, pik, pikpyetje, dy pika, presje, pikuditje.
Zhvillimi msimit 1. Evokimi: Pyetje-prgjigje. Hapi I. -Kujtoni shenjat e piksimit q njihni. Pse jan t rndsishme ato? -do t ndodhte nse nj tekst nuk do t kishte fare shenja piksimi? 2. Realizimi i kuptimit: Shpjegim, pun e pavarur. Hapi I. Punohet shembulli i dhn n libr. Msuesi/ja duhet t sqaroj sakt dhe qart shenjat e piksimit. Hapi II. Punohet ushtrimi 1 i rubriks Ushtrohu. Nxnsit do t rrethojn shenjat e piksimit q prdoren n dialog. I rndsishm n dialog sht prdorimi i vizs dhe dy pikave. Hapi III. Punohet ushtrimi 2. Nxnsit vendosin shenjat e piksimit ku mungojn. T gjith nxnsit po shkruanin pr pushimet verore. Shpendi nuk po shkruante. Besimi e pyeti: -Pse nuk po shkruan? -Nuk di far t shkruaj, - u prgjigj Shpendi. -T lutem ma shkruaj ti, - iu lut Shpendi Duke shprndar hartimet msuesja tha: -Hartimet i keni br mjaft t bukura, por m i bukuri sht hartimi i Shpendit. -T lumt, Shpendi, - i tha msuesja. - Tani do t lexoj hartimin m t dobt. Dhe lexoi hartimin e Besimit. - M mrzite shum, Besi. Nuk u besoja syve pr hartimin tnd! - tha msuesja. -Po, - belbzoi Besi, kurse Shpendi u skuq dhe uli kokn. 3. Reektimi: Hapi I. Punimi i ushtrimit 3. Dallo fjalt e autorit dhe t bashkbiseduesve. Vendos shenjat e piksimit ku duhen. Nj dit n parfumeri hyri nj grua dhe pyeti shitsen: - Zonj, ju lutem, m thoni, keni fur dhmbsh pr fmij? - Po, kemi, - iu prgjigj shitsja. - M jepni, ju lutem, nj fur, nj past dhmbsh dhe nj sapun. - Me knaqsi, - tha shitsja, - i kemi shum t mira. Shitsja shnoi n kompjuter mimet e artikujve dhe i dha blerses faturn. Gruaja pagoi t hollat dhe u largua. Fjalt e autorit jan shnuar me ngjyr gri. Detyr shtpie. Zgjidhni nj pjes me dialog n tekstin Nj diskutim n klas dhe rrethoni shenjat e piksimit n dialog dhe nnvizoni fjalt e autorit.
25
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Teksti dhe paragra
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj paragraft n nj tekst t caktuar. T rendit si duhet paragraft e nj teksti. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: stuhi mendimesh, pun e drejtuar, diskutim, diagrami i Venit. grak organizues. paragraf, kryeradh.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Kujtohen njohurit e marra n klasn e tret mbi paragran. - sht paragra? Paragra sht pjes e tekstit nga nj kryeradh n tjetrn, q shpreh nj mendim pak a shum t plot. - Si shkruhet nj paragraf? Paragra llon me kryeradh, pra, fjalia e par e paragrat shkruhet e zhvendosur n t djatht. Por paragraft mund t ndahen nga njri-tjetri edhe nga nj hapsir ndrmjet tyre. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar Hapi I. Kthehu te tregimi "Gentiana" dhe numro paragraft. Hapi II. Lexohet udhzimi i dhn n libr. Hapi III. Punohet ushtrimi 1. Nxnsit plotsojn numrin e fjalive pr secilin paragraf. Hapi IV. Punohet ushtrimi 2. Nxnsit lexojn tekstin. Gjejn numrin e paragrafve. Fjalit e nnvizuara i shkruajn n etore. 3. Reektimi: Shkrim sipas gurave. Hapi I. Punohet ushtrimi 3. Nxnsit shikojn gurat dhe shkruajn nj tekst me tre paragraf me titull Ditlindja e mamit. Detyr shtpie. Nxnsit do t shkruajn historin e emrit t tyre (mund t prdorin edhe nj grak organizues). Sqarohet detyra. E rndsishme n realizimin e ksaj detyre sht dallimi i paragrafve. Paragra I. Hyrja e shkrimit Kush ma ka vn emrin? Paragraft II III Zhvillimi i ngjarjes Pse kan zgjedhur kt emr? Domethnia e emri tnd. Paragra IV. Mbyllja Gjithashtu, porositen t sjellin n klas nj fjalor me emra shqip.
26
Rubrika: Tema:
T dgjojm dhe t asim Emri im
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dgjoj nj tekst pr t mbajtur mend sa m shum gjra t rndsishme. T tregoj historin e emrit t Gentians. T dalloj lidhjet ndrmjet emrave dhe origjins s tyre. T prdor Fjalor emrash. T marr pjes n diskutim. T dgjoj dhe t as duke respektuar rregullat e t folurit n grup. T vlersoj dhe t respektoj mendimet dhe idet e shokve duke e plotsuar me informacion shtes planin e grupit. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Rrjet diskutimi. Po A sht i rndsishm emri pr njeriun? Jo rrjet diskutimi, pun n grup, pun me fjalorin. Grak organizues. emr, origjin, ilir, prejardhja e emrit.
Prfundimi: ................................................................................................................................ 2. Realizimi i kuptimit: Pun n grup Hapi I. Nxnsit plotsojn grakun organizues me t dhnat pr emrin e tyre. Paraqiten punimet e nxnsve. I lihet koh shumics s tyre pr t lexuar historin e emrit t vet. Kjo or mund t vazhdohet n veprimtarin ekstrakurrikulare. Nj grak t till ka plotsuar dhe msuesja, e cila e lexon para nxnsve. Hapi II. Nxnsit plotsojn tabeln. Gjejn lidhjet ndrmjet emrit dhe origjins s tij. Emri Agim Rozaf Bamir Besnike Drin Dardan Valbon Fatijon Genc Korab Jon Urim Teut Emr ilir + + + + + + + + + + + + + Emr vendi Fjal e shqipes +
27
Hapi III. Punohet rubrika Pun n grup. Diskutoni se cilin nga emrat e msiprm e kan t afrmit tuaj apo personazhet e librave q keni lexuar. 3. Reektimi: Hapi I. Pun me Fjalorin e emrave shqip. Nxnsit punojn me fjalorin. Ata gjejn dhe lexojn emra shqip. Hapi II. Nse ka koh, msuesja mund t plotsoj nj shembull t till: Cilsit e mia sipas shkronjave q ka emri. Agim Ai sht shum i sjellshm. Gzon respektin e t gjithve. I plqen t ndihmoj t tjert. Miku i tij m i mir sht libri. Mund t realizoj nj rrjet t dyt diskutimi: Po A do t t plqente t kishe nj emr tjetr apo t plqen emri q ke? Jo
Prfundimi: ............................................................................................................................. T gjitha kto jan veprimtari t sugjeruara q mund t punohen edhe n orn e veprimtaris ekstrakurrikulare.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Emri
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj emrin n tekstet e dhna. T dalloj emrat q tregojn edhe ndjenja, ide, mendime etj. T dalloj emrat e prgjithshm dhe t prvem. T analizoj emrin sipas: llojit, gjinis, numrit. T shkruaj sakt emrat e prvem duke prdorur shkronjn e madhe. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: stuhi mendimesh, pun n ifte, pun e pavarur, pun e drejtuar. teksti. emr, i prgjithshm, i prvem, ndjenja, ide, mendime.
Zhvillimi i msimit Kjo sht nj or prsritjeje e njohurive, q tashm nxnsit kan marr gjat klass s dyt dhe t tret. 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Hapi I. Ora e msimit llon me nj stuhi mendimesh, ku nxnsit kujtojn t gjitha njohurit q kan marr pr emrin. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapi I. Nxnsit lexojn n heshtje materialin e paraqitur n tekst. Pasi lexojn, plotsojn sipas krkesave. Hapi II. Punohet ushtrimi 1, ku nxnsit nnvizojn emrat dhe shkruajn n etore se far tregojn (njerz, kafsh, sende, vende dhe gjra t tjera). Msuesi i drejton t thon emri tregon edhe mendim, ndjenj, ide etj. N msimet pasardhse nxnsit do t bjn ndarjen e emrave n konkret dhe abstrakt.
28
Hapi III. Punohet ushtrimi 2 n etore, ku nxnsit i klasikojn n nj tabel emrat n t prgjithshm dhe t prvem. 3. Reektimi: Hapi I. Punohet ushtrimi 3 n libr, ku nxnsit duhet t shtojn nga nj emr t prvem prbri emrave t prgjithshm. Detyr shtpie. Punohen ushtrimet e Fletores s puns, f. 10.
Rubrika: Tema:
T lexojm Gramatika sht nj kng e bukur (ora I)
Objektivat : N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj nj tregim me nota humori duke ilustruar me leximin e tekstit. T analizoj personazhet e tregimit. T shpreh ndjenjat e tij pr msuesin/en. T dalloj kuptimin e drejtprdrejt dhe t gurshm t fjalve. T pasuroj fjalorin me fjal me kuptim t gurshm. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: lexim i drejtuar, shkrim i lir, prmbledhje e strukturuar. teksti, tabak letre, grak (lule margarita). gramatik, inspektor, msuese, me z t prer, e merr me nge.
cilsit e msueses
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Shkrim i lir. - Listo n nj et t bardh disa nga cilsit q ti mendon se e bjn nj msues/e t prkryer ose m t mirin/n. Mund t prdorim grakun e lules. Msuesi/ja e prkryer ka kto cilsi: e dashur, e qeshur, e aft, e qet etj. Msuesja sht pr mua: ndihmsja ime, kshilluesja ime, mikja ime, nj prind i dyt etj. Hapi II. Msuesja plotson te petalet e lules, vizatuar n nj tabak t madh letre ose n tabel, disa nga cilsit e msueses q thon nxnsit. 2. Realizim i kuptimit: Prmbledhje e strukturuar. Hapi I. Msuesja bn nj paraprgatitje t nxnsve pr tekstin q do t marrin. -Sot ne do t lexojm nj tregim shum t kndshm. Me kt tregim ne tashm hyjm n nj rubrik Thumbojm dhe qeshim. N kto pjes goditen t metat e njerzve, po jo n mnyr t drejtprdrejt, por nprmjet humorit, t qeshurs. Ne qeshim, por qllimi nuk sht vetm ky. Qllimi i vrtet sht t vihen n dukje t metat dhe t prmirsohen njerzit q i kan ato. Ky sht edhe mesazhi i pjess me titull Gramatika sht nj kng e bukur. Hapi II. Punohet me metodn e veprimtaris s leximit t drejtuar. Msuesja udhzon nxnsit t jen t vmendshm ndaj fjalve t nnvizuara n tekst. Ndalesa e par. do t mart dhe t enjte..., deri te ... pak thinja. - Ku zhvillohet ngjarja? - Cila sht msuesja? - Si prshkruhet ajo? - Si mendoni, kush mund t jet gruaja me thinja? - Prse mund t ket ardhur ajo?
29
Ndalesa e dyt. Mirdita deri te... bor t bardh. - A ishte i sakt parashikimi juaj pr zonjn me thinja? - Si lloi t shpjegonte msuese Lorencina? - Cilat kategori gramatikore shpjegonte ajo? - T plqen kjo mnyr shpjegimi? - Si mendoni ju, inspektores i plqeu kjo mnyr shpjegimi? Ndalesa e tret. Inspektorja... deri te... msueses. - A ishte i sakt parashikimi juaj mbi inspektoren? - Me far mund ta krahasosh shpjegimin e msuese Lorencins? - Si mendoni ju, cila mnyr e t shpjeguarit i plqente inspektores? - Po msuese Lorencina, si mendoni se do t vazhdoj t zhvilloj msimin pas fjalve t inspektores? Ndalesa e katrt. Ua e shkreta msuese deri n fund. - A ishte i sakt parashikimi juaj? - Si ju duket prgjigja e msuese Lorencins? - Po nxnsit e saj jan dakord me t? - Si mendoni, kush kishte t drejt, msuesja apo inspektorja? Pse? Hapi III. Punohet fjalori me fjal dhe shprehje. Reektimi: Hapi I. Nxnsit plotsojn rubrikn Plotso. Nxnsit mund t zgjedhin t gjitha alternativat e dhna n ushtrim. Detyr shtpie. T lexojn sakt, rrjedhshm e t ritregojn brendin e tregimit.
Rubrika: Tema:
T lexojm Gramatika sht nj kng e bukur (ora II)
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj rrjedhshm, me intonacion tregimin. T tregoj brendin e tregimit duke prdorur grakun e ngjarjes. T luaj n role tregimin. T analizoj tiparet e personazheve duke u bazuar n pjesn e lexuar. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: lexim n role, dramatizim, analiz personazhesh, diskutim. teksti. personazh, cilsit e personazhit.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Lexohet tregimi nga disa nxns. Ritregohet prmbajtja me grak organizues ose thjesht me goj. Grak organizues - harta e ngjarjes (shih te grakt - graku i ritregimit). 2. Realizimi i kuptimit: Lexohet tregimi n role. Dramatizohet nga nxns q i kan msuar fjalt e personazheve. Mund t zhvillohet dhe nj veprimtari tjetr. 3. Reektimi: Analiz e dy personazheve. Msuese Lorencina e aft, e talentuar e dashur e re
Inspektorja e prapambetur e rrept e vjetr
30
- Riktheju cilsive q ti shnove pr msuesen e prkryer n punimin e nj ore m par. Sa nga kto cilsi i ka msuesja jote? A ka nevoj t prmirsohet ajo? Ndoshta kjo sht nj veprimtari q msuesja nuk ka dshir ta bj. Megjithat nxnsit din ta vlersojn msuesen e tyre. Detyr shtpie. Vizato msuesen tnde. Nxirr n dukje n vizatimin tnd cilsit q ka ajo.
Rubrika: T shkruajm Tema: Prshkruajm nj person

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T prshkruaj me shkrim shoku/shoqen ose t afrmit. T pasuroj fjalorin me mbiemra. T prdor mbiemra t nyjshm dhe t panyjshm n prshkrim. T shkruaj qart, sakt duke prdorur sa m shum fjal t reja. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Shkrim i lir, Turi i galeris. Teksti, letr format A4, lapsa me ngjyra. Prshkrim, pamje zike, karakter, sjellje.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Shkrim i lir. Hapi I. N nj et letre prshkruajn nj shok/shoqe t klass pa i vn emrin. Nxnsit punojn pak minuta. Hapi II. Lexohen disa nga punimet e nxnsve dhe n baz t prshkrimit nxnsit gjejn se pr k bhet fjal. 2. Realizimi i kuptimit. Hapi I. Msuesja shkruan n drrasn e zez se far kishin pasur parasysh nxnsit gjat prshkrimit. Shton n list dhe elemente t tjera, q jan t nevojshme pr tu prdorur gjat nj prshkrimi. Hapi II. Nxnsit lexojn fjalt q prdoren pr prshkrimin e pamjes zike t nj personi. Msuesja orienton nxnsit t qarkojn ngjyrn dhe llojin e okve q ka secili nxns. Vazhdohet me leximin e fjalve q prdoren pr prshkrimin e tipareve dhe shprehjeve t fytyrs. Msuesja i orienton nxnsit se n prshkrimin e nj personi sht shum i rndsishm prshkrimi i karakterit dhe sjelljes s tij. Lexohen fjalt q prcaktojn karakterin. Hapi III. Fillon puna me shkrim e nxnsve. Nxnsve me nivel t ult u krkohet t prshkruajn msuesen ose inspektoren, nxnsve t tjer u krkohet t prshkruajn shokun, nj i afrt, personazh lmi, libri, nga bota e artit, sportit etj. Msuesi/ja i ndihmon nxnsit duke u shprndar et t prgatitura ose i shkruan krkesat n drras.
31
Emri i personazhit Ngjyra dhe lloji i okut
____________________________________ ____________________________________
Tiparet dhe shprehja e fytyrs ____________________________________ Balli _______________________________________________________ Syt _______________________________________________________ Shprehja_____________________________________________________ Zri _______________________________________________________
Trupi _______________________________________________________ Qndrimi i trupit_______________________________________________ Karakteri ____________________________________________________ Nj model prshkrimi mund t jet: Erion Bogadani sht nj futbollist i ekipit kombtar shqiptar. Ai luan me nj ekip italian. sht shum i gjat, me ok kafe, q i kreh n nj mnyr t veant. Ka nj ball t lart, sy kafe. sht i shkatht, i fort, krenar q prfaqson Shqiprin n ndeshjet ndrkombtare. Turi i galeris. Punimet e nxnsve ekspozohen n nj knd t klass. Nxnsit lexojn punimet e njri-tjetrit. 3. Reektimi: Rrjet diskutimi. PO A sht shum e rndsishme q nj njeri t jet i bukur nga ana zike? JO
Prfundimi: ................................................................................................................................
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore - Drejtshkrim Prdorimi i shkronjs s madhe
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T prdor me korrektsi shkronjn e madhe te emrat e prvem. T prdor shkronjn e madhe n llim t fjalis. T shkruaj qart shkronjat e alfabetit t mdha e t vogla. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: pyetje-prgjigje, bised, pun e drejtuar, pun e pavarur teksti i nxnsit, etore, lapsa me ngjyra shkronj e madhe, emr i prvem, emr i prgjithshm, thonjza
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Pyetje-prgjigje. - Si llon shkrimi i fjalis? - tregojn emrat e prvem? - Si shkruhen ata? Theksohen dy rregullat pr shkrimin e shkronjs s madhe.
32
2. Realizimi i kuptimit. Pun e drejtuar. Hapi I. Punohet ushtrimi 1. Nxnsit shkruajn emra t prvem pr emrat e prgjithshm t pjestarve t familjes. Pr msuesit q kan mundsi mund t shfrytzojn dhe grakun organizues pr pemn e familjes. Hapi II. Punohet ushtrimi 2. Nxnsit shkruajn emra t prvem pr emrat e prgjithshm. Hapi III. Punohet ushtrimi 3, ku nxnsit shkruajn emrat dhe mbiemrat e gjasht shokve dhe shoqeve t klass. Hapi IV. Punohet ushtrimi 4. Nxnsit shkruajn emra vendesh. Reektimi: Pun e pavarur. Punohet ushtrimi 5, i cili sht n formn e nj vetdiktimi. Vlersohen nxnsit pr punn e tyre. Detyr shtpie. Ushtrimi 5 i librit dhe ushtrimet e Fletores s puns, f. 12.
Rubrika: Tema :
Njohuri gjuhsore Emrat konkret dhe abstrakt
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj emrat n fjalit e dhna. T dalloj emrat abstrakt dhe konkret. T krijoj ifte antonimike. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Veprimtari e drejtuar, pun e pavarur. Teksti, etore, Fletore pune. Emr konkret, emr abstrakt, antonimi.
Zhvillimi msimit 1. Evokimi: Hapi I. Veprimtari e drejtuar. Msimi llon me rubrikn e par. Nxnsit orientohen t lexojn krkesn dhe ta plotsojn at. Lexohen dy rregullat mbi emrat konkret dhe abstrakt. Realizimi i kuptimit: Hapi I. Punohet ushtrimi 1. Nxnsit vendosin tek emri konkret shkronjn e shqiss prkatse. Nxnsit lexojn punn e tyre. Hapi II. Nxnsit punojn ushtrimin 2. Vendosin K pr emrat konkret dhe A pr emrat abstrakt. Emra abstrakt jan: lodhja, ndershmria, msimi, drejtsia, vshtirsia, liria, suksesi, Hapi III. Punohet ushtrimi 3. Nxnsit formojn emra abstrakt nga mbiemrat e nyjshm dhe nga emrat konkret. mik fmij plak i varfr miqsi fmijri pleqri varfri i gzuar i pasur i dshpruar gzim pasuri dshprim
Hapi IV. Punohet ushtrimi 4.
33
Nxnsit shkruajn antonimet e emrave abstrakt. mirsi frik varfri ligsi guxim pasuri gzim lumturi drejtsi hidhrim dshprim padrejtsi
2. Reektimi: Pun e pavarur. Nxnsit shkruajn nga tre emra konkret dhe abstrakt. Detyr shtpie. Punohen ushtrimet e Flets s puns, f.18.
Rubrika: Tema:
T lexojm Ani pianistja
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T pasuroj fjalorin me fjal dhe shprehje t reja. T demonstroj nprmjet pyetjeve sa e ka kuptuar tregimin. T analizoj personazhet e pjess. T vlersoj cilsit pozitive t shokut/shoqes. T krahasoj personazhet e tregimit me nj personazh nga jeta, lmi, libri. T dalloj kuptimin e drejtprdrejt dhe t gurshm t fjalve. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Pyetje-prgjigje, veprimtari e leximit t drejtuar, harta e personazheve. Teksti, etore, Fletore pune. Pianiste, truphedhur, ra si bomb, dirigjent, i grryente nga brenda.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Pyetje-prgjigje. Msuesja iu drejton nxnsve pyetjet: - A ju ka ndodhur t keni pasur zili dik? Kur? K dhe pr arsye? Nxiten nxnsit t sjellin prvojat e tyre. Realizimi i kuptimit: Veprimtari e leximit t drejtuar. Hapi I. Ndalesa I. Ani erdhi ..., deri tek ... ishte e jashtzakonshme. - Si e prshkruan Anin autori? - Si mendoni do t ket konikt m posht apo..? Ndalesa II. Nj dit Anin..., deri tek... u bn ziliqare. - Si paraqiten Ela dhe Eni? - N cilin fjali e mbshtetni mendimin tuaj? Ndalesa III. Salla ishte mbushur ... deri te....nuk e uruan? - Si mendoni, far do t kishte dashur Eni dhe Ela q t ndodhte? - Po klasa a mbajti t njjtin qndrim si Ela dhe Eni? - Si mendoni Ela dhe Eni do t vazhdojn t mbajn kt qndrim? Ndalesa IV. N pushimin e madh deri te... shum keq. - Si mendoni a kemi t bjm me nj konikt?
34
- A ishte i sakt parashikimi juaj i llimit? - far skene sajuan dy vajzat? - Nse do t ishe n vend t tyre, far do t t kishte vajtur n mendje t bje? Pse? - far cilsie t Anit zbulojm n kt paragraf? - Gjejeni n paragran q lexuat dhe lexojeni me z t lart. - Si mendoni, vajzat do t vazhdojn t sillen keq me Anin apo.? Ndalesa V. Kaloi nj jav deri te... nj pako n dor dhe ikn. - Si mendoni far do t ket n pako? - Pse vajzat nuk hyn brenda? Kishin frik? Ju vinte turp pr veprimin e tyre? Sdonin t prballeshin me Anin? - Mendoni se konikti po shkon drejt zgjidhjes? Ndalesa VI. Lexoni paragran e fundit. - Si mendoni a u zgjidh konikti? - N ciln fjali shprehet kjo zgjidhje? Ani je e madhe! Hapi II. Punohen fjalt e fjalorit. 2. Reektimi: Harta e personazheve. Ani pianiste e talentuar e padjallzuar zemrgjer pianiste Ela dhe Eni egoiste ziliqare
Nuk tregoi se kush ia punoi rengun
Donin t ishin ato m t mirat
Detyr shtpie. Parashikoni se far mund t bj Ani n situatn e mposhtme. Pas nj viti Eni dhe Ela bhen pianistet m t mira. Prshkruani se far mund t bj Ani?
Rubrika: Tema:
T lexojm Ani pianistja (Ora II)
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj rrjedhshm tregimin. T tregoj prmbajtjen me fjalt e tij. T punoj n grup. T shpreh mendimin e tij/e saj pr situatat e caktuara. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Pun n grupe, diskutim, veprimtari e drejtuar. Teksti. Ritregim.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Lexohen detyrat e shtpis, ku nxnsit kan sjell parashikimet e tyre pr fundin e ngjarjes, t cilat nuk duhet t gjykohen, por t pranohen ashtu si jan.
35
2. Realizimi i kuptimit: Veprimtari e drejtuar. Hapi I. Leximi dhe ritregimi i pjess nga disa nxns. Nse msuesja e ndien t nevojshme, mund t prdor grakt e ritregimit. Hapi II. Punohet rubrika Po ti? Si duhet t sillesh me nj mik: q ka arritur sukses (E prgzon at) q sht i ndrojtur (Prpiqu ta afrosh pr tu br dhe ai pjes e grupit.) q humbet nj gar (do gar ka tues dhe humbs, po t strvitet m shum me siguri do t arrij sukses.) q t ka br nj t keqe (Prpiqu ta falsh at, po pasi ti kesh thn n sy se veprimi i tij ishte i padrejt.) Kjo rubrik lihet t punohet n dyshe nga nxnsit. Dgjohen disa dyshe. 3. Reektimi: Pun n grupe. Nxnsit bisedojn n grupe pr pasionet q kan. Secili shkruan pasionin e tij. M pas, nxnsit q kan t njjtin pasion, grupohen n grupe t reja dhe diskutojn se si mund ta arrijn sukses n pasionin e tyre. Nxnsit mund t formulojn shprehje inkurajuese. Ne jemi m t mirt. Ne mund tia dalim mban. Detyr shtpie. Gjeni tregime, poezi q shprehin prpjekjet q bjn njerzit pr t arritur sukses.
Rubrika: Tema:
T asim Ndrtimi i tregimit
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T diskutoj pr tregimet. T diskutoj pr strukturn e nj tregimi: Hyrja, zhvillimi, mbyllja. T dgjoj dhe t as duke respektuar rregullat e t folurit n grup. T dalloj hyrjen, zhvillimin dhe mbylljen n pjes t reja. T gjej iden dhe temn e nj tregimi t dhn. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Zhvillimi i msimit. 1. Evokimi: Kllaster. realist Llojet e tregimit hyrja zhvillimi mbyllja fantastiko-shkencor Kllaster, bised, diskutim, pun n dyshe. Teksti, grak. Ndrtim i tregimit, hyrje, zhvillim, mbyllje.
Personazhet Ideja
Tregimi Tema
Struktura
36
2. Realizim i kuptimit: Bised, diskutim. Hapi I. Analizohen elementet e strukturs s tregimit. Lexohen etiketat q shpjegojn hyrjen, zhvillimin dhe mbylljen. Hapi II. Nxnsit i rikthehen tregimit "Ani pianistja" dhe diskutojn n baz t ndarjes q sht dhn e gatshme. N hyrjen e tregimit ne njihemi me Ann, e cila sht transferuar n nj shkoll tjetr, tre muaj pasi ka lluar shkolla. Autori prshkruan pamjen zike dhe karakterin e Anit. N pjesn e zhvillimit t tregimit ne njihemi me ngjarjen dhe at ka ndodh, problemet, koniktin me Enin dhe Eln, rrengun q i punojn ato, pendimin e tyre. N pjesn e mbylljes kemi zgjidhjen e problemit (konikt). Hapi III. Msuesja i orienton nxnsit n dy elemente t tjera t rndsishme: tema dhe ideja e pjess. Lexohen sqarimet q jan dhn n libr. 3. Reektimi: Pun n dyshe. Nxnsit punojn rubrikn Kthehu te teksti. Orientohen t hapin librat n tregimet e mparshme: Nj diskutim n klas, Gentiana, Gramatika sht nj kng e bukur. Nxnsit diskutojn pr temn dhe idet e ktyre tregimeve. Vlersohen nxnsit. Detyr shtpie. N nj tregim q keni lexuar n librat jashtshkollor dalloni strukturn, temn dhe iden e tij.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Lakimi i emrit
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj lakimin e emrit duke u bazuar te mbaresa. T gjej rasn e emrit me an t pyetjeve. T dalloj lakimin e emrit nga zgjedhimi i foljeve. T lakoj emra t dhn n t gjitha rasat. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Zhvillimi i msuesit. 1. Evokimi: Hapi I. Veprimtari e drejtuar. Msuesja orienton nxnsit t lexojn shembullin e dhn n libr. -Lexoni fjalit dhe shiko si ndryshon emri me t kuqe. Nxnsit lexojn n heshtje rregulln. M pas n kor lexojn rregulln e futur n etiket. 2. Realizimi i kuptimit: Hapi I. Msuesja u shpjegon nxnsve dallimin: folja zgjedhohet dhe emri lakohet. Lexohet nga nxnsit lakimi n fjali i emrit libr dhe bibliotek. Lexohet rregulla. Msuesja krkon q nxnsit t prsritin at q lexuan. Hapi II. Punohen ushtrimet e rubriks Ushtrohu. N ushtrimin 1, nxnsit lakojn emrin liqeni duke u ndihmuar nga pyetjet. Veprimtari, pun e drejtuar, diskutim, manipulim fjalsh n fjali. Teksti, etore, lapsa me ngjyra, Fletorja e puns. Lakim, ras, nyj, parafjal
37
N ushtrimin 2, nxnsit lidhin me shigjet rasn me pyetjen dhe emrin. N ushtrimin 3, nxnsit plotsojn fjalit me emrin televizor n rasn e duhur. 3. Reektimi: Diskutim. N ushtrimin 4, nxnsit nnvizojn emrin q prsritet. Bjn pyetjen dhe gjejn rasn e emrit. N ushtrimin 5, nxnsit vendosin n rasn e duhur emrat n kllapa. Detyr shtpie. Ushtrimi numr 6 dhe ushtrimet e Fletores s puns, f.15-16 Shnim: Kjo tem mund t zhvillohet n dy or. Msuesi/ja mund t shfrytzoj ort n dispozicion. Sugjerohet q pr nxnsit shum t mir t plotsohen ushtrimet e nivelit t lart. T punohen ushtrimet e Fletores s puns, f.17-18.
Rubrika : Tema:
Lexojm A keni ngrn ndonjher libra?!
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T pasuroj fjalorin me fjal dhe shprehje t reja. T tregoj kuptimin e fjalve t reja. T diskutoj pr dobin q sjell t lexuarit e librave. T ritregoj prmbajtjen e tregimit me fjalt e tij/saj. T nxjerr temn dhe iden e tregimit. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: pyetje-prgjigje, parashikim pr titullin teksti, televizor, libr, pasion (pr leximin e librave)
Zhvillimi i msimit. 1. Evokimi: Pyetje-prgjigje. Hapi I. Msuesja u drejton nxnsve pyetjet: - Si e kaloni kohn e lir? - Sa koh harxhoni pr t par televizor? - Sa koh harxhoni pr t lexuar libra? - Cilat jan vrejtjet q iu bjn prindrit, kur shihni shum televizor? Vazhdojm t jemi n rubrikn Thumbojm dhe qeshim. Sot do t njihemi me nj ngjarje q iu ka ndodhur moshatarve tuaj n nj provinc t Italis. 2. Realizimi i kuptimit: Parashikim pr titullin. Msuesja lexon titullin A keni ngrn ndonjher libra?! dhe u drejton nxnsve pyetjen. - Sapo lexoni titullin, far iu vjen ndrmend. - A mendoni se mund t hahen librat? Nxnsit japin mendimet e tyre dhe msuesja i shnon n tabeln e zez. Hapi II. Lexohet tregimi nga msuesja. Nxnsit orientohen t dgjojn me kujdes. Pas leximit t tekstit punohet rubrika Kupto tekstin. Hapi III. Punohet rubrika Fjalorth. Duhet theksuar se n kto tregime nxnsit gjejn shum shprehje frazeologjike e shprehje me kuptim t gurshm. Msuesi/ja shpjegon kuptimin e tyre.
38
3. Reektimi: Ditari dypjessh. Zgjidh paragran q t plqen dhe komentoje at. Nnvizo shprehjet q t bjn pr t qeshur dhe t duken t uditshme. Komentoji ato me shokun/shoqen e banks. Detyr shtpie. Msoje ta lexosh rrjedhshm tregimin. Ritregojua prmbajtjen e tregimit prindrve duke prdorur humorin. Mbaj shnim komentet q do t bjn ata.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Emrat q mbarojn me -s, -r
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lakoj sakt emrat q mbarojn m -s, -r. T shkruajn sakt emrat q mbarojn m -s, -r. Metoda dhe teknika: Materialet: Fjal ky: Prmbledhje e strukturuar, veprimtari e drejtuar, diskutim, pun n dyshe. Libri, Fletore pune. Lakim, drejtshkrim, emra q mbarojn me -s, -r.
Zhvillimi i msimit 1. Evokim: Prmbledhje e strukturuar. Hapi I. Msuesi/ja u krkon nxnsve q t gjejn emra q mbarojn m: -s, -r, si: nxns, blers, shits, pjeks, emr, letr. Sot do t njihemi me lakimin e ktyre emrave. T shohim se ndodh me ta gjat lakimit. 2. Realizim kuptimit: Veprimtari e drejtuar. Hapi I. Lakoni emrat q jan n tabel. Nxnsit lihen t lir t punojn. Pas prfundimit, detyra lexohet nga disa nxns. Msuesja lexon rregulln. Hapi II. Punohet ushtrimi 1. Nxnsit shkruajn emrat e vendeve n trajtn e shquar. Gjirokastr Gjirokastra Kuks Kuksi Dibr Dibra Mallakastr Mallakastra Durrs Durrsi Progr Progri Quks Quksi Nxnsit korrigjojn njri-tjetrin. Hapi III. Punohet ushtrimi 2. Nxnsit do t shkruajn n rasn kallzore t shquar ose t pashquar emrat n tabel.
Emrore kodr Kallzore kodr
mjeshtr mjeshtr
metri metrin
shitsi shitsin
blers blers
nxns nxns
rrobaqepsi rrobaqepsin
Nxnsit orientohen q t shohin n trajt sht emri i rass emrore. Gjat plotsimit t rass kallzore t ruajn trajtn. Nxnsit formulojn nj rregull. Emrat q mbarojn me -r gjat lakimit nuk ndryshojn vetm n rasn emrore dhe kallzore n trajtn e pashquar, kurse n rasat e tjera po. Emrore kodr Kallzore kodr Emrat q mbarojn me -s, gjat lakimit n trajtn e pashquar e t shquar e ruajn -n.
39
Hapi IV. Punohet ushtrimi 3. Nxnsit do t shkruajn emra n rasn dhanore, trajta e shquart n tabel. Msuesi orienton nxnsit q n llim emrat e trajts s pashquar ti kthejn n trajtn e shquar dhe, m pas ti vendosin n rasn dhanore.
E. E. e shq. Dh. e shq.
emr emri emrit
ketr ketri ketrit
metr metri metrit
dhelpr dhelpra dhelprs
blerse blerseja blerses
kandrr kandrra kandrrs
gurgdhends gurgdhendsi gurgdhendsit
3. Reektimi: Pun n dyshe. Nxnsit orientohen t nxjerrin etoret. Krijojn dyshe me shokun/shoqen. Secili do ti jap shokut t lakoj n trajtn e pashquar dhe t shquar nj emr q mbaron m: -s, -r. Orientohen t prdoren fjalt e ushtrimit 2, 3. Detyr shtpie. Punohet ushtrimi 4.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore - Drejtshkrim Emra q mbarojn n shums me -e
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T prdor sakt shumsin e emrave mashkullor t tipit: dyqan, tregim, telegram. T shkruajn sakt emrat q n shums mbarojn me -e. T prshtat sakt mbiemrin me emrin n grupe fjalsh dhe n fjali. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Pun e drejtuar, diskutim, manipulim fjalsh n fjali, veprimtari e pavarur. Teksti, fjali t shkruar nga msuesja n tabak letre. Emra mashkullor, shums, mbaresa e.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Shpjegimi i tems nprmjet shembujve. Hapi I. N tabel jan shkruar fjalit: Dje isha n nj panair. Kt vit jan zhvilluar disa panaire. Mira mori nj telegram nga gjyshja. Postieri shprndau disa telegrame. Le ti analizojm emrat e nnvizuar. far vini re? nj panair - emr, numri njjs; disa panaire - emr, numri shums nj telegram - emr, numri njjs; disa telegrame - emr, numri shums Msuesja pret q nxnsit t gjejn ndryshimin q ndodh n numrin shums ku emrat marrin mbaresn -e. (Emrat e gjinis mashkullore, n numrin shums dalin me mbaresn - e, si emrat e gjinis femrore) 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapi I. Lexohet nga nxnsit zinxhir rubrika Mbaj mend. Hapi II. Punohet ushtrimi 1. Nxnsit kthejn n numrin shums n trajtn e pashquar emrat. nj tekst disa tekste nj personazh disa personazhe nj element disa elemente etj. Hapi III. Punohet ushtrimi 2. Kthe n numrin njjs emrat dhe mbiemrat. disa dete t thella nj det i thell disa lloje t ndryshme nj lloj i ndryshm
40
Lexohet rregulli i paraqitur. Emrat e gjinis mashkullore q marrin e, n shums jan t gjinis femrore, prandaj edhe mbiemrat i marrin t gjinis femrore. 3. Reektimi: Veprimtari e pavarur. Punohet ushtrimi 3. Nxnsit kthejn n shums emrat dhe mbiemrat. Ata do t lexojn dhe tregojn se far ndryshon te emrat dhe mbiemrat. Detyr shtpie. Punohen ushtrimet e Fletores s puns.
Rubrika: Tema:
Lexojm Vjeshta
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj vjershn me intonacion, sipas krkesave t tekniks s recitimit. Tu prgjigjet pyetjeve pr t treguar se e ka kuptuar brendin. T shpreh me fjal ndjenjat dhe emocionet q i shkakton dgjimi dhe leximi i vjershs. Pamje nga stina e vjeshts, fotogra t bra nga fmijt gjat stins s vjeshts, gjethe t thata. Fjal ky: Vjesht, begati, e art, bistak, kuqojn. Metoda dhe teknika: Pyetja e dits, parashikim, vizatim. Materialet: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Pyetja e dits: - far t vjen n mendje kur themi stina e vjeshts?
Stina e vjeshts
Prgjigjet mund t jen t ndryshme, si: ikjen e zogjve, rnien e gjetheve, llimin e shkolls, pjekjen e frutave, koh m e freskt, stina e plqyer nga piktort etj. Nxnsit lihen t shprehin mendimet e tyre. M pas mund t plotsoj dhe msuesja. 2. Realizimi i kuptimit: Parashikim. Hapi I: Parashikim pr gurat. Lexohet titulli. Menjher ne e kuptojm q poezia et pr stinn e vjeshts. Le t shohim sesi poeti i njohur shqiptar Xhevahir Spahiu e prshkruan vjeshtn. Hapi II. Lexohet poezia me nj intonacion t qet e melodioz nga msuesi/ja. Hapi III. Msuesi/ja pyet nxnsit: - Si ndiheni pasi keni dgjuar vjershn? Nxnsit shprehin emocionet dhe prfytyrimet e tyre. - Prfytyroj zogjt shtegtar q nisen pr shtegtim etj. Imagjinoj gjethet e pemve q bien, frutat q piqen, njerzit q i vjelin ato. Hapi IV. Punohet rubrika Kupto tekstin. Hapi V. Nxnsit gjejn t lloji jan emrat me t cilt tregohen ndjenjat e poetit. (emra abstrakt) 3. Reektimi: Vizatim. Vizato peizazhin e vjeshts. Detyr shtpie. Msoni vjershn prmendsh.
41
Rubrika: Tema:
T asim Poezia dhe proza
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj llojet letrare t poezis dhe t prozs. T krahasoj poezin me prozn. T dalloj elementet e poezis (strofa, vargu, rima). Metoda dhe teknika: Materialet: Fjal ky: Bised, pun n dyshe, veprimtari e pavarur. Teksti i nxnsit, nj poezi, nj proz e zgjedhur nga msuesi/ja. Poezi, proz, strof, varg, rim.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Hapi I. Bised. - sht poezia? - sht nj tekst n vargje q shpreh ndjenjat dhe emocionet e poetit. - sht proza? - Tekst jo n vargje. Fjalit vijn njra pas tjetrs. Kjo sht nj mnyr e llimit t ors s msimit. Nj llim tjetr mund t ishte: Lexohet nj vjersh. Lexohet dhe nj tekst n proz. P.sh.: Poezi Proz Gjuha jon sa e mir, Gjuha shqipe sht nj nga gjuht m t vjetra Sa e mbl, sa e gjer t Ballkanit. Ajo e ka prejardhjen nga ilirishtja. Sa e leht, sa e dlir, Sa e bukur, sa e vler. Lihen nxnsit t gjejn vet ndryshimin. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapi I. Nxnsit lexojn n kor etiketn. Hapi II. Elementet e nj poezie jan: strofa, vargu dhe rima. Poezia Vjeshta sht e prbr nga tri strofa. Strofa e par ka 4 vargje. Vargjet q rimojn jan vargu i par dhe i tret. Fjalt rimuese jan vera dhe era. Vargu i dyt rimon me vargun e katrt, ku fjalt rimuese jan larg dhe park . Hapi III. Msuesja iu shpjegon nxnsve se nj poezi mund t kthehet dhe n proz. Lexohen dy paragraft. Hapi IV. Punohet rubrika Kthehu te teksti. Nxnsit do t gjejn cilat jan strofat, vargjet dhe rimat te poezia Vjeshta. 3. Reektimi: Veprimtari e pavarur. Nxnsit do t analizojn: - Titullin e vjershs - Sa strofa ka? - Cilat jan vargjet? - Cilat jan rimat e saj? Detyr shtpie. Gjej nj poezi nga nj libr jashtshkollor dhe analizoje at.
42
Rubrika: Tema:
Shkruajm Prshkruajm tingujt dhe ngjyrat e vjeshts
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T prshkruaj stinn e vjeshts. T prdor fjal dhe shprehje q i prkasin ksaj stine. T shpreh ndjenjat dhe emocionet e tij/saj n prshkrim. T prshkruaj duke u bazuar n imagjinatn dhe fantazin e tij/saj. Metoda dhe teknika: Materialet: Fjal ky: Prmbledhje e strukturuar, veprimtari shkrimi. Lapsa, et t bardha, gjethe t thata t pemve, shkopinj, deg t vogla drursh, grak organizues (gjethja). Vjesht, tinguj, ngjyra, fshfritje, krcitje, mrmritje.
Zhvillimi i msimi 1. Evokimi. Prmbledhje e strukturuar. Msuesja i orienton nxnsit pr veprimtarin q do t realizojn. -Sot do t prshkruajm stinn e art t vjeshts. M dgjoni me kujdes! Pjesa q do t lexoj sht shkputur nga prralla Bambi, jam e sigurt q e keni par edhe lm. Bhuni gati! 2. Realizimi i kuptimit: Veprimtari e drejtuar. Hapi I. Lexohet nga msuesja pjesa. Leximi duhet t jet i qet dhe shprehs. -A e prfytyruat skenn? -Si mendoni, cilt jan tingujt e vjeshts? (krcitja e degve, fshfritja e pemve, shirat q bien, melodia q krijojn ato). - Po ngjyrat e vjeshts? Nxnsit orientohen t lexojn thesin e fjalve. Hapi II. Veprimtari shkrimi. Nxnsit bjn prshkrimin e vjeshts n nj koh 20-25 minuta. Ju mund tiu sugjeroni t vizatojn nj gjethe t madhe n etore dhe t shkruajn brenda saj. M pas ta ngjyrosin gjethen. Ne mund tju sugjerojm dhe disa grak n formn e gjethes, t ketrit, t lajthis, t misrit. (Shiko grakt). Nxnsit le t zgjedhin njrin prej tyre. Mendojm se do ta bnte dhe m interesant prshkrimin. N fund lexohen punimet e nxnsve. 3. Reektimi: Me mjetet e sjella nxnsit formojn nj pem me gjethe t rna. Detyr shtpie. Formo nj pesvargsh me fjaln Vjesht.
43
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore - Drejtshkrim Emrat q mbarojn me -i
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T lakoj sakt emrat q mbarojn me -i t tipit: shtpi, ati, kuti. T dalloj gjinin e emrave q mbarojn me -i. T shkruaj sakt emrat q gjat lakimit marrin -a. Mjete: Fjal ky: Aftsit: Teksti, shkumsa me ngjyra, tabel pr lakimin e emrave q mbarojn me -i. Gjini femrore, trajt e shquar, e pashquar, rasa, emrat: liri, qershi, kuti. T dalluarit, t shkruarit, t menduarit. Metoda Mendo, vzhgo, diskuto Pun e drejtuar Shkrim i drejtuar Koha
Struktura ERR Evokimi Realizimi i kuptimit Reektimi Zhvillim i msimit
Evokimi: Mendo, vzhgo, diskuto. Shkruhen n tabel emrat: shtpi, qershi, kajsi, lumturi. - N gjini dhe n trajt jan emrat m lart? - Kthejini n trajtn e shquar njjs. (Shtpia, qershia, lumturia dhe jo shtpija, qershija, lumturija) - Si mund t lakohet emri shtpi, qershi n trajtn e shquar dhe pashquar njjs? Paraqitet tabela me lakimin e ktyre emrave. Realizim i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqen 45. Lexohen shembujt drejtshkrimor t emrave femror q mbarojn me -i t theksuar. Kalohet n rubrikn Ushtrohu. N ushtrimin 1, nxnsit ndajn sipas gjinis emrat q mbarojn me -i. Emra t gj. femrore shtpi, shtpis, kajsi, qershi, shami, kuti Emra t gj. mashkullore piktori, mure, kopshtin, lisi
N ushtrimin 2, nxnsit i kthejn emrat e dhn n trajtn e shquar, rasa emrore. shtpi- a tepsi-a kusi-a liri- a lumturia- a fatkeqsi-a shndetsi-a bujqsi -a
N ushtrimin 3, nxnsit lakojn emrin qershi n trajtn e shquar dhe pashquar, sipas shembullit t dhn. Rasa Emrore Gjinore Dhanore Kallzore Rrjedhore E pashquar nj qershi i,e nj qershie nj qershie nj qershi prej nj qershie E shquar qershia i, e qershis qershis qershin prej qershis
44
N ushtrimin 4, nxnsit shkruajn si duhet n trajtn e shquar, rasa kallzore emrat: kuti, liri, Shqipri, lumturi. nxnsi I nxnsi II nxnsi III nxnsi IV kutin lirin Shqiprin lumturin Reektimi: Shkrim i drejtuar. - Shkruani 6 fjali ku t prdorni emrat: liri, Shqipri, knaqsi, fatkeqsi, mblsi, dituri P.sh.: Liria sht e muar pr kdo. Vendlindja ime sht Shqipria. mblsirat jan knaqsia ime. Xhoi buzqeshte me nj mblsi t madhe. Dituria tohet me pun t madhe. Lexohen dhe vlersohen fjalit e krijuara nga nxnsit. Detyr shtpie. Formoni fjali me emrat: kajsi, shtpi, shndetsi, kuti, shami duke i prdorur n trajtn e shquar, n rasn emrore.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Lakimi i emrave n numrin shums
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T lakoj emrat e gjinis femrore e mashkullore n numrin shums. T dalloj rasn e emrave t dhn n tekst. T drejtoj pyetjet e duhura pr gjetjen e rasave t emrave mashkullor. (Cilt?, Cilve?, Prej cilve?) Mjete: Fjal ky: Teksti, tabela, etore klase, stilolaps, tabak letre me tekst. Emra femror, mashkullor, shums, ras, pyetjet: cilt?, cilve?, prej cilve?
Struktura ERR Evokimi Realizimi i kuptimit Reektimi Aftsit: Zhvillim i msimit Evokimi: Diskutimi i ideve.
Metoda Diskutimi i ideve Pun e drejtuar Pun e pavarur. Zbatim i njohurive t marra
Koha
t dalluarit, t menduarit, t shkruarit.
- Thoni disa emra n numrin shums: msuesit luleve emra n shums disa nxns etoret msueset vallet
45
Paraqitet nj tekst i shkruar n tabak letre ose sht shkruar q m prpara n drras t zez. U krkohet nxnsve t gjejn emrat e numrit shums dhe rasn e tyre. - N ras jan prdorur emrat e numrit shums? Kujtes. Pr t gjetur rasn e emrave t gjinis mashkullore n numrin shums prdoren pyetjet: Emrore Gjinore Dhanore Kallzore Rrjedhore cilt? i cilve? cilve? cilt? prej cilve?
Realizim i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n f. 46. Lexohet teksti. Emrave me t kuqe u tregohet rasa, duke prdorur pyetjet: Cilt?, Cilve?, Cilve?, Cilt?, Prej cilve? N ushtrimin 1, nxnsit gjejn fjaln q prsritet n tekstin e dhn (bretkosa) dhe thon rasn n t ciln sht prdorur. Bretkosat emrore cilat? i bretkosave gjinore i cilave? Bretkosave rrjedhore prej cilave? bretkosa t kallzore cilat? N ushtrimin 2, nxnsit u prgjigjen pyetjeve me emrin bretkos duke e vendosur n rasn e duhur. Ata duhet t shkruajn me laps emrin bretkos n rasa t ndryshme. (bretkosat, i bretkosave, bretkosave, bretkosat, prej bretkosave) Reektimi: Pun e pavarur. Zbatim i njohurive t marra. Nxnsit lexojn tekstin e dhn n ushtrimin 3 dhe gjejn rasn e emrave me shkronja t zeza. djem rasa kallzore, e shkopinjve gjinore, shkopinjve dhanore , shkopinj rasa kallzore shkopinjt kallzore shkopinjt emrore
Bhet vlersimi i punve t nxnsve. Detyr shtpie. Zgjidhni n librin tuaj nj tekst, nnvizoni emrat e numrit shums dhe tregoni rasn e tyre.
46
Rubrika: Tema:
Lexojm Andi Gjellbrs
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T lexoj rrjedhshm, me intonacion dhe t respektoj n mnyr t vetdijshme shenjat e piksimit. T jap detaje shtes rreth pjess, duke e pasuruar m tej at. T bj pyetje rreth tekstit q lexon. T tregoj brendin e pjess q lexon. T gjej temn dhe iden e pjess. T analizoj mesazhin e pjess dhe personazhin kryesor. Metoda dhe teknika: Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Stuhi mendimesh, leximi me ndalesa, lexim zinxhir, rrethi i koncepteve. Pamje nga mjedise t ndryshme, restorante, familja gjat dreks, foto t kuzhinierve. Gjell, gatuan, gjellbrs, kuzhin. T lexuarit, t menduarit, t ritreguarit, t analizuarit.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimi (brainstormimg). veshje e posame gjellbrsi gjell kuzhin gatuan en
Msuesi u krkon nxnsve t thon shpejt e shpejt do gj q u vjen n mendje pr gjellbrsin. Msuesi/ja shkruan n tabel titullin e tregimit Andi gjellbrs dhe pyet nxnsit: - A keni gatuar vet ndonjher? - lloj gjelle keni gatuar? - Trego para shokve si ke vepruar? - Cila sht gjella q t plqen m shum? 1. Realizimi i kuptimit: Leximi me ndalesa. Lexohet tregimi me ndalesa. Ndalesa e par: Makina qepse ... deri te ...ju duhet t hani dika. - Pse u shqetsua Andi? - po bnte zonja Fink? - A ju ka rastisur t shqetsoheni ndonjher si Andi? Ndalesa e dyt: Andi shkoi ... deri te ... duket vetja sikur po bn. - lloi t bnte Andi? - Pse mendoi t gatuante vet? - mjete dhe perime prdori ai? - Si i dukej puna e gatimit? Ndalesa e tret: Ngriti kapakun ... deri te ...kaq t shijshme. - Si u b gjella e Andit? - Pse i plqeu zonjs Fink? - A ju plqen mbyllja e tregimit? Pse? - do t bje ti, po t ishe n vend t Andit? Lexohet pjesa zinxhir nga nxnsi, sqarohen fjalt apo shprehjet e pjess.
47
Paraqiten n tabel cilsit e Andit dhe mesazhi i pjess: puntor i dashur Andi i shkatht i dhembshur i zellshm
3. Reektimi: Rrethi i koncepteve.
Si? Pse?
Kush?
Rrethi i far? koncepteve Ku? Kur?
Plotsohet rrethi i koncepteve me mendimet e secilit nxns rreth pjess. Lexohet rrethi i koncepteve nga nxnsit dhe dallohen ata q jan prgjigjur m sakt.
Shnim. Kt pjes msuesi/ja mund ta realizoj n dy or, duke shfrytzuar nj or nga dispozicioni. M posht po japim nj model t dyt, si mund t zhvillohet kjo tem n dy or.
Rubrika: Tema:
T lexojm Andi gjellbrs (ora I)
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj me interes, dshir e ndjenj. T lexoj duke treguar se kupton prmbajtjen dhe merr informacion. T shpjegoj kuptimin e fjalve t reja dhe t formoj fjali me to. T tregoj brendin e pjes q lexon. T diskutoj n grup pr mnyrn e gatimit t gjellve t ndryshme. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Stuhi mendimesh, bised, pun me grupe, organizues grak. Albume pr gatimin, librat Si t gatuajm dhe Si t ushqehemi, letr t bardh. Kuzhin, gatim, ndez gazin, gjellbrs, gjelltore.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Hapi I. Stuhi mendimesh pr llojet e gjellve q prdorim n familje.
Llojet e gjellve
48
2. Realizimi i kuptimit: Organizues grak. Hapi I. Lexohet teksti nga msuesi/ja dhe nxnsit i mbajn librat mbyllur. Hapi II. Lexohet teksti pjesrisht nga msuesi/ja, pastaj vazhdohet leximi nga nxns q lexojn bukur. Nxnsit ndjekin leximin dhe nnvizojn fjalt e panjohura pr ta. Bhet n drras shpjegimi i fjalve e shprehjeve t reja duke marr edhe mendimin e nxnsve e duke u mbshtetur n fjalorthin e tekstit. Bashk me nxnsit formojm fjali me fjalt e shprehjet e reja ose t panjohura. Hapi III. Lexohet prsri teksti nga nxns t niveleve t ndryshme, sipas paragrafve pr t kuptuar m mir prmbajtjen e pr t marr m shum informacion. Ndrkoh nxnsit bjn vrejtje dashamirse pr prmirsimin e cilsis s leximit. 3. Reektimi: Nxnsit nxiten t punojn n grupe dyshe sipas grakut organizues Dora e pyetjeve. Orientohen nxnsit t punojn me dorn e majt dhe vizatojn formn e saj. N secilin gisht ata shkruajn pyetjet si m posht: Kush? far?, Ku?, Pse? Si?. Duke lexuar tekstin dhe duke u mbshtetur te prvoja e tyre ata shkruajn me fjali t plota prgjigjen e pyetjeve t bra. 4. Bhet vlersimi i ors s msimit. Detyr shtpie. Renditni veprimet gjat gatimit t nj gjelleje.
Rubrika: Tema:
T lexojm Andi gjellbrs (ora II)
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj n mnyr shprehse dhe n heshtje. T lexoj n praktikim t njohurive rreth gjuhs standarde shqipe. T prcaktoj kohn dhe vendin e ngjarjes. T dalloj dhe t analizoj personazhet sipas gjykimit t tij. Metoda dhe teknika: Materiale: Pyetja e dits, graku organizues: harta e ngjarjes, diskutim, praktik e drejtuar, pun me shkrim, pun me grupe. Tabak letre A4 me grakun organizues, tabel e msueses sipas rubriks Plotso, por e paplotsuar pr prgjigjet.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Pyetja e dits. Hapi I. Tre nxns t nivelit t lart dhe mesatar lexojn bukur pjesn. Krkohet q nxns t tjer t niveleve t ndryshme t sqarojn kuptimin e fjalve t panjohura duke formuar dhe fjali me to. M pas msuesi/ja dhe nxnsit dgjojn me vmendje prgjigjen pr pyetjen e dits: Cilat jan veprimet e Andit gjat gatimit? 2. Realizimi i kuptimit: Grak organizues, praktik e pavarur. Hapi I. Realizohen ushtrimet e rubriks Kupto tekstin. Nxnsit lexojn n heshtje pjesn pr t kuptuar m mir prmbajtjen.
49
Hapi II. Ritregohet pjesa nprmjet grakut organizues: Harta e ngjarjes. Msuesi/ja paraprgatit n nj karton hartn e ngjarjes. Nxnsit orientohen t punojn me grupe pr t plotsuar hartn e ngjarjes me letr format A4. Pasi plotsohet graku nga nxnsit, msuesi/ja plotson grakun n drras t zez me mendimet m t mira t nxnsve. Hapi III. Praktik e pavarur sipas rubriks Plotso. 3. Reektimi. Praktik e pavarur pr t matur rendimentin e ors s msimit (minitest): Shkruani shkurt veprimet e Andit gjat gatimit. Bhet vlersimi i motivuar i puns s nxnsve. Detyr shtpie. Shkruani bukur mendimin e Andit pr gatimin.
Rubrika: Tema:
T shkruajm: Prshkruajm aromat
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T prshkruaj aromat duke prdorur mbiemra t ndryshme. T prshkruaj nj lloj gatimi, duke prshkruar dhe aromn e ktij gatimi. T shkruaj me ndjenj pr prvoja vetjake. Metoda dhe teknika: Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Prvijim i t menduarit, pun e drejtuar, shkrim i lir. Teksti i nxnsit, sha me mbiemra q t tregojn si jan aromat, libri Si t gatuajm. Kuzhin, aroma, prshkrim, mbiemra. T prshkruarit, t shkruarit, t menduarit.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Prvijim i t menduarit. Mendoni tregimin Andi gjellbrs. - Shkruani sa m shum fjal q lidhen me gatimin: kuzhin sob arom tigan gatimi tenxhere krip
perime uj lug
Veoni aromn q ju plqen gjat gatimit n familje. - Si sht ajo? (e kndshme, ngacmuese etj...) 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapen librat e Gjuhs shqipe 4 n f. 49. Lexohen linjat orientuese t prshkrimit t aromave t dhna dhe me gura. Lexohen mbiemrat te thesi i fjalve. Lidhen gurat me fjalt. 3. Reektimi: Shkrim i lir. Nxnsit shkruajn nj gatim t veant, duke mos harruar t prshkruajn edhe aromn q prhapet gjat gatimit. Veohen prshkrimet m t mira para klass. Detyr shtpie. Shkruaj aromat e disa gjellve q t plqejn.
50
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Mbiemri i nyjshm dhe i panyjshm
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T gjej mbiemrat n nj tekst t dhn. T dalloj mbiemrat e nyjshm nga mbiemrat e panyjshm. T tregoj vendqndrimin e mbiemrit n fjali t ndryshme. T prshtat mbiemrat n gjini, numr me emrat shoqrues. Metoda dhe teknika: Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Pema e mendimit, pun e drejtuar, pun e pavarur. teksti, tabak letre ku shkruhen mbiemra t nyjshm dhe t panyjshm. mbiemr i nyjshm, i panyjshm, nnvizo, dallo, lidh, shtyll. t njohurit, t menduarit, t dalluarit, t analizuarit, t krahasuarit.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Pema e mendimit. Msuesi/ja shkruan n tabel disa mbiemra: e vogl, madhshtore, i lart, simpatike etj. Pyetn nxnsit: -mbani mend pr mbiemrin? Plotsohet pema. tregon cilsit e emrit q e shoqron njjs numr shums mbiemri gjini femrore mashkullore
Msuesi/ja, pasi u krkon nxnsve t shoqrojn mbiemrat e dhn m lart me disa emra, si: vajz e vogl, vepr madhshtore, mur i lart, grua simpatike, i pyet: - gj t veant vini re te mbiemrat e nnvizuar? (Disa e kan nyjn i/e; disa nuk e kan.) - emrtim do t prdorim pr ti dalluar ata nga njri tjetri? i nyjshm (i, e, t, s) mbiemri i panyjshm
2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapen librat e Gjuhs shqipe 4 n f. 50. Lexohet teksti i dhn, ndihmuar edhe nga gura prkatse. Msuesi/ja pyet: - tregojn mbiemrat me ngjyr blu? (t nyjshm) - Po mbiemrat me ngjyr t kuqe? (t panyjshm) - Nga i dalluat? Mbiemrat e nyjshm kan prpara nyjat i, e, t, s. Mbiemrat e panyjshm skan prpara nyja. Punohen ushtrimet e tekstit. Ushtrimi 1. Nnvizo me t kuqe mbiemrat e nyjshm, me blu mbiemrat e panyjshm. Ushtrimi 2. Lidh mbiemrin me emrin. (p.sh., arom e kndshme etj.) 3. Reektimi: Pun e pavarur. Shkruaj n dy shtylla mbiemra t nyjshm dhe t panyjshm. Vlersimi i punve t nxnsve. Przgjedhja e puns m t mir.
Shnim: Kjo tem mund t zhvillohet edhe si modeli m posht.
51
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Mbiemri i nyjshm dhe i panyjshm
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj mbiemrat e nyjshm dhe t panyjshm. T formoj fjali me mbiemra t nyjshm e t panyjshm. T krijojn nj tekst t shkurtr, n t cilin t prdor mbiemra t nyjshm e t panyjshm. T lidh mbiemrin me emrin n nj grup emrash dhe mbiemrash. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Bised e kombinuar me shpjegim, pun vetjake, pun n ift. Fisha t prgatitura nga msuesi/ja me fjali, ku t ket mbiemra t nyjshm e t panyjshm. Emr, mbiemr, mbiemr i nyjshm, mbiemr i panyjshm.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Hapi I. Stuhi mendimesh pr ngjyrn, llojet dhe formn e okve. t paqethur t rn t kuq t verdha t qethur ok t drejt t dredhur t shkurtr t gjat Hapi II. Nxnsve u shprndahen sha pr t dalluar mbiemrat. 2. Realizimi i kuptimit: Hapi I. Hapen librat. Lihen nxnsit 2-3 minuta t shikojn gurat e tekstit. U krkohet q t asin pr ngjyrat e okve t fmijve. Aktivizohen m shum nxnsit e nivelit baz pr t siguruar gjithprfshirjen n msim e pr t mnjanuar braktisjen e fsheht. Hapi II. Lexohet pjesa n llim t faqes 50 dhe krkohet nga nxnsit t thon se far jan fjalt e ngjyrosura me t kuqe dhe blu. - Me ciln fjal lidhen mbiemrat? (Me emrin) - Ku qndrojn mbiemrat, para apo pas emrave? Msuesi/ja shkruan n tabel: Mbiemri qndron zakonisht pas emrit dhe tregon cilsin e tij. Mbiemri e bn m t qart kuptimin e emrit. Hapi III. Plotsohen rreshtat me mbiemra t nyjshm e t panyjshm. t ashpr t zinj gshtenj t bardh t but
52
Hapi IV. Diskutohet me nxnsit rreth tabelave pr gjinin dhe numrin e mbiemrave. Prqendrohet vmendja te dallimet midis tyre. Hapi V. Nxnsit punojn n ifte rubrikn Ushtrohu. Gjysma e nxnsve punon ushtrimin 1, faqe 50, sipas krkess. Gjysma tjetr punon ushtrimin 2, faqe 50 sipas krkess. Grupet vlersojn punn n mnyr t ndrsjell. 3. Reektimi: Praktik e pavarur. Ushtrimi 3, faqe 50 sipas krkess. Nxnsit shkmbejn etoret pr t vlersuar punn e njri-tjetrit. Bhet prmbledhja e vlersimi i ors s msimit. Detyr shtpie: Punohen ushtrimet n faqen 25-26 t Fletores s puns.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore - Drejtshkrim Ndarja e fjalve n fund t rreshtit
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T ndaj fjalt n fund t rreshtit sipas rregullave drejtshkrimore. T ndaj sakt fjalt n fund t rreshtit n disa mnyra. T dalloj fjalt e ndara sakt nga fjalt e ndara gabim n fund t rreshtit. Metoda dhe teknika: Stuhi mendimesh, praktik e drejtuar, praktik e pavarur, veprimtari shkrimi. Mjetet: Teksti i nxnsit, tabak letre me fjal t ndara n fund t rreshtit, zanore, bashktingllore. Aftsit: T drejtshkruarit, t menduarit, t vepruarit, t shkruarit. Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh, praktik e drejtuar. - Mendoni secili nga nj fjal. - Sa rrokje ka fjala q menduat? Vendosen fjalt e menduara nga nxnsit sipas rrokjeve n tabel. njrrokshe dyrrokshe trerrokshe katrrokshe
- Si mund t ndahet secila fjal kur rreshti prfundon? (Nxnsit japin variante t ndryshme) 2. Realizimi i kuptimit: Praktik e drejtuar. Hapen librat e Gjuhs amtare 4 n f. 51. Lexohen me kujdes rregullat e ndarjes s fjalve n fund t rreshtit. - Fjalt n fund t rreshtit ndahen sipas rrokjeve, kur dy bashktingllore kan n mes nj zanore: pula = pu - la; makina = ma - ki - na Kur ndrmjet dy zanoreve ndodhen dy ose m shum bashktingllore, ndarja sht e lir.
53
lodra = lo - dra ose lod - ra ekskavator = ek - skavator ose eks - kavator Fjalt: korrje, marrje, ndahen: korr je, dhe jo ko rrje; marrje dhe jo ma rrje. Punohen ushtrimet e f. 51 dhe diskutohen me njri tjetrin. 3. Reektimi: Praktik e pavarur. Ndani n fund t rreshtit fjalt e dhna n ipart: dhmb, ndjell, kalendari, sjellje, prkthyes, i padobishm, torta, stilolapsi. Vlersohen detyrat e nxnsve. Dallohen punt m t mira para klase. Detyr shtpie. Ndani n fund t rreshtit fjalt e dhna (jepen nga msuesja)
Rubrika: Tema:
T lexojm Ana Flokkuqja (ora e par)
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T lexoj me interes, emocion dhe dshir tregimin. T pasuroj fjalorin me fjal e shprehje, duke i prdorur ato n lidhje me fushn e leximit. T krijoj lidhje ndrmjet pjess s lexuar dhe lmit Ana Flokkuqja. T prshkruaj personazhin kryesor t tregimit. T lexoj n mnyr t dramatizuar pjesn. T prshkruaj si kujdeset Ana pr okt. Metoda dhe teknika: Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Mendo shkmbe mendime, lexim i drejtuar, loj me role, lexim zinxhir, pun e pavarur. Teksti, libri Ana Flokkuqja pamje nga koleksione N oktore. Flok, mbeti me goj hapur, kujdes, ngjyra e okut. T lexuarit, t diskutuarit, t menduarit, t prshkruarit.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo shkmbe mendime. Pyeten nxnsit din rreth fjals oktore. Nxnsit japin mendime t ndryshme rreth ngjyrs, gjatsis dhe llojit t okve q ju plqen. - Pse duhet t kujdesemi pr okt? - Ku i pritni apo i rregulloni okt tuaj zakonisht dhe n raste festash? (Paraqiten para klase nxnsit me lloje t ndryshme oksh.) 2. Realizimi i kuptimit: Lexim i drejtuar, loj me role. Nxnsit njihen me prmbajtjen e pjess duke e lidhur dhe me lmin pr fmij me t njjtin titull. Lexohet pjesa nga msuesja. Shpjegohen fjalt e vshtira apo shprehjet q nxnsit nuk i kuptojn. U drejtohen nxnsve pyetjet: - Cilat jan personazhet e tregimit? - Pse ishte e mrzitur Ana? - Si e imagjinoni Mariln kur e pa Ann?
54
- kshill i dha ajo Ans? - Cili prej jush e ka ndier veten keq kur ka prer okt? Hapet libri dhe lexohet pjesa zinxhir nga nxnsi. - Lexohet pjesa me role (autori, Ana, Marila, Xhozi) - Punohet rubrika Kupto tekstin. 3. Reektimi: Kllaster. Prshkruaj Ann (pamjen zike, sjelljen) Ana
sjellja
pamja zike
Detyr shtpie: Vizato An Flokkuqen dhe prshkruaje me fjal personazhin.
Rubrika: Tema:
T lexojm Ana okkuqja (Ora e dyt)
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T tregoj brendin e pjess me fjalt e veta. T analizoj sjelljen dhe veprimin e Ans. T dramatizoj pjesn n role. T gjej temn dhe iden e pjess. T przgjedh fragmentin m t bukur duke treguar pse - n. Metoda dhe teknika: Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Prvijim i t menduarit, ditari dypjessh, loj me role, rrjeti i diskutimit, pun e pavarur. Teksti, et t bardha, kaseta lmike Ana Flokkuqja, lapustila. Ritrego, przgjidh, mesazh, dramatizo. T dramatizuarit, t analizuarit, t diskutuarit.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Prvijim i t menduarit. Pyeten nxnsit: - ju plqen te Ana? - A veproi mir q leu okt me ngjyr jeshile? - Po ju a ju plqen t ndrroni ngjyrn e okve? - Po modelin e okve? - cilsi t Ans ju plqejn? 2. Realizimi i kuptimit: Ditari dypjessh, loj me role. Nxnsit tregojn me fjalt e tyre prmbajtjen. Nxnsit zgjedhin nj fragment nga pjesa dhe e komentojn. (mund t ndihmohen edhe me pyetjet: Pse e zgjodht? far t kujtoi? Pse t vjen pr t qeshur? etj.) Fragmenti - Mir, eja posht n kuzhin... Askush n shkoll nuk u tall me okt e shkurtr t Ans. Komenti Kujdesi pr m t vegjlit sht i domosdoshm. - Kshillat e m t rriturve duhen dgjuar. - Dashuria dhe respekti pr njri tjetrin sht reciprok.
55
Nxnsit lexojn fragmentet dhe komentet para klase. Interpretojn me grupe pjesn. Mesazhi i pjess: ndrro, por kurr mos guxo m shum se sa duhet. 3. Reektimi: Rrjeti i diskutimit. N qendr t ets do nxns shkruan pyetjen: PO A veproi mir Ana q i leu okt me jeshile? Pse? JO
Prfundimi: ............................................................................................................................. Nxnsit argumentojn prgjigjet rreth pyetjes s shtruar. Lexohen prgjigjet e nxnsve dhe grupohen. Detyr shtpie. Prshkruaj personazhin e Ans: pamjen zike dhe sjelljen.
Rubrika: Tema:
Shkruajm Prshkruajm personazhin
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T dgjoj me vmendje pjes t zgjedhura nga libri Pipi orapegjata. T prshkruaj personazhin e Pipi orapegjats, pamjen zike dhe sjelljen: ecjen, cilsit e karakterit. T pikturoj Pipin sipas fantazis s tij. T prshkruaj nj personazh. Metoda dhe teknika: Mjetet: Fjalt ky: Aftsit: Stuhi mendimesh, pun e drejtuar, shkrimi i lir, Turi i galeris. Teksti, libri pr fmij Pipi orapegjata, et t bardha, lapustila. Prshkrim, t dhna personale, pikturo, krahaso. T dgjuarit, t prshkruarit, t vizatuarit, t krahasuarit,
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh (brainstorming). Pyeten nxnsit: - far duhet t prmendim kur prshkruajm nj personazh? t dhnat personale sjellja Personazhi ecja karakteri marrdhniet me t tjert - ju sjell n mendje personazhi i Pipit? tekanjoze Pipi e dashur apkne vajz e shkujdesur pamjen e jashtme (fytyra, trupi, okt)
56
1. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Msuesja lexon pjesn Pipi orapegjata. Nxnsit dgjojn me vmendje. M pas, nxnsit prshkruajn portretin e Pipit duke prdorur fjal nga teksti. T dhnat personale (9 vje, e vetme, jeton n nj shtpi t vjetr, ska as nn, as baba). Prshkruhet pamja zike e Pipit (vajz e shndetshme, okt ngjyr karote, me dy grsheta, hund n form patate t vockl, me quka t mdha, dhmb t fort e t bardh). Ecja (e pakujdesshme, duke knduar, me lvizje t pakontrollueshme). Cilsit e karakterit e t sjelljes (e dashur, e gzuar, apkne, e sakrics, e fort, e paqndrueshme, nervoze, optimiste, tekanjoze, krenare). 3. Reektimi: Turi i galeris. Nxnsit punojn n grupe: Pikturoni Pipin sipas imagjinats suaj. Pasi e prfundojn pikturn, at e ngjitin n murin e klass. Nxnsit q nuk mund ta pikturojn, ta prshkruajn me shkrim. Nxnsit krahasojn punimet e tyre me njri-tjetrin dhe i komentojn. Nj juri prej tre vetash przgjedh punimet e realizuara m bukur. Detyr shtpie. Lexoni pjes t ndryshme nga libri Pipi orapegjata.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Mbiemri prshtatet me emrin
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: - T prshtat mbiemrat me emrat n gjini, numr dhe ras. - T dalloj shumsin apo njjsin e mbiemrave n lidhje me emrat prkats. - T dalloj gjinin e mbiemrit duke e prshtatur me at t emrit. Metoda dhe teknika: Mjetet: Fjalt ky: Aftsit: Mendo reekto, pun e drejtuar, pun e pavarur. Teksti, tabela, etore klase, stilolaps. Mbiemr, emr, gjini mashkullore/ femrore, numri njjs/shums, ras, grup fjalsh. T prshtaturit, t shkruarit, t vepruarit, t menduarit.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo reekto. U paraqiten nxnsve gura me pamje t ndryshme. Nxnsit gjejn grupet e fjalve q i prkasin do gure. U drejtohen nxnsve pyetjet: - N gjini jan mbiemrat e do grupi fjalsh? - N numr jan prdorur mbiemrat. Mbiemrat prshtaten me emrin n gjini, numr dhe ras. Mbiemri ka dy gjini: femrore dhe mashkullorem, si dhe dy numra: njjs dhe shums, ashtu si dhe emri. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapen librat e gjuhs n f. 55. Lexohen me kujdes shembujt e dhn n tekst. Punohen ushtrimet e tekstit dhe diskutohen ato me njri tjetrin. 3. Reektimi: Pun e pavarur. Nxnsit punojn n etoren e klass. Prshtatin mbiemrin me emrat prkats.
57
Mace (e shkatht, t shkathta, i shkatht ) Laps (e gjat, t gjat, i gjat) Kthe kto grupe fjalsh n numrin shums, trajta e shquar : Trup i fort ......................................................................... Puntor i mir ......................................................................... Kthe kto grupe fjalsh n numrin shums, trajta e pashquar: Moll e pjekur ......................................................................... Vizatim i bukur .........................................................................
Rubrika: Tema:
T lexojm Beni ecn vet
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T lexoj rrjedhshm, me intonacion dhe t respektoj shenjat e piksimit n mnyr t vetdijshme dhe t qart. T krijoj lidhje ndrmjet pjess s lexuar dhe lmit pr fmij Beni ecn vet. T dalloj dialogun nga monologun q sht prdorur n pjesn letrare. T tregoj prmbajtjen e pjess me fjalt e veta. T analizojn Benin, personazhin kryesor t pjess. Metoda dhe teknika: Diskuto reekto, lexim me ndalesa, lexim zinxhir, rrjeti i diskutimit, pun e pavarur. Mjetet: Teksti, pamje t ndryshme nga lmi Beni ecn vet, libri Beni ecn vet i Kio Blushit, pamje nga fshati. Fjal ky: Purtek, lmenjt, samar, kapistall, duaj. Aftsit: T lexuarit, t ritreguarit, t dalluarit, t diskutuarit, t analizuarit. Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Diskuto reekto. Pyeten nxnsit: - Si e kuptoni shprehjen: un mamaje. frikacak nazeli un mamaje sbn gj pa ndihmn e prindrve Diskutohet me nxnsit: - Ku i kaloni zakonisht pushimet? - Keni qen ndonjher n fshat? Ku? Me k? - Trego gjra ke par dhe ke msuar gjat pushimeve? - T ka rastisur ndonjher t jesh mburrur para kohe? Beni ecn vet sht roman i Kio Blushit. Mbi bazn e ktij romani me skenar t shkruar nga vet shkrimtari, sht realizuar lmi me t njjtin titull. Regjisore e lmit sht Xhanse Keko, dhe aktor kryesor sht Herion Spiro (Beni). 2. Realizimi i kuptimit: Lexim me ndalesa. Lexohet tregimi me ndalesa. i prkdhelur
58
Ndalesa e par: Tani zbresim ..., deri te ... o dembel ysh, ysh! - Ku do ta onte Beni gomarin e ngarkuar? - mendonte Beni kur ecte rrugs? - A duhet t mburremi para kohe? Pse? - Si e mendoni vazhdimin e ngjarjes? Ndalesa e dyt: N bishtin e gomarit ..., deri te .... nuk di t bj. - Pse uditet Beni? - Kur bhet m i madh gzimi i Benit? - ndodhi m tej me gomarin? - Si do t prfundoj tregimi? Pse mendoni kshtu? Ndalesa e tret: Pa e kuptuar ..., deri tek ... un t jap fjaln. - Pse u friksua shum Beni? - Kujt i krkoi ndihm? - i premtoi xhaxhi Thomait? - Si ndihet tani Beni? - msuat nga kjo pjes? Lexohet pjesa zinxhir nga nxnsit e klass. Shpjegohen fjalt q nxnsit sua din kuptimin. Paraqiten cilsit e Benit nga do nxns. un mamaje puntor dembel frikacak Dallohen n tekst: Fjalt e autorit, dialogu (fjalt e personazheve) dhe monologu (fjalt q personazhi et me vete). Mesazhi i pjess: Mos u mburr para kohe se m pas e pson. Diskutohet rreth pjess dhe lmit Beni ecn vet. 3. Reektimi: Rrjeti i diskutimit. N qendr t ets nxnsit shkruajn pyetjen dhe argumentojn rreth saj: PO - A veproi mir xhaxhi Thomai q e mori me vete Benin n fshat? Pse? JO Beni trim mburravec
Prfundimi: .................................................................................................................................. Nxnsit grupohen sipas prgjigjeve t tyre. Detyr shtpie. Shikoni me kaset lmin Beni ecn vet. Prshkruani personazhin e Benit.
59
Rubrika: Tema:
T shkruajm Prshkruajm ndjenjat
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T shkruaj duke prshkruar ndjenjat e nj personazhi t przgjedhur. T shkruaj duke shprehur ndjenja dhe emocione t ndryshme. T shkruaj nj ditar pr gjn m interesante q i ka ndodhur. Metoda dhe teknika: Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Stuhi mendimesh, pun e drejtuar, pun n grupe. Teksti, modele ditarsh t ndryshme, iparte me fjal q shprehin ndjenja t ndryshme. Dita, ndjenja, antipati, trishtim, kapitje T prshkruarit, t shkruarit, t menduarit.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Pyeten nxnsit: - Kush nga ju mban shnime pr gjrat q i ndodhin gjat dits? - Ju plqen t mbani ditar? Si sht ai? - Gjej disa fjal q shprehin ndjenja dhe gjendje shpirtrore. mirnjohje dashuri respekt lumturi ndjenj gzim knaqsi mirsi inat lndim dyshim antipati ankth frik turp fyerje
gjendje shpirtrore
Ndjenjat dhe gjendjen shpirtrore mund ti prshkruajm n nj poezi, tregim, ditar. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapen librat e gjuhs me n f. 58. Lexohen me kujdes fjalt q shprehin ndjenj apo gjendje shpirtrore. Kto fjal ndihmojn pr t prshkruar personazhet. Plotsohet ditari i nisur n tekst duke imagjinuar vetm sikur t ishe n vend t Benit, n astin kur gomari bnte veprime t uditshme. 3. Reektimi: Pun n grupe. Ndahet klasa n grupe. do grupi i caktohet detyra prkatse. Grupi I. Grupi II. Grupi III. Prshkruani se si e ka ndier veten Ermali n klasn e re. Prshkruani se si e ka ndier veten Ani pianistja pas suksesit t par. Prshkruani se si e ka ndier veten Ana kur ka par okt e saj jeshil.
Dgjohen prshkrimet e do grupi, diskutohen dhe vlersohen prshkrimet m t mirat.
60
Rubrika: Tema:
Lexim Nj grvishtje e leht
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T lexoj rrjedhshm pjesn. T prdor fjalt e fjalorit n ritregimin e pjess. Tu prgjigjet pyetjeve t tekstit duke prdorur organizues grak (Dora e pyetjeve). T tregoj raste t ngjashme me at t Taulantit. T lexoj pjesn n role. Mjete: Fjal ky: Aftsit: Teksti, pamje t ndryshme spitali, ambulanc, kutia e ndihms s shpejt, pambuk, fasho, pomada, paracetamol, et formati, laps. Mahis, laborator, mikroskop, mikrobe. T lexuarit, t treguarit, t diskutuarit, t analizuarit. Metoda Diskutimi i ideve T dgjuarit e drejtuarit, loj n role Dora e pyetjeve Koha
Evokimi: Diskutim i ideve. Pyeten nxnsit: - Prse shrben kutia e ndihms s shpejt? - Ku mbahet kutia e ndihms s shpejt? (n klas, shtpi, makin, n vendin e puns etj.) - Pse quhet kutia e ndihms s shpejt? U tregohen nxnsve disa nga sendet e kutis s ndihms s shpejt. alkool pambuk kutia e ndihms s shpejt pomada t ndryshme paracetamol betadin fasho
Me sendet q kan sjell nxnsit, vendoset n kndin e klass kutia e ndihms s shpejt. - Ju ka rastisur t vriteni leht n klas, shtpi, n lagje, si keni vepruar? (Tregoni ndonj rast.) Realizim i kuptimit: T dgjuarit e drejtuarit, loj n role. Shkruhet titulli i tregimit n tabel Nj grvishtje e leht. - Lexohet nga msuesja me intonacion dhe nxnsit porositen t nnvizojn: - far u tregoi mjeku fmijve? - Shpjegohen fjalt e fjalorit: mikrobe, mahis, laborator, mikroskop. - Lexohet pjesa zinxhir nga nxnsit e klass. - Ritregohet me fjalt e tyre duke prdorur dhe fjalt e fjalorit. - Lexohet pjesa n role (babai i Taulantit, Beni, Taulanti). - Punohet rubrika Po ti?. Nxnsit u prgjigjen pyetjeve t rubriks.
61
- Plotsohet n tekst me laps se far ka n kutin e ndihms s shpejt? (alkool, pambuk, pomad, fash, barna, ankerplast). Reektimi: Dora e pyetjeve. Nxnsit plotsojn grakun Dora e pyetjeve. - Vizatoni dorn tuaj n nj et formati dhe prgjigjjuni sakt pyetjeve n do gisht: - Ku ishte Taulanti? - far i kishte ndodhur Taulantit? - Kush u foli pr mikrobet? - Kur u foli babai i Orionit? - Pse jan t rrezikshme mikrobet? - Si luftohen mikrobet? - Lexohet Dora e pyetjeve nga disa nxns.
Ku? far? Kur?
Pse?
Kush?
Si?
Detyr shtpie. Shkruani pjesn q ju plqen m shum dhe komentojeni at. Vizatoni kutin e ndihms s shpejt.
62
Rubrika: Tema:
Flasim Pikat e planit
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T lexojn planin e tregimit. T asin pr pikat e planit. T hartoj pika plani nga pjest e leximit q ka studiuar deri tani. Mjete: Fjal ky: Aftsit: Teksti, format, laps. Prmbajtje, plan, pik plani, paragraf. T folurit, t hartuarit, t krahasuarit. Metoda Harta e mendjes Lexo - Analizo Pun n grupe Koha
Evokimi: Harta e mendjes. Kthehu te teksti Nj grvishtje e leht. Sa paragraf ka tregimi? mund t nxjerrsh pr do paragraf? Prse t ndihmon pika e planit? Tregimi disa paragraf pika plani fjalia q prmban kuptimin kryesor t paragrat Realizim i kuptimit: Lexo-analizo. Hapet teksti n faqe 61. Lexohet tregimi Nj grvishtje e leht, sipas paragrafve (6 paragraf 6 nxns). Lexohen pikat e planit t nxjerra pr do paragraf. Pikat e planit jan fjali ky q tregojn shum shkurt prmbajtjen e tregimit. Reektimi: Pun n grupe. Ndahet klasa n tri grupe. do grupi i caktohet e njjta pjes leximi nga ato q jan studiuar deri tani. Lexohet pjesa me paragraf. Pr do paragraf nxirrni nga nj pik plani (fjali kryesore). Krahasohen pikat e planit. Fiton ai grup q ka dhn shkurt dhe n mnyr t plot prmbajtjen e pjess. Vlersimi i puns s nxnsve n grupe. Detyr shtpie. Nxirrni pikat e planit t pjess A keni ngrn ndonjher libra?.
63
Rubrika: Tema:
Njohim gjuhn ton Premrat pronor
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: - T dalloj premrat pronor n nj fjali apo n nj tekst t dhn. - T prshtat premrat pronor me emrat e dhn. - T drejtshkruaj pa gabime premrat pronor. - T krijoj fjali duke prdorur sakt premrat pronor. Metoda dhe teknika: Mjete: Fjal kye: Aftsit: Mendo reekto, pun e drejtuar, plotso diskuto. Teksti, iparte me premra pronor, mjete t ndryshme, tabela e premrave pronor. Premr pronor, gjini, femrore, mashkullore, njjs, shums. T vrojtuarit, t menduarit, t dalluarit, t prshtaturit, t shkruarit.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo reekto. U tregohen nxnsve mjete q u prkasin nxnsve t ndryshm dhe u drejtohen pyetjet: - Kujt i prket secili mjet? Nxnsi 1: lapsi im Nxnsi 2: anta ime - N gjini jan emrat lapsi, anta? lapsi yn juaj i atyre (tyre) lapsat tan tuaj e atyre njjs e mi e tu e tij, (e saj) tona tuaja e atyre shums njjs im yt e tij, (i saj) jon juaj shums anta ime jote
e atyre antat
e tij, (e saj)
e mia e tua e tij (e saj)
Jepen shembuj t ndryshm duke i prshtatur premrat pronor n gjini, numr me emrat prkats (banka juaj, tabela jon). Fjalt im, ime, yt, jote, e tij, i tij jan premra pronor. Ato tregojn se kujt i prket ajo pr t ciln asim. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapen librat e gjuhs n f. 62 Lexohen me kujdes shembujt e dhn n tekst nga nxns t ndryshm. Punohen ushtrimet e tekstit 1-5. N ushtrimin 1, nxnsit me laps do t nnvizojn premrat pronor n tekstin e dhn (ton, e tij, im...) N ushtrimin 2, nxnsit prshtatin emrat e dhn me premrat pronor (libri yt, libri i saj, libri i tij).
64
N ushtrimin 3, nxnsit vendosin premrat pronor aty ku duhet. N ushtrimin 4, dallojn premrat pronor t shkruar gabim. 3. Reektimi: Plotso diskuto. Nxnsit hapin Fletoren e puns. Lexohen krkesat e ushtrimit t dhna n tekst. Plotsohen nga nxnsit. Diskutohen zgjidhjet e tyre me njri tjetrin. Detyr shtpie. Ushtrimi 5 (n tekstin e nxnsve).
Rubrika: Tema:
T asim Portreti, autoportreti
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: - T dalloj portretin nga autoportreti me an t vizatimit. - T diskutoj pr portrete dhe autoportrete t ndryshme. - T krahasoj portrete t ndryshme, duke treguar mesazhin q jep do portret. Metoda dhe teknika: Diskutim i lir, pun e drejtuar, pun individuale. Mjetet: Teksti, portrete dhe autoportrete t ndryshme, et t bardha, lapustila, pasqyr Fjal ky: Portret, autoportret, tipar, shprehje e fytyrs, mesazh. Aftsit: T folurit, t diskutuarit, t krahasuarit, t vizatuarit. Zhvillimi i msimit 1.Evokimi: Diskutim i lir. U paraqiten nxnsve disa portrete t piktorve t ndryshm dhe u drejtohen pyetjet: - jan paraqitur n kto portrete? - Si jan paraqitur ato? (tiparet dhe shprehja e fytyrs) Piktori e pikturon portretin e dikujt n pozicionin q dshiron (ballor, prol, gjysm prol) - sht autoportreti? (vizatim i vetvetes) - Cila na ndihmon pr t pikturuar veten ton? (pasqyra, fotograa). 2.Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapen librat e gjuhs amtare n f. 72. Vshtrohen me kujdes portretet e autoportreti i tekstit. Diskutohet me nxnsit rreth tyre. Portreti i djalit, nga piktori A. Buza (pozicion prol, sht paraqitur pa deformime n fytyr). Portreti i Majs me kukull, nga piktori P. Pikaso (pozicion ballor, me deformime n fytyr, aspekt i shprehjes s fytyrs n nj moment t caktuar). Autoportreti i vajzs me ndihmn e pasqyrs. -Krahasohen portretet e djalit dhe vajzs ndihmuar dhe nga pyetjet e tekstit. 3. Reektimi: Pun individuale. Nxnsit vihen t vizatojn portretin e nj shoku apo shoqeje t klass, apo autoportretin e tyre. - Vizatimin mund ta prfundojn n shtpi.
65
Rubrika: Tema:
T lexojm (Thumbojm dhe qeshim) Kloteri ka vn syze
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj bukur dhe me intonacionin e duhur pjesn. T veoj humorin e pjess dhe shprehjet q i bjn pr t qeshur. T tregoj histori t ngjashme me ndodhin e pjess. T shkruaj pyetje pr t nxjerr kuptimin e pjess. T nxjerr temn dhe mesazhin e pjess. Metoda dhe teknika: Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Prvijim i t menduarit, leximi me ndalesa, shkrimi i lir. Teksti, pjes t shkurtra me humor, pamje t fmijve n klas apo te mjeku. Topa pingpongu, hopla, thumbojm dhe qeshim, personazh, mesazh, interpretim. T lexuarit, t diskutuarit, t kuptuarit, t interpretuarit.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Prvijim i t menduarit. Nxnsve u drejtohen pyetje rreth pjess: - Si mendoni ju, kushte duhet t plotsosh pr tu br i pari i klass? - A ka n klasn ton nxns shum t mir? Si jan ata? - Si bhesh nxns shum i mir: a) duke punuar shum, b) duke imituar m t mirin n lvizje, paraqitje? 2. Realizimi i kuptimit: Leximi me ndalesa. Lexohet pjesa me ndalesa dhe pyeten nxnsit: Ndalesa I: Kur Kloteri ... , deri te... i fundit i klass. - Pse u uditn shokt e Kloterit? - Cila shprehje t bri pr t qeshur? - far u kishte thn doktori prindrve t tij? - ndien Kloteri pas fjalve t doktorit? - Si vazhdon ngjarja? Ndalesa II: Mua me uditi ... , deri te... shok bote! - A ju udit pak historia e syzeve t Kloterit? Pse? - Kush ishte Anjani? - Pse u gzuan shokt e Kloterit? - A mendojn mir shokt pr Kloterin?
Ndalesa III: I pe syzet ... , deri te... Po ju si mendoni? - A ka t drejt Kloteri? Pse? - Po Anjani? - Ku gabojn ata? - Juve ju plqen thumbimi i autorit? - Si mendoni ju pr Kloterin, shokt dhe Anjanin? Lexohet tregimi nga nxnsit, shpjegohen fjalt e vshtira. Nxnsit tregojn histori t ngjashme me pjesn. Tregojn pjes t ndryshme humoristike. Plotsohet rubrika Kuptojm tekstin. 2. Reektimi: Shkrim i lir. Nxnsit shkruajn mendimet e tyre rreth shprehjes: Prpiqu e mso, kurr mos imito. Lexohen shkrimet para klase duke przgjedhur m t mirin.
66
Rubrika: Tema:
T lexojm Mos...
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj me intonacion dhe me z t lart vjershn, pr t tinglluar sa m bukur. T dalloj vargjet e vjershs nga intonacioni, shenjat e piksimit. T tregoj raste t prdorimit t pjeszs mos nga t rriturit. T imitoj nj t rritur duke prdorur fjalzn mos n form kshille. T recitoj bukur vjershn. Metoda dhe teknika: Mjetet: Fjal ky: Aftsit: stuhi mendimesh, pun n grupe, shkrimi i lir. teksti, iparte me kshilla, libr me poezi. vjersh, strof, vargje, kritiko. t lexuarit, t komentuarit, t treguarit, t imituarit.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Pyeten nxnsit: - ju vjen menjher n mendje kur dgjoni pjesznmos? - Nga kush e dgjoni m shum kt fjal? kshill mos prdoret pr t ndaluar nj veprim 3. Realizimi i kuptimit: Pun n grupe. Ndahen nxnsit n grupe prej 4 -5 vetash. do grupi i caktohet nj strof e vjershs. Nxnsit do ti lexojn dhe do ti renditin ashtu si mendojn. Lexohet vjersha nga nj prfaqsues grupi. Lexohet nga msuesja vjersha e tekstit. Nxnsit shohin renditjen e sakt t vjershs. Lexohet vjersha nga nxnsit dhe shpjegohen fjalt apo shprehjet q si kuptojn. Plotsohen ushtrimet e rubriks Kupto tekstin. 3. Reektimi: Shkrim i lir. Shkruani disa nga kshillat e mposhtme duke mos e prdorur pjeszn mos. P.sh. - Mos kalo! Prit sa t hapet drita jeshile e semaforit, pastaj kalo. Kontrollo rrugn, pastaj kalo. - Mos u merr me thashetheme! - Mos llo! - Mos nxito! etj. Detyr shtpie. Shkruaj pr kujdesin e prindrve tuaj ndaj jush. qortim pjesz mohuese
67
Rubrika: Tema:
T njohim gjuhn ton Foljet jam dhe kam
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj kuptimet e foljeve kam dhe jam n fjalit e dhna. T prdor n fjali foljet kam dhe jam n koh t thjeshta. T dalloj kohn e thjesht nga koha e prbr. T formoj koh t prbra duke prdorur foljet ndihmse kam, jam (kam msuar, isha shtrir). Metoda dhe teknika: Mjetet: Aftsit: Stuhi mendimesh, pun e drejtuar, pun n grupe. Teksti, tabela me folje n kohn e thjesht, tabel me folje n kohn e prbr, folje ndihmse. T dalluarit, t menduarit, t shkruarit.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Shkruaj n tabel foljet: kam, jam.
foljet
jam (ekzistoj apo gjendem n nj vend)
kam (zotroj apo ndiej dika)
U krkohet nxnsve t formojn fjali me foljet kam, jam. Zgjidhen disa fjali dhe shkruhen n tabel. - tregon folja kam, jam n fjalit e formuara? - A mund ti shoqrojm foljet kam, jam me folje t tjera? (jepen shembuj) kemi ndrtuar, jemi ulur etj.). do t kndoj do t kem knduar kam knduar kisha knduar
kndoja
Koht e thjeshta kndova
kndoj
Koht e prbra pata knduar
2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapen tekstet me kujdes nga nxnsit. Veohen foljet q jan prdorur n tekst. Tregohen kuptimet e foljeve q jan prdorur. Lexohen shembujt e dhn pr koht e prbra. N ushtrimin prkats nxnsit nnvizojn foljet ndihmse. Shkruani foljen n koht e thjeshta. kam msuar msoj kisha lexuar lexova kishte bler blinte pata ndrruar ndrrova 3. Reektimi: Pun e pavarur. Plotsohen ushtrimet e Fletores s puns, f. 33-34. Diskutohen zgjidhjet e ushtrimeve me njri tjetrin. Detyr shtpie. Formo fjali duke prdorur foljen kam dhe jam n koh t thjesht dhe koh t prbr.
68
Rubrika: Tema:
T asim Tema dhe ideja e poezis
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: - T dalloj temn dhe iden e poezis. - T as rreth tems dhe ides s prdorur n poezin Mos. - T shpreh hapur ndjenjat e tij pr situatn e dhn n tekst. - T prgatit disa kshilla pr t rriturit duke prdorur pjeszn mos. Metoda dhe teknika: Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Imagjinat e drejtuar. - Recitohet me intonacion dhe ndjenja poezia: Mos... nga nj nxns i klass. - Secili t imagjinoj veten t rrethuar nga pjesza Mos. far ndien secili n kto aste? Nxiten nxnsit t tregojn se far ndiejn brenda vetes (frenim, hidhrim, ndrydhje, trembje.) 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti i gjuhs amtare n f. 69. do poezi ka temn dhe iden. Tema: an e jets (dukuri e rndsishme) q pasqyrohet n nj vepr (objekti i veprs). Ideja: mendimi kryesor q prshkon nj vepr. Tema e poezis: kujdesi i tepruar i t rriturve ndaj fmijve. Ideja: Mos e teproni kur e prdorni pjeszn Mos me m t vegjlit. 3. Reektimi: Shkrim i lir. Prgatitni disa kshilla pr t rriturit, duke prdorur pjeszn Mos... - Mos na i ndrydhni dshirat. - Mos na isni me z t lart. imagjinat e drejtuar, pun e drejtuar, shkrimi i lir. teksti, et A4, libra me poezi. tema, ideja, t folurit, t diskutuarit, t menduarit.
69
MIRSI DHE PAQE

Rubrika: Tema: Lexojm Henriketa
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj tregimin duke respektuar shenjat e piksimit. T dalloj personazhet e tregimit. Tìu prgjigjet pyetjeve mbi tregimin. T analizoj personazhet e tregimit duke u bazuar n veprimet e tyre. T diskutoj mbi situata t ngjashme me ato t personazheve t tregimit. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Parashikim me terma paraprak. Msuesi/ja u krkon nxnsve t formojn nj tregim t shkurtr me fjalt: dy vajza t pasura, pastieri, past, vajz e varfr, dhuroj. Nxnsit punojn disa minuta. M pas, lexojn krijimet e tyre. Leximi bhet nga 3-4 nxns. Ata inkurajohen pr punimet q kan br. 2. Realizmi i kuptimit: Lexim i drejtuar. Msuesi/ja u prezanton nxnsve temn e re. Ai/ajo lexon pjesn sqaruese rreth autores s tregimit. Ana Franku ishte nj vajz izraelite. Ajo u b e njohur n t gjith botn pr ditarin e saj, t cilin e shkroi gjat viteve t lufts. Ana u vra nga nazistt fashist, n nj kamp prqendrimi gjat Lufts s Dyt Botrore. Ajo ka shkruar tregime, t cilat jan prmbledhur n librin Magjistari i menur. Tregimi Henriketa sht marr nga ky libr. Bazuar n ditarin e Ana Frankut, sht realizuar dhe nj lm, i cili tregon pr fatin e saj dhe t shum izraelitve t tjer, t cilt u vran gjat Lufts s Dyt Botrore. Ndalesa I. Donte dhe nj erek ore ... deri te ... po argtohesha. - Ku po shkonte vajza? - far po shikonte ajo? - Si po silleshin dy vajzat? - Pse po i vshtronte vajza? Ndalesa II. Nga biseda e tyre... deri te ... se shije ka. - Ku po shkonin dy vajzat? - far blen ato? - K pan vajzat n pastierin tjetr? - Si veproi njra prej tyre? - Po vajza tjetr far do t bj? Ndalesa III. Henriketa nuk u prgjigj... deri n fund. - far bri Henriketa? - A u prputh parashikimi juaj me veprimin e saj? - cilsi e karakterit t Henrikets del n pah me veprimin e saj? teksti i nxnsit, Fletore pune. vajza, pastieri, pasta, vajz e varfr, blej, dhuroj. t lexuarit, t shprehurit, t analizuarit. parashikim me terma paraprak, lexim i drejtuar, mendo-prmblidh-argumento.
70
Msuesi/ja krkon q nxnsit t dallojn numrin e paragrafve t tregimit. Lexohet tregimi sipas paragrafve nga disa nxns. Tregohet prmbajtja e tregimit nga dy nxns. Punim i rubriks Plotso. - mendon ti, si jan ndier personazhet e tregimit? Nxnsit duhet t plotsojn fjalit. Henriketa sht ndier e knaqur. Shoqja e saj sht ndier n faj, sepse nuk donte ti jepte vajzs s varfr pjes nga pasta e saj. Vajza e vogl: E lumtur q provoi pastn, sepse nuk kishte para ta blinte. Msuesi/ja pranon mnyrn e t analizuarit t ndjesive t personazheve prej nxnsve. Nxnsit duhet t dallojn q pjesa tregohet n vetn e par. 3. Reektimi: Mendo-prmblidh-argumento. Msuesi/ja iu krkon nxnsve t zbulojn mesazhin e tregimit. Nxnsit punojn, lexojn punn e tyre dhe vlersojn mesazhin m kuptimplot. Njeriu ndihet i lumtur kur ndihmon t tjert, q jan n nevoj. Henriketa u knaq njlloj sikur ta kishte ngrn vet pastn. Detyr shtpie. Shkruaj pr nj rast kur je ndier i lumtur, sepse ke ndihmuar dik.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Fjalt me kuptim t gurshm
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj kuptimin e par dhe kuptimin e gurshm n fjalt e dhna. T ndrtoj fjali ku fjalt t prdoren n kuptimin e par dhe t gurshm. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Vzhgo-diskuto. Msuesi/ja paraqet n tabel dy fjali: Eniss i dhembte gryka. Gryka e shishes ishte shum e vogl. - Cila fjal sht e prbashkt n kto fjali? (Gryka) - far ndryshon n kto fjali? (Kuptimi) Pra, fjalt kan ndrtim t njjt, por kan kuptim t ndryshm. N rastin e par, fjala, tregon pjesn e trupit t njeriut; ndrsa n rastin e dyt, tregon pjesn e nj objekti. N fjalin e par, themi se fjala gryk, sht n kuptimin e saj t par; n rastin e dyt, kjo fjal ka kuptim t gurshm. Nxnsit nxiten t sjellin fjal, q prdoren n kuptime t ndryshme. Kto fjal msuesi/ja i shkruan n tabel. 2. Realizimi i kuptimit: Vzhgo-zbulo. Lexohet nga msuesi/ja tema e rubriks. Lexohet shembulli i dhn nga nxnsit. Punohen ushtrimet e rubriks Ushtrohu. N ushtrimin 1, nxnsit gjejn kuptime t tjera t fjalve, duke u bazuar te modeli i dhn. N t gjitha kto raste, fjala nuk sht n kuptimin e gurshm, por emrton dika konkrete: Teksti i nxnsit, Fletore pune, graku i kuptimit t fjals. Fjal, kuptim i par, kuptim i gurshm. Vzhgo-diskuto, vzhgo-zbulo, pun e pavarur.
71
gryka e njeriut kmba e njeriut qafa e njeriut krahu i njeriut
gryka e shishes kmba e tavolins qafa e malit krahu i rrugs
gryka e malit kmba e krevatit qafa e kmbs krahu i aeroplanit, i zogut
N ushtrimin 2, nxnsit nnvizojn me t kuqe fjalt q jan me kuptim t gurshm. M dhembte shum koka. Prindrit e mbanin n maj t koks. (e prkdhelnin shum) Koka e qengjit ishte e shijshme. Djali e mjekoi kmbn n qendrn shndetsore. Kmba e karriges ishte thyer. Ti je kmba e urs. (i prap) Ujku sht kafsh grabitqare. Burri kishte qen ujk i vjetr. (i rrahur me jetn, me prvoj) Djali sht br qengj. (sht urtsuar, sht br i mbar, i dgjueshm) Nxnsit kontrollojn punn me njri-tjetrin. Lexohen fjalt e gjetura. N ushtrimin 3, nxnsit shkruajn fjali ku fjalt faqe, dor, vesh prdoren n kuptimin e par dhe n kuptimin e gurshm. Faqe: Faqet e voglushit ishin skuqur. Punimet ia ndryshuan faqen malit. Dor: Mira mbshteti kokn n duart e nns. I jep gishtin, t merr dorn. Vesh. N vesh i gumzhinin zhurma t uditshme. Vru veshin msimeve! - i thoshte mamaja Ers. Nxnsit lexojn fjalit e formuara. 3. Reektimi: Pun e pavarur. Punimi i ushtrimeve t Fletores s puns, faqe 36. Msuesi/ja i ndan nxnsit sipas vshtirsis s ushtrimeve. Detyr shtpie. Formoni gjasht fjali me fjalt: sy, dhmb, lepur ku fjalt t prdoren n kuptimin e par dhe n kuptimin e gurshm.
Rubrika: Tema:
Lexojm sht fat t kesh nj shoqe si Fatbardha
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T plotsoj fjalit e dhna duke u bazuar n dgjimin e tregimit. T przgjedh alternativat e sakta, duke i ilustruar me leximin e pjesve t tregimit. T nxjerr mesazhin e tregimit, duke u bazuar n veprimin e Eneids. T diskutoj pr vlerat e miqsis midis fmijve. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Teksti i nxnsit, tregime t ngjashme t marra nga revista pr fmij. Fat, shoqe, revist, miqsi. Przgjidh-argumento, veprimtaria e mendimit t drejtuar, t nxnit n bashkpunim, shkrim argumentues.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Przgjidh-argumento. Msuesi/ja paraqet n tabel disa cilsi t nj personi. i zgjuar, i dashur, i kndshm, i zeshkt, syt jeshil, okt e verdha, mik i vrtet.
72
Msuesja i udhzon nxnsit ti shkruajn n nj et kto cilsi. M pas, t qarkojn cilsit q ato mendojn se jan m t rndsishme pr nj njeri, q t jet shok i mir. Nxnsit lexojn cilsit q kan qarkuar. Ata duhet t arrijn n prfundimin: Cilsit e karakterit jan m t rndsishme se pamja e jashtme. 2. Realizimi i kuptimit: Veprimtaria e mendimit t drejtuar, t nxnit bashkpunues. Prezantohet titulli i tregimit nga msuesi/ja. Nxnsit udhzohen t dgjojn leximin e tekstit. Pasi lexohet teksti, nxnsit plotsojn rubrikn Dgjojm. N kt rubrik, nxnsit plotsojn shprehjet ose fjalit pas leximit t par, m pas kontrollojn veten me pjesn e tregimit. Klasa ndahet n pes grupe. Grupi I. Paraqitni shkurtimisht ngjarjen duke prdorur organizuesin grak pr strukturn e tregimit: hyrja, zhvillimi, mbyllja. Grupi II. Pse prindrit nuk i linin fmijt t shoqroheshin me fmij rom? Grupi III. Pr t pasur nj shok ose shoqe t mir, far sht e rndsishme? Grupi IV. Lexoni me z t lart paragran e fundit t letrs. Pse Eneida ia ka drguar kt letr revists: Pr ti br qejn Fatbardhs? Pr t treguar se di t shkruaj bukur? Pr tu dhn nj mesazh bashkmoshatarve t saj? Nxnsit przgjedhin dhe japin argumentet e przgjedhjes. Grupi V. Cili sht mesazhi q Eneida u prcjell bashkmoshatarve? Prfaqsuesit e grupeve prezantojn punt e grupeve dhe vlersohen nga njri-tjetri. 3. Reektimi: Shkrim argumentues. Msuesi/ja shtron para nxnsve t argumentojn nj situat, si p.sh.: Eneida mendon se sht me fat q ka nj shoqe si Fatbardha. Po ti, a je me fat q ke nj shok/shoqe si___________________? Argumentoje. Nxnsit punojn pr pes minuta, m pas lexojn punt e tyre. Detyr shtpie. Lexoni tregimin dhe dalloni hyrjen, zhvillimin dhe mbylljen. Mund t gjejn edhe temn dhe iden e tregimit.
Rubrika: Tema:
Shkruajm Letr revists
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj elementet ndihmues pr shkrimin e nj letre drejtuar revists, duke u bazuar n modelin e tregimit sht fat t kesh nj shoqe si Fatbardha. T shkruaj nj letr pr nj revist, jo m pak se gjasht fjali, duke respektuar hapat e dhn. T shkruaj duke respektuar rregullat e drejtshkrimit. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Lexim zinxhir. Lexim i tregimit nga nxnsit sipas paragrafve ose zinxhir. Teksti i nxnsit, revista pr fmij, adresa t revistave pr fmij, letr, zarf. Revist, letr, adres, ngjarje. Lexim zinxhir, shkrim i drejtuar, shkrim i lir.
73
2. Realizmi i kuptimit: Shkrim i drejtuar. Msuesi/ja prezanton temn e rubriks T shkruajm. Ashtu si Eneida i shkroi nj letr revists, edhe ju do shkruani nj t till, pr revistn q ju plqen. Tema shkruhet n drrasn e zez. T gjith jemi njlloj, pavarsisht nga ngjyra e lkurs, gjendja shndetsore, prejardhja. Msuesi/ja i udhzon nxnsit q para se t llojn t shkruajn duhet t ndjekin disa hapa. Lexohen hapat nga msuesja. Nxnsit nxiten t kujtojn raste t ngjashme, q u kan ndodhur ose t japin mendime rreth ktij problemi. Nxnsit lihen t punojn pr 20 minuta. Pasi prfundojn detyrn, nxnsit nxiten t lexojn punimet e tyre pa ndrojtje. Vlersohen nga shokt dhe msuesja. 3. Reektimi: Shkrim i lir. Punimi i rubriks Mso m shum. Nxnsit przgjedhin mnyrn e drgimit t letrs. Ata q duan t drgojn nj letr me post, t rikujtojn mnyrn e plotsimit t nj zar. Nxnsit q din t drgojn letra me post elektronike, e realizojn kt pun n shtpi. Detyr shtpie: Lexoje letrn t prindrit e tu. far mendojn ata pr punimin tnd? A jan dakord me ty? Shkruaj n etore prgjigjet e tyre.
Rubrika: Tema:
Lexojm Mirsi
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj vjershn me intonacion, duke br pauza pas do dy vargu. T dalloj strofat, vargjet dhe rimn n poezi. T diskutoj pr vlerat e miqsis duke i ilustruar me shembuj nga prvoja e tij. T przgjedh alternativat e dhna duke argumentuar przgjedhjen. Fjal ky: Mjetet: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Vrojto-komento. Msuesja i udhzon nxnsit t shikojn gurn q ilustron poezin. - far atmosfere shpreh gura? - A ka lidhje midis natyrs dhe bots s fmijve? - A mendon se dhe ti je pjes e ksaj gure? Pse? T ndihmuar nga pyetjet, nxnsit shprehin emocionet dhe ndjesit q iu shkakton gura. 2. Realizimi i kuptimit: Przgjidh-argumento. Prezantimi i titullit t poezis Mirsi. Lexohet poezia nga msuesi/ja dhe nga disa nxns. Punim i rubriks Kupto tekstin. N ushtrimin 1, nxnsit duhet t argumentojn pse sipas poetit nuk i mjafton: - Nj kokrr moll, pr t mbushur nj shport. - Nj pem q t bhet nj pemishte. Mirsi, paqe, dashuri, strof, varg, rim. Teksti i nxnsit, Fletore pune. Vrojto-komento, przgjidh-argumento, diskutim argumentues.
74
- Nj njeri i vetm nuk i bn dot njerzit t lumtur. Nxnsit japin argumentet e tyre duke e ilustruar me tekstin. N ushtrimin 2, nxnsit lidhin me shigjet sipas kuptimit: Molla lumturin Dy pemishte Njeriu prgjysm Pema kanistrn N ushtrimin 4, nxnsit dallojn se emri mirsi sht emr abstrakt. N ushtrimin 5, przgjedhin fjalt, q lidhen me mirsin. Nxnsit duhet t przgjedhin fjalt: dashurin, shpirtmadhsin, inatin, sakricn, dashamirsin, qeshjen, mirsin. N ushtrimin 6, nxnsit sjellin prvoja nse jan ndier t lumtur kur iu kan dhn dika apo kur kan dhn. Punimi i rubriks Prgjigju me shkrim. Nxnsit do t dallojn numrin e strofave, vargjeve dhe fjalt q rimojn. 3. Reektimi: Diskutim argumentues. Punohet pyetja 3. - Cili sht m i lumtur? Ai njeri q ka gjithka, por sht i vetm? Atij q i mungojn shum gjra, por ka shum shok? Pse? Nxnsit bjn przgjedhjen e tyre dhe japin argumentet e przgjedhjes. Detyr shtpie. Mso prmendsh i poezin.
Rubrika: Tema:
Lexojm Pllumbi i bardh
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj poezin me intonacion. T dalloj numrin e strofave, vargjeve dhe fjalt rimuese. T nxjerr mesazhin e paqes duke u bazuar n vargjet e poezis. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Pyetja sjell pyetjen. Msuesja iu drejton nxnsve pyetjet: - far sht nj pllumb? (Shpend) - far simbolizon pllumbi dhe dega e ullirit? (Paqe) - Pse sht e rndsishme paqja pr njeriun? - A mendoni se paqen mund ta simbolizoni me ndonj kafsh, shpend apo bim? Nxnsit prgjigjen, msuesja i inkurajon pr mendimet dhe idet e tyre. 2. Realizimi i kuptimit: Dora e fsheht. Prezantohet titulli i poezis dhe autori i saj. Teksti i nxnsit, et t bardha, lapsa me ngjyra, fotogra zogjsh. Pllumb, paqe, uturon, ulli, glob. Pyetja sjell pyetjen, dora e fsheht, vzhgo-diskuto.
75
Nxnsve t ndar n grupe u shprndahen sha, n t cilat jan shkruar vargje. U krkohet t formojn strofat dhe tì komentojn ato. Lexohen strofat sipas radhs, n mnyr q t formohet poezia e plot. Nxnsit lexojn poezin n vargje njri pas tjetrit. Dallojn numrin e strofave, vargjet dhe fjalt rimuese. Punim i rubriks Kupto tekstin. N ushtrimin 1, nxnsit shprehin mendimet e tyre pse u plqen pllumbi. N ushtrimin 2, nxnsit argumentojn pse t rriturit e quajn pllumbin shpendin e paqes. Pr nxnsit q nuk kan ndonj ide, inkurajohen t dgjojn shokt dhe t pyesin prindrit ose m t rriturit. N ushtrimin 3, nxnsit dallojn vargjet ku poeti krahason: Syt e fmijs me syt e zogut. Ritmet e zemrs s pllumbit me ato t fmijs. 3. Reektimi: Vzhgo-diskuto. Nxnsit vizatojn nj pllumb me atra t hapura. Ata duhet t orientohen nga gura e ilustruar n tekst. Detyr shtpie. Mso vjershn prmendsh dhe recitoje me z t mbl.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Sinonimet - fjalt me kuptim t kundrt
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj fjal e shprehje q jan sinonime duke u bazuar n kuptimin e tyre t njjt ose t prafrt. T gjej sinonimet e fjalve t dhna. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Vzhgo-dallo. Msuesi/ja shkruan n tabel dy fjali dhe pyet nxnsit: Nxnsit e klass sime jan t menur. Nxnsit e klass sime jan t zgjuar. Ku ndryshojn kto fjali? Dalloni dy fjalt e fundit t fjalive. Duke u nisur nga ndrtimi, si jan kto fjal? (t ndryshme) Po nga kuptimi, si jan kto fjal? (t njjta) Rikujtoni nga klasa e tret se, si quhen fjal t tilla, q kan kuptim t njjt ose t afrt (sinonime). 2. Realizmi i kuptimit: Mendo-zbulo. Nxnsit orientohen t shohin gurat dhe t lexojn shprehjet e tekstit. Punimi i rubriks Ushtrohu. N ushtrimin 1, nxnsit lexojn fjalt dhe shkruajn n etore grupet e sinonimeve. shikoj, vshtroj, vrej, sodis mirqenie, mbarsi, mirsi vajz, ik, cuc, goc, up shtpi, banes, pallat, apartament, vil dhom, od, konak N ushtrimin 2, nxnsit duhet tù shtojn sinonimeve t dhna, sinonime t tjera. ndje, qejf, knaqsi, dshir, zbavitje, dfrim etj. Teksti nxnsit, Fletore pune. Sinonime, kuptim i njjt, kuptim i ngjashm. Vzhgo-dallo, mendo-zbulo, pun n grupe, konkurs.
76
habit, udit, mahnit l pa mend, t l me goj hapur etj. njtem, gufatem, fryhem etj bised, kuvendim, ligjrim etj. i paarrir, i papjekur, i pambaruar etj. N ushtrimin 4, nxnsit t zvendsojn fjaln q prsritet me sinonimet e tyre. P.sh.: Kalamajt po luanin n oborr. Beni sht kalama.(i papjekur) Fmijt po luanin n oborr. Beni sht fmij, ilimi etj. N fjalin e par, fjala kalama sht n kuptimin e par. N fjalin e dyt, sht n kuptimin e gurshm. N ushtrimin 4, nxnsit nnvizojn me t kuqe sinonimet e msiprme. 3. Reektimi: Pun n grupe, konkurs. Msuesja jep dy-tre fjal dhe iu krkon grupeve t nxnsve t gjejn sa m shum sinonime. Shpallet tues grupi i nxnsve q ka gjetur m shum fjal sinonime. Detyr shtpie. Ushtrimet te Fletorja e puns. Pyesni prindrit pr ngjarjet, q kan ndodhur gjat lufts n Kosov.
Rubrika: Tema:
Flasim Gzimi i liris
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj pjesn me nj qllim t caktuar. T nxjerr mesazhin e dshirs pr t qen i lir, duke u bazuar n leximin e tregimit. T diskutoj mbi gurat e dhna. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Msuesi/ja shkruan n tabel dy fjal dhe pyet: - far iu vjen n mendje kur dgjoni kto fjal? Teksti i nxnsit, informacione, ngjarje nga lufta n Kosov, harta e Kosovs. Gzim, liri, tore, amur, dshmor. Stuhi mendimesh, shiko-diskuto, pun n grupe, diskutim.
luft
liri
Nxnsit shprehin mendimet dhe idet e tyre dhe msuesja i shkruan n tabel. Msuesja mund t paraqes dhe dy tablo, ku njra paraqet pamje lufte dhe tjetra pamjet t nj vendi t lir, n mnyr q nxnsit t jen m t qart n diskutimin e tyre. 2. Realizimi kuptimit: Shiko-diskuto, pun n grupe. Hapi I. Msuesi/ja prezanton temn e rubriks s re. Ajo i udhzon nxnsit t lexojn se si e ka prjetuar nj nxnse nga Kosova, astin e mbarimit t lufts dhe toren e liris. Nxnsit lexojn n heshtje. Msuesi/ja iu krkon q t shprehin mendimin e tyre nse iu plqen ky krijim? Pse?
77
M pas nxnsit nxjerrin mesazhin duke u bazuar n pjesn e lexuar. Msuesi/ja i udhzon nxnsit t ndalen n fjalt, me t cilat vajza krahason lirin (yll, diell). Ajo e shpirtzon lirin e jep si dika t gjall, q vjen e u troket n dyer shqiptarve t Kosovs. Vlersohen nxnsit q japin mesazhe kuptimplota. Hapi II. Pun n grupe. Nxnsit t ndar n tri grupe diskutojn pr gurat. Grupi I. Diskuton pr gurn e par. Pushtuesit me tanke przn njerzit nga vatrat e tyre. T tmerruar ata largohen duke ln pas shtpit, t cilave pushtuesit iu kan vn zjarrin. Grupi II. Diskuton pr gurn e dyt. Vendi ka mbetur i shkret, pa njerz. Disa njerz jan vrar nga pushtuesit. Grupi III. Diskuton pr gurn e tret. Njerzit po kthehen t gzuar me amurin e liris n vendet e tyre. Kudo ndihet atmosfera e liris. Mbizotron ngjyra e kuqe, q sht simboli i gjakut t t rnve pr liri. Prfaqsuesit e grupeve diskutojn mbi gurat. 3. Reektimi: Diskutim. Nxnsit tregojn pr ngjarjet, t cilat i msuan nga prindrit mbi luftn n Kosov. Msuesja iu tregon nxnsve q Kosova, tashm sht nj shtet i pavarur dhe i lir. Ajo iu tregon atyre hartn e Kosovs, si dhe kartolina me pamje nga ky shtet. Nxnsit tregojn prvoja t udhtimeve n shtetin fqinj. Detyr shtpie. Vizato me imagjinatn tnde si e priti populli i Kosovs lirin.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Antonimet - fjalt me kuptim t kundrt
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj antonimet e plota dhe ato t pjesshme. T gjej antonimet e fjalve t dhna duke u ndihmuar nga parashtesat, q i japin fjals kuptim t kundrt. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Vzhgo-diskuto. Msuesja prezanton temn e re. I udhzon nxnsit t shohin gurn dhe t lexojn fjalit e dhna. Qumshti im sht i ftoht. Qumshti im sht i nxeht. Fjalt e nnvizuara tregojn si sht qumshti. Kuptimi i tyre sht i kundrt, ato quhen antonime. Lexohen sqarimet e dhna mbi antonimet e pjesshme dhe t plota. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Msuesja shkruan n tabel grupet e antonimeve t formuara me parashtesa, q u japin fjalve kuptim t kundrt. lodh - lodh vesh - zhvesh prbj - shprbj teksti i nxnsit, Fletore pune. antonime, t pjesshme, t plota, parashtes, kuptim i kundrt. vzhgo-diskuto, pun e drejtuar, pun e pavarur.
78
Nxnsit t udhzuar nga msuesi/ja punojn ushtrimet e rubriks Ushtrohu. N ushtrimin 1, nxnsit shkruajn fjalt e kundrta t mbiemrave t dhn. i mir - i keq i madh - i vogl i gjat i shkurtr i bukur - i shmtuar i bardh - i zi zemrgjer - zemrngusht N ushtrimin 2, nxnsit shkruajn mbiemra t kundrt duke prdorur parashtesa. i ngrir - i shkrir i liruar - i robruar i armatosur - i armatosur i veshur - i zhveshur i edukuar- i paedukuar i lodhur - i lodhur i emruar - i paemruar N ushtrimi 3, nxnsit duhet t kthejn mbiemrat e msiprm n folje dhe, m pas, t shkruajn foljet me kuptim t kundrt. i veshur - vesh - zhvesh i edukuar - edukoj - edukoj N ushtrimin 4, nxnsit shkruajn emrat abstrakt me kuptim t kundrt. gzim - hidhrim zemrgjersi - zemrngushtsi etj. 3. Reektimi: Pun e pavarur. Nxnsit t ndar sipas niveleve, plotsojn ushtrimet e Fletores s puns, n faqen 38 ose zhvillojn nj konkurs si n rastin e sinonimeve. Vlersohen nxnsit.
Rubrika: Tema:
Shkruajm Thirrja
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj thirrjen, si lloj shkrimi, nga forma e saj e veant. T krijoj nj thirrje duke u bazuar n modelet e dhna. T shkruaj thirrje duke u bazuar n modelet e dhna. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo-diskuto. Msuesi/ja paraqet para nxnsve thirrje, t cilat i dgjojm n radio, televizion ose i lexojn n institucione, p.sh., Dhuro gjak, shpto jet. N fakt, kjo sht nj thirrje, q iu drejtohet t rriturve pr t dhuruar gjak. Nxiten nxnsit t tregojn thirrje q ata kan lexuar ose dgjuar. Teksti i nxnsit, Fletore pune. Thirrje. Mendo-diskuto, pun n ifte, shkrim sipas modelit t dhn.
79
2. Realizimi i kuptimit: Pun n ifte. Leximi i thirrjes bhet nga msuesi/ja. Nxnsit udhzohen t dgjojn me vmendje. Msuesja sqaron se nga sht marr kjo thirrje, dhe cili sht qllimi i saj. Nxnsit udhzohen t hartojn n ift nj thirrje pr fmijt e braktisur dhe n nevoj, duke pasur parasysh hapat q duhen. P.sh.:
Thirrje t gjitha familjeve, t cilat kan mirqenie dhe pasuri. N shtpit e fmijve, t mbar Shqipris, ndodhen foshnja, t cilat jan braktisur nga prindrit. Ata kan nevoj t ken familje, t rriten me ngrohsi dhe dashuri. Ndihmojini dhe bjini pjes t familjeve tuaja.
Thirrje drejtuar nxnsve t shkolls Musine Kokalari. Nj nxnse e klass s dyt u aksidentua n rrug, kur po vinte n shkoll. Ajo duhet t bj nj operacion t shtrenjt. T kontribuojm sipas mundsive tona. Kontributi juaj do ta sjell shum shpejt pran nesh.
Nxnsit lexojn punimet e tyre dhe vlersohen nga njri-tjetri. Lexim i poezis Globi, nga msuesja. Msuesja i sqaron nxnsit se kjo poezi sht shkruar n formn e nj thirrjeje q poeti ia drejton t rriturve. 3. Reektimi: Shkrim sipas modelit t dhn. Shkruaj nj thirrje me katr fjali duke u bazuar n modelet e msiprme. P.sh.: Na jepni dashuri, q bota t mbushet me gjelbrim. Na jepni ngrohtsi, q bota t jet m e ngroht. Na jepni mirsi, q bota t lulzoj. Na jepni paqe, q bota t jetoj. Lexim dhe vlersim i krijimeve t nxnsve. Ekspozohen punimet m t mira, t cilat i zgjedhin vet nxnsit. Detyr shtpie. Shkruaj nj thirrje pr prindrit, motrat ose vllezrit e tu pr mirkuptimin dhe tolerancn.
Rubrika: Tema:
Shkruajm Mesazhi
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj mesazhin, si lloj shkrimi, nga modeli i dhn. T diskutoj mbi mesazhin e dhn. T shkruaj nj mesazh bazuar n modelin e dhn. Fjal ky: Mjetet: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Shkrim mesazhesh. Msuesi/ja iu krkon nxnsve t shkruajn nj mesazh pr mbajtjen pastr t mjedisit n shkoll. Nj mjedis i pastr ndikon n nj shndet t mir. Mjedisi sht pjes e jets son, prandaj eja ta mbajm pastr. Mesazh, fmij, buzqeshje, miqsi, dashuri. Teksti i nxnsit, aparate telefonike q nxnsit t dallojn shkrimin e mesazheve t thjeshta. Shkrim mesazhesh, marrdhnie pyetje-prgjigje, rrjet diskutimi.
80
Nxnsit shkruajn mesazhe me nj fjali dhe i lexojn ato. Vlersohen nga msuesi/ja. 2. Realizimi i kuptimit: Marrdhnie pyetje-prgjigje. Prezantimi i titullit t rubriks. Leximi nga msuesja i mesazhit t shkrimtarit slloven Boris Novak. Fmijria e drits dhe hijes. Msuesi/ja pasi lexon mesazhin dhe u drejton nxnsve pyetjet: Pse fjalt plaken kur i prdorin t rriturit? Po kur i prdorin fmijt ndodh? Vshtroni gurn. far mesazhi u prcjell ajo? Nxnsit japin mendimet dhe idet e tyre. Individualisht, nxnsit shkruajn nj mesazh t shkurtr duke imagjinuar sikur jan n ditn e 1 Qershorit (Fests s Fmijve) ose n nj dit tjetr t veant. Nxnsit punojn. Lexojn punimet e tyre. Vlersohen nga msuesi/ja si dhe nga shokt. 3. Reektimi: Rrjet diskutimi. Po A mendoni se t rriturit i dgjojn mesazhet e fmijve? Nxnsit japin idet e tyre. Prfundimi: ___________________________________________________________________ Detyr shtpie. Shkruaj nj mesazh pr msuesen tnde. Jo
TINGUJ DHE NGJYRA

Rubrika: Tema: Lexim Peizazh. Dantellat e akullit
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj poezit me intonacion. T dalloj strofat, vargjet dhe rimn n poezit e dhna. T dalloj fjalt q bartin kuptim gurativ n poezit e dhna. T krijoj peizazhin e nj dite dimri sipas imagjinats. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Parashikimi me an t gurs. Msuesi/ja i orienton nxnsit t shohin dy gurat dhe u krkon atyre tì prshkruajn me tri fjali gurat n nj et. Nxnsit lexojn krijimet e tyre. 2. Realizimi i kuptimit: T nxnit n bashkpunim. Prezantohen nga msuesi/ja titujt e dy poezive, Peizazh dhe Dantellat e akullit. Lexohet nga msuesi/ja poezia e par. Msuesja prezanton autorin e poezis, poetin e njohur spanjoll Gabriel Garsia Lorka. Teksti i nxnsit, Fletore pune. Peizazh, pasdite, acar, akull, dantell, dimr. Parashikimi me an t gurs, lexo-diskuto, krijim sipas nj teme t dhn.
81
Msuesi/ja iu drejton nxnsve disa pyetje. - Si e paraqet pasditen autori? - Me far sht veshur ajo? - Ku qndrojn fmijt? - far shohin ata? - far bn pasditja? - Po diellin me ciln e krahason? - far bn dielli mbi ati? - A nuk ju duket se pasditja dhe dielli, bjn veprime si njerzit? N kt rast themi, se poeti i shpirtzon dukurit dhe objektet, pra u jep jet dhe iu vesh tiparet e njerzve. Lexohet nga disa nxns poezia e plot. Lexohet poezia e dyt nga msuesi/ja. Ai/ajo i orienton nxnsit pr t kuptuar prmbajtjen me an t pyetjeve: - `bri fryma e ftoht e dimrit? - far jan dantellat e akullit? Lexohet poezia nga disa nxns. Nxnsit numrojn nga 1-2. Formohen iftet. Njshat plotsojn tabeln pr poezin e par, dyshat pr t dytn. Plotsohet tabela dhe lexohet nga nxnsit. 3. Reektimi: Krijim sipas nj teme t dhn. Punohet rubrika Po ti?. - T ka ndodhur t vshtrosh nga dritarja peizazhin e nj dite dimrore? Rrfeje sa m bukur. Nxnsit lihen pr tre-katr minuta t mendohen, m pas tregojn ose shkruajn pr temn e dhn. Vlersohen dhe inkurajohen nxnsit, q prdorin fjal t gurshme. Detyr shtpie. Zgjeroje krijimin pr ditn dimrore dhe shkruaje n etore.
Rubrika: Tema:
Shkruajm Nj poezi me fjal t zgjedhura
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T zbuloj fjal t gurshme q i prshtaten tems. T shkruaj nj poezi duke prdorur fjalt e gjetura. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Plotsoni elementet e nj poezie. strofa poezia rim fjal t gurshme vargje teksti i nxnsit, Fletore pune. poezi, zgjedhje fjalsh. stuhi mendimesh, krijim sipas nj teme t dhn, turi i galeris.
2. Realizimi i kuptimit: Krijim sipas nj teme t dhn. Prezantohet titulli i rubriks: Shkruaj nj poezi me fjal t zgjedhura. Msuesi/ja lexon pjesn sqaruese mbi shkrimin e nj poezie.
82
Nxnsit udhzohen t zgjedhin individualisht temn e poezis. N ushtrimin 2, nxnsit gjejn emra, folje, mbiemra, ndjenja e emocione. Mbiemra nata e errt, misterioze Emra degt, hijet, hna i klass, si mik val, dallg, guaska Folje mbshtjell, errson luajm, msojm Ndjenja e emocione trishtim, qetsi, shqetsim gzim, dashuri, miqsi
shoku i mir, gazmor deti i thell, i kaltr, i pafund, i dallgzuar shiu i ftoht, i leht
gjmon, buet, thrret, knaqsi, lumturi, frik notoj, lundroj
begati, freski, uj
bie, lag, pi, ujit
freskon, gjallron, lulzon
Nxnsit, pasi zgjedhin fjalt, shkruajn poezin duke i prdorur ato. Msuesja i udhzon t rimojn fjalt e gjetura, n mnyr q poezia t ket rim. Nxnsit inkurajohen t krijojn nj poezi qoft kjo dhe pa rim. Ata punojn pr 15 minuta. 3. Reektimi: Turi i galeris. Ekspozohen punimet, lexohen dhe nxnsit japin mendimin e tyre, se cili ishte krijimi m i bukur. Vlersohen t gjith pr kurajn e tyre. Ora II N kt or, nxnsit punojn duke zgjedhur nj tem tjetr t sugjeruar nga msuesi/ja ose sipas dshirs s tyre.
Rubrika: Tema:
Flasim Nj panoram dimrore
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T krijoj nj panoram dimrore duke prdorur kolazhin. T diskutoj rreth panorams s krijuar. Mjete: Fjal ky: Metodologjia: Karton me ngjyr, stof jeshil, pambuk, letr alumini, grshr, ngjitse. Panoram dimrore, tekst udhzues. Pun n grupe, msimdhnie e drejtprdrejt.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Pun n grupe. Klasa ndahet n grupe. do grup sht i pajisur me mjetet e nevojshme, t cilat do tiu duhen pr t prgatitur panoramn dimrore. Msimdhnie e drejtprdrejt: Hapi I. Msuesi/ja iu drejton nxnsve pyetjen: - Nse ne duam t prshkruajm nj panoram dimrore, si mund ta realizojm? Prgjigja mund t jet: Me nj krijim n proz, poezi, vizatim, foto, piktur, modelim me plastelin. N rastin e prozs dhe poezis prdorim fjalt, n rastin e pikturs prdorim ngjyrat dhe format. Hapi II. Msuesi/ja prezanton titullin e rubriks dhe i fton nxnsit, t cilt jan ndar n grupe, t llojn punn. Paraprakisht ajo udhzon nxnsit t ndajn detyrat. Hapi III. Njri nga antart do t lexoj udhzimet n tekst. Nxnsit e tjer do t prgatitin format dhe do ti ngjitin. Nj nxns do t prshkruaj me fjal panoramn. Ky nxns do t prezantoj punn para grupeve t tjera. Hapi IV. Pasi mbarojn punn, nxnsit ngjitin punimet dhe i prezantojn para shokve. Hapi V. Nxnsit vlersojn njri-tjetrin dhe shpallin punimet m t bukura. Nxnsve iu krkohet t gjejn dhe tekste t tjera t ktij lloji. N fakt, gura e rubriks Lojra dhe fantazi, mund t punohet si m sipr, nse koha sht e mjaftueshme. Detyr shtpie. Nxnsit t prgatisin nj panoram vere. Ju duhet: rr, guaska, adra t vogla letre, nj kops e verdh etj.
83
LOJRA DHE FANTAZI

Rubrika: Tema: Lexim N pyllin e gshtjenjave
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj tregimin duke respektuar shenjat e piksimit. T pasuroj fjalorin me fjal t reja. T realizoj me goj ose shkrim nj prmbledhje t tregimit, duke u bazuar n veprimet e Markut. T nxjerr mesazhin e tregimit, duke u ndihmuar nga gura e dhn. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo-diskuto. Msuesi/ja iu drejton disa pyetje nxnsve. A ju ka ndodhur t ngacmoni gjallesa t ndryshme, si: macet, qent, zogjt, milingonat, uturat? Pse keni vepruar kshtu? Cili ka qen reagimi i tyre? 2. Realizimi i kuptimit: Parashikim me an t titullit. Msuesi/ja: - Sot do t lexojm nj tregim fantastik pr nj djal, q ngacmonte kosheret e bletve. N fund ato u hakmorn. - A mund ta parashikoni hakmarrjen e bletve? Parashikimin tuaj shnojeni n nj et. Lexohet nga msuesi/ja titulli i tregimit dhe pjesa hyrse. Msuesi/ja iu drejton nxnsve pyetjen: - A e parashikuat sakt hakmarrjen e bletve? Nxnsit komentojn parashikimet e tyre. Lexohet tregimi nga disa nxns sipas paragrafve, q iu cakton msuesi/ja. Me grakun organizues t fjalorit punohen fjalt e reja t rubriks Fjalorth. Gjat prdorimit n fjali t fjalve t reja, nxnsit mund tì ilustrojn me fjalit e tekstit. Punohet rubrika Kupto prmbajtjen. Nxnsit iu prgjigjen pyetjeve 1 - 4 duke ilustruar tekstin. Graku: Shkrim prmbledhs. N mnyr t prmbledhur, nxnsit do t plotsojn tabeln pr udhtimin e Markut n Pyllin e Gshtenjave. Teksti i nxnsit, grak organizues i fjalorit. Udhtim, gishto, kshilla, pyll i gshtenjave, lirishte, shkurraj, gaca. Mendo-diskuto, parashikim me an t titullit, shkrim prmbledhs.
Personazhet q takon Veprimet q kryejn Vendi Priste nj dru gshtenje. Pylli i Madh i gshtenjave. Djaloshi me qeleshe N an t nj lirishteje.
Shkurraj e thar Brinj mali
Katr barinj Disa djem
Kishin ndezur nj zjarr bubulak Po mblidhnin aj duke e shkulur me gjith rrnj.
Kshillat q u jep Marku T pressh nj gshtenj sht njlloj si t vrassh nj qenie t gjall. - Me lulet e saj ushqehen blett. - Kokrrat e saj i ham. - Drurt ruajn tokn dhe pastrojn ajrin. Kujdes! Zjarri t ngroh, por dhe t djeg. - Mblidhni vetm gjethet e pjekura t ajit. - Mos e shkul ajin me gjith rrnj, se e zhduk nga ai vend.
84
84
Lexohet nga disa nxns dhe vlersohen ata, q e kan prmbledhur m qart tregimin. 3. Reektimi: Argumento. Punim i rubriks Mesazhi. Nxirrni mesazhin e tregimit. - A ka lidhje ndrmjet mesazhit dhe gurs? Nxnsit nxjerrin mesazhin duke u bazuar n tabeln e msiprme.
Vendi Pylli i Madh me pem
Personazhet q takon Nj burr
Veprimet q kryejn Pret drurt e pyllit
Kshillat q ti jep Mos prit drurt. Pema sht shtpia e zogjve dhe kafshve t tjera. Pema na jep frute, na ruan tokn nga grryerja, na pastron ajrin.
Mesazhi: Ta ruajm natyrn, si ruajm veten ton. Detyr shtpie. Imagjino veten tnde sikur ngacmon milingonat. Nj dit ato hakmerren ndaj teje dhe t kthejn n gishto, sa nj milingon. Imagjino udhtimin tnd me to.
Rubrika: Tema:
Flasim Tregimi realist dhe tregimi fantastik
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj tregimet pr nga lloji: realist, fantastik. T dalloj elementet reale dhe fantastike n tregimet e dhna (vendi, koha, personazhet, ngjarja, objektet). Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo-diskuto. Msuesi/ja iu drejton nxnsve pyetjet: - Sa lloj tregimesh kemi? (fantastike dhe realiste) - A e keni t vshtir t bni dallimin kur lexoni tregime? - far ju ndihmon pr ti dalluar? Nxnsit renditin elementet q i ndihmojn. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Msuesi/ja paraqet titullin e rubriks. Punohet rubrika e par. Nj nxns lexon elementet reale t tregimit realist Nj grvishtje e leht. M pas, bashk me msuesen, diskutojn pse jan reale kto elemente. Vendi - Spitali sht nj ndrtes reale (q ekziston vrtet), q ne shkojm kur jemi t smur. Koha - Paraditja sht nj koh reale. Personazhet - jan reale. Ngjarja - sht reale. Shumics nga ne, i ka ndodhur t vritet dhe ti infektohet vendi ku sht vrar, nse nuk e ka mjekuar. Objekti - real. Mikroskopi sht nj mjet, q ndodhet n kabinetin e biologjis, msuesi/ja mund ta demonstroj para nxnsve. Teksti i nxnsit, tekste real dhe fantastik. Tregim realist, fantastik, elemente real dhe fantastik. Mendo-diskuto, pun e drejtuar, prcakto.
85
- Punohet rubrika mbi tregimin fantastik. Nj nxns lexon t dhnat mbi tregimin fantastik. Plotsohen elementet e tregimit N pyllin e gshtenjave. Personazhi kryesor njeriu i kthyer n gishto real apo fantastik Veprimi Gishtoja q uturon real apo fantastik Personazhet e tjera Bletari, Bletza real apo fantastik Djaloshi me qeleshe, barinjt real apo fantastik Djemt q mbledhin aj real apo fantastik Vendi Pylli i Madh i Gshtenjave real apo fantastik Koha Paradite real apo fantastik Lexohen nga nxnsit dhe komentohen elementet e plotsuara. N detyrn e shtpis, q ata kan punuar, msuesja krkon q nxnsit t analizojn elementet e tregimit, sipas modelit t msiprm. Nxnsit punojn. M pas, lexojn tregimin dhe analizn e elementeve. Vlersohen nxnsit me not. Reektimi: Prcakto. Msuesja shkruan n tabel disa tituj tregimesh dhe nxnsit shnojn llojin e tyre: Titulli i tregimit Henriketa Kloteri ka vn syze A keni ngrn ndonjher libra?! Ani pianistja Realist Fantastik
Detyr shtpie. Analizoni elementet e tregimit sht fat t kesh nj shoqe si Fatbardha, sipas modelit t dhn n libr.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Ndajfolja
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj ndajfoljet dhe shprehjet ndajfoljore duke prdorur pyetjet: Kur?, Ku?, Si? Sa?. T prcaktoj llojin e ndajfoljes nprmjet pyetjeve. T dalloj ndajfoljen nga mbiemrat n fjalit e dhna. T krijoj ndajfolje t kundrta me ndajfoljet e dhna. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Teksti, Fletore pune. Ndajfolje kohe, sasie, mnyre, vendi, pyetjet ku, kur, si dhe sa. Pun e drejtuar, pun e pavarur.
Zhvillimi i msimit Hapi I. Msimi llon me punn n libr. Nxnsit orientohen t lexojn fjalit. T drejtojn pyetjen dhe t lexojn llojin e ndajfoljes. Lexohet nga nxnsit rregulli i dhn n kutiz. Lexohen llojet e ndajfoljeve dhe shprehjeve ndajfoljore. Hapi II. Punim i ushtrimeve t rubriks Ushtrohu, nn drejtimin e msueses. N ushtrimin 1, nxnsit nnvizojn ndajfoljet n tekst dhe tregojn llojin e tyre. Hapi III. Punohet ushtrimi 2. Nxnsit vendosin n tabel, sipas llojit ndajfoljet, q gjetn n ushtrimin 1. Hapi IV. Punohet ushtrimi 3. Nxnsit vendosin ku duhet ndajfoljet n kllapa. Hapi V. Punohet ushtrimi 4. Nxnsit duhet t dallojn ndajfoljet nga mbiemrat. Msuesi/ja saktson se
86
mbiemri tregon nj cilsi t emrit dhe zakonisht qndron pas emrit, kurse ndajfoljet plotsojn kuptimin e foljes dhe qndrojn zakonisht pas saj. Hapi VI. Punohet ushtrimi 5, nxnsit shkruajn n etore ndajfoljen prbri mbiemrit. Detyr shtpie. Punim i ushtrimit 6. Nxnsit duhet t shkruajn ndajfoljet me kuptim t kundrt. Ora II Tema: Ndajfolja Gjat ksaj ore, nxnsit punojn ushtrime t Fletores s puns.
Rubrika: Tema:
Lexim N bregun e pulbardhave
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj tregimin n role. T punoj fjalorin me grakun organizues t fjalorit. T dalloj strukturn e tekstit: hyrja, zhvillimi dhe mbyllja. T dalloj llojin e tekstit duke u bazuar n elementet e tij. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. - far dini pr botn ujore? Nxnsit japin idet e tyre. Mund t plotsohet dhe nj kllaster. far ka n brendsi t saj? Si sht pamja e bots ujore? Bota ujore Llojet e peshqve dhe gjallesave. Teksti, pamje nga bota ujore, enciklopedia pr fmij, atlase t bots ujore. Bregu i pulbardhave, liman, pendt e notimit, fyza e frymmarrjes, kep, alg, guask, iriq, gjah, veprimtari. Stuhi mendimesh, t nxnit n bashkpunim, ditari dypjessh.
2. Realizimi i kuptimit: T nxnit n bashkpunim, t dgjuarit, pun n grupe dhe n ifte, lexim me role. I. Prezantohet titulli i tregimit nga msuesi/ja. Lexohet tregimi nga msuesi/ja. Udhzohen nxnsit t jen t vmendshm n lidhje me personazhet, pajimet q do t marrin me vete, gjahun q do zn. Pas leximit punohet rubrika Dgjojm, pr t ushtruar t dgjuarit e vmendshm. Nxnsit plotsojn far mbajn mend nga leximi. Personazhet e tregimit jan: Beni, Miri dhe Edi. Ata morn me vete: pendt pr peshkim, maskat pr t par nn uj, fyzn e frymmarrjes, fuzhnje, qese najloni. Gjahu i tyre ishte: 50 iriq, 70 krmij, 7 gaforre, 3 yje, 60 guaska. Punohet n ifte fjalori i fjalve t reja me an t organizuesve grak t fjalorit. Produkti i tyre duhet t jet i prbashkt. Lexim n role i tregimit. II. Punohet rubrika Kupto tekstin. Nxnsit punojn n grupe. Grupi I. - N stin zhvillohet ngjarja? - Ku shkojn fmijt pr t gjuajtur?
87
- Pse quhej Bregu i Pulbardhave? - peshkuan n Bregun e Pulbardhave? Grupi II. Ritregoni bisedn e fmijve n Gjirin e Qetsis. Grupi III. Dalloni n tekst hyrjen, zhvillimin dhe mbylljen e tregimit. Plotsoni organizuesin grak t strukturs s tregimit. Grupi IV. lloj tregimi sht ky: realist apo fantastik? Analizoni elementet e tregimit. Grupi V. N kt tregim mbizotron dialogu apo prshkrimi? Pse? Prezantohet puna nga prfaqsuesit e grupeve. 3. Reektimi: Ditari dypjessh ose rrjeti i diskutimit. - Cila pjes t plqen m shum? Pjesa Pse m plqen?
Mund t prdoret edhe rrjeti i diskutimit. Po Kemi lumin, liqenin dhe detin afr. Dim t notojm. Na plqen peshkimi. A mendon se dhe ti mund t kryesh nj veprimtari t till? Jo Nuk di not. Nuk kam pajimet e duhura. M duket nj pun pr m t rritur.
Nxnsit renditin disa arsye pro dhe kundr, pra mund t ndahen n dy grupe n baz t argumentit q mbrojn. Prfundimi: ______________________________________________________________________ Detyr shtpie. Shkruaj disa emra kafshsh, q jetojn n det: Prshkruaj nj prej tyre (pesha, madhsia, ngjyra, mnyra e lvizjes e ndonj karakteristik tjetr t veant).
Rubrika: Tema:
Shkruajm Plani i veprimtaris
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T ritregoj prmbajtjen sipas pikave t planit t dhna. T hartoj n grup nj plan veprimtarie sipas modelit t dhn. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Teksti i nxnsit, Fletore pune. Ritregim, pika plani, plan veprimtarie, udhheqs, pajime, qllim, mnyr, realizim. Msimdhnie e drejtprdrejt.
Zhvillimi i msimit Msimdhnie e drejtprdrejt Hapi I. Lexim i tregimit nga nxnsit n role. Hapi II. Leximi i pikave t planit. Hapi III. Ritregimi i prmbajtjes sipas pikave t planit. Nj pik plani, nj nxns, dhe kshtu me radh. Hapi IV. Pun n grupe.
88
Msuesi/ja paraqet modelin e veprimtaris pr tekstin e par. Lloji i veprimtaris Qllimi i veprimtaris Pjesmarrsit Udhheqsi i grupit Koha Vendi Mjete Mnyra e realizimit Prfundimi Peshkim T peshkonin Miri, Beni, Edi Beni Nj dit vere Bregu i Pulbardhave, Gjiri i Qetsis Pendt e notimit, maskat, fyza e frymmarrjes, fuzhnja, qese najloni. Duke notuar, duke u zhytur, duke br gara se kush do t zr m shum gjah. Ata zun shum gjah dhe u knaqn pa mas.
Hapi V. Nxnsit t ndar n grupe zgjedhin temn e veprimtaris dhe plotsojn tabeln. Ndonj tem mund dhe t sugjerohet p.sh., Mbledhje lulesh n natyr pr pasurimin e herbariumit. Brje fotosh pr t krijuar albumin e vendlindjes etj. N fund, prfaqsuesit e grupeve prezantojn punn. Vlersimi bhet nga vet nxnsit dhe nga msuesi/ja. Detyr shtpie. Hartoni planin e veprimtaris Nj dit pushimi n plazh me prindrit.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Lidhzat
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj lidhzat kur lidhin fjal dhe pjes fjalie n fjalit e dhna. T formoj fjali t reja duke prdorur lidhzat. T shndrroj fjalit e dhna duke hequr lidhzat. Mjete: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Vzhgo-zbulo. Msuesi/ja shkruan ose paraqet n tabel fjalit e tekstit. - Jona dhe Shpendi kan moll dhe dardha. - Shpendit i plqejn dardhat, kurse Jonit i plqejn mollt. N fjalin e par, me ciln fjal jan lidhur mes tyre dy emrat e prvem Jona dhe Shpendi? - Me ciln fjal lidhen midis tyre dy emrat: moll dhe dardh ? - N fjalin e dyt, cila fjal lidh dy fjalit e dhna? Fjalt dhe, kurse quhen lidhza, sepse shrbejn pr t lidhur dy fjal ose dy fjali. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Lexohen nga nxnsit fjalit dhe prcaktohet se far lidhin lidhzat me ngjyr t zez. Lexohet nga nxnsit rregulli i dhn n tekst mbi lidhzat. Punohen ushtrimet e rubriks Ushtrohu. N ushtrimin 1, nxnsit nnvizojn lidhzat dhe tregojn se far lidhin ato. N ushtrimin 2, nxnsit shndrrojn fjalit sipas shembullit t dhn. Nnvizojn me t kuqe lidhzn. Teksti. Lidhz, lidhje emrash, premrash, fjalish, mbiemrash. Vzhgo-zbulo, pun e drejtuar, pun n ifte.
89
Beni mori pajimet. Edi mori pajimet. Beni dhe Edi morn pajimet. Gaforrja ishte e madhe. Peshku ishte i madh. Gaforrja dhe peshku ishin t mdhenj. N ushtrimin 3, nxnsit shndrrojn fjalit sipas shembullit t dhn. Fmijt do t peshkojn n liman ose n Gjirin e Qetsis. Fmijt do t peshkojn n liman. Fmijt do t peshkojn n Gjirin e Qetsis. Do t peshkojm peshq apo iriq? Do t peshkojm peshq? Do t peshkojm iriq? 3. Reektimi: Pun n ifte. Formoni dy fjali ku t prdorni lidhza. Nxnsi i par thot dy fjali, ndrsa i dyti i lidh ato me an t lidhzs. Detyr shtpie. Punimi i ushtrimeve t Fletores s puns, faqe 42.
Rubrika: Tema:
Lexojm Vajza e uditshme
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj qart, me kuptim dhe duke respektuar intonacionin. T pasuroj fjalorin me fjal dhe shprehje t reja. T tregoj brendin e tregimit duke iu prgjigjur pyetjeve. T analizoj personazhin e Lizs. T krahasoj veten me Lizn. Metoda dhe teknika: Materiale: Fjal ky: Zhvillimi i msimit Evokimi: Parashikim n baz t titullit "Vajza e uditshme" Msuesja u drejton pyetje nxnsve: -Pse mendoni se vajza sht e uditshme? Lihen nxnsit t shprehin mendimet e tyre. Mir sht q kto mendime t shkruhen n drras ose nga do nxns n nj et t bardh ose n bllokun e shnimeve. Realizimi i kuptimit: Veprimtari e drejtuar. Hapi I. Lexohet tregimi nga msuesja. Hapi II. Punohet fjalori. Msuesja nxit nxnsit t krijojn fjali me fjalt dhe shprehjet e reja. Hapi III. Punohet rubrika Ktheu te teksti. Msuesja iu drejton nxnsve pyetjen: - A ishin t sakta parashikimet tuaja pr vajzn e uditshme? Hapi IV. Punohet rubrika Plotso. Veprimtari e drejtuar, pun me fjalorin, rrjeti i diskutimit. Teksti. E uditshme, shndrrim, shtriqem, grhas, shndosh si molla.
90
Hapi V. Lidh me shigjet shprehjet me kuptim t kundrt. Reektimi: Rrjeti i diskutimit. Po A do t doje ti ngjaje Lizs? Prfundimi: Un do t doja ti ngjaja Lizs, sepse m plqen t jem i lir. Ky sht nj variant prgjigjeje. Nxnsit mund t japin prgjigjet e tyre, t cilat pranohen dhe nuk gjykohen nga msuesja. Detyr shtpie. T lexojn rrjedhshm, t ritregojn prmbajtjen. Jo
Rubrika: Tema:
Flasim Krahasimi - kuptimi i gurshm
Objektivat : N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: - T dalloj krahasimin si nj mjet t gurshm. - T prdor krahasimin. - T diskutoj mbi situatat q krahason. - T marr pjes aktive n diskutim. - T dgjoj mendimin e t tjerve. Metoda dhe teknika: Materialet: Fjal ky: Loj me maska, bised, Maska kafshsh Krahasim
Zhvilli i msimit Evokimi. Hapi I. Loj me maska. Msuesja iu krkon nxnsve t vn maskat e tyre, t cilat i kan prgatitur n shtpi. -Shikoni njri-tjetrin. Tregoji shokut pse t plqen t krahasosh veten me kafshn q ke n mask. Mbaj mend shpjegimet, se n fund do ti tregosh para t tjerve. Realizimi i kuptimit: Veprimtari e drejtuar. Hapi I. Punohet rubrika Po ti? Nxnsit asin nse iu plqen t ndryshojn form ndonjher. Pse? Hapi II. Punohet rubrika Plotso. Kur jam n det m plqen t bhem si deln. Kur jam n fush m plqen t bhem si drenush (kaproll). Nxnsit lexojn punimin e tyre. Hapi III. Diskutoni pr rastet e msiprme. Nxnsit asin pse kan zgjedhur krahasime t tilla. Hapi IV. Shikoni gurat. - Me se i plqen t krahasohet djalit? Kur e gjum i plqen t bhet si lepur. Kur sht vetm n errsir i plqen t bhet si luan. Reektimi: Msuesja i orienton nxnsit. Kujtoni diskutimet mbi maskat tuaja. Tregojuani t gjith shokve pse iu plqen t krahasoheni me kafshn q keni zgjedhur.
91
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Drejtshkrimi i lidhzave
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T shkruaj sakt lidhzat, q mban mend pas leximit t par. T formoj lidhza duke bashkuar rrokjet e dhna. T dalloj dhe t korrigjoj lidhzat e shkruara gabim n tekstin e dhn. Mjete: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit Msimdhnie e drejtprdrejt Hapi I. Lexoni lidhzat e dhna. Nxnsit lexojn n heshtje lidhzat dhe orientohen t mbajn mend sa m shum prej tyre. Hapi II. Punimi i ushtrimit 2 . Mbyllni librin dhe shkruani n etore sa m shum lidhza. Ky ushtrim zhvillohet n formn e konkursit. Msuesi/ja i v nxnsit n ifte t kontrollojn punn e shokut. Vlersohet nxnsi q mbajti mend m shum lidhza dhe nxnsi q i shkroi m sakt ato. Hapi III. Nxnsit formojn lidhza me rrokjet e dhna: ndonse, megjithat, kurse, mirpo, derisa, nse, qkur, qkurse, posa, sapo, meqense. Lexohen lidhzat e formuara. Hapi IV. Punohet ushtrimi 4, nxnsit duhet t shkruajn dymbdhjet lidhzat, q nuk jan nj fjal e vetme. Nxnsit lexojn lidhzat q formuan. Hapi V. Nxnsit nnvizojn lidhzat, q jan shkruar gabim dhe i shkruajn si duhet. Hapi VI. Nxnsit korrigjojn gabimet n tekstin e dhn. N tekstin m posht lidhzat e shkruara sakt jan me shkronja t zeza. Fmijt do t shkonin n plazh, sepse do t gjuanin. Ndrsa rrinin n breg, aty u afrua Beni. Ai iu tha shokve se, n qoft se do t futeshin thell n det, do t kapnin shum peshq. Posa hyri n uj, ai lloi t thrriste. Nj iriq deti e kishte kafshuar. N rast se nuk e onin n spital, atij mund ti infektohej kmba. Megjithat msuesi i dha ndihmn e par. Nxnsit kontrollojn etoret e njri-tjetrit pr gabimet q kan gjetur dhe si i kan korrigjuar. Msuesja iu krkon nxnsve t tregojn numrin e gabimeve t gjetura dhe s bashku komentojn shkrimin e sakt t lidhzave. Detyr shtpie. Ushtrimet e Fletores s puns, faqe 42. Teksti i nxnsit. Drejtshkrim, lidhza, korrigjim, formim. Msimdhnie e drejtprdrejt, konkurs.
92
Rubrika: Tema:
Lexim Gjuetia e dragonjve t Ems
Objektivat : N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj tregimin kuptueshm dhe rrjedhshm. T tregoj brendin e tregimit. T dalloj elementet fantastike n tregim. T dalloj dukurit q prshkruhen n tregim. Metoda dhe teknika: Materialet: Fjal ky: Stuhi mendimesh, lexim i koduar i leximit, vizatim. Lapsa, et format, plastelin. Dragua, gjysh, gjueti, dukuri natyrore.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh, lexim i koduar i tekstit. - dini pr dragoin? Kujtoni dragon Zado nga klasa e dyt.
Dragoi Msuesja u drejton nxnsve pyetjen: - Duke lexuar titullin Gjuetia e dragonjve t Ems, si mendoni, far do t bj Ema, do t gjuaj dragonj? - Shkruani parashikimin tuaj n nj et. Realizimi i kuptimit: Lexim i koduar i tekstit. Hapi I. Msuesja i orienton nxnsit q t mbajn shnime n libr gjat kohs kur ajo lexon. N paragraft q iu duken t uditshm dhe fantastik t shkruajn shkronjn . Ky quhet nj lexim i koduar i tekstit. Msuesja lexon tekstin dhe nxnsit bjn shnimet prkatse. Hapi II. Diskutohet mbi paragraft e mbajtur shnim. Hapi III. Punohet rubrika Kupto tekstin. Hapi IV. Punohet rubrika Plotso. Reektimi: Vizato nj dragua. Detyr shtpie. T lexojm tregimin, t tregojm prmbajtjen. Prgjigju me shkrim pyetjes: Po ti beson se ka dragonj? Argumentoje. N orn e dyt gjat ritregimit mund t prdoren grak organizues.
Rubrika: Tema:
Shkruajm Tregimi fantastik
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T krijoj nj tregim fantastik duke u bazuar n pikat e planit t dhna. T shkruaj nj tregim fantastik duke respektuar strukturn: hyrje, zhvillim, mbyllje. T shkruaj n mnyr t kuptueshme duke respektuar rregullat e drejtshkrimit. Mjete: Fjal ky: Metodologjia: teksti. tregim fantastik, pika plani, struktur. stuhi mendimesh, pun krijuese, analiz.
93
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Msuesi/ja iu drejton pyetjen nxnsve: - Nse shkruajm nj tregim fantastik, cilat jan elementet q na ndihmojn? vendi koha Tregimi fantastik personazhet objektet ngjarja
2. Realizimi i kuptimit: Pun krijuese. Msuesi/ja prezanton titullin e rubriks. N kt or msimi do tiu ndihmojn pikat e planit dhe gura. Shikoni me vmendje gurn. - far elementi fantastik dalloni n t? (Dragoi dhe djali jan bashk.) Lexohen pikat e planit nga nxnsit. Msuesi/ja i udhzon, q n baz t ktyre pikave, t ndrtojn tregimin. do pik plani ka nevoj t zgjerohet me fjali t tjera pr t krijuar nj tregim. Nxnsit shkruajn pr nj koh t caktuar, e cila duhet t jet e mjaftueshme. Pasi prfundohet puna, nxnsit ekspozojn punimet n nj knd t klass n formn e Turit t galeris. Shikohen dhe lexohen punimet e shokve. Przgjidhen pes punimet m t mira. 3. Reektimi: Analiz e strukturs s tregimit fantastik. Titulli: Hyrja: Zhvillimi: Mbyllja: Detyr shtpie. Shkruaj nj tregim fantastik sipas imagjinats sate. Analizoje tekstin q punove, duke evidentuar elementet reale ose fantastike. Vendi: Koha: Ngjarja: Personazhi kryesor: ___________________ ___________________ ___________________ ___________________
Personazhet ndihmse: ___________________ Objektet: ___________________
94
Rubrika: Tema:
Flasim Teksti shkencor
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj tekstet shkencore, duke u bazuar n njohurit q transmetojn. T dalloj dukurit dhe shkakun e tyre n tekstet e dhna. T krahasoj tekstin fantastik me at shkencor, duke u bazuar n elementet e tyre. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Kujto-diskuto. - Sa lloj tekstesh kemi njohur deri tani? - Ku dallohen ato nga njri-tjetri? Nxnsit japin prgjigje dhe ilustrojn me tituj tekstesh, llojet q kujtojn. 2. Realizimi i kuptimit: Vzhgo-dallo. Msuesi/ja prezanton titullin e rubriks. Lexohet pjesa hyrse nga msuesi/ja. Lexohet teksti i par nga nj nxns. Vazhdohet leximi dhe i dy teksteve t tjera. Nxnsit pasi lexojn t dy tekstet plotsojn n libr ushtrimet: 1. Pr ciln dukuri asin? a. trmet b. ylber c. eklips 2. Pse ndodh kjo dukuri? a. Nga frkimi i dy pllakave t kores s toks n thellsi lviz trualli dhe shkaktohet trmeti. b. Pas shiut, ajri sht me pika uji, t cilat veprojn si prizm dhe zbrthejn dritn n ngjyra t ndryshme, duke formuar ylberin. c. Dukuria e eklipsit ndodh kur hna kalon prball diellit dhe e mbulon at pr disa minuta. 3. Nxnsit diskutojn dhe krahasojn tekstet e msiprme me tekstin Gjuetia e dragonjve t Ems. Tekstet fantastike 1. Jan tekste letrare. 2. Shpjegojn dukurit n mnyr fantastike. Tekstet shkencore 1. Shpjegojn dukurit n mnyr shkencore. 2. Informacioni q prcillet sht i sakt. Teksti i nxnsit, tekste t tjera. Tekst shkencor, dukuri. Kujto-diskuto, vzhgo-dallo, diagrami i Venit.
3. Reektimi: Diagrami i Venit. Nxnsve iu krkohet t nxjerrin tekstin Dituri natyre 4 dhe t lexojn tekste shkencore. Ata dallojn dukuri t ndryshme, si: rrufet, bubullimat, formimi i shiut, t cilat i kan hasur n tregimin Gjuetia e dragonjve t Ems. Detyr shtpie. N enciklopedin pr fmij, lexoni informacionin pr dukurin e formimit t yjeve. Shkruani prmbajtjen e informacionit.
95
Rubrika: Tema:
Lexim Tregim pr yllin e zjarrt
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj tregimin duke respektuar shenjat e piksimit. T punoj me fjalt e fjalorit me ndihmn e msueses. T prshkruaj mnyrn e krijimit t yllit t zjarrt. T dalloj fjalt e fjalorit shkencor n tekst duke ilustruar me leximin. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Kllaster. Msuesja paraqet nj kllaster n nj tabak letre dhe iu krkon nxnsve ta plotsojn n ifte. far forme kan? Kur i shohim? Yjet far ngjyre kan? A kan emra? Sa t mdhenj jan? Teksti i nxnsit, enciklopedia pr fmij, kuriozitete pr yjet. Yll i zjarrt, mjegullnaj, mas e gazt, ndrion, vezullon, vit dit, rreze. Kllaster, pun n ifte, ditari i t nxnit.
Si quhen personat q merren me studimin e tyre? Nxnsit plotsojn kllasterin me njohurit kan. Msuesi/ja i ndihmon kur sht e nevojshme. 2. Realizmi i kuptimit: Pun n ifte. Prezantimi i titullit t tregimit Lexim i tregimit nga msuesi/ja. Prcaktimi i paragrafve t tekstit. Lexim i tregimit sipas paragrafve nga disa nxns. Punim i fjalorthit n ifte, duke prdorur organizuesit grak, me ndihmn e msueses. Punim i rubriks Kupto tekstin. Nxnsit iu prgjigjen pyetjeve mbi prmbajtjen e tekstit. N rubrikn Kthehu te teksti, nxnsit duhet t gjejn fjalt dhe shprehjet, q prdoren n prralla dhe ato q prdoren n tregimet shkencore. N prralla Na ishte nj her Ylli e urrente errsirn Luftonte trimrisht me akn dhe me dritn e tij. Ritrego me fjalt e tua historin e Yllit t zjarrt. Nxnsit vlersohen nga msuesja. 3. Reektimi: Ditari i t nxnit. Plotso ditarin e t nxnit. far dija pr yjet N tregime shkencore Mas e gazt hidrogjeni Mjegullnaj Rrezet prhapeshin
far msova
Detyr shtpie. Lexim i tregimit dhe ritregimi i prmbajtjes mbi bazn e pyetjeve.
96
Rubrika: Tema:
Flasim Dallimi i teksteve nga intonacioni
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj llojin e tekstit t dhn duke u bazuar n intonacionin. T dalloj llojet e teksteve t dhna. T diskutoj mbi elementet e llojeve t teksteve. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Kllaster. Kategorizoni tekstet q keni msuar. prrall tregim realist lloje tekstesh tekst shkencor 2. Realizimi i kuptimit: Veprimtaria e dgjimit t drejtuar. Msuesi/ja i udhzon nxnsit t dgjojn me vmendje leximin e teksteve dhe, m pas, t shnojn me X ose V llojin e tekstit. a. Lexohet teksti i par nga msuesi/ja. Ky lloj teksti sht tregim fantastik. b. Lexohet teksti i dyt nga nj nxns. Nxnsit prcaktojn llojin e tregimit shkencor. Nxnsit argumentojn pse sht i till. Ata marrin njohuri shkencore mbi arushn polare, peshn e saj, si dhe mbetjen e peshs n ekuilibr. c. Lexohet teksti i tret nga nj nxns tjetr. Ky tekst sht nj tregim realist. Ngjarjet, personazhet vendi dhe koha jan reale. . Lexohet teksti i katr. Nxnsit zbulojn se ky tekst sht prshkrim, sepse prshkruan nj fmij nga pamja zike dhe shpirtrore. d. Lexohet teksti i fundit. Ky tekst sht nj prrall. 3. Reektimi: Dallo-diskuto. Msuesi/ja ka prgatitur n sha lloje tekstesh. U shprndahen nxnsve t ndar n nivele pr t gjetur llojet e teksteve. Detyr shtpie. Nga seria e librave jashtshkollor, shkruaj titullin e tri tregimeve shkencore, fantastike dhe realiste. prshkrim tregim fantastik teksti, Fletore pune. intonacion, tregim realist, fantastik, prrall, tekst shkencor, prshkrim. kllaster, veprimtaria e dgjimit t drejtuar, dallo-diskuto.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Drejtshkrimi i zanores -e
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T shkruaj sakt fjal, q kan n trup zanoren e para bashktinglloreve m, n, nj. T korrigjoj fjalt e shkruara gabim, q kan n trup zanoren e t ndjekur nga bashktinglloret m, n, nj. T prvetsoj rastet prjashtuese t tipit: qndroj, qndrim. Mjete: Fjal ky: Metodologjia: Teksti. Drejtshkrim, zanore e, bashktingllore m, n, nj. Vzhgo-dallo, pun e drejtuar, diktim.
97
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Vzhgo-dallo. Msuesi/ja shkruan n tabel fjalt: zmr, vend, vendasit, shembull, tend dhe pyet: - Sa fjal jan shkruar sakt? Nxnsit japin numrin e fjalve t shkruara sakt. Msuesi/ja, n fund u tregon nxnsve se sakt jan shkruar katr fjal. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Lexohet teksti nga nj nxns. Msuesi/ja i orienton nxnsit t lexojn fjalt ku ndodhet zanorja e, e cila ndiqet nga bashktinglloret m, n, nj. Lexohet rregulli i dhn n tekst. Nxnsit orientohen t dallojn fjalt, t cilat bjn prjashtim nga rregulli i msiprm n rubrikn Mbaj mend. Punimi i rubriks Ushtrohu. N ushtrimin 1, nxnsit shkruajn si duhet n etore fjalt e dhna. P.sh., i shtrenjt, vendim, zemrim, vendosmri, dhmb, argjend, gshtenj, gjendje, parmend, tnd, tendos, qendror, qndrim, shtrembroj N ushtrimin 2, nxnsit shkruajn fjal q kan n trup zanoren e para bashktinglloreve m, n, nj. 3. Reektimi: Diktim. Msuesi/ja lexon nj tekst q prmban fjal q kan n trup t tyre e para bashktinglloreve m, n, nj. Ai/ajo nuk i lexon kto fjal sipas rregullave drejtshqiptimore. Krkon q nxnsit ti shkruajn si duhet fjalt. Detyr shtpie. T lexojn nj shkrim n nj gazet, revist a libr dhe t nxjerrin gjasht fjal q kan zanoren e para bashktinglloreve m, n, nj.
Rubrika: Tema:
Lexim N planetin e uditshm
Objektivat pedagogjik: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj tregimin n role. T ritregoj prmbajtjen bazuar n hartn e ngjarjes ose mbi pikat e planit. T krahasoj planetin Tok me planetin e uditshm. T dalloj fjalt e fjalorit shkencor, q prdoren n tekst. T nxjerr iden e miqsis midis personazheve, pavarsisht planetit q i prkasin. Mjete: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Parashikim me terma paraprak. Bni nj tregim me fjalt: anije kozmike, robot, planet i uditshm, jashttoksor, takim. Nxnsit punojn pr disa minuta dhe lexohen disa krijime. 2. Realizmi i kuptimit: T nxnit bashkpunues, diagrami i Venit. I. Prezantimi i titullit t tregimit. Leximi n heshtje nga nxnsit. Identikimi i personazheve t tregimit. Leximi n role i tregimit. Teksti i nxnsit. Planet i uditshm, robot, krijes e kuqe, kompjuter, anije kozmike, magnete speciale. Parashikim me terma paraprak, t nxnit bashkpunues, diskutim i prbashkt .
98
II. Grupi I. Punoni n libr Hartn e ngjarjes s tregimit. Ritregoni prmbajtjen nprmjet grakut. Grupi II. Krahasoni planetin Tok me planetin e panjohur dhe plotsoni diagramin e Venit. Planeti Tok ka pem, uj, lule, njerz etj. Planeti i panjohur sht pa pem, pa lule, pa njerz, ai ka ndrtesa qesharake t rrumbullakta. E prbashkta: Njerzit dhe krijesat e planetit tjetr jan miqsor dhe kan dshir t takojn njri-tjetrin. Grupi III. Ndaj n dy shtylla fjalt, q gjenden m shum n tekstin shkencor, dhe ato q prdoren n jetn e prditshme. N tekstin shkencor kompjuter pajisje magnet anije kozmike planet N jetn e prditshme mysar banor kpuc tullumbace tok lule pem ngjits
Grupi IV. Krahasoni njeriun e planetit Tok me njeriun e planetit t panjohur dhe plotsoni Diagrami Venit.
Njeriu i planetit Tok
Krijesa e planetit tjetr
Prfaqsuesi prezanton punn e grupit. Nxnsit e grupeve t tjera shtojn dhe saktsojn informacionin e paraqitur. 3. Reektimi: Diskutim i prbashkt. Pse njeriu n Hn qndron n ajr dhe nuk ecn, por vrapon, kurse n Tok ecn lirisht? Nxnsit bashk me msuesen diskutojn. Detyr shtpie. Lexim i tregimit. Krkoni n rrjet (internet) informacion mbi udhtimet e njeriut n hapsir.
Rubrika: Tema:
Flasim T lundrojm t sigurt n rrjet (internet)
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T diskutoj mbi t rejat q ofron rrjeti. T lexoj rregullat e dhna mbi krkimet n rrjet. T diskutoj mbi rregullat e dhna dhe kujdesin q duhet t tregoj gjat lundrimit n rrjet. T dalloj tekstin udhzues nga tekstet e tjera. T sjell prvoja t tij/saj nga krkimet n rrjet. T dalloj llojin e tekstit t dhn. Mjete: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. - sht rrjeti (interneti)? Materiale t marra nga interneti. Rrjet, internet, rregulla, tekst udhzues. Stuhi mendimesh, lexo-diskuto, dallo-argumento.
99
komunikim i shpejt njihesh me njerz t tjer luan dhe argtohesh rrjeti sheh lma
merr shpejt informacion drgon letra dgjon muzik etj.
Msuesi/ja u krkon nxnsve q kan sjell materiale ti lexojn ato. Vlersohen pozitivisht nxnsit q kan realizuar detyrn e ngarkuar. 2. Realizimi i kuptimit: Dallo-argumento. Prezantohet titulli i rubriks. Msuesi/ja i fton nxnsit t numrojn nga 1-5. Nxnsit sipas numrave do t punojn mbi kshillat e dhna n tekst. Nxnsit me numr 1, do t punojn me kshilln e par dhe kshtu me radh. Nxnsit lexojn kshilln n kt mnyr: njri lexon at ka ofron rrjeti, nxnsi tjetr lexon kshilln. Nxnsit komentojn dhe shtrojn me fjalt e tyre ide se pse nuk duhen ln mnjan librat. Msuesi/ja inkurajon nxnsit t shtojn dhe kshilla t tjera. Msuesi/ja mund tiu drejtoj pyetjet: - A keni rrjet n shtpi? - N rast se nuk e keni n shtpi, ku shkoni t lundroni n rrjet? - N qendrat e internetit q frekuentoni, shkoni vetm apo t shoqruar? Nga kto pyetje, nxnsit mund t arrijn n kshilln: Frekuentoni nj qendr interneti t shoqruar nga prindrit ose njerz t afrt m t rritur. Rrjeti ka informacion pr t gjith, por zgjidhni at q sht i dobishm pr ju. Shum Organizata Jotimprurse kan ofruar postera n shkolla, q sensibilizojn mbrojtjen e fmijve gjat hulumtimeve n rrjet. Mund t gjeni nj t till dhe ta komentoni bashk me nxnsit. M pas, prezantohen t gjitha diskutimet dhe komentet. 3. Reektimi: Lexo-diskuto. Punohet rubrika Kthehu te teksti. Nxnsit nnvizojn me t kuqe at q ofron rrjeti dhe me t gjelbr kshillat pr sigurin. Nxnsit duhet t dallojn dhe llojin e tekstit dhe t argumentojn przgjedhjen e kryer. Detyr shtpie. Lundroni n rrjet dhe printoni foto t personazheve q ju plqejn.
Rubrika: Tema:
Lexojm Lapsi shkruan me zemr
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj poezin duke respektuar shenjat e piksimit. T dalloj poezin pa strofa nga ajo me strofa. T nxjerr mesazhin e poezis. T dalloj veprimet q kryen lapsi duke ilustruar me pjes nga poezia. T vizatoj me lapsin e tij/saj, ashtu si dhe djali i poezis. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Laps, letr. Laps, i praruar, i ngrat. Shkrim i lir, parashikim me an t titullit, parashikim me an t titullit.
100
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Shkrim i lir. Msuesi/ja iu krkon nxnsve t nxjerrin mbi bank lapsin, me t cilin ata punojn. Bhet pyetja: - Cila sht forma e lapsit tuaj dhe pun bn ai? Prshkruajeni. Nxnsit punojn pr 3-4 minuta dhe, m pas, lexojn prshkrimin e lapsit t tyre. Vlersohen pozitivisht. 2. Realizmi i kuptimit: Parashikim me an t titullit. Prezantohet titulli i poezis Lapsi shkruan me zemr. - Si mendoni ju? - Vall lapsi ka zemr? Ejani t lexojm pr ta kuptuar poezin e poetit Ymer Shkreli. Lexohet poezia nga msuesi/ja me intonacionin e duhur. Lexohet rubrika Fjalorth, shpjegohet fjala i praruar. Nxnsit gjejn dhe lexojn vargun ku ndodhet kjo fjal. i praruar i lar me ar. Unaz e praruar. 2. g. Q ndrit a shklqen si t jet lar me ar, q ka marr nj ngjyr a shklqim si t arit, i art; Lexohet zinxhir poezia, nj nxns nj varg. Punohet rubrika Kupto tekstin. Punohet rubrika Plotso. Nxnsit plotsojn duke u bazuar n vargjet e poezis. Lapsi e bn: Hnn e bn me diell. Shiun tr limonad. Ditn e vrenjtur t praruar. Hidhet si shigjet. Luan hokej, her patinazh, futboll sa andej-kndej. 3. Reektimi: Parashikim me an t titullit. Nxnsit nxiten t vizatojn me lapsin e tyre nj nga gjrat q vizaton djali i poezis. Ata udhzohen t shkruajn nj varg te vizatimi. P.sh.: Lapsi im ditn e vrenjtur e bn me diell etj. Pasi mbarojn pun, nxnsit i ekspozojn punimet e tyre. Detyr shtpie. Jepni 2-3 arsye pse lapsi shkruan me zemr.
Rubrika: Tema:
Flasim Sendet me shpirt
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T rendit veprimet e lapsit duke u bazuar te poezia e dhn. T diskutoj mbi mnyrn e shpirtzimit t sendeve, si nj mnyr trheqse dhe poetike. T krahasoj veprimet e njeriut me ato t sendeve n poezit e dhna. T krijoj nj poezi bazuar n gurn e dhn. (ky sht nj objektiv i nivelit t lart, por provoni ti inkurajoni fmijt). Mjete: Fjal ky: Metodologjia: Teksti i nxnsit. Sende, shpirt, veprime, cilsi. Msimdhnie e drejtprdrejt.
Zhvillimi i msimit Msimdhnie e drejtprdrejt
101
Hapi I. Lexim i detyrs s shtpis, ku nxnsit kan dhn argumentet e tyre se pse lapsi shkruan me zemr. Vlersohen mendimet e nxnsve. Hapi II. Prezantimi i tems s rubriks. Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjet: - Kush i kryen veprimet e lapsit n t vrtet? - Kush i ka n t vrtet cilsit q poeti i v lapsit? Prgjigja e nxnsve mund t jet: Veprimet e lapsit i kryen fmija. Po poeti e ka shpirtzuar lapsin, i ka dhn cilsi q i ka njeriu. Kjo sht nj mnyr poetike, n mnyr q mesazhi t prcillet te lexuesi m bukur dhe m me emocion. Hapi III. Punim i ushtrimit 1. Thoni disa veprime q lapsi i kryen si njeriu. Hapi IV. Punim i ushtrimit 2. Lexim i poezis nga nxnsit. Ata duhet t diskutojn mbi cilsit dhe veprimet, q e bjn pikn e shiut t ngjashme me njeriun. Msuesi/ja iu trheq vmendjen nxnsve n ilustrimet e poezive. Lapsi, pika e shiut, frigoriferi kan: sy, buz, kmb, duar, ashtu si dhe njeriu. Hapi V. Punim i ushtrimit 3. Nxnsit shohin gurn dhe diskutojn pr t. Figura t bn pr t qeshur. Vajzs i duket se frigoriferi ka ftoht, ndaj i v jorganin, borsn me uj t ngroht dhe kapuin n kok. Nxnsit mund t orientohen t krijojn nj poezi duke par gurn. P.sh.: Mira dhe frigoriferi Mira sheh frigoriferin, Aty afr ders. I mrzitur i duket ai, Prandaj Mirs i vjen udi. Frigoriferi ka t ftoht, Kurse un rri n t ngroht. Merr jorganin te dollapi, Dhe kapuin te rafti. Krahve ia hedh atij, Q t ndjej ngrohtsi. Si mendoni, o fmij, Frigoriferit do ti vij mir?! Vlersohen dhe inkurajohen t gjith nxnsit pr iniciativn e tyre. Detyr shtpie. Jepini shpirt nj sendi q keni pr zemr. Shkruani nj tekst t shkurtr me disa fjali pr cilsit dhe veprimet q kryen ai, duke e krahasuar me veten tuaj.
102
Rubrika: Tema:
Lexim Kali i drunjt
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T lexoj poezin duke respektuar shenjat e piksimit. T diskutoj mbi propozimet q poeti u bn fmijve, duke ilustruar me vargje nga poezia. T krahasoj veprimet e fmijs me veprimet e t rriturit, duke ilustruar me pjes nga poezia. T tregoj 2-3 gjra q fantazon. Mjete: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Imagjinat e drejtuar. Msuesi/ja u krkon nxnsve t imagjinojn: nj deg peme, nj kuror me lule. - A mund t bni nj kal dhe me t t kalroni? Po kurorn, a mund ta bni me diamante? - Ju duket e pamundur? Kujtoni kur keni qen m t vegjl, a ju dukeshin t mundshme kto? Nxnsit diskutojn dhe japin mendimet e tyre. 2. Realizimi i kuptimit: T nxnit bashkpunues. Prezantohet titulli i poezis Kali i drunjt. Msuesi/ja i orienton nxnsit. Poeti Ndoc Papleka ka dshir tiu propozoj dika. Le ta msojm n poezin e tij. Lexohet poezia nga msuesi/ja dhe disa nxns. Vargu Vrapo, vrapo o voglush, lexohet n kor. Nxnsit ndahen n grupe. Grupi I. far u propozon poeti fmijve t bjn me nj deg peme? far do t kaptoj fmija me kalin e tij? Grupi II. Ku realizohen ato q thot poeti n realitet apo n fantazi? Pse? Grupi III. Lexoni vargjet ku poeti i bn thirrje fmijs. A ju plqejn ato? Grupi IV. Pr far po e paralajmron poeti fmijn? A dshiron q ajo dit t vij shpejt? Grupi V. Plotso: N botn e fmijve N botn e t rriturve dega e drurit: kal deg kali i drunjt: rend rrugve sht nj lodr fusha e betejs: betej e vrtet lndin shpatat e drurit: shpata t vrteta lodr un: kalors, hero njeri i zakonshm Prezantohen prgjigjet nga prfaqsuesi i do grupi. Nj juri e zgjedhur nga nxnsit vlerson punn e fmijve 3. Reektimi: Fantazo. - far mendon se je tani: nj shpiks, nj lufttar, nj breshk Ninxha, nj Batman, nj gjeni? Tregoji shokut t banks fantazin tnde. Nse ke dshir dhe shokve t tjer. Nxnsit nxiten t tregojn rreth lojrave dhe fantazive t tyre. Detyr shtpie. Msoni prmendsh vargjet e poezis q iu plqejn m shum. Teksti. Kal i drunjt, deg pem, kaptosh, beteja, vrapo. Imagjinat e drejtuar, t nxnit bashkpunues, fantazo.
103
Rubrika: Tema:
Shkruajm Krijojm nj personazh
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T rendit veprimet q duhen ndrmarr pr krijimin e nj personazhi t dhn. T krijoj nj personazh duke u bazuar n gura ose sipas fantazis s tij. T krijoj personazhe dhe vende fantastike pr t plotsuar personazhin e krijuar. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo-diskuto. - Shkruani emrin e n personazhi t librave apo lmave t animuar, q iu plqen m shum. - Pse iu plqen? Nxnsit japin mendimet e tyre rreth personazhit. 2. Realizmi i kuptimit: Bised, shkrim i orientuar. Msuesi/ja prezanton titullin e rubriks dhe diskuton me nxnsit. Personazhet q ju prmendt, jan fryt i fantazis s shkrimtarve, piktorve, t cilt me shum dashuri i kan punuar, prshkruar, pikturuar duke i sjell te ne shum origjinale sa na duken si reale. Shikoni gurn. T gjith e njihni Pinokun e autorit italian Karlo Kolodi. Punohet ushtrimi 1. Renditni veprimet, q Xhepeto bri pr t krijuar Pinokun. 1. Mori nj cop dru dhe veglat e marangozit. 2. Filloi t gdhend kokn, syt, vesht, hundn e gjat, trupin, kmbt dhe duart. 3. Fmijn prej druri q krijoi, e quajti Pinok. Nxnsit duhet t krijojn nj personazh. Lexohen n tekst hapat udhzues pr krijimin e personazhit. Nxnsit shkruajn pr 20 minuta. 3. Reektimi: Krijim i lir, Turi i galeris. Pasi krijojn personazhin e tyre, nxnsit nxiten ta vizatojn. Ata ekspozojn punimet. Lexojn dhe vlersojn njri-tjetrin. N kt Tur galerish zbulohen nxnsit q kan talent n krijim dhe piktur. Detyr shtpie. Prshkruaj ose vizato nj personazh t dashur n Fletoren e Puns, faqe 44. Teksti, et t bardha, lapsa me ngjyra. Personazh, tipare, fantastik. Mendo-diskuto, bised, shkrim i orientuar, turi i galeris, krijim i lir.
104
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Fjal me parashtesa me kuptim t kundrt pa-, mos-, -, zh-
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj parashtesat me kuptim t kundrt pa-, mos-, -, zh- n fjalt e dhna. T formoj fjal me kuptim t kundrt, duke prdorur kto parashtesa. Mjetet: Fjal ky: Metodologjia: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Vzhgo-argumento. Msuesi/ja paraqet n tabel grupet e fjalve: i veshur i zhveshur i rregullt i rregullt Ai/ajo u drejton nxnsve pyetjen: - Ku ndryshojn fjalt e msiprme? (nga kuptimi dhe forma) Tingujt dhe zh kan ndryshuar kuptimin dhe formn e fjals, pra jan krijuar fjal t reja. 2. Realizmi i kuptimit: Pun e drejtuar. Lexohen grupet e fjalve t ilustruar me gura. Lexohet rregulli i dhn n kutiz. Mbiemrat: i zhveshur, i rregullt, i paprtuar jan formuar me parashtesat -, zh-, pa, zh-. Kto parashtesa formojn fjal me kuptim t kundrt. Punohen ushtrimet e rubriks Ushtrohu. N ushtrimin1, nxnsit formojn mbiemra me parashtesn pa-. N ushtrimin 2, nxnsit heqin parashtesn dhe shkruajn mbiemrin e kundrt. N ushtrimin 3, formojn fjal t tjera, duke shtuar para fjals parashtesat mos-, pa- dhe -. Pasi punohen ushtrimet, lexohen pr t br korrigjimet dhe plotsimet e sakta t tyre. 3. Reektimi: Pun e pavarur. Nxnsit t ndar n katr grupe shkruajn nga dy fjal me seciln parashtes duke i prdorur n fjali. Detyr shtpie. Ushtrimi 4 i librit. Teksti, Fletore pune. Parashtes, kuptim i kundrt. Vzhgo-argumento, pun e drejtuar, pun e pavarur.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Prapashtesat zvogluese dhe prkdhelse
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: T dalloj prapashtesat zvogluese dhe prkdhelse n fjalt e dhna. T shqiptoj sakt fjalt me prapashtesa zvogluese dhe prkdhelse. Te formoj fjal t reja duke prdorur prapashtesa zvogluese dhe prkdhelse, jo m pak se gjasht. T shkruaj sakt fjalt me prapashtesa. Mjete: Fjal ky: Metodologjia: Teksti. Prapashtes, zvogluese, prkdhelse. Vzhgo-dallo, pun e drejtuar, pun e pavarur, konkurs.
105
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Vzhgo-dallo. - far jan prapashtesat? - far roli kan ato? Lexohen fjalt e dhna ku sht nnvizuar fjala dhe prapashtesa, e cila ka uar n formimin e nj fjale t re. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Lexohen vargjet e poetit Naim Frashri. Msuesi/ja lexon fjalt me t kuqe dhe i sqaron nxnsit se poeti iu ka shtuar prapashtesn th, e cila sht prapashtes prkdhelse. Kjo prapashtes nuk krijon fjal t re, por i jep nuanc prkdhelse fjals. Punohet ushtrimi ku nxnsit duhet t dallojn prapashtesn e fjalve t dhna dhe ushtrimin pr gjinin e fjalve q jan me prapashtesat -th dhe -z. Nxnsit formojn fjal me prapashtesn zvogluese -ush. N fjalt derik, etork nxnsit duhet t gjejn krahinn q i prdor. Msuesja i sqaron nxnsit se kto prapashtesa i prdorin shum banort e zons s Kors. 3. Reektimi: Pun e pavarur, konkurs. Punohet ushtrimi ku nxnsit duhet t shkruajn sa m shum fjal me prapashtesa prkdhelse ose zvogluese, q ata prdorin n qytetin apo fshatin e tyre. Ky ushtrim mund t zhvillohet me metodn e konkursit. Fitues shpallen nxnsit q gjejn m shum emra. Detyr shtpie. Pyesni m t rriturit ose gjyshrit tuaj, tju tregojn fjal t tilla dhe shkruajini n etore.
E SHKUARA N PRRALLA DHE TREGIME

Rubrika: Tema: Lexim Princesha-moll (ora I)
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T lexoj rrjedhshm prralln. T tregoj brendin sipas pikave t planit. T diskutoj mbi elementet fantastike t prralls. T analizoj personazhet e prralls. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Msuesi/ja shkruan n qendr t tabels fjaln princesh. - ju kujton kjo fjal? vajz me gjak mbretror e bija e mbretit Princesh e dashur dikush i bn keq e bukur martohet me princin e bija e mbretreshs teksti i nxnsit, shkums, tabela, libra t ndryshm me prralla. princesh-moll, princ, mbeti gojhapur, njerk, shrbtor besnik, pluhur udibrs. t lexuarit, t folurit, t analizuarit, t treguarit. stuhi mendimesh, DRTA (lexim i drejtuar), organizuesi grak.
106
- Kujtoni personazhe prrallash me princesha. Msuesi/ja liston n drrasn e zez tituj prrallash me princesha. Titulli Princesha-moll Borbardha dhe shtat xhuxht Princesha bizele Hirushja Bukuroshja e fjetur E bukura dhe bisha - Cila prrall t plqen m shum? Pse? 2. Realizimi i kuptimit: DRTA (lexim i drejtuar). Shkruhet titulli i prralls n tabel Princesha-moll. Bhet leximi me ndalesa. Lexohet paragra i par dhe shtrohen kto pyetje pr diskutim. Ndalesa I. Na ishin njher... deri te ...mbretresha. Pse mbreti dhe mbretresha sishin t lumtur? dshironin ata? Si mendoi mbretresha? Si mendoni ju, u bn t lumtur mbreti e mbretresha? Ndalesa II. Nj dit... deri tek ...u zhduk. far ndodhi nj dit prej ditsh? Ku e vendosi mbreti molln? Kush e pa molln e mbretit? Pse mbeti gojhapur princi? bri vajza kur pa princin? Si mendoni se vazhdon prralla? Ndalesa III. Q at ... deri tek ...e mrekullueshm. Me k ra n dashuri princi? Pr far iu lut ai mbretreshs? Pse pranoi mbretresha n fund? bnte vashza kur dilte nga molla? Me k jetonte princi? Pse dyshonte njerka? Si mendoni, a do ta takoj princi vashn e molls? Ndalesa IV. Nj dit ....deri te ...fasha. Kur e zbuloi njerka molln? bri ajo? pa shrbtori te molla kur e sprkati me pluhurin udibrs? Ndalesa V. Kur u kthye ... deri n fund. far i tha vajza princit? Pse u lumturua princi? Si thoni ju, pse mungonte njerka? Ju plqen mbyllja? Shpjegohen fjalt dhe shprehjet e reja t prralls. Fjalor: biak - thik e vogl, me pres q hapet e mbyllet n nj dorez druri a kocke etj. fash - rrip prej plhure t holl e t rrall, q prdoret pr t lidhur plagt. mbeti gojhapur - mbeti shum i uditur, i habitur, i mahnitur, Emri i personazhit kryesor Princesha-moll Borbardha
107
Leximi i prralls zinxhir nga nxnsit e klass. 3. Reektimi: Organizuesi grak: Personazhet gjat zhvillimit t ngjarjes. Realizohet me plotsimin e prbashkt t nj organizuesi grak.
Princesha Princi Njerka
N llim Moll kuqalashe Mbeti gojhapur nga bukuria e vashs-moll Dyshonte pr princin
Reagimi Pluhuri udibrs Ra n dashuri me Princeshn-moll Qroi molln me nj biak
Prfundimi Vashz e bukur U martua me princeshn Ia mbathi nga kshtjella mbretrore
Dgjohen mendimet e disa nxnsve. Detyr shtpie. Mso t tregosh bukur prralln.
Rubrika: Tema:
Flasim Prbrsit e prralls
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T dalloj elementet prbrse t nj prralle. T diskutoj mbi elementet e prralls. T analizoj nj prrall sipas prbrsve t saj. T dalloj personazhet pozitive dhe negative. teksti, libra me prralla, organizuesi grak. prbrs t prralls, koha, vendi, personazh kryesor, personazh ndihms, objekte magjike, fundi i prralls. Aftsit: t folurit, t kuptuarit, t dalluarit, t diskutuarit. Metoda dhe teknika: diskutim i lir, pun e drejtuar, mendo puno n dyshe. Mjetet: Fjal ky: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Diskutim i lir. Nxnsit kan nxjerr mbi bank librat me prralla q kan sjell pr kt or msimi. Listohen n drras t zez titujt e prrallave q nxnsit kan lexuar. Msuesi/ja drejton dy pyetje dhe plotson skemn n drras me prgjigjet e nxnsve. 1. `sht prralla? rrm popullor ngjarje fantastike Prralla personazhe magjike 2. Cilt jan prbrsit (elementet) e prralls? vendi personazhi kryesor koha personazhe ndihmse personazhe reale
Prbrsit e prralls
objekte magjike
fundi i lumtur
108
2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet libri n faqen 124. Lexohen me kujdes prbrsit e prralls duke i analizuar ato duke i ilustruar me shembuj nga Princesha moll. - Koha e paprcaktuar (njher e nj koh) - Vendi kshtjella mbretrore, pallati i princit - Personazhi kryesor Princesha-moll - Personazhe ndihmse ndihmojn ose pengojn personazhin kryesor: princi, njerka, shrbtori, halla magjistare, mbreti, mbretresha. - Objektet magjike pluhuri udibrs (magjik) - Fundi i prralls fund t lumtur pr personazhin pozitiv e pson personazhi negativ. Princeshamoll dhe princi u martuan dhe jetuan t lumtur. Njerka u zhduk dhe su pa m kurr. 3. Reektimi: Mendo puno n dyshe. Zgjedhin nxnsit prralln q ju plqen m shum dhe analizojn prbrsit e saj n dyshe. Vlersimi i puns s nxnsve n ifte. Detyr shtpie. Fletore Pune, faqe 46, shkruaj nj prrall, sipas elementeve t saj prbrse.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Pjest kryesore t fjalis. Kryefjala
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T dalloj kryefjaln si pjes kryesore n fjali. T tregoj me se shprehet kryefjala. T prdor sakt pyetjet pr gjetjen e kryefjals. T formoj fjali ku kryefjala t jet shprehur me emr, premr dhe grup emror. Teksti, tabela, shkumsa me ngjyra, sha me pyetjet: Kush?, Cili?, Cila?, Cilt?, Cilat? tabak letre ku jan shkruar fjali. Fjal ky: Kryefjal, Kush?, Cila?, Cili?, Cilat? Cilt?, grup emror, emr, premr. Aftsit: T kuptuarit, t dalluarit, t treguarit, t shkruarit, t krijuarit. Metoda dhe teknika: Diskutim i ideve, t nxnit bashkpunues, pun e pavarur - zbatim i njohurive t marra. Mjetet: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Diskutim i ideve. U paraqiten nxnsve n nj tabak letre ose shkruhen n drras t zez fjalit: 1. Princi trokiti n pallatin mbretror. (Kush?) 2. Ai i krkoi mbretreshs molln. (Cili?) 3. Molla e kuqe kishte brenda princeshn. (Cila?) Gjejm kryefjaln n seciln fjali duke prdorur pyetjet prkatse. (Kush?, Cili?, Cila?) Pyetja Kush? prdoret vetm kur pyesim pr njerz. pjes kryesore e fjalis u prgjigjet pyetjeve: Kush?, Cila?, Cili?, Cilt?, Cilat? Kryefjala Shprehet me: - grup emror (molla e kuqe) - premr (ai) - emr (princi)
109
2. Realizimi i kuptimit: T nxnit bashkpunues. Lexohen shembujt dhe njohurit gjuhsore n tekst. Ndahen nxnsit n grupe (sipas niveleve). Grupi I. Lidhni kryefjaln me kallzuesin n dy grupet e fjalive t dhna n ushtrimin 1. Molla u mbyt n gjak. Shrbtori besnik i krkoi ndihm halls. Ajo qroi molln. Halla i dha nipit nj pluhur magjik. Princi u martua me Princeshn-moll. Grupi II. Plotsohen fjalit e ushtrimit 2 me kryefjaln q duhet. Kryefjalt vendosen si m posht: Albatrosi, ky shpend detar, ai, nna, Albatrosi, shokt, nna etj. Grupi III. N ushtrim nnvizoni me ngjyra t veanta kryefjaln emr, premr, grup emror n fjalit e dhna. Zgjidhja e ushtrimit. Kryefjalt e shprehura me: emr Arta, Dritoni, Piter Pani. premr Ajo, Ju, Ti, Un. me grup emror veprimet e tij, personazhi i lmit, librat pr fmij. Grupi IV. Nnvizoni kryefjaln n fjalit e ushtrimit 5. Tregoni pyetjen me t ciln e gjett. Muzika e lmit Cila ishte e bukur? Vajzat e vogla Cilat luajn me kukulla? Ajo Kush m plqeu m shum? Zogjt Cilt uturojn ult? Ata Cilt tregojn afrimin e shiut? Un Kush ishte smur? do antar grupi jep prgjigjen pr krkesn e dhn. 3. Reektimi: Pun e pavarur, zbatim i njohurive t marra. Formoni fjali me kryefjalt e dhna: prralla, ne, librat, msimi i gjuhs shqipe. Prralla ka personazhe magjike. (kryefjala e shprehur me emr) Ne i dgjojm me knaqsi prrallat. (kryefjala e shprehur me premr) Librat na msojn prralla t bukura. (kryefjala e shprehur me emr) Msimi i gjuhs shqipe m plqen shum. (kryefjala e shprehur me grup emror) Vlersimi i nxnsit pr punn e br. Detyr shtpie. Shkruani 6 fjali ku kryefjala t shprehet me emr (2), me premr (2), me grup emror (2).
Rubrika: Tema:
Shkruajm Prralla
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T ndrtojn nj prrall mbi bazn e elementeve t dhna n gur. T shkruaj nj prrall mbi bazn e strukturs s msuar. T gjej nj titull pr prralln. T shkruaj kuptueshm e qart duke respektuar rregullat e piksimit, drejtshkrimit n shkrimin e prralls. T vlersoj krijimet e shokve/shoqeve. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Teksti, organizuesi grak. Prrall, gur, personazh negativ, vend, objekt magjik. T shkruarit, t krijuarit, t fantazuarit. Karrigia e autorit, pun n grupe, pun e pavarur - zbatim i njohurive t marra.
110
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Karrigia e autorit. Nxnsit kan sjell n klas personazhe prrallash (lodra). Lodrat grupohen n nj knd t klass. Nxnsit dalin me radh e marrin nj personazh prralle, ulen n karrigen e autorit pr t treguar shkurt prralln. 2. Realizimi i kuptimit: Pun n grupe. Hapet teksti n faqen 127. Ndahen nxnsit n 3 grupe. Grupi I. Shkruani nj prrall n baz t personazheve, vendit dhe objektit magjik t dhn n tekst (Borbardha). Grupi II. Shkruan nj prrall n baz t personazheve, vendit dhe objektit magjik t dhn n tekst (E bukura dhe bisha) Grupi III. Shkruan nj prrall ... 3. Reektimi: Pun e pavarur, zbatim i njohurive t marra. Detyr shtpie. Plotsohet Fletorja e puns.
Rubrika: Tema:
Lexim ndrra e madhe
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T lexoj pjesn rrjedhshm. T hartoj pikat e planit duke e ndar tregimin n pjes. T ritregoj tregimin me fjalt e veta. T analizoj personazhet e pjess. T shpreh ndrrat e tij dhe rrugt q duhet t ndjek pr realizimin e tyre. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo shpjego diskuto. Msuesi/ja shtron para nxnsve disa pyetje q lidhen me titullin e pjess: - Cilat jan ndrrat tuaja n sirtar? - do t bni pr t realizuar ndrrat e tuaja? - Si e kuptoni shprehjen Sdo dhe to? U paraqiten nxnsve pamje nga deti dhe kafsh apo shpend detar. Veohet albatrosi ose si quhet ndryshe Dallgthyesi, pasi sht dhe personazhi kryesor i pjess. 2. Realizimi i kuptimit: T nxnit bashkveprues. Ndahet klasa n 5 grupe me 56 nxns dhe vihen t lexojn pjesn pr 10 pr t zbrthyer prmbajtjen e pjess. - Dy grupe lexojn pjesn e par dhe prgatiten t tregojn cilsit e albatrosit, kshilln e nns dhe udhtimin e tij. - Grupet e tjera lexojn pjesn e dyt dhe prgatiten t tregojn pr ndihmn q iu dha albatrosit, rrugn e kthimit n vendin ku jetonte, admirimin e nns. - M pas nxnsit u prgjigjen pyetjeve t tekstit. Leximi zinxhir i pjess dhe shpjegimi i fjalve t reja pjess. Mesazhi i pjess: Sdo dhe vetm to, kurr mos u dorzo. 3. Reektimi: Loj n role dramatizim. Nxnsit ndahen n grupe sipas roleve: albatrosi, nna, peshkatari. Przgjidhet grupi q dramatizoi m bukur. Pra, grupi q t emocionon gjat interpretimit. Vlersimi i nxnsve. Detyr shtpie. Hartoni pikat e planit dhe shkrujini n etore. Teksti, pamje e detit dhe kafshve dhe shpendve detar. Albatros, ndrr, dallgthyes, det. T lexuarit, t treguarit, t diskutuarit, t hartuarit. Mendo shpjego diskuto, t nxnit bashkpunues, loj n role dramatizim.
111
THUMBOJM DHE QESHIM

Rubrika: Tema: Lexim Udhtim n hn
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T lexoj rrjedhshm duke respektuar shenjat e piksimit. T tregoj prmbajtjen e prralls sipas strukturs (hyrje, zhvillim, mbyllje). T pasuroj fjalorin me fjal e shprehje t gurshme. T tregoj dshirat e tij. T dalloj elementet humoristike n prrall. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Pyetja e dits. - A mund t realizohet do dshir q na lind n mendje? t bhesh sportist t udhtosh me traget Teksti, tabela. Fshat, kryeplak, kshilltar, teveqel, i vinin n loj. T kuptuarit, t lexuarit, t treguarit, t dalluarit. Pyetja e dits, lexo kupto analizo, rrjeti i diskutimit.
Dshira t mundshme t kesh nj shtpi t bukur t ngjitesh n Hn me anije kozmike
t uturosh me krah
t kthehesh n nj lule t bukur
Dshira t pamundshme t arrish trupat qiellor pa anije kozmike 2. Realizimi i kuptimit: Lexo kupto analizo. Lexohet prralla Udhtim n Hn n heshtje. Shpjegohen fjalt apo shprehjet e reja t prralls. Fjalor: nam - emri i mir q i del dikujt ose mendimi q sht krijuar pr dik a pr dika pr t mir ose pr t keq. teveqel njeri q sht pak i met nga mendja; q i merr gjrat me mendjelehtsi; jo i zgjuar, i trash, q nuk i kap gjrat shpejt, q nuk ia pret, budalla. gk-mk - nuk e hapn gojn fare, nuk foln asnj fjal, nuk iu ndie zri. i vinin n loj - i tallnin, Personazhet e prralls jan: kryeplaku, kshilltart, fshatart. Pr ti ngulitur tiparet e tyre msuesi/ja n bashkpunim me nxnsit nxjerr tiparet dhe plotson skemn n drras. drejtonte punt e fshatit mendjetrash kryeplaku propozoi planin e udhtimit u rrzua
112
Ritregohet prralla duke iu prgjigjur pyetjeve t tekstit dhe sipas strukturs: hyrje, zhvillim, mbyllje. Nxnsit nxiten t evidentojn elementet humoristike n prrall, si: 26 fuit pr t arritur Hnn, mendjetrashsia e kryeplakut. Nxirret mesazhi i pjess: Durim, kmbngulje dhe shum pun pr t realizuar qllimin q i v vetes. 3. Reektimi: Rrjeti i diskutimit. N qendr t tabels shkruhet pyetja: PO A mundn fshatart t realizojn udhtimin n Hn?
JO
Nxnsit argumentojn prgjigjen. Grupohen nxnsit sipas prgjigjeve t dhna. Prfundimi: _____________________________________________________________________________ Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie. Shkruaj pjesn q t plqen, paraqite at me an t vizatimit. Shkruaj disa nga dshirat e tua.
Rubrika: Tema:
Flasim Prralla humoristike
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T dalloj elementet humoristike n nj prrall. T krahasoj elementet e nj prralle humoristike me nj tregim humoristik. T shpreh mendimet dhe emocionet e tij. T punoj n grup. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Diskutim i ideve. Rikujtohet prralla Udhtim n Hn. Msuesi/ja drejton pyetjen dhe s bashku me nxnsit plotsojn hartn e mendimit. - far t shkakton kur e lexon apo e kujton kt prrall? (t qeshurn, humorin) rrfenj humoristike prralla humoristike elemente magjike fantastike Udhtim n Hn shkakton t qeshur ideja e kryeplakut zgjidhja e kryeplakut reagimi i kshilltarve ajo q ndodh mnyra si veprojn fundi i prralls Teksti, libra me prralla e tregime humoristike. Prrall humoristike, veprim real, veprim fantastik. T vrojtuarit, t lexuarit, t folurit. Diskutim i ideve, pun e drejtuar, pun n grupe.
113
2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqe 132. - far e shkakton t qeshurn te prralla Udhtim n Hn? - Propozimi i kryeplakut pr tu ngjitur n Hn. - Duartrokitja e kshilltarve. - Ngjitja me an t 26 fuive. - Heqja e fuis s poshtme. - Rrzimi i kryeplakut dhe dmtimi i tij. - Prap fshatart nuk e kuptuan prse ky udhtim pr n Hn, i nisur aq mir, prfundoi aq keq. 3. Reektimi: Pun n grupe. Kujtohen tregimet humoristike t msuara deri tani: Gramatika sht nj kng e bukur, Kloteri ka vn syze. - far shkakton t qeshurn n kto tregime? Ndahet klasa n dy grupe. Grupi I. Krahasohet prralla Udhtim n Hn me tregimin humoristik Kloteri ka syze. N cilin prej tyre ka: veprim fantastik veprim real vend fantastik vend real Pse? Grupi II. Krahason prralln Udhtim n Hn me tregimin humoristik Gramatika sht nj kng e bukur. N ciln prej tyre ka: veprim fantastik veprim real vend fantastik vend real Pse? do grup jep versionet e tij. Duke pranuar mendimet veohet n mirkuptim versioni m i sakt. Bhet vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie. Lexoni nj tregim apo prrall humoristike dhe shkruani n etore prmbledhjen e saj.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Kallzuesi
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T dalloj kallzuesin n fjali. T prdor sakt pyetjet pr gjetjen e kallzuesit. T tregoj me se shprehet kallzuesi. T krijoj me shkrim nj tekst me katr fjali duke prdorur kallzues t ndryshm. Teksti, tabela, shkumsa me ngjyra, ipart me fjali, sha me pyetjet e kallzuesit, etore klase. Fjal ky: Kallzues, bn? Aftsit: T kuptuarit, t dalluarit, t krijuarit, t shkruarit. Metoda dhe teknika: Prvijim i t menduarit, pun e drejtuar, shkrim i drejtuar. Mjetet: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Prvijim i t menduarit. Paraqiten n tabak letre ose shkruhen n drras fjalit: Trajneri strvit sportistt. (bn trajneri? - tregon veprim) Trajneri sht i mir. (Si sht trajneri? - tregon si sht kryefjala - jam + mbiemr) Trajneri sht futbollist. (far sht trajneri? - tregon far sht kryefjala - jam + emr)
114
U krkohet nxnsve t gjejn me ndihmn e pyetjes kallzuesin n do fjali. Jepet prkuzimi: Kallzuesi tregon bn, si sht dhe far sht kryefjala. Msuesi/ja duke nxitur nxnsit me an t pyetjeve shkruan n drras pemn e mendimit pr kallzuesin. pjes kryesore e fjalis u prgjigjet pyetjeve: bn?, kallzuesi tregon bn, si sht, far sht kryefjala ka br?, do t bj?
Shprehet me: Folje (veprim ose gjendje) punoj, uditem Folje jam + mbiemr (si sht kryefjala) jam i bukur, jam i shpejt Folja jam + emr (far sht kryefjala) jam msuese, jam fmij
2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqe 133. Lexohen shembujt. Kujtohen dhe lexohen njohurit gjuhsore pr kallzuesin. Kalohet n rubrikn Ushtrohu. N ushtrimin 1, nxnsit plotsojn fjalit me kallzues folje. Era fryn me trbim. Gjethet bien n tok. Harabeli qndron n fole. Degt prkulen nga era. N ushtrimin 2, nxnsit plotsojn kallzuesin. Prralla Udhtim n Hn sht qesharake. Kryeplaku ishte mendjetrash. Nami i fshatit ishte i keq. At nat hna ishte e plot. (Kallzuesi n fjalit e msiprme sht i shprehur me foljen jam + mbiemr) N ushtrimin 3, nxnsit dallojn kallzuesit dhe e grupojn sipas llojit: folje, jam + mbiemr, jam + emr. Folje luajn strvitet Jam + mbiemr sht i zoti sht i madh sht i prgatitur jan t knaqur Jam + emr jan shok sht sportist sht futbollist
3. Reektimi: Shkrim i drejtuar. Nxnsit duke par gurn e tekstit shkruajn nj tekst me katr fjali duke prdorur kallzues t shprehur me folje, folje jam + mbiemr ose emr. P.sh.: Postieri mban n ant letrat postare. Ai i shprndan ato shtpi m shtpi. Postieri yn sht i shpejt. Postieri i lagjes son sht xhaxhi Beni. - Lexohen dhe vlersohen punimet e nxnsve. Detyr shtpie. Formoni 6 fjali ku kallzuesi t shprehet me folje (2), jam + mbiemr (2), jam + emr (2).
115
Rubrika: Tema:
Lexim Nj msim pr mburravewct
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T lexoj prralln me intonacion. Tu prgjigjet pyetjeve t tekstit, pasi ka lexuar pjesn. T krahasoj personazhet e prralls. T gjej iden dhe mesazhin e fabuls. T prshtat intonacionin e zrit sipas kafshve. T interpretoj me nivel artistik fabuln. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Loj enigm me kafsh. U paraqiten nxnsve pamje t pjesshme kafshsh dhe nxnsit zbulojn emrin e kafshs q sht e fshehur. Imitohen me z zra kafshsh t ndryshme, si: qen, mace, luan, tigr, majmun etj. - dini pr gjirafn dhe majmunin? kafsh pylli ka qaf dhe kmb t gjata ka qime t verdha n t kuqe e me njolla t mdha t murrme gjirafa gjitar jeton n pyjet afrikane trup t madh Teksti, gura ose maska sipas kafshve t fabuls (gjiraf, majmun). Mburravec, gjiraf, majmun. T lexuarit, t krahasuarit, t treguarit, t interpretuarit. Loj enigm me kafsh, INSERT, loj n role dramatizim, kllaster.
kafsh pylli majmuni jeton n pyjet tropikale
gjitar
krcen npr deg
kmbt e para i ka m t shkurtra, i prdor si duar 2. Realizimi i kuptimit: INSERT. Lexohet prralla Nj msim pr mburravect, duke mbajtur shnime me an t shenjave t INSERT-it , +, -, ?. Shnimet e mbajtura n libr hidhen n tabeln prkatse. Shkruani informacionin q dini. + Informacionin q mort nga teksti. - Fjalt apo shprehjet q nuk i kuptoni. ? Pyetjet q keni rreth pjess. Gjirafa sht kafsh shum e lart + Kafsh mburravece Nxori msim Ka miqsi me kafsht e pyllit Lavdrime Kryelart arritkam ? Pse nuk mburreshin gjirafat e tjera?
116
Pasi e kan plotsuar tabeln e INSERT-it, punohen rubrikat e tekstit Kupto tekstin, Po ti?, Plotso. Mesazhi i fabuls sht: Mos u mburr, mos u lvdo se m pas e pson. 3. Reektimi: Loj n role dramatizim, kllaster. Dramatizohet prralla Nj msim pr mburravect. Ndahen nxnsit sipas roleve: gjirafa, majmuni. Prralla dramatizohet me maskat e kafshve. Plotsohet kllasteri: Si ishte gjirafa dhe majmuni? shum e gjat n llim mendjemadhe i menur majmuni i dha msim gjirafs Bhet vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie. Prshkruaj me 4 fjali gjirafn dhe majmunin duke i krahasuar me njri-tjetrin. gjirafa n fund miqsore i shkatht
Rubrika: Tema:
Shkruajm Prshkruajm kafsht
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: Tiu prgjigjet pyetjeve me shkrim, pasi ka dgjuar pjesn. T prshkruaj nj kafsh mbi bazn e strukturs. T shkruaj qart e kuptueshm. T prdor nj fjalor t pasur nga bota e kafshve. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Vzhgo trego. Nxnsit kan sjell gura kafshsh t ndryshme. - Vzhgoni dhe prshkruani kafsh t ndryshme. natyra ana zike Teksti, gura kafshsh, enciklopedia e bots s kafshve. Kafsh, vzhgim, prshkrim. T vrojtuarit, t prshkruarit, t dgjuarit. Vzhgo trego, dgjo argumento puno n grupe, diskutime.
zri
prshkrimi i kafshs
lvizjet
sjelljet dhe zakonet
117
2. Realizimi i kuptimit: Dgjo argumento puno n grupe. Hapet teksti n faqen 136. Lexohet nga msuesja pjesa n tekst. Pasi nxnsit kan dgjuar me vmendje msuesin/en plotsojn skemn. mbreti i shpendve ushqehet me zogj, lepuj, breshka, hardhuca ndrton folen n male t larta, shkrepa, shkmbinj
shqiponja
Ndahen nxnsit n grupe me 5-6 nxns. do grup zgjedh nj nga kafsht q plqen dhe e prshkruan nga ana zike, lvizjet, sjelljet e zakonet, zri, natyra. P.sh., Kali. Kali sht kafsh shtpiake. Ai ka trup t madh e lkur t kuqrremt. sht i bukur dhe i shpejt. Trupin e ka t mbuluar me qime t buta e t shkurtra, me bisht t gjat e me jele. Vrapon e kalron shpejt. Njerzit e prdorin pr pun t ndryshme. sht kafsh barngrnse. 3. Reektimi: Diskutime. do prfaqsues grupi dorzon prshkrimin e kafshs q ka zgjedhur. Diskutohen prshkrimet duke vn n dukje tiparet, cilsit, veprimet, prdorimet. Shpallet grupi tues. Detyr shtpie. Prshkruani kafshn q keni m pr zemr.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Prshtatja e kallzuesit me kryefjaln
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T prshtat kallzuesin me kryefjaln n vet dhe numr n fjali t ndryshme. T dalloj kryefjaln dhe kallzuesin n fjalit e dhna. T plotsoj fjalit duke shkruar si duhet kallzuesin. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Harta e mendjes. Msuesi/ja shkruan n tabel fjalit: Un shikoj lma vizatimor. Konkursi mbaroi me sukses. Ti je krcimtare. Xhoi sht e shkatht. Klajdi sht i shpejt. - Dalloni kryefjaln dhe kallzuesin n do fjali. - Si prshtatet kallzuesi me kryefjaln n do fjali? Teksti, tabela, shkumsa me ngjyra, etore klase, stilolaps. Kallzues, kryefjal, prshtatje, vet, numr, gjini. T prshtaturit, t dalluarit, t shkruarit. Harta e mendjes, pun e drejtuar, pun e pavarur zbatim i njohurive t marra.
118
- Kallzuesi me folje prshtatet me kryefjaln n: - vet - numr - Kallzuesi me foljen jam + emr ose mbiemr prshtatet me kryefjaln n: - vet - numr - gjini (pjesa e emrit ose mbiemrit) 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqe 137. Lexohen shembujt dhe njohurit gjuhsore pr prshtatjen e kallzuesit me kryefjaln. Kalohet n rubrikn Ushtrohu. N ushtrimin 1, nxnsit zgjedhin kallzuesin e duhur duke e rrethuar me laps n tekst (sht, ndrion, sht, vshtrojn, drejton). N ushtrimin 2, nxnsit plotsojn fjalit duke prshtatur kallzuesin me kryefjaln. Pemt jan t larta. Shqiponja sht e fort. Ne jemi kngtare. Ti je piktor. Majmuni sht i zgjuar. 3. Reektimi: Pun e pavarur zbatim i njohurive t marra. Shkruani si duhet kallzuesin duke e prshtatur at me kryefjaln. Un jam gjirafa m e gjat. Vllezrit e motrat ishin t paknaqur me mburrjet e saj. Edhe t tjert ishin t mrzitur prej saj. Nj majmun i punoi asaj nj rreng. Gjirafa mori nj msim t mir. Vlersimi i nxnsit pr punn e br. Detyr shtpie. Ushtrime nga Fletorja e puns 4, f. 49.
Rubrika: Tema:
Lexojm Luani, dhelpra dhe kafsht e tjera
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T lexoj fabuln rrjedhshm. T rendit fjalit sipas ngjarjes. T tregoj brendin e fabuls. T interpretoj mesazhin e prralls me fjalt e tij. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Teksti, libr me fabula t ndryshme, maska kafshsh, luan, dele, dhelpr, vi, dhi. Luan, dhelpr, tundr, guv, kurth. T lexuarit, t treguarit, t diskutuarit, t interpretuarit. Parashikimi me tema paraprak, hulumtim i prbashkt, turi i galeris.
119
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Parashikimi me tema paraprak. Msuesi/ja zgjedh pes ose gjasht fjal nga teksti. Shkruhen fjalt ky n tabel.
luani kafsh thundra
guv
lajmroi ajr t pastr
Nxnsit n dyshe krijojn nj tregim t shkurtr me kto fjal ky. Disa dyshe e tregojn tregimin para klase. 2. Realizimi i kuptimit: Hulumtim i prbashkt. Nxnsit lexojn me kujdes fabuln Luani, dhelpra dhe kafsht e tjera. Prgatiten pyetjet pr diskutim: Pse luani i thirri t gjith kafsht n strofulln e tij? Cilat kafsh shkuan t parat? Si e kuptoni fjalin me t ciln mbyllet fabula? do nxns shkruan prgjigjen e tij shkurt n et formati. Lexohen prgjigjet nga nxns t ndryshm, duke nxitur debatin mes tyre. Plotsohen fjalit e sakta me V dhe t gabuara me X. t sakta 4, 5, 6 t gabuara 1, 2, 3. Tregohet brendia e prralls me fjalt e tyre nga 23 nxns. Diskutohet mesazhi i fabuls: sht m leht t hysh n kurthin e armikut, se sa t dalsh prej tij. Nxnsit lihen t lir t japin mendimet e tyre. N do rast zgjuarsia t tregon si t mbrohesh nga rreziqet q t kanosen. 3. Reektimi: Turi i galeris. Vizato pjesn q t plqen m shum nga fabula. Ngjite n muret e klass vizatimin. Przgjidhen nga vet nxnsit vizatimet m t mira. Detyr shtpie. Shkruaj nj fabul dhe paraqite at me an t vizatimit.
Rubrika: Tema:
FLasim Fabula
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T dalloj fabuln nga gjinit e tjera letrare. T analizoj elementet prbrse t fabuls. T krahasoj fabuln me nj prrall mbi bazn e elementeve. T diskutoj mbi paraplqimet e tij mbi gjinit letrare. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Teksti, libra me fabula t La Fontenit. Fabul, prbrsit, vendi, koha, personazhi kryesor, personazhi q prballet me personazhet e tjera, ngjarja. T dalluarit, t krahasuarit, t diskutuarit. Prvijim i t menduarit, pun e drejtuar, diagrami i Venit.
120
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Prvijim i t menduarit. Kujto fabulat q keni lexuar. - dini pr fabulat? prrall e shkurtr Fabula personazhe jan zakonisht kafsh pozitiv negativ sillen njlloj si njerzit transmeton nj mesazh
Kujtoni fabuln Luani dhe dhelpra me kafsht e tjera. - Cilat jan prbrsit e fabuls? Edhe fabula ka ata prbrs, si dhe tregimi apo prralla. vendi ngjarja Fabula personazhe personazhi kryesor personazhi q prballet me kryesorin personazhe t tjera koha mesazhi
2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqe 139. Lexohet n tekst sht fabula. Kalohet n ushtrimet e tekstit. Ushtrimi 1, analizohen t gjith prbrsit e fabuls Luani, dhelpra dhe kafsht e tjera. Vendi guva e luanit Koha mngjes Personazhi kryesor luani Personazhi q prballet me personazhin kryesor dhelpra Personazhet e tjera dhia, delja, vii Ngjarja luani prdor dredhin e tij pr t shuar urin Mesazhi m leht sht t hysh n kurthin e armikut sesa t dalsh prej tij. Ushtrimi 2. Nxnsit krahasojn prralln me fabuln dhe asin pr ndryshimet dhe t prbashktat e tyre. Marrin si shembull fabuln Luani, dhelpra dhe kafsht e tjera me prralln Princesha-moll. Personazhet jan kafsh Personazhet jan njerz Kafsht asin Sendet jan magjike Mbaron me nj fund t lumtur Mbaron me nj kshill Ka personazhe pozitive Ka personazhe negative Personazhi negativ e pson Personazhi pozitiv e pson Luani dhe dhelpra + + + + + + + + + + + + Princeshamoll +
121
3. Reektimi: Diagrami i Venit. Me ann e diagramit t Venit nxnsit gjejn t prbashktat dhe ndryshimet mes fabuls e prralls.
Prralla
- rrfenj e gjat - personazhet jan njerz e kafsh
- rrfenj e shkurtr - personazhet kafsh
Fabula
jan rrfenja Disa nxns lexojn punn e tyre pr plotsimin e diagramit. Lexohen nga nxns t ndryshm disa fabula t La Fontenit. Vlersimi i nxnsve pr punn e br.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Grupi emror. Prcaktori
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T dalloj grupin emror n fjali duke nnvizuar fjaln kryesore. T dalloj prcaktorin brenda grupit emror. T formoj grupe emrore me emra t dhn. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Diskutim i ideve. Shkruaj n tabel fjalin: | Zogjt e vegjl shtegtar | do t kthehen | n pranvern e lulzuar. | Ndahet fjalia n grupe fjalsh. - Sa grupe fjalsh ka fjalia? (3 grupe funksionale) - Nga se prbhen grupet e fjalve? o Grupi i par emr + mbiemr i nyjshm + mbiemr i panyjshm o Grupi i dyt folje o Grupi i tret emr + mbiemr Grupi i par dhe i dyt i fjalve prbhen nga nj emr t shoqruar nga mbiemr. Kto grupe quhen ndryshe dhe grupe emrore, pasi fjala kryesore sht emri, kurse fjalt q prcaktojn fjaln kryesore quhen prcaktor. - Cilat fjal mund t jen prcaktor? - mbiemr djal i vogl - emr n rasn gjinore dera e shtpis - premr pronor maja e saj Teksti, tabela, shkumsa me ngjyra, etore klase, stilolaps. Grup emror, prcaktor, emr, mbiemr, premr pronor. T dalluarit, t formuarit, t shkruarit. Diskutim i ideve, pun n grupe, pun e pavarur - zbatimi i njohurive t marra.
Prcaktori shprehet me:
122
2. Realizimi i kuptimit: Pun n grupe. Hapet teksti n faqen 140. Lexohen n tekst shembujt dhe njohurit gjuhsore pr grupin emror dhe prcaktorin. Ndahet klasa n 3 grupe (sipas niveleve). Grupi I. N ushtrimin 1, dalloni grupin emror duke veuar fjaln kryesore. P.sh.: (mesazh t dobishm, njeriu i zgjuar, prvojat e shoqris, fabulisti i shquar, fabulat e tij) Grupi II. N ushtrimin 2, dalloni prcaktort e do grupi emror n fjalit e dhna. Emri baz gjirafa, vllezrit mburrjet, majmun rreng, frut pem, prpjekja msimi, gjirafs Prcaktori qafgjat, e saj e gjirafs, i zgjuar e gjirafs, e mbl t forta, e gjirafs i majmunit, mburravece
Grupi III. Formoni grupe emrore me emrat e dhn. P.sh.: (prralla t bukura, personazh kryesor, vendi i ngjarjes, ngjarja e prralls, koha e largt). do prfaqsues i grupit jep prgjigje rreth detyrs s dhn. 3. Reektimi: Pun e pavarur - zbatimi i njohurive t marra. N fjalin: | Lumenjt tan t mdhenj | mbledhin | ujrat e prrenjve.| Nxnsit gjejn grupet emrore, prcaktort e do grupi dhe me far jan shprehur ata. Grupi emror Lumenjt tan t mdhenj premr pronor + mbiemr Grupi emror ujrat e prrenjve emr n rasn gjinore Vlersohen nxnsit pr punn e br. Detyr shtpie: Ushtrime nga Fletorja e puns 4, f. 49.
Rubrika: Tema:
Lexojm Harabeli
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T lexoj vjershn sipas krkesave t tekniks s recitimit. T pasuroj fjalorin me fjal t reja. T shpreh emocionet dhe ndjenjat e tij, pasi lexon vjershn. T krahasoj harabelin me dallndyshen. T analizoj poezin (strofa, vargjet, rima, mesazhi). Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Figura shpendsh, teksti, et formati, laps. Harabel, dallndyshe, zog shtegtar, udhtar, shtrg, apka, zabel, mrzejn. T lexuarit, t diskutuarit, t interpretuarit. Harta e mendjes, dora e fsheht, lexim i drejtuar, pesvargsh.
123
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Harta e mendjes. Msuesi/ja shkruaj n tabel fjaln Harabeli. Pyeten nxnsit: - dini ju pr harabelin? T dhnat q sjellin nxnsit shkruhen n tabel dhe msuesi/ja plotson skemn n tabel. jeton n tuf e qendra t banuara zog i vogl ka sqep t madh pendt e koks dhe shpins i ka ngjyr kafe harabeli jo shtegtar ka kmb t shkurtra ushqehet me drith
2. Realizimi i kuptimit: Dora e fsheht, lexim i drejtuar. Shkruhen vargjet e vjershs n shirita letrash. Prgatiten shirita pr grupet q do t punojn. Ndahen nxnsit n grupe. do grupi i jepet vjersha pr ta renditur si duhet, pasi i lexojn disa her me vmendje vargjet. do grup paraqet para klass renditjen e vjershs n nj et formati. Lexohet vjersha Harabeli nga msuesja, duke treguar grupin q e ka renditur m sakt. Lexohet vjersha me strofa nga nxnsit. Pr do strof u drejtohen nxnsve pyetje q nxisin diskutimin: - Prse uturuan shpezria? - Cili shpend spo luan vendit? - bn harabeli livadheve t korrur? - far vshtron harabeli prmbi zabel? - Pse harabeli duket sikur thot: T mendur pse ikni nga shtpia? Shpjegohen fjalt e reja t vjershs. Fjalor: shtrg, zabel, epkat, mrzejn, shpezria Lexim i vjershs me intonacion nga nxnsit. M pas nxnsit u prgjigjen pyetjeve t tekstit t rubriks Kupto tekstin. Krahasojn harabelin me dallndyshen me an t diagramit t Venit.
Dallndyshja
- shtegtare - nuk e duron t ftohtit
- jo shtegtar - e duron t ftohtin
harabeli
jan shpend Mesazhi i vjershs: T punojm e gzojm n vendin ku kemi lindur, mos t mrgojm n dh t huaj. 3. Reektimi: Pesvargsh. Shkruani nj pesvargsh me fjaln Harabeli. harabeli i vogl jo shtegtar uturon cicron ushqehet Harabeli ushqehet me drith. trumcak Lexohen krijimet e nxnsve. Bhet vlersimi i tyre me not. Detyr shtpie. Msoni vjershn prmendsh dhe veoni vargjet q ju plqejn m shum duke i komentuar ato n etore.
124
Rubrika: Tema:
Flasim Kuptimi i vjershs
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T dalloj kuptimin e dukshm dhe kuptimin e fshehur n vjersh. T analizoj vjersha t ndryshme. T prshkruaj emocionet e tij pr vendlindjen, shokt, t afrmit. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Bised e lir. Bisedohet me nxnsit: - A keni t afrm q jetojn n mrgim? - T merr malli pr ta? - Me far komunikoni me ta? - A sht e rndsishme vendlindja pr do njeri? Pse? 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Kujtohet vjersha Harabeli. Vjersha sht ndrtuar mbi dy veprime t kundrta: Shpend q shtegtojn shpend q sshtegtojn (dallndyshja) (harabeli) - Cilat vargje i shprehin kto veprime? Dy vargjet e para shpendt shtegtojn. Dy vargjet e tjera + strofa II harabeli rri n folen e tij. N vjersh gjendet edhe nj kuptim i fshehur. Njerz q mrgojn njerz q rrin n vendin e tyre n vende t huaja - Cili varg tregon zogun t as si t ishte njeri? (T mendur ju pse ikni nga shtpia.) Mesazhi i vjershs del nga kuptimi i fshehur: Vendlindja sht shum e rndsishme pr do njeri. 3. Reektimi: Bashkbisedim, rrjet i diskutimit. N klas nxnsit bashkbisedojn me njri tjetrin pr t afrmit q jan larg atdheut, pr mallin q ata ndiejn. Msuesi/ja shtron pyetjen binare: PO Po ty do t plqente t mrgoje n vende t huaja? Pse? Nxnsit ndahen sipas argumenteve pro dhe kundr. Nxirret n fund prfundimi. Vlersimi i nxnsve pr bisedn. Detyr shtpie. Sillni foto nga t afrmit tuaj n vende t ndryshme t bots. JO Teksti, vjersha t ndryshme. Veprim i kundrt, kuptim i dukshm, kuptim i fsheht. T folurit, t dalluarit, t prshkruarit. Bised e lir, pun e drejtuar, bashkbiseda.
125
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Pjest plotsuese t kallzuesit
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T dalloj grupin e kryefjals n fjali. T dalloj grupin e kallzuesit n fjali. T prdor sakt pyetjet pr t gjetur pjest plotsuese t kallzuesit (K?, Cilin?, Kujt?, Me k?, Prej kujt?, Ku?, Kur?, Si?, Sa? etj.) T krijoj 3 grupe kallzuesish me folje t ndryshme. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo trego reekto. N tabel msuesi/ja shkruan fjalin: Fmijt e gzuar shikojn n mngjes lulet n kopsht. - Cilat jan pjest plotsuese t kryefjals dhe kallzuesit? Grupi emror i kryefjals fmijt e gzuar - n mngjes Kur? Grupi foljor (i kallzuesit) - lulet Cilat? - n kopsht Ku? K? Cilit? Kujt? Pjest plotsuese t grupit t kallzuesit gjenden me pyetjet: Ku? Kur? Si? Sa? Cilin? far Me k? Prej kujt? teksti, tabela, sha me pyetje pr grupin foljor t kallzuesit, etore klase, stilolaps. grupi i kryefjals, i kallzuesit, pjes plotsuese t kallzuesit, Ku?, Kur?, Kujt?, far?. t kuptuarit, t dalluarit, t krijuarit, t shkruarit. mendo trego reekto, pun e drejtuar, pun e pavarur - zbatim i njohurive t marra.
N fjalit e dhna gjeni grupin foljor t kallzuesit: Klajdi takoi nnn. (K?) Aldo shkoi n plazh me shokt. (Ku?, Me k?) 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqen 143. Lexohen shembujt e dhn n tekst duke u trhequr vmendja te grupi foljor (i kallzuesit). Kalohet n rubrikn Ushtrohu. Ushtrimi 1, nxnsit nnvizojn me ngjyra t ndryshme foljen nga fjalt q e plotsojn at. Folja ndizen boshatisen mbyllin fjala plotsuese ngadal nga kalimtart dyqanet pyetja Si? Nga kush? far?
Ushtrimi 2, nxnsit dallojn grupin e kryefjals dhe grupin ne kallzuesit.
126
Grupi i kryefjals Harabeli i vogl Sqepi i tij i madh Koka e vogl e harabelit Ai Syt e vegjl Vshtrimi i harabelit Zogjt e tjer Plotso tabeln sipas shembullit:
Grupi i kallzuesit Folen Tokn e ftoht, thell Posht e lart Shokt e tij Mbi zabel Mrzi Tani, shum larg
Fjal e grupe fjalsh q iu prgjigjen pyetjeve Grupi i kallzuesit nuk e l folen grmon thell tokn e ftoht lviz posht e lart krkon shokt e tij i hedh mbi zabel tregon mrzi jan tani shum larg Kur? Ku? Si? Sa? thell (si?) posht e lart (si?) mbi zabel (ku?) mrzi (far?) tani (kur?) shum tani (kur?), larg (sa?) K? Cilin? far? Kujt? Cilave? folen (ciln?) tokn e ftoht (ciln?) shokt e tij (k?)
3. Reektimi: Pun e pavarur - zbatim i njohurive t marra. Krijoni 3 grupe t kallzuesit me foljet: freskoj, pikturoj, shikoj, (sipas shembullit t dhn). Klajdi freskon fytyrn me uj burimi. Xhaxhai i Aldos pikturon piktura me bojra vaji. Un shikoj me vmendje emisionin e fmijve. Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie: Krijo fjali me grupe foljore t kallzuesit.
Rubrika: Tema:
Lexojm Zbutja e kafshve
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T lexoj rrjedhshm pjesn. T krahasoj kafsht e cirkut me kafsht e pyllit dhe t kopshtit zoologjik. T rendit veprimet pr zbutjen e nj elefanti. T tregoj prvoja personale ose t t afrmve pr lojrat q iu kan msuar kafshve. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Teksti, pamje kafshsh cirku, kopshti zoologjik, kafsh t sjella n klas (mace, qen). Zbuts kafshsh, loj, sjellje, besim. T lexuarit, t krahasuarit, t treguarit. Mendo diskuto demonstro, lexo kupto trego, diagrami i Venit.
127
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo diskuto demonstro. U paraqiten nxnsve pamje kafshsh t ndryshme dhe u drejtohen disa pyetje: - Ku i keni par kto kafsh? - Keni par numra cirku me kafsh? (kujtoni disa prej tyre) - Po kafsh n kopshtin zoologjik? N klas jan sjell kafsh shtpiake (nga nxnsit q kan n shtpin tyre). Kta nxns tregojn pr veprimet dhe lojrat q u kan msuar kafshve q kur kan qen t vogla. Shnim: Kafsht q sjellin nxnsit mbahen vetm pr disa minuta, pasi mund t bhen shqetsuese pr nxnsit e tjer dhe ecurin e ors s msimit. 2. Realizimi i kuptimit: Lexo kupto trego. Lexohet n heshtje pjesa Zbutja e kafshve. Shpjegohen fjalt e fjalorit. Fjalor: zbuts kafshsh - ai q zbut kafsht e egra. sjelljet e kafshs - mnyra si vepron kafsha kur ha, lahet, gjuan etj. t harmonizuara ktu: veprimet e zbutsit dhe t kafshs jan n prputhje, n pajtim me njra-tjetrn besim ktu: siguri, bindje e fort se gjithka do t shkoj mir vzhgim t vshtrosh me vmendje t madhe veprimet e dikujt Leximi i pjess zinxhir nga nxnsit e klass. Plotsojn n tekst cilsit q duhet t ket nj zbuts kafshsh. (durim, guxim, kmbnguls, i vmendshm, siguri) U prgjigjen pyetjeve t tekstit. Nxnsit tregojn rreth kafshve q u kan ln m shum prshtypje kur kan par shfaqje n cirk ose n emisionet televizive apo kur kan shkuar n kopshtin zoologjik. Nse ka mundsi, mir sht q nxnsit t shohin nj kaset me numra shpejtsie nga cirku npr bot (me kafsh t ndryshme, si: qen, tigr, elefant, luan etj.). 3. Reektimi: Diagrami i Venit. Me ann e diagramit t Venit nxnsit paraqesin t prbashktat dhe dallimet ndrmjet kafshve t pyllit dhe kafshve t cirkut. kopshti zoologjik - t izoluara
pylli
- t egra - t lira
- t zbutura
cirku
jan kafsh Plotsohet diagrami dhe lexohet nga nxnsit duke treguar t prbashktat dhe ndryshimet e tyre. Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie. Paraqit me an t vizatimeve nj kafsh cirku, pylli ose kopshti zoologjik.
128
Rubrika: Tema:
Lexojm Gjegjza pr kafsht
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T dgjoj me vmendje gjegjza t ndryshme. T tregoj gjegjza t ndryshme. T dalloj gjegjzat nga gjinit e tjera letrare. T prshkruaj nj gjegjz. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Teksti, gjegjza t ndryshme. Gjegjz, cilsi zike. T vzhguarit, t interpretuarit. Mendo zbulo diskuto, dgjim i drejtuar, bised e drejtuar, mendo krijo.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo zbulo diskuto. Pyeten nxnsit: dini pr gjegjzat? jepet pr tu gjetur shkruhen n vargje prshkrim i nj sendi apo dukurie gjegjzat kan rim vihet n dukje cilsia kryesore
U krkohet nxnsve t thon disa gjegjza dhe shokt t zbuloj sendin apo dukurin pr t cilat itet. 2. Realizimi i kuptimit: Dgjim i drejtuar, bised e drejtuar. Nga teksti i gjuhs lexohen me intonacion gjegjzat dhe nxnsit gjejn pr gj bhet fjal. - Ai q i gjen gjegjzat me t parn her e ka t zhvilluar cilsin e t vzhguarit? - Po ti si je, vzhgues i mpreht apo moskokars? - Pse sht mir t dish shum gjegjza? N gjegjza vihet n dukje cilsia kryesore e nj kafshe: bleta puntore xixllonja bn drit pelikani ka sqep shum t gjat milingona ngjason me numrin 3 dallndyshja e shpejt si era breshka mban shtpin me vete
- Cila nga kto kafsh t plqen m shum? Pse? 3. Reektimi: Mendo krijo. Mendoni kafshn q ju plqen m shum. Krijoni nj gjegjz duke vn n dukje cilsin kryesore t saj. Gjegjzn q krijuat drejtojua shokve t klass. Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie. Msoni pes gjegjza.
129
TINGUJ DHE NGJYRA

Rubrika: Tema: Lexojm Zgjimi i ariut
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T lexoj rrjedhshm prralln. Tiu prgjigjet pyetjeve pasi lexon tekstin. T pasuroj fjalorin me fjal t reja. T lexoj pjesn n role. T prshkruaj ariun dhe harabelin. T tregoj prmbajtjen sipas skems s ndrtimit t tekstit. Mjetet: Fjal kye: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Alfabeti i njpasnjshm. Nxnsit e ndar n grupe, plotsojn alfabetin e njpasnjshm me emra kafshsh q llojn me at shkronj t alfabetit, brenda nj kohe t caktuar. A ariu E elefanti I iriqi N-ngjala Rr rrqebulli V B breshka J - jaguar Nj S salamandra X xixllonja C cjapi F foka K kaprolli O oktapodi Sh shapk (lloj zogu) Xh akalli G gorilla L lepuri P pantera T tigri Y ylli i detit D dreri Gj gjirafa Ll Q qeni Th thithlopa Z zebra Dh dhelpra H harabeli M majmuni R rinoqeronti U urithi Zh zhaba Teksti, gura kafshsh. Zgjim, harabel, gmush, turfulloi, shput, me lakmi, murmuris. T lexuarit, t treguarit, t prshkruarit, t dramatizuarit. Alfabeti i njpasnjshm, lexo kupto plotso dramatizo, rendit grupo imito.
Dallohet grupi q ka plotsuar m shum kuti brenda kohs s caktuar. - dini pr ariun? Rikujtoni dini pr harabelin. kafsh e egr trupmadh i fort gjitar ariu me qime t ashpra gjithkangrnse gjumash i plqen mjalti
2. Realizimi i kuptimit: Lexo kupto plotso dramatizo. Lexohet prralla n heshtje nga nxnsi. Shpjegohen fjalt e reja t pjess. Fjalor: gmush, turfulloi, shput, me lakmi, murmuris
130
Lexohet pjesa zinxhir nga nxnsit e klass. Nxnsit u prgjigjen pyetjeve t tekstit. o Zgjimi i ariut para se t vinte pranvera. o A sht shkrir akulli n prrua? o A e kan hapur derikn e tyre blett puntore? o A ka lulzuar qershia? Harabeli i kthen prgjigje negative ariut, pasi skishte ardhur ende pranvera. Ariu sht prtac, nuk i plqen natyra. Plotsoni fjalit n tekst, pasi ta keni kuptuar at. 1. ................. sht m i trash se pendt e harabelit. 2. ................. m i fort se sqepi i harabelit. 3. ................. se i mpihen dhmbt. 4. ................. e thumbonin blett. 5. ................. t gjente ushqim. 6. ................. t krkonte ushqim. 7. ................ i plqente natyra. Lexohet prralla sipas roleve ariu, harabeli. 3. Reektimi: Rendit grupo imito. Shkruhen n tabel grupet e fjalve t tekstit dhe nxnsit i lidhin sipas veprimeve: Pranvera lulzon. Ariu turfullon. Blett sulmojn. Harabeli cimcimcon. Akulli shkriu. Qershia piqet. - Imitoni zra kafshsh apo tinguj nga natyra. Vlersimi i nxnsit pr punn e br. Detyr shtpie: Shkruani dialogun e ariut me harabelin duke e paraqitur at me an t vizatimit.
Rubrika: Tema:
Shkruajm Prshkruajm pranvern
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T ndrtoj nj prshkrim pr pranvern mbi bazn e gurave. T krijoj nj prshkrim duke prdorur fjal t zgjedhuara. T prshkruaj qart, bukur, me imagjinat pranvern. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Imagjinat e drejtuar. - Imagjinoni stinn e pranvers. Mbyllni syt dhe mendoni se do gj q na rrethon sht e lulzuar. Ne t gjith si klas kemi shkuar n nj lndin dhe marrim lule shumngjyrshe. Vazhdoni imagjinatn. Pasi keni marr lule shumngjyrshe dhe kemi mbushur duart plot, tani mendoni se do t bni me tr kto lule. Hapni syt dhe mendoni do t bni me lulet q mblodht (ngjyra e luleve, aromat, tingujt, ndjesit). Dgjohen mendimet e nxnsve dhe n kt faz bhet dhe sqarimi i koncepteve: ngjyrat e pranvers, aromat e pranvers, tingujt e pranvers, ndjesit e tua. Teksti, pamje nga stina e pranvers. Prshkrim, pranver, ngjyra, arom, tinguj, ndjesi. T shkruarit, t prshkruarit, t menduarit, t krijuarit. Imagjinat e drejtuar, pun e drejtuar, shkrim i lir.
131
2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqe 149. U krkohet nxnsve t shikojn fotot e tekstit. Duke prshkruar pranvern, t plotsojn edhe thesin e fjalve: Ngjyrat e pranvers: e kuqe, e verdh, e gjelbr, e bardh, roz, manushaqe. Aromat e pranvers: e mbl, delikate, dehse, e kndshme, e fort, trheqse, e leht. Tingujt e pranvers: ciu-ciu, quk-quk, kuak-kuak, zrat e gzuar t njerzve, buima e traktorve, zhurma e ujit q gurgullon. Ndjesit e tua: hare, gjallri, knaqsi, iltrsi. 3. Reektimi: Shkrim i lir. - Duke u mbshtetur dhe t thesi i fjalve q plotsuat, prshkruani stinn e pranvers.
Natyra fillon e lulzon. Pranvera vjen me lule shumngjyrshe, zogjt q cicrojn, bari q lulzon. N pranver dielli t ngroh me rrezet e tij. Njerzit jan m t gzuar. Kafsht zgjohen nga gjumi i thell i dimrit. Kjo stin magjiplot hedh vellon e saj shumngjyrshe kudo n natyr... Lexohet prshkrimet e nxnsve duke br edhe vlersimet prkatse.
Detyr shtpie: Shkruani mbresat e tua pr pranvern. Vizato nj lule ku t shkruash kto fjali.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Kundrinori. Kundrinori i drejt
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T dalloj kundrinorin e drejt n fjalit e dhna. T prdor sakt pyetjet pr gjetjen e kundrinorit t drejt (K? Cilin? Ciln? Cilat?) T zbuloj se kundrinori i drejt sht i domosdoshm n fjali. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Teksti, tabela, shkumsa me ngjyra, etore klase, stilolaps. Kundrinor i drejt, K?, Cilin?, Cilt?, far?. T vrojtuarit, t kuptuarit, t dalluarit, t shkruarit. Mendo krijo dyshe diskuto, pun e drejtuar, pun e pavarur zbatim i njohurive t marra.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo krijo dyshe diskuto. Msuesi/ja shkruan n tabel fjalin: Fmijt respektojn prindrit, msuesen dhe shokt e tyre. U drejtohet nxnsve pyetja: - Cilat jan pjest plotsuese t fjalis? Nxnsit mendojn pr pak aste. Krahasojn prgjigjet me partnert. Zgjedhin idet q do ti thon para klase. - prindrit (K?) - Grupet plotsuese: - msuesen (K?) - shokt e tyre (K?)
132
Kto grupe plotsuese quhen kundrinor. i domosdoshm smund t hiqet n rasn kallzore i drejt u prgjigjet pyetjeve: k? far? cilin? cilat? ciln? n rasn dhanore i zhdrejt pa parafjal kundrinori i zhdrejt i zhdrejt me parafjal
- A mund ti heqim kundrinort e drejt n fjalin e msiprme? Pse? 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqe 150. Lexohen shembujt dhe njohurit gjuhsore n tekst. Ushtrohu nprmjet ushtrimeve t tekstit. Ushtrimi 1. Nxnsit lidhin pjest e fjalis me shigjet dhe tregojn n ras sht kundrinori i drejt (harabelin e vogl, ndihm, natyrn, punn). Kundrinori i drejt sht n rasn kallzore. Ushtrimi 2. Nxnsit gjejn kundrinorin e drejt n fjalit e dhna duke br pyetjen. (bukn cila?; djathin cilin?; qoften e skuqur ciln?; domaten e prer ciln?; mamin k?) Ushtrimi 4. Nxnsit vendosin n etiket kundrinorin e drejt. Provoni ta hiqni. mund t thuash pr kundrinorin e drejt? (sht pjes e domosdoshme e fjalis, pasi fjalia skuptohet, sht e pakuptueshme pa t.) (thonjt, zogj, gjahun, shqiponjn, frikn) 3. Reektimi: Pun e pavarur zbatim i njohurive t marra. Plotsoni fjalit e ushtrimit 3 duke u vendosur nj kundrinor t drejt. a. Fmijt blen nj top t ri n dyqanin e lagjes. b. Kuzhinieri gatoi gjell t shijshme pr pushuesit. c. Drita ndihmon vllan e saj n msime. d. Artani pastron kpuct do mbrmje. e. Ata festuan Vitin e Ri n Tiran. Vlersimi i puns s nxnsve. Detyr shtpie. Zgjidhni nj tekst n librin tuaj dhe nnvizoni kundrinort e drejt. Shkruaj 5 fjali n etore duke vendosur n etiket kundrinorin e drejt.
Rubrika: Tema:
Lexojm Qershizat
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T lexoj me intonacionin e duhur vjershn. T tregoj prmbajtjen e vjershs duke iu prgjigjur pyetjeve. T tregoj prvoja personale t kputjes ose vjeljes s frutave. T lexoj n role vjershn. T kthej vjershn n proz. T formoj grupe emrore me emrat e dhn.
133
Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit
Teksti, fruta t ndryshme, kaset me kngn e qershis. Qershizat, kuqlojn, cullt. T lexuarit, t treguarit, t prshkruarit. Diskutim i ideve, dora e fsheht, pesvargsh, shkrimi lir.
1. Evokimi: Diskutim i ideve. U krkohet nxnsve t asin pr frutat q iu plqejn m shum. - Pse frutat jan t mira pr shndetin? - dini pr qershin? frut kokrra t kuqe apo t verdha me brtham piqet n llim t vers e mbl Qershia e freskt e konservuar komposto reel lng
Kndohet knga e Qershizs shoqruar me kaset. Msuesi/ja shkruan titullin e vjershs n tabel Qershizat. 2. Realizimi i kuptimit: Dora e fsheht. Vargjet e vjershs jan shkruar n sha. Sipas grupeve, nxnsive u shprndahen shat dhe ata i renditin vargjet si duhet. Dorzohen ett e prfunduara nga do grup. Lexohet vjersha me intonacion nga msuesi/ja. Veohet grupi q ka punuar m sakt. Lexohet vjersha nga disa nxns me intonacion. Shpjegohen fjalt e reja t vjershs. Nxnsit u prgjigjen pyetjeve t tekstit n rubrikn Kupto tekstin. Kalohet n punimin e rubriks Po ti? Lihen nxnsit t japin mendimet lirshm. Plotsojn fjalit duke i lidhur me shigjet. Formohen grupe emrore me emrat: - t vegjl - plot me lng Fmij - t gzuar Qershi - e kuqe - kureshtar - e mbl Lexohet vjersha n role qershiza, fmijt. Mesazhi: Frutat fmijt i han shum, por ato duhet t jen t pjekura ti lajm me kujdes para se ti ham. Hani sa m shum fruta. 3. Reektimi: Pesvargsh, shkrimi lir. Shkruani nj pesvargsh me fjaln qershi: qershia e mbl rrumbullake piqet vilet hahet Qershit piqen n qershor. frut
134
Lexohen krijimet e nxnsve. U jepet detyr nxnsve q poezin Qershia ta kthejn n tregim. P.sh.: Nj dit fmijt kishin dal n kopshtin me pem frutore. Fmijt t gzuar shikojn kokrrat e kuqe t qershive posht pems. Mundohen ti kapin duke zgjatur duart, por nuk i arrijn dot.... Puna e nisur n klas vazhdohet si detyr shtpie.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Kundrinori i zhdrejt pa parafjal
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T dalloj kundrinorin e zhdrejt pa parafjal n fjali. T prdor sakt pyetjet pr gjetjen e kundrinorit t zhdrejt pa parafjal (Kujt?; Cilit?; Cils?; Cilve?). T prdor kundrinor t zhdrejt pa parafjal n fjali t ndryshme. T krijoj tri fjali duke prdorur kundrinor t drejt dhe t zhdrejt. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Teksti, tabela, Fletore pune, etore klase, stilolaps, sha me pyetje. Kundrinor i zhdrejt pa parafjal, Kujt?; Cilit?; Ciln?. T dalluarit, t kuptuarit, t krijuarit, t shkruarit. Prvijim i t menduarit, pun e drejtuar, pun e pavarur zbatim i njohurive t marra.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Prvijim i t menduarit. Msuesi/ja shkruan n tabel fjalit: | Linds | i | plqejn | lulet.| 3 grupe | Fmijt | u | dhuruan | msuesve | lule. | 4 grupe | Linda | i | merr | er | lules s kuqe. | 4 grupe Nxnsit ndajn n grupe fjalsh fjalit. Fjalia 1 gr. plotsues + kallzues + gr. plotsues Fjalia 2 kryefjal + kallzues + gr. plotsues + gr. plotsues Fjalia 3 kryefjal + kallzues + gr. plotsues + gr. plotsues Shnim. Kundrinori i zhdrejt pa parafjal shoqrohet gjithmon me trajt t shkurtr t premrit vetor. N kt klas nxnsit do t msojn vetm kundrinorin e shprehur me emr. Nxnsit emrtojn kundrinort e drejt n do fjali, duke e gjetur me ndihmn e pyetjeve prkatse. (lulet cilat?; lule far?; er far?) Grupet e tjera plotsuese: Linds, msuesve, lules s kuqe u prgjigjen pyetjeve: Kujt?; Cilve?; Cils?.
N rasa dhanore
Kundrinori i zhdrejt pa parafjal
gjendet me pyetjen: Kujt?, Cilit?, Cils?, Cilve?, Cilave?
135
2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqe 153. Lexohen shembujt e tekstit dhe njohurit gjuhsore pr kundrinorin e zhdrejt pa parafjal. Kalohet n rubrikn Ushtrohu. N ushtrimin 1, nxnsit lidhin pjest e fjalis me shigjet. Dallojn rasn dhanore n t ciln prdoret kundrinori i zhdrejt pa parafjal. (violins, babait t vet, trajnerit, nxnsve t klass IV, motrs) N ushtrimin 2, nxnsit gjejn n fjalit e dhna kundrinort e zhdrejt pa parafjal duke shkruar n t djatht pyetjen. (puntorve kujt?; emrit t tyre cilit?; elefantve kujt? ose cilve?; kafshve kujt?) N ushtrimin 3, nxnsit plotsojn me laps fjalit duke vendosur nj kundrinor t zhdrejt. Nna i drgoi letr vllait. Fmijt u dhuruan nnave lule pr festn e tyre. Msuesi/ja u foli nxnsve pr qytetin e Tirans. Prrallat u nxitin fantazin fmijve. 3. Reektimi: Pun e pavarur zbatim i njohurive t marra. Nxnsit nxiten t krijojn tri fjali ku t prdorin kundrinor t drejt dhe t zhdrejt, sipas gurs n tekst. Redi i krkon ndihm Mirs pr t krehur okt. Mira i kreh vllait t saj okt me kujdes. Ai e falnderon motrn e tij. Lexohen krijimet e nxnsve duke veuar m t saktat. Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie. Plotsoni ushtrimet n Fletoren e puns, f. 54.
Rubrika: Tema:
Lexim Sjellsi i zjarrit
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T dgjoj pr t kuptuar prmbajtjen. T tregoj me fjalt e tij prmbajtjen e mitit indian. T prshkruaj zjarrin e zjarrsjellsin. T pasuroj fjalorin me shprehje me kuptim t gurshm. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Bised e lir. Nxnsit asin pr shpikjen e zjarrit duke kujtuar njohurit q kan msuar n orn e historis. Ata tregojn histori t ndryshme pr rndsin q pati zbulimi i zjarrit. Pjesa q do t marrim sht nj mit indian. tregime t hershme shpjegonin n lashtsi (koht shum t vjetra) dukurit e natyrs ka elemente fantastike histori t ndryshme pr zbulimin e zjarrit, teksti. zjarr, zjarrsjells, tinz, gulim, kartha, shkarp. t dgjuarit, t treguarit, t prshkruarit, t lexuarit. bised e lir, dgjim i drejtuar, dora e pyetjeve.
Miti:
136
2. Realizimi i kuptimit: Dgjim i drejtuar. Lexohet miti Sjellsi i zjarrit me intonacion nga msuesi/ja. Gjat leximit t msueses, nxnsit plotsojn fjalit e nisura rreth mitit. Djali duhet t shkonte n malin akhedhs. Djali mori me vete 100 djem. Zjarrit i bn nj shtrat me gur. Zjarrin e ushqyen me karthja a drur. Djalit i vun emrin Zjarrsjellsi. Ky plotsim bhet pr t par sa jan n gjendje nxnsit t mbajn mend nga leximi i msueses. Shpjegohen fjalt apo shprehjet e pjess. Fjalor: tinz, gulim, shkarpa, karthje
Lexohen me kujdes shprehjet e gurshme t nnvizuara n tekst. - A mund t gjeni kuptimin e tyre? Iku me t katra u nis vettimthi, menjher Do t vij me nj frym do t vij shum shpejt Kam pr ta shtn n dor se sbn do ta gjej dhe do ta marr patjetr 3. Reektimi: Dora e pyetjeve. Pas leximit t tekstit me kujdes ritregohet ngjarja sipas dors s pyetjeve. Nxnsit vizatojn dorn e tyre duke e vendosur n nj et formati t bardh. N secilin gisht ata shkruajn pyetjet si m posht: Kush?, far?, Kur?, Ku?, Pse?, Si? N dorn e pyetjeve ata shkruajn n gishtat e dors prgjigjen e pyetjeve t bra. Fjalit shkruhen t plota. Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie. Formoni fjali me shprehjet e gurshme. Lexoni mite nga libra t ndryshm.
Si? Ku? Kur?
Ngjarja ndodh n Malin Flakhedhs.
far?
Kush?
Nj djalosh indian
Djaloshit i vun emrin Zjarrsjellsi, pasi ai ia oi zjarrin popullit.
Shum dimDjalo es r shi hum koh dh ish vu m p e i in t ri r ar. k m e s rko je e n i n r jer dih ng z m a t it n a fto ka ht llit. t
n ndihm t hi me Djalos djemve dhe rrin. e 100 rmbeu zja it r akall
Pse?
137
Rubrika: Tema:
Flasim Miti
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T dalloj mitin nga llojet e tjera letrare. T dalloj strukturn e ndrtimit t mitit. T diskutoj pr legjendat e zbulimit t zjarrit. T tregoj pr dobit q solli zbulimi i zjarrit. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Diskutim i lir. Pyeten nxnsit: - jan mitet? tregime t hershme Mitet japin shpjegime fantastike pr dukurit e natyrs Teksti, miti i Prometeut q u rrmbeu zjarrin perndive. Zbulim, mit, zjarr, ndrtim, prshkrim. T folurit, t diskutuarit, t prshkruarit. Diskutim i lir, pun e drejtuar, rrjedhshmri gojore e dyshes.
struktura: hyrje zhvillim mbyllje
Kujtoni mitin indian Sjellsi i zjarrit. - A mund ta prcaktoni strukturn e mitit? 1. Hyrja Ndihma q i krkoi djali indian akallit. 2. Zhvillimi Kshilla q i dha akalli djaloshit, mnyra se si ata ua sjellin zjarrin njerzve. 3. Mbyllja Ndodhia pasi djali solli zjarrin. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqe 156. Lexohen n tekst shembujt e dhn pr mitin indian Sjellsi i zjarrit. - Si e prshkruan akalli zjarrin, si: qenie fantastike apo dika t vrtet? Prshkrimi i zjarrit nga akalli Zjarri sht lule, por ssht lule; sht bish, por bish ssht; sht i rrezikshm e i keq, po ama t bn edhe shrbime. Shpjegimi n fjalor: Zjarri prush e ak q bhet nga djegia e drurve, qymyrit etj. Rasti (a) sht prshkrim fantastik. Rasti (b) sht prshkrim real. 3. Reektimi: Rrjedhshmri gojore e dyshes. Nxnsit asin pr rndsin q pati zbulimi i zjarrit pr njeriun, n baz t asaj q kan lexuar apo msuar. Nxnsit asin me njri-tjetrin pr historin e Prometeut q u rrmbeu zjarrin perndive dhe ia dha njerzimit (materiali merret nga librat me shkrime mitologjike ose interneti). Vlersimi i ors s msimit.
138
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Kundrinori i zhdrejt me parafjal
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T dalloj kundrinorin e zhdrejt me parafjal n fjali . T prdor sakt pyetjet pr gjetjen e kundrinorit t zhdrejt me parafjal (me k?; me cilin?; me far?; nga kush?). T formoj fjali ku t prdor lloje kundrinorsh. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Prmbledhje e strukturuar. - mbani mend pr parafjaln? Teksti, tabela, sha me pyetje, etore klase, stilolaps. Kundrinor i zhdrejt me parafjal; te kush?; nga kush?; me k?; pr far?; parafjal. T kuptuarit, t dalluarit, t krijuarit, t shkruarit. Prmbledhje e strukturuar, pun e drejtuar, organizues grak, pun e pavarur - zbatim i njohurive t marra.
qndron para: emrave e premrave
Parafjala
prdoret n rasa t ndryshme - rasa emrore (nga, te, tek) - rasa kallzore (n, me, mbi, npr...) - rasa rrjedhore (afr, larg, prej ....)
Msuesi/ja shkruan n tabel fjalin: |Shila | i tregon | Kleos | pr pushimet | n Turqi.| Ndahet fjalia n grupe (5 grupe fjalsh). Emrtohen grupet plotsuese q u prgjigjen pyetjeve kujt? (Kleos,) - pyetje i prgjigjet grupi: pr pushimet? (pr far?)
- Te kush? - Nga kush? gjendet me pyetjet: - Me k? - Me far? - Pr far?
pjes plotsuese e fjalis
Kundrinori i zhdrejt me parafjal
2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar, organizues grak. Lexohen shembujt dhe njohurit gjuhsore t dhna n faqen 157 t tekstit. Punohet rubrika Ushtrohu. N ushtrimin 1, nxnsit lidhin sipas kuptimit pjest e fjalis (pr pushimet verore, me cicrimat e zogjve, me top, te msuesi, pa uj, me autobus). N ushtrimin 2, nxnsit u prgjigjen pyetjeve dhe nnvizojn kundrinorin e zhdrejt me parafjal. Shokt isnin pr pushimet dimrore. N ekskursion shkuam me autobus. Babai erdhi me shokt e tij. Letra m erdhi nga shoqja ime e ngusht. N ushtrimin 3, nxnsit gjejn kundrinort. Plotsojn tabeln sipas shembullit t dhn (mund t punohet n grupe).
139
Kundrinori Djali Nga acari Zjarrin Popullit t vet Ndihm Me shum djem Zjarrin Zjarrin Me drur
Lloji i kundrinorit I zhdrejt pa parafjal I zhdrejt me parafjal I drejt I zhdrejt pa parafjal I drejt I zhdrejt pa parafjal I drejt I drejt I zhdrejt me parafjal
Pyetja Kujt? Nga cili? Cilin? Kujt? far? Me k? Cilin? Cilin? Me far?
3. Reektimi: Pun e pavarur zbatim i njohurive t marra. Krijoni fjali me foljen drgoj duke iu prgjigjur pyetjeve: Kujt?, Ciln?, Me far?. Oerta i drgoi letr mami Mirs. (Kujt?) Oerta e drgoi letrn me post elektronike. (Ciln?) (Me far?) Lexohen fjalit e krijuara nga nxnsit. Vlersohen me not nga msuesi/ja. Detyr shtpie. Plotsoni ushtrimet e Fletores s puns, f.55.
Rubrika: Tema:
Lexim Fuqia e Mujit
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T lexoj rrjedhshm pjesn. T tregoj prmbajtjen e mitit. T zgjedh paragran q i plqen m shum duke e argumentuar zgjedhjen e tij. T prshkruaj me fjal gurn e Mujit. T zbuloj elementet fantastike t mitit. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Diskutim i ideve. Pyeten nxnsit: - Keni dgjuar apo lexuar pr personazhe me fuqi t mbinatyrshme? Thoni disa prej tyre. Muji Personazhe me fuqi t jashtzakonshme: Zanat Gjergj Elez Alia Bajlozi i Detit Nxnsit nxiten t tregojn lirshm legjenda me personazhe legjendar, duke veuar cilsit e tyre zike, si: trima, sypatrembur, lufttar t zot etj. Teksti, pjes nga Cikli i kreshnikve. Fuqi, menat, zana, Muji hodhi shtat, t merrte sy gjum, m kan hal n sy. T lexuarit, t treguarit, t analizuarit. Diskutim i ideve, DRTA lexim i drejtuar, ditari dypjessh, shkrim i lir.
140
2. Realizimi i kuptimit: DRTA lexim i drejtuar, ditari dypjessh Lexohet legjenda Fuqia e Mujit me paragraf. Pr do paragraf iu drejtohen nxnsve pyetje q sjellin diskutime, parashikime rreth ngjarjes. Paragra I. Jetonte ... deri te ... lopsh. - Ku jetonte Muji? - N gjendje ishte familja e tij? - bri babai i Mujit, sapo ai hodhi shtat? - Si mendoni, a do ta prballoj punn Muji? Paragra III. Nj dit ... deri tek ... asnj yll. - Pse u mrzit Muji? - far vendosi ai? - Si ishte nata pr Mujin? - mendim keni ju pr Mujin? Paragra II. Megjithse ... deri te ... t ngrat. - pun duhej t bnte Muji te pasaniku? - Si e bnte punn Muji? - Po zotria si ia shprblente punn Mujit? - Si do t vazhdoj ngjarja? Paragra IV. Papritmas ... deri te ... madhshtin Mujit. - dgjoi Muji gjat nats? - Si veproi ai? - kishin qen n t vrtet ato t qara? - far i than zanat Mujit? - Po Muji u krkoi zanave? Pse? - Pse u trembn n fund zanat? - Ju plqen mbyllja? - Si do donit t prfundonte?
Shpjegohen fjalt apo shprehjet e reja. Lexohet pjesa zinxhir nga nxnsit e klass. Przgjidhet paragra q u plqen m shum duke e komentuar at. Paragrafi Ndrkaq n qiellin e errt kishte dal... Komenti Trimria t bn t mposhtsh do lloj rreziku q t kanoset.
Plotsohet n tekst fjalia: - far ndodhi me Mujin pasi piu qumsht Zane (hern e par, hern e dyt, hern e tret). reale (babai, Muji, motra, vllai, pasaniku) - Personazhet fantastike (zanat) - Sendet fantastike qumsht gjiri i zanave, lisi, shkmbi. - Vendi real Jutbina - Koha e paprcaktuar, shum koh m par 3. Reektimi: Shkrim i lir. Duke u mbshtetur te pjesa Fuqia e Mujit dhe ato far keni lexuar, bni prshkrimin e gurs s Mujit me fjal. P.sh.: Muji sht nj njeri me fuqi t mbinatyrshme. Ai prballej me do lloj vshtirsie q i dilte prpara. E donte popullin e tij.... Dgjohen prshkrimet e disa nxnsve prpara klass. Vlersimi i nxnsve. Detyr shtpie. Lexoni pjes nga Cikli i kreshnikve.
141
Rubrika: Tema:
Shkruajm Prshkruajm personazhin
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: - T prshkruaj personazhin e Mujit duke u bazuar n cilsit zike dhe t karakterit. - T shkruaj duke respektuar rregullat e drejtshkrimit. - T vizatoj Mujin dhe Zanat n nj peizazh malor. Mjete: Teksti, pjes nga Cikli i Kreshnikve. Koncepte kryesore: Prshkrim, cilsi zike, karakter. Aftsit: T prshkruarit, t shkruarit, t vizatuarit. Struktura ERR Evokimi Realizimi i kuptimit Reektimi Zhvillim i msimit Evokimi: Prvijim i t menduarit Rikujtohet pjesa Fuqia e Mujit. Msuesi/ja shkruan n qendr t tabels fjaln Muji. - Si ishte Muji? - shtatlart - i mitur - i urt - trim cilsit zike Muji cilsit e karakterit - snik - i dashur - puntor - i dhembshur Metoda Prvijimi i t menduarit Kubimi Shkrim i lir Koha
Idet e nxnsve shkruhen n tabel. Realizim i kuptimit: Kubimi Pr t prshkruar Mujin prdoret metoda e Kubimit. Prshkruaj Mujin nga pamja zike. Muji nj djal i mitur, shtatlart, i duhej t punonte si bari lopsh, .............................................................. .................................................................................................................................................................... Krahaso Mujin me Gjergj Elez Alin. Muji ................................. ................................. ................................. ................................. Gjergj Elez Alia
Kujto nj fragment pjese, ku t tregohet nj cilsi e Mujit
Analizo njra pas tjetrs cilsit e mira t Mujit.
Prmblidh me 4-5 fjali gjithka pr Mujin.
Argumento: Ku ju ka plqyer m shum Muji n pjesn e leximit apo n pjest Cikli i Kreshnikve. Pse?
142
Lexohen pjes nga libri Cikli i kreshnikve. M pas u drejtohen nxnsve pyetje t tilla q n prgjigjet e tyre t gjejn fjal q japin cilsit e Mujit: i mitur, i varfr, shtat lart, trim, i urt. - Si ishte Muji kur lloi punn si bari lopsh? - Pse lloi t punonte aq i vogl? - A e tregonte moshn ai? Pse? - far u krkoi dy zanave? Reektimi: Shkrim i lir. Prshkruani personazhin e Mujit duke u ndalur te cilsit zike dhe cilsit e karakterit (me 5-6 fjali). Lexohen prshkrimet e disa nxnsve para klase. Detyr shtpie: Paraqitni vizatimin e Mujit dhe dy Zanave n nj peizazh malor.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Rrethanori
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T dalloj rrethanorin n fjalit e dhna. T prdor sakt pyetjet pr gjetjen e tij (ku?; kur?; si?; sa?) T dalloj llojet e rrethanorve duke u mbshtetur n pyetjet e bra. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo krahaso diskuto. N tabel shkruhet fjalia: N mngjes mjeku shkoi me shpejtsi n shtpin e Ilirit. - Cilat jan grupet plotsuese foljore n f jalin e dhn? Shkoi: n mngjes (kur?) me shpejtsi (si?) n shtpin e Ilirit (ku?) Teksti, tabela, sha me pyetje, etore klase, stilolaps. Rrethanor, kur?; si?; ku?; kallzues. T kuptuarit, t dalluarit, t shkruarit. Mendo krahaso diskuto, ushtrohu duke plotsuar, pun e pavarur - zbatim i njohurive t marra.
- Provoni, a mund t hiqen kto grupe plotsuese? mund t hiqet Rrethanori: pjes plotsuese e fjalis
Llojet e rrethanorve Kohe Vendi Mnyre Sasie
Pyetjet me t cilat gjenden jan ndajfolje Kur? Ku? Si? Sa?
143
2. Realizimi i kuptimit: Ushtrohu duke plotsuar. Hapet teksti n faqe 160. Lexohen shembujt dhe njohurit gjuhsore n tekst pr rrethanorin. N ushtrimin 1, nxnsit nnvizojn kallzuesin dhe rrethanort. Kallzuesit jetonte, ngrihej, shpinte, ushqeheshin. Rrethanort pran Jutbins, menat, npr kullota, mir. N ushtrimin 2, nxnsit plotsojn me laps n tekst fjalit me rrethanort e dhn. (papritmas, aty pran, n dy djepe, disa her, menjher, tri pika, deri te gjuri, hern e tret, me kujdes, te Lugjet e Verdha). N ushtrimin 3, nxnsit u prgjigjen pyetjeve dhe nnvizojn rrethanort. Muji jetonte n Jutbin. Ai ngrihej nga gjumi menat. Muji i kulloste lopt n bjeshk. Zanat erdhn natn. Hern e par Zanat i dhan tri pika qumsht. 3. Reektimi: Pun e pavarur - zbatim i njohurive t marra. Nxnsit u prgjigjen pyetjeve dhe nnvizojn rrethanort. - Ku shkuan nxnsit e klass s katrt? (Nxnsit e klass s katrt shkuan n ekskursion.) - Kur u nisn nxnsit? (Nxnsit u nisn n orn 7.) - Si sht Xhoi? (Xhoi sht e shkatht.) - Sa prralla lexoi Megi? (Megi lexoi shum prralla.) Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie. Plotsoni Fletoren e puns. Ushtrimi 4 n etore.
Rubrika: Tema:
Lexim Onufri dhe bariu
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T lexoj rrjedhshm prralln. T tregoj prmbajtjen sipas pikave t planit. T pasuroj fjalorin me fjal dhe shprehje. T tregoj historin e bariut. T nxjerr temn dhe iden e pjess. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Teksti, piktura nga piktor t ndryshm. Bari, grxh, stan, krrab, gun, susak, piktor. T lexuarit, t treguarit, t diskutuarit. Diskutimi i ideve, lexo kupto diskuto, analiz personazhi.
Zhvillimi i msimi 1. Evokimi: Diskutimi i ideve. - Thoni emrat e disa piktorve t mdhenj. Emra piktorsh
144
- far i frymzon piktort n pikturat e tyre? - mjete prdorin ata kur pikturojn? - A e dini se rrnjt e bimve shrbejn pr t prgatitur ngjyra t ndryshme? - Keni dgjuar pr piktorin e madh dhe shum t hershm Onufrin? Pjesa Onufri dhe bariu do t na tregoj m shum pr piktorin Onufri. 2. Realizimi i kuptimit: Lexo kupto diskuto. Lexohet pjesa n heshtje pr disa minuta. Shpjegohen fjalt e reja t pjess. Fjalor: grxh, stan, susak, krrab, gun Lexohet pjesa me paragraf. Pr do paragraf hartohet nga nj pik plani. 1. Onufri n fshatin Shelcan. 2. Takimi i bariut me Onufrin. 3. Bariu dhe piktori. 4. Melodia e fyellit frymzim pr Onufrin. 5. Rrnjt e bimve dhe susaku. 6. Piktura e Onufrit. Tregohet prmbajtja sipas pikave t planit nga nxns t ndryshm. Mesazhi i pjess:
Pikturat e vrteta frymzohen nga jeta. Piktura Bariu dhe susaku sht nj ndr pikturat m t gjalla t Onufrit.
Tema e pjess: Takimi i Onufrit me bariun n pyjet e Shelcanit n shek. XVI frymzoi piktorin pr pikturn Bariu. Diskutohet me nxnsit pr pikturat e piktorve t ndryshm n shekuj. 3. Reektimi: Analiz personazhi. Plotsoni portretin e bariut: i moshuar i veshur me lkur deleje i shndetshm i vetmuar trim nostalgjik mikprits
pamja zike
Bariu
karakteri
Diskutohen cilsit e bariut nga nxnsit sipas pamjes zike e karakterit me njri-tjetrin. Vlersimi i nxnsit pr punn e br. Detyr shtpie: Bni portretin e bariut me cilsit q jepen n tregim.
Rubrika: Tema:
Flasim Pikturat e Onufrit
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T diskutoj pr piktorin e mesjets Onufri. T diskutoj pr pikturn e paraqitur n libr. T diskutoj pr vlerat q kan sot pikturat.
145
Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit
Teksti, piktura nga piktor t mesjets. Piktur, mesjet, Onufri. T folurit, t vrojtuarit, t diskutuarit. Mendo - puno n dyshe - shkmbe mendime, marrdhniet pyetje-prgjigje, diskuto.
1. Evokimi: Mendo - puno n dyshe - shkmbe mendime. U paraqiten nxnsve piktura nga piktor t mesjets. Shnim. N qoft se msuesi/ja ose nxnsit nuk i sigurojn dot diskutohet mbi gurn e tekstit. - far u bie n sy te kto piktura? U itet nxnsve pr piktorin e madh t mesjets Onufri. piktor i shek. XVI bri portrete njerzish zbukuroi shum kisha shqiptare me piktura etj.
Onufri:
2. Realizimi i kuptimit: Marrdhniet pyetje-prgjigje. Hapet teksti n faqe 163. Lexohet n tekst pr Onufrin dhe pikturat e tij. U drejtohen nxnsve pyetjet: - N se u mbshtet autori pr t shkruar tregimin Onufri dhe bariu? (piktura e tij e mrekullueshme) - cilsi t Onufrit v n dukje autori? (i dashur, i shndetshm, i fort, i palodhur, puntor) - Shikoni me kujdes pikturn n tekst. - far u bie m shum n sy? (ngjyrat e gjalla) - far ka paraqitur n kt piktur? 3. Reektimi: Diskuto. Diskutohet me nxnsit pr pikturat e mome q edhe n ditt e sotme kan vlera shum t mdha. (pr pikturn, ngjyrat, zhvillimin e kulturs shqiptare n at t koh) Nxnsit lihen t lirshm t shfaqin mendimet e tyre.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Rrethanori i vendit dhe i kohs
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T dalloj rrethanorin e vendit dhe t kohs n fjali. T prdor sakt pyetjet pr gjetjen e rrethanorit t kohs dhe t vendit. T zbuloj se rrethanori i vendit dhe i kohs jan grupe t lvizshme n fjali. Mjete: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Diskutim i lir. Shkruaj n tabel fjalit: Teksti, tabela, sha me pyetje, etore klase, stilolaps. Rrethanor kohe, vendi, kur?, ku?, nga?, pr ku? etj. T vrejturit, t kuptuarit, t dalluarit, t zbuluarit. Diskutim i lir, pun e drejtuar, pun e pavarur zbatim i njohurive t marra.
146
Un me mamin shkuam n supermarket. Te supermarketi blem shum gjra. Atje kishte shum njerz. Dje shkova me shokt n cirk. N llim pam numra shpejtsie. Deri n fund t shfaqjes ne spushuam duartrokitjet. - pyetje u prgjigjen fjalt plotsuese t nnvizuara? pjes plotsuese zhvendoset n fjali Rrethanori i vendit gjendet me pyetjet: ku? n vend? nga? pr ku?
hiqet pa prishur kuptimin e fjalis
tregon vend
pjes plotsuese zhvendoset n fjali Rrethanori i kohs gjendet me pyetjet: kur? q kur? deri kur? tregon koh mund t hiqet
2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqe 164. Lexohen shembujt dhe njohurit gjuhsore pr rrethanorin e vendit dhe t kohs n tekst. Kalohet n rubrikn Ushtrohu. N ushtrimin 1, nxnsit lidhin foljen me rrethanorin e vendit duke shkruar pyetjen. (lart, aty pran, n pyll, nga stani) Ku? Ku? Ku? Nga ku? N ushtrimin 2, nxnsit lidhin foljen me rrethanorin e kohs duke shkruar pyetjen (n shek. XVI, n mbrmje, gjat pushimeve t vers, dje kur?) N ushtrimin 3, nxnsit nnvizojn me ngjyra t veanta rrethanorin e vendit dhe rrethanorin e kohs n fjalit e tekstit t dhn. Rrethanor vendi n pyll, atje, npr kmbt e fmijve, n qytet. Rrethanor kohe nj dit, gjith ditn, n mbrmje. 3. Reektimi: Pun e pavarur zbatim i njohurive t marra. N fjalit e ushtrimit 3, shkruani fjalit duke lvizur vendin e rrethanorve. - A ndryshon kuptimi i fjalis? (Jo) P.sh.: Fmijt, dje bn n pyll nj ekskursion. U knaqn me bukurin e natyrs atje. Zogjt kndonin gjith ditn. Npr kmbt e fmijve shtisin ketrat. N mbrmje u kthyen n qytet t knaqur. Vlersohen punimet e nxnsve. Detyr shtpie. Formoni 4 fjali me rrethanor kohe. Nnvizoni rrethanort dhe shkruani pyetjen.
147
Rubrika: Tema:
Lexim Portreti i Sknderbeut
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T lexoj vjershn me intonacionin e duhur. T ritregoj e t prmbledh kuptimin e strofave. T analizoj gurn e Sknderbeut. T gjej elementet artistike t vjershs. T recitoj bukur vjershn. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Stuhi mendimesh. Zhvillohet nj bised hyrse pr gurn e Sknderbeut. Nxnsit tregojn ato q kan lexuar nga librat, kan dgjuar nga t rriturit, nga lmat, pjest e leximit, msimeve t historis, kan par n muze rreth lufts s Sknderbeut. Disa nga mendimet e nxnsve mund t jen: heroi yn kombtar tonte betejat e mori peng sulltani dhe e strviti n Turqi i bukuri Sknderbeu ka luftuar kundr turqve bashkoi princat shqiptar shpatn e tij nuk e ngrinte dot asnjeri fuqishm Teksti, tablo t heroit kombtar Sknderbeut. Portret, Sknderbe, shtjellej, emblem, perandor. T lexuarit, t interpretuarit. Stuhi mendimesh, dora e fsheht, shkrim i lir, pesvargsh.
shtatorja e tij sht n qendr t Tirans 2. Realizimi i kuptimit: Dora e fsheht. Ndahen nxnsit n 4 grupe. do grupi i jepen vargjet e poezis n sha. Pr disa minuta nxnsit lexojn vargjet dhe m pas i renditin sipas strofave. (grupi I strofn I; grupi II strofn II; grupi III .....) do grup dorzon strofn t renditur si te poezia e tekstit. Lexohet poezia nga msuesja. Nxnsit verikojn renditjen. Vlersohet grupi q ka renditur m sakt. Shpjegohen fjalt e reja t poezis. Fjalor:
shtjellej- hidhej anemban me furi, me forc t madhe. emblem stem, shenj dalluese me gura simbolike q prfaqson nj shtet, nj qytet, nj parti, nj familje etj. dhe q prdoret n vulat, n mbishkrimet zyrtare, n monedhat. perandor kshtu quhet monarku, njeriu q mban fronin e nj mbretrie q prfshin shum vende. eshtrat kockat, pjest e forta e t ngurta q formojn skeletin e trupit t njeriut dhe t krbishtoreve t tjer.
U krkohet nxnsve t plotsojn duke prmbledhur me nj fjali prmbajtjen e do strof. Strofa I. Nj emr si hn e diell Gjergj Sknderbeu. Strofa II. Luftoi kundr dy perandorve . (Gjat 24 vjetve, populli shqiptar nn udhheqjen e Sknderbeut,
148
iu bri ball ushtrive turke, t udhhequra nga sulltant Murati II dhe i biri i tij Mehmeti II) Strofa III. Luftoi me trimri pr 24 vjet rresht. Strofa IV. Shqipria ishte atdheu pr t ciln luftoi deri n vdekje. 3. Reektimi: Shkrim i lir, pesvargsh. Ndahet klasa n dy grupe. Grupi I - prshkruan gurn e Sknderbeut, sipas poezis apo ata q kan dgjuar, lexuar e msuar. Grupi II - formon nj pesvargsh me fjaln Sknderbe. Sknderbeu udhheqs i fort udhhoqi luftoi sulmoi Sknderbeu sht heroi yn kombtar. Gjergj Kastrioti Lexohen krijimet apo prshkrimet e nxnsve, m t mirat ekspozohen n kndin e klass. Vlersimi i nxnsve. Detyr shtpie. Msoni poezin prmendsh dhe recitojeni bukur at.
Rubrika: Tema:
Shkruajm Figura e Sknderbeut n piktur
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T diskutoj pr gurn e Sknderbeut. T diskutoj pr pikturat e dhna mbi Sknderbeun. T prshkruaj me goj e m pas me shkrim Sknderbeun sipas cilsive zike dhe karakterit. T pikturoj sipas mnyrs s tij Sknderbeun. Mjete: Teksti, piktura t Sknderbeut, et formati, laps. Koncepte kryesore: Prshkrim, piktur, pikturoj. Aftsit: T diskutuarit, t prshkruarit, t vizatuarit, t interpretuarit. Struktura ERR Evokimi Realizimi i kuptimit Reektimi Zhvillim i msimit 1. Evokimi: Diskutim i lir. - Nxnsit kan sjell n klas materiale t mbledhura pr Sknderbeun (poezi, poema, tregime, romane, piktura), pr t cilat ata diskutojn. - Msuesi/ja ndalon te pikturat pr Sknderbeun q mund t ken sjell nxnsit. (E mira sht q edhe msuesi/ja t ket siguruar vet material.) - Krahasohen pikturat, duke vn n dukje stilin q ka prdorur do piktor. Te do piktur dalin n pah trimria, shpata, krenaria. 2. Realizim i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqen 166. Metoda Diskutim i lir Pun e drejtuar Turi i galeris Koha
149
- Lexohet n tekst pjesa Figura e Sknderbeut n piktur. - Drejtohen nxnsit t shikojn me kujdes pikturat e dy piktorve t shquar shqiptar: Ibrahim Kodra, Spiro Xega. Piktort kan paraqitur portretin e Sknderbeut n mnyra t ndryshme... . U drejtohet pyetja: - Pavarsisht nga mnyrat e ndryshme t prdorura, far bie n sy n t dy pikturat? (shpata, prkrenarja, portreti etj.) Prshkruani portretin e Sknderbeut duke ndalur te: t dhnat pr jetn, cilsit fizike, cilsit e karakterit. - T dhnat pr jetn: lindi m 17 janar 1405. Ai sht nga udhheqsit m t shquar shqiptar. Luftoi 25 vjet me radh kundr pushtuesve osman... . - Cilsit zike: shtat lart, i fuqishm, i bukur, qaf t fuqishme, hijeshia e gjymtyrve. - Cilsit e karakterit: trim, i dashur, krenar, komandant i shquar, zemrgjer, i zoti, me vullnet, i pamposhtur. Reektimi: Turi i galeris. Nxnsit t ndar n grupe prpiqen ta pikturojn Sknderbeun, sipas mnyrs s tyre. Pasi e prfundojn pikturn e ngjitin n muret e klass. Nxnsit shohin punimet e njri tjetrit duke br shnimet prkatse. Nxnsit przgjedhin punimet m t mira. Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie: Prshkruaj gurn e Sknderbeut me jo m pak se 5 fjali.
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Rrethanori i mnyrs
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T dalloj rrethanorin e mnyrs n fjali. T prdor sakt pyetjet pr gjetjen e rrethanorit t mnyrs (Si?; N mnyr?). T krahasoj rrethanorin me kundrinorin. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo krahaso diskuto. Paraqitet tabaku i letrs me fjali t paplotsuara ose shkruhen n drras dhe drejtohen pyetjet:: Msuesen e dgjoi ...... . Shila et ...... . Genti shkruan ...... . - Me cilat fjal duhen plotsuar fjalit? (me vmendje, qart, bukur) - Cila pyetje t ndihmon pr t gjetur fjaln plotsuese? (Si?) Jepet prkuzimi: Fjalt plotsuese q u prgjigjen pyetjeve si?, n mnyr? jan rrethanor mnyre. Lexohet fjalia: do dit, msuesja vlerson me kujdes punt e nxnsve n klas. - Emrto fjalt plotsuese me ndihmn e pyetjeve. - Cilat fjal plotsuese mund t hiqen apo t zhvendosen? Cila jo? Teksti, tabela, sha me pyetje, tabak letre, et formati, stilolaps. Rrethanor mnyre, si?, n mnyr?. T dalluarit, t krahasuarit, t shkruarit. Mendo krahaso diskuto, t nxnit bashkpunues, tabela e koncepteve.
150
2. Realizimi i kuptimit: T nxnit bashkpunues. Hapet teksti n faqe 169. Lexohen shembujt dhe njohurit gjuhsore pr rrethanorin e mnyrs n tekst. Ndahet klasa n grupe (sipas niveleve). Grupi I. Lidh foljen me rrethanorin e mnyrs n ushtrimin 1, duke prdorur pyetjen prkatse. (me kureshtje, shpejt, me knaqsi, bukur, pa pushim, si?) Grupi II. Nxnsit nnvizojn n tekstin e ushtrimit 2 rrethanorin e mnyrs. (me vmendje, me kujdes, ngadal, me knaqsi, bukur, me kureshtje) Grupi III. Nxnsit formojn fjali duke u shtuar foljeve t dhna nj rrethanor mnyre. P.sh.: Elma et bukur. Un pres me padurim. Ata jetojn mir. Ajo hyn shpejt n bised. Ardita kndon shum bukur. do prfaqsues i grupit jep prgjigjen e detyrs s ngarkuar. 3. Reektimi: Tabela e koncepteve. Punohet ushtrimi 4 individualisht apo n dyshe si m posht. Fjalt plotsuese pas disa ditsh me penel n dor prpara murit para syve me kujdes ngjyrat me shpejtsi pa u lodhur n vesh melodin e fyellit tani para tij n piktur susakun menjher Ekspozohen tabelat nga dyshet. Diskutimi n klas. Detyr shtpie. Plotsohen ushtrimet n Fletoren e puns, f. 60. Rrethanor kohe (kur?) vendi (ku?) vendi (ku?) vendi (ku?) mnyre (si?) i drejt (cilat?) mnyre (si?) mnyre (si?) vendi (ku?) i drejt (ciln?) kohe (kur?) vendi (ku?) vendi (ku?) i drejt (cilin?) mnyre (si?) Kundrinor i zhdrejt me parafjal (me far)
Rubrika: Tema:
Lexojm Gjyshja ime sevasti Qiriazi
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T lexoj pjesn rrjedhshm, duke respektuar shenjat e piksimit. T dalloj tekstin biograk. T prshkruaj me fjal Sevasti Qiriazin. T diskutoj pr prpjekjet e patriotve shqiptar pr mbrojtjen e shkolls shqipe. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Teksti, pamje nga portrete t patriotve shqiptar. Biogra, gjyshe, patriote, msuese. T lexuarit, t prshkruarit, t diskutuarit. Diskutim i lir, Lexo kupto kallo, shkrim i lir.
151
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Diskutim i lir. Diskutohet me nxnsit rreth lmit Msonjtorja. - tem trajtohet n lm? - mesazh prcjell lmi? Shum patriot kan punuar dhe kan dhn edhe jetn e tyre pr t mbrojtur dhe pr t prhapur gjuhn shqipe. Nj ndr to sht edhe Sevasti Qiriazi. - sht teksti biograk? Teksti biograk: shkrim pr jetn dhe veprimtarin e nj personi tjetr - jetshkrim 2. Realizimi i kuptimit: Lexo kupto dallo. Leximi i pjess n heshtje nga nxnsit. Shpjegimi i fjalve t reja. Fjalor: mahnitur - q habitesh shum nga dika e jashtzakonshme, q mbetesh me goj hapur politikan/e - njeri q merret me nj shtje t caktuar dhe krkon ta zgjidh at Manastir qytet n Maqedoni (maqedonisht Bitola), at koh pjes e Perandoris Osmane. Ka rndsi t madhe pr historin, kulturn dhe arsimin shqiptar. Pasi sht lexuar pjesa zinxhir nga nxnsit plotsohen cilsit zike, t karakterit dhe prpjekjet patriotike t Sevastis. e pakt n trup e mbl vshtrim t but kmbngulse atdhetare trimresh me vullnet
cilsit zike
Sevastia
cilsit e karakterit
luftonin pr msimin e gjuhs shqipe patriott shqiptar njerz t bess
mbrojtn shkollat shqipe
shkruanin libra e revista shqip
3. Reektimi: Shkrim i lir. Duke u mbshtetur n tekstin biograk nxnsit bjn prshkrimin e gurs patriotike t Sevasti Qiriazit me jo m pak se 5 fjali.
Sevasti Qiriazi sht nj grua me trup t pakt, me nj fytyr t mbl dhe vshtrim t but. Ajo ishte nj msuese dhe politikane shum e zonja. Kishte nj karakter t fort, me vullnet t uditshm, shum atdhetare. Punoi pr hajen e shkollave shqipe. Sevastia u ndoq nga armiqt e Shqipris...
Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie. Sillni materiale pr patriot t ndryshm shqiptar.
152
Rubrika: Tema:
Shkruajm Biograa
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T shkruaj nj biogra familjare duke u bazuar n strukturn e dhn. T shkruaj duke zbatuar rregullat e drejtshkrimit. Mjete: Fjal ky: Aftsit: Teksti, biogra t njerzve t shquar. Biogra, shkrim. T shkruarit, t krijuarit. Metoda Puno n dyshe - Diskutim T dgjuarit e drejtuar Shkrim i lir Koha
1. Evokimi: Puno n dyshe Diskutim. - Nxnsit nga prindrit ose gjyshrit e tyre kan mbledhur ngjarje q u kan ndodhur atyre n vite t shkuara. - Diskutohen materialet n dyshe. - Vre me kujdes nse shkrimi i ngjarjes ka fjalit: a. Kur ka ndodhur b. Ku ka ndodhur c. Prshkrimi i ngjarjes d. Mbyllja. 2. Realizim i kuptimit: T dgjuarit e drejtuar. - Dgjohen ngjarje t ndryshme nga nxnsit, pasi jan przgjedhur nga dyshet. - Gjat dgjimit vmendja prqendrohet te mnyra se si sht shkruar biograa. A sht shkruar ajo sipas strukturs: a. Kur ka ndodhur b. Ku ka ndodhur c. Prshkrimi i ngjarjes . Mbyllja 3. Reektimi: Shkrim i lir. Duke u mbshtetur te biograt q u lexuan n klas, nxnsit bjn nj shkrim t shkurtr biograk. Nxnsit lihen t lir t shkruajn sipas strukturs biograke. Lexohen disa shkrime para klase. Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie: Plotsoni n Fletoren e puns, f. 58.
153
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore T kuptojm fjalt (fjalori)
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T dalloj shenjat q prdoren pr t gjetur fjalt n fjalor. T lexoj fjalt n fjalor. T prdor fjalorin pr t shpjeguar fjalt. T gjej fjal n fjalor, sipas rendit alfabetik. T dalloj formn baz t fjalve t dhna. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Pun me fjalorin. Nxnsit kan sjell n klas fjalor shqip t fushave t ndryshme. Vzhgohen n ifte fjalort duke i shetuar pr rreth 6 minuta. Pyeten nxnsit: - Pr se shrbejn fjalort? prmban fjalt gjuhs shqipe shpjegon kuptimin e fjalve apo shprehjeve Fjalori shqip fjalt vendosen sipas rendit alfabetik forma baz e fjals jep kuptimet e ndryshme t fjals Teksti, Fjalori i Gjuhs Shqipe, Flet pune, stilolaps, formate. Fjalor, kuptim, alfabet, rend alfabetik, forma baz e fjals. T lexoj, t dalloj, t kuptoj. Pun me fjalorin, pun e drejtuar, pun e pavarur zbatim i njohurive t marra.
- Njohurit e msiprme ilustrohen duke treguar n fjalor. Gjendet n fjalor fjala kok dhe vihen n dukje: - Renditja alfabetike - Forma baz e fjals - kok/~a - Ana drejtshkrimore (kok) - Shpjegimi gramatikor (koka emr i gjinis femrore ~ shums kok, kokt, koka, kokat) - Kuptimet e fjals (10 kuptime) 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqe 171. Lexohen shembujt e dhn dhe njohurit gjuhsore rreth fjalorit. Kalohet n rubrikn Ushtrohu. N ushtrimin 1, nxnsit renditin fjalt sipas rendit alfabetik t do grupi (punohet n dyshe). Grupi i par i fjalve renditet kshtu: acar, banor, dan, fjalor, kulet, laps. Grupi i dyt i fjalve renditet kshtu: sahan, salsie, sallam, sallon, sapun, satr. Kontrollojn punn e njri-tjetrit n dyshe. N ushtrimin 2, nxnsit shkruajn me laps formn baz t do emri. vajzat vajz/~a kafshn kafsh/~a pirunit pirun,~i kasets kaset/~a
154
3. Reektimi: Pun e pavarur zbatim i njohurive t marra. Me ndihmn e fjalorit, nxnsit gjej shpjegimin e fjals nn (kuptimet e saj, formn baz t fjals, ann drejtshkrimore, shpjegimin gramatikor). Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie. Plotsoni ushtrimet e Fletores s puns me ndihmn e Fjalori i gjuhs s sotme shqipe.
Rubrika: Tema:
Shkruajm Fjal t urta
Objektivat: N fund t ors nxnsi t jet i aft: T dalloj fjalt e urta. T shkruaj me fjal t thjeshta kuptimin e fjalve t urta. T dalloj mesazhin q prcjellin fjalt e urta. Mjete: Teksti, fjal t urta t mbledhura nga nxnsit. Koncepte kryesore: Mesazh, fjal t urta. Aftsit: T dalluarit, t shkruarit. Struktura ERR Evokimi Realizimi i kuptimit Reektimi Zhvillim i msimit 1. Evokimi: Prvijim i t menduarit. Pyeten nxnsit t thon din pr fjalt e urta. krijime popullore fjalt e urta fjali t shkurtra japin mesazh shum t rndsishm kalojn gjm goj e brez pas brezi Idet e nxnsve shkruhen n tabel. Lexohen fjalt e urta t sjella nga nxnsit dhe u krkohet ti shpjegojn me fjal t thjeshta, si i kuptojn ato. 2. Realizim i kuptimit: Pun e drejtuar, pun n grupe. Hapet teksti n faqen 174 dhe nj nxns lexon fjalt e urta. U krkohet nxnsve t shpjegojn me fjal t thjeshta si i kuptojn fjalt t urta q dgjuan. Ndahen nxnsit n grupe dhe secili grup duhet t gjej mesazhin e fjalve t urta t dhna. Grupi I. a. Ske shok, krkoje ta gjesh, e gjete, ruaje. (Miqsia e vrtet ruhet si syt e ballit.) b. Edhe nj got uj q ta jep shoku, ia kalon edhe mjaltit. (Gjja q ta jep shoku me gjith zemr, ska t muar). Grupi II. a. Shoku t kundrshton n bised, armiku ve pohon. (Ai q t do, t kritikon.) b. Mos e njih shokun pr tri dit, por pr tre vjet (Shoku i mir do koh pr ta br shok). Grupi III. a. Nj shok i vjetr sht m i mir se dy t rinj. (Shoqria e vjetr sharrohet.) b. Nuk shkruhet me pen, por me mend (do gj duhet menduar para se t shkruhet). tregojn prvoj jete Metoda Prvijim i t menduarit Pun e drejtuar, Pun n grupe Shkrim i drejtuar Koha
155
Grupi IV. a. Dija sht drit, padituria sht errsir. (Po nuk msove, sdi asgj, msimi sjell dituri.) b. Zogun e zbukurojn pendt, njeriun msimi. (Sa m i msuar (i ditur) t jesh, aq m i bukur, (interesant) je.) Dgjohen shpjegimet nga do prfaqsues grupi. 3. Reektimi: Shkrim i drejtuar. U jepen nxnsve pr t shpjeguare fjalt e urta: 1. Puna et vet. 2. Punn e sotme mos e lr pr nesr. 3. Kush punon, gzon. Lexohen dhe vlersohen punimet e nxnsve. Detyr shtpie: Shkruani 5 fjal t urta duke dhn shpjegimin e tyre me fjal t thjeshta.
Rubrika: Tema:
Lexim Poezia n dialekt
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T lexoj bukur e qart poezit. T diskutoj pr mesazhin e poezive. T dalloj fjalt dialektore. T kthej me ndihmn e msueses fjalt dialektore n gjuhn standarde. T diskutoj pr gurat e N. Frashrit, Gj. Fishts, ajupit dhe Mjeds, si gura t shquara t atdheut. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Teksti, pamje t gurave patriotike N. Frashri, Gj. Fishta, A. Z. ajupi, N. Mjeda. Poezi, dialekt, gjuh standarde. T lexuarit, t kuptuarit, t diskutuarit, t interpretuarit. Loja enigm, lexo kupto dallo, shkrim sipas rregullave drejtshkrimore, pesvargsh.
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Loja enigm. U paraqiten nxnsve foto t shkrimtarve t mdhenj shqiptar dhe gura t shquara t Rilindjes Kombtare, t zbuluara pjesrisht. - Gjeni emrin e shkrimtarit apo patriotit t Rilindjes Kombtare. Pasi jan zbuluar emrat e tyre brenda disa minutave, pyeten nxnsit t tregojn poezit q kan msuar apo at ka din pr gurn e zbuluar. Naim Frashri lindi n Frashr t Prmetit. Ka shkruar poemn Bagti e Bujqsi, Lulet e vers, Historia e Sknderbeut, Vjersha pr msonjtoret e para. Gjergj Fishta lindi n fshatin Fisht t Zadrims. Ka shkruar Vjersha t prshpirtshme, Pika vese, Mrizi i zanave, Lahuta e Malcis, Gomari i Baba Tasit. Andon Zako ajupi lindi n Sheper t Zagoris n Gjirokastr. Ka shkruar Baba Tomorri, dramn Burri i dheut, komedin Pas vdekjes, Lulet e Hindit. Ndre Mjeda lindi n Shkodr. Ka shkruar Vaji i bylbylit, Juvenilia, poemthin Liria, Andrra e jets, krijime pr fmij: Guxo, Zambakt, Vjersha, Gjza, Fjal t urta. 2. Realizimi i kuptimit: Lexo kupto dallo. Nxnsit lexojn n heshtje poezit e Naimit, ajupit, Fishts, Mjeds.
156
- far vut re gjat leximit t poezive? (jan shkruar n dialekte) Naimi, ajupi n dialektin e toskrishtes Fishta, Mjeda n dialektin e gegrishtes Lexohen nga msuesja poezit duke shqiptuar me kujdes fjalt dialektore. Pyeten nxnsit t prgjigjen me fjali t plota rreth pyetjeve t tekstit. Mesazhi i poezive: Dashuria pr atdheun sht e shtrenjt pr do shqiptar. Atdheu im sht Shqipria, un jam krenar pr t. 3. Reektimi: Shkrim sipas rregullave drejtshkrimore, pesvargsh. Me ndihmn e msueses shkruhen sipas drejtshkrimit t sotm fjalt dialektore t 4 poezive. Toskrisht Fluturonj Mnt Hapet ..... Me drejtshkrim Fluturoj Mend Hapet .... Gegrisht Vallzon Kanga Lmon ..... Me drejtshkrim Vallzon Knga Lmon ......
Krijohet nj pesvargsh me fjaln atdhe: atdheu i dashur i shtrenjt mbrohet lulzon Atdheu yn sht Shqipria. mmdheu Lexohen krijimet e nxnsve. Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie. Zgjidh nj nga poezit q t plqen m shum dhe msoje prmendsh. e dua
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Dialektet e gjuhs shqipe
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T dalloj dialektet e gjuhs shqipe. T dalloj elementet dialektore, si: tingulli hundor // i gegrishtes sht // n toskrisht etj. T sjell prvoja nga t folurit e tij sipas krahins s origjins s tij. T shndrroj fjalt dialektore t poezive n gjuhn standarde me ndihmn e msueses. T diskutoj pr vlerat e dy dialekteve n pasurimin e gjuhs standarde. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Msoji tjetrit, jep mendime dhe shkmbe. Nxnsit kan shkruar n et formati fjal dialektore q prdoren n familjet e tyre nga prindrit a t afrmit (pasi dhe nxnsit kan prejardhje nga krahina t ndryshme). Teksti, fjal dialektore t sjella nga nxnsit, Fjalor i gjuhs shqipe. Dialekt, gegrisht, toskrisht. T kuptuarit, t dalluarit, t lexuarit, t diskutuarit. Msoi tjetrit, jep mendime dhe shkmbe, pun e drejtuar, pun n grupe, pun e pavarur.
157
N dyshe nxnsit shkmbejn ett dhe krkojn nga njri-tjetri shpjegime pr fjalt dialektore q kan sjell. Ata japin mendimet e tyre pr fjalt e gjetura dhe prpiqen ti msojn ato. dialekt - variant i gjuhs s nj populli, i cili prdoret nga nj grup njerzish q banojn n nj truall, pak a shum t kuzuar, dialekti i Veriut (gegrishtja), dialekti i Jugut (toskrishtja). gjuha q prdorin njerzit n nj territor t caktuar dialekti toskrishte (n Jug t Shqipris) (nn, sht, mbl, rra, ...) gegrishte (n Veri t Shqipris) (nan, asht, ambl, rana, ...)
Fjalt me // t gegrishtes n toskrishte shqiptohen me //, apo fjalt me /n/ n toskrishte shqiptohen me /r/. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar, pun n grupe. Hapet teksti n faqe 177. Lexohen shembujt dhe njohurit gjuhsore rreth dialekteve t gjuhs shqipe. Lexohen poezit e poetve N. Frashri, A. Z. ajupi, Gj. Fishta, N. Mjeda. T ndar n grupe nxnsit gjejn fjalt dialektore n poezit prkatse. Grupi I: Poezia Nuk e harron mmdhen (N. Frashri) (rronj, uturonj, mnt, hapet, nd, mblidhet, dhet, ndrrohet, qetohet) Grupi II: Poezia Robria (A. Z. ajupi) (kshtu, t t sho, tbor, nuk) Grupi III: Poezia Gjuha shqipe (Gj. Fishta) (kanga, vallzon, ambli, lmon, drandollit, gjama, rrfes zhgjetare, njij, njashtu, , shqiptare) Grupi IV: Poezia Guxo (N. Mjeda) (srezikohet, asht, shkum, vedi, tuj, pritue, kurrgjasend, qitet, trimni) do prfaqsues i grupit jep shpjegimin me goj t fjalve dialektore t prdorura n poezi. 3. Reektimi: Pun e pavarur. Nxnsit shkruajn dallimet ndrmjet fjalve dialektore n poezin e N. Mjeds dhe A. Z. ajupit. P.sh.: srezikohet srrezikohet asht sht kshtu kshtu t t sho t t shoh etj. Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie. Shkruaj 10 fjal dialektore duke dhn edhe shpjegimin letrar t tyre.
Rubrika: Tema:
Lexim Lulja m e bukur
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T lexoj qart e rrjedhshm tregimin. T shqiptoj sakt fjalt n dialektin e gegrishtes. T nxjerr mesazhin e dashuris pr vendlindjen. T lexoj n role tregimin. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Teksti, zarf, pamje nga lule t ndryshe. Lule, atdhe, kopsht. T lexuarit, t shqiptuarit, t dramatizuarit, t kuptuarit. Pun n grup, harta mendore, lexo kupto diskuto, loj n role.
158
Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Pun n grup, harta mendore. Mbi tavolinn e msueses ndodhen 4 zarfe. N do zarf jan futur pazlla lulesh, me t cilat mund t formohet nj lule. Nxnsit ndahen n 4 grupe dhe prfaqsuesi i do grupi merr nj zarf. Fillojn nxnsit punn pr formimin e gurs. do grup ka formuar nj lule: trndal, lule mimoze, lulkuqe, zambak. Krijohet nj hart mendore pr lulet. n pranver: n ver: elin n vjesht: n dimr: luleshqerra manushaqja lulkuqja trndali zambaku karali mimoza
n pyll parqe ballkone
rriten
Lulet
elin
n pranver n ver n vjesht n dimr
- Thoni disa emra njerzish q e kan origjinn n emrat e luleve. Lule Trndale Karal Emra njerzish Vjollc Mimoz Manushaqe
2. Realizimi i kuptimit: Lexo kupto diskuto. - Lexohet pjesa n heshtje pr disa minuta. Pjesa sht shkruar n dialektin e gegrishtes, prandaj u krkohet nxnsve ta lexojn duke i shqiptuar bukur fjalt. - Shpjegohen fjalt apo shprehjet e fjalorit. Nxnsit u prgjigjen pyetjeve t tekstit pr t kuptuar prmbajtjen e pjess. - Plotsoni kuptoni ju me fjaln vendi? - Si ia shpjegon nna Lules se cili sht vendi (ATDHEU vendlindja) 3. Reektimi: Loj n role. Dramatizohet pjesa Lulja m e bukur duke u ndar nxnsit n role: nna Lulja. Nxnsit luajn n dyshe. Przgjidhet dyshja q interpreton m bukur. Detyr shtpie. Shkruani sikur t ishe lule, cils prej tyre do t doje ti ngjaje? Vizato lulen q t plqen m shum.
159
Rubrika: Tema:
Njohuri gjuhsore Gjuha standarde shqipe
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T diskutoj pr gjuhn standarde. T jap raste t prdorimit t saj. T sjell nga prvoja e tij situata t prdorimit t gjuhs standarde. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Diskutimi i ideve. Nxnsit kujtojn poezit e Naimit, ajupit, Fishts dhe Mjeds. - N gjuh jan shkruar poezit e Naimit dhe ajupit? (n toskrishte) - Po poezit e Fishts dhe Mjeds? (n gegrishte) - Po n mjediset publike cila gjuh prdoret? n mjedise publike radio shtyp televizion shkoll dokumentet zyrtare Gjuha standarde e detyrueshme Teksti, libri i drejtshkrimit. Gjuh standarde, Kongresi i drejtshkrimit. T kuptuarit, t folurit, t diskutuarit. Diskutimi i ideve, pun e drejtuar, pun e pavarur zbatim i njohurive t marra.
U krkohet nxnsve t kujtojn raste, kur n mjedise publike nuk sht prdorur gjuha shqipe standarde, p.sh., shkruhet Rrobaqepsi dhe jo Rrobaqepsi etj. Gjuhtart kan punuar shum gjat pr gjuhn standarde shqipe. M 1972 u mbajt Kongresi i Drejtshkrimit t Gjuhs Shqipe. Aty u vendosn rregullat e gjuhs standarde. 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqen 180. Lexohen n tekst njohurit pr gjuhn standarde shqipe. Disa libra t Drejtshkrimit t gjuhs shqipe u shprndahen nxnsve t ndar n grupe. Vzhgohet me kujdes libri nga nxnsit pr disa minuta. Nxiten nxnsit t pyesin pr gjrat q i kan t paqarta. 3. Reektimi: Pun e pavarur zbatim i njohurive t marra. Shkruaj disa raste t prdorimit t shkronjs s madhe, shkrimit t datave (ndihmuar nga libri Drejtshkrimi i gjuhs shqipe). Vlersimi i nxnsit pr punn e br. Detyr shtpie: Shkruani 10 fjal t gjuhs standarde shqipe.
160
Rubrika: Tema:
Lexim T esh n ver
Objektivat: Nxnsi n fund t ors t jet i aft: T lexoj qart poezin. T analizoj poezin (strofa, vargu, rima). T diskutoj nse i ndodh dhe atij e njjta gj si fmijs n poezi. T shpreh ndjenjat, emocionet q i shkakton leximi i poezis. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Prvijim i t menduarit. Pyeten nxnsit: - N stin nett jan m t gjata? - N stin ditt jan m t gjata? e nxeht zgjat 3 muaj qershor korrik gusht - Tregoni ndodh n stinn e vers? - ndodh me gjumin n stinn e vers? 2. Realizimi i kuptimit: Dora e fsheht, rrjeti i diskutimit. - Ndahet klasa n 3 grupe. do grupi i jepen vargjet e nj strofe n sha. Lihen nxnsit ti lexojn n heshtje pr disa minuta, m pas ti renditin si duhet. - Lexohet vjersha me intonacion nga msuesi/ja. Veohet grupi q ka i renditur vargjet m sakt. Shpjegohen fjalt e vshtira t poezis. - Pr do strof nxnsit shkruajn nga nj fjali: 1. Ndryshimi ndrmjet dimrit e vers 2. Gjumi i vonuar n ver. 3. Vshtirsia e gjumit n stinn e vers. - Nxnsit u prgjigjen pyetjeve t tekstit. Lexohet poezia me intonacion nga disa nxns. Shtrohet para nxnsve pyetja binare: PO A je ndier dhe ti si fmija e ksaj poezie? Pse? JO qielli i kaltr Vera stina e plazhit pushimet verore Teksti. Fle, n ver, shtrat. T lexuarit, t diskutuarit, t argumentuarit. Prvijim i t menduarit, dora e fsheht, ditari dypjessh, pesvargsh.
Nxnsit shprehin mendimet e tyre pro dhe kundr duke argumentuar prgjigjen e pyetjes: Grupohen nxnsit sipas prgjigjes s pyetjes.
161
3. Reektimi: Pesvargsh. Krijohet nj pesvargsh me fjaln ver. ver e nxeht mbaron e hareshme piqet Vera sht stin e vitit. behar llon
Lexohen krijimet e nxnsve. Vlersimi i nxnsve pr punn e br. Detyr shtpie. Msoni poezin prmendsh.
Rubrika: Tema:
Flasim Prshkruaj vern
Objektivat: Nxnsi n fund t ors s msimit t jet i aft: T komentoj gurat. T prshkruaj vern sipas modelit t msuar (tingujt, ngjyrat, aromat). T sjell prvoja t tij nga aktivitetet n ver. Mjetet: Fjal ky: Aftsit: Metoda dhe teknika: Zhvillimi i msimit 1. Evokimi: Mendo diskuto. Nxnsit kan sjell n klas foto nga stina e vers. Shihen fotot nga nxnsit e klass. Msuesi/ja u drejton pyetjet: - t kujtojn kto foto? - Si do ti kaloni pushimet e vers sivjet? stina e dyt e vitit t gzueshm e zogjve, bletve, gjinkalls tingujt ngjyrat e kndshme dehse Teksti, foto t fmijve nga stina e vers. Prshkrim, ver, grak organizues. T folurit, t prshkruarit. Mendo diskuto, pun e drejtuar, pun me grupe.
Vera aromat
e gjelbr fushat e kaltr deti, qielli e kuqe perndimi i diellit e verdh - gruri T grupohen nxnsit q kan ditlindjen sipas muajve t vers (qershor, korrik, gusht). 2. Realizimi i kuptimit: Pun e drejtuar. Hapet teksti n faqe 128. Komentohen gurat, t cilat tregojn pamje nga pushimet verore. - Cila foto ju plqen m shum? - Ku ju plqen ti kaloni pushimet? 3. Reektimi: Pun me grupe. Nxnsit jan t ndar n grupe sipas vendeve ku i kan kaluar pushimet vitin e kaluar: n bregdet, n liqen, n mal, n fshat etj. Ata prshkruajn vendin, kohn, njerzit, gjrat q mbajn mend. Antar t grupit q vizatojn, mund ta paraqesin temn e dhn edhe me ann e vizatimit. Pushime t mbara!
162
T E S T nr. 1
1. Rendit fjalit pr t krijuar nj tekst. Hiq fjalit q nuk i prkasin tekstit. - Dhelpra e zbrazi supn n nj pjat t cekt. - Lejleku e priti me knaqsi ftesn e dhelprs. - Nj dit dhelpra e ftoi lejlekun pr drek. - Lejleku mbeti pa ngrn. - Fmijt po luajn nj ndeshje futbolli. - Erdhi koha e dreks. 2. Lidh personazhet me tregimet prkatse. Eni Ani Ela Lorencina Dritoni Inspektorja Artini Ermali
Nj diskutim n klas. Gentiana. Gramatika sht nj kng e bukur. Ani pianistja.
3. Sipas mendimit tnd, cili ishte kuptimi i shprehjes q prindrit u thoshin fmijve: I hanim librat ..................................... .................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ 4. Vendos ku duhen shenjat e piksimit. Po ti dukesh shum i lodhur tha Mira Kam udhtuar gjat gjith dits u prgjigj Drini T lutm nesr m zgjo hert iu lut ai. 5. N tekstin e mposhtm dallo emrat e prgjithshm dhe t prvem. Plotso tabeln. Nj dit, Simba i erdhi n ndihm Pumbs, kur t gjorin derr e sulmoi nj luanesh. Teksa Simba luftonte me luaneshn, papriitur kuptoi se ajo ishte Nala, shoqja e tij e fmijris. - T gjith miqt t din t vdekur, - i tha Nala, kur e njohu Simbn. - Sa m ka marr malli pr ty! - Edhe mua m ka marr malli, - i tha Simba me dashuri. Ai e vshtronte Naln me adhurim. Emr i prgjithshm Emr i prvem Emr konkret Emr abstrakt
6. Shno n kuti + pr thnien e sakt. Emrat e prvem prdoren pr t dalluar nj njeri, nj kafsh, nj vend, nj send. Fjalia llon me shkronj t vogl. Emrat e prgjithshm shkruhen me shkronj t madhe.
163
7. Plotso strukturn e tregimit Ani pianistja. Hyrja .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................
Zhvillimi
Mbyllja
8. Shkruaj temn dhe iden e tregimit A keni ngrn ndonjher libra Tema ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Ideja ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................
9. Kthe n numrin shums emrat dhe mbiemrat e mposhtm. Numri njjs nj kotec i vogl nj telegram i shkurtr nj yll i zjarrt nj akuarium gjigant nj kandrr e kuqe nj metr i gjat 10. Gjej emrat dhe shkruaj mbi to rasn. Djali i vogl po zbriste nga kodra. Befas i zun syt nj kaube q lvizte. Djali u tremb dhe u fsheh pas nj guri. Prej kaubes doli nj lepur i vogl. Djalit i shkriu gjaku. 11. A jan shkruar drejt fjalt? Shkruaji si duhet. Durrsi Gjirokastra Dibra Nj deti i thell Disa tavana t lart ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... Numri shums ........................................... ........................................... ........................................... ........................................... ........................................... ...........................................
164
12. Shpjego kuptimin e fjalve dhe shprehjeve t mposhtme: e merr me ngeu shtangnlinim kokni prpim...................................................... ...................................................... ...................................................... ......................................................
13. Shno me + cilsit q mon te nj mik ose mike. Shkruaj emrin e mikut ose mikes q i ka ato. iltrsia mendjemadhsia ndrojtja zilia guximi mirsia
Kto cilsi i ka ____________________________
165
T E S T nr. 2
1. Gjej sa strofa e sa vargje ka vjersha e mposhtme. A jan vargjet me rim? Nnvizo fjalt q rimojn. N nj ar rrinin pran nj shalqi dhe nj than. - Pa vshtrom, shalqi, pak jam a sjam e kuqe ak? Jo, si ti ngjyr jeshil Si t jesh bar a trl. Thot shalqiri: -Do bsh mir, t mos mburresh, moj thartir. Q t dukem sma ka nda Un t kuqen e kam brenda. (Ferit Lamaj) Vjersha ka_______ strofa Vjersha ka________ vargje 2. Lako sipas krkesave t tabels nj emr t gjinis mashkullore dhe nj emr t gjinis femrore. Rasa Emr i gjinis mashkullore i pashquar i shquar Emr i gjinis femrore i pashquar i shquar
3. Shkruaj shijen prbri sendit. qershia rrushi limoni kripa uthulla speci djegs ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... .......................................
pica ....................................... 4. A jan ndar si duhet fjalt n fund t rreshtit? N qoft se jo, ndaji si duhet. miku-n i nde-rshmi shkr-uan krc-yen d-gjoj lulesht-rydhe ............................... .............................. .............................. .............................. .............................. ..............................
166
5. Prshkruaj nj hero, nj zjarrks. Kujto se pr t prshkruar personazhet duhet t mbash parasysh pamjen zike, sjelljen dhe karakterin. .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... 6. Prcakto pikat e planit t tekstit t mposhtm. Redi do t shkonte t vizitonte gjyshrit e tij. Ata jetonin n nj shtet tjetr. Prindrit e Redit e uan at n aeroport. Ai nuk kishte shkuar asnjher diku pa mamin dhe babin, prandaj ai ishte pak i friksuar. Redi u prshndet me prindrit dhe hipi n avion. Avioni u ngrit n ajr. Pas pak kohe, nj stjuardes kaloi pran Redit dhe e pyeti nse donte t hante dika. Redit i plqeu tabakaja me ushqime brenda. Por, ai ende ishte pak i trembur. Nj grua q ishte ulur n ndenjsen pran tij, e pyeti se ku po shkonte. Ai i tha: Un po shkoj t vizitoj gjyshrit e mi. Megjithat jam pak i trembur, sepse sht hera e par q udhtoj vetm. Kur aeroplani u ul, gjyshrit e Redit po e prisnin me padurim. Ata t dy e prqafuan fort. Ai ishte kaq i gzuar q po i shihte, sa harroi fare q kishte qen i trembur. .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................
7. Vendos premrin pronor q duhet. (e tij, ime, e mia, son, ton). Shtpia _____ ndodhet buz liqenit. Ktu sht shum qet. Shoqet _____ vijn shpesh tek un. Vllai sot ka ftuar shokt ______. Ata do t bjn nj shtitje me varkn _____. Prej shtpis ______ duket kopshti zoologjik. 8. N ras dhe gjini jan emrat e nnvizuar t ushtrimit 6. Premri ................................. ................................. ................................. ................................. ............................. ............................. ............................. ............................. rasa ............... ..................... ............... ..................... ............... ..................... ............... ..................... gjinia
167
9. N koh jan foljet e mposhtme: Folja kisha pata kan do t keni do t jemi ishit je 10. N cilat fjali fjala sht prdorur me kuptim t gurshm. Nnvizoje at. Dorn e kishte t ngroht. I jep dorn, t merr krahun. Ai t dha dor q ti t bhesh dikush. Ata kaluan n nj gryk mali. Kleidit i dhimbte gryka. 11. Nnvizo mbiemrin q duhet. djal (i shpejt, e shpejt, t shpejt) vajz (e fort, i fort, t forta) shtpi (i lasht, e lasht, t lashta) gra (e moshuar, t moshuara, i moshuar) 12. Prshkruaj si ndihesh n nj nga situatat e mposhtme. Ke marr dhjet n nj provim t vshtir. Je i pari ose e para n nj gar vrapimi. Ke marr dhuratn q ndrroje. Ndihmove shokun ose shoqen n nj situat t vshtir. ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ 13. Cili ishte mesazhi i poezis Mirsi ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... 14. Gjej fjal sinonime t fjalve t mposhtme. vshtroj pallat e bukur ....................................... ....................................... ....................................... vajz e menur djal ....................................... ....................................... ....................................... Koha Veta
15. Gjej fjal antonime pr fjalt e mposhtme. miqsi dashuri e but ....................................... ....................................... ....................................... lartsi i urt zotsi ....................................... ....................................... .......................................
168
T E S T nr. 3
1. Shkruaj titujt e dy tregimeve realiste dhe 2 tregimeve fantastike. Cili sht ndryshimi midis tyre. Tregim realist Tregim fantastik Ndryshimi sht: 1.............................. 1.............................. 2.............................. 2 ..............................
............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................
2. Nnvizo ndajfoljet. Shkruaj llojin e tyre. Dikur para shtpis sime shtrihej nj pyll i madh. Ne udhtuam pa pushim. Aty-ktu dalloheshin ca kaube t zhveshura. Ishte tepr i lodhur. 3. Nnvizo lidhzat. Mira dhe Ela jan shoqe. Edhe Ana do t rrij me to, por atyre sua ka qej. Asaj i plqen t as shum, ndonse dhe vet e di nj gj t till. Por ti bsh! Ata prap e kan shoqe. 4. Nnvizo lidhzat q jan shkruar gabim. Shkruaji si duhen. Mir po, po qe se, n rast se, sa do, ndon se, deri sa, ndrsa, kshtuq, n qoft se. .......................................................................................... ................................................. .......................................................................................... ................................................. 5. Provo t shkruash nj tregim fantastik. Ke dshir t t ndihmoj pak? Ja disa tema q sugjerohen. Nj udhtim me njeriun merimang. Nj shpikje e Xhimi Neutronit. Nj takim me nj jashttoksor. Titulli Hyrja ......................................................... ........................ .......................................................................................... ........................ .......................................................................................... ........................ .......................................................................................... ........................ .......................................................................................... ........................ .......................................................................................... ........................ .......................................................................................... ........................ .......................................................................................... ........................ .......................................................................................... ........................ .......................................................................................... ........................ .......................................................................................... ........................ .......................................................................................... ........................ .......................................................................................... .............................. .............................. .............................. ..............................
Zhvillimi
Mbyllja
169
6. Shkruaj 4 fjal me prapashtesa zvogluese. Kujto fjalt q t thot mami kur t prkdhel. .............................. .............................. .............................. ..............................
7. Formo fjal duke vendosur parashtesat mos-, pa- dhe -. aktivizoj lodh ndrhyrje rrnjos i aft i ngrn i rregullt i pastr .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. ..............................
8. far i bn t uditshme kto personazhe. Vajza e uditshme Gjyshi i Ems Marku Lapsi T gjith s bashku ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... ...................................................... 9. Nj tregim shkencor
170
T E S T nr. 4
1. Prcakto elementet prbrse t prralls Hirushja. Titulli i prralls: Koha: Vendi: Personazhi: .............................................................. ............................................................... ............................................................... ...............................................................
2. N fjalit e mposhtme nnvizo me t kuqe kryefjaln emr, me blu kryefjaln premr dhe me t gjelbr kryefjaln grup emror. Valbona sht nxnse e klass s katrt. Asaj i plqen t vizatoj. Mami i Valbons punon arkitekte. Ajo ka projektuar Qendrn Tregtare. Sot ne do t shkojm n studion e saj. 3. Nnvizo kallzuesin n fjalit e mposhtme. Endri luan n park. Ai vrapon shum shpejt. Shokt e zgjodhn kapiten t skuadrs. 4. Kujtoni fabuln Luani dhe dhelpra dhe plotso grakun e dors.
Ku? Kur? far?
Pse?
Kush?
Si?
171
5. Nnvizo grupet emrore. Me t kuqe nnvizo emrin dhe me blu prcaktorin. Mbreti i gzuar e vuri molln n nj tabaka t art. Tabakan e art e vuri n tarracn e tij. Nj dit t bukur princi pa nj vashz t kuqe. Princi ra n dashuri me vajzn e molls. Nj mngjes ai trokiti n pallatin mbretror. 6. Si e psoi gjirafa mburravece? ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... Cila ishte ndrra e madhe e albatrosit dallgthyes? ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................
7. Prshkruaj kryeplakun e fshatit Balzat, personazhi i prralls humoristike Udhtim n Hn. Kryeplaku ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................
172
T E S T nr. 5
1. Nnvizo me t kuqe grupin e kryefjals dhe me blu grupin e foljes n fjalit e mposhtme. Onufri fjeti at nat n stan. Bariu ndezi nj zjarr me karthje. Nata ishte e ngroht. Hna e plot rrinte mbi luginat e maleve. Onufri dgjonte fyellin e bariut. Melodia e fyellit t tij e frymzonte Onufrin. 2. Fjalt q nnvizove vendosi sipas krkesave t tabels. Kryefjal Kallzues Kundrinor i drejt Kundrinor i zhdrejt Prcaktor Rrethanor
3. Renditi fjalt sipas rendit alfabetik t do grupi. arr ................................... dallndyshe an ................................... dashuri acar ................................... dallg 4. Shkruaj 4 fjal t urta.
................................. ................................. .................................
...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... 5. A prdorni fjal dialektore n familjen tuaj? Nse po, shkruaji 4 fjal t tilla. Shkruaj prbri fjaln n gjuhn standarde. 1............................... ..................................... 2 ............................... ..................................... 3 ............................... ..................................... 4 ............................... ..................................... 6. Prshkruaj me nj fjali secilin nga personazhet e mposhtme. Muji Sknderbeu Fan Noli Sevasti Qiriazi ............................................................................................................ ........................................................................................................... .......................................................................................................... ..........................................................................................................
Sjellsi i zjarrit ............................................................................................................
7. Prshkruaj fundin e Vitit shkollor. Si ndihesh tani? ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................
173
Modele graksh Punimi i fjalorit

Emri: ............................................................... Data: ................................................ Titulli i pjess: Diskutim n klas
Prkuzimi n fjalor i fjals shprngulem: largohem nga vendi ku banoj dhe

vendosem n nj vend tjetr; ndrroj vendbanim.
Sinonim me
largohem
Fjala
shprngulem
Sinonim me
ndrroj vend
Prdore n fjali
Familja ime u shprngul n nj qytet tjetr . ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................
174
Ritregimi i ngjarjes
Emri: ............................................................... Data: ................................................ Titulli i pjess: ....................................................... Vendos temn n qendr t grakut. Prgjigju gjasht pyetjeve.
Kush?
............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................
far?
............................................ ............................................ ............................................ .............................................. ............................................ ............................................
Ku?
............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................
Kur?
............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................
Pse?
............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................
Si?
............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................
175
Ritregimi i ngjarjes
Emri: ............................................................... Data: ................................................ Titulli: ...........................................................
Ku? Kur? far?
Pse?
Kush?
Si?
176
Emri: ............................................................... Data: ................................................ Titulli i pjess: .........................................................
far lexova?
far msova nga leximi?
177
Emri: ............................................................... Data: ................................................ Titulli i pjess: Prshkruaj vjeshtn (Nxnsi shkruan brenda gjethes)
178
Emri: ............................................................... Data: ................................................ Titulli i pjess: .....................................................
Paragra Tema:
Paragra
Paragra Ideja:
Paragra
179
180
Emri: ............................................................... Data: ................................................ Titulli i pjess: ..................................................... Fjalia kryesore Fjalia kryesore Fjalia kryesore Fjalia kryesore
Paragra
Paragra
Paragra
Paragra
Emri: ............................................................... Data: ................................................ Titulli i pjess: .......................................................................
Personazhet:
Vendi ku zhvillohet ngjarja:
Problemi:
Ngjarjet:
Zgjidhja:
181
Emri i personazhit .............................................................................. Tiparet Paragraft e tregimit ku shfaqen tiparet
182
Struktura e tregimit
Emri: ............................................................... Data: ................................................
Titulli: Udhtim n Hn
Zhvillimi: Kryeplaku mendoi t ngjiteshin n Hn. Bashk m 13 kshilltart dhe fqinjt e tyre morn 26 fui. I vendosn njra mbi tjetrn dhe i lidhn. Kryeplaku hipi mbi fuin e par, pastaj mbi t dytn dhe kshtu me radh. Kur arriti mbi t njzetegjashtn, fuit mbaruan. Ather, kryeplaku urdhroi t hiqnin t parn. E gjith kulla u shemb.
Mbyllja: Fshatart me kryeplakun e tyre ende se kan kuptuar pse nuk iu eci udhtimi n Hn.
Hyrja: Banorve t fshatit Balzat iu kishte dal nami se ishin t leht nga mendja.
183
Vizatojm dhe shkruajm

Emri: ............................................................... Data: ................................................
184
Pema e familjes
Emri: ............................................................... Data: ................................................
Gjyshi
Gjyshja
Gjyshi
Gjyshja
Motra / Vllai Emri i babait
Emri i mamit
Emri i nxnsit
T afrmit nga babai
T afrmit nga mami
185
Harta e ngjarjes
Emri: ............................................................... Data: ................................................ Titulli: N planetin e uditshm
Ku zbritn? N planetin e uditshm.
Kush u prfshi n ngjarje? Beti, robott, ipi, Doti dhe Manaferra.
Si ecnin banort e planetit? Ata kishin magnete n kmb.
Harta e ngjarjes
far ndodhi? Takuan Manaferrn. Beti nuk ecte dot mbi planetin e uditshm.
Pse nuk ecte dot Beti? Betit i mungonin magnetet.
Si e zgjidhn? Beti ngjiti kpuct e saj te ipi dhe Doti. Magnetet e robotve funksionuan.
Prfundimi. Ata u miqsuan menjher me banorin e planetit t uditshm.
186
Kuptimi i fjals
Emri: ............................................................... Data: ................................................
Kuptimi i par i fjals
Kuptimet e gurshme
187
Emri: ............................................................... Data: ................................................ Titulli: Gjuetia e dragonjve t Ems
Dukuria q ndodh
Elementet fantastike
Trmet
Dragoi tund tokn
Eklipsi i Diellit
Dragoi i mrzitur q po gllabron diellin.
Rnia e shiut, bubullima, rrufe, ylberi
Dragoi q ka grisur ret.
188
Emri:.................................................. Titulli: Nj msim pr mburravect Prshkrimi i gjirafs:
Data: .............................................
....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... Rengu q i punoi majmuni: ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... Zgjidhja: ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... Prfundimi: ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... Vizato gjirafn ose majmunin.
189
Libr msuesi pr tekstin Matematika 4
Pr tekstin Matematika 4
Prgatitur nga: Tatiana Nebiaj
190
PLANI MSIMOR PR LNDN MATEMATIKA 4 35 jav x 4 or/jav = 140 or. Or msimore 127 (120 or + 7 or t lira pr prforcim t njohurive) (Msime - 112 or + Prsritje 8 or + Or kontrolli - 7 or = 127 or.) Or t lira 13 or 2/3 e orve t lira pr kurrikuln shkollore
191
192
193
194
195
196
197
198
Msues t dashur, mund ta zbatoni librin e msuesit, por mund t shtoni apo t hiqni ato q ju i shikoni t arsyeshme. Un mund tju citoj nj shprehje. Mendja e nj fmije sht si punishte. Punishtja prmban nj koleksion t uditshm t materialeve (njohurit) dhe veglat (procesi i t nxnit), t cilat mund t prdoren pr t nxjerr produkte t reja (rregullat, strategjit, hipotezat, skemat, lidhjet e zakonshme). Disa nga veglat dhe materialet jan t vlefshme pr nj numr t madh detyrash. Mjaft t tjera jan t specializuara pr nj qllim t caktuar, por jan me vler t jashtzakonshme kur ato nevojiten (marr nga Singler dhe Xhenkins). Nxnsi n orn e msimit duhet t konsiderohet si nj mendje q duhet t formohet n mnyr kritike, q mund t verikoj dhe jo t pranoj do gj q i jepet nga ju.
Kapitulli
KUPTIMI I NUMRIT
Msimi 1 Tema: Numrat dhe matematika
Objektivi i prgjithshm: T njoh numrat e shkruar n lashtsi dhe n ditt e sotme. Objektivi minimal: 1.T shpreh disa grupime t numrit n koht e lashta dhe sot. Objektivi mesatar: 2.T formoj numrin duke ditur grupimet e sistemit n lashtsi dhe n kohn e sotme. Objektivi i lart: 3.T formoj numrat 1 ose 10 m pak se grupimi n sistemin e kohs s lasht dhe n ditt e sotme. Mjetet: Simbolet e grupimit egjiptian, romak, dhe ditt e sotme me karton. Libri, et pune. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Di Dua t di far msova? Reflektim Prvijim i t menduarit
Zhvillimi i msimit: Evokimi: Stuhi mendimesh Msuesi paraqet tri pamje me piktur. Nj njeri duke numruar prodhimin sipas kohs (egjiptian, romak, ditt e sotme). - Duke vzhguar gurat msuesi krkon: - koh paraqitet n dy gurat e para? - Po n gurn e tret? - M pas ngre nj nxns pr do gur t numroj prodhimin e njeriut. - Cili sht simboli i numrave t mposhtm n gur? sot 5 10 egjiptian _______ _______ romak _____ _____
= =
= =
- A mund t shkruhen numrat e mposhtm me sistemin egjiptian, romak? 49; 54; 134; 545? - Cilat jan grupimet e numrave romak? Realizim: Di Dua t di far msova? - Cili sht grupimi m i vogl i numrave egjiptian, romak? - Cili sht grupimi m i madh i numrave egjiptian, romak? - A i njeh grupimet e numrave romak? - M pas nxnsi duhet t plotsoj kolonn e par n t gjitha grupimet q njeh. - Pasi lexon faqen 6 nxnsi plotson kolonn e dyt, se far ai nuk di. Listo t gjitha grupimet e numrave egjiptian dhe romak q nuk njihen nga nxnsit. - M pas, msuesi paraqet me an t nj tabele simbolet e numrave m ky t egjiptianve dhe romakve.
199
Egjiptian Numrat 1 I 10 100 1 I 5 V
Romak Numrat 10 X 50 L 100 C
- Duke i pasqyruar kta numra ky t lashtsis krkohet nga nxnsi t plotsoj ushtrimet 1, 2 n faqen 6 t librit. - Vshtro ushtrimin 2. - Numri 14 = XIV far v re? Si formohet numri 4? - Numri 19 = XIX far v re? Si formohet numri 9? Si mendon, si do t formohen numrat: 40 = ? duke ditur q 50 = L dhe 10 = x 90 = ? duke ditur q C = 100 dhe 10 = x - far vshtron n gurn e paraqitur n faqen 6? - Cili sht numri i sotm m i madh q njeh ti? Me sa shifra formohet? - N fund nxnsi t plotsoj kolonn e tret, se far msoi n kt msim. Reektim: Prvijim i t menduarit - Plotso rrethort bosh me pyetjen: Cilat jan grupimet e numrave kryesor t do etape?
indo arab
Llojet e numrave dje dhe sot
egjiptian
romak
- Plotso dhe me tri kuza t tjera: .......9; ___; ___; ___. .....99; ___; ___; ___. ...999; ___; ___; ___. Cili sht numri m i madh me nj shifr? Po me 2? Po me 3....etj.? Detyr shtpie: Flet pune, faqe 6.
200
Msimi 2
Tema: Tabelat dhe numratorja

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Organizuesi grak i analogjis Reflektim Puno dyshe diskuto n klas T prcaktoj vendvlerat deri te 1000 me an t tabels dhe numratores. 1. T prcaktoj shifrat e nj numri nprmjet numratores. 2. T bj ngjashmrin dhe dallimin ndrmjet tabels dhe numratores. 3. T prcaktoj krahasimin e shifrave t nj numri nprmjet vendvlerave. numratore, libr, et pune.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh Jepet numri 7554. Prcakto vlern e secils shifr te numri. Cila sht vlera m e madhe q mund t vendoset n seciln shifr? Pse? Cili sht grupi m i madh i elementeve n do vendvler? Si quhet sistemi i numrimit n ditt e sotme? Realizimi: Organizuesi grak i analogjis Msuesi paraqet nj numratore dhe vizaton nj tabel me 4 vendvlera. M pas paraqet grakun organizues t analogjis midis tabels dhe numratores. Tabela Ngjashmrit 1. 2. 3. Numratore Dallimet 1. 2. 3.
Msuesi i plotson nprmjet mendimeve t nxnsve. - Pun me librin. - Pse jan pasqyruar me ngjyra t ndryshme pjest e numratores? - far vlere paraqesin: 1 kub i vogl, 1 shufr, 1 pllak, 1 kub i madh, n sistemin e numrimit t sotm? Reektimi: Puno dyshe diskuto n klas Punohet me ushtrimin 1 dhe 2, faqe 7. Pas diskutimit n dyshe diskutohet n klas ku krkohet q numri 7695 t paraqitet n dy mnyra: a. me tabel b. me numratore T jepen prgjigjet e ushtrimit 2, duke i argumentuar nga nxnsit cilsor. Detyr shtpie: Flet pune, faqe 7.
201
Msimi 3
Tema: Numrori i zbrthyer

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Di - Dua t di - Msova Reflektim Puno dyshe diskuto n klas T zbrthej numrorin sipas vendvlerave t do shifre. 1. T njoh klasat dhe vendvlerat e klasave te numrori. 2. T zbrthej numrorin e dhn sipas vendvlerave. 3. T operoj me vendvlerat e nj numri. Numratore, libri, et pune.
Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh far vlere ka 1 kub i vogl, 1 shufr, 1 pllak, 1 kub i madh te numratorja? Jepet numri 4567. Prcakto sipas mnyrs s msiprme vlerat e shifrave t numrit. Nxnsit punojn me ushtrimin (rubrikn kujto) n libr. Ndalojn n dy numrat e fundit. Realizimi: Di Dua t di - Msova N numrat e msiprm nxnsi prcakton se far dinte, pra vlerat n klas t thjesht, por nuk di vlerat e klass s mijsheve. - Msuesi ndalon dhe pyet: Pse quhet sistem dhjetor sistemi i numrit n ditt e sotme? Pra n numrin 12030 = 12 kube t mdhenj, 0 pllaka, 3 shufra, 0 kube t vegjl. Pra grupi i mijsheve ka kaluar sistemin e dhjetsheve. Mund t themi se kubi i madh ka 10 mijshe dhe 2 njmijshe. E njjta sqarohet pr numrin 320 437. Konkluzioni: numri 6-shifror ka 2 klasa. Numri 6-shifror
Klasa e mijsheve QM DHM NJM
Klasa e thjesht Q DH NJ
Shih ushtrimin T punojm s bashku me metodn e numratores. Krkohet nga nxnsit t prcaktojn: Pse goglat e numratores jan me ngjyra t ndryshme? far paraqesin goglat e verdha? Po portokallit etj.? Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas Jepet ushtrimi Provo veten. Pasi diskutohet puna e tyre n dyshe, msuesi duke marr prgjigjen e secilit nxns nga dyshet shnon n drras numrat e formuar. Krkohet nga nxnsi pr do numr t formuar t lexoj vendvlern e do shifre. M pas ti radhiti nga m i vogli te m i madhi (ktu bhet dhe krahasimi i tyre). Detyr shtpie: Flet pune, faqe 8.
202
Msimi 4
Tema: Numrori i zbrthyer

Objektivi i prgjithshm: T zbrthej nj numr sipas vendvlerave t shifrave dhe e kundrta, t formoj numrin kur shifrat e tij jan zbrthyer sipas vendvlerave. 1. T lexoj numrat duke i ndar m par shifrat n klasa. 2. T zbrthej numrin sipas vendvlerave t klasave n dy mnyra. 3. T shkruaj numrorin kur ai sht paraqitur n fjali ose si shum e dy vendvlerave. libri, eta e puns.
Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh
Realizim Lexim i drejtuar
Reflektim Puno dyshe diskuto n klas
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - Sa klasa ka nj numr me 6 shifra? Cilat jan ato? Sa shifra ka nj klas? - Emrto vendvlerat e klasave t msiprme. - Lexo 40, 400, 4000, 40000, 400000. - Jepet numri 453972: Ndaje n klasa. Lexoje at. Prcakto vendvlerat e do shifre. - Puno ushtrimin Kujto, faqe 9. Realizimi: Lexim i drejtuar - N cilin vend t numratores s ushtrimit 1 jan shifrat e numrit t dhn? - Duke e pasqyruar n numratore, krkohet nga nxnsit pse numri sht paraqitur si shum e mbledhorve sipas ushtrimit 2. - far sht prdorur n rreshtin e dyt te numri i ushtrimit t dyt? - Cilat jan mnyrat e paraqitjes s zbrthimit t numrorit? Reektimi: Puno dyshe diskuto n klas. - Jepen pr t punuar n dyshe ushtrimi 1, 2 (rubrika Provo veten), ushtrimi 3 (2 t fundit), et pune, faqe 9. - M pas diskutohen n klas prgjigjet. o Pse vlera e 4 sht m e madhe se vlera e 8 te numri? o Njsoj krkohen edhe prgjigjet e tjera t ushtrimit 1. - Ngrihen n drras 6 nxns: tre shkruajn zbrthimin e numrit me mnyrn e numrave me 0 n fund dhe 3 t tjert me shkurtime (simbole). - Sa shifra do t ken numrat e ushtrimit 3 n et pune? Cili sht ai numr? Detyr shtpie: Flet pune, faqe 8 - 9.
203
Msimi 5
Tema: Krahasimi i numrave t mdhenj

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Mendo - Puno dyshe diskuto n klas Reflektim Puno dyshe diskuto n klas T krahasoj numrat e mdhenj duke i dalluar nga numri i shifrave dhe nga vendvlera e shifrave. 1. T krahasoj numrat n baz t numrit t shifrave. 2. T krahasoj numrat me t njjtin numr shifror n baz t vendvlerave. 3. T formuloj rregullat e krahasimit t numrave. libri, eta e puns.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - Msuesi parashtron situatn e ushtrimit (rubrika Kujto). - Krkon nga nxnsi: far do t shkojn pr t plotsuar vlerat e pikave bosh n bosht? Si vijn numrat, nga e majta n t djatht n bosht? Me sa rritet vlera e numrave n boshtin I, II, III? Plotso boshtet. A mund t paraqisni mosbarazimin n secilin bosht me numrat e tyre? - Jepen disa. Realizimi: Mendo Pun n dyshe Diskuto n klas Duke par boshtet e msiprme dhe duke imagjinuar, secili nxns punon numrimet (rubrika Punojm s bashku). M pas diskutojn n dyshe dhe n fund diskutojn n klas. - Sa shifra kan numrat e mposhtm? 900 1000 2000 10000 100000 1000000 Vendos shenjn e mosbarazimit. far v re nga ky shembull? (Prgjigjja krkohet nga nxnsi cilsor.) - Cila sht rruga e par q t krahasohen dy numra natyror t mdhenj? - N ushtrimet e punuara nga nxnsit krkohet rubrika Punojm s bashku. - Si sht numri i shifrave n numrorin e par dhe t dyt n secilin krahasim? - Si sht vlera e njmijsheve e numrit t par n krahasim me t njjtn vler t numrit t dyt? - E njjta krkohet edhe tek ushtrimet e tjera. - far konkluzioni nxjerr pr krahasimin nse numrat kan t njjtin numr shifrash? Reektimi: Puno n dyshe Diskuto n klas Pas msimit bn prmbledhjen e koncepteve t msiprme. I krkohet nxnsit t punoj me ushtrimin (rubrika Provo veten).
204
N drras ndrtohet nj tabel: Vitet 2005 2006 2007 Gjatsia e rrugve 152 000 m 172 500 m 195 000 m
- far kan t prbashkt? Nisu nga vendvlera m e madhe. - Kuzo vendvlern q ndryshon dhe formo mosbarazimet. - far kan t prbashkt numrat n do shtyll t tabels? Puno ushtrimin 5, faqe 10, et pune. Detyr shtpie: Flet pune, ushtrimet 1 - 4, faqe 9 - 10.
Msimi 6
Tema: Krahasimi i numrave t mdhenj

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjeti: Struktura: Evokim Loja T dalloj numrin e vogl nga i madhi te numrat e mdhenj. 1. T dalloj numrin m t vogl nga ai m i madh. 2. T krahasoj numrat e mdhenj n baz t dy kritereve. 3. T prcaktoj rendin e numrave dhe ti krahasoj ata. libri, eta e puns, eta me numra. Reflektim Konkursi
Realizim Mendo - Puno dyshe - Diskuto
Zhvillimi i msimit Evokim: Loja Msuesi ka prgatitur n et t palosura numrat 900, 910... - Krkohet nga nxnsit t marrin njrn prej letrave dhe ta vendosin sipas rendit rrits n dy bashksi. A numrat me tri shifra. B numrat me katr shifra. - M pas krkohet cili sht m i vogli i bashksis dhe cili sht m i madhi i numrave. Realizimi: Mendo Puno n dyshe Diskuto Nxnsit punojn ushtrimet 1, 2, 3 te libri, faqe 11 dhe ushtrimin 2, et pune, faqe 10. Pasi punojn vet - diskutojn n dyshe dhe m pas msuesi krkon diskutime n klas. Ushtrimi 1: - far kan t prbashkt numrat? - Pse numrat jan t ndryshm? - Pse numri 900000 sht m i vogl se 910000 - Si lexohen simbolet , <, >? Ushtrimi 2: - Cili numr sht m i madh te numrat me t njjtin numr shifrash? Ushtrimi 3: - Cili numr sht m i vogl te numrat me numr t ndryshm shifrash? Ushtrimi 2, et pune, krkon prgjigje. Reektimi: Konkursi Klasa ndahet n 4 grupe dhe krkohet nga do grup ti japi prgjigjet e sakta pr 10 t ushtrimit 1, 2 (Provo veten). Pr ushtrimin 2 jepet harta e Shqipris dhe me shifra lartsia e maleve t ndryshme t Shqipris dhe emrat e tyre. N fund prcaktohet grupi m i sakt dhe m i shpejt. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns pr punn e tyre. Detyr shtpie: Flet pune, ushtrimet 1, 3, 4, 5, faqe 10-11.
205
Msimi 7
Tema: Renditja. Vargu numerik

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Pun n grup. Diskuto n klas Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas T rendit numrat sipas nj vargu rrits (ose zvoglues), duke ditur rregulln e kalimit nga nj kuz n tjetrn. 1. T dalloj numrin m t vogl nga ai m i madh. 2. T formoj nj varg numerik rrits ose zvoglues duke dhn tri apo katr kuzat e para. 3. T prcaktoj kriterin rrits ose zvoglues n nj varg dhe ta plotsoj at. eta me numra q formojn nj varg, libri, et pune, et arter.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - Si krahasohen dy numra kur kan numra shifrash t ndryshm? Po kur i kan t njjt? - Plotso vargun e ushtrimit (rubrika Kujto). - Cili sht m i vogl? - Si sht vargu rrits apo zbrits? - Cila vendvler rritet dhe sa? Realizimi: Pun n grup Diskuto n klas Msuesi ka prgatitur 4 zarfe dhe ndan klasn n 4 grupe. Zar I ka numrat 990, 991, ...... 999. Zar II ka numrat 990, 992, ...... 1000. Zar III ka numrat 100, 200, ...... 900. Zar IV ka numrat 1000, 2000, ...... 9000. - Secili grup t hapi zarn. - T radhit numrat nga m i vogli te m i madhi. - Me sa rritet kuza e dyt nga e para, e kshtu me radh. - Ndrto vargun zbrits me kta numra. Puna e dyt: T katr grupet kan hartn e Shqipris ku jan pasqyruar lumenjt dhe gjatsit e tyre. - Ti radhitin ata nga m i madhi te m i vogli. (Kjo pun bhet n nj koh 10). - Prcaktohet grupi m i shpejt dhe m i sakt. Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas - Punohet ushtrimi 1, 2 (Punojm s bashku). - Ushtrimi 1, 2 (provo veten). N fund krkohen prgjigjet nga nxnsit. Vlersimi: Msuesi vlerson punn e grupit tues dhe nxns t veant t planikuar. Detyr shtpie: Flet pune, faqe 11 12.
206
Msimi 8
Tema: Rrumbullakimi i numrave (me afrsi 10)

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Rrugzgjidhje pr t lexuarit n matematik Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas T rrumbullakoj numrat me afrsi 10. 1. T rrumbullakoj numrat me afrsi 10, duke pasur parasysh boshtin numerik. 2. T rrumbullakoj numrat me afrsi 10, duke zbatuar rregullat. 3. T prcaktoj numrin kur sht dhn rrumbullakimi i tij n dhjetshen m t afrt. libri, eta e puns.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh Nj dit t shtun nj familje u nis pr n plazh nga Tirana n Golem (me tren). Fmija i familjes vshtronte tabelat e stacioneve dhe shnonte: Tiran, Vor, Sukth, Durrs, Golem. Si mendoni kur ata kan qen n: - Vor, afr kujt kan qen, Tirans apo Durrsit? - Sukthi afr kujt qyteti ndodhet? - Po n Golem? - Po midis Vors dhe Sukthit? Prgjigjet i jepni ju. Realizimi: Rrugzgjidhje pr t lexuarit n matematik Lexohet tregimi i librit dhe krkohet nga nxnsit: - tregojn pikat pas numrit 17 te fjalia e Drits? - Pse Drita pa mbaruar numrimi shpreh Rreth 20 peshq? - far parashikoni ju me fjaln Sot jeni t ftuar pr drek tek un. - far parashikon autori q un di? N ushtrimin 1 (punojn s bashku). - A mund ti jap prgjigje tani pse Drita tha rreth 20 peshq, duke vshtruar numrin 17 te boshti numerik? - M thoni rreth sa et mund t ket etorja juaj e shtpis? - Jepini zgjidhje problems: 54 et: afrsisht 50 54 et: afrsisht 60 Shnojn n tabel. 17 afrsisht 20 ose 17 20 54 afrsisht 50 ose 54 50 N rastin I: - Sa sht shifra e njsheve? Si sht me 5? - ndodh me shifrn e dhjetsheve kur rrumbullakohet? Po e njsheve? N rastin II: - Sa sht shifra e njsheve? Si sht me 5? - ndodh me shifrn e dhjetsheve kur rrumbullakohet numri? Po e njsheve? - A sht i vrtet konkluzioni juaj me fjalit me t kuqe n libr sipas autorit?
207
Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas - far do t shikojm nse nj numr rrumbullakohet n dhjetshen m t afrt? - Punoni ushtrimin 1, 2, 3.... - N llim krkohet se: - Sa sht numri i nxnsve n klas? - Sa djem jan? Sa vajza jan? Pas punimit n dyshe, msuesja krkon sqarime nga do prgjigje e nxnsve. Vlersimi: N fund msuesi vlerson disa nxns t planikuar. Detyr shtpie: Flet pune, faqe 12.
Msimi 9

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Imagjinat e drejtuar Reflektim Tabela konceptuale T rrumbullakoj numrat natyror me afrsi 100. 1. T rrumbullakoj numrat me afrsi 100, nprmjet boshtit. 2. T dalloj rrumbullakimin e numrave me afrsi 10 dhe afrsi 100. 3.T argumentoj rrumbullakimin me afrsi 100 t numrave. libri, eta e puns.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh Drejtori i shkolls pasi bri statistikn e nxnsve tha: Shkolla jon ka 456 nxns. Sa nxns me afrsi dhjetshe ka shkolla jon? Po me afrsi 100? Vshtro prgjigjen e Agimit dhe t Drits n libr. Cili ka t drejt? Realizimi: Imagjinat e drejtuar Msuesi vizaton n drrasn e zez boshtin, duke lluar nga 0, 100, 200, .... 0 100 200 300 400 500 600 700
- Krkon nga nxnsit disa numra afr: 400: ___; ___; ___; ___; ___; ___; ___; ___ 500: ___; ___; ___: ___; ___; ___; ___; ___ Ather, cili ka t drejt? - Ciln shifr shikoni pr rrumbullakimin e numrit me afrsi 10? - Si mendoni, po pr rrumbullakimin me 100 ciln shifr do t shikojm? - A mund t themi se rregulla sht njsoj me at t afrsis me 10? far ndryshon? 456 500 447 400 - ndodh me shifrn e qindsheve n t dyja rastet kur dhjetshja sht m e vogl se 5 ose m e madhe se 4? Plotso ushtrimin (punojm s bashku).
208
Reektimi: Tabela konceptuale S bashku me nxnsit plotsohet tabela. Lloji i rrumbullakimit 10 m t afrt 100 m t afrt Shifra q shikohet njshet dhjetshet Kushtet e shifrs <5 >4 <5 >4 Rrumbullakimi dhjetshe paraardhse dhjetshe pasardhse qindshe paraardhse qindshe pasardhse
N baz t tabels krkohet t punojn ushtrimet 1, 2, faqe 14, n libr. Vlersimi: Msuesi vlerson nxnsit e parashikuar. Detyr shtpie: Flet pune, faqe 13. Jepen udhzime pr ushtrimin 7, 8 dhe 9. Ushtrimi 7 dhe 8: 267 + 342 = 609 300 + 300 = 600 9 Ushtrimi 9: 546 + 38 584 (10) 580 (100) 600
Msimi 10

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Imagjinata e drejtuar Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas T rrumbullakoj numrat natyror me afrsi deri 1000. 1. T rrumbullakoj numrat me afrsi 1000, me ann e boshtit. 2. T rrumbullakoj numrat me afrsi 1000, me ann e rregulls. 3. T prcaktoj numrin kur sht dhn rrumbullakimi i tij deri n mijshen m t afrt. libri, eta e puns.
Zhvillimi i msimit: Evokimi: Stuhi mendimesh Krkohen nga nxnsit rregullat e rrumbullakimit me 10, 100 m t afrt. Cila shifr shikohet? Si vepron kur shifra prkatse sht m e vogl se 5 dhe m e madhe se 4? Krkohet t plotsohet ushtrimi (rubrika Kujto), n libr, faqe 15. Realizimi: Imagjinata e drejtuar Qyteti i Leskovikut ka 6284 banor.
209
Drita tha: Ai ka afrsisht 6000 banor. A ka t drejt Drita? 0 1000 2000
Plotso boshtin. Prcakto ku i takon numri 6284, afr 6000 apo 7000. Pra 6284 6000, pra numri sht rrumbullakosur afrsisht n 1000 m t afrt. A mund t formulosh nj rregull pr rrumbullakimin e numrit n 1000 m t afrt? Cila shifr do t vihet re? Cilat jan kushtet e rrumbullakimit? Prcakto disa numra afr numrit 7000. Plotso fjalit e librit n faqen 15.
Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas - Cila shifr vendos pr rrumbullakimin: a. me 10 b. me 100 c. me 1000 - Puno ushtrimin (rubrika Provo veten), n faqen 15, n libr dhe ushtrimin 5, n et pune, faqe 14. Vlersimi: Msuesi vlerson nxnsit e planikuar dhe i motivon ata duke i bashkuar dhe detyrat e shtpis. Detyr shtpie: Flet pune, faqe 14, ushtrimi 1, 2, 3, 4, 6, 7. Sqarohet ushtrimi 7 (duke prdorur vetin e prdasimit).
Msimi 11
Tema: Si ti zgjidhim problemat

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Lexim i drejtuar Reflektim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas T zgjidh nj problem me ann e nj rruge t plot analize. 1. T prcaktoj t dhnat dhe t panjohurat e nj probleme. 2. T kaloj n 5 hapat e zgjidhjes s nj probleme. 3. T analizoj dhe t zgjidh problemn n mnyr logjike. libri, eta e puns.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh far paraqesin diagramet e Venit?
235 kg
134 kg
132 kg
120 m2
220 m2
210
Lexohet problema dhe krkohet: A ka t dhna t panevojshme n problem? Cilat jan t dhnat e problems? far krkon problema? Si duhet t veprosh pr t zgjidhur problemn?
Realizimi: Lexim i drejtuar Lexohen dy hapat q do t ndiqen pr zgjidhjen e problems dhe pr do hap krkohet nga nxnsit: Se far kupton autori me kt fjali? Sa krkesa mund t ket nj problem? (N rastin ton sa ka?) do t thot t dhna t fshehta? P.sh.: Pr nj jav punoi 200 dynym tok. 1 jav = 7 dit do hap q pasqyron libri i bhet analogji me zgjidhjen e problems. Reektimi: Mendo Puno dyshe Diskuto n klas Me diagramet e paraqitura n EVOKIM nxnsve u krkohet: 1. Formimi i nj probleme. 2. Zgjidh at duke kaluar 5 hapat. Klasa ndahet n 2 grupe n mnyr q: Dyshja e par Grupi I Dyshja e dyt Grupi II Ku: Grupi I Diagrami 1 Grupi II Diagrami 2 N fund ngrihen 2 nxns pr diskutim n klas. Krkohet: - far kan t prbashkt problemat e grupit I? Po II? - A ndryshojn veprimet e problemave te grupi I? Po te II? Vlersimi: N fund msuesi vlerson nxnsit e planikuar. Detyr shtpie: Flet pune, faqe 15.
Msimi 12
Tema: Problema
Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Lexim i drejtuar Reflektim Puno n grup Diskuto n klas T zgjidh problemn duke u bazuar n 5 etapat. 1. T zgjidh problemat me nj veprim. 2. T zgjidh problemat me dy veprime, me rrugn e analizs. 3. T zgjidh problemat me m shum se dy veprime, me rrugn e logjiks. libri, eta e puns.
211
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - Cilat jan rrugt n t cilat kalon zgjidhja e problems? - Cilat jan disa t dhna t fshehura? - Cilat jan t dhnat e panevojshme? Realizimi: Lexim i drejtuar Lexohet problema dhe m pas shkputet vshtrimi n libr dhe krkohet nga nxnsit: - Cila sht e dhna e panevojshme? - Cila sht e dhna e fsheht ? far supozon ajo? - Cilat jan t dhnat? - far krkohet nga problema? M pas vazhdohet leximi dhe krkohet nga nxnsit se a jan prgjigjet e tyre n libr. M pas krkohet: - Cili sht veprimi q kryhet? - Cila sht prgjigjja e plot? - Prsri lexohet zgjidhja e problems dhe krahasohen prgjigjet e nxnsve me ato t librit. Reektimi: Puno n grup Diskuto n klas Klasa ndahet n tri grupe. Secili grup merr problemn a, b, c n faqen 17 dhe krkohet nga secili grup t ndiqen pyetjet e msiprme dhe t zgjidhen problemat. N fund tri punimet varen n mur dhe bhet vlersimi se cili grup ka vepruar m mir. Vlersimi: Msuesi vlerson punn e disa nxnsve q ka planikuar. Detyr shtpie: Problema 1, 2, 3, faqe 15 16, et pune.
Msimi 13
Tema: Ushtrime dhe problema

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Konceptet: T prcaktoj sakt vendvlerat e numrave t mdhenj, t krahasoj numrat, t zgjidh problemat. 1. T lexoj numrat e mdhenj dhe t prcaktoj vendvlerat e tyre. 2. T prcaktoj vendvlerat e numrit, t krahasoj numrat, t zgjidh problemat me 2 veprime. 3. T prcaktoj vendvlerat e do shifre te numrat dhe t zgjidh problema me m shum se dy veprime. numratore, libri, eta e puns. Vendvlerat e nj numri t madh, m i madh, m i vogl, hapat e zgjidhjes s nj probleme.
Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas
Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh Jepet numri 217 940, vendos do shifr sipas vendit prkats n numratore.
212
- Krahaso numrat: 7485 7545 - Cilat jan hapat ku kalon zgjidhja e nj probleme? Realizim + Reektim: Mendo Puno dyshe Diskuto n klas Msuesi jep ushtrimin 1, 2, 3, faqe 18-19, n libr. - Nxnsit mendojn dhe punojn n dyshe sipas bankave. Msuesi vzhgon punn e nxnsve dhe bashkpunimin e do dyshe nxnsish. Pasi shikon q nxnsit kan prfunduar pun n dyshe, hedh pr diskutim prgjigjet e ushtrimeve. - N ushtrimin 1 krkon q do shifr e numrit t zj pozicion te numratorja. - N ushtrimin 1/b krkohet prgjigjja pse sht e sakt ose e gabuar. - N ushtrimin 2 ngre nxns t nivelit 1 pr leximin e numrave dhe krkohet: o far kan t prbashkt kta numra? o Cila vendvler sht e njjt te numrat apo n 2, 3 numra? o Cili sht m i vogl dhe pse? o Cili sht m i madh dhe pse? - N ushtrimin 3: o do t thot ndryshes? o do t thot 5-shim? o A mund t shkruajm 357- 463? Pse? M pas msuesi ndan klasn n 4 grupe, ku secili grup merr pr zgjidhje prkatsisht problemat 1/a, 1/b, 2/a, 2/b. - Nxnsve u krkohet t ndjekin rrugn e zgjidhjes s nj probleme. - Prsri msuesi u kujton nxnsve pyetjet dhe hapat e zgjidhjes s nj probleme. - N fund nga do grup 1 nga nxnsit bn diskutimin n klas pr zgjidhjen e problemave. Vlersimi: Msuesi vlerson dhe motivon nxnsit q ka planikuar pr vlersim. Detyr shtpie: Flet pune, faqe 16. - Sqaro ushtrimin 2, 3. - Konceptet tek ushtrimi 2 Kthe nga fjali n simbole dhe anasjellas.
Msimi 14
Tema: Thyesat
Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Konceptet: T gjej pjesn e nj numri, nprmjet rolit q kan gjymtyrt e nj thyese. 1. T prcaktoj rolin e do gjymtyre n thyes. 2. T gjej pjesn e nj numri. 3. T argumentoj gjetjen e pjess s nj numri. libri, eta e puns, okollat, pica, plastelin, mjeti didaktik i thyesave. thyes, emrues, numrues, ndarja e gurs n pjes t barabarta, Reflektim Minitest
Evokim Stuhi mendimesh
Realizim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas
213
pjesa e nj numri. Struktura: Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh - Me plastelin t formohen 5 pica. - Ndani klasn n 5 grupe me nxns t ndryshm. - Ndani picn n mnyr t barabart. - pjes e pics i takon secilit nxns n do grup? P.sh. 1/4, 1/8, 1/12, 1/16, .... - sht numri 4, 8, 12.... n thyes? - tregon ai numr n secilin rast? - pjes u takon 2 nxnsve, 3 nxnsve, 5 nxnsve, t do grupi? 2/4, 3/8, 5/12........ - sht numri 3, 5, .... te thyesat? - tregojn ata te thyesat? - Jepet pica: o A mund t themi se njri merr 1/3 e pics? Pse? - Plotso rubrikn Kujto n libr. Realizimi: Mendo Puno n dyshe Diskuto n klas N llim msuesi u bn t qart nxnsve q ju n fund t ors duhet t dini: 1. T paraqisni thyesn sipas gurs. 2 . T ngjyrosni pjest e gurs kur sht dhn thyesa. 3. T gjeni pjesn e nj numri. M pas lihen nxnsit t punojn me ushtrimet 1, 2 (t rubriks Punojm s bashku) dhe 1, 2, 3 (t rubriks Provo veten). - Msuesi her pas here i kujton nxnsit se: a. tregon emruesi i thyess. b. tregon numruesi i thyess. c. Cila sht natyra e ndarjes s nj gure q t pasqyroj thyes. - Pas puns n dyshe, msuesi krkon nga nxnsit nj diskutim me prgjigjet e ushtrimeve. - Msuesi kmbngul n sqarimin pr do prgjigje. M pas u krkon nxnsve t hapin etn e puns, n faqen 17, ushtrimi 4. - Pse jan thyesat e pasakta? - N ushtrimin 3 (rubrika Provo veten), msuesi i krkon nxnsit: - do t thot fjala ndarje n matematik? - tregon kllapa tek ushtrimi 3? - A mund t m shprehni me fjali se si veprojm pr t gjetur pjesn e nj numri? 1. Prcakto thyesn sipas gurs s hijezuar. 2. Ngjyros n gur sipas thyess s dhn.
Reektimi: Minitest
214
Msimi 15
Tema: Thyesa t barabarta. Formimi i tyre.

Objektivi i prgjithshm: T gjej thyesa t barabarta me nj thyes t dhn duke shumzuar (ose pjestuar) t dyja gjymtyrt e thyess me t njjtn thyes. T gjej thyesa t barabarta me nj thyes t dhn duke shumshuar me t njjtin numr t dyja gjymtyrt. T gjej thyesa t barabarta me nj thyes t dhn duke pjestuar me t njjtin numr t dyja gjymtyrt. T zgjidh problema me gjetjen e pjess s nj numri. thyesa t barabarta, thyesa plotsuese. mjete didaktike t thyesave, thyesa plotsuese.
Niveli 1 Niveli 2 Niveli 3 Konceptet: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh
Realizim T nxnt n bashkpunim
Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh Jepet gura. - pjes e gurs sht e vijzuar? - pjes e gurs sht e pavijzuar? - far prfaqsojn t dyja thyesat e msiprme? Jepen gurat. - N sa pjes t barabarta sht ndar rrethi n do rast? - pjes e gurs sht vijzuar pr do rast? - far v re nga gura e msiprme? Realizimi: T nxnit n bashkpunim Klasa ndahet n 4 grupe. N secilin grup jepet nj rreth (i njjt) kartoni. Grupi I Prcakto me vijzim e rrethit. Grupi II Prcakto me vijzim 2/4 e rrethit. Grupi III Prcakto me vijzim 4/8 e rrethit. Grupi IV Prcakto me vijzim 8/16 e rrethit. Pas puns praktike q bjn t katr grupet, msuesi vendos njri sipr tjetrit pjesn e secilit grup. - far vini re? - Si jan thyesat ndrmjet tyre? M pas shkruhet n drras: 1 2 4 8 ___ = ___ = ___ = ___ = ___ = ___ = ___ 2 4 8 16 - Vazhdo dhe me tri thyesa t tjera. - Shiko emruesin dhe numruesin e thyess s dhn, sa her rriten ata n seciln thyes t mpasme? - Shkruaj nga e kundrta: 8 4 2 1 ___ = ___ = ___ = ___ = ___ = ___ = ___ 16 8 4 2
215
Sa her zvoglohet numruesi, emruesi i thyess s dhn me at q vjen pas? - Si mund t prftohen thyesat e barabarta me nj thyes t dhn? - Cila sht skema q ndihmon n gjetjen e pjess s nj numri? Kjo pyetje gjen zbatim n problemn e faqes 23, n libr. Reektim: Puno dyshe Diskuto n klas - Nxnsve u jepen pr t punuar n dyshe ushtrimet 1, 2, 3, m pas diskutohen prgjigjet e tyre. Vlersimi: N fund msuesi vlerson disa nxns t planikuar. Detyr shtpie: Flet pune, faqe 18.
Msimi 16
Tema: Krahasimi i thyesave
Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar:
Objektivi i lart: Mjete: Konceptet:
T krahasoj dy thyesa sipas kritereve t tyre. 1. T krahasoj thyesat me 1. 2. T krahasoj thyesat me dy kushte: a. me emrues t barabart b. me numrues t barabart. 3. T krahasoj thyesat me emrues t ndryshm dhe numrues t ndryshm, me ann e gurs. libri, eta e puns, shkumsa me ngjyra. thyesa t barabarta me 1; thyesa m t vogla se 1; thyesa m e vogl; thyesa m e madhe.
Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim T nxnt n bashkpunim Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh Jepet boshti: 1 5 0 1 2 - Vazhdo t emrtosh dhe pikat e tjera n bosht. - Si jan 1/5, 2/5, 3/5,.... n krahasim me 5/5 ose 1? - Si jan numruesit e thyesave t msiprme me emruesin? - A mund t formulosh nj rregull se kur thyesa sht m e vogl se 1? - A mund t themi se si sht numruesi dhe emruesi te thyesa 5/5 = 1? - A mund t formulosh nj rregull se kur thyesa sht e barabart me 1? Po m e madhe se 1? Klasa ndahet n 4 grupe me detyra t njjta: 1, 3 dhe 2, 4. Paraqisni thyesat n gur dhe n bosht, pastaj krahasoni: Grupi 1 3/8, 5/8, 1/8 Grupi 3 2/7, 3/7, 5/7 E njjta krkes pr: Grupi 2 2/5; 2/7 Grupi 4 5/7; 5/9
216
M pas, pasi t merren prgjigjet e nxnsve, krkohen prgjigjet e ktyre pyetjeve: - Si jan emruesit e thyesave n grupet 1 dhe 3? - far vini re? - A mund t formuloni nj rregull? - Si jan numruesit e thyesave n grupet 2, 4? - far vini re? - A mund t formuloni nj rregull? Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas Pasi prmblidhen 5 rastet e krahasimit i krkohet nxnsit t punoj me ushtrimet 1, 2, 3, 4, faqe 24, n libr. N fund prgjigjet e ushtrimeve diskutohen n klas dhe nxnsit korrigjojn gabimet e tyre. Vlersimi: N fund t ors msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: Flet pune, faqe 19.
Msimi 17-18
Tema: Thyesa zbavitse

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: T zbatoj njohurit e marra pr thyesat n situata t ndryshme. 1. T prcaktoj thyesn me gurn e dhn. T krahasoj thyesn me 1. T njoh se n cilin rast ndarja e gurs paraqit thyes. 2. T paraqit thyesn e dhn n gur. T plotsoj gjymtyrn e thyess s barabart kur sht njra gjymtyr. T emrtoj ndarjen e hijezuar n disa mnyra. T krahasoj thyesat e dhna. T gjej pjesn e nj numri. 3. T zgjidh problemat me gjetjen e pjess s nj numri. libri, eta e puns. thyesa; thyesa t barabarta; krahasimi i thyesave; pjesa e nj numri.
Objektivi mesatar:
Objektivi i lart: Mjetet: Konceptet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh
Reflektim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas
Zhvillimi i msimit Evokimi: Prvijim koncepti - Cili koncept kryesor sht prmendur n kt kapitull? duke shumzuar me t njjtin numr duke pjestuar me t njjtin numr emruesi sipas emruesit t njjt
mnyrat e marrjes s thyesave t barabarta
mny
rat e
sim kraha
it
sipas numruesit t njjt m t vogla se 1
Thyesat:
llojet elementet
t barabarta me 1 m t mdha se 1 numruesi
217
Realizimi + Reektimi: Mendo Puno dyshe Diskuto n klas - Bhet nj prmbledhje e koncepteve t kaluara n konceptin e thyesave. Ora I-r: ushtrimet 1, 2, 3, 4. Konceptet: 1. Paraqitja e gurs me thyes. 2. Ngjyrosja e gurs kur sht dhn thyesa. 3. Marrja e thyesave t barabarta. (plotsim t katrs s prpjesshme) Ora II-t: Ushtrimet 5, 6, 7, 8, 9, 10. Konceptet: 1. Krahasimi i thyesave 2. Gjetja e pjess s nj numri. 3. Marrja e thyesave t barabarta nprmjet gurs. 4. Problema. Pasi prfundon dhe bashkpunimi n dyshe, msuesi krkon t diskutohen n klas prgjigjet e ushtrimeve duke i argumentuar n baz t njohurive t marra. - Kujdes me pjest e padukshme t kubit (ushtrimi 1). - Kujdes me plotsimin e gjymtyrs s panjohur n barazimin e thyesave. (Shiko cili veprim sht prdorur pr gjymtyrn e njohur. Mos ndrysho operatorin.) - Kujdes n krahasimin e thyesave. (atje ku nuk zbatohet asnj rregull prdor rregulln e marrjes s thyesave t barabarta) P.sh.: 3 9 ___ ___ .3 11 33 9 9 ___ ___ 33 33 - Pse vendoset shenja = n thyesat e ushtrimit 10? - Pse gurat nuk paraqesin thyesa (ushtrimi 9)? - Te problema (ndiq hapat e zgjidhjes s saj). - Cilat jan dy mnyrat e gjetjes s nj numri? (ushtrimi 7) N fund t ors msuesi vlerson disa nxns duke i motivuar ata. Detyr shtpie: Ora I Ushtrimet 1, 3, 4, faqe 20, et pune. Ora II Ushtrimet 2, 5, faqe 20, et pune. .3 Problema shtes pr nxnsit cilsor: 1. Agimi kishte 500 lek. N librari ai shpenzoi 3/5 e lekve. Pjesn tjetr e shpenzoi n mbltore. Sa lek shpenzoi ai n mbltore? pjes e lekve jan ato? 2. Duke ditur se 3/5 e shishes prbjn 3L, sa litra nx shishja? 3. Nj tren ka 6 vagon. N nj vagon mund t udhtojn 80 pasagjer. Nse jan zn 7/8 e t gjitha vendeve t trenit, sa vende jan t lira? Ushtrime 1. Thyesat e mposhtme vendosini n vendin e duhur. 1 , 7, 9 , 18 , 13 , 1 , 105 , 24 , 55 , 3 5 9 15 12 34 105 36 55 thyesat e = 1 thyesat > 1
7 , 7
5, 6
2 , 7
36 , 16
thyesat < 1 2. Jepen thyesat: vogla te m e madhja. 3, 8 2, 2 1 , 8 7, 8 1 , 4 3, 4 5, 8 2, 4 Radhiti nga m e
218
Msimi 19
Tema: Numrat me shenj

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Konceptet: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Imagjinata e drejtuar Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas T njoh numrat e plot. 1. T prcaktoj n bosht numrat e plot. 2. T prdor numrat e plot n jetn e prditshme. 3. T argumentoj ekzistencn e numrave negativ. numra pozitiv; numra negativ; numra t plot. termometr ambienti; libr; et pune.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - Cilat jan dy bashksit e numrave q jeni marr deri tani n matematik? - Plotso. Numrat natyror
Thyesat Numrat e plot - Si mendoni, n ciln bashksi sht zgjidhja e ktij veprimi? - A i njihni numrat e plot? 35=
Realizimi: Imagjinata e drejtuar Imagjinoni veten tuaj n ditt e dimrit pran televizorit. Spikerja jep temperaturat e ulta dhe t larta n rrethet e vendit ton. - Cilat jan shifrat q prdor ajo pr temperaturat e ulta n Kuks, Dibr? - Me far jan t shoqruar kta numra? - Ku ndryshon 2 nga 2? Pra prve numrave natyror, n jet prdoren edhe numra t shoqruar me - prpara q quhen numra negativ. - Jepni shembuj t tjer. - M pas pasqyrohet bashksia e numrave t plot.
numra t plot
numra negativ
numra 0
numra pozitiv
219
- Si pasqyrohen ata n bosht? -2 -1 - Plotso pikat e tjera n bosht. - Si mendoni, si mund t paraqitet thellsia nn nivelin e detit dhe lartsia mbi nivelin e detit? - Vzhgohet termometri i ambientit. - Ku jan vendosur numrat negativ? Po numrat pozitiv? Reektim: Puno dyshe Diskuto n klas Pasi bhet nj prmbledhje se kur prdoren numrat e plot, nxnsve u krkohet t punojn n dyshe ushtrimet 1, 2, n libr, faqe 28, ushtrimin 5, n et pune, faqe 21. M pas diskutohen prgjigjet e ushtrimeve. Cilat fjal pasqyrohen me _, thellsia apo lartsia? Argumentohen prgjigjet po ose jo tek ushtrimi 5, eta e puns, faqe 21. 0 1 2
Detyr shtpie: Ushtrimet 1, 2, 3, 4, 6, faqe 20-21, te eta e puns.
220
TEST
Kreu I - Kuptimi mbi numrin
Objektivat pr kt kapitull: 1. Shkrimi i numrit egjiptian. 2. Shkrimi i numrit romak. 3. Shkrimi i numrit n tabel ose numrator (me 6 shifra). 4. Zbrthimi i numrit (me 6 shifra). 5. Krahasimi i numrit (numrat e mdhenj). 6. Plotsimi i vargut numerik. 7. Rrumbullakimi i numrit n 10, 100, 1000 m t afrt. 8. Kuptimi i thyess sipas gurs. 9. Ngjyroja e gurs kur sht dhn thyesa. 10. Formimi i thyesave t barabarta. 11. Gjetja e pjess s nj numri. 12. Krahasimi i thyesave. 13. Paraqitja e numrave me shenj n boshtin numerik. 14. Problema. 1. Paraqit si egjiptiant numrin 345. 2. Paraqit si romakt numrin 290. 3. Plotso tabeln. Klasa e mijsheve QM 3 DHM 2 2 NM 5 6 Q 6 0 Klasa e thjesht DH 0 7 NJ 4 9 607541 92054 4. Vendos shifrat e numrit te numratorja. 3 8 7 6 9 5 (1 pik) (1 pik) (1 pik) (4 pik) Numrori i rregullt
QM
DHM
NJM
DH
NJ (2 pik)
5. Zbrthe numrin. 375 436 = 300000 + ____ + ____ + ................. = 3 QM + ____+ ____ +.............. 6. Vendos shenjn <, >. 35 234 752 358 134 305 752 158
(2 pik)
7. Plotso vargun me 3 kuza. 95; 97; 99; ___; ___; ___. 8. Rrumbullako numrin 9269 n 10, 100, 1000 m t afrt.
(1 pik)
(3 pik)
221
9. Vendos thyesat. Plotso.
( 2 pik)
_____ = _____
10. Ngjyros gurn sipas thyess.
(1 pik)
3 8
11. Plotso vendet bosh. . a. 2 3 = 10 .... b. 12 15 = .... 5
(2 pik)
12. Gjej. 2 e 35 = 5 13. Vendos shenjn <; >; =. 5 2 5 1; 1; 5 7 3 2 7 5 ; 7 2 7 2 ; 3 2 11
(2 pik)
1;
(6 pik) 4 ; 22
14. Plotso boshtin, pastaj fjalit. -1 0 1 2 sht ....................... se 5 0 sht ....................... se 1 3 sht ..................... se 1
(4 pik)
15. Problem. (4 pik) Babai vendosi q 1000 lek ti shpenzonte pr Mirn. Ajo i krkoi babait t shpenzonte 7/10 e tyre pr blerje librash, kurse 2/10 e tyre pr mblsira. Sa lek i mbetn Mirs pa shpenzuar?
Ushtrimi Pikt
1 1
2 1
3 4
4 1
5 2
6 2
7 1
8 3
9 2
10 1
11 2
12 2
13 6
14 4
15 4
Shuma 34
Vlersimi
Nota Pikt
4 0-7
5 8 13
6 14 18
7 19 23
8 24 28
9 29 31
10 32 - 34
222
Kapitulli
II
VEPRIME ME NUMRAT
Msimi 1 Tema: Mbledhja e numrave. Vetia e ndrrimit
Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Konceptet: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Rrugzgjidhje pr t lexuarit n matematik Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas T kryej veprimet e mbledhjes me m shum se dy mbledhor, duke zbatuar vetin e ndrrimit. 1.T prdor vetin e ndrrimit n shumn e 3 numrave. 2. T prdor vetin e ndrrimit n m shum se dy mnyra, te mbledhja e 3, 4 numrave. 3. T zbrthej numrin n disa mbledhor. vetia e ndrrimit te veprimi i mbledhjes; emrtimi si shum t disa mbledhorve t nj numri. libri, eta e puns.
Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh Msuesi krkon nga nxnsit: Sa nxns ka rreshti I? M pas u krkon nxnsve t rreshtit I t ndryshojn vendin dhe pyet: Sa nxns ka tani rreshti i par? far u ndryshua tek nxnsit? far nuk u ndryshua te nxnsit? far shpreh kjo loj n veprimin e mbledhjes? A mund ta shpreh me fjal ndokush? Realizimi: Rrugzgjidhje pr t lexuarit n matematik. Nxnsit llojn t lexojn problemn e Alms n libr dhe prgjigjen e Agimit. Didi habitet: o Sa shpejt! o Si e bre? Si mendoni ju fmij, pse autori i ka dhn prgjigjen (shih n libr). far supozon autori q ju dini n kt rast? Pse i sht ndrruar vendi numrit 1000? Fillojm rubrikn Punojn s bashku. Si veprojm pr t mbledhur disa numra? ndodh n kolonn II? tregojn shigjetat e kuqe n libr? tregon prfundimi 285 te t dyja kolonat? Sa sht shuma n kt rast? Pse? M pas kalon n praktik. Sa nxns jemi? Ngre nj nxns e numron nga rreshti i 1-2-3.
223
Ngre nj tjetr q numron nga 2 1 3. Ngre nj tjetr q numron 3 2 1. Si sht prgjigjja e tre nxnsve? Pse?
Reektim: Puno dyshe Diskuto n klas U jepet nxnsve puna n dyshe e ushtrimit 1, 2, 3, faqe 30, n libr. M pas diskutohen me nxnsit kto shtje. - Prgjigjet e nxnsve jan t njjta, pavarsisht mnyrs s rreshtimit t mbledhorve. - N ushtrimin 3 jepen mbledhor t ndryshm. Por far nuk kemi ndryshuar? Vlersimi: N fund t ors msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: Ushtrimi 2, 3, et pune, faqe 22.
Msimi 2
Tema: Mbledhja e numrave. Vetia e shoqrimit

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Koncepte: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Lexim i drejtuar Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas T njehsoj shumn duke prdorur vetin e shoqrimit dhe shprndarjes. 1. T njoh vetit e shoqrimit dhe shprndarjes. 2. T prdor kto dy veti pr t gjetur n mnyr m t shpejt shumn e disa numrave. 3.T prdor vetit e msiprme pr zgjidhjen e problemave t ndryshme. numra miq; vetia e shoqrimit te mbledhja, vetia e shprndarjes te mbledhja. libri, eta e puns.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - A e njihni vetin e shoqrimit te mbledhja? Msuesi ngre tri grupe nxnsish dhe pyet: Grupi I (5 nxns) Grupi II (3 nxns) Grupi III ( 8 nxns) - Sa nxns kam ngritur gjithsej? M pas grupi I dhe grupi II formojn nj grup m vete dhe pyet prsri: - A do t ndryshoj shuma e nxnsve? far ndryshova? M pas grupi II dhe grupi III formojn nj grup m vete dhe prsri pyet: - Po n kt rast far ndryshova dhe far nuk ndryshon? - far shpreh kjo loj q kryem? - Paraqiti me shprehje. 5 + 3 + 8 = 16 (5 + 3) + 8 = 16 5 + (3 + 8) = 16
224
Realizimi: Lexim i drejtuar Lexojm n libr se jan numrat miq. M pas krkohet nga nxnsit (kujdes me 100, 1000): - M jepni t gjith numrat miq 1-shifror. - Jepen disa 2-shifror, 3-shifror dhe gjeni mikun e tyre. 24; 37; 99 miqt (...............................) 121; 234; 99 miqt (..............................) - far shikoni te shifra e njsheve n numrat e msiprm? - Si mendoni, ka mik numri 0? - Si mendoni, se n rastin e shums 23 + 56 + 7 + 4 autori ka kaluar n kt mnyr (23 + 7) + (56 + 4) =? Pse kta numra t shoqruar? M pas lexohen ushtrimet 1, 2 rubrika Punojm s bashku dhe nga nxnsit krkohet: - Pse sht prdorur 2-ngjyrshi tek ushtrimet 1, 2? - far shpreh mnyra me jeshile n shumn e tre numrave? - far shpreh mnyra me portokalli n shumn e dy numrave? - Argumentoni prgjigjet e shembujve n faqen 32 t librit. Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas Jepet ushtrimi 2. Krkohet nga nxnsi ti kryej veprimet n shtyll, m pas veprohet me t tri veprimet n mnyr t shpejt. - Krkohet t plotsoj kllasterin. Vetit e mbledhjes
vetia e shprndarjes
vetia e shoqrimit
vetia e ndrrimit
Vlersimi: N fund, msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimi 1, 4, et pune, faqe 22.
Msimi 3-4
Tema: Algoritmi i mbledhjes n rresht dhe n shtyll

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Konceptet: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh T njehsoj shumn e dy numrave t mdhenj duke zbatuar algoritmin e mbledhjes n rresht dhe mbledhjes n shtyll. 1. T zbrthej numrin sipas vendvlerave dhe ti mbledh ato. 2. T ndjek hapat e gjetjes s shums me algoritmin n rresht dhe n shtyll. 3.T zbatoj mnyrat e algoritmit t mbledhjes n problemat matematikore. algoritmi, algoritmi i mbledhjes n rresht, algoritmi i mbledhjes n shtyll. libri, eta e puns.
Realizim Shpjegim i prparuar
225
Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh Jepet numri 234 735: - Prcakto vendvlerat e do shifre. - Zbrthe me dy mnyra: 234 735 200 000 + 30 000 + 4 000 + 700 + 30 + 5 234 735 2QM + 3DHM + 4M + 7Q + 3DH + 5NJ Mblidh n shtyll: 425 + 535 = Realizimi: Shpjegim i prparuar - N llim sqaron fmijt se do t thot fjala algoritm. - M pas shpjegon se cilat jan 2 mnyrat e algoritmit t mbledhjes. Paraqit me skic: o algoritmi n rresht Algoritmi i mbledhjes: o algoritmi n shtyll - Cilat jan hapat q ndiqen n do mnyr? - Ndiqni t dyja mnyrat dhe prcaktoni se cila sht mnyra m e shkurtr q prdoret. Shpjegimi merret me shembullin e librit dhe t strukturuar n drrasn e zez. N drras prcaktohen dy mnyrat dhe shkurt mnyra e dyt ku nxnsi t nxr n mnyr vizuale. Mnyra I. Algoritmi i mbledhjes n rresht (ora I-r msimore). Shuma = 3254 + 4539 3254 3M + 2Q + 5DH + 4NJ + 4539 4M +5Q + 3DH + 9NJ --------------------------------------------3254 + 4539 = 7 000 + 700 + 80 + 13 = 7 000 + 700 + (80 + 10) + 3 7793 = 7 000 + 700 + 90 + 3 Pra: 3254 + 4539 = 7793 Rrugt: 1. Zbrthe numrat me shkurtime duke i vn njri pas tjetrit. 2. Mblidh rendet prkatse dhe pasqyro gjat shumn e tyre. 3. Mos lejo grupime n nj rend. 4. Zbato shprndarjen dhe shoqrimin e mbledhjes. 5. Formo numrin e shums s rendeve. 6. Jep prgjigje.
Mnyra 2: Algoritmi i mbledhjes n shtyll (ora II-t msimore). 3254 + 4539 = 3254 + 4539 13 80 700 7000 7793 Kjo mnyr paraqitet shkurt: 3254 + 4539 7793
Rrugt: 1. Vendosi n shtyll sipas rendeve. 2. Mblidh rendet duke lluar nga njshet dhe vendosi n shtyll t radhitura njra nn tjetrn. 3. Mblidh shumat e rendeve n shtyll dhe jep prgjigje.
226
Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas U jepen nxnsve t punojn ushtrimet 1, 2, 3 dhe m pas diskutohen prgjigjet n klas duke argumentuar secili nxns q ngrihet. - Kujdes n mnyrn I pr shprndarjen e grupit kur kalon rendin e tij. - N problem krkohen hapat e zgjidhjes s nj probleme dhe krkesat t formuluara mir. Vlersimi: N fund, msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: Ora I 1, 2, et pune, faqe 23. Ora II 3, 4, 5 et pune, faqe 23.
Msimi 5-6
Tema: Veprime zbavitse

T prcaktoj njohurit mbi zbrthimin e numrit, mbi zbatimin e algoritmeve t mbledhjes n rresht dhe shtyll. 1. a. T zbrthej numrat sipas vendvlerave. b. T gjej shumn sipas algoritmit t mbledhjes n shtyll. 2. a. T gjej shumn sipas algoritmit t mbledhjes n dy mnyra. b. T kryej mbledhjen me ann e vetive t ndrrimit, shoqrimit. 3. a. T kryej shumn e disa numrave n mnyr t shpejt, duke shoqruar numrat miq. b. T zgjidh problemat n mnyr logjike. zbrthim, algoritmi i mbledhjes n rresht, shtyll; vetia e ndrrimit, shoqrimit, mbledhja; numrat miq. libri, eta e puns.
Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart:
Konceptet: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh
Reflektim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas
Shnim: Strukturat Realizim + Reektim shkrihen n nj kto or sepse jan koncepte t njohura nga nxnsit. Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh Ort Konceptet: Ora I 1. Zbrthimi i numrit. 2. Algoritmi i mbledhjes n rresht. 3. Algoritmi i mbledhjes n shtyll. 4. Njehsimi i shums duke prdorur vetin e ndrrimit. Ora II 1. Njehsimi i shums duke prdorur vetin e ndrrimit dhe shoqrimit, duke shoqruar numrat miq. 2. Krahasimi i shums s dy numrave. 3. Paraqitja e nj numri n coptim n rresht dhe n shtyll. 4. Zgjidhje problemash.
227
Pyetjet pr strukturn I msimore pr do koncept. - Jepet numri 425475: o Trego vendvlerat e shifrave. o Zbrthe me mbledhor sipas grupvlerave. o Pasqyro me shkurtime kt shum. - far koncepti prdor mnyra e algoritmit t mbledhjes n rresht? - Si veprohet n algoritmin e mbledhjes n shtyll? - far thot vetia e ndrrimit n mbledhje? - far thot vetia e shoqrimit t veprimit t mbledhjes? - Cilat jan dy mnyrat e krahasimit t dy numrave natyror? - do t thot numrin coptoje n rresht dhe n shtyll? - Cilat jan hapat q ndiqen pr zgjidhjen e nj problemi? Realizimi + Reektimi: Mendo Puno dyshe Diskuto n klas Pas nj rifreskimi t koncepteve t marra n temat e kaluara, nxnsi llon punn duke i ndar ushtrimet sipas orve. Ora I ushtrimet 1, 2, 3, 4, faqe 35. Ora II ushtrimi 5; problemat 1, 2, 3; ushtrimet 4, 5, faqe 35. Nxnsi pasi punon vet, lihet m pas disa minuta t bashkpunoj n dyshe, dhe m pas krkohet q diskutimi t shtrihet n gjith klasn. Nxnsit korrigjojn punimet e tyre. - Msuesi ndrhyn her pas here duke krkuar nga nxnsit argumentimin e tyre. Vlersimi: N kto or msimi vlersohen shum nxns pr punn e tyre t kryer. Detyr shtpie: Ora I 1, 2, 3, et pune, faqe 23 24. Ora II 4, 5, et pune, faqe 24.
Msimi 7
Tema: Mbledhja me mend

Objektivi i prgjithshm: T kryej veprimet e mbledhjes me mend n trekndshin, katrorin magjik, duke prdorur vetit e mbledhjes dhe numrave miq. 1. T kryej mbledhjen me mend, duke kombinuar numrat miq. 2. T plotsoj trekndshin magjik nprmjet mbledhjes. 3. T plotsoj katrorin magjik dhe t bj provn te zbritja e dy numrave natyror. trekndshi magjik, katrori magjik. libri, eta e puns.
Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Konceptet: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh
Realizim Mendo - Puno n grup Diskuto n klas
Reflektim Mendo - Puno n grup Diskuto n klas
Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh Shpreh dhe jep shembuj mbi vetit e mbledhjes. Cilt jan numrat miq? Thuaj disa.
228
- Si do t vepronit shpejt dhe sakt pr t gjetur shumn: 57 + 45 + 13 + 55 = Realizimi + Reektimi (shkrihen n nj struktur): Mendo Puno n grup Diskuto n klas Klasa ndahet n 4 grupe dhe secilit grup i jepen pr zgjidhje: Grupi I 3 ushtrimet e para ( + Rretho prgjigjen e sakt) Trekndshi i par magjik Grupi II 3 ushtrimet e dyta ( + Rretho prgjigjen e sakt) Trekndshi i dyt magjik Grupi III 3 ushtrimet e treta ( + Rretho prgjigjen e sakt) Trekndshi i tret magjik Grupi IV 3 ushtrimet e katrta ( + Rretho prgjigjen e sakt) Trekndshi i katrt magjik Para se nxnsit t llojn punn, msuesi sqaron nxnsit se sht trekndshi magjik (e cila sht shkruar n tekst). E njjta mnyr ndarjeje bhet edhe pr ushtrimin 2. - N fund diskutohen prgjigjet e do ushtrimi, duke ngritur nj nga nj nxnsit e secilit grup. - M pas sqarohet se sht katrori magjik dhe krkohet se cili nxns do ta formoj sakt dhe shpejt katrorin e ushtrimit 3. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns pr prgjigjet e tyre dhe n mnyr simbolike vlerson nxnsin m t mir n katrorin magjik. Detyr shtpie: Ushtrimet 1, 2, 3, et pune, faqe 25.
Msimi 8
Tema: Zbritja si veprim i kundrt i mbledhjes

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Koncepti: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas T njoh veprimin e zbritjes, si veprim i kundrt i mbledhjes. 1. T formoj zbritjen kur sht dhn shuma e dy nxnsve. 2. T gjej njrin mbledhor kur jepet shuma dhe mbledhori tjetr. 3. T zgjidh problema me t dyja veprimet. mbledhor, shuma, zbritsi, i zbritshmi, diferenca. libri, eta e puns, gura t ndryshme.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - Msuesja ngre 6 djem prpara klass. - M pas krkon t ngrihen dhe 4 vajza. - Sa nxns jan ngritur prpara klass? - Krkon nga nxnsit t formojn shumn: 6 + 4 = 10 - Emrto kuzat n kt shum. - M pas krkon t ulen vajzat. - Sa djem ngeln? Shkruaj barazimin. 10 4 = 6 - Po nse do t uleshin djemt, sa vajza do t ngelen? - Si quhen kuzat n dy barazimet e fundit? - A themi se mbledhja ka lidhje me zbritjen? - Pse themi se zbritja sht veprim i kundrt i mbledhjes?
10 6 = 4
229
Realizimi: Mendo Puno dyshe Diskuto n klas - A mund t plotsohen elementet e bashksive tek ushtrimi 1, 2 n rubrikn 1, 2? - Lihen nxnsit t punojn 10, m pas diskutojn n dyshe dhe n fund krkohen nga nxnsit t diskutohen prgjigjet dhe t korrigjohen gabimet e tyre. Reektimi: Mendo Puno dyshe Diskuto n klas Krkohet t plotsohet tabela pr 3 dhe m pas krkohet shpjegimi sipas ktyre pyetjeve. - Cilat kuza jan dhn? - Cila kuz mungon? - Cili veprim kryhet pr ta gjetur? Po e njjta gj krkohet pr ushtrimin 3, et pune, faqe 26. Vlersimi: N fund t ors vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: Ushtrimi 1, 2, n et pune. Problemat 2, 3, faqe 39, libr.
Msimi 9-10
Tema: Mbledhja dhe zbritja me dhjetshe dhe qindshe t plota

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Koncepte: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas T mbledh (t zbres) n mnyr t shpejt numrat me dhjetshe t plot dhe qindshe t plot. 1. T mbledh (zbres) dhjetshet dhe qindshet e plota. 2. T kryej t dyja veprimet me dhjetshe dhe qindshe t plota n t njjtn shprehje. 3. T formuloj nj problem dhe ta zgjidh at, duke ditur skemn e zgjidhjes. libri, eta e puns. dhjetshe e plot, qindshe e plot.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - Prmend disa 10 t plota. - Prmend disa qindshe t plota. - Gjej shumat e ushtrimit 1 (rubrika Kujto). - Zbrthe shumat e ushtrimit 2 (rubrika Kujto). Realizimi: Mendo Puno dyshe Diskuto n klas Pr 5 nxnsve u jepet pr t plotsuar ushtrimi 1, 2, faqe 40, m pas krkohet nga nxnsit: - Cili sht veprimi q sht kryer prkatsisht n ushtrimet e msiprme? - far numrash jan paraqitur n kto ushtrime? - Si mendon pr t kryer veprimet m shpejt me kta numra, si duhet t veprojm? - Vepro tani m shpejt pr ushtrimin 3. Detyr shtpie: Ushtrimi 1, 2, et pune, faqe 27.
230
Ora II: Ushtrime dhe problema Objektivi i prgjithshm: T zgjidh ekuacione, inekuacione me numra dhjetshe, qindshe t plota n mnyr intuitive dhe problema t ndryshme. Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - Krkohet me goj ushtrimi 4, faqe 41, n libr. Jepet: +2=7 3>2 +5<7 - Cili numr e vrteton barazimin apo mosbarazimin? Jepet: 7
+5
- Plotso shumn dhe operatorin e kundrt. - Cilat jan hapat e zgjidhjes s nj problemi? - Cilat veprime lidhen me fjalt m pak, m shum? Realizim + Reektim: Mendo Puno Diskuto n klas - M pas nxnsit lihen t punojn me ushtrimet: ushtrimi 3, et pune, faqe 27 dhe problemat 5, 6, faqe 41, n libr. Vlersimi: Msuesi, pasi prfundon puna e nxnsve dhe diskutohen ushtrimet dhe problemat e msiprme, vlerson disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimi 4, faqe 28, et pune.
Msimi 11
Tema: Problema - Sa m shum ... sa m pak

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Konceptet: Mjetet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas T zgjidh problema q prmbajn shprehjet m shum, m pak. 1. T plotsoj shumat ose diferencat me operator t kundrt. 3. T zgjidh problema t ndryshme. operator; m shum; m pak. libri, eta e puns.
Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh Tek ushtrimi 1, faqe 42: far mund t themi pr numrat 8, 14 ndrmjet tyre? E njjta gj ndodh edhe tek ushtrimi 2, faqe 42. far mund t themi pr numrat 38, 12 te tabela? M pas plotsohen me goj ushtrimet 2, 3.
231
Realizimi: Mendo Puno dyshe Diskuto n klas - Jepen t punohen problemat 1, 2, faqe 42. Pasi fmijt t ken prfunduar zgjidhjet, msuesi krkon diskutime. - Cila sht e dhn n problemat? - do t thot 30 pal m shum apo 10 pal m pak? - Cilat jan t panjohurat e problems? - Formulo krkesn dhe veprimin pr do t panjohur. Vlersimi: N fund msuesi vlerson 2 nxns. Detyr shtpie: Ushtrimi 1, 2, 3, et pune, faqe 28.
Msimi 12
Tema: Zbritja e numrave t mdhenj

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Mjetet: Konceptet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Organizuesi grak i analogjis Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas T zbres numrat 3, 4-shifror n shtyll ose duke zbatuar algoritmin. 1. T zbres numrat 2-shifror me mnyrat e msiprme. 2. T zbres numrat 3, 4-shifror n mnyrat e numrave 3, 4-shifror. libri, eta e puns. zbritje n shtyll, algoritmi i zbritjes.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - Cilat jan 2 mnyrat q prdoren pr njehsimin e shums s dy numrave natyror? - Vepro me: 354 + 235 = (krkohet nga nxnsit n drrasn e zez) Realizimi: Organizuesi grak i analogjis Koncepti i ri Koncepti i njohur
zbritja Ngjashmrit - Prdoren t njjtat mnyra. - N t dyja veprimet krkohet zbrthimi i numrave. - N t dyja veprimet kemi mnyrn e shkurtr.
shuma Dallimet - N rastin I kemi mbledhje, n rastin II kemi zbritje. - Zbritja llohet nga njshet. - Nse nuk kryhet veprimi i zbritjes n nj grup, merret 1 nga grupi tjetr.
M pas krkohet t ndiqet rruga e zgjidhjes n libr me ushtrimin 1, 2, rubrika Punojm s bashku, ku her pas here msuesi krkon shpjegime nga nxnsit.
232
Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas Nxnsit llojn t punojn me ushtrimin 1 7, faqe 43, n libr. N kt or msimi krkohet t prdoret vetm mnyra n shtyll. Kujtohet dhe prodhimi i numrave 1-shifror. Vlersimi: N fund msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: Ushtrimet n et pune, faqe 29.
Msimi 13-14
Tema: Zbritja e numrave shum t mdhenj

Objektivi i prgjithshm: T zbres numrat 3, 4-shifror me 2 mnyra n rastin kur shifra e dhjetsheve ose qindsheve e numrit t par sht m e vogl se e numrit t dyt. libri, eta e puns. zbrthim, zbritje n shtyll, zbritja shkurt.
Mjetet: Konceptet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh
Realizim Lexim i drejtuar n klas
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - Cilat jan mnyrat q prdoren n zbritjen e dy numrave? - N cilin rast nuk sht e mundshme zbritja? 9 4; 2 5; 7 3. - Lexo numrin dhe prcakto vendvlerat sipas do shifre. 568215 = Realizimi: Lexim i drejtuar Nxnsve u bhet e qart q n llim se ciln mnyr do t prdorin kto dy or n zbritjen e numrave (algoritmi i zbritjes). M pas llohet dhe lexohet krkesa dhe zgjidhja e ushtrimit 1, faqe 44. - Ndalesa I sht n kolonn III. - Si mendon, pse nuk ka prfunduar zbritja n kolonn II? - Cilat jan hapat q jan ndjekur nga llimi deri n paraqitjen shkurt? - Lexohet krkesa dhe zgjidhja e ushtrimit 2, faqe 44 dhe m pas krkohet nga nxnsit. - Cila vendvler riemrtohet n numrin I dhe pse? - Po n kolonn IV cila vendvler sht riemrtuar dhe pse? - Lexohet paraqitja shkurt e ushtrimit 2. - far pasqyron numri 16 sipr shifrs s njsheve, po numri 14 sipr shifrs s dhjetsheve? - Cilat shifra te numri I jan riemrtuar dhe pse? - Cila sht mnyra m e shpejt nga kto t dyja m sipr? Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas - Jepet pr pun n dyshe ushtrimi 1, 3, faqe 45, n libr. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: Ushtrimi 1, 2, 3, eta e puns, faqe 30.
233
Ora II: Mjetet: Konceptet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh
libr, et pune, eta t prgatitura pr secilin grup. Jan po ato t ors I.
Realizim Puno n grup Diskuto n klas
Reflektim Puno n grup Diskuto n klas
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - Cilat jan hapat q ndiqen n algoritmin e zbritjes s dy numrave? - N zbritjen e mposhtme: 234 -1 8 5 o Cilat shifra krkojn riemrtim? Pse? o Prcakto riemrtimet e do shifre te numri I. o Kryeje at shkurt. - Puno me goj ushtrimin 6, faqe 45, n libr. Realizim + Reektim: Puno n grup Diskuto n klas - Klasa ndahet n 4 grupe. - Secilit grup i jepet nga nj et formati me detyrat prkatse. 1. Kryej zbritjen gjat dhe shkurt. Grupi 1 754 - 297 684 - 397 Grupi 2 864 - 597 534 - 387
Grupi 3
Grupi 4
2. Kryej zbritjen shkurt. Ushtrimi 2, faqe 45, n libr, secilin ushtrim pr secilin grup. 3. Kryej zbritjen dhe bj provn. Grupi 1 935 Grupi 2 - 878 Grupi 3 874 - 699 Grupi 4
874 - 788 734 - 699
4. Plotso numrin q mungon. Grupi 1 ... - 467 320 Grupi 2 794 -... 325
234
Grupi 3
... - 374 285
Grupi 4
873 - ... 584
- Pas prfundimit t puns kryetart e grupeve sqarojn do ushtrim t kryer nga grupi. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns q ka planikuar. Detyr shtpie: Ushtrimi 4, 5, faqe 30.
Msimi 15
Tema: Veti t mbledhjes

Objektivi i prgjithshm: Objektivi minimal: Objektivi mesatar: Objektivi i lart: Mjetet: Konceptet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Metoda me modele Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas T njehsoj mbledhjen, duke prdorur vetin e pandryshueshmris s shums. 1. T njehsoj shumn e numrave 2-shifror sipas ksaj vetie. 2. T njehsoj shumn e numrave 3-shifror, sipas ksaj vetie. 3. T formuloj problema dhe ti zgjidhi ato duke dhn shumn e dy numrave me vetin e msiprme. libri, eta e puns. vetia e pandryshueshmris.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - Prmendni tri vetit e mbledhjes t njohura nga ju. - Zbatoni ato n ushtrimet e mposhtme. 1) 214 + 315 = 2) 25 + 14 + 15 =
3) 87 + 21 =
Realizimi: Metoda me modele - Msuesi ngre nj nxns dhe i krkon atij t gjej sa nxns kan dy rreshtat e par t klass. - Krkon t largohen 2 nxns n rreshtin I dhe t shtohen 2 nxns n rreshtin II. - A do t ndryshoj numri i nxnsve n t dy rreshtat? Vrteto at. - Sipas ktij modeli krkohet leximi i problemit dhe sqarimi i tij n faqen 46, n libr. - M pas krkohet nga nxnsi se a sht e vrtet kjo veti pr veprimin e zbritjes. Konkretizoje n ushtrim. 35 12 = 23 Krahaso 23 < 27 (35 + 2) (12 2) = 37 10 = 27 Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas - Nxnsit i krkohet t punoj n dyshe me ushtrimet 2 5, faqe 46, n libr. - M pas i krkohen do nxnsi prgjigjet e tyre, operator i prdorur n dy mbledhort. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: Ushtrimi 1, 2, faqe 31, et pune.
235
Msimi 16-17
Tema: Veti t zbritjes

Objektivi i prgjithshm: Mjetet: Konceptet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Metoda me modele Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas T zbatoj vetin e pandryshueshmris s diferencs pr t njehsuar diferencn e dy numrave. libri, et pune. vetia e pandryshueshmris s diferencs.
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh - Cilat jan vetit e mbledhjes? - A jan ato edhe pr zbritjen? - A ka veti veprimi i zbritjes? Realizimi: Metoda me modele konkrete - Ngre nj nxns dhe e pyet: - Sa vje e ke mamin? Sa vje je ti? - Sa vje sht m shum mami nga ti? - Si mendon, do t ndryshoj kjo diferenc pas 5 vjetsh? Po para 3 vjetsh a do t kishim kt diferenc t moshs? - Me numra shoqrohet n drras. - Lexo problemn n libr, faqe 47. - A i ngjan modelit q morm m par? - Si mendon kur diferenca e numrave nuk ndryshon? Reektimi: Puno n dyshe Diskuto n klas Para se nxnsit t llojn punn n dyshe me ushtrimet 1, 2, 3, faqe 47 48, msuesi bn nj prmbledhje t vetis s pandryshueshmris s diferencs. Pas puns n dyshe diskutohen n klas prgjigjet e ushtrimeve. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: 6, 7, 8, et pune, faqe 32. Ora II Objektivat:
Mjetet: Konceptet: Struktura: Evokim Stuhi mendimesh
T kryej zbritjen n shtyll dhe provn. T gjej kuzat n zbritjen e dy numrave. T plotsoj kuzat e vargut zbrits sipas rregullit t dhn. libri, eta e puns. zbritje n shtyll, vargu zbrits, i zbritshmi, zbritsi, diferenca.
Realizim Puno dyshe Diskuto n klas
236
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimesh Jepet: - Cilat shifra riemrtohen? Pse? Riemrtoi ato. 234 - Kryej veprimin. - 148 - Cila sht mnyra e provs? 86 Nga veprimi i msiprm plotso: 234 = ____ + ____ 148 = ____ + ____ Realizim + Reektim: Puno dyshe Diskuto n klas Nxnsit lihen t punojn n dyshe me ushtrimet 4, 5, 6, 7, faqe 48, n libr, ushtrimet 5, faqe 32, et pune. N fund diskutohen prgjigjet e do nxnsi q prgjigjet. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: Ushtrimet 1, 2, 3, 4, faqe 31 32, et pune.
Prsritje
Tema: Detyr kontrolli (Veprimet e mbledhje, zbritjes)

Objektivat e detyrs: Vetia e ndrrimit t mbledhjes. Vetia e shoqrimit t mbledhjes. Vetia e shprndarjes. Prdorimi i algoritmit n rresht. Prdorimi i algoritmit n shtyll. Mbledhje me mend (trekndshi, katrori magjik). Gjetje e njrit mbledhor (me veprimin e zbritjes). Mbledhja dhe zbritja me 10; 100 t plota. Zbritja e numrave t mdhenj. Zbritja e numrave t mdhenj me riemrtim vendvlerash. Vetia e pandryshueshmris s shums. Vetia e pandryshueshmris s diferencs. Problema: m shum; m pak. 1. Kryej veprimet duke zbatuar vetin e ndrrimit dhe shoqrimit. 68 + 58 + 14 + 22 = 2. Plotso barazimin. 234 + 158 = 158 + ...... 3. Plotso barazimin. 65 + 32 = (.... + 5) + (30 + ....) = (.... + 30) + (.... + 5) = ..... + ..... = ...... 4. Gjej shumn duke prdorur algoritmin n rresht. 8173 + 3704 = 5. Plotso shifrat e numrave q mungojn. ........ + ........ 12 30 (3 pik) (1 pik) (3 pik)
(3 pik) (3 pik)
237
400 6000 ......... 6. Mblidh shkurt. 4678 + 3587 (2 pik)
7. Plotso trekndshin magjik.
(3 pik)
12
8. Nga shuma e dhn shkruaj dy zbritje. 35 + 73 = 108 9. Plotso tabeln. Shuma Mbledhori I-r Mbledhori II-t 10. Nse 3 + 4 = 7 dhe 7 3 = 4. Plotso. 30 + 40 = 300 + 400 = 11. Zbrit n shtyll. 1879 - 236 58 19 25 42
(2 pik)
(2 pik)
(2 pik) 70 30 = 700 + 300 = (3 pik) 64345 - 13349 (2 pik) (2 pik)
12. Gjej shumn sipas vetis. 156 + 134 (+ 6 ) = 13. Gjej sipas vetis s pandryshueshmris n diferenc. 636 632 - 394 - ...
14. Agimi kishte n arkn e kursimit 530 lek. Drita kishte 132 lek m shum se Agimi. Motra e vogl e tyre kishte 235 lek m pak se t dy s bashku. Sa lek kishte motra e vogl? (3 pik) Ushtrimi Pikt 1 3 2 1 3 3 4 3 5 3 6 2 7 3 8 2 9 2 10 2 11 3 12 2 13 2 14 3 Shuma 34
Nota Pikt
4 08
5 6 9 13 14 18
7 19 23
8 24 28
9 29 31
10 32 - 34
238
Msimi 20-21
Tema: Shumzimi i numrave. Vetit e shumzimit.

Objektivi i prgjithshm: T prdor vetit e shumzimit pr t gjetur m shpejt prodhimin e numrave. Objektivi minimal: 1. T emrtoj kuzat te prodhimi. Objektivi mesatar: 2.T kryej veprimet e shumzimit, duke zbatuar vetit e shumzimit. Objektivi i lart: 3. T kryej veprimet e shumzimit dhe mbledhjen e prodhimeve. Konceptet: faktor; prodhimi; vetia e ndrrimit, shoqrimit t shumzimit. Mjetet: libri, eta e puns. Struktura: Evokim Kllaster Stuhi mendimesh Realizim Graku i analogjis Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Zhvillimi i msimit Evokim: Kllaster + Stuhi mendimesh - Plotso kllasterin. Veprimet matematike
Mbledhja
Zbritja
- Jepet gura. - Gjej me mbledhje sipas rreshtimit n shtyll apo n rresht. - Cilat jan prmasat e rreshtimit? - Plotso ...... ...... = 15 - Emrto kuzat te prodhimi. 3 5 = 15 ? ? ? Realizimi: Graku i analogjis Koncepti i ri Vetit e shumzimit T prbashktat: - vetia e ndrrimit - vetia e shoqrimit Koncepti i njohur Vetit e mbledhjes T ndryshmet: - shumzimi me 0 - shuma e nj numri me 0 - shumzimi me 1 - shumzimi me 10, 100......
239
- Plotsimi i ushtrimeve t rubriks Punojm s bashku. - Sqarohet dhe nj her shumzimi me 10, 100. Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas Ora I Ushtrimet 1, 2, 3, faqe 51, n libr. Ora II Ushtrimi 4, faqe 51, n libr; ushtrimi 2, faqe 33, et pune. - M pas diskutohen prgjigjet n klas. Vlersimi: Vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: Ora I Ushtrimi 1, et pune, faqe 33. Ora II Ushtrimi 4, et pune, faqe 33 34.
Msimi 22
Tema: Problema
Objektivi: T zgjidh problema me ndihmn e veprimit t shumzimit. Mjeti: libri, eta e puns. Konceptet: hapat e zgjidhjes s problemit. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Metoda me model Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh - Cilat jan hapat ku kalon zgjidhja e problems? - do t thot ishin 3 shok, morn 5 portokalle secili? - Shiko skemat e problemave n faqen 52 dhe thuaj sa veprime kryhen n seciln problem. - tregojn rrethort jeshil? Realizimi: Metoda me model - Merret problema 2 dhe zgjidhet s bashku me nxnsit duke kaluar hapat. 1 Cilat jan t dhnat: - Sa kapituj ka libri? 7 - Sa faqe ka do kapitull? 9 faqe - Sa faqe ka lexuar? 26 faqe 2 Cilat jan t panjohurat e problems? - Sa faqe ka libri? - Sa faqe kan mbetur pa lexuar? 3 Cilat jan veprimet prkatse pr seciln krkes? 4 Cila sht prgjigjja e problems? Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas U jepet nxnsve t punojn problemat 1, 3, 4, faqe 52, n libr. N fund diskutohen hapat pr do problem. Detyr shtpie: 1, 2, 3, faqe 34, et pune.
240
Msimi 23
Tema: Vetia e prdasimit t shumzimit nga e majta, n lidhje me mbledhjen

Objektivi i prgjithshm: T kryej shpejt shumzimin, duke zbatuar vetin e prdasimit. Objektivi minimal: 1. T prcaktoj faktort n vetin e prdasimit. Objektivi mesatar 2. T kryej shumzimin, duke coptuar njrin prej faktorve. Objektivi i lart: 3. T japin zgjidhje t ndryshme pr problemin q shtrohet n orn e msimit. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: vetia e prdasimit nga e majta, coptimi n shtyll. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Situata problemore Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh Jepet gura.
3 6 = 18
- Cilat jan prmasat e rreshtimit? - Sa rrethor jan gjithsej? - Paraqit me shumzim. - Copto n shtyll sipas gurs. - Paraqit me shprehje. 3 2 + 3 4 = ose 3 (2 + 4) - far shpreh barazimi? 3 (2 + 4) = 3 2 + 3 4 Pse?
Realizimi: Situata problemore Lexohet problema n libr dhe krkohet zgjidhja nga nxnsit. - M pas krkohet t ballafaqohen me zgjidhjen e librit. - M pas plotsohen ushtrimet 2, 3 (rubrika Punojm s bashku). Reektim: Puno dyshe Diskuto n klas Nxnsit punojn n dyshe me ushtrimet 1, 2, 3, faqe 54, n libr (rubrika Provo veten). - Pas puns n dyshe diskutohen prgjigjet n klas dhe korrigjohen gabimet e kryera nga nxnsit. Vlersimi: N fund vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 35.
Msimi 24
Tema: Vetia e prdasimit nga e djathta, n lidhje me mbledhjen

Objektivi i prgjithshm: T zbatoj vetin e prdasimit nga e djathta, n lidhje me mbledhjen, duke kryer veprimet n mnyr t shpejt. Objektivi minimal: 1. T kryej shumzimin e numrave, duke coptuar n rresht faktorin e par. Objektivi mesatar: 2. T zbatoj vetin e prdasimit pr t kryer veprimet m shpejt. Objektivi i lart: 3. T zbatoj vetin e prdasimit nga e kundrta e saj. Konceptet: faktori i par, coptimi n rresht, vetia e prdasimit nga e djathta. Mjeti: libri, eta e puns.
241
Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Graku i analogjis Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh - Vrojto gurn.
Prcakto prmasat n dy rreshtimet. Pasqyro me veprimin e shumzimit. Shkruaj barazimet n t dyja gurat. Si quhet barazimi I? Si mendon se do t quhet barazimi II? far ndryshimi kan dy gurat?
Realizimi: Graku i analogjis Nxnsve u paraqitet ky grak me dy konceptet. Koncepti i ri: Vetia e prdasimit nga e djathta Ngjashmrit Koncepti i vjetr: Vetia e prdasimit nga e majta Dallimet
Tabelat plotsohen pasi punohen praktikisht dy shembujt e msiprm. 1) 3 5 = 3 (2 + 3) = 3 2 + 3 3 = 6 + 9 = 15 2) 3 5 = (1 + 2) 5 = 1 5 + 2 5 = 5 + 10 = 15 Vrojto dhe plotso tabelat e msiprme. Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas Nxnsve u jepen pr t punuar n dyshe ushtrimet 1, 2, 3, faqe 56, n libr. - M pas diskutohen prgjigjet e ushtrimeve dhe korrigjohen gabimet e nxnsve. Vlersimi: Vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 36.
242
Msimi 25
Tema: Vetia e prdasimit t shumzimit n lidhje me zbritjen

Objektivi i prgjithshm: T kryej sa m shpejt shumzimin duke zbatuar vetin e prdasimit. Konceptet: vetia e prdasimit nga e majta; vetia e prdasimit nga e djathta, n lidhje me zbritjen. Mjetet: libri, eta e puns. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Graku i analogjis Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh - Punohet bashkrisht me problemn e librit. - Shqyrtohen t dyja mnyrat e zgjidhjes pr do raft librash. - N fund shkruhen shprehjet e t dy rafteve. Rafti I (6 2) 8 = 4 8 =6828 = 48 16 = 32 libra - far ndryshimi ka shprehja e raftit I nga II? - Si mund ti quajm t dyja barazimet? Realizimi: Graku i analogjis - Shikohen dy barazimet e zgjidhjes n problemat n libr, faqe 57. - Shikohen (ose imagjinohen) edhe n lidhje me mbledhjen dhe plotsohet graku i analogjis. Koncepti i ri: vetia e prdasimit n lidhje me zbritjen Ngjashmrit Koncepti i vjetr: vetia e prdasimit n lidhje me mbledhjen Dallimet Rafti II 6 (9 4) = 6 5 =6964 = 54 - 24 = 30 libra
- Plotsohen t dy tabelat s bashku me nxnsit. Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas Nxnsve u jepet ushtrimi 1, 2, faqe 58, te libri dhe m pas u krkohen diskutime n klas pr prgjigjet, duke i korrigjuar ato. Vlersimi: Vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: Flet pune, faqe 37.
243
Msimi 26-27

Objektivat: - T zbatoj vetin e prdasimit, n lidhje me mbledhjen dhe zbritjen. - T kryej veprimet me shprehjet dysho, m pak, m shum. - T plotsoj shifrat n munges t do kuze n shum ose diferenc. - T shumzoj numrin 2-shifror me nj numr 1-shifror n shtyll. - T zgjidh problema. - T gjej shumn e mbledhorve me t gjitha mnyrat e njohura. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: treshi, dyshi, 2 m pak, shuma, diferenca, rreshtimi, coptimi n rresht, coptimi n shtyll. Struktura: Evokim Ora I+II: Stuhi mendimesh Realizim Ora I + II: Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Ora I + II: Puno dyshe Diskuto n klas
Zhvillimi i msimit: Ora I Evokim: Stuhi mendimesh - Cilat jan prmasat e nj rreshtimi? - do t thot 2-sho? Po 3-sho? - do t thot 2 m pak? - Pse themi se zbritja sht veprimi i kundrt me mbledhjen? - Si gjendet mbledhori i panjohur n nj shum? - Si gjendet zbritsi, i zbritshmi? Realizim + Reektim: Puno dyshe Diskuto n klas - Klass i jepet ushtrimi 1, 2, 3, 4, faqe 58 59, n libr, t punoj n dyshe dhe m pas diskutohen prgjigjet n klas duke korrigjuar gabimet e nxnsve. - Te problemi bhet e qart mnyra e zgjidhjes. Vlersimi: Msuesi motivon disa nxns pr punn e tyre. Detyr shtpie: Ushtrimi 1, 2, faqe 38, et pune. Ushtrime shtes. Plotso tabeln. Udhzimet 5-sho 3 m shum 2 m pak 2 4 6 8 1 3 5
Ora II Evokim: Stuhi mendimesh - Si gjendet mbledhori i panjohur n nj shum? - Si gjendet i zbritshmi, zbritsi? - Cili veprim fshihet te fjalt shuma, ndryshesa? - do t thot fjala u shkuln n problemat e matematiks (cili veprim fshihet)?
244
Realizimi + Reektimi: Puno dyshe Diskuto n klas Nxnsve u jepen ushtrimet 5, 6, 7, faqe 59, n libr, t punohen n dyshe dhe m pas diskutohen n klas dhe korrigjohen gabimet e nxnsve. Vlersimi: Vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: Problemat 3, 4, 5, et pune, faqe 38.
Msimi 28-29
Tema: Shumzimi me dhjetshe dhe qindshe

Objektivi i prgjithshm: T shumzoj n mnyr t shpejt nj numr me dhjetshe dhe me qindshe. Objektivi minimal: 1. T shumzoj numrorin me 10, 100. Objektivi mesatar: 2. T gjej prodhimin duke i zbrthyer faktort kur sht dhn zbrthimi i tyre me 10, 100. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: shumzimi i numrit me 10, 100; shumzimi i dhjetsheve ose qindsheve t plota, vetit e shumzimit. Evokim Stuhi mendimesh Realizim Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Struktura: Zhvillimi i msimit Evokim: Stuhi mendimesh Ora I + II: - far ndodh kur shumzojm nj numr me 10, 100? - Cila sht mnyra m e shpejt e shumzimit t dy numrave me dhjetshe ose qindshe t plota? - Si duhet t veprojm shpejt me nj numr 2-shifror duke zbatuar vetin e prdasimit? - Cilat jan veprimet q fshihen pas fjalve shuma, prodhimi, ndryshesa? Realizim + Reektim: Puno dyshe Diskuto n klas Ora I: - N llim sqarohen duke lexuar ushtrimet 1, 2, faqe 60, n libr. - M pas krkohet t punohen n dyshe ushtrimi 1, 2 (rubrika Provo veten), faqe 61, n libr. - N fund diskutohen prgjigjet dhe korrigjohen gabimet e nxnsve. - N ushtrimin 2 krkohen prgjigjet nga nxnsit cilsor ku krkohet pse vepruam n at mnyr?. Detyr shtpie: Flet pune 1, 2, faqe 39. Ora II: N llim punohen s bashku ushtrimet, faqe 61, rubrika Punojm s bashku, duke i drejtuar pyetjen se pse autori ka vepruar n at mnyr? A di ai se far ne kemi msuar m par pr kt koncept? far vetish ka zbatuar ai te veprimi i shumzimit? M pas nxnsit lihen t punojn me ushtrimet 3 7, faqe 61 62 (n libr), n dyshe dhe n fund diskutohen n klas, duke korrigjuar gabimet e tyre. Problemi 6 t paraqitet me dy mnyra. 8 (6 + 5) ose 8 6 + 8 5 Vlersimi: Msuesi duhet t vlersoj n t dyja ort msimore disa nxns. Detyr shtpie: Flet pune, ushtrimi 3, faqe 39.
245
Msimi 30-31
Tema: Shumzimi i nj numri dyshifror me nj numr dyshifror

Objektivi i ors s par: T njehsoj prodhimin e dy numrave dyshifror n shtyll. Objektivi i ors s dyt: T njehsoj prodhimin e dy numrave dyshifror n shtyll dhe duke prdorur vetin e prdasimit. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: shumzimi n shtyll, vetia e prdasimit. Struktura: Evokim Ora I: Stuhi mendimesh Ora II: Stuhi mendimesh Realizim Shpjegim Lexim i drejtuar Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas Puno dyshe Diskuto n klas
Ora I. Evokim: Stuhi mendimesh Luli shkoi n dyqan dhe bleu 15 lapsa me 4 lek secilin dhe 24 gjilpra me 34 lek secila. - A mund t gjesh sa lek pagoi pr secilat sende? 15 24 4 dhe 34 - Cilin veprim njeh deri tani pr t kryer dhe cilin nuk njeh? - far ndryshimi ka prodhimi i par nga prodhimi i dyt? Plotso ushtrimin 1, faqe 63, n libr. Realizimi: Shpjegim Merret prodhimi i msiprm. 24 Fillojm me prodhimin e njshes s faktorit t dyte me faktorin e par 34 96 Ky prodhim vendoset posht vijs ndarse t prodhimit t dy faktorve. 72 M pas shumzojm dhjetshen e faktorit t dyt me faktorin e par. 816 Dhe prodhimi vendoset posht prodhimit t par n mnyrn e paraqitur. Mbledhim prodhimet. - Pse posht shifrs s njsheve (6) te prodhimi i dyt mungon shifr? Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsve u jepet pr t punuar sipas modelit t msiprm ushtrimi 1, faqe 63 (rubrika Provo veten). Pas korrigjimit t gabimeve, n diskutim klase, nxnsve u jepen pr t punuar n dyshe dhe ushtrimet 2, 3, 4, faqe 63-64. Detyr shtpie: ushtrimi 1, 2, et pune, faqe 40. Ora II. Evokim: Stuhi mendimesh. Jepet numri 24, ktheje n shum t dy mbledhorve ku njri t jet 10 e plot. Jepet shprehja: 7 (5+2) zbato vetin e prdasimit. - Cilat rrug prdorim pr gjetjen e prodhimit t dy numrave dyshifror?
246
Vepro.
36 24
Realizimi: Lexim i drejtuar. Lexohet ushtrimi i zgjidhur n faqen 64 (rubrika punojm s bashku) dhe sqarohet do rrug q ndiqet. M pas, krkohet nga nxnsit: - A ndryshon prodhimi i ktyre numrave nse e kalojm? 36 24 = 36 (20+4). Pse? Lexohet ushtrimi i dyt dhe krkohet nga nxnsit se cilat rrug pasqyrohen n ushtrim dhe cilat nuk jan t plotsuara? - Si mendoni cilat mnyra prdoren pr gjetjen e prodhimit t dy numrave dyshifror? Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Pasi jepet prgjigjja e pyetjes s msiprme nxnsve u krkohet t punojn n dyshe me ushtrimin 1, faqe 65 (rubrika Provo veten) dhe m pas diskutohen n klas prgjigjet duke korrigjuar gabimet. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimi 3, faqe 40, et pune.
Msimi 32
Tema: Ushtrime
Objektivat: 1) T gjej shifrat e mbledhorve kur jan dhn shifrat e shums dhe mbledhorit tjetr. 2) T gjej prodhimin e dy numrave, ku njri faktor sht njshifror, dyshifror. 3) T shkruaj numrin nga fjali me simbole. 4) T njehsoj hersin e dy numrave duke i br provn me shumzim. 5) T korrigjoj prodhimin e dy shifrave t msiprme. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: prodhimi, hersi, shuma, ndryshesa. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh - Si gjendet mbledhori kur dim shumn dhe mbledhorin tjetr? - Si gjendet zbritsi kur jan dhn i zbritshmi dhe ndryshesa? - Pse themi 24 : 4 = 6? - A mund t jet e vrtet? Pse? 254 5 1235 + 234 Realizimi + Reektimi: Mendo-puno dyshe-diskuto Nxnsve u jepen ushtrimet 1-5 faqe 66 (libr) duke i br n llim vet i diskuton me shokun e banks dhe m pas krkohet diskutim n klas duke korrigjuar gabimet e bra nga nxnsit. Vlersimi: N fund disa nxns msuesi i vlerson. Detyr shtpie: ushtrimi 1, 2, 3, faqe 41, et pune.
247
Msimi 33
Tema: Problema
Objektivi: T zgjidh problemat duke kaluar hapat e zgjidhjes s tyre. Mjeti: libri, eta e puns. Konceptet: mimi, sasia, kosto. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. - Cilat jan hapat q ndjekim pr zgjidhjen e nj problemi? - 1 kg domate kushton 150 lek. Sa do t kushtojn 2 kg? Pse? - N 1 dit lexova 60 faqe libri. Sa faqe do t lexoj pr dy dit po t lexoj me t njjtin ritm? Realizimi: Metoda me model. Modeli. (Problema 6, faqe 66) T dhnat: 36 arka domate. 1 ark prmban 124 g. 25 arka me moll. 1 ark prmban 25 kg. T panjohurat: Sasia e domateve. Sasia e mollve. Sasia e prgjithshme. - Cila sht skema e zgjidhjes?
12
36
25
25
.
Cili veprim sht? Pse?
Kryej shumzimet dhe mbledhjen. Plotso skemn. Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsve u jepen problemat 7, 8, 9 t ndjekin rrugn e msiprme pr zgjidhjen e tyre. N fund diskutohen n klas prgjigjet e problemave duke korrigjuar gabimet e bra nga nxnsit. Vlersimi: Msuesi vlerson nxnsit q aktivizohen n zgjidhjen e problems. Detyr shtpie: problema 4+5, faqe 41-42, et pune.
248
Msimi 34
Tema: Raste t veanta shumzimi

Objektivi: T gjej prodhimin e dy numrave q mbarojn me zero. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: prodhimi, hersi. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Marrdhnie pyetje-prgjigje Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Jepen numrat 230 me 20. - far kan t prbashkt kta numra? Zbrthe numrin m sipr. - A mund t gjesh shpejt prodhimin e tyre? Prmend disa veti t shumzimit. Realizimi: Marrdhnie pyetje-prgjigje. Tek ushtrimet e zgjidhura n libr, faqe 68: - far ka pasur parasysh autori q un di n ushtrimin e par? - Cilat veti t shumzimit jan prdorur n kt ushtrim? - A mund t veprojm dhe ne tek ushtrimi 2? - Cilat jan dy mnyrat q jan paraqitur pr gjetjen e prodhimit? Shiko shumzimin n shtyll. - Pse nuk sht br shumzimi me 0? - Sa sht numri i 0 q kan n fund t dy faktort? - Po prodhimi i tyre me sa zero sht n fund? - A mund t themi se si mund t kryejm shumzimin e ktyre numrave n mnyr t shpejt? Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsit punojn n dyshe ushtrimet 1, 2, 3. Te rubrika (Provo veten) dhe m pas diskutohen prgjigjet duke korrigjuar gabimet e bra. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimet 1, 2, 3, et pune, faqe 42.
Msimi 35
Tema: Shumzimi si shum e mbledhorve t barabart

Objektivi: T shpreh shumn e disa numrave t barabart n prodhim dhe anasjellas. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: shuma e numrave t barabart, prodhimi, faktort. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Bashkpunim n t nxn Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
249
Evokim: Stuhi mendimesh. Lindita mori pjes n konkursin recituesi m i mir. Juria e konkursit prbhet prej 6 vetash. Pas recitimit ajo pa se t gjith antart e Juris kishin ngritur kartonin me 5 pik secili. Ajo menjher veproi: 6 5 = 30 pik. Por Didi q sht i avasht veproi: 5+5+5+5+5+5 = 30 pik. - Cili ka t drejt? - Cili veproi m shpejt? - far mund t themi pr shprehjet? 6 5 dhe 5+5+5+5+5+5. Realizimi: bashkpunim n t nxn. Pas plotsimit t ushtrimit t par n rubrikn Punojm s bashku, pa e kthyer faqen, krkohet nga nxnsit: - tregojn faktort te prodhimi n ann e djatht n t gjitha barazimet? - A mund t shprehsh rregullin se si nj shum mbledhorsh t barabart mund ta kthejm n prodhim? M pas, kthehet faqja e librit n faqen 70 dhe lexohet konkluzioni. - A sht i njjti konkluzion me tndin? M pas plotsohen barazimet e ushtrimit 2. (prodhimi n shum) - A mund t shprehsh nj rregull pr kto barazime? Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Jepet pr t punuar ushtrimi 1, faqe 70, n libr. M pas, diskutohen prgjigjet pr t korrigjuar gabimet e bra nga nxnsit. Ushtrime shtes. Njohurit. 1. Hersi i nj numri dyshifror me njshifror. 2. Prodhimi i nj numri treshifror me dyshifror. Ushtrimi 2, 3, faqe 70, n libr. Diskutohen dhe prgjigjet e ushtrimeve shtes. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 43.
Msimi 36-37

Ora I. Ushtrimet 1-5, faqe 71. Objektivat: 1) T zbrthej numrorin e rregullt. 2) T formoj numrorin e rregullt kur sht dhn zbrthimi i tij. 3) T kryej veprimet (+, -, ) n shtyll. Mjete: libri, eta e puns. Koncepte: zbrthe, mbledhje n shtyll, zbritje n shtyll, prodhimi n shtyll. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Mendo - puno dyshe Reflektim Diskuto n klas
250
Evokim: Stuhi mendimesh. Jepet numri 37 805. Prcakto vendvlerat e shifrave. Zbrthe at. Formo numrorin e rregullt. 2000+500+20+7 = - Cila sht mnyra m e shpejt n kryerjen e veprimeve, n shtyll apo duke ndjekur algoritmin? Realizimi + Reektimi: Mendo-puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsve u jepen pr t punuar ushtrimet 1-5, faqe 71. Duke punuar n dyshe, m pas krkohen t diskutohen n klas prgjigjet pr t korrigjuar gabimet e secilit nxns. Ky diskutim bhet duke ngritur n drras nj nga nxnsit e dysheve t caktuara m par. Vlersimi: N fund vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimet 1, 2, 3, et pune, faqe 44. Ora II. Ushtrimet 6-10. Objektivat: 1) T gjej hersin e nj numri dyshifror me nj numr njshifror. 2) T gjej n shtyll shumn e tre numrave. 3) T kryej veprimet n mnyr t njpasnjshme me operator. 4) T zgjidh problema t ndryshme. Mjete: libri, eta e puns. Koncepte: hersi, shuma, operator +, -, , : Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Stuhi mendimesh Reflektim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Jepet veprimi 54 : 3 = -3 2 -
Plotso.
- Si quhet ky veprim? - Cilat jan hapat e zgjidhjes s nj problemi? Realizim + Reektim: Mendo-puno n dyshe-diskuto n klas. Nxnsit lihen t punojn n dyshe me ushtrimet dhe problemat 6-10, faqe 71, n libr. M pas krkohen t diskutohen prgjigjet e ushtrimeve. 6, 9, 10, n klas dhe korrigjohen gabimet. Problemat analizohen sipas hapave t zgjidhjes. Krkohet dhe skema e tyre. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimi 4, 5, faqe 44, et pune.
251
Msimi 39
Tema: Kuptimi mbi pjestimin

Objektivat: 1) T njoh ndarjen n mnyr t barabart, n veprim pjestimi. 2) T emrtoj kuzat te pjestimi. 3) T lidh shumzimin me pjestimin. 4) T lidh pjestimin me +, -, . Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: ndarje n pjes t barabarta, i pjestueshmi, pjestuesi, hersi. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Rrugzgjidhje pr t lexuarit n matematik Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. - Plotso kllasterin. Mbledhje Veprimet matematikore me numrat ?
? - Plotso 32 : 4 = ( __ + __ ) : 4 = __ : 4 + __ : 4 =5+3 = 8.
Shumzimi
32 : 4 = 8 Sepse __ : __ = 32.
Realizimi: Rrugzgjidhje pr t lexuarit n matematik. Tek ushtrimi 1 (rubrika Punojm s bashku) faqe 72, pasi plotsohet krkesa nga nxnsit krkohet: - Sa grupe jan krijuar n do rast? - far prfaqson numri i grupeve t krijuara nga mnyrat e ndarjes s 12. - A mund t themi se fjala ndarje n matematik supozohet ( : ), veprimi i matematiks? N ushtrimin 1, pjesa e dyt (operatort), msuesi krkoi nga nxnsit. - Me cilin veprim jan operatort me kt drejtim, ( )? - Si mendon, cili veprim do t jet n operatorin e kundrt t operatorit t msiprm? - A mund t themi se pjestimi sht veprim i kundrt i shumzimit? - Cilat emrtime kan kuzat te veprimi i pjestimit? Plotso. : = ? ? ?
Duke par dhe plotsuar ushtrimin 2 msuesi krkon nga nxnsit se cilat jan 4 mnyrat pr gjetjen e numrit t katrorve?
252
Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. Msuesi u jep nxnsve pr t punuar n dyshe ushtrimet 1, 2, 3 (rubrika Provo veten), faqe 73, n libr dhe m pas krkon diskutime n klas pr prgjigjen e tyre duke korrigjuar gabimet e secilit. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimet 1-4, faqe 45, et pune.
Msimi 40
Tema: Problema (me ndihmn e pjestimit)

Objektivat: 1) T njehsoj njrin faktor kur sht dhn prodhimi dhe faktori tjetr. 2) T zgjidh problema me ndihmn e pjestimit. Mjete: libri, eta e puns. Konceptet: Hapat e zgjidhjes s problemit, faktori, prodhimi. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Plotso tabeln. Pjestim 20 : 4 = Mbledhje 4+4= Zbritje 20 4 = Shumzim 14= 24=
- Emrto kuzat. 32 : 4 = 8
plotso
32 = __ __ . 4 = __ : __ .
- Pra si gjendet i pjestueshmi, po pjestuesi? Realizim + Reektim: Mendo-puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsve u jepet pr t punuar ushtrimi 5, problemat 1, 3, 4, 6 faqe 73 n libr. M pas diskutohen n klas prgjigjet duke br korrigjimin e gabimeve. Kujdes! Skema e problems. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: problemat 2, 7, faqe 73.
Msimi 41
Tema: Vetit e pjestimit

Objektivi: T kryej veprimin e pjestimit duke prdorur vetit e tij. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: Vetia e prdorimit t pjestimit nga e djathta, pjestimi i numrit me 1, pjestimi i dy numrave t barabart.
253
Struktura: Evokim Tabela e koncepteve Realizim T nxnit n bashkpunim Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokimi: Tabela e koncepteve. Plotso tabeln. Veprimet 1. Mbledhja 2. Zbritja 3. Shumzimi 4. Pjestimi Vetit
Kolona e dyt plotsohet nga nxnsit. - Po cilat jan vetit e veprimit t pjestimit? - Pse themi se pjestimi sht veprimi i kundrt i shumzimit? Realizimi: T nxnit n bashkpunim. Shikojm, lexojm, plotsojm shtjen e par t vetis s prdorimit te shumzimi dhe n mnyr analoge te pjestimi. M pas krkojm nga nxnsit: - A sht e njjta mnyr strategjie n t dyja vetit e veprimeve? - far ndryshon te t dyja veprimet kjo veti? Plotsohet 15 : 1 = 15 sepse 15 1 = 15 Krkohen shembuj t tjer nga nxnsit dhe arrihet n nj konkluzion: Pjestimi i nj numri me 1 sht vet numri. Lexohet 5 moll : 5 shoqe = 1 moll pr shoqe. Krkohen shembuj t tjer t ngjashm dhe arrihet n nj konkluzion. Pjestimi i dy numrave t barabart, hersi sht 1. - A mund t gjejm hersin? Pse? 23 : 0 = 7:0= 8:0= - A mund t themi se pjestimi ngjan me shumzimin dhe ai gzon vetin e ndrrimit dhe shoqrimit? Pr t korrigjuar prgjigjet e nxnsve punohet me ushtrimet n faqen 75, n libr (rubrika Punojm s bashku). N fund bhet nj prmbledhje e t gjitha vetive t pjestimit. Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas - Duke prdorur operatort me shumzim dhe pjestim, plotso ushtrimin 1, faqe 75, n libr. - Duke prdorur vetin e prdasimit, gjej hersin, ushtrimi 2, faqe 75, n libr. N fund diskutohen prgjigjet n klas, duke korrigjuar gabimet e nxnsve. Vlersimi: vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: etore pune, faqe 45-46.
254
Msimi 42
Tema: Pjestimi si zbritje e njpasnjshme

Objektivi: T gjej hersin e nj numri dyshifror me nj numr njshifror duke br zbritje t njpasnjshme. Mjetet: 25 kokrra fasule, libri, eta e puns. Koncepte: hersi, mbetja, prova e pjestimit. Struktura: Evokim Loj Realizim Rrugzgjidhje pr t lexuarit n matematik Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Loja Msuesi ngre 6 nxns n drras dhe nj nxns tjetr u jep 25 kokrra karamele. Msuesi i krkon ti ndaj n mnyr t barabart ato n 6 nxnsit n mnyr t njpasnjshme. M pas u krkon nxnsve se sa karamele mori secili dhe sa i mbeti nxnsit q i ndau? - A sht e njjta gj me mnyrn q ka vepruar autori i librit me karamelet n faqen 76? Realizimi: Rrugzgjidhje pr t lexuarit n matematik - Duke vzhguar shembullin e par te pjestimi 25 : 6, i krkohet nxnsit t plotsoj shembujt 2, 3, 4 po te ky pjestim. M pas krkohet: - N t 4 rastet, si sht hersi i dy numrave t dhn? - Po mbetja? - far ndryshon te 4 shembujt? - Cila sht mnyra m e shkurtr? Po m e gjata? Vzhgoni pjestimin tjetr. 79 : 6. - A mund t paraqesim nj mnyr m t gjat se shembulli 1 i faqes 77? - Cila sht mnyra m e shkurtr? - Duke lexuar paragran e fundit te faqja 77, krkohet nga nxnsit se, si e kuptoni ju kt shprehje? Msuesi merr shembuj. 234 234 34 - Nga cila shifr llojn veprimet. + 95 - 132 12
79 : 6 = 13 -6 19 18 1
- Po ktu nga cila shifr veprohet? - Si sht shifra e dhjetsheve t numrave t par? - Si bhet prova e pjestimit n mbetje?
Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. - Duke prdorur vetm mnyrn e shkurtuar, nxnsve u krkohet t veprojn n ushtrimin 1, faqe 77 (libr). M pas diskutohen prgjigjet dhe korrigjohen gabimet. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 47.
255
Msimi 43
Tema: Pjestimi i nj numri treshifror me nj numr njshifror

Objektivat: 1) T njehsoj hersin e ktyre numrave duke prdorur zbrthimin dhe vetin e prdasimit t pjestimit. 2) T njehsoj hersin e ktyre numrave n shtyll shkurt. 3) T prdor provn e veprimit t pjestimit me mbetje. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: Zbrthimi, vetia e prdasimit, pjestimit, pjestimi shkurt, prova e pjestimit. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Rrugzgjidhje pr t lexuarit n matematik Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh Zbrthe numrin 325 = __ + __ + __ . Zbato vetin e prdasimit te pjestimi. (24 + 12 ) : 4 = __ __ + __ __ . Gjej hersin shkurt dhe bj provn. 47 : 3 = Realizim: Rrugzgjidhje pr t lexuarit n matematik. - far ka br n hapin e par autori te mnyra e gjat n ushtrimin 1, faqe 78, n libr? Po n hapin e dyt? Vazhdo deri n fund: - A ka mbetje ky pjestim? Si bhet prova? - Cila mnyr sht m e shpejt? - far ndryshimi ka ushtrimi 2 me ushtrimin 1 n mnyrn e gjat? - Cila sht mnyra m e shpejt tek ushtrimi 2? - A mjafton shifra qindshe te pjestimi n shtyll n t dy ushtrimet pr pjestuesin? Pse? Tani do t veprojm n shtyll shpejt dhe shkurt n gjetjen e hersit. Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsit lihen t punojn n dyshe me ushtrimet 1, 2, faqe 79, n libr. M pas diskutohen prgjigjet duke br provn pr do rast dhe duke br korrigjimet pr do nxns. N ushtrimin 2 krkohet pse sht hersi i sakt prsri, sipas provs. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 48.
Msimi 44
Tema: Problema me ndihmn e pjestimit

Objektivi: T zgjidh problemn duke kaluar n hapat e zgjidhjes s saj. Mjetet: libr, eta e puns. Konceptet: Skema e zgjidhjes, t dhnat, t panjohurat. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas
256
Evokim: Stuhi mendimesh. - Cilat jan rrugt q ndiqen n zgjidhjen e nj probleme? - far paraqet skema e nj probleme? - Cilat veprime fshihen pas ktyre thnieve? a) 15 lulet e mbledhura i ndava n mnyr t barabart midis 3 msueseve t mia. b) 1 shishe coca-cola kushton 150 lek. Un bleva 2 shishe. Prcakto krkesn e do t dhne t msiprme. Realizim + Reektim: Mendo-puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsit lihen t mendojn vet, t punojn n dyshe me problemat 1-5, faqe 80, n libr. M pas diskutohen prgjigjet e tyre, duke pasqyruar dhe skemn e problems, duke korrigjuar gabimet e bra. Vlersimi: vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: problemat n etn e puns, faqe 49.
Msimi 45
Tema: Raste t veanta pjestimi

Objektivi: 1) T njehsoj hersin e dy numrave n shtyll kur pjestuesi hyn 0 deri te shifrat e mesit t t pjestueshmit. 2) T prcaktoj numrin e shifrave t hersit, pa kryer pjestimin. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: Pjestimi shkurt n shtyll. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Metoda me model Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Gjej, bj provn. 49 : 3 = 237 : 6 = 8454 : 8 = M pas krko prgjigjen dhe bj provn nse jan kryer n rregull. - N cilin rast prej ktyre pjestimeve ndjet vshtirsi dhe pse? Realizim: Metoda me model Merret pjestimi i fundit. 8454 : 8 = 1056 Pyetjet. - 8 - Nga cila shifr llohet pjestimi? 4 -0 - Sa sht hersi me kt shifr? Pse? 45 - Sa sht hersi te shifra e qindsheve me pjestuesin? Pse? - 40 - Po me numrin 45? 54 - Si sht 6 me 8? 48 - A sht kryer sakt pjestimi? 6 8454 : 8 = 1056 -8 45 - 40 54 48 6 - far ndryshimi ka shtylla e par nga shtylla e dyt?
257
Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. Punohet n llim me goj ushtrimi 2, m pas lihen t punojn n dyshe ushtrimet 1, 3, 4 dhe diskutohen prgjigjet e tyre n klas, duke korrigjuar gabimet e disa nxnsve. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimi 1-2, faqe 49-50, et pune.
Msimi 46-47
Tema: Problema
Ora I. (Mbledhja, zbritja, problema) Objektivat: 1) T kryej mbledhjen n shtyll shkurt. 2) T kryej zbritjen n shtyll shkurt. 3) T zgjidh problemat n mnyr skematike. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: shuma, ndryshesa, her m shum, her m pak. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Mendo - Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. N mbledhjen, zbritjen e numrave n shtyll, nga cila shifr llohen veprimet? Duke lexuar problemn 2, faqe 82: - kupton me fjaln 4-shi? Cili veprim fshihet? - Po me fjaln 115 her m pak? Duke lexuar problemn plotso skemn. Realizim + Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. N llim krkohet t punojn me ushtrimin 1, faqe 83, mbi mbledhjen dhe zbritjen, dhe m pas me problemat 1, 3, faqe 82, n libr. M pas diskutohen prgjigjet e nxnsve n klas dhe korrigjohen gabimet e tyre. Vlersimi: N fund vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimi 1, 2 (vetm +, - ), faqe 50, et pune. Ora II. (Shumzimi, pjestimi, prova e pjestimit, problema) Objektivat: 1) T kryej shumzimin me nj numr dyshifror n shtyll. 2) T kryej pjestimin me nj numr njshifror n shtyll. 3) T kryej provn e pjestimit me mbetje. 4) T zgjidh problema t ndryshme. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: prodhimi, hersi, prova e pjestimit me mbetje. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Mendo - Puno Reflektim Diskuto n klas
258
Evokim: Stuhi mendimesh Pr nxehjen e atmosfers s klass n llim msuesi punon ushtrimin 3, faqe 83, n libr. M pas krkohet nga nxnsit: - Nga cila shifr llohet shumzimi n shtyll? Po n veprimin e pjestimit n shtyll? - Si kryhet prova e veprimit t pjestimit me mbetje? - (shembull 55 : 6 = 9 (1).) Realizim + Reektim: Mendo-puno n dyshe-diskuto n klas. Nxnsit lihen t punojn n dyshe me ushtrimet 4, faqe 82, n libr, ushtrimet 2, 4, faqe 83, n libr. Shnim: ushtrimi 4 duhet 467 38 dhe 425 67 = Problemn 6, faqe 83. N fund diskutohen n klas prgjigjet e do ushtrimi, duke korrigjuar gabimet e nxnsve. Vlersimi: Vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimi 2 (shumzim, pjestim), faqe 50, n et pune, problema 5, faqe 83, n libr.
Msimi 48-49
Tema: Mesatarja aritmetike

Ora I. Objektivi: T njehsoj mesataren aritmetike t disa numrave. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: mesatarja aritmetike Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Rrugzgjidhje pr t lexuarit n matematik Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. - A sht dgjuar nga ju fjala mesatarisht nota mesatare sht 8, mesatarja e fmijve n shkoll pr do familje sht 2, mosha mesatare n klas sht 10. - kuptojm me kto fjal? Realizimi: Rrugzgjidhje pr t lexuarit n matematik. Lexohet n paragran e rubriks Punojm s bashku dhe krkohet nga nxnsit. - far prfaqson kllapa n shprehjet e gjetjes mesatare? - tregojn numrat 2, 3, 4, te shprehjet e gjetjes mesatare t numrave? - Si sht natyra e pjestimeve t ktyre ushtrimeve (e sakt apo me mbetje)? Reektim: Puno n dyshe-diskuto n klas Ushtrimet 1, 2, 3, n etn e puns, faqe 51. Ushtrimi 1, n libr, faqe 84. N ushtrimin 1, n libr, nxnsve u krkohet t sqarojn tabeln. 10 - do t thot shtyll? 4
259
- Cilt jan mbledhort e shprehjes posht tabels pr gjetjen e mesatares? Vlersimi: Vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: Ushtrimi 4, faqe 51, n etn e puns. Ushtrimi 4, faqe 84, n libr. Ora II. Ushtrime mbi mesataren aritmetike. Objektivat: 1) T interpretoj mesataren aritmetike t t dhnave t ndryshme. 2) T pjestoj, t mbledh, t zbres numrat natyror. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: mesatarja aritmetike. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim T nxnit n bashkpunim Reflektim T nxnit n bashkpunim
Evokim: Stuhi mendimesh - Cilat jan hapat pr t njehsuar mesataren aritmetike t disa numrave? - Nga cilat shifra llohet pjestimi i numrave? - Po te + dhe te - nga cila shifr llohet? Realizim + Reektim: T nxnit n bashkpunim. Punohet s bashku ushtrimi 3. Msuesi ndrton nj tabel: Mosha Numri i personave 9 10 11
Kolonat plotsohen duke pyetur nxnsit pr moshn e tyre. U lihet nxnsve detyra pr gjetjen e mesatares. Lihen t punojn n dyshe ushtrimet 2, 5, 7, m pas diskutohen prgjigjet e tyre n klas duke korrigjuar gabimet. Vlersimi: Vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: 1. Ushtrimet 5, 6, et pune, faqe 51. 2. Gjeni numrin mesatar t fmijve n familje, n hyrjen tuaj t pallatit.
Msimi 50-51
Tema: Mbledhja, zbritja e thyesave me emrues t njjt

Ora I. Objektivat: 1. T mbledh thyesat me emrues t barabart. 2. T zbres thyesat me emrues t barabart. Mjetet: mjetet didaktike thyesore, libri, eta e puns. Konceptet: thyesa, numruesi, emruesi. Mbledhja e thyesave me emrues t barabart. Zbritja e thyesave me emrues t barabart. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Problemore Reflektim Puno dyshe - Diskuto n klas
260
Evokim: Stuhi mendimesh Jepet gura. - Emrto me thyes pjesn e ravijzuar dhe t vijzuar. - Krahaso ato thyesa. - A mund t gjejm se sa m shum ose sa m pak sht njra nga tjetra? Realizim: Problemore Lexohet problema e librit, faqe 85. - Si mendon, far duhet t gjejn prpara krkess s problems? - Pse autori ka vepruar n mnyrn e mposhtme (faqe 85)? - do t thot racion? - far shikon n sekuencat e mposhtme? 5 6 5+6 11 + = = 12 12 12 12 11 Te shuma e thyesave 12 - Cila gjymtyr nuk ndryshon me gjymtyrt e secilit mbledhor? - A mund t nxirrni konkluzionin se si duhet t mbledhim dy thyesa me emrues t njjt? 5 8 ? 12 12 - A mund t shkruhet Pse
5 8 12 12
apo
8 5 ? 12 12
Lexohet paragra dhe krkohet: 8 5 12 12 = 8-5 12 = 3 12
- Cila gjymtyr nuk ndryshon te ndryshesa? - Cili sht numruesi i ndryshess? - Si veprohet pr t zbritur dy thyesa me emrues t njjt? Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsit punojn n dyshe me ushtrimet 1, 2, 3, faqe 86, n libr. N fund diskutohen n klas prgjigjet dhe korrigjohen gabimet e nxnsve. Vlersimi: Vlersohen disa nxns t nr. 1. Detyr shtpie: Ushtrimi 1, 2, et pune, faqe 51.
Ora II. Ushtrime dhe problema me mbledhjen e zbritjen e thyesave me emrues t njjt. Objektivat: 1) T njehsoj shumn e diferencn e thyesave me emrues t barabart. 2) T njehsoj pjesn e nj numri. 3) T zgjidh problema me thyesa. Mjetet: libri, et pune. Konceptet: Mbledhja dhe zbritja e thyesave, pjesa e nj numri. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Puno dyshe - Diskuto n klas Reflektim Puno dyshe - Diskuto n klas
261
Evokim: Stuhi mendimesh. - Krahaso. 3 2 ; 7 7 - Gjej shumn dhe ndryshesn e tyre. - Plotso. 2 e 15 = (15 : ___ ) ___ 3 = ___ ___ = ___
5 12
11 12
Realizim + Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas Nxnsit lihen t punojn n dyshe me ushtrimet 4 + 5, faqe 86, n libr. Problem shtes. Mamaja porositi pr drek nj pic familjare. Ajo ishte prer n 16 racione t barabarta. Un me maman hngrm 7 racione. M pas, vllai erdhi dhe hngri 3 racione. - pjes t pics i ngeli pr t ngrn babait? N fund diskutohen n klas prgjigjet dhe korrigjohen gabimet e bra nga nxnsit. Vlersimi: Vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: problema 3, faqe 51, n etn e puns. Ushtrime. Vendos shenjn <, >, = dhe m pas gjej shumn dhe ndryshesn e tyre. (Aty ku mundesh.) 5 7 3 7 ; 4 6 2 4 ;
9 17
12 17
1 2
2 4
262
TEST
Objektivat: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.
Kreu I + Kreu II (hyn n test t sistemit t par).
Zbrthimi i numrorit. Shkrimi i numrorit t rregullt. Krahasimi i numrave t mdhenj. Rrumbullakimi i numrave me 10, 100, 1000 m t afrt. Paraqitja e gurs n thyes. Paraqitja e thyess n gur. Formimi i thyesave t barabarta. Krahasimi i thyesave. Zbatim i vetive t mbledhjes. Mbledhja dhe zbritja e numrave n shtyll. Prdorimi i vetive t shumzimit. Shumzimi n shtyll. Shumzimi i dhjetsheve, qindsheve t plota. Shumzimi i numrave me 0 n fund. Paraqitja e shums me mbledhor t barabart n prodhim dhe anasjellas. Zbrthimi i vetis s prdasimit n lidhje me pjestimin. Pjestimi i numrit treshifror me njshifror. Mesatarja aritmetike. Mbledhja dhe zbritja e thyesave me emrues t njjt. Gjetja e pjess s nj numri. Problema t ndryshme. (2 pik)
1. Zbrthe numrorin e rregullt. 25435 = ____ + ____ + ____ + ____ + ____ . 2. Formo numrin e rregullt. 20000 + 70000 + 4000 + 500 + 40 + 3 = ________ . 3. Vendos shenjn < ose >. 2354 25345; 45745 45834
(1 pik)
(2 pik)
4. Rrumbullakos numrin n 10, 100, 1000 m t afrt. 47385 5. Emrto me thyes pjesn e vijzuar.
(3 pik)
(1 pik)
6. Paraqit me gur thyesn. 2 3
(1 pik)
263
7. Plotso. 2 3 8 12 = = 15 4 = = 16
(4 pik)
8. Vendos shenjn <, >, =. 3 7 1; 5 3 1; 2 7 5 ; 7 3 5 3 ; 7 1 3 2 6 ; 5 5 1;
(6 pik)
9. Gjej shumn, duke shoqruar numrin mik. 24 + 38 + 76 + 62 = . 10. Kryej veprimet n shtyll. 25354 + 7999 11. Plotso. a. 134 75 = 75 ___ . b. (13 5) 2 = 13 ( __ __ ) c. 24 36 = 24 ( __ + __ ) = = = 12. Shumzo n shtyll. 2334 28834 19875
(2 pik)
(2 pik)
(4 pik)
(2 pik)
13. Plotso.
25 (3 pik)
20 30 = ___ 14. Shkruaj ndryshe. a) 5 + 5 + 5 + 5 = 15. Plotso. 36 : 3 = ( __ + __ ) : 3 = = =
300 900 = ___ (2 pik) b) 3 7 = (2 pik)
264
16. Kryej pjestimin, bj provn. 937 : 4 = 17. Notat n matematik jan 10, 9, 8, 10, 7. Gjej mesataren aritmetike t notave.
(2 pik)
(2 pik)
18. Gjej. 2 7 19. Gjej. 13 e 144 = 15 + 3 7 = 13 7 15 15 =
(2 pik)
(2 pik)
20. Problem. (3 pik) Agimi kishte n bank 25500 lek. Pas nj jave ai trhoqi nga banka 5590 lek. Javn e dyt ai shtoi n bank 35500 lek. - Sa lek i jan br Agimit tani n bank?
Ushtrimi Pikt
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20.... 2 1 2 3 1 1 4 6 2 2 4 2 3 2 2 2 2 2 3 46
Vlersimi Nota Pik 4 0-12 5 13-19 6 20-26 7 27-33 8 34-40 9 41-43 10 44-46
265
Kapitulli III
GJEOMETRIA
1. Gjeometria n plan.
2. Gjeometria n hapsir.
3. Shndrrimet gjeometrike.
Msimi 1
Tema: Drejtzat
Objektivat: 1. T njoh pozicionin e drejtzave n plan. 2. T njoh drejtzn, segmentin, gjysmdrejtzn. 3. T dalloj nga ana vizuale kur dy drejtza jan pingule. Konceptet: drejtz, segment, gjysmdrejtz, drejtza paralele, drejtza prerse, drejtza pingule. Mjetet: vizore, libr, et pune. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Tabela e koncepteve. T nxnit n bashkpunim. Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh Muesi paraqet n tabel gurat. d.
e. a. b. - Cila nga kto vija sht e drejt? - Cila nga vijat e drejta ka pozicion horizontal, vertikal? - Si mund ti quajm dy t tjerat? - Si e quajm vijn e drejt? Realizim: T nxnit n bashkpunim. Tabela e koncepteve. Msuesi vizaton n drras nj drejtz dhe nxnsit n etore me laps dhe vizore. - A mund t pasqyrohet e gjith drejtza n etoren tuaj apo n drras t zez? - A mund t zgjatet drejtza nga t dyja ant? M pas krkohet t shnohet nj pik n drejtz (pika A). B a. A c.
266
Pra kjo drejtz ndahet n dy pjes (q quhen gjysmdrejtza). M pas shnohet dhe nj pik n kt drejtz (pika B). Tani n drejtz formohet [AB] q quhet segment. Vshtro gurn dhe plotso tabeln me shenjn X. Vij e drejt Drejtza Gjysmdrejtza Segmenti x x x x E kuzuar n dy ant Ska as llim, as fund x x Ka vetm llim
Mund t prcaktoni se far t prbashkta kan dhe far dallimi? - Si mund t ndodhen n plan dy drejtza? Vzhgo ushtrimin 3, faqe 88 n libr. - far mund t themi pr prerset dhe pingulet? far kan t prbashkt? Nga dallohen? Zgjati drejtzat paralele. A kan ndonj pik t prbashkt ato? - A mund t formuloj dikush se far mund t quajm drejtza prerse, paralele, pingule? Reektim: Puno n dyshe-diskuto n klas. Nxnsve u jepen ushtrimet 1, 2, faqe 88 (n libr) pr t punuar n dyshe dhe m pas krkohen pr diskutim prgjigjet e tyre duke ndrequr gabimet e nxnsve. Detyr shtpie: et pune, faqe 52.
Msimi 2
Tema: Kndi
Objektivat: 1) T njoh kndin si nj gur t thjesht gjeometrike. 2) T prcaktoj llojin e kndit nprmjet skuadrs (ose duke e krahasuar me nj knd t drejt). 3) T prcaktoj drejtzat pingule sipas kndeve t drejta q formohen midis tyre. Konceptet: knd, knd i drejt, i ngusht, i gjer, i shtrir. Mjetet: vizore, trekndsh knddrejt, libri, et pune. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Graku i prvijimit Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. - sht gjysmdrejtza? - A ka llim dhe mbarim drejtza?
- sht segmenti? - Kur drejtzat jan pingule, paralele dhe priten?
Realizimi: Graku i prvijimit. N llim pasqyrojm diagramin e kndit. far quhet knd? i drejt i ngusht i gjer i shtrir i plot
kulm brinj
kndi
267
Msuesi dhe nxnsi merr nj pik n drras (etore). Nga kjo pik hiq dy gjysmdrejtza jo n nj vij t drejt. A A 2 O 1 B
- N sa pjes ndahet plani? Kto quhen knde. Pika O kulmi. Gjysmdrejtzat, OA, OB, quhen brinj. Vshtro skuadrn. Si jan brinjt e kndit? (pingule) Vizato tri knde.
Vendos skuadrn mbi kto knde. - far v re pr njrn nga gjysmdrejtzat e kndeve? 1) sht brenda skuadrs (< kndi i drejt) i ngusht 2) sht jasht skuadrs ( > kndi i drejt) i gjer 3) n nj vij me gjysmdrejtzn tjetr i shtrir. Reektim: Puno dyshe diskuto n klas. Pasi bhet nj prmbledhje krkohet nga nxnsit t punojn n dyshe ushtrimet 1, 2, faqe 90 (libr) dhe m pas diskutohen n klas prgjigjet e tyre, duke korrigjuar gabimet. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 53.
Msimi 3
Tema: Figurat gjeometrike

Objektivat: 1) T njoh shumkndshin. 2) T prcaktoj numrin e brinjve dhe t kndeve t nj shumkndshi. 3) T vizatoj nj rreth duke ditur rrezen e tij. Konceptet: shumkndsh, rreth, rreze, diametr, knde, brinj. Mjetet: kompas, vizore, shkopinj t barabart dhe t ndryshm. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim T nxnit n bashkpunim Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. - M prmend disa gura gjeometrike q njeh? - Cila nga gurat sht shumkndsh? Pse?
268
a. - far elementesh kan shumkndshat? - A mund t jet rrethi shumkndsh? - Cilat jan elementet e rrethit?
b.
Realizimi: T nxnit n bashkpunim. Nga nxnsit, duke formuar dyshen, krkohet q me shkopinj t formohen shumkndsha t ndryshm. - Prcakto sa sht numri i brinjve, numri i kndeve, numri i kulmeve t shumkndshave t formuar? - Si sht numri i brinjve me numrin e kndeve t do shumkndshi? - Cili sht shumkndshi me numr brinjsh m t vogl? - Emrtimi i shumkndshit a sht i njjt me numrin e brinjve? Plotso g. 3, ushtrimi 1, faqe 91. (rubrika Punojm s bashku) Vzhgo ushtrimin 2. - Cila gur sht vizatuar? - A mund t themi se kjo gur ka brinj? - Cilat jan elementet e tij? - far mund t themi mbi lidhjen e diametrit me rrezen e tij? Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Klass i jepet t punoj n dyshe ushtrimet 1-4, faqe 91, n libr (rubrika Provo veten). M pas krkohen t diskutohen prgjigjet e 1-4 dhe kontrollohet nga msuesi vizatimi i rrethit duke ditur rrezen e tij. Vlersimi: msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 54.
Msimi 4
Tema: Trekndshat dhe katrkndshat

Objektivat: 1) T njoh llojin e trekndshave sipas brinjve dhe kndeve. 2) T njoh llojin e katrkndshave. 3) T bj dallimin midis trapezit dhe paralelogramit. Konceptet: trekndsh i fardoshm, trekndsh dybrinjnjshm, trekndsh barabrinjs, trekndsh knddrejt, trekndsh kndngusht, trekndsh kndgjer, trapez, paralelogram, romb, drejtkndsh, katror. Mjetet: gura t msiprme t ndrtuara me karton, libri, et pune. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Tabela e koncepteve Reflektim Diagrami i Venit. Puno dyshe - Diskuto n klas
269
Evokim: Stuhi mendimesh. - sht shumkndshi? - Cili sht shumkndshi m i vogl n numrin e brinjve? Jepet. A Emrto gurn. Prcakto elementet e gurs. - Cilat jan llojet e trekndshave sipas brinjve? - Cilat jan llojet e trekndshave sipas kndeve?
Realizim: tabela e koncepteve. Lihen nxnsit t lexojn dhe t diskutojn gurat q jepen n faqen 92-93 n libr, m pas plotsohet tabela e koncepteve sipas gurave t marra n kt or msimi.
t gjitha ............ e fardoshm brinjt 2 e nga 2 paralele dhe t = t gjitha kndet e drejt
t gjitha kndet e ngushta
2 brinj t =
t gjitha brinjt e =
nj knd t drejt
dy knde t drejt
Figurat i fardoshm dybrinjnjshm barabrinjs kndngusht knddrejt kndgjer i fardoshm dybrinjnjshm knddrejt paralelogrami rombi drejtkndshi katrori X X X X X X X X X X X X X X X X X X
Tabela plotsohet duke vendosur shenjn X dhe duke pyetur nxnsit. M pas nxirren disa konkluzione. Reektimi: Diagrami i Venit. Duke u plotsuar tabela e msiprme plotso diagramet. trekndshi
270
nj knd t gjer
2 brinj paralele
M pas krkohet nga nxnsit t punohet n dyshe me rubrikn Provo veten, faqe 93. N fund diskutohen prgjigjet dhe korrigjohen gabimet e bra nga nxnsit. Vlersimi: t vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 55.
Msimi 5
Tema: Vetit e figurave (Ushtrime)

Objektivat: 1) T prcaktoj vetit e secils gur. 2) T dalloj njrn gur nga tjetra. 3) T vizatoj me vizore gurat e njohura. Konceptet: Veti mbi brinjt, veti mbi kndet. Mjetet: Vizore, libri, eta e puns. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Tabela e koncepteve Reflektim Ndrto vet - Korrigjo dyshe
Evokim: Stuhi mendimesh Nga t gjitha gurat e pasqyruara n faqen 94. Ushtrimi 1. N libr krkohet nga nxnsit t prmendin me goj: - Emrtimin. - Si jan brinjt. - Si jan kndet. Pr rrethin prmend elementet q prbjn at. Realizim: Tabela e koncepteve. N baz t prgjigjeve q krkohen, n strukturn e par msimore plotsohet me nxnsit tabela e koncepteve, sipas ushtrimit 2, faqe 94, n libr. Reektim: Ndrto vet-korrigjo dyshe. Sipas koncepteve q kan nxnsit pr do gur gjeometrike, krkohet nga nxnsit t ndrtohen gurat, ushtrimi 3, faqe 94. N fund krkohet nga nxnsit se nga cili element nis ndrtimin dhe ku sht bazuar pr ndrtimin e gurs. Vlersimi: Vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 58.
Msimi 6-7
Tema: Trupat gjeometrik

Ora 1. (Trupat gjeometrik-shumfaqshat) Prizmat, piramidat. Objektivat: 1) T dalloj gurat nga trupat gjeometrik. 2) T njoh prizma t ndryshm sipas bazave. 3) T njoh piramida t ndryshme sipas bazave. Konceptet: shumfaqshat, prizmi, piramida. Mjetet: Prizma t ndryshm, piramida t ndryshme, gura, cilindr, kon, sfer, libri, eta e puns. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Graku i prvijimit. Emrto - grupo Reflektim Tabela e koncepteve
271
Evokim: Stuhi mendimesh. Msuesi vendos disa trupa n tavolin dhe disa gura gjeometrike. Nxnsit vijn dhe i vzhgojn ato m pas. Msuesi i pyet nxnsit. - far shikon mbi tavolin? gura - Grupoji ato n dy grupe trupa - Cili sht ndryshimi midis tyre? - A njeh disa nga trupat e paraqitur? Emrtoi ato. Realizimi: Emrto-grupo. Graku i prvijimit. Hiq gurat dhe krko nga nxnsit t emrtojn trupat dhe grupoji ato n dy grupe. me faqe shumkndsh M pas msuesi ndrton grakun e prvijimit. Trupat gjeometrik me faqe rreth
shumfaqshat
trupa t rrumbullakt
prizma
piramida
cilindri
koni
sfera
Krko nga nxnsit t prmendin disa lloje prizmash sipas faqes 96 dhe llojet e piramidave. M pas krkohet nga nxnsit t vzhgojn trupat n faqen 96 dhe t prcaktojn ku sht ngjashmria e t dyja llojeve t trupave (prizmit, piramids). - Ku sht dallimi midis tyre? Reektimi: Tabela e koncepteve. Trupat Prizmi Piramida M pas krkohet nga nxnsit t mundohen t vizatojn me dor t lir disa prizma dhe piramida. Vlersimi: vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: 1, 2, 4, faqe 56-57, et pune. Ora 2. Trupat e rrumbullakt. (Cilindri, koni, sfera) Objektivat: 1) T dalloj trupat e rrumbullakt nga shumfaqshat. 2) T njoh trupat e rrumbullakt. 3) T dalloj trupat gjeometrik n sendet e prditshme. Mjetet: cilindri, koni sfera, drejtkndsh, trekndsh knddrejt dhe gjysmrrethi. Konceptet: trupa t rrumbullakt, cilindr, kon, rrotullim sipas nj brinje. Numri i bazave Lloji i bazave t tyre Lloji i faqeve ansore
272
Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Imagjinat e drejtuar Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Trupat gjeometrik Shumfaqsha Trupa t rrumbullakt
- Emrto shumfaqshat. - Emrto trupat e rrumbullakt nse di? - A e di pse quhen trupa t rrumbullakt?
Evokim: Stuhi mendimesh. Vendosen trupat gjeometrik dhe krkohet nga nxnsit t plotsojn grakun n drras, duke i grupuar trupat n dy grupe. Realizimi: Imagjinata e drejtuar. Msuesi vendos nj drejtkndsh kartoni pingul mbi tavolin dhe e rrotullon sipas nj brinje dhe krkon nga nxnsit: - E imagjinoni se cili trup prftohet? M pas merret nj trekndsh knddrejt, vendoset pingul mbi tryez dhe rrotullohet sipas njrs brinj q formon kndin e drejt. - E imagjinoni se cili trup prftohet? E njjta gj veprohet edhe me gjysmrrethin. N fund krkohet nga nxnsit t vizatojn brenda trupave te faqja 97 n libr gurat q merren pr prtimin e tyre. Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Krkojm nga nxnsit t emrtojn pjest e do objekti sipas llojit t trupave. N fund diskutohen n klas dhe korrigjohen gabimet. Detyr shtpie: t sjellin n klas objekte t fotografuara sipas do lloj trupi gjeometrik.
Msimi 8
Tema: Kubi dhe kuboidi

Objektivat: 1) T dalloj kubin nga kuboidi. 2) T prcaktoj duke vzhguar numrin e faqeve, brinjve, kulmeve t secilit trup. 3) T njehsoj siprfaqen e katrorit, drejtkndshit. Mjeti: kub, kuboid, libri, eta e puns. Konceptet: kub, kuboid, prmasa. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Tabela e koncepteve Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Vzhgohen t dy trupat dhe krkohet emrtimi i tyre. - far ndryshimi ekziston midis kubit dhe kuboidit? - A jan t vrteta pohimet? a Kubi sht nnbashksi e prizmave. b Prizmi bn pjes te kuboidi.
273
Realizimi: Tabela e koncepteve. Duke vzhguar trupat mbi tavolin, dhe duke par hapjet e t dy trupave, krkohet t plotsohet tabela. Trupat Kubi Kuboidi Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Para se t llojn t punojn me ushtrimet 1, 2, faqe 98 n libr, nxnsve u krkohet se si gjendet: 1) Siprfaqja e katrorit 2) Siprfaqja e drejtkndshit. Pas prfundimit n dyshe, diskutohen n klas prgjigjet dhe korrigjohen gabimet e bra nga disa nxns. Vlersimi: Vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimet 3, 5, 6, faqe 57, et pune. Lloji i faqeve Numri i faqeve Numri i brinjve Numri i kulmeve
Msimi 9
Tema: Prizma t tjer dhe piramida

Objektivat: 1) T prcaktoj faqet, brinjt, kulmet e trupave t msiprm duke i vzhguar. 2) T njehsoj faqet, brinjt, kulmet e trupave t msiprm sipas nj rregulli. Mjetet: tabela e trupa (prizma, piramida) t hapura, libr, et pune, prizma dhe piramida t ndryshme. Konceptet: Numri i faqeve, i brinjve, i kulmeve. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Problemore Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Paraqiten prpara nxnsve, kub, kuboid, prizm trekndor, prizm gjashtkndor dhe krkohet t prcaktohet: 1. Numri i kulmeve 2. Numri i brinjve 3. Numri i faqeve 4. Numri i bazave. Po e njjta gj krkohet dhe me piramidat. Realizimi: Problemore. Vendoset tabela e prizmave t hapur dhe piramidave t hapura. Krkohet nga nxnsit: - Si sht numri i bazave te prizmat? - Si sht numri i faqeve ansore me numrin e brinjve t bazs te prizmat? - A sht e vrtet te prizmat se numri i faqeve = 2+ numrin e brinjve t bazs
Krahaso me prfundimet e pjess (evokim). Vrteto dhe dy paragraft e llimit t faqes 100 n libr.
274
Po e njjta gj krkohet dhe me piramidat dhe zbatohen kto rregulla. Numri i faqeve =1+ Numrin e brinjve t bazs. Numrin e kndeve t bazs. Numrin e brinjve t bazs.
Numri i kulmeve = 1 + Numri i brinjve =2x
Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. M par nxnsi prmbledh formulat e gjetjes s numrit t faqeve, kulmeve, brinjve t dy trupave t msiprm dhe krkohet nga nxnsi t punoj me ushtrimet 1, 2, 3, faqe 100 n libr. Diskutohen prgjigjet e nxnsve duke korrigjuar gabimet. Vlersimi: N fund vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimet n etn e puns, faqe 57-58.
Msimi 10
Tema: Cilindri, koni dhe sfera

Objektivat: 1) T njoh hapjen e cilindrit dhe konit. 2) T njoh gurat q prftohen nga trupat e rrumbullakt gjat rrotullimit t tyre rreth nj brinje t tyre. Mjetet: kon, cilindr, sfer, tabel e trupave t msiprm t hapur, libr, et pune. Konceptet: cilindr, kon, sfer. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Problemore Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. - Nga dallohen gurat nga trupat gjeometrik? - Cilat jan dy grupet e trupave gjeometrik? - Prmend disa shumfaqsha. - Prmend trupat e rrumbullakt. - Pse quhen ashtu? Realizim: Problemore. Vendoset tabela e trupave t rrumbullakt t hapur dhe krkohet nga nxnsit: - Cilt nga trupat nuk shfaqen n tabel? - Sa faqe ka cilindri, koni? - far gure paraqesin bazat e tyre? - A ka kulme cilindri, koni dhe sa ka? Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Punohen ushtrimi 1, 2, faqe 102 n libr dhe m pas diskutohen n klas prgjigjet dhe korrigjohen gabimet. Nxnsve u krkohen dy ngjyra pr t formuar dy bashksi tek ushtrimi 1. T emrtojn dhe trupin nga hapja e tij. Detyr shtpie: etore pune, faqe 58.
275
Msimi 11
Tema: modelimi i trupave (Ushtrime)

Objektivat: 1) T njoh trupat sipas hapjes. 2) T modeloj trupat me karton dhe plastelin. 3) T prcaktoj numrin e brinjve, faqeve, kulmeve t trupave gjeometrik. Konceptet: Modelim. Mjetet: karton, grshr, ngjitse, plastelin, libr, et pune. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Pun praktike Reflektim Turi i galeris
Evokim: Stuhi mendimesh. - Cilat jan grupet e trupave gjeometrik? - Prcakto hapjen e trupave (ushtrimi 1, faqe 102). - Prcakto llojin e gurs pr faqet e trupave. Realizimi. Konkursi: trupi m i bukur dhe i sakt. Klasa ndahet n 5 grupe ku secili pjestar grupi duhet t modeloj nj trup (me plastelin ose karton). Reektim: Turi i galeris. Pas puns q kan kryer grupet e nxnsve, trupat vendosen n nj vend t dukshm n klas dhe duke i vizatuar nxnsit japin vlersimet pr trupin m t sakt me karton dhe plastelin. Msuesi prgatit nj certikat me motivin duarshkathti n modelimin e sakt t trupave gjeometrik. Detyr shtpie: et pune, faqe 59.
Msimi 12
Tema: Shndrrimet gjeometrike. Drejtza e simetris

Objektivat: 1) T njoh simetrin n lidhje me nj drejtz. 2) T prcaktoj drejtzn e simetris n gurat e thjeshta gjeometrike. 3) T ndrtoj drejtzat e simetris n gurat gjeometrike. Mjetet: vizore, libr, et pune, pasqyr. Konceptet: simetria, drejtz simetrie. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Problemore Reflektim Tabela e koncepteve Puno dyshe - Diskuto n klas
276
Evokim: Stuhi mendimesh. Msuesi merr pasqyrn, e vendos prpara nxnsve dhe pyet: - Cili sht m i bukur? N mnyr analoge prdoret dhe gura e drejtkndshit. - Vizato nj drejtkndsh. - Hiq nj drejtz pingule n mesin e dy brinjve prball tij. - A luan rolin e pasqyrs drejtza? Realizim: Problemore Pas etaps s par nxnsve u bhet e qart se kjo drejtz sht drejtz simetrie. - Pse? Konkretisht, palose drejtkndshin sipas drejtzs. far v re? Vzhgohen gurat e ushtrimit 2, faqe 104, n libr dhe krkohet nga nxnsit ti emrtojn ato. M pas krkohet t zbulojn se sa drejtza simetrie ka secila gur duke vepruar si n gur. E njjta gj krkohet tek ushtrimi 3, faqe 105, m pas krkohet: - Pse nuk vizatohet drejtza e simetris n ato gura? N fund nxnsve u krkohet se far kushtesh duhet t plotsoj drejtza q t jet drejtz simetrie e gurs. Reektim: Tabela e koncepteve. Puno dyshe. N baz t puns konkrete t strukturs s 2, prej nxnsve krkohet t plotsohet tabela e faqes 105. M pas krkohet t punohen n dyshe ushtrimet 2, 3, faqe 105 dhe duke u prgjigjur n klas korrigjohen gabimet e nxnsve. Ushtrimi 2 Pse sht drejtz simetrie e gurs? Ushtrimi 3 Sa drejtza simetrie ka secila gur? Vlersimi: Pr punn q kryhet gjat ors s msimit msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: etore pune, faqe 59.
Msimi 13
Tema: Simetrikja e nj figure n rrjetin koordinativ

Objektivi: - T ndrtoj simetriken e gurave t thjeshta gjeometrike n rrjetin koordinativ kur sht dhn drejtza e simetris dhe gura gjeometrike. Mjetet: et, gjilpr, libr, et pune. Konceptet: gur reale, gur e pasqyruar, simetrikja e gurs. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim T nxnit n bashkpunim Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Jeni krehur para pasqyrs, gura juaj sht reale, gura n pasqyr quhet e pasqyruar. - Si mendoni, si jan kto gura? 1. nga forma. 2. nga prmasat.
277
Jepet gura. A O
(d)
Drejtza (d) sht drejtz simetrie e drejtkndshit ABCD. - far mund t themi pr pikat A me B dhe D me C, nse paloset gura sipas drejtzs (d)? - Si jan largsit OA me OB dhe DE me EC?
Realizimi: T nxnit n bashkpunim I krkohet nxnsit t palosi etn sipas nj drejtze. T shpoj me gjilpr, m pas t hap etn dhe t dy vrimat ti shnoj A e B. - A ndodhen t dy pikat n nj vij t drejt? - Si sht drejtza e palosjes me drejtzn q kalon nga A e B? - Si jan largsit e ktyre pikave me drejtzn e palosjes? - Si veprohet pr t ndrtuar simetriken e nj gure n lidhje me nj drejtz? Fillohet me segmentin, trekndshin, duke prmendur hapat q ndiqen pr ndrtim. Lind pyetja, po nse nuk sht n rrjetin koordinativ? - Si duhet t veprojm? Duhet t veprojm duke marr largsit e njjta, me vizore ose kompas. Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. Krkohet t punojm n dyshe, me ushtrimet 1, 2, 3, faqe 109, n libr. M pas, diskutohet n klas. - Si jan gurat reale me gurat e pasqyruara nga prmasat? Ushtrimi 2. Cakto kulmet e gurs reale. M pas, ndrto simetriket e tyre. Kujdes! Ushtrimi 3 krkohet pr nxnsit. Nxnsi 3, nxnsi 4. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 60.
Msimi 14
Tema: Rrjeti koordinativ

Objektivat: 1) T prcaktoj vendndodhjen e piks n rrjetin koordinativ me an t koordinatave. 2) T ndrtoj pikat n rrjetin koordinativ kur jan dhn koordinatat e saj. Mjetet: vizore, libr, et pune. Konceptet: koordinata, vendndodhje, rrjet koordinativ, ifti koordinativ. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Problemore Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. - A mund t m thoni se ku ndodhet: - Shkolla juaj? - Po klasa juaj? - Po shtpia juaj? - Po vendndodhja juaj n klas? Pra, far shprehim ne pr do vendndodhje?
278
Realizimi: Problemore Krkohet nga nxnsit t vizatoj nga e majta si modeli i dhn. Nse fmijs s banks s fundit i mungon libri si do t komunikosh q ai t vizatoj sakt kt model? Msuesi pasqyron dy drejtza pingule. y - Si jan drejtzat? - Cili sht drejtimi i drejtzs X? Po i drejtzs Y? - Ndani me t njjtn njsi drejtzn X. Po me at njsi drejtzn Y. Formohet nj rrjet q quhet rrjet koordinativ. Prcakto sipas koordinatave (x,y) vendndodhjen e gurs n ushtrimin 2, faqe 106. - A mund t prcaktojm koordinatat e do pike, n ushtrimin 3? x - Cila koordinat sht e para, po e dyta n iftin koordinativ?
Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Prpara se t llojn me ushtrimin 1, ushtrimin 2, faqe 107, nxnsve u krkohet. Jepet ifti (2,3) sa sht X? Po Y? M pas, kur prfundohet puna n dyshe, krkohet diskutimi n klas pr prgjigjet e ushtrimeve duke korrigjuar gabimet e bra. Vlersimi: N fund msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: etore pune, faqe 61.
Msimi 15
Tema: Zhvendosja paralele

Objektivat: 1) T njoh drejtimet dhe kahet e zhvendosjes. 2) T ndrtoj gurn duke prdorur zhvendosjen paralele. Mjetet: vizore, libr, et pune. Konceptet: vertikalisht lart, vertikalisht posht. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim T nxnit n bashkpunim Reflektim Puno vetm Korrigjo me shkrim
Evokim: Stuhi mendimesh. Prcakto llojin e pozicionit t drejtzs.
a.
b.
c.
Prcakto pozicionin dhe drejtimin.
279
Prcakto koordinatat e kulmeve t trekndshit PQR. Realizimi: t nxnit n bashkpunim. Plotso koordinatat e trekndshit A1B1C1 te tabela. Ushtrimi 1, faqe 110. Krahaso koordinatat e trekndshit ABC me trekndshin A1B1C1. - Cili sht drejtimi dhe kahu i zhvendosjes s trekndshit ABC n pozicion me trekndshin A1B1C1? - Sa sht ndryshesa e koordinats s par t kulmeve t trekndshit A1B1C1 me koordinatat e para t kulmeve t trekndshit ABC? Pra, 71=6 Plotso prgjigjet e pyetjeve t ushtrimit 1, faqe 110, 10 4 = 6 dhe krahaso me ndryshesat e msiprme. 93=6 Shiko prkuzimin n faqen 110. Klasa ndahet n dy grupe. Grupi A ushtrimi 2, faqe 110. Grupi B ushtrimi 3, faqe 110. M pas, diskutohen: - Prcaktimi i koordinatave t disa kulmeve t gurs s dhn. - T prcaktoj natyrn e zhvendosjes, kahun dhe madhsin sipas vektorit t dhn. - N fund prcakto koordinatat e kulmeve t ndrtuara pas zhvendosjes. N fund si mendon, a zhvendoset gura sipas drejtimeve t tjera? Reektimi: Puno vetm-korrigjo me shokun e banks. Nxnsve u jepet pr t kryer pun secili m vete, dhe m pas korrigjojn njri-tjetrin n dyshe sipas bankave. Msuesi kalon nga banka n bank dhe jep vrejtjet pr punn e nxnsve. Vlersimi: N fund msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 62.
Msimi 16
Tema: Zmadhimi dhe zvoglimi i figurave

Objektivi: T zmadhojn (t zvoglojn) gurn n rrjetin koordinativ duke shumzuar (pjestuar) me t njjtin numr koordinatat e kulmeve. Mjetet: vizore, libr, et pune. Konceptet: zmadhimi i gurs, zvoglimi i gurs. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim T nxnit n bashkpunim Reflektim Stuhi mendimesh
Evokim: Stuhi mendimesh. Plotso koordinatat e kulmeve t gurave tek ushtrimi 1, 2, faqe 112. - do t thot zmadhohet 2 her, cili sht veprimi? - do t thot zvoglohet 2 her, cili sht veprimi?
280
Realizim: t nxnit n bashkpunim. Nxnsit i ndan me nga 4 nxns n 2 grupe. Grupi A ushtrimi 1. Grupi B ushtrimi 2. N secilin grup t plotsohen koordinatat e gurs s zmadhuar (zvogluar). T shikohet raporti i koordinatave t gurs s zmadhuar (zvogluar) me koordinatat e gurs s dhn. - lidhje ka midis koordinatave t dy gurave? T gjitha kto diskutohen pas nj bashkpunimi midis pjestarve t secilit grup. Reektim: Stuhi mendimesh. - do t thot gurn zmadhoje 3 her? - do t thot gurn zvogloje 2 her? Shiko pozicionin e brinjve t dy gurave dhe thuaj n far pozicioni jan. (n t dyja shndrrimet) Kujto me disa ushtrime +, -, x e dy numrave. Vlersimi: N fund vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 63.
Test
Gjeometria n plan, hapsir. Shndrrimet gjeometrike
Objektivat. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Pozicioni i drejtzave. Lloji i kndeve. Lloji i gurs. Llojet e trekndshit. Llojet e trapezit. Llojet e paralelogrameve. Vetit e paralelogrameve. Emrtimi i trupave. Prcaktimi i faqeve, kulmeve, brinjve t shumfaqshave. Emrtimi i trupave sipas hapjes s tyre. Prcaktimi i numrit t drejtzave t simetris s gurs. Ndrtimi i gurs simetrike sipas nj drejtze n rrjetin koordinativ. T prcaktoj koordinatat e pikave n planin koordinativ. T ndrtoj pikn kur jan dhn koordinatat. T zhvendos gurn sipas drejtimit t dhn n rrjetin koordinativ. T zmadhoj (zvogloj) gurn n rrjetin koordinativ.
281
1. Rretho drejtzat paralele.
(1 pik)
a.
b.
c.
2. Rretho kndin e shtrir.
(1 pik)
a.
b.
c.
d. (1 pik)
3. Rretho gurn e katrkndshit.
a.
b.
c.
d.
4. Rretho trekndshin knddrejt.
(1 pik)
a.
b.
c.
5. Rretho trapezin e fardoshm.
(1 pik)
a.
b.
c.
6. Rretho rombin.
(1 pik)
a.
b.
c.
d. (3 pik)
7. Jepet gura Emrtoje at. Shkruaj vetit e brinjve dhe kndeve t tij.
282
8. Lidh me shigjet. Kon Sfer Prizmi Cilindri Piramid 9. Jepet trupi Emrto at. Numri i faqeve sht... Numri i kulmeve sht... Numri i brinjve sht...
(2 pik)
(4 pik)
10. Jepen hapjet e trupave, emrto.
(3 pik)
11. Vizato drejtzat e simetris dhe plotso.
(2 pik)
Numri i drejtzave t simetris sht...
12. Ndrto simetriken e gurs sipas drejtzs s dhn.
(2 pik)
283
13. Prcakto koordinatat e kulmeve t gurs.
(3 pik)
B C Pikat ifti koordinativ A D A B C D
14. Ndrto pikat n rrjetin koordinativ, bashkoji ato. A (1,2) B (7,2) C (7,6) D (1,6)
(3 pik)
15. Zhvendos n gur sipas drejtimit t dhn.
(2pik)
284
16. Zvoglo gurn 2 her. Plotso tabeln.
(4 pik)
Pikat Koordinatat Pikat Koordinatat
A A1
B B1
C C1
D D1
Ushtrimet Pikt
1 1
2 1
3 1
4 1
5 1
6 1
7 3
8 2
9 4
10 3
11 2
12 2
13 3
14 3
15 2
16 Shuma 4 34
Vlersimi Nota Pikt 4 0-8 5 9-13 6 14-18 7 19-22 8 23-26 9 27-30 10 31-34
285
Kapitulli IV
MATJA
Msimi 1 Tema: Metri, kilometri
Objektivat: 1) T njoh njsit standarde t gjatsis dhe jo standarde. 2) T njoh nnshat dhe shumshat e metrit. 3) T kthej numrin dyemror n nj emror dhe anasjellas. 4) T kryej veprimet me njsit e gjatsis. Mjetet: metr, libr, et pune. Konceptet: nnsha t metrit, shumsha t metrit. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim T nxnit n bashkpunim Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. M prmendni disa njsi t gjatsis q njihni. - Cili sht mjeti me t cilin matet gjatsia e objekteve? Plotso (rubrika kujto, faqe 113). Realizim: t nxnit n bashkpunim. Nxnsit ndahen n tri grupe dhe secilit grup i jepet nga 1 metr shirit. Krkohet: Grupi 1. T mas gjatsin e klass me 2 mnyra: a) me hapa (disa nxns) b) me metr Grupi 2. T mas gjersin e klass me 2 mnyra: a) ma hapa (disa nxns) b) me metr Grupi 3. T mas gjatsin e korridorit t shkolls me 2 mnyra: a) me hapa (disa nxns) b) me metr M pas mblidhen n klas dhe llon bashkpunimi i tyre. M pas po ato gjatsi krkohen: 1) me pllmb dore (disa) 2) me metr. Nga nxnsit krkohet t pasqyrojn t dhnat e secilit grup dhe krkohet: - A sht numri i hapave i njjt, i prcaktuar pr seciln gjatsi? - Po nga secili grup a sht prcaktuar e njjta gjatsi mbi: 1) gjatsin e klass 2) gjersin e klass 3) gjatsin e korridorit, me mnyrn e metrit shirit? Pse? Ktu ndrhyn msuesi se ka njsi standarde dhe jo standarde dhe i prcakton ato. Krkohet nga nxnsit t plotsohen me fjal simbolet. mm ................................... cm ................................... hm ................................... m ...................................... km ...................................... dm ......................................
286
Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Msuesi pasqyron n drras lidhjet: 1m = 10 dm. 1m = 1000 mm. 1m = 100 cm. 1 km = 1000 m. M pas krkon nga nxnsit t punojn n dyshe, ushtrimet 1, 2, 3, 4, faqe 114, n libr. N fund diskutohen s bashku prgjigjet, duke korrigjuar dhe gabimet. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 64, ushtrimet 1, 2.
Msimi 2
Tema: Metri, kilometri (Ushtrime)

Objektivat: 1) T njoh nnshat dhe shumshat e metrit. 2) T kryej shndrrimin e numrit dyemror n njemror dhe anasjellas. 3) T kryej veprime me njsit e gjatsis. 4) T kthej nga m (metri) n km (kilometr). 5) T krahasoj njsit e gjatsis. 6) T kryej veprime me harta. Mjetet: libr, eta e puns. Konceptet: nnshat e metrit, shumshat e metrit. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh Vshtro shkalln e njsive t gjatsis. Lexo njsit. - Cila sht njsia baz? - Cilt jan nnshat? Po shumshat? - Sa m ka: 1 km, 1 hm, 1 dm, 1 cm, 1 mm? Realizim: Puno dyshe-diskuto n klas. Msuesi pyet: N fund t nj harte t Shqipris sht shkruar 1 : 20000. - A e di kuptimin e ktij shkrimi? - A mund t prcaktosh gjatsin reale Tiran-Durrs? - A e di se sa sht kjo gjatsi duke par tabelat e rrugve? Matet gjatsia me vizore. Shumzohet me 20000 dhe kjo madhsi kthehet n shumshat e metrit (km). M pas nxnsit lihen t punojn n dyshe ushtrimet e faqes 116 n libr. Ushtrimi 1 / kolona 1, 2. Ushtrimi 2. Ushtrimi 4 / shumn e dy numrave, emr t barabart. Shumn e par n shtyll. Diferenca e par n shtyll. M pas diskutohen prgjigjet dhe korrigjohen gabimet. Vlersimi: N fund msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: Ushtrimi 1 / kolona e tret. Ushtrimi 3. Ushtrimi 4 / dy kolonat e fundit n libr, faqe 116.
287
Msimi 3
Tema: Centimetri, milimetri

Objektivat: 1) T njoh lidhjen midis cm dhe mm. 2) T prdor vizoren me njsit cm, mm. 3) T kthej njsit nga cm n mm dhe anasjellas. 4) T kryej veprimet +, - me kto njsi. Mjetet: vizore, libri, eta e puns. Konceptet: matja me vizore, nnshat e metrit. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim T nxnit n bashkpunim Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. - Si mendoni, cila njsi prdoret pr: 1) gjatsin e rrugs Tiran-Durrs, 2) rrugn shkoll-shtpi, 3) gjatsin e tavolins suaj, 4) gjatsin e librit, 5) gjatsin e gishtit, 6) majn e stilolapsit? Plotso. 1 cm = ... mm dhe
1 mm = ... cm.
Realizim: T nxnit n bashkpunim. Nxnsve u krkohet t masin gjatsin e librit t matematiks. M pas krkohet t prdoret libri pr matjen e gjatsis s tavolins. - Sa her hyn libri te tavolina? - Sa cm duhet t jet tavolina? - Cilat jan njsit q prdoren pr prcaktimin e gjatsis s tavolins? M pas, krkohet q s bashku dyshe-dyshe t bjn matjet e pjesve t trupit q krkohet n ushtrimin 2, faqe 117. Tani q ju dini gjatsin e pjesve t trupit, a mund t bni ekuivalent t njsis s m me to. Po 50 m? Vshtroni vizoren midis dy numrave, numroni vijat. - Sa t tilla jan midis numrave q krkon ushtrimi 4, faqe 118? N fund krkohet q pr matjen e pjesve t trupit mjafton njsia e cm apo krkohet dhe mm? Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsit punojn me ushtrimet 1, 2, 3, 4, faqe 118 (libr), q kan t bjn me kthimin e njsis nga m cm, cm mm dhe anasjellas, veprime +, - t numrave dyemror. M pas diskutohen prgjigjet dhe korrigjohen gabimet e bra. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 64-65.
288
Msimi 4
Tema: Perimetri i figurave

Objektivat: 1) T njoh perimetrin e gurave. 2) T njehsoj perimetrin e gurave gjeometrike. 3) T njehsoj njrn brinj t drejtkndshit kur sht dhn perimetri dhe brinja tjetr. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: vija kutare, perimetri i gurs. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim T nxnit n bashkpunim Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh - sht perimetri i nj trekndshi, drejtkndshi, katrori? Jepen gurat.
a.
b.
c.
Prcakto perimetrat e tri gurave t msiprme. - Si jan brinjt e drejtkndshit, katrorit, trekndshit barabrinjs, gjashtkndshit t rregullt? - A mund t gjeni perimetrin e nj gure tjetr? Realizim: problemore. Lexohet problema e faqes 119 dhe krkohet nga nxnsit: - Pse gjatsia e vijs kutare t lulishtes Didit i doli 14 m? Lexohet paragra i dyt (rubrika Punojm s bashku) dhe krkohet nga nxnsit: - Pse kalohet nga P = 3 + 3 + 3 n P = 3 3. - far trekndshi sht sipas brinjve? - Nse gjatsia e brinjs s trekndshit barabrinjs sht a, si paraqitet perimetri i tij? Lexohet dhe vzhgohet paragra, faqe 120 (rubrika Punojm s bashku) dhe krkohet nga nxnsit. - Si mund t njehsojm Perimetrin me dy veprimet x dhe +, te drejtkndshi dhe gjashtkndshi i rregullt? - Si jan vlerat e perimetrave t tyre? - A mund t themi se dy gurat kan form t njjt? Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsit punojn me ushtrimet 1, 2, 3, faqe 120, n libr dhe m pas krkohet diskutim n klas me prgjigjet e nxnsve dhe korrigjohen gabimet e bra prej tyre. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 65-66, ushtrimet 1, 2, 3.
289
Msimi 5
Tema: Problema
Objektivat: 1) T kryej veprimet e +, - me njsit e gjatsis n problema t ndryshme. 2) T zgjidh problemat n rrugn logjike. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: km, m, cm, mm. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Puno n grup Reflektim Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh Plotso. 1 km = ... m. 1 hm = ... m. 1 dm = ... m. 1 cm = ... m. 1 mm = ... m. Punim me goj, ushtrimi 3, faqe 121. - A mund ti jepet prgjigje problems 1, faqe 121. Realizim + Reektim: Pun me grupe. Msuesi ndan klasn n tri grupe dhe secilit grup i jepet nj problem n faqen 121 dhe ushtrime shtes. Ushtrime: Grupi I. 1. Plotso: 300 = ... m 8 cm = ... mm 1600 = ... km ... m 3 km 700 m = ... m. 2) Kryej mbledhje dhe zbritje n shtyll. 5 km 200 m 3 km 900 m. 3) problema 2, faqe 121. Grupi II. 1. Plotso 200 cm = ... m. 8 dm = ... cm. 1200 m = ... km ... m. 3 km 200 m = ... m. 2) Kryej mbledhje dhe zbritje n shtyll. 8 km 500 m 5 km 700 m. 3) problema, 4 faqe 121. Grupi III. 1) Plotso: 800 cm = ... m 3 m = ... cm. 1300 = ... km... m. 2 km 300 m = ... m 2) Kryej mbledhje dhe zbritje n shtyll. 7 cm 8 mm 2 cm 9 mm = 3) problema 5, faqe 121.
Pas prfundimit t puns s grupeve secili grup reklamon punn e tij me nj nga nxnsit. N fund vlersohet se cili grup i ka kryer sakt ushtrimet dhe zgjidhjen e problems. Vlersimi: N fund msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimet 4, 5, 6, faqe 68, et pune.
290
Msimi 6
Tema: Gjetja e mass s siprfaqes

Objektivat: 1) T njoh siprfaqen e gurave. 2) T prcaktoj siprfaqen e gurave me metodn e rreshtimit duke prdorur katror t ndryshm. Konceptet: Shtrirja e gurs, masa e siprfaqes, njsi matse. Mjetet: etore katrore, libri, eta e puns. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Problemore Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. - sht siprfaqja? - Gjej numrin e katrorve sipas gurs. Si veprove?
- Jepet gura. Gjej se me sa katror mbulohet gura? a. b.
Realizimi: Problemore. 1. - A mund t gjejm masn e siprfaqes s drejtkndshit sipas njsis s nj katrori t vogl? - Cilat jan prmasat e drejtkndshit dhe sa jan ato? - Si mund t gjendet m shpejt masa e siprfaqes s drejtkndshit? 2. - A mund t themi se dy gura t ndryshme kan masa t njjta siprfaqeje? Vzhgo katrorin, drejtkndshin n faqen 123. - Sa sht masa e siprfaqes s katrorit? - Sa sht masa e siprfaqes s drejtkndshit? - Si jan masat e tyre? Po gurat, a mund t jen t barabarta? 3. - Cila do t jet masa e siprfaqes s katrorit nse ndryshojm njsin matse, pra si njsi? Vzhgo katrorin n faqen 123. Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. Jepet pr t punuar ushtrimi 1, 2, faqe 123, dhe m pas diskutohet me nxnsit pr ushtrimin 2. - Sa katror t vegjl mbulon njsia matse: e para? apo e dyta? M pas korrigjohen gabimet e bra nga nxnsit. Detyr shtpie: et pune, faqe 66-67.
291
Msimi 7
Tema: Vllimi
Objektivat: 1) T njoh vllimin e trupave t thjesht gjeometrik. 2) T njehsoj vllimin e kubit, kuboidit, nprmjet prmasave. Konceptet: z vend n hapsir, vllimi i kubit, i kuboidit. Mjetet: kube t vegjl q formojn kubin e madh, libri, et pune. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Problemore Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Agimi vendosi n shtresn e par t kutis 10 cop kuti okollata. - Si mendon sa cop okollata do t jen me 2 shtresa t tilla? Po tri shtresa? Jepet kuboidi me prmasat e mposhtme.
5 2 3 Gjej vllimin e ktij kuboidi. - Nga niset veprimi +, -, x. : i dy numrave natyror? Realizimi: Problemore. Vshtro gurn n faqen 124 dhe gjej: - Sa kube jan shkruar n shtresn e par t kubit t madh? - Si mendon, sa kube t vegjl do t futen n kubin e madh me 10 shtresa t tilla? - A mund t gjejm m shpejt numrin e kubeve t vegjl n hapsirn e kubit t madh? - Si mendon, mund t ndryshoj kjo mas nse ndryshojm njsin matse? Reektim: Puno dyshe dhe diskuto n klas. Nxnsve u jepet ushtrimi 1, faqe 124, pr ti dhn prgjigje pyetjes s msiprme. N fund diskutohen prgjigjet dhe korrigjohen gabimet. Prsritje. (Mbledhja, zbritja, shumzimi, pjestimi i numrave natyror). Flet pune: ushtrimi 4/1; 5/1,2; 6/1,2 Edhe pr kto ushtrime diskutohen prgjigjet n klas. Vlersimi: Msuesi vlerson nxnsit e planikuar. Detyr shtpie: et pune, ushtrimet 1, 2, 3, 4/2,3 5/3,4
6/3,4.
292
Msimi 8-9
Tema: Llogaritja e mass s siprfaqes (drejtkndshit, katrorit)

Objektivat: 1) T njehsoj masn e siprfaqes s katrorit, drejtkndshit, me ann e formuls. 2) T njehsoj njsit prkatse kur sht dhn masa e siprfaqes dhe brinja tjetr. Konceptet: baza, lartsia e drejtkndshit, masa e siprfaqes. Mjetet: vizore, libr, et pune. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Problemore Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Jepet drejtkndshi. 3 cm 4 cm Jepet katrori. 4 cm 4 cm Gjej siprfaqen e tij. - A mund t zbulojm nj formul t prgjithshme pr njehsimin e mass s siprfaqes s msiprme? Gjej masn e siprfaqes s tij.
Realizim: problemore. Ndrto n etore drejtkndshin e dhn n faqen 125. Emrtohen prmasat e drejtkndshit. Prmasa horizontale baz (b) dhe prmasa vertikale lartsi (h) dhe masa e siprfaqes (S). (njehso n gur) Pra kemi: S=bh - A mund t formohen dy hersit nga ky prodhim? 1) b = S:h dhe 2) h = S:b Prkthe me fjali. E njjta gj bhet edhe me katrorin n faqen 126. S = h b. pse? Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. Prpara se nxnsit t llojn zgjidhjen e ushtrimit 1, faqe 126, msuesi krkon nga nxnsit t plotsojn tabeln. Figurat Katror Drejtkndsh Masa e siprfaqes S= S=
Pasi nxnsit t bashkpunojn n dyshe mbi zgjidhjen e ushtrimeve t msiprme, krkohet diskutimi i prgjigjeve dhe korrigjimi i gabimeve. Kujdes me njsit sepse nxnsi nuk ka msuar shumzimin e numrave me presje. Vlersimi: N fund msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, ushtrimet 1, 2, 3, 4, faqe 68. N drejtkndshin dhe katrorin e ushtrimeve 1, 4, t njehsoj masn e siprfaqes.
293
Ora II. Ushtrime Objektivat: 1) T njehsoj perimetrin e drejtkndshit, katrorit. 2) T njehsoj masn e siprfaqes s katrorit, drejtkndshit. 3) T njehsoj masn e siprfaqes s tyre kur dihet perimetri dhe njra prmas. 4) T njehsoj masn e siprfaqes s gurave t ndryshme. Konceptet: perimetri i katrorit, drejtkndshit, masa e siprfaqes s katrorit, drejtkndshit. Mjetet: vizore, libri, eta e puns. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Reflektim
Puno - Bashkpuno me shokun Puno - Bashkpuno me shokun
Evokim: Stuhi mendimesh. Jep formulat e mposhtme. Figurat Katrori Drejtkndshi Prmasat a a a b Perimetri Siprfaqja
Nse perimetri i katrorit Nse perimetri i drejtkndshit
P = 4 a, si gjendet a = ? P = 2a + 2b, si mund t gjeni njrn prmas?
Realizim+Reektim: Puno-bashkvepro n dyshe-diskuto n klas. Nxnsve u jepen pr t punuar ushtrimet 5, 6, 7, te eta e puns, faqe 68 dhe ushtrimi 2/1 te libri, faqe 126. Msuesi her pas here u jep udhzime nxnsve duke ndrhyr me pyetjet: - Nga niset vizatimi i dy gurave? - Ku ndryshon katrori nga drejtkndshi? - Si gjendet perimetri i tyre dhe masa e siprfaqes s tyre? - far lloj gure jan pjest e pavijzuara t ushtrimit 2 te libri? - far duhet t gjejn m par te ky ushtrim? - Si mund t gjejm masn e siprfaqes s gurs t ushtrimit 2? Vlersimi: N fund msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimi 8, faqe 68, et pune, ushtrimi 2/2, faqe 126, n libr.
Msimi 10
Tema: Masa e trupit. Njsit matse t saj.

Objektivat: 1) T njoh njsit e mass. 2) T njoh ekuivalencn e njsive t mass. 3) T operoj me njsit e mass n situata t ndryshme. Konceptet: kg, g, kv, t, shumshat e kg, nnshat e kg. Mjetet: libri, eta e puns, sende t ndryshme q kan n etiket masn e tyre.
294
Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Problemore Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Merren disa sende dhe krkohet nga nxnsit t lexojn masn e shkruar n etiket. Prmend disa njsi t mass q njeh. Plotso. 1 kg = ... g. 3000 g = ... kg. 10 kg = ... g. Realizimi: Problemore Lexohet problema n faqen 127 dhe krkohet nga nxnsit: - far ka br autori pr t dhn prgjigjen e problems? Shiko shtylln e mbledhjes. A sht e sakt? - Pse autori ka vendosur 61kg 400 g? - Vzhgo sendet dhe vlerat mesore t tyre. - Cila njsi prdoret n secilin send? - Cila sht njsia baz e mass? - Si mendoni, cila sht njsia e 1/1000 kg? - A keni dgjuar pr njsit e tjera kv, t? Jepni shembuj, far lidhje kan me njsin baz? - Cila sht mnyra tjetr pr prgjigjen e problemit t msiprm? - Pse autori ka kaluar 12 kg 500 g = 12000 g + 500 g. = 12500 g. - Cila sht rruga q ka vepruar autori pr zgjidhjen e problems? Plotso prfundimin dhe krahasoje me prgjigjen e autorit. Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. N llim nxnsve u krkohet lidhja e njsive t mass. 1 kg = 1000 g 1 kv = ...kg 1 t = ...kv = ...kg - far veprimi kryhet kur kalojm nga njsia e madhe n t vogln dhe anasjellas? M pas nxnsit punojn me ushtrimet 1, 2, 3, 4, faqe 128, n libr, dyshe sipas bankave. N fund diskutohen prgjigjet dhe korrigjohen veprimet e nxnsve. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimi 1, 2, faqe 69, et pune.
295
Msimi 11
Tema: Njsit matse t kohs

Objektivat: 1) T njoh njsit matse t kohs. 2) T njoh ekuivalencn e njsive t kohs. 3) T operoj me kto njsi matse n situata t ndryshme. 4) T shkruaj sakt orn, duke prcaktuar kohn e dits. Konceptet: paradite, pasdite, mbrmje, or, minut, sekond. Mjetet: ora, libri, eta e puns. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Problemore Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Msuesi paraqet nj or lvizse prpara nxnsve dhe krkon t lexohet nga nxnsit. Lexo. 2 h. 30 min 15 sek Plotso. 1 h = ... min = ... sek 1 min = ... sek. Realizimi: problemore Vzhgo faqen 128, te rubrika Punojm s bashku dhe thuaj: A sht e sakt prgjigjja e Didit? Vzhgo shtylln e njsive t kohs dhe thuaj njsin baz t kohs? Pse? Cilat jan njsit e tjera t kohs (lexo rreshtimin n libr). Ora sa akrepa ka? Dhe prcakto rolin q luan secili akrep. Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Prpara se nxnsit t punojn n dyshe ushtrimet 1-8, faqe 129-130, n libr diskutohet pr ditt e muajit. M pas nxnsit punojn n dyshe me ushtrimet e msiprme dhe diskutohen n klas prgjigjet duke korrigjuar gabimet e bra. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 69-70.
Msimi 12
Tema: Monedhat dhe kartmonedhat

Objektivat: 1) T njoh disa kartmonedha dhe monedha t prditshme n vendin ton. 2) T prdor shkmbimin midis kartmonedhave dhe monedhave. Mjetet: kartmonedha, monedha t ndryshme, libri, eta e puns Konceptet: monedha, kartmonedha. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Problemore Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
296
Evokim: Stuhi mendimesh. - far ndryshimi ka monedha nga kartmonedha? - Cilat jan disa nga monedhat q njeh? - Cilat jan disa nga kartmonedhat q njeh? - Sa lek jan: 5 kartmonedha 1000 lekshe = 2 kartmonedha 500 lekshe = - A jan t barabarta: 2 monedha 50 lekshe me 1 kartmonedh 500 lekshe? 3 kartmonedha 500 lekshe me 1 kartmonedh? 1000 lekshe +1 kartmonedh 500 lekshe? Realizim: Problemore Vzhgo monedhat dhe kartmonedhat tona. - far vetie e prbashkt i karakterizon t dyja ato? - A mund t kmbehen midis tyre pa ndryshuar vlern? Kmbe me kartmonedha t tjera kartmonedhn 500 lekshe, 1000 lekshe, 5000 lekshe. - Cilat monedha prdoren pr autobus urban? - Cila monedh mungon n libr? - Ciln nga ato do t donit pr shpenzim ditor? Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsit punojn n dyshe me ushtrimet 1-5, faqe 131, n libr. M pas diskutohen prgjigjet e ushtrimeve n klas dhe korrigjohen gabimet. Vlersimi: Vlersohen disa nxns t nivelit 1. Detyr shtpie: et pune, faqe 70-71.
Msimi 13
Tema: Kmbime n njsit e matjes

Objektivat: 1) T kthej nga nj numr 1-emror n numr 2-emror dhe anasjellas. 2) T krahasoj njsit e gjatsis, mass, kohs. 3) T operoj me njsit e matjes n situata t ndryshme. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: njsit e gjatsis, mass, kohs. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. - Cilat jan njsit baz t gjatsis, mass, kohs? Plotso. 1 km = ... m 1 kg = ... g 1 h = ... min 1 m = ... cm 1 kv = ... kg 1 h = ... sek
297
1 cm = ... mm 1 t = ... h
1 t = ... kg 1 dit = ... h
1 min = ... sek
Realizim+Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. N llim u krkohet nxnsve se far veprimi kryhet kur kalohet nga njsia e madhe n t vogln dhe e kundrta? M pas nxnsit punojn n dyshe me ushtrimet 1-6 dhe n fund diskutohen n klas prgjigjet e tyre. Vlersimi: N kt or msimi vlersohen disa nxns sepse ka mas ushtrimesh. Detyr shtpie: et pune, faqe 71-72.
Msimi 14-15 Tema: Problema

Objektivat: 1) T zgjidh problema me ndikimin e skemave ku bhet lidhja midis madhsive. 2) T njoh madhsit e shitblerjes. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: 1) kosto pr njeri, kosto totale, njsia 2) distanca, shpejtsia, koha. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Puno dyshe Diskuto n klas Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Ora I. (problemat 1-5 - problema n shitblerje) Nse 1 kg sheqer kushton 80 lek: - Sa do t kushtoj 2 kg? Po 5 kg? Nse 1 pal orape kushton 200 lek: - Sa do t kushtojn 3 pal, 5 pal t tilla? Realizimi: Problem me model. Tek ushtrimi 3 nxnsit lexojn lidhjen midis 3 madhsive. Kosto totale Numri i objekteve
Koston pr njsi
N ushtrimin 1 nxnsi t gjej dhe t mbishnoj se: - Sa sht numri i objekteve pr secilin artikull? - Sa sht kosto pr njsi pr do artikull? Plotso skemn dhe krko nga nxnsit se far tregojn numrat 120 lek dhe 240 lek te kartmonedhat q plotsuat. - far tregon shifra 360 lek dhe far veprimi sht kryer? - Pse ndrpritet prvijimi i skems n kt radh? - Sa lek i kan mbetur? Reektim: Puno-diskuto n klas. Nxnsit lihen pr t zgjidhur problemat 2, 3, 4, 5 me skema dhe m pas diskutohen prgjigjet e tyre duke korrigjuar gabimet. Vlersimi: msuesi vlerson disa nxns q veprojn sakt dhe shpejt n zgjidhjen e problemave. Detyr shtpie: problema 1, 2, 3, faqe 72, et pune.
298
Ora II. (problema 6-8, faqe 135) Evokim: Stuhi mendimesh sht ora 6:00 e mngjesit, do t kryej disa veprime t mposhtme: 10 min pr rregullimin e krevatit. 15 min pr t lar fytyrn+dhmbt+duart. 30 min pr t ngrn mngjesin. 10 min pr t br antn gati. N or jam un gati pr tu nisur n shkoll? N shkoll arrita n 7:35. - Sa minuta m ka br rruga nga shtpia n shkoll? Realizimi: Problem me model. Merret problema 8 dhe punohet s bashku me nxnsit. Cilat jan madhsit q prdoren n problemat e transportit? Cilat jan lidhjet midis ktyre madhsive? Cila skem prdoret pr kt problem? Cila sht koha? Sa do t jet distanca?
Reektim: Puno-diskuto n klas. Sipas dy shembujve q kryhen n dy strukturat e msimit nxnsi punon me problemn 7, faqe 135, n libr dhe problemn 4, faqe 72, n et pune. M pas diskutohen n klas dhe korrigjohen gabimet e nxnsve. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: problema 6, faqe 135, n libr; problema 5, faqe 72, et pune.
299
Test
Objektivat:
Kapitulli: Matjet
1. Kthimi i numrit 2-emror n 1-emror (gjatsi, mas, koh). 2. Kthimi i numrit 1-emror n 2-emror (gjatsi, mas, koh). 3. Mbledhja, zbritja e numrave 2-emror (gjatsi, mas, koh). 4. Krahasimi i njsive (gjatsi, mas, koh). 5. T gjej perimetrin e gurave (drejtkndshit, katrorit). 6. T gjej masn e siprfaqes s drejtkndshit, katrorit. 7. T njehsoj vllimin e kubit dhe kuboidit. 8. Kmbimi i monedhave dhe kartmonedhave. 9. Problema. 1. Plotso. 1 m 20 cm = ... cm. 3 km 700 m = ... m. 3 kg 700 g = ... g. 2. Plotso. 4600 g = ...kg ...g. 2500 m = ...km ...m. 20 cm = ...m ...cm. 3. Gjej shumn dhe diferencn. 2 m 40 cm + 1 m 30 cm 4 m 60 cm + 2 m 90 cm (6 pik) (3 pik) (3 pik)
8 m 5 cm + 6 m 7 cm
8 m 5 cm + 6 m 7 cm
6 h 30 40 + 2 h 50 50
6 h 30 40 + 2 h 50 50
4. Vendos shenjn >, <, =. 1 kg 200 g 1 kg 200 g 1200 g. 1 kg 190 g. 2100 m 25 mm 1 km 900 2 cm 5 mm
(4 pik)
300
5. Vizato drejtkndshin me prmasa 3 cm dhe 5 cm. Njehso perimetrin e tij. 6. Vizato nj katror me brinj 5 cm. Njehso masn e siprfaqen e tij. 7. Prmasat e nj kuboidi jan 2 cm, 3 cm, 5 cm. Njehso vllimin e tij. 8. Plotso. 1000 lek = ... 200 lekshe. 500 lek = ... 200 lekshe + ... 100 lekshe. 5000 lek = ... 1000 lekshe.
(3 pik)
(3 pik)
(2 pik)
(3 pik)
9. Babai shkoi n supermarket me 5000 lek. (5 pik) Ai mori 2 kg sheqer me nga 80 lek/kg; 3 kg miell me nga 100 lek/kg; 3 kg vaj me nga 240 lek/kg; 1 kg qumsht me nga 150 lek/kg dhe n fund u kujtua pr 3 okollata me nga 100 lek/pr cop pr fmijt. - Sa lek i mbetn babait?
Ushtrimi Pikt
1 3
2 3
3 6
4 4
5 3
6 3
7 2
8 3
9 5
Shuma 32
Vlersimi. Nota Pik 4 0-7 5 8-12 6 13-17 7 18-21 8 22-25 9 26-29 10 30-32
301
Kapitulli V
FUNKSIONI
Msimi 1 Tema: Shkronja si vendmbajtse numrash
Objektivat: 1) T njoh rolin e shkronjs n shprehjet matematike. 2) T njehsoj vlern e shprehjes shkronjore kur sht dhn vlera e shkronjs. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: barazim shkronjor, mosbarazim shkronjor, shprehje shkronjore. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim T nxnit n bashkpunim Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. - Si gjendet perimetri i katrorit? - Cili barazim sht i vrtet pr perimetrin e katrorit? 1) P = 4 a 2) P = 2 a + 2 b 3) P = 3 a - A mund t gjeni perimetrin e katrorit kur sht dhn brinja 2 cm, 3 cm, 2 m, 2 mm? - Cilat jan paraqitjet e lidhjes midis vlers s shkronjs dhe vlers s shprehjes? Realizimi: T nxnit n bashkpunim. N ushtrimin e par te faqja 136 krkohet nga nxnsit t plotsohet dhe m pas t prgjigjet: - far roli luajn n t dy ushtrimet katrori dhe shkronja a? - Si paraqitet lidhja midis vlerave t a dhe vlerave t a + b? M pas kalohet n plotsimin e ushtrimit 2 dhe nxnsit duhet t prgjigjen: - Si paraqitet me shkronja lidhja midis dy bashksive? 2/1. - Cilat jan dy paraqitjet e lidhjeve t bashksive. Kalohet n plotsimin e ushtrimit 3 dhe nxnsit prgjigjen: - Cilat jan tri mnyrat e paraqitjes s lidhjes midis vlerave t x dhe vlerave t x+8? - Shprehjet a+6, a-4, 7+ , x+8, do t ken n prbrjen e tyre prve numrave dhe shprehje q n vetvete supozojn numror. - Lidhja midis vlers s shkronjs dhe vlers s shprehjes paraqitet me: 1) tabel 2) lidhje bashksie. Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Prpara se nxnsit t punojn ushtrimet, krkohet t prgjigjen: - far shprehin: a 2 = 72 a 2 < 72 a 2 > 72 Jepni pr do rast disa numra q i vrtetojn ato. - Sa numra mund t vendosim te 1, 2, 3? M pas nxnsit punojn n dyshe me ushtrimet 4, 5, faqe 136. N fund diskutohen prgjigjet n klas, duke korrigjuar gabimet. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 73.
302
Msimi 2-3
Tema: Vetit e paraqitura me shkronja

Objektivat: 1) T shpreh vetit e mbledhjes nprmjet barazimeve shkronjore. 2) T shpreh vetit e shumzimit nprmjet barazimeve shkronjore. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: vetit e shumzimit, mbledhjes, barazim shkronjor. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim T nxnit n bashkpunim Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Ora I (vetit e mbledhjes), ushtrimet 1-4, faqe 137-138. Evokim: Stuhi mendimesh. Prmend vetit e mbledhjes. Plotso: 12 + 25 = ... + 12 (34+15) + 25 = 34 + (...+...) 4 + 0 = ... 0 + 5 = ... - Cilat veti shprehin prkohsisht barazimet? Realizim: T nxnit n bashkpunim. Klasa ndahet n dy grupe. Secili nxns numron 1, 2 dhe 1 futen n grupin I dhe 2 futen n grupin II. Secili grup punon prkatsisht me ushtrimin 1, 2, 3/1 3/2. Grupi 1 (vetin e ndrrimit). Grupi 2 (vetin e shoqrimit). T dyja grupet plotsojn ushtrimet e librit, marrin nj shembull secili antar i grupit dhe n fund t prgjigjeve krkohet t formulohet me fjali dhe me shkronja t ndryshme vetia e shums t nj numri me 0. Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsit duke punuar n dyshe shkmbejn shembujt e tyre dhe i pasqyrojn nprmjet barazimeve shkronjore 3 vetit e mbledhjes. Detyr shtpie: ushtrimet 1, 2, 3, faqe 74, et pune. Ora II (vetit e shumzimit), ushtrimet 5-8, faqe 138. Evokim: Stuhi mendimesh. Prmend vetit e shumzimit. Plotso. 2 5 = ... 2 (12 4) 5 = 12 (... 5) 7 (4+8) = ... 4 + 7 ... - Cilat jan vetit q shpreh secili barazim? 7 1 = ... 8 0 = ...
303
Realizimi: T nxnit n bashkpunim. Klasa ndahet n 4 grupe. Secili grup do t emrtohet sipas 4 vetive t shumzimit. Grupi I (vetia e ndrrimit) Grupi II (vetia e shoqrimit) Grupi III (vetia e shumzimit me 1) Grupi IV (vetia e prdorimit) Secili grup do t marr sa m shum shembuj. N fund ta paraqesi si barazim shkronjor (shkronja t ndryshme) dhe ta formuloj me fjali. N fund msuesi i prmbledh t 4 vetit n drras nprmjet barazimeve me shkronja. Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsit n dyshe punojn me ushtrimet 5-8, faqe 138 dhe n fund diskutohen prgjigjet n klas duke korrigjuar gabimet. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: ushtrimet 4, 5, et pune, faqe 74.
Msimi 4
Tema: Algjebra, ekuacioni dhe inekuacioni

Objektivat: 1) T zgjidh ekuacionet dhe inekuacionet me tentativ. 2) T prcaktoj operatort e kundrt n operatort e dhn. 3) T plotsoj dhe t kontrolloj tabelat me operatort e dhn. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: ekuacioni, inekuacioni. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim T nxnit n bashkpunim Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Lexo: 1) x+3 = 12 x+3 > 12 x+3 < 12 2) x-10 = 13 x-10 > 13 x-10 < 13 x 4 > 20 x 4 < 20 3) x 4 = 20 4) x:5 = 25 x:5 > 25 x:5 < 25 - far kan t prbashkt n do rresht? - far kan t ndryshme n do rresht? - A mund t gjeni nj numr q vrteton barazimet dhe mosbarazimet? Realizimi: T nxnit n bashkpunim. Msuesi bashkpunon me nxnsit pr formimin e nnbashksive t zgjidhjes s ekuacioneve dhe inekuacioneve t ushtrimeve 1, 2, faqe 139. N fund, pas prcaktimit t zgjidhjeve krkohet nga nxnsit: - Sa elemente ka nnbashksia e ekuacioneve? - Po nnbashksia e inekuacioneve? Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. N llim nxnsit japin prgjigje me goj pr plotsimin e operatorve t kundrt tek ushtrimi 3, faqe 139. M pas nxnsit punojn n dyshe dhe diskutohen n klas prgjigjet e tabelave t ushtrimit 4, faqe 139. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 75.
304
Msimi 5
Tema: Zgjidhja e ekuacioneve +, -

Objektivat: 1) T zgjidh ekuacionet q prmbajn veprimin e + duke zbritur nga shuma, mbledhorin e njohur. 2) T zgjidh ekuacionin q prmban veprimin e - duke prdorur ndryshesn dhe njrn nga kuzat. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: zgjidhje ekuacioni. Prova e ekuacionit. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Shpjegim Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Jepet shuma 32 + 25 = 57. Krijo 2 ndryshesa. - Si quhen kuzat te kjo shum? - A mund t themi se zbritja sht veprim i kundrt i mbledhjes? Jepet ndryshesa: 113-73 = 40 Emrto kuzat. - A mund t thoni si mund t gjendet 113? Po 73? Realizim: Shpjegim. 1. Jepet ekuacioni. X + 457 = 949 X = 949 457 X = 492
Prova. X + 457 = 949 492 + 457 = 949 949 = 949.
- Cila kuz sht e panjohur? - Si gjendet mbledhori kur dihet shuma dhe mbledhori tjetr? - A sht e sakt zgjidhja? E njjta rrug ndiqet edhe pr ekuacionet e llojit 2. Jepet ekuacioni a) x 254 = 763 x = 763 +254 x = 1017 654 + = 838.
prova sepse 1017 254 = 763 763 = 763.
- Cila kuz sht e panjohur? - Si mendon, si sht ajo n krahasim me 254 dhe 763? - Si mund ta gjejm at? b) 634 x = 136 x = 634 136 x = 498 prova sepse 634 x = 136 634 498 = 136 136 = 136.
- Cila kuz sht e panjohur? - Si sht ajo n krahasim me 634 dhe 136? - Si mund t gjendet ajo?
305
Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsit punojn n dyshe dhe n fund diskutohen prgjigjet e nxnsve duke kryer dhe provn pr seciln zgjidhje. X + 367 = 537 267 + = 594 X 136 = 944 432 x = 121 dhe ushtrimin 4, faqe 140. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: faqe 76, eta e puns.
Msimi 6
Tema: Zgjidhja e ekuacionit

Objektivat: 1) T njehsoj njrin prej faktorve kur sht dhn prodhimi dhe faktori tjetr. 2) T njehsoj njrn prej kuzave te veprimi i pjestimit. Konceptet: pjestimi - veprim i kundrt i shumzimit. Prova e ekuacionit. Mjetet: libri, eta e puns. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Metoda me model Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Jepet 8 7 = 56 Formo 2 hersa. Emrto kuzat te prodhimi. - Si mund t gjenden 8, 7 te ky barazim? - A mund t themi q pjestimi sht veprim i kundrt i shumzimit? Jepet. 36 : 4 = 9 Emrto kuzat. - Si mund t gjejm 36 te ky barazim? Po 4? Realizim: Metoda me model. - Cili sht veprimi i kundrt i mbledhjes? - Cili sht veprimi i kundrt i shumzimit? Vepro si ke vepruar tek ekuacioni me + por ki kujdes se ktu ka shumzim, p.sh.: x 9 = 117 punohen s bashku me nxnsit duke u treguar rrugn 8 x = 192 e zgjidhjes dhe duke kryer provn. - Cili sht veprimi i kundrt i zbritjes? - Cili sht veprimi i kundrt i pjestimit? Vepro si ke vepruar tek ekuacionet e -, por kujdes se ktu ka veprim pjestimi. Shembuj: 369:x = 123 X:7 = 234.
306
Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. N llim nxnsve u prmblidhet materiali i marr n strukturn e realizimit dhe m pas krkohet t punohet n dyshe me ushtrimin 3, faqe 141. N fund diskutohen n klas prgjigjet dhe korrigjohen gabimet e nxnsve. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: faqe 76, et pune.
Msimi 7
Tema: Funksioni me operatorin +, -

Objektivat: 1) T paraqes funksionin me operator +, - n mnyra t ndryshme. a) diagram, b) tabel, c) rresht, d) shtyll, e) me shkronja, f) rrjet koordinativ. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: funksioni, vlerat e lejueshme t funksionit, vlerat e funksionit. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim T nxnit n bashkpunim Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Lexo operatorin. Si e kupton ti kt shnim? +5 -3
Plotso vlern e kutis s par dhe gjej vlern e kutis s dyt. - A mund t plotsohet vlera e kutis s par tek operatori i dyt me 1, 2? Pse? Realizimi: T nxnit n bashkpunim. S bashku me nxnsit duke i pyetur plotsohen ushtrimet 2, 3, 4. Pasi plotsohen kto ushtrime, nxnsve u krkohet se duke vzhguar duhet t prcaktojn mnyrat e paraqitjes s funksionit. - Pse n ushtrimin 3 autori i ka diagramet pa plotsuar? - do t thot x { 4,3,7,8,5 } ? - Cila sht mnyra e paraqitjes s funksioneve t dhna n ushtrimet 3, 4? Duke kaluar n faqen 143 u krkohet nxnsve se cilat jan funksionet e paraqitura. {(x x+3 , x x-3)} - far kan t prbashkt kto dy funksione? - A jan vlerat e njjta t funksioneve? - Cilat jan koordinatat e dyta t pikave q do t ndrtohen n rrjetin koordinativ? Reektim: Puno dyshe-diskuto n klas. Jepet funksioni : x x+6 x x-1 ku x { 5,4,3,2,1 }. Paraqit vlerat e x me ato t funksioneve n t gjitha mnyrat. N fund diskutohen prgjigjet dhe korrigjohen gabimet. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 77.
307
Msimi 8
Tema: Funksioni me operatorin , :

Objektivat: 1) T paraqes funksionin me operator , : n disa mnyra. 2) T zgjidh problemat n funksion. 3) T zbuloj operatort kur jan dhn vlerat e funksionit. 4) T zbuloj rregulln e vargut numerik. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: funksioni, vlerat e ndryshess, vlerat e funksionit. Struktura. Evokim Stuhi mendimesh Realizim Metoda me model Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. Jepet: 3 :3
- do t thot operatori: ( 3); (:3). Plotso kutin e par dhe gjej kutin e dyt npr operatort. - A mund ti paraqisni me shkronja kto funksione? - Cilat jan mnyrat e paraqitjes s funksionit? - do t thot x { 3, 4, 5, 6 }. Realizim: Metoda me model. Nxnsve u kujtohet modeli i paraqitjes s funksionit me operator +, -, si jan, me diagram, me tabel, shtyll, bashksi, me bosht numerik. N kt mnyr, por me operator 2 ose : 2 u krkohet nxnsve t plotsojn ushtrimet 1, 2, 3, faqe 143-144. M pas me ushtrimet e prsritjes krkohet n mnyr t pavarur plotsimi i ushtrimeve 4, 5. Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsve u jepen pr tu paraqitur n disa mnyra funksionet. xx 3 pr x { 1,2,3,4 }
xx:3 pr x { 3,6,9,12 }. N fund diskutohen n klas dhe korrigjohen gabimet e bra. Vlersimi: Vlersohen disa nxns. Detyr shtpie: et pune, faqe 78.
308
Msimi 9
Tema: Zbatime t funksionit

Objektivat: 1) T paraqes funksionin n diagram. 2) T paraqes funksionin kur jan dhn pikat n rrjetin koordinativ. 3) T zbatoj konceptin e funksionit n vargun numerik. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: diagram, rrjet koordinativ, koordinatat e pikave, vargu numerik. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Pun n grupe Reflektim Pun n grupe
Evokim: Stuhi mendimesh. - Cilat jan mnyrat e paraqitjes s funksionit? - Cilat jan kushtet e paraqitjes s nj funksioni? - Cilat jan koordinatat e nj pike n rrjetin koordinativ? Prcakto koordinatat.
A B A C K. I K. II
Realizim+Reektim: Pun me grupe. Msuesi ndan klasn n 4 grupe. Secili grup punon me ushtrimet: Grupi 1 ushtrimi 1/1, faqe 145 Grupi 2 ushtrimi , faqe 145 Grupi 3 ushtrimi 2, faqe 145 Grupi 4 ushtrimi 4/2, faqe 145
3/1, faqe 145 3/2, faqe 145 4/1, faqe 145 5/d, faqe 146
5/a, faqe 146. 5/b, faqe 146. 5/c, faqe 146. 6, faqe 146.
Pasi nxnsit prfundojn zgjidhjen e ushtrimeve reklamojn punn e tyre duke sqaruar do gj. Vlersimi: N fund msuesi i vlerson nxnsit q kan dhn kontributin e tyre n grup. Detyr shtpie: faqe 79, et pune.
309
Test
Objektivat:
Kapitulli V: Funksioni
1. Gjetja e vlers s siprfaqes shkronjore. 2. Paraqitja e vetive me shkronja. 3. Zgjidhja e ekuacioneve me tentativ. 4. Zgjidhja e inekuacioneve me tentativ. 5. Zgjidhja e inekuacioneve me +, - 6. Zgjidhja e inekuacioneve me , : 7. Paraqitja e funksioneve me operator +, -, , : . 8. Problem. 1. Plotso tabeln. a a+5 2. Shkruaj me an t shkronjave 2 veti t mbledhjes dhe 3 veti t shumzimit. 3. Trego nnbashksin ku ekuacioni dhe inekuacionet jan t vrteta. A = { 36,25,20,50 }. x + 12 = 37 { ...............................} x : 2 > 18 { .................................} x 2 < 13. {...............................} (8 pik) (5 pik) (3 pik) 8 9 12 15 (4 pik)
4. Zgjidh ekuacionet dhe bj provn. a) b) c) d) 5. Plotso . 2 4 6 8 6. Paraqit pikat n rrjetin koordinativ. X { 3, 4, 5, 6, 7 } X+3 x + 347 = 537. 634 x = 136. x 9 = 117. x : 3 = 123. +7
(2 pik)
(2 pik)
310
7. Vrojto rrjetin koordinativ. Gjej koordinatat e pikave. Prcakto funksionin.
(6 pik)
A (...... , ......) 9 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A C B D B (...... , ......) C (...... , ......) D (...... , ......) X ...................... X { ............................ }
8. Problem. Dy shok mblodhn 87 pulla. Njri mblodhi 27 pulla m shum se shoku. - Sa pulla mblodhi secili?
(4 pik)
Ushtrimi Pik
1 4
2 5
3 3
4 8
5 1
6 2
7 6
8 4
Shuma 34
Vlersimi. Nota Pik 4 0-8 5 9-13 6 14-18 7 19-22 8 23-26 9 27-31 10 32-34
311
Kapitulli V
PROBABILITETI - STATISTIKA
Msimi 1
Tema: Bashksia, nnbashksia

Objektivat: 1) T njoh kur nj grumbull sendesh sht bashksi. 2) T formoj nnbashksin nga bashksia. 3) T dalloj bashksin nga nnbashksia. Mjetet: sende t ndryshme, libri, et pune. Konceptet: Bashksia, nnbashksia. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Di - Dua t di - Msova Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Stuhi mendimesh. - sht bashksia? Jep shembuj. - N mnyr paraqitet nj bashksi? - Cilat jan llojet e shkronjave q prdoren pr t paraqitur bashksin. Jepet bashksia:
1 2 7 3 8 5
A Cila sht e vrtet?
8 A.
a A.
Realizim: Di- Dua t di-Msova shum. N llim msuesi vizaton tabeln me 3 shtylla. M pas krkohet nprmjet pyetjeve q t plotsohet kjo tabel. Di - Prkuzimin e bashksis. - Paraqitjen e bashksis nga ana vizuale dhe me shkronja. - Simboli bn pjesn. Dua t di - Paraqitjen e bashksis me kllapa gjarprushe - Prkuzimin e nnbashksis. - Simbolin e nnbashksis. Msova
Kolona e tret e ksaj tabele plotsohet nga nxnsit pasi t ken prfunduar me msuesin bashkpunimin me tekstin. Nxnsve u krkohet t vzhgojn gurat e librit dhe m pas u krkohet: - Cilat nga grupet formojn bashksi? Pse? - Cila sht karakteristika e prbashkt e elementeve t bashksis? Nxnsit lexojn paragran Bashksia paraqitet me... lihen 3 minuta n heshtje dhe m pas u krkohet:
312
- Cilat jan dy mnyrat e paraqitjes s bashksis n libr? Lexo simbolet . Konkretizoni me elementet e bashksis s dhn. Nxnsit lexojn paragran Shihni bashksin A ... 3 minuta dhe m pas u krkohet: - Cili sht emrtimi i bashksis A? - Pse veohen kafsht me diagramin e verdh? - Cili sht pozicioni i dy diagrameve? - far kan t prbashkt A, B? Nga se dallohen? - Si lexohet simboli C ? M pas nxnsit lihen n heshtje pr t plotsuar kolonn e tret t tabels. Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. N llim bhet nj prmbledhje e koncepteve paraprake, m pas lihen nxnsit n dyshe t punojn me ushtrimet 1, 2, 3, faqe 148, n libr. N fund diskutohen prgjigjet e nxnsve dhe korrigjohen gabimet. Detyr shtpie: et pune, faqe 80-81.
Msimi 2
Tema: Mbledhja dhe organizimi i t dhnave

Objektivat: 1) T paraqes t dhnat me tabel dhe histogram. 2) T njehsoj modn e t dhnave. 3) T njehsoj mesataren aritmetike t t dhnave. Mjetet: libri, eta e puns. Konceptet: tabela e t dhnave, histogram, mesatarja aritmetike, vija e frekuencs. Struktura. Evokim Prvijim i t menduarit Realizim Lexim i drejtuar Reflektim Puno dyshe Diskuto n klas
Evokim: Prvijim i t menduarit. Ky grak plotsohet duke pyetur nxnsit.
horizontale me gura Mnyra e organizimit t t dhnave me diagrame me shtylla vertikale tabel
horizontale
vertikale
313
Realizimi: T lexuarit e drejtuar. Nxnsit lihen t lexojn dhe t vzhgojn tabeln e t dhnave, m pas nxnsit pyeten. - Cila sht tema e studimit? - Cilat jan mnyrat e ardhjes n shkoll t nxnsve? - far mund t nxjerrim nga kjo tabel? - Cila sht mnyra m e rrall e ardhjes n shkoll? Po m e dendur? Vazhdohet leximi i pjess s dyt nga nxnsit dhe m pas msuesi vazhdon pyetjet: - A ndryshon mnyra e paraqitjes s t dhnave nga msuesja? - A sht e vshtir t prcaktojm numrin e nxnsve t ardhur me makin, me prindrit etj.? - far duhet t shikojm pr t prcaktuar se cila sht mnyra m e dendur e ardhjes n shkoll? - Si quhet mnyra e paraqitjes s t dhnave nga msuesja? - sht moda e t dhnave dhe sa sht ajo te ky studim? Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsit punojn n dyshe me ushtrimin 1, faqe 149 dhe m pas diskutohen n klas prgjigjet, duke i korrigjuar ato. M pas, msuesi ngre nj skuadr prej 4 vetash dhe bn studimin n klas: gjatsia e nxnsve t klass. Secili antar i skuadrs merr detyrat dhe vazhdon studimin. Nxnsi i par me nj et dhe nj laps merr bank m bank gjatsin e tyre. Nxnsi i dyt i prpunon kto t dhna n tabel. Nxnsi i tret i prpunon n histogram. Nxnsi i katrt prcakton modn, mesataren aritmetike. Vlersimi: N fund, msuesi i vlerson kta nxns pr punn e tyre. Detyr shtpie: et pune, faqe 81-82.
Msimi 3
Tema: Interpretimi i t dhnave

Objektivat: 1) T njehsoj probabilitetin e nj ngjarjeje. 2) T paraqes t dhnat e saj n tabel, histogram. 3) T prcaktoj modn e ngjarjeve. Konceptet: probabilitet, histogram, moda. Mjetet: libr, et pune. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Prvijim i t menduarit Reflektim Puno dyshe - Diskuto n klas - Pun n grup
Evokim: Stuhi mendimesh Msuesja merr n dor nj monedh 20 lekshe dhe pyet nxnsit: - Cila sht mundsia q t bjer stema n hedhje? Merr nj zar n dor dhe prpara se ta hedh pyet nxnsit: - Cila sht mundsia q t bjer numri 2? - Po mundsia e numrave ift? Nj nn sht shtatzn. - Cila sht mundsia t lind djal? - Cila sht moda? Si njehsohet mesatarja aritmetike?
314
Realizim: Prvijim i t menduarit. numri probabiliteti

mnyra e paraqitjes
thyes emruesi
Duke patur parasysh kt grak, punohen s bashku me nxnsit ushtrimet 1, 2, faqe 150. Paralelisht, krkesn e ushtrimit 2 e prshtatim dhe me nxnsit e klass. Reektimi: Puno dyshe-diskuto n klas. Nxnsit lihen t punojn n dyshe me ushtrimet 3, 4 dhe m pas diskutojn prap n klas. Korrigjohen gabimet. N 15 e fundit nxnsit organizohen pr t br dy studime sipas krkess s ushtrimit 3, 4. Kjo pun kryhet duke ngritur grupet e puns (2 persona pr secilin grup): 1) grupi i intervists, 2) grupi i prpilimit t t dhnave n tabel, 3) grupi i ndrtimit t histogramit, 4) grupi q prcakton modn. Secili studim punohet me t gjitha karakteristikat n nj etore t bardh t madhe. M pas punimet varen n mur. Vlersimi: Msuesi vlerson disa nxns pr punn e tyre. Detyr shtpie: et pune, faqe 82-83.
Msimi 4
Tema: Mbledhja e t dhnave

Objektivat: 1) T kryej mbledhjen e t dhnave n jetn e prditshme. 2) Ti interpretoj t dhnat nga ana matematike. Mjetet: libri, et pune. Konceptet: mbledhja e t dhnave, moda, mesatarja aritmetike. Struktura: Evokim Prvijim i t menduarit Realizim Pun n grup Reflektim Pun n grup
Evokim: Prvijim mendimi. Llojet e paraqitjes s t dhnave:
Paraqitja n tabel Mbledhja e t dhnave
Paraqitja n histogram
Mesatarja aritmetike
Moda
315
Realizim+Reektim: Puno n grup. N llim n klas punohet n dyshe ushtrimi 1, faqe 151 dhe m pas diskutohet n klas. Duke ndjekur rrugn q ka ndjekur autori me ushtrimin 1, ne mbledhim t dhnat pr shkolln ton. Grupi I. 2 nxns shkojn n drejtorin e shkolls dhe marrin numrin e nxnsve npr klasa. 2 nxns prpilojn tabeln. Numri i nxnsve 25 Numri i klasave 1
2 nxns prcaktojn modn. 2 nxns prcaktojn mesataren. Grupi II. (Mbledhja e t dhnave pr ushqimin e preferuar n klas). Grupi III. (Ngjyra e preferuar). Grupi IV. (Llojin e makins s preferuar). N fund nj nga nxnsit e grupit sqaron punn e kryer nga ata. Vlersimi: Msuesja vlerson nxnsit n at grup q ka prfunduar brenda afatit dhe sakt. Detyr shtpie: et pune, faqe 83.
Msimi 5-6
Tema: Lojra dhe eksperimente t ndryshme

Ora I. (loja dhe eksperimentet me zare) Objektivi: t vrtetoj ato q parashikon nprmjet eksperimentit. Mjetet: zar, monedh. Konceptet: probabilitet. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Loj + Eksperiment Reflektim Loj + Eksperiment
Evokim: Stuhi mendimesh. Kemi nj zar, n faqet e tij jan shnuar me pika numrat 1, 2, 3, 4, 5, 6. Gjej sa do t jet: 1) probabiliteti i 4, 5, 6...? 2) probabiliteti i numrave ift? 3) probabiliteti i shumshave t 3? Realizim+Reektim: Loja + Eksperimenti Vzhgoni faqet e zarit tek ushtrimi 1, faqe 152. - far numrash paraqesin ato? Jepini prgjigje pyetjeve te libri. Tek ushtrimi 2 krkohet edhe parashikimi, edhe verikimi me 2 zare. Msuesi plotson tabeln.
1 1 2 3 4 5 6 2 1,1 2,1 3 1,2 2,2 4 1,3 2,3 5 1,4 2,4 6 1,5 2,5 1,6 2,6
316
Kutit e tabels plotsohen nga nxnsit. M pas ngjyrosen me t kuqe rastet kur shuma e tyre sht 4. Ngjyros me blu ato q shumn e kan 7. Sa kuti jan gjithsej? Krkohet sa raste jan me 4? Po me 7? Sa sht probabiliteti i atyre me 4? Po me 7? Pr t verikuar krkohet n do dyshe t hedhin t dy zaret dhe t verikohen rastet e msiprme. Prsritje paralele. Kryej veprimet. 96761 4396 536 651 + 5678 - 1787 6 42 Detyr shtpie: et pune, faqe 84-85, ushtrimet 1, 2, 3, 4. Ora II. (T prgjigjen dyshe mbi probabilitetin dhe statistikn). Objektiva: 1) T prcaktoj modn dhe mesataren aritmetike t t dhnave. 2) T dalloj probabilitetin, histogramn, modn, mesataren. Konceptet: moda, mesatare aritmetike, probabiliteti, histogram. Mjetet: libri, et pune. Struktura: Evokim Stuhi mendimesh Realizim Pun n grupe Reflektim Pun n grupe
Evokim: Stuhi mendimesh. Tabel Histogram Probabiliteti Realizim+Reektim: Pun me grupe. N llim duke punuar n dyshe u jepen prgjigje ushtrimeve 3, 4, faqe 153, n libr. M pas diskutohen n klas prgjigjet dhe korrigjohen gabimet. Klasa ndahet n tri grupe dhe bhen studime. 1 Cilin qytet do t preferoje pr pushime? 2 Cila sht mblsira e preferuar? 3 Cila lloj muzike t plqen? Nxnsit duke ndar detyrat prpilojn tabeln e t dhnave, gjejn modn. Prsritje paralele. 1. T njehsohen siprfaqet e katrorit kur jan dhn: a) a = 3 cm b) a = 3 cm b = 5 cm Moda Mesatarja aritmetike
paraqiten
Mbledhja e t dhnave
elementet
317
2. T njehsohen vllimet e kubit dhe kuboidit. a) a = 3 cm b) a = 3 cm b = 5 cm c = 4 cm. Detyr shtpie: et pune, ushtrimet 6, 7, faqe 85.
Test
Objektivat: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28.
Test fundor
Zbrthimi i numrorit me 6 shifra. Krahasimi i numrave t mdhenj. Rrumbullakimi i numrit n 10, 100, 1000... m t afrt. Paraqitja e thyesave me gur. Gjetja e pjess s nj numri. Plotsimi i gjymtyrve te thyesat e barabarta. Krahasimi i thyesave. Mbledhja e numrave n shtyll. Zbritja e numrave n shtyll. Shumzimi i numrave n shtyll. Vetia e prdasimit. Shumzimi i dhjetsheve t plota. Pjestimi i numrit 3-shifror me nj numr 1-shifror. Zbritja dhe mbledhja e numrave thyesor me emrues t barabart. Pozicioni i drejtzave. Llojet e kndeve. Llojet e trekndshave. Llojet e katrkndshave. Llojet e trupave. Simetria n lidhje me nj drejtz. Zhvendosja paralele n rrjetin koordinativ. Kthimi i njsive nga e madhja tek e vogla. Mbledhja dhe zbritja e njsive. Njehsimi i siprfaqes s katrorit, drejtkndshit. Njehsimi i vllimit t kubit, kuboidit. Njehsimi i numrave t shprehjes shkronjore. Zgjidhje e ekuacionit me tentativ. Ndrtimi i hitogramit t t dhnave dhe gjetja e mods dhe mesatares aritmetike.
318
1. Zbrthe. 87364 = ... + ... + ... 2. Vendos shenjn < ose >. 49947 101101 49958 99999
(2 pik)
(2 pik)
3. T rrumbullakoset n 10, 100, 1000 m t afrt. .......................... 36474 .......................... .......................... 4. Jepet gura. Vijzo 3 e gurs. 6
(3 pik)
(1 pik)
5. Gjej
3 e 63 = 6
(2 pik) (2 pik)
6. Plotso. 2 .......... 8 + = 3 9 ......... 7. Vendos shenjn <, >, =. 3 3 2 3 1 4 3 1 5 1 2 7 2 3 2 3 4 6
(6 pik)
2 3
8. Kryej mbledhjen n shtyll. 5084 + 7269 9. Kryej zbritjen n shtyll. 7000 + 1111 10. Kryej shumzimin n shtyll. 426 32 11. Plotso barazimin. ___ ___ = ( ___ - ___ ) ___ =9828 = 12. Plotso. 360 20 = 200 300 =
(1 pik)
(1 pik)
(1 pik)
(2 pik)
(2 pik)
319
13. Kryej pjestimin. 463 : 2 = 14. Kryej veprimet. 2 5 + 3 5 = 6 7 2 7 =
(1 pik)
(2 pik)
15. Rretho drejtzat paralele.
(1 pik)
a.
b.
c.
16. Rretho kndin e shtrir.
(1 pik)
a.
b.
c.
d.
17. Rretho trekndshin knddrejt.
(1 pik)
a.
b.
c.
18. Rretho paralelogramin.
(1 pik)
a.
b.
c.
19. Rretho piramidn dhe njehso pr t. Numrin e faqeve = Numrin e kubeve = Numrin e brinjve =
(4 pik)
a.
d. b. c.
e.
320
20. Plotso gurn nse drejtza d sht drejtz simetrie. B C A d
(1 pik)
21. Zhvendos paralelisht gurn sipas drejtimit t dhn.
(2 pik)
B C
22. Plotso. 6 km = ...... m 1 m 30 cm = ...... cm 23. Kryej veprimet. 2 km 400 m + 1 km 300 m
(3 pik) 4 kg = ...... g 5 kg 100 g = ...... g 2 h = ...... sek 20 min = ...... sek (3 pik) 8 cm 5 mm + 6 cm 7 mm 6 h 30 40 - 2 h 50 50
24. Njehso siprfaqen dhe perimetrin e drejtkndshit.
(2 pik)
3 cm 5 cm 25. Njehso vllimin e kuboidit, ku jan dhn: a = 3 cm b) 4 cm l = 2 cm ( 3pik) (1 pik)
26. Jepet shprehja x+12. Gjej vlern e saj kur: X = { 10,11,12 }
321
27. Gjej X-in dhe bj provn. 634 x = 136 28. Trego nnbashksin q inekuacioni sht i vrtet. A = { 5, 9, 3, 7 } 6 X < 56.
(2 pik)
(2 pik)
29. Sipas t dhnave gjej modn, mesataren aritmetike.
(2 pik)
Klasat K. I K. II K. III K. IV K. V
Nr. i nxnsve 72 49 59 67 75
Ush. P. Ush. P. Ush. P. Ush. P.
1 2 10 1 19 4 28 2
2 2 11 2 20 1 29 2
3 3 12 2 21 2
4 1 13 1 22 3
5 2 14 2 23 3
6 2 15 1 24 2 Shuma 57
7 6 16 1 25 1
8 1 17 1 26 3
9 1 18 1 27 2
Vlersimi Nota Pikt 4 0-14 5 15-21 6 22-28 7 29-36 8 37-43 9 44-50 10 51-57
322
Pr tekstin Dituri natyre 4

Prgatitur nga: Anila Londo
Libr msuesi pr tekstin Dituri natyre 4
324
325
326
327
Kapitulli
MJEDISI NATYROR
Msimi 1.1
Tema: Vendi im n planetin Tok

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj shtrirjen e Shqipris n planetin Tok. 2. T dalloj elementet prbrse t planetit Tok duke u nisur nga pamja e jashtme. 3. T prshkruaj vendbanimin e tij. Fjal ky: planet, gadishull, oqean, kontinent, shtet, vendbanim. Mjetet: teksti i nxnsit, globi, harta e bots, harta e Shqipris. Kshillohet q globi dhe harta t jen prher n klas.
Fazat e strukturs Evokimi Realizimi i kuptimit Reektimi
Metodat msimore bised, loj vzhgo- diskuto, harta e mendjes shkrim i lir
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori paraqitje grake nxitja pr t shkruar
Zhvillimi i msimit Evokimi: Bised me nxnsit, t cilt sapo jan kthyer nga pushimet. 1. Cili prej jush i ka kaluar pushimet n nj qytet tjetr? 2. A sht larg prej qytetit ton? 3. far kishte t veant ai? 4. A ka qen ndonjri prej jush jasht shtetit? 5. Ju udhtuat me avion? Etj. Zhvillohet pes minuta nj loj. Nj nxns do t thot alfabetin pa z dhe ndalon kur i thot nxnsi tjetr. Me shkronjn n t ciln ndaloi, t gjith do shkruajn nga nj emr qyteti dhe shteti. Kush i shkruan i pari thot stop, t tjert duhet t ndalojn. Lexojn ata nxns q i kan shkruar t dy: qytetin dhe shtetin. Kjo prsritet disa her. Loja mund t zhvillohet dhe n grup. Realizimi i kuptimit: Hapet libri. Nxnsit njihen me nj nga objektivat e ors duke lexuar rubrikn hyrse Problemi. Vzhgohen gurat dhe komentohen. U tregohet nxnsve globi. Lihen t lir t bjn komentet sipas dshirs. Shkruhen n tabel mendimet e tyre. Msuesi shton dhe saktson njohurit e nxnsve. Pjesa m e madhe e planetit sht uj, rreth e tij. Siprfaqet e mdha t toks quhen kontinente, ndrsa siprfaqet e mdha me uj jan oqeanet. Plotsohet harta e mendjes.
328
Evrop i rrumbullakt
Azi
Afrik
kontinente ka ngjyra t ndryshme
planeti Tok uj dete liqene lumenj oqeane vendi im male fusha kodra tok
Prcaktohet n hartn e librit ose t klass kontinenti i Evrops, Gadishulli i Ballkanit dhe Shqipria. Secili nxns tregon n glob ku ndodhet Shqipria. Mund t bhen komente pr madhsin e saj, pr numrin e shteteve etj. Disa nxns bjn prezantimin e tyre duke lluar nga emri, shkolla, qyteti, rrethi, shteti, gadishulli dhe kontinenti. Reektimi: Lexohet rubrikaUn zbulova se. U jepet prgjigje me goj tri pyetjeve t para. Pun e pavarur (shkrim i lir). Nxnsit prshkruajn qytetin ose fshatin n t cilin banojn. Prshkrimi mund t jet i ksaj forme: Un jetoj n qytetin e .Ai nuk sht shum i madh. Pran qytetit kalon lumiQyteti im shtrihet rrz malit (pran nj fushe t madhe). Ktu ka shum pem. N qendr t tij ndodhet nj shesh i madh dhe disa ndrtesa t larta. Stadiumi sht n periferi. Un msoj n shkolln e cila ndodhet n lagjen. Aty pran, un kam shtpin. Prreth shtpis sime ka disa pem t larta dhe dy-tri dyqane ushqimore. Ne luajm prdit me shokt e pallatit. Lexohen disa pun t nxnsve. Motivohen punt m t mira. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Ushtrimi 6 i librit. Nxnsit kt ushtrim mund ta bjn dhe me skeda , duke shnuar n seciln sked nga nj tregues. Pr detyr mund t jepet edhe Fletorja e puns.
Msimi 1.2
Tema: Toka dhe uji

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T emrtoj format e ndryshme t siprfaqes s toks dhe t hapsirave ujore. 2. T prshkruaj seciln prej formave t mjedisit. 3. T krahasoj kodrn me malin, lumin me liqenin dhe liqenin me detin. Fjal ky: kodr, mal, fush, liqen, lum, det, siprfaqe e rrafsht. Mjetet: teksti i nxnsit, harta reliev, foto t formave t ndryshme t mjedisit, etore e dituris, et A4 ose vizatim.
Metodat msimore pyetje autorit vzhgo- diskuto, diagrami i Venit vizatim - turi i galeris
Veprimtarit e nxnsve nxitje diskutim ndrtimi i shprehive studimore paraqitja grake e informacionit
329
Zhvillimi i msimit Evokimi: Shkruhet problemi n tabel: Ne duhet ta kemi kujdes Tokn, sht e vetmja q kemi! Nxiten nxnsit q ti bjn pyetje autorit, pse e ka shkruar kt thnie. Nse nxnsit hezitojn n llim, msuesja ngacmon nxnsit q t bjn sa m shum pyetje. Ktyre pyetjeve u japin prgjigje nxnsit e tjer, bashk me msuesen. Pyetjet mund t jen t ksaj forme: 1. Pse duhet t kujdesemi ne pr Tokn, kur n planet ka dhe gjallesa t tjera. 2. Toka sht shum e madhe, si mund t kujdesemi pr t? 3. do t thot sht e vetmja q kemi? 4. Un mendoj se jeta n Tok varet nga Dielli. Nse do t shuhej ai, Toka do t ngrinte. 5. Ne duhet t kujdesemi edhe pr ujin? Realizimi i kuptimit: Planeti Tok prbhet nga toka dhe uji. Ky i fundit, z 2/3 e gjith siprfaqes. Por, si quhen pjest e ndryshme me uj dhe ato t toks? Nxnsit vzhgojn hartn zike dhe dallojn pjest m t ngritura dhe ato m t ulta. Diskutohet gura e madhe e librit dhe emrtohen format e ndryshme t mjedisit. Prshkruhet do form e mjedisit duke par gurat dhe duke lexuar materialin. Msuesja bashk me nxnsin mund t shtoj njohuri t tjera, por jo t detajuara, sepse do msohen n msimet e ardhshme. Pyetje enigm drejtuar njeri-tjetrit: Nxnsi 1: - sht form e mjedisit. M thuaj pr far bhet fjal? Nxnsi 2: - sht pjes toke? Nxnsi 1: - Po. Nxnsi 2: - sht siprfaqe e rrafsht? Nxnsi 1: - Jo. Nxnsi 2: - sht shum e ngritur ? Nxnsi 1: - Po. Nxnsi 2: - sht mali? Nxnsi 1: - Po. Zhvillohen dy-tri lojra t tilla, n mnyr q nxnsit t prvetsojn m mir format e mjedisit. Pun n ift. Krahasohen me diagramin e Venit format e mjedisit dhe lexohen nga disa grupe. Kjo mund t punohet n etore ose n et A4.
mali i lart shkmb ftoht, bor
t prbashktat tok pjes e ngritur forma t mjedisit
kodra e ult e gjelbruar
lumi rrjedh i ngusht derdhet n det
t prbashktat uj i mbl notohet peshq
liqeni nuk lviz grop e madhe uj i ndenjur
330
Plotsohet tabela e librit:
tok kodra mali fusha
uj lumi liqeni deti, oqeani
Reektimi: Nxnsit vizatojn n et ose etore vizatimi, format e relievit dhe i emrtojn ato. N fund vendosen punt n mur dhe nxnsit vlersojn njri-tjetrin. Motivohen punt m t sakta. Detyr shtpie: Ndrto me materiale t ndryshme dy forma t relievit.
Msimi 1.3
Tema: Njeriu ndryshon mjedisin

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj se kupton me mjedis natyror dhe me mjedis articial. 2. T dalloj elementet natyrore dhe articiale n nj mjedis. 3. T justikoj ndryshimet q i bn njeriu mjedisit. Fjal ky: mjedis natyror, mjedis articial, shndrrim, elemente natyrore dhe articiale Mjetet: teksti i nxnsit, etore e nxnsit, foto nga mjedise t ndryshme.
Fazat e strukturs Evokimi Realizimi i kuptimit Reektimi Zhvillimi i msimit Evokimi: Shkruhet n tabel:
Metodat msimore stuhi mendimi n dyshe lexim i koduar i tekstit rrjeti i diskutimit
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori t lexuarit ndrveprues diskutim i ideve
NJERIU
MJEDISI
Nxnsit shkruajn ide t ndryshme q u vijn n mend rreth ktyre fjalve. Kjo detyr zhvillohet n ift dhe punohet n nj et A4. Disa ide t tilla mund t jen: 1. Mjedisi dhe njeriu jan t lidhur ngusht. 2. Njeriu nuk jeton dot pa mjedisin q e rrethon. 3. Njeriu e ndryshon mjedisin. 4. Njeriu nuk kujdeset si duhet pr mjedisin. 5. Mjedisi sht n forma t ndryshme etj. Lexohen mendimet nga disa ifte nxnsish dhe m t rndsishmet (ato q kan lidhje me objektivat e ors) shkruhen n tabel. Realizimi i kuptimit: Njihen nxnsit me problemin e dits. Le ti japim prgjigje s bashku. Vzhgohen gurat e para dhe krahasohen ato. Nxnsit gjejn t prbashktat dhe ndryshimet midis tyre. U shpjegohet nxnsve se ky sht i njjti peizazh, para dhe pas ndrhyrjes s njeriut. Prcaktohet se sht nj mjedis natyror dhe nj mjedis articial.
331
mjedisi natyror i pandryshuar si sht krijuar nga natyra articial e ka krijuar njeriu e ka ndryshuar
Nxnsit japin shembuj nga mjedisi q i rrethon pr elemente natyrore dhe articiale t mjedisit. Ktu u tregojn njri-tjetrit fotot q kan marr nga mjedise t ndryshme. Pun e pavarur. Nxnsit punojn me teknikn Lexim me kodim teksti. Lexohet teksti n heshtje, shnohet N, sipr fjalve q tregojn elemente natyrore; dhe A, sipr fjalve q tregojn elemente articiale. N t njjtn mnyr veprohet edhe pr gurat. Pas ksaj pune, grupohen te tabela e librit elementet prkatse. elemente natyrore drur, barishte, gurt, dheu, lumi, kodra, mali, livadhi etj. elemente articiale toka t mbjella, liqene articiale, banesa, qytete, fshatrat, rrugt, urat etj.
Plotsohet dhe lexohet rubrika Aktivizohu dhe prgjigju. Reektimi: Shkruhet n tabel nj pyetje, s cils mund ti jepet prgjigje pozitive ose negative. Nxnsit, pasi e lexojn me vmendje pyetjen, zgjedhin nj prgjigje dhe e argumentojn at me kolonn prkatse. Detyra punohet n etore. Ja disa argumente: Po 1. Njeriu duhet t ndrtoj banesa sepse i nevojiten ato. 2. Njerzit ndrtojn qytete q t jetojn t organizuar e t bjn jet t rehatshme. 3. Duhet t ndrtoj ura dhe rrug pr t komunikuar m shpejt me njri-tjetrin etj. Jo 1. Ai duhet ti bj ndrtesat atje ku nuk e dmton mjedisin. 2. Njerzit prishin edhe kodrat pr nevojat e tyre. Atje rrshqet dheu, dmtohen shtpit, rrezikohet jeta e tyre etj. 3. Aty ku kan ndrtuar vendbanime, njerzit kan prishur bimt, pemt. Tani siprfaqja e gjelbr sht zvogluar, pra kemi m pak ajr t pastr.
A duhet ta ndryshoj njeriu mjedisin? Pse?
Pasi ti plotsojn ato, lexohen argumentet. Nj nxns mbron prgjigjen Po, ndrsa tjetri argumenton t kundrtn, nse ka t till. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Prshkruani ndryshimet q jan br n vendbanimin tuaj.
332
Msimi 1.4
Tema: Mjedisi jetsor

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prkuzoj mjedisin jetsor t gjallesave. 2. T prcaktoj mjedisin jetsor t pes gjallesave. 3. T krahasoj mjediset jetsore t njerzve dhe t gjallesave. Fjal ky: mjedis jetsor, prshtatje, cikli i jets. Mjetet: teksti i nxnsit, etore, foto t kafshve, foto t mjediseve t ndryshme, et vizatimi, grshr, ngjits, lapsa me ngjyra.
Metodat msimore parashikim me terma paraprak vzhgo-analizo, diagrami i Venit turi i galeris
Veprimtarit e nxnsve nxitja e diskutimit ndrtimi i shprehive studimore paraqitje grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Shkruhen n tabel katr fjal. Lihen nxnsit t lir t shkruajn nj tekst t shkurtr duke i prdorur si fjal ky ato t msiprmet. Nuk ka shum rndsi formimi i nj teksti t bukur letrar, sepse koha sht e shkurtr. peshk i gjall rrjet luaj rr ngordh Lexohen disa nga tekstet e krijuara. Shtrohen pyetjet: Pse ngordhi peshku? A jeton dot n rr? Peshku, q t jetoj, krkon mjedisin e tij jetsor. far sht mjedisi jetsor? Ksaj pyetjeje do ti prgjigjemi s bashku n msimin e sotm. Realizimi i kuptimit: Lexohet problemi n libr. Ti shpesh thua: shkolla ime A ke menduar pse? T gjitha gjrat q na rrethojn dhe na shrbejn gjat gjith ciklit t jets, prbjn mjedisin jetsor. Mjedis jetsor kan t gjitha gjallesat. Vzhgohen me kujdes gurat dhe prcaktohen mjediset jetsore t gjallesave: zogu, lepuri, urithi, peshqit, bimt dhe njeriu. Plotsohet tabela n etore nga nxnsit dhe gjat leximit krahasohen mjediset jetsore t gjallesave. gjallesat dhelpra pinguini bleta bretkosa ariu polar mjedisi jetsor pylli, shtpit e fshatarve, koteci i pulave etj akulli, uji i oqeanit, toka kosherja, mjedisi ku uturojn, lulet. uji i pellgut, toka, bimt, insektet. shpella, akulli, dbora, uji i ftoht i oqeanit
Theksohet se, edhe njerzit q banojn n vende t ndryshme kan mjedise jetsore t ndryshme. Krahasohet mjedisi jetsor i nj banori t qytetit me at t nj malsori. N llim punohet ift, pastaj n tabel, duke marr mendimet e nxnsve.
333
mjedisi jetsor banor i qytetit apartamenti teatri, kinema markat stadiumi t prbashktat ambulanc shkoll t afrmit dyqanet banor i malsis kulla mali, toka bagtia pylli
Reektimi: Nxnsit punojn n ift pr t treguar mjediset jetsore t gjallesave. Do t prdoren fotot q kan sjell. N qendr do t vendoset nj gjalles, ndrsa rreth saj fotot q tregojn mjedisin jetsor. Nse nuk kan fotot e duhura, mund ti vizatojn ato. Kshillohet q t prcaktohen mjedise jetsore t gjallesave t ndryshme nga ato t librit. Pasi mbarojn nxnsit, punt e tyre vendosen n mur ose n tabel. Vlersohen nxnsit pr prcaktimin e mjediseve jetsore dhe pr kolazhet me foto. Detyr shtpie: Ushtrimi 3 dhe 4 n libr.
Msimi 1.5
Tema: Jeta n qytet

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T emrtoj pjest prbrse t qytetit. 2. T prshkruaj disa elemente articiale q prbjn pjest e qytetit. 3. T tregoj emrat e pes qyteteve t Shqipris. 4. T prcaktoj tri an pozitive e tri an negative t qytetit. Fjal ky: qytet, mjedis articial, qendr, periferi, institucion. Mjetet: teksti i nxnsit, etore e dituris, foto nga qytete t ndryshme, fakte pr qytetin e tyre ose pr qytetin m t afrt.
Metodat msimore Di, Dua t di, Msova organizues grak
Veprimtarit e nxnsve diskutimi i ideve paraqitje grake e informacionit
Di, Dua t di, Msova; lexim individual ndrtimi i njohurive studimore
Zhvillimi i msimit Evokimi: Shkruhet n tabel titulli i msimit: JETA N QYTET Nxnsit lihen t lir t mendojn rreth qytetit dhe jets n t. Shkruajn ato far din te kolona e par e tabels: Di, Dua t di, Msova . Lexohen dhe diskutohen njohurit q kan shkruar nxnsit. Njihen nxnsit me problemin. Qyteti i ofron njeriut kushte t mira jetsore. Si jan krijuar kto kushte? far i mungon njeriut n qytet? Nxiten nxnsit t mendojn se far pyetje kan, duke u nisur nga ky problem dhe nga titulli i msimit. Pyetjet e nxnsve mund t jen t shumllojshme. Msuesi duhet t przgjedh (ose t shtoj pyetje t tjera) dhe t shkruaj n kolonn e dyt t tabels, ato q kan lidhje me objektivat e ors s msimit. Edhe nxnsit plotsojn kolonn e dyt t tabels me pyetje.
334
Gjat prdorimit t ksaj teknike mund t dalin t papritura te pyetjet e nxnsve. Pyetjet, t cilave nuk u jepet dot prgjigje pr arsye kohe ose munges informacioni, shkruhen n nj knd t veant n klas dhe u lihen nxnsve pr hulumtim n shtpi. Prgjigjet e tyre mund t jepen pas disa orsh. Realizimi i kuptimit: Pyetjeve t shkruara te kolona e dyt duhet ti japim prgjigje duke lexuar tekstin. N llim komentohen gurat e librit, duke emrtuar elemente t ndryshme t qytetit. Nxnsit duhet t lexojn tekstin n mnyr individuale. Udhzohen nxnsit q t krkojn n tekst prgjigjet e pyetjeve. Pasi mbaron studimi i tekstit, diskutohen prgjigjet me t gjith nxnsit. Msuesi mund t saktsoj ose t shtoj njohurit e tyre. Nxnsit plotsojn kolonn e tret t tabels. Tabela mund t plotsohet n kt form: Di Dua t di 1. Cilat jan pjest prbrse t qytetit? 2. far ka n qendr t qytetit? 3. Po n periferi? 4. far kushtesh t mira ofron qyteti? 5. A ka an t kqija qndrimi n qytet? Msova 1. Qyteti prbhet nga qendra dhe periferia. T dyja jan t ndrtuara nga njeriu. 2. N qendr ndodhen ndrtesat m t rndsishme, si: muze, kisha, xhami, kinema, banka, monumente etj. 3. N periferi mund t ket ndrtesa t reja, si: pallate, qendra tregtare, spitale, qendra sportive, parqe etj. 4. Qyteti ofron shum shrbime, si: pun, banesa, argtim kulturor dhe sportiv, shkollim universitar etj. 5. N qytet ka shum zhurm. Ai sht tepr i populluar. Ndotja n t sht e madhe. Nuk ka shum mjedise t gjelbruara etj. Reektimi: Bhet nj prmbledhje e msimit duke u ndihmuar edhe nga organizuesi grak i rubriks Un zbulova se. Nxnsit tregojn dhe emrtojn fotot e qyteteve t ndryshme, q kan sjell n klas. Shkmbejn njohurit q kan pr qytetin e tyre ose pr qytetin m t afrt (pr ata q banojn n fshat). Plotsohet nga msuesja organizuesi grak n tabel. ndrtesa m e vjetr kur sht krijuar qyteti popullsia rrugt shkollat lagjet t veanta
Pun e pavarur. Plotsohet tabela e tekstit duke shkruar vendin se ku zhvillohet veprimtaria prkatse. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Shkrim i lir: Prshkruaj qytetin q t plqen m shum; ose plotsimi i Fletores s puns.
Shnim. Duke lluar nga msimi i sotm e deri te Jeta n bregdet, nxnsit duhet t grumbullojn foto t qyteteve, fshatrave, deteve, liqeneve etj. N fund t ktyre msimeve do krijojn albumin me pamje nga Shqipria. Ky album mund t krijohet me grupe nxnsish. do foto duhet t shoqrohet me emrtimin prkats dhe ndonj t dhn tjetr. Albumi do t shrbej si mjet msimor dhe pr lnd t tjera.
335
Msimi 1.6
Tema: T jetosh n fshat

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj mjediset articiale dhe natyrore n fshat. 2. T prshkruaj punt bujqsore dhe blegtorale q bhen n fshat. 3. T thot emrat e tre fshatrave n Shqipri. 4. T krahasoj fshatin me qytetin. 5. T argumentoj ant e mira dhe t kqija t fshatit. Fjal ky: fshat, pun bujqsore, pun blegtorale, makineri moderne, lnd kimike, stall. Mjetet: teksti i nxnsit, etore, et A4, foto t fshatrave t ndryshme, kaset ose DVD-n e lmave Beni ecn vet ose Shoqja nga fshati.
Veprimtarit e nxnsve Metodat msimore brainstorming, mbajtja e strukturuar e shnimeve, zhvillim fjalori, t lexuarit ndrveprues, Evokimi paraqitje grake e informacionit, t Realizimi i kuptimit diagrami i Venit rrjeti i diskutimit nxnit bashkpunues Reektimi Fazat e strukturs Zhvillimi i msimit Evokimi: Shkruhet me shkronja t mdha: T JETOSH N FSHAT Msuesi nuk lexon apo komenton, ai pret reagimin e nxnsve q mund t jet habi, e qeshur, knaqsi apo kureshtje. far ju vjen n mendje kur dgjoni fjaln fshat? Nxnsit tregojn sa m shum gjra q din rreth saj. Nse do t kishte mundsi, nxnsit mund t shihnin pak pjes nga lmi Beni ecn vet ose Shoqja nga fshati. N t kundrt, mund t rikujtohen me goj pjes lmi dhe t shprehen mendime t ndryshme. Nxnsit i tregojn njri-tjetrit fotot e fshatrave q kan sjell dhe emrat e tyre. Shtohen kto me emra t tjer. Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe njihen nxnsit me problemin. Komentohen gurat e librit. Gjat ksaj veprimtarie, msuesi tregon kujdes q t prdoren fjal t tilla, si: mjedis natyror dhe articial, pun bujqsore dhe blegtorale. Njohurit e reja do t merren duke lexuar tekstin n ift dhe duke mbajtur shnime n mnyr t strukturuar. Msuesi paraqet strukturn, pra pikat ku do t prqendrohen nxnsit. Pasi lexojn tekstin dhe mbajn shnimet n ift, ato diskutohen me t gjith dhe plotsohet tabela nga msuesja.
336
elemente natyrore kodra, fusha kullota, pylli liqeni, burimi lumi
ndrtimi fshati punt
elemente artificiale shtpi t shprndara shkoll, dyqane, ambulanc kisha, xhami, rrug, stalla fusha t mbjella kanale ujits blegtorale Mbajn lop, dele, pula, dhi etj. I kullotin ose ushqejn n stalla. I vaksinojn. Mjelin qumshtin, therin bagtit pr mish, marrin leshin pr veshje. Kujdesen pr shtimin e tyre. Pastrojn stallat.
bujqsore Punojn tokn. Mbjellin bim. Plehrojn tokn. Heqin barrat e kqija. Ujitin, hedhin lnd kimike. Punojn me dor ose makineri. Vjelin dhe shesin prodhimet.
Punohet ushtrimi 3 i Fletores s puns, dallimi i fshatit dhe qytetit nprmjet diagramit t qyteti pallate t larta markat qendr, periferi institucione rrug t gjera pak gjelbrim shum makina t prbashktat shkolla dyqane elemente articiale kisha, xhami lagje fshati shtpi t ulta t shprndara pun bujqsore elemente natyrore rrug t ngushta shum gjelbrim qetsi pak makina
Venit. Reektimi: Lexohet rubrika Un zbulova se. Plotsohet ushtrimi n tekst. Shkruhet n tabel nj pyetje q pranon dy prgjigje. Nxnsit pozicionohen n nj prgjigje dhe e argumentojn at. Msuesi verikon sa nxns jan pr seciln prgjigje. M pas llon diskutimi. Nj nxns, q sht pr prgjigjen e par, jep arsyetimet e veta, pas tij nxnsi, q ka zgjedhur prgjigjen e dyt, jep arsye t tjera. Ky debat mund t zhvillohet edhe n form tjetr. Nxnsit grupohen n dy knde t klass sipas prgjigjeve q kan zgjedhur. Gjat dhnies
qytet 1. Qyteti ka m shum argtime se fshati. 2. Mund t shtitsh me makin. 3. Mund t blej gjithka q dua n markat.
Ku do t t plqente t jetoje, n fshat apo n qytet? Pse?
fshat 1. M plqen qetsia q ka fshati. 2. T knaq shtitja me kmb n mjediset natyrore t fshatit. 3. N fshat mund ti hash frutat dhe perimet sapo i kput nga bima. Ato jan t freskta dhe t shijshme.
s arsyeve sipas grupeve, ata mund t ndryshojn mendim dhe t kalojn te grupi tjetr. Nxnsit vlersohen me not pr mnyrn e strukturimit t msimit, t plotsimit t diagramit t Venit dhe t arsyetimit t prgjigjes te rrjeti i diskutimit. Detyr shtpie: Prshkruaj mjedisin e nj fshati q ke par ose t atij q banon.
337
Msimi 1.7
Tema: Kodra
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj kushtet e favorshme q u ofron kodra njerzve. 2. T emrtoj t paktn tri kodra n territorin shqiptar. 3. T dalloj kodrn nga mali. 4. T prshkruaj shndrrimet q u ka br njeriu kodrave. Fjal ky: kodr, mermer, rr, zall, argjil, tarraca, drithra. Mjetet: teksti i nxnsit, harta reliev, etore, foto nga zonat kodrinore.
Metodat msimore prvijimi i t menduarit pyet srish harta e konceptit
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori t nxnit bashkpunues paraqitje grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: - `quajm elemente natyrore? - Pse ndryshojn nga elementet articiale? - A sht fshati nj mjedis natyror? Pse? - far t kujton fjala kodr? - A sht ajo mjedis articial? Pse? - A ngjan kodra me fushn? - Nse do tu jepeshin tri lartsi dhe fjalt: kodr, mal, fush, si do ti renditnit ato? - Lihen nxnsit t vizatojn nj fush, nj kodr dhe nj mal. Realizimi i kuptimit: Hapen librat dhe njihen nxnsit me problemin e dits. Nj prgjigje e par e pyetjes s problemit jepet vetm duke par gurat e librit. Njohurit e reja nxnsit do ti marrin duke lexuar materialin e ri n grupe dyshe, me teknikn Pyet srish. Nj nxns do t lexoj paragran e par, ndrsa nxnsi tjetr bn pyetje pr pjesn e lexuar. Ai q lexoi duhet ti prgjigjet dhe t dy bien dakord pr prgjigjen e sakt. M pas materiali diskutohet me t gjith klasn. Kjo bhet pas do paragra ose kur mbaron i gjith msimi. Paragra I - klima dhe prbrja e toks. Paragra II - shndrrimi n tarraca. Paragra III - livadhet. Paragra IV - prpunimi i prodhimeve. Paragra V - kodra pr turizm. Punohet me hartn zike. Nxnsve u tregohet ndryshimi midis fushave dhe maleve, duke u nisur nga lartsia dhe nga ngjyrat. Emrtohen disa kodra dhe tregohen n hart. Nxnsit i tregojn njri-tjetrit fotot e kodrave q kan sjell. Msuesi mund tua tregoj se ku shtrihen ato n hart. Reektimi: Lexohet rubrika Un zbulova se.
338
Pun e pavarur. Plotsohet harta n mnyr individuale n etore. bujqsia turizmi kodra elementet articiale Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns. blegtoria prbrja e toks
Msimi 1.8
Tema: Fusha
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj karakteristikat kryesore t fushs. 2. T emrtoj 2-3 fusha n Shqipri. 3. T shpjegoj rndsin e ndryshimeve q ka br njeriu n fusha. 4. T prcaktoj format kryesore t veprimtaris njerzore n zonat fushore. Fjal ky: knet, malarie, moal, kanal vadits, industri, fabrik, uzin, ferma, kultura bujqsore. Mjetet: teksti i nxnsit, etore e dituris, harta reliev, foto t mjediseve fushore.
Metodat msimore Stuhi mendimi n dyshe Lapsat n mes, organizues grak Parashikim me termat paraprak
Veprimtarit e nxnsve Zhvillim fjalori T nxnit bashkpunues Nxitja pr t shkruarit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Shkruhet fjala fush, nxnsit shkruajn n dyshe ide t ndryshme q u vijn n mend rreth ksaj fjale. M pas i lexojn ato dhe msuesi i shkruan n tabel. e madhe e gjelbr ngjan si qilim element natyror ka n fshat dhe n qytet Njihen nxnsit me problemin q sht shkruar n libr. Realizimi i kuptimit: Msuesi shkruan n tabel nj organizues grak dhe udhzon nxnsit. Materiali i ri do t merret duke lexuar n mnyr individuale tekstin dhe duke diskutuar n grup me teknikn Lapsat n mes. Pr seciln kolon t tabels do nxns jep mendimin e tij n grup dhe fush e shesht m e ult se kodra ka lule dhe bim
339
vendos lapsin n mes. Kshtu vazhdojn dhe nxnsit e tjer t grupit. Nxnsit, q kan lapsat n mes, nuk mund t asin pa thn mendimin do antar i grupit. Msuesi mund t kontrolloj veprimtarin duke marr nj laps nga grupi dhe duke krkuar mendimin e t zotit t lapsit. Pas ksaj veprimtarie msuesi plotson organizuesin grak n tabel duke marr mendimet e nxnsve dhe duke shtuar ose saktsuar idet e tyre. Fusha Karakteristikat E rrafsht E gjer E ult Pjellore Ndryshimet q ka br njeriu Thau knetat. Hapi kanale vaditse. Punoi dhe mbolli tokn. Ndrtoi vendbanime, rrug, autostrada, hekurudha, ura, aeroporte, fabrika, uzina etj. Punt 1.Bujqsi: punim i toks, mbjellja me drithra, fruta, perime, plehrimi, vaditja, vjelja e prodhimeve etj. 2.Blegtori: ferma pr rritjen e lopve, derrave, pulave etj. Prodhimi dhe prpunimi i mishit, qumshtit, lkurs etj. 3.Industri: uzina dhe fabrika pr prodhime ushqimore, industriale, pr plehra kimike, pr automjete etj.
Msuesi u tregon nxnsve n hart disa fusha (fusha e Myzeqes, Shkodrs, Kors etj), dhe prcakton ngjyrn e tyre. Nxnsit kmbejn me njri-tjetrin fotot e mjedisit fushor. Reektimi: Pun e pavarur: Nxnsit plotsojn etiketat e gurs n libr. Detyr me shkrim: Jepen n tabel pes fjal ky dhe me to nxnsit duhet t formojn nj tekst. knet smundje tharje njeri prodhime t bollshme Fillimin e tekstit e jep msuesi: Na ishte dikur nj knet. Pas prfundimit t punve nxnsit lexojn disa prej tyre. Motivohen punt m t mira. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 1.9
Tema: Mali
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj karakteristikat kryesore t malit. 2. T emrtoj 2-3 male n Shqipri. 3. T prcaktoj disa kushte t favorshme q u ofron mali njerzve. 4. T argumentoj prshtatjen e njerzve me jetn n mal. Fjal ky: terren i thyer, shkmbinj t thepisur, lumenj malor, teleferik, blegtori, lugina, turizm malor, foragjere. Mjetet: teksti i nxnsit, etore, harta zike, foto nga zonat malore.
Metodat msimore analiza e tipareve semantike INSERT rrjeti i diskutimit
Veprimtarit e nxnsve paraqitje grake e informacionit ndrtimi i shprehive studimore nxitje diskutimi
340
Zhvillimi i msimit Evokimi: Msuesi duhet t ket prgatitur tabeln me analizn e tipareve semantike pr do nxns ose pr do dyshe. Nse nuk sht e mundur, msuesi duhet ta paraqit at n tabel. Nxnsit punojn t pavarur pr ta plotsuar. Shnimet mund t bhen me Po, Jo ose me +, -. Format Mjedis e mjedisit natyror Fshati Po Qyteti Jo Kodra Fusha Mjedis articial Po Po Bujqsi e zhvilluar Po Jo Blegtori e zhvilluar Po Jo Industri e zhvilluar Jo Po Autostrad Jo Po . Kanale vaditse Po Jo Ka kullota Po Jo
Realizimi i kuptimit: Me an t tabels ne krahasuam tiparet e disa formave t mjedisit. Cilat forma t mjedisit njohim tjetr? Lexohet problemi n libr. Njohurit e reja merren me an t tekniks INSERT, e cila ndihmon pr nj t lexuar me logjik dhe pjesmarrje t madhe t nxnsve. Teksti do lexohet n heshtje dhe pr do informacion (paragraf, 1ose 2 fjali) do t vendosen shenjat prkatse n libr. M pas materiali i shkurtuar do t hidhet te tabela nga do nxns. kt e dija + kt nuk e dija kt e dija ndryshe ? kt nuk e kuptoj
Msuesi kontrollon prvetsimin e njohurive t nxnsve duke pyetur rreth ktyre pikave: 1. Prshkrimi i terrenit malor. 2. Prshtatja e njerzve me malin. 3. far na ofron mali. Prcaktohen 2-3 male n hart. Nxnsit tregojn fotot me pamje nga malet e Shqipris. Msuesja duhet ti rikujtoj nxnsit q ti ruajn fotot me pamje nga mjediset e ndryshme pr t krijuar albumin. Reektimi: Shkruhet n tabel pyetja. Nxnsit do t pozicionohen Po ose Jo dhe do t sjellin argumentet prkatse. Diskutimi llon me nj nxns q mban qndrimin Po dhe vazhdon me alternime. Kshillohet t marrin pjes sa m shum nxns n diskutim. Po 1. sht freskt. 2. Ka ajr t pastr. 3. sht shum qetsi. 4. Mund t shohsh kafsh. Jo 1. Mendoj se nuk ka shum argtime. 2. M plqen m shum deti. 3. Kam frik nga lartsit.
A do tju plqente ti kalonit pushimet n mal? Pse?
Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
341
Msimi 1.10
Tema: Lumi dhe liqeni

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj kushtet e favorshme, q u ofron lumi dhe liqeni njerzve. 2. T tregoj dy liqene dhe dy lumenj t vendit ton. 3. T prshkruaj masat parandaluese, q merr njeriu nga vrshimi i lumenjve. 4. T shpjegoj, si ndikon liqeni n klimn e mjedisit prreth. Fjal ky: shtrat lumi, zall, lumenj t lundrueshm, vrshim, prita, liqen articial, zbutje klime. Mjetet: teksti i nxnsit, etore, foto t lumenjve dhe liqeneve, fotogra t nxnsve pran lumenjve dhe liqeneve, kuriozitete ose t dhna pr lumenjt dhe liqenet e vendit ton.
Metodat msimore bised tryeza rrethore, diagrami i Venit ditari dypjessh
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori ndrtimi i njohurive studimore nxitja pr t shkruar
Zhvillimi i msimit Evokimi: - Zhvillohet nj bised me nxnsit. - far kemi msuar pr lumin? - Nga buron dhe ku derdhet ai? - A ka lum n qytetin (fshatin) ton? - Mund t thoni ndonj qytet, n t cilin lumi kalon prmes tij? Po t tjer ? - far ju kujton fjala liqen? - sht element natyror apo articial? - Si e mendoni ju nj liqen articial? - Po lum t till a mund t ket? - Cili prej jush ka notuar n ujrat e lumit/liqenit? - Si ju duket n krahasim me detin? Nxnsit kan mbi bank fotot nga lumenjt dhe liqenet ose fotogra t nxjerra pran ktyre mjediseve. Vzhgojn dhe kmbejn fotot me njri-tjetrin. Lexohen materiale interesante q kan sjell nxnsit. Ktu mund t prfshihen: numri i lumenjve dhe i liqeneve n Shqipri, lumi m i gjat, lumi m i shkurtr, liqeni m i thell, liqeni me siprfaqen m t madhe, peshqit m karakteristik t liqeneve tona etj. Msuesi tregon n hart disa lumenj dhe liqene. Realizimi i kuptimit: Msuesi i njeh nxnsit me problemin. Materiali i mposhtm prfshin edhe lndn e historis. Q nga kohrat m t hershme, njeriu i ka ngritur vendbanimet e tij pran lumenjve dhe liqeneve. Qytetrimi i par n bot lindi midis lumenjve Tigr dhe Eufrat, ky vend u quajt Mesopotami, q do t thot tok midis dy lumenjve. Pas tij, kemi qytetrimin egjiptian, i cili shtrihej prgjat lumit Nil. Edhe n Evrop, fshatrat e par u ndrtuan n brigjet e lumit Danub. far i bn kaq t plqyeshme zonat pran lumenjve dhe liqeneve?
342
Hapen librat dhe komentohen gurat. Msuesi krkon nga nxnsit q t prcaktojn se far na ofron lumi. Nxnsit jan t ndar n grupe, 4-5 vet, dhe do ti prgjigjen krkess s msuesit me an t tekniks Tryeza rrethore. Lexohet pjesa e par (lumi), secili nga antart e grupit do t shkruaj nj fjali pr kushtet q ofron lumi. Preferohet, q secili nxns t ket lapsa me ngjyra t ndryshme. Nxnsit duhet t jen t vmendshm tek ajo q shkruan shoku, n mnyr q t mos prsrisin idet. Lexohen punt e grupeve. Kshtu veprohet edhe pr liqenin. Krahasohet lumi me liqenin me diagramin e Venit. (Vazhdon prsri puna n grup)
lumi energji elektrike materiale ndrtimi (rr dhe zall) pr pun n industri prmbytje tokash
t prbashktat uj i pijshm peshkim transport mallrash dhe njerzish vaditje
liqeni zbut klimn turizm sporte ujore
Reektimi: Nxnsit punojn t pavarur n etore pr t komentuar fjalit e mposhtme. Te komenti prfshihen: Prse ndodh kjo? far pasojash ka? far ju kujton? Prse mund t shrbej? Si mund t parandalohet? Ku prdoret tjetr? Etj. fragmenti 1. N vjesht, kur shirat jan t bollshm, lumenjt fryhen dhe dalin nga shtretrit e tyre. 2. Njerzit kan ndrtuar liqene articiale. komenti
Nxnsit vlersohen me not pr mnyrn se si punuan n grup dhe komentin e pjess. Detyr shtpie: Jepet prgatitja e skems s lumit dhe liqenit. N mes vizatohet lumi dhe liqeni dhe rreth tyre kushtet e favorshme q ofrojn ata.
Msimi 1.11
Tema: Jeta n bregdet

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T listoj mundsit q u ofron deti njerzve. 2. T tregoj plazhet kryesore t vendit ton. 3. T gjykoj zhvillimin e turizmit bregdetar t vendit ton. Fjal ky: bregdet, peshkim, port, kantier detar, kripore, agrume, turizm Mjetet: teksti i nxnsit, etore, foto nga bregdetet tona, fotogra t nxnsve n plazhe.
Metodat msimore shkrim i shpejt harta e konceptit rrjeti i diskutimit
Veprimtarit e nxnsve nxitja pr t shkruar paraqitje grake e informacionit diskutimi i ideve
343
Zhvillimi i msimit Evokimi: Shkruhet n tabel fjala e urt Afr detit, afr mbretit. Priten komentet e nxnsve rreth saj. Nxnsit duhet t bjn nj shkrim me tem: T jetosh n bregdet. Ata duhet t shkruajn sa m shum mendime rreth ksaj teme n etore. Lexohen disa nga punt e nxnsve. Realizimi i kuptimit: Hapet libri. Njihen nxnsit me problemin. Komentohen gurat e librit dhe shoqrohen ato me fotot e nxnsve. Shoqrohen fotot me emrtimet e plazheve dhe prcaktimin e tyre n hart. Msuesi paraqet n tabel nj organizues grak dhe krkon q ta plotsoj s bashku me nxnsit. Pr ta plotsuar nxnsit punojn n ift duke shfrytzuar materialin e tekstit apo njohurit e tyre nga jeta e prditshme. N fund msuesi plotson organizuesin grak n tabel duke vjel mendimet e nxnsve dhe duke shtuar apo saktsuar njohurit e tyre. hotele dhoma plazhi argtim kulturor ushqim tradicional turizmi e but ver e nxeht dimr i but aktivitet tregtar portet rezervate pr kultivim peshku anijet agrume drufrutor bujqsi ullinj vreshta klima bregdeti industri naft gaz peshkim krip shtitje me varka restorante
Reektimi: Zhvillohet nj diskutim gjat t cilit duhet t jepen gjykime apo vlersime pr turizmin shqiptar. Msuesi duhet t nxit qndrimet e nxnsve pr t marr kto vlersime. Po 1. Un knaqem n bregdetin e Vlors dhe t Sarands. 2. Ka m shum qetsi. 3. Mund t komunikosh me shum shok shqiptar. 4. Edhe te plazhet tona jan shtuar argtimet. Jo 1. N plazhet e huaja ka m shum argtim. 2. Kushtet e pushuesve jan m t mira. 3. Jam kureshtare pr t par nj plazh jasht vendit. 4. Atje ka m shum pastrti.
A do tu plqente m shum ti kalonit pushimet n plazhet shqiptare se sa t huaja? Pse?
344
Nxnsit vlersohen me not pr plotsimin e harts s koncepteve, shkrimin e shpejt dhe pjesmarrjen n diskutim. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns. Pas ktij msimi, kshillohet t zhvillohet nj or e lir pr krijimin e albumeve me foto nga mjedise t ndryshme. Ktu do t prdoren fotot q kan sjell nxnsit. Albumet mund t jen individuale ose n grupe. Gjat ksaj kohe mund t prdoren edhe or nga vizatimi ose nga aftsimi teknologjik pr t ndrtuar me plastelin format e ndryshme t relievit.
Msimi 1.12
Tema: Si dmtohet mjedisi dhe jeta n t

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T identikoj disa nga veprimet q dmtojn mjedisin. 2. T prcaktoj pasojat q shkakton dmtimi i mjedisit. 3. T vlersoj rolin e njeriut n dmtimin dhe mbrojtjen e mjedisit. Fjal ky: ndotje, zhurma, benzin pa plumb, zon industriale, ujra t zeza, ndotje e ambientit. Mjetet: teksti i nxnsit, etore, skeda.
Metodat msimore dil rrotull, fol rrotull vzhgo- analizo,shkak-pasoj ruaje fjaln e fundit pr mua
Veprimtarit e nxnsve nxitje diskutimi t nxnit bashkpunues diskutim i ideve
Zhvillimi i msimit Evokimi: Msuesja u krkon nxnsve t mendohen disa minuta: - Si e dmton njeriu mjedisin? M pas, nxnsit ngrihen n kmb dhe ecin rrotull klass (n mjediset e hapura t saj). Kjo mund t zhvillohet edhe jasht kur ambienti i klass sht i vogl. Kur msuesi prplas duart, nxnsit ndalojn dhe shkmbejn idet me shokun, q kan pran. Msuesi prplas duart dy her, nxnsit rillojn prsri ecjen. Kjo zhvillohet derisa nxnsit t komunikojn tri her me shokun pran. N fund, ulen npr vende. Msuesi krkon nga nxnsit q t tregojn idet, q shkmbyen, dhe i shkruan n tabel ato. 1. Njeriu hedh mbeturinat kudo. 2. Ai pret pemt. 3. Njeriu prdor shum makinat etj. Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe njihen nxnsit me problemin. Vzhgohen dhe analizohen me kujdes gurat e tekstit. Pr seciln gur identikohet veprimi
345
i dmshm dhe pasojat, q vijn prej tij. Paraqiten kto me organizuesin grak: shkak-pasoj. Kjo veprimtari zhvillohet n grup. Shkruhet ideja n skeda dhe ato radhiten pr do gur. Shkaku Shkelja e luleve, prerja e pemve Pasoja Paksohet mjedisi i gjelbrt Ndotin ajrin Paksohet oksigjeni Dmton organet e frymmarrjes Lodhje, depresion, vshtirsi n pun Vshtirsi n frymmarrje
Fabrikat n qytet
Zhurmat e trakut, industris etj.
Paksimi i dgjimit, prishje e gjumit
Bllokim traku Prdorimi i shumt i makinave Ndotje ajri
Vonesa n pun, shkoll etj.
Dmtim i shndetit
Derdhje e ujrave t zeza n breg Reektimi:
Ndotje uji
Infektohet lkura, smundje, ngordhin gjallesat
Nxnsit punojn prsri n grupet e tyre. Nj antar i grupit zgjedh nj pjes nga teksti, q e ka trhequr, habitur apo zemruar m shum. Kt e shkruan n nj sked letre dhe fton shokt e grupit pr ta komentuar at. Secili prej tyre i shkruan mendimet n skedn e vet. Pasi i lexojn t gjith komentet, fjaln e fundit e ka nxnsi, q zgjodhi pjesn. Prpara se t llojn punn, msuesja e udhzon nxnsin q gjat komentit t ken parasysh rolin q luan njeriu n dmtimin dhe mbrojtjen e mjedisit. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet plotsimi i tabels te rubrika Aktivizohu dhe prgjigju.
Msimi 1.13
Tema: Si t jetojm t shndetshm

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj rndsin q kan pr njeriun mjediset e gjelbra. 2. T tregoj pasojat negative t ndotjes s mjedisit nga mbeturinat ushqimore. 3. T sajoj tri rregulla pr secilin rast t ndotjes. 4. T hartoj nj plan pr monitorimin e mjedisit. Fjal ky: mjedis i ndotur, mbeturina, mbetje, shoqat mjedisore, riciklim, shoqat mjedisore. Mjetet: teksti i nxnsit, et A4, fakte nga burime t ndryshme.
346
Zhvillimi i msimit Hapi i par Lexohet problemi n tekst. Zgjidhjen e ktij problemi do ta japim duke vzhguar gurat, diskutuar faktet, nxjerr kshilla apo monitoruar mjediset e shkolls. Ndahet klasa n grupe me nga 4-5 nxns. Gjysma e grupeve do t merren me gurn e par (gjelbrimin), pjesa tjetr me gurn e dyt (mbeturinat ushqimore). Pr seciln gur, nxnsit do t shkruajn rndsin q kan ato pr shndetin e njerzve dhe tri kshilla. Kto do t shoqrohen me fakte ose kuriozitete, q kan gjetur nxnsit nga interneti apo burime t tjera. Figura e par: Rndsia: Bimt pastrojn ajrin duke thithur ndotsit, prodhojn oksigjen pr frymmarrje, zbutin klimn, nuk lejojn shiun t grryej tokn. Ato shrbejn si streh pr gjallesat e tjera. Bimt, gjithashtu, na japin knaqsi dhe lodhje. Pran tyre ka qetsi dhe freski. Rregullat: 1. Mos dmto lulet apo pemt. 2. Kujdesu pr rritjen e tyre. 3. Ndihmo n mbjelljen e bimve t tjera. Fakte: Tirana, ka vetm 7 m2 pr banor siprfaqe t gjelbr, disa shtete t tjera kan: Anglia, 16 m2 pr banor; Holanda, 18 m2 pr banor; Zvicra, 45 m2 pr banor etj. Figura e dyt: Pasojat negative: Hedhja e mbeturinave ndot tokn dhe ajrin prreth. Ato shkaktojn smundje, prhapin er t keqe, rrezikojm t ahemi kur ecim pran tyre. Mbeturinat e hedhura, vend e pa vend, ndotin ambientin prreth dhe jan burim smundjesh. Rregullat: 1. Hidhi mbeturinat n vendin e caktuar. 2. Bj ndarjen e mbeturinave n koshat prkats (nse ka t till). 3. Krijo sa m pak mbetje q t jet e mundur. Fakte: Rreth 27 pr qind e ushqimit n zonat e zhvilluara prfundon n koshat e mbetjeve. Nxjerrja e 1 kg hekur prodhon 14 kg mbeturina. Tirana prodhon do dit rreth 800 t mbetje t ngurta. Hapi i dyt Nxnsve u shpjegohet se far jan shoqatat mjedisore. Jepni ndihmn tuaj pr mbajtjen pastr t mjedisit. Nxnsit do t vzhgojn ambientet e shkolls pr mbeturinat. Klasa ndahet n tri grupe. Njri prej tyre do t vzhgoj ambientin brenda klass; grupi i dyt ka korridoret e shkolls; i treti do t vzhgoj mjedisin e oborrit rreth shkolls. Nxnsit mund t mbajn shnime pr gjendjen e mjedisit. Hapi i tret Nxnsit futen n klas, punojn n grupe pr t hartuar nj plan q do t shrbej pr monitorimin e pastrtis n ambientet e shkolls. Ky mund t zgjat disa dit, deri disa jav. Nxnsit ndihmohen nga msuesi/ja. Plani prfshin orarin e vzhgimeve t mjedisit, llojin e mbeturinave t hedhura, sasin e tyre, vendin ku jan hedhur etj. Nxnsit do t bjn nj grak dhe do veprojn sipas ditve t caktuara duke mbajtur shnim do dit. N prfundim t ksaj pune, e cila mund t marr formn e nj projekti, analizohen t dhnat dhe mendohet pr zgjidhje t ndryshme. Kto t dhna mund tu jepen edhe drejtuesve t shkolls (senatit, bordit) dhe t gjenden zgjidhjet s bashku. Nse n shkolln tuaj nuk ka probleme me mbeturinat, ather do t vzhgohen mjediset e gjelbra. Plani do t lloj q t nesrmen dhe do t kontrollohet nga msuesi ecuria e tij. Detyr shtpie: Ushtrimi 1, 2 dhe 4 te Fletorja e puns.
347
Msimi 1.14
Tema: Nga vizatimi deri te skica

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj se sht vizatimi, skica dhe plani, si dhe tì krahasoj ata me njri-tjetrin. 2. T vizatoj nj objekt duke prdorur shkalln e zvoglimit. 3. T bj skicn e nj objekti n klas. 4. T lexoj nj plan duke prdorur legjendn e tij. Fjal ky: vizatim, skic, plan, legjend, shkall zvoglimi. Mjetet: teksti i nxnsit, etore me kuti katrore, metr, laps, letr A4. Teknikat e prdorura: diagrami i Venit, vzhgo-diskuto, nxirr prfundimin, veprimtari praktike (vizatim, skicim). Zhvillimi i msimit Hapi i par Hapen librat dhe njihen nxnsit me problemin. Prgjigje: Objektet e mdha, kur i paraqesim n letr i zvoglojm. Si i zvoglojm? U shpjegohet nxnsve gura e librit, pra vizatimi i dy pemve, q jan 8 metr larg njratjetrs. Shkalla e zvoglimit 1:10, do t thot q objekti sht zvogluar 10 her ( prmasat e vrteta pjestohen me 10), pra, 1 cm n vizatim sht 10 cm n natyr. Hapi i dyt Vizatimi i tabels s klass n etore. Kt veprimtari e drejton msuesi. Dy nxns matin prmasat e tabels dhe i shnojn ato n t. Zgjidhet shkalla e zvoglimit 1:10 (ose 1:100), nxnsit gjejn prmasat e vizatimit duke pjestuar gjatsin dhe gjersin e saj me 10.
100 cm 150 cm prmasa reale
10 cm 15 cm prmasat n vizatim
shkalla e zvoglimit 1:10
Hapi i tret Shpjegohet skica e objekteve. Vzhgohen gurat e librit dhe krahasohet skica e klass me vizatimin. Nxnsit tregojn t njjtin element n vizatim dhe n skic. Ata paraqesin skicn e nj objekti t thjesht, p.sh., t nj gome apo stilolapsi, duke e par nga lart. Nxnsit e kan t vshtir t dallojn formn e objektit t par nga sipr, prandaj skicimin mund ta bjn duke kaluar lapsin prgjat perimetrit t tij. Hapi i katrt Shpjegohet sht plani. Ai krahasohet me vizatimin dhe skicn. Vzhgohet plani i nj vendbanimi, q sht dhn n libr. Lexohet legjenda dhe nxnsit gjejn elementet prkatse n vizatim dhe plan. Hapi i pest Paraqiten me diagramin e Venit t prbashktat dhe ndryshimet midis vizatimit, skics dhe planit.
348
vizatimi Nuk ndryshon forma e objektit. Mund t vizatojm vetm nj. Jepet me ngjyra. Pr knaqsi.
t prbashktat Objektet zvoglohen me shkall zvoglimi t ndryshme dhe paraqiten n letr.
skica Objekti i par nga lart. Objekti n trsi. Vetm perimetri. Pr pun, ndrtim etj.
plani T para nga lart paraqiten n trsi shenja, simbole, legjenda pr ndrtim, orientim.
Hapi i gjasht U jepet prgjigje pyetjeve t librit. Detyr shtpie: Ushtrimi 5 i librit.
Msimi ......
Tema: Plani i klass

Objektivat: Nxnsi n fund t ors duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj simbolet q do t prdor n plan. 2. T prdor shkalln e zvoglimit. 3. T hartoj planin e klass. 4. T vlersoj punn e tij dhe t shokut. Fjal ky: plan, simbole, shkall zvoglimi, legjend. Mjetet: Metr shirit, letr milimetrike ose me kuti katrore t zakonshme, laps, gom, vizore. Zhvillimi i ors Hapi i par N llim prcaktohen objektet e klass. Nxnsit bien dakord pr t paraqitur me t njjtin simbol nj objekt. Shkruhen kto n tabel dhe krijohet legjenda e planit. Hapi i dyt Bhen matjet e klass dhe shnohen n tabel. Prcaktohet shkalla e zvoglimit dhe gjenden prmasat e klass n plan.
349
Hapi i tret Pun e pavarur. Nxnsit ndrtojn planin e klass. Puna mund t bhet individuale ose n ift. Hapi i katrt Nxnsit vlersojn punt e njri-tjetrit. Punt e nxnsve vendosen n mur. Nxnsit japin kshilla apo sugjerime rreth punve t tyre.
Msimi 1.15
Tema: Relievi dhe harta gjeografike

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prkuzoj fjaln reliev dhe hart zike. 2. T prshkruaj elementet e nj harte. 3. T prcaktoj n hart kujt e Shqipris. 4. T dalloj format e ndryshme t relievit. 5. T krahasoj hartn me planin. Fjal ky: reliev, hart gjeograke, shkall zvoglimi, shenja, simbole. Mjetet: teksti i nxnsit, hart zike, etore.
Metodat msimore stuhi mendimi n dyshe mbajtja e strukturuar e shnimeve pyetje-prgjigje, shkrim i lir
Zhvillimi i msimit Evokimi: Vendoset n tabel harta zike e Shqipris, lihen nxnsit t lir t mendojn rreth saj. Mendimet dhe idet e tyre i shkruajn n nj et. M pas, plotsohet n tabel nga msuesja duke marr mendimet e nxnsve. shenja me ngjyra tregon vende tregon kujt si e ndrtojn? hart gjeograke vija madhsi t ndryshme i zvoglon tregon detet, liqenet prse prdoret?
kush merret me krijimin e hartave?
Hapet libri dhe lexohet problemi.
350
Realizimi i kuptimit: Msuesja shpjegon shkurt se quajm reliev dhe hart gjeograke, duke i ilustruar ato. Udhzohen nxnsit q t lexojn tekstin n grupe dyshe dhe t mbajn shnime. Jepet n tabel skema e strukturimit t msimit, secila dyshe duhet ta plotsoj pasi e ka lexuar dhe diskutuar materialin. Elementet e harts 1. shenjat 2. ngjyrat 3. shkalla e zvoglimit 4. legjenda Prse prdoren? 1. Pr tu orientuar. 2. Pr komunikim. 3. Pr t njohur relievin. 4. Pr t treguar ekonomin, ndarjen territoriale etj. Kjo paraqitje e materialit jepet dhe n tabel. Plotsohet nga msuesi me ndihmn e nxnsve. Punohet me hartn, q sht n tabel, tregohen kujt e Shqipris. Disa nxns i tregojn me radh n hart. M pas, disa nxns t tjer gjejn n hart pjes t relievit, si: kodrat, malet, fushat etj. Kmbngulet m shum te pjesa e vendbanimit t tyre, n mnyr q nxnsit t ken mundsi ta prshkruajn at. Reektimi: U jepen prgjigje pyetjeve t tekstit 1, 2 dhe 3. Shkrim i lir. Nxnsit prshkruajn karakteristikat e relievit ku banojn. Duhet t tregojn qytetet me t cilat kuzohet vendbanimi i tyre. Lexohen disa nga punt e nxnsve. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns. far paraqet? Harta paraqet relievin n letr t zvogluar, me ngjyra dhe shenja. Hartat jan shum t sakta. Ajo paraqet shtetet, kontinentet etj. Ku ndryshon nga plani? 1. Prdor ngjyrat. 2. Ka shkall t madhe zvoglimi. 3. Ka m shum saktsi. 4. Paraqet siprfaqe t mdha.
harta gjeograke
Msimi 1.16
Tema: Globi
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj elementet prbrse t globit. 2. T dalloj ekuatorin, meridiant dhe paralelet. 3. T dalloj pes shenja hartograke n hart. 4. T tregoj ngjyrat prkatse pr malet, kodrat, fushat dhe detet. 5. T argumentoj rndsin e prdorimit t globit. Fjal ky: glob, ekuator, meridian, paralele, rruzull, shenja hartograke, atlas. Gjat ksaj ore msimi, duhet ti kushtohet rndsi pajisjes s nxnsve me mjete. Mjetet: teksti i nxnsit, hart zike pr do nxns (ose pr do grup), atlas, glob pr do grup, skeda, lapsa me ngjyra, letr.
Metodat msimore analiza e tipareve semantike t nxnit bashkpunues loj, pyetje-prgjigje
Veprimtarit e nxnsve paraqitje grake e informacionit kumbimi diskutim i ideve
351
Zhvillimi i msimit Evokimi: Paraqitet n drras ose u jepet nxnsve nga nj kopje pr do grup e tabels s tipareve semantike. Nxnsit e plotsojn me shnimet: Po ose Jo. Kontrollohen prfundimet pasi e plotsojn. Paraqet nj objekt Paraqet relievin Shenja t njjta kudo n bot sht shum e sakt E par nga lart Prdor ngjyrat Tregon kujt
Ka legjend
Vizatimi Skica Plani harta
jo
jo
jo
jo
po
po
Jo
Realizimi i kuptimit: Hapet libri. Prpara se t lloj diskutimi i njohurive t reja mund t kndohet knga Dhurat pr ditlindje. Nxnsit jan t ndar n grupe, secili prej tyre ka nga nj glob. Tregohet nga msuesi se sht globi dhe prcaktohen elementet e tij, si: ekuatori, meridiant dhe paralelet. Gjithashtu, nxnsit tregojn hapsirat ujore, toksore, pozicionin e Shqipris. U tregohet nxnsve atlasi duke e shetuar n faqe t ndryshme dhe duke treguar funksionin e tij. Mund t lihet n nj faqe dhe t lexohen shenjat hartograke, si dhe ngjyrat e relievit. Kto tregohen edhe n hartn e madhe t tabels. Prdoret teknika e kumbimit pr globin. Pr arsye kohe, mund t punohet me grupe, nga dy faqe pr do grup. 1. Prshkruaj globin Ai sht i rrumbullakt n form rruzulli, rrotullohet rreth nj boshti, ka ngjyra etj. 2. Krahasoje me hartn Globi sht nj hart n form t rrumbullakt. Ai tregon t gjith rruzullin toksor, ndrsa harta mund t tregoj dhe nj shtet t vetm. 3. Shoqro, far t kujton M kujton planetin Tok. T dy rrotullohen, kan t njjtn form. Globi sht i vogl. 4. Analizo Globi prbhet nga harta e vendosur n nj trup t rrumbullakt. Ai ka ekuatorin, meridiant dhe paralelet. 5. Prse prdoret Ai prdoret pr t prcaktuar pozicionin e do shteti, hapsirat toksore, ujore, ndarjen e kontinenteve, rrymat ujore etj. 6. Argumento rndsin e tij Globi na paraqet m t sakt formn e Toks. Me t mund t shpjegojm formimin e dit-nats, stinve, t kuptojm m mir drejtimin e rrezeve t diellit, ftohtsin e Poleve, nxehtsin e ekuatorit etj. Reektimi: U jepet prgjigje pes pyetjeve t tekstit. Nxnsit luajn me njri-tjetrin me shenjat hartograke dhe ngjyrat e relievit. Nj grup vizaton disa shenja (nga ato m kryesoret), dhe ngjyra n skeda letre. Kto ia jep grupit tjetr pr ti emrtuar me shpjegimet prkatse. N kt mnyr vepron do grup. Vlersohen nxnsit me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
352
Paraqet t zvogluara
Tregon nj vendbanim
Msimi 1.17
Tema: Atmosfera
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj elementet prbrse t atmosfers. 2. T tregoj shtresat e atmosfers. 3. T argumentoj rndsin e atmosfers pr jetn n Tok. Fjal ky: atmosfer, oksigjen, azot, CO2 (dyoksid karboni), troposfer, stratosfer, mezosfer, jonosfer, ekzosfer. Mjetet: teksti i nxnsit, etorja, materiale nga interneti, enciklopedia etj.
Metodat msimore pyetje- prgjigje lexim-prmbledhje n dyshe tabela e koncepteve
Veprimtarit e nxnsve nxitje diskutimi t nxnit bashkpunues paraqitje grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: - A keni udhtuar ndonjher me aeroplan? - far mendoni se ka n at lartsi q uturon ai? - Ju kujtohet ndonj dit me mjegull? - Mendoni se ajo sht tym? - Pse kozmonautt kan veshje t veanta? - far do tu ndodhte nse nuk do t funksiononte bombola e oksigjenit? Pse? Ne prdorim shpesh fjalt: sot sht koh me diell, nesr do t bjer shi, pasdite lloi er e fort etj. - A e di me far kan lidhje dukurit e msiprme? Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe lexohet titulli. Msuesi shpjegon: Atmosfera sht shtresa e gazt q mbshtjell Tokn. T gjitha dukurit atmosferike zhvillohen n kt shtres. Por, nga prbhet ajo? A ka rndsi pr njerzit? Ktyre pyetjeve do tu japim prgjigje duke studiuar tekstin. Nxnsit do t punojn n grupe dyshe. Nj nxns do t lexoj paragran e par dhe do t bj prmbledhjen e tij, q nnkupton idet m t rndsishme. Nxnsi tjetr i bn pyetje rreth pjess. Kjo kryhet me t gjith klasn. Msuesi shton njohurit e nxnsve ose lexohen materialet, q kan sjell nxnsit nga interneti. Vazhdon veprimtaria pr pjesn e dyt, tani nxnsit ndrrojn rolet. Ndarja e pjesve do jet: 1. Nga llimi deri te polen bimsh. 2. Jeta n planetin n nj zon t caktuar. 3. Atmosfera prbhet Jonosfera dhe Ekzosfera. 4. Troposfera. 5. Stratosfera. Punohen pyetjet 1 dhe 2 t tekstit.
353
Reektimi: Plotsohet tabela: Elementet prbrse Atmosfera Lexohen plotsimet e tabels nga 2-3 nxns. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet ushtrimi 3 dhe 4 n libr dhe Fletorja e puns. Shtresat Rndsia pr jetn
Material pr msuesin Troposfera prmban 80 pr qind t gjith gazeve t atmosfers. Ajo e ka marr emrin nga fjala greke tropos, q do t thot kthes, pra aty ajri kthehet dhe qarkullon prsri. Aeroplant uturojn n stratosfer, sepse ajri aty sht i palvizshm. N kt shtres ndodhet gazi i ozonit, i cili sht shum i rndsishm, sepse thith rrezet e dmshme ultravjollc. Kjo shtres ozoni po dmtohet nga zhvillimi i madh i industris. N nj pjes t saj, sht shfaqur nj vrim, e cila lejon rrezet e dmshme t vijn n tok. Mezosfera ka temperaturat m t ftohta t atmosfers. Jonosfera ka temperatura shum t larta, duke arritur deri 1500o C. N kt shtres, lvizin anijet kozmike. Atmosfera sht przierje gazrash n raportin: azot ( 79 %), oksigjen ( 20%), dyoksid karboni ( 0,3%), dhe pjesa tjetr jan gazra t rralla, si: argon, helium, neon etj.
Msimi 1.18
Tema: Klima
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T identikoj tri tipat kryesore t klimave. 2. T ilustroj tri tipat e klimave me zonat prkatse n planetin Tok. 3. T prshkruaj karakteristikat kryesore t klims s ftoht, t but dhe t nxeht. 4. T prcaktoj faktort, q ndikojn n klimn e nj vendi. 5. T prcaktoj ndryshimin e klims s but gjat katr stinve. 6. T prshkruaj klimn e vendbanimit t tij. Fjal ky: klim, ekuator, pole, stin, gjersi gjeograke. Mjetet: teksti i nxnsit, etore, foto t nj banori t shkrettirs dhe t nj banori t Arktikut, foto t fmijve n stin t ndryshme, skeda letre.
Metodat msimore stuhi mendimi lexim dhe pyetje ditari dypjessh
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori t nxnit bashkpunues nxitja pr t shkruar
Zhvillimi i msimit Evokimi: Shkruhen n tabel n dy kolona fjalt shkrettir dhe Arktik. Nxnsit shohin fotot e banorit t shkrettirs dhe atij t Arktikut. Shkruhen sa m shum fjal, q kan lidhje me to n kolonat prkatse.
354
shkrettir shum nxeht, nuk ka uj, deve, nuk bie shi, kaktuse, veshje t bardha e t lehta t njerzve.
Arktik (Poli i Veriut) shum ftoht, akullnaja, shtpi akulli, foka, pinguin, veshje me lkur kafshsh, doreza, kapele t trasha.
far i bn kta njerz t vishen n kt mnyr? Msuesi shkruan n tabel fjaln klim. Hapet libri dhe lexohet problemi. Realizimi i kuptimit: Vzhgohen dhe diskutohen gurat e globit, t ndara n tri zona. Msuesi duhet tu tregoj fmijve lidhjen midis klims dhe tri zonave t Toks. N kt or msimi duhet t tregohet kujdes, q t mos ngatrrohet fjala klim me at t motit. Materiali i ri do punohet n grupe dyshe. Nj nxns lexon pjesn e par me z, t dy shnojn fjalt m t rndsishme anash tekstit. Nxnsi duhet t bj pyetje rreth pjess, duke prdorur edhe fjalt kryesore dhe e shkruan at n nj sked letre. Prgjigjen e sakt e prcaktojn t dy dhe e shkruajn n pjesn e pasme t skeds. N kt mnyr vazhdohet dhe me pjest e tjera t tekstit, por nxnsit ndrrojn rolet. Pas mbarimit t do pjese, msuesja ndrhyn duke par ecurin e puns dhe pr t diskutuar s bashku me gjith klasn. Teksti do t ndahet n tri pjes: Pjesa e par: Faktort q prcaktojn klimn. Pjesa e dyt: Tipat e klims. Pjesa e tret: Karakteristikat e stinve t klims s but. Msuesi plotson pas do diskutimi tabeln. nga prcaktohet klima Reektimi: do nxns do t prshkruaj karakteristikat e dy stinve t vendit ton, duke par edhe fotot q kan dal ata n stin t ndryshme. stina prshkrimi klima n stinn e dimrit klima n stinn e pranvers klima n stinn e vers klima n stinn e vjeshts Vlersohen nxnsit me not pr mnyrn e bashkpunimit n dyshe, trajtimin e pyetjeve dhe prshkrimin e stinve. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns. Nxnsit porositen, q t matin pr disa dit temperaturn e ajrit n mngjes, drek dhe dark. Nse nuk kan termometr ambienti, ather matja mund t bhet n klas pr mngjesin dhe drekn, ndrsa pr darkn t komunikojn me njri-tjetrin. T dhnat duhet ti paraqesin n nj tabel. Ka shum rndsi ky hap, sepse kto matje do t vazhdojn pr nj jav. temperaturat n drek tipat e klims ndryshimi sipas stinve
n mngjes dita e par dita e dyt dita e tret
n dark
temperatura mesatare
355
Msimi 1.19
Tema: Temperatura
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prdor termometrin pr t matur temperaturn e ajrit. 2. T prcaktoj 2-3 faktor prej t cilve varet temperatura. 3. T bj lidhjen midis kndit t rnies s rrezeve t diellit dhe temperaturs. 4. T gjej temperaturn mesatare ditore t ajrit. 5. T bj grakun e temperaturs mesatare ditore. Fjal ky: termometr, temperatur, knd i rnies s rrezeve, temperatur mesatare. Mjetet: teksti i nxnsit, termometr pr do grup (nxns), elektrik dore pr do grup, globi, tabela me temperaturat ditore, etore.
Metodat msimore bised, pyetje-prgjigje ndrtim tabele dhe graku
Veprimtarit e nxnsve nxitje diskutimi paraqitje grake e informacionit
ditari dypjessh, organizues grak i analogjis ndrtimi i shprehive studimore
Zhvillimi i msimit Evokimi: Hapet libri dhe lexohet problemi. Zhvillohet bised me nxnsit: Ku qndroni n ditt e nxehta t vers? far vishni n at stin? Si sht veshja juaj n dimr? Kur sht m freskt, n mngjes apo n drek? Pse? Temperatura m e lart sht n mal apo n fush? Realizimi i kuptimit: U shpjegohet nxnsve tregon temperatura, mjetin dhe njsin matse t saj. Nga varet ajo? Pr tju prgjigjur ksaj pyetjeje nxnsit do t kryejn nj eksperiment n grup dhe do t mbajn shnimet prkatse. eksperimenti elektriku i dors pingul me tavolinn elektriku i dors pak pjerrtas elektriku i dors shum pjerrtas rezultati njolla e ndriuar shum e fort njolla m pak e ndritshme njolla e zbeht
Nxnsit nxjerrin konkluzionin se fortsia e drits varet nga kndi i rnies. Bhet analogjia me Diellin dhe Tokn. Msuesi vendos elektrikun n drejtim t globit (ekuatorit), dhe tregohet se n ciln zon ndrion m shum elektriku (dielli). Plotsohet nga msuesi. eksperimenti 1. Elektriku i dors pingul, njolla e ndriuar ndrion shum, shum e fort. 2. Elektriku i dors pjerrtas, njolla m pak e ndritshme. natyra 1. N mesdit, dielli pingul me tokn, temperatura e lart. 2. N mngjes dhe pasdite rrezet e diellit pjerrtas, ndrion m pak, temperatura e ult.
356
Prcaktohen nga libri dhe disa faktor t tjer, q ndikojn te temperatura: Prania e deteve apo liqeneve, lartsia mbi nivelin e detit etj. Lexohet rubrika Un zbulova se, dhe u jepet prgjigje pyetjeve t tekstit. Reektimi: Nxnsit lexojn sipas grupeve treguesin e termometrit t ajrit. Nxjerrin tabeln me t dhnat e temperaturave ditore (t jen t paktn 3-4 dit). Secili prej tyre duhet t llogarit temperaturn mesatare ditore dhe t ndrtoj nj grak t varsis s temperaturs mesatare me ditt e javs.
dita e par dita e dyt dita e tret ....etj.
n mngjes 14 C
temperaturat n drek 23 C
n dark 17 C
temperatura mesatare 18 C
Msimi 1.20
Tema: Shtypja atmosferike

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj me fjal t thjeshta trysnin atmosferike. 2. T bj lidhjen midis trysnis atmosferike dhe temperaturs e lartsis. 3. T provoj me eksperiment dukurin e shtypjes atmosferike. Fjal ky: shtypje atmosferike, mas, ajr, barometr. Mjetet: teksti i nxnsit, tullumbace, vizore e gjat, ll, got, kartolin, uj, shishe, hink. Metodat msimore: eksperiment, shpjegim, ditari i ndar n tri pjes. Zhvillimi i msimit Hapi i par Msimi llon me nj eksperiment t thjesht. Nxnsit mbajn pllmbn e njrs dor mbi bank, sipr saj vendosin me radh: nj etore, nj libr, nj ant. far ndiet ju mbi pllmbn tuaj? Cila ua shtypi (ngjeshi) m shum dorn? Pse? anta ka mas m t madhe, prandaj ushtron mbi ju m shum forc. Hapi i dyt Nxnsit marrin qndrimin drejt n karrige. Pak m par, mbi ju (dorn tuaj), u ushtrua nj forc. Po tani, a po ushtrohet ndonj forc tjetr? Ngacmohen nxnsit me pyetje. far ka rreth jush q nuk e shihni? A mendoni se ajri ushtron forc mbi ju? Ndonj nxns mund t thot se ajri nuk sht i rnd si libri, prandaj nuk ka si t ushtroj forc mbi ne. Provohet me eksperimentin e Fletores s puns, me tullumbace se ajri ka mas, tullumbacja e fryr rndon m shum se e shfryra.
357
Hapi i tret U shpjegohet nxnsve: Ajri me masn e vet ushtron forc mbi t gjith trupat n natyr. Kjo quhet trysni atmosferike. Si mendoni, ku sht shtypja atmosferike m e madhe, kur ajri sht i dendur apo i rrall? Ajri i dendur e ka masn m t madhe, prandaj dhe trysnia sht m e madhe n kt rast. Shtypja atmosferike ndryshon n zona t ndryshme, n lartsi t ndryshme. Hapi i katrt Udhzohen nxnsit t lexojn tekstin dhe t zbulojn varsin e shtypjes atmosferike nga lartsia dhe temperatura. Diskutohen prfundimet me klasn. Hapi i pest Provohet me eksperimente prania e shtypjes atmosferike. Kryhen dy eksperimentet e librit n grupe nxnsish. Pasi e vzhgojn me kujdes dukurin, ata mbajn shnimet prkatse n ditarin e ndar n tri pjes. Eksperimenti 1. Vendosim kartolinn sipr nj gote plot me uj. Kthejm gotn me kujdes duke e mbajtur t puthitur kartolinn. E heqim dorn. 2.a. Marrim nj shishe dhe i vendosim hinkn te gryka. Hedhim uj duke e mbajtur t puthitur mir hinkn me shishen. 2.b. E largojm pak hinkn nga gryka e shishes, vazhdojm t hedhim uj. Vzhgimi 1. Kartolina qndron e ngjitur me gotn, uji nuk derdhet. Prfundimi 1. Shtypja atmosferike ushtron mbi kartolinn nj forc m t madhe se forca e mass s ujit n got. 2.a. Shtypja atmosferike q ushtron ajri brenda shishes sht m e madhe se forca e mass s ajrit te hinka. 2.b. Pesha e mass s ajrit n hink sht m e madhe se trysnia atmosferike e ajrit t shishes. Ajo e detyron ajrin t dal.
2.a. Uji nuk do t bjer n shishe.
2.b. Uji bie n shishe.
Hapi i pest Lexohet rubrika Un zbulova se. U jepet prgjigje pyetjeve t tekstit. Vlersohen nxnsit me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 1.20
Tema: Si formohet era

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj mnyrn e formimit t ers. 2. T prcaktoj elementet e saj: drejtim, lloj, shpejtsi. 3. T demonstroj lidhjen midis shtypjes atmosferike dhe veprimit t ers. 4. T tregoj rndsin e prdorimit t saj n interes t njeriut. Fjal ky: er, puhi, stuhi, uragane, trndali i errave. Mjetet: teksti i nxnsit, etore, qiri, shkrepse, materiale ose kuriozitete pr errat.
358
Metodat msimore Di, Dua t di, Msova harta e konceptit, ditari i ndar n tri pjes Di, Dua t di, Msova
Veprimtarit e nxnsve nxitje e diskutimit ndrtimi i njohurive studimore paraqitje grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Prsritje e shtresave t atmosfers. Theksohet troposfera, si shtresa, n t ciln ndodhin dukurit atmosferike. Njihen nxnsit me problemin. Shkruhet n tabel fjala ER, nxnsit plotsojn kolonn e par t tabels me njohurit q kan pr ern; te kolona e dyt, shkruajn far dshirojn t msojn m shum pr t. Pasi lexohen pyetjet e nxnsve, msuesi shkruan n tabel ato pyetje, q kan lidhje me objektivat e ors s msimit. Pyetjet e tjera mund t shkruhen te kndi i pyetjeve dhe t shrbejn si nj tem pr ort e lira apo hulumtime t nxnsve n ditt m von.
Di 1. Era fryn m shum n dimr. 2. Era e dimrit sht e ftoht. 3. Era e vers sht e ngroht. 4. Kur jemi n det fryn nj er e leht. 5. N bot, disa erra shkatrrojn ndrtesat etj.
Dua t di 1. Si formohet era? 2. Sa lloj errash ka? 3. A mund t matet ajo? 4. Prse e prdor njeriu ern? 5. Me far lidhet era? 6. Cila sht era m e fort? 7. Po m e leht?
Msova
Realizimi i kuptimit: Hapet libri. Msuesi shpjegon skemn e formimit t ers duke e ilustruar me puhit detare dhe toksore. Kshillohet, q skema t bhet n tabel dhe t prsritet shpjegimi nga disa nxns. Gjat nats toka ftohet m shpejt. Ajri i ngroht i detit ngrihet lart, vendin e tij e z ajri i ftoht i toks, pra, era fryn nga toka n det (puhi toksore). Msuesi i kshillon nxnsit, q t gjejn n tekst dhe t diskutojn mendimet me shokun e banks pr elementet e ers, rndsin e saj pr njeriun. Plotsohet harta e konceptit n tabel: lvizja e masave ajrore formimi i saj matja nga lindja nga jugu veri- jug e vogl-puhi e madhe-tufan shtrngat shum e madhe -stuhi, uragan trndali i errave
pr sport rndsia pr energji elektrike pr shumimin e luleve lviz anijet me vela, mullinjt
era
elementet
drejtimi
lloji
shpejtsia
e ngroht
e ftoht
359
Mund t lexohen materiale shtes pr disa lloj errash ose kuriozitete. Eksperimenti me qiri t ndezur kryhet me grupe. do nxns duhet ta vzhgoj me kujdes dhe t nxjerr prfundimin vet, ndrsa shpjegimi kryhet me ndihmn e msuesit. Eksperimenti Vendosim qiririn e ndezur n pjesn e poshtme t ders dhe e hapim at. Vendosim qiririn e ndezur n pjesn e siprme t ders dhe e hapim at. Rezultati Flaka e qiririt anohet nga brenda. Shpjegimi Ajri i ftoht jasht dhoms sht i rnd dhe ulet posht. Ai ka shtypje m t madhe dhe hyn n dhom. Ajri i ngroht dhe i leht i dhoms ngrihet lart dhe del jasht, shtypja sht e ult.
Flaka e qiririt anohet nga jasht.
Reektimi: Plotsohet kolona e tret e tabels: Di, Dua t di, Msova, me njohurit e msuara n kt or. Msuesi kontrollon punt e nxnsve. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet ushtrimi 4 n libr dhe Fletorja e puns.
Msimi 1.22
Tema: Reshjet
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj me fjal t thjeshta procesin e formimit t reshjeve. 2. T prcaktoj karakteristikat e tri llojeve t reshjeve. 3. T bj lidhjen midis reshjeve dhe stinve apo vendeve t ndryshme. 4. T argumentoj rndsin dhe pasojat negative t tri llojeve t reshjeve. Fjal ky: reshje, shi, bor, breshr, vettima, bubullima, prmbytje, avuj uji, re, ortek. Mjetet: teksti i nxnsit, etorja, fotogra n dit me bor, kuriozitete pr reshjet.
Metodat msimore shkrim i lir tabela e koncepteve pyetje- prgjigje
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori paraqitje grake e informacionit prsosja e t shprehurit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Nxnsit do t bjn nj shkrim t shpejt, duke shkruar pa e shkputur dorn nga eta dhe pa i kushtuar rndsi renditjes s fjalive. E rndsishme sht q t shkruhen sa m shum ide. Grupi i par: Nj dit me shi. Grupi i dyt: Nj dit me diell. Nxnsit lihen t shkruajn pr pes minuta. Pastaj, lexohen nga 2-3 shkrime pr do grup. Pse ndiheni t knaqur kur dgjoni fjaln bor? A bie shpesh ajo n vendbanimin tuaj? Pse ndodh kjo? Realizimi i kuptimit: Hapen librat dhe njihen nxnsit me objektivat e ors s msimit. U caktohet detyr t gjejn dhe lexojn n tekst procesin e formimit t reshjeve. M pas diskutohet me t gjith klasn.
360
E njjta mnyr prdoret edhe pr shtjet e tjera: 1. Llojet e reshjeve dhe prshkrimi i secils. 2. Pasojat e reshjeve. Pr secilin rast, msuesi shton ose saktson njohurit e nxnsve. Lexohen materialet shtes ose kuriozitetet pr reshjet. Plotsohet tabela e koncepteve nga do nxns. Llojet e reshjeve Prbrja (lnda) Gjendja e lnds Forma Shiu Uj Lng Pika Rndsia Ujit bimt, zbut klimn, pastron ajrin nga pluhurat, ndihmon hidrocentralet etj. Breshri Bora Uj Uj E ngurt E ngurt Kokrra Flok, kristale Shkrin dhe i jep uj toks. Vret mikrobet, mbron bimt nga t ftohtt. Dmton t mbjellat, njerzit. Bllokon rrugt, ortekt vrasin njerz, vshtirson qarkullimin. Reektimi: U jepet prgjigje pyetjeve t tekstit. Nse ka koh t mjaftueshme, nxnsit prshkruajn reshjet, q bien n vendbanimin e tyre. N t kundrt, mund t lihet pr detyr shtpie. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns. Nxnsit porositen, n kt or msimi pr t mbledhur t dhna nga interneti, gazetat, revistat, mjeksia etj; pr rezervat ujore, ndotjen e ujit t pijshm, smundjet, q shkakton ai. Pasojat negative Shkakton prmbytje.
Kuriozitete: 1. Flokt m t mdha t bors kan rn n Montana t SHBA-s, n vitin 1887, kan pasur diametr 38 cm. 2. Vendi m i lagsht n bot sht n Indi. Atje bien rreth 12 metra shi n vit. 3. N vitin 1986, n Bangladesh kan rn kokrrat m t mdha t breshrit, me pesh deri n 1 kg.
Msimi 1.23
Tema: Parashikimi i motit

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: 1. T shpjegoj me fjal t thjeshta fjaln mot. 2. T prshkruaj motin e nj dite n vendbanimin e tij. 3. T tregoj varsin e motit nga temperatura, era, shtypja dhe ret. 4. T klasikoj ret sipas pamjes, lartsis, ngjyrs. 5. T parashikoj motin duke par shenjat prkatse. 6. T prpiloj nj kalendar t motit pr nj muaj. Shnim: Objektivi i fundit do t realizohet pr nj koh m t gjat sesa ora e msimit. Fjal ky: mot, parashikim, presion, re shtresore, mjegull, meteorologji, stacion meteorologjik. Mjetet: teksti i nxnsit, etorja e dituris, parashikime t motit t marra nga gazetat, ose burime t tjera, pamje t reve t ndryshme.
361
Metodat msimore loj me role shpjegim, organizues grak pyetje-prgjigje
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori ndrtimi i njohurive studimore nxitje pr tù shprehur sakt
Zhvillimi i msimit Evokimi: Cili nga ju ka dshir t bhet gazetar? Sot, do t ftosh n studio nj punonjs t shrbimit meteorologjik, i cili do t bj parashikimin e motit. Gazetari fton nxnsin tjetr. Ai bn parashikimin e motit, duke e lexuar n gazet ose nga mendja. Nuk frenohen nxnsit n prdorimin e fjalorit. Loja mund t bhet me disa grupe. Kjo q bt ju ishte nj loj, por sot, ju do t parashikoni me t vrtet motin. Si do ta bni kt? Realizimi i kuptimit: Nxnsit hapin librat. Shpjegohet fjala mot dhe bhet dallimi me klimn. Moti: Si sht koha gjat dits, me diell, shi, ftoht, me vransira etj. Klima: Trsia e kushteve meteorologjike (sjellja e motit), pr nj periudh t gjat kohe dhe e prsritur n nj zon t madhe. Nxnsit prshkruajn n grup motin e dits s djeshme. Nj nga punt e tyre shkruhet n tabel. Nxiten nxnsit, q t nxjerrin nga ky prshkrim faktort me t cilt lidhet moti. Nj nxns i shkruan ato n tabel. reshjet moti era shtypja atmosferike Nxnsit shohin nga dritarja ret dhe duke u ndihmuar edhe nga teksti plotsohet tabela: Prbrja Avuj uji Forma Shtresore, grumbullore (si pambuk). Sipas lartsis T ulta T larta Mesatare E shiut T errta T dendura T ulta E motit t mir T bardha T larta Tufa tufa T fryra ret temperatura
Ret
Prcaktohet fjala meteorologji dhe stacion meteorologjik. Mund t prdoren foto nga interneti q kan nxnsit. Reektimi: Nxnsit do parashikojn motin duke par hartn, n t ciln tregohet shtypja, duke par gurat dhe pyetjet e rubriks Aktivizohu dhe prgjigju. N fund, u tregohet nxnsve modeli i ndrtimit t kalendarit pr motin e muajit, mnyra e mbajtjes s shnimeve pr do dit. Kshillohet t prdorin shenjat e tabels s librit, pra, diellin pr mot t mir, ret pr mot t vrenjtur etj. Kalendari mund t punohet n etore ose n eta t trasha formati. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Fletorja e puns dhe mbajtja shnim e motit t do dite.
362
Msimi 1.24
Tema: Instrumentet meteorologjike

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj funksionin e instrumenteve meteorologjike. 2. T emrtoj gjasht instrumente meteorologjike, sipas dukuris q matin. 3. T ndrtoj nj instrument t thjesht pr matjen e shpejtsis s ers. Fjal ky: instrument meteorologjik, barometr, heliogra, pulviometr, hidrometr, satelit. Mjetet: teksti i nxnsit, instrumente meteorologjike, pamje nga stacionet meteorologjike, raportor, top pingpongu, ll i holl, letr ngjitse. Metodat msimore: organizues grak, vzhgim, loj, ndrtim. Zhvillimi i msimit Hapi i par Prsriten njohurit pr motin duke plotsuar organizuesin grak. temperatura dielli moti reshjet lagshtia ret uji ajri errat
shtypja atmosferike
Hapi i dyt Hapet libri dhe lexohet problemi. Vzhgohen dhe emrtohen instrumentet meteorologjike. Tregohet prdorimi i secilit prej tyre. Shpjegohet dhe funksioni i satelitve. Hapi i tret do nxns shkruan emrat e instrumenteve n skeda (nga nj pr secilin). Msuesi ka prgatitur gjasht skeda me dukurit prkatse. T dy palt komunikojn me an t skedave n kt mnyr: Msuesi ngre skedn me fjaln shtypje atmosferike, ndrsa nxnsit duhet t ngren at q tregon instrumentin prkats (barometr). Hapi i katrt Ndrtimi i nj instrumenti t thjesht pr t matur shpejtsin e ers. Pr ndrtimin e tij veprohet si te Fletorja e puns. Pasi e ndrtojn, nxnsit dalin n oborr pr ta prdorur. Nxnsit vlersohen me not.
363
Msimi 1.25
Tema: Uji n natyr

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj me fjal qarkullimin e ujit n natyr. 2. T tregoj faktort, q marrin pjes n qarkullimin e ujit. 3. T paraqes me skem qarkullimin e ujit n natyr. Fjal ky: qarkullim, planeti blu, shndrrim, avuj uji. Mjetet: Teksti i nxnsit, etore, et formati, lapsa, ngjyra, tregimi Historia e nj pike uji.
Metodat msimore veprimtari me dgjim - mendim t drejtuar lexim i koduar i tekstit skem, turi i galeris
Veprimtarit e nxnsve nxitje diskutimi t lexuarit ndrveprues paraqitja grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Msuesi lexon tekstin me titull: Historia e nj pike uji. Pas do ndalese, nxnsit parashikojn tregimin. Ishte nj dit e bukur vere. Dielli ngrohte tokn, malet, ujin e bashk me to, dhe pikzn e ujit n det. -Oh, sa mir qenka! -mendoi me vete ajo. Por, pasi u nxeh shum, ajo u shkput prej prindrve Ndalesa e par: Ku mendoni se shkoi ajo? Pse u largua? Vetm iku pikza e ujit? Tani ndihej e leht pupl. Ngjitej lart drejt qiellit duke uturuar. Me t u bashkuan edhe shoqet e tjera. Pr nj ast pikza lloi t qante Ndalesa e dyt: Pse lloi t qante? Ku do t shkoj ajo? Pse mendoni kshtu? - Po dridhem nga t ftohtt, nuk kam as mamin, as babin. Sa shum shoqe paska! Pikza u bashkua me t tjerat. Era lloi ti shtynte tutje. Gjat rrugs ndodhi udia Ndalesa e tret: Cila sht udia? Ku po e shtynte era? Shoqet u ngjeshn aq shum me t, saq u rnduan dhe smund t qndronin m n ajr. - Ej, kujdes se m shtypt, nuk po marr dot frym !-brtiste ajo. Ashtu si ishin grumbull ran s bashku nga lartsia mbi nj lum Ndalesa e katrt: Si ndihet tani pika e ujit? Ku do t shkoj ajo? N mnyr? Pikza tani ndihej m mir. Duke notuar mbi lum, pa shum shoqe t tjera t detit. Ato e ndihmuan t gjente familjen e saj. M n fund, pikza u kthye n shtpi. Ndalesa e fundit: Cila ishte shtpia? Me k u ngjan ky udhtim? Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe lexohet problemi. Vzhgohen gurat pr prqindjen e ujit te gjallesat dhe n tok. Prshkruhet me fjal qarkullimi i ujit n natyr, duke prdorur skemn e librit. Nxnsit do t lexojn tekstin n mnyr individuale, duke shnuar disa shenja n t.
364
Pasi lexohet dhe shnohet, plotsohet tabela me fjalt sipas shenjave prkatse. Faktort q ndihmojn qarkullimin e ujit. - Nxehtsia e diellit - Temperaturat e ulta - Errat Foljet q tregojn rrugn q bn uji. - Avullon, ngrihen, shndrrohen, lvizin, ngjishen, rriten, bien, kthehet, thith. Vendet n t cilat kalon uji. - Lumenj, liqene, dete, oqeane, lartsi, vende t ndryshme, siprfaqe e toks, prrenj.
Fakte: t n q ndodhe asia e ujit, S si q ka e njjta sa ok, sht T , q t m par miliona vje qen uar. sht form kur Toka d t p in i m u n ji q ju U q jan molekulat, prmbaj inozaurt. pir nga d
Reektimi: Nxnsit paraqesin me skem n etore ose et formati qarkullimin e ujit n natyr. Punt vendosen n mur, nxnsit vlersojn njritjetrin. Detyr shtpie: Jepet: Un zbulova se dhe Fletorja e puns.
Msimi 1.26
Tema: Rndsia e ujit

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T ilustroj prdorimin e ujit t pijshm nga njeriu. 2. T tregoj dy-tri burime, nga t cilat nxirret uji i pijshm. 3. T vlersoj rndsin e ujit t pijshm pr jetn e njeriut. 4. T hartoj pes kshilla pr mnyrn e t kursyerit t ujit. Fjal ky: uj i pijshm, burime nntoksore, stacion pastrimi, pus, pompa thithjeje. Mjetet: teksti i nxnsit, etorja, materiale pr: ujin e pijshm, sasin e prdorimit nga njeriu, pastrimin e tij etj.
Metodat msimore pyetja sjell pyetjen me kombinim (grupe ekspertsh) ruaje fjaln e fundit pr mua
Veprimtarit e nxnsve diskutimi i ideve t nxnit bashkpunues t lexuarit ndrveprues
Zhvillimi i msimit Evokimi: Shkruhen n tabel disa fjal, si: shkoll, shtpi, buk, libra, prindr, uj, lojra. Zvendsohen kto fjal n fjalin: Un mund t duroj nj dit pa ___________ Cila prej tyre sht m e rndsishme? Pse? Sa mund t qndroni pa buk? Po pa uj? Sa pr qind t peshs s njeriut z uji? Po n planet? E dini kur sht krijuar uji? (Mosha e ujit sht e barabart me moshn e planetit Tok). Kujtoni nga klasa e tret, cilat jan cilsit e ujit?
365
Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe njihen nxnsit me problemin e ors s msimit. Pr orn e sotme, duhet t ken sjell materiale shtes pr ujin, nxjerrjen e tij, pastrimin, prdorimin, rezervat ujore t Shqipris etj. Njohurit e reja t msimit do t merren me grupe ekspertsh. Klasa ndahet n grupe, me nga katr nxns, secili prej tyre numron nga 1-4. Numrat 1: T tregojn me shembuj prdorimin e ujit t pijshm, ku prdoret m shum, arsyet si prdoret n familje etj. Numrat 2: T tregojn burimet nga t cilat nxirret uji, si nxirret, pastrimi, rrugn q bn deri n shtpi. Numrat 3: T vlersojn rndsin e ujit t pijshm, duke argumentuar disa raste dhe t tregojn disa shkaqe t mungess s ujit n shtpi. Numrat 4: T tregojn disa mnyra t kursimit t ujit n familje, t shkruajn pes kshilla pr kursimin e tij. Pasi marrin krkesat, numrat 1 grupohen bashk, numrat 2 grupohen bashk, e kshtu me radh. Pr ti dhn prgjigje pyetjes s tyre, ata do t prdorin materialin e shkruar, fotot e tekstit, si dhe materialet shtes q kan sjell vet. Pasi i mbarojn kto n grup, ata jan t prgatitur pr pjesn e tyre, dhe kthehen te grupi i par pr tùa msuar shokve. M pas, diskutohet secila pik me t gjith klasn. Msuesja shton ose saktson njohurit e nxnsve. Nxnsit duhet t din se sasia m e madhe e ujit t pijshm, n bot, nxirret nga lumenjt dhe liqenet, ndrsa n Shqipri nga ujrat nntoksor. Shqipria hyn te vendet me rezerva t mdha ujore. Reektimi: Lexohet rubrika Un zbulova se. Prdoret teknika Ruaje fjaln e fundit pr mua, pr t komentuar pjes t ndryshme t tekstit. Nj nxns brenda grupit zgjedh nj pjes, q e ka trhequr m shum, dhe u krkon shokve t bjn komentin rreth saj. Pasi dgjon mendimet e tyre, n fund bn edhe ai komentin e tij. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Paraqit me vizatim disa mnyra t kursimit t ujit.
te etj) hna, fak esin (t d msu . n htes pr . uj n dit lahemi Material s 0 l n jav isht 160 l sa her q frsisht 28 uj duam rdor afrs 5l np on a shtypim ga kto, 2 ik, harxh do perso , sa her n jav. N t, 10 l uj ikon pik-p uj pjata t, i cili p ht 3500 l r t lar Nj rubine het afrsis , 5 l uj p in larse na harxho ak t to ave me m N familje rje t rrob pr nj la tilla. l uj dush, 60 . ne 160 l t letit. uj n dit e amerika imit t tua ilj inuta shkark a nj fam tm 15 m butonin e dit, ndrs z kan ve 23 l uj n rd njer hon Nj milia ikane harx vitit 2025. r. satare afr r uj pas t kripur, j t past familje me Nj n me uj tojn pa u t vuajn p njerz je to 97%, ja bots do k s miliard t e tij. opullsis aj, por nga Rreth 2,4 pr nevoja se 2/3 e p aqes s s nga njeriu t tregojn % t siprf e 0 ret n rreth 7 Parashikim t t prdo 1% mbete luar me uj lli, vetm ht e mbu aku Toka s bore dhe n form t i ngrir 2% sh
366
Msimi 1.27
Tema: Ndotja e ujit

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T identikoj disa nga ndotsit kryesor t ujit t pijshm. 2. T prshkruaj disa nga mnyrat e ndotjes s ujit. 3. T parashikoj dmet, q vijn nga prdorimi i ujit t ndotur. 4. T tregoj disa mnyra t parandalimit t ndotjes. Fjal ky: Uj i ndotur, ujra t zeza, kanalizime, mbeturina industriale, pastrues special (ltra), epidemi, cisterna naftmbajtse, stacione pastrimi, kanalizime. Mjetet: teksti i nxnsit, et formati A4, materiale nga interneti apo burime t tjera pr ndotjen e ujit, fakte nga gazetat, revistat etj.
Metodat msimore imagjinat e drejtuar organizues grak prmbledhja pohim-mbshtetje
Veprimtarit e nxnsve nxitje diskutimi t lexuarit ndrveprues paraqitje grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Msuesi u lexon nxnsve prralln Princesha dhe bretkosa (n versionin modern), marr nga botimi Mjedisi n qytetin tim. Na ishte njher nj princesh e bukur, e cila jetonte n nj pallat t madh. N oborrin e pallatit ndodhej nj liqen i vogl. Princeshs i plqente shum t shtiste buz liqenit. Aty kishte shum bretkosa, t cilat luanin pa pasur frik nga prania e vajzs. Nj dit, ajo vuri re se dika kishte ndryshuar. Liqeni ishte mbushur me mbeturina. Disa peshq kishin ngordhur. Princesha nuk e dinte, por plehrat kimike, q kopshtari i kishte prdorur pr lulet e kopshtit, kishin prfunduar n liqen. Bretkosat kishin ndryshuar ngjyrn e trupit. Princesha u prkul mbi siprfaqen e liqenit pr t par pasqyrimin e saj n uj, kur njra prej bretkosave roz i krceu mbi prehr. Ajo lloi t kndoj me zrin e saj t jerr. Princesha e knaqur mori bretkosn n dor dhe i dha nj t puthur. Por, nuk ndodhi asnj udi si n fabuln e vrtet. Pas tri javsh, t gjitha bretkosat e liqenit kishin ngordhur nga nj smundje e panjohur, ndrsa princesha ishte shtruar n spital, ku po kurohej pr nj plasje t keqe t buzve. Pas leximit t prralls, nxiten nxnsit pr diskutim. Realizimi i kuptimit: Hapet libri. Lihen nxnsit t vzhgojn gurat pr disa minuta dhe t japin mendime rreth tyre. Ndotja e ujit t pijshm sht nj nga problemet m shqetsuese sot pr njerzit, sepse ai ndikon drejtprdrejt n shndetin ton. Kjo lidhet dhe me faktin q nga i njjti ujsjells, nse do t ishte i ndotur, do t pinin uj mijra njerz, gj e cila mund t sjell epidemi t mdha. Msuesi udhzon nxnsit q t lexojn tekstin me vmendje dhe t plotsojn tabeln n grup. Ai u shpjegon qart katr krkesat e tabels dhe ndihmon grupet, kur e sheh t nevojshme.
367
Mnyrat e ndotjes Derdhje n lumenj, dete, liqene. arje e tubave dhe bashkimi me ujin e pijshm. Mbeturinat industriale Kompanit industriale derdhin n det mbetjet q dalin nga prodhimi. Aksidente me cisternat Nafta naftmbajtse n det, derdhja e tyre n uj. Ndotsit Ujrat e zeza
Pasojat Smundje infektive, t lkurs te njerzit.
Helmimi i gjallesave t ujit, deformimi i tyre, smundje te njerzit etj. Dmtohen kafsht dhe bimt ujore. L pasoja pr shum vite.
Zgjidhja Prpunimi te stacionet pastruese. Kontrolli i kanalizimeve, ndalimi i dmtimeve t tyre etj. Prdorimi i pastruesve special brenda fabriks, prpara se ti hedhin. Rritja e masave t siguris s transportit n det.
Reektimi: Nxnsit jan porositur prpara disa orsh msimi, q t mbledhin fakte, t dhna, kuriozitete, q kan lidhje me ujin dhe ndotjen e tij. Kto jan t nevojshme pr kt pjes msimi. Ata do t zgjedhin nga teksti nj pohim, i cili ju duket interesant apo i shqetson m shum, dhe do t mbshtesin iden me argumente, fakte t reja etj. Kjo pun do t bhet prsri n grup. Ja nj shembull: Pohimi Lumenjt jan kthyer n vende ku hidhen mbeturinat, derdhen kanalet e ujrave t zeza, si dhe mbeturina t ndryshme industriale. Mbshtetja Prej tij marrin ujin e pijshm njerzit. Ai shkakton smundje t rnda kur e pi, dhe smundje t lkurs kur lahesh n t. Rreth 50% e njerzve n vendet e zhvilluara vuajn nga nj prej gjasht smundjeve, q lidhen me cilsin e ujit t pijshm. N do 15 sekonda, n bot, vdes nj fmij nga smundjet, q kan lidhje me ujin e pijshm. Jan zbuluar rreth 200 lloje smundjesh, q kan lidhje me ujin e pijshm. Edhe lumi i qytetit (fshatit) ton etj. Nxnsit vlersohen me not pr mnyrn e plotsimit t tabels, marrjes pjes n diskutim dhe pr argumentimin e ideve. Detyr shtpie: Jepet ushtrimi 4 n libr dhe Fletorja e puns.
Msimi 1.28
Tema: Ndotsit e mjedisit

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T identikoj ndotsit e toks, ujit dhe ajrit. 2. T ilustroj me shembuj nga jeta n vendbanimin e tij disa ndotje t mjedisit. 3. T mbshtet veprimet pr paksimin e ndotjeve t mjedisit. Fjal ky: ndotje, mbetje radioaktive, shi acid, tym, plehrues, tym, shkarkesa industriale. Mjetet: teksti i nxnsit, foto, q tregojn pjes t ndotura t qytetit apo fshatit.
368
Metodat msimore parashikim nga titulli, kllaster vzhgo, analizo, nxirr prfundimin rrjeti i diskutimit
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori ndrtimi i shprehive studimore diskutimi i ideve
Zhvillimi i msimit Evokimi: Msuesi shkruan n tabel titullin e msimit dhe u krkon nxnsve, q t parashikojn se pr far itet n t. Nxnsit duhet t shprehin lirshm mendimet edhe nse dalin jasht tems. Plotsohet kllasteri me grupe nxnsish dhe m pas msuesja shkruan n tabel mendimet e nxnsve. njerz, kafsh, bim kodra fusha male qytete, fshatra ndrtesa makina
tok mjedisi
dete liqene lumenj oqeane bim
uj
ajr
kafsh
anije
azot
shpend trupa qiellor aeroplan oksigjen avuj uji
Realizimi i kuptimit: Hapet libri. Nj pjes t ors s msimit duhet ta zr vzhgimi n detaje i fotos s tekstit. Nxnsit komentojn shum tregues t saj, diskutojn mendimet me njri-tjetrin dhe msuesin. N fund, plotsojn tabeln e tekstit. M par, u shpjegohen fjalt shi acid, mbetje radioaktive dhe smog. Ndots t toks Mbetje radioaktive, shiu acid. Mbetjet ushqimore, vajrat e makinave, shkarkesa industriale etj. Ndots t ujit Shkarkesa industriale, mbetje radioaktive, ujrat e zeza, mbetjet ushqimore, plehruesit etj. Ndots t ajrit Automjete n tok, mjetet uturuese, tymi industrial, tymi dhe gazrat shtpiak etj.
Theksohet se kto ndotje jan pasoj e veprimtaris s njeriut. Ndotjet mund t vijn dhe si pasoj e vet natyrs: p.sh., vullkanet, zjarret, errat, shprbrja e bimve etj. Reektimi: Meqense n msimin e kaluar u trajtuan disa mnyra t paksimit t ndotjes s ujit, n kt rubrik sugjerohet q t prdoret nj rrjet diskutimi pr t mbajtur qndrimin e duhur ndaj ndotsve t toks ose t ajrit. Pyetjet mund t jen : A duhet paksuar prodhimi industrial? Pse? A duhet paksuar prodhimi i makinave n bot? Pse? Do tu plqente t udhtonit me makin apo biiklet? Pse?
369
Makin 1. Udhton m shpejt. 2. Ndihesh m rehat. 3. Ka ngrohs dhe ftohs etj.
Do tu plqente t udhtonit me makin apo me biiklet? Pse?
Biiklet 1. V n lvizje trupin. 2. Merr ajr t pastr. 3. Nuk bllokohesh n trakun e makinave etj.
Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns ose t vizatojn nj piktur pr mbrojtjen e mjedisit.
dha ose ytete t m ndodh n q ym) q mjegulls, : gli, smoke (t i tymit dhe r msuesin par n An P drueshm pr her t hkimi i qn t prdorur Smog - bas Si fjal sh e t iri. shojn rrez Ka ngjyr h n veti t l industriale. zona und t iumi, q ka ioaktiviteti m mi apo uran ull). t tyre. Rad ike, si: radiu + fog (mjeg kim rthamave - elemente rthimit t b Radioaktive me gjat zb rmohen sh n e ajrit, fo , por t dm me lagshti padukshme l. t azotit, ose articia squfurit dhe ors. jet natyror i i oksidit t shiut dhe b ashkim cid - nga b me an t Shi a bien n tok e nitrik. Ata i sulfurik dh acid
Kapitulli
II
LNDT DHE VETIT

Msimi 2.1 Tema: Burimet e lnds
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj burimet kryesore t lnds n natyr. 2. T tregoj pes lnd, q gjenden n koren e Toks. 3. T klasikoj lndt, sipas disa cilsive t ndryshme. 4. T prshkruaj karakteristikat kryesore t mineraleve. Fjal ky: lnd, minerale, kore e Toks, gur t muar. Mjetet: teksti i nxnsit, etore, lloje mineralesh nse sht e mundur. Fazat e strukturs Evokimi Realizimi i kuptimit Reektimi Metodat msimore treguesi alfabetik mbajtja e strukturuar e shnimeve shkrim i lir Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori ndrtimi i shprehive studimore nxitja pr t shkruar
Zhvillimi i msimit Evokimi: Prsriten nga klasa e tret: sht lnda? Thoni disa lnd nga e cila prbhen trupat. Ndahet klasa n gjasht grupe. Secili prej tyre do t shkruaj fjal, q llojn me shkronjat e alfabetit t grupit t tij, q tregojn nj lnd t caktuar. Kshillohet t shkruhet m shum se nj fjal pr do shkronj.
370
Grupi i par: Nga A deri te Dh, do t shkruaj trupa, q prbhen nga metali. Grupi i dyt: Nga E deri te H, do t shkruaj trupa, q prbhen nga druri. Grupi i tret: Nga I deri te M, do t shkruaj trupa, q prbhen nga qelqi. Grupi i katrt: Nga N deri te R, do t shkruaj trupa, q prbhen nga plastike. Grupi i pest: Nga RR deri tek U, do t shkruaj trupa, q prbhen nga lkura. Grupi i gjasht: Nga V deri te ZH, do t shkruaj trupa, q prbhen nga pambuku. Lexohen fjalt nga do grup. Realizimi i kuptimit: Ku gjenden lndt pr trupat q ju shkruat? Hapet libri, vzhgohen gurat. Udhzohen nxnsit, q materialin e ri do ta lexojn dhe ta mbajn shnim n mnyr t strukturuar. Msuesi paraqit skemn e strukturuar n tabel. Pasi plotsohet nga nxnsit, diskutohet me t gjith klasn dhe msuesi e paraqet t plot n tabel. N koren e Toks minerale, gaz, naft qymyre, argjil, kripra. lndt klasikimi 1. Sipas fortsis: t forta, t buta. 2. Sipas shijes: t mbla, t kripura. 3. Sipas ngjyrs: t zeza, t bardha etj. 4. Si prdoren: t prpunuara, t paprpunuara. minerale 1. Si jan? T forta, forma t ndryshme, t prbra nga disa lnd. 2. Si duken? Forma dhe ngjyra t ndryshme, si gur. 3. Ku gjenden? N koren ose siprfaqen e Toks. 4. Prse prdoren? Pr prodhimin e metaleve, pr zbukurim etj. Burimet kryesore n natyr korja e Toks, detet, oqeanet, ajri, bimt etj.
Reektimi: Nxnsit prshkruajn n etore mineralin e krips (forma, ngjyra, shija, prdorimi, ku gjendet etj). Lexohen disa shkrime t fmijve. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet rubrika Aktivizohu dhe prgjigju.
Msimi 2.2
Tema: Metalet
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj vetit kryesore t metaleve. 2. T dalloj metalet nga mineralet. 3. T ilustroj prdorime t metaleve bazuar te vetit e tyre. 4. T tregoj vlera t prdorimit t aliazheve. Fjal ky: metal, mineral, elik, giz, aliazh, minier, metalurg, furr shkrirjeje, alumin, bakr. Mjetet: teksti i nxnsit, lloje metalesh, sende prej bakri, alumini, hekuri, gize etj. Magnet, akmak, ngjits, skeda letre, format letre A4.
371
Metodat msimore stuhi mendimi lexim i koduar i tekstit, eksperimente shnime mbi shnime
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori t lexuarit ndrveprues paraqitje grake e materialit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Ora llon me kngn Un dhe kominoshet. Stuhi mendimi. Shkruhen n tabel fjalt minator dhe metalurg. Nxnsit shkruajn sa m shum fjal n lidhje me to. pun e vshtir nntok galeri vagon pistolet qymyr guri kombinat metal prpunon furr metalurgu shkrirje nxehtsi
minatori
kapele e fort
veshje zjarrduruese
Realizimi i kuptimit: Hapet libri. Msuesja u tregon nxnsve dallimin midis metalit dhe mineralit. Disa metale t pastra jan: hekuri, bakri, alumini. Por, metalet mund t prpunohen prsri pr t tuar veti t tjera, duke prftuar lnd tjetr: p.sh., hekuri bashkohet me karbonin dhe formon giz ose elik. Pun n grup. Secili grup, duhet t ket sjell sende prej metalesh. Msuesi u krkon nxnsve, q t prekin sendet prej hekuri dhe t eksperimentojn me to: Tì hedhin n tok, ti prplasin me njri-tjetrin, ti grvishtin, ti nxehin me akmak, ti prthyejn etj. N t njjtn mnyr veprohet edhe pr aluminin dhe bakrin. Gjat kryerjes s eksperimenteve tregohen vetit e metaleve dhe prdorimi i tyre n jet. Hapen librat. Lexohet teksti me kodim n mnyr individuale nga do nxns. Shnohen n tekst me V, fjalt q tregojn vetit e metaleve; dhe me P, prdorimin e tyre. Pasi mbaron veprimtaria, nxnsit lexojn vetit dhe prdorimet e metaleve. Reektimi: Tani do t punohet me teknikn Shnime mbi shnime. T ndar n grupe, nxnsit do t shkruajn n skedat e letrs emrat e metaleve, vetit dhe prdorimet e tyre (do tregues n skeda t veanta). Pastaj, do sked do t vendoset (ngjitet) n nj et formati, n vendin e vet, sipas numrit prkats: Numrat 1: tregojn emrat e metaleve Numrat 2: vetit e tyre. Numrat 3: prdorimet sipas vetive. Paraqitja do t jet e till: 1. hekuri 2. i fort 3. lokomotiva, shasia e makinave etj. 2. prcjell nxehtsin 3. hekuri i hekurosjes 2. prcjell elektricitetin 3. rrufepritsit, tokzimet elektrike 2. magnetizohet 3. elektromagnetet Ne kt form do t punohet edhe pr bakrin dhe aluminin. Nse nuk ka koh, puna mund t ndahet me grupe. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
372
Msimi 2.3
Tema: Qymyri, nafta dhe gazi nntoksor

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj vetit kryesore t qymyrgurit, nafts dhe gazit natyror. 2. T prcaktoj burimet kryesore t nxjerrjes s ktyre lndve. 3. T tregoj prdorimet e secils prej tyre. 4. T vlersoj rndsin e karburanteve n ditt q jetojm. Fjal ky: lnd djegse, raneri, karburant, nnprodukte, pus nafte, vendburim.
Mjetet: teksti i nxnsit, etore, qymyr guri, naft, foto nga vendburimet e nafts dhe qymyrit, t dhna pr lnd djegse. Fazat e strukturs Evokimi Realizimi i kuptimit Reektimi Metodat msimore diskutim i njohurive paraprake lexim, prmbledhje n dyshe, tabela e koncepteve ditari dypjessh Zhvillimi i msimit Evokimi: Cilt jan ata trupa q ushqehen? (Gjallesat) Mund t shtoni ndonj lloj tjetr? A e dini se edhe makinat ushqehen? Cili sht ushqimi i tyre? (naft, benzin, vaj) Pse nafta quhet ari i zi? far dini pr gazin natyror? Po pr qymyrgurin? Realizimi i kuptimit: Hapen librat. Qymyrguri, nafta dhe gazi natyror quhen lnd djegse. Ato gjenden n shtresat e toks. Nxnsit i vzhgojn kto lnd n tavolinat e tyre. Qymyrgurin e kan vendosur mbi nj letr, ndrsa naftn e kan vendosur n shishe t tejdukshme. Prshkruaj vetit vetm duke i par. Pr t msuar m shum rreth tyre, do t lexoni tekstin t ndar n tri pjes, bashk me shokun e banks. Pasi e lexojn dhe bjn prmbledhjen, diskutohet me t gjith klasn dhe plotsohet tabela e koncepteve. Lndt djegse Vetit Qymyri I fort, i zi, digjet, prpunohet Nafta Lng i trash, i zi, digjet, m i leht se uji, nuk przihet me ujin, prpunohet. I padukshm, me er, digjet, prpunohet Burimet dhe vendburimet Nntoka, siprfaqja e toks, Memaliaj, Krrab etj. Nntoka, Patos, Kuov, Ballsh etj. Nntoka, Divjaka, Saranda, Patosi etj. Prdorimi Lnd djegse n industri. Lnd djegse ne industri, karburant pr automjetet, gjeneratort, tecet etj. N industri dhe jetn e prditshme pr ngrohje. Veprimtarit e nxnsve diskutim i ideve t lexuarit ndrveprues, paraqitje grake e informacionit nxitja pr t shkruar
Gazi natyror
T tregohen nnproduktet e nafts dhe t gazit natyror, si dhe prdorimet e tyre, duke u ndihmuar nga gura e tekstit.
373
Reektimi: Nxnsit punojn n etore me ditarin dypjessh, pr t komentuar fjalin e mposhtme: Fragmenti Prdorimi i nafts, si karburant n industri, dhe n jetn e prditshme, sht shum i rndsishm. Komenti Njerzit lvizin shum me automjete. Numri i makinave sht shtuar shum. Nevojat e njerzve jan shtuar, edhe industria ka rritur prodhimin etj.
Lexohen disa nga komentet e nxnsve. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 2.4
Tema: Przierjet dhe tretsirat

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj formimin e przierjeve dhe tretsirave. 2. T demonstroj se tretja e lnds s ngurt n uj ka ku. 3. T demonstroj ndarjen e lnds s ngurt nga nj przierje me an t ltrimit. 4. T ndaj substancat e ngurta nga tretsirat ujore me an t avullimit t tretsirs. Fjal ky: tretsir, przierje, lnd e tretur, trets, ltr, avullim, tretsir e pangopur, e ngopur, e tejngopur. Mjetet: teksti i nxnsit, uj, got, krip, aj, lug, ltr (letr kuzhine), burim nxehtsie, en metali ose qelqi zjarrdurues me gryk t gjer. Metodat e prdorura: Eksperimentim dhe tabela e koncepteve Zhvillimi i msimit Hapi i par Kryhen eksperimente n do dyshe nxnsish. Marrim dy gota me uj. N t parn, hedhim aj; n t dytn, hedhim pak krip. Nxnsit shpjegojn me fjal se far ndodh n t dyja gotat. Emrtohet secila prej tyre. Gota me aj formon przierje, sepse aji nuk tretet n uj. Gota e dyt formon tretsir, sepse kripa tretet n uj. Jepen shembuj t tjer t lndve, q treten dhe nuk treten. Hapi i dyt Nxnsit demonstrojn veimin e ajit me an t ltrimit. Nse ka koh, mund t kryhet dhe przierja dhe ltrimi i kafes me ujin. Hapi i tret Merret gota me tretsirn e krips. N llim i hodhm pak krip, ajo quhet tretsir e pangopur. Nxnsit vazhdojn ti hedhin disa lug t tjera pr aq koh, sa ajo t tretet, kjo quhet tretsir e ngopur. Vazhdojm ti hedhim krip prsri, derisa n fundin e gots t ket krip t patretur, kjo quhet tretsir e tejngopur. Hapi i katrt A di ndonjri prej jush sesi mund ta marrim prsri kripn nga gota? Kt gj do ta bjm tani s bashku.
374
Hidhet tretsira e krips n en metalike ose qelqi zjarrdurues dhe vendoset mbi burimin e nxehtsis. Lihet t avulloj pr aq koh, derisa t mbetet vetm kripa n en. Hapi i pest Hapet libri. Prcaktohen n libr fjalt: przierje, tretsir e ngopur dhe e pangopur, lnd e tretur dhe trets. Plotsohet n mnyr t pavarur tabela: Lndt Krip + uj Sheqer + qumsht Shkums + uj Ver + sheqer Rr + uj far formojn? Tretsir Tretsir Przierje Tretsir Przierje Si ndahen? Me avullim Me avullim Me ltrim Me avullim Me ltrim
Msimi 2.5
Tema: Ndarja e lnds

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj me fjal tri mnyrat e ndarjes s lnds nga przierjet. 2. T demonstroj procesin e ndarjes s lnds me an t fundrrimit, thithjes dhe trheqjes me magnet. 3. T tregoj dy-tre prdorime t ndarjes s lnds n praktik. Fjal ky: Fundrrim, ltrim, rndes, thithje, przierje, magnet. Mjetet: teksti i nxnsit, got qelqi, uj, rr, vaj, pikatore, magnet, pluhur hekuri. Metodat msimore: Diagrami i Venit, ditari dypjessh. Zhvillimi i msimit Hapi i par Nxnsit krahasojn tretsirn dhe przierjen me organizues grak.
tretsir lnda tretet ndahet me avullim ajo mund t jet: e ngopur, e pangopur e tejngopur
t prbashktat kan disa lnd, kan lng ndahen
przierje lnda nuk tretet ndahen me ltrim
Hapi i dyt Hapet libri dhe lexohet problemi. Nxnsit kryejn n grupe eksperimentet e librit. Pasi mbarojn mbajn shnime, si m posht:
375
Eksperimenti 1. Prziejm rrn me ujin dhe e lm t qetsohet. Derdhim ngadal ujin n nj got tjetr. 2. Prziejm vajin me ujin. Presim pak sa t shtresohen. E thithim vajin me pikatore, ose e lm ujin t rrjedh. 3. Prziejm pluhur hekuri dhe rr. Vendosim pran tyre nj magnet.
Prfundimi Rra mbetet n fund, sepse sht m e rnd. Ajo u veua nga uji me an t fundrrimit. Vaji sht m i leht se uji dhe nuk przihet. Ai u nda nga uji me an t thithjes ose rndess. Magneti do t trheq vetm pluhurin e hekurit.
Hapi i tret Tregohen prdorime t ndarjes s lnds n natyr. Fundrrim + ltrim pastrohet uji. Me an t rndess ndahet nafta nga uji (dekantim). Me magnet mblidhen metalet pr tù prpunuar prsri (elektromagneti). Hapi i katrt Vzhgohet dhe diskutohet rubrika Un zbulova se. Nxnsit vlersohen me not pr mnyrn e kryerjes s eksperimenteve dhe nxjerrjes s prfundimeve n to. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 2.6
Tema: Ndryshimet e lnds

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T dalloj tri gjendjet e lnds. 2. T prshkruaj tri gjendjet e lnds, duke u bazuar n forcn trheqse t grimcave t tyre. 3. T emrtoj kalimet e gjendjes s lnds nga nj form n nj tjetr. 4. T bj lidhjen midis temperaturs dhe ndryshimit t lnds. Fjal ky: forc trheqse, grimca, ngurtsim, lngzim, avullim, kondesim, qiri, shkrepse. Mjetet: teksti i nxnsit, et A4, trupa n gjendje t ndryshme, qiri.
Metodat msimore harta e konceptit vzhgo-analizo, organizues grak plotsim teksti
Zhvillimi i msimit Evokimi: Rikujtohen njohurit nga klasa e tret duke plotsuar n grupe hartn e konceptit. M pas plotsohet n tabel. e ngurt lnda e lngt e gazt
376
Realizimi i kuptimit: Nxnsit prekin sendet prej lnde t ndryshme: tavolinn, librin, lapsin, ujin, ajrin e dhoms, tymin e qiririt. Prshkruajn me fjal ato q provojn. Pse nuk e shtypim me dor tavolinn? Pse mund t largojm me lehtsi tymin? Po ujin, pse nuk e mbajm dot n dor? Shpjegohet ndrtimi i tri llojeve t lnds dhe forcat trheqse te secila prej tyre. Msuesi e ilustron kt me shembull nga klasa. Formohen grupe nxnsish me nga pes vet. Te grupi i par, nxnsit kapen prej krahu dhe ngjishen duke formuar nj rreth (trupi i ngurt). Te grupi i dyt, kapen prej krahsh, por nuk ngjishen dhe te i treti rrin larg njri-tjetrit. Lexohet pjesa e par e msimit. Kalojn te pjesa tjetr. Nxnsit vzhgojn gurat q tregojn pr shndrrimet e lnds. Ajo paraqitet me skem. rritet temperatura lngzim trup i ngurt ngurtsim ulet temperatura Ilustrohet do rast me shembuj nga jeta. Ngurtsimi: Ne e dim: uji ngrin n rrug. Avullim: Uji i deteve dhe oqeaneve kthehet n avull etj. Reektimi: Punohet n mnyr t pavarur rubrika Aktivizohu dhe prgjigju. Nxnsit kontrollojn punt e njri-tjetrit. Vlersohen nxnsit me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns. trup i lngt kondesim avullim trup i gazt
Msimi 2.7
Tema: Nxehtsi dhe temperatur

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj shkakun e rritjes s temperaturs n nj trup. 2. T prshkruaj ndryshimin e gjendjes s lnds n varsi t nxehtsis. 3. T demonstroj prcjellshmrin e nxehtsis n trupa me prbrje t ndryshme. 4. T provoj ndryshimin e prmasave t nj trupi t ngurt pr shkak t rritjes s temperaturs. Fjal ky: nxehtsi, temperatur, prcjellshmri, bymim. Mjetet: teksti i nxnsit, en zjarrduruese me doreza plastike, uj, termometr uji, lug druri dhe metali, monedha, tel hekuri, burim nxehtsie.
Metodat msimore analiza e tipareve semantike eksperimento-vzhgo, nxirr prfundimin ditari dypjessh
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori ndrtimi i shprehive studimore nxitja pr t shkruar
377
Zhvillimi i msimit Evokimi: Plotsohet tabela, t ciln msuesi e ka prgatitur pr disa grupe nxnsish. Forca trheqse shum e fort Kondensohen
Ngurtsohen
Lngzohen
Grimcat larg njra-tjetrs
Grimcat rrshqasin
Trupa T ngurt T lngt T gazt
po jo jo
po
Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe lexohet problemi. Kryhen eksperimentet nga nxnsit q jan ndar n grupe. Msuesi i porosit pr kujdesin, q duhet t tregojn n prdorimin e mjeteve, dhe i vzhgon ata me kujdes. Eksperimenti 1. Merret ena me uj dhe matet temperatura e tij me termometr uji. E vendosim enn mbi zjarr. Matim temperaturn e ujit disa her, derisa uji llon t vloj. Shpjegohet shkaku i rritjes s temperaturs dhe i ndryshimit t gjendjes s lnds. Paraqitet ajo me organizues grak shkak-pasoj. aka nxehtsi rrit temperaturn avullon uji
Jepen shembuj t tjer nga jeta ose libri t ndryshimit t gjendjes s lnds pr shkak t nxehtsis. Eksperimenti 2. Vendosim enn me uj n zjarr. N t futim dy lug, njra metali dhe tjetra druri. Nxnsit provojn me an t prekjes se cila sht me e nxeht. Shpjegohet shkaku. Sillen shembuj t prdorimit t prcjellshmris. Eksperimenti 3. Kryhet eksperimenti i librit me monedhn metalike. Nxirren konkluzionet. Tregohen prdorime t ksaj vetie n jet. Plotsohet tabela nga nxnsit n etore n fund t eksperimentit t tret ose pas do eksperimenti. Eksperimenti Vzhgimi 1. Vendosim enn me uj. Temperatura e ujit u rrit. Uji avulloi. 2. Vendosim enn me dy lugt. Luga prej metali sht m e nxeht se ajo prej druri. 3. Rrethohet monedha me tel. Monedha nuk kalon prmes telit. Prfundimi Nxehtsia rrit temperaturn e trupave. Metalet jan prcjells t mir t nxehtsis. Trupat e ngurt rritin vllimin kur rriten temperaturat.
Reektimi: Nxnsit do t japin shembuj t prdorimit t disa vetive me ditarin dypjessh.
378
Prhapen jo
Avullojn
Rrjedhin
Vetia 1. Shkrirja e trupave nga rritja e temperaturs. 2. Prcjellshmria e nxehtsis. 3. Bymimi i trupave t ngurt nga nxehtsia.
Prdorimi 1. Prpunimi i metaleve, qelqit, plastiks etj. 2. Ent e gatimit jan metalike, kalorifert etj. 3. Shinat e trenit, linjat elektrike ajrore.
Vlersohen nxnsit me not pr mnyrn e vzhgimit dhe t nxjerrjes s prfundimeve. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 2.8
Tema: Ndryshimi i gjendjes s lnds

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj me fjal t thjeshta ndryshimet e kthyeshme dhe t pakthyeshme t lnds. 2. T ilustroj me nga dy shembuj, ndryshimet e kthyeshme dhe ato t pakthyeshme t lnds. 3. T bj dallimin midis dy ndryshimeve. 4. T demonstroj nj ndryshim t kthyeshm dhe nj t pakthyeshm t lnds. Fjal ky: ndryshim i kthyeshm, ndryshim i pakthyeshm, gjendje agregate, ndryshk, hi. Mjetet: teksti i nxnsit, et formati, uj, akull, shkrepse, qiri, tel i ndryshkur.
Fazat e strukturs Evokimi
Metodat msimore diskutim i njohurive paraprake
Veprimtarit e nxnsve nxitje diskutimi
Realizimi i kuptimit eksperimento-vzhgo, nxirr prfundimin, t nxnit bashkpunues, t lexuarit ndrveprues lexim i koduar i tekstit, shkrim i lir nxitja pr t shkruar Reektimi Zhvillimi i msimit Evokimi: Nxnsit shkruajn se far ka ndryshuar dhe far nuk ka ndryshuar tek ata, q nga klasa e par. I klasikojn n dy kolona. mua m ka ndryshuar: mua nuk m ka ndryshuar: pesha, mosha, gjatsia, forma e trupit etj. ngjyra e syve apo e okve, ngjyra e lkurs, emri etj. Le t diskutojm pr ndryshimet q kan ndodhur te ju. Si mendoni ju, a mund t kthehen prsri si ishin? A mund t shkurtoheni ju? Po vitet e moshs a mund t ulen? Ndryshimet q kan ndodhur te ju jan t pakthyeshme. Edhe n natyr ndodhin t tilla ndryshime. Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe lexohet problemi. Ndizet nj qiri i vogl dhe vendoset n nj knd t klass. Ai do t vzhgohet n fund t ors. Kryhen dy eksperimente nga nxnsit n grupe. 1. Merret copa e akullit dhe hidhet n uj paksa t ngroht, q t shkrij m shpejt. 2. Ndizet nj je shkrepse dhe pritet sa t digjet e tra. Nxnsit vzhgojn dhe prshkruajn dukurit q pan. Bhet dallimi midis dy eksperimenteve.
379
Mbajn shnim n etore, n ditarin dypjessh eksperimentet. Eksperimenti Rezultati 1. Merret copa e akullit . 1. Akulli ndryshon gjendjen e lnds, pra kthehet n uj. 2. Ndizet nj je 2. Shkrepsja do t digjet duke mbetur pak hi dhe lshuar gaz n mjedisin prreth. Shpjegohen ndryshimet e kthyeshme dhe t pakthyeshme t lnds dhe ndryshimi midis tyre. Nxnsit lexojn dhe shikojn me vmendje tekstin, gurat e tekstit, si dhe ushtrimin dy te eta e puns. Ata do t shnojn me shkronjn K, ato fjal dhe gura q tregojn ndryshime t kthyeshme; dhe me P, ato q tregojn ndryshimet e pakthyeshme. Klasikohen n tabel (pun n grup). ndryshime t kthyeshme: uj, akull, gjalp, akullore etj. ndryshime t pakthyeshme: qymyri, ndryshku, druri, lulet, gjethet etj.
Reektimi: Lexohet rubrika Un zbulova se dhe u jepet prgjigje pyetjeve t tekstit te rubrika Aktivizohu dhe prgjigju. Nxnsit prshkruajn n etore ndryshimet e gjendjes s ujit n tri format e tij. N fund, lexohen disa nga punt e nxnsve. Vlersohen nxnsit me not . Detyr shtpie: Jepet ushtrimi 1 dhe 3 i Fletores s puns.
Msimi 2.9
Tema: Shiu acid

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj me fjal t thjeshta formimin e shiut acid. 2. T ilustroj me shembuj nga jeta ndikimin e shirave acid n mjedis. 3. T identikoj shkaktart e formimit t shiut acid. Fjal ky: shi acid, oksid squfuri, gazra t dmshm, djegie, grryerje. Mjetet: teksti i nxnsit, letr A4, foto ose materiale t tjera pr shiun acid.
Metodat msimore pyetja sjell pyetjen mbajtja e strukturuar e shnimeve vizatim, turi i galeris
Veprimtarit e nxnsve diskutimi i ideve formimi i njohurive studimore paraqitje grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: far ju kujton fjala shi? (Prmenden disa fjal ) A e keni dgjuar fjaln acid? Po nse i bashkojm t dyja kto fjal far formohet? Si e imagjinoni ju shiun acid?
380
Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe lexohet problemi. Lihen nxnsit pr pak minuta t vzhgojn gurat dhe ti diskutojn ato. Shpjegohet formimi i shiut acid te skema. Nxnsit lexojn tekstin dhe mbajn shnime n mnyr t strukturuar n etn A4.
Si formohet? Gazrat e dmshm bashkohen me ujin e ajrit dhe bien n form shiu. shiu acid
Pasojat Djegin pem, prodhime bujqsore, ngacmojn organet e frymmarrjes, ngordhin peshqit n liqen.
Shkaktart djegia e karburanteve n industri, familje, makina etj. Lexohen materialet shtes, q kan sjell nxnsit pr shiun acid. Mund t shoqrohen me foto. Reektimi: Lihen nxnsit t paraqesin me vizatim formimin e shiut acid dhe pasojat e tij. Mund t prdorin elemente t tilla, si: fabrikn, tymin, ret e zeza, shiu gri, pem t djegura. N fund t puns, vizatimet vendosen n mur dhe nxnsit vlersojn punn e njri-tjetrit. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
r i madh .28. Nj num sin: e Kuks. msimin 1 r msue neve dh n Shnim p afr liqe t dhn re n La , q jetojn t acid sh ht vn jt shiu ton s sit e tyre. . Edhe zog Formimi i n vendin pasardh m peshq shiut acid defekte te nuk kan n id era n Dukuria e ila shkakto t shiut ac oset nga zhvend e tyre, e c pr shkak bot i industris n kockat liqenesh n ajrit. Tymi t aluminit ndotje t an rritje ,k n ku ka t ndotura et n zon nuk krijoh Shiu acid tjera. vende t
381
Msimi 2.10
Tema: Prsritje
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T tregoj format e lnds n natyr. 2. T prcaktoj pozicionin e grimcave t lnds n t tri gjendjet. 3. T dalloj przierjet nga tretsirat. 4. T prshkruaj ndryshimet e gjendjes s lnds n varsi t nxehtsis. 5. T demonstroj shkmbimin e nxehtsis midis dy trupave. 6. T tregoj vetit e metaleve . 7. T listoj prdorimet e metaleve dhe t lndve djegse. Fjal ky: forc trheqse, grimca, tretsir, nxehtsi, prcjellshmri, bymim. Mjetet: teksti i nxnsit, tabela e pyetjeve e prgatitur nga nxnsit, gota qelqi, termometr uji, ngrohs. Metodat e prdorura: eksperiment, pun e pavarur, konkurs.
Pjesa e par e msimit Hapi i par Komentohen skemat e librit, duke dhn shembuj pr seciln prej tyre. Hapi i dyt Kryhet eksperimenti me shkmbimin e nxehtsis te gotat prej qelqi. Ato do t shkmbejn nxehtsi derisa temperaturat e tyre t barazohen, pra temperatura n seciln got do t shnoj nga 40o C. Hapi i tret Nxnsit do t plotsojn ushtrimet e librit. Lndt e tretura przihen me tretsin duke formuar nj tretsir. Nj tretsir sht e ngopur kur prmban pak lnd t tretur. Uji sht nj trets. Qumshti sht nj przierje. Ajri sht nj przierje.
po jo po jo po
Tek ushtrimi tjetr klasikohen substancat n kt mnyr: e gazt e lngt e ngurt Temperatura e substancs ulet sepse grimcat afrohen, pra trupi kthehet n gjendje t ngurt. Pjesa e dyt e msimit Zhvillohet n formn e konkursit, duke e ndar klasn n tri grupe. Pyetjet mund ti prgatit msuesi ose nxnsit. Forma e dyt sht m rezultative, sepse krkon vmendje m t madhe nga nxnsit, madje e bn at t mendoj n mnyr krijuese. Pyetje t lira 1. Cilat jan burimet kryesore t lnds? 2. far lndsh gjenden n koren e Toks?
382
3. Cilat jan vetit e hekurit? 4. Cilat jan vetit e bakrit? 5. far prftohet nga prpunimi i nafts? 6. Prse prdoret qymyri? 7. Si formohet nj tretsir e tejngopur? 8. Si mund t ndajm rrn nga pluhuri i hekurit? 9. far quajm kondensim? 10. far quajm lngzim? 11. Si formohen shirat acid? 12. far dmesh shkaktojn shirat acid? Pyetje rrufe (Prgjigje rrufe me po ose jo) 1. Mineralet tohen nga metalet. 2. Gurt e muar jan minerale. 3. Alumini sht m i rnd se bakri. 4. Giza prftohet nga metali i aluminit. 5. eliku sht m i fort se hekuri. 6. Plehrat kimike prftohen nga prpunimi i qymyrit. 7. Kafeja, q pim, sht przierje? 8. Vaji ndahet nga uji me an t ltrimit. 9. Trupat bymehen nga rritja e temperaturs. 10. Metalet jan prcjells t nxehtsis. 11. Djegia e letrs sht ndryshim i pakthyeshm. 12. Shkrirja e akullit sht ndryshim i pakthyeshm. Mund t mos prdoren t gjitha pyetjet ose mund t shtohen forma t tjera, si: p.sh., pyetje enigm.
383
Test nr. 2
1. Qarko alternativn e sakt: Giza dhe eliku prftohet nga sht m i leht se t tjert a. alumini a. alumini b. bakri b. hekuri (1 pik pr do alternativ) c. hekuri c. bakri
Jan prcjells t mir t nxehtsis dhe elektricitetit: a. metalet Metalet prftohen nga: a. gurt e muar b. gazi natyror b. mineralet c. qymyri c. lndt djegse
Vetia e bakrit, si prcjells i elektricitetit, prdoret pr t br: a. en kuzhine Cili prej metaleve ndryshket: sht m i fort se hekuri: Nga prpunimi i nafts marrim: a. alumini a. eliku a. qymyr b. zbukurime b. bakri b. giza b. plastmas c. tela c. hekuri c. guri c. benzin
Vetit e prbashkta t qymyrit, nafts dhe gazit natyror, jan: a. jan t lngshme b. jan lnd djegse c. prdoren pr t prftuar produkte t tjera a. przierje a. tretsir a. avullimit a. thithjes b. tretsir b. uj b. ltrimit c. avullim c. przierje c .fundrrimit
Kur dy lnd nuk treten me njra-tjetrn ato formojn : Bashkimi i ujit me naftn formon: Lndt nga nj tretsir mund ti ndajm me an t: Rrn nga uji mund ta ndajm me an t:
b. rndess c. fundrrimit
Forca trheqse midis grimcave sht m e madhe te trupat e: a. lngt Trupat ndryshojn gjendjen e tyre kur ndryshon: a. vendndodhja Kur rritet temperatura trupi: Djegia e qiririt sht ndryshim: a. tkurret a. i pakthyeshm b. temperatura b. nuk ndryshon b. i kthyeshm b. i kthyeshm b. toks b. tejngopur c. ujit c. ngopur c. forma c. bymehet b. ngurt c. gazt
Shkrirja e metaleve sht ndryshim: a. i pakthyeshm Shirat acid shkaktohen nga ndotja e : a. atmosfers
Kur nj tretsir ka lnd t patretur ajo sht e : a. pangopur
2. Plotso (4 pik) Kalimi i lnds nga gjendja e gazt n t lngt quhet ________________________ Kalimi i lnds nga gjendja e ngurt n t lngt quhet________________________ Kalimi i lnds nga gjendja e lngt n t ngurt quhet _______________________ Kalimi i lnds nga gjendja e lngt n t gazt quhet ________________________
384
Kapitulli
III
MJEDISI FIZIK
Msimi 3.1 Tema: Energjia
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj kuptimin e fjals energji. 2. T prshkruaj 4-5 prdorime t energjis n jetn e prditshme. 3. T ilustroj me shembuj transformimin e energjis n forma t tjera. Fjal ky: energji, pun, transformim, lvizje. Mjetet: teksti i nxnsit, etore pune, etore e dituris. Fazat e strukturs Evokimi Realizimi i kuptimit Reektimi Metodat msimore veprimtari, pyetja sjell pyetjen shpjegim, organizues grak tabela e koncepteve Veprimtarit e nxnsve nxitje diskutimi ndrtimi i njohurive studimore paraqitje grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Organizohen nxnsit me grupe pr pes minuta, q t kryejn disa veprimtari n klas: Rregullojn bankat, rregullojn karriget, sistemojn sendet te dollapi, lulet, shkumsat, mbledhin letrat n tok etj. Pas veprimtaris praktike zhvillohet bised me nxnsit. 1. far kryet ju pak m par? 2. A keni ngrn mngjes? 3. Prse ju luten prindrit t hani patjetr n mngjes? 4. Kur do t hani prsri? 5. Sa her n dit duhet t hani ushqim? 6. Prse sht e nevojshme t hani ushqim disa her n dit? Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe lexohet problemi nga nj nxns. Msuesja u shpjegon kuptimin e fjals energji. Veprimtarit q ju kryet n grupe pak m par, ne i quajm pun, pra themi se ju kryet pun. Gjat ksaj kohe ju shpenzuat energji, t ciln e kishit n trup nga ushqimet q kishit ngrn. Energjia sht aftsia pr t kryer pun. Lexohet pjesa e par e msimit nga nj nxns, dhe komentohen paragraft nga nxnsit e tjer bashk me msuesin. Vzhgohet dhe komentohet gura q tregon shndrrimin e energjis. Nxnsit e lexojn pjesn e dyt n heshtje dhe shnojn numrat 1, 2, e me radh pr do transformim t energjis. Theksohet fjalia: Energjia nuk zhduket, ajo ndryshon form. Paraqitet shndrrimi i energjis s gurave me organizuesin grak shkak-pasoj. dielli jep energji bima e shndrron n ushqim bimt hahen nga kafsht njeriu e prdor energjin pr pun
mishi i kafshve u jep energji njerzve
385
Reektimi: Lexohet rubrika Un zbulova se. U jepet prgjigje me goj pyetjeve t tekstit. Plotsohet n mnyr individuale tabela n etoren e dituris: Trupi Makina larse Balerina Makina Kali Anije me vela Avioni Bima Soba me dru Puna q kryen Lan rrobat Krcen Lviz, transporton Trheq karrocn Lundron Fluturon Rritet, ushqim pr frymort Ngroh Nga e merr energjin Nga rryma elektrike Nga ushqimet bimore, shtazore Nga karburantet Nga bimt Nga era Nga karburantet Dielli Nga druri
Msimi 3.2
Tema: Energjia dhe format e saj

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj dy format kryesore t energjis. 2. T ilustroj me 2-3 shembuj, trupat q kan energji t ruajtur dhe t lvizjes. 3. T provoj lidhjen midis energjis s ruajtur dhe asaj t lvizjes. Fjal ky: energji e ruajtur, energji e lvizjes, energji termike (e nxehtsis), energji kimike. Mjetet: teksti i nxnsit, rrot ose ingranazhe plastike (imitime t rrots s mullirit), uj, gur, et letre.
Metodat msimore gushkuqi rrethor eksperiment, lexim me kodim teksti pun e pavarur
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori ndrtim i shprehive studimore nxitja pr t shkruar
Zhvillimi i msimit Evokimi: Nxnsit n grupe japin mendime rreth fjals energji. do nxns duhet t thot nga nj fjali duke ia dhn fjaln shokut, i cili nuk prsrit mendimet e t tjerve. Kjo krkon vmendje nga i gjith grupi. Idet kryesore shkruhen nga msuesi n tabel. Kjo veprimtari do t shrbej si prsritje e msimit t kaluar. Realizimi i kuptimit: Kryhen dy eksperimente. 1. Msuesi ka n dor nj shishe me uj dhe pyet nxnsit. - A ka energji uji n shishe? - A mund t kryej pun ai? Derdhet uji i shishes ngadal mbi nj rrot me dhmbza (e ngjashme me nj rrot mulliri), t ciln msuesi e ka prgatitur me karton ose me dru dhe n qendr ka vendosur nj laps (mund t prdoren dhe ingranazhe plastike t lodrave pr fmij).
386
Rrota do t rrotullohet. Nxirret prfundimi se: uji n shishe kishte energji t ruajtur. Kur derdhet nga shishja, ai ka energji t lvizjes, pra kryen pun. 2. Marrim nj gur n dor. Pyeten nxnsit: - A ka energji guri? Ngrihet guri n lartsi dhe lshohet mbi disa sende n tavolin ose mbi dyshemen e klass. Ai do ti zhvendos sendet, pra kryen pun. Guri n llim kishte energji t ruajtur, n momentin e lshimit ai ka energji t lvizjes. U shpjegohet nxnsve se energjia n natyr gjendet n dy forma: energji e ruajtur dhe e lvizjes. Jepen shembuj pr t dyja rastet. Nxnsit lexojn tekstin n heshtje, m pas, shnojn me R, gurat pr shembujt e energjis s ruajtur; dhe me L, shembujt e energjis s lvizjes. Pasi e prfundojn kt veprimtari, plotsohet tabela me kta shembuj. Energji e ruajtur Uji n nj liqen articial. Ushqimi q ka ngrn njeriu. Drurt e prer. Qymyri, nafta, benzina. Energji e lvizjes Uji lshohet n tuba, lviz rrotn. Lvizja e ekanit. Zjarri ngroh njerzit. Djegia e tyre.
Gjat leximit t tabels shpjegohet lidhja midis ktyre formave t energjis. Reektimi: Lexohet rubrika Un zbulova se. Punohet n pun t pavarur rubrika Aktivizohu dhe prgjigju. Qeni q ndjek macen energji e lvizjes Bima q rritet energji e lvizjes, e drits s diellit Rrota q rrotullohet energji e lvizjes s ujit Atlett q bjn krcim s larti energji e ruajtur (kimike, e ushqimit) Vlersohen nxnsit me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 3.3
Tema: Nga vjen energjia

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T identikoj pes burime t energjis n natyr. 2. T bj dallimin midis burimeve t riprtrishme dhe atyre t pariprtrishme. 3. T vlersoj eprsit q ka prdorimi i burimeve t riprtrishme. Fjal ky: burime t riprtrishme, burime t pariprtrishme, gajzer, panel diellor, qeli fotovoltaike, mulli ere, central brthamor. Mjetet: teksti i nxnsit, et formati, etore.
Metodat msimore stuhi mendimi n dyshe rrjeti i diskutimit
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori diskutimi i ideve
mbajtje e strukturuar e shnimeve, diagrami i Venit paraqitje grake e informacionit
387
Zhvillimi i msimit Evokimi: Nxnsve u jepet fjala energji. Lihen t lir t shkruajn n dyshe sa m shum fjal, q kan lidhje me t. M pas, mendimet e tyre shkruhen n tabel dhe shpjegohen lidhjet me fjaln e dhn. shndrrohet shpenzohet pun nuk zhduket e ruajtur e lvizjes dy forma uji kafsht dielli gjendet kudo Realizimi i kuptimit: Hapet teksti dhe lexohet problemi. Q ti japim prgjigje pyetjes s fundit t problemit, ne duhet t dim cilat jan burimet e energjis. Vzhgohen gurat n libr dhe komentohet secila prej tyre nga nxnsit, duke u ndihmuar nga msuesja. Bhen shpjegimet pr termat e panjohur pr nxnsit. T gjitha burimet e energjis n natyr i ndajm n dy grupe. Cilat jan ato? Po karakteristikat e tyre, cilat jan? Do ti gjeni n tekst duke i lexuar, mbani shnime. Pse quhen kshtu? Krijohen prsri. Nuk shterin. Burimet e riprtrishme Rndsia: Nuk shkaktojn probleme me ndotjen e ajrit. Jan burime q nuk mbarojn. Kshtu veprohet edhe me burimet e pariprtrishme. Krahasoni me diagramin e Venit dy llojet e burimeve t energjis. Cilat jan? Dielli, uji, era, gajzerat, pemt. energji ushqimet lodhje tohet
burime t riprtrishme nuk mbarojn mbrojn mjedisin prdoren m pak
t prbashktat jan burime energjie kan kosto pr tu prdorur
burime t pariprtrishme shterin, duan miliona vjet q t krijohen ndotin mjedisin prdoren m shum
Reektimi: Punohen dy ushtrimet e tekstit. Zgjidhja e ushtrimit nr. 2: Energjia e nxehtsis sht energji e diellit. Energjia hidrike sht energjia e ujit. Pr t vlersuar rndsin e prdorimit t burimeve riprtritse, zhvillohet diskutimi i ideve me an t Rrjetit t diskutimit. Nxnsit marrin qndrim pro ose kundr dhe do ta mbrojn at. Diskutimi mund t shoqrohet duke i grupuar nxnsit sipas qndrimit q marrin. Po 1. Jan burime t sigurta. 2. Burime t tilla ka do vend. A mendon se e ardhmja i prket burimeve riprtritse? Pse? Jo 1. Jan t kushtueshme. 2. Varen nga kushtet atmosferike.
388
Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns. Shpjegim i disa fjalve: Qeli fotovoltaike- jan n prbrje t nj paneli diellor. N to ndodh shndrrimi i energjis diellore n energji elektrike. Centrale brthamore- Centrale ku prftohet energji nga ndarja e brthams s atomit t disa elementeve kimike. Qymyri sht formuar nga depozitimi i gjallesave t toks miliona vjet m par. Nafta dhe gazi natyror jan formuar nga depozitimi i gjallesave t detit miliona vjet m par.
Msimi 3.4
Tema: Si prodhohet energjia elektrike?

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj kuptimin e fjals hidrocentral. 2. T prshkruaj mnyrn e prftimit t energjis elektrike nga hidrocentrali. 3. T ilustroj shndrrimin e formave t energjis gjat procesit t puns n hidrocentral. Fjal ky: central, hidrocentral, turbin, gjenerator, liqen articial, dig. Mjetet: teksti i nxnsit, foto t hidrocentraleve, etore pune.
Metodat msimore pyetja sjell pyetjen vzhgo-komento, loj diagram, pesvargsh
Veprimtarit e nxnsve diskutim i ideve t nxnit bashkpunues nxitja pr t shkruar
Zhvillimi i msimit Evokimi: 1. Cilat jan burimet e riprtrishme? 2. Pse mendoni se uji bn pjes n kt grup? 3. far energjie ka uji n qetsi? Po kur bie nga lartsia? 4. A ju kujtohet eksperimenti i rrotullimit t rrots nga rnia e ujit n t? 5. mund t themi pr ujin n kt rast? 6. A dini raste t tjera kur uji kryen pun? Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe nxnsit shohin gurn. U shpjegohet kuptimi i fjals hidrocentral. hidro- do t thot uj hidrocentral central- sistem pajisjesh q prodhon dhe shprndan energji elektrike Shpjegohet mnyra e prftimit t energjis elektrike, duke e shoqruar me gurat prkatse. Nuk sht e nevojshme t prmendim fjalt transformator, konvertor, ndars i prdorimit. Kjo mnyr prsritet nga disa nxns. Prcaktohen disa shndrrime t energjis, si m posht: 1. Energjia e ruajtur e ujit shndrrohet n energji t lvizjes. 2. Energjia e lvizjes s ujit shndrrohet n energji lvizse (rrotulluese) t turbins. 3. Energjia lvizse e gjeneratorit shndrrohet n energji elektrike. Nxnsit luajn dyshe, duke u bazuar te gurat dhe konceptet e saj n formn e pyetjeve enigm, p.sh.,:
389
Nxnsi A, shrben pr t prcjell energjin elektrike. Nxnsi B, linjat ajrore. Nxnsi A, mban ujin n liqenin articial. Nxnsi B, diga. Nxnsi A, ndodhet midis gjeneratorit dhe kanalizimeve t detyruara. Nxnsi B, turbina (do prgjigje e nxnsit B do t tregohet n gur). Reektimi: Plotsohet diagrami n tekst pr prodhimin e energjis. Fuqia e ujit q bie nga lartsia bn t rrotullohet turbina. Gjeneratori prodhon energji elektrike. Turbina v n lvizje gjeneratorin. Elektriciteti drgohet te prdoruesi me linjat elektrike. Nse ka koh mund t bhet nj pesvargsh pr hidrocentralin. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns. Kjo tem kshillohet t bhet n dy or. Orn e dyt, nxnsit mund t prgatitin nj maket t hidrocentralit, duke prdorur materiale t riciklueshme.
Msimi 3.5
Tema: Energjia diellore

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj mnyrn e prftimit t energjis elektrike nga energjia diellore, nprmjet centralit diellor. 2. T krahasoj hidrocentralin me centralin diellor. 3. T vlersoj prdorimin e energjis diellore nga njeriu. Fjal ky: energji diellore, panel fotovoltaik, kolektor diellor, central diellor, reektues, avull. Mjetet: teksti i nxnsit, etore pune, materiale nga interneti apo burime t tjera pr energjin diellore, skeda letre.
Metodat msimore rendit-grupo-emrto pyetje autorit diagram i Venit
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori t lexuarit ndrveprues paraqitja grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Jepet n tabel fjala DIELL. Nxnsit do t shkruajn sa m shum fjal q kan lidhje me t. Pasi kan mbaruar, msuesi shkruan fjalt t renditura n tabel. Nxnsit duhet ti grupojn dhe ti emrtojn sipas karakteristikave t prbashkta, duke i shkruar n skeda t veanta. M posht jepet nj shembull: gjigant, i rrumbullakt, i zjarrt, shklqen, sht burim drite, burim nxehtsie; prej tij varen: stint, dit-nata, gjallesat dukurit atmosferike etj. Le tì skematizojm kto q tham.
390
Si duket? gjigant, i zjarrt, i shndritshm, i rrumbullakt
Prej tij varen: gjallesat, stint, dit-nata, dukurit atmosferike
Realizimi i kuptimit: Sot, energjia diellore po prdoret, gjithnj e m tepr, pr nevojat e njeriut. Paraqitet me skem nga msuesi prdorimi i saj. Energjia diellore
pr ngrohjen e ujit
pr energji elektrike
pr energji elektrike dhe pr ngrohjen e ujit central diellor
kolektor diellor
panele fotovoltaike
Hapet teksti dhe lihen nxnsit t vzhgojn gurn pr dy-tre minuta. Ata duhet t prcaktojn se cils skem t msiprme i prket ajo? (centralit diellor) Shpjegohet mnyra e prftimit t energjis elektrike n centralin diellor. 1. Rrezet e diellit bien mbi reektuesin. 2. Ai ka vetin ti mbledh te kaldaja. 3. N kaldaj ngrohet uji. 4. Uji i nxeht krijon avull. 5. Avulli v n lvizje turbinn. 6. Turbina lviz gjeneratorin. 7. Gjeneratori prodhon energji elektrike. Lexohet materiali i tekstit nga nxnsit me teknikn Pyetje autorit. Udhzohen nxnsit si do t veprojn. Ata duhet t lexojn me kujdes do fjali dhe ti drejtojn pyetje autorit pr paqartsit, fjalt q nuk kuptojn, informacionin e mangt ose t teprt etj Disa nga pyetjet mund t jen: - Si mund t kapet energjia diellore? - do t thot t instalohet? - Ku e ka shpjeguar autori fjaln panel diellor? Pasi nxnsit e kan mbaruar tekstin, diskutohen pyetjet me klasn dhe msuesin. Prdoren edhe materialet q kan sjell nxnsit nga interneti. Reektimi: Nxnsit paraqesin me diagramin e Venit ndryshimet dhe ngjashmrit midis hidrocentralit dhe centralit elektrik.
hidrocentrali liqen articial rnie uji nga lartsia punon me uj
t prbashktat turbin gjenerator linj elektrike rrym elektrike burime riprtritse
centrali elektrik kaldaja me uj reektuesi i rrezeve punon me rreze diellore
391
Nxnsit shkruajn n etore disa arsye se prse duhet prdorur energjia diellore. Disa prej tyre mund t jen: 1. Energjia diellore sht rezerva natyrore m e madhe dhe e prhapur n bot. 2. sht e pastr, nuk ka shpenzime t larta, nuk ndot mjedisin etj. Vlersohen nxnsit pr mnyrn se si u prfshin n punn me grupe dhe at individuale. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 3.6
Tema: Energjia e ers

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj mnyrn e prftimit t energjis elektrike nga era. 2. T krahasoj centralin e ers me centralin diellor. 3. T argumentoj prdorimin e ers pr prodhimin e energjis elektrike. Fjal ky: energji e ers, central ere, helik, turbin, impiant. Mjetet: teksti i nxnsit, etore pune, foto t centraleve t ers, materiale t tjera pr energjin e ers.
Metodat msimore kllaster zinxhiri i shkaqeve ditari dypjessh
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori paraqitje grake e informacionit nxitja pr t shkruar
Zhvillimi i msimit Evokimi: Prsriten njohurit pr ern me an t kllasterit. Ai plotsohet n grupe nxnsish dhe m pas n tabel. nga lvizja e masave ajrore e ngroht e fort e ftoht e leht sport anije me vela burim energjie energji elektrike mulli
si formohet? ERA
llojet
forca shpejtsia drejtimi
elementet
prdorimi
Realizimi i kuptimit: Ashtu si energjia diellore, edhe era, sot po prdoret pr prftimin e energjis elektrike. Era bn pjes te burimet riprtritse. Hapet libri dhe komentohet gura. Pr t treguar procesin e prftimit t energjis elektrike, nxnsit mbshteten te Fletorja e puns. Kt do ta ken m t leht, sepse skema ngjan me centralin diellor dhe hidrocentralin. Paraqitet prftimi i energjis me zinxhirin e shkaqeve, duke e shkruar n etore ose n skeda t vogla letre, dhe duke i radhitur ato. era v n lvizje helikn helika rrotullon turbinn turbina lviz gjeneratorin
392
Prcaktohet te gura pjesa q sht e njjt me centralin diellor dhe ajo q ndryshon. Lexohet materiali i tekstit. Diskutohet me nxnsit pr prdorimin e ksaj energjie n Shqipri dhe n bot. Prdoren materiale dhe foto nga interneti ose burime t tjera. Nj nga objektivat e BE-s n bot sht q energjia e prftuar nga era t zr rreth 20% t furnizimit me energji elektrike. N Shqipri, kjo shifr sht e ult, rreth 4%. Kjo pr arsye se vendi yn nuk ka erra me shpejtsi t mdha dhe t qndrueshme (rreth 6 m/sek n lartsi 10 m). Reektimi: Nxnsit punojn n ditarin dypjessh. fragmenti Centralet e ers jan ende shum t pakt n numr, edhe pse era sht burim riprtrits. komenti Zhvillimi i shkencs vitet e fundit ka br t mundur prdorimin e ers pr energji elektrike. Era nuk fryn prher. Ajo sht e shprndar n koh dhe vende t ndryshme. Centralet e ers kan kosto t lart pr ti mirmbajtur.
Vlersohen nxnsit pr prshkrimin e prodhimit t energjis elektrike nga era, si dhe pr komentin e pjess. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns dhe paraqitja me vizatime e nj centrali t ers.
Msimi 3.7
Tema: Energjia e ujrave nntoksore

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj se far kupton me ujra nntoksore. 2. T prshkruaj mnyrn e prftimit t energjis elektrike nga burimet gjeotermike. 3. T krahasoj centralin gjeotermik me centralin diellor. Fjal ky: ujra nntoksore, burime gjeotermike, gejzera. Mjetet: teksti i nxnsit, t dhna pr ujrat gjeotermike, foto, etore pune, et formati.
Metodat msimore analiza e tipareve semantike vzhgo-analizo-diskuto diagrami i Venit
Veprimtarit e nxnsve paraqitja grake e informacionit ndrtimi i shprehive studimore paraqitja grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Burimet e Burim energjis riprtrits Uji Era Dielli Po Po Po Ngroh ujin Jo Jo Po Rrotullon Prodhon energjin Prdoret te paneli Prdoret te Prdoret te Prdoret turbinn elektrike fotovoltaik hidrocentrali centrali diellor shum Po Po Jo Po Po Po Jo Jo Po Po Jo Jo Po Jo Po Po Jo Jo
Realizimi i kuptimit: - Cili ka pir uj t ftoht nga burimi? - Si mendoni ju, nga vjen ai uj? - Nga sigurohet uji i pijshm n Shqipri?
393
Nga nntoka, n vende t veanta, dalin ujra t ngroht. Kto ujra shquhen pr vetit kurative, kur dalin me presion mund t prdoren pr prodhimin e energjis. burime me uj t ftoht uji i pijshm (nxirret me pomp) llixha, uji i nxeht me veti kuruese gejzerat, uji i nxeht me presion ose avuj uji
ujrat nntoksore
Nxnsit vzhgojn gurn e librit pr disa minuta. Prcaktohen elementet kye, q kan ndeshur edhe te centralet e tjera. turbin gjenerator linj elektrike prdorues Pika e par e prbashkt sht turbin, rrotullimi i s cils, n kt rast, bhet nga avulli i ujit t ngroht, i cili del nga nntoka. Prshkruhet prftimi i energjis elektrike n centralin gjeotermik. Renditen fjalit sipas radhs n etore. Shpjegohet termi gjeotermik, q vjen nga fjala gjeo, q do t thot tok + termik, q do t thot nxehtsi. Nxnsit diskutojn pr prdorimin e gejzerave, duke u mbshtetur n materialet q kan sjell. Reektimi: Krahasohet centrali diellor me at gjeotermik.
central diellor punon me rreze diellore reektuesin kaldajn
t prbashkta turbin, gjenerator, avuj uji, prodhojn energji elektrike
central gjeotermik punon me ujra t nxeht nntoksore tuba pr mbledhjen e ujit
Msimi 3.8
Tema: Termocentralet
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T emrtoj centralet sipas llojit t burimit t energjis. 2. T prshkruaj mnyrn e prftimit t energjis nga termocentrali. 3. T tregoj dy pasoja negative t prdorimit t termocentraleve. 4. T rendis shndrrimet e energjis n centralet elektrike. Fjal ky: termocentral, qymyr, naft, gaz, avull, kaldaj, ndotje. Mjetet: teksti i nxnsit, etorja e dituris, etiketa t vogla (nga disa cop pr do grup), t dhna pr termocentralin n Shqipri.
Metodat msimore pyetja sjell pyetjen organizues grak, pesvargsh loj: renditemrto
Veprimtarit e nxnsve nxitje e diskutimit formimi i njohurive studimore t nxnit bashkpunues
394
Zhvillimi i msimit Evokimi: U drejtohen nxnsve kto pyetje: 1. sht energjia? 2. ndodh me energjin n natyr? 3. Si i ndajm burimet e energjis n natyr? 4. Cilat jan burimet riprtritse? 5. Pse quhen t tilla? 6. A bn pjes nafta n kt grup? 7. Mendoni se burimet e pariprtrishme duhet t prdoren m shum? Pse? 8. Deri tani ju keni msuar se: energjia elektrike prodhohet nga ____________________ Sot, do t msojm, se ajo mund t prodhohet edhe nga nafta, gazi natyror dhe qymyri. Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe shikohet gura e termocentralit. Shpjegohet fjala termocentral, nga termo, q do t thot nxehtsi, nga lnda djegse; dhe central, q do t thot energji elektrike. Nxnsit lexojn n mnyr individuale tekstin. Ata duhet t prshkruajn mnyrn e prodhimit t energjis n termocentral. Megjithse, materiali n tekst sht i shkurtr, nxnsve u tregohet se kjo mnyr sht e ngjashme me centralet e tjera elektrike. Dallimi sht n mnyrn e krijimit t avullit. Nxnsit i mbajn shnim fjalit n formn shkak-pasoj. qymyri, nafta dhe gazi digjen duke ngrohur ujin n kaldaj uji kur ngrohet krijon avull avulli v n lvizje
Nxnsit prcaktojn pasojat negative t prdorimit t termocentraleve: lndt fosile, q prdor ai shterin, ndot mjedisin, e si pasoj sjell shiun acid dhe ngrohjen e planetit etj. Nxnsit lexojn kuriozitetet pr termocentralet, si dhe prdorimin e tij n Shqipri. Pesvargsh pr termocentralin. termocentrali i madh djeg central elektrik Reektimi: Nxnsit punojn n grupe, duke shkruar proceset e puns (shndrrimet e energjis), q kryhen n nj central elektrik. Llojin e centralit ia cakton msuesja, nga nj pr do grup, pa e marr vesh grupi tjetr. Fjalit shkruhen n skeda letre. Pasi mbaron punn grupi, ia jep skedat e ngatrruara, dhe pa emrtimin e centralit, nj grupi tjetr. Ai do ti rendis mbi bank ose ti ngjit n et formati, dhe do t emrtoj llojin e centralit. Centralet pr t cilat do shkruajn jan kto: Hidrocentralet, centrali diellor, centrali i ers, centrali gjeotermik dhe termocentrali. Pr saktsin e puns vendosin grupet prkatse, q shkruan n llim procesin e prftimit t energjis. Vlersohen nxnsit me not pr mnyrn e pjesmarrjes n punn n grup, dhnien e ideve t dobishme, prshkrimin e prftimit t energjis etj. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns. ndots ngroh
prodhon energji elektrike
395
Msimi 3.9
Tema: Elektriciteti dhe magnetizmi

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T emrtoj dy llojet e elektricitetit. 2. T provoj me an t frkimit dukurin e elektricitetit statik. 3. T demonstroj shtytjen dhe trheqjen e ngarkesave elektrike me shenja t njjta dhe t kundrta. Fjal ky: elektricitet statik, rrym elektrike, ngarkesa pozitive dhe negative, shtytje-trheqje. Mjetet: teksti i nxnsit, krehr, tullumbace, shufr qelqi, shufr plastike, cop e lesht, ll pambuku, copza letre.
Metodat msimore parashikim me terma paraprak eksperimento-vzhgo-nxirr prfundimin plotsim teksti
Veprimtarit e nxnsve nxitje e diskutimit t nxnit bashkpunues nxitja pr t shkruar
Zhvillimi i msimit Evokimi: Shkruhet titulli i msimit n tabel. Msuesi u jep nxnsve disa fjal. Me fjalt ky do t shkruhet nj tekst i shkurtr n formn e nj eksperimenti, pr rreth 4-5 minuta. krehr cop leshi frkim grimca letre Lexohet disa nga shkrimet e nxnsit. Realizimi i kuptimit: Pr t par nse parashikimi i nxnsit sht i vrtet, do t kryejm eksperimente n ift. Merret nj krehr dhe frkohet me nj cop leshi. M pas, afrohet pran disa grimcave letre. Ai do ti trheq ato. Krehri ka tuar ngarkes elektrike, dukuria quhet elektricitet statik. Lexohet pjesa e par e msimit, q et pr llojet e elektricitetit. i palvizshm elektricitet statik. elektriciteti q rrjedh n prcjells rrym elektrike Jepen shembuj t prftimit dhe prdorimit t rryms elektrike. Pr nxnsit sht abstrakte dukuria e elektricitetit, prandaj msuesi mund tua shpjegoj me lvizjen e grimcave shum t vogla t lnds. Kryhen eksperimente pr t provuar pranin e dy llojeve t ngarkesave elektrike dhe bashkveprimin e tyre. Nxnsit mbajn shnime n ditarin trepjessh. Shpjegimin e kolons s tret e bn msuesi. Eksperimenti 1.a Krehim okt me krehr. E prsritim disa her kt veprim. 1.b Largojm krehrin nga okt. 2. Frkojm dy shufra qelqi me nj cop leshi, dhe i varim n nj ll pambuku. 3. Frkojm nj shufr qelqi dhe nj plastike me nj cop leshi, dhe i varim n nj ll. Vzhgimi 1.a. Fijet e okut ngjiten te krehri. b. Fijet e okut largohen nga njra-tjetra. 2. Shufrat e qelqit do t shtyhen. 3. Dy shufrat do t trhiqen ndrmjet tyre. Prfundimi 1.a. Fijet e okut dhe krehri kan ngarkesa me shenja t kundrta. 1. b. Fijet e okut kan ngarkesa me shenja t njjta. 2. Shufrat e qelqit kan ngarkesa me shenja t njjta. 3. Shufra e qelqit dhe e plastiks kan ngarkesa me shenja t kundrta.
396
Lexohet rubrika Un zbulova se. Pun e pavarur: Nxnsit plotsojn rubrikn Aktivizohu dhe prgjigju. Vlersohen nxnsit pr mnyrn e kryerjes s eksperimenteve dhe nxjerrjes s prfundimeve. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 3.10
Tema: Qarku elektrik

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj katr prbrsit e domosdoshm t nj qarku elektrik. 2. T demonstroj lidhjen e nj qarku t thjesht elektrik. 3. T shpjegoj simbolet e skems s qarkut. 4. T bj dallimin qark i hapur dhe qark i mbyllur. Fjal ky: qark elektrik, bateri, pil, burim rryme, prcjells, shpenzues, ndrprers. Mjetet: teksti i nxnsit, etore e dituris, bateri t llojeve t ndryshme, tela prcjells, llamb, els elektrik. Metodat msimore: lexim, vzhgim, ndrtim, eksperimentim. Hapi i par Hapet libri dhe lexohet problemi. Diskutohet rreth gurave t tekstit. Nxnsve u shpjegohet ndrtimi dhe prdorimi i baterive, q quhen ndryshe edhe pila. Mund t tregohet edhe pr ndotjen, q i shkaktojn ato mjedisit, kur mbarojn energjin, prandaj duhet t riprpunohen. Hapi i dyt Duhet t prcaktohen elementet e nj qarku dhe si funksionon ai, por kjo nuk u shpjegohet nxnsve. Ata i marrin njohurit duke lexuar tekstin n mnyr individuale. M pas, msuesi saktson duke i shkruar n tabel elementet e qarkut. Hapi i tret Nxnsit ndrtojn nj qark t mbyllur elektrik me mjetet e tyre. Veprimtaria kryhet n ift ose individualisht. Bhet paraqitja me skem nga msuesi dhe lidhja midis simboleve t skems dhe elementeve t vrtet t qarkut. shpenzuesi (llamba) simbolet Hapi i katrt Punohet rubrika Aktivizohu dhe prgjigju. Pr ti dhn prgjigje do pike t ksaj rubrike, nxnsit do ti provojn konkretisht n qarkun e tyre elektrik. Prgjigjet e rubriks jan: Llamba do t ndrioj n rastin e katrt dhe t gjasht (numrimi llon nga e majta horizontalisht). Tregohet kur kemi qark t hapur dhe qark t mbyllur dhe bhet ndryshimi midis tyre. Hapi i pest Pun e pavarur: Vizatohet skema e nj qarku t thjesht elektrik dhe emrtohen pjest e tij. Vlersohen nxnsit me not pr ndrtimin dhe emrtimin e pjesve t qarkut elektrik. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns. burimi i rryms (bateria) ndrprersi (elsi)
397
Msimi 3.11
Tema: Rryma elektrike

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj mnyrn e prcjelljes s rryms elektrike nga centrali n shtpi. 2. T emrtoj tri centrale t vendit ton. 3. T identikoj pes mnyra t prdorimit t elektricitetit n pajisjet elektro-shtpiake. 4. T tregoj 3-4 mnyra t shndrrimit t elektricitetit n forma t ndryshme. Fjal ky: elektricitet, central, linj elektrike, pajisje elektro-shtpiake, energji drite, zri dhe nxehtsie etj. Mjetet: teksti i nxnsit, etorja e dituris, foto t hidrocentraleve t vendit ton, harta e Shqipris, pajisje elektro-shtpiake, si: tharse, magnetofon, grirse, thekse, or etj.
Metodat msimore Di , Dua t di, Msova
Veprimtarit e nxnsve diskutimi i ideve
Realizimi i kuptimit lexim, prmbledhje n dyshe, tabela e koncepteve t nxnit bashkpunues Di , Dua t di, Msova paraqitje grake e informacionit Reektimi Zhvillimi i msimit Evokimi: Shkruhet n tabel titulli i msimit Rryma elektrike. Udhzohen nxnsit t plotsojn n etore kolonn e par t tabels Di, Dua t di, Msova, me njohurit q kan pr temn. N kolonn e dyt, nxnsve u krkohet t shkruajn pyetje, q kan lidhje me rrymn elektrike. Msuesi plotson dy kolonat e para n tabel me mendimet e nxnsve. Mund t shkruhen edhe pyetje, t cilat msuesi nuk i ka parashikuar ti realizoj n kt or msimi. Ato mund t jepen si detyr n shtpi ose t sqarohen nse ka mundsi. Realizimi i kuptimit: Hapet teksti. Njohurit e reja do t merren me teknikn Lexim, prmbledhje n dyshe. Nj nxns lexon paragran e par dhe bn prmbledhjen e tij. Nxnsi tjetr i bn dy pyetje rreth materialit q prmblodhi. M pas, ky paragraf diskutohet me klasn. Paragra i par, prcjellja e rryms nga centrali n shtpi. Paragra i dyt, emrtimi i hidrocentraleve t vendit ton. Paragra i tret, prdorimi i elektricitetit n familje. Pr t diskutuar njohurit do t prdoret skema e librit, harta, t dhna pr centralet n Shqipri (numrin e tyre, sa pr qind t nevojave plotsojn etj). Plotsohet tabela e koncepteve n etore. Pajisjet Magnetofoni Televizori Llamba Theksja e buks Grirsja e frutave Prdoret pr.. Kthen rrymn elektrike n Tinguj Figur dhe z Drit dhe nxehtsi Nxehtsi Lvizje rrotulluese
398
Reektimi: Plotsimi i kolons s tret t tabels Di, Dua t di, Msova. Di 1. Rryma elektrike prftohet nga centralet elektrike. 2. Gjeneratori prodhon rrym elektrike. 3. Rryma elektrike sht shum e rndsishme n jetn ton. 4. Metalet jan prcjells t rryms elektrike. 5. Rryma elektrike sht energji. Dua t di 1. Si vjen rryma deri n shtpit tona? 2. Ku vendosen telat elektrik? Pse? 3. A mund t punoj gjithka me rrym elektrike? 4. Meq rryma sht energji far pune kryen ajo? 5. Pse pajisjet n shtpi punojn me t njjtn rrym elektrike dhe bjn pun t ndryshme? 6. Pse disa her ne nuk kemi drita n shtpi? Msova 1. Rryma shprndahet me an t kabllove elektrik. 2. Ato vendosen nn tok ose n shtylla t larta, q t mos preken nga njerzit. 3. Nuk mund t punoj gjithka me rrym elektrike, por ajo prdoret shum. 4. Ajo prdoret pr pajisjet elektrike. 5. Pajisjet kan ndrtime t ndryshme. Ato kthejn rrymn elektrike n drit, tinguj, gur, nxehtsi dhe lvizje rrotulluese.
Lexohet kolona e fundit e tabels. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns dhe pyetja e fundit e tabels. Kjo pyetje mund t shrbej pr nj hulumtim, duke prdorur burime t ndryshme informacioni, si: televizioni, gazetat, interneti, librat e tjer shkollor, prindrit, gjyshrit, specialistt etj. Detyra mund t shtrihet n koh.
Msimi 3.12
Tema: Pruesit dhe izoluesit

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj kuptimin e fjals prues dhe izolues. 2. T dalloj prcjellsit nga izoluesit, nprmjet eksperimenteve me qarkun elektrik. 3. T tregoj 2-3 prdorime t materialeve pruese dhe izoluese. 4. T klasikoj lndt sipas vetis s prcjellshmris. Fjal ky: prues, izolues, prcjells i mir, prcjells i dobt. Mjetet: teksti i nxnsit, qark elektrik, mjete t elektricistit, tel bakri, alumini, hekuri, cop porcelani, cop xhami, karton, je kashte, vizore plastike, shkop druri.
Metodat msimore parashikim nga titulli dhe termat
Veprimtarit e nxnsve nxitje diskutimi ndrtimi i njohurive studimore diskutimi i ideve
Realizimi i kuptimit hulumtim, eksperimento- vzhgo-klasiko ruaje fjaln e fundit pr mua Reektimi
Zhvillimi i msimit Evokimi: Shkruhet titulli dhe disa fjal ky n tabel. Nxnsit do t parashikojn se pr far do t asim n msimin e ri. Veprimtaria kryhet me goj. Msuesi u jep mundsi shum nxnsve q t shprehin mendimet dhe ti argumentojn ato. pruesit dhe izoluesit materiale plastike metale prcjells rrezik elektricitet
399
Realizimi i kuptimit: Msuesi paraqet shkurt njohurit q do t marrin nxnsit n kt or msimi. Ato krahasohen me parashikimet q bn nxnsit. U drejtohen nxnsve dy pyetje: 1. do t thot prcjells dhe izolues? 2. Ku gjejn prdorim ato? Pr ti dhn prgjigje ktyre pyetjeve, nxnsit duhet t hulumtojn n tekst, dhe m pas, ti diskutojn mendimet n grup. N fund, shkruhen n tabel idet kryesore. Msuesi shton ose saktson njohurit e nxnsve. Paraqitet dhe skema. t fort (metalet, trupi i njeriut etj) prcjellse (prcjellin rrymn elektrike) lndt t dobt (lngjet, gazet etj) izoluese (qelqi, plastika, goma etj.) Eksperimente: Ndrtohet nj qark i thjesht elektrik, si n gur. Nxnsit vendosin me radh, n dy skajet e prcjellsit, sendet e treguara te rubrika Aktivizohu dhe prgjigju. Ato sende, q bjn llambn t ndrioj, jan prcjellse, t tjerat jan veuese. Pasi kryejn eksperimentet n ift, nxnsit i grupojn sendet n prcjells dhe veues. prcjells shkop i lagur, tel bakri, alumini dhe hekuri veues lapsi, je letre, gom, shkop druri, cop qelqi, cop porcelani, karton, vizore plastike, je kashte
Reektimi: Nxnsit punojn n grupe. Nj prej tyre, zgjedh nga teksti nj pjes, q i ka br prshtypje, dhe krkon nga antart e grupit t japin mendime rreth saj. Kto mendime shkruhen n skeda letre. Nxnsi q e zgjodhi pjesn shkruan komentin e tij n sked, por, ai e lexon i fundit at. N fund, przgjidhen nj ose dy grupe, q ta lexojn materialin me t gjith klasn. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 3.13
Tema: Prdorimi dhe rreziku

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T identikoj pes mnyra t prdorimit t elektricitetit. 2. T prshkruaj rrezikun nga prdorimi i pakujdesshm i energjis elektrike. 3. T prcaktoj katr rregulla pr mbrojtjen nga energjia elektrike. 4. T tregoj katr kshilla pr kursimin e energjis. 5. T argumentoj rndsin e kursimit t energjis elektrike. Fjal ky: energji elektrike, rrezik, mbrojtje, pakujdesi, kursim, konsum energjie. Mjetet: teksti i nxnsit, et formati, kuriozitet pr pajisjet elektro-shtpiake (nga interneti ose enciklopedia).
Metodat msimore imagjinat e drejtuar
Veprimtarit e nxnsve nxitje diskutimi t nxnit bashkpunues paraqitje grake
Realizimi i kuptimit vzhgo-diskuto, tabel turi i galeris Reektimi
400
Zhvillimi i msimit Evokimi: Udhzohen nxnsit q t mbyllin syt dhe t imagjinojn nj situat n familje kur ikin dritat. Imagjinata e tyre drejtohet nga msuesi, i cili lexon ngadal fjalit e mposhtme: sht mbrmje. Jeni duke par televizor. Vllai po mson, ndrsa mami gatuan darkn. N kt moment ikin dritat. Ju mrziteni, se nuk pat dot lmin. Vllai krkon ndriuesin, q t lexoj. Pas pak sht koha pr t ngrn, por darka nuk sht gati Nxnsit hapin syt dhe shkmbejn me njri-tjetrin emocionet q provuan. Realizimi i kuptimit: Nxnsit punojn n grupe pr t komentuar gurat e pjess s par t tekstit. Qllimi sht t tregojn rndsin q ka prdorimi i energjis elektrike n familje. Duhet t pranohet edhe ndonj ide ndryshe, si p.sh.: shtpia mund t pastrohet edhe me fshes t zakonshme, kshtu kursejm energjin. Nxnsve u shpjegohet rreziku nga elektriciteti. Vzhgohen me kujdes gurat dhe nxirret nga nj rregull pr secilin prej tyre. Bhet nj bised pr rndsin e kursimit t energjis. Nxnsit sjellin shembuj t kursimit nga familjet e tyre. Bhet dallimi midis prdorimit dhe kursimit t energjis. Plotsohet tabela bashk me nxnsit. Prdorimi i energjis elektrike 1. Makina larse lan rrobat. 2. Llamba na ndihmon t shikojm, lexojm etj. 3. Frigoriferi ftoh ushqimet. Kursimi i energjis elektrike 1. Mos e prdor makinn larse me pak rroba. 2. Llamba duhet kur kur nuk jemi n dhom. Duhet t prdoren llamba q harxhojn m pak. 3. Nuk duhet ln hapur dera e frigoriferit.
Lexohen kuriozitetet q kan sjell nxnsit pr pajisjet elektro-shtpiake. Reektimi: Nxnsit paraqesin n nj poster kshillat pr mbrojtjen nga elektriciteti. Punt e tyre vendosen n mur. Ata vlersojn njri-tjetrin. Vlersohen nxnsit me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
otor. Larja uk kishin m : 0, por, ato n suesin n vitin 190 tes pr m prdorur Material sh rrobave jan ne ara pr larje n SHBA. ndr. Makinat e p 910, ato u shitn dor nj cili , rreth vitit 1 4. N llim lluar me vitin 190 t. M von uke rrotu bhej d imin t ftoh e u shpik n bajtur ushq ar elektrik Fshesa e p ar pr ta m feri i p shpik frigori imit. 1911. M 1890, u rjen e ushq n SHBA, m dhe pr ngri her t par rdorej e rdorur pr frigoriferi p ar sht p i kondicionu Ajri
401
Msimi 3.14
Tema: Magnetet dhe elektromagnetet

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj ndrtimin e nj elektromagneti. 2. T ndrtoj nj elektromagnet t thjesht. 3. T krahasoj elektromagnetin me magnetin e prhershm. 4. T ilustroj me tre shembuj prdorimin e elektromotorve n pajisje t ndryshme. Fjal ky: magnet, elektromagnet, elektromotor, mbshtjells spiral. Mjetet: teksti i nxnsit, gozhd e madhe, bateri, prcjells i veshur, gjilpra me kok, motor i vogl elektrik (nga lodrat), materiale shtes pr motort.
Metodat msimore rendit-grupo-emrto
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori ndrtimi i shprehive studimore paraqitje grake e informacionit
Realizimi i kuptimit eksperimento-vzhgo-nxirr prfundimin diagrami i Venit, pyetje-prgjigje Reektimi
Zhvillimi i msimit Evokimi: Kujtohen nga klasa e tret njohurit pr magnetet. Nxnsit shkruajn n nj et sa m shum fjal rreth tyre. M pas, i grupojn sipas karakteristikave t prbashkta, duke i shkruar n skeda t veanta. Vendoset nga nj emrtim pr seciln sked. Shembull: trheq, shtyn, busull, dy pole, forma t ndryshme, shufr, rrethore, patkua, i fort, metal etj. forma: rrethore, shufr, patkua vetit: trheq, shtyn, merr drejtimin veri-jug
Realizimi i kuptimit: Shkruhen n tabel fjalt magnet dhe rrym elektrike. A ka lidhje midis ktyre fjalve? Le ta zbulojm s bashku. Eksperiment: Nxnsit ndrtojn n grupe nj elektromagnet t thjesht, si gura n libr. E provojn disa her, duke i lidhur skajet e prcjellsit te bateria dhe duke i larguar prej saj. Vzhgohet dukuria dhe mbahet shnim n ditarin trepjessh. Pasi mbaron eksperimenti, nxnsve u tregohet se ndrtimi q bn, quhet elektromagnet. Ai bazohet n prftimin e vetive magnetike nga rryma elektrike. Fjalt magnet dhe rrym elektrike kan lidhje me njra-tjetrn. Eksperimento 1. Dy skajet e prcjellsit i lidhim me polet e bateris. Afrojm gozhdn te gjilprat me kok. 2. Shkputim skajet e prcjellsit nga polet e bateris. Vzhgo 1. Gozhda do t trheq gjilprat. Nxirr prfundimin 1. Nga rryma elektrike prftohen veti magnetike.
2. Gozhda nuk i trheq m gjilprat. 2. Kur ndrpritet rryma elektrike, nuk ka m veti magnetike.
Hapet teksti. Shihen prdorimet e elektromagnetit te zilja dhe te mbledhja e mbeturinave metalike. Lexohen shpjegimet n libr. Kalohet tek elektromotort. Nxnsve u shpjegohet, se ata bazohen mbi parimin e kthimit t energjis elektrike n energji mekanike (lvizje). Jepen shembuj t prdorimit t elektromotorve n familje dhe industri.
402
Nxnsit lexojn materialet shtes, q kan sjell pr llojet e ndryshme t motorve. Reektimi: Punohen pyetjet e tekstit. Bhet dallimi midis magnetit t prhershm dhe elektromagnetit me diagramin e Venit.
magneti ka prher veti magnetike forma t ndryshme metal
t prbashktat trhiqen prdoren n pajisje elektrike
elektromagneti trheq vetm kur ka rrym ka fuqi t madhe metal dhe mbshtjells spiral
esin: s pr msu a vu ll, n g a Material shte r m o to ri m e sh t sh p ik u u prdor N fil lim vitin 1712. Ai Njukamen, n kll anglezi Tomas tin 1821, Maj M pas, n vi a etj. , u shpik n fabrika, tren ik. N vitin 1860 motorin elektr , benzin). Faradei shpiku dshme (naft djegie t bren motori me
Msimi 3.15
Tema: Prsritje
Objektivat: N fund t orve s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T identikoj burime t energjis n natyr. 2. T bj dallimin midis burimeve riprtritse dhe atyre t pariprtrishme. 3. T ilustroj shndrrimin e energjis nga nj form n nj tjetr. 4. T prshkruaj prftimin e energjis n nj central elektrik. 5. T prcaktoj katr elementet e nj qarku t thjesht elektrik. 6. T dalloj materialet prcjellse nga ato veuese. 7. T bj lidhjen midis rryms elektrike dhe magnetizmit. 8. T tregoj pes prdorime t elektromagneteve dhe elektromotorve. 9. T formuloj pes rregulla pr mbrojtjen nga prdorimi i elektricitetit. 10. T mbshtet veprimet pr kursimin e energjis. 11. T argumentoj rndsin e energjis elektrike n jetn ton. Mjetet: teksti i nxnsit. Metodat e prdorura: pun e pavarur, konkurs. Zhvillimi i msimit Hapi i par Prsritet me nxnsit do msim, duke lluar nga msimi 3.1., msuesi rikujton objektivat prkatse t do teme dhe prsrit konceptet, q kan lidhje me to. Hapi i dyt Nxnsit plotsojn n mnyr t pavarur faqen e par t prsritjes. Kjo mund t shrbej si kontroll njohurish, pra mund t korrigjohet nga msuesi.
403
Hapi i tret Zhvillohet konkurs midis grupeve n klas. Pyetjet e konkursit duhet ti bjn vet nxnsit, duke i prgatitur n shtpi. Kjo i ndihmon ata pr t kuptuar me logjik njohurit shkencore. Nse shihet e vshtir kjo mundsi (varet nga niveli i klass), kshillohet t bhen pyetjet e mposhtme. Pyetje me argumentim 1. Si e kupton fjaln energji? 2. jan burimet riprtritse? 3. Prshkruaj prftimin e energjis elektrike nga hidrocentrali (termocentrali, centrali diellor). 4. Trego pjest e nj qarku elektrik. 5. `jan pruesit dhe veuesit? 6. Thuaj tri prdorime t elektricitetit, por jo n familje. 7. Jepi shokut tri kshilla pr tu mbrojtur nga elektriciteti. 8. Pse duhet ta kursejm energjin elektrike? 9. Si mund t formohet nj elektromagnet? Prgjigje rrufe me po ose jo 1. Ne e marrim energjin nga ushqimi. 2. Dielli sht burimi kryesor i energjis. 3. Energjia nuk mund t transformohet. 4. Dy format kryesore t energjis jan: e ruajtur dhe e lvizjes. 5. Nafta sht burim riprtrits. 6. Fjala hidro ka lidhje me nxehtsin. 7. Gejzerat dalin nga brendsia e toks. 8. Gjeneratori prodhon energji elektrike. 9. Turbina ndodhet te do central elektrik. 10. N shtpit tona a ka qark elektrik? 11. Hidrocentralet ndotin mjedisin. 12. Hekuri sht prcjells. 13. Qelqi sht veues. 14. Elektromagneti punon me rrym elektrike. 15. T gjitha linjat elektrike jan n ajr. 16. Pjesn m t madhe t energjis e marrim nga hidrocentralet. 17. Ngarkesat me elektricitet t njjt trhiqen. 18. Energjia e ers sht burim riprtrits. Nxnsit mund ti drejtojn njri-tjetrit pyetje enigm. Vlersohen me not nxnsit q u aktivizuan gjat ksaj ore. Detyr shtpie: Jepet t lexojn faqen e dyt t prsritjes dhe t hartojn vet disa rregulla pr mbrojtjen nga energjia elektrike n formn e posterit.
404
Msimi 3.16
Tema: Drita
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj dy kushtet e nevojshme pr t realizuar t parit. 2. T identikoj pes burime t drits. 3. T klasikoj burimet e drits n natyrore dhe articiale. 4. T bj lidhjen midis burimit t drits dhe t nxehtsis. Fjal ky: drita, burim drite, burim articial dhe natyror. Mjetet: teksti i nxnsit, qiri, shkrepse, elektrik dore, ndriues me neon, foto t burimeve t drits, kuriozitete rreth drits.
Metodat msimore pyetjeprgjigje tabela INSERT pyetje prgjigje
Veprimtarit e nxnsve diskutimi i ideve t lexuarit ndrveprues diskutim i ideve
Zhvillimi i msimit Evokimi: Cili sht ndryshimi midis dits dhe nats? far na ndihmon pr t par natn? Sa shqisa ka njeriu? Cila prej tyre sht shqisa e t parit? A kan kafsht nj shqis t till? T imagjinojm sikur jemi n nj dhom t errt. Drita nuk ka dhe grilat jan mbyllur. A mund t shihni objektet n dhom? Pse? Mbyllni syt pr nj ast. A shihni gj? Realizimi i kuptimit: Hapet libri. Komentohen gurat e msimit. Msuesi i njeh nxnsit me objektivat e ors s msimit. Nxnsit do ti marrin njohurit e reja duke lexuar tekstin me vmendje dhe duke vendosur n do paragraf shenjat e mposhtme: kt informacion e dija + kt nuk e dija kt e dija ndryshe ? kt nuk e kuptoj
Nse msuesi e sheh t vshtir realizimin e ksaj teknike, me katr shenja, mund t prdor vetm dy prej tyre: (e dija) dhe + ( nuk e dija). Pasi mbarojn shnimet n tekst, hidhen njohurit n tabeln q kan br nxnsit n etore, sipas shenjave prkatse. Materiali diskutohet me nxnsit dhe sqarohen paqartsit. Provohet lidhja drit-nxehtsi. Ndizet nj shkrepse, nj qiri, elektriku i dors dhe ndriuesi me neon. Nxnsit afrojn dorn pran tyre dhe shohin se vetm ndriuesi me neon nuk sht i ngroht. Lexohen kuriozitetet dhe t dhna t tjera rreth drits. Shpejtsia e drits sht shpejtsia m e madhe n natyr, 300000 km/s. Reektimi: Lexohet rubrika Un zbulova se. Punohen pyetjet e tekstit. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
405
Msimi 3.17
Tema: Drita dhe trupat

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T dalloj trupat q ndriojn nga ata t ndriuar. 2. T demonstroj transmetimin e drits nga objekte me prbrje t ndryshme. 3. T klasikoj objektet n t tejdukshm, t prshkueshm dhe t paprshkueshm. 4. T hetoj formimin e hijes dhe mnyrn e ndryshimit t saj. Fjal ky: hije, trupa t ndriuar, trupa q ndriojn, trupa t tejdukshm, t prshkueshm dhe t paprshkueshm. Mjetet: teksti i nxnsit, etore diturie, burim drite (qiri, elektrik), sende prej materialesh t ndryshme, letr e dyllosur ose kalk, xham akulli.
Metodat msimore Loj shpjegim, eksperimente tabela shpjeguese
Veprimtarit e nxnsve nxitje diskutimi t nxnit bashkpunues nxitja pr t shkruar
Zhvillimi i msimit Evokimi: Nxnsit luajn duke krijuar hije n mur. Mund t bhet nj loj e vogl teatrale (nse jan porositur m par) ose t imitohen kafsh t ndryshme. A e dini fmij pse krijohen hijet? A sht i nevojshm burimi i drits? Sot, do t msojm se cili sht shkaku i vrtet i formimit t hijeve. Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe lexohet problemi. Msuesi paraqet n mnyr t strukturuar njohurit e reja: N natyr ka trupa t ndritshm, ata q lshojn dritn, si: Dielli, yjet dhe trupat e ndriuar. Ata q ndriojn kur marrin drit nga t tjert, Hna. Trupat q ndriohen, sillen n mnyra t ndryshme, kur u bie drita. N baz t ksaj vetie, trupat do ti klasikojm n: t tejdukshm, t prshkueshm dhe t paprshkueshm. Lexohen paragraft pr tri ndarjet e trupave dhe plotsohet n tabeln e zez. Trupa t tejdukshm Trupa t prshkueshm Lejojn dritn plotsisht t kaloj. Lejojn dritn pjesrisht t kaloj. Shihet gjithka pas tyre. Nuk shihen qart sendet pas tyre. Trupa t paprshkueshm Pengojn plotsisht kalimin e drits. Nuk shihet asgj pas tyre.
Nxnsit kryejn prova me dritn dhe objektet prej materialesh t ndryshme. Ata duhet t zbulojn lidhjen midis tyre, t bjn klasikimin e objekteve sipas tabels s msiprme. Kjo veprimtari kshillohet t kryhet n grup, n mnyr q nxnsit t diskutojn mendimet me njri-tjetrin. Formimi i hijeve. Nxnsit duhet t hetojn pr formimin e hijes dhe ndryshimin e saj. Provohen trupat me radh pr t par nse formojn hije. Ata trupa, q formojn hije, afrohen dhe largohen nga burimi i drits pr t par ndryshimin e madhsis s hijes. Pasi nxnsit mbarojn, ata ndihmohen nga msuesi q t nxjerrin konkluzionet.
406
Reektimi: Plotsohet nga do nxns tabela e mposhtme: Hijet Kur formohen? Cili sht shkaku? Si ndryshojn? N natyr Kur drita bie mbi trupa t paprshkueshm. Trupi nuk lejon dritn t kaloj, ajo prhapet n vij t drejt. Varet nga pozicioni i burimit t drits dhe nga largsia midis burimit dhe trupit. Hija e njeriut n mngjes dhe n mbrmje sht m e gjat se n mesdit.
Lexohen punt e disa nxnsve. Vlersohen nxnsit me not pr mnyrn se si zbuluan lidhjet midis dukurive dhe arsyetimet prkatse. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns, si dhe rubrika Aktivizohu dhe prgjigju. Shnim: Prhapja e drits n vij t drejt do t studiohet orn e ardhshme, megjithat, msuesi duhet tua shpjegoj nxnsve se kjo veti sht nj nga shkaqet e formimit t hijes.
Msimi 3.18
Tema: Si prhapet drita?

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T tregoj 2-3 veti t drits. 2. T provoj prhapjen e drits n vij t drejt. Fjal ky: veti valore, prhapje, lvizje drejtvizore. Mjetet: teksti i nxnsit, elektrik, karton t ar n mes.
Metodat msimore stuhi mendimi pesvargsh
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori nxitja pr t shkruar
eksperimento-vzhgo-nxirr prfundimin ndrtimi i shprehive studimore
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimi pr njohurit q kan marr nxnsit rreth drits. Shkruhen n tabel. vjen nga burimi shum e shpejt e ndritshme burim articial burim natyror drita nxehtsi energji dielli prshkon disa trupa krijon hije ngjyra t ndryshme Realizimi i kuptimit: Rruga q bn treni mbi shina sht e lakuar. Rruga, q bjm pr t ardhur n shkoll, ka drejtime t ndryshme. Po rruga q prshkon drita si sht? Sillen disa shembuj: a. I keni vn re dritat e projektorve n nj spektakl? Si jan ato? b. Mbyllim perdet ose grilat e klass, duke ln vetm nj t ar, n mnyr q t hyj nj tuf e vogl drite. Nxnsit shohin drejtimin e saj. Dy nxns kryejn nj prov t thjesht: njri prej tyre fshihet posht banks ose diku tjetr,
407
n mnyr q t mos duket. Shoku tjetr nuk e sheh, por kur i thrret, ai prgjigjet. Pra, zri arriti te veshi i tij, ndrsa drita nuk kaloi posht banks. Kta shembuj provojn se drita nuk prhapet n vij t drejt, por n drejtime t ndryshme. Lexohet materiali n tekst duke prcaktuar disa veti t drits. Eksperiment: Nxnsit provojn prhapjen e drits n vij t drejt, me an t kartonve me vrim dhe t burimit t rryms (elektrikut). Prova kryhet pr do dyshe nxnsish dhe m pas plotsohet tabela. Eksperimenti 1. Vendosim dy kartont n mnyr q t arat t jen n nj drejtim. I ndriojm ato me elektrik. 2. I vendosim kartont n drejtime t ndryshme. Vzhgimi 1. N mur shohim dritn e elektrikut. 2. Nuk shihet pika e ndriuar n mur. Prfundimi Drita prhapet n vij t drejt. Kartoni nuk e lejon dritn t kaloj.
Reektimi: Pesvargsh pr dritn. drita e ndritshme, e shpejt ndrion, prhapet, reektohet prhapet n mnyr drejtvizore energji Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 3.19
Tema: Prthyerja
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T provoj dukurit e prthyerjes, reektimit dhe prhapjes s drits. 2. T tregoj 2-3 prdorime t vetis s pasqyrimit. 3. T prshkruaj parimin e ndrtimit t thjerrave. 4. T identikoj katr mnyra t prdorimit t thjerrave. Fjal ky: prthyerje, pasqyrim, reektim, prhapje, difuzion, thjerr, lupa. Mjetet: teksti i nxnsit, got, uj, laps, pasqyr, elektrik, thjerra.
Metodat msimore pyetja sjell pyetjen tabela e koncepteve
Veprimtarit e nxnsve diskutim i ideve paraqitje grake e informacionit
eksperiment, lexim-prmbledhje n dyshe t nxnit bashkpunues
Zhvillimi i msimit Evokimi: Cili e ka shtpin larg shkolls? Sa minuta t duhen pr t ardhur n shkoll? E dini sa minuta i duhen drits pr t mbrritur nga Dielli n Tok? (8 minuta) Si shpjegohet q ne dim se Dielli sht shum larg nga Toka? A dini ndonj shpejtsi tjetr t madhe n natyr? (e zrit, e avionit etj.) Mendoni se drita prhapet me t njjtn shpejtsi n trupa t ndryshm? Pse mendoni kshtu?
408
Krahasojeni kt me veten tuaj kur jeni duke vrapuar n asfalt, pastaj kaloni mbi bar dhe n fund, mbi rr. A do t ndryshoj shpejtsia juaj? Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe lexohet problemi. Kryhen tri prova pr t provuar dukurit e prthyerjes, reektimit dhe t prhapjes. 1. Vendoset nj laps n nj got me pak uj. Shihet me kujdes drejtimi i lapsit. Ai duket si i thyer. 2. Krijohet errsir n klas. Drejtohet elektriku nga pasqyra q ndodhet mbi tavolin. N mur shihet njolla e ndriuar, q sht reektimi i elektrikut. 3. Kryhet prova e dyt, por n vend t pasqyrs vendoset nj libr. Ai i shprndan rrezet e drits, pra n mur nuk ka njoll t ndriuar. Lexohet msimi me teknikn Lexim, prmbledhje n dyshe. N do dyshe nxnsish, njri lexon paragran e par dhe bn prmbledhjen e tij. Nxnsi tjetr i bn pyetje atij q e lexoi. Pastaj kalon n diskutim me t gjith klasn. Kshtu veprohet dhe pr pjest e tjera. Nxnsit prdorin thjerrn pr t par objekte t ndryshme. Shpjegohet vetia mbi t ciln sht mbshtetur thjerra dhe jepen shembuj t prdorimit t saj. Reektimi: Nxnsit plotsojn tabelat: Dukuria Prthyerja Reektimi Prhapja far sht? Ndryshimi i drejtimit t rrezeve t drits. Kthimi i rrezeve t diellit n t njjtin drejtim. Kthimi i rrezeve t drits n drejtime t ndryshme. Shkaku Drita prhapet me shpejtsi t ndryshme n mjedise t ndryshme. Trupi i paprshkueshm dhe siprfaqja shum e lmuar. Trupi i paprshkueshm dhe siprfaqe e ashpr. Thjerrat Prbrja Trup i tejdukshm, xham i trash. Vetit Prthyen rrezet n mnyr t rregullt. Zmadhon objektet. Funksioni Pr lupa, mikroskop, teleskop, syze etj. Ku prdoret? Thjerrat Pasqyra pr makinat, dentistt, shtpit etj.
Kontrollohen plotsimet e tabelave. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
409
Msimi 3.20
Tema: Ngjyrat e drits

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T provoj zbrthimin e drits s bardh me an t nj prizmi. 2. T shkruaj t renditura ngjyrat e spektrit t drits s bardh. 3. T shpjegoj arsyen pse trupat duken me ngjyra t ndryshme. 4. T hetoj przierjen e ngjyrave duke u nisur nga tri ngjyrat baz. Fjal ky: spektr, shprbrje, prizm, ylber, prthithje, pasqyrim.
Mjetet: teksti i nxnsit, prizm, et letre, penela me ngjyra t ndryshme, elektrik dore, letra me ngjyr t kuqe, t gjelbr dhe blu. Fazat e strukturs Evokimi Realizimi i kuptimit Reektimi Metodat msimore shkrim i lir eksperiment, pyet srish pun e pavarur Veprimtarit e nxnsve nxitja e diskutimit t nxnit bashkpunues paraqitje me vizatim
Zhvillimi i msimit Evokimi: Udhzohen nxnsit q t shkruajn nj tekst imagjinar me titull Bota pa ngjyra. Lihen rreth 5-7 minuta dhe lexohen disa prej shkrimeve t tyre. Kjo do t shrbej si nxitje diskutimi, pr t gjetur arsyet se pse trupat i shohim me ngjyra t ndryshme. Lexohet problemi n libr. Realizimi i kuptimit: Nprmjet kujt i shohim objektet n natyr? (drits dhe syrit) Kur drita e diellit ose e llambave duket e bardh, pse trupat i shohim me ngjyra t ndryshme? Kryhet eksperimenti me prizmin pr zbrthimin e ngjyrs s bardh. Nxnsit vzhgojn rezultatin. Msuesi sqaron se kjo quhet shprbrje e drits. Pra, drita e bardh prbhet nga ngjyra t ndryshme, q quhen spektr i drits. Kt e ka zbuluar shkenctari Isak Njuton, n vitin 1666. A jeni n gjendje t shpjegoni pyetjen q bm n llim? Lihen nxnsit t shprehin `mendojn, por pr t saktsuar njohurit, duhet t lexojn pjesn e dyt t tekstit. N do dyshe nxnsish, njri lexon nj pjes t shkurtr me z, q ta dgjoj shoku. Kur mbaron s lexuari pjesn, nxnsi q dgjoi i bn pyetje shokut, i cili duhet ti jap prgjigje. Nse ai nuk sht dakord me prgjigjen, e diskutojn s bashku. Pr vazhdimin e pjess, nxnsit ndrrojn rolet. Pr t kontrolluar prvetsimin e njohurive, msuesi bn pyetjet: Pse bluza jote duket e verdh? far ngjyrash thith fustani yt i gjelbr? (T gjitha, prve t gjelbrs.) Pse n ver vishemi me rroba me ngjyra t elta? Po fustani i zi, cilat ngjyra thith? A ju kujtohet paneli diellor? Mund t shpjegoni tani prse bhet me ngjyr t zez? Pse shfaqet ylberi? Reektimi: Nxnsit kryejn eksperimentin 2 pr t provuar t kundrtn. Nga bashkimi i shtat ngjyrave a formohet e bardha? Punojn n mnyr t pavarur si te gura e tekstit. N fund ata shohin rezultatin. Komunikojn me njri-tjetrin pr t diskutuar rezultatin. Nxnsit duhet t prdorin karton
410
t trash, n mnyr q t arrihet rrotullimi me shum shpejtsi. Nxnsit vlersohen me not. Orn e dyt, nxnsit merren me przierjen e ngjyrave pr t krijuar ngjyra t tjera. Do t punohet n dy mnyra. 1. Przierja e ngjyrave t drits. Do t realizohet me elektrik dore, t mbshtjell me copa letre me ngjyrat baz: e kuqe, e gjelbr dhe blu. Drejtohen elektrikt nga muri, duke br kombinimet e ngjyrave. e kuqe + e gjelbr = e verdh e kuqe + e kaltr = e bardh e gjelbr + blu = e kaltr blu + e verdh = e bardh e kuqe + blu = e purpurt (roz) e gjelbr + e purpurt = e bardh 2. Przierja e ngjyrave me penela. Ngjyrat baz jan: e purpurt, e verdh dhe e kaltr. Kto mund t przihen dhe t merren ngjyra t tjera: e purpurt + e verdh = e kuqe e kaltr + e purpurt = blu e verdh + e kaltr = e gjelbr e purpurt + e kaltr + e verdh = e zez Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns, si dhe vizatimi i spektrit t drits s bardh.
Msimi 3.21
Tema: Prsritje
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj prhapjen e drits n natyr. 2. T krahasoj burimet natyrore t drits me ato articiale. 3. T shpjegoj formimin e hijes. 4. T tregoj prbrjen e drits s bardh. 5. T paraqes spektrin e drits me vizatim. 6. T prcaktoj 4-5 prdorime t vetis s reektimit dhe t prthyerjes s drits. 7. T argumentoj rndsin e drits n jetn ton. Mjetet: teksti i nxnsit, tabak letre, lapsa, ngjyra. Metodat e prdorura: kumbimi, pun e pavarur. Nxnsve u sht dhn detyr n shtpi pr t prsritur msimet e ksaj linje. Punohet me teknikn e kumbimit pr t kontrolluar njohurit e nxnsve n lidhje me linjn Drita. Ndahet klasa n grupe me nga gjasht nxns. do grup do ti prgjigjet gjasht krkesave, q ndodhen n faqet e kubit. Kto krkesa prfshijn t gjitha nivelet e t nxnit. Brenda grupit nxnsit ndajn detyrat duke marr nga nj krkes secili. N mes t tabakut shkruhet fjala DRITA, secili shkruan pyetjen e tij dhe prgjigjen n pjesn e vet. Pr arsye kohe, nxnsit punojn njkohsisht. Krkesat e shkruara n kub: 1. Prshkruaj prhapjen e drits n natyr. 2. Krahaso burimet natyrore t drits me ato articiale. 3. Shoqro: Lidh formimin e hijes me vetit e drits. 4. Analizo: Nga prbhet drita e bardh, si provohet dhe paraqite spektrin me vizatim. 5. Zbato: Prse prdoret vetia e reektimit dhe e prthyerjes s drits? 6. Argumento: Pse sht e domosdoshme drita? Pasi mbarojn punn, diskutohet do krkes me t gjitha grupet. Pun e pavarur. Nxnsit plotsojn tekstin. Kontrollohen punt e nxnsve.
411
Test nr. 3
1. Qarko alternativn e sakt: sht burim drite articiale: a. Hna 1. sht trup i ndriuar: a. Qiriri a. po a. trupa t prshkueshm 4. sht trup i tejdukshm: a. pasqyra 5. Nuk e lejon dritn t kaloj: a. trupi i njeriut 6. Drita prhapet n mnyr: a. drejtvizore 7. Hija formohet pas nj trupi: a. t paprshkueshm b. t tejdukshm a. prhapjes 9. Trupi q shohim n pasqyr sht: a. trupi i vrtet 10. Pasqyron m mir dritn: a. letra e aluminit e rrudhosur 11. Mikroskopi shrben pr t par objekte: a. shum t vegjl a. pasqyrs a. pikzat e ujit 14. Ngjyra e zez: a. i pasqyron t gjitha rrezet a. do ti thith t gjitha ngjyrat a. thjerr a. t kemi syt hapur b. i thith t gjitha rrezet c. pasqyron vetm ngjyrn e zez 15. N qoft se rrezet e diellit bien mbi nj top t kuq, ather ai: b. do t thith vetm t kuqen c. do t pasqyroj vetm t kuqen b. teleskop b. t ket drit c. mikroskop c. t kemi syt hapur dhe t ket drit 16. Trupi i tejdukshm, me dy faqe t prkulura q prthyen rrezet e drits n mnyr t rregullt, quhet: 17. Q t shohim nj trup duhet patjetr q: b. q ndodhen shum larg b. dritares b. dielli c. shum t mdhenj c. prizmit c. deti 12. Ne mund t shohim zbrthimin e drits me an t: 13. Kur formohet ylberi, shprbrja e drits kryhet nga: b. letra e aluminit c. pasqyra b. trupi i zmadhuar c. shmbllimi b. prthyerjes c. t prshkueshm c. reektimit 8. Kur drita kalon nga nj mjedis i tejdukshm n nj mjedis tjetr t tejdukshm ndodh dukuria e b. t lakuar c. t rregullt b. xhami i smeriluar c. qesja plastike b. letra kalk c. ajri b. Hna b. jo c. Xixllonja c. varet b. trupa t tejdukshm c. trupa t paprshkueshm 2. Trupat q lshojn drit, japin dhe nxehtsi. 3. Trupat q e lejojn dritn t kaloj, por nuk na lejojn t shohim qart objektet, quhen: b. Dielli c. Fishekzjarrt (1 pik pr do alternativ)
412
Kapitulli
IV
GJALLESAT DHE PROCESET E JETS

Msimi 4.1 Tema: Prshtatja pr t jetuar
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj me dy shembuj fjalt prshtatje dhe mbijetes. 2. T prshkruaj mnyrn e prshtatjes s kafshve n shkrettir. 3. T prcaktoj tri ndryshime zike te disa gjitar dhe shpend gjat stins s dimrit. Fjal ky: prshtatje, mbijetes, ndryshim, kafsh me gjak t nxeht. Mjetet: teksti i nxnsit, foto t kafshve t shkrettirs, t vendeve t ftohta, t dhna pr prshtatjen e kafshve n shkrettir dhe t kafshve n dimr. Fazat e strukturs Evokimi Realizimi i kuptimit Reektimi Metodat msimore parashikim nga termat prmbledhja pohim-mbshtetje pyetje-prgjigje, pesvargsh Veprimtarit e nxnsve nxitja e diskutimit ndrtimi i njohurive studimore nxitja pr t shkruar
Zhvillimi i msimit Evokimi: far bjn njerzit n dimr pr tu mbrojtur nga t ftohtt? Po kafsht, far bjn n dimr? Ju duhet t shkruani nj tekst ku t parashikoni se si prshtaten disa kafsh n dimr duke u ndihmuar edhe nga fjalt: gjitar shpend gzof shtresa dhjami pupla Gjat shkrimit t tekstit nuk ka rndsi renditja dhe shkrimi bukur i fjalive, por dhnia e ideve t qarta. Lexohen disa nga punt e nxnsve. N fund t ors prcaktohen idet e sakta. Realizimi i kuptimit: Hapet libri. Lexohet problemi dhe bhet nj rikujtim i njohurive nga klasa e tret pr grupet e kafshve. U shpjegohet fjala prshtatje duke sjell shembuj nga jeta. Nxnsit punojn me teknikn Prmbledhja pohim- mbshtetje. Msuesi shkruan dy pohime n tabel, nxnsit do ti mbshtetin duke sjell shembuj, argumentime etj. Pr kt do t prdorin materialin e tekstit, si dhe enciklopedit, libra t tjer, televizionin. Pohimi Disa kafsh mbijetojn n shkrettir, edhe pse mungon uji dhe temperaturat jan t larta. Mbshtetja Deveja ha dhe pi shum, dhe i ruan ato n gungn q ka n kurriz. Vetullat e deves jan t trasha pr t mbrojtur syt nga rra e shkrettirs. Kafsht e tjera e marrin ujin nga bimt q han. Disa kafsh, pr tu mbrojtur nga temperatura rrin n nntok etj. Pohimi Disa kafsh dhe shpend jetojn n vendin e tyre edhe n dimrin e vshtir. Mbshtetja N dimr gzo i gjitarve bhet m i dendur, ndrsa shpendve u shtohen puplat. Posht lkurs ata kan shtresa dhjami, q i mbrojn nga t ftohtt. Shpendt i shpupurisin puplat q t mbajn sa m shum ajr brenda tyre pr ti mbajtur ngroht etj.
413
Reektimi: Lexohet rubrika Un zbulova se. U jepet prgjigje pyetjeve t rubriks Aktivizohu dhe prgjigju, si dhe shkruhet nj pesvargsh pr deven dhe ariun polar. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns dhe nxnsit t paraqesin me vizatim prshtatjen e shpendve n dimr. Shnim: Gjat ksaj linje, nxnsit porositen q t sjellin foto t kafshve, dhe n fund, duhet t prgatitin nj album duke u mbshtetur n karakteristikat e veanta t tyre.
Msimi 4.2
Tema: far bjn kafsht n dimr?

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj dy karakteristika t sjelljes s kafshve pr t mbijetuar n stinn e dimrit. 2. T prshkruaj gjendjen pasive t disa kafshve gjat gjumit dimror. 3. T tregoj pes kafsh q migrojn gjat stins s dimrit. 4. T prshkruaj migrimin e shpendve n vendet e ngrohta. 5. T shpjegoj 2-3 arsye t migrimit t shpendve. Fjal ky: gjum letargjik, gjendje pasive, migrim, shpend shtegtar. Mjetet: teksti i nxnsit, foto t kafshve q bjn gjum dimror dhe t shpendve q migrojn, kuriozitete ose t dhna t tjera pr to.
Metodat msimore alfabeti i njpasnjshm pyetja sjell pyetjen plotsim tabele
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori t nxnit ndrveprues paraqitje grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Nxnsit shkruajn emra kafshsh pr do shkronj t alfabetit. Punohet n grupe me nga 4-5 vet. Msuesi duhet t ket prgatitur formatin e gatshm me shkronjat e alfabetit. Lexohen emrat e kafshve nga grupet e ndryshme. Msuesi przgjedh nga ato emrat e disa kafshve, q bjn gjum dimror dhe q migrojn. Pyeten nxnsit se far bjn n dimr kto kafsh. Realizimi i kuptimit: Msuesi tregon dy karakteristika t sjelljes s kafshve n dimr: gjumi letargjik dhe migrimi dhe shpjegon me pak fjal kuptimin e tyre. U drejtohen nxnsve dy pyetje me fjaln pse. 1. Pse bjn gjum letargjik disa kafsh? 2. Pse migrojn disa shpend? Pr tiu prgjigjur ktyre pyetjeve, nxnsit duhet t lexojn materialin n tekst dhe t prdorin edhe njohurit q kan. Gjat leximit, ata duhet t bjn pyetje rreth materialit, dhe ti japin prgjigje njri-tjetrit. Kjo i ndihmon pr tu thelluar n lexim dhe pr ti mbajtur mend m mir njohurit.
414
Pyetjet mund t jen t tilla: Pse han shum ushqim disa kafsh n pranver, ver e vjesht? far ndodh n trupin e tyre gjat gjumit letargjik? Si mbijetojn ato pa ngrn ushqim? Cilat kafsh bjn jet pasive n dimr? Si e gjejn rrugn shpendt shtegtar? Pse nuk largohen t gjith shpendt? far ndodh gjat udhtimit t gjat? Kur diskutohen pyetjet me klasn, nxnsit lexojn materiale nga enciklopedit apo burime t tjera, pr kafsht q bjn gjum dimror dhe shpendt shtegtar. Reektimi: Plotsohet n mnyr t pavarur tabela: lejlekt ngjalat qent peshqit kuajt Gjum letargjik Migrim Jet aktive n dimr Vlersohen nxnsit pr mnyrn e pyetjeve dhe prgjigjeve, si dhe pr plotsimin e tabels. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns. bretkosat krmijt balenat uritht dhelprat arinjt macet
Msimi 4.3
Tema: Si mbijetojn disa kafsh?

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj mjediset, n t cilat jetojn gjitart. 2. T prshkruaj mnyrn se si sht prshtatur lakuriqi i nats pr t jetuar. 3. T ilustroj me tre shembuj, prshtatjen e ngjyrs s kafshve me mjedisin ku jetojn. Fjal ky: gjitar, prshtatje, radar, ndryshim ngjyre. Mjetet: teksti i nxnsit, foto t kafshve q ndryshojn ngjyrn, kuriozitete.
Metodat msimore harta e koncepteve lapsat n mes vizatim, turi i galeris
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori t nxnit bashkveprues paraqitje grake
Zhvillimi i msimit Evokimi: Plotsohet harta e konceptit. gjak t nxeht kan qime shtyll kurrizore prodhojn qumsht ndrtimi trupor n tok n uj n ajr sipas ushqimit mishngrns gjithkangrns barngrns ku jetojn gjitart t egra sipas mnyrs s jetess t buta
415
Gjat leximit t harts s konceptit theksohet se gjitart jan prshtatur pr t jetuar n vende t ndryshme dhe stin t ndryshme. Realizimi i kuptimit: Hapet teksti dhe komentohen gurat. Msuesi u drejton nxnsve pyetjen: Si i prshtatet jetess lakuriqi i nats dhe kameleoni? Pr tiu prgjigjur pyetjes, nxnsit lexojn dhe diskutojn njohurit n grup me teknikn Lapsat n mes. do nxns lexon n heshtje pjesn e par. Secili nga antart e grupit duhet t thot nj mendim dhe t vendos lapsin n mes. Nuk mund t as prsri i njjti nxns, pa mbaruar t gjith. Msuesi shkon n do grup dhe duke marr nj laps n dor, krkon t dij far ka thn i zoti i lapsit pr pyetjen. Zgjerohen njohurit duke treguar nxnsit ose msuesja, disa prshtatje t tjera t kafshve. Nxnsit mund t kalojn dhe n diskutim t hapur. kafsht lepuri nuselala pelikani prshtatja zike ndryshon ngjyr ndryshon ngjyr kmbt dhe sqepin e gjat kafsht gjirafa hardhuca kanguri prshtatja zike qaf t gjat ngjyra sipas mjedisit bishti i gjat pr drejtpeshim
Reektimi: Vizatohet prshtatja e nj kafshe me mjedisin. P.sh., mund t vizatojn dy lepuj me ngjyra sipas mjedisit. Vendosen punt e nxnsve n mur dhe vlersojn njri-tjetrin. Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 4.4
Tema: Si jeton balena n uj?

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj karakteristikat kryesore t trupit t balens. 2. T prshkruaj mnyrn e ushqimit t balens. 3. T shpjegoj arsyen e migrimit t saj. 4. T prcaktoj 3-4 prshtatje t balens me mjedisin. 5. T krahasoj balenn me gjitart e tjer q jetojn n tok. Fjal ky: kafsh gjigante, gypa ltrues, mikrogjallesa, migrim, prshtatje. Mjetet: teksti i nxnsit, etore e dituris, et formati, t dhna ose kuriozitete pr balenat.
Metodat msimore analogjia e fakteve prmbledhje e strukturuar diagrami i Venit
Veprimtarit e nxnsve diskutimi i ideve ndrtimi i njohurive studimore paraqitje grake
Zhvillimi i msimit Evokimi: Nxnsit duhet t krahasojn dy mnyrat e prshtatjes pr t jetuar: t njerzve dhe t kafshve.
416
Msuesi i udhzon nxnsit t gjejn koncepte analoge pr ngjashmrit dhe ndryshimet midis tyre. Mund t punohet n mnyr individuale ose n grupe. Paraqiten disa shembuj, si m posht: Prshtatja pr t jetuar: Njerzit Kafsht
Ngjashmrit Njerzit kan temperatur t qndrueshme, ndrsa kafsht ndryshojn temperatur sipas llojit. Gjitart dhe shpendt kan gjak t nxeht, gjithashtu edhe njerzit. Njerzit vishen m trash, kafsht shtojn gzon dhe puplat. Disa kafsh ndryshojn ngjyrn sipas mjedisit, njerzit vishen sipas stinve dhe veprimtarive q kryejn.
Ndryshimet Disa jan pasive, njerzit jan aktiv gjith vitin. Temperaturn e trupit e kan t ndryshme. Disa migrojn, njerzit vazhdojn veprimtarin n vendin q jan. Kafsht shkrijn shtresat e dhjamit, njerzit shtojn ushqimet me yndyr.
Realizimi i kuptimit: Cila sht kafsha m e madhe n tok? Po n det? Msuesi shkruan prkrah njra tjetrs fjalt: balen gaforre e vogl Nxnsit komentojn fjalt duke br lidhjen midis tyre. Udhzohen nxnsit q t lexojn pjesn n mnyr individuale dhe t mbajn shnime n mnyr t strukturuar. Msuesi i jep skemn. N fund do t diskutohen shnimet me msuesin, duke br shtimin ose saktsimin e njohurive. Sqarimet pr paqartsit mund t bhen edhe gjat kohs q nxnsit lexojn tekstin. balena trupi ushqimi Theksohen prshtatjet e balens me jetn e ujit. Lexohen kuriozitetet pr balenn. Reektimi: Lexohet rubrika Un zbulova se, dhe u jepet prgjigje pyetjeve t tekstit. Krahasohet me diagramin e Venit balena me gjitart e Toks. migrimi
gjitart e Toks ecin, vrapojn 4 gjymtyr qime dhmb
t prbashktat shtyll kurrizore ushqejn t vegjlit me qumsht migrojn marrin frym me mushkri
balena forma si peshk pend notuese goj e madhe gypa ltrues
Nxnsit vlersohen me not. Detyr shtpie: Jepet t vizatojn ose t ndrtojn trupin e balens me materiale t ndryshme.
417
Msimi 4.5
Tema: Ndryshimet gjat rritjes

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T thot emrat e pes kafshve q lindin nga veza. 2. T prshkruaj ciklin e zhvillimit t nj shpendi gjat rritjes. 3. T shpjegoj emrtimin zhvillim pa ndryshime. 4. T dalloj ndryshimin gjat zhvillimit t zogut t shqiponjs me at t puls. 5. T paraqit me vizatim ose me materiale t ndryshme, zhvillimin e zogut t puls. Fjal ky: zhvillim, cikl jete, vez, lvore. Mjetet: teksti i nxnsit, t dhna pr shumimin e shpendve, et vizatimi, lvozhga vezsh, plastelin, je pambuku, maj lapsi e verdh.
Metodat msimore imagjinat e drejtuar pyetje-prgjigje, analogjia e koncepteve vizatim, ndrtim
Veprimtarit e nxnsve nxitje diskutimi t nxnit ndrveprues paraqitje grake (materiale)
Zhvillimi i msimit Evokimi: Prdoret nj ushtrim i imagjinats s drejtuar, prpara se nxnsit t njihen me zhvillimin pa ndryshime t disa kafshve. Udhzohen nxnsit q t prdorin sa m shum shqisa gjat imagjinats s tyre. Mbyllni syt. Mendoni se jeni n majn e nj shkmbi. Shikoni folen me disa vez. Shqiponja ka shkuar pr ushqim, por kujdes se do kthehet shpejt. Tani mblidhuni, bhuni t vegjl dhe futuni n vez. Aty qenka nj zog i vogl pa pupla. Largoni pak kokn, se po ukit lvoren me sqep. Ja ku doli nga veza. Dilni dhe ju tani. Largohuni nga foleja, se po vjen shqiponja. Ajo po afron ushqimin te sqepi zogut. Ai e ndjen nga era, sepse ende nuk shikon dot. Fluturoni te nj shkmb tjetr. Ndaloni te zogjt e nj shqiponje tjetr. Ata jan me pupla. Njri prej tyre sapo uturoi. Hipni dhe ju n kraht e tij. Mos u trembni, se zogjt tani din t uturojn shum mir. Tani hapini syt. Nxnsit i prcjellin njri-tjetrit emocionet q prjetuan gjat imagjinats. Prpiqen t shkputin nga fjalt e tekstit q dgjuan, faktet q mendojn se jan t vrteta. Ndihmohen nga msuesi pr ti przgjedhur. Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe lihen nxnsit pr disa minuta t vzhgojn gurat. Ata duhet t bjn pyetje n baz t tyre. Nxiten q t bjn pyetje, t cilat realizojn objektivat e ors. Ato mund t ken kt form: - Cilat kafsh shumohen me vez? - A varet madhsia e vezs nga madhsia e kafshs? - Sa dit rri zogu n vez? - Si del zogu nga veza? - A ngjajn zogjt e vegjl me zogjt e rritur? - Kush kujdeset pr ta? - Pse nuk dalin zogj nga vezt q blejm n dyqan? - do t thot zhvillim pa ndryshime?
418
Prgjigjet e tyre nxnsit i japin duke prdorur tekstin dhe materialet e tjera shtes. Krahasohet zhvillimi i shqiponjs me t puls, duke br analogjin e koncepteve.
Ngjashmrit T dyja shumohen me vez. T vegjlit ngjajn me t rriturit, pra kemi zhvillim pa ndryshime.
Ndryshimet Zogjt e puls lindin me pupla, ndrsa t shqiponjs pa to. Zogjt e shqiponjs lindin t verbr, ndrsa t puls jo. Shqiponja kujdeset pr t vegjlit, ndrsa zogjt e puls ushqehen vet.
Reektimi: Paraqitet me vizatim ose materiale t ndryshme zhvillimi i zogut t puls. Nxnsit vlersojn punn e njri-tjetrit. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns, si dhe rubrika Aktivizohu dhe prgjigju.
Msimi 4.6
Tema: Zhvillim me ndryshime

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj ndryshimet zike dhe t sjelljes s bretkoss nga larv n bretkos t rritur. 2. T shpjegoj emrtimin zhvillim me ndryshime. 3. T krahasoj zhvillimin e bretkoss me at t zogut t puls. Fjal ky: vez, larv, zhvillim me ndryshime, metamorfoz, bretkos e rritur. Mjetet: teksti i nxnsit, etore, et vizatimi, ngjyra, kuriozitete rreth bretkosave, foto me bretkosa.
Metodat msimore stuhi mendimi zinxhiri i shkaqeve, diagrami i Venit vizatim, turi i galeris
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori ndrtimi i njohurive studimore paraqitje grake
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimi pr bretkosn: ka shtyll kurrizore amb krcen ka katr kmb jeton n uj noton jeton n tok e gjelbr sy t dal shumohet me vez bretkosa
Realizimi i kuptimit: Te njerzit foshnja ngjan me t rriturit. Po te gjitart e tjer, a ndodh e njjta gj? Kujtoni kotelet, klysht, viat, gicat etj. A ngjajn t vegjlit me t rriturit?
419
Po te shpendt, si jan zogjt e vegjl q dalin nga veza? T shohim si zhvillohet nj bretkos e re. Hapet libri dhe shihen me vmendje gurat. Lihen nxnsit q t hamendsojn radhn e zhvillimit t bretkoss. M pas, msuesja u shpjegon ciklin e zhvillimit t bretkoss nga veza n bretkos t rritur. Nxnsit shoqrojn fjalt e msueses me gurat prkatse dhe vendosin numrat sipas fazave t rritjes. U theksohet se ky quhet zhvillim me ndryshime ose si quhet ndryshe metamorfoz. Paraqitet n tabel zinxhiri i shkaqeve: bretkosa lshon vezt n uj prej tyre dalin larvat dalin kmbt e pasme zhvillohen mushkrit dalin kmbt e prparme
i humbet bishti
merr ngjyr t gjelbr
brektosa e rritur del n tok
Mund t lexohen kuriozitete ose t dhna shtes, si p.sh.: larva quhet ndryshe fulterz ose arap. Ndryshimet ndodhin pr afro tre muaj, n llim merr frym me verza si peshqit etj. Nxnsit krahasojn me diagramin e Venit zhvillimin e bretkoss me at t zogut t puls.
bretkosa nga veza del larva larva ngjan me peshkun ka metamorfoz
t prbashktat shumohen me vez t vegjlit ushqehen vet
zogu i puls nga veza del zogu zogu ngjan me puln nuk ka metamorfoz
Reektimi: Nxnsit paraqesin me vizatim ciklin e zhvillimit t bretkoss, duke u mbshtetur n ndryshimet zike: vezt, larva, bretkosa me kmbt e pasme, bretkosa me kmbt e prparme, bretkosa e rritur Vendosen punt n mur dhe nxnsit shohin dhe vlersojn punt e njri-tjetrit. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 4.7
Tema: Zhvillimi i insekteve (kandrrave)

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj 4-5 gjallesa, q psojn metamorfoz n ciklin e zhvillimit t tyre. 2. T prshkruaj ciklin e zhvillimit t blets dhe t uturs gjat rritjes. 3. T krahasoj ciklin e zhvillimit t blets me at t uturs dhe t uturs me at t zogut t puls. Fjal ky: metamorfoz, vez, larv, pup, nimf. Mjetet: teksti i nxnsit, etore, et A4, foto bletsh dhe uturash, kuriozitete pr jetn e bletve dhe uturave.
420
Metodat msimore gushkuqi rrethor lexim dhe pyetje, zinxhiri i shkaqeve diagrami i Venit
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori t nxnit bashkpunues paraqitje grake
Zhvillimi i msimit Evokimi: Nxnsit punojn n grupe, me nga pes nxns. Secili prej tyre shkruan nga nj fjali pr insektet n t njjtn et, duke e qarkulluar n grup at. Nxnsit duhet t jen t vmendshm, q t mos prsritin mendimet e njri-tjetrit. Mund t prdoren lapsa me ngjyra t ndryshme. Realizimi i kuptimit: Hapet teksti dhe lexohet problemi. Nxnsit marrin njohurit e reja duke punuar n dyshe. Nj nxns lexon me z pjesn e par, t dy s bashku vendosin cilat jan termat kryesore duke i shkruar ato anash tekstit. Nxnsi i dyt i bn pyetje duke prdorur kto terma, t dy s bashku paraqesin me skem zhvillimin e uturs. N kt mnyr veprohet edhe pr zhvillimin e uturs, vetm se nxnsit ndrrojn rolet. Pasi prvetsojn njohurit n dyshe, diskutohen me klasn. Msuesi shton t dhna pr to. Lexohen dhe kuriozitete pr zhvillimin e uturs dhe t blets. Paraqitet me skem n tabel zhvillimi i dy insekteve. Gjat shpjegimit shoqrohen fjalt me gurat prkatse. vez larv pup blet
Reektimi: Krahasohen zhvillimi i ciklit t jets s uturs me bletn. Nxnsit punojn t pavarur n etore.
utura larva ushqehet vet t prbashktat larva lviz n natyr kan vez, larv, pup vezt lshohen n pem ndryshimet ndodhin n pup vezt i bn mbretresha metamorfoz e plot cikli zgjat shum (disa muaj)
bleta larvat ushqehen nga blett larvat rrin n dhomza vezt lshohen n hoje vezt i bjn uturat femra cikli zgjat pak (disa jav)
N kt mnyr tregohet dhe ndryshimi i ciklit t jets s uturs me zogun e puls. Vlersohen nxnsit me not pr punn n grup dhe paraqitjen sakt t ndryshimeve me skem. Detyr shtpie: Jepet ushtrimi 1 dhe 2 te Fletorja e puns, dhe paraqitja me vizatim ose me materiale t ndryshme e zhvillimit t uturs dhe blets.
421
Msimi 4.8
Tema: Vizit n nj vend ku rriten blett

Objektivat: N fund t ekskursionit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj vendet e vendosjes s zgjojeve t blets. 2. T dallojn bletn puntore nga mashkulli. 3. T prshkruaj ciklin e zhvillimit t blets. 4. T dalloj vezt, larvat dhe pupat. 5. T tregoj disa rregulla t rritjes s bletve. Fjal ky: zgjua, hoje, bletar, thumb, pup, larv, vez, blet puntore, blet mashkull, mjalt. Forma e organizimit: ekskursion. Vendi i zhvillimit: vendi m i afrt ku rriten blett n zonn tuaj. Zhvillimi i ekskursionit: Prpara se t lloj ekskursioni njihen nxnsit me disa t dhna paraprake rreth tyre. Blett jetojn n shtpiza t vogla t quajtura zgjua (koshere). Zgjoi ka brenda pitet e dyllit me vrima t vogla ose hojet. Blett jetojn n koloni, t prbra nga dhjetra mij individ. Nj koloni ka vetm nj mbretresh pr 30000 - 70000 blet puntore dhe disa dhjetra meshkuj. Mbretresha pjell rreth 1500 vez n dit. Ajo vret larvat q japin mbretresha t tjera. Blett puntore kujdesen pr pastrimin e hojzave dhe pr larvat. Jeta e tyre nuk zgjat m shum se 45 dit. Blett puntore grumbullojn pjalmin dhe nektarin, duke prodhuar mjaltin. Pr t prodhuar nj kg mjalt, nj blete i duhen 200 dit, duke grumbulluar nektar n 800 mij lule. Blett meshkuj vriten nga blett puntore, sepse jan t paaft t vetushqehen. Ato nuk kan thumb si blett puntore. Zhvillohet ekskursioni sipas shpjegimeve t dhna n tekst. Pjes e ekskursionit mund t jen lojrat zbavitse, pikniku etj.
422
Msimi 4.9
Tema: T ushqyerit e kafshve

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj tre faktor q ndikojn n mnyrn e t ushqyerit t kafshve. 2. T prshkruaj mnyrn e sigurimit t ushqimit t kafshve mishngrnse. 3. T tregoj mnyrn e t ushqyerit t pes kafshve. 4. T shpjegoj arsyen e grumbullimit t ushqimit nga disa kafsh. Fjal ky: ushqim, strategji, grumbullim, preja, vrasja, kapja, mbijetes. Mjetet: teksti i nxnsit, foto t kafshve me ushqimet e tyre, ushqim q prdorin pr kafsht shtpiake, kafsh lodra, kuriozitete etj.
Metodat msimore dramatizim pjese krahaso-argumento-prano shkrim i lir
Veprimtarit e nxnsve nxitje diskutimi t nxnit bashkpunues nxitja pr t shkruar
Zhvillimi i msimit Evokimi: Msuesja ka porositur q disa nxns pr t msuar pjesn Gjinkalla dhe milingona. Bhet interpretimi me role i pjess. M tepr rndsi duhet ti kushtohet fjalve, q kan lidhje me ushqimin e ktyre insekteve, sesa moralit t fabuls. Pr kt arsye, msuesi/ja mund t shtoj dika m tepr. Pas interpretimit nxitet diskutimi. far jan gjinkalla dhe milingona? Me far ushqehen ato? Pse grumbullon ushqim milingona? A dini ndonj kafsh tjetr q vepron kshtu? Realizimi i kuptimit: Nxnsit hapin librin dhe njihen me problemin. Nga varet mnyra e ushqimit t kafshve: 1. nga tipi i ushqimit 2. nga mjedisi ku jetojn 3. nga ndryshimet zike t kafshve Pr t provuar vrtetsin e ktyre, nxnsit diskutojn mendimet n grup. Prdorin mnyrn e krahasimit t disa kafshve. Ka shum rndsi q secili t thot mendimin e tij. Msuesi u sugjeron nxnsve ku duhet t mbshteten dhe i ndihmon pr t argumentuar faktet. Mendoni se mnyra e ushqimit varet nga tipi i ushqimit? Krahasoni disa kafsh q ushqehen me lloje t ndryshme ushqimi, p.sh. ujku, ketri dhe lopa. Cili e ka m t vshtir? Pse? far duhet t bj ujku pr t kapur nj ketr? A e ka t vshtir lopa pr t gjetur bar? A ka ushqim pr ketrin gjat gjith vitit? far bn ai? Mendoni se mnyra e ushqimit varet nga mjedisi ku jetojn kafsht? Krahasoni katr kafsh, q jetojn n mjedise t ndryshme, p.sh., si: qukapiku, ariu polar, balena. Cila prej ktyre migron pr shkak t ushqimit? Si sht e prshtatur goja e balens? Pse? Ku qndron qukapiku? lidhje ka me pemt? Me far ushqehet ariu polar? A ka ushqim gjith vitin n pole?
423
Mendoni se mnyra e ushqimit varet nga ndryshimet zike? Krahasoni mnyrn e ushqimit t milingons, luanit dhe pelikanit. Cili ha m shum ushqim? A mund t ushqehet pelikani me thrrime? far e ndihmon at t ushqehet me peshq? Pr far e ndihmon luanin forca zike? Lexohet n libr se si ushqehet ketri dhe ujku. Renditen veprimet q bn nj grabitqar pr tu ushqyer: e krkon, e gjen, prdor strategji pr ta kapur, e mbyt, e shqyen ose copton, e glltit. Si veprojn kafsht n dimr pr tu ushqyer? 1. Bjn gjum dimror 2. Migrojn 3. Grumbullojn ushqim Jepen arsyet e grumbullimit t ushqimit, si dhe dy tri shembuj kafshsh t tilla. Reektimi: Vendosen n tavolin mjetet q kan afruar kafsht afr ushqimit t tyre. Nxnsit prshkruajn n etore mnyrn e t ushqyerit t pes kafshve. Lexohen disa prshkrime nga nxnsit. Vlersohen nxnsit me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 4.10
Tema: far han kafsht?

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj llojin e ushqimit t kafshve mishngrnse, barngrnse dhe gjithkangrnse. 2. T prshkruaj veorit e sqepit t shpendve bimngrns. 3. T ilustroj me 2-3 shembuj prshtatjen e sqepit t shpendve me llojin e ushqimit. 4. T klasikoj t paktn dhjet kafsh sipas llojit t ushqimit. Fjal ky: kafsh mishngrnse; barngrnse; gjithkangrnse, sqep, shpend farngrns dhe nektarngrns. Mjetet: teksti i nxnsit, et A4, foto shpendsh me sqep t ndryshm, shpend n kafaz, ushqime t shpendve (fara).
Metodat msimore harta e konceptit prmbledhja, pohim-mbshtetje pyetje-prgjigje, grupo-emrto
Veprimtarit e nxnsve paraqitje grake e informacionit t lexuarit ndrveprues diskutimi i ideve, paraqitje grake
Zhvillimi i msimit Evokimi: Nxnsit kan msuar n klas t tret klasikimin e kafshve, sipas llojit t ushqimit. Prsriten njohurit e marra. Paraqiten me organizues grak n formn e rrathve. Paraqitja sht si m posht:
gjithkangrnse mishngrnse barngrnse kafsht
ar
iu
kro
delja
kod ili
lopa luani derri
gjira
fa
ujku
dh
elp
ra
424
Realizimi i kuptimit: Nxnsit vzhgojn me kujdes mnyrn si i ha farat shpendi q kan sjell n klas. M pas, diskutojn rreth fotove t shpendve bimngrns, duke u prqendruar n format e sqepit t tyre. Msuesi shkruan nj pohim t sakt dhe nxnsit duhet ta argumentojn at duke prdorur materialin n tekst, fotot, njohuri nga enciklopedit apo burime t tjera. Pohimi Sqepi i shpendve bimngrns i sht prshtatur llojit t ushqimit. Mbshtetja Sqepi u shrben shpendve pr t kapur ushqimin. Shpendt nuk e kan t njjt formn e sqepit. Kanarinat, harabelat e kan sqepin t shkurtr dhe t fort. Ai u shrben pr t ar farat e forta t bimve. Kolibri e ka sqepin t gjat e t holl pr t marr nektarin brenda lules. Papagalli ka sqep t fort dhe t kthyer. Atij i shrben pr t ar lvozhgn e frutave dhe pr tu mbajtur n degt e pemve.
Vizatohen tri forma t ndryshme t sqepit t shpendve. Reektimi: Lexohet rubrika Aktivizohu dhe prgjigju. Punohen pyetjet e tekstit. N tabel jepen rreth 15 emra kafshsh. Nxnsit duhet ti klasikojn sipas ushqimit n disa grupe. zebra, gjarpri, balena, breshka, karkaleci, miu, shqiponja, pula, leopardi, elefanti, deveja, pelikani, qeni, bleta, kameleoni, dreri. Kontrollohen grupimet q kan br nxnsit. Vlersohen nxnsit me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns dhe ndrtimi i mjetit t paraqitur te rubrika Msojm s bashku.
Msimi 4.11
Tema: Shpendt grabitqar

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prcaktoj 3-4 aftsi t shpendve grabitqar pr gjuajtjen e gjahut. 2. T prshkruaj karakteristikat e shpendve insektengrns, kufomngrns dhe t shpendve t ujit. 3. T emrtoj nj shpend pr do grupim. 4. T prshkruaj mnyrn si e kap nj shpend grabitqar gjahun e vet. Fjal ky: aftsi, kthetra, gjah, shpend grabitqar, insektengrns, kufomngrns. Mjetet: teksti i nxnsit, foto t shpendve t ndryshm, kuriozitete pr to.
Metodat msimore stuhi mendimi grupe ekspertsh shkrim i lir
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori t nxnit bashkpunues nxitja pr t shkruar
425
Zhvillimi i msimit Evokimi: Stuhi mendimi pr shpendt. Shkruhet n tabel fjala SHPEND, nxnsit shkruajn sa m shum fjal q kan lidhje me t. han fara, insekte uturojn krah pupla shpend bjn vez kan sqep migrojn n tok, n ajr rruazor Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe komentohen gurat. Lexohet problemi n tekst. Njohurit e reja nxnsit do ti marrin me t nxnit me kmbime (grupe ekspertsh). Ndahet klasa n grupe me nga katr nxns. Secili prej tyre numron nga 1 n 4. Numrat 1, do studiojn shpendt grabitqar; numrat 2, shpendt insektengrns; numrat 3, shpendt e ujit; numrat 4, shpendt kufomngrns. Grupohen numrat 1 s bashku, numrat 2 bashk, e kshtu me radh. Nxnsit studiojn pjesn n tekst, duke bashkpunuar me grupin. Secili prej tyre duhet ta prvetsoj mir materialin. Nxnsit rikthehen n vendet e para. do nxns thot pjesn e tij, duke ia msuar antarve t tjer t grupit. Msuesi pyet pr karakteristikat e do grupi shpendsh. Gjat ktij msimi theksohen aftsit q kan shpendt grabitqar pr kapjen e gjahut: shikim t mpreht, sqep t lakuar dhe t fort, kthetra t fuqishme, uturim i shpejt. Lexohen kuriozitete pr disa lloje shpendsh. Reektimi: Lexohet rubrika Aktivizohu dhe prgjigju. U jepen prgjigje pyetjeve t tekstit. Nxnsit prshkruajn n etore mnyrn se si e kap gjahun (peshkun ose lepurin) shqiponja. Lexohen disa shkrime t tyre. Vlersohen nxnsit me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns, ushtrimi 1dhe 2.
Msimi 4.12
Tema: Gjitart bimngrns

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T tregoj 8-10 emra gjitarsh barngrns. 2. T prcaktoj veorit e prshtatjes s tyre pr t mbijetuar. 3. T prshkruaj procesin e t ushqyerit te kafsht riprtypse. 4. T shpjegoj veorit e dhmbve te gjitart barngrns. Fjal ky: gjitar barngrns, sistem trets, riprtypje, dhmb prers, dhmball, glltitje, bluarje, plnds. Mjetet: teksti i nxnsit, foto t kafshve barngrnse, kuriozitete pr to, et A4, skeda t vogla letre.
Metodat msimore pyetjeprgjigje prmbledhje e strukturuar zinxhiri i shkaqeve
Veprimtarit e nxnsve diskutim i ideve t lexuarit ndrveprues paraqitje grake
426
Zhvillimi i msimit Evokimi: Zhvillohet nj bised me nxnsit. far ushqimi u plqen m shum, bimor apo shtazor? Si quhen njerzit q ushqehen vetm me ushqime bimore? Si i han njerzit ushqimet bimore, t freskta apo t prpunuara? Po kafsht q ushqehen me bim, si quhen? Cila sht kafsha m e madhe n tok? Me far ushqehet ajo? A dini kafsh t tjera q ushqehen me bar? Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe lexohet problemi n tekst. Komentohen gurat. Udhzohen nxnsit t lexojn tekstin dhe t mbajn shnime pr disa pika kryesore. Pasi nxnsit kan mbaruar leximin dhe shnimet, diskutohen dhe saktsohen ato me msuesin. veorit zike kan brir, jan vrapuese sistem trets t madh dhmb prbrs dhmball prtypse prbrja t egra, t buta madhsi t ndryshme riprtypse ose jo lopa, kali, elefanti, dreri etj.
gjitart bimngrns
ushqimi han shum ushqim n sasi dhe koh han bar, fruta, gjethe, krcell, rrnj disa jan riprtypse Paraqitet me skem riprtypja e ushqimit te disa kafsh. Shkruhen emrat e disa prej tyre, si: lopa, delja, dhia, gjirafa (kafsht dythundrake). lopa e kap barin me gjuh e pret me dhmb e glltit pa e bluar ushqimi grumbullohet n plnds
kthehet prsri n plnds
ushqimi prtypet me dhmballt
rikthehet n goj
Reektimi: Plotsohet tabela me analizn e tipareve semantike. Msuesi mund tua shkruaj n tabel dhe nxnsit ta kopjojn n etore, ose t prgatit nga nj kopje pr secilin.
Kafsht Bimngrnse Mishngrnse Gjithkangrnse jo Han mish Han fara Han bar Han nektar Jan riprtypse Prdorin strategji Kan brir Kan kthetra Jan grabitqare jo po po
Kontrollohet saktsia e plotsimit t tabels. Vlersohen nxnsit me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
427
Msimi 4.13
Tema: Gjitart gjithkangrns dhe grabitqar

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj mnyrn e t ushqyerit t gjitarve gjithkangrns. 2. T prcaktoj veorit dalluese t gjitarve grabitqar pr tu ushqyer 3. T rendit veprimet q kryen grabitqari pr t kapur pren e tij. 4. T tregoj nga pes emra gjitarsh gjithkangrns dhe gjitarsh grabitqar. Fjal ky: gjitar gjithkangrns, grabitqar, gjahu, thonj, kthetra, dhmb qeni, aftsi. Mjetet: teksti i nxnsit, etore e dituris, foto kafshsh gjithkangrnse dhe grabitqare, t dhna t tjera pr to nga revista, enciklopedi etj.
Metodat msimore Di, Dua t di, Msova (kolonat I-II) Di, Dua t di, Msova (kolona III) organizuesi grak i analogjis
Veprimtarit e nxnsve diskutim i ideve t lexuarit ndrveprues paraqitje grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Msuesi u bn nxnsve disa pyetje. A keni par n televizor nj luan q sulet pr t kapur nj gazel? (ose shembull tjetr) far u trheq m shum n kt rast? A prfundon gjithmon n gojn e grabitqarit gjahu? Pse? A ju kujtohet nga msimi i kaluar, far aftsish kan gjitart bimngrns pr tu mbrojtur nga grabitqari? Shkruhet n tabel titulli i msimit. Udhzohen nxnsit q t plotsojn kolonn e par t tabels Di, Dua t di, Msova, me njohurit q kan pr gjitart gjithkangrns dhe grabitqar, ndrsa n kolonn e dyt t shkruajn far duan t din m tepr rreth tyre. Msuesi shkruan n tabel pyetjet e nxnsve. Ato mund t jen t shumllojshme, por msuesi przgjedh ato q kan lidhje me objektivat e ors s msimit. Disa prej tyre mund t jepen detyr n shtpi. Realizimi i kuptimit: Hapet teksti dhe shihen gurat. Nxnsit prgatiten pr tu dhn prgjigje pyetjeve t kolons s dyt. Pr kt qllim prdorin tekstin, fotot, materiale nga enciklopedit e kafshve etj. I diskutojn prgjigjet n grup dhe m von me t gjith klasn. Msuesi ndihmon n dhnien e prgjigjeve t sakta. Nj shembull i tabels s plotsuar mund t jet ky:
Di 1. Gjitart grabitqar ushqehen me mish. 2. Gjitart gjithkangrns ushqehen me mish dhe bim. 3. Grabitqart jan t rrezikshm. 4. Njeriu sht nj gjitar gjithkangrns. 5. Gjithkangrns jan: ariu, miu, derri, balena. Grabitqar jan: ujku, akalli, luani, tigri, leopardi etj. Dua t di 1. Ku jetojn gjithkangrnsit? 2. far kan t veant ata? 3. do t thot grabitqar? 4. Si e kap gjahun grabitqari? 5. far e ndihmon nj grabitqar pr t kapur gjahun? 6. A ka shum gjitar gjithkangrns? Po grabitqar? 7. Cilt jan disa prej tyre? Msova 1. Ata jetojn n vende t ndryshme. 2. Ata kan zhvilluar sjellje t ndrlikuara q lidhen me krkimin e ushqimit. 3. Grabitqare quhen kafsht q sulmojn dhe vrasin kafsht t tjera pr tu ushqyer. 4. Grabitqari e shikon (ose nuhat, dgjon) gjahun, i sulet, e mbrthen me kthetra, e vret me dhmb, e shqyen, e bluan me dhmball dhe e glltit. 5. Grabitqarin e ndihmojn: shikimi dhe dgjimi i mpreht, nuhatja e fort, vrapimi i shpejt, kthetrat dhe dhmbt e mpreht. 6. Gjithkangrnsit jan m t zhvilluar se grabitqart.
428
Reektimi: Krahasohen mnyrat e t ushqyerit t njerzve me ato t kafshve nprmjet tabels s analogjis. M posht po jepen disa shembuj. njerzit kafsht Ngjashmrit 1. Disa kafsh jan gjithkangrnse dhe njerzit jan t till. 2. Disa kafsh jan barngrnse. Ka njerz vegjetarian, q ushqehen vetm me prodhime bimore. 3. T dyja palt e sigurojn vet ushqimin. 4. Han disa her n dit. Dallimet 1. Njerzit i gatuajn nj pjes t ushqimeve, kafsht i han t gjalla. 2. Disa kafsh migrojn pr t gjetur ushqim, disa t tjera grumbullojn pr n dimr. Njerzit gjejn ushqim n do stin. 3. Kafsht e kapin me goj ushqimin, njerzit me duar. 4. Disa kafsh e glltitin pa prtypur, njerzit e bluajn me dhmball.
Vlersohen nxnsit me not Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns dhe t paraqesin me vizatim nj grabitqar.
Msimi 4.14
Tema: T ushqyerit dhe zinxhirt ushqimor

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj lidhjen q ekziston midis gjallesave n natyr. 2. T shpjegoj kuptimin e fjals zinxhir ushqimor. 3. T ndrtoj tre zinxhir ushqimor me gura ose fjal. 4. T argumentoj rndsin e bimve n zinxhirin ushqimor. Fjal ky: zinxhir ushqimor, hallka, lidhje, gjallesa, ushqim. Mjetet: teksti i nxnsit, etore e dituris, foto kafshsh dhe bimsh t prera n katror t vegjl, format i madh letre, ngjits.
Metodat msimore parashikim me terma paraprak shpjegim, vzhgo-komento pun e pavarur, turi i galeris
Veprimtarit e nxnsve nxitja pr t shkruar formimi i njohurive studimore paraqitje grake
Zhvillimi i msimit Evokimi: Msuesi jep disa fjal n tabel dhe krkon nga nxnsit t shkruajn nj tekst n t cilin t renditin fjalt e dhna dhe argumentojn renditjen e tyre. bim, shqiponj, mi, fara bimsh, gjarpr. Lexohen shkrimet e disa nxnsve. Shkruhen n tabel variantet e renditjes s fjalve. Mendoni se e keni parashikuar sakt renditjen? Kt do ta zbulojm te msimi i sotm. Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe lexohet problemi. U shpjegohet nxnsve fjala zinxhir ushqimor. Vzhgohet dhe komentohet gura n tekst. Nxnsit tregojn t gjith zinxhirt ushqimor q formohen nga gurat. Shkruhen n tabel disa prej tyre.
429
1. Bima hahet nga lepuri. Lepuri hahet nga dhelpra. 2. Nektari i lules thithet nga bleta. Bleta hahet nga zogu. Zogu hahet nga shqiponja. 3. Bima hahet nga krmilli Krmilli hahet nga iriqi. Renditja e fjalve q ju bt n etore, a prbn nj zinxhir ushqimor? Pse? far vini re n kta zinxhir ushqimor? Cila sht gjallesa e par n t? U shpjegohen nxnsve se n baz t do zinxhiri qndron bima. Ajo e prodhon lndn ushqyese, ndrsa kafsht e marrin t gatshme nga bimt ose nprmjet kafshve t tjera. Plotsohen zinxhirt ushqimor te gurat e librit. Reektimi: Punohen dy rubrikat e tekstit. Nxnsit paraqesin me vizatim ose me fjal disa zinxhir ushqimor. Kjo mund t bhet edhe pun n grup, duke kombinuar me njri-tjetrin gurat e gjallesave q kan sjell. Ngjiten n nj format t madh dhe paraqitet n mur ose tabel puna e secilit grup. Lexohen nga nxnsit zinxhirt ushqimor. Vlersohen nxnsit me not pr mnyrn e ndrtimit dhe argumentimit t zinxhirve ushqimor. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 4.15
Tema: Qarkullimi i lndve n natyr

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft: 1. T prcaktoj prodhuesit dhe prbrsit n zinxhirin ushqimor. 2. T prshkruaj funksionin q kryejn prodhuesit dhe prbrsit n qarkullimin e lndve n natyr. 3. T emrtoj konsumatort n nj zinxhir ushqimor. 4. T argumentoj rndsin q kan prodhuesit, konsumatort dhe prbrsit n natyr. Fjal ky: prodhues, shprbrs, baktere, mikroorganizma, qarkullimi i lndve, lnd minerale, konsumator. Mjetet: teksti i nxnsit, etore e dituris, et A4, kapse, bojra uji.
Metodat msimore gushkuqi rrethor vzhgo-komento, rrjeti i diskutimit loj
Veprimtarit e nxnsve zhvillim fjalori t nxnit bashkpunues paraqitje konkrete e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Punohet n grup pr t prsritur njohurit q kan nxnsit pr zinxhirin ushqimor. Secili prej antarve t grupit duhet t thot nj ide, thnie apo pyetje rreth zinxhirit ushqimor. Pasi mbarojn n grup idet m t rndsishme thuhen me z n klas. Ja disa mendime: Zinxhiri ushqimor ngjan me zinxhirin e vrtet, sepse te t dy, elementet prbrse jan t lidhura me njra-tjetrn. N llim t do zinxhiri qndron nj bim. Nj zinxhir ushqimor mund t ket numr t ndryshm gjallesash. Edhe njeriu bn pjes n zinxhirin ushqimor.
430
Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe lihen nxnsit t vzhgojn gurn e par pr disa minuta. Nxnsve u bhen pyetje pr t prshkruar qarkullimin e lndve n natyr. far ndodh me lepurin pasi ha bar? A mbetet ndonj gj nga lepuri? far ndodh me kockat e tij? A mund t ndihmojn ato n rritjen e bimve? U shpjegohet nxnsve se mikroorganizmat ose bakteret shprbjn gjallesat n lnd minerale, t cilat shrbejn si ushqim pr bimt. A keni dgjuar pr bakteret? Si jan ato? Mendoni se n kt rast jan t dmshme? Pse? Emrtohen hallkat e zinxhirit ushqimor n gur. prodhuese konsumator i par konsumator i dyt bima lepuri dhelpra Shpjegohet nga nxnsit qarkullimi i lndve n natyr, nprmjet zinxhirve ushqimor t gurs s dyt t tekstit. Zhvillohet nj rrjet diskutimi pr t argumentuar rndsin e secilit faktor n qarkullimin e lndve n natyr. N kt rast, rrjeti i diskutimit do t jet m i hapur, nuk do t ket prgjigje po ose jo. Nxnsi do t przgjedh faktorin m t rndsishm, sipas tij, dhe do t shkruaj arsyet e przgjedhjes. Nse ka hapsir t madhe n klas, nxnsit mund t grupohen sipas faktorit q kan zgjedhur. N fund, msuesi u tregon nxnsve se do hallk sht e rndsishme, vetm kshtu ruhet ekuilibri n natyr. Ja nj shembull, q mund ta zgjedh nj nxns: Cili sht m i rndsishm n qarkullimin e lndve n natyr? Pse? Un mendoj se jan bakteret. Nse nuk do t ishin ato, do t ndrpritej cikli i qarkullimit, gjallesat e ngordhura do t prhapnin smundje, bimt nuk do t ushqeheshin nga toka.
Reektimi: Nxnsit kan shkruar n et A4, emra t ndryshm gjallesash, q formojn zinxhir ushqimor. Ndahen nxnsit me grupe dhe secili prej tyre merr nga nj et dhe e ngjit n kurriz. Kapen nxnsit pas njri-tjetrit, duke formuar zinxhir ushqimor. Bhen kombinime t hallkave t zinxhirit, p.sh., n vend t miut vendoset bretkosa etj. Kjo veprimtari merr formn e lojs. Vlersohen nxnsit me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns, si dhe rubrika Aktivizohu dhe prgjigju.
Msimi 4.16
Tema: Njeriu zbut kafsh dhe kultivon bim

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj dy mnyra q prdor njeriu pr sigurimin e ushqimeve bujqsore dhe blegtorale. 2. T prcaktoj pes lloje t bimve q kultivon njeriu pr nevojat e tij. 3. T tregoj nga tre emra pr do lloj bimsh. 4. T vlersoj rndsin e kultivimit t bimve dhe t zbutjes s kafshve. Fjal ky: bim t kultivuara, dru frutor, bim industriale, bim zbukuruese, zbutje kafshsh, produkte, nnprodukte. Mjetet: teksti i nxnsit, ete A4, skeda letre, etore e dituris.
431
Metodat msimore pyetje-prgjigje bised, diagrame piramidale ditari dypjessh
Veprimtarit e nxnsve diskutim i ideve t nxnit bashkpunues paraqitje grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Kujtohet piramida ushqimore nga klasa e tret. Cilat jan ushqimet kryesore q qndrojn n baz t piramids ushqimore? (ushqime me prejardhje bimore) Pse kan kt vend t rndsishm? Mendoni se njeriut i mjaftojn bimt q rriten n natyr pr tu ushqyer? Keni par n pyll perime? Pse? Cilat ushqime zn vend n piramidn ushqimore? (mish, qumsht, nnproduktet e tyre) Si i siguron njeriu kto? Keni par ndonj pulari ose stall? Prse jan ndrtuar? Realizimi i kuptimit: Hapet libri dhe lexohet problemi. Tregohen mnyrat q ka prdorur njeriu pr t siguruar ushqimet. njeriu kultivon bim zbut kafsh Shpjegohet secila mnyr. Bisedohet me nxnsit pr zbutjen e kafshve. Pr kt njeriu ka ndrtuar ferma t mdha, nga ku merr mish, qumsht, lesh, vez etj. N ferma, prodhimi sht m i madh, kafsht ushqehen rregullisht, vaksinohen, prmirsohet raca etj. Sillni shembuj konkret t fermave nga zona juaj. Pr tu njohur me kultivimin e bimve, nxnsit duhet t lexojn pjesn n tekst dhe t punojn me teknikn Diagrame piramidale. U drejtohet nxnsve pyetja: Cilat bim ka kultivuar njeriu? Nxnsit lexojn tekstin dhe shkruajn n skeda t vogla emrat e shum bimve. Grupohen skedat me emrtimet prkatse, p.sh.: domatet, specat, patatet jan perime. Paraqitja e skems duhet t jet e ngjashme me shembullin m posht:
Bim t kultivuara Njeriu mbjell bim pr nevojat e tij dhe kujdeset pr to drithra grur, misr elb, thekr perime patate domate dru frutor moll pjeshk bim industriale pambuk luledielli bim zbukuruese karala, tulipan zambak, vjollca
432
Reektimi: Lexohet rubrika Un zbulova se. Punohet n ditarin dypjessh pr t treguar rndsin q ka kultivimi i bimve dhe zbutja e kafshve pr njeriun. Bim dhe kafsh Drithrat Perimet Bim industriale Lopa Dhia Pulat Lexohen ose kontrollohen nga msuesi disa pun t nxnsve. Vlersohen nxnsit me not pr mnyrn e pjesmarrjes n bised, t mbajtjes s shnimeve dhe t argumentimit t rndsis s bimve t kultivuara. Detyr shtpie: Jepet ushtrimi 1 dhe 3 te Fletorja e puns dhe prshkruani nj ferm (lopsh, derrash...). Prej saj marrim qumshtin, mishin, leshin, lkurn. Rndsia e tyre pr njeriun Prodhohet buk, mblsira etj
Msimi 4.17
Tema: A e dmton njeriu natyrn?

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T identikoj 3-4 mnyra t dmtimit t natyrs nga njeriu. 2. T prcaktoj 2-3 shkaqe t shkatrrimit t pyjeve. 3. T tregoj tri pasoja negative t shkaktuara nga djegia e pyjeve. 4. T vlersoj rndsin e pyllit pr veprimtarin e gjallesave. Fjal ky: dmtim, pyll, zjarr, shkatrrim, hi. Mjetet: teksti i nxnsit, etore, et A4, foto nga pyjet e Shqipris, kuriozitete pr pyjet.
Metodat msimore parashikim me terma paraprake marrdhniet pyetje-prgjigje, MP-P organizuesi grak i analogjis
Veprimtarit e nxnsve nxitja pr t shkruar ndrtimi i njohurive studimore paraqitje grake e informacionit
Zhvillimi i msimit Evokimi: Shkruhen n tabel disa fjal dhe u krkohet nxnsve t shkruajn nj tekst n t cilin t parashikojn se far ndodh n pyll kur bie zjarr. pyll zjarr shkatrrim shpend kafsh Teksti duhet t jet i shkurtr dhe nuk duhet ti kushtohet shum rndsi paraqitjes s tij. Lexohen disa shkrime t nxnsve. Pyeten disa prej tyre. A keni dgjuar se vitet e fundit, n periudhn e vers, ka pasur djegie t mdha t pyjeve n Evrop? Mund t prmendni disa shtete, edhe Shqiprin? A mund t thoni disa zona n t cilat jan djegur pyje? Si sht vepruar pr ti shuar ato?
433
Realizimi i kuptimit: Hapet teksti dhe lexohet problemi. Diskutohen gurat n libr. Pr t diskutuar njohurit e reja, do t punohet me teknikn Marrdhniet pyetje-prgjigje MP-P, e cila i jep mundsi nxnsit t jap disa prgjigje pr nj pyetje. sht zgjedhur kjo teknik, sepse nxnsit kan njohuri n kt tem. Msuesja shkruan n tabel disa pyetje. Pr ti dhn prgjigje, nxnsit duhet t prdorin materialin e tekstit dhe njohurit q kan. Mund t punohet vetm ose dyshe. N fund, diskutohen prgjigjet me t gjith nxnsit. Pyetjet jan: 1. Si dmtohet natyra? 2. Cilat jan shkaqet e shkatrrimit t pyjeve? 3. Cilat jan pasojat negative q shkaktohen nga djegia e pyjeve? 4. far roli luan pylli n jetn e njeriut? Nxnsi do ti paraqes prgjigjet n kt mnyr: Prgjigjja e pyetjes 2 n libr Shkaqet e shkatrrimit t pyjeve jan djegiet dhe prerjet pa kriter. n kokn time Shkaqet jan natyrore dhe njerzore. Nj zjarr mund t bjer nga nxehtsia e madhe n ver apo vettimat Shkaqet njerzore jan pa dashje dhe me dashje: nga pakujdesia e hedhjes s bishtave t cigares, nga ndezja e zjarrit pr ngrohje.
Reektimi: Krahasohet pylli me organizmin e njeriut me an t analogjis s koncepteve. pylli Ngjashmrit 1. Trupi i njeriut prbhet nga organe, t cilat funksionojn n lidhje me njra-tjetrn. 2. Pylli prbhet nga pem dhe kafsh, q jetojn n harmoni me njra-tjetrn. 3. Trupi i njeriut rritet, edhe kafsht dhe pemt gjithashtu. 4. Njeriu dhe pylli i mbijetojn t ftohtit, ers, shirave. organizmi i njeriut Ndryshimet 1. Njeriu vdes nga pleqria ose smundjet, pylli shkatrrohet nga zjarret ose prerjet. 2. Njeriu mjekohet nse smuret. 3. Njeriu ka ndjenja, et, mendon, ndrsa pylli jo.
Lexohen analogjit nga disa nxns. Vlersohen nxnsit me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
434
Msimi 4.18
Tema: T ruajm gjallesat q jan n rrezik pr tu zhdukur

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T shpjegoj kuptimin e fjalve gjallesa endemike dhe gjallesa t rralla. 2. T tregoj nga tre emra kafshsh dhe bimsh t vendit ton, q jan n rrezik zhdukjeje. 3. T prshkruaj rrugt q ndjek njeriu pr t mbrojtur gjallesat e rralla. 4. T vlersoj rndsin e mbrojtjes s kafshve n rrezik. Fjal ky: gjallesa endemike, rrezik zhdukjeje, mbrojtje, ligje. Mjetet: teksti i nxnsit, foto t gjallesave t rralla nga vendi dhe bota, kuriozitete rreth tyre.
Metodat msimore analiza e tipareve semantike mbajtja e strukturuar e shnimeve rrjeti i diskutimit
Veprimtarit e nxnsve paraqitje grake e informacionit t lexuarit ndrveprues diskutimi i ideve
Zhvillimi i msimit Evokimi: Plotsohet tabela e tipareve semantike. Mund t plotsohet n tabeln e zez ose n etore, nse sht prgatitur nga nj kopje pr secilin nxns. Prodhojn vet lndn ushqyese po Shprbhen Prshtaten me Jan mjedisin konsumator jo Ndryshojn Kultivohen Zbuten Nuk ndryshojn gjat stinve mjedisin jo Realizimi i kuptimit: do nxns thot emrin e nj bime ose kafshe q rritet n vendin ton. Si mendoni, kto kafsh dhe bim q prmendt ju, a rriten n vende t tjera? E dini se ka disa kafsh dhe bim, q rriten vetm n nj vend? Hapet teksti dhe lexohet problemi. U shpjegohen nxnsve se jan gjallesat endemike dhe gjallesat e rralla. Gjallesat endemike rriten vetm n nj vend t rralla rrezikojn pr tu zhdukur, jan t pakta n numr
Bimt Kafsht
Nxnsit duhet t lexojn tekstin dhe t mbajn shnim n mnyr t strukturuar sipas skems s mposhtme. endemike Cilat quhen? Emrto disa. t rralla Cilat quhen? Emrto disa.
gjallesat mbrojtja e tyre Kush i mbron? N mnyr?
435
Diskutohen n klas idet q jan mbajtur shnim. Nxnsit lexojn t dhna apo kuriozitete, rreth gjallesave q jan n rrezik zhdukjeje, jo vetm n Shqipri. Reektimi: Zhvillohet nj rrjet diskutimi pr t vlersuar mbrojtjen e gjallesave n rrezik zhdukjeje. do nxns duhet t marr nj qndrim po ose jo, dhe ta argumentoj at. Po 1. Nse njerzit i zbatojn ligjet gjallesat jan m t mbrojtura. 2. N ligje jan prcaktuar sakt rreziqet e zhdukjes s kafshve. Jo 1. Njerzit duhet t jen vet t ndrgjegjshm pr kto gjallesa. 2. Disa njerz kujdesen pr kto kafsh duke i mbajtur n rezervate.
A mjaftojn vetm ligjet pr t mbrojtur gjallesat n rrezik? Pse?
Vlersohen nxnsit me not Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
Msimi 4.19
Tema: Parqet kombtare t vendit ton

Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi duhet t jet i aft: 1. T prshkruaj karakteristikat e mjedisit t tri Parqeve Kombtare t vendit ton. 2. T prcaktoj nga 2-3 bimsi dhe kafsh t ktyre parqeve. 3. T justikoj shpalljen e disa pyjeve Parqe kombtare. Fjal ky: park kombtar, mbrojtje, pyll, bimsi, gjallesa. Mjetet: teksti i nxnsit, harta e Shqipris, foto nga bukurit e vendit tone, t dhna pr parqet kombtare.
Metodat msimore bised grupe ekspertsh, pohimmbshtetje shkrim i lir
Veprimtarit e nxnsve diskutim i ideve t nxnit bashkpunues nxitja pr t shkruar
Zhvillimi i msimit Evokimi: Zhvillohet nj bised me nxnsit pr bukurit e vendit ton. Nxnsit shfrytzojn udhtimet q kan br n zona t ndryshme, dokumentaret televiziv, t dhna nga prindrit etj. Mund t tregoni pr ndonj zon t bukur turistike q keni vizituar? Nxnsit prdorin fotot pr ta ilustruar dhe prshkruajn t veantat e saj dhe knaqsin q kan ndjer. Tregohen n hart disa zona turistike t vendit ton. Realizimi i kuptimit: Hapet teksti dhe lexohet problemi. N tekst jan dhn fotot e tri Parqeve Kombtare. Kto shpallen nga shteti si t tilla dhe mbrohen me ligj. Pr tu njohur me karakteristikat e secilit, nxnsit do t punojn me teknikn T nxnit me kmbime, pra grupet e ekspertve. Ndahet klasa n grupe me nga tre nxns, secili prej tyre
436
numron nga 1 n 3. Rigrupohen nxnsit duke u bashkuar njshat bashk, dyshat bashk dhe treshat bashk. Nxnsit do t studiojn n kt mnyr: Numrat 1, Parku Kombtar i Llogaras. Numrat 2, Parku Kombtar i Divjaks. Numrat 3, Parku Kombtar i Lurs. Pasi studiojn pjesn e tyre, e diskutojn n grupin ku jan. Tani jan informuar dhe kthehen n grupet e para. do nxns i mson antarve t tjer t grupit njohurit pr pjesn e tij. Prshkruhen karakteristikat pr do park kombtar. Ato tregohen n hart. Nxnsit duhet t justikojn shpalljen e disa mjediseve, si parqe kombtare. Pr kt prdorin njohurit q kan, si: fakte, t dhna t tjera etj.
Pohimi Shteti ka shpallur disa mjedise si parqe kombtare dhe i mbron me ligj. Mbshtetja N kto mjedise ka gjallesa t rralla, t cilat mund t mbrohen m mir. Kto vende shrbejn edhe si zona turistike. Ndotjet dhe dmtimet e mjedisit jan t shumta, parku kombtar i ndalon kto etj.
Reektimi: Nxnsit prshkruajn nj nga bukurit e vendit ton. Lexohen disa shkrime t nxnsve. Vlersohen nxnsit me not. Detyr shtpie: Jepet Fletorja e puns.
437
Test nr. 4
1. Qarko alternativn e sakt: 1. Gjitart jetojn vetm n : a. uj b. tok c. n tok, uj dhe ajr 2. Lakuriqi i nats sht: a. gjitar b. amb c. shpend 3. Kan zhvillim me ndryshime: a. insektet b. gjitart c. shpendt 4. Nuk ka zhvillim me ndryshime: a. bretkosa b. gjarpri c. bleta 5. Zhvillimi i blets dhe i uturs kan t prbashkt: a. i ushqejn vet larvat b. jan zhvillime me ndryshime c. larvat lvizin n natyr 6. Ushqehet me nektar: a. dallndyshja b. papagalli c. kolibri 7. sht kafsh riprtypse: a. majmuni b. gjirafa c. tigri 8. sht kafsh gjithkangrnse a. ariu b. luani c. elefanti 9. Balena ushqehet me: a. mikrogjallesa bimore b. mikrogjallesa shtazore c. t dyja 10. Han sasi m t madhe ushqimi: a. gjithkangrnsit b. barngrnsit c. mishngrnsit 11. sht shpend grabitqar: a. bu b. pelikani c. qukapiku 12. Qndron n baz t do zinxhiri ushqimor: a. bima b. prbrsit c. konsumatori i par 13. Bn pjes te drithrat: a. fasulet b. luledielli c. misri
2. Vendos numrat sipas radhs te zhvillimi i uturs dhe ai i bretkoss. utura bretkosa larv dalin kmbt e prparme utur e rritur vez vez zhduket bishti pup dalin kmbt e pasme bretkosa e rritur larv 3. Shkruaj nga tri arsye pr do rast: a. Pse migrojn shpendt? 1.________________________________ 2.__________________________________ 3.__________________________________ c. Si prshtaten kafsht n dimr? 1.________________________________ 2.__________________________________ 3.__________________________________
b. far aftsish kan shpendt grabitqar? 1.____________________________________ 2.____________________________________ 3. ____________________________________ d. far marrim nga delja? 1.____________________________________ 2.____________________________________ 3. ____________________________________
4. Shkruaj nj zinxhir ushqimor me tre konsumator: ___________________________________________________________________________________ 5. Shpjego kto fjal: a. metamorfoz ____________________________________________________________________ b. gjum letargjik __________________________________________________________________ c. bim t kultivuara________________________________________________________________ d. gjallesa endemike ________________________________________________________________
438
Libr msuesi pr tekstin Edukim Muzikor 4
Pr tekstin Edukimi Muzikor 4

Prgatitur nga: Emira Lako
439
440
441
DISA KRITERE PR HARTIMIN E TEKSTIT "EDUKIM MUZIKOR 4"

Teksti Edukimi muzikor 4 sht hartuar sipas programit t miratuar nga MASH. Synimi i ktij teksti, n prputhje me programin, sht: - Ti msoj nxnsit gjuhn e muziks. - T zbuloj dhe zhvilloj talentin e nxnsve. - T aftsoj nxnsit pr t prjetuar dhe pr t shprehur nprmjet saj botn e tyre emocionale. - T kultivoj aftsit dhe shprehit pr t knduar, pr t dgjuar dhe pr t krijuar muzik. Prmbajtja e lnds sht realizuar prmes 35 msimeve, ku t pes linjat e programit: Kndimi Bazat e arsimimit muzikor Dgjimi muzikor Luajtje me instrument Shprehje dhe krijim muzikor jan grshetuar n mnyr harmonike duke synuar t realizojn objektivat e programit. Struktura e tekstit sht e ndrtuar nga tri pjes: Pjesa e par: Tingujt N kt pjes msohen, kndohen dhe luhen 7 tingujt, gjithmon njri pas tjetrit, n ngjitje dhe zbritje. Msimi dhe loja e tingujve me kohzgjatje t ndryshme, jan sa t veanta, aq edhe zbavitse pr msuesit dhe nxnsit. Nprmjet notave, fumeteve, mbishkrimeve, bukurshkrimit, lojrave t knduara dhe t shkruara nxnsi merr dhe jep shkndijat e para t komunikimit muzikor. Pjesa e dyt: Tingujt n tastier N kt pjes nxnsi i shikon n tastier tingujt q msoi n pjesn e par. Nxnsi mson pozicionin e tingullit n tastier nprmjet nj kngve t thjesht. do kngz shoqrohet ritmikisht me prplasje dhe krcitje t duarve. Pjesa e tret: Tingujt n pentagram N kt pjes bazat e arsimit muzikor nalizohen me shkrimin e 7 tingujve n pentagram dhe kndimin e kngzave pr kafsht. Nxnsi aftsohet t shkruaj dhe t kndoj melodi t thjeshta. N dy msime Un jam amuri, q i kushtohen trsisht Himnit t amurit, nxnsi mson t kndoj individualisht dhe n kor Himnin. Kjo or t zhvillohet n prag t fests s amurit. Pr prvetsimin e materialit t tekstit sht prgatitur edhe Fletorja e puns Msojm dhe zbavitemi pr muzikn dhe vizatimin. Kjo etore shoqrohet edhe nga nj CD ku sht ilustruar i gjith materiali melodik dhe ritmik i tekstit dhe etores.
442
DISA UDHZIME PR PRDORIMIN E TEKSTIT 'EDUKIM MUZIKOR 4"

N pjesn e par Tingujt- nxnsi duhet: 1. T prvetsoj plotsisht 7 tingujt n ngjitje e zbritje, si Emra dhe si Numra. 2. Shkalla e tingujve duhet t prvetsohet edhe si ngjyra. do tingull ka ngjyrn e tij t pandryshueshme n t gjith librin, p.sh., tingulli Do sht blu n shkall, kur shkruhet si not pa pentagram, kur shfaqet si personazh dhe n lojrat Luaj me mua dhe Luajm ndryshe. Tingulli sol sht i kuq etj. 3. Shoqrimi me prplasje e krcitje, t ekzekutohet me kujdes, sipas gurave, pasi ai sjell jo vetm knaqsin e lojs, por zhvillon aftsit ritmike dhe i jep ngjyr muzikore shoqrimit t tingujve. 4. Figura e Tingit me ok vertikal, prfaqson melodin, ngjitjen dhe zbritjen e tingujve. Figura e Ringit me ok horizontal, prfaqson ritmin, kohzgjatjen e tingujve. N t gjitha msimet kto dy personazhe do t drejtojn detyrat, lojrat dhe gjzat sipas veorive prkatse t tyre. 5. N msimet 3-7 prparsi duhet t marr prvetsimi dhe ekzekutimi i tingujve si vlera ritmike (kohzgjatje). Nota e plot (katr koh), nota gjysm (dy koh), nota erekshe (nj koh). Dallimi esencial i tyre si not shum e gjat, not e gjat dhe not e shkurtr nalizohet n msimin 6, loja 1,2,3,4. Pr t arritur kndimin sa m t sakt t tyre dgjoni shembujt prkats n CD-in e bashkngjitur n etoren shoqruese. Prsritja e herpashershme e emrave, numrave e ngjyrave t 7 tingujve, si: lojra, mbishkrime, vizatime, kndime e shoqrime do t krijojn nj pedan shum t mir pr msimet n vazhdim. N pjesn e dyt Tingujt n tastier duhet t realizohen dy synime: 1. Konkretizimi zik i tingujve n tastiern e pianos (nprmjet tekstit t kngzs). 2. Kndimi i tyre melodik (shkruar grakisht sipas ngjyrs s tingujve). Pr t msuar pozicionin zik dhe lartsin e do tingulli n tastiern e pianos shrbejn kngzat pr tastet tinguj. Ato prmbajn 4 elemente: 1. Teksti (un jam Do-ja, Re-ja e kshtu me radh). 2. Vlerat ritmike (notat: e plot, gjysm, erekshe) 3. Notat grake (sipas ngjyrs s tingujve). 4. Shoqrimi ritmik. Pasi t jet msuar teksti dhe shoqrimi ritmik, pr t realizuar sa m mir kndimin melodik, dgjoni dhe riprodhoni shembujt prkats n CD-i e bashkngjitur n etoren shoqruese. N kt pjes t gjitha detyrat melodike e ritmike kan efektin e tyre n formimin muzikor. Do t veoja gjzat dhe vizatimet pr mimikn e portretit t do tingulli. Ato prve karakterit zbavits e hokatar t gjzs, paraprgatitin nxnsin pr rolin parsor ose dytsor t do tingulli:
443
Do - Mi- Sol, jan tingujt kryesore (t fort, t qndrueshm) qeshin. Re e Si jan t dobt (t pa qndrueshm) qajn. Fa e La jan ndihms (mbshtets) mendojn. E veanta e ksaj pjese t librit sht shoqrimi ritmik i kngzave me prplasje e krcitje. Prcaktimi i ktyre efekteve ritmike n fort Gjysm fort ,..... dhe leht . ,............. jo vetm i paraprin terminologjis muzikore t ngjyrave, por
bn q nxnsit t prdorin trupin e tyre si instrument shoqrues. N pjesn e tret Tinguj n pentagram hapat e par t hedhura n shkalln e tingujve dhe tastiern e pianos mbshteten fort n pentagram, me prvetsimin dhe ushtrimin e shkrimit muzikor. Nxnsi zhvillon vetdijen muzikore duke shkruar melodiza (loja 1), i orientuar nga numri i lartsis s tingullit dhe numri i kohzgjatjes s tij. Grshetimi i orientimit melodik dhe ritmik me krijimin shoqrues t do nxnsi (shkruaj sipas dshirs ritmin, bn q fmijt t jen objekt dhe subjekt i do detyre. Edhe n kt pjes detyrat ritmike (loja 2) jan sa tipike, aq edhe t larmishme. Me shum interes jan kngzat pr kafsht. Ato prputhen plotsisht me bagazhin muzikor t deriatyshm dhe pasurojn repertorin koncertor t klass. Prgjithsisht msimet duhet t realizohen bashkrisht brenda ors s msimit. Por, me qen se msimet gjashtmbdhjet deri tridhjet e katr realizohen n dy or, n orn e par, sht mir, t zhvillohen temat dhe lojrat. Teksti i kngzs t prgatitet n shtpi dhe, n orn e dyt, nxnsit duhet t msojn, luajn dhe kndojn, sa m bukur kngzat pr kafsht. Pr tu realizuar me sa efektivitet lnda e librit, duhet t prdoret bashk me t edhe etorja shoqruese, pasi n rubrikat Eja n etore, nuk ka prsritje rutin t librit. Aty nxnsi krijon lidhje m t ndjeshme me personazhet muzikore dhe bhet drejtues ndryshe i tyre. Gjithashtu n etore, zhvillohen edhe ort e lira (Luajm ndryshe), msimi 7, 15, 22, 27, 32, 35. N kt or nxnsi zhvillon aftsit artistike duke ndrthurur elementet muzikore me ato vizatimore. Mendoj se realizimi sa m i plot i ktij libri varet nga mosnnvleftsimi i aftsis suaj muzikore dhe n dshirn pr tu njehsuar me muzikn dhe nxnsit tuaj.
444
USHTRIME T ZGJIDHURA MSIMI 3

1. Plotso me nota numrat e tingujve. 1 3 2 5 4 3 6 7 5 4 2 6 7 8
F. 11
DO
MI
RE
SOL
FA
MI
LA
SI
SOL
FA
RE
LA
SI
DO
MSIMI 4
Loja 3. Plotso me nota numrat e goditjeve. Kujdes bishtat. 4 DO 2 RE 2 MI 4 FA 2 SOL 4 LA 2 SI 2 DO
F. 13
KRIJIM MUZIKOR
MSIMI 5
Loja 3. Plotso me nota rrokjet e mposhtme. TAAAAM TAAM TAM TAAM TAAAAM TAM TAM
F. 15
TAM
do
re
mi
fa
sol
la
si TAM
do TAAAAM
TAAM
TAAM
TAAAAM
TAM
TAM
TAM
do
si
la
sol
fa
mi
re
do
445
MSIMI 6
Loja 1. Sa Loja 2. Loja 3. Loja 4. 4 n cilt tinguj jam 4
1
F. 17
8 FA
1 3
jemi?
8
DO
SI
2 6 4 8
DO
5 1
SOL
7
RE
8
Cilat numra kan tingujt tan? N cilat goditje jemi?
1.4
2.3
Eja n fletore Krijim muzikor
f. 14
MSIMI 8
Loja 1. Ndaj masat dhe.... 4 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
F. 20
1 2 3 4:
Loja 2. Gjegjza Tastet e bardha: T gjitha njlloj, njri pas tjetrit Tastet e zeza: Dy e tre, dy e tre etj. Loja 4. Vizato:
446
MSIMI 9
Loja 1. Sa Loja 2. Ngjyros.... 4 4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 4 4 36 jemi?
F. 21-22
14
15
16
Loja 3. Gjegjza:
Cili qan? Tingulli Re
Loja 4. Vizato...
MSIMI 10
Loja 1. N cilt tinguj jemi? MI DO RE 4 4 1 - DO, 2 - RE DO RE MI
F. 23-24
Loja 2. Shkruaj llojet e masave:
Loja 3. Gjegjza: Loja 5. Vizato:
3 - MI,
MSIMI 11
Loja 1. Cilt numra... Loja 2. Qarko numrat: 4 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 :1 2 3 4 1 2 3 4 : :1 2 3 4 1 2 3 4 4 46 123 456
F. 25-26
1 2 3 4 1 2 3 4:
Loja 3. Gjegjza 1 not 1 not 1 not
4 goditje Loja 5. Vizato
2 prplasje
1 krcitje
447
MSIMI 12
Loja 1. N cilat goditje jemi? 1234 3 4
F. 27-28
1234
Loja 2. N lvizjen 1 -----, lvizjen 2 e 3 - 12 masa. N lvizjen 2 e 4 - 4 masa. Loja 3. Gjegjza 2 nota 4 nota 3 nota
4 goditje
4 prplasje
4 krcitje
Loja 5. Vizato
MSIMI 13
Loja 1. Cilt numra... 8 1 6 8
F. 29-30
1 2 3 4 5 6 7 8
Loja 2. Sa prsritje ka kngza? ....2 Sa masa ka prsritja 1? .....4 Sa masa ka prsritja 2? .....8 Loja 3. Gjegjza: Cilt mendojn? 4 (la) 6 (fa)
Loja 5. Vizato ....
MSIMI 14
Loja 1. Cilt numra... 8 7 8
F. 32
1 2 3 4 5 6 7 8
Loja 3. Gjegjza. Tre qeshin DO, MI, SOL. Dy mendojn FA, LA. Cilt qajn? RE, SI.
Loja 5. Vizato ....
448
MSIMI 16
Loja 2. Ne kemi shkruar: numri i tingullit 4 4 koh zgjatja
4 2 2 1 1 1 1 4 1 1 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
F. 34-35
Loja 3. N kohn 4 4
4 4
EJA N FLETORE Sa her kndohem.....
Luaj me mua 7 PREJ
DO
Rrokjet q kndoj DERR Ciln kohzgjatje kam Vizato fytyrn
JAM
DERR
KU-UC
MSIMI 18-19
Loja 1. numri i tingullit 1 4 4 koh zgjatja
4 2 1 2 2 1 1 2 2 2 1 1 2 2 1
F. 36
Loja 2. Shno me X. 4 4 RE EJA N FLETORE Sa her kndohem..... Rrokjet q kndoj NI Luaj me mua 18 HAM SA POR GJY SHI M QE
PO
RI
QE
NI
GJITH
Sa her kndohem Vizato fytyrn
.....
.....
18
449
MSIMI 20-21
Plotso me shenja:
F. 40
4 4
e fort
+
e but
+
gjysm e fort
+ +
e but
3 4
e fort
+
e but
+
e but
Eja n fletore F.8 Loja 1. Un kam shkruar numrat:
numri i tingullit 1 3 4 koh zgjatja .

3
1 :
.
3 1 1 1 3
.
3
.
3
.
1 1 1 3
numri i tingullit 3 4 koh zgjatja
1 :
.
1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3
numri i tingullit 3 4 koh zgjatja
1 :
.
2 1 2 1 2 1 3 2 1 2 1 2 1 3
3 4
. E De e e e e Ja Ti
. a i a i T shkojm n Po va l .
. de zo e o et on
. E Va e a e ar
Ja Ka
a a
a a
de me
ti ne
na lod
pre ro
e o
et on
450
3 4
. Hi dhe mi ka pr cejm Lu Tok ajm tok t t tre tre e e e e

:
N 1
li 2
tar 3
hi e
dhe mi dhe ti
e lu
ka aj
pr me
ce ne
e e
ejm e
3 4
. Zi Gju i um lja i tri ing m tring bl Ti gju in um g i llo mi o i on ir

:
Dhe do
e o
nga li
gju die
u e
mi lli
shpe nuk
ejt uk
m rri
. zgjo shtri
o i
on ir
MSIMI 23-24 F.
Cila fjal tregon vendin ton n pentagram. DO posht Vizato sipas shigjetave. RE MI FA RE fusha MI posht FA vija
41- 42
DO
RE
MI
FA
DO Loja 1.
4 4 4 4 4 4 3 2
RE
MI
4 4 .
2 2 1 1 2 1 1 1 1 1 1 2 1 2 1 1 3
451
Loja 2. Shno me X.
4 4
Loja 3. Sa her kndove? DO 2 RE 4 MI 4 FA 14
Eja n fletore f. 11 Luaj me ne
MI
FA
Sa her kndohemi?
MI 10
FA 9
Shkruaj rrokjet. MI ZU ZU MBI ZU SI ZU ME RA ZU LE
FA
GRE
ZA
ZU
ME
GRE
ZA
ME
Vizato fytyrn:
MSIMI 25-26
1 2 3 4 5 5 4 3 4 5 5 4 3 4
F. 44- 45
5 4 3 4 : 1 2 1 4 1 1 1 1 4 1 1 1 1 1 1
4 4
1 3 1 1 1
1 5
1 4
Loja 2. Shno me X.
4 4
452
Loja 3. Cila sht aty.
sjam
jam
sjam
sjam
Eja n fletore f.12 SOL Luaj me mua. Sa her kndohem: Cilat rrokje....: KI 8 KI R DON PO G FU DO
Vizato fytyrn:
MSIMI 28-29
Loja 1
1 2 3 4 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6
F. 47- 48
4 :
4 4
1 2 3 1 4 1 3 1 2 2 2 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1
1 3 2
Loja 2. N sa masa sht Eja n fletore Luaj me mua. Sa her kndohem: 7
Cilat rrokje kndoj:
KU
KU
USH
SHT
HA
BRESH
Vizato fytyrn:
453
MSIMI 30-31
Cila fjal tregon vendin ton n pentagram? DO RE MI FA SOL LA
F. 50 - 51
SI
DO
vija
posht
fusha 1
posht
fusha 2
vija 2
vija 3
fusha 3
Sipas shigjetave vizato notn. SOL LA SI DO
FA
SOL
LA
SI
DO
MI Loja 1.
5 6 7 8
FA
SOL
LA
SI
8 :
4 4
1 8 7 1 1 6 1 6 5 2 5 1 6 1 7 1 8 7 1 1 6 1 5 2 4 2 3 1 3 1 2 1 1 1 1
Loja 2.
. TAM TAM TAM TAM TAM TAAAM TAAM TAM TAM
TAM
TAAM
TAM
TAAM
TAAM
TAAAAAM
454
Eja n fletore: f.14 Luaj me ne 7 8 SI Sa her kndohemi... 1 DO 7
Vizato fytyrn ton Cila nga ne sht te kngza Delja? 1 DO RE MI
FA
SOL
LA
SI
8 DO
jam
sjam
jam
sjam
jam
sjam
jam
sjam
35 1. B 2. A 3.
Eja n fletore: far msuat?
.
e plot erekshe gjysm me pik
gjysm 4. 2 TAAM 5.
.
4 TAAAAM 4 4 4 1 TAM 3 4 3 3 TAAAM 2 4 2
.
6. B A : C 7.
8.
DO
SOL
SI
FA
MI
DO
RE
LA
455

Gjuha Klasa 4 Bela

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gjuha Klasa 4 Bela

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr klasn e katrt

Botimet shkollore Albas 1

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

STRUKTURA SINTETIKE E PROGRAMIT 35 jav x 5 or n jav = 175 or

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

takojm shokt e shoqet

shkolla e zbukuruar nxnsit me uniform shkollore takojm msuesen

Dita e par e shkolls

kan ardhur shum prindr

tingujt e ziles na rreshtojn oborri gumzhin

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

T shkruajm Dita e par e shkolls

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Lexojm Nj diskutim n klas

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

T asim Diskutimi, biseda, dialogu

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Njohuri gjuhsore Teksti dhe fjalia

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

T lexojm Letr drejtuar Kryetarit t Bashkis

Detyr shtpie. T lexojn rrjedhshm tekstet.

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

T shkruajm Struktura e letrs

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Njohuri gjuhsore - Drejtshkrim Shenjat e piksimit n dialog

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Njohuri gjuhsore Teksti dhe paragra

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

T dgjojm dhe t asim Emri im

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Njohuri gjuhsore Emri

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

T lexojm Gramatika sht nj kng e bukur (ora I)

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

T lexojm Gramatika sht nj kng e bukur (ora II)

Inspektorja e prapambetur e rrept e vjetr

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Rubrika: T shkruajm Tema: Prshkruajm nj person

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Emri i personazhit Ngjyra dhe lloji i okut

Njohuri gjuhsore - Drejtshkrim Prdorimi i shkronjs s madhe

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

Njohuri gjuhsore Emrat konkret dhe abstrakt

Hapi IV. Punohet ushtrimi 4.

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe 4

T lexojm Ani pianistja