UNIVERSITETI I PRISHTINS HASAN PRISHTINA

FAKULTETI JURIDIK

POLITIKA EKONOMIKE
(Ligjrata t autorizuara Pjesa e par)

Prishtin, 2016

1. OBJEKTI I STUDIMIT DHE DEFINIMI I POLITIKS

EKONOMIKE
Prmes njohjs dhe studimit t lnds politika ekonomike na mundsohet q m
leht e m mir t njihemi me ndrlidhjet q ekzistojn n mes shtetit, shkencs
juridike dhe ekonomis. Po ashtu prmes studimit dhe njohjs s ksaj discipline
ne m mir do ti kuptojm trendet dhe aktivitetet globale dhe si t njejtat ndikojn
n fushn e drejtsis dhe ekonomis. Ne poashtu do t kuptojm dhe at pse sht
mse e domosdoshme rregullativa ligjore pr zhvillimin normal t rrjedhave
ekonomike. Po ashtu do t kuptoni se pse organet e ndryshme shtetrore (bartsit e
politiks ekonomike) nxjerrin akte t ndryshme juridike, vendime dhe cilat jan
pasojat ekonomike t vendimeve m par t aprovuara.
ka prmban termi politika ekonomike? Mund t thuhet se nuk ekziston nj
definicion i gjithpranueshm, pasi q autor t ndryshm shpeshher potencojn
elemente t ndryshme t ktij nocioni.
Lindermani*, thekson se politika ekonomike sht nj trsi e aktiviteteve q i
ndrmerr shoqria, zakonisht prmes qeveris, me qllim t realizimit t qllimeve
ekonomike, po ashtu i njejti autor thekson se politika ekonomike e pranon faktin se
fuqit e lira t tregut nuk e shpien ekonomin deri tek rezultatet q i dshiron
shoqria.
Politika ekonomike paraqet trsin e instrumenteve, masave dhe mekanizmave q
i ka n dispozicion dhe i prdor shteti me qllim q t realizohen n mnyr sa m
t mir dhe efikase qllimet e parashtruara ekonomike dhe sociale.
Sipas autorve t fjalorit pr ekonomi dhe biznes, politika ekonomike paraqet:
kombinimin e politikave fiskale, monetare e politikave t tjera t angazhuara pr ti
realizuar qllimet ekonomike t qeveris. *Autort e njejt potencojn se nocioni i
politiks ekonomike, nenkupton: ndryshimin e vetdishmqllimor t madhsive
t caktuara ekonomike, me qllim q t realizohen disa qllime ekonomike m par
t parashtruara. N kuptimin e ngusht, nj trsi t instrumenteve, masave dhe
mekanizmave q i ndrmerr qeveria me qllim t realizimit t qllimeve
ekonomike, si jan: rritja e GDP-s, shkalla e ult e inflacionit e papunsis,
ekuilibri buxhetor, etj.. Zakonisht subjektet kryesore t politiks ekonomike jan
Qeveria dhe Banka Qendrore.
1

Edhe prkundr dallimeve t theksuara n definimin e politiks ekonomike, si dhe

rndsin s dimenzioneve t saja, mund t vihen n pah disa elemente t
prbashkta t saj:
S pari, si barts, subjekt i politiks ekonomike paraqitet shteti;
S dyti, qllimi i fundit dhe m parsor i aktiviteteve t politiks ekonomike sht
realizimi i qllimeve t parashtruara ekonomike dhe sociale, dhe
S treti, gjat realizimit t qllimeve t parashtruara t politiks ekonomike,
qeverit shrbehen dhe i prdorin instrumentet dhe masat e caktuara q i kan n
dispozicion.

1.1. KUPTIMI DHE ELEMENTET E POLITIKS EKONOMIKE

Masat dhe instrumentet e politiks ekonomike kan nj histori shum t gjat, q
nga Kina e lasht, kur edhe para epoks son ekzistonin rregulla t shkruara pr
kontrollin e tregtis, distribuimin e grurit si dhe artikujve t tjer t nj rndsie t
veant.
Periudha e perandoris Romake, n kohn e Perandorit Dioklecian (rreth vitit 301)
kur mimet filluan t ngriten dhe pr nj koh t shkurtr ato tejkaluan dhjetfishin
e vlers s mparshme dhe popullata filloi t humbas besimin n para dhe n
perandori dhe filluan q pagesn e mallrave ta bjn n natyr. Kto probleme
filluan t shkaktojn edhe probleme t shumta politike, n radh t par nga
pasiguria e prgjithshme e deri tek qeverisja paralele. Pr arsye t ktyre
regullimeve monetare ky Perandor, nxjorri nj edikt q quhej Edikti pr mimet
maksimale (Edictum de pretis rerum venalium), q konsiderohet si nj dokument
monumental dhe i veant i historis juridike dhe asaj ekonomike, ku
rregulloheshin mimet e rreth 800 produkteve t ndryshme.
Edhe pse gjat historis s civilizimit njerzor, shteti dhe pushtetart shpeshher
ndrhynin n jetn ekonomike dhe financiare, rndsia dhe influenca e politiks
ekonomike erdhi n shprehje t plot pas depresionit t thell ekonomik n SHBA
(1929-1933), kur pas nj periudhe t gjat t liberalizimit ekonomik, prap u
promovua shteti si nj akter shum i rndsishm n jetn dhe aktivitetet
ekonomike. Pas depresionit t thell shum politikbrs u bindn se veprimi
autonom dhe i papenguar i tregut nuk i plotson qllimet e parashtruara ekonomike
2

dhe sociale dhe se patjetr duhet q me nj aktivitet t koordinuar njerzor t

njejtat t orientohen si dhe t korrigjohen.
Politika ekonomike pr juristt ka pr qllim q studentve t iu shpjegoj se si
shteti e bn orientimin e aktiviteteve ekonomike me qllim t ruajtjes s stabilitetit
t tregut dhe rritjen e mirqenies s prgjithshme pr t gjith qytetart e tij.
Ashtu si demokracia nuk mund t ekzistoj dhe funksionoj pa sundimin e ligjit,
ashtu edhe ekonomia nuk mund t funksionoj pa rregullativn shtetrore. Roli i
juristve n kt segment sht shum i rndsishm, pasi q instrumentet dhe
masat e politiks ekonomike gjithmon duhet t mbshteten n norma adekuate
dhe t efektshme juridike.
Parakushtet esenciale q ndrlidhen me veprimin efikas t politiks ekonomike,
kan t bjn me shum disciplina juridike, si jan: e drejta e detyrimeve, e drejta
tregtare, e drejta tatimore, financat publike dhe e drejta buxhetore, e drejta e
konkurrencs, e drejta bankare, e drejta e burss, e drejta civile e kushtetuese etj..
Rregullativa juridike s bashku me sanksionet prcjellse siguron funksionimin
stabil t ambientit institucional, n kuadr t t cilit ambient, politika ekonomike
zbaton masat q veprojn n veprimtarin e t gjitha subjekteve prodhuese dhe
konsumuese.
Prmes studimit t politiks ekonomike arrihen njohurit e duhura pr raportet n
mes t subjekteve ekonomike n kushtet e zhvillimit t ekonomis s tregut, n t
cilin proces veprohet prmes masave t politiks ekonomike. Nga prfundimi dhe
rezultati i ktyre aktiviteteve n mas t madhe varet dhe: niveli i mimeve,
punsimi papunsia, niveli i konsumit, kursimi, pozita e ekonomis kombtare n
tregun botror, standardi jetsor i popullats etj. Me fjal t tjera, prmes studimit
dhe kuptimit m t mir t politiks ekonomike ne m leht do t kuptojm se nga
cilt faktor varet niveli i zhvillimit ekonomik si dhe niveli dhe standardi jetsor i
qytetarve n nj ekonomi kombtare.
Objekt i studimit t politiks ekonomike jan kategorit m t rndsishme
makroekonomike dhe se makroekonomia materializohet prmes instrumenteve t
ndryshme t politiks ekonomike. Politika ekonomike piknisjen e saj e ka prej
kategorive t makroekonomis, pasi q mirret me kategorit ekonomike, ndrsa
makroekonomia shqyrtimet e saja i prfundon me politikn ekonomike duke i
3

shfrytzuar instrumentet e saja n projeksionet n lidhje me rrjedhat e ardhshme

ekonomike.
N kuptimin figurativ, politika ekonomike dhe makroekonomia jan dy an t
medaljes s njejt. Kjo medale paraqet modelin e funksionimit t trsishm t
ekonomis s Republiks s Kosovs e krijuar n baz t komponenteve t saja
kryesore. Vendin kryesor e ka matrica me agregatt makroekonomik si jan:
Bruto Produkti Vendor (GDP), konsumi (C), kursimi (S), Investimet (I),
Shpenzimet qeveritare (G), Importi (M) dhe Eksporti (E).
Prmes vrojtimit dhe analizs s ktyre variablave n kuadr t nj ekonomie
kombtare ne n mnyr precize mund t prcaktojm gjendjen n nj ekonomi
kombtare. Por, pr t qen saktsia m e madhe, shteti duhet t ket nj shrbim
t mir statistikor dhe t ket besim n prllogaritjen e madhsive
makroekonomike. do shtet pr kt qllim ka shrbimin e vet statistikor, kshtu
p.sh. n Republikn e Kosovs kt rol e ka Agjencia e Statistikave t Kosovs
(ASK), q funksionon si agjencion i pavarur n kuadr t Zyrs s Kryeministrit.
N Republikn e Shqipris sht Instituti i Statistikave (INSTAT), ndrsa pr
nevojat e Bashkimit Evropian kto t dhna i prgadit EUROSTAT.
do shtet ka n dispozicion instrumente t ndryshme pr realizimin e qllimeve
makroekonomike. N kuadr t politiks ekonomike ekziston nj rregull i art, q
sht formuluar nga ana e ekonomistit dhe nobelistit t njohur holandez Jan
Timbergen se do qllim, krkon nj instrument t vet t veant, me fjal t
tjera me nj instrument sht shum pak e mundshme q t realizohen m shum
qllime.
Qllimet n politikn ekonomike jan t dshirueshme vetvetiu, por prioriteti i tyre
varet nga pesha e problemeve makroekonomike me t cilat ballafaqohet shteti i
caktuar. Me kalimin e kohs jan ndryshuar edhe qllimet n politikn ekonomike
n t kaluarn, n t njejtn mnyr do t ndryshojn dhe qllimet e parashtruara
n t ardhmn.
Politika ekonomike studion se si shteti intervenon n ekonomin e tregut, me t
cilat qllime dhe instrumente pr realizimin e tyre dhe me far pasoja t
mundshme pr shtimin ekonomik, papunsin dhe stabilitetin e tregut.

Analiza ekonomike studion vendimet individuale ose agregatve ekonomik

privat n lidhje me ate se cka prodhojn, kmbejn ose konsumojn. Kto vendime
aprovohen duke patur parasysh qllimet e caktuara, e t cilat paraqesin kriteret pr
prcaktimin e situatave t ndryshme e t mundshme n t cilat kta agjent
ekonomik mund t gjinden.
Sipas teoris neoklasike, konsumatort przgjedhin kombinimin e mallrave dhe
shrbimeve q maksimizon dobin e tyre, ndrsa ndrmarrsit przgjedhin sasin e
outputeve dhe kombinimin e inputeve pr cdo t mir q do t bj maksimizimin
e profitit t tyre.
Analiza e politiks ekonomike duhet ti mbuloj disa aspekte t ksaj analize dhe
ate tre nivele t ndryshme:
1. M me rndsi sht q t kuptojm procesin me t cilin qeveria aprovon
vendimet, me c rast e marrim si fakt final qllimet dhe rolin e saj, si dhe
fushveprimtarin e institucioneve t ndryshme dhe supozojm se dim si
funksionon ekonomia. N fakt ky sht niveli vijues i zgjedhjes;
2. Niveli i dyt i analizs ka t bj me ekzistimin dhe strukturn relevante t
qeveris dhe tregut. N kuadr t analizs standard ekonomike t dyja kto
institucione konsiderohen natyrore vecanarisht kur sht fjala pr tregun.
Me fjal t tjera, analiza ekonomike nuk merret me pyetjn se deri n far
mase qeveria zvendson tregun dhe vice-versa se deri n far niveli
qeveria i nevojitet tregut dhe se deri n far mase e forcon.

Ky sht niveli i zgjedhjs institucionale (konstitucionale), deri tek t cilat

arrijm kur t dim se cilat jan qllimet e shoqris ddhe se si ekonomia
funksionon me institucione t ndryshme t mundshme.
3. Niveli i tret dhe i fundit i analizs ka t bj me identifikimin e qllimeve
shoqrisht t dshirueshme. Thn m thjesht, mund t themi se firmat
prbhen prej pronarve q tentojn q t maksimizojn profitin;
menaxherve q tentojn t rrisin madhsin e firms (shitjeve) ose t rrisin
normn e shtimit, pasi q t ardhurat e tija, fuqia dhe autoriteti i tij varen
drejtprsdrejti nga kto variabla; dhe puntorve q m s shumti jan t
interesuar pr nivelin real t pagave t tyre.
Tentimi i definimit t funksionit t preferencave t firms duhet t merren parasysh
edhe funksionin e preferencave t agjentve ekonomik q punojn n kuadr t
firms. Ky nivel i analizs s politiks ekonomike tenton q t identifikoj qllimet
shoqrore (niveli i zgjedhjes publike).
Politika ekonomike i ka mekanizmat e saj t veprimit. Elementet e ktij mekanizmi
jan: subjektet, instrumentet, qllimet dhe institucionet. N kt rast ne do t
analizojm qllimet e politiks ekonomike, si detyra objektivisht t prcaktuara
para bartsve t politiks ekonomike, me qllim t zbutjes s fluktacioneve
(cikleve) ekonomike dhe sigurimin e shtimit stabil ekonomik.
Formulimi i qllimeve pik s pari varet nga situata momentale ekonomike por dhe
nga ndikimi i faktorve politik dhe social n rrethin e ngusht dhe t gjr.
Subjektet e politiks ekonomike, n radh t par Qeveria, gjat koncipimit t
programit t saj nisen nga qllimet vlerore t shoqris. N kushtet e sotme
bashkkohore ato jan: t drejtat themelore demokratike, t drejtat e qytetarve, t
drejtat e pakicave, t drejtat sociale, zgjerimi i lirive ekonomike dhe ndrmarrsis.
Shumica e ktyre qllimeve kan karakter ekonomik, por disa nga kto qllime
jan t orientuara n realizimin e nevojave sociale, shndetsore, ekologjike,
demografike, arsimore, mbrojtjes e siguris. Shkalla e realizimit t ktyre
qllimeve t parashtruara n radh t par varet nga niveli i disponimit t pasuris
materiale dhe lartsia e GDP-s.

1.2. BARTSIT DHE QLLIMET E POLITIKS EKONOMIKE

Kriteret pr prcaktimin e karakteristikave parsore t bartsve t politiks
ekonomike kryesisht kan t bjn me:
a) Interesin e definuar n mnyr t qart;
b) Aftsin e vendimarrjes pr shtjet e rndsishme q kan t bjn me
procesin e prodhimit e q buron nga disponimi i mjeteve, informacioneve
dhe autorizimeve politike;
c) Aftsit akcionale, dhe
d) Pavarsin e veprimit.
Vendimarrja dhe zbatimi i politiks s caktuar ekonomike varet nga kushtet
konkrete n t cilin gjindet shteti i caktuar. N disa shtete p.sh. Fondi Monetar
Ndrkombtar i aprovon vendimet m t rndsishme ekonomike dhe financiare
dhe njkohsisht prcakton edhe programimin e qllimeve. Por nga ana tjetr, ky
institucion ndrkombtar nuk e posedon aftsin dhe fuqin akcionale q ti
realizoj kto qllime, ashtu si q i posedojn disa grupe t caktuara t interesit q
veprojn n shtetet tjera dhe t njejtat zakonisht veprojn nn hije dhe t njejtat
mund t ndrmarrin vendime shum relevante.
Sa i prket qllimeve t politiks ekonomike, gjithnj ekzistojn m pak dilema.
Me qllime ekonomike nnkuptojm dshirn ose synimin e bartsve t politiks
ekonomike q t krijojn nj gjendje t deshirueshme e cila nuk mund t arrihet pa
nj aktivitet ose veprim t paraprcaktuar, d.mth. se nuk mund t arrihet me
veprime spontane t fuqive dhe mekanizmave t tregut.
M. Bornstein *, qllimet e parashtruara nga ana e bartsve t politiks ekonomike i
ndan n afatshkurte dhe afatgjate. Qllimet afatshkurte ose operative, jan pjes
prbrse t politiks ekonomike aktuale. Si qllime tipike afatshkurte mund t
konsiderohen: punsimi i plot, stabiliteti i mimeve ose prmirsimi i bilancit t
pagesave t shtetit. Qllimet tipike afatgjate mund t konsiderohen: rritja e
prodhimit, respektivisht shtimi i shpejt ekonomik, rritja e efikasitetit, konkurrenca
m e lart ndrkombtare, barabarsia m e madhe n shprndarjen e t ardhurave
dhe siguria m e lart sociale. (M. Bornstein: Comparative Economic Systems,
Irvvin Homevvood, 1989. fq. 1-3)
7

Veprimi i politiks ekonomike reflektohet n kuadr t sistemit ekonomik,

komponentet e s cils jan: resurset, subjektet ekonomike, aktivitetet dhe
institucionet. N kt rast, duke prcaktuar kushtet e ekonomizimit dhe duke i
korrigjuar t njejtat prmes instrumenteve t ndryshme, politika ekonomike tenton
q t realizoj ekuilibrimin ekonomik. N fund t fundit veprimi i politiks
ekonomike varet drejtprsdrejti nga lloji i sistemit politik dhe ekonomik.

Sistemi politik prcakton institucionet themelore dhe parametrat e sistemit

ekonomik si dhe marrdhniet shoqrore, respektivisht strukturn bazike t
pushtetit;
Sistemet politike dhe ekonomike jan t definuara dhe t institucionalizuara
prmes sistemit juridik, me ka prcaktohet mnyra e formulimit t strukturs
ekonomike dhe politike t fuqis s pushtetit, subjektet dhe mekanizmat e
funksionimit dhe rregullimit;
Sistemi teknikoprodhues prfshin aparaturn dhe mekanizmat tekniko
prodhues, teknologjin, diturin, hulumtimin dhe zhvillimin si dhe arsimin
profesional. N kt mnyr ky sistem fuqishm vepron n sistemin ekonomik dhe
n prodhimtari, si n suksesin ashtu edhe n ndryshimet e tij;
Sistemi sociokulturor paraqet prvojn e trashguar historike dhe traditn,
arsimimin kulturor dhe humanitar, q n mas t konsiderueshme ndikon n
sjelljen e individve, n zhvillueshmri si dhe n zhvillimin e sistemit ekonomik,
politik dhe atij teknikoprodhues (etika dhe vlerat shoqrore, kultura e
prgjithshme, kultura e puns dhe afariste etj.).
8

1.3.

MEKANIZMAT KOMPONENTET E POLITIKS EKONOMIKE

Nga grafikoni i mposhtm shihet se n fund t piramids gjenden subjektet ose

bartsit e politiks ekonomike. Parashtrohet nj pyetje logjike, se si do t
realizohen qllimet e parashtruara, si dhe n far mnyre? Realizimi i qllimeve t
parashtruara sht detyr ekskluzive e subjekteve t politiks ekonomike, ndrsa
ato kt e realizojn duke prdorur instrumente t caktuara, respektivisht prmes
masave makroekonomike n kuadr t institucioneve ekzistuese.

Politika ekonomike nnkupton zbatimin e instrumenteve dhe masave t caktuara, e

q jan n pajtueshmri me karakteristikat e sistemit shoqroroekonomik, q i
ndrmarrin subjektet e caktuara gjat procesit t realizimit t qllimeve t
parashtruara.
Qllimi i fundit dhe m i rndsishmi sht rritja e mirqenies shoqrore, e cila
matet me lartsin e GDP-s per capita. Pr realizimin e ktij qllimi shum t
rndsishm cdo her nevojitet edhe realizimi i shum qllimeve t tjera specifike,
si jan: stabiliteti i mimeve, papunsia e ult, trheqja e investimeve t huaja,
rritja e eksporteve dhe zvoglimi i importeve, etj. Prmes zgjedhjes ose zbutjes s
ktyre problemeve, n mnyr indirekte rritet vllimi i GDP-s, me ka ndikohet
n rritjen e mirqenies shoqrore. N kt mnyr veprimi i politiks ekonomike
n periudha t ndryshme kohore, zgjidh ose lehtson ndonj problem
9

makroekonomik, t cilat probleme tregu zakonisht nuk sht n gjendje q ti

zgjidh ose mund ti zgjidh por me kosto shum t lart shoqrore.
Me kalimin e kohs, ndryshojn dhe problemet makroekonomike, por n ann
tjetr ndryshon dhe rndsia e tyre relative. Pr arsyeje t dinamizimit dhe
ndryshimeve t prhershme q ndodhin n ekonomit e ndryshme kombtare,
bartsit e politiks ekonomike duhet q ti prcaktojn n mnyr shum t qart
dhe prioritetet si dhe rangimin e rndsis s problemeve t ndryshme
makroekonomike.
N aspektin kohor jo vetm q ndryshon radhitja e qllimeve q duhet t
realizohen n nj shoqri, por gjithher paraqitet konkurrenca n mes qllimeve t
politiks ekonomike. Nse n mas t madhe realizojm nj qllim, do t kemi m
pak koh, njerz (kapital human), dhe mjete pr realizimin e ndonj qllimi tjetr
q pr shum kend mund t jet i dobishm dhe i dshirueshm.
N literaturn profesionale ekonomike, kjo konkurrueshmri e qllimeve quhet
tradeoff, q n prkthimin e lir do t thot kmbimi ose trampi i nj qllimi
pr ndonj qllim tjetr. Shpesh her, para bartsve t politiks ekonomike
parashtrohen opcione t ndryshme, p.sh. si qllim shum i dshirueshm pr
bartsit e politiks ekonomike paraqitet realizimi i qllimit t njkohshm: edhe
paga t larta por dhe punsim i lart, por nga ana tjetr, thuajse sht e pamundur
q t realizohen dyja qllimet njkohsisht. N periudha afatshkurte mund t kemi
ose paga t larta dhe punsim m t ult (pamjaftueshm), ose paga t ulta e
punsim m t madh. N kuadr t ksaj periudhe politika vijuese ekonomike
mund ti ket vetm kto dy opcione. Nse qeveria dshiron punsim m t madh,
ajo do t duhej q ti ngrij (fiksoj) pagat n sektorin publik, ka do t ndikoj edhe
n zvoglimin e pagave edhe n sektorin privat. Pr shkak t kostove m t ulta t
puns, firmat do t punsojn m shum puntor t rinj, me ka do t rritet
punsimi, ose n opcionin tjetr q qeveria ti rrit pagat n sektorin publik, me
ka do t ndikoj q t njejtat t rriten edhe n sektorin privat, me ka ndikohet n
rritjen e kostove t puns, e q do t reflektohet n zvoglimin e punsimit.

10

KOMPONENTET E POLITIKS EKONOMIKE SI VEPRIMTARI PRAKTIKE

Bartsit Subjektet e politiks ekonomike

Vendosin qllimet, llojin e qllimit, prioritetin e

realizmit, kohn e realizimit, etj.

Qllimet e politiks ekonomike

Varen nga situata ekonomike-sociale n shtetin e

caktuar, si dhe nga ambienti i jashtm.

Instrumentet

Bartsit e politiks ekonomike prdorin

instrumentet (veglat) e ndryshme pr realizimin e
qllimeve t parashtruara.
Efikasiteti i prdorimit t instrumenteve varet n
radh t par nga niveli i zhvillimit ekonomik dhe
institucional.

Institucionet

Mnyra e funksionimit t tyre ndikon edhe te

bartsit e politiks ekonomike q t prcaktojn
qllime sa m realiste, por q do t jen t
pranueshme edhe nga pjesa m e madhe e
popullsis.
Poashtu institucionet e mirfillta ndikojn edhe
n zvoglimin n minimum t kostove q
nevojiten pr realizimin e qllimeve t
parashtruara.

HORIZONTI KOHOR
N kuadr t politiks ekonomike, rndsi t veant luan edhe horizonti kohor,
me rast problemet dhe shtjet q nuk mund t realizohen n kuadr t politiks
vijuese ekonomike n afat t shkurtr, mund t realizohen dhe t arrihen n
periudha m t gjata kohore, prmes zbatimit t reformave strukturale, q
njkohsisht krkojn edhe koh por dhe ndryshime t thella institucionale. Prmes
zbatimit t reformave strukturale, ndryshojn kushtet dhe mnyra e funksionimit t
tregut t puns dhe n kuadr t rrethanave t reja institucionale mund t
realizohen t dyja qllimet edhe pagat edhe punsimi.
Makroekonomia paraqet statikn e ekonomis, d.m.th. jep pasqyrn e ekonomis
n trsi n momentin e caktuar kohor. Politika ekonomike prkundrazi paraqet
dinamikn e ekonomis dhe pasqyron se si ndryshojn marrdhniet e tregut nn
ndikimin e intervenimit t shtetit. Edhe n rastin e par edhe n t dytin horizonti
kohor i vshtrimit sht i nj rndsie t veant.
Horizonti kohor mund t vshtrohet n tre aspekte, dhe at si:
a) Afat t shkurtr (deri n 1 vit);
11

b) Afat t mesm (nga 1 deri 5 ose 10 vite) dhe

c) Afat t gjat (m shum se 10 vite)

do shtet buxhetin e aprovon pr 1 vit (viti kalendarik) d.m.th. n afat t shkurtr.

Ky sht ligji m i rndsishm ekonomik, t cilin do Parlament e aprovon n
fund t nj viti kalendarik, me qllim q t zbatohet nga fillimi i vitit t ardhshm
kalendarik. Prmes ktij ligji prcaktohen t hyrat dhe t dalurat shtetrore brenda
nj viti kalendarik. Shpeshher, ndikimi i masave t politiks ekonomike i
tejkalon horizontet kohore n t cilin zbatohen. N rast se n nj vit buxhetor,
shteti m shum shpenzon se sa q ka realizuar t hyra, ather ai duhet t huazoj
mjete me qllim t mbulimit t deficitit buxhetor. Efekti i huazimit, zakonisht
reflektohet n vitet e ardhshme, pasi q n buxhetet e ardhshme nj pjes e t
hyrave duhet t ndahet me qllim q shteti ti kthej mjetet e huazuara dhe q t
paguaj kamatat e parapara.

1.4. RAPORTI I SHKENCAVE EKONOMIKE ME SHKENCAT JURIDIKE

Disciplinat juridike dhe ato ekonomike jan ngusht t ndrlidhura n ndikimin e
tyre njera me tjetrn. Kjo ndrlidhje e ngusht mund t vshtrohet prmes disa
disciplinave juridike, s pari, e drejta kushtetuese, pr t ciln ma nuk thuhet se
sht msimi pr Kushtetutn, por msimi pr rregullat ligjore, prmes s cilave
prcaktohet materia pr institucionet politike. Pr akcionet e politiks ekonomike
12

rndsi t veant ka pjesmarrja e institucioneve politike, prmes organeve t

themeluara n baz t ligjit si dhe procedura e marrjs s vendimeve me interes
shoqror. Pr zbatimin efikas t politiks ekonomike, n do shtet prgjegjse
sht Qeveria, Parlamenti q i aprovon ligjet sistemore dhe ministrat q n kuadr
t ministrive prkatse zbatojn masat adekuate dhe vendimet e qeveris. E drejta
kushtetuese analizon dhe ofron njohuri pr do njerin institucion politik, e ka
mundson q shum m mir e m qart t vshtrohet dhe analizohet rndsia e
tyre n kuadr t politiks ekonomike. Nj nga burimet e s drejts kushtetuese
sht Kushtetuta, si nj akt m i lart juridik n kuadr t sistemit juridik.
Kushtetuta e do shteti prmban kuptime t veanta q rregullojn bazat e sistemit
juridik, q do her sht bazament pr koncipimin e akcioneve t politiks
ekonomike.
Kshtu p.sh. n Kushtetutn e Republiks s Kosovs, n kuadr t dispozitave
themelore, n nenet 10 dhe 11 ku flitet pr ekonomin dhe valutn thuhet se:
Ekonomia e tregut me konkurrenc t lir sht baz e rregullimit ekonomik t
Republiks s Kosovs, ndrsa n nenin 11, paragrafi 1 dhe 2 potencohet se: n
Republikn e Kosovs si mjet i vlefshmpagese prdoret nj valut e vetme dhe
se Autoriteti Qendror Bankar i Kosovs sht i pavarur dhe quhet Banka
Qendrore e Kosovs (BQK).
Po ashtu, do shtet siguron t mirat publike dhe prmes rolit ekonomik dhe social
zbaton politikn e konsumit publik. Nga ana tjetr, konsumi publik financohet nga
ana e buxhetit t shtetit, i cili mbushet nga llojet e ndryshme t tatimeve direkte
dhe indirekte, ku n nenin 119, pika 8, theksohet se: secili person sht i obliguar
t paguaj tatimet dhe kontributet tjera t parapara me ligj, ndrsa n nenin 120,
pika 1 thuhet se: shpenzimet publike dhe mbledhja e t hyrave publike duhet t
bazohen n parimin e llogaridhnies, efektshmris dhe transparencs, ndrsa n
pikn 2 se: administrimi i politiks fiskale n t gjitha nivelet e qeveris do t jet
n pajtim me kushtet pr inflacion t ult dhe zhvillim t qendrueshm ekonomik
dhe pr krijimin e vendeve t puns.
Nga ajo q u tha m lart shihet dhe rndsia e veant e t s drejts kushtetuese
pozitive pr politikn ekonomike t nj shteti, pasi q e njejta jo vetm q e
prcakton mnyrn dhe bazamentin n t ciln mbshtetn akcionet e politiks
ekonomike, por dhe mekanizmat e funksionimit pr t hyrat dhe t dalurat e
buxhetit t shtetit.

13

Nj ndrvarshmri t ndrsjell politika ekonomike ka dhe me t drejtn

administrative. Shrbimet publike n shumicn e rasteve financohen nga buxheti i
shtetit, ku rndsia e tyre n drejtimin e politiks ekonomike, sht e nj rndsie
t veant, por nga ana tjetr, shrbimet publike i kryejn institucionet, ndrmarrjet
publike dhe format tjera organizative n kuadr t sektorit publik, n kuadr t s
cilave dominon prona publike (shtrore) dhe t njejta menaxhohen nga ana e
shtetit. Po ashtu, organizimi dhe karakteri i ushtrimit t veprimtarive
administrative, drejtprsdrejti ndikon n efikasitetin e politiks ekonomike.
Rndsia e sistemit juridik pr politikn ekonomike gjithnj e m shum po rritet,
posacrisht n fushn e legjislacionit q rregullon marrdhniet detyrimore.
Zhvillimi i hovshm i ekonomis s tregut, gjithnj e m shum krkon rregullimin
e rapoteve pronsoro juridike n mes t subjekteve t ndryshme, por nga ana tjetr
ka ndikuar dhe n transformimin e shpejt t s drejts s detyrimeve. Rndsi
edhe m t madhe kjo disciplin juridike do t ket n periudhn e globalizimit t
shpejt, pasi q do t prshpejtoj procesin e unifikimit t zgjidhjeve ligjore, prmes
konventave multilaterale, q njkohsisht do t garantojn nj siguri m t lart
juridike pr t gjith pjesmarrsit n jetn ekonomike.
Financat publike dhe e Drejta Buxhetore piknisjen e kan nga qasja institucionale
financave publike dhe analizs juridike t sistemit buxhetor. Bazamenti i tyre
parsor i studimit jan: t hyrat dhe t dalurat publike, mnyra e grumbullimit,
disponimi me kto mjete nga ana e shtetit ose njsive komunale. Financimi i
konsumit publik, ku shteti duhet t siguroj t mirat publike, blerjen e mallrave dhe
shrbimeve pr nevojat vetanake, zgjerimi dhe mirmbajtja e infrastrukturs, si dhe
sigurimin e transfereve t ndryshme, n mas t konsiderueshme varet nga mnyra
e grumbullimit dhe strukturs s buxhetit. do shtet n bot, prmes ligjit t
veant i prcakton t hyrat dhe t dalurat publike, respektivisht sistemin buxhetor,
q nga prgaditja, aprovimi e deri tek kontrolli. Krijimi i suficitit ose deficitit
buxhetor sht gjithnj nn kontrollin e qeveris, pasi q t njejtat drejtprsdrejti
ndikojn n stabilitetin makroekonomik dhe n lartsin e borxhit publik.
Qeveria si bartse e politiks ekonomike n do ekonomi kombtare udhheq
politikn aktive tatimore dhe efektet e ksaj politike jan t shumfishta. Lloji dhe
numri i tatimeve, llogaritja e bazs tatimore, lloji dhe numri i lehtsirave tatimore,
jan bazament i politiks fiskale dhe financiare, nga e cila varet dhe formimi dhe
vllimi i t hyrave publike, ndrsa nga ana tjetr jan t rndsishme si pr
14

subjektet fizike ashtu edhe ato juridike, pasi q drejtprsdrejti ndikojn n t

ardhurat e tyre si dhe n kursimin dhe investimin e ardhshm.

2. FUNKSIONET E POLITIKS EKONOMIKE

Karakteri i sistemit shoqroropolitik ndikon n mas t konsiderueshme n
konceptin e politiks ekonomike, pasi q n do shoqri ekzistojn subjekte t
ndryshme q zbatojn instrumente t ndryshme t politiks ekonomike dhe s
fundmi qllimet e politiks ekonomike patjetr ato duhet q ti rangojn sipas
shkalls s prioriteteve t shoqris s caktuar.

Pas shkatrrimit t sistemit t centralizuar t ekonomis, sot thuajse t gjitha shtetet

funksionojn n baz t parimeve t ekonomis s tregut, prmes modeleve t
ndryshme t saj, ku subjektet e politiks ekonomike prdorin instrumente dhe masa
t ndryshme me qllim t realizimit t 3 detyrave; e q n shumicn e rasteve edhe
paraqesin objektivin parsor t veprimit t politiks ekonomike:
a) Alokimin e resurseve t disponueshme;
b) Vendosjn dhe ruajtjen se stabilitetit makroekonomik, dhe
c) Rishprndarja e t ardhurave.
A) Alokimi i resurseve n prdorime alternative resurset jan t limituara por
nga ana tjetr dhe produktive dhe t njjtat mund t prdoren n mnyra dhe
sasi t ndryshme. N kuadr t do shoqrie ekziston interesi publik q t
prodhohen t mirat publike (rrugt, autostradat, hekuridhat, aeroportet,
15

heliodromet etj.), ose ofrimi i shrbimeve publike (t transportit publik,

shrbimeve t internetit prmes fijeve optike, etj.). Po ashtu, interesi i
subjekteve t politiks ekonomike sht q t stimuloj krijimin dhe
mirmbajtjen e objekteve t ndryshme infrastrukturale ose objekteve t
ndryshme pr mbrojtjn e ambientit jetsor.
Prmes masave t ndryshme t politiks ekonomike, po ashtu, mund t
ndikohet edhe n shprndarjn hapsirore t kapaciteteve prodhuese dhe
distributive, n shkollimin dhe perfekcionimin e fuqis puntore si dhe n
alokimin e saj sa m efikas. Po ashtu, prmes subvencioneve ose lehtsirave
t tjera mund t stimulohen investitort privat dhe ata t huaj q t investojn
kapitalin e tyre n ato veprimtari apo sektore ku shteti llogarit se do t jen
promotor t zhvillimit ekonomik dhe prparimit m t shpejt teknologjik;
B) Stabilizimi makroekonomik, prmes masave t politiks ekonomike n
prgjithsi ndikohet n krijimin e baraspeshs s brendshme, q zakonisht
karakterizohet me: inflacion t ult dhe punsim t plot. Po ashtu, prmes
masave t tjera stimulohet zvoglimi i deficiteve n bilancin e tregtis s
jashtme dhe n bilancin e pagesave;
C) Rishprndarja e t ardhurave tregu sipas rregullit stimulon zhvillimin
ekonomik dhe ndikon n rritjen e mirqenies shoqrore, por shpesh her kt
e bn n dm t disa grupeve t caktuara shoqrore, q nuk kan shanse t
njejta si grupet tjera shoqrore, q t marrin pjes n aktivitetet ekonomike
ose ato arsimore. Pr kt qllim, sot lufta kundr varfris dhe skamjes
konsiderohet si nj nga detyrat m prioritare dhe civilizuese t do politike
ekonomike moderne. Tatimimi progresiv i t pasurve si dhe pagesat
transfere t t varfrve jan shembujt m tipik t zbatimit t masave t
politiks ekonomike, qllimi i t cilave sht realizimi i shprndarjes sa m
t drejt t t s ardhurs n nj shoqri t caktuar.

16

2.1.

VEORIT (TIPARET) E POLITIKS EKONOMIKE

Politika ekonomike sipas veorive t saja sht njkohsisht edhe disciplin

shkencore teorike dhe aplikative. Pasi q sht dhe disciplin aplikative, rezultatet
e arritura mund t verifikohen n jetn praktike, por dhe me mundsi t korrigjimit
dhe ndryshimit nse jan nn nivelin e planifikuar ose t pritur. Politika ekonomike
teorike n vete prfshin aspektet normative dhe pozitive. Teoria normative e
politiks ekonomike studion se si subjektet e politiks ekonomike duhet q t
veprojn. Si pyetje m t rndsishme q parashtrohen kan t bjn me ate se, s
pari, a duhet q shteti n mnyr aktive t intervenoj n ekonomi ose duhet q t
lejoj veprimin plotsisht t lir t tregut, duke zbritur shkalln e ndrhyrjes n
minimum; s dyti, nse shteti i qaset intervenimit, cilat jan mjetet m efikase pr
realizimin e qllimeve dhe s treti, cilat metoda t zbatohen me qllim t
udhheqjs optimal t politiks ekonomike.
Teoria pozitive e politiks ekonomike, hulumtimet e saja i fokuson n problemin se
si dhe n far rruge dhe metode bartsit t veprojn n jetn ekonomike.
Teoria pozitive duhet t prgjigjet n pyetjen se pse subjektet e politiks
ekonomike veprojn n mnyrn e zgjedhur. N t gjitha rastet akcionet e tyre jan
nn ndikimin e faktorve politik, kufizimeve institucionale dhe ndryshimit ose
riformatimit t qllimeve t parashtruara. Pr kto dhe disa arsyeje t tjera qeveria
17

shpeshher shmanget nga politikat q i mbron teoria normative. Shjegimi pr

kt shmangie, ka t bj me faktorin se gjithmon ekzistojn nivele t ndryshme t
vendimarrjs, nga nivelet qendrore deri tek ato lokale, dhe se n kto nivele
ekzistojn qasje t ndryshme pr intervenim shtetror. Po ashtu, si arsyeje sensitive
mund t konsiderohen dhe ciklet politike, tiparet e qeveris, a sht nj partiake
ose e koalicionit etj..
Politika ekonomike si disciplin aplikative dhe praktike shkencore, nnkupton
akcionet e subjekteve t saja me qllim t realizimit t qllimeve t parashtruara.
Sinonimi pr akcionet e politiks ekonomike sht politika makroekonomike, me
ka e njejta pasqyrohet n orientimin e saj n ekonomin si trsi mes prdorimit t
instrumenteve, n radh t par t politiks fiskale, monetare-kreditore, devizore,
strukturale, etj.. zvoglohen rregullimet n ekonomi, ruhet stabiliteti
makroekonomik, e t gjitha me t vetmin qllim t rritjs s pasuris materiale t
shoqris dhe qytetarve t saj. Karakteri i akcioneve t politiks ekonomike sht
i prcaktuar nga nj varg faktorsh, si jan: infrastruktura institucionale, sistemi
politik dhe juridik, ambienti ose rrethi ndrkombtar, etj..
Po ashtu, gjat ndrmarrjs s akcioneve t politiks ekonomike, paraqiten dhe
pengesa dhe kufizime t ndryshme, si jan: ngecja n zhvillimin ekonomikosocial, krizat e brendshme ose t jashtme, rritja e risqeve dhe pasiguris, etj..
Politika ekonomike si disciplin praktike, nga njra an mbshtetet n rregullativn
normative, por nga ana tjetr merr pjes n formulimin e saj gjat aprovimit t
rregullativs ligjore, q sht nj mbshtetje e fuqishme n kuadr t akcioneve q
i ndrmerr. Ligjet i aprovon Parlamenti me propzimin e qeveris, q rregullojn
fushat m t rndsishme t jets dhe aktiviteteve ekonomike, por njkohsisht
ofrojn siguri juridike t gjith pjesmarrsve n kto procese. Por nga ana tjetr,
organet shtetrore po ashtu jan t autorizuara q t nxjerrin dhe akte t tjera
nnligjore, prmes t s cilave n mnyr operative zbatojn realizimin e ligjeve
m par t aprovuara.

3. RRETHI AMBIENTI MAKROEKONOMIK

Subjektet e politiks ekonomike bjn formulimin dhe przgjedhjen e qllimeve si
dhe prdorin instrumente adekuate, ndrsa ndikimi dhe veprimi i tyre realizohet n
kuadr t sistemit ekonomik vendor. Nga ana tjetr, sistemi bashkkohor gjithnj e
m shum i globalizuar, po i heq dhe dobson barierat (pengesat) ekzistuese n
raportet ndrkombtare ekonomike, me ka n mnyr direkte ose indirekte
18

ndikohet n ndryshimin e pozits ose kapaciteteve prodhuese t disa shteteve dhe

rajoneve.
Parimet e reja t tregtis ndrkombtare kushtzojn ndryshime t mdha n
politikat e ndryshme ekonomike t disa shteteve, n radh t par pr shkak t
ndikimit t tregut global botror. N mes t politiks ekonomike dhe
determinanteve t saja, ekziston raporti i interakcionit q ka karakter t lidhjes
kthyese, ku rndsi t veant duhet kushtuar formulimit t koncepteve t politiks
ekonomike.
Determinantet e veprimit t politiks ekonomike, q burojn nga faktort vendor
jan: sistemi ekonomik, juridik dhe politik.
SISTEMI EKONOMIK politika ekonomike vepron dhe funksionon n kuadr
t korrnizave t prcaktuara t sistemit ekonomik, ku dhe zhvillohet jeta
ekonomike e t gjith banorve t shtetit t caktuar. Elementet konstituive t
sistemit ekonomik jan: resurset, subjektet ekonomike, aktivitetet dhe
institucionet.
Struktura, sasia dhe cilsia e resurseve materiale sht nj parakusht shum i
rndsishm pr procesin e prodhimit, rezultat i t cilit sht dhe lartsia e GDP-s.
Veoria parsore e resurseve sht se jan t limituara, kshtu q subjektet e
politiks ekonomike duhet q t sigurojn kushte sa m t mira pr alokimin e tyre
sa m racional si dhe pr prdorimin e tyre me kosto sa m t ulta. Zhvillimi dhe
avancimi i teknologjive bashkkohore, gjithnj e m shum po krijon dhe resurse
t reja, si jan: sistemet e informacionit dhe telekomunikimit, ndrmarrsia
koorporative etj.
Menaxhimi i ktyre resurseve, sot prfshin edhe segmentet e politiks ekologjike,
q ka pr qllim ruajtjn e tyre, si dhe mbrojtjen e ambientit natyror dhe atij
punues.
Elementi i dyt i sistemit ekonomik, jan subjektet ekonomike ku bjn pjes:
amvisrit, firmat dhe shteti. Kto subjekte ekonomike jan t rndsishme pr
politikn ekonomike, e n veanti shteti, pasi q i njejti sht dhe subjekt (barts) i
politiks ekonomike.
Elementi i tret i sistemit ekonomik, jan aktivitetet ekonomike (prodhimi
shprndarja kmbimi dhe konsumi). N kto aktivitete ekonomike veprohet
prmes instrumenteve t politiks ekonomike, q gjithher duhet t jen t
prshtatura karakterit t tyre, e q shprehet prmes dinamiks dhe kontinuitetit.

19

Elementi i fundit i sistemit ekonomik jan institucionet, q shprehin ndrlidhjen e

prhershme n mes subjekteve ekonomike, n kuadr t s cilave n mnyr m
par t prcaktuar zhvillohen aktivitetet ekonomike. Ndrlidhja n mes subjekteve
ekonomike duhet t jet e garantuar, prmes disa rregullave t sjelljs s
individve, q n vete prfshin disa kufizime m par t prcaktuara, e t cilat
mund t jen formale dhe jo formale. N grupin e par, bjn pjes: ligjet,
rregulloret dhe aktet tjera ligjore ose nnligjore, ndrsa n grupin e dyt: normat e
sjelljes, traditat, kodeksi i sjelljes dhe menaxhimit, q nnkupton se n shum raste
rndsi t veant ka tradita si dhe normat prcjellse morale.
Institucionet luajn rol t rndsishm n ate se si do t zhvillohet ndeshja n
kuadr t tregut si dhe n efikasitetin e politiks ekonomike, ato patjetr duhet t
jen t mbrojtura prmes normave ligjore; respektivisht sankcioneve q i zbatojn
organet administrative dhe gjygjsore t shtetit. Kjo mnyr e funksionimit t
institucioneve ndikon q t njejtat e bjn rregullimin e jets ekonomike.
Institucionet m t rndsishme t sistemit ekonomik, jan: tregu, prona, Banka
Qendrore, bursa, e ardhura, funksioni qllimor i firms, etj..
SISTEMI JURIDIK n sistemet moderne raporti n mes subjekteve ekonomike
sht i rregulluar prmes normave juridike, q n instancn e fundit dhe duhet t
sigurojn stabilitetin dhe sigurin e tyre, e q arrihet vetm n rastet kur sistemi
juridik sht stabil. Pjesmarrsit n jetn ekonomike jan subjektet ekonomike t
cilt n garimin e tyre q e zhvillojn n tregje, kryejn veprimtarin e tyre, duke
realizuar m shum ose m pak profit. Raportet e tyre t ndrsjella patjetr se duhet
q t jen t definuara paraprakisht dhe t mbrojtura me norma ligjore, sepse vetm
n kt mnyr garantohet stabiliteti i afarizmit dhe veprimit efikas n kuadr t
sistemit t veprimtaris s ekonomis s tregut.
Rndsi t veant pr veprimin e politiks ekonomike kan dhe ligjet, q po i
quajm ligje sistemore (p.sh. ligjet q rregullojn tregtin e jashtme, fushn e
tatimimit, t t ardhurave etj.), si dhe ato ligje ose aktet nnligjore q rregullojn n
mnyr m t detajuar veprimin e subjekteve ekonomike si dhe raportet pronsorejuridike;
Ligjet duhet t jen t koncipuara n afate m t gjata, dhe t jen t qndrueshm
dhe q t mos ndryshohen shpesh.

20

Sitemi juridik sht i rndsishm pr veprimin normal dhe efikas n kuadr t dy

aspekteve. S pari, kjo rndsi nnkupton nj trajtsi t normave t harmonizuara
juridike me t cilat subjekteve ekonomike u jepen disa t drejta; s dyti, shprehet
prmes mekanizmave q sigurojn realizimin e detyrueshm t t drejtave
individuale t subjekteve ekonomike t cilat nuk mund q ti realizojn prmes
mnyrs paqsore.
do shtet aprovon norma t shumta juridike, prmes t s cilave rregullon jetn
ekonomike, rregullon t drejtn e obligimeve, raportet pronsoro juridike n mes
t subjekteve t ndryshme ekonomike. N grupin e par t rregullave juridike jan
ligjet sistemore, q rregullojn fushat, si: politika kredito monetare, politika e
tregtis s jashtme, mimeve, politika devizore, politika tatimore, themelimin,
funksionimin dhe falimentimin e subjekteve ekonomike, etj..
Kto ligje quhen sistemore, pasi q piknisjen e kan nga zgjidhjet sistemore e q
jan t prcaktuara nga karakteri i strukturs institucionale.
Grupi i dyt i rregullave juridike prcakton shtjen e prons, kontratave,
kompenzimit t dmit, mbrojtjn e pronsis, falimentimin etj.
Pronsia sht institucioni m bazik i do sistemi ekonomik, ku prcaktohen
format e pronsis mbi resurset dhe kapitalin, autorizimet pronsore, mnyra e
disponimit si dhe tjetrsimit. Prmes punve juridike, respektivisht kontratave,
fitohen por dhe barten t drejtat pronsore, kryhen pjesa m e madhe e
transakcioneve t tregut, si jan blerja dhe shitja e mallrave dhe shrbimeve.
N kushtet e zhvillimit t ekonomis s tregut, gjithnj e m shpesh vie n
shprehje autonomia e plot e vullnetit t tyre, q n kto raste palve kontraktuese i
mundson arritjen, zbatimin dhe ndrprerjn e kontrats. Autonomia e plot e
vullnetit nnkupton marrjen e vendimeve n mnyr t decentralizuar.
Po ashtu, format e ndryshme t dmit, ndodhin jo vetm n baza kontraktuale, por
dhe pr shkak t ngjarjeve t ndryshme, q mund ta shkaktojn dmin. Karakteri i
transakcioneve t tregut deri n fund dhe do her nuk garanton rezultatet m par
t pritura, dhe shpeshher shkakton q njera pal kontraktuese t vie n situat ku
do ti shkaktohej dmi. Pr kto arsyeje, me rndsi jan dispozitat juridike q i
ofrojn siguri subjekteve konomike, me qllim q ti rregullojn kompenzimin e
dmit t shkaktuar. Kur kemi t bjm me mbrojtjen e pronsis, kemi t bjm me
dispozitat penale, q n shumicn e rasteve sanksionojn veprat penale kundr
pasuris. Po ashtu, n shtetet me ekonomi t zhvilluara, t shpeshta jan edhe
dispozitat pr falimentimin, n rastet kur subjektet ekonomike, shpenzimet e tyre
nuk munden ti mbulojn nga t hyrat q i realizojn. N kto raste kemi t bjm
21

me parimin e kufizimit t fort buxhetor, q paraqet nj nga ligjet bazike

ekonomike, realizimin e t cilit e mundson vetm sistemi stabil dhe i
parashikueshm juridik. Edhe ekonomistt e shfrytzojn shprehjen shteti juridik,
q nnkupton funksionimin e sistemit t till juridik, q ofron siguri dhe mbrojtje
efikase dhe t barabart t t gjith pjesmarrsve n jetn ekonomike.
SISTEMI POLITIK ndrlidhja dhe varshmria n mes t politiks dhe
ekonomis, sht nj shtje q sht diskutuar q nga filozofia antike, por s voni
dhe nga shum politikolog dhe ekonomist t bindjeve dhe ideologjive t
ndryshme.
Nn ndikimin politik gjinden gjithhere edhe subjektet ekonomike ashtu edhe
qllimet e politiks ekonomike. Qllimet e politiks ekonomike jan pjes
prbrse edhe e programeve t partive politike, zakonisht n fushatat
parazgjedhore, p.sh. n SHBA, demokratt papunsia, republikant zvoglimi i
tatimit.
N kushtet e tanishme kur flitet pr ndikimin e faktorve politik n politikn
ekonomike, piknisja sht nga karakteri i sitemit politik dhe organizimit politik t
shoqris s caktuar. N mnyr tradicionale sistemet politike, sipas pjesmarrjes
s qytetarve n jetn politike dhe mnyrs s marrjs s vendimeve ndahen n
sisteme demokratike dhe autoritative. Pjesmarrsi n jetn politike n kuadr t
sistemit demokratik jan votuesit, politikant dhe nnpunsit shtetror. Votuesit n
proceset zgjedhore prcaktohen pr partin politike si dhe pr programet e saj,
realizimin e t cilave prmes aktiviteteve ligjvnse dhe t tjera e zbatojn
politikant, ndrsa nnpunsit n kuadr t ministrive ose agjencioneve t tjera t
pavarura e zbatojn m von n mnyr operative. do pjesmarrs n jetn
politike, normalisht q dshiron q t realizoj interesin e vet dhe t zgjedh
alternativa q atij i sjell maksimumin e dobis, duke krijuar sa m pak shpenzime
(kosto). N kuadr t sistemit t demokracis politike, rndsi e veant ka parimi i
zgjedhjs publike, q ndrlidh proceset politike dhe ekonomike.
Sistemi ekonomik autokratik, karakterizohet me mungesn e shprehjs s vullnetit
politik si dhe shprehjn e interesave t ndyshme politike. Vendimet politike merren
nga nj qendr, e q zakonisht ishte partia politke n pushtet dhe q ishte e
ndrlidhur me shtetin (shteti partiak). Sistemet komuniste - centraliste ishin sisteme
politike autokratike, n t cilat ideologjia politike ishte bazamenti parsor i
mekanizmit t sistemit t planifikuar n t gjitha aspektet e jets ekonomike.
22

Kur flitet pr ndikimin e faktorve politik n politikn ekonomike, kjo

ndrvarshmri mund t analizohet prmes disa aspekteve: a) ndikimi i veorive t
sistemit politik n cilsin dhe numrin e subjekteve t politiks ekonomike. N
kuadr t sistemeve politike autokratike ekzistonte drejtimi i planifikuar i
ekonomis dhe subjekti i vetm i politiks ekonomike ishte shteti q vepronte n
mnyr t centralizuar. N kuadr t sistemeve politike demokratike, ekziston
mnyra e decentralizuar e marrjs s vendimeve, nga na e subjekteve ekonomike,
n kuadr t gars s tregut dhe n t cilat ndikojn instrumentet e politiks
ekonomike. Pluralizmi i subjekteve t politiks ekonomike nnkupton dhe numrin
m t madh t tyre, ku prve shtetit, bjn pjes dhe Banka Qendrore, sindikatat e
ndryshme t puntorve, shoqatat e pundhnsve, bursat e ndryshme, odat e
ndryshme ekonomike, etj.. b) ndikimi tjetr i sistemit politik ka t bj me
ndikimin e tij n prcaktimin e qllimeve t politiks ekonomike. Qllimet gjithnj
jan nn ndikimin m t madh ose m t vogl nga faktort politik, e q n radh t
par varet nga fuqia dhe ndikimi i partive kryesore politike, grupeve t caktuara t
interesit ose pozits ndrkombtare t shtetit t caktuar; c) ndikim i tret i sistemit
politik, ka t bj me ndrlidhjen e jostabilitetit politik dhe nivelit t efikasitetit
makroekonomik. Prvoja e shteteve parlamentare tradicionale demokratike ka
treguar se jostabiliteti politik dhe krizat e ndryshme politike kan ndikuar n
prkeqsimin e situats ekonomike dhe financiare. N rastet kur qeveria nuk gzon
besimin e publikut, ajo shum vshtir e ka q t realizoj politikn efikase
ekonomike. Dimensioni i veant i jostabilitetit politik sht i determinuar me
pozicionimin e qeverive t koalicionit n nj an dhe qeverive nj partiake e q
kan shumicn parlamentare, nga ana tjetr. N rastin e par kemi t bjm me
marrjn e vendimeve jo adekuate, si dhe rritjen tej mase t ndikimeve nga disa
grupe t vogla t interesit. Marrja e vendimeve nga ana e qeveris nj partiake
sht shum m e thjesht, m e shpejt e m efikase, pasi q nuk ekziston nevoja
e pajtimit dhe harmonizimit t mendimeve pr qllimet e propozuara, por nga ana
tjetr kto vendime jan m t kritikuara nga opozita dhe publiku. Zakonisht partit
politike t orientimit t majt rndsi m t madhe i kushtojn punsimit se sa
inflacionit, ndrsa ato me orientim t djathta zbatojn zakonisht konceptin e
kundrt. Nga ajo q u tha m lart mund t konkludohet se karakteri dhe
organizimi i brendshm i sistemit politik, e n veanti pozita dhe veprimi i partive
politike sht nj nga determinantet e veprimit t politiks ekonomike.

23

AMBIENTI (RRETHI) NDRKOMBTAR ekonomit bashkkohore

sot funksionojn si ekonomi t hapura, t cilat n mnyr t lir, me kufizime
minimale n mes t tyr kmbejn mallrat dhe shrbimet e tyre. Ndikimi i rrethit
ndrkombtar n politikn ekonomike, por dhe n sistemet ekonomike t nj shteti,
n radh t par shprehet prmes kushteve t kmbimit n tregun botror. do
shtet me do kusht tenton q ta shtoj pjesmarrjn e tij n kmbimit botror, pasi
q n kt mnyr zhvillon dhe avancon potencialet e tija teknologjike dhe
zhvillimore, porn instancn e fundit e rrit dhe vllimin e GDP-s vendore. Por
nga ana tjetr, n tregun botror po formohet terms of trade, respektivisht kushtet
e kmbimit, e q diktohen nga shtetet m t zhvilluara e q jan dhe pjesmarrs
m t rndsishm n tregun global. Aspekti i dyt ka t bj me antarsimin n
organizatat ndrkombtare ekonomike dhe financiare globale ose ato rajonale.
Rndsia dhe roli i tyre n radh t par ka t bj me rregullimin e lvizjs s
mallrave dhe shrbimeve n kmbimin ndrkombtar, prmes rregullave dhe
parimeve t ndryshme. Interesi i shteteve pr antarsimin e tyre n kto organizata
ka t bj me privilegjet pr zgjerimin e tregjeve ku potencialisht do t eksportohet,
ndihms financiare n situatat e krizave t mundshme, nnshkrimit t kontratave t
volitshme tregtare, rritjes s kmbimit n mes t shteteve etj.. Aspekti i tret ka t
bj me pjesmarrjen dhe thithjen e kapitalit t huaj prmes investimeve t huaja
direkte (IHD), e q n shumicn e rasteve realizohen prmes korporatave t mdha
multinacionale.
4. BARTSIT - SUBJEKTET E POLITIKS EKONOMIKE
Bartsit e politiks ekonomike jan ato subjekte q n mnyr direkte ose indirekte
ndikojn n realizimin e qllimeve t parashtruara t politiks ekonomike, subjekte
q poashtu kan t drejtn q t marrin vendime t obligueshme pr t gjith
pjesmarrsit n jetn ekonomike. Si subjekt n ekonomin e tregut nuk sht
vetm shteti, por ekziston pluralizmi i subjekteve t politiks ekonomike, ku
prve shtetit, respektivisht Qeveris (ministrit e caktuara), shpeshher si barts
t politiks ekonomike paraqiten edhe Agjencionet rregullatore dhe Agjencionet e
pavarura.

24

Prmes ktyre subjekteve bhet konkretizimi dhe harmonizimi i oferts politike

dhe krkess politike n fushn e aktiviteteve ekonomike t shtetit. N kt
aspekt ekziston dallimi thelbsor n mes politiks ekonomike q mbshtetet n
ekonomin e tregut dhe demokracis parlamentare dhe asaj q shprehet n
ekonomin e komanduar dhe sistemit politik njpartiak. N rastin e par, bartsi i
politiks ekonomike shteti prmes politiks ekonomike e bn konkretizimin e
oferts politike, me t ciln deshiron q t realizojplotsoj krkesn
politike, me qllim t realizimit t qllimeve t caktuara, q shprehen prmes
krkess s votuesve, partive politike, grupeve t interesit dhe shoqatave t
ndryshme. N sistemin parlamentar, bartsit e politiks ekonomike gjenden nn
kontrollin e prhershm, mbikqyerjen dhe presionin e vazhdueshm me qllim q
ti prshtaten qllimeve t parashtruara dhe q sipas nevojs edhe t ndrrojn
ofertn e tyre politike. Ndrsa n ekonomin e komanduar (centralizuar), nuk
ekziston kontrolla n zbatimin e politikave ekonomike, pasi q ajo nuk ekziston
dhe e njjta udhhiqet prmes direktivave me argumentime t ndryshme
ideologjike dhe politike.
Problemet me t cilat m s shpeshti ndeshen subjektet e politiks ekonomike jan:
Prmes instrumenteve t politiks ekonomike rregullohet raporti n mes t
oferts dhe krkess agregate n nj nivel q mundson shtimin permanent
t GDP-s, punsimi i lart dhe niveli i ult i inflacionit;
25

 Problemi i voness kohore;

Problemi i njohjes s rregullimit, subjektet e politiks ekonomike duhet q
me koh t identifikojn rregullimin me qllim q t prdorin instrumentet
adekuate me qllim q t zvoglojn ose rrnjosin rregullimin e paraqitur.
Roli i subjekteve t politiks ekonomike sht q t realizoj qllimet e formuluara
prmes prdorimit t instrumenteve t caktuara. Vendimet e subjekteve t politiks
ekonomike kan fushveprim makroekonomik, q d.t.th. kan t bjn me
ekonomin si trsi dhe po ashtu ndikojn n trsin e aktiviteteve ekonomike,
por t njejtat mund t ken edhe karakter t detyrueshm.

Veorit kryesore t subjekteve t politiks ekonomike jan:

a) Mandati i definuar pr t mbrojtur interesat e caktuara publike;
b) Aftsia e vendimarrjes pr shtjet q kan t bjn me zhvillimin
normal t aktiviteteve ekonomike, q rrjedh nga disponimi i mjeteve,
informatave ose autorizimeve politike;
c) Aftsia akcionale, dhe
d) Aftsia e veprimit t pavarur dhe autonom.

26

N kuadr t ekonomis s tregut, subjektet e politiks ekonomike ndrmarrin

masa me qllim t arritjes s stabilitetit makroekonomik, shtimin stabil ekonomik
dhe ridistribuimin (shprndarjs) e drejt dhe human t s ardhurs. Kur vlersohet
politika ekonomike e nj shteti, rezultatet e arritura qofshin t mira ose t kqija,
gjithmon i prshkruhen qeveris, respektivisht shtetit. Shiquar n retrospektivn
historike, shteti n kuptimin e gjr t fjals, gjithnj paraqitet si subjekt m i
rndsishm i politiks ekonomike, funksionet e t cilit me kalimin e kohs, kan
ndryshuar por kto ndryshime as nj her nuk e kan cenuar apo zvogluar
pozicionin e shtetit si nj subjekt dominant.
do shoqri sht nj sistem i ndrlikuar i institucioneve dhe subjekteve q
shprehin strukturn organizative t shoqris. Kto institucione dhe subjekte kan
vende (pozita) t ndryshme n hierarkin shoqrore, po ashtu kan kompetenca t
ndryshme n procesin e vendimarrjs, por n ann tjetr gjinden dhe n raporte t
ndrvarura, q shprehet n ndikimin e tyre t ndrsjell. Pjes e ktij sistemi jan
dhe subjektet e politiks ekonomike q gjithher prbjn strukturn organizative
t do shoqrie. Esenca dhe rndsia e tyre qndron n faktin se t njejtat kan
autorizime q t marrin vendime t ndryshme q drejtprsdrejti ndikojn n jetn
ekonomike, politike dhe sociale t shoqris.
Numri dhe struktura e subjekteve t politiks ekonomike, si dhe autorizimet e tyre
sa i prket marrjes s vendimeve dhe mbikqyrjes s zbatimit t tyre, jan t
kushtzuara nga karakteristikat e sistemit politik dhe ekonomik.

27

Shteti n kuptimin m t gjr sht subjekti m parsor i politiks ekonomike. N

varsi se si sht organizuar shteti, n aspektin vertikal ose horizontal, kemi dhe
numrin dhe strukturn konkrete t subjekteve t politiks ekonomike, e q jan
edhe barts t intervenimit shtetror n jetn ekonomike.
Bartsit e politiks ekonomike mund t analizohen n kuptimin e ngusht dhe t
gjr. N kuptimin e gjr, prfshihen t gjitha subjektet q inicojn dhe zhvillojn
aktivitete ekonomiko politike, si dhe ndikojn n t t njejtat (organet publiko
juridike). N kuptimin e ngusht, prfshihen t gjitha subjektet q marrin vendime
politikoekonomike, por kan dhe fuqin e pushtetit ekzekutiv dhe jan n gjendje
q vendimet e marra ti ja imponojn edhe subjekteve t tjera, ku sipas rregullit
bjn pjes, institucionet ekonomikopolitike shtetrore. Si barts direkt t
vendimarrjs n kuadr t jets ekonomike konsiderohen: Parlamenti, Qeveria dhe
Banka Qendrore.
Qeveria e Kosovs ushtron pushtetin ekzekutiv n pajtim me Kushtetutn dhe me
ligjin. Qeverin e Kosovs e prbjn Kryeministri, zvendskryeministrat dhe
ministrat.
Qeveria zbaton ligjet dhe aktet e tjera t miratuara nga Kuvendi i Kosovs dhe
ushtron veprimtari tjera brenda prgjegjsive t prcaktuara me kt Kushtetut
dhe me ligj. Qeveria merr vendime n pajtim me kt Kushtetut dhe me ligje,
propozon projektligje dhe amendamentimin e ligjeve ekzistuese e akteve t tjera, si
dhe mund t jap mendimin rreth projektligjeve t cilat nuk jan t propozuara nga
ajo.
Qeveria, pr punn e vet, i prgjigjet Kuvendit t Kosovs. Kryeministri,
zvendskryeministrat dhe ministrat mbajn bashkprgjegjsin pr vendimet q
merr Qeveria, dhe prgjegjsin individuale pr vendimet q marrin n fushat e
prgjegjsive t tyre. Qeveria ka kto kompetenca: propozon dhe zbaton politikn
e brendshme dhe t jashtme t vendit; mundson zhvillimin ekonomik t vendit;
propozon Kuvendit projektligje dhe akte t tjera; merr vendime dhe nxjerr akte
juridike ose rregullore, t nevojshme pr zbatimin e ligjeve; propozon Buxhetin e
Republiks s Kosovs; udhzon dhe mbikqyr punn e organeve t administrats;
udhzon veprimtarin dhe zhvillimin e shrbimeve publike; i propozon Presidentit
t Republiks s Kosovs emrimet dhe shkarkimet pr shefa t misioneve
diplomatike t Kosovs; propozon amendamentimin e Kushtetuts; mund t referoj
shtje kushtetuese n Gjykatn Kushtetuese; ushtron edhe funksione t tjera
ekzekutive, t cilat nuk iu jan caktuar organeve t tjera qendrore ose vendore.
28

Numri dhe struktura e digastereve ministrore n qeverin e shtetit t caktuar mund

t jet i ndryshm, varsisht nga niveli i zhvillimit ekonomik, pjesmarrja e partive
politike n koalicionet qeveritare, proeset integruese etj. Momentalisht n kuadr
t Qeveris s Republiks s Kosovs funksionojn 19 digastere t ndryshme
ministrore, ndrsa m t rndsishmt q ndrlidhen me funksionimin e politiks
ekonomike jan: Ministria e Financave, Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Ministria
e Tregtis dhe Industris, Ministria e Bujqsis, Pylltaris dhe Zhvillimit Rural,
Ministria e Integrimit Evropian, Ministria e Infrastrukturs dhe Ministria e Puns
dhe Mirqenies Sociale.

PARLAMENTI

QEVERIA

1. sht bartsi m i rndsishm me

kompetenca sistemoro-ekonomike dhe
ekonomiko-politike.
2. Aprovon ligjet sistemore prmes t
cilave projektohet dhe dizajnohet
sistemi ekonomik i nj shteti e drejta
e sistemit ekonomik.
3. AprovonLigjin e buxhetit t shtetit dhe
ka t drejt t bj rishqyrtimin e t
njjtit gjat vitit kalendarik.
4. Prcakton elementet e politiks
ekonomike (fiskale, monetarekreditore, doganore, t ardhurat, etj.).
5. Ratifikon marrveshjet e ndryshme
ndrkombtare nga fusha ekonomike
dhe financiare, etj.

1. sht kreatore e politiks ekonomike t

shtetit, q prmes digastereve
(ministrive) t caktuara, i harton, i
zbaton dhe realizon qllimet e politiks
ekonomike.
2. Propozon ligjet dhe aktet tjera,
buxhetin e shtetit, rishikon t njjtin, si
dhe masat tjera strategjike t cilat
duhet t aprovohen nga Parlamenti.
3. Aprovon akte t ndryshme juridike q
drejtprdrejt reflektohen n situatn
ekonomike-sociale.
4. sht zbatues dhe realizues i politiks
s prcaktuar ekonomike.
5. I prgjigjet Parlamentit, dhe n rastet
kur nuk realizohen detyrat e
prcaktuara, e njjta mund t nxirret n
votbesim n Parlament.

BANKA QENDRORE
1. sht bartse e vetme e kompetencave
monetare-kreditore n nj shtet t
caktuar, dhe sht agjent fiskal i shtetit.
2. Ka t drejtn e propozimit t ligjeve dhe
akteve t tjera ligjore me t cilat
rregullohet ose mbikqyret sistemi
financiar (Ligji nr. 04/L-093 pr Bankat,
Institucionet mikrofinanciare dhe
Institucionet financiare jobankare).
3. Ka t drejtn ekskluzive pr t emituar
(shtypur) valutn zyrtare shtetrore, si
dhe pr t kontrolluar sasin e parave
n qarkullim, me qllim t sigurimit t
stabilitetit valutor dhe financiar.
4. Siguron likuiditetin e sistemit bankar,
bn licencimin e t gjitha
institucioneve financiare si dhe bn
mbikqyrjen e t njtave.
5. I prgjigjet Parlamentit dhe se para tij
nj here n vit duhet t paraqitet dhe
t aprovohet raporti vjetor. T gjitha
organet vendimmarrse duhet t
zgjidhen nga ana e Parlamentit.

4.1.

ORGANET (TRUPAT) PUBLIKO JURIDIKE

Organet publikojuridike q kryejn dhe zhvillojn funksione publike n fushn e

jets ekonomike, jan organizatat e ndryshme, institucionet dhe asociacionet e
ndryshme, q marrin vendime ose masa t ndryshme t karakterit makroekonomik.

29

Kompetencat e tyre ekonomikopolitike, zakonisht mbshtetn n: a) bartjen e

kompetencave nga organet shtetrore, ka edhe iu jep karakter publikojuridik,
dhe b) n bartjen e pjesshme t kompetencave (fuqis) ekonomike t subjekteve
ekonomike n asociacion ose n shoqata t cilat vet i themelojn.
Si organe m t rndsishme publikojuridike jan: odat ekonomike dhe bursat.
Karakteristika e tyre e prbashkt sht subjektiviteti i tyre ekonomikopolitik, q
pjesrisht sht i prcaktuar me ligje t veanta dhe n nj pjes me aktet dhe
rregulloret vetanake t funksionimit. Kjo mnyr e organizimit t ktyre subjekteve
iu siguron nj autonomi n punn e tyre n raport me strukturat shtetrore n
kuptimin e ngusht.
ODAT EKONOMIKE jan institucione profesionale t karakterit publiko
juridik, ku shteti me ligj ose akte t tjera juridike iu beson kryerjn e disa punve
ose funksioneve nga kompetenca e tij. Zakonisht odat ekonomike jan shoqata t
pundhnsve, q krijohen me qllim t mbrojtjes s interesave t subjekteve t
caktuara (pundhnsve), nga shteti dhe sindikatat e puntorve. Odat ekonomike
n shumicn e rasteve kan funksionin e artikulimit t interesave t subjekteve
biznesore, n kuadr t korrnizs shoqrore t ekonomizimit.
Fushveprimi i odave ekonomike dallon nga shteti n shtet, dhe kryesisht ka t
bj me: bashkpunimin me organet shtetrore (ministrit prkatse), gjat hartimit
t ligjeve, organizimi i sistemit t informacionit, informimit afarist, organizimi i
aktiviteteve nga fusha e marrdhnieve ekonomike me botn e jashtme, kryerja e
punve t karakterit publikojuridik (vrtetimet, ertifikatat e ndryshme, etj.),
ndrmarrjn e masave pr avancimin dhe zhvillimin e inovacioneve tekniko
teknologjike, standardeve normative dhe teknikoteknologjike, standardeve
normative dhe teknike t produkteve, formimin e arbitrazhit pr antart e saj,
prfaqsimi i interesave t pundhnsve gjat aprovimit t ligjeve nga fusha e
marrdhnieve t puns (p.sh. prcaktimi i pags minimale t t punsuarve,
pushimit t lehonis etj.)
Principet e organizimit t odave ekonomike, mund t jen t ndryshme dhe at
sipas parimit territorial ose degor. Odat ekonomike n bot zakonisht formohen
sipas dy modeleve t ndryshme, dhe ate t a) tipit evropiankontinental dhe b) tipit
anglosakson.

30

LLOJET (TIPET) E ODAVE EKONOMIKE

Evropiane Kontinentale
1. Kan karakter publiko-juridik.
2. Themelohen me ligj t veant.
3. Antarsimi sht i obligueshm pr t gjitha subjektet
ekonomike, e q jan t obliguara t paguajn
antarsin vjetore.

Anglo - Saksone
1. Iniciativa private, respektivisht hartimi i kontrats gjat
themelimit.
2. Antarsimi i vullnetshm, nj subjekt ekonomik mund t jet
antar i disa odave ekonomike.
3. Karakteri privato-juridik sht dominant.

Oda Ekonomike e Kosovs (OEK) sht organizat profesionale e pavarur,

jopolitike dhe jofitimpruese e themeluar n baz t Ligjit mbi Odn Ekonomike t
Kosovs, nr. 2004/7, dhe ka pr detyr prfaqsimin sa m t mir t interesave t
antarve t saj, kshillimin e bizneseve, dhnien e asistencs profesionale, si dhe
promovimin e investimeve dhe zhvillimit ekonomik. Prve Ods Ekonomike t
Kosovs, funksionojn dhe shum oda t tjera ekonomike, si jan: Oda
Ekonomike Amerikane e Kosovs, Oda Ekonomike GjermanoKosovare, turkokosovare, franezokosovare, kroatokosovare etj.
BURSAT jan tregje t prhershme n t cilat veprojn rregullat dhe uzansat e
veanta. Si burs m e madhe n bot sht NASDAQ (National Association of
Securties Dealers Automated Quotations), q sht bursa m e madhe elektronike e
akcioneve. Zakonisht n bursa tregtohet me letra me vler, para, kapital, mallra dhe
shrbime. N kuadr t bursave zakonisht do her ndeshet interesi i prgjithshm,
pasi q shteti t njejtave u jep kompetenca publike dhe t njejtat jan t
rregulluara nga shteti, por njkohsisht dhe intereset individuale dhe t prbashkta
t pjesmarrsve n transakcionet e ndryshme n burs.
Bursat e para t organizuara jan paraqitur n sh. e XVI, n Londr (1566), Paris
(1563) dhe Nju York (1724).
Sipas objektit t tregtimit bursat ndahen n:
a) Bursat e mallraveprodukteve, si bursa nordike e energjis elektrike, bursa
franceze e grurit Matif, etj;
b) Bursat efektive (bursat e letrave me vler);
c) Bursat e paras dhe devizore (valutore);
d) Bursat e shrbimeve (frahta), kapaciteteve transportuese dhe t mallrave pr
transport, zakonisht n transportin detar dhe ajror. Si bursa m t
31

rndsishme jan ajo e Nju Jorkut, Londrs, Amsterdamit, Parisit dhe

Milanos.
N baz t strukturs organizative, bursat ndahen n:
a) Bursa zyrtare;
b) Bursa publike
c) Bursa si ndrmarrje (karakteri publiko juridik me nj regjim ligjor t
firms dhe me disa zgjidhje specifike, por me rregulla t rrepta interne);
d) Bursa si institucion i tregut (karakterizohet me nj regjim liberal dhe
mundsia e pjesmarrjs s t gjitha subjekteve, si p.sh. bursa e Hong
Kongut).
Pjesmarrsit n burs mund t jen: institucionet financiare, q veprojn
prmes bankave, ku at se cila bank mund t merr pjes ose jo e prcakton
shteti, si dhe fondet investive (fondet pensionale, kompanit e sigurimeve,
kompanit investive, etj.) dhe si pjesmarrs i dyt paraqiten ndrmjetsuesit n
burs.
Brokert (personi fizik ose juridikshtpia brokere), punojn pr shtpin e
tyre, d.m.th. pr klientin dhe pr punn e tyre krkojn nj provizion t caktuar.
Brokeri sht person i autorizuar dhe i shkolluar pr kryerjn e transakcioneve
n burs, i cili duhet t ket t dhn provimin pr punt e brokerit, si dhe lejn
e puns t lshuar nga organet e autorizuara shtetrore. Brokert i zbatojn
krkesat e klientve, respektivisht pr llogari t tij blejn dhe shesin letrat me
vler, po ashtu t njejtit i informojn pr gjendjen aktuale n burs, lvizjn e
mimeve t akcioneve dhe cdo her veprojn sipas krkesave t klientve t
tyre me qllim t mbrojtjs s interest t tyre.
Dilert, prve punve brokere, mund t punojn n emr dhe llogari personale.
N rast se i njejti dshiron q t blej letra me vler n burs ai duhet q ti
drejtohet ndonjrs shtpi brokere.
ORGANIZATAT POLITIKOSHOQRORE kan ndikim indirekt n
organet shtetrore dhe ato publikojuridike. Zakonisht intenzitet m t madh t
ndikimit n politikn ekonomike kan: partit politike, sindikatat, grupet e
interest, grupet e presionit etj..
32

PARTIT POLITIKE - mund t definohen si grupe t qytetarve q

bashkohen dhe organizohen n nj parti t caktuar politike, me qllim t
realizimit t interesave dhe qllimeve t tyre t prbashkta. Qllimi i
funksionimit t do partie politike sht marrja dhe fitimi i pushtetit, ose s
paku participimi n t njejtin. Roli dhe rndsia e partive politike n zbatimin
dhe efikasitetin e politiks ekonomike, mund t analizohet n mnyra dhe
aspekte t ndryshme, si p.sh. si i qaset realizimit t qllimeve t politiks
ekonomike, para dhe pas zgjedhjeve. Rndsi t veant ka dhe program
ekonomik i partis s caktuar politike, e q zakonisht mbshtetet n kto pika
kryesore: funksionet ekonomike t shtetit, politika tatimore, nacionalizimi dhe
denacionalizimi, politika sociale, politika e punsimit, politika e t t ardhurave,
politika ndaj integrimeve ekonomike dhe organizatave t ndryshme
ndrkombtare financiare.
SINDIKATAT paraqesin asociacionet e organizuara t puntorve dhe
nnpunsve, qllimi parsor i t cilave sht realizimi sa m i sukseshm i
qllimeve t tyre t prbashkta, respektivisht mbrojtja e statusit t tyre
ekonomik dhe social. Sindikatat dekadave t fundit gjithnj e m shum po
paraqiten si nj faktor i pashmangshm i demokracis industriale, respektivisht
si nj gjenerator i legjislacionit social t puns. Organizatat e ndryshme
sindikale gjithnj e m shum po paraqiten edhe si partner t strukturs s
pundhnsve dhe shtetit dhe si partner jan pjesmarrs n nnshkrimin e
kontratave kolektive t puns, nga parametrat dhe kushtet e s cils varet n
mas t caktuar dhe perspektiva e zhvillimit ekonomik n nj ekonomi t
caktuar kombtare, konkurrueshmria n tregjet globale, situata socioekonomike, etj..

4.2. ORGANIZATAT NDRKOMBTARE SI BARTSE T

POLITIKS EKONOMIKE
N nivelin global sot ekzistojn nj numr i madh i organizatave t ndryshme
ndrkombtare me karakter ekonomik dhe financiar. Prmes aktivitetit t tyre t
prditshm, kto organizata ndrkombtare ndikojn n mnyr t drejtprdrejt n
zhvillimin ekonomik t bots si trsi si dhe n ekonomit e caktuara kombtare,
duke ndikuar edhe n masat e politiks ekonomike q zbatohen n periudha t
ndyshme kohore.
33

Ndarja m e prgjithshme e organizatave ndrkombtare bht n:

a) Organizata ndrkombtare n kuadr t Organizats s Kombeve t
Bashkuara (OKB);
b) Organizatat ndrkombtare jasht prbrjes t OKB-s;
c) Organizatat ndrkombtare n shtetet n zhvillim.
Sipas subjektit t veprimit organizat ndrkombtare, ndahen n:
a) Organizatat ndrkombtare q pr mes marrveshjeve dhe konventave bjn
normimin e marrdhnieve ekonomike ndrkombtare (Organizata
Botrore e Tregtis (OBT), Bashkimi Evropian (BE) etj.), dhe
b) Organizatat ndrkombtare q prmes pjesmarrjs operative dhe
aranzhmaneve t ndryshme veprojn n shtetin e caktuar; Banka Botrore
(BB), Fondi Monetar Ndrkombtar (FMN), Banka Evropiane pr
Rindrtim dhe Zhvillim (BERZH).
Sipas mnyrs s organizimit dhe fushveprimit t tyre organizatat ndrkombtare,
ndahen n:
a) Organizatat e prgjithshme ndrkombtare (OBT, BB, FMN etj.), dhe
b) Organizatat ndrkombtare rajonale (BE, EFTA, CEFTA, OPEC, OECD,
etj.).

4.2.1. Organizata ndrkombtare n kuadr t Organizats s

Kombeve t Bashkuara (OKB)
Vendimi definitiv pr themelimin e OKB-s u muar m 11 shkurt 1945 n Jalt, ku
njkohsisht u vendos edhe pr mbajtjen e Konferencs n San Francisko, m 25
prill t vitit 1945. N kt konferenc u themelua OKB dhe sht miratuar Karta e
OKB-s, t ciln e firmosn 51 vende. Sot kjo organizat prfshin m shum se
190 vende, me nj tendenc t prhershme t rritjes s ktij numri.
Organet kryesore t Organizats s Kombeve t Bashkuara, si theksohet n nenin
7 t Karts jan:

34

Struktura organizative, neni 7 i Karts

s Kombeve t Bashkuara

Kuvendi i
Prgjithshm

Kshilli i
Sigurimit

Gjygji
Ndrkombtar
i t Drejts

Kshilli
Ekonomik dhe
Social

Sekretariati
Sekretari
Gjeneral

N kuadr t OKB-s jan themeluar dhe funksionojn agjencione t shumta e t

specializuara q drejtprsdrejti ndrlidhen me funksionimin dhe efektet e
politikave ekonomike n shtetet e ndryshme t bots.

17 Agjencionet e specializuara t OKB

Organizata Ndrkombtare e
Puns (ILO)
Organiza e KB pr Ushqim dhe
Bujqsi (FAO)
Org. e KB pr Arsimin, Shkencn
dhe Kulturn (UNESCO)
Organizata Botrore e
Shndetsis (VVHO)
Banka Ndrkombtare pr
Rindrtim dhe Zhvillim (IBRD)
Korporata Financiare
Ndrkombtare (IFC)
Agjencioni Ndrkobtar pr
Zhvillim (IDA)
Agjencioni pr Garantimin e
Investimeve Multilaterale (MIGA)
Fondi Monetar Ndrkombtar
(IMF)

Organizata Ndrkombtare pr
Fluturimet Civile (ICAO)
Shoqata Botrore e Posts (UPU)
Unioni Ndrkombtar i
Telegrafis (ITU)
Organizata Ndrkombtare pr
Metereologji (VVMO)
Organizata Ndrkombtare pr
Lundrim Detar (IMO)
Organizata Botrore pr
Pronsin Intelektuale (VVIPO)
Fondi Ndrkombtar pr
Zhvillimin Bujqsor (IFAD)
Organizata e KB pr Zhvillim
Industrial (UNIDO)
Organizata Ndrkombtare pr
Refugjat (IRO) ka funkcionuar
nga viti 1948-1952.

N nenin 57 t Karts s KB-s sht parapar mundsia e themelimit t agjencive

t specializuara t OKB-s. Organizatat ndrkombtare t themeluara para OKB-s
morn statusin e agjencive t specializuara, m t rndsishmet jan: Fondi
Monetar Ndrkombtar, Banka Ndrkombtare pr Rindrtim dhe Zhvillim me
afilacionet e saj, Marrveshja e Prgjithshme pr Dogana dhe Tregti (Organizata
Botrore e Tregtis), Konferenca e KB pr Tregti dhe Zhvillim, Organizata
Ndrkombtare pr Ushqim dhe Bujqsi, etj.

35

Dy institucionet e para financiare u themeluan gjat konferencs s Bretton

Wood-sit (SHBA), q sht mbajtur prej 1 deri n 22 korrik t vitit 1944. Si baz
pr themelimin e ktyre t institucioneve financiare shrbyen dy planet e
propozuara nga ana e Kejnsit dhe Uajtit. Marrveshjen pr themelimin e FMN-s
dhe BNRZH-s n korrik t vitit 1944 e nnshkruan 44 vende.
N marrdhniet ekonomiko-financiare ndrkombtare gjat gjysms s dyt t
shekullit t kaluar ka ekzistuar tendenca pr vnien e rregullave dhe arritjen e
marrveshjeve n marrdhniet ndrkombtare prmes procesit t
institucionalizimit. Kjo do t thot se as fusha financiare nuk i lihet rastsis dhe
veprimit t mekanizmave klasik t tregut. Sot ekzistojn institucione t shumta
financiare q kan rndsi dhe karaktere t ndryshme.
Kto jan para se gjithash institucionet kryesore ndrkombtare financiare, ku para
se gjithash duhet potencuar Fondin Monetar Ndrkombtar (FMN). Ky
institucion i rndsishm financiar ka filluar q t veproj qysh n vitin 1945 dhe
selin e vet e ka n Washington DC.
N prgjithsi, FMN stimulon shtetet antare q t udhheqin nj politik adekuate
ekonomike dhe n rast t nevojs ky institucion sht gjithher i gatshm q t
financoj programet q mundsojn tejkalimin sa m t shpejt t deficitit n
bilancin e pagesave.
Qllimet parsore t FMN-s (Neni 1 i Statutit) jan: zhvillimi i tregtis
ndrkombtare n baz multilaterale, duke ruajtur punsimin e plot, lidhja e
valutave me ar, ruajtja e stabilitetit t valuatve me kurse fikse valutore t vendeve
antare, dhnia e ndihms pr evitimin e deficitit t bilancit t trnsakcioneve
rrjedhse dhe kalimi n konvertibilitetin e jashtm t valutave kombtare.
Organi m i lart i FMN-s sht Kshilli i Guvernatorve, n t cilin organ do
shtet e ka ka nj prfaqsues. Kshilli i Guvernatorve takohet 1 her n vit, dhe i
njejti i merr vendimet strategjike (p.sh. revizionimi i kuotave). Organi operativ i
FMN-s sht Kshilli i Drejtorve Ekzekutiv, i cili n prbrjn e tij i ka 24
drejtor ekzekutiv dhe i njejti takohet s paku 3 her n jav. Nga ky numr i
drejtorve, 8 i zgjedhin shtetet q kan kuota m t mdha (SHBA, Britania e
Madhe, Gjermania, Franca, Japonia, Arabia Saudite, Rusia dhe Kina, ndrsa 19
drejtor t tjer ekzekutiv i zgjedhin shtetet tjera, t organizuara sipas trupave
zgjedhore (konsituencave).
36

N krye t Kshillit t Drejtorve Ekzekutiv, sht Drejtori q zgjidhet pr nj

mandat 5 vjear me mundsi t rizgjedhjes. Nga viti 2007 kt detyr e kryente
franezi Domenik Shtrros Kan i cili pas nj skandali para prfundimit t mandatit
n vitin 2011 u zvendsua nga franezja Christine Lagard.
Nj nga objektivat parsore t FMN-s sht ofrimi i ndihms shteteve q kan
probleme n tejkalimin e deficitit t pagesave. N rast se shteti nuk ka mjete t
mjaftueshme konvertibile pr pagesn e obligimeve ndaj shteteve t tjera, i njejti
mund ti drejtohet FMN-s pr kredi. Pas ftess s br, FMN t njejtn procedur
e zhvillon prmes 3 hapave. S pari e vlerson situatn ekonomike dhe financiare
n shtetin e caktuar dhe i jep rekomandimet e saja pr Qeverin e shtetit krkues t
kredis, s dyti, FMN i prcakton kushtet bazike pr lejimin e kredis s krkuar,
me kusht q Qeveria t zbatoj politikn dhe masat e negociuara teknike (programi
stabilizues), q n radh t par ka pr qllim q t ndikoj n stabilizimin
makroekonomik, dhe s treti, FMN lejon kredin, por jo t plot por n mnyr
sukcesive (prmes transheve kreditore). Gjat zbatimit t marrveshjs, FMN
mbikqyr pr s afrmi zbatimin e programit stabilizues dhe nse shteti nuk i
zbaton rekomandimet m par t aprovuara, pagesa e transhs s ardhshme
ndrpritet.
FMN-ja m s shpeshti mbikqyr dhe analizon kto segmente: gjendjn e bilancit
t pagesave t kredimarrsve, politikat e kursit devizor, rezervat monetare,
konsumin publik, politikat buxhetore, borxhet e jashtme dhe t brendshme etj.

37

FONDI MONETAR NDRKOMBTAR (FMN) DHE BANKA BOTRORE

FMN

BANKA BOTRORE

Karakteri

Institucion monetar

Institucion zhvillimor

Funksioni

Stabilizimi i sistemit monetar dhe financimi i deficitit

t prkohshm t bilancit t pagesave

Avancimi dhe financimi i zhvillimit ekonomik

Periudha kohore

Afatshkurte

Afatgjate

Burimet e financimit

Rezervat zyrtare dhe valuta vetanake e shtetit antar

Huamarrjet n tregun ndrkombtar t kapitalit

Lejimi i kredive

T gjitha shteteve antare

Shteteve n zhvillim

Periudha e kthimit t kreditimit

3 deri n 5 vite
(ndonjher deri n 10 vite)

15 deri n 20 vite
(40 vite nga IDA)

Personeli

189 shtete antare dhe 2,300 t punsuar

6,400 t punsuar

Banka Ndrkombtare pr Rindrtim dhe Zhvillim - BNRZH

(IBRD - International Bank for Reconstrucion and Development)
Banka Ndrkombtare pr Rindrtim dhe Zhvillim sht themeluar pak para
prfundimit t Lufts s II Botrore, dhe kishte pr qllim rikonstruktimin dhe
rindrtimin e objekteve dhe kapaciteteve t shkatrruara gjat ksaj lufte. Qllimi i
themelimit t Banks Botrore ishte ndihma pr rindrtimin dhe zhvillimi i
vendeve t shkatrruara nga lufta, zhvillimi i vendeve t pazhvilluara, q pas
Lufts s II Botrore filluan t dalin ngadal nga varshmria koloniale.
Qllimi i sotshm i Banks Botrore sht q t shndrrohet n nj bank
ndrkombtare q prcjell dhe financon zhvillimin ekonomik, por dhe t ndihmoj
financiarisht ndryshimin e strukturs ekonomike t vendeve t pazhvilluara.
Klientt e Banks Botrore zakonisht jan vendet e pazhvlluara t bots, ndrsa
shtjet kruaciale t ksaj banke prve krizs s borxheve, jan dhe perspektivat
zhvillimore t vendeve t pazhvilluara n ndarjen ndrkombtare t puns.
N kuadr t BNRZH-s m von jan themeluar edhe 3 institucione financiare, q
jan afilacione t saja:

38

GRUPACIONI I BANKS BOTRORE

Korporata
Ndrkombtare
Financiare

Asociacioni
Ndrkombtar
pr Zhvillim

1956

1960
Lejon hua
koncesionale
Qeverive t shteteve
m t varfra n
bot.

Banka
Ndrkombtare
pr Rindrtim dhe
Zhvillim

Agjencioni
Multilateral pr
Garantimin e
Investimeve

1945

1988

Qendra
Ndrkombtare
pr Zgjidhjen e
mosmarrveshjev
e investive

1966
Huazon kredi shteteve
n zhvillim,

Ofron garancione
investitorve t
huaj pr sigurimin
nga risqet
jokomerciale.

Zgjidh
mosmarrveshjet
investive n mes t
investitorve t huaj
dhe shteteve
pranuese t
investimeve.

Shpesh her pr BNRZH-n dhe IDA-n prdoret termi i prbashkt Banka

Botrore, ndrsa termi Grupi i Banks Botrore, nnkupton 4 institucione:
BNRZH, IDA, IFC dhe MIGA.
Organet e Banks Botrore jan: a) Kshilli i Guvernatorve; b) Kshilli i
Drejtorve Ekzekutiv; dhe c) Kryetari.
N Kshillin e Guvernatorve bjn pjes nga nj prfaqsues i do shteti antar,
zakonisht takohen nj her n vit (n shtator), pr t aprovuar raportin vjetor dhe
prfundimtar, pr t zgjedhur drejtort dhe vendimet q i ka t prcaktuara.
Kshilli i Drejtorve Ekzekutiv prbhet nga 24 drejtor, 5 nga t cilat i emrojn 5
shtetet me kuot m t lart, ndrsa 19 zgjidhen nga trupat zgjedhore q
prbhen nga grupet e shteteve antare. Mandati i tyre zgjat 2 vite. Kshilli i
Drejtorve Ekzekutiv, me propozim t Kryetarit, merr vendime q kan t bjn
me lejimin e kredive, shumave dhe kushteve si dhe vllimet pr huazimet n tregun
e kapitalit. Kshilli i Drejtorve Ekzekutiv, zgjedh Drejtorin i cili ka nj mandat
prej 5 vite, i cili njkohsisht sht edhe Kryetar i Kshillit t Drejtorve
Ekzekutiv.

39

QLLIMET E GRUPIT T BANKS BOTRORE (WBG)

IBRD

IFC

MIGA

1. Zvoglimi i varfris dhe

zhvillimi stabil ekonomik n
shtetet m t varfra t bots.

1. Stimulimi i tregut t
hapur dhe konkurrues n
shtetet n zhvillim.

2. Ndihma financiare shteteve t

dalura nga konfliktet.

2. Stimulimi i zhvillimit t
sektorit privat.

3. Financimi dhe zgjidhjet

zhvillimore pr shtetet me t
ardhura t mesme.

3. Stimulimi pr hapjen e
vendeve t reja t puns.

4. Ndryshimet klimatike,
smundjet ngjitse dhe tregtia.
5. Stimulimi dhe avancimi i
msimit m t mir global pr
zhvillimin global.

4. Ndihma n zhvillimin dhe

avancimin e bizneseve t
reja pr financimin e
sektorit privat.

ICSID

1. Stimulimi i investimeve
t huaja direkte (IHD).

1. Institucion autonom
ndrkombtar.

2. Zvoglimi i varfris.

2. Merret me arbitrazhet n
kuadr t kontesteve
ndrkombtare n
fushn e investimeve
ndrkombtare.

3. Prmirsimi dhe
avancimi i kushteve t
jetess.
4. Garancionet pr rreziqet
politike pr investimet e
huaja direkte.

3. sht themeluar n vitin

1966.
4. Ka m tepr se 150
shtete antare.

Marrveshja e Prgjithshme pr Dogana dhe Tregti (GATT - General

Agreement on Tariffs and Trade)

Organizata Botrore pr Tregti - OBT (WTO - World Trade

Organisation)
N vitin 1947, pas nnshkrimit t Marrveshjes s Bretton Wood-sit, sht
nnshkruar marrveshja pr themelimin e GATT, nga ana e 24 shteteve, q qllimin
parsor e kishte zgjerimin e marrdhnieve ekonomike n mes t shteteve, prmes
liberalizimit t tregtis s jashtme. Q nga viti 1947 deri n vitin 1993, n kuadr t
GATT-it jan mbajtur 4 raunde t bisedimeve me qllim t liberalizimit t tregtis
s jashtme, prmes zvoglimit t normave doganore q i prdorin shtetet e
ndryshme pr t penguar importet n shtetet e tyre, n nj an dhe n ann tjetr
pr ti mbrojtur ekonomit e tyre kombtare nga konkurrenca e jashtme. Gjat ksaj
periudhe n raundet e bisedimeve si ato t Dillon (19601961), Kenedy (1964
1967), Tokio (19731979) dhe e Uruguait (19861994), sht arritur q kjo
Marrveshje t shndrrohet n nj organizim multilateral tregtar, me emrtim t ri
Organizata Botrore e Tregtis (OBT).
Themelimi formal i OBT-s rrjedh nga bisedimet e Uruguait, q jan formalizuar
me marrveshjen q sht aprovuar nga Konferenca Ministrore n Marakesh
(Maroko) n vitin 1994. Prmes ksaj deklarate OBT-ja n strukturn e saj ka
inkorporuar: Marrveshjen e Prgjithshme pr Dogana dhe Tregti, dhe aktivitetin e
40

saj e ka zgjeruar edhe n dy fusha t reja, n: tregtin me shrbime (GATS General Agreement on Trade in Services) dhe n Pronsin intelektuale (TRIPS Agreement on Trade-related Intellectual Property Rights).
Qllimet parsore t OBT-s jan: arritja e shtimit dhe zhvillimit stabil ekonomik,
arritja e mirqenies s prgjithshme, krijimi i nj rrethi (ambienti) tregtar liberal, si
dhe arritjen e nj bashkpinimi m t mir n realizimin e politiks s prbashkt
ekonomike.
Aktiviteti parsor i OBT-s sht fokusuar n radh t par, n krijimin e
rregullave t hapura dhe proporcionale tregtare, liberalizimit progresiv si dhe
eliminimin e pagesave doganore dhe jodoganore n tregtimin e mallrave dhe
shrbimeve; eliminimin e t gjitha masave protekcioniste dhe tretmaneve
diskriminuese si dhe integrimin e shteteve t pazhvilluara dhe ato t tranzicionit n
tregtin e lir ndrkombtare.
Parimet e OBT-s, q kan pr qllim parsor krijimin e nj strukture multilaterale
t tregtis liberale prfshin kto parime:
a) Parimi i Kombit m t Priviligjuar (MFN - Most Favored Nation);
b) Parimi i tretmanit nacional, (NT National Treatment); dhe
c) Liberalizimi i tregtis, stimulimi i konkurrencs si dhe ndihma shtes pr
shtetet e pazhvilluara.
Struktura organizative organi m i lart vendimarrs n kuadr t OBT-s sht
Konferenca Ministrore, q vendos pr cshtjet m t rndsishme nga
fushveprimi i saj. Organi tjetr i rndsishm sht Trupi pr zgjedhjen e
mosmarrveshjeve, q takimet i mban n nivel t Kshillit Qendror, dhe ka dy
trupa ndihmse: a) Kuvendin e ekspertve pr zgjedhjen e mosmarrveshjeve, dhe
b) Trupin e apelimit. Kshillat jan trupa t nivelit t tret t strukturs
organizative, e q i prgjigjen Kshillit Qendror, prbhet prej prfaqsuesve t t
gjitha shteteve antare. Po ashtu, Kshillat kan dhe trupa ndihmse, si grupet
punuese, q jan dhe niveli i katrt organizativ.
N kuadr t OBT-s ekzistojn 3 Kshilla:
a) Kshilli pr tregti t mallrave; (Goods Council);
b) Kshilli pr tregti me shrbime; (Services Council); dhe
c) Kshilli pr cshtjet tregtare q ndrlidhen me pronsin intelektuale;
(Kshilli TRIPS)
41

Funksionet m t rndsishme t OBT-s jan:

a)
b)
c)
d)
e)
f)

Menaxhimi (drejtimi) i marrveshjeve tregtare;

Si forum pr bisedime tregtare;
Zgjidhja e kontesteve t ndryshme tregtare;
Mbikqyrja e politikave tregtare kombtare;
Ndihma teknike dhe organizative shteteve n zhvillim;
Bashkpunimi me Institucionet tjera ndrkombtare.

Parimet n baz t t cilave funksionon OBT jan: a) tregtia pa diskriminim

(kombi m i privilegjuar dhe tretmani nacional); b) parimi i reciprocitetit; c) parimi
i liberalizimit; dhe d) parimi i transparencs.
N kuadr t GATT-it prfshihen 12 kaptina (anekse): bujqsia, rregullativa
shndetsore pr produktet bujqsore, tekstili dhe veshmbathja, produktet
standarde, masat e investimit, masat anti-dumping, metodat e vlersimit t
doganave, rregullat pr prejardhjen e mallit, kontrolli para liferimit, lejet e importit,
subvencionet dhe doganat mbrojtse.
N kuadr t GATS-it, prfshihen 5 anekse: lvizja e personave, transporti ajror,
shrbimet financiare, telekomunikimi dhe transporti detar.
N kuadr t TRIPS-it prfshihen 6 anekse: t drejtat e autorit, shenjat mbrojtse,
shenjat gjeografike, patentat, dizajni industrial dhe informatat e pazbuluara dhe
sekretet tregtare.
Selia e OBT-s sht n Gjenev dhe n t sht vendosur selia e Drejtorit
Gjeneral dhe zyrat e 4 zvends drejtorve. Antare t OBT-s jan 161 shtete,
ndrsa Republika e Kosovs ende nuk sht pranuar n kt institucion t
rndsishm ndrkombtar.
Organizata pr Bujqsi dhe Ushqim (FAO - Food and Agriculture
Organisation), q sht themeluar n vitin 1945.Qllimi i saj parsor sht shtimi i
nivelit t ushqimit dhe nivelit jetsor duke stimuluar prodhimin bujqsor,
stimulimin e prpunimit dhe tregtimit t produkteve bujqsore, eleminimi i uris
dhe prmirsimi i jets dhe puns n fshatrat e prapambetura. Selia e FAO sht n
Rom.
Fondi Ndrkombtar pr Zhvillimin Bujqsor (IFAD), sht themeluar n
kuadr t Kombeve t Bashkuara n vitin 1977. Qllimi i ktij fondi sht sigurimi
i mjeteve plotsuese financiare pr t ndihmuar shtetet m pak t zhvilluara, me
42

qllim t stimulimit t prodhimtaris bujqsore dhe pr t shtuar cilsin e

ushqimit t popullats, me theks t veant n blegtori dhe peshkatari. Selia e
IFAD-it poashtu sht n Rom.
Organizata e Kombeve t Bashkuara pr zhvillim industrial (UNIDO - UN
Industrial Development Organisation). Kjo organizat sht themeluar n vitin
1967. Qlllimi i saj parsor sht prparimi dhe prshpejtimi i zhvillimit t pjess
m t varfr t bots, si dhe t koordinoj punt me Kombet e Bashkuara. Selia
kryesore e saj sht n Vjen. N kuadr t ksaj organizate nga viti 1977 vepron
dhe banka UNIDO (UNTIB), q siguron informatat industriale dhe teknike, me
qllim q shteteve m t pazhvilluara ti mundsoj przgjedhjen e teknologjive q
m s shumti do ti konvenonin ktyre shteteve.
Konferenca e Kombeve t Bashkuara pr Tregti dhe Zhvillim (UNCTAD
UN Conference on Trade and Development) - sht themeluar n vitin 1964 n
Gjenev, me qllim t stimulimit t tregtis ndrkombtare, investimeve dhe
projekteve zhvillimore. Qllimi i themelimit t UNCTAD-it ishte maksimizimi i
tregtimit, investimeve dhe mundsive zhvillimore t shteteve n zhvillim si dhe
ndihma pr integrimin sa m t shpejt t ekonomis botrore n baza t barabarta.

Tipet kryesore t integrimeve rajonale ekonomike sipas thellsis

Nuk ka
kufizime
t
dukshme
tregtare

[1]

Kufizimet e
prbashkta
tregtare t
jashtme

Nuk ka
kufizime
interne t
padukshme
n tregti

Lvizja e
lir e
faktorve
prodhues
dhe
pasuris
financiare

ZONA E LIR
TREGTARE

UNIONI
DOGANOR

TREGU I
PEBASHKT
I MALLRAVE

TREGU I
PRBASHKT

UNIONI
MONETAR

Valuta e
prbashkt

Politika e
prbashkt
ekonomike

N kufizimet e dukshme tregtare bjn pjes doganat si dhe kufizimet e ndryshme

kuantitative si p.sh. kuotat.
43

[2]

Barierat e padukshme n tregti prfshin standardet e produkteve q dallojn nga shteti n

shtet dhe u japin mundsi administrats publike q t blejn prej furnitorve vendor.

Burimi : Hansen, J. D. i Nielsen, J. U. (1997) An Economic Analysis of the EU. Botimi i 2.

London: McGra-Hill International. fq.4.

INTEGRIMET EKONOMIKE
Zona e tregtis s lir
Tregtia e lir ndrkombtare n mes shteteve antare t zons, ku do shtet ende e
ruan sistemin e vet doganor ndaj shteteve joantare
Unioni doganor
Zona e tregtis s lir + doganat e prbashkta ndaj shteteve t treta (joantare)
Tregu i prbashkt
Unioni doganor + lvizja e lir e puns dhe kapitalit
Bashkimi ekonomik (unioni ekonomik dhe monetar)
Bashkrendimi i politikave t prbashkta ekonomike
Bashkimi politik
Kushtetuta e prbashkt dhe Parlamenti

5. QLLIMET N POLITIKN EKONOMIKE

Planifikimi do t thot przgjedhja e politiks s koordinuar dhe konsistente n
procesin e vendosjes. N fushn e intervenimit t qeveris kjo do t thot ikja nga
prdorimi i masave parciale dhe parashtrimi dhe zbatimi i synimeve m par t
parashtruara (targeteve dhe qllimeve) dhe trsin e aksioneve t mundshme
(instrumenteve) pr do problem t parashtruar.
Nevoja pr koordinimin e aksioneve sht e domosdoshme pr shkak t tre
faktorve:
44

1. Sipas rregullit n dispozicion gjithmon ekzistojn shum instrumente me t

cilat mund t realizohen qllimet e ndryshme t parashtruara. Przgjedhja e
instrumentit t prshtatshm pr qllimin e parashtruar, gjithsesi duhet t
prfshij supozimet relative t efikasitetit t do alternative, kohs s
nevojshme pr rezultatet e do instrumenti q vepron por dhe t kufizimit t
prdorimit t tyre;
2. Ekzistimi i qllimeve t shumfishta dhe fakti se do instrument mund t
veproj m shum se nj her, q nnkupton se n politikn e prgjithshme,
problem sht i pavarur. N zgjidhjen e nj problemi (ose duke gjetur t
metn), instrumenti po ashtu, do t ndikoj negativisht n rezultatet tjera (n
t metat tjera) dhe jo gjithher n nivelin e duhur. N pajtim me kt,
problemet e ndryshme t politiks duhet t zgjidhen n mnyr simultante.
3. Problemet e politiks gjinden n kuadr t kohs. Zgjidhja e problemit t
sotshm sht ngusht e ndrlidhur me zgjidhjet n problemet e ardhshme.
Nj shtje e rndsishme n kuadr t planifikimit sht konsistenca e
kohs s zgjedhjes publike.
Caku i dshiruar sht qllim i politiks ekonomike, q zakonisht mund t matet
prmes variablave ekonomike si jan: e ardhura ose punsimi.
Instrumenti sht nj lev e shprehur prmes variabls tjetr t ciln bartsi i
politiks ekonomike mund ta shfrytzoj pr t arritur qllimin e parashtruar, d.t.th.
ndryshimin e vlers n mnyr dhe kahje t dshiruar. N aftsin e instrumenteve
q t veprojn n objektiv caqet, pasqyrohet prmes analizs ekonomike, q i
identifikon ndrlidhjet n mes variablave ekonomike.

45

Prezantimi i qllimeve t politiks ekonomike sht detyr e politikanve q jan

prgjegjs ndaj publikut pr shkak t zgjedhjes s tyre. Rndsia e sistemit politik
n definimin e raportit n mes t preferencave t bartsve t politiks dhe
preferencave t individve sht shum e qart. Problemi paraqitet n identifikimin
e qllimeve q duhet prcjellur dhe rndsis q iu ipet atyre. Po t ishte e
mundur, q t krijohet nj sistem vetplotsues, pa burime t kritereve pr
shprndarje t drejt, ather vetm thirrja n preferenca individuale do t na
mundsonte zgjidhjen e problemeve, pa patur fare nevoj q ti ipet prparsi disa
preferencave n krahasim me t tjerat. Mirpo kjo n kushtet moderne nuk sht e
mundshme.
Przgjedhja e disa kritereve t drejta, para disa kritereve t tjera q i kan br
bartsit e politiks ekonomike mund t pasqyroj preferencat e nj pjese (preferenca
e shumics) s votuesve n nj shkall m t lart ose m t ult. Kjo varet nga
zgjerimi i operacioneve t mekanizmit demokratik dhe politik dhe se i njejti vepron
dhe funksionon n mnyr perfekte dhe se nuk ekzistojn barierat burokratike.
Zakonisht ekzistojn katr mnyra t shprehjes s t metavecaqeve:
a) asja n t metn (cakun) fikse;
b) asja prioritare;
c) asja fleksibile n t metn me norma marxhinale t ndryshueshme t
zvendsimit;
46

d) asja fleksibile n t metn me norma marxhinale fikse t zvendsimit.

Qllimi sht objekt i veprimit t politiks ekonomike. Shpeshher qllimet
formulohen nga ndikimet politike dhe jan t prcaktuara nga situata momentale
ekonomike, nga resurset e disponueshme ekonomike, sistemi politik, raportet e
grupeve kryesore shoqrore, pozita ndrkombtare e shtetit n kuadr t ekonomis
botrore etj.
Llojet e qllimeve, sipas faktorit kohor:
Afatshkurtr: jan t rndsishm pr arritjen e baraspeshs afatshkurte
ekonomike, si jan: stabiliteti i mimeve, shkalla pozitive e shtimit
ekonomik, punsimi i plot, bilanci pozitiv i pagesave.
Afatgjat: shpeshher 10 e m shum vite, p.sh. prmirsimi i alokimit t
faktorve t prodhimit, zhvillimi rajonal, ndryshimet strukturale, etj..
Llojet e qllimeve sipas rndsis:
Bazikekryesore: gjithnj paraqiten qllimet kryesore afatgjate dhe qllimet
kryesore afatshkurte. Qllimet kryesore afatshkurte kan t bjn me GDPn, punsimin, mimet, marrdhniet tregtare, etj.;
Indirekte jan t nxjerrura nga qllimet kryesore dhe jan t varura
drejtprsdrejti nga realizimi i qllimeve bazike.
Llojet e qllimeve sipas raporteve t ndrsjella:
T pavarura realizimi i nj qllimi nuk varet nga realizimi i qllimit tjetr,
q n realitet ndodh shum rrall;
Komplementar efekti paralel (p.sh. Rritja e norms s shtimit ekonomik
zvoglimi i shkalls s papunsis)
Konfliktual realizimi i nj qllimi negativisht ndikon n realizimin e
qllimit tjetr ( p.sh. Shkalla m e lart e inflacionit shkalla m e ult e
inflacionit).
Veorit e qllimeve t politiks ekonomike:
Qllimet duhet t jen reale dhe objektive
47

 Mundsia e kuantifikimit, p.sh. Shprehja e tyre n % me qllim q shkalla e

realizimit t matet m leht;
Qllimet afatshkurte jan shum m leht t matshme sesa ato afatgjata;
Prcaktimi kohor i qllimeve si dhe prcaktimi i prioriteteve n realizimin e
qllimeve;

5.1. LLOJET E QLLIMEVE TE POLITIKS EKONOMIKE

Qllimet e politiks ekonomike ndahen n tre grupe:
1. Qllimet afat shkurta dhe afat gjata, qllimet afat shkurta ose
konjukturale, formulohen n afatin deri n nj vit dhe ndrlidhen me
politikn stabilizuese ekonomike. Qllimet afat shkurta, njkohsisht
jan qllimet kryesore t politiks ekonomike dhe ate rritja e norms s
shtimit ekonomik, inflacioni i ult, papunsia e ult dhe bilanci pozitiv i
pagesave. Qllimet afat gjate ekonomike, ekonomisti i njohur Kirshan i
quan strukturale dhe i ndan n parsore dhe indirekte. Kto qllime
projektohen n afat prej 5 deri 10 vite, m t rndsishm jan pr
sigurimin e shtimit ekonomik, ndryshimin e alokimit t faktorve
48

prodhues, prmirsimin n shprndrjen e t ardhurave dhe pasuris

kombtare, stimulimi i zhvillimit t disa rajoneve etj. N kt rast duhet
t theksohet se sat jet realizimi m i madh i qllimeve afat shkurta
ekziston mundsia m e madhe e realizimit m t sukseshm t
qllimeve afat gjata.
2. Qllimet e pavarura, konfliktuoze dhe komplementare gjat zgjedhjs
s qllimeve dhe dhnies s prioritetit pr realizim, situate t rralla jan
kur qllimet e prcaktuara t jen t pavarura n mes tyre, respektivisht
q realizimi i nj qllimi bhet pa ndikim n qllimet tjera. Raporti real i
qllimeve shprehet n lidhjen prapavajtse, n t ciln ato qllime jan
komplementare ose konfliktuoze. Zgjedhja e mir e qllimeve
nnkupton se ato jan komplementare, q do t thot se m shum
qllime mund t realizohen njkohsisht shembuj.

3. Qllimet n kuptimin e ngusht dhe t gjr qllimet e politiks

ekonomike me t cilat arrihen ndryshimet n procesin e prodhimit
shoqror, n prodhim, shprndarje, kmbim dhe konsum, kan t bjn
me qllimet n kuptimin e ngusht dhe kan t bjn me rritjen e norms
s shtimit, zvoglimin e norms s inflacionit etj. Qllimet e politiks
ekonomike n kuptimin e gjr ka t bj me ndryshimet n strukturn
institucionale t sistemit ekonomik, karakteri i sitemit dhe niveli i
zhvillimit ndikojn n realizimin e qllimeve n kuptimin e ngusht. N
fillim t procesit t tranzicionit, si qllime prioritare ishin prcaktuar:
ndryshimi i raporteve pronsore, ndrtimi i mekanizmit t tregut,
ndryshimi i rolit t shtetit n ekonomi etj. Qllimet e prcaktuara t
politiks ekonomike, n periudha afat gjata gjithnj jan aktuale n koh
me ndryshimin e sistemit ekonomik. Gjat procesit t realizimit t ktyre
qllimeve, patjetr nevojitet koncenzusi politik i subjekteve relevante
shoqrore, pasi q n kt proces marrin pjes bartsit politik dhe
ekonomik.

49

Thnia e ekonomistit t njohur Boulding: tani kemi definuar katr qllime

parsore t politiks ekonomike, t cilat mund t prmblidhen me katr fjal t
mdha: Prparimi, Stabiliteti, Drejtsia dhe Liria.
Stabiliteti ekonomik dhe social n shoqri sht n korelacion me shkalln e
mbrojtjes s lirive t njeriut dhe qytetarit (ndrmarrsit) dhe respektimit t
parimeve t s drejts dhe drejtshmris, si parime thelbsore t demokracis.

5.2. VEORIT E QLLIMEVE T POLITIKS EKONOMIKE

Procesi i formulimit t qllimeve t politiks ekonomike gjithher fillohet prmes
analizs s situats s tanishme ekonomike dhe gjendjes s treguesve m kryesor
agregat si jan: GDP, shkalla e inflacionit, shkalla e paunsis, bilanci i tregtis s
jashtme, bilanci i pagesave, situata buxhetore, politika special, etj..
N kuadr t koncepteve t aprovuara t politiks ekonomike, n kuadr t
kushteve politike, sociale e ndrkombtare, subjektet e politiks ekonomike i
definojn qllimet e caktuara, para se gjithash n periudhn afatshkurte, e pastaj
dhe n periudhn afatgjate.
50

N kuadr t politiks, stabilizuese afatshkurte, qllimet e formuluara nga bartsit e

politiks ekonomike, karakterizohen me kto veori:
1. Karakter kualitativ (cilsor), q d.t.th. se qllimet jan prmbajtsisht t
prcaktuara. Qllimi duhet t jet shum qart i formuluar, q n mnyr
precize t prcaktohet prmbajtja e tij dhe q t prcaktohet n mnyr t
qart ndryshimi q do t arrihet me qllimin e prcaktuar, p.sh. zvoglimi
i deficitit buxhetor, do t nnkuptonte ndryshimet e caktuara n
strukturn e t hyrave dhe t dalurave dhe instrumenteve t politiks
buxhetore;
2. Karakteri kuantitativ, qllimet e parashtruara duhet ti nnshtrohen
kuantifikimit (matjes). Matja e qllimeve t politiks ekonomike e
thjeshtson zgjedhjen dhe selekcionimin e instrumenteve pr realizimin e
tyre. Qllimet afatshkurte n krahasim me ato afatgjate m shum mund
ti nnshtrohen kuantifikimit, pasi q ato afatgjate kan t bjn me
periudha m t gjata kohore dhe n to ngrthehen nj numr i madh i
faktorve t karaktereve t ndryshme, q shpeshher mund t
ndryshojn;
3. Dimensioni kohor ka nj rndsi t veant, si nga aspekti i
przgjedhjes s instrumenteve pr realizimin e tyre, si dhe nga aspekti i
ndrsjell i qllimeve n t cilin ato duhet t jen komplementare;
51

4. Bashkrendimi (harmonizimi) qllimet duhet t jen t bashkrenditura

n mes tyre, ku gjithnj fillohet nga ndarja e qllimeve si t: pavarura,
komplementare dhe konfliktuoze. Przgjedhja e mir e qllimeve
nnkupton se ato nga aspekti i realizimit jan komplementare, ku sipas
rregullit i paraprin koncenzusi i subjekteve relevante politike. Pa
prjashtim, n do shoqri ekzistojn dhe paraqiten interesa t ndryshme,
bartsit e t cilave n radh t par jan partit politike (n pushtet ose n
opozit), sindikatat, monopolet, organizatat ose shoqatat politike, t cilat
bjn presion q t mirren n konsiderat qllimet e tyre q shpeshher
jan dhe subjektive. Qeveria dhe parlamenti duhet t bjn harmonizimin
dhe ti bashkrendojn interesat e ndryshme dhe t kundrta dhe q
prmes koncenzusit t arritur t formulojn qllimet q jan t
bashkrenditura n mes vete. Gjat historis s afrt, shpeshher n disa
situata n shum shoqri, qllimet imponoheshin pr shkak rrethanave t
ndryshme, si psh. Pas Lufts s I-r ose II-t Botrore, pas krizs ose
depresionit t thell n vitet e 30-ta t shekullit t kaluar, ndryshimit t
sistemeve ekonomikoshoqrore n vitet e 90-ta t shekullit t kaluar,
ose pas krizs s thell financiare n vitin 2008;
5. Realiteti qllimet jan reale, respektivisht t realizueshme. Parakushti i
par i realitetit t qllimeve t parashtruara sht se gjat formulimit t
qllimeve t jen br analiza e situats ekonomike si dhe t lartsis dhe
strukturs s agregatve kryesor makroekonomik. Parakushti i dyt i
rndssishm sht q qllimet t jen komplementare, me qllim q t
prcaktohet shkalla e prioriteteve. Parakushti i tret t realitetit t
qllimeve, ka t bj me at se nuk duhet t krkohet dhe q t priten
dallimet e mdha n mes gjendjes ekzistuese n ekonomi dhe situats q
dshirohet t arrihet prmes realizimit t qllimeve t definuara. N rast
se shkalla e dallimeve dhe ndryshimeve sht e lart, e veanarisht kur
kemi t bjm me qllime afatshkurte, kjo na tregon se qllimet e
parashtruara jan joreale, si ishte rasti n t gjitha ish- shtetet socialiste;
6. Prioriteti qllimet duhet q t rangohen sipas shkalls s rndsis. N
politikn ekonomike afat shkurte gjithhere ekzistojn nj numr i madh i
qllimeve q duhet t realizohen, por gjithher duhet q t veohen ato
m prioritare, respektishisht ato q jan m t rndsishme. Gjat procesit
t rangimit, gjithnj jan prezente edhe ndikimet nga fusha shoqrore,
politike dhe sociale. Shpeshher prcaktimi i qllimeve joreale dhe
konfliktuoze n shum shoqri, ndikojn n kompromitimin e subjekteve
t politiks ekonomike, por dhe shum pasoja t tjera negative, pasoja q
do ti psoj e tr shoqria. Votuesit politik prcaktohen dhe votojn pr
prfaqsuesit e atyre partive politike, q mandatin e kaluar qeveriss kan
prmbushur qllimet e parashtruara nga programi i tyre politik,
52

respektivisht pr ato subjekte politike q n fushatn parazgjedhore

promovojn qllime reale.

5.3.

QELLIMET E POLITIKES EKONOMIKE

Lirit politike kan t bjn me procesin e vendimarrjes dhe sjelljes politike,

ndrsa lirit ekonomike masin (kuantifikojn) lirin e kmbimit n tregun e
caktuar.
Lirit ekonomike piknisjen e kan nga vlersimi i lirive t kmbimit ( n radh t
par hapja ndaj tregtis ndrkombtare), inciativs afariste dhe shkalls s
intervenimit t shtetit n ekonomi, pa marr parasysh karakteristikat e sistemit
politik.
Liria ekonomike sht parakusht pr lirit politike. Milton Friedman, 1962.
Studiues t shumt n baz t hulumtimeve t gjata n fushn e sistemeve
ekonomike dhe politike si dhe ndikimeve t politiks ekonomike n zhvillimin n
shum shtete t bots potencojn se niveli i lart i lirive ekonomike sht nj
parakusht shum i rndsishm pr rritjen dhe zhvillimin m t shpejt dhe efikas
ekonomik.
Liria ekonomike sht e drejta e individit q t'i ndjek interesat e tija prmes
kmbimit t lir t t drejtave pronsore t ciln i'a siguron sundimi i ligjit.
Individt jan t lir q t punojn, prodhojn, shpenzojn dhe t investojn n
mnyrn q ata dojn dhe kt liri shteti nuk mund t u'a kufizoj, por vetm t u'a
mbroj.
Cilsia e kornizs institucionale mund t shpjegohet dhe t kuptohet vetm prmes
lirive ekonomike si dhe ndikimit t saj n performancn ekonomike t nj shteti:
Moers (2002) thekson se mbrojtja e t drejtave pronsore, sistemi i
shndosh juridik dhe lirit ekonomike paraqesin shtyllat m kryesore t
shtimit ekonomik;
North (1998) potencon rndsin e lirive ekonomike pr prparimin
ekonomik. Sipas mendimit t tij, nj nga boshllqet n zhvillimin e Spanjs
dhe Portugalis si dhe kolonive t tyre n Amerikn Jugore, n krahasim me
Britanin e Madhe ishte mungesa e theksuar e lirive ekonomike.
53

 Berggren (2003) ndalet n shpjegimin se si institucionet q i mbrojn lirit

ekonomike veprojn dhe stimulojn shtimin ekonomik: (a) ato promovojn
kthimin e lart prmes tatimeve t ulta, sistemin e shndosh juridik dhe
mbrojtjen e t drejtave pronsore; (b) mundsojn alokimin e
talentave/resurseve aty ky gjenerojn vlern m t lart; (c) prshpejtojn
dinamikn e zhvillimit n t ciln ka konkurrenc duke i'u faleminderuar
legjislacionit efikas; (d) mundson marrjen e vendimeve t parashikueshme
dhe racionale n kushtet e inflacionit t ult; (e) promovon investime
kapitale aty ku kthimi sht m i lart.
Treguesi i par sht indeksi i lirive ekonomike t Institutit Heritage (Index
of Economic Freedom, Heritage Foundation). Ky tregues m s shumti
mbshtetet n treguesit rregullativ n dhjet fusha t lirive ekonomike.
Treguesi i dyt i emrtimit t prafrt, indeksi i lirive ekonomike n bot
sipas Gwartneyu i Lawsonu (Index of Economic Freedom of the World,
EFW) t cilin e boton instituti The Fraser Institute, n Kanada. Indeksi i
lirive ekonomike EFW, hartohet dhe prfshin shum komponente nga pes
fusha t lirive ekonomike, ndrsa vlersimi i komponenteve bhet n baz t
m shum se 40 treguesve, pjesa m e madhe e t cilve jan tregues
makroekonomik.
Trsia e lirive ekonomike zakonisht prbhet nga dhjet komponentet kryesore:
1. Liria e biznesit (business freedom);
2. Liria e tregtis (trade freedom);
3. Liria monetare (monetary freedom);
4. Liria nga ndikimi i Qeveris (freedom from government);
5. Liria fiskale (fiscal freedom);
6. Liria e t drejtave pronsore (property rights);
7. Liria e investimit (investment freedom);
8. Liria financiare (financial freedom);
9. Liria nga korrupcioni (freedom from corruption);
54

10. Liria e puns (labor freedom).

Vlersimi nga 0-100%, vlersimi m i lart, liri m e madhe ekonomike:

80-100% - ekonomia e lir;

70-79.9% - kryesisht ekonomi e lir;
60-69.9% - ekonomi e lir e moderuar;
50-59,9% - kryesisht ekonomi jo e lir;
0 - 50% - ekonomi represive.

6. INSTRUMENTET E POLITIKS EKONOMIKE

Instrumente jan mjete prmes s cilave bartsit e politiks ekonomike i realizojn
qllimet e tyre t parashtruara. Prmes instrumenteve q bartsit i kan n
dispozicion, shteti vepron n sjelljen e t gjith akterve t tjer ekonomik.
Instrumentet duhen t jen mir t koncipuara nga ana e bartsve t politiks
ekonomike, ndrsa prdorimi i tyre krkon nj koordinim t akcioneve, e q bhet
nga bartsit e ndryshm t politiks ekonomike.
Prmes prdorimit t instrumenteve t ndryshme, shteti n mnyr direkte ndikon
n sjelljn e disa subjekteve ekonomike;
Instrumentet n politikn ekonomike paraqesin variabla q i kontrollon shteti dhe
prmes tyre ai vepron n mekanizmat ekonomik me qllim t realizimit t
qllimeve parsore makroekonomike;
Duhet theksuar se veprimi i instrumenteve n politikn ekonomike nuk sht
gjithher i qart dhe drejtvizor.
Prmes ndikimit t nj instrumenti n realizimin e ndonj qllimi mir t definuar,
mund t ndodh q njkohsisht t pengohet realizimi i ndonj qllimi tjetr t
parashtruar. Ky lloj i dualitetit na shpjegon se procesi i hartimit dhe realizimit t
politiks ekonomike sht nj proces shum i ndrlikuar, q gjithher sht i
prcjellur me nj shkall t caktuar t riskut. ka sht risku (rreziku)? Risku sht
kombinimi i mundsis s ndodhjes s nj ngjarje, ose probabilitetit t paraqitjes s
55

ngjarjes s caktuar dhe madhsis s pasojs s t njejts ngjarje. (British Standard

No 4778, Risku = Ngjarja x Pasoja).
Problemi parsor n przgjedhjen adekuate dhe dimensionin kuantitativ t disa
instrumenteve rrjedh nga ndrvarshmria shum e theksuar n mes qllimeve dhe
instrumenteve t politiks ekonomike. Thuajse sht e pamundshme q t gjindet
nj instrument i politiks ekonomike me t cilin veprohet vetm n nj qllim t
caktuar, por nga ana tjetr jan t rralla qllimet q jan nn ndikimin e vetm nj
instrumenti t caktuar. Kt problem edhe m tepr e komplikon fakti se qllimet
dhe instrumentet e politiks ekonomike gjinden n nj varshmri shum t
theksuar. N parim, nj shoqri sa m shum q t ket n dispozicion instrumente
t ndryshme, rruga pr koncipimin e politiks ekonomike m konzistente do t jet
m e shkurtr dhe m e leht.
Politika ekonomike sht ngusht e ndrlidhur me politikat qeveritare. do lloj i
politiks ekonomike ka fusha t saja t veprimit, masat dhe instrumentet e saja t
veprimit si dhe problemet q duhet ti zgjidh n periudha t caktuara kohore.
Me masa t politiks ekonomike nnkuptohet prdorimi i instrumenteve adekuate.
Politikat makroekonomike: politika fiskale, politika monetare-kreditore, politika e
tregtis s jashtme, politika strukturale, politikat e tjera (politika e tregut t puns,
stabilizuese, e t ardhurave, etj.).
N kryerjen e detyrave dhe zbatimin e qllimeve ekonomike, para do shteti jan
n dispozicion nj numr i madh dhe i gjr i instrumenteve dhe masave t
ndryshme t politiks ekonomike.

56

Instrumentet n kuadr t politiks ekonomike kan shum kuptime dhe at:

a) Instrumentet paraqesin nj madhsi ekonomike (p.sh. norma e kamats);
b) Instrumentet jan element i sistemit institucional, dhe
c) Instrumentet jan mjete me t cilat kryhet-realizohet nj apo m shum
detyra t caktuara nga sfera ekonomike dhe sociale.
Gjat shpjegimit dhe kuptimit t instrumenteve t politiks ekonomike na paraqiten
dy kuptime kategori t cilat krahas instrumenteve duhet pa tjetr ti njohim, e ato
jan: Detyrat dhe Masat.
Detyra mund t definohet si gjendje e deshiruar, gjegjsisht si kahje apo rrug
drejt s cils duhet ecur, dhe t njejtat duhet dalluar dhe diferencuar sepse jan t
shumta dhe heterogjene. Lista e detyrave kurr nuk mund t jet komplete, pasi q
asnjhere nuk mund t prfshihet i tr aktiviteti ekonomikojuridik. Detyrat n
kuadr t politiks ekonomike patjetr duhet t ken shprehje ekonomike dhe n
parim jan t kuantifikueshme (t matshme).
Me masa nnkuptojm prdorimin e instrumenteve n momentin e caktuar, me
qllim t kryerjes s nj apo edhe m shum detyrave. Masa n kuadr t politiks
ekonomike mund t jen: a) zvoglimi i tatimit n t ardhura ose aprovimi i
buxhetit t shtetit, dhe b) heqja e ndonj mase t caktuar, p.sh. heqja e mass pr
importimin e veturave m t vjetra se 10 vite, etj..
Profesori Kirchen, t gjitha instrumentet i klasifikon n dy grupe:
a) Instrumentet n analizat ekonomike, dhe
b) Instrumentet n teorin ekonomike.
Instrumentet n analizat ekonomike ndahen n pes grupe dhe at:
a)
b)
c)
d)
e)

Instrumentet nga grupi i financave publike (Politika fiskale);

Instrumentet kreditomonetare;
Instrumentet e kurseve devizore (valutore);
Instrumentet e kontrolls direkte; dhe
Instrumentet e reforms s sistemit.

Motivi i t gjitha politikave m lart t cekura sht forcimi i konkurrencs si dhe

alokimi sa m optimal i resurseve ekzistuese ekonomike.
57

6.1.

INSTRUMENTET N ANALIZAT EKONOMIKE

Instrumentet nga grupi i financave publike (Politika fiskale) paraqesin

trsin e aktiviteteve shtetrore t orientuara n zbatimin e t hyrave dhe t
dalurave publike, me qllim t realizimit t norms s dshirueshme t shtimit
ekonomik dhe stabilitetit t mimeve. Funksionet parsore t politiks fiskale jan:
stabilizuese, alokative dhe redistributive.
Shtetet e zbatojn dhe e realizojn politikn fiskale prmes dy mnyrave kryesore:
prmes stabilizatorve automatik dhe prmes masave diskrecionale.
Stabilizatort automatik shrbejn pr ruajtjen e stabilitetit ekonomik (tatimimi
progresiv i pagave dhe fitimeve, kompenzimet n rastin e papunsis etj.).
Masat diskrecionale, ku zakonisht nevojitet ndryshimi i procedurave ligjore
(programet e punve publike, punsimit publik, pagesat e transfereve, ndryshimi i
normave tatimore etj.).

N rast se kemi kombinimin e ktyre dy politikave athere flasim pr formuln e

politiks fleksibile
Instrumentet m t shpeshta t politiks fiskale jan:
a) T hyrat publike (tatimet, kontributet, doganat, taksat, akcizat etj.);
b) T dalurat publike (sektori shtetror, investimet, transferet, konsumi publik
etj.);
c) Borxhi publik ( i brendhshm dhe i jashtm), dhe
d) Emitimi i paras n funksion t politiks fiskale.
58

do individ apo familje, i planifikon shpenzimet n baz t shums s parave q ka

n dispozicion. Me fjal t tjera, nj familje, e llogarit koston e jetess s saj sipas
nj buxhetit ardhurave q ka dhe t cilat mund ti shpenzoj pr tu ushqyer, pr
tu veshmbathur, pr t paguar qiran etj.. Ky plan bhet pr periudha t caktuara
pr shembull, shpenzimet e familjes llogariten pr nj periudh 15 ditore apo pr
nj muaj (varsisht nga mnyra e marrjes s pags).
N t njjtn mnyr, edhe qeveria i planifikon shpenzimet e saj n varsi t
buxhetit q harton. Ajo programon sesa nga t ardhurat e saj do t shpenzohen pr
nevoja t ndryshme t shtetit si pr shembull, pr pagat e t punsuarve n sektorin
publik t administrats, pr pensionet, ndihmat sociale, pr spitalet, pr arsimin,
pr mbrojtjen e vendit etj.. Krejt ndryshe nga buxheti familjar, buxheti i shtetit
planifikohet pr nj periudh t caktuar kohore q quhet vit buxhetor. Ky vit
prbhet nga 12 muaj dhe sipas standardeve t vendosura ndrkombtare sht i
njjt me vitin kalendarik, pra fillon m 1 janar dhe prfundon m 31 dhjetor (n
disa vende ky vit shtrihet n periudhn shtator-tetor i vitit paraprak deri n marsprill i vitit tjetr).

DEFICITI BUXHETOR
Diferenca midis t ardhurave dhe shpenzimeve prbn at q quhet suficit kur
t ardhurat jan m t larta sesa shpenzimet, ose deficit kur shpenzimet jan m
t larta sesa t ardhurat buxhetore.
Diferenca midis t ardhurave dhe shpenzimeve t Qeveris n Kosovs gjat ktyre
10 vjetve t fundit ishte gjithnj me deficit. Kjo sht nj gj normale pr vendet e
sapo t dalura nga lufta dhe q ka nj bazament t ult ekonomikofinanciar dhe q
deri von nuk ishte antare e institucioneve m t rndsishme financiare.
T ardhurat nuk realizohen pr shkak se jo t gjith tatimpaguesit jan korrekt me
ligjin dhe i shmangen detyrimeve pr t paguar; pr shkak t vshtirsive n
mbledhjen e taksave; pr shkak t politikave sociale q ndjek vendi etj., ndrsa
shpenzimet jan t larta pr shkak t peshs s madhe t investimeve publike,
veanarisht n sektorin e rrugve etj.. Por, deficitet buxhetore nuk jan t
pazakont as pr vendet e zhvilluara. Shtetet e Bashkuara t Ameriks, nj nga
vendet m t zhvilluara n bot, kan rezultuar me deficit buxhetor pr 30 vite me
radh. Zakonisht, pr t vlersuar se sa i thell sht deficiti buxhetor i nj vendi,
llogaritet raporti i tij me prodhimin e nj vendi (Prodhimi i Brendshm Bruto 59

GDP). Kjo shifr tregon se pjes t vlers s prodhimit t prgjithshm t

ekonomis z deficiti buxhetor i shtetit.

FINANCIMI I QEVERIS
Pr t mbuluar deficitin buxhetor, qeveria merr hua t brendshme ose t jashtme
ose ndryshe thuhet se financohet nga burime t brendshme dhe t jashtme.
Huamarrja e brendshme sigurohet nga subjekte t prcaktuara paraprakisht q
prfshijn banka, institucione financiare dhe jofinanciare dhe individ. Kredia q
merr qeveria sht n formn e letrave me vler t qeveris ose si quhen ndryshe
bono thesari. Pra, qeveria emiton bono thesari me vlera t caktuara, t cilat blihen
nga individ, nga bankat apo nga institucione t tjera financiare pr nj koh t
prcaktuar m par. Pas mbarimit t ksaj kohe (ose kur maturohen bonot e
thesarit) qeveria i riblen letrat me vler dhe s bashku me mimin fillestar me t
cilin i ka shitur, ajo i paguan edhe nj interes mbajtsit t tyre. Ky interes sht
shpenzim pr qeverin dhe fitim pr at q i kishte bler bonot e thesarit. Pr
qeverin, kjo lloj marrveshje sht nj form pr t marr hua pr nj periudh t
caktuar (koha e maturitetit t bonove), ndrsa pr paln tjetr kjo sht nj form
investimi, pasi pr shumn e parave me t cilat blihen bonot, blersi merr nj
interes t caktuar.
Buxheti sht dokumenti m i rndsishm i do qeverie pasi reflekton politikn e
zhvillimit ekonomik dhe social t vendit. Niveli i treguesve buxhetor duhet t jet
60

n harmoni me tregues t tjer t ekonomis. Nj nivel i lart shpenzimesh mund t

oj n rritje t paras q qarkullon n ekonomi e n rritje t mimeve. N rast se
kryerja e shpenzimeve t mdha gjykohet si e nevojshme pr zhvillimin e
mtejshm t vendit, ather duhen menduar burimet se si do t mbulohen kto
shpenzime, n mnyr q t krijohet nj ekuilibr. Sigurisht q gjetja e ekuilibrit
nuk sht aq e thjesht, prandaj edhe hartimi i buxhetit dhe m pas miratimi i tij
jan gjithmon dhe kudo objekt debati t ashpr n mes politik-brsve, grupeve
t caktuara shoqrore, por edhe grupeve t ndryshme moshore.
Instrumentet kreditomonetare Politika monetare sht pjes e politiks
ekonomike e cila sht e orientuar n rregullimin e sasis s paras n qarkullim n
kuadr t nj ekonomie kombtare, e q ka t bj me ofertn dhe krkesn e paras.
Banka Qendrore e do shteti sht kreatore e politiks monetare dhe kreditore dhe
n mnyr direkte ndikon n ofertn e paras.
Instrumentet e politiks monetare jan:
a) Emisioni primar (emitimi i paras);
b) Norma e rezervs s detyrueshme q e prcakton koh pas kohe Banka
Qendrore;
c) Norma eskonte (norma e huazimit nga Banka Qendrore, q mund t ket
vlera t ndryshme, n vitet e fundit sht shum e ult, si nga FED-i ashtu
edhe nga Banka Qendrore Evropiane dhe e njejta sillet nga 0 deri n 0.25%
n vit), dhe
d) Operacionet n tregun e hapur (blerja dhe shitja e letrave me vler nga ana e
Banks Qendrore).
Politika kreditomonetare n vete prfshin t gjitha rregullat, dispozitat dhe
instrumentet, me t cilat n kt sfer i ndrmerr shteti me qllim t rregullimit t
nivelit, strukturs dhe dinamiks s mass monetare, n nj an, por dhe sigurimit
t nivelit, t strukturs dhe dinamiks s kredis, si nj element shum i
rndsishm t ksaj politike n ann tjetr.

61

Instrumentet e kurseve devizore (valutore) jan instrumente t vecanta, q

kan tri karakteristika t rndsishme: a) jan instrumente t forta; b) bjn
ndryshime t fuqishme n kuadr t ekonomis kombtare, dhe c) ndikojn n
mnyr emotive nga se me kt kurs shprehet raporti i valuts kombtare ndaj
valutave t tjera dhe shpeshher paraqitet rreziku i degradimit ose humbjes s
besimit n valutn kombtare. Ndryshimi i kursit t valuts kombtare shkakton
rritjen e cmimeve si dhe ndryshime n shprndarjen e t ardhurave. Kurset
devizore mund t jen: a) fikse dhe individuale, b) t llojllojshme dhe fikse, dhe c)
unike dhe rrshqitse.
Qllimi i ndryshimit t paritetit t paras kombtare ndaj valutave t tjera bhet
prmes devalvimit (uljes s vlers s paras kombtare, p.sh. 1 Lek momentalisht
me Euron kmbehet me paritetin 1 euro = 140 lek, pas devalvimit mund t jet 1
euro = 160 lek, revalvimi sht proces i kundrt p.sh 1 euro = 100 lek).
Zakonisht prmes devalvimit tentohet q t prmirsohet bilanci i tregtis s
jashtme, bilanci i pagesave si dhe t rritet pjesmarrja e shtetit n ndarjen
ndrkombtare t puns.
Instrumentet e kontrolls direkte kto instrumente zakonisht shkaktojn efekte
t shpejta dhe shfrytzohen gjat periudhave t krizave, n mnyr q n afate sa
m t shkurta ti zgjidhin problemet e grumbulluara ekonomike dhe sociale.
Prdorimi i ktyre instrumenteve sht dyfish i dobishm, pasi q jan selektive
dhe shkaktojn efekt t madh. Profesori Kirchen kto instrumente i klasifikon n tri
kategori:
62

a) Instrumentet e kontrollit t marrdhnieve t jashtme (tregtia e jashtme,

kontrolla devizore dhe kontrolla e emigracionit);
b) Instrumentet e kontrollit t mimeve dhe shrbimeve t caktuara; dhe
c) Instrumentet tjera t kontrollit n kuadr t ekonomis kombtare
(investimet, konsumi, kursimet, eksploatimi i burimeve natyrore dhe
burimeve resurseve t tjera).
Instrumentet e reforms s sistemit veoria e ktyre instrumenteve sht se t
gjitha ndryshimet q ngjajn brenda ktyre instrumenteve mund t kuantifikohen
maten. Prmes prdorimit t ktyre instrumenteve mund t reformohet sistemi i
caktuar ekonomiko juridik, si dhe t ndryshohet struktura ekzistuese me qllim t
rritjs s efikasitetit. Efikasiteti i reformave t sistemit varet nga reformat n
fushn e legjislacionit, prandaj i njejti konsiderohet instrument i fort apo i dobt
n zbatimin e reformave t sistemit. Instrumentet e reformave t sistemit
klasifikohen n tri grupe:
a) Instrumentet kualitative cilsore, prmes s cilave arrihet reforma
fundamentale e sistemit, si p.sh. reforma fiskale, reforma tatimore, reforma
kreditore dhe reforma e kontrollit direkt.
b) Instrumentet e reforms institucionale, si p.sh. reforma agrare, pjesmarrja e
shtetit n kapitalin e ndrmarrjeve, apo formimi i institucioneve t reja m
efikase, dhe
c) Instrumentet t cilat i krijojn dhe i imponojn institucionet e ndryshme
ndrkombtare, prmes t t cilave kufizojn veprimin e lir dhe t
papenguar t qeverive vendore, si p.sh. rasti i Greqis n kohn e krizs
financiare.
6.2. INSTRUMENTET N TEORIN EKONOMIKE
N kuadr t instrumenteve t teoris ekonomike bjn pjes:
a)
b)
c)
d)
e)

Instrumentet e njohjes;
Instrumentet intervenuese;
Instrumentet intranacionale;
Instrumentet strukturale, dhe
Instrumentet e politiks ekonomike vijuese.
63

Instrumentet e njohjs kto lloje t instrumenteve zakonisht shfrytzohen pr

prgaditjen e vendimarrjeve, sidomos n momentet e vshtira ekonomike dhe
sociale. Prmes ktyre instrumenteve vendimarrsit dshirojn q t bjn
shprndarjen racionale t burimeve t kufizuara. Shikuar nga aspekti i ekonomis
kombtare, kto instrumente kan t bjn kryesisht me: sistemin e mimeve, t t
ardhurave, punsimit, politikn fiskale e tatimore etj.
Ndr instrumentet m t rndsishme t ktij grupi jan: tabelat input output dhe
tabelat e bilanceve ekonomike. Prmes ktyre tabelave n mnyr t hollsishme
pasqyrohet i gjith aktiviteti ekonomik, n trsi apo sipas njsive organizative, si
dhe komponentet kryesore makroekonomike, si: konsumi, kursimi, investimet etj.
Si dhe instrumentet objektive sic jan: indeksi i cmimeve me pakic e shumic,
indeksi i prodhimit, etj..
Instrumentet intervenuese kto instrumente pr kah natyra jan komplekse dhe
gjithprfshirse ( p.sh. kufizimi ose stimulimi i kredidhnies n nivel t shtetit apo
atij sektorial, kur shteti me akcione t caktuara ndihmon ose mund t pengoj
zhvillimin e sektorve ose veprimtarive t caktuara). Pr nga karakteri kto
instrumente mund t ken karakter: buxhetor dhe monetar dhe t njejtat zakonisht
aprovohen nga nivelet m t larta dhe drejtprsdrejti prekin bazn e sistemit
ekonomik.
Po ashtu, kto instrumente mund t prdoren edhe n fusha t tjera t jets
ekonomike, p.sh. shtetet krijojn rezerva shtetrore (zakonisht pr produktet m t
domosdoshme dhe strategjike) dhe t njejtat mund ti prdorin n rastet e caktuara,
n rastet e katastrofave elementare ose n rastet pr t ndikuar n harmonizimin e
oferts dhe krkes pr produktet e caktuara (stabilizimin e mimeve pr produktet
m t domosdoshme).
Instrumentet intranacionale kto instrumente i rregullojn marrdhniet
ekonomike n tr teritorin e shtetit, por mund ti rregullojn edhe mbrenda
rajoneve t caktuara, si dhe sektort apo degt e caktuara, me qllim q t
lehtsohet qarkullimi dhe lvizja e lir e mallrave, shrbimeve, kapitalit, njerzve,
ideve, etj.

64

Instrumentet strukturale kto instrumente zakonisht prdoren n afate t gjata

dhe prmes tyre tentohet q t ndryshohet baza e funksionimit t ekonomis
kombtare si dhe struktura e saj (me qllim q n krijimin e GDP-s t rritet
pjesmarrja e degve q jan m konkurruese n tregun botror dhe q kan
karakter propullziv dhe aplikim t teknologjive moderne). Prmes prdorimit t
instrumenteve strukturale ndikohet n mnyr aktive n prshtatjen e sektorve t
caktuar ndaj krkesave t tregut, si dhe n stimulimin e proceseve t privatizimit
dhe restruktuimit t ekonomis kombtare.
Instrumentet e politiks ekonomike vijuese zakonisht kto instrumente
prdoren n afate t shkurta me qllim q t vendoset dhe t arrihet nj gjengje e re
e cila ka devijuar nga parimet dhe qllimet m par t prcaktuara nga ana e
bartsve t politiks ekonomike. Kto instrumente m s shpeshti prdoren n disa
veprimtari ekonomike, si n industri, bujqsi, etj.. Prmes masave dhe
instrumenteve t caktuara nga kjo fush ndikohet n stabilitetin dhe baraspeshimin
e faktorve t disponueshm prodhues si dhe mundsohet shfrytzimi i tyre efikas.

7. MEKANIZMAT E VEPRIMIT TE POLITIKES EKONOMIKE

Niveli i mirqenies material dhe shoqrore n kuadr t nj shteti n radh t par
sht rezultat i kushteve n t cilat funksionon nj ekonomi dhe efikasitetit t
masave t politiks ekonomike q i zbaton qeveria e atij vendi.
Indikatori m real q pasqyron nivelin e realizimit t mirqenies shoqrore sht
GDP pr kok banori (per capita), i cili n shtetet e pazhvilluara sht vetm disa
qindra $, ndrsa n shtetet e zhvilluara disa dhjetra mijra $ n vit. Qytetart e nj
shteti ku GDP per capita sht e lart, jetojn m mir dhe jan t gatshm q t
japin pa hezitim besimin qeveris t udhheq politikn ekonomike, pr dallim nga
shtetet e pazhvilluara ku ky besim pr shkak t jostabilitetit politik fitohet shum
m vshtir.
Si do t realizohen qllimet e parashtruara dhe se n cfar mnyre do t realizohen
t njejtat?
Realizimi i qllimeve sht detyr e subjekteve t politiks ekonomike, ndrsa kt
e bjn duke prdorur instrumente t ndryshme, respektivisht masave
makroekonomike n kuadr t institucioneve ekzistuese.
65

Qllimi i fundit i politiks ekonomike sht rritja e mirqenies shoqrore, q matet

me lartsin e GDP-s. Pr tu realizuar qllimi i fundit, patjetr duhet t
realizohen dhe shum qllime tjera specifike, q jan t nivelit m t ult, si jan:
mimet stabile, shkalla e ult e papunsis, etj..
Qllimet afatgjate t politiks ekonomike kan karakter strategjik. Kto qllime
jan t harmonizuara me strategjin e zhvillimit ekonomik. Pr realizimin e
qllimeve afatgjate, prgjegjs sht shteti, respektivisht qeveria e saj. N
ekonomit e zhvilluara t tregut, gjithnj ekziston nj ndarje e qart n mes
funksioneve t Qeveris dhe Banks Qendrore, pr realizimin e qllimeve t
parashtruara. Shteti, respektivisht Qeveria, zbaton politikn afatgjate zhvillimore,
ndrsa Banka Qendrore zbaton politikn afatshkurte stabilizuese, me rast
donjri subjekt sht prgjegjs pr segmentet e caktuara t politiks ekonomike.
Shteti zbaton politikn afatgjate t zhvillimit ekonomik, prmes politiks s
investimeve shtetrore, politiks s zhvillimit rajonal, politiks ekonomike me
qllim t zvoglimit t dallimeve pronsore n mes t kategorive t ndryshme t
popullats, politiks s tregtis s jashtme etj. Politika e investimeve shtetrore
gjithher niset nga niveli i arritur i zhvillimit ekonomik. Shtetet e pazhvilluar dhe
ato n zhvillim, zakonisht investojn n zhvillimin e infrastrukturs ekonomike dhe
joekonomike (rrugt, hekurudhat, elektranat, largpruesit, shkollat, spitalet etj),
me qllim t krijimit t nj bazamenti pr nj prosperitet m t fuqishm
ekonomik, ndrsa shtetet e zhvilluara, zakonisht investojn n degt e t ardhmes
(robotika, inxhenjeringu gjenetik, etj.), me qllim q t ruajn dhe avancojn
nivelin teknikoteknologjik t ekonomive t tyre.
Prmes politiks s zhvillimit rajonal, shtetet e zhvilluara n mnyr direkte
ndikojn n zvoglimin e pabarazive ekonomike n mes t rajoneve n kuadr t
shtetit. Pr mes zvoglimit t pabarazive ekonomike n mes rajoneve, ndikohet n
zhvillimin e trsishm, harmonik dhe proporcioanal, por nga ana tjetr, ndikohet
edhe n rritjen e standardit jetsor t popullats.
Prmes politiks s tregtis s jashtme, realizohet mbrojtja dhe zhvillimi i degve
t reja vendore nga konkurrenca e importit si dhe stimulimi i zhvillimit t degve
ekonomike q jan t sukseshme n eksport.

66

7.1.

ROLI EKONOMIK I SHTETIT

Qysh nga depresioni i thell ekonomik i viteve 19291933, q s pari goditi

SHBA-t, sht par se shteti doemos duhet t marr pjes n rregullimin e
rrjedhave t jets ekonomike, ndrsa sot kjo shtje q ka t bj me vllimin dhe
karakterin e intervenimit shtetror jan shtje shum t diskutueshme si n jetn e
prditshme ashtu edhe n qarqet akademike. do ekonomi edhe n kushtet e sotme
sht e ndikuar nga lvizjet ciklike, q jan t prcjella me periudha t recesionit
dhe konjukturave, me rast gjithnj nevojitet ndrhyrja dhe intervenimi aktiv i
shtetit. N kushtet e sotme modern, shteti gjithnj e m tepr po i bhet partner
tregut, kshtu q intervenimet direkte preorientohen n fushn informative dhe t
kooperimit. Sot shteti n ekonomin e tregut nuk vepron si vepronte n kohn e
socializmit, nga pozita e monopolit politik t fuqis, por paraqitet si pjesmarrs n
marrdhniet kooperativiste n treg, pr kt arsye gjithnj e m shpesh po quhet
shteti kooperativist.
Pr kt arsye, nobelisti i njohur amerikan Joseph Stiglitz potencon se shteti
rregullon aktivitetet ekonomike pr ti mbrojtur t punsuarit, konsumatort dhe
ambientin jetsor, por dhe pr t penguar sjelljen antikonkurruese dhe
diskriminuese. Sot shteti prcakton rregullat e lojs s tregut, po dhe siguron
informatat e nevojshme pr marrjen sa m efikase t vendimeve ekonomike, nga
ana e ndrmarrsve. Arsyeja se pse shteti e luan kt rol t rndsishm jan
mungesat e caktuara t mekanizmit t tregut, respektivisht kufizimeve q paraqiten
n veprimin e konkurrencs perfekte t tregut.
E para, nnkupton formimin e monopoleve dhe sjelljes monopolistike, q si pasoj
ka realokimin e resurseve nn nivelin optimal dhe deri tek humbjet e produktit
potencial shoqror. Monopolet realizojn profit monopolistik n baz t mimit, i
cili nuk ndryshohet deri sa nuk ka mundsi t hyrjes s prodhuesve t tjer. N
shtetet e ndryshme, shteti prmes legjislacionit antimonopolistik si dhe prmes
aplikimit t sanksioneve t caktuara, parandalon, rregullon ose dhe i shkatrron
veprimtarin monopolistike me sukses m t vogl ose m t madh;
E dyta, jan efektet eksterne q paraqiten kur veprimtaria e nj prodhuesi pr t
tjert krijon shpenzime (kosto) shtes ose dobi t caktuar. Efektet eksterne mund t
jen negative (industrit e ndotura) ose pozitive (sistemi i ujitjes ose ndrtimi i
elektranave). Zbutjen ose neutralizimin e efekteve eksterne negative shteti e arrin
prmes taksave shtes ose subvencioneve, prcaktimin e standardeve t reja, etj..
67

E treta, pse shteti paraqitet n rolin ekonomik, sht fusha e konsumit publik, e cila
nuk mund ti lshohet mekanizmit t tregut pr shkak t specifikave t natyrs s t
mirave publike. Prdoruesit e ktyre t mirave publike jan t gjith qytetart,
kshtu q kemi t bjm me konsum kolektiv (policia, mbrojtja, arsimi,
shndetsia, kultura, etj.), t cilat konsume n shumicn e rasteve financohen nga
mjetet e buxhetit t shtetit.
Arsyeja e fundit, ka t bj me domosdoshmrin e redistribuimit (rishprndarjes)
t s ardhurs s fituar n shprndarjn primare, me qllim q t zbuten n mas t
caktuar dallimet n pozitn materiale t qytetarve. Instrumenti i redistribuimit t
s ardhurs jan tatimet dhe transferet nga mjetet e buxhetit.

8. POLITIKA EKONOMIKE E SHTETEVE N TRANZICION

Kalimi n sistemin demokratik dhe ekonomin e tregut t prcjella me ndryshimet
e institucioneve sht thelbi i procesit t tranzicionit. Procesi i tranzicionit
zhvillohet si n shtetet e zhvilluara t ekonomis s tregut ashtu edhe n ishshtetet socialiste, por pr qllime t ndryshme dhe duke prdorur metoda t
ndryshme. N rastin e par, tranzicioni zhvillohet pr t kaluar n shoqrin
posindustriale dhe informatike, ndrsa n rastin e dyt, kemi t bjm me
ndrtimin e nj sistemi t ri politik dhe ekonomik. T dyja kto procese po
zhvillohen n mnyr paralele dhe q jan duke u avancuar n kushtet e
globalizimit.
Pr t kuptuar m mir procesin e tranzicionit n ish- shtetet socialiste, duhet nisur
nga pika nga e cila sht filluar, sistemit shoqroro-ekonomik i cili ishte i
mbshtetur n ekonomin e planifikuar dhe n sistemin autokratik politik.
Kolapsi i sistemit socialist n shum shtete q me disa dekanda ishte nj
konkurrent i sistemit t ekonomis s tregut, si nj system m human dhe
prosperues, n fillim t viteve t 90 t shekullit t kaluar, kushtzoj nj ndryshim
thelbsor dhe transformim t sistemit t mparshm. Kjo kushtzoj q n shumicn
e ish-shteteve socialiste t filloj procesi i tranzicionit, i definuar si kalimi i ishshteteve socialiste n shoqri t demokracis politike dhe ekonomis s tregut.
Cilat jan ndryshimet parsore q priteshin t realizoheshin n procesin e
tranzicionit, me qllim q t ndrtohet nj sistem politikoekonomik m kualitativ?
68

1. Ndrtimi i nj infrastrukture institucionale q do t ndikonte n ndrtimin

e nj sistemi m t efektshm t ekonomis s tregut, me qllim t
krijimit dhe zhvillimit t tregut integral, prons private dhe
ndrmarrsis. Rndsi t veant n shumicn e shteteve t tranzicionit
kishte formimi dhe funksionimi i tregut t puns, kapitalit, mallrave dhe
shrbimeve, paras, devizave, letrave me vler dhe prons private si
institucione bazike t sistemit ekonomik;
2. Ndryshimi i dyt ka t bj me rolin e ri ekonomik dhe social t shtetit q
po i prshtatet infrastrukturs s re institucionale dhe infrastrukturore dhe
ambientit t ri ekonomik. Konstutuimi i sistemit t ri ekonomik dhe
politikat tjera prcjellse jan detyr e shteetit. Privatizimi dhe
ristruktuimi i ish-ndrmarrjeve n fazn fillestare t tranzicionit kan
shkaktuar shuarjen e shum vendeve t puns, e q ka shkaktuar nj
kosto t madhe sociale dhe implikime t shumta n planin ekonomik dhe
politik. Po ashtu, zhvillimi i procesit t tranzicionit ndikon edhe n
ndryshimet n fushn e rishprndarjs s t ardhurave, me ndryshime dhe
thellimin e dallimeve sociale, t cilat mund t tolerohen vetm deri n nj
mas t caktuar;
3. Ndryshimi i tret, q e kushtzon procesi i tranzicionit sht ndrtimi i
sistemit t ri juridik, q sht n funksion t mbshtetjes s sistemit t ri
ekonomik dhe politik. Procesi i tranzicionit ka filluar me derregullimin,
respektivisht me heqjen dor nga mnyra administrative e udhheqjs, q
zhvillohej prmes nj numri shum t madh t rregullave ligjore dhe
instrumenteve t planit. Derregullimi paraqet aspektin normativ t
politiks liberalizuese, q duhet t rezultoj n rregullativn ligjore q
rregullon vetm kushtet e prgjithshme t afarizmit njsoj pr t gjitha
subjektet ekonomike. Principi baz ekonomik n t cilin ndrtohet
rregullativa e re normative n shtetet e tranzicionit, mbshtetet n
kufizimin e rrept buxhetor, q nnkupton se t dalurat e t gjith
pjesmarrsve n treg (ekonomia, shteti, amvisrit), duhet q n
periudhn afatshkurte t jen t mbuluara me t hyrat e realizuara.
Sistemi i ri juridik, patjetr duhet t ofroj dhe mbrojtjen e t drejtave
pronsore dhe pasurore dhe pozits statusore t subjekteve ekonomike,
duke prfshir dhe sanksionet e prcaktuara. Ndryshimet q po i sjell
procesi i tranzicionit n shumicn e shteteve jan t karakterit kualitativ.
8.1.

PARAKUSHTET PR PROCESIN E TRANZICIONIT

Realizimi i sukseshm i qllimeve t procesit t tranzicionit varet nga veprimet e

caktuara dhe masave t ndrmarra nga shteti, masa dhe aktivitete q shpeshher
financohen nga institucionet ndrkombtare ose Bashkimi Evropian. Ndrtimi i
69

strukturs s re institucionale, afarizmi sipas parimeve t tregut dhe politiks s re

ekonomike, varen nga realizimi i tri proceseve: privatizimi, liberalizimi dhe
stabilizimi makroekonomik.
9. KUPTIMI I PROCESEVE T NDRYSHIMEVE EKONOMIKE DHE
INSTITUCIONALE
North ka arritur q t zhvilloj nj mnyr t re t t menduarit pr ndryshimet
ekonomike, duke vrtetuar n mnyr shum t argumentuar se veprimi ekonomik
sht i determinuar nga lloji dhe kualiteti i institucioneve q mbshtesin tregun dhe
se faktort kryesor q ndikojn n efikasitetin e tregut dhe produktivitetin e t
drejtave pronsore dhe kostove tranakcionale.
Zhvillimi i nj kornize analitike q do t mundsoj q n mnyr sa m unike t
shtjellohen ndryshimet afatgjate ekonomike, sociale dhe politike, si dhe ndikimi i
tyre kumulativ n shoqri si nj trsi. Sipas Northit, kuptimi i ndryshimit
ekonomik n vete prfshin: ndryshimet kualitative dhe kuantitative demografike,
ndryshimet n diturit njerzore dhe ndryshimet institucionale.
Pr t kuptuar kt process t ndrlikuar, sipas Northit, parashtrohen dy pyetje t
rndsishme:
s pari, se a sjell struktura konkurruese deri te rritja e efikasitetit ekonomik ose
rezulton me stagnacion; dhe
s dyti, se definimi i t drejtave pronsore a ndikon n shtimin e produktivitetit
dhe rritjen e efikasitetit t tregut.
Pr kuptimin e proceseve t ndryshimit me rndsi t veant sht q t
prcaktohet se cilt jan individt lojtart q jan t prfshir (kyur) n
ndryshimin e institucioneve dhe se far dhe sa sht njohuria e tyre pr
ndryshimet.
N kt rast prqendrimi parsor jan institucionet q jan t ndara n formale dhe
joformale; formale t adaptueshme e t prshtatshme dhe joformale jofleksibile
dhe jo t prshtatshme ndaj ndryshimeve.
Prcaktimi kryesor i ndryshimeve institucionale qndron n interaksionin e
vazhdueshm t institucioneve dhe organizatave; me rast institucionet definojn
rregullat e lojs dhe kufizimeve q i parashtrohen interaksionit njerzor, deri sa
organizatatlojtart jan grupe t individve q i ndrlidhin elementet e
prbashkta. N kt rast, organizatat pr t mbijetuar n treg jan t detyruara q
ta rrisin efikasitetin dhe produktivitetin e tyre, pasi q konkurrenca e pandrprer
n mes organizatave sjell deri tek avancimi i pandrprer n shkathsi dhe dituri,
ndrsa korrniza institucionale zbaton inciativn n t ciln dija dhe shkathsit jan
t paguara maksimalisht.
70

Me qllim t definimit sa m t mir t procesit t ndryshimeve institucionale,

gjithnj parashtrohet nj dilem: se sistemi demokratik a sht m i plqyer pr
gjenerimin e shtimit zhvillimit ekonomik ose se sistemet autoritative jan ato q
favorizojn ndryshimet shoqrore.
Northi me qllim q t zgjidh sa m mir kt dilem, parashtron tezn se
struktura politikoekonomike e shoqris dhe krijimi i saj jan elsi i prgjigjes se
cila zgjidhje vlersohet dhe se si prcaktohet politika. N fakt kjo struktur
politikoekonomike iu mundson disa shoqrive q t jen adaptiveefikase,
respektivisht q n periudha t shkurta plotsisht ti adaptohen ndryshimeve t
ndodhura, pr dallim nga shoqrit tjera q pr shkak t problemeve t trashguara
zvoglojn efikasitetin, q nga aspekti makroekonomik, grupet kundrshtuese n
kuadr t shoqris, sipas Northit nuk mund t jen barts t ndryshimeve
fundamentale.
Rruga drejt prparimitshfrytzimit t prvojave historike rasti i ngritjes dhe
rnies s Bashkimit Sovjetik, q m s miri mund t shpjegohet prmes mungess
s efikasitetit adoptiv, pamundsia e shoqris q t ballafaqsohet dhe ti
prshtatet prezencs kontinuele t pasiguris dhe paprsritshmris.
Sipas Northit, asnjher nuk ekziston formula magjike pr arritjen e shtimit
ekonomik, pasi q shtimi ekonomik dallon nga shteti n shtet, pr shkak t
dallueshmris n trashgimin kulturore, por dhe komponenteve gjeografike,
ekonomike e psikike.
Kshilla m e mir e Northit sht se para se t kuptojm nocionin e shtimit
ekonomik, para fokusimit n problemin e prmirsimit t aktiviteteve ekonomike,
duhet kuptuar karakteristikat individuale t shoqris para se t fillohet q t njejtat
t ndryshohen n praktik.

Faktort q ndikojn n veprimin e politiks ekonomike:

Pjesmarrja n kmbimin ndrkombtar;
Bilanci tregtar (raporti n mes eksportit dhe importit);
Antarsimi n organizatat ndrkombtare dhe integrimet rajonale;
Investimet e huaja dhe huazimet (shtetet atraktive: sistemi efikas juridik,
niveli i ult i korrupsionit, rejtingu u lart kreditor, etj.)

71

Llojet e Politiks Ekonomike

Politika ekonomike e liberalizimit t plot:
a) Politika ekonomike neoklasike q karakterizohet me:
Treg sa m t lir;
Dogana sa m t ulta;
Heqjen e t gjitha subvencioneve;
Politikn monetare shum restrictive;
Konkurrencn shum e fort importuese;
Kursin real devizor.
b) Politika ekonomike n variantin populist:
Tregu sht n mbshtetje t shtimit t prodhimit;
Mbshtetet n ekspanzicionin monetar;
Ky model sht zbatuar n disa shtete t Ameriks Latine n vitet e 70
dhe 80;
Prezenza e prhershme e presioneve inflatore;
Ndikimet e kufizuara ekonomike dhe vshtir t pajtueshme me
strategjin zhvillimore n afat t mesm dhe at t gjat;
Shteti merr rolin e tregut.
c) Politika ekonomike me qllim t liberalizimit:
sht nj variant i politiks ekonomike n t ciln kombinohen
liberalizimi me politikn ekonomike t oferts dhe prshpejtimin e shtimit
t prodhimit,
Politikn monetare t qendrueshme t paras nacionale;
Ky lloj i politiks ekonomike sht i realizueshm vetm prmes
programeve sociale, t cilat mundsojn q periudha e tranzicionit t jet e
durueshme nga aspekti social.

72

Institucionalizmi
Institucioni (lat. Institutio = institucion), sht institucion q ekziston n
nj shoqri;
Institut paraqet dokumentin e prcaktuar ligjor, respektivisht trsin e
normave dhe rregullave. Institut para se gjithash sht kategori juridike
dhe politike;
Institucionet dhe institutet patjetr duhet vshtruar n varshmri reciproke
me politikn ekonomike dhe sistemin ekonomik t nj shteti.
Institucionet mundsojn q aktivitetet ekonomike t zhvillohen n
mnyr m t organizuar, por dhe n mnyr m t sukseshme,
pavarsisht nga fakti se a realizohen n nivel t firms, ekonomis
kombtare ose organizatave ndrkombtare;
Institucionalizmi bashkkohor, institucionet i definon si nj trsi t rregullave dhe
normave n baz t t cilave realizohet funksionimi i ekonomis s tregut.
Sipas D. North, instituti sht trsia e kufizimeve q i ka krijuar njeriu pr
nevojn e strukturimit t veprimeve t ndrsjella politike, ekonomike dhe
sociale.
Rregullat institucionale mund t jen formale dhe joformale;
Efikasiteti m i lart do t realizohet n kushtet e harmonizimit nga aspekti i
respektimit t rregullave formale dhe jo formale;
Institucionet kan funksionin e kufizimit, por dhe rolin e mekanizmit t
mbrojtjes dhe kontrollit;
Institucionet paraqesin formn e prhershme t ndrlidhjes n mes t
subjekteve ekonomike, n kuadr t s cilave n mnyr t prcaktuar
kryhen aktivitetet ekonomike;
Liria maksimale pr t gjith, nnkupton dhe kufizimet e njejta pr t gjith
pjesmarrsit n jetn ekonomike.

73

Fushat m t rndsishme t interesimit t institucionalizmit bashkkohor

jan:
Teoria ekonomike e t drejtave pronsore;
Teoria e firms;
Teoria e shtetit;
Evolucioni institucional;
Teoria e zgjedhjs publike;
Teoria e kostove transakcionale etj.

Politika fiskale
Tatimet nuk duhet t jen instrument q do ta ngulfasin ndrmarrsin por politika
fiskale duhet t jet n funksion t zhvillimit dhe prparimit ekonomik.
Robert Nef: Rreziku m i madh pr lirin dhe identitetin e shteteve t vogla,
rrjedh nga zhvillimi shum i shpejt i parlamentarizmit dhe burokracis, rritjes s
konsumit shtetror dhe unifikimin e pandrprer internacional t sistemeve
juridike prmes nnshkrimit t marrveshjeve dhe kontratave ndrshtetrore.
J.VViliamson: shpesh her qeverit nuk e kuptojn se duke i dhn prioritet
vetm nj qllimi shtimit, stabilitetit t mimeve, bilancit t pagesave, etj. e duke
i ln anash qllimet tjera, vetm sa i grumbullojn problemet e tyre pr t
ardhmn.

74

TIPET DHE MODELET E EKONOMIVE BASHKKOHORE T TREGUT

Pr far flasim kur e shpjegojm ekonomin e tregut?
Tranzicioni: kalimi nga ekonomia e centralizuar n ekonomin e tregut.
N ciln ekonomi t tregut? a jan t gjitha t njjta apo kan dallime
esenciale n mes tyre?
far e karakterizon ekonomin e tregut dhe cilat jan tipet e ekonomis s
tregut?
Modelet dhe tipet e ndryshme.
Koha e ndryshme e krijimit t tyre dhe mnyra e funksionimit.
Ndryshimet e dallueshme gjat kohs s funksionimit t tyre.
Vlerat e ndryshme sociale q reflektohen n modelet (tipet) e ekonomis s
tregut.

N parim mund t themi se kemi: TRE TIPE t ndryshme t ekonomis s

tregut:
a) TIPI SOCIAL;
b) TIPI KONSUMUES;
c) TIPI I DREJTUAR N MNYR ADMINISTRATIVE.
75

TIPI SOCIAL (S):

Karakteristik e shteteve t zhvilluara evropiane.
Posarisht Gjermania, Suedia, Norvegjia, etj.
Emrtimi n baz t infrastrukturs s fuqishme sociale q shteti e prkrah
n mnyr aktive prmes instrumenteve t ndryshme t politiks ekonomike.
KARAKTERITIKAT e tipit Social:
Infrastruktura e fuqishme dhe e qendrueshme sociale;
Dominon mekanizmi i tregut dhe konkurrencs s papenguar;
Prona private forma parsore e pronsis (por njkohsisht lejohen dhe
format tjera t pronsis);
Prgjegjsia shtetrore pr funksionet bazike sociale:
Mbrojtja shndetsore,
Pjesa e arsimit,
E drejta pr zgjidhje solide banesore (n disa raste dhe subvencione),
Punsimi dhe shpeshher programet kundr papunsis.
Shpeshher shteti angazhohet dhe n ndrtimin e infrastrukturs dhe
mbrojtjn e ambientit;
Ky model i ruan veorit kryesore t ekonomis s tregut dhe konkurrencs;
Funksionet sociale nuk ndrhyn n kto elemente.
Politika monetare dhe fiskale jan t ekuilibruara dhe stabilizuese;
Trajtimi liberal i marrdhnieve me botn e jashtme, mbshtet
konkurrencn si ate t brendshme dhe ate t jashtme;
Bazamenti prona private s bashku me at shtetrore (sektori publik dhe
privat; ekonomia e przier)
Specifikat: Suedia (60% e GDP-s redistribuohet)
76

 Socializmi, socializmi i tregut dhe vllimi i GDP-s per capita.

TIPI KONSUMUES (K):

Karakterizon ekonomin e SHBA-ve;
Roli minimal i shtetit n sektorin e ekonomis (destimulohet);
Regullimi vetm n raport me konsumatort dhe mbrojtjen e tyre;
Kriterium i efikasitetit t rregullacionit dobit pr konsumatort e jo pr
prodhuesit;
Mekanizmi kryesor zhvillimor sht prshtatja e tregut situatave t
ndryshme;
Ndrmarrsia sht vler e prgjithshme shoqrore dhe e njejta stimulohet;
Prioriteti i konsumit ndaj kursimit shoqri konsumuese.
PASOJAT
Mos prputhja e qllimeve afatgjate me ato afatshkurte;
Zhvillimi jo i mjaftueshm i strukturs sociale;
Deficiti kronik buxhetor.
ZGJIDHJA
Mobiliteti i lart i faktorve prodhues; dhe
Zhvillimi i tregjeve faktoriale (t kapitalit dhe puns).

TIPI ADMINISTRATIVISHT I DREJTUAR (AD):

sht karakteristik pr Japonin dhe tigrat pacifik;
Veprimi i fuqishm dhe permanent i institucioneve shtetrore;
Mbrojtja e konsumatorve;
77

 Ngritja permanente e efikasitetit dhe konkurencs;

Mbrojtja shtetrore m e ndryshme se modeli klasik protekcionist;
Konkurrenca e fuqishme n tregun vendor;
Presioni permanent i shtetit pr rritjen e konkurrencs n tregun
ndrkombtar;
Ndrlidhja e fuqishme e modelit zhvillimor me traditn disa shekullore;
Mobiliteti i ult i faktorit t forcs punuese q shprehet prmes lojalitetit t
lart t t punsuarve ndaj pundhnsve t tyre;
Puna: participimi dhe bonuset pr m t sukseshmit, e n raste t caktuara
edhe shprndarja e nj pjese t fitimeve t realizuara tek t punsuarit;
Mobiliteti intern i puns ndryshimi i puns, prmes arsimimit permanent si
dhe ngritja n pozita dhe pun m mir t paguara;

KARAKTERISTIKAT E PRBASHKTA t ktyre tri sistemeve

1. SUNDIMI I LIGJIT
Ndrprerja e selektivitetit, nepotizmit dhe volluntarizmit;
Disciplina e fuqishme financiare si dhe ndshkimi i ashpr ndaj
mosrespektimit t disciplins m par t prcaktuar.
REZULTATET:
Respektimi i pronsis t t gjitha formave si dhe respektimi strikt i
kontratave t nnshkruara nga ana e subjekteve ekonomike.

1. PRONA PRIVATE
Dominante, por jo prjashtimisht individuale dhe private;
Mekanizmat adekuat dhe stimulset e tregut pr pronn private;
Kufizimet e prons private (n raste t veanta);
78

Dshtimet e tregut shtetrore.

2. KONKURRENCA
Elementi ky dhe i pashmangshm i funksionimit t ekonomis s tregut;
Prona dhe konkurrenca;
Shteti i vogl dhe mbrojtja nga konkurrenca e jashtme;
Hapja dhe trheqja e investitorve t huaj.

3. PARAJA E SHNDOSH
Politika monetare dhe fiskale konsekuente dhe stabile;
Stimulimi i kursimit dhe prshtatjet e shpeshta n varsi nga zhvillimet
globale financiare;
Konvertibiliteti i valuts dhe lidhjet e zhvilluara ndrkombtare.

4. STIMULIMI KURSIMIT VENDOR

Kreditimi kthimi;
Donacionet e kufizuara;
kursimet afatgjate;
Sistemi i sukseshm dhe efikas i ndrmjetsimit financiar;
Bankat, fondet, tregu shembulli i SHBA ve.

5. SISTEMI EFIKAS TATIMOR

Stabiliteti dhe transparenca maksimale ndaj publikut;
79

Jodiskriminimi;
Kufijt e prfshirjs fiskale;
nn 50%;
mbi = kufizimi pr efikasitet.

6. INFRASTRUKTURA dhe RRETHI

Komunikacioni dhe transporti;
Sociale (e rregulluar);
Ambienti i shndosh natyror;
Mundsia e leht e arritjeve profesionale.

KA T ZGJEDHIM?
- N pajtueshmri me traditn
- Me trashigimin
- Me pritjet reale
- Mundsia: BE me elementet e modelit AD dhe t limituar.
- Tipet e sistemeve bashkkohore ekonomike.

Klasifikimi i sistemeve ekonomike deri n fund t viteve t 1980:

Sistemi ekonomik kapitalist;
Sistemi ekonomik centralist planifikues;
Sistemi ekonomik vetqeveriss.
Pas proceseve t thella transformative n fund t shekullit t XX, klasifikimi
i sistemeve konomike mund t jet:
80

Ekonomit sociale-tregut dhe participative;

Ekonomit tradicionale t tregut;
Ekonomit e shteteve n tranzicion;
Ekonomit socialiste reformative.
Pr t krijuar nj model t ri pr ekonomin kosovare sht e nevojshme q t
prcaktohen dhe t maten paraprakisht disa parametra t domosdoshm dhe t
zgjidhen disa shtje teorike. Fillimisht sht e nevojshme t prcaktohet nse
modeli q duam t zbatojm pr zhvillimin e ekonomis kombtare do t ngrihet
trsisht i ri, si nj model i nj shtetit n t cilin periudha e tranzicionit ka zgjatur
m s gjati? Apo i njejti do t bazohet n nj nga modelet ekonomike q njihen n
botn e kapitalizmit, si: modeli anglosakson (SHBA, Britania e Madhe), modeli
gjerman (Gjermania, vendet skandinave), modeli i kapitalizmit shtetror (Franca,
Italia), modeli amerikano-latin (Brazili), modeli kinez apo i vendeve t Azis
Juglindore etj. Po kshtu, duhet t analizohen faktort dhe burimet q e bjn
modelin e ri, apo at t zgjedhur nga t siprcituarit, si t qndrueshm dhe garant
pr suksesin n nj periudh t caktuar kohore.
N rastin e Republiks s Kosovs, q t przgjedhet dhe t zbatohet nj model
ekonomik, sht e nevojshme q t maten dhe t analizohen disa variabla t
rndsishme: kapacitet burimore q kan t bjn me natyrn dhe me lndt e para
t disponueshme, pasi Kosova ka nevoj t shfrytzoj burimet e saj; kapacitetet
teknike dhe teknologjike; kapacitetet financiare dhe njerzore; niveli arsimor, i
punsimit dhe niveli i varfris s popullats; shkalla e stabilitetit makroekonomik
dhe e ndryshimeve strukturale ekonomike etj.
Q t themi se kemi nj model t ri ekonomik, do t thot se kemi gjetur elsin
pr ta zhvilluar ekonomin ton dhe pr ta br at t suksesshme. Qeveria e
mparshme dhe kjo e tanishme kan deklaruar n vazhdimsi se e kan gjetur
modelin e ri ekonomik. Qeveria aktuale e ka kaluar periudhn e provs dhe
veprimet e saj duhet t jepnin impaktin e tyre.
M tej, bujqsia dhe agroindustria krkojn investime q t zhvillohen dhe t rrisin
konkurrueshmrin n treg, por q ende mungojn n kt sektor. Njkohsisht,
ato duhet t bashkrendojn aktivitetin e tyre q produktet bujqsore t prpunohen
n vend dhe krahas plotsimit t krkesave t tregut t brendshm, t synohet
81

fillimisht rritja e eksporteve n rajon, me synim t mtejshm pr tu zgjeruar n

tregun ndrkombtar. Problem i madh n kt sektor mbetet ende shtja e
pazgjidhur e pronsis s toks si dhe atomizimi i siprfaqeve bujqsore.
Deri tani ekonomia kosovare ka ecur duke u mbshtetur n recetat e FMN-s dhe
n bashkpunimin me institucionet ndrkombtare. Pr sa koh tranzicioni
ekonomik do t vazhdoj nuk mund t kemi nj model t mirfillt ekonomik, qoft
t ri apo edhe t huazuar. Edhe pse kan filluar t ndihen leht efektet e reformave
t qeveris, q kan sjell sipas raporteve t Banks Botrore nj rritje ekonomike
n Republikn e Kosovs, srish themi se mbetet shum pun pr tu br. N
Kosov kemi fillesat e para t reforms pr t zhvilluar dhe stabilizuar ekonomin,
por nuk mund t themi se ende sht krijuar nj model ekonomik, aq m tepr nj
model i ri ekonomik, q do ti mundsonte kycjn m t shpejt n integrimet
evropiane.

Rndsia e politiks ekonomike

Ndrlidhshmria dhe lidhmria e ndrsjell n mes sistemit ekonomik dhe
politiks ekonomike;
Ndikimi n alokimin e resurseve materiale dhe humane n nj ekonomi
kombtare;
Prmes politiks ekonomike nuk limitohet liria e zgjedhjs s pjesmarrsve
n proceset ekonomike;
Politika ekonomike paraqet nj form t intervenimit t shtetit n jetn
ekonomike;
Politika ekonomike paraqet trsin e institucioneve shtetrore, rregullave t
paraprcaktuara dhe masave prmes s cilave realizohet veprimi n jetn
ekonomike;
Varsisht nga karakteri i veprimit, politika ekonomike mund t jet
sistemore dhe procesore:
Politika sistemore n vete prmban rregullat e sjelljs t cilave duhet
ti prmbahen t gjith pjesmarrsit ekonomik si dhe bartsit e
politiks ekonomike,
82

 Politika procesore nnkupton ndikimin e drejtprdrejt prmes

ndikimit t madhsive t matshme (mimet, normat, sasit etj.)
prmes s cilave vendimet individuale orientohen n drejtim t duhur.
Politika ekonomike reflekton nj ndrvarshmri t sfers ekonomike dhe
politike t jets, pr arsye shpeshher nevojiten kompromiset e caktuara;
Politika ekonomike sht rezultat i procesit t vendimarrjes q n vete
prfshin tri komponente dhe zhvillohet n kuadr t tri fazave.
Elementet parsore t politiks ekonomike jan:
Politika e integrimit;
Politika e sistemit ekonomik;
Politika e ndikimit n proceset ekonomike;

Politika e rritjes (zhvillimit);

Politika e mbrojtjs s ambientit jetsor.

Faktort q determinojn efikasitetin e politiks ekonomike jan: realiteti

dhe objektiviteti i qllimeve; pajtueshmria e qllimeve t parashtruara dhe
instrumenteve; koordinimi n mes instrumenteve t prdorura; przgjedhja e
masave m efikase t politiks ekonomike; marrja me koh e masave dhe
zgjedhja e instrumenteve.

Politika ekonomike si nj disciplin shkencore praktike, prbhet

nga 4 komponente t ndrlidhura n mes veti:
4. Bartsit - Subjektet (organet shtetrore, trupat publiko - juridike,
organizatat politike dhe shoqrore, organizatat ndrkombtare)
KUSH?
5. Mjetet/masat/instrumentet (ekonomiko sistemore dhe
ekonomiko-politike.) KA ?
6. Qllimet (t drejtprdrejt dhe t trthort) PR KA ?
83

7. Institucionet si do t prdoren instrumentet dhe si do t

realizohen qllimet.
TRI pyetje dhe dilema q ndrlidhen me rregullativn ligjore t rrjedhave
ekonomike dhe financiare si dhe me intervenimin e shtetit n jetn ekonomike,
mund t prmblidhen n at se:
1. Ku qndron arsyeshmria e intervenimit t shtetit n sfern ekonomike
(regullimi ose masat ekonomiko-politike)?
2. Kush e prcakton dhe nga kush varet intenziteti dhe vllimi i rregullativs
ligjore/intervenimit shtetror n rrjedhat ekonomike?
3. A ekziston kufiri i fundit dhe vllimi i intervenimit t shtetit dhe me ka matet
(kuantifikohet) i njejti?
Arsyeshmria e ndikimit ekonomik t shtetit mund t shiqohet prmes dy
prizmave:
1. S pari sht rezultat i ekzistimit dhe funksionimit t shtetit; fiskale
tradicionale dhe karakteri financiar,
2. s dyti sht rezultat i faktit se rredhat e riprodhimit shoqror i jan ln
eskluzivisht vetm veprimit t ligjeve t tregut, q n praktik reflektohet se n
periudha m t gjata kohore shkaktojn rregullime q n shumicn e rasteve
kan karakter ekonomik dhe financiar.
Prej cilve faktor varret intenziteti dhe gjersia e intervenimit shtetror n
ekonomi?
Varet n rradh t par nga efikasiteti i veprimit t tregut dhe ligjshmrive t
tregut si dhe stabiliteti dhe efikasiteti i sistemit juridik.
ka paraqet tregu efikas n kuptimin kumulativ?
1. Q n kohn e duhur balancon ofertn dhe krkesn ne treg, dhe
2. Q iu mundson si shitsve ashtu edhe blersve t kryejn transakcionet e
tyre me kosto minimale dhe me mime t balancuara.
N praktik termi efikase sht zvendsuar me nj t mir.
84

Ku qndron caku i fundit/kufiri i intervenimit shtetror

Caku i fundit shteti nuk duhet t vj n pikpyetje natyrn e funksionimit t
tregut t mbshtetur mbi bazamentin e lirive ekonomike,
Prcaktimi liberal i lirive ekonomike (zgjedhja e konsumatorve dhe prodhuesve,
disponimi me t ardhurat dhe kmbimit t tregtis s jashtme)

Prfundime:
1. Intervenimi i shtetit n rrjedhat ekonomike sht i arsyeshm,
2. Intervenimi i shtetit sht i kufizuar pr shkak t lirive ekonomike,
3. Intervenimi i shtetit nuk e v asnjher n pikpyetje ekzistimin dhe
funksionimin normal t tregut (direktivizmi),
Nse shteti prmes intervenimit t tij nuk e vn n pikpyetje ekzistimin e tregut,
si vepron n t njejtin?
Plotsimi dhe korektimi i veprimit t tregut si nj mekanizm parsor i organizimit
dhe zhvillimit t rrjedhave t reprodukcionit.
ka sht plotsimi e ka korektimi?
Me ka shteti plotson dhe korekton mekanizmin e tregut? Prmes aktiviteteve
rregullative dhe operative.

Aktivitetet rregullative
APARATI SHTRNGUES
Kemi dy lloje t aktiviteteve rregulluese:
1.Organizimi i rrjedhave ekonomike Aprovimi i rregullave t sjelljes masat
ekonomiko-sistemore, (krijimi i sistemit ekonomik), psh. Ligji pr institucionet
bankare, Ligji pr TVSH-n, Ligji pr akcizat, Ligji pr tregti t brendshme, Ligji
pr tregti t jashtme etj.- E DREJTA E SISTEMIT EKONOMIK .
2. Orientimi i rrjedhave ekonomike ndrmarrja e masave konkrete ekonomikopolitike, zbatimi i normave t caktuara tatimore (ulja apo rritja e tyre), stimulimet
shtetrore, zvoglimi apo rritja e norms eskonte, etj.
85

Korelacioni i ndrsjell n mes dy llojeve t aktiviteteve rregulluese (sistemit

ekonomik dhe politiks ekonomike). Objekti i prbashkt i analizs realiteti
ekonomik i ekonomis kombtare,
Bartsit e prbashkt;
Sistemi ekonomik i determinon variacionet e ndryshme t masave
ekonomiko - politike (mundson krijimin e kornizs s prbashkt pr
ndrmarrjen e masave t caktuara);
Masat ekonomiko politike kan veprim prapavajts n ndikimin e sistemit
ekonomik;
Aktivitetet operative.

SEKTORI PUBLIK
Prcaktimi nacional i politiks ekonomike:
a) Mungesa e nje formule univerzale pr ndrhyrjn e shtetit n rrjedhat e
prgjithshme ekonomike,
b) N ekonomit e ndryshme kombtare faktort e ndryshm determinojn
vllimin dhe kahjet e aktiviteteve shtetrore, por m t rndsishmit jan faktort:
1. Faktort ekonomik, dhe
2. Faktort e natyrs joekonomike,
Nga faktort e shumt n kt fush rndsi t veant kan:
1. pozita gjeografike,
2. kushtet natyrore,
3. klima,
4. dendsia e banimit,
5. tradita,
5. marrdhniet pronsore,
6. mnyra e industrializimit,
7. sistemi kushtetues dhe sistemi politik, si n aspektin zhvillimor ashtu edhe n at
tradicional.

86

Sa sht rndsia e politiks ekonomike kshtu p.sh. n SHBA, Kshilli i

Kshilltarve Ekonomik (CEA) sht pjes prbrse e personelit t
Presidentit.
Ligji pr punsim i vitit 1948 sht prcaktuar detyra e qeveris federale q t
prdor t gjitha mjetet sipas nevojs dhe detyrimeve me qllim t stimulimit t
punsimit t ri, prodhimit dhe rritjen e aftsis blerse.
Ekonomia e SHBA-s GJENDJA : KRIZA FINANCIARE,
Kryetari i SHBA-s Barts i politiks ekonomike
Qllimi : STABILIZIMI I EKONOMIS
PAKETA E MASAVE paketa e masave t reja stimulative n vete prfshin:
1. Lehtsime financiare dhe fiskale pr pundhnsit q hapin vende t reja
t puns;
2. Zgjatja e afatit kohor pr kompenzimet q marrin t papunsuarit;
3. Zbatimi i programit pr kartelat pr ushqim e q mund ti prdorin shtresat
m t varfra dhe t rrezikuara sociale- POLITIKA FISKALE/
FINANCIARE.
TRI ELEMENTET e Politiks Ekonomike:
Bartsi: Kryetari i shtetit
Qllimi: Stabilizimi
Mjetet/Masat:
1. Politika fiskale - lehtsirat tatimore, ndihmat dhe transferet sociale,
subvencionimet e ndryshme, etj.
2. Politika monetare emitimi i paras, ulja e norms s kamats, etj.

87