Politika Ekonomike

1-SHKOLLAT E MENDIMIT EKONOMIK MBI ROLIN E SHTETIT NE EKONOMI a-Doktrina Liberale dhe b-Intervencioniste 1.1-doktrina liberale Themelues jan Adam Smith dhe David Rikardo. Karakteristika t ksaj shkolle jan. Mosndrhyrja e shtetit n ekonomi, Konkurrenca e lir n ekonomi,dhe se n ekonomi vepron nj dor e padukshme. Sipas Smithit individin dhe kapitalistin e nxisin pr tu marr me aktivitet ekonomik: egoizmi, afiniteti, dshira pr liri, shprehia e puns dhe afiniteti pr tregti. 1.2-doktrina intervencioniste Themelues sht Xhon Kejnzi i cili ishte pr ndrhyrjen e shtetit n ekonomi. Karakteristikat e ksaj doktrine jan. Se nuk duhet mbshtetur n dorn e padukshme, Intervenimi shtetror sht i domosdoshm pr sukses kundr krizs n ekonomi dhe n vend t dors s padukshme rekomandohet dora politike ( e shtetit). 2-TIPET MODELET E SISTEMEVE EKONOMIKE M karakteristike sot jan: Modeli Amerikan, Gjerman, Japonez, Suedez, Sistemi administrativo-komandues dhe ish modeli i shteteve socialiste-kinez-rus. 3-BARTSIT E EKONOMIS S APLIKUESHME - Jan: 1-Organet shtetrore, organet publike-juridike 2-Organizatat ndrkombtare dhe 3-Trupat operative ( firmat dhe ndrmarrjet). 3.1-organet shtetrore-N emr t shtetit udhheqin organet shtetrore t cilat aprovojn dispozita t ndryshme dhe sigurojn aplikimin e tyre. Organet ligjvense krijojn norma juridike dhe nj pjes ktyre normave rregullojn marrdhniet ekonomike. Organet administrative kujdesen pr realizimin e tyre dhe n kuadr t ktyre organeve vend t rndsishm zn qeveria me resort e veta. 3.2-organet publikejuridike Kryejn funksione publike n fush t ekonomis dhe jan: Odat ekonomike dhe Bursat odat ekonomike Harmonizoj interesat e veanta t antareve t saj me interesat e shoqris. Ku shteti me an t disa dispozitave t veanta ju beson kryerjen e disa punve odave ekonomike. Formohen me qllim t ekonomis dhe pjesve te saj. Dallojm dy lloje t odave ekonomike. a) Odat ekonomike Evropiane-kontinentale (kan karakter juridiko-publik, formohen me ligj dhe antarsimi sht i obligueshm) dhe b) Odat ekonomike anglo-saksone (jan t karakterit juridiko-privat dhe antarsimi sht i vullnetshm). Bursat Jan tregje t prhershme n t cilat veprojn rregulla dhe uzansa t veanta. N burza punt mund t i lidhin vetm antart e saj, dhe punt kryhen prmes ndrmjetsve (senzalve). Shitblerja mund t kryhet vetm prmes mostrave t mallrave. Punt n bursa lidhen; a) Prompte (menjher) dhe me b) Termin. Themelimi i bursave bhet me ligj. 3.3-organet politike Partit q jan n pushtet nprmjet parlamentit dhe ministrive angazhohen n realizimin e programeve t tyre ekonomike. Sindikata sht forma m masovike e organizimit t puntoreve. 3.4-trupat operative (firmat dhe ndrmarrjet) Ndrmarrja paraqet subjekt t pavarur ekonomik dhe person juridik e cila prodhon t mira ose kryen shrbime t caktuara pr nevojat e tregut dhe duke bartur rrezikun afarist me qllim t realizimit t fitimit dhe qllimeve tjera konform me kushtet dhe mundsit q i ofron sistemi ekonomik i vendit. Format m t rndsishme organizative t ndrmarrjeve jan; a-Ndrmarrjet n pronsi publike-Me t cilat menagjon shteti dhe jan n pronsi t tij. b-Ndrmarrjet private- Q jan n pronsi private dhe

c-Ndrmarrjet e przieraQ bashkohen n forma t ndryshme pr t ngritur efikasitetin dhe fitimin. Sot n ekonomin e tregut format m t zakonshme t ndrmarrjevefirmave jan: a-ndrmarrjet e pavarura individuale b-shoqria m prgjegjsi t pakufizuar c-shoqria me prgjegjsi t kufizuar d-shoqrit aksionare e-shoqrit komanditore a-ndrmarrjet-firmat e pavarura individuale Formohen nga personat fizik t cilt njherit jan edhe pronar t firms. Kto ndrmarrje zakonisht jan t vogla dhe kryesisht formohen si shrbime dhe m pak si prodhuese. Karakteristikat jan. Pronari sht edhe menaxher i firms, t punsuarit jan zakonisht antar t familjes, pronari merr vendime dhe bn vetfinancim, pronari disponon me fitimin dhe prgjigjet pr obligimet ndaj shtetit. N kuadr t ktij lloji t ndrmarrjeve forma m e shpesht sht mikrondrmarrjet apo micro-enterprise. Mikrondrmarrjet jan kategori e re dhe formohen n kuadr t familjes dhe motiv kryesor kan punsimin e antarve t familjes dhe sigurimin e ekzistencs. b-shoqria me prgjegjsi t pakufizuar (solidare) Kjo shoqri bhet me marrveshje n mes t anuarve dhe t gjith prgjigjen pr obligimet n mnyr solidare dhe q t gjith jan t barabart. c-shoqria m prgjegjsi t kufizuar Kjo themelohet n baz t marrveshjes n mes t anuarve t shoqris t cilt bashkojn pun dhe mjetet me qllim t formimit t nj t prbashkt . Me rastin e bashkimit n kapitalin themelues shuma e anuarve nuk sht e thn t jet e barabart pra secili prej tyre merr pjes me shum t caktuar sipas interesit q shpreh pr kt shoqri. Prgjegjsit e anuarve ndaj obligimeve jan t kufizuara varsisht nga vlera e avancuar e mjeteve financiare. d-shoqrit aksionare Paraqesin formn organizative me t madhe q formohen me bashkimin e shum kapitaleve individuale n nj kapital t prbashkt q quhet kapitali aksionar. Me kt rast aksionarve u jepen letra me vler q quhen aksione me t ciln prcaktohet vlera nominale e aksionit dhe e drejta n pjesmarrje t fitimit (Dividents). Po ashtu ofron m shum mundsi t marrjes s kredive sepse ekziston mundsia m e madhe e kthimit t kredis n krahasim me ndrmarrjet private. Avansimi i kapitaleve aksionare n shoqrit aksionare bhet me blerjen e aksioneve n tregun e burzs. do aksion ka edhe vlern e vet q mund t jet nominale (t prcaktuar me rastin e blerjes) pastaj vlern e tregut (t prcaktuar n baz t oferts dhe krkess). Aksionart mund t marrin fitimin n dy forma a) nprmjet dividents q do t thot se poseduesit e aksioneve pr do aksion marrin nj shum t caktuar nga shoqria aksionare dhe b) nprmjet riinvestimit q do t thot se shoqria aksionare mund t mos e shprndaj fitimin por ta investoj n fonde kryesore q n t ardhmen tu shtohen fitimet aksionarve. Si rrjellim i ksaj kemi rritjen e mimeve t aksioneve me q rast poseduesit marrin edhe nj shtes plus prve dividents e q ky fitim quhet fitimi nga kapitali aksionar. Dividenta si e ardhur nga aksioni nuk sht e ditur q m par sepse vlera e saj varet nga suksesi afarist i shoqris aksionare. e-shoqria komanditore Kjo paraqet formn e przier t ndrmarrjeve dhe prbehet prej dy lloj aksionesh: t brendshm dhe t jashtm. Aksionart e brendshm udhheqin dhe prgjigjen pr detyrimet e kompanis dhe jan komplementar dhe t jashtmit nuk marrin pjes drejtprdrejt n udhheqje dhe afarizm por gzojn t drejtn n marrjen e fitimit t ndrmarrjes. Format m t larta t organizimit t ndrmarrjeve n fazn monopolistike t kapitalizmit jan. Kartelet, Trustet, Koncernet, Koorporatat, Holdingu etj. Kartelet Paraqet formn m t hershme dhe me t thjesht t bashkimit t ndrmarrjeve kapitaliste n shoqri aksionare( monopole). N kartele ndrmarrjet e bashkuara formalisht mbajn statusin e pavarsis. N kartele bashkohen dy e m shum ndrmarrje me qllim t realizimit t qllimeve t tyre afariste. Marrveshjet kryesore n mes t tyre jan. Karteli pr kufizimin e mimeve, karteli pr kufizimin e prodhimit, karteli pr ndarjen e tregjeve dhe Karteli pr shfrytzimin e patentave dhe licencave. Trustet Paraqesin bashkimin e disa ndrmarrjeve t s njjts deg n nj ndrmarrje t prbashkt me qllim t vnies s monopolit n treg. Politika dhe rezultatet afariste ktu pr dallim nga Kartelet, ktu shkrihen n trust. Trusti udhheq n interes t t gjitha ndrmarrjeve t bashkuara n t. Dhe pr dallim nga karteli fitimi i ndrmarrjeve derdhet n fondin e akumulimit t tr trustit.

Koncernet Me rastin e bashkimit t ndrmarrjeve n koncerne ato humbasin plotsisht pavarsin e tyre. Prparsi e ktyre formave m t larta t bashkimit t ndrmarrjeve sht s ktu bashkohen ndrmarrjet nga deg t ndryshme dhe n kt mnyr arrijn fitime t larta. Korporata Forma e re sht pas lufts s dyt botrore dhe u zhvillua n vendet me t zhvilluar kapitaliste. Kan statusin e personit juridik dhe paraqesin form t organizimit t shtetit n ekonomi ose t kryerjeve t punve publike dhe andaj kuptohet jan n pronsi t shtetit. psh. KEK-u etj. Holdingu Paraqet shoqri e cila aktiven e vet ka vetm aksionet e shoqrive t tjera. Holdingu kryen veprimtari financiare q sht n interes t shoqrive q i kontrollon dhe udhheq me to. Shoqria holding mjetet e saja i plason n nj numr m t madh t shoqrive aksionare dhe n seciln prej tyre disponon me kontroll t aksioneve. 4-SISTEMI BANKAR Bankat jan organizata ekonomike t cilat merren me : pranimin dhe ruajtjen e parave t gatshme, huazimin e parave, n ndrmjetsimin n qarkullim e pagesave dhe marrjen dhe dhnien e kredive pr klient t tyre. N do shtet sistemi bankar prbhet nga dy nivele. Niveli i par , banka qendrore dhe niveli i dyt- t gjitha llojet e tjera t bankave. 4.1. banka qendrore (emetuese) N krye t sistemit bankar t do vendi qndron banka qendrore dhe sht i vetmi institucion financiar dhe z vendin kryesor n sistemin financiar t vendit prkats. Funksionet m t rndsishme t saj jan: E drejta pr t emetuar para n monedha dhe kartmonedha, mbikqyr punn e bankave komerciale, bn linensimin e bankave komerciale, ruajtjen dhe depozitimin e metaleve fisnike dhe paraqitet n rolin e arks shtetrore. Bankn qendrore e drejton guvernatori. 4.2. bankat e nivelit t dyt Parashihen me dispozita ligjore dhe i nnshtrohen banks qendrore. Mund t jen private dhe shtetrore, formohen me lejen e banks qendrore dhe pr themelimin e tyre nevojitet q themeluesi t siguroj nj shum t kapitalit themeltar q e cakton banka qendrore. 5. ORGANIZATAT NDRKOMBTARE BARTSE T EKONOMIS S APLIKUESHME JAN: a-Organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s. b-Organizatat ndrkombtare jasht prbrjes s OKB-s. c-Organizatat ndrkombtare t shteteve n zhvillim. 5.1- organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s. Kshilli ekonomik-social sht organ i OKB-s dhe ndihmon pr nj mirqenie dhe stabilitet m t madh. Kshilli studion dhe jep rekomandime pr shtje ndrkombtare nga lmi i kulturs, arsimit, shndetsis dhe shtjeve tjera ekonomikesociale. Banka ndrkombtare pr zhvillim dhe rindrtim sht formuar pr dy qllime: pr rindrtimin e vendeve t shkatrruara nga lufta dhe Jep investime n zhvillimin ekonomik t vendeve t pazhvilluara. Banka punon n principin e shoqris aksionarve dhe prbhet nga organet: kshilli i guvernatorve dhe kshilli ekzekutiv. Fondi monetar ndrkombtar sht institucion i specializuar i OKB-s dhe fushveprimi i tij sht, shtjet monetare dhe financiare pr vendet antare. Detyrat e tij jan: stabilizimi i valuts nacionale, heqja e kufizimeve revizore n pagesat ndrkombtare dhe krijimi i marrdhnjeve n mes t valutave t vendeve. Organizata ndrkombtare e puns Selin e ka n Gjenev dhe qllimi i saj sht q me marrveshje ndrkombtare t siguroj kushte m t mira t puns dhe pozit m t mir t puntorve. Andaj studion dhe jep rekomandime pr vendet antare .Antare jan shtetet t cilat e pranojn statusin e saj. Konferenca e KB-s pr tregti dhe zhvillim Nuk sht organizat ku antart do t jen ngusht t lidhur me obligime t caktuara andaj edhe rezultatet e ksaj organizate jan modeste. N mbledhjet e saja debatohet pr problemet n tregtin ndrkombtare dhe

zhvillimin e shpejtuar t ekonomive t prapambetura. Organizata e KS-s pr zhvillim industrial Kjo organizat zhvillon aktivitet n lmin e industrializimit t shteteve t pazhvilluara. Organizata e KS-s pr bujqsi dhe ushqim Selin ka n Rom dhe detyrat e saja jan: T ndikoj n rritjen e shpejt t prodhimtaris bujqsore n shtetet e pazhvilluara dhe prmirsoj ushqimin e popullsis n kto shtete. Marrveshja e prgjithshme mbi dogann dhe tregtin Paraqet marrveshje mbi principet e politiks tregtare ndrkombtare dhe tregtis multilaterale dhe bazohet n kto parime; Pranimi i vullnetshm i rregullave n prparimin e tregtis ndrkombtare, Shtetet antare pranojn klauzuln e favorizimit me t lart, Zvoglimi i barrierave n tregtin e jashtme me biseda dhe respektimi i tregtis s drejt( tarifat dhe barrierat tregtare te jen sipas marrveshjes). 6-ORGANIZATAT NDRKOMBTARE JASHT PRBRJS S OKB-S. Organizata pr zhvillim ekonomik dhe bashkpunim Prfshin 24 shtetet m t zhvilluara perndimore dhe sht nj prpjekje pr integrim ekonomik. SHBA kishte dalur me nj program pr rindrtimin e Evrops pas lufts s dyt dhe kjo ndihm kishte pr qllim pengimin e ndikimit politik t BRSS, forcimin e aleatve dhe krijimin e partnerve gjegjs. Bashksia ekonomike evropiane Apo unioni evropian sht formuar n Rom nga 6 shtetet m t zhvilluar t Evrops perndimore. Qllimet e krijimit jan realizimi i bashkimit t madh t popujve t Evrops. Unioni ekonomik monetar Me krijimin e tij sht parapar krijimi i sistemit monetar evropian ku n vitin 2002 EURO hyn n prdorim dhe bhet valut legale zyrtare n unionin evropian. Politika e prbashkt bujqsore Unioni evropian paguan mbi 50 miliard subvencione bujqsore. Politika e prbashkt tregtare N marrveshje t formimit t unionit theksohet se shtetet antare deshifrojn t kontribuojn n: n zhvillim harmonik t tregtis botrore, zvoglimin apo heqjen e barrierave doganore dhe nxjerrjen e rregullave t prgjithshme t konkurrencs. Politika sociale-Shtetet antare t unionit jan pajtuar mbi nevojn e prmirsimit t kushteve t jets dhe puns s puntoreve.

7-QLLIMET N EKONOMIN E APLIKUESHME Nnkuptojm nj gjendje t ardhshme e cila dshirohet t arrihet dhe e cila ndryshon nga tanishmja e cila arrihet me aksion t prbashkt dhe t dobishm te t gjitha subjekteve. 7.1 sistemi i prgjithshm i qllimeve prfshin : Qllimet materiale-prodhuese, qllimet ekonomike-sociale dhe qllimet Politiko-sociale. 8. INSTRUMENTET DHE KUPTIMI I TYRE Instrumentet kan shum kuptime si jan madhsi ekonomike, jan element i sistemit institucional dhe jan mjete me t cilat kryhet nj apo m shum detyra. N kt drejtim me rndsi jan Detyrat dhe Masat. 8.1 detyra sht gjendje e dshiruar apo rrug drejt s cils duhet ecur> Si m t rndsishme jan: Punsimi, stabilizimi, prmirsimi n bilancin e pagesave, zgjerimi i prodhimit, etj. 8.2 masat sht prdorimi i instrumenteve n moment t caktuar me qllim t kryerjes s nj apo m shum detyrave si : zvoglimi i tatimit n t ardhura ose aprovimi i buxhetit dhe Heqja e ndonj mase. 8.3-klasifikimi i instrumenteve

Sipas profesorit Kirchen jan dy grupe kryesore: Instrumentet n analizat ekonomike dhe Instrumentet n teorin ekonomike. 8.4- instrumentet n analizat ekonomike ndahen n pes grupe: 1-instrumentet nga grupi i financave publike Kan t bjn me t hyrat dhe t dalat publike t shtetit dhe saldon e tyre. Shumica e instrumenteve veprojn automatikisht e disa sipas nevojs ndoshta nj her n vit. N kuadr t ktij grupi bjn pjes instrumentet e politiks fiskale ( doganat, akcizat, tatimet, taksat e ndryshme etj). Te kto instrumente me rndsi sht afati , nuk guxohet t vonohet n aplikimin e tyre. 2-instrumentet kredito-monetare M kto intervenohet n zhvillimin ekonomik duke e prcjell masn e paras n qarkullim dhe duke u dhn kredi subjekteve ekonomike dhe firmave private me kushte t volitshme. Kto instrumente shteti i ndrmerr n mnyr t befasishme dhe jan t fshehura. 3-kurset devizore-(valutore) Jan instrumente te forta , bjn ndryshime t fuqishme n ekonomi kombtare dhe ndikojn n mnyr motive pasi shprehin raportin m valutat e tjera dhe n rast t degradimit paraqitet rreziku i humbjes n valutn nacionale. Ndryshimi i kursit shkakton rritjen e mimeve dhe ndryshime n shprndarjen e t ardhurave. 4-instrumentet e kontrollit direket Sipas natyrs kto jan instrumente te fuqishme dhe shkaktojn efekte t shpejta dhe shfrytzohen n kohra t krizave n mnyr q n afate t shkurta ti zgjidhin problemet e grumbulluara ekonomike. Jan m pak efikase n afate t gjata. 5-Reforma E Sistemit Kto instrument jan prezent n katr grupet e mhershme dhe me ndihmn e tyre reformohet sistemi dhe ndrrohet struktura e tij. Dhe e gjith kjo bhet me an t ndryshimeve ligjore. 8.5-instrumentet n teorin ekonomike Po ashtu jan pes grupe me rndsi; 1-instrumentet e njohjes Shfrytzohen n prgatitjen e vendimeve sidomos n momente t vshtira ekonomike dhe sociale si pas lufts. Me an t ktyre instrumenteve qeverit dshirojn t shprndajn racionalist burimet e rralla. Si m t rndsishme n kt drejtim jan: tabelat input-output dhe e balancave ekonomike, me t cilat pasqyrohet aktiviteti ekonomik i t gjitha subjekteve. 2-instrumenti intervenues Pr kah natyra jan kompleks dhe globale psh , kufizimi i kredive ku shteti dshiron t ndihmoj ndonj deg t ekonomis apo t ruaj standardin jetsor. Pr kah karakteri jan Buxhetor dhe Monetar. me politikn buxhetore preken te hyrat apo t dalurat e shtetit. 3-instrumente internacionale Kto rregullojn marrdhniet ekonomike n tr shtetin por edhe brenda regjionit t tij me qllim t lehtsohet qarkullimi i mallrave, kapitalit etj. 4-instrumentet strukturale Kto e ndryshojn bazn e funksionimit t ekonomis kombtare dhe strukturs s tij. 5-instrumentet e politiks ekonomike vijuese Kto instrumente shrbejn pr vendosjen n afat t shkurt t gjendjes e cila ka devijuar nga parimet e caktuara ekonomike. Dhe m s shpeshti prdorn n bujqsi, industri etj. 9. ZGJEDHJEN DHE SELEKSIONIMIN E INSTRUMENTEVE E bjn subjektet e politiks me qllim t arrihen ndryshime t caktuara n jetn sociale. 9.1-gjat seleksionimit t instrumenteve Duhet pasur parasysh dy an: Ana politiko-sociale sepse aplikimi i tyre mund t i sjell n pozit t pavolitshme ekonomike dhe sociale dhe Ana teknike. 9.2-prdorimi i instrumenteve Duhet pasur parasysh faktet si jan; far sht intensiteti i instrumenteve, kur duhet t prdorn dhe si t

kuptohet komplimentariteti i tyre. 9.3-Fusha ku vepron ekonomia e aplikueshme dhe ku e tregon suksesin apo dshtimin e saj sht rrethi ( ambienti i caktuar). Rrethi ka dy kuptime: Rrethi fizik(hapsir e caktuar fizike)dhe rrethi shoqror-ekonomik (trsia e marrdhnieve prodhuese) si pasoje e veprimtarive ekonomike t njerzve. 10- EKONOMIA KOMBTARE E prbjn t gjitha t mirat materiale, si dhe personat fizik dhe juridik q kryejn veprimtari ekonomike dhe shrbime t ndryshme brenda kufijve t shtetit t caktuar dhe t cilt gjenden nn juridiksionin e tij. 10.1 struktura e ekonomis kombtare Pr analiza m t prafrta sht e nevojshme q ekonomia kombtare t ndahet n njsi m t vogla dhe mundsisht n pjes sa m homogjene q kan elemente t prbashkta. Kjo ndarje bhet baz t parimit: a) Teknologjik b) institucional dhe c) funksional. a-parimi teknologjik N baz t ktij parimi lmenjt kryesor ekonomik jan: Industria e xehetaria,Bujqsia dhe peshkimi, Pylltaria, Ekonomia e ujrave, ndrtimtaria, Komunikacioni, Tregtia, Hoteliria dhe turizmi, Zejtaria. b-sipas parimit institucional kemi: Ndrmarrje, ekonomi shtpiake, institucionet a administrats s prgjithshme, ekonomia fshatare dhe Subjekte t tjera. c-sipas parimit funksional kemi: Sektorin e prodhimtaris, T hyrat dhe t dalat e popullsis, T hyrat dhe te dalat e lmenjve joprodhues, konsumi personal dhe i prbashkt, sektori i investimeve dhe Sektori i marrdhnieve me botn. 10.2-sektori i prodhimtaris Ky sektor prfshin bilancin kryesor t rrjellave ekonomike n ekonomin kombtare dhe prmes tij pasqyrohet outputi dhe inputi i lmenjve prodhues t ekonomis kombtare. 10.3-t hyrat dhe t dalat e popullsis Ky sektor tregon nivelin e standardit jetsor t popullsis prkatsisht fuqin blerse t popullsis si krkes agregate dhe sistemin e shprndarjes te t ardhurave kombtare. 10.4-t hyrat dhe t dalat e lmenjve joprodhues Ky sektor pasqyron t hyrat dhe t dalat publike t shtetit destinimin dhe shpenzimin e tyre. Nga veprimi dhe niveli i ktij sektori varet edhe zhvillimi i shrbimeve t prgjithshme dhe t prbashkta si dhe niveli i standardit t prgjithshm shoqror. 10.5-konsumi personal dhe i prbashkt Prmes tij shprehet niveli i standardit t popullsis , kurse prmes konsumit t prbashkt shprehet standardi i prgjithshm shoqror. 10.6 sektori i investimeve Investimet si faktor material paraqesin bazn n t ciln mbshtetet zhvillimi aktual dhe perspektiv i ekonomis. 10.7-sektori imarrdhnieve me botn Ky sektor pasqyron bilancin e transaksioneve ekonom ike t vendit me ekonomit e vendeve t tjera t bots. Prmes tij pasqyrohet importi dhe eksporti i mallrave dhe shrbimeve. 11.-BEGATIA E PRODHUAR Me termin begati nnkuptojm trsin e t mirave t cilat i ka nj shoqri nse ato t mira jan t dobishme pr njeriun. Andaj begatia kombtare prfshin pasurit natyrore dhe begatin e prodhuar. Globalisht begatia e prodhuar ndahet ne a) Fondet kryesore dhe b) fondet xhiruese. 11.1-fondet kryesore Funksionin barts t zhvillimit ekonomik t do vendi e kan fondet kryesore e n kuadr t tyre fondet prodhuese. N fondet prodhuese bjn pjes mjetet pr prodhim ( fabrikat, ndrtesat, makinat dhe pajisjet) , rrugt dhe instalimet e ndryshme. Fondet kryesore ndahen n. A) Fondet kryesore n lmenj ekonomik B)T mirat publike dhe C)Lmenj joekonomik.

11.2- format m t rndsishme Pr t shprehur vlern e fondeve prodhuese jan: Vlera furnizuese( paraqet vlern furnizuese dhe shpenzimet e transportit dhe instalimit), Vlera e tanishme (fitohet kur nga vlera furnizuese heqin vlern e harxhuar t amortizimit), Vlera e re (mimi aktual q ato pajisje kan n treg), Vlera e tregut (vlera q do t arrihet me rastin e shitjes s mjeteve prkatse n treg).

11.3- fondet xhiruese Zakonisht nnkuptojm stoqet apo rezervat. Dhe klasifikohen n A)rezervat afariste n ndrmarrjet ekonomike ( lndt e para, materiali i repartit dhe konsumues, rezervat e produkteve t gatshme n depo etj.) dhe B) T mirat konsumuese n amvisri (q ndahen n 1- t mirat konsumuese afatgjata psh mobilet, pajisjet ne teknikn e bardh veturat etj, 2- T mirat gjysmafatgjata si psh, veshmbathja dhe 3- t mirat aktuale si psh. Lndt djegse , ushqimore etj. 12.- DALLOJM DY TIPA KRYESOR T SISTEMEVE EKONOMIKE-SHOQRORE a) sistemin borgjez( tipi i ekonomis s tregut) b) sistemin socialist ( tipin e ekonomis s dirigjuar me plan). 13.-MODELI I EKONOMIS S TREGUT Ekonomia e tregut sipas karakterit sht liberal e n pikpamje teorike mbshtetet ne teorin e ekuilibrit t prgjithshm. N kt model ligjet ekonomike (oferta dhe krkesa) veprojn lir. N kto kushte rregullator kryesor i tregut paraqitet oferta agregate dhe krkesa agregate. Lartsia e mimeve varet nga oferta dhe krkesa. N qoft se oferta sht m e madhe se krkesa mimi bie dhe anasjelltas nse krkesa sht m e madhe se oferta mimi ngritt. Prandaj n kushtet e ekonomis s tregut koordinimin e e aktiviteteve ekonomike ndrmjet subjekteve ekonomike e bn mekanizmi i tregut, ndrsa nxitjen n ekonomizm e bn interesi individual, kurse kontrollin e efikasitetit kryen konkurrenca e tregut. 14.- PROCESIN E TRANZICIONIT Mund ta prkufizojm si periudh kalimtare nga nj shoqri etatiste burokratike me nj regjim autarkik e nj partiak, n nj shoqri demokratike me pluralizm politik si dhe kalimi nga ekonomia e dirigjuar dhe me plan n ekonomi t tregut dhe pluralizm t prons. N kuadr t procesit t tranzicionit procesi i privatizimit parqet hallkn kryesore pa t ciln nuk mund te ken sukses reformat ekonomike dhe shoqrore. N jetn praktike t vendimeve t cilat kan kaluar apo gjenden n periudhn e tranzicionit jan zbatuar model t ndryshme t privatizimit dhe nga t gjithat me t rndsishme jan; A- Modeli i privatizimit t shpejt prmes konceptit SHOK TERAPIS i njohur me emrin modeli bing-gang. B- Modeli i privatizimit gradual i njohur me emrin STEP BY STEP q ndryshe quhet hap pas hapi. Modeli i par sht aplikuar n shumicn e vendeve n tranzicion t cilin e prkrah edhe fondi monetar ndrkombtar dhe rezultatet jan t shpejta. Mirpo ky model n vendet ku u zbatua e shndrroi procesin e privatizimit n proces ne vete dhe nuk dha rezultatet e pritura. Pasi q procesi i privatizimit u mundsoi individve apo grupeve nprmjet partive dhe posteve q n emr t privatizimit t uzurpojn , t plakitin nj pjes t madhe t pasuris kombtare. Modeli i dyt , i ashtuquajturi gradual sht zbatuar n m pak vende dhe duke u mbshtetur n prvojn deri m tani sht treguar m i suksesshm n krahasim me modelin e par dhe po prkrahet m shum . Ky sistem i ka s paku tri prparsi nga i sistemi i par: 1- s pari v efikasitetin ekonomik dhe aftsin e ekonomis kombtare me qllim t futjes s saj n tregun botror, 2- S dyti niset nga fakti se ndrrimet e institucioneve t tregut dhe futja e sistemit t ri t vlerave nuk mund t bhet brenda nats dhe s treti 3- Nuk e mohon ekzistimin e prons publike apo shtetrore t ndrmarrjeve publike dhe ato me rndsi vitale si psh. sistemi elektro-energjetik, telekomunikacioni. 13.-PROCESI I PRIVATIZIUMIT Pr t pasur sukses duhet t ket shum elemente prej t cilave veohen -Rregullativa, Qasjen ekonomike, Prcaktimi i periudhs kohore, shtjen e prons dhe Zgjidhjen e modelit te privatizimit. 1-rregullativa juridike Paraqet varg ligjesh q duhet prgatitur para se t filloj procesi i privatizimit. 2-qasja ekonomike Ky aspekt paraqet nj reform t prgjithshme ekonomike. 3-prcaktimi I periudhs kohore Q t ket sukses procesi I privatizimit duhet t prcaktohet periudha kohore pre fillimi I dhe mbarimi I tij.

4-shtja e prons dhe pronsis Kosova n kt drejtim I ka specifikat e veta sepse duhet prfshir t gjitha koht e Jugosllavis sepse kto shtete n forma t ndryshme ua morn pronat shqiptarve. 5-zgjidhja e modelit Paraqet njrn ndr shtjet m t rndsishme. Shtylla e 4 pr ta hequr prgjegjsin vet formoj Agjensionin e Kosovs pr Mirbesim AKM, N kt mnyr AKM-ja q sht i vetmi institucion ne Kosov q sht barts pr procesin e privatizimit dhe ky agjension I ka ofruar dy forma pr privatizim. MODELIN SPIN OF dhe LIKUIDIMIN. Modeli spin of paraqet Modelin m t pasuksesshm t privatizimit deri m tani q sht zbatuar dhe praktika tregon se ky model ka dshtuar. Sipas ktij modeli investitori I ri nuk mban kurrfar prgjegjsi pr puntort q kan punuar m par apo punojn edhe tani n ndrmarrjet me pronsi shoqrore. 14.-SISTEMI DEVIZOR Paraqet varg dispozitash ligjore me t cilat rregullohet , kufizohet ose ndalohet qarkullimi i mallrave dhe I shrbimeve me botn , t fituarit dhe t disponuarit me deviza si dhe t gjitha pagesat me botn.. Pr nga forma sistemi devizor mund t jet i ashpr dhe i Lir.

a-

sistemi i ashpr(centralist) devizor sht ather kur me dispozita ligjore rregullohet do qarkullim I mallrave dhe I shrbimeve me botn , do pages dhe argtim nga bota si dhe fitimi dhe disponimi me deviza. Ky sistem u prgjigjet vendeve q kan sistem centralist t udhheqs me ekonomi. b- sistemi i lir devisor-sht ather kur me dispozita ligjore sht e rregulluar vetm nj pjes e qarkullimit t mallrave dhe shrbimeve , vetm disa pagesa dhe arktime m botn apo vetm disa forma t fitimit dhe disponimit me deviza. 15-KUPTIMI I DISA SHPREHJEVE Q PRDORN N SISTEMIN E DEVIZAVE. 1-devizat-Paraqesin para t huaja me t cilat disponon shteti , subjekti juridik apo personi fizik n botn e jashtme. 2-valuta-Shpreh paran e huaj me t cilat disponon nj vend pa marr parasysh prejardhjen e tyre. 3-kursi revizor Paraqet mimin apo vlern e valuts s huaj t shprehur n njsin monetare t vendit dhe anasjelltas, mimin e monedhs s vendit dhe valuts s huaj. Kursi devizor mund t jet direkt dhe indirekt. Kursi devizor direkt shpreh raportin e valuts nacionale ndaj valuts s huaj, prkatsisht sa njsi monetare t vendit duhet dhn pr nj njsi t valuts s huaj. Ndrsa kursi devizor indirekt shpreh vlern e njsis s valuts nacionale ndaj valuts s huaj . 4-tregu revizor Prfshin blerjen dhe shitjen e devizave t valutave t ndryshme pr valut t vendit, n mes t bankave dhe personave t tjer n kuadr t nj vendi apo ne mes t vendeve t ndryshme. 5- veprimtaria revizore Paraqet tregtin me mjete te huaja t pagess dhe at t devizave si form e pagess dhe e kambialeve , e eqeve dhe e valutave n form t njsis monetare. 16-FAKTORT NGA T CILT VARET EDHE STRUKTURA E TREGUT Ekzistojn faktor t shumt t cilt ndikojn n strukturn dhe vllimin e tregut si jan. Vllimi dhe struktura e prodhimit t ekonomis kombtare, Lartsia e t ardhurave kombtare dhe shprndarja e tyre, Pajisja teknike e tregut, Faktori subjektiv dhe Komunikacioni. 1-vllimi dhe struktura e prodhimit t ekonomis kombtare Madhsia e tregut kombtar varet nga sasia dhe struktura e madhit q ofrohet n treg nga prodhuesit vendor. Nse vllimi I prodhimit sht i madh , tregu do t jet m i furnizuar pra oferta do t jet m e madhe dhe anasjelltas. Me kt rast tregu kombtar do t jet m I pasur edhe pr nga struktura e edhe pr nga llojllojshmria.. 2-lartsia e t ardhurave kombtare dhe shprndarja e tyre Niveli i t ardhurave kombtare varet nga niveli I zhvillimit t forcave prodhuese t vendit prkats. Ndrkaq nga lartsia dhe mnyra e shprndarjes funksionale t ardhurave kombtare varet fuqia blerse

e konsumatorve. Lartsia e pagave paraqet faktor shum t rndsishm q ndikon n madhsin dhe strukturn e tregut kombtar. Nse pagat jan t larta ather edhe krkesat efektive pr nevojat pr konsumin personal shprehet drejtprdrejt n rritjen krkess agregate n ekonomin kombtare. 3-pajisja teknike e tregut Niveli teknik, prkatsisht furnizimi i tregut me stabilimente t ndryshme teknike, ndikon n ruajtjen e vlers s prdorimit t mallrave nga aspekti kohor prej momentit t prodhimit deri te konsumi. Kjo vemas shprehet pr mallrat q kan karakter sezonal, ku pajisja teknike mundson furnizimin e tregut me prodhime t ndryshme , pavarsisht nga sezona e tyre e prodhimit.. Pra niveli I lart I pajisjeve teknike konsilodon raportin n mes t oferts dhe krkess pa marr pavarsisht prej zezons s prodhimit t tyre dhe n kt mnyr ruhet stabilizimi I tregut vendor. 4-faktori subjektiv Numri dhe struktura e popullsis paraqet faktor t rndsishm n formimin e tregut kombtar t do vendi. Ndikimi I popullsis n tregun kombtar sht I ndryshm por ai kryesisht shprehet nprmjet. Numrit t popullsis, Strukturs socio-ekonomike, Strukturs moshore, gjinore, fetare etj. 5-komunikacioni Paraqet faktor t rndsishm jo vetm pr tregun kombtar por edhe pr at botror. Komunikacioni mundson bartjen e mallit prej prodhuesit deri te konsumuesi pra bhet edhe shprndarja territoriale e t mirave materiale q mundson furnizimin me mallrat ndryshme viset prkatse t vendit dhe bn balancimin e tregut kombtar dhe botror. 17-MASAT PR STABILIZIMIN E TREGUT Masat me t cilat intervenon shteti n stabilizimin e tregut jan t ndryshme dhe me m rndsi jan. Masat administrative, Masat ekonomike, Masat me karakter afatshkurtr dhe Masat me karakter afatgjat. 1-masat administrative I ndrmarr shteti me qllim t stabilizimit t tregut kombtar. Ato paraqesin masat me t cilat shteti n mnyr t drejtprdrejt intervenon n sfern ekonomike prkatsisht n rregullimin e raporteve n mes t oferts dhe krkess. 2-masat ekonomike Me an t tyre ndikohet n stabilizimin e tregut. Dhe me an t tyre nuk cenohen te drejtat e subjekteve ekonomike q ato n mnyr t pavarur ti rregullojn raportet ekonomike n mes veti. 3-masat me karakter afatshkurt Jan ato me t cilat shteti intervenon n treg prej t cilave menjher , prkatsisht pas marrjes s tyre, mund t priten efektet e stabilizimit t tregut. 4-masat me karakter afatgjat Ndikojn n evitimin e shkaqeve t mosstabilitetit t tregut kombtar. Efektet e tyre nuk jan t menjhershme si ishte rasti te masat me afat t shkurtr por n nj periudhe t gjat kohore ato ndikojn n stabilizimin e tregut t caktuar. Masa t tjera q ndikojn n stabilizimin e tregut jan edhe:Rritja e vllimit t prodhimit, Importi, shfrytzimi i rezervave dhe zvoglimi i mass monetare. 1-rritja e vllimit t prodhimit Vjen duke shfrytzuar n shkall t madhe kapacitetin me ngritjen e nivelit t produktivitetit t puns, rritjen e turneve t puns etj q ndikon n rritjen e madhsis s t mirave materiale t destinuara pr treg. 2-importi intervenues Po ashtu ndikon n rritjen e fondit t mallrave n tregun kombtar. Pra me kt rast importi e rrit ofertn efektive dhe prdort me qllim t harmonizimit t raporteve n mes t oferts dhe krkess. 3-shfrytzimi i rezervave Paraqet mas me t ciln ndikohet n rritjen e oferts pra n rritjen e fondeve t mallrave n tregun e brendshm dhe harmonizimin n mes t oferts dhe krkess. 4-zvoglimi i mass monetare Paraqet masn me t ciln ndikohet n zvoglimin e krkess efektive n tregun kombtar. Si dihet

rritja e krkess efektive drejtprdrejt shprehet n ngritjen e nivelit t mimeve dhe n kt mnyr shkaktohet rregullimi i tregut vendor. Pr ta evituar kt dukuri destabilizuese n tregun kombtar shteti ndrmerr pasa prkats si sht zvoglimi i paras n qarkullim i cili n radh t par bhet prmes uljeve t politiks kreditore. 18-KUPTIMI INIVELT JETSOR Niveli jetsor i nj vendi varet nga shkalla e zhvillimit t forcave prodhuese t vendit prkats n nj an dhe n ann tjetr shpreh shkalln sasiore dhe cilsore t prmbushjes s nevojave materiale dhe jomateriale t njeriut. Pr prcaktimin e nivelit jetsor merren tregues t shumt ekonomik e joekonomik dhe ata zakonisht jan n katr grupe krysore. A- Treguesit prgjithshm ( ushqimi, veshmbathja, banimi, shndetsia, arsimi etj). B-Treguesit diferencial.(T ardhurat, mnyra e banimit, mnyra e veshmbathjes etj). C- Treguesit punues (punsimi apo papunsimi) D-Treguesit politiko-shoqror (ndikimi i njeriut ne jetn politike, n udhheqje, n marrjen e vendimeve etj). 19-KONSUMI FINAL Elementet kryesore jan. Konsumi personal, Konsumi shtetror dhe Investimet. 1-konsumi personal Mund t themi se konsumi personal parqet konsumin e prgjithshm t popullsis s nj vendi n periudh t caktuar kohore. Dhe ai prbhet prej dy komponentve kryesore. Prej mjeteve MONETARE dhe prej konsumit NATYROR. Konsumi personal absorbon pjesn m t madhe te t ardhurave kombtare n do vend dhe n do shoqri. Fondi i konsumit personal pas heqjes s obligimeve ndaj shoqris dhe obligimeve t tjera si psh. Tatimi, taksat, kursimet etj. Paraqet krkesn agregate dhe fuqin blerse t popullsis. Konsumi natyror parqet shpenzimin e t mirave materiale t cilat i prodhon vet individi apo familja dhe ato i shpenzon pr plotsimin e nevojave te veta dhe t antareve t familjes s vet. Sa i prket nevojave personale t popullsis mund t ndahen n Parsore ( ushqimi, veshmbathja, banimi etj) Dytsore (pushimet verore, udhtimet e ndryshme , arktimet etj) Luksoze ( dika ekstra n krahasim me ato parsore dhe dytsore). 2-konsumi shtetror Parqet formn e plotsimit t nevojave t popullsis n prgjithsi t ati vendi. Ky konsum i ka dy komponent kryesore. Konsumi i prbashkt-Me t cilat mjete zhvillohen veprimtarit publike q shrbejn pr plotsimin e nevojave t prbashkta si shndetsia, arsimi, kultura, shkenca, mbrojtja sociale etj. Konsumi i prgjithshm Q e prbjn mjetet e dhna pr veprimtari joprodhuese e q jan t nevojshme pr jetn e prditshme t popullsis si jan organet shtetrore, administrate, gjyqet , sigurimi, mbrojtja e popullsis etj. 3-Investimet Nga aspekti i konsumit final paraqesin komponent t rndsishme t ekonomis kombtare . Investimet si faktor material zn vend t rndsishm n konsumin final t ekonomis kombtare. N prfundim formula e konsumit final sht C+1+G+BX 20-POLITIKA E TREGTIS S JASHTME Kuptimi i tregtis s jashtme: a) kuptimi i ngusht, me kt rast kuptojm eksportin dhe importin b) kuptimi gjer, q kuptojm pos importit dhe eksportit edhe shrbimet e ndryshme. Nga aspekti makroekonomik tregtia e jashtme mund t definohet si Kmbim mallrash dhe shrbimesh t ndryshme t nj vendi me vendet e tjera t bots e cila n vete ka dy elemente kryesore. EKSPORTIN dhe IMPORTIN. 1-eksporti Thn n mnyr m t thjesht paraqet shitjen e mallrave dhe t shrbimeve t ndryshme t nj vendi me vende t tjera t bots. Me an t eksportit nj vend kmben te mira materiale t cilat jan mbi vllimin e nevojave t popullsis s vendit dhe bn shrbime t tjera duke i siguruar t ardhura (deviza) vendit t cilat I shrbejn pr t paguar borxhet ndaj vendeve t tjera. 2-importi Me import kuptojm blerjen e t mirave materiale dhe t shrbimeve t ndryshme. Pra prmes ksaj

forme t tregtis s jashtme bhet importimi I t mirave materiale t cilat nuk prodhohen apo nuk mund t prodhohen n vendin prkats. Andaj importi mundson t bhet furnizimi me t mira materiale deri te t cilat nuk mund t arrihet n mnyr tjetr. 21-N POLITIKN E TREGTIS S JASHTME PR NGA FORMA DALLOJM DY SISTEME KRYESORE a-Sistemin e tregtis s lir Q paraqet at form t politiks s tregtis s jashtme sipas s cils marrdhniet ekonomike ndrkombtare zhvillohen n mnyre t lir pa przierjen e shtetit pra nn veprimin e lir t ligjeve ekonomike. b-sistemin e proteksionizmit Q sht I kundrte me sistemin e lir . N sistemin e proteksionizmit shteti marr masa mbrojtse me qllim t mbrojtjes dhe zhvillimit t ekonomis kombtare. 22- FAKTORT Q E KUSHTZOJN TREGTIN E JASHTME Jan Shprndarja e pabarabart e pasurive natyrore, Zhvillimi i pabarabart dhe kushtet e ndryshme t prodhimit, Niveli i shpenzimeve t prodhimit. Zhvillimi i komunikacionit etj. 1-Shprndarja e pabarabart e pasurive natyrore Lendet e para q jan baz materiale e do prodhimi n shoqri jan t shprndara n pikpamje gjeografike n mnyr jot barabart n bot. Kshtu q t gjitha vendet jan t detyruara disa m pak e disa m shum t importojn lnd t para nga vendet e tjera. 2-Zhvillimi i pabarabart dhe kushtet e ndryshme t prodhimit N baz t nivelit t zhvillimit t forcave prodhuese sot ekzistojn shprpjestime t mdha n mes t vendeve te bots. N kt pikpamje marr n tersi bota sht e ndar dysh, n nj an kemi vendet industrialist shum t zhvilluara dhe n ann tjetr vendet ekonomikisht jo mjaft t zhvilluara. Vendet e zhvilluara prodhojn produkte finale ndrsa vendet jot zhvilluar prodhojn prodhime parsore. 3-Niveli i shpenzimeve t prodhimit Ndarja ndrkombtare e puns ka br t mundshm q ekonomia e nj vendi t paraqitet me prparsit e saj prodhues n nivel t sektorit. N shum vende ekzistojn firma dhe deg t ndryshme t cilat pr shkak t madhsis prodhuese realizojn t ardhura t larta apo kan shpenzime t ulta pr njsi t prodhimit. Kjo ju mundson atyre t jen konkurrent n tregun botror. 4-Zhvillimi i komunikacionit N fillim ka mundsuar lidhshmrit e rajoneve dhe t vendeve t bots n nj treg botror dhe njherazi ka shpejtsuar procesin e shkmbimit ndrkombtar t mallrave. Pra komunikacioni bn t mundshm importimin e mallrave pr t cilat ka nevoj nj vend dhe eksportimin e t mirave materiale t nj vendi n vendet e tjera. 23- INSTRUMENTET KRYESORE TE POLITIKS S TREGTIS S JASHTME 1-Masat nacionale dhe 2-Masat ndrkombtare. 1-Masat autonome apo nacionale t nj vendi mund t ndahen ne: Masat organizative dhe Masat rregullative MASAT ORGANIZATIVE T POLITIKS S JASHTME PARAQITEN N SISTEME T NDRYSHME SI; 1- sistemi decentralist i organizimit t tregtis s jashtme Ky sht karakteristik pr vendet e zhvilluara prkatsisht vendet me ekonomi t tregut. Ktu parimisht i lejohet do subjekti ekonomik t merret me tregti t jashtme nse ai tregon interes pr kt dje ka leverdi ekonomike. 2- sistemi gjysm centralist i organizimit t tregtis s jashtme N kto vende me tregti t jashtme kryesisht merren ndrmarrjet shtetrore ( ndonse edhe private) prmes t cilave shteti zbaton politikn e vet n tregtin e jashtme. Disa prodhime q kan karakter strategjik apo nacional nuk mund t kmbehen me botn pa dhnn e lejes speciale t shtetit. 3- sistemi centralist i organizimit t tregtis s jashtme Si form e tregtis s jasht karakteristik e vendeve socialiste . n kto shtete I tr procesi I organizimit dhe

afarizmin me tregti t jashtme sht prqendruar n duar t shtetit. 24.-MASAT E RREGULLIMIT T TREGTIS S JASHTME 1-Masat me t cilat ndikohet n lartsin e mimeve N kuadr t ktyre masave jan DOGANAT dhe MASAT JASHTDOGANORE DOGANAT jan nj lloj i tatimit q i paguhet shtetit me t cilin ngarkohet malli me prejardhje t vendit apo t jashtm, i cili kalon kufirin shtetror pa marr parasysh se a sht fjala pr mallin e importuar, t eksportuar apo transit. Kshtu me pagimin e dogans malli i jashtm barazohet me mallin e brendshm dhe fiton karakterin e mallit t brendshm. Sipas qllimit doganat ndahen: A- dogana fiskale Q paraqesin burim financiar mjaft t rndsishm t hyrave publike t shtetit. Mjetet nga dogana i grumbullon vetm shteti prmes organe t veta dhe q i shrbejn pr plotsimin e nevojave t prgjithshme dhe t prbashkta t popullsis. B- doganat ekonomike apo mbrojtse Kan pr qllim mbrojtjen dhe nxitimin e zhvillimit t ekonomis kombtare. Me dogana ekonomike rritet aftsia konkurruese e ekonomis se vendit n tregun e brendshm dhe te jashtm. Sipas origjins s mallrave doganat ndahen; 1. Doganat eksportuese 2-Doganat importuese dhe 3- Doganat transit. Sipas mnyrs s doganimit kemi; Doganat ad valorem-(vlersore) q zbatohen n mnyr t barabart dhe njsoj n t gjitha llojet e mallrave edhe pse mimet e tyre mund t jen t ndryshme. Me kt rast dogana paguhet mbi vlern reale t mallrave dhe at n prqindje t caktuar. Doganat specifike T cilat pr dallim nga doganat sipas vlers , jan m t ndrlikuara sepse prcaktohen pr do lloj malli ve e ve. Sipas mnyrs s veprimit doganat dallohen; Doganat diferenciale T cilat karakterizohen me qasje t ndryshme t doganimit t mallit varsisht nga cili vend vjen ai mall, n mnyr t drejtprdrejt apo m ndrmjetsim dhe me far mjetesh t komunikacionit importohet. Doganat preferenciale T cilat n esenc paraqesin dogana diferenciale me tendenc q nj vend apo nj lloj i caktuar i mallit t favorizohet n krahasim me vendet apo llojin e mallrave t tjera. Dallohen edhe doganat- ANTI DAMPINGE- q zbatohen ne rastin kur nj vend do t pengoj apo t prkufizoj dumpingun q nj vend tjetr e zbaton n tregun e brendshm t saj, duke shitur mallin me mime m t ulta se sa q jan mimet vendore pr prodhimet prkatse. Masat jashtdoganore Prfshin instrumentet e politiks monetarekreditore, t politiks fiskale, t tarifave t komunikacionit etj. N grupin e masave jasht doganore m t rndsishme jan PREMIT q zakonisht u jepen ndrmarrjeve eksportuese dhe shum rrall ndrmarrjeve importuese. MASAT Q NDIKOJN N SASIN E MALLRAVE Q U NNSHTROHEN TRANSAKSIONEVE T JASHTME. a- ndalesat b- sistemi i lejeve dhe c- kontingjenti a-ndalesat-paraqesin mas shtetrore t rndsishme t politiks s jashtme me t ciln ndalohet importi, eksportimi apo transitimi i t gjitha apo disa llojeve t mallrave dhe q vlen pr t gjitha apo vetm pr disa vende.

b-sistemi i lejeve-Me t cilin shteti prcakton n mnyr t prpikt llojet dhe sasit e mallrave q mund t importohen apo eksportohen. c-kontigjentet-Paraqesin dispozitat me te cilat lejohet madhsia maksimale e importit apo e eksportit t prodhimit t caktuar n periudh t caktuar kohore. 25.-MASAT NDRKOMBTARE. Mund t jen m karakter BILATERAL dhe MULTILATERAL. Si instrument kryesor i politiks s tregtis s jashtme jan KONTRATAT NDRKOMBTARE EKONOMIKE. Tek kto kontrata zakonisht hasim kto parime. Parimi (klauzola) i favorizimit m t madh N qoft se n kontrat ndrkombtare figuron kjo klauzol do t thot se vendi t prkats i njihen t gjitha t drejtat, favorizimet dhe koncesionet q i jan dhn n par cilit do vend tjetr, parimi preferencial-mundson dhnien e koncesioneve speciale nj vendi n krahasim me vende tjera, parimi i tretmanit nacional-Nnkupton q shtetet kontraktuese me rastin e kontraktimit, qytetart dhe persona juridik t bashk nnshkruesit ti trajtojn pr disa shtje saktsisht t prcaktuara ashtu si i trajtojn edhe qytetart dhe personat juridik t vendit t vet. 26-PASQYRA REALE E KMBIMIT NDRKOMBTAR T DO VENDI PARAQITET PRMES BILANCIT T TREGTIS S JASHTME DHE BILANCIT T PAGESAVE. a-bilanci i tregtis s jashtme-Paraqet marrdhniet e ndryshme ekonomike t nj vendi me vendet e tjera t bots t prfshira n nj periudh t caktuar kohore q zakonisht merret nj vend kalanderik. a-bilanci i pagesave-Prfshin t gjitha llojet e transaksioneve ekonomike t shprehura n vler t nj vendi ndaj vendeve t tjera t bots n periudh t caktuar kohore q po ashtu merret nj vit. Pra bilanci i pagesave paraqet raportin ndrmjet t hyrave dhe t dalave, prkatsisht kredis ( krkess) q paraqet eksportin dhe debis ( borxhit) q paraqet importin. 27-KONCEPTI I SOTSHM I SHTETIT T MIRQENIES SOCIALE Mund t prcaktohet shteti q kujdeset t siguroj nj jetes t prshtatshme normale pr shtetasit me synimin e arritjes s mirqenies s prgjithshme. Tri karakteristikat t prbashkta t tij jan. a- Kryerja e funksionit social pr sigurimin e jetess s prshtatshme t shtetasve dhe minimizimin e t kqijave apo vuajtjeve. b- Sistemimi i mjeteve financiare t aprovuara shoqrisht-Kjo shpreh realizimin e shpenzimeve duke e veuar nivelin e shpenzimeve sociale si reflektim i angazhimit t shtetit ndaj jetess normale. c- Shrbime sociale n t gjitha nivelet e strukturs sociale 28-PRCAKTIME T PERSONALITETEVE SHTTRORE a- otto von bismark-Kancelari i par i Gjermanis s bashkuar q konsiderohet si pionier i hershm i politikave t sigurimeve sociale i cili lidhi fjaln mirqenie me fjaln shtet. b-uinston eril-I cili dha nj mision t ri politik pr shtetin duke vn theksin n mirqenien dhe n t drejtat ekonomike dhe sociale t individve q duhet t sigurohen Brenda ktij shteti dhe kshtu sipas tij do t shmangeshin rreziqet shkatrrimtare q vinin nga socialistt marksist. c-frenklin ruzvelti-Presidenti i SHBA-ve i cili deklaronte se Qeveria ka detyr te prcaktuar q t prdor t gjith pushtetin dhe resurset e saj pr t prballur problemet e reja sociale , ti siguroj personave t drejtn n jetn e tyre ekonomike dhe politike, lirin dhe krkimin e lumturis. d- uilliam beverixh-Sipas tij shteti i mirqenies sht ai q vendos t luftoj pes t kqijat e njerzimit pr arritjen e nj mirqenie t p[prgjithshme ku secili t ket para t mjaftueshme, shndet t mir, kushte t mira strehimi , arsimim t mir etj. e- T.h. marshall-Shquhet pr kontributin q ka dhn n studimin dhe prcaktimin e kategorive t t drejtave dhe lirive t njeriut. 29-DY TIPARET M THELBSORE T SHTETIT T MIRQENIES SOCIALE JAN: A- Ndrhyrja e shtetit n nj shkall apo mas t gjer n sfern e jets ekonomike dhe sociale dhe kshtu mirqenia sociale behet pjes integrale e funksionit t shtetit .

B- I dyti ka t bj me evidentimin e kategoris s t drejtave t individit n sfern ekonomike dhe sociale, me fjal t tjera e drejta sociale si nj e drejt e padiskutueshme, si nj e drejt natyrore. 30-KOMPONENTT KRYESOR T SHTETIT T MIRQENIES SOCIALE JAN a-sigurimi social-Apo mbrojtja shoqrore ka t bj me kujdesin, mbrojtjen , sigurimin m prfitime materiale t shtresave n periudha m kritike t jets s tyre normale, kur ata gjenden n mes t vshtirsive ekonomike si psh, kur jan t smur, ose t paaft pr t br pun, n pleqri, fmijt jetim , grat e veja. b-asistenca sociale-E njohur si prfitim i kompensimit social ku futet asistenca ose prfitimi pr veterant e lufts, ndihma pr fmijt e vegjl, ndihma pr grat shtatzna dhe n prgjithsi ndihma pr t varfrit. 1-faktori demografik-Ka t bj me raportin midis grup moshave t reja dhe t vjetra, numrit t grave dhe t burrave, raportin n mes t smurve dhe te shndoshve dhe midis lindshmris dhe vdekshmris. Pra tani vdekshmria ka zbritur dhe sht rritur jetgjatsia . 2-faktori ekonomik-N prgjithsi mund t thuhet se zhvillimi i mirqenies eci n prputhje me fazat apo epokat e zhvillimit ekonomik, t shtimit t prodhimit kombtar dhe t rritjes s t ardhurave. Sa m t mdha t jen t ardhurat aq m e lart sht mirqenia dhe e kundrta, kur t ardhurat jan t pakta , t pamjaftueshme edhe mirqenia nuk sht e mire. 3-faktori politik-N radhn e ndikimit t faktorve sht edhe ai politik q gjen zbatim prmes programeve t ndryshme t partive politike t cilat prfaqsojn alternative t ndryshme. 4-faktori i jashtm-S fundi sht faktori i jashtm ose ndrkombtar ai i cili ka t bj me ndikimet q vendet apo shtetet ushtrojn ndaj njri tj