MAKROEKONOMIA

Dispens pr studenta.






























Makroekonomia
1










MAKROEKONOMIA


I. Nj vshtrim i prgjithshm mbi makroekonomin

I. 1 Makroekonomia si deg e ekonomiksit

Ekonomiksi prbhet nga dy deg kryesore:
Mikroekonomia dhe
Makroekonomia
Mikroekonomia studion ekonomin n nivel t ndrmarrjes, pra mikroekonomia studion
sjelljen e agjentve individual ekonomik.
Makroekonomia merret me studimin e ekonomis n trsi, t agregateve ekonomik
si jan: produkti i prgjithshm, punzenia, inflacioni, bilanci i pagesave, etj.

Kemi dy shkolla me pikpamje te ndryshme lidhur me makroekonomin:
Shkolla klasike (neoklasike) dhe
Shkolla kejnsiane (neokejnsiane)

Sipas klasikeve ekonomia do her sht n punznie t plot, pra ekziston
shfrytzim i plot i kapaciteteve dhe se ekonomia do her sht n ekuilibr. Klasiket
ishin kundr ndrhyrjes s shtetit n ekonomi. Sipas tyre gjendjet e disekuilibrit ose
mosprdorimit t plot t kapaciteteve kalohen shum shpejt prmes mekanizmave
prshtats t tregut.
Kejnsianet kishin pikpamje t kundrta me klasiket, pra ishin pr ndrhyrjen e
shtetit n ekonomi pastaj ata argumentonin se ekonomia mund t jet n ekuilibr edhe
n kushtet e mosprdorimit masiv t burimeve


1.2 Konceptet kryesore makroekonomike


1.2.1 Produkti i prgjithshm bruto (GDP) - sht nj mats agregat i vlers s t
gjitha produkteve dhe shrbimeve prfundimtare t prodhuara n nj ekonomi.
Pr t llogaritur GDP, duhet t dim sasit e produkteve prfundimtare t prodhuara
gjat periudhs s shqyrtuar dhe mimet e tyre. Meqense mimet e produkteve
Makroekonomia
2
ndryshojn me kalimin e kohs, pr t krahasuar GDP e dy periudhave duhet t operojm
me mimet e periudhs baz. GDP i llogaritur n kt mnyr quhet GDP real. Ndrsa
GDP e llogaritur me mimet korrente quhet GDP nominal.

1.2.2 Inflacioni - shpreh rritjen e vazhdueshme t nivelit t prgjithshm t mimeve
dhe matet me an t norms s inflacionit. Norma e inflacionit shpreh ritmin, n
prqindje ,t rritjes s niveli t prgjithshm t mimeve gjat nj periudhe t dhn kohe.
Pr matjen e nivelit t prgjithshm t mimeve, pra dhe t ndryshimit t ktij niveli,
prdoren disa mnyra q dallojn nga shkalla e prfshirjes s drejtprdrejt t Produktit t
Prgjithshm. Treguesi m i plot i ndryshimit t nivelit t prgjithshm t mimeve
sht deflatori i GDP i cili paraqet raportin n mes GDP nominal me GDP real (GDP
nominal/GDP real x 100), ose si diferenc midis ritmeve t rritjes s GDP nominal dhe
ritmeve t rritjes s GDP real.

1.2.3 Rritja ekonomike - me rritje ekonomike nnkuptojm zgjerimin e ekonomis
prkatsisht rritjen e GDP-s real. Rritja ekonomike sht baz e plotsimit t nevojave
n rritje t njerzve.

1.2.4 Punzenia dhe papunsia - jan ndr konceptet m t rndsishme
makroekonomike.
Punznia paraqet at pjes t forcs puntore e cila sht e zn me pun.
Papunsia paraqet at pjes t forcs puntore e cila nuk sht e zn me pun por
krkon pun n mnyr aktive. Papunsia matet me normn e papunsis dhe shprehet si
raport i t papunve ndaj forcs puntore n prqindje.

1.2.4 Cikli i biznesit - me cikl t biznesit nnkuptojm lvizjet e ekonomis her n
rnie e her n ngritje rreth shtegut t rritjes potenciale. Kurse shtegu i rritjes potenciale
shpreh prirjen e GDP n kushtet e prdorimit t plot t burimeve (kapacitetev) .
Grafikisht cikli i biznesit mund t paraqitet me an t grafikonit n vijim .


Ngritja e GDP-s mbi shtegun e rritjes potenciale mund t ndodh kur ka mbiprdorim t
faktorve t prodhimit, pra kjo ndodh kur punohet n tri turne dhe n kt rast kemi
shfrytzim t kapaciteteve prodhuese 24-or. Diferenca n mes t produktit aktual dhe
Shtegu i rritjes potenciale
Produkti aktual
Hendeku i prodhimit
GDP
real
Koha
Makroekonomia
3
atij potencial paraqet hendekun e prodhimit. Pra ktu duhet t bjm dallimin n mes t
produktit aktual dhe atij potencial.
Produkti potencial - paraqet produktin i cili do t prodhohej me shfrytzimin
maksimal t kapaciteteve n kuadr t nj ekonomie.
Produkti aktual - paraqet produktin i cili prodhohet n kohn aktuale.






I.3 Objektivat kryesore makroekonomike dhe mjetet politike t realizimit t tyre

Punznia e plot. Duke u nisur nga fakti se papunsia sht njra ndr
smundjet m t rnda makroekonomike dhe problem social mjaft serioz, ather
objektiv i shtetit sht q ta mbaj at n kufij t normales. Me fjal t tjera
punznia e plot nnkupton at gjendje t ekonomis n t ciln, t gjith ata t
cilt krkojn pun n mnyr aktive jan t punsuar.
Qndrueshmria e mimeve. Secili shtet bn prpjekje pr t pasur mime sa
m stabile, sepse kjo nnkupton edhe nj ekonomi stabile dhe me mundsi t
krahasimit t vlerave ekonomike.
Ritme t prshtatme t rritjes afatgjat. Me kt objektiv krkohet q t
gjenden mnyra pr t pasur nj rritje ekonomike afatgjat.
Zhvillimi i balancuar rajonal. Ky objektiv sht i orientuar n zhvillimin e
barabart t rajoneve t ndryshme brenda nj ekonomie me qllim q t mos ket
diferenca t mdha zhvillimore n mes t rajoneve t ndryshme t nj vendi.
Bilanci i ekuilibruar i pagesave. sht nj objektiv tjetr makroekonomik pr
do vend. Bilanci i pagesave shpreh t gjitha marrdhniet ekonomike t nj
vendi me vendet tjera dhe ndahet n at tregtar dhe t kapitalit. Bilanci i pagesave
mund t jet pozitiv nse eksporti sht m i madh se importi, negativ nse
importi sht m i madh se eksporti dhe i ekuilibruar kur eksporti sht i barabart
me importin, apo varsisht nga fakti se hyrjet valutore jan m t mdha, t
barabarta ose m t vogla se daljet valutore.

Instrumentet q prdor qeveria pr realizimin e ktyre objektivave jan:

Politika fiskale - konsiston n prdorimin e taksave dhe shpenzimeve qeveritare
si mjete pr t ndikuar n treguesit makroekonomik t nj vendi.
Politika monetare - ushtrohet nga Banka Qendrore, e cila kontrollon ofertn
monetare pr t ndikuar n treguesit makroekonomik t nj vendi si n GDP,
inflacion, punznie etj.
Politika e t ardhurave - ndryshe quhet edhe politika pag- mim, pra prmes
ksaj politike, krahas politikave monetare dhe atyre fiskale synohet q t
ndikohet n pengimin e inflacionit. Kjo arrihet prmes kontrollimit t rritjes s
pagave. Kt qeveria e arrin duke parandaluar rritjen e pagave.
Makroekonomia
4
Politika e marrdhnieve ekonomike me jasht - ktu kemi t bjm me
politikat tregtare, politikat valutore, dhe koordinimin e politikave te brendshme
makroekonomike.
Politika tregtare, konsiston n prdorimin e mjeteve tarifore dhe jotarifore pr
kufizimin, prkatsisht stimulimin, e importit dhe eksportit.

Politika valutore, ktu kemi t bjm me ndikimin n bilancin e pagesave prmes
ndikimit n kurset revizore. Prmes t rritjes apo zvoglimit t vlers s valuts s
vendit mund t vihet deri t rritja apo zvoglimi i eksportit prkatsisht importit.

Koordinimi i politikave t brendshme makroekonomike, ktu kemi t bjm me
orientimin e politikave makroekonomike n kahe t caktuara prmes t marrveshjeve
n mes t vendeve t caktuara q kan nj varshmri ekonomike.

1.4 Instrumentet kryesore t analizs makroekonomike

Instrumentet kryesore t analizs makroekonomike jan: krkesa agregate dhe
oferta agregate
Krkesa agregate (AD) i referohet sasis s prgjithshme t produktit q
konsumatort, firmat, shteti dhe t huajt jan t gatshm t konsumojn n nj nivel t
dhn agregat t mimeve n nj periudh t dhn kohe.
Faktort q ndikojn n krkesn agregate jan:
1 mimet e mallrave dhe t shrbimeve
1. T ardhurat e konsumatorve
2. Kushtet financiare
3. Pritjet pr t ardhmen
4. Konditat e jashtme ekonomike
5. Politikat qeveritare etj.

Oferta agregate (AS) i referohet sasis s prgjithshme t produktit q firmat
planifikojn t prodhojn dhe t shesin me nj nivel t dhn agregat t mimeve n nj
periudh t dhn kohe.
Faktort t cilt ndikojn n ofertn agregate jan:
1. Niveli i mimeve
2. Kapacitetet prodhuese t firmave
3. Niveli i kostove etj

Barazimi n mes krkess dhe oferts agregate jep ekuilibrin makroekonomik

(AS=AD) paraqet ekuilibrin makroekonomik


II Matja e produktit t prgjithshm

II.1. Rndsia e matjes s produktit t prgjithshm dhe problemi i agregimit

Produkti i Prgjithshm sht njri nga konceptet kryesore makroekonomike. Duke
u nisur nga Produkti i Prgjithshm mund t gjykojm pr gjendjen e ekonomis n trsi
Makroekonomia
5
dhe pr dinamiken e saj. Prmes Produktit t prgjithshm bhet i mundur vlersimi i
politikave ekonomike t ndjekura nga qeveria, pastaj prpunimi i politikave t
prshtatshme pr prballimin e problemeve t ndryshme ekonomike, krahasimin n mes
t vendeve t ndryshme etj.
Llogaritja e Produktit t Prgjithshm t nj vendi ndeshet ne problemin e agregimit,
domethn t prfshirjes s produktit t t gjitha firmave n nj tregues t vetm. Ky
problem ka disa dimensione:
S pari ai lidhet me prdorimin e nj njsie t vetme matjeje, prball njsive t
ndryshme natyrore t matjes, si njsi e prbashkt matjeje prdoret paraja.
S dyti prdorimi i paras si mas e vlers s Produktit t Prgjithshm kushtzon lindjen
e problemit se nse jan rritur mimet a mund te themi se sht rritur edhe Produkti i
Prgjithshm, n terma nominal po por jo edhe n terma real.
S treti agregatet n vetvete fshehin gjendjen e elementeve prbrse t tyre ata nuk jan
t mjaftueshm pr nj analiz t gjithanshme ekonomike.
11.2 Mnyrat e matjes s produktit t prgjithshm

1. Mnyra e prodhimit
2. Mnyra e t ardhurave
3. Mnyra e shpenzimeve

1. Mnyra e prodhimit. Sipas ksaj mnyre Produkti i Prgjithshm llogaritet duke i
mbledhur t gjitha vlerat e produkteve dhe shrbimeve prfundimtare t prodhuara n nj
vend. Treguesi i llogaritur n kt mnyr quhet Produkt Kombtar. Ktu duhet t merren
parasysh dy shtje:
S pari sht e rndsishme q n treguesin e Produktit t Prgjithshm t prfshihen
vetm mallrat dhe shrbimet prfundimtare, pavarsisht nga destinacioni i tyre.
S dyti sht e rndsishme q n kt tregues t prfshihen vetm mallrat dhe shrbimet
prfundimtare.

Pr llogaritjen e Produktit Kombtar prdoren dy metoda:

1. Metoda e transaksionit t fundit dhe
2. Metoda e vlers s shtuar

Kto mund ti shpjegojm prmes shembullit n vijim:


Stadet e prodhimit
Vlera e
transaksionit
(n pr 100kg
buk)
Vlera e shtuar (n pr do
100 kg buk)

Fermert e grurit ia shesin grurin
fabriks s miellit

1000

1000
Fabrikanti i miellit e kthen grurin n
miell dhe ia shet at prodhuesit t
buks


2100


1100
Prodhuesi i buks ua shet bukn e
prodhuar konsumatorve

4000

1900
Makroekonomia
6
I gjith procesi i prodhimit 7100 4000


11.3 Mnyra e shpenzimeve. Sipas ksaj mnyre vlera e produktit t prgjithshm
llogaritet duke mbledhur t gjitha shpenzimet e subjekteve t ndryshme pr blerjen e
mallrave dhe shrbimeve prfundimtare. N kt mnyr prfitohet treguesi i
Shpenzimeve Kombtare i cili paraqitet prmes ksaj formule:

E = C + I + G + Nx

Konsumi - prfshin t gjitha shpenzimet pr blerjen e mallrave dhe shrbimeve
prej t cilave nxjerrt dobi n periudhn korrente. Me konceptin e konsumit sht
i lidhur ngusht edhe koncepti i kursimit i cili paraqet pjesn e t ardhurave q
nuk shpenzohen pr konsum.
Investimet - prfshijn shpenzimet q bjn firmat pr blerjen e mallrave kapital,
pra t mallrave q prdoren pr prodhimin e mallrave dhe shrbimeve tjera.
Shpenzimet qeveritare - prfshijn t gjitha shpenzimet q i bn qeveria, si pr
blerjen e mallrave t konsumit ashtu edhe pr investime, duke i prjashtuar
pagesat transferuese dhe pagesat e interesit pr borxhin shtetror.
Eksporti neto - paraqet diferencn n mes eksportit dhe importit n nj periudh
t caktuar.

Te mnyra e shpenzimeve pr dallim nga mnyra e prodhimit pr matjen e Produktit
t Prgjithshm, mallrat e prodhuara por ende t pa shitura nga ana e firmave nuk
prfshihen n vlern e Produktit t Prgjithshm, kto mallra t pa shitura si dhe ato n
proces t prodhimit llogariten si pjes e shpenzimeve pr investime nga ana e firmave.

11.4 Mnyra e t ardhurave. Sipas ksaj mnyre vlera e Produktit t Prgjithshm
llogaritet duke mbledhur t gjitha t ardhurat e t gjith zotruesve t faktorve t
prodhimit, t prdorur si pr prodhimin e mallrave prfundimtare po ashtu edhe atyre t
ndrmjetme.

Treguesi i t ardhurave kombtare i prfituar n kt mnyr prfshin :
Kompensimin e punonjsve, si jan pagat kontributet pr sigurimet shoqrore
t ardhurat tjera nga puna, si t ardhura n natyr etj.
T ardhurat e firmave joaksinare, ktu prfshihen kryesisht t ardhurat e
personave t vetpunsuar ku prfshihen t ardhurat e fermerve dhe t
profesionistve q ushtrojn aktivitet privat, etj.
T ardhurat rentore t individve, jan t ardhurat nga qraja q i marrin
njerzit nga prona bujqsore dhe jobujqsore (banesa, toka etj).
Fitimet korporative, paraqesin fitimin e pashprndar t korporatave,
dividendt dhe taksat mbi fitimin e korporatave.
Interesi neto, prfshin diferencn n mes t interesave q marrin individt ose
firmat pr kapitalin e dhn hua dhe interesave q ato paguajn, duke
prjashtuar interesat e paguara nga qeveria dhe konsumatort pr borxhet
prkatse, prderisa ato nuk lidhn me prodhimin e periudhs s shqyrtuar.
Makroekonomia
7
Shuma e t gjitha ktyre elementeve t m siprme prbn t ardhurat faktoriale,
pra t ardhurat nga faktort e prodhimit.

Taksat indirekte mbi firmat e biznesit, jan t ardhura jo faktoriale sepse
shkojn tek qeveria dhe qeveria nuk konsiderohet si zotrues faktorsh prodhimi.
Ktu hyjn taksat mbi shitjet (ose taksa mbi vlern e shtuar), taksat mbi pronn
dhe akcizat.

Taksat indirekte iu shtohen t ardhurave faktoriale pr t mundur t bhet krahasimi
n mes treguesit t t Ardhurave te Prgjithshme dhe treguesit t Shpenzimeve t
Prgjithshme. Mirpo n treguesin e t ardhurave nuk llogariten t ardhurat e
transferuara, sepse kto paraqesin vetm nj rishprndarje t t ardhurave.
T ardhurat e transferueshme jan pr shembull t ardhurat nga sigurimet
shoqrore, kompensimet pr papunsin, bursat e studentve, etj.
Duke u nisur nga fakti se me te tri mnyrat matet i njjti agregat, domethn
Produkti Prgjithshm, ather duhet q t gjith treguesit t jen t barabart midis tyre
domethn duhet q

Produkti kombtar = Shpenzimet kombtare = T Ardhurat Kombtare

Mirpo q kto barazime t jen t vrteta duhet t plotsohen kto kushte:

1. T tre treguesit duhet t llogariten me saktsi
2. N dy treguesit e par t prfshihet vetm vlera e mallrave dhe shrbimeve
prfundimtare.
3. N treguesin e dytt prfshihen ndryshimei neto n stoqet e mallrave dhe
prodhimit n proces
4. N treguesin e tret t prfshihen t gjitha t ardhurat faktoriale dhe taksat
indirekte por t prjashtohen t ardhurat e transferuara.

Gjat llogaritjes s Produktit t Prgjithshm ndeshemi edhe n nj varg pyetjesh q
duhet dhn prgjigje.
- Si duhet t mbahet parasysh konsumimi i kapitalit
- Si duhet t matet vlera e Produktit t Prgjithshm me koston e faktorve apo
me mimin e tregut
- Si t mbahet parasysh rivlersimi i stoqeve
- Si t mbahet parasysh e ardhura pronsore (faktoriale) neto nga jasht

Konsumimi i kapitalit. Prfshin shpenzimet q duhet br pr zvendsimin e kapitalit t
konsumuar q ndryshe quhet amortizim i kapitalit
N vlern e Produktit t Prgjithshm t nj viti duhet t prfshihen edhe vlera e
investimeve t kryera gjat vitit. Nj pjes e ktyre investimeve kryhen thjesht pr
zvendsimin e kapitalit t konsumuar, kurse pjesa tjetr paraqet shtesn e vrtet t
stokut t kapitalit gjat vitit, ose investimet neto. Shuma e amortizimit t kapitalit me
investimet neto prbjn investimet bruto.
N llogaritjen e vlers s Produktit t Prgjithshm mund t prfshihen ose
investimet bruto ose investimet neto. Kur prfshihen investimet bruto kemi kta tregues:

Makroekonomia
8
Produkti Kombtar bruto (GNP)
Shpenzimet kombtare bruto (GNE)
T ardhurat kombtare bruto (GNI)


Kur prfshihen investimet neto kemi treguesit:

Produkti Kombtar neto (NNP)
Shpenzimet kombtare neto (NNE)
T ardhurat kombtare neto (NNI)

Secili nga kta tregues prfitohet duke zbritur nga treguesi i par amortizimin. Pr
shembull

NNP = GNP - Amortizimi
NNE = GNE - Amortizimi
NNI = GNI - Amortizimi
Mirpo pr shkak t vshtirsive t llogaritjes me saktsi t amortizimit ekonomistet
paraplqejn m shum treguesit e grupit t par (GNP, GNE, GNI).

Vlersimi i shpenzimeve me koston e faktorve. Produkti
Kombtar dhe t ardhurat kombtare maten me koston e faktorve, ndrsa Shpenzimet
Kombtare maten fillimisht me mimet e tregut. Mirpo mimet e tregut jan t
shtrembruara nga taksat indirekte dhe subvencionet: t parat ndikojn n rritjen e
mimeve t mallrave kurse t dytat n uljen e tyre. Pr tu barazuar me t Ardhurat
Kombtare dhe Produktin Kombtar edhe Shpenzimet Kombtare duhet q te maten me
koston e faktorve. Pr tu tejkaluar kjo duhet q nga Shpenzimet Kombtare me mime
tregu t zbriten taksat indirekte dhe t shtohen subvencionet.

Rivlersimi i stoqeve. Ktu kemi t bjm me mbajtjen e mallrave nga ana e
firmave n form t stoqeve dhe shitjen e tyre n rast t rritjes s mimit (rivlersimit t
tyre). N kt rast rritet fitimi i firms dhe n t njjtn koh edhe t Ardhurat
Kombtare. Por prderisa kjo shtes e t Ardhurave Kombtare nuk lidhet me prodhimin
e vitit prkats madje t asnj viti, ajo duhet t prjashtohet nga llogaritja, domethn t
zbritet nga vlera e t Ardhurave Kombtare
T ardhurat pronsore (faktoriale) neto nga jasht. Lvizja e faktorve t
prodhimit nga nj vend tek tjetri vshtirson llogaritjen e treguesit t produktit t
prgjithshm. T ardhurat pronsore (faktoriale) nga jasht paraqesin diferencn n mes
t ardhurave q hyjn n vend nga drgesat e emigrantve apo firmave q punojn jasht
vendit me t ardhurat q personat apo firmat e huaja transferojn n vendet e tyre.
Duke i zbritur t ardhurat pronsore neto nga jasht nga Produkti Kombtar,
prfitohet treguesi i Produktit t Brendshm.
GNP T ardhurat pronsore nga jasht = GDP(Produkti i Brendshm Bruto)

II.3 Disa identitete t rndsishme makroekonomike

Fillimisht nisemi nga identiteti GNP = GNE = GNI. Shnojm GNI = Y. Po ashtu
supozojm se NI (investimet neto) jan t = me GI ( investimet bruto), domethn
Makroekonomia
9
abstragojm nga amortizimi. Pr t ditur raportin investim kursim abstragojm edhe nga
shpenzimet qeveritare dhe tregtia e jashtme. N kto kushte do t kemi
Y = C + I (1)

Supozojm se Y = YD- t ardhurat e disponueshme dhe do t kemi:

Y = C + S (2)

Duke i kombinuar barazimet (1) dhe (2) do t kem kemi:

C + I = C + S (3)
Dhe
I = S (4)

Tani fusim n analiz edhe shpenzimet qeveritare si dhe tregtin e jashtme dhe kemi
kto barazime:
Y = C + I +G + NX (5)

Dhe YD = Y + TR TA (6)

Po ashtu dihet se YD = C + S (7)

Me kombinimin e barazimeve (6) dhe (7) do t kemi:

C + S = YD = Y + TR TA (8)

edhe C + YD S = Y +TR TA S (9)


Zvendsojm kt vler t C te barazimi 5 dhe do t kemi:

Y = C + I + G + NX = (Y + TR TA S) + I + G + NX

(Y + TR TA S) + I + G + NX Y = 0

TR TA S + I + G + NX = 0

S I = ( G + TR TA) + NX = 0 (10)

Shprehja (G + TR - TA) prfaqson deficitin buxhetor. N qoft se S = I ather
(G + TR - TA) = -NX

Nga kjo del se deficiti i buxhetit qeveritar do t jet i barabart me deficitin e tregtis s
jashtme.

II.4 Produkti kombtar dhe mirqenia ekonomike

Makroekonomia
10
Mirqenia ekonomike prbn nj nga objektivat dhe problemet kryesore t do
shoqrie t bazuar n ekonomin e tregut, pr rrjedhoj edhe nj nga konceptet kryesore
t shkencs s ekonomiksit. Shtrohet pyetja se a sht GDP nj mats i prshtatshm
edhe pr mirqenien ekonomike t nj shoqrie? Vshtir se mund t jepet prgjigje
pozitive. E kjo duke u nisur nga fakti se shum produkte q hyjn n GDP jan t
dmshme pr shoqrin
Nga ana tjetr GDP nuk prfshin nj varg elementesh q ndikojn drejtprdrejt
n mirqenie p.sh. vlera e kohs s lir etj.






KRKESA AGREGATE, OFRETA AGREGATE DHE EKUILIBRI
MAKROEKONOMIK

I. Krkesa agregate dhe faktort prcaktues t saj

Krkesa agregate prfaqson sasin e prgjithshme t mallrave dhe shrbimeve
prfundimtare q konsumatort, firmat, qeveria apo t huajt jan t gatshm t blejn pr
do nivel t dhn mimi, n nj koh t dhn. Komponentt e krkess agregate jan po
ato t shpenzimeve agregate, pra konsumi (C), investimet (I), shpenzimet qeveritare (G),
dhe eksporti neto (Nx).
Kurba e krkess agregate, shpreh lidhjen midis GDP real dhe nivelit agregat t
mimeve, duke i mbajtur t pandryshuar faktort e tjer influencues. Edhe komponentt
prbrse t krkess agregate shprehen n terma real, domethn vlersohen me mime
fikse.
Konsumi, sht komponenti m me pesh i krkess agregate dhe ka ndikim t
madh si n prmasat ashtu edhe n sjelljen e saj.
Investimet, si komponent tjetr i AD jan element shum i ndikueshm nga
faktor t ndryshm, pra dhe shum i ndryshueshm, duke ndikuar kshtu n mas t
madhe n sjelljen e krkess agregate.
Shpenzimet qeveritare, varen drejtprdrejt nga vendimet e qeveris dhe objektivat
politike t saj.
Eksporti neto, varet nga t gjith faktort q ndikojn mbi eksportet dhe importet,
dhe shpreh, edhe ndikimin e mjedisit t jashtm n krkesn agregate t nj vendi.
Kurba e krkess agregate, mund t ndrtohet kur kurbs s krkess pr mallra
konsumi i shtojm krkesn pr investime private, shpenzimet qeveritare dhe eksportin
neto.
Krkesa agregate e fituar n kt mnyr mund ta paraqitet prmes figurs n
vijim.

Figura 2.1: Ndrtimi i kurbs AD si shum e komponentve t saj

Makroekonomia
11

Sikurse duket n figur lidhja midis nivelit agregat t mimeve dhe GDP-real t krkuar
sht negative, pra kurba AD priret posht djathtas.
Ndryshimi i nivelit agregat t mimeve do t shkaktonte lvizje sipas kurbs AD,
ndrsa ndryshimi i secilit prej faktorve t tjer q ndikojn n shpenzimet agregate t
planifikuara, pra n krkesn agregate, do t shkaktonte zhvendosjen e kurbs AD
prkatsisht djathtas apo majtas.
Kur kta faktor jan autonom, domethn t pavarur nga t ardhurat zhvendosja
e AD do t jet paralele, ndryshe zhvendosja do t jet me nj far kndi. Faktort
autonom njihen ndryshe edhe si faktor ekzogjen, ndrsa faktort jo autonom, ndryshe
quhen si faktor endogjen, domethn varen nga t ardhurat. T gjith komponentt e
AD pjesrisht mund t trajtohen si faktor autonom dhe pjesrisht si faktor t induktuar
( jo autonom ).
Shtrohet pyetja nse kemi nj rritje mimi a do t kemi efekt zvendsimi? Prgjigjia
do t ishte se nuk do t kemi zvendsim sikurse n nivelin mikro, mirpo ktu kemi t
bjm me nj lloj zvendsimi tjetr. Njerzit mund t zvendsojn nj sasi mallrash dhe
shrbimesh q prbjn GDP real
me nj sasi parash apo aktivesh financiare ose
me nj sasi mallrash dhe shrbimesh n t ardhmen ose
me nje sasi mallrash apo shrbimesh t prodhuara n vendet e tjera.
Kto mund ti quajm ndryshe edhe si efekti i bilanceve reale, efekti i normave t
interesit, dhe efekti i trgtis s jashtme.

1. Efekti i bilanceve reale. Vlera reale e paras matet me sasin e mallrave dhe
shrbimeve q mund t blihen me to. Nse mimet ulen vlera reale e paras rritet dhe
konsumatort mund t blejn m shum mallra dhe shrbime me parat e tyre. Pra, nga
njera an, me t njejten sasi parash, blejn m shum mallra. Nga ana tjetr ata mund t
zvendsojn parat e kursyera me mallra dhe shrbime sepse vlera reale e kursimeve
sht rritur. Pra, rnja e mimeve shoqrohet me rritjen e krkess pr mallra dhe
shrbime. Rritja e nivelit t mimeve ka efekte t kundrta. Me rritjen e mimeve ulet
vlera e bilanceve reale, dhe me t njejtat para mund t blehen m pak mallra dhe
shrbime.
2. Efekti i normave t interesit. Kur ngritet niveli i mimeve, ulet sasia e bilanceve
reale monetare, pra konsumatort do te ken nevoj pr m shum para, pr t bler
mallrat dhe shrbimet q dshirojn. Edhe firmat do t ken nevoj pr m shum para
pr t paguar punonjsit e tyre dhe pr t bler faktort e tjer t prodhimit. Rritja e
mimeve rrit krkesn pr para, dhe rritja e krkess pr para on deri te rritja e normave
C I G Nx
AD
Q* Sasia
mimi
P*
Makroekonomia
12
t interesit. Nga ana tjetr rritja e normave t interesit do t dekurajoj shpenzimet pr
investime dhe n kt mnyr ndikon n uljen e krkess agregate. Njerzit do t shtyjn
krkesn e tyre pr t ardhmen.
Ulja e nivelit t mimeve do t ul normat e interesit, sepse ulet krkesa pr para.
Ulja e mimeve pra, nnkupton ngritjen e shpenzimeve dhe njekohsisht edhe t krkess
agregate.
3. Efekti i tregtis s jashtme. Nj nga komponentt e AD sht eksporti neto. Eksporti
neto varet nga niveli i mimeve. Pr shembull nse rritet niveli i mimeve t vendit n
krahasim me vendet e tjera, ather blersit kosovar do t blejn m shum mallra t
importuara n korriz t mallrave kosovare, kurse t huajt blejn m pak mallra kosovare.
Ndersa importet rriten, eksportet zvoglohen, krkesa agregate do t zvoglohet





Zhvendosja e krkess agregate

Zhvendosja e AD djathtas sht si rrezultat i rritjes s konsumit autonom, ndrsa
niveli i mimeve mbetet i pa ndryshuar. Rritja e konsumit autonom lidhet drejtprdrejt
me rritjen e popullsis.

Figura 2.2: Zhvendosja e kurbs AD



N zhvendosjen e kurbs AD djathtas mund t ndikojn edhe shum faktor t
tjer si: rritja e investimeve autonome, shpenzimeve qeveritare, eksporteve neto,
inflacionit t pritur, fitimeve t pritura, oferts monetare si dhe ulja e normave t interesit,
vlers s valuts vendore, taksave dhe pagesave transferuese, etj.
Ekonomistt kishin mendime t ndryshme sa i prket rolit t faktorve t ndryshm n
prcaktimin e krkess agregate. Monetaristt si faktor kryesor t prcaktimit t
krkess agregate konsiderojn oferten monetare.
A B
AD
1
(C
1
+ I + G + Nx)
AD
2
(C
2
+ I + G + Nx)

GDP real
P
P
1

Q
1
Q
2


O
Makroekonomia
13
Sipas tyre krkesa agregate menaxhohet prmes manipulimit me ofertn monetare. T
tjer ekonomist rolin kryesor ua japin rrymave t pavarura t shpenzimeve, si
shpenzimet qeveritare, investimet dhe eksportet.
Mendimet e sotme pr kt eshtje jan pothuajse t njjta pr shumicen e ekonomistve.
Pra ata pranojn se krkesa agregate ndikohet nga shum faktor dhe se n periudha t
ndryshme prcaktues t krkess agregate mund t bhn faktor t ndryshm. Pra
varsisht nga rrethanat prcaktues i AD mund t jet politika fiskale apo politika
monetare.

II. Oferta agregate dhe faktort prcaktues t saj

Oferta agregate i referohet vllimit total t produktit q prodhuesit jan t gatshem dhe n
gjendje t ofrojn n treg me nivele t ndryshme mimesh, n nj periudh t dhn
kohe. N studimin e oferts agregate sht e rndsishme t dallojm periudhat
afatshkurtra nga ato afatgjata.

Periudh afatshkurtr n kuptimin makroekonomik sht ajo periudh gjat s
cils me ndryshimin e krkess apo t oferts, ndryshojn mimet e mallrave dhe
shrbimeve por jo edhe pagat.
Periudh afatgjat n kuptimin makroekonomik sht nj periudh kohe e
mjaftueshme q si mimet ashtu edhe pagat t prshtaten ndaj do ndryshimi n krkes
apo ofert, kshtu q krkesa dhe oferta barazohen n t gjitha tregjet, si n ato t
produktive ashtu edhe n ato t puns.

2.1 Oferta agregate n periudha afatshkurtra

Oferta agregate n periudha afatshkurtra shpreh lidhjen midis sasis agregate t
mallrave dhe shrbimeve prfundimtare (GDP real) dhe nivelit t mimeve, duke i
mbajtur faktort e tjer konstant.
Oferta agregate pasqyron nj lidhje pozitive midis GDP real dhe nivelit agregat t
mimeve.

Figura 2.3: Ligji i oferts agregate



Argumentet q jepen pr kt jan:
AS

P
GDP real
O
Makroekonomia
14
S pari mimet m t larta nxisin prodhuesit pr rritjen e prodhimit, sepse rritja e
mimeve nnkupton edhe rritjen e fitimit pr prodhuesit.
S dyti prirja pr lart e kurbs s oferts agregate mund t shpjegohet edhe duke
marr si piknisje rritjen e nivelit t prodhimit. Rritja e nivelit t prodhimit do t krkonte
q prodhuesit t prdorin m shum burime.
Kjo nnkupton edhe rritjen e kostove t prodhimit. N kto kushte prodhuesit pr
t mbajtur nivelet e mparshme t fitimit, do ti ngrisin mimet.
Analiza e m siprme bht m e plot dhe m konkrete nse n t prfshihen dy
faktor t tjer, produkti potencial dhe sjellja pag mim.
Produkti potencial. Sjellja e kurbs s oferts agregate ndikohet nga kapaciteti prodhues
i ekonomis, pra nga produkti potencial. Kur produkti aktual i ofrohet produktit potencial
oferta agregate bht pothuajse vertikale. Nga ana tjetr, rritja e produktit potencial e
zhvendos djathtas kurbn e oferts agregate.
Sjellja pag mim. Kjo sht e rndsishme pr t kuptuar sjelljen e kurbs AS n
periudha afatshkurtra, kjo analiz na mundson t kuptojm pse n pjes t ndryshme t
saj, kurba AS ka sjellje t ndryshme.
Pr nga mnyra e sjelljes kurba AS prbhet nga tre pjes.

Figura 2.4: Sjellja e kurbs AS n periudha afatshkurtra



N pjesn e par ajo sh pothuajse horizontale, pra pothuajse plotsisht elastike.
Kjo nnkupton q ekonomia sht n recesion ose depresion dhe ka nj shkall relativisht
t lart mosprdorimi t kapaciteteve prodhuese, pra edhe papunsi t lart. Prderisa ka
kapacitete t lira prodhuesit mund t rrisin prodhimin edhe pa ndryshuar nivelin e
mimeve. Kjo pr arsye se n periudha afatshkurtra faktort e prodhimit si dhe lndet e
para mund t jen me mime t fiksuara, p.sh. fuqia puntore, shpenzimet e qiras,
enrgjis elektrike, uji, telefoni etj, shpesh jan t fiksuara pr nj periudh.
N pjesn e tret t saj kurba AS sht pothuajse plotsisht vertikale. Kjo nnkupton se
ekonomia e ka arritur produktin potencial dhe do prpjekje pr t rritur prodhimin nga
ana e firmave do t ndikonte n rritjen e mimeve.
Pjesa e ndrmjetme ka nj prirje pozitive q nnkupton se rritja e produktit real
shoqrohet me rritjen e nivelit t mimeve. Kjo ndodh pr shkak se disa prej sektorve
brenda nj ekonomie kan arritur kufijt e kapaciteteve t tyre, dhe do prpjekje pr t
rritur produktin do t ndikonte n rritjen e mimeve.
AS
P
O
Pjesa kejnsiane
Pjesa e
ndermjetme
Pjesa
klasike
Qp GDP real
Makroekonomia
15
Sjellja e kurbs AS n periudha afatshkurtra sht objekt diskutimesh e
kundershtimesh midis shkollave t ndryshme ekonomike.
Klasikt mbshtesin iden se kurba AS sht e prirur vertikalisht lart. Sipas tyre
ekonomia sht gjithmon n punznie t plot dhe se pagat dhe mimet jan fleksibile
edhe n periudha afatshkurtra.
Kejnsiant nga ana tjetr duke u mbshtetur n ngurtsin e pagave argumentojn se
kurba AS sht horizontale n periudha afatshkurtra. Pr kt arsye pjesa vertikale quhet
pjesa klasike e AS kurse ajo horizontale pjesa kejnsiane e AS.








2.2 Oferta agregate n periudha afatgjata.

N periudha afatgjata kurba AS priret vertikalisht lart, dhe at pr dy arsye:
Figura 2.5: Sjellja e kurbs AD n periudha afatgjata

S pari, n periudha afatgjata produkti aktual prputhet me at potencial, dhe do
prpjekje nga ana e firmave pr t rritur prodhimin on vetm n rritjen e mimeve.
S dyti, n periudha afatgjata t gjitha mimet dhe kostot, prfshir ktu edhe
pagat bhn fleksibile.

2.3 Ndryshimet n ofet n periudha afatshkurtra, (faktort q ndikojn n zhvendosjen e
kurbs AS)

Tarifa e pagave rritja e pagave e rrit koston e prodhimit t ndrrmarrieve dhe n
kt mnyr bn destimulimin e tyre pr t prodhuar, dhe si rezultat i ksaj kurba e
oferts agregate zhvendoset majtas. E kundrta do t ndodhte poqse kemi uljen e
pagave.

Figura 2.6: Zhvendosja e kurbs AS
GDP real

P AS
Qp
O
Makroekonomia
16


mimet e imputeve materiale kan t njjtin ndikim sikurse edhe pagat n kurbn AS.
Produktiviteti rritja e produktivitetit zhvendos djathtas kurbn AS. Me produktivitet t
puns nnkuptojm uljen e kostove pr njsi t produktit.
Goditjet e oferts mund t jen pozitive dhe negative, t parat ndikojn n zhvendosjen
djathtas t kurbs AS kurse t dytat n zhvendosjen majtas t saj. Goditjet pozitive t
oferts mund t jen si rezultat i zbulimit t burimeve t reja p.sh. i rezervave apo fushave
t nafts, etj. Kurse negative p.sh. moti i keq, trazirat, lufta, etj. t cilat e zvoglojn
ofertn agregate.
Pritjet lidhur me inflacionin nj inflacion m i lart i pritur do t rriste papunsin, pra
do t zhvendoste kurbn AS majtas.

III. Ekuilibri makroekonoimk. Modeli klasik dhe ai kejnsian.

Ekuilibri makroekonomik arrihet ather kur oferta agregate sht e barabart me
krkesn agregate, domethn kur sasia e produktit total real q jan t gatshm t
ofrojn shitsit me nj nivel t dhn mimesh, sht e barabart me sasin e produktit
total real q jan t gatshm t blejn konsumatort, firmat, qeveria apo t huajt me kt
nivel mimesh. Grafikisht ekuilibri makroekonomik jepet nga pika e prerjes s kurbs
AD me kurbn AS si n figur.

Figura 2.7: Ekuilibri makroekonomik

AS`

AS

AS``

GDP real Q* Q` Q``
P
Makroekonomia
17

Pika E n figur sht pik e ekuilibrit. N kt pik sasia e produktit total q krkojn
blersit sht e barabart me sasin e produktit total q ofrojn shitsit, me nivel P* t
mimit.
Ekuilibri i arritur n pikn E sht ekuilibr i vetm dhe i qendrueshm do
kombinim tjetr n mes prodhimit dhe mimit paraqet gjendje disekuilibri. Nse niveli i
mimeve sht P
1
blersit do t dshironin t blenin vetm sasin D
1
ndrsa shitsit do t
dshironin t shitnin sasin S
1
. N kt rast sasia agregate e ofruar S
1
kalon at t krkuar
D
1
. Pr shitjen e ksaj sasie mallrash, prodhuesit jan t detyruar t ulin mimet, dhe
krahas tyre edhe sasin e mallrave t ofruara.
Ndrsa me uljen e mimeve ngritet krkesa pr mallra nga konsumatort dhe ky proes
do t vazhdon deri t rikthimi n ekuilibr.

Mirpo nuk sht e thn se n kushtet e ekuilibrit makroekonmik t kemi patjetr
punznie t plot, stabilitet t mimeve apo shfrytzim maksimal t kapaciteteve.
Situatat e papunsis s lart ose inflacionit t lart n kushtet e ekuilibrit
makroekonomik njihen si dshtime makroekonomike t tregut.

Kemi dy modele kryesore makroekonomike t ekuilibrit, modelin klasik dhe at
kejnsian

Modeli klasik
Sipas klasikevve kurba AD ka pjerrtsi negative kurse kurba AS, sht e prirur
vertikalisht lart. Supozojm nj rnie t AD pr shkak t rnies s shpenzimeve pr
investime. Kurba AD do t zhvendoset majtas n AD`. Fillimisht bien shpenzimet totale
nga A n B dhe prodhimi tenton t ulet. Tani firmat detyrohen ti ulin mimet dhe i
pershtasin pagat me mimet e ulta, dhe kjo serish do ti stimuloj firmat pr rritjen e
prodhimit. Ekuilibri rivendoset n pikn C ku pr shkak t uljes s nivelit t pagave,
garantohet punznie e plot. N kt model prjashtohet papunsia e detyruar.

Figura 2.8: Modeli makroekonomik klasik
GDP real S
1
Q* D
1

P
P
1


P*

E
AD
AS
Makroekonomia
18

Sipas ktij modeli rnia e krkess agregate shkakton uljen e nivelit t mimeve,
por nuk ndikon aspak n nivelin e punznies dhe t prodhimit. Nga ky model rrjedhin dy
prfundime t rendsishme politike.
S pari, produkti aktual perputhet gjithmon me produktin potencial.
S dyti, politika makroekonomike nuk mund t ndikoj n nivelin e prodhimit
apo t papunsis, dhe do prpjekje pr t ndikuar n variablat e msiprm, do t
reflektohej vetm n ndryshimin e nivelit t mimeve.

Modeli kejnsian
N kundrshtim me klasikt, Kejnsi argumentonte se mimet dhe pagat n
periudha afatshkurtra jan t ngurtsuara dhe pr kt arsye, kurba AS priret lehtsisht
pr lart - djathtas ose sht horizontal, pr sa koh q produkti aktual sht m i vogl se
ai potencial. Oferta agregate sipas kejnsianeve mund te paraqitet prmes figurs n vijim.



Figura 2.9: Modeli kejnsian


Kur krkesa agregate rritet nga AD ne AD`, niveli i produktit real rritet nga Q ne Q
1,
duke
u shoqruar me nj rritje t vogl t mimeve. Nga modeli kejnsian rrjedhin gjithashtu dy
prfundime t rndsishme politike:
AS
AD
AD`

A
B
P
GDP real Qp Q Q`
AS
AD
AD`

A

B
C
P
P*
P`
GDP real Q = Q` = Q*
Makroekonomia
19
S pari, nj ekonomi mund t jet n ekuilibr n kushtet e prdorimit jo t plot
t burimeve, madje edhe me papunsi masive.
S dyti, qeveria, prmes politikave monetare apo fiskale, mund t stimuloj
rikthimin e ekonomis n punznie t plot.
Pra, kemi dy qndrime t ndryshme teorike dhe politike.
Qndrimi klasik, sipas t cilit politika qeveritare e rritjes s AD on jo n rritjen
e prodhimit, por n rritjen e mimeve, pra t inflacionit.
Qndrimi kejnsian, sipas te cilit varsisht nga faza e ciklit n t cilin ndodhet
ekonomia, qeveria mund dhe duhet t ndrhyj, duke ndikuar n rritjen e nivelit t
prodhimit n kushtet e nj aktiviteti t dobt ekonomik, apo ne uljen e prodhimit n
periudhat ekspansioniste, me inflacion krcnues.

















KONSUMI DHE INVESTIMET


I. Konsumi dhe kursimi. T ardhurat e disponueshme dhe funksioni i konsumit

Konsumi prfaqson shpenzimet e bra pr blerjen e mallrave prej t cilave nxjerrt dobi
n periudhn e tanishme ( kurrente ). Pjesa tjetr e t ardhurave t disponueshme q nuk
shpenzohet pr konsum paraqet kursimin.
Pra YD = C + S
Dihet se konsumi (C) prbn komponentin m me pesh t krkess agregate dhe t GDP
njkohsisht
Kur niveli i t ardhurave t disponueshme sht i ult, konsumatort do t jen t prirur
q shumicn e ktyre t ardhurave ti shpenzojn pr gjra t domosdoshme si ushqim,
strehim etj. Me rritjen e t ardhurave ushqimi prmirsohet por pesha e tij n t ardhurat
paksohet. Mirpo me rritjen e t ardhurave m shum do t rritet krkesa pr mallra t
luksit. Nga ana tjetr proporcionalisht me t ardhurat do te rriten shpenzimet pr veshje,
argtim, etj. Po ashtu me rritjen e t ardhurave, rritjen m t shpejt e pson kursimi, dhe
me kt mund t konkludojm se t pasurit kursejn m shum se t varfrit. Nga kjo
Makroekonomia
20
del se faktori i par prcaktues i konsumit dhe kursimit jan t ardhurat e disponueshme.
Kjo varsi e konsumit dhe kursimit nga t ardhurat e disponueshme sht analizuar m
gjersisht nga Kejnsi dhe njihet si hipoteza e t ardhurave absolute.

Tabela 3.1. t ardhurat e disponueshme, konsumi, kursimi.
T ardhurat e
disponueshme(n )
Konsumi Kursimi
250 210 40
200 170 30
150 130 20
100 90 10
50 50 0
0 10 - 10

Tabela 3.1 paraqet funksionin linear t konsumit dhe at t kursimit q mund ta shohim
prmes grafikut n vijim:

Si kurba e konsumit ashtu edhe kurba e kursimit paraqesin nj lidhje pozitive
midis t ardhurave t disponueshme dhe konsumit apo kursimit. Raportin n mes t
konsumit dhe kursimit n grafik mund t shprehet prmes vijs 45
0
. Pr pikat e konsumit
mbi vijn 45
0
vlerat prgjegjse t kursimit do t jen negative dhe anasjelltas. Ndrsa n
pikprerjen e kurbs s konsumit me vijn 45
0
vlera e kursimit do t jet zero.
Pjerrsia e kurbs s konsumit shpreh shtesn e konsumit pr do njsi monetare
shtes t t ardhurave t disponueshme. Kjo njihet ndryshe si prirja marxhinale pr
konsum (MPC).
Pjerrsia e kurbs s kursimit shpreh shtesn e kursimit pr do njsi monetare
shtes t t ardhurave t disponueshme. Kjo njihet ndryshe si prirja marxhinale pr
kursim (MPS).
Prderisa C + S =YD ather MC + MS = MYD dhe MPC + MPS = 1, (MYD =
1 njsi monetare), ku: MC = konsumi marxhinal, MS = kursimi marxhinal, MYD t
ardhurat e disponueshme marxhinale.

Pos treguesve q prmendm (MPC dhe MPS), tregues mjaft t rndsishm
statistikor jan edhe prirja mesatare pr konsum (APC) dhe prirja mesatare pr kursim
50 100 150 200 250 T ardhurat e disponueshme
210
170
130
90
50
C, S
(n )
45
0

C
MPC = 4/5
S
MPS = 1/5
A
B

Makroekonomia
21
(APS). (APC) paraqet raportin n mes t konsumit dhe t ardhurave t disponueshme pra
C/YD = APC. sht e qart se kur sht e dhn kurba e konsumit APC do t ndryshoj
me ndryshimin e t ardhurave t disponueshme (YD). N figurn 3.1 n pikn A, APC =
50/50 = 1, ndrsa n pikn B, APC = 90/100 = 0.9, ndrkoh q MPC pr do pik t
kurbs C sht e barabart me 4/5.
Pos funksionit linear t konsumit dhe kursimit kemi edhe funksionin jo linear,
dhe me kt nnkuptojm se me rritjen e t ardhurave t disponueshme konsumi dhe
kursimi nuk rriten n mnyr proporcionale me rritjen e t ardhurave t disponueshme.
Pra, nse rriten t ardhurat e disponueshme me 10%, nuk sht e thn q edhe konsumi
dhe kursimi t rriten me 10%
Algjebrikisht funksioni linear i konsumit do t shprehej:
C = a + bYD
a paraqet vlern e pikprerjes s kurbs C me boshtin e konsumit, ndrsa koeficienti b
sht i barabart me MPC q n shembullin e m siprm sht
C = 10 + 0,8YD
Prderisa S = YD C do t kemi
S = YD a bYD pra
S = - a +(1- b)YD
N shembullin ton do t kemi
S = - 10 + 0.2YD

II. Faktor t tjer prcaktues t konsumit

Pos t ardhurave t disponueshme faktor tjetr influencues n nivelin e konsumit
sht edhe pasuria e cila ka ndikim t madh sidomos kur ajo ndryshon shpejt dhe n
prmasa t mdha. Pr t kuptuar ndikimin e pasuris n konsumin agregat do t ishte e
dobishme q t mbanim parasysh analizn mikroekonomike t zgjedhjes s konsumatorit
individual midis konsumit prezent dhe atij t ardhshm. Pr thjeshtsi, supozojm vetm
dy periudha kohe, periudhn prezente (t) dhe periudhn e ardhshme (t+1). T ardhurat
individuale n periudhn prezente jan Y
t
dhe n periudhn e ardhshme Y
t +1
.

Prmes figurs n vijim shohim sjelljen individuale t konsumatorit.

N pikn A konsumatori mund t konsumoj t gjitha t ardhurat prezente (Y
t
) n
periudhn prezente dhe t gjitha t ardhurat e ardhshme (Y
t+1
) n periudhn e ardhshme.
Konsumi i
ardhshm
Y
t+1
+(1+i)Y
t

Y
t
+[1/(1+i)]Y
t+1

Y
t+1

Y
t

M
N
A
Konsumi prezent


Makroekonomia
22
Kurse mundsit e tjera t konsumit n pikat e tjera t vijs MN varen nga mundsia e
konsumatorit pr t marr ose pr t dhn hua. N pikn M konsumatori do ti kursente t
gjitha t ardhurat prezente, n mnyr q n t ardhmen, me supozimin e nj norme
interesi t barabart me (i) konsumatori mund t shpenzoj.

Y
t+1
+ (1+i) Y
t



ku: (1+i) Yt = vlera e ardhshme e t ardhurave prezente. Por n vend q t kursej,
konsumatori mund t marr hua dhe t shpenzoj n periudhn kurrente m shum se t
ardhurat e ti kurrente (aktuale). Pra n ekstremin tjetr, n pikn N, konsumatori do t
konsumoj n periudhn aktuale t ardhurat aktuale, plus vlern e paksuar t t ardhurave
t ardhshme, domethn Y
t
+ Y
t+1
/ 1+i.
Vija MAN sht vija e buxhetit individual dhe tregon t gjitha kombinimet q mund t
arrij nj konsumator midis konsumit prezent dhe atij t ardhshm, duke i pasur t dhna
t ardhurat prezente, t ardhurat e ardhshme dhe normn e interesit.
Zgjedhja e konsumatorit midis mundsive q prfaqson vija e buxhetit do t
varet nga preferencat e tij kohore lidhur me konsumin prezent dhe at t ardhshm. Kto
preferenca t konsumatorit mund t shpjegohen me an t nj bashksie kurbash
indiference.
Ekuilibrin e vet konsumatori do ta arrij n pikn tangenciale t vijs s buxhetit
me kurbn m t lart t arritshme t indiferencs pra n pikn w.










Figura 3.5: Konsumi dhe ndryshimi i pasuris

N pikn w konsumatori sht duke konsumuar C
t
dhe duke kursyer
Y
t
-C
t
n periudhn prezente. Ndryshimi i pasuris do t ndikonte n t ardhurat prezente
ose t ardhshme ose tek t dyja. Kjo do t ndikonte n zhvendosjen paralele t vijs s
buxhetit duke i supozuar faktort e tjer konstant. N figur shihet se rritja e pasuris ka
Konsumi i
ardhshm


Y
t+1

C
t

M
N
w
v
I
I`
Y
t

N`

M`

A
Konsumi prezent
Makroekonomia
23
shkaktuar zhvendosjen e vijs s buxhetit djathtas nga MN n MN`. Pika e re e
maksimizimit t mirqenies s konsumatorit do t jet pika v t cils i prgjigjet nj nivel
m i lart i konsumit prezent. Pjerrsia e vijs s buxhetit varet nga norma e interesit.
Ndryshimi i norms s interesit paraqitet nprmjet rrotullimit t vijs s buxhetit MN
rreth piks A, s cils i prgjigjet nj konsum prezent i barabart me t ardhurat prezente.
Rritja e norms s interesit do ta bnte m t pjerrt vijn e buxhetit duke shtuar
konsumin prezent n dm t atij t ardhshm.
Konsumi nuk varet vetm nga t ardhurat e disponueshme, por edhe nga faktor t
tjer si: pritjet pr t ardhurat, mimet, taksat etj. Pra, konsumi pos nga t ardhurat e
disponueshme varet edhe nga prirja afatgjat e t ardhurave, duke i marr n konsiderat
edhe t ardhurat e shkuara dhe ato t ardhshme. Teoria kryesore q argumenton kt
varsi sht hipoteza e t ardhurave permanente e ekonomistit t shquar amerikan,
Milton Fridman. Konceptet baz me t cilat operonte Fridmani jan: konsumi permanent,
t ardhurat prmanente, dhe t ardhurat tranzitore. Sipas hipotezs s t ardhurave
prmanente, konsumi permanent (Cp) sht proporcional me t ardhurat prmanente
(Yp), pra Cp = kYp, ku; k = MPC = APC.
Konsumi permanent dhe t ardhurat prmanente prfaqsojn prirjet afatgjata t
konsumit dhe t t ardhurave. Sipas Fridmanit t ardhurat aktuale mund t jen m t
mdha ose m t vogla se t ardhurat prmanente, dhe diferenca n mes tyre paraqet t
ardhurat tranzitore. T ardhurat tranzitore paraqesin rritjen ose rnien e papritur t t
ardhurave q jan t pavarura nga t ardhurat prmanente. Pra, Y = Yp + Y
t
, ku: Y
t
= t
ardhurat tranzitore.

III. Investimet dhe faktort prcaktues t tyre

Shpesh me investime nnkuptohet do shpenzim pr blerjen e ndonj pjese t
toks, t letrave ekzistuese me vler, etj. Mirpo n kto raste kemi t bjm vetm me
transaksione financiare, kurse n kuptimin e ngusht ekonomik, investim kemi vetm
ather kur krijohet kapitali i ri real, pra kur kemi shtesa t stokut fizik t kapitalit si:
makineri dhe pajisje, ndrtesa dhe shtes inventari.
Roli i rndsishm makroekonomik i investimeve lidhet s pari me faktin q investimet
prbjn nj z me pesh dhe shum t ndryshueshm t shpenzimeve totale dhe s dyti
me faktin q investimet influencojn drejtprdrejt produktin potencial.
Faktort q ndikojn n investime jan t shumt mirpo ne do t ndalemi n dy teori
kryesore lidhur me funksionin e investimeve, teorin q i lidh investimet me normat e
interesit dhe teorin e prcaktimit t investimeve nga t ardhurat, q quhen ndryshe teoria
e akselaratorit.

3.1. Investimet dhe normat e interesit

Norma e interesit sht njri ndr faktort kryesor q ndikon tek investimet, dhe
paraqet koston apo mimin e kapitalit t marr hua. Pra norma e interesit paraqet mimin
t cilin duhet t`ia paguaj huamarrsi huadhnsit pr kapitalin e marr hua. Nj investim
sht i pranueshm vetm n qoft se prfitimet e pritura nga ky investim kalojn koston
e tij, ose t paktn jan t barabarta me t. Sipas ksaj q tham, sa m e lart t jet
norma e interesit aq m e lart sht kostoja e investimit dhe aq m i vogl do t jet
investimi. Raportin n mes t norms s interesit dhe investimeve m s miri e shohim
prmes shembullit n vijim, ku kemi disa projekte investimesh nga firmat. Pr t
Makroekonomia
24
thjeshtsuar situatn prjashtojm nga analiza amortizimin, inflacionin si dhe luhatjet e t
ardhurave nga nj vit n tjetrin.

Tabela 3.2. Norma e interesit dhe investimiet


Projekti

Investimi total
(milion )

T ardhurat vjetore
pr 1000 investime

Kostoja pr
1000 t projektit,
me norm vjetore
interesi

10% 5%

Fitimi vjetor neto
pr 1000
investime me
norm interesi

10% 5%
A 2 1000 100 50 900 950
B 5 250 100 50 150 200
C 8 180 100 50 80 130
D 8 150 100 50 50 100
E 5 100 100 50 0 50
F 10 80 100 50 -20 30
G 15 50 100 50 -50 0
H 20 30 100 50 -70 -20

T gjitha variantet me fitim vjetor neto jo negative jan t pranueshme. Kshtu pr
shembull projektet e pranuara me norm t interesit 10% jan 5 projektet e para me nj
shum totale 2+5+8+8+5=28 milion kurse me norm t interesit 5% projektet e
pranuara jan: 2+5+8+8+5+10+15=53 milion
Grafikisht funksioni i investimeve, pra lidhja ndrmjet krkess pr investime dhe
norms s interesit paraqitet n figurn n vijim.






Figura 3.6: Funksioni i investimeve


Lidhja negative n mes t normave t interesit dhe investimeve nuk sht edhe aq e
ngusht. Pr shembull, vlersohet se n SHBA nj rnie prej 25% e norms s interesit do
t shkaktonte nj rritje prej vetm 5-10% t investimeve gjat nj periudhe 2 vjeare me
nj vones prej nj viti. Mbajtja parasysh e inflacionit t cilin m hert e prjashtuam
nga analiza krkon q t bhet dallimi midis norms nominale dhe norms reale t
interesit.
Norma e
interesit
Investime (milion )
I = f(i)
Makroekonomia
25

Norma reale e interesit = norma nominale e interesit-norma e inflacionit.

3.2. Teoria e akseleratorit

Sipas teoris s akselaratorit niveli i investimeve neto korrente varet nga
ndryshimet n t ardhurat, dhe mund t shprehet It = v(Y
t
-Y
t-1
).
Ku: I
t
investimet neto n periudhn kurrente,
Y
t
= t ardhurat kombtare n periudhn kurrente,
Y
t-1
= t ardhurat kombtare n periudhn e mparshme,
V = nj konstant q njihet si akselerator, q karakterizohet nga karakteristikat
teknologjike t prodhimit.

Prej ktu mund t shkruajm

GI = v (Y
t
-Y
t-1
) + R
t

Ku: GI = investimet bruto n periudhn kurrente,
R
t
= amortizimi
Pr ta kuptuar parimin e akseleratorit po marrim nj shembull t thjeshtzuar,
prsri n nivelin mikroekonomik. Supozojm nj firm t vetme q ka fillimisht nj stok
prej 100 makinash. Secila nga makinat sht e aft t prodhoj 100 njsi produkt n vit.
Pr thjeshtsi e lejm anash amortizimin. Po ashtu supozojm se krkesa totale fillestare
pr kt produkt sht 10.000 njsi. Pr t prodhuar kto 10.000 njsi nevojiten pikrisht
100 makina, t cilat tashm firma i disponon. Pra nuk ka nevoj pr investime shtes. N
kt rast investimet neto jan t barabarta me zero. Mirpo me rritjen e krkess totale
pr kt produkt rritet edhe krkesa pr investime neto. Kt proces mund ta shohim
prmes tabels n vijim.

Tabela 3.3: Krkesa dhe investimet neto
Viti Krkesa Stoku i dshiruar i
kapitalit (n numer
makinash)
Investimet neto
(n numer
makinash)
1
2
3
4
5
10.000
20.000
30.000
35.000
35.000
100
200
300
350
350
0
100
100
50
0

Nga t dhnat e tabels mund t nxirren disa prfundime:

q investimet t mbeten n nj nivel pozitiv konstant, duhet q krkesa pr
produktin e firms t rritet me t njjtin ritm;
q investimet neto t rriten, krkesa duhet t rritet me nj ritm n rritje;
n qoft se krkesa mbetet konstante, investimet neto do t bien n zero.

Lidhja q shprehet n tabel algjebrikisht do t merrte formn

Makroekonomia
26
NI = (1/100) (D
t
- D
t -1
)
ku: NI = investimet neto t firms, t shprehura n numr makinash;
D
t
= krkesa e tanishme pr produktin e firms; D
t -1
= krkesa e vitit t kaluar.
Raporti 1/100 = K/Y = V paraqet akseleratorin.
K = shtesa e kapitalit dhe Y = shtesa e krkess.
Sipas shembullit t m siprm investimet agregate vareshin nga krkesa agregate e cila n
ekuilibr sht e barabart me t ardhurat kombtare dhe sipas ksaj do t kishim:
I = v (Y
t
-Y
t-1
)
Sikurse teoria q i lidh investimet me normn e interesit, ashtu edhe teoria e
akseleratorit, kan kufizimet e tyre. Supozimi i teoris s akseleratorit se nuk ekziston asnj
kapacitet i teprt i pa shfrytzuar n ekonomin e nj vendi nuk sht i qndrueshm dhe
nuk ka t bj me realitetin.
Po t ekzistojn kapacitete t teprta, firmat do t reagojn ndaj rritjes s krkess jo
me an t investimeve neto, por para se gjithash duke shfrytzuar kto kapacitete.
Nj kufizim i prbashkt pr t dy shpjegimet sht se asnjri prej tyre nuk mban
parasysh pritjet e firmave pr aktivitetin e ardhshm ekonomik dhe pr krkesn e
ardhshme. sht e arsyeshme t mendohet se pritjet luajn nj rol t rndsishm n
vendimet e firmave pr investimet. Duke futur n analiz edhe pritjet e firmave dhe duke
kombinuar dy qndrimet e analizuara m sipr, mund t shprehim nivelin e investimeve
neto n nj ekonomi n varsi t t gjith ktyre faktorve:


I=f(i,Y
t
,Y
t-1
,E),

ku: E prfaqson pritjet e firmave.
Do t ishte m e arsyeshme t parashikonim nj vones n veprimin e akselaratorit, duke
marr n konsiderat diferencn n t ardhurat pr dy periudha t shkuara:

I=f(i,Y
t-1
- Y
t-2,
E)

Nj kufizim tjetr i prbashkt sht edhe mos mbajtja parasysh e ndikimit n investime
t nivelit t taksave dhe diferencave t tyre n deg t ndryshme.
Ndikimi i ndryshimit t t ardhurave, t pritjeve t firmave dhe nivelit t taksave mund t
pasqyrohen n grafikun e krkess pr investime (q shpreh lidhjen midis investimeve
dhe norms s interesit), nprmjet zhvendosjes prkatse t kurbs s krkess pr
investime. Pr shembull, kurba e investimeve do t zhvendosej djathtas n qoft se do t
rriteshin t ardhurat ose do t uleshin taksat, ose n qoft se biznesmenet do t kalonin n
nj gjendje m optimiste.
Investimet jan kategori shum e ndryshueshme dhe shpesh sillen n mnyr t
paparashikueshme, si rezultat i ndikimit t faktorve t shumt, disa here t
paparashikueshm. Qeveria mund t influencoj n nivelin e investimeve private, s pari,
nprmjet politikave monetare, duke manipuluar me normn e interesit; s dyti nprmjet
politikave fiskale dhe s treti, nprmjet tonit t prgjithshm t politikave
makroekonomike q influencojn klimn e prgjithshme t nj vendi.







Makroekonomia
27

























SHPENZIMET DHE T ARDHURAT

Si kemi par nga kapitujt e kaluar, pikpamja kejnsiane ishte se shteti mund t
ket ndikim n prmasat e produktit aktual t ekuilibrit me an t ndikimit n elementet e
ndryshme t shpenzimeve agregate. Kjo kaptin i kushtohet kryesisht analizs s
pikpamjes kejnsiane t ndikimit t shpenzimeve n t ardhurat pra n GDP e ekuilibrit.
Fillimisht do t shohim modelin t ardhura-shpenzime t prcaktimit t GDP-s t
ekuilibrit dhe m pas modelin e thjeshtuar kursim investime.

I. Shpenzimet agregate dhe GDP-real. Investimet dhe kursimi.

Modelet kejnsiane bazohen n nj varg supozimesh baz
1. Pagat dhe mimet supozohen fikse. Kjo nnkupton q jemi n periudha afatshkurtra
dhe do ndryshimi t krkess, prodhuesit do ti prgjigjen me ndryshimin e sasis s
prodhuar dhe jo me ndryshimin e mimeve. Kjo nnkupton gjithashtu q ekonomia
funksionon n kushtet e prdorimit jo t plot t burimeve.
2. Abstragohet nga tregu i parave.
3. Konsumi dhe kursimet jan t lidhur pozitivisht me t ardhurat dhe pr thjeshtsi
kto lidhje supozohen lineare.
Makroekonomia
28
4. Investimet dhe shpenzimet qeveritare supozohen autonome, pra t pavarura nga t
ardhurat
5. Taksat supozohen gjithashtu t pavarura nga variablat ekonomik pikrisht pr t
thjeshtuar analizn.
6. Eksportet supozohen autonome, ndrsa importet t varura drejtprdrejt nga t
ardhurat.
7. Abstragohet nga rritja ekonomike. Ky supozim pajtohet me faktin q modeli operon
vetm n periudha afatshkurtra.

Sipas modelit t ardhura-shpenzime, ekuilibri makroekonomik arrihet kur
shpenzimet e planifikuara (PE) barazohen me t ardhurat e planifikuara, ose
produktin e planifikuar. Ndryshe, kjo do t thot se ekuilibri makroekonomik arrihet
kur shpenzimet e planifikuara jan t barabarta me shpenzimet faktike (AE), prderisa
kto t fundit jan gjithmon t barabarta me produktin e planifikuar.
Shpenzimet agregate faktike pr mallra dhe shrbime prfundimtare jan gjithmon
t barabarta me t ardhurat agregate faktike t faktorve t prodhimit q i kan prodhuar
kto mallra dhe shrbime dhe t dyja kto jan t barabarta me GDP real. Megjithat,
shpenzimet faktike nuk jan gjithmon t barabarta me shpenzimet e planifikuara. Nj
nga arsyet kryesore t ktij mosbarazimi sht ndryshimi i inventarit t firmave. Firmat
mund t prfundojn me shtesa ose me paksime t padshiruara inventari. Kur ndryshon
inventari i firmave si rezultat i diferencs midis produktit t prodhuar dhe shitjeve
(prkatsisht blerjeve), domethn midis produktit t prodhuar dhe shpenzimeve,
shpenzimet agregate t planifikuara ndryshojn nga shpenzimet agregate faktike.
N figurn 4.1 shpenzimet e planifikuara jan matur n kurbn C+I (sht abstraguar
nga shpenzimet qeveritare dhe nga eksporti neto), ndrsa vija me knd 45
0
shrben pr
krahasimin e tyre me GDP-real.
Niveli i ekuilibrit i produktit total do t prcaktohet nga pikprerja e kurbs s
shpenzimeve t planifikuara me vijn 45
0
. N kt pikprerje sigurohet kushti i ekuilibrit
PE = AE, domethn shpenzimet e planifikuara do t jen t barabarta me shpenzimet
faktike, pra dhe me GDP real.
Pr do nivel prodhimi n t majt t nivelit t ekuilibrit q*, PE > AE dhe GDP do t
rritet drejt nivelit q*. Pr do nivel t GDP > q*, PE < AE dhe GDP do t paksohet
derisa t barazohet me q*. Pra ekuilibri n pikn E sht nj ekuilibr i qndrueshm.
Analiza e prcaktimit t produktit total n modelin e thjesht kejnsian mund t
bhet edhe me mnyrn kursim-investime.
N ekuilibr krkesa agregate sht e barabart me ofertn agregate.

Figura 4.1: Prcaktimi i GDP me mnyrn t ardhura-shpenzime

Makroekonomia
29


Krkesa agregate jepet nga barazimi :

AD = C + I + G + X - Im,
Ku X = eksporti,
Im = importi.
Oferta agregate, ose t ardhurat totale t planifikuara (produkti total) mund t jepen nga
barazimi:
Y = C + S + TA ku: TA jan taksat.

Pra, n ekuilibr do t kishim
AD =Y, domethn

C + I + G + X + Im = C + S + TA dhe I + G + X = S + TA + Im (1)

Investimet, shpenzimet qeveritare dhe eksportet quhen ndryshe hyrje n lvizjen ciklike
shpenzime - t ardhura. Ndrsa kursimet, taksat dhe importet quhen ndryshe dalje nga kjo
lvizje ciklike.
N kt hap t analizs do t lm mnjan shpenzimet qeveritare (G), taksat (TA)
eksportet (X) dhe importet (Im). N kto kushte barazimi (1) do t merrte formn:
I = S (2)

Barazimi I = S shpreh nj kondit t ekuilibrit makroekonomik afatshkurtr n kushtet e
supozuara m sipr.
Grafikisht, ekuilibri sipas ksaj mnyre do t jepej nga pikprerja e kurbs s
kursimeve me kurbn e investimeve.

Figura 4.2: Prcaktimi i GDP s ekuilibrit me mnyrn I = S


45
0

I
E
C+I

C

Q* Q
p
GDP
PE
Makroekonomia
30


Duhet t theksojm se, ashtu sikurse AD dhe AS shprehin prkatsisht shpenzime
totale dhe t ardhura totale t planifikuara po ashtu kurba I dhe S shprehin prkatsisht
investime dhe kursime t planifikuara.
I vetmi nivel i ekuilibrit i GNP sht niveli q*, q i prgjigjet piks E ku kursimet
e planifikuara jan t barabarta me investimet e planifikuara.
Por kursimet faktike mund t ndryshojn nga kursimet e planifikuara dhe investimet
faktike mund t ndryshojn nga investimet e planifikuara. Njerzit mund t gabojn n
parashikimet e tyre ose rrethana t caktuara mund t bjn q kto parashikime, pra
pritjet e tyre t mos realizohen. Investimet faktike, pr shembull, jan t barabarta me
investimet e planifikuara plus investimet e paplanifikuara. Investimet e paplanifikuara
prfaqsojn pikrisht ndryshimet e padshiruara t inventarve.
Investimet faktike do t jen gjithmon t barabarta me kursimet faktike, ndrsa
investime t planifikuara barazohen me kursimet e planifikuara vetm n nivelin e
ekuilibrit t produktit t prgjithshm. Le t supozojm nj nivel q
1
t produktit total t
till q q
1
> q*. N kt nivel prodhimi, sikurse shihet n figurn 4.1, kursimet e
planifikuara do t jen m t mdha se investimet e planifikuara. Diferenca midis tyre
prfaqson pikrisht investimet e paplanifikuara ose rritjen e padshiruar t inventarve.
Rritja e inventarve (stoqeve t mallrave t pashitura, stoqeve t prodhimit n proces dhe
t lndve t para) shrben si sinjal tek prodhuesit pr paksimin e prodhimit. Stoqet e
padshiruara t inventarve do t eliminohen plotsisht vetm kur prodhimi t kthehet n
nivelin q* t ekuilibrit. Nj proces simetrik do t ndodhte n qoft se produkti total do t
ishte n t majt t nivelit q* t ekuilibrit.
T dy mnyrat e analizuara m sipr pr prcaktimin e GDP t ekuilibrit jan t
derivuara nga mnyra AD = AS, pra jan t njvlershme me t. Megjithat kto mnyra
kan nj funksion t veant. Ato do t na ndihmojn t prcaktojm efektin e ndryshimit
t shpenzimeve t planifikuara n produktin e prgjithshm, duke prdorur pr kt
konceptin kejnsian t multiplikatorit (shumzuesit).



II. Multiplikatori i shpenzimeve

Numri q luan rolin e shumzuesit t efektit fillestar quhet multiplikator. Pra,
multiplikatori mund t llogaritet si raport i ndryshimit n GDP real me ndryshimin n
shpenzimet e pavarura:

Investimet e
planifikuara
Investimet e
paplanifikuara
q* q
1
Q
p
GDP real
I
E
A
S, I
O
S
Makroekonomia
31
Multiplikatori =
ura pa e shpenzimet ne ndryshimi
real GDP ne ndryshimi
var



Ku: Y prfaqson ndryshimin n produktin e prgjithshm, ndrsa A prfaqson
ndryshimin n shpenzimet autonome.
Po marrim nj shembull. Supozojm se shpenzimet e pavarura q ndryshojn jan
investimet, t cilat jan supozuar t pavarura nga t ardhurat. Pra, A = . Konkretisht,
supozojm se firmat i rrisin shpenzimet e tyre pr investime pr blerje makinerish t reja,
n masn 1 miliard . Efekti imediat i rritjes s shpenzimeve pr investime me 1
miliard do t jet rritja e GDP n masn e shtess s investimeve, pra me 1 miliard ,
prderisa investimet jan element i shpenzimeve t prgjithshme dhe kto t fundit
supozohen t barabarta me produktin e prgjithshm. Por, ky efekt imediat, primar,
shoqrohet me nj varg efektesh sekondare.
Shpenzimet e firmave pr blerjen e makinerive bhen t ardhura pr prodhuesit e
ktyre makinerive. Prodhuesit e makinerive t ardhurat prej 1 miliard do ti shpenzojn,
n nj mas t caktuar, pr konsum, pra pr blerje mallrash konsumi. Masa me t ciln
kto t ardhura do t shpenzohen pr konsum varet nga prirja marxhinale pr konsum
(MPC). Mandej, prodhuesit e mallrave t konsumit do t ken nj t ardhur shtes, nj
pjes t s cils, prsri t prcaktuar nga prirja marxhinale pr konsum, do ta
shpenzojn pr konsum, e kshtu me radh.
Po t supozojm nj MPC = 2/3, do t kishim nj rritje totale t shpenzimeve pra
edhe t GDP,si m posht:

1 x 1 miliard = 1 miliard
+ +
2/3x1 = 0,667
+ +
(2/3)
2
x 1 = 0,444
+ +
(2/3)
3
x1 = 0,296
+ +
. .
. .
. .
1
3 / 2 1
1
miliard x

3,0 miliard

Pas disa transaksionesh marrim formuln e multiplikatorit

MPC
s

1
1

Shuma e plot e t gjith ans s majt do t jet e barabart me

mld x mld x
MPC
1
3 / 2 1
1
1
1
1

Meqense MPC + MPS = 1 dhe MPS = 1 MPC, ather mund t shkruajm

s
=
Y
A
Makroekonomia
32

MPS MPC
s
1
1
1

Ather, GDP
1

1
1

x
MPS
x
MPC
(3)

Po vazhdojm me paraqitjen grafike t multiplikatorit t shpenzimeve, duke marr
pr ilustrim nj shembull numerik. Pr thjeshtsi po prdorim mnyrn I = S t
prcaktimit t GDP-s. Supozojm se GDP e ekuilibrit sht 45 miliard . Supozojm
gjithashtu nj shtes t shpenzimeve t pavarura pr investime n masn 1 miliard , pra
nj rritje t tyre nga 10 miliard n 11 miliard .
Supozojm m tej q MPC = 4/5. Sipas formuls (3) do t kemi:

GDP x x
MPS 5 / 1
1

1
1 miliard = 5 miliard .

Pra, GDP e ekuilibrit pas rritjes s investimeve do t jet:

GDP2 = GDP1 + GDP = 45 miliard + 5 miliard = 50miliard .

Figura 4.3: Multiplikatori i shpenzimeve


Multiplikatori i investimeve varet pozitivisht nga prirja marxhinale pr konsum.
Ai varet pozitivisht edhe nga zgjatja e kohs. Efekti i plot i multiplikatorit krkon
kryerjen e nj numri t pafundm cikle shpenzimesh, t paktn kryerjen e nj numri t
madh ciklesh t tilla deri sa efektet e mtejme sekondare t jen t pandjeshme.
Ktej del se duhet dalluar multiplikatori i nj periudhe t dhn kohe, q quhet
multiplikatori i periudhs, nga multiplikatori i plot. Multiplikatori i periudhs sht
veanrisht i rndsishm pr politikant, t interesuar pr rezultatet e fushatave
elektorale.


III. Multiplikatort e politiks fiskale

Fillimisht po analizojm efektin e shpenzimeve qeveritare duke ln mnjan
efektin e taksave. Shpenzimet e planifikuara do t prbheshin tashm nga tre elemente:

PE = C + I + G.

45 50



GDP real
I`
E`
E
S, I
O
S
I
11

10
Makroekonomia
33
Grafikisht produkti total i ekuilibrit tashm do t prcaktohet nga pikprerja e
kurbs PE = C + I + G me vijn 45
0
, si n figurn 4.4.
Kurba C + I + G prfitohet nga kurba C + I duke e zhvendosur kt t fundit paralelisht
lart n masn G, prderisa G supozohet autonome, pra e pavarur nga t ardhurat. Pika E
prfaqson pikn e ekuilibrit.
Rritja e G do t zhvendoste lart kurbn C + I + G dhe efekti i ndryshimit t G n GDP do
t jet i ngjashm me efektin e ndryshimit t investimeve. Ndodh i njjti proces
multiplikimi si n rastin e investimeve.

Figura 4.4: Prcaktimi i produktit total t ekuilibrit me prfshirjen e
shpenzimeve qeveritare

Multiplikatori i shpenzimeve qeveritare tregon se sa rritet GDP si rezultat i rritjes
me nj njsi monetare t shpenzimeve qeveritare pr mallra dhe shrbime. Ashtu si dhe
multiplikatori i shpenzimeve t pavarura n prgjithsi, ai do t jepej nga formula.

s
g
MPC

1
1


Shembull. Supozojm se qeveria i rrit shpenzimet pr mbrojtje me 100 milion . Prirja
marxhinale pr konsum sht 4/5. T gjendet shtesa e GNP.
Zgjidhje: s
g
5
5 / 4 1
1

GDP = s
g
x G = 5 x 100 milion = 500 milion






Figura 4.5: Multiplikatori i politiks fiskale
45
0


E
C+I+G
C+I
C

Q* Q
p
GDP real
PE
Makroekonomia
34


Multiplikatori i taksave

Multiplikatori i taksave (s
t
) tregon se sa paksohet GNP si rezultat i shtimit me
nj njsi monetare t taksave.
Multiplikatori i taksave ndryshon nga dy pikpamje nga multiplikatori i shpenzimeve.
S pari, multiplikatori i taksave shpreh lidhjen negative midis ndryshimit t
taksave dhe ndryshimit n GNP.
S dyti, Multiplikatori i taksave sht m i vogl se multiplikatori i shpenzimeve.
Shkaku qndron tek efekti fillestar i ndryshimit t taksave n shpenzimet pr konsum, pra
edhe n GDP. Shtimi i taksave padyshim q pakson n t njjtn mas t ardhurat e
disponueshme, prderisa GDP =YD + TA. Por YD = C + S. Domethn, jo e gjith masa
e paksimit t t ardhurave t disponueshme, por vetm nj pjes e saj, q i prgjigjet
MPC, reflektohet si paksim i konsumit. Pra, C = MPC x TA . Ndrkoh, kujtojm q
efekti fillestar i ndryshimit t shpenzimeve t pavarura reflektohej n mas t plot si
ndryshim i GDP.
Efektet sekondare t ndryshimit t taksave n GDP jan t njjta me ato t
analizuara n rastin e multiplikimit t shpenzimeve.

N kto kushte, s
t
= MPC x Se =
MPC
MPC
1


Nga formula duket qart se s
t
< s
e
prderisa MPC < 1

Shembull: kemi t dhn q TA = - 30 milion ; MPC = 2/3; G = dhe nga kjo
gjejm GDP

Zgjidhje: YD = -TA= -(-30) = 30 milion

GDP = s
t
x YD s
t

MPC
MPC
1
2
3 / 2 1
3 / 2

GDP = 2 x 30 milion = 60 milion

45
0


E`
C+I+G`

C+I+G
Q Q`

GDP real
PE
500
100
E
Makroekonomia
35
Pr t gjetur efektin neto t politiks fiskale, duhet t krahasojm efektin e
shpenzimeve qeveritare me efektin e taksave. N rastin kur e gjith rritja e G do t
prballohej nga rritja e TA, pra ne rastin e buxhetit t balancuar, multiplikatori i politiks
fiskale do t jepej si m posht.

1
1
1
1 1
1

MPC
MPC
MPC
MPC
MPC
St Sg Sb

ku: Sb sht multiplikatori i buxhetit t balancuar. Pra multiplikatori i buxhetit t
balancuar sht i barabart me 1.
Vlera e multiplikatorit varet pozitivisht nga vlera e MPC. Pra rritja e MPC po t
qndronim brenda formuls s multiplikatorit, do t rriste efektin e ndryshimit t nj
shpenzimi t pavarur n GDP. Megjithat po t dalim jasht formuls s multiplikatorit,
problemi ndrlikohet.
Rritja e MPC do t thot ulje e MPS, pra paksim i kursimit, domethn edhe
paksim i investimeve, n kushtet kur I = S.
Pra efekti i drejtprdrejt i rritjes s MPC sht rritja e GDP-s, por n mnyr t
trthort rritja e MPC ndikon n uljen e GDP-s, pr shkak se ulet MPS dhe kjo bn q t
uln investimet.
Kjo lidhje mund t shihet edhe nga pikpamja e kundrt. Rritja e MPS do t thot
rritje e kursimeve dhe n kushte t caktuara edhe rritje e investimeve, domethn edhe
rritje e GDP-s. Por prsri ndrhyn efekti i trthort i paksimit t konsumit, prderisa
paksohet MPC. Pr shkak t ktij efekti, GDP duhet t ult.
N modelin q po analizojm investimet jan supozuar t pavarura nga t
ardhurat. N kt model rritja e MPS do te kishte vetm efekt negativ tek GDP. Kjo duke
u nisur nga fakti se rritja e MPS nnkupton uljen e MPC, dhe n kushtet kur kursimet nuk
prdoren pr investime ather GDP do t ult. Kjo ndryshe quhet si paradoksi i
kursimeve, i cili paraqet zvoglimin e GDP-s si rezultat i rritjes s kursimit n kushtet
kur investimet nuk varen nga t ardhurat (kursimet).
Koncepti i multiplikatorit e shpjegon plotsisht kt paradoks. Rritja e kursimeve
shpije n paksimin e multiplikuar t konsumit, pra dhe t GDP. Nj rezultat i till
paradoksal ka vend vetm n situata recesioniste ku rritja e investimeve sht e vshtir.
Prkundrazi, n kushtet e nj ekspansioni ekonomik rritja e kursimeve do t shpinte n
rritjen e prodhimit (GDP) pr shkak t rritjes s mundsive pr investime.

Figura 4.6: Paradoksi i kursimit


GDP real
S, I
O
S`
I
S
300
100
Makroekonomia
36
IV. Multiplikatori i ekonomis s hapur

Dihet fakti se do vend sht i lidhur me vende t tjera prmes marrdhniesh t
shumta ekonomike, ku rndsi t veant ka eksporti dhe importi i mallrave dhe
shrbimeve. N qoft se shpenzimeve t brendshme (C + I + G) u shtojm vlern e
eksporteve (X) dhe u zbresim vlern e importeve (I), do t marrim Shpenzimet e
Prgjithshme t Planifikuara (TPE).
Pra do t kishim:
TPE = C + I + G + Nx
Prfshirja e eksportit neto si element i shpenzimeve totale grafikisht paraqitet n
figurn 4.7
Ekuilibri arrihet n pikn E, ku kurba TPE pret vijn me knd 45
0 0
. N pikprerjen
e kurbs s shpenzimeve t prgjithshme me kurbn e shpenzimeve t brendshme
eksporti sht i barabart me importin, pra X = Im ( n rastin ton kjo paraqet edhe pikn
e ekuilibrit). N t majt t ksaj pike, X > Im dhe n t djatht t saj X < Im. N rastin e
par ekonomia sht n zgjerim, ndrsa n rastin e dyt n ngushtim.

Figura 4.7: Prcaktimi i GDP-s s ekuilibrit n nj ekonomi t hapur


Sikurse vrehet nga figura kurba e krkess agregate (C + I + G + Nx) ka pjerrtsi
m t vogl se kurba e krkess s brendshme (C + I + G). Kjo duke u nisur nga fakti se
nj pjes e shpenzimeve shkon pr importe. Vrtetohet nj lidhje e drejtprdrejt midis
importeve dhe t ardhurave. Pra, me rritjen e t ardhurve rritet edhe importi. Prirja
marxhinale pr import (MPM) tregon rritjen e importeve pr do njsi monetare t rritjes
s GDP. sht pikrisht prirja marxhinale pr import q ndryshon pjerrtsin e vijs s
shpenzimeve dhe q njkohsisht zvoglon multiplikatorin.
Nga kjo q tham deri me tani mund t shkruajm formuln e multiplikatorit
t ekonomis s hapur:
MPM MPS MPM MPC
So

1
) 1 (
1

Sikurse shihet nga formula multiplikatori i nj ekonomie t hapur sht m i vogl se
multiplikatori i nj ekonomie t mbyllur.
45
0


C+I+G

C+I+G+Nx

20 GDP real
TPE
Nx
E
Makroekonomia
37
Sipas shum ekonomistve modeli kejnsian i multiplikatorit vuan nga nj varg
kufizimesh.
S pari; modeli sht i zbatueshm vetm n periudha afatshkurtra, por n periudha
afatshkurtra nuk sht gjithmon e leht t parashikohen efektet e politikave
makroekonomike.
S dyti, modeli sht i zbatueshm vetm pr periudha recesioniste.
S treti, modeli kejnsian nxjerr jasht analizs problemin e inflacionit.
S katrti, modeli i multiplikatorit nuk mban parasysh influencn e paras n variablat
reale t ekonomis.





































Makroekonomia
38
CIKLI I BIZNESIT DHE RRITJA EKONOMIKE

Historia e zhvillimit ekonomik, e vendeve t zhvilluara kapitaliste, tregon se
ekonomia nuk rritet e zhvillohet pa probleme. Vitet e ekspansionit dhe t mirqenies
ekonomike ia ln vendin viteve t recesionit ose te panikut ekonomik. Kto luhatje t
ekonomis, her n ekspansion e her n recesion, q karakterizohen respektivisht nga
lvizjet n ngritje dhe n ulje t produktit total, inflacionit, norms s interesit dhe
punsimit krijon t ashtuquajturit cikle t biznesit.

I. Cikli i biznesit dhe fazat e tij

Zhvillimi ekonomik i vendeve me nj ekonomi tregu t zhvilluar megjithse
karakterizohet me nj prirje rritjeje, n koh t caktuar ka patur shmangie nga kjo prirje e
prgjithshme, duke u karakterizuar her nga periudha t rnies ekonomike dhe her nga
periudha t rritjes ekonomike. Kshtu disa nga periudhat e rnies ekonomike jan ato t
viteve: 1929-1933, 1937-1938, 1948-1949, 1953-1954, 1960-1961, 1973-1975, 1981-
1982.
Lvizjet e ekonomis her drejt ngritjes e her drejt rnies, t treguesve
kryesor ekonomik kundrejt nj prirje t prgjithshme n rritjen ekonomike
formojn ato q quhen ciklet e biznesit. Lkundjet e aktivitetit real ekonomik
megjithse emrtohen si cikle, n t vrtet nuk formojn cikle t rregullta. Pra, nuk ka
dy recesione apo ekspansione t ngjashme.
Megjithat edhe pse ciklet e biznesit dallojn nga njri tjetri, ato kan dika t
prbashkt. do cikl biznesi karakterizohet nga disa faza t njllojta. Pra kemi katr faza
t ciklit t biznesit dhe ato jan:
1. Pika m e lart e ciklit
2. Faza e recesionit (rnies ekonomike)
3. Pika m e ult e ciklit
4. Faza e ekspansionit (ngritjes ekonomike)
Prmes figurs n vijim mund t shohim katr fazat e ciklit t biznesit. Paraqitja
grafike po ashtu na tregon se mnyra e sjelljes s nj cikli sht e parregullt.

Figura 5.1 Ciklet e biznesit


Prirja e GDP
potencial
GDP
real
Koha
Pika m e lart
Pika m e lart
Pika m e ult
Pika m e ult
Rnja
Ekspansioni
Gjatsia e ciklit
Makroekonomia
39
Momenti ky, pr t identifikuar nj cikl t biznesit, sht prcaktimi i fazs s
recesionit, pra, prcaktimi i periudhs kur aktiviteti ekonomik sht n rnie. Duhet t
theksojm se jo do rnie ekonomike mund t karakterizohet si recesion. Pranohet se
kemi t bjm me nj faz t recesionit ekonomik vetm ather kur GDP real bie pr
gjasht muaj rresht. Gjat periudhs s recesionit firmat dhe konsumatort i ulin nivelet e
shpenzimeve t tyre. Firma pr shkak t inventarve t teprta reduktojn prodhimin,
paksojn shpenzimet pr lndt e para, reduktojn shpenzimet pr investime dhe
nxjerrin jasht nga puna nj numr t caktuar puntorsh. Duke u ndodhur n kt situat,
disa firma duke mos qen n gjendje ta prballojn kt situat falimentojn.
Periudha recesioniste prfundon me arritjen e piks m t ult t ciklit t biznesit.
N kt pik firmat punojn me kapacitete jo t plota dhe niveli i prgjithshm i
papunsis arrin nivelin m t lart. Shpesh her si tregues i identifikimit t fazs (piks)
m t ult merret norma e lart e papunsis, ndoshta n nivele dy shifrore.
Pas disa kohsh, ekonomia fillon t rimarr vetn prsri, duke hyr n fazn e
ekspansionit ose t rritjes ekonomike. Gjat fazs s ekspansionit shpenzimet e firmave
dhe t konsumatorve fillojn t rriten. Firmat fillojn t zgjerojn prodhimin, papunsia
fillon t ult, pajtohen puntor n pun, t ardhurat fillojn t rritn, rritet n kt
mnyr krkesa konsumatore, gj q influencon n rritjen e mtejshme t prodhimit,
punznis, t konsumit, etj.
Faza e ekspansionit prfundon me arritjen e piks m t lart t ciklit. N kt
faz ekonomia sht n bumin e vet ekonomik. Firmat prodhojn afr ose n kapacitetet
e tyre prodhuese, ata q krkojn pun mund t gjjn nj t till. Investimet e firmave
dhe shpenzimet e konsumatorve jan n nivelet e tyre m t larta. Meqense ekonomia
punon afr ose n nivelin e punsimit t plot, rritja e mtejshme e krkess pr t mira e
shrbime do t oj n rritjen e nivelit t prgjithshm t mimeve.
Lind pyetja, n far mnyre i prshtatet cikli i biznesit analizave t krkess
agregate dhe oferts agregate? Prgjigjen e ktyre pyetjeve do ta marrim duke analizuar
figurat e m poshtme. Figura 5.2 paraqet hendekun e prodhimit n modelin kejnsian,
kurse figura 5.3 paraqet hendekun e prodhimit n modelin klasik.
N figurn 5.2 ekonomia sht n nj ekuilibr afatshkurtr n pikn B. M pas,
le t supozojm se si rezultat i reduktimit t investimeve (I), dhe shpenzimeve qeveritare
(G), do t kemi nj zhvendosje majtas t kurbs s krkess agregate nga AD n AD`. Me
supozimin q oferta agregate mbetet e pandryshuar, ekonomia do t kaloi n nj ekuilibr
t ri makroekonomik n pikn C. N kt pik ekuilibri GDP real sht reduktuar nga
niveli Q n Q` dhe niveli i prgjithshm i mimeve sht ulur nga P* n P`.

Figura 5.2 Hendeku i prodhimit n modelin kejnsian

AS
AD
AD`

B
C
Niveli i
mimeve
P*
P`
GDP real Q` Q Qp
Makroekonomia
40
Faza e ekspansionit do t pasqyrohej grafikisht nprmjet zhvendosjes s kurbs
AD djathtas pozicionit t saj fillestar. N kt rast do t rritej niveli i prodhimit, por do t
rritet edhe niveli i prgjithshm i mimeve. Ndryshimet n nivelin e prodhimit natyrshm
kan ndikim edhe n nivelin e punznis prkatsisht papunsis. Lidhja n mes t
produktit dhe papunsis shprehet me Ligjin e Okunit, sipas t cilit, pr do 2% t rnies
s GDP aktual kundrejt GDP potencial, norma e papunsis rritet me 1%. Pr shembull,
n qoft se GDP potencial sht 100% dhe bie n 98% ather norma e papunsis do t
rritet n 7% n qoft se para rnies s prodhimit ajo ishte 6%.
Tani shohim hendekun e prodhimit n modelin klasik duke u nisur nga pikpamja
klasike lidhur me ofertn agregate (AS) vertikale.

Figura 5.3 Hendeku i prodhimit n Modelin klasik


N figur shihet se jan pikrisht goditjet n ann e oferts, pr shembull n
produktivitet ose n kosto, q shkaktojn zhvendosjen e kurbs s oferts agregate. N
qoft se, pr shembull ulet produktiviteti i puns, gj q shkakton uljen e prodhimit
potencial, ose rritet kostoja e prodhimit, ather do t kemi nj zhvendosje t kurbs s
oferts agregate AS majtas si n figur. Ekonomia kalon nga pika A e ekuilibrit n pikn
B t ekuilibrit. Kjo zhvendosje e AS do t tentoj t rris nivelin e prgjithshm t
mimeve nga P n P` dhe do t reduktoj GDP real nga Q n Q`.
Nj shprehje disi ekstreme e pikpamjes neoklasike mbi ciklet e biznesit sht
teoria e cikleve reale t biznesit. Sipas ksaj teorie kurba AS sht vertikale dhe t gjitha
ndryshimet q ndodhin n GDP real shkaktohen vetm nga goditjet q pson oferta
agregate.

II. Disa teori t cikleve t biznesit

Lidhur me ciklet e biznesit dhe shkaqet e tyre, ekzistojn teori t shumta.
Teoria monetariste i shpjegon ciklet e biznesit me ekspansionin apo reduktimin
e sasis s paras dhe t kreditit. Teoria teknologjike, vendos n baz t shpjegimit t
cikleve t biznesit inovacionet e rndsishme teknologjike. Teoria psikologjike i
shpjegon ciklet e biznesit me optimizmin apo pesimizmin e agjentve ekonomik. Kurse
teoria e konsumit t pamjaftueshm gjithka e shpjegon me prirjen pr kursim, e cila
sjell, si pasoj q kursimet t jen m t mdha se investimet.
T gjitha teorit mbi ciklet e biznesit mund t`i klasifikojm n dy grupe t mdha:
GDP real

AS
Q` Q O
AS`
P`
P
AD
Niveli i
mieve
Makroekonomia
41
1. Teorit eksternale (t cilat theksojn se jan veprimet e faktorve t jashtm ato
q shkaktojn ciklet e biznesit).
2. Teorit internale (t cilat theksojn se jan veprimet e faktorve t brendshm ato
q shkaktojn ciklet e biznesit
T gjitha teorit e grupit t par i gjejn shkaqet e cikleve t biznesit n
ndryshueshmrin e dukurive q ndodhen jasht sistemit ekonomik, pr shembull, n
njollat e diellit apo n ndryshimin e klims, n luftrat, revolucionet, n zgjedhjet
elektorale, n zbulimet e arit, n normn e rritjes s popullsis dhe migracionit, n
zbulimin e tokave dhe t burimeve t reja, n zhvillimet e shkencave dhe n zbatimet
praktike t teknologjis, etj.
Teorit internale e krkojn mekanizmin e formimit t cikleve t biznesit brenda
sistemit ekonomik. Sipas ktyre teorive, n thelb, faza e recesionit prmban n vet
dukurin e fazs s ekspansionit, ashtu sikurse faza e recesionit n vetvete prgatit fazn
e ekspansionit ekonomik. Kshtu lvizja ekonomike merr form ciklike duke kaluar n
mnyr t prsritur npr fazat e recesionit dhe ekspansionit ekonomik.
Nga grupi i par i teorive shkpusim pr t trajtuar m gjer teorin e cikleve
politike t biznesit. Politika makroekonomike prcaktohet nga zyrtart e zgjedhur, t cilt
duke patur n dor instrumentet e stabilizimit ekonomik, mund t manipulojn me
treguesit kryesor makroekonomik n funksion t fatit t tyre elektoral. Kjo teori bazohet
n tre premisat e mposhtme:
Q nga koha e Kejnsit, hartuesit e politikave makroekonomike, kan patur n
duart e tyre instrumentet e stimulimit ose t kontraktimit t ekonomis.
Votuesit dshirojn periudha me papunsi t ult, rritje t shpejt ekonomike dhe
inflacion t ult.
Politikant q jan n pushtet dshirojn t rizgjedhen.
Duke u bazuar n kto premisa del e qart ideja se far duhet t bjn politikant pr t
siguruar rizgjedhjen e tyre. Ata duhet t manovrojn, n mes t mundsive t tyre, me
instrumentet makroekonomik, pr t ndikuar mbi ciklin ekonomik duke patur parasysh
dshirat e zgjedhsve t tyre.
Dihet se zgjedhjet elektorale zhvillohen nj her n katr ose pes vjet
Nj periudh kohe prej 2-3 vjetsh, pas zgjedhjeve, hartuesit e politikave ekonomike
ndjekin nj politik ekonomike t shtrnguar, pr shembull luftojn inflacionin, mirpo
nj politik e till mund t ket pasoja negative n treguesit e produktit total, n
punznie, etj. M pas n nj periudh 1-2 vjeare para zgjedhjeve t reja, hartuesit e
politikave ekonomike ndjekin nj politik ekspansioniste. Reduktojn taksat, rrisin
shpenzimet qeveritare, bindin bankn q t mbaj norma t ulta t interesit, etj. Si
rezultat i ktyre politikave ekonomia fillon t gjallrohet, prodhimi t rritet, papunsia
reduktohet, dhe e gjith kjo bhet n mnyr q votuesit t shkojn te kutit e votimit me
imazhin e nj ekonomie n zhvillim, duke harruar fazn e par t rnies ekonomike.
Shum teori t cikleve t biznesit i integrojn trajtimet internale dhe eksternale.
N kt trajtim t kombinuar, goditjet mund t ken zanafilln jasht sistemit ekonomik,
por m tej jan mekanizmat e brendshm t vet sistemit ekonomik q i transmetojn
kto impulse t jashtme n nj lvizje t brendshme ciklike. Pr shembull lvizja e
jashtme mund t vij nga nj luft, nga nj cikl politik, nga rritja e mimeve t nafts,
nga aplikimi i inovacioneve, etj. Kto goditje m pas i transmetohen ekonomis n at
mnyr q e ojn at n zhvillime me fluktacione (luhatje) pak a shum t rregullta t
cilat i kemi quajtur cikle t biznesit. Si realizohet nj transmetim dhe nj transformim i
till?
Makroekonomia
42
Mendimi mbizotrues sht se faktor kryesor i brendshm i ktij procesi jan investimet.
Roli i investimeve n ciklet e biznesit shpjegohet qart n teorin mbi bashkveprimin
midis akseleratorit dhe multiplikatorit.
Pr ta kuptuar modelin Akselerator-Multiplikator, le t marrim n analiz se
far do t ndodh n qoft se rritet prodhimi i makinave q prodhojn biikleta, si
rezultat i rritjes s krkess pr investime nga ana e firms q prodhon biikleta. Pr
shkak t efektit t akseleratorit rritja e t ardhurave n nj faz ekspansioni do t
shkaktoj rritjen e investimeve. Por rritja e investimeve on, pr shkak t veprimit t
multiplikatorit, n rritjen e mtejshme t t ardhurave e kshtu me radh.
N rastin ton sa m shum makineri q t porositen dhe t blihen nga ana e
firms, aq m shum do t rriten t ardhurat e atyre firmave q i prodhojn kto makineri.
Meqense t ardhurat e punonjsve t firmave q prodhojn makineri rriten, si rregull, ata
do t konsumojn m shum duke bler m shum mallra dhe shrbime q prodhohen ose
realizohen nga puntort e firmave t tjera, e kshtu me radh. Rrjedhimisht do t kemi
nj rritje t optimizmit n biznes, shitjet do t rriten. Pr pasoj, mbi bazn e efektit t
akseleratorit, porosit pr makineri dhe pajisje do t rriten edhe m shum dhe prsri t
ardhurat e larta q rezultojn nga rritja e investimeve do t stimulojn konsumin,
rrjedhimisht efekti i multiplikatorit e bn fazn e ekspansionit m t fuqishme. N kt
mnyr rritja e krkess pr investime (Akseleratori) dhe rritja e krkess pr konsum
(Multilikatori) forcojn njra-tjetrn n fazn e ekspansionit.
Por, si e dim, jetojm n nj bot ku faktort e prodhimit, puna, toka dhe
kapitali jan t kufizuara, rrjedhimisht prodhimi nuk mund t rritet pafundsisht me nj
ritm t shpejt. Ai do t rritet m ngadal dhe m pas do t zvoglohet. Ather si
rezultat i veprimit t parimit t Akseleratorit investimet do t ndjekin kahun e kundrt,
ato do t ulen. Me uljen e investimeve, do t bjer edhe prodhimi n firmat q prodhojn
makineri, pr pasoj do t ulen t ardhurat e ktyre firmave dhe t puntorve. N kto
kushte, konsumi i tyre pr t mira e shrbime do t ulet dhe do t mbizotroj nj
pesimizm n biznes, shitjet do t reduktohen.
Pra, edhe faza e recesionit ka n baz t vet uljen n krkesn pr investime
(akseleratori) dhe uljen n krkesn pr konsum (multiplikatori).
Por recesioni ka nj kufi sepse edhe rnia e investimeve ka nj kufi.
Investimet neto mund t marrin edhe vlera negative, ndrsa investimet bruto kan nj kufi
t jashtm t tyre, nivelin zero. Si rregull, sht e pamundur q kto investime t marrin
vlera negative, nn nivelin zero. Pra, pasi marrin vlera t ulta pozitive, investimet bruto
fillojn pikn e kthess, pr shkak t nevojs pr t zvendsuar makinerit dhe pajisjet
tashm t konsumuara. Por vet rritja e investimeve kushtzon rritjen e mtejshme t t
ardhurave dhe kshtu cikli fillon nga e para, por natyrisht n kushte t reja t tregut.
Ekonomia hyn n fazn e ekspansionit.
Bashkveprimi midis akseleratorit dhe multiplikatorit na ndihmon pr t
shpjeguar jo vetm forcn e fazave t ciklit t biznesit por edhe periudhat e kthess
gjat lvizjes ciklike, domethn kalimin nga faza e ekspansionit n recesion dhe e
kundrta.

III. Rritja ekonomike

Nga analiza q i bm cikleve t biznesit, rezulton se n nj ekonomi tregu t
konsoliduar , megjithse vrehen luhatje n formn e reesionit dhe t ekspansionit,
tendenca e prgjithshme sht rritja e ekonomis. N periudha afatshkurtra gjendja e
Makroekonomia
43
ekonomis mund t karakterizohet me njrn nga katr fazat e ciklit kurse n periudha
afatgjata ajo karakterizohet nga tendenca drejt rritjes ekonomike. Analizat e rritjes
ekonomike shqyrtojn faktort q ojn n rritjen ekonomike n nj periudh afatgjat.
Rritjen ekonomike mund ta prcaktojm si nj ekspansion n GDP potencial t
nj vendi. Me fjal t tjera, rritja ekonomike prcaktohet si aftsi e ekonomis s nj
vendi pr t prodhuar gjithnj e m shum mallra e shrbime q dshirojn konsumatort.
Duke patur t njohur kurbn e mundsive t prodhimit, rritja ekonomike mund t
prfytyrohet si nj zhvendosje e ksaj kurbe djathtas pozicionit t saj fillestar.
Rritja ekonomike lidhet ngusht me standardin e jetess s popullsis s nj
vendi. Nj rritje n standardin e jetess s popullsis krkon medoemos rritjen e
prodhimit t mallrave dhe t shrbimeve. Nj tregues i rndsishm i standardit t jetess
do t ishte prodhimi pr frym t popullsis. Do t konsiderohet prmirsim i standardit
t jetess s popullsis t nj vendi ather kur do individ, me kalimin e kohs, ka n
dispozicion t tij m shum mallra e shrbime pr t konsumuar se sa m pare.
Analizat e rritjes ekonomike, bazuar n prodhimin pr frym t popullsis,
krkojn q t mbahen parasysh jo vetm ndryshimet q ndodhin n GDP potencial t nj
vendi por edhe ndryshimet n numrin e popullsis t ktij vendi. Sepse, n qoft se
popullsia rritet me ritme m t shpejta se sa prodhimi dhe kapacitetet prodhuese ather
nuk do t kemi asnj prmirsim n standardin e nivelit t jetess s popullsis. Prandaj,
nj mats kuptimplot i rritjes ekonomike mbetet niveli i prodhimit real pr frym t
popullsis.
Modelet klasike t paraqitura nga Adam Smithi dhe Tomas Maltusi e
prshkruajn zhvillimin ekonomik duke analizuar lidhjen q ekziston midis burimit t
prodhimit, q pr ta ishte toka, dhe rritjes s popullsis. Sipas Smithit vetm puna merrej
parasysh, kurse toka ishte e lir n dispozicion t t gjithve. N kto kushte prodhimi
dhe mimet vareshin ose prcaktoheshin vetm nga puna. N qoft se prodhimi rritet n
t njjtin prpjestim me numrin e popullsis ather nuk do t veproj ligji i t
ardhurave zbritse. Mirpo kjo varsi e prodhimit dhe e mimeve vetm nga puna nuk
mund t vazhdoj pa kufi pr shkak se nj dit kur e gjith toka t popullohej ather rrija
e nivelit t prodhimit nuk do t jet proporcionale me rritjen e popullsis. N kto kushte
puntort e rinj shtohen n nj siprfaqe toke t pandryshuar, rrjedhimisht do puntor ka
n dispozicion m pak tok pr t punuar. N kto kushte fillon t veproj ligji i t
ardhurave zbritse. Sipas Maltusit popullsia rritet me nj progresion gjeometrik kurse
prodhimi me nj progresion aritmetik. Mirpo Maltusi nuk mori parasysh ndryshimet dhe
zhvillimet n teknologji. Ndryshimet e shpejta n teknologji bjn q prodhimi ta
tejkaloj rritjen e popullsis dhe t ket gjithashtu nj rritje edhe n pag. Prmirsimet
teknologjike, si e dim, ojn n nj zhvendosje djathtas t kurbs s mundsive t
prodhimit.

III. 1 Rritja ekonomike dhe funksioni i prodhimit

Funksioni i prodhimit shpreh lidhjen reciproke midis sasis s burimeve t
prdorura gjat nj periudhe kohe dhe produktit t prodhuar n t njjtn periudh kohe.
N periudha afatshkurtra, funksioni i prodhimit paraqitet si m posht:
Y = f (N, R, K, T)
Funksioni i prodhimit tregon se si ndryshon GDP (Y) si rrezultat i ndryshimit t
nivelit t punsimit (N), duke qen t dhna vlerat e burimeve natyrore t ekonomis (R),
pajisjet kapital (K), dhe gjendja e teknologjis (T).
Makroekonomia
44
Grafikisht nj funksion prodhimi mund ta paraqesim me an t figurs 5.4. Nga
figura mund t shohim se sa m shum individ t punsohen, niveli i prodhimit rritet por
jo n mnyr proporcionale sepse n periudha afatshkurtra, si e dim, vepron ligji i t
ardhurave zbritse.
Kjo karakteristik shprehet qart n formn e kurbs s funksionit t prodhimit n
periudha afatshkurtra n Figur. Ka dy mundsi me ann e t cilave mund t rritet GDP
nga GDP
1
ne GDP
2
. E para, sht e thjesht duke
rritur sasin e puns nga N
1
n N
2
. Mnyra e dyt, realizohet me zhvendosjen lart t t
gjith kurbs s funksionit t prodhimit si rezultat i ndryshimit n stokun e kapitalit, n
burimet natyrore, prmirsimet n teknologji ose nga kombinimet midis tyre. Nj
zhvendosje lart e kurbs s funksionit t prodhimit tregon se ekonomia funksionon n
mnyr m efiiente, pra ka nj prmirsim n produktivitetin e puns

Figura 5.4 Kurba e funksionit t prodhimit n periudha afatshkurtra

Nj mnyr tjetr pr t paraqitur funksionin e prodhimit sht prshkrimi i tij n
termat e lidhjeve reciproke midis sasis s kapitalit pr puntor (K/N) dhe prodhimit pr
puntor (GDP/N). Prodhimi pr puntor mund t matet si prodhimi pr or kur GDP
pjestohet me totalin e orve t punuara pr prodhimin e tij, ose prodhimi pr puntor kur
GDP pjestohet me numrin e t punsuarve n nj periudh t dhn kohe. N parim t
dy treguesit jan t njjt, vetm se ndryshon mnyra e llogaritjes s sasis s puns s
harxhuar pr prodhimin e GDP.
Nj faktor kryesor q prcakton produktivitetin e puns sht sasia e kapitalit pr puntor
t prdorur n procesin e prodhimit, (K/N). N prgjithsi sa m shum kapital t ket n
prdorim mesatarisht nj puntor aq m shum efiiente do t jet puna e tij. Prodhimi
pr puntor n njsin e kohs do t rritet n qoft se sasia e kapitalit pr puntor rritet.
Nj konkluzion i till na lejon ta shprehim funksionin e prodhimit si nj lidhje reciproke
midis kapitalit pr puntor (K/N) dhe produktivitetit t puns. Kt mund ta shohim
prmes grafikonit n vijim. Nga figura shohim se edhe ktu vepron ligji i t ardhurave
zbritse







Puna (N)

TP
1

N
1
N
2

O
TP
2



GDP
real

GNP
1


GNP
2


A
B
Makroekonomia
45
Figura 5.5: Paraqitja alternative e funksionit t prodhimit



Produktiviteti i puntorve do t rritet, n qoft se raporti K/N rritet por jo pa
kufizim. Pr sa koh q burimet e tjera dhe teknologjia mbeten t pandryshuara me rritjen
e K/N produktiviteti do t bjer. Edhe n kt rast prodhimi pr puntor mund t rritet
n dy mnyra: s pari, duke rritur raportin kapital/pun nga K/N
1
n K/N
2
, s dyti,
nprmjet zhvendosjes s gjith kurbs s funksionit t prodhimit si rezultat i rritjes s
efiiencs s prdorimit t kapitalit duke mos patur ndryshime n sasin e puns s
prdorur. Rasti i dyt paraqet ndryshimet n teknologji.
Paraqitja e m siprme e funksionit t prodhimit na ndihmon t identifikojm burimet
kryesore t rritjes ekonomike, t cilat jan:
S pari, rritja n ofertn e puns. N kushte t tjera t pandryshueshme, me rritjen e
sasis s puns s prdorur prodhimi do t rritet.
S dyti, nj burim tjetr i madh i rritjes ekonomike sht sasia e kapitalit fizik makinerit,
pajisjet, instrumentet, ndrtesat q vihen n lvizje nga puna.
S treti, prmirsimi i teknologjis s prodhimit prbn nj tjetr burim t rritjes
ekonomike. Efekti i veprimit t ktij faktori mund t paraqitet nprmjet zhvendosjes
lart t kurbs s funksionit t prodhimit. Me prmirsimin teknologjik do t kuptojm
m shum prodhim pr t njjtn sasi pune, pa ndryshuar stokun e kapitalit, (K), dhe
burimet natyrore t disponueshme , (R). Me fjal t tjera m shum prodhim pr t njjtin
raport kapital/puntor (K/N).
Ndr faktort e shumt q ojn n ndryshime teknologjike, dy prej tyre kan nj
pesh m t madhe: 1) risit n fushn e krkimeve teknologjike; 2) kapitali. Pr t
kuptuar rolin e kapitalit n ndryshimet teknologjike, mjafton t vm n dukje se do
ndryshim teknologjik nuk mund t ndodh n nj teren abstrakt; ai krkon nj trsi
kushtesh, ku pa dyshim, nj pesh mjaft t madhe zn makinerit, pajisjet, instrumentet,
etj.







Kapitali pr puntor (K/N)

(GDP/N
1
)
K/N
1
K/N
2
O
(GDP/N
2
)


GNP/N
1


GNP/N
2


A
B
Produkti
pr puntor

Makroekonomia
46
INFLACIONI

Inflacioni prbn nj ndr smundjet m t rnda makroekonomike dhe konsiderohet si
nj problem shqetsues pr ekonomin n trsi dhe pr firmat dhe konsumatort n
veanti.

I. Kuptimi i inflacionit

Me inflacion do t kuptojm ngritjen e vazhdueshme t nivelit t
prgjithshm t mimeve. Ndryshimi i niveleve t mimeve matet me normn e
inflacionit e cila llogaritet si m posht:

100
1) - (t mimeve i Niveli
1) - (t mimeve i Niveli - (t ) mimeve i Niveli
(t ) t inflacioni e Norma x

ku; t sht periudha korrente dhe t-1 sht periudha paraardhse.

Me ngritjen e nivelit t prgjithshm t mimeve kemi parasysh ngritjen e nivelit
mesatar t tyre. Gjat periudhs s inflacionit t gjitha mimet nuk ngritn me t njjtn
mas. Disa mime ngritn m shum kurse disa m pak, sidoqoft niveli mesatar i tyre
ngritt.
Krahas inflacionit, me ndryshimin e nivelit t mimeve lidhen edhe konceptet e
deflacionit dhe t desinflacionit.
Deflacioni paraqet rnien e mimeve mesatare nn nivelin e periudhs
paraardhse. Ndryshe deflacioni mund t prcaktohet si inflacion negative.
Desinflacioni paraqet rnien e mimeve mesatare, por duke mbetur mbi nivelin e
periudhs paraprake. Pra gjat periudhave desinflacioniste inflacioni vazhdon t ket
vlera pozitive.
Prderisa inflacioni shpreh ndryshimin e nivelit t mimeve, si tregues t
drejtprdrejt t tij shrbejn indekset e mimeve. Prllogariten tre indekse t
prgjithshme mimesh: Indeksi i mimeve t konsumatorit (CPI), Indeksi i mimeve t
prodhuesit (PPI), Deflatori i GDP-s. Le t shohim me radh secilin prej tyre

1. Indeksi i mimeve t konsumatorit (CPI)-mat koston e nj shporte tregu mallrash
dhe shrbimesh q konsumohen nga nj familje tipike qytetare gjat nj periudhe t
caktuar kohe. N SHBA kjo shport tregu prfshin rreth 365 lloje mallrash dhe
shrbimesh dhe pr t llogaritur CPI mblidhen t dhna pr 21000 familje n zona t
ndryshme t vendit.
N prllogaritjen e CPI mbahen parasysh edhe peshat specifike t do malli apo
shrbimi n buxhetin e shpenzimeve t konsumatorit. Pr konkretizim marrim nj
shembull se si llogaritet CPI. Supozojm pr thjeshtsi se konsumatori blen ose
konsumon vetm tri t mira: ushqime, strehim dhe kujdes mjeksor. Po ashtu supozojm
se konsumatori 50% t buxhetit e shpenzon pr ushqim 30% pr strehim dhe 20% pr
kujdes mjeksor. Marrim vitin 2004 si vit baz dhe mimet e do t mire q blen
konsumatori i marrim t barabarta me 100 rrjedhimisht CPI e vitit 2004 do t llogaritet:
CPI
2004
= (0.5 x 100) + (0.3 x 100) + (0.2 x 100) = 100
Makroekonomia
47
Le t supozojm se n vitin 2005 mimet e ushqimit rriten 10%, mimet e strehimit rriten
pr 3% dhe mimet e kujdesit mjeksor rriten pr 4%. N kto kushte CPI e vitit 2005 do
t llogaritet:
CPI
2005
= (0.5 x 110) + (0.3 x 103) + (0.2 x 104) = 106.7
Nga kto t dhna mund t nxjerrim se sa sht norma e inflacionit pr vitin 2005

Norma e inflacionit = 100
2004
2004 2005
x
CPI
CPI CPI


Norma e inflacionit
2005
= 7 . 6 100
100
100 7 . 106

x

2. Indeksi i mimeve t prodhuesit (PPI) ky indeks mat nivelin e mimeve t shitjes
me shumic, pra nivelin e mimeve n stadin e prodhimit. Llogaritja e indeksit t
mimeve t prodhuesit sht i rndsishm pr shkak t gjersis s mallrave dhe
shrbimeve q ai prfshin. Ai prdoret gjersisht n veprimtarin tregtare.

3. Deflatori i GNP llogaritet si raport i GNP nominal me GNP real, shprehur n
prqindje, pra:

Deflatori i GNP 100
Pr
min
x
eal GN
al GNPno


Ky raport mund t interpretohet si nj indeks m i prgjithshm i mimeve prderisa ai
prfshin mimet e t gjitha mallrave dhe shrbimeve. Pr kt arsye ekonomistt e
konsiderojn deflatorin e GNP si nj mats m t mir t inflacionit se sa indeksi i
mimeve t konsumatorit CPI dhe indeksi i mimeve t prodhuesit PPI.

II. Llojet e inflacionit

N prgjithsi n teorin ekonomike inflacioni klasifikohet n tre kategori:

Inflacioni i moderuar.
Inflacioni galopant.
Hiperinflacioni.

Inflacioni i moderuar. Ky lloj inflacioni ndodh kur niveli i prgjithshm i mimeve
ngrihet ngadal. Kemi t bjm me inflacion t moderuar kur norma e tij shprehet me
ann e nj numri nj shifror. N kto kushte mimet jan relativisht t qndrueshme dhe
njerzit kan besim tek paraja, jan t gatshm t`i mbajn ato n duart e tyre ose t`i
depozitojn n banka, duke pranuar edhe norma interesi shum t ulta.
Individt jan t gatshm t nnshkruajn kontrata me vler monetare duke u nisur
nga qndrueshmria e mimeve. Shkurt mund t themi se n nj periudh me inflacion t
moderuar sistemi monetar funksionon mir.

Inflacioni galopant. Kemi t bjm me kt lloj inflacioni ather kur niveli mesatar i
mimeve fillon t rritet me nj norm dy ose tre shifrore, pr shembull, 20%, 100% ose
Makroekonomia
48
200% n vit. N situata t tilla ndodhin shtrembrime serioze n treguesit ekonomik dhe
financiar. Besimi tek paraja bie. Prgjithsisht shum kontrata indeksohen me indekset e
mimeve ose n valuta t huaja, pr shembull n dollar. Meqense parat e humbin
vlern e tyre shum shpejt dhe meqense norma reale e interesit merr vlera shum t ulta
ose negative, njerzit i shmangen mbajtjes s parave n duart e tyre mbi nj minimum t
domosdoshm. N situata t tilla njerzit priren q t grumbullojn apo t depozitojn
mallra, t blejn shtpi ose forma t tjera t pasuris s patundshme dhe nuk japin kurr
hua me nj norm interesi t ult.

Hiperinflacioni. Ky lloj i inflacionit q sht nj virus vdekjeprurs pr ekonomin,
ndodh kur niveli i prgjithshm mesatar i mimeve fillon t rritet shum her do muaj.
Situatat me hiperinflacion jan t rralla. Ato jan t pranishme sidomos n kushte t
lufts. Si shembull t periudhave hiperinflaconiste mund t prmendim Gjermanin e
viteve 1922-1923, ku n kt periudh indeksi i mimeve u rrit nga 1 n
10.000.000.000%, Bolevin e viteve 1985 me 12000% inflacion n vit apo ish
Jugosllavin e vitit 1993 e cila u karakterizua nga nj inflacion shum i lart dhe nga nj
zhvlersim i jashtzakonshm i dinarit, pr shkak t lufts n Bosnje Hercegovin.

Disa nga karakteristikat kryesore te hiperinflacionit jan:
S pari, shpejtsia e qarkullimit t paras rritet shum shpejt. N fund t periudhs s
hiperinflacionit n Gjermani parat qarkulluan 30 her m shpejt se sa n fillim t saj.
S dyti, mimet relative, prfshir dhe mimet e puns (pagn) bhen jashtzakonisht
t paqndrueshm.
Theksuam se situatat e hiperinflacionit jan t rralla, kurse inflacioni galopant nuk
sht edhe aq i rrall. Inflacioni galopant shprthen ndonjher edhe n vendet e
zhvilluara ekonomikisht. Por n nj vend me ekonomi tregu t zhvilluar tendencat e
prgjithshme jan t tilla q synojn ta mbajn inflacionin n kufijt e moderuar t tij.
Duke prdorur instrumentet e makroekonomis moderne, politikat monetare dhe fiskale,
kto vende jan treguar t afta pr t mbajtur inflacionin t moderuar.

III. Kostot e inflacionit

Kostot e inflacionit jan m pak t dukshme se sa kostot e papunsis sepse n nj
situat inflacioniste mund t kemi njkohsisht si t humbur ashtu edhe t fituar.
N nj periudh inflacioniste jo t gjitha mimet, prfshir ktu edhe pagat,
ndryshojn me t njjtin ritm. Rrjedhimisht, do t kemi patjetr ndryshime n nivelin e
mimeve relative t mallrave dhe t shrbimeve. Pikrisht kto ndryshime n mimet
relative t mallrave dhe t shrbimeve, krijojn dy efekte nga inflacioni: (1) inflacioni
on n rishprndarjen e pasuris midis klasave ose shtresave t ndryshme t popullsis.
(2) inflacioni on n nj alokim joefiient t burimeve t prodhimit.
Kur kemi inflacion, parat e humbin vlern e tyre. Vlera e paras shprehet n
sasin e mallrave dhe shrbimeve q mund t blihen me to. Me fjal t tjera, n kushtet e
inflacionit me nj sasi parash, nuk mund t blihet e njjta sasi mallrash apo shrbimesh
q bliheshin nj vit m par. Norma n t ciln bie vlera e paras varet nga norma e
inflacionit. N qoft se norma e inflacionit sht e lart, parat e humbin vlern e tyre
shum shpejt, dhe kur sht e ult, vlera e paras bie m ngadal.
Kostot e inflacionit varen nga karakteri i inflacionit, nse ai sht i parashikuar
apo i paparashikuar.
Makroekonomia
49
1. Inlacioni i parashikuar quhet ajo norm e inflacionit e cila mund t
parashikohet nga agjentt ekonomik.
2. Inflacioni i paparashikuar sht ajo norm inflacioni e cila i kap agjentt
ekonomik n befasi.
Tani bjm dallimin n mes t inflacionit t parashikuar dhe t paparashikuar. Le
t ndalemi n shpjegimin e rastit kur kemi t bjm me nj norm inflacioni t
paparashikuar. Dim se parat prdoren si mas e vlers n transaksione t ndryshme.
Huamarrsit dhe huadhnsit, puntort dhe pundhnsit hartojn kontrata n tregues
vleror, monetar. N kto kushte, n qoft se vlera e paras ndryshon n mnyr t
paparashikuar, gjat kohs s zbatimit t kontrats, pr shkak t inflacionit, ather
madhsia reale e paras s paguar ose t marr ndryshon nga ajo e kontraktuar. Le t
marrim nj shembull:
Nj konsumator merr hua n bank 5.000 pr t bler nj vetur dhe bie dakord
q ta kthej huan e marr pas nj viti me nj norm interesi 10% n vit. Pas nj viti ky
person do t kthej huan e marr prej 5.000 dhe do t paguaj 5.00 interes (5000 x
10%). Supozojm fillimisht se nuk kemi inflacion. Rrjedhimisht sasia e mallrave dhe
shrbimeve q mund t blehen me 5.000 mbetet e njjt. N kt situate, duke i paguar
banks 5.00 si interes, konsumatori heq dor nga konsumi i mass prkatse n mallra
dhe shrbime. Ndrsa banka merr 5.00 m shum nga sa kishte n fillim dhe mund t
blej me to m shum mallra dhe shrbime se sa n fillim.
Tani le ta studiojm kt marrveshje, por n kushte kur ekonomia vuan nga nj
inflacion prej 10% n vit. sht e qart se n fund t vitit konsumatori do t`i kthej
banks 5.500 ku 5.000 prbjn kthimin e huas s marr dhe 5.00 jan pagesa e
interesit pr huan e marr. N kt rast, kur banka merr 5.500 sasia e mallrave dhe e
shrbimeve q ajo mund t blej me kto para sht saktsisht e barabart me ato q mund
t kishte bler me 5.000 nj vit m par. Pra, tani pas nj viti duhen 5.500 pr t bler
ato mallra e shrbime q bliheshin me 5.000 nj vit m par. Rezulton se realisht
konsumatori ka kthyer 5.000 . Kjo rnie n vlern e paras e fshin ose e asgjson
pagesn prej 5.00 si interes. Themi se n kt rast konsumatori (huamarrsi) sht i
fituar, kurse banka (huadhnsi) sht i humbur.
Krejt ndryshe ndodh kur inflacioni sht i parashikuar. Le t supozojm se
konsumatori dhe banka parashikojn nj norm inflacioni 10% dhe mund t bien dakord
q ta prshtatin normn e interesit me normn e parashikuar t inflacionit. Kshtu, n
qoft se norma e interesit n kushtet e mungess s inflacionit do t ishte 10% dhe norma
e parashikuar e inflacionit do t jet 10% ata do t bien dakord q norma e interesit t jet
20%, (10% + 10%). Cilt do t jen efektet pas ksaj prshtatjeje?
Huamarrsi do t`i kthej banks 6000 n fund t vitit, nga t cilat 5000 sht
sasia e huas s marr dhe 1000 sht madhsia e interesit t paguar, (5000 x 20% =
1000). Megjithse 1000 quhen interes, vetm 500 prbjn interesin real, 500 jan
kompensim pr humbjen e vlers s paras pr shkak t inflacionit. Huamarrsi paguan
realisht 10% norm interesi dhe po kaq merr edhe banka realisht. Kjo vrtetohet me
faktin se kur huamarrsi i kthen banks 6000 kjo shum parash i lejon banks q t blej
10% m shum t mira e shrbime se sa ajo mund t blente n fillim t vitit me 5000
(n qoft se do t`i shpenzonte vet kto para). Pra, si rezultat i prshtatjes s norms s
interesit ndaj norms s parashikuar t inflacionit, eliminohet efekti negativ i inflacionit
n rishprndarjen e t ardhurave. N t njjtn mnyr mund t prshtaten edhe kontratat
e puns, kontratat pr shitblerje mallrash etj.
Makroekonomia
50
Le t studiojm tani efektin e dyt t inflacionit. N kuadrin mikroekonomik, nj
rritje e inflacionit on n nj alokoim joefient t burimeve, pr shkak t shtrembrimit
relativ t mimeve t mallrave dhe shrbimeve. Kjo do t shoqrohet edhe me
shtrembrimin e informacionit q marrin subjektet e ndryshme nga mimet. Nj gj e
till do t sjell si pasoj nj alokim t burimeve n mnyr t gabuar, joefiiente, q
padyshim reflektohet n uljn e nivelit t prgjithshm t mirqenies.
Ky efekt negative sht n nj far mase i korrigjueshm n at mas q
inflacioni sht i parashikueshm dhe kontratat e ndryshme t shitblerjes, kontratat e
puns, etj., prshtaten ndaj norms s inflacionit. Megjithat efektet negative n alokimin
e burimeve nuk mund t shmangen plotsisht edhe kur inflacioni sht i parashikueshm,
prderisa parashikimi dhe masa e prshtatjes ndryshon pr mallra t ndryshme. Prshtatja
ndaj inflacionit mund t realizohet si mas paraprake duke prshtatur kontratat e
ndryshme, sikurse u analizua m sipr. Por ajo mund t realizohet edhe pasi ka ndodhur
inflacioni. Kjo bhet e mundur nprmjet indeksimit.
Indeksimi sht nj teknik e cila lidh pagesat q bhen nprmjet nj kontrate
me nivelin aktual t mimeve. Kjo teknik prdoret pr indeksimin e pagave, bursave t
studentve, pensioneve dhe pr transfertat e tjera qeveritare, me qllim q t shmanget
efekti i inflacionit n kto kategori pagesash.






























Makroekonomia
51
PAPUNSIA

Papunsia konsiderohet si njra ndr smundjet m t rnda makroekonomike, si
tregues i rnies ekonomike dhe shkalls s varfris s nj vendi.

Papunsia, matja dhe kostot e saj

Kostot e papunsis jan:
a) Kostot ekonomike t papunsis
b) Kostot sociale t papunsis

a) Kostot ekonomike t papunsis - N pikpamje ekonomike nj papunsi e
lart do t thot rnie n GDP aktual q, d.m.th. se GDP aktual sht me i vogl se
GDP potencial sepse n kuadr t potencialit t nj ekonomie hyn edhe fuqia
puntore q n kt rast nuk sht e shfrytzuar. Sa m i madh t jet mosshfrytzimi
i ktij potenciali t ekonomis (d.m.th. fuqis puntore) hendeku i prodhimit sht m
i madh. Lidhja e papunsis dhe GDP-s, jepet nga ligji Okun sipas t cilit do rnie
pr 2% ne GDP aktual ne krahasim me GDP potencial, papunsia rritt me 1%.

Humbjet nga papunsia kan karakter absolut sepse nj dit pune e humbur
sht e humbur prgjithmon dhe nuk mund t rifitohet. sht shum e vrtet
se norma e papunsis sht matse e shndetit ekonomik t nj vendi.
Kostoja ekonomike e papunsis shprehet, n kndvshtrimin makroekonomik, n
hendekun e prodhimit pra n diferencn n mes produktit aktual dhe atij potencial.
Kuptohet n situata papunsie kjo diferenc merr vlera negative.
T papunt jan edhe nj barr e rnd financiare pr qeverin sepse sht
ajo q duhet t krijoj fonde pr ndihm financiare pr t papunt.
Zvoglimi i t ardhurave personale si rezultat i humbjes s vendit t puns
pr nj kryefamiljar paraqet nj kosto t dukshme ekonomike t papunsis. Nj
gjendje e till on n uljen e nivelit t jetess t t papunit dhe familjes s tij
pasi q ata tani do t konsumojn m pak t mira dhe shrbime.

b) Kostot sociale t papunsis - jan po ashtu t rndsishme sikurse kostot
ekonomike dhe paraqitn n disa forma

1 Papunsia shkakton zhvlersimin e kapitalit human. Nj papunsi e zgjatur
on deri t ulja e vlers s investimit t br n kapitalin human. Kjo
ndodh sepse njohurit e fituara me arsimim dhe aftsit pr pun nse nuk
vihen n prdorim pr nj koh t gjat e humbin vlern e tyre.

2 Rritja e papunsis mund t ndikoj n rritjen e kriminalitetit n
shkall vendi. Kjo ndodh pr arsye se nj individ nse nuk sht i punsuar
d.m.th. nse nuk e ka nj pun t ligjshme, ai mund t jet i prirur n rrug
t paligjshme, pra rrugve t krimit.

3 Kostot sociale t papunsis marrin edhe formn e uljes s dinjitetit
personal dhe t keqsimit t shndetit t t papunve. Papunsia i bn
njerzit t ndiejn vetn si t mnjanuar dhe t larguar nga pjesmarrja
Makroekonomia
52
aktive n jetn shoqrore. Papunsia i bn njerzit po ashtu t gjinden n
situata depresioni pastaj u shkakton atyre smundje nervore, t zemrs, etj.

Matja e papunsis

Nj individ n nj koh t dhn mund t jet i zn me pun, i papun dhe jasht
forcs puntore.

I zn me pun - konsiderohet ai person q kryen nj pun t pagueshme, qoft edhe
kur mungon prkohsisht n pun pr shkak se sht i smur, n pushim ose n
grev.

T papun - jan ata persona q nuk jan n pun por q krkojn pun n mnyr
aktive ose presin t rikthehen n pun. Personat q nuk jan t zn me pun mund ti
quajm me nj emr t prbashkt, si Bashksia e t papunve

Bashksia e t papunve prfshin t gjith ata persona q jan ne mosh pune dhe
nuk jan t zne me pun.

Nj person mund t hyj ne bashksin e t papunve pr nj nga katr arsyet e me
poshtme:
1) Ai ose ajo do t jen hyrs t rinj n forcn e puns, pra dikush krkon pun
pr her t par e dikush rikthehet n forcn puntore, si i pa pun pasi q
nuk kishte krkuar pun pr katr jav radhazi
2) Nj i punsuar mund t ler nj pun me qllim t krkoj nje pun tjetr dhe
prgjat ksaj kohe ai regjistrohet si i papun
3) Personi mund t jet pushuar nga puna
4) Nj person mund t humbas nj pun ose duke u pushuar nga puna ose sepse
firma pushon veprimtarin

N ann tjetr rrugt pr t dalur nga bashksia e t papunve jan:
1) Nj person mund t jet pajtuar ne ndonj pun t re
2) Personi i larguar nga puna mund t rikthehet nga pundhnsi i tij
3) Personi i cili pushon s krkuari pun, len forcn puntore
T papunt dhe t punsuarit prbjn forcn puntore. T gjith t tjert q jan n
mosh pune dhe nuk punojn, jan jasht forcs puntore (pensionistt, studentt,
nxnsit, etj).

Norma e papunsis gjendet kur dihet numri i t papunve dhe numri i forcs
puntore, dhe shprehet prmes ksaj formule

100
punt ore Forca
papun T
(%) papunsis e Norma x


T papunt e dshpruar jan t papun q kan humbur shpresn pr t gjetur
pun dhe si t till duhet t largohen nga forca puntore.
Makroekonomia
53

N kohen kur ekonomia sht n periudhn e recesionit, rritt numri i t punsuarve
me koh t pjesshme t cilt shpesh nuk prfshihen n statistikat e papunsis. Gjat
kalkulimit t papunsis sht vshtir t dallosh ata q jan t pa pun dhe ata q
jan jasht forcs puntore, kjo mund t bhet me anketimin prmes prgjigjes s
njerzve se, a jan duke krkuar pun apo jo gjat nj kohe t caktuar.

Lidhja dinamike n mes treguesve t tregut t puns mund t paraqitt n mnyr
skematike:
Skema 7.1 Dinamika e treguesve t tregut t puns



Diferenca n mes punve t lna dhe t gjetura, jep ndryshimin n punznie.

Numri 1. tregon ndryshim t vendit t puns, por duke qndruar n kategorin e t znve
m pun
Numri 2, tregon humbje t vendit t puns duke u shndrruar n t papun.
Numri 3, gjetja e nj pun nga radht e t papunve.
Numri 4, nj lvizje nga i papun, jasht forcs puntore, si i papun i dshpruar.
Numri 5, hyrje ose rifutje n forcn puntore, por fillimisht si i papun.
Numri 6, hyrje ose rifutje n forcn puntore, por tashm si i zn me pun.
Numri 7, humbje e puns dhe dalje jasht forcs puntore (pr shembull pensionistt,
personat q rikthehen n shkoll, grat q rrisin fmijt, etj.


II. Llojet e papunsis

Papunsia e frkimit - sht papunsi e cila sht rezultat i lvizjes s
prhershme t njerzve n mes vendeve t ndryshme t puns dhe t rajoneve.
Papunsia friksionale do t jet e pranishme edhe n kushtet e punzenies s plot
sepse do here kemi lvizjen e njerzve q krkojn pun kur diplomojn ose q
lvizin n mes rajoneve apo qyteteve t ndryshme etj. T papunt friksional
konsiderohen si t papun vullnetar. Kjo lloj papunsie sht e pa shmangshme dhe
ekonomikisht e justifikueshme, pasi q on n shprndarjen dhe rishprndarjen efektive
t burimeve t puns.

T papun T punsuar
Jasht forces
puntore
2
3
7
1
6 5 4
Makroekonomia
54
Papunsia strukturore - sht rezultat i mosprputhjes strukturore afatgjat n mes
oferts dhe krkess pr pun. Kjo mosprputhje mund t ndodh sepse krkesa pr nj
lloj pune rritt ndrsa, krkesa pr nj lloj tjetr pune bie dhe oferta nuk i prshtatt
shpejt ktij ndryshimi, ktu kemi t bjm me vjetrsimin e profesioneve, ktu po ashtu
kemi t bjm me:
1 I mobilittin profesional q do t thot mungesa e gatishmris dhe
vshtirsit pr t braktisur profesionin e vjetr dhe prvetsimin e
profesioneve t reja.
2 I mobilieti gjeografik q do t thot mungesa e gatishmris apo vshtirsit
pr largim nga vendet depresive pr arsye sociale ekonomike etj, q
kontribuojn n ruajtjen e nivelit t lart t papunsis n rajonet depresive pr
nj koh t gjat.

Pra papunsia strukturore sht rezultat i ndryshimeve strukturore n degt e
ekonomis q mund t ndodhin pr shkak t zhvillimit dhe aplikimit t teknologjive
t reja dhe ndryshmet afatgjat n preferencat e konsumatorve etj.

Papunsia ciklike sht papunsi q shfaqet si rezultat i rnies ciklike t
prodhimit. Nse bien krkesa pr nj produkt ulet edhe prodhimi i atij produkti
dhe kjo on n largimin e puntorve q merren me prodhimin e ktij produkti.

Papunsia sezonale - sht papunsi q lidhet me karakterin stinor t prodhimit. Kjo
form e papunsis shfaqet n degt e industris s ndrtimit, bujqsis n shrbime
turizm etj.

SHKAQET E PAPUNSIS

Ktu kemi t bjm me njrn ndr shtjet pr t ciln m s shumti konfrontohen
ekonomistt.

N sjelljen e faktorit pun nj rol prcaktues luajn pagat, ktu edhe sht dallimi n
mes t ekonomistve lidhur me shpjegimin e papunsis dhe natyrn e saj.

1 Sipas njrs pikpamje, shkaku i papunsis duhet krkuar n ngurtsin e
pagave. Pagat fikse i japin papunsis karakter t detyruar.
2 Sipas pikpamjes tjetr pagat jan fleksibile dhe n kto kushte papunsia
nuk sht e detyrueshme por vullnetare.

Tani bjm nj shpjegim m t detajuar t papunsis s vullnetshme dhe
papunsis s detyrueshme.
Papunsia e vullnetshme - shfaqet kur puntoret (njerzit) nuk dshirojn t punojn
me pagn ekzistuese. Ata do t pranonin t punonin, por me nj pag m t lart se paga
ekzistuese. Arsyeja e mungess s dshirs pr t punuar n nj nivel t dhn page
mund t jen t ndryshme. Dikush preferon m shum kohn e lir pr t ndjekur
shkollimin, pr t rritur fmijt etj, pasi q paga sht jo e dshirueshme
(favorshme). Papunsin vullnetare mund ta shohim prmes skems n vijim


Makroekonomia
55
Skema 7.2. Papunsia e vullnetshme


Ku: D dhe S jan krkesa dhe oferta pr pun kurse W paraqet pagn orare.
Numri i t punsuarve paraqitet n segmentin AE. Ndrsa segmenti EF paraqet pjesn
tjetr t puntorve, t cilt bjn pjes n forcn puntore L por jan t pa zn me pun.
Ata do t pranonin t punonin por me nj pag me t lart sesa paga W
Papunsia e vullnetshme sht ekonomikisht efiiente. Pra ekonomia mund t
punoj me efiienc t lart pavarsisht nga fakti q ajo gjeneron numr t caktuar
puntorsh t papun.

Papunsia e detyruar - ktu prkundr papunsis vullnetare ku njerzit nuk
dshirojn t punojn me pagn ekzistuese, te papunsia e detyruar njerzit jan t
interesuar t punojn me pagn ekzistuese q mbizotron n tregun e puns.
Papunsia e detyrueshme sht mjaft e theksuar n tregun Kosovar t puns. Kt
mund ta ilustrojm me nj shembull shum t thjesht: n nj konkurs i cili ofron
mundsi punsimi pr nj ose dy persona, aplikojn pr tu punsuar 100 persona. N
kt rast t gjith ata persona q nuk kan mundsi t pranohen jan t papun t
detyrueshm, pasi q secili prej tyre me dshir do t punonte me pagn ekzistuese e
sidomos n kushtet e nj papunsie mjaft t lart.
Papunsia e detyruar mund t shihet prmes skems n vijim:

Skema 3. Papunsia e detyrueshme

Nga figura shohim se tani paga orare (W`), sht m e lart se sa paga W. N kt
pag m t lart t tregut (W`) ka m shum puntor t kualifikuar q dshirojn t
punojn sesa jan vendet e puns q krkohen nga puntort.
Papunsia
evullnetshme
S
D
T
punsuar
Paga
orare
E
Puna
W
A F
L
Papunsia
edetyrueshme
H
D
T
punsuar
Paga
orare
E
D
S
G
S
W`
W
L
Puna
Makroekonomia
56
Segmenti W`H tregon numrin e puntorve t zn me pun ndrsa segmenti HG tregon
numrin e t papunve. Mirpo pr dallim nga rasti i par kta t papun jan t papun t
detyruar sepse secili prej tyre do t dshironte t punonte me pagn ekzistues, por n
kt nivel page nuk ka krkes nga ana e firmave pr puntor.
Papunsia e detyrueshme paraqitt kur pagat jan jofleksibile, kur ka m shum
puntor t kualifikuar sesa jan vendet e puns q krkohen nga puntoret.
Pagat jan jofleksibile kur prshtatn ngadal gjat kohs n vend q t
jen menjher dhe plotsisht fleksibile q t garantojn punsim t plot n
do moment kohe.
Si sht cekur m lart papunsia e detyrueshme sht si rezultat i
mosfleksibilittit t pagave, e kjo ndodh sepse firmat vendosin paga t fiksuara pr
nj periudh t caktuar. Pra, arsyeja kryesore pr papunsin e detyruar sht
natyra administrative e prcaktimit t pagave. Poq se tregjet do t funksiononin si
tregje ankandi (kuptohet tregjet e puns) ather tregu i puns shkon n ekuilibr
dhe papunsia nuk do t jet e detyrueshme.

NORMA NATYRORE E PAPUNSIS (NNP)

NNP sht ajo norm e papunsis n t ciln tregjet e puns dhe t t
mirave jan n ekuilibr. Dy momente t rndsishme duhet t vihen n dukje n
lidhje me NNP.
1 S pari - NNP nuk sht kurr zero. Kjo don t thot q edhe n kushtet kur
ekonomia punon n nivele punznie t lart nj numr i caktuar individsh
n mosh pune do t jen t papun, n formn e papunsis s frkimit ose
strukturore.
2 S dyti - NNP sht e lidhur ngusht me inflacionin, NNP prfaqson nivelin
m t ult t papunsis q mund t arrihet pa rrezikun e prshpejtimit t
inflacionit t pritshm.

Faktort q kan ndikuar n rritjen e NNP kohve t fundit jan:

1 Ndryshimet e strukturs demografike t forcs puntore. Kjo ndodh pr shkak t
rritjes s moshave t reja, t emigrantve etj., grupe sociale kto q
karakterizohen nga nj nivel i lart papunsie.
2 Politikat humanitare t qeveris, pr shembull dhnia e sigurimeve pr
papunsin, programet qeveritare t transfertave, prcaktimi i nivelit t pags
minimum, etj., kan quar n rritjen e NNP.
3 sht rritur papunsia strukturore, e cila sht pjes e papunsis natyrore

Duhet t theksojm se NNP nuk sht norm optimale e papunsis. Nj norm
optimale papunsie do t krkonte q mirqenia ekonomike t maksimizohej. Jan dy
arsye pr t theksuar se NNP sht m e lart se norma optimale e papunsis.

S pari nse prodhimi maksimalizohet n nivelin e NNP, ather ligji i
Okunit nuk do t vepronte pr norma m t ulta papunsie. Por n
realitet e dim se prodhimi vazhdon t rritt n qoft se papunsia ulet
posht nivelit t NNP.
Makroekonomia
57
S dyti papunsia krahas kostos ekonomike ka edhe kostot sociale. Pra n
rast se nj person nxjerrt nga puna bhet rast social duke u br kshtu
barr pr qeverin dhe smundje pr ekonomin.

Masat t cilat ndrmerren pr ta reduktuar papunsin n normn natyrore (NNP-
in)?

1. Prmirsimi i shrbimit t tregut t puns n veanti t informacionit
2. Krijimi i vendeve t reja t puns nprmjet rritjes s shpenzimeve Qeveritare
3. Programet e ndryshme Qeveritare si jan sigurimet e papunsis, caktimi i pags
minimum, etj. t hartohen n at mnyr q puntoret t nxitn pr t gjetur
pun, etj.




































Makroekonomia
58
RAPORTI PAPUNSI - INFLACION

Punznia e plot dhe stabiliteti i mimeve jan dy nga objektivat qendrore
makroekonomike t do qeverie. Ne kt kuptim lufta duhet t zhvillohet n t dy kraht
si kundr papunsis ashtu edhe kundr inflacionit. Pr t arritur sukses n kt luftim
sht e rndsishme q hartuesit e politikave ekonomike t njohin raportin q ekziston
midis papunsis dhe inflacionit.

I. Burimet e inflacionit

N funksion t analizs s burimeve t inflacionit duhet t dallojm inflacionin
inercial, inflacionin nga krkesa dhe inflacionin nga oferta. Le t shohim se cila sht
prmbajtja e tyre.
Inflacioni inercial- quhet ndryshe inflacion i parashikueshm ose i pritshm
prderisa norma e inflacionit sht e qndrueshme ose inerciale, pr sa koh q nuk
ndodhin ndryshime n ann e oferts ose krkess agregate. Natyra inerciale e inflacionit
shpjegohet me natyrn inerciale t pritjeve t agjentve ekonomik, t prshtatura kto
ndaj inflacionit aktual ose prezent. Pra, ktu kemi t bjm me prshtatjen e agjentve
ekonomik ndaj inflacionit. Mirpo edhe pse do shtet tenton q t mbaj nj inflacion sa
m t ult, prap se prap ekonomia here pas here pson goditje. N varsi nga fakti nse
goditjet lidhen me krkesn apo m ofertn agregate, inflacioni rezultues mund t quhet
prkatsisht inflacion nga krkesa dhe inflacion nga oferta
Inflacioni nga krkesa sht inflacion q rezulton nga nj rritje n krkesn
agregate, n kushtet kur oferta agregate nuk ka ndryshuar. Si e dim, ka shum faktor
q ndikojn n krkesn agregate, por m t rndsishmit prej tyre jan rritja n ofertn e
paras dhe rritja e shpenzimeve qeveritare (G). Kur krkesa agregate rritet, kurba e
krkess agregate zhvendoset djathtas-lart duke na dhn nj ekuilibr t ri t nivelit t
prgjithshm t mimeve dhe t GDP-real.

Figura 8.1: Inflacioni nga krkesa

N kt mnyr, nj krkes agregate e rritur kundrejt nj oferte t kufizuar, on shum
shpejt n rritjen e nivelit t prgjithshm t mimeve, pra n inflacionin nga krkesa.
Ngritja e nivelit t mimeve do t shoqrohet me ngritjen e nivelit t pagave dhe
ngritja e pagave do t`i jap nj impuls t ri rritjes s nivelit t prgjithshm t mimeve
GDP real


P*

E
AD
0

SAS
0

LAS
E
AD
1
P
1


Niveli i
mimeve
Makroekonomia
59
pra, inflacionit. Kjo dukuri njihet n teorin ekonomike me emrin spiralja mim Page
- Inflacion. Si shpjegohet nj rritje e till e shkallzuar e inflacionit?
Kur norma e papunsis sht nn nivelin natyror t saj, patjetr do t ket
munges t puns. Rrjedhimisht pagat fillojn t rriten dhe kurba e oferts agregate do t
zhvendoset majtas lart pozicionit t saj fillestar. Tani kemi nj ekuilibr t ri n pikn E`,
pikprerja e AD1 me SAS1, si paraqitet n figurn 8.2.

Figura 8.2: Rritja e shkallzuar e inflacionit


Por, n qoft se kurba e krkess agregate zhvendoset vazhdimisht djathtas-lart
pr shkak t veprimit t faktorve t ndryshm (pr shembull, pr t mbuluar deficitin
buxhetor emetohen gjithnj e m shum para) ather ekonomia do t psoj nj inflacion
t vazhdueshm nga krkesa. Mirpo nj zhvendosje e krkess agregate serish bn q
produkti t jet mbi produktin potencial dhe kjo bn q t rriten pagat. Kjo shkakton
zhvendosjen e kurbs s oferts agregate majtas. Nj situate e till mund t shihet prmes
figurs n vijim.

Figura 8.3: Inflacioni i vazhdueshm nga krkesa

Inflacioni nga kostoja- shfaqet kur rriten mimet e produkteve pr shkak t
rritjes s kostos. Grafikisht kjo do t thot se inflacioni nga kosto ndodh kur kurba e
oferts agregate zhvendoset majtas lart pozicionit t saj fillestar. N kt rast inflacioni
GDP real


P*

E`
AD
0

SAS
0

LAS
E``
AD
2
P
1


SAS
2

E
SAS
1

AD
1

GDP real


P*

E
AD
0

SAS
0

LAS
E`
AD
1
P
1


SAS
1

Niveli i
mimeve
Niveli i
mimeve

Makroekonomia
60
ndodh edhe ather kur produkti aktual sht nn produktin potencial, si mund ta
shohim edhe n figurn 8.4.
Inflacioni nga kostoja mund t ndodh si rezultat i veprimit t faktorve t m
poshtm: (a) nj rritje m e madhe n page se sa n produktivitetin e puns; (b) nj rritje
n kursin devizor (zhvlersim i paras vendore) i cili rrit koston e materialeve t
importuara; (c) nj rritje n koston e lndve t para t importuara pr shkaqe t faktorve
t jashtm si, pr shembull, rasti i rritjes s mimeve t nafts nga OPEK-u n vitet 1973
dhe 1980; (d) nj rritje n taksat indirekte. Pra, e veanta e inflacionit nga kostoja sht
rritja e mimeve n kushtet e rnjes ekonomike kur pr shkaqe t ndryshme rriten kostot
e puns, t kapitalit apo t lndve t para. Inflacionin nga kostoja mund ta shohim
prmes figurs n vijim.

Figura 8.4: Inflacioni nga kostoja

Si shihet n figur inflacioni nga kostoja ndodh kur nj rritje n kosto zhvendos
kurbn e oferts agregate AS majtas lart pozicionit t saj fillestar, n AS`. Si rezultat
ekonomia lviz n nj ekuilibr t ri nga pika E n E` t cilit i korrespondon nj rritje n
nivelin e prgjithshm t mimeve dhe nj rnie n madhsin e produktit real. Pra n
kushtet kur ekonomia sht posht kufirit t znies s plot n pun, n kushtet kur kemi
inflacion nga oferta, ndodh q t bashkveprojn inflacioni me papunsin.
Ajo gjendje ekonomike ku grshetohen inflacioni i lart me papunsin
masive n kushtet e mosprdorimit t kapaciteteve prodhuese quhet stagflacion.

II. Raporti papunsi inflacion. Kurba e Philipsit

Nj model teorik t raportit papunsi inflacion e jep kurba e Philipsit. Ajo ka marr
emrin e autorit t saj A.W. Philips, i cili me t dhnat statistikore q i prkisnin viteve
1861- 1957 u prpoq t analizonte faktort prcaktues t pags dhe t inflacionit. Nga ky
studim ai gjeti nj lidhje reciproke midis papunsis dhe ndryshimit n pag, lidhje q
mori emrin kurba e Philipsit. Lidhja rezultoj t ishte negative dhe grafikisht mund t
paraqitet si n Figurn 8.5.





GDP real


P*

E
AD
0

SAS
0

LAS
E`
AD
1
P
1


P

SAS
1

Makroekonomia
61
Figura 8.5: Kurba e Philipsit

Kurba e Philipsit i vn n dilem hartuesit e politikave ekonomike pr zgjedhjen
e normave prkatse n mes t ktyre dy smundjeve t rnda makroekonomike. Kshtu
pr shembull pika G paraqet nj norm t ult inflacioni, 2% por nj norm t lart
papunsie 6%, ndrkoh q pika H pasqyron nj situate me nj norm t ult papunsie,
2% dhe inflacion t lart 6%. Problemi shtrohet cila pik duhet t zgjedhet G apo H? Kjo
sht sfida q ofron kurba e Philipsit pr hartuesit e politikave ekonomike n periudha
afatshkurtra.
Mnyra e sjelljes s kurbs s Philipsit n periudha afatshkurtra dallon nga sjellja
e saj n periudha afatgjata.


II.1 Kurba e Philipsit (Philipsit) n periudha afatshkurtra

N kt rast kurba e Philipsit tregon lidhjen midis inflacionit dhe papunsis n
kushtet e nj norme konstante t inflacionit t pritshm dhe t norms konstante natyrore
t papunsis

Figura 8.6: Lidhja papunsi-inflacion n Kurbn e Philipsit

Supozojm se norma e inflacionit t pritshm sht 10% n vit dhe norma
natyrore e papunsis sht 6% pika a n grafik. Kurba e Philipsit n periudha
afatshkurtra kalon npr kt pik. N qoft se norma e papunsis ult nn 6% ather
Norma e papunsis


a
Norma e
inflacionit
6
.b

...
.c

...
10
Norma e papunsis


2

G
H
6

Norma e
inflacionit
2 6
Makroekonomia
62
inflacioni do t rritet mbi at t pritshm, si mund t ndodh n pikn b. N qoft se
norma e papunsis rritet mbi 6%, ather norma e inflacionit do t ult nn at t
pritshm, si mund t ndodh n pikn c n grafik. Kjo lidhje reciproke midis inflacionit
dhe papunsis mbetet e till vetm pr aq koh sa norma e inflacionit inercial (t
pritshm) mbetet e pandryshuar. Kur norma e inflacionit inercial ndryshon, ather kurba
e Philipsit (Philips) do t zhvendoset majtas ose djathtas pozicionit t saj fillestar.
Kur inflacioni rritet mbi at t pritshm, ose mbi at inercial, njerzit fillojn t
prshtaten me nivelin e ri t inflacionit dhe t presin nj inflacion m t lart. N kto
kushte kurba e Philipsit do t zhvendoset djathtas.

II.2 Kurba e Philipsit n periudha afatgjata

Kurba e Philipsit n periudha afatgjata tregon lidhjen midis inflacionit dhe
papunsis kur norma e inflacionit aktual sht e barabart me normn e pritshme t
inflacionit.
Kurbn e Philipsit n periudha afatgjata e paraqesim prmes figurs 8.7. Analiza
kalon n katr periudha.
Periudha e par. Ekonomia ndodhet n pikn A, papunsia sht n normn
natyrore dhe nuk kemi shok goditje n krkes apo n ofert. Pika A ndodhet mbi kurbn
e Philipsit n periudha afatshkurtra, periudha 1.
Periudha e dyt. Gjat periudhs s ekspansionit ekonomik ndodh nj rritje e
shpejt e produktit dhe norma e papunsis ulet, sepse firmat tentojn t marrin n pun
m shum puntor. Pagat dhe mimet fillojn t rriten. N kto kushte ekonomia lviz
drejt piks B t kurbs s Philipsit. Inflacioni i pritshm nuk ndryshon, por norma e ult
e papunsis e rrit inflacionin gjat ksaj periudhe.
Periudha e tret. N kushtet e nj norm inflacioni t lart, firmat dhe puntoret
fillojn t parashikojn inflacion t lart. Norma e lart e pritshme e inflacionit mbahet
parasysh n marrveshjet q hartohen lidhur me pagat dhe mimet e mallrave dhe t
shrbimeve. N kt mnyr pasi q agjentet ekonomik presin q n t ardhmen mimet
do t rriten ather kurba e Philipsit do t zhvendoset lart n masn e ndryshimit t
inflacionit t pritshm n pozicionin 2, duke na treguar se pr do nivel t papunsis,
niveli i inflacionit sht m i lart. Pr shembull norma e papunsis n pikn C, n
kurbn 2, sht e njjt me normn e papunsis n pikn B kurse, norma e inflacionit n
pikn C sht m e lart se n pikn B.
Figura 8.7: Kurba e Philipsit n periudha afatgjata



P*

D
B
P
1


.
.
C
A
Norma e
inflacionit

Kurba e Philipsit n
periudha afatshkurtra
(periudha 1dhe 2)
Kurba e Philipsit n
periudha afatshkurtra
(periudha 3 dhe 4)
Kurba e Philipsit n
periudha afatgjata
U* (norma natyrore e papunsis)

Norma e papunsis

Makroekonomia
63
Periudha e katrt. N kt periudh norma e papunsis rikthehet n nivelin e vet
natyror. Kjo ndodh sepse ekonomia i ngadalson ritmet e rritjes, pr shembull., pr
shkak se qeveria ndjek politika kontraktuese makroekonomike. Nga figura 8.7 shohim se
ekonomia do t ket t njjtin GDP real dhe nivel punznie si edhe n periudhn 1,
megjithse GDP nominal sht rritur pr shkak t rritjes s inflacionit.
Hipoteza mbi lidhjen reciproke midis papunsis dhe inflacionit, q thekson se
mimet dhe pagat tentojn t akselerohen (prshpejtohen) kur papunsia sht nn
normn natyrore, njihet si hipoteza e norms natyrore t papunsis. Sipas teoris s
norms natyrore inflacioni nuk do t ndaloj kurr derisa papunsia do t lviz nn
normn natyrore t saj. Pra, pr aq koh sa papunsia sht nn normn natyrore
inflacioni do t tentoj t rritet. E kundrta do t ndodh n qoft se do t kemi papunsi
t lart. N kt rast inflacioni do t tentoj t ult pr sa koh q papunsia sht mbi
normn natyrore.
Vetm kur papunsia t jet n normn natyrore, vetm ather inflacioni do t
stabilizohet.
Dy prfundime t rndsishme rrjedhin nga teoria e norms natyrore.
S pari, sipas ksaj teorie, qeveria me politikat e saj aktive dhe pasive n tregun e
puns nuk mund ta qoj papunsin posht norms natyrore t saj pr nj koh t gjat pa
shkaktuar nj spiral ngjits t pags dhe mimeve, pra t inflacionit.
S dyti, kurba e Philipsit i ofron nj meny qeveris. Ajo mund t zgjedh nj
papunsi t ult me koston e nj inflacioni t lart e n rritje, ose nj inflacion t ult me
koston e nj papunsie t lart. Por, ajo gjithashtu, mund t prpiqet ta mbaj papunsin
n nivelin e saj natyror, duke siguruar edhe nj inflacion t qndrueshm.





















Makroekonomia
64

PARAJA DHE SISTEMI BANKAR

I. Paraja dhe funksionet e saj

Me para kuptojm do objekt standard prgjithsisht t pranuar, q shrben si
mjet kmbimi ose pagese.

Zhvillimi historik i paras

Ndarja shoqrore e puns bri t domosdoshm kmbimin e produkteve t prodhuesve t
ndryshm. Fillimisht kmbimi bhej n formn mall mall. Thellimi i ndarjes shoqrore
t puns vshtirsoi realizimin e kmbimit mall me mall, sepse krkohej t realizohej ajo
q quhej koinidenc e dyfisht e nevojave. Koinidenca e dyfisht e nevojave shpreh
prputhjen e plot pr llojin dhe sasin e mallrave q duan t kmbejn dy
prodhues. Mirpo sa m t specializuar t jen prodhuesit aq m vshtir sht q t
arrihet plotsimi i ktij kushti. Zgjidhja e ktij problemi sht br duke kaluar nga
kmbimi mall me mall n kmbimin nprmjet nj malli ndrmjets q quhet para.
Fillimisht rolin e parave e kan luajtur mallra t ndryshme si kafsht e ndryshme, guacat,
hekuri, bakri, etj., deri te ari dhe argjendi. Q nj mall i caktuar t prdoret si para ai
duhet t gzoj disa veti: ai duhet t jet i transportueshm me lehtsi, t jet i ruajtshm
n mnyr t sigurt, lehtsisht i ndashm n pjes m t vogla dhe sa m i sigurt nga
mundsia e falsifikimit. sht kjo arsyeja q rolin e paras e morn prgjithsisht metalet
dhe veanrisht ari dhe argjendi. Me kalimin e kohs kemi kalimin n nj form tjetr t
paras dhe kjo sht paraja letr ose kartmonedha e cila ishte zvendsues e paras
mall, pra e arit, n procesin e qarkullimit pr t mbrojtur at nga konsumi n procesin e
kmbimit dhe pr t lehtsuar transportin e paras. Te kjo form e paras do
kartmonedh e cila lshohej n qarkullim sht dashur q t ket mbules n ari
monetar. Ndrprerja e kmbimit t kartmonedhave me ar shnon kalimin n nj form t
re t paras dhe kjo sht paraja letr pa alternativ tjetr prdorimi e cila u b mjet
ligjor pagese dhe e pranueshme nga t gjith. Q ajo t bhet e pranueshme nga
mijra dhe miliona njerz sht dashur q t ndrhyj nj autoritet q sht mbi t gjith
kta njerz, dhe ky autoritet sht shteti. Pr kt arsye shpesh paraja letr quhet edhe si
para e dekretuar. M von me kalimin e kohs na lind edhe nj form tjetr e parave,
paraja bankare ose eqet bankare t cilat lehtsojn transportin e parave dhe
pamundsojn falsifikimin e tyre.

I.1 Funksionet e paras

Funksioni si mjet kmbimi. Secili mall mund t kmbehet me mallin tjetr
me ndrmjetsimin e paras. Pr shembull prodhuesi i mallit x mund t
kmbej kt mall me prodhuesin e mallit y ashtu q fillimisht mallin e tij e
shndrron n para dhe me parat e fituara mund t blej mallin y.
Funksioni si mjet llogarie (matse e vlers) Kt funksion paraja mund ta
kryej edhe pa prezencn e saj, duke i caktuar secilit prej mallrave vlern e tij.
Duke u nisur nga fakti se mimi paraqet vlern e mallit t shprehur n para,
ather secili prej mallrave e shpreh vlern e tij n para prmes mimit.

Makroekonomia
65

Funksioni si mjet kursimi (ruajtse e vlers). Duke shrbyer si mjet
kmbimi, paraja mund t kryej edhe nj funksion tjetr, at t ruajtjes s
vlers ose t mjetit t kursimit. Kt funksion e kryejn edhe forma t tjera t
pasuris por paraja ka nj avantazh n krahasim me aktivet e tjera, sepse
paraja paraqet nj aktiv me rrezik m t vogl se aktivet tjera. Ndodh kshtu
sepse mimi i aktiveve t tjera mund t ndryshoj, pr shembull mund t ulet,
duke ulur edhe sasin e vlers s ruajtur.

I. Komponentt e oferts monetare dhe krkesa pr para
Oferta monetare llogaritet si shum e instrumenteve t ndryshme q, n nj shkall t
caktuar, shrbejn si para dhe mund t shprehet nprmjet disa komponentve, q
quhen agregat monetar. Agregatet monetar jan klasifikuar n baz t kriterit t
likuiditetit (aftsis dhe shpejtsis s shndrrimit n para). Oferta monetare mund t
matet nprmjet ktyre agregateve monetar.
1. M
1
, prfshin vetm paran e transaksioneve, pra ato instrumente financiare q
realizojn kmbimin e mallrave n do koh pa kurrfar kushti dhe kufizimi. Ktu
prfshihen monedhat dhe kartmonedhat si dhe llogarit e ekueshme dhe eqet e
udhtarve.
2. M
2
, quhet ndryshe edhe paraja e gjer. Prfshin M
1
dhe forma t tjera aktivesh q
nuk jan para transaksionesh por q mund t kthehen me shpejtsi n para (pra
jan afrsisht para) si pr shembull depozitat afatshkurtra etj. Pra, kto aktive nuk
jan plotsisht likuide por kan likuiditet t lart dhe kthehen me nj kosto t ult
n para transaksionesh. Me likuiditet kuptojm lehtsin dhe shpejtsin e
kthimit t nj aktivi n para transaksionesh.
3. M
3
, prfshin M
2
dhe aktivet q jan likuide por me pak se ato q futen te M
2
si
depozitat e kursimit afatgjate etj.
4. L sht nj agregat tjetr monetar ku futen M
3
dhe aktivet tjera qe kan nj
likuiditet shum t ulet ose nuk jan fare likuide t tilla mund t jen bonat e
thesarit etj.

Krkesa pr para
Ktu do te ndalemi ne shkaqet dhe motivet e krkess pr para
Njerzit e mbajn paran, pr t realizuar transaksionet q dshirojn ose pr t ruajtur
kursimet e tyre. Mirpo mbajtja e paras shoqrohet me koston e saj. Si do kosto tjetr
edhe kosto e zotrimit t paras sht prfitimi i alternativs m t mir, nga e cila hiqet
dor. Duke u nisur nga funksionet e paras, dy jan motivet e mbajtjes s paras:
S pari, motivi kryesor i mbajtjes s paras sht nevoja pr t bler mallra dhe
shrbime. Krkesa pr para q rrjedh nga ky motiv quhet krkes transaksionesh.
Krkesa e transaksioneve varet nga kta faktor kryesor: a) nga niveli i GNP
real; b) niveli i mimeve; c) nga niveli i norms s interesit. Rritja e GNP real dhe
nivelit t mimeve jan n proporcion t drejt me rritjen e krkess pr para. Shembull
nse rritet GNP real i nj vendi ather duhet q t lshohen m shum para pr tu
kmbyer kto mallra dhe shrbime shtes. Mirpo nse rritet niveli i mimeve tani duhen
m shum para pr kmbimin e mallrave dhe shrbimeve ekzistuese.
Ndrsa me nivelin e norms s interesit krkesa pr para transaksionesh sht n
prpjestim t zhdrejt. Shembull nse rriten normat e interesit njerzit orientohen n
Makroekonomia
66
blerjen e aktiveve t ndryshme q sjellin interes, duke ulur mbajtjen e parave pr
transaksione.
S dyti, motivi tjetr buron nga funksioni i paras si ruajtse e vlers. Njerzit nj
pjes t pasuris s tyre e ruajn n formn e paras, sepse paraja shrben si mjet kursimi.
Lind pyetja pse duhet q njerzit t mbajn nj pjes t pasuris s tyre n para kur mund
ta mbajn n forma t tjera q sjellin interes, ndrkoh q paraja nuk sjell interes?
Prgjigje ksaj pyetje i jep teoria e portofolit. Sipas ksaj teorie, njerzit nga njra an
dshirojn q pasurin e tyre ta ruajn n formn q u sjell t ardhura sa m t mdha
por, nga ana tjetr ata nuk dshirojn t bjn investime me shkall t lart rreziku. Sipas
ksaj teorie, pr t minimizuar rrezikun pasuria duhet t mbahet n forma t ndryshme
aktivesh dhe kshtu bhet kompensimi i humbjeve q vijn nga ndonj aktive, me fitimet
e mdha q mund t vijn nga ndonj aktiv tjetr. Nj nga aktivet m t sigurta, pr
shkak t rrezikut t vogl, sht paraja.

II. Bankat, llojet e tyre dhe procesi i krijimit t paras

Bankat jan institucione financiare puna kryesore e t cilave sht marrja dhe
dhnia e kredive si dhe ndrmjetsimi n qarkullimin e pagesave t komitentve. Pra
banka sht nj firm financiare, q kryen shrbime t caktuara, q kan t bjn me
kalimin e mjeteve t lira financiare nga ata q i kursejn ato tek ata q kan nevoj pr
to. Kemi thn se investimet jan t lidhura ngusht me kursimet. Por n praktik ndodh
nj kontradikt midis atyre q kursejn dhe nuk i prdorin kursimet e tyre pr investime,
dhe atyre q dshirojn dhe kan aftsi t investojn, por nuk kan para. Kjo kontradikt
zgjidhet nprmjet huas, pra ata q kursejn, u japin hua parat atyre q investojn. Kt
ndrlidhje n mes huadhnsve dhe huamarrsve e bjn t mundur institucionet
ndrmjetsuese ku peshn m t madhe e zn bankat, t cilat shfaqen n disa forma.
Disa prej tyre jan: bankat komerciale, afariste, investive, hipotekare, etj. Mirpo kohve
t fundit sht duke u shkuar drejt universalizimit t bankave, pra thyerjes s kufirit n
mes tyre.
Aktiviteti bankar prfshin n radh t par, pranimin e depozitave t individve,
firmave etj. Depozitat jan t shumllojshme por ne do t veojm dy llojet kryesore:
depozitat n t par dhe depozita me afat.
Depozitat n t par, jan ato depozita q mund t prdoren n do koh nga ana
e zotruesve t tyre pa kurrfar kushtoi dhe kufizimi.
Depozitat me afat, jan depozita q zotruesit e tyre nuk mund ti trheqin para
afatit t caktuar.
S dyti, aktiviteti bankar prfshin dhnien e huave firmave dhe individve q
kan nevoj. Pr kt shrbim banka merr interes, i cili sht m i lart se interesi q ajo
jep pr depozita. Kto interesa q merr banka nga huat q jep, prfaqsojn t ardhurat e
banks, kurse interesat q paguan pr depozitat prfaqsojn nj pjes t shpenzimeve ku
futen edhe pagat e punonjsve t banks, shpenzimet pr energjin elektrike, pajisjet,
qirat etj. Diferenca midis t ardhurave dhe shpenzimeve prbn fitimin e banks.
Bankat po ashtu kan nj kufizim sa i prket fitimeve t tyre sepse nj pjes t
depozitave t saj sht e obligueshme ti ndaj n form t rezervave t detyrueshme te
Banka Qendrore, po ashtu banka pr t ruajtur likuiditetin e saj ndan edhe rezervat e
likuiditetit.
Bankat jan shum t kujdesshme gjat dhnies s kredive pr shkak se ekziston
rreziku i moskthimit t tyre, dhe varsisht nga shkalla e rrezikut caktohet edhe norma e
Makroekonomia
67
kamats. Sa m e lart t jet shkalla e rrezikut aq m e lart do t jet norma e kamats
n banka
N mnyr sintetike aktiviteti i banks jepet n bilancin e banks (Tabela 9.1) q
prbhet nga dy pjes: aktivet dhe pasivet.

Tabela 9.1. Bilanci i thjeshtuar i banks A
Aktive Pasive
Rezervat 100 Depozita te ekueshme 1000
Huat 4000 Dep. te kursimit dhe me afat 2800
Letrat me vler 1800 Pasive t tjera 2100
Totali 5900 Totali 5900

Nga bilanci i banks shihet se nj nga zrat e bilancit t banks jan edhe rezervat
q banka duhet ti ndaj me qllim q ti prballoj trheqjet e klientve. Mundsia q ka
banka pr t dhn hua prbn bazn e shumfishimit t paras. N funksion t
analizs le t marrim nj bilanc t t ardhurave dhe shpenzimeve t banks n form t
thjeshtuar me nj shtes t depozitave prej 2000 , t cilat supozojm se kan ardhur si
rezultat i kreditimit t banks nga Banka Qendrore (Tabela 9.2).

Tabela 9.2. Banka A, Bilanci fillestar
Aktive Pasive
Rezerva 2000 Depozita 2000
Totali 2000 Totali 2000

Nga tabela shihet se kemi nj rritje t depozitave me 2000 . Mirpo dihet se
qllimi kryesor i banks sht fitimit dhe kt banka e arrin prmes plasimit t kredive
dhe punve t tjera t saj. Nga kjo del se qllimi i banks tani sht q kto mjete prej
2000 ti plasoj n form t kredive. Mirpo banka t gjitha mjetet prej 2000 nuk mund ti
plasoj n form t kredis, sepse paraprakisht duhet q t ndaj rezervn e detyrueshme t
ciln e cakton Banka Qendrore. N qoft se supozojm se norma e rezervs s
detyrueshme sht 10%, ather, n rastin, ton banka mund t jap nj hua prej 1800
(=2000 -10/100 * 2000) bilanci i banks pas ktij hapi merr kt form.

Tabela 9.3. Banka A, Bilanci prfundimtar
Aktive Pasive
Rezervat 200 Depozita 2000
Huat 1800
Totali 2000 Totali 2000

Me kt veprim banka ka filluar tashm procesin e krijimit t paras, sepse 1800
t dhna hua prfaqsojn nj sasi parash shtes n duart e huamarrsit, i cili mund t`i
prdor ato sipas dshirs. Mirpo supozojm se kto para nga huamarrsi serish
deponohen n nj bank tjetr shembull n bankn B, ather do t rriten edhe depozitat e
banks B n vlern prej 1800 si shihet n tabel n vijim.




Makroekonomia
68
Tabela 9.4. Banka B, Bilanci fillestar
Aktive Pasive
Rezerva 1800 Depozita 1800
Totali 1800 Totali 1800

Nga ana e saj banka B me rezervn e detyrueshme prej 10%, mund t jap hua
shumn 1620 . Bilanci i banks B merr kt form:

Tabela 9.5. Banka B, Bilanci prfundimtar
Aktive Pasive
Rezervat 180 Depozita 1800
Huat 1620
Totali 1800 Totali 1800

Ky proces mund t vazhdoj deri sa rezerva q mban do bank nga shtesa
fillestare prej 2000 , si shihet, vjen duke u zvogluar, t shkoj n zero, pra deri ather
kur kjo shtes paras n sistemin bankar t jet shprndar n banka t ndryshme si
rezerv. T gjith kt proces mund ta japim n mnyr t prmbledhur si m posht:

Tabela 9.6. Procesi i shumfishimit t paras
Bankat Depozitat Huat Rezervat
Banka A 2000 1800 200
Banka B 1800 1620 180
Banka C 1620 1458 162
Banka D 1458 1312,2 145.8
................... ........... .......... ........
Totali pr sistemin bankar
n trsi

20000

18000

2000

Nga tabela vrehet se, sasia q mund t jap hua do bank vjen duke u zvogluar
dhe shkon drejt zeros, sepse n do hallk shtes t zinxhirit mbahet nj pjes e depozits
si rezerv, n masn 10%.
Rezultatin e fituar mund ta nxjerrim edhe me an t formuls
D x r = R

R x
r
D ose
r
R
D

1


20000 2000
1 . 0
1
x D
Disa prej faktorve kufizues t multiplikatorit jan:
Mbajtja e parave n dor dhe mosdepozitimi i tyre n bank nga ana e klientve
shkurton procesin e multiplikacionit (shumfishimit t parave).
Mbajtja e rezervave t teprta nga ana e bankave mbi rezervn e detyrueshme po
ashtu shkurton procesin e shumfishimit t parave. Kto rezerva i ndan banka pr
t ruajtur likuiditetin e saj, dhe sa m t mdha t jen kto rezerva aq m i vogl
sht multiplikatori.