Professional Documents
Culture Documents
P1
Pb
qx
q1 qy sasia
Eshte supozuar nje firme qe prodhon kepuce. Eshte supozuar gjithashtu qe firma perdor vetem nje makine per prodhimin e
kepuceve, pra madhesia e kapitalit eshte e fiksuar, kurse puna eshte nje faktor i ndryshueshem. Sic shihet nga tabela, kur
sasia e punes eshte 0, nuk prodhohen asnje pale kepuce, kurse me rritjen e numrit te punetoreve rritet edhe numri i paleve
te kepuceve te prodhuara.
Sasia e produktit e prodhuar nga kombinimii inputit pune L dhe inputit kapital K., quhet produkti total dhe simbolikisht
shenohet me Q ose TP.
Ne figure produkti total TP eshte paraqitur ne menyre grafike, duke ndertuar kurben TP, e cila tregon maksimumin e
produktit per cdo sasi te inputit pune te perdorur. Kurba e produktit total fizik veqon nivelet e arritshme te prodhimit nga
nivelet e paarritshme te tij. Te gjitha pikat siper kesaj kurbe tregojn nivele te paarritshme te prodhimit, (per shembull nga
pika g), kurse pikat nen kurbe tregojne nivele te arritshme, por jo efiqente te prodhimit ( per shembull pika h). Vetem pikat
ne kurbe jane nivele te arritshme dhe njekohesisht eficente te prodhimit.
Toka Kapitali (K) TP (Q) MP
1 10 10 100
2 10 20 200 100
3 10 30 300 100
4 10 40 400 100
5 10 50 500 100
MARRJA E
VENDIMIT
Zgjidhja e problemit
Kapitali (K)
1 5
2 11
3 18
4 24
Q = 25 5 28
Q = 24 6 29
7 28
Puna (L)
77. Indentifikimi i faktoreve (firmave) per te zene hapin ne Kosove?
A. Identifikimi i potencialeve ekonomike ne te gjitha fushat
B. Thjeshtesimi i procedurave per licensimin dhe regjistrimin e bizneseve
C. Favorizimi i bizneseve prodhuese dhe disa prej sherbyese
D. Organizimi i konsultave dhe seminareve per aftesimin e bizneseve
E. Ofrimi i lokaliteteve per biznese
F. Ofrimi i projekt – ideve
G. Informacionet mbi trendet e zhvillimit te bizneseve ne tregun global
78. Pershkruaj se cilat jane politikat adekuate ne Kosove?
Sa i perket formave konkurruese ne Kosove kemi te bejme:
A. Monopoli qe vepron ne Kosove eshte KEK-u
B. Duopoli te cilet veprojne jane PTK dhe IPKO
C. Konkurrenca e perkryer - cmimi i pranuar
79. Komento kurben e kerkeses se pjerret?
Lakorja e kerkeses (e cila rezulton nga grafiku), ka nje nyje ne te, duke vazhduar nga kjo, lakorja e te ardhurave margjinale
ka cdo her e me te theksuar nje diskontunitet, duke marre formen e “kembes se qenit”. Kjo rrjedh drejtperdrejt nga sjellja e
kerkeses, nese firma deshiron te shese me teper, ajo duhet te ul cmimin e tyre, si rezultat, te ardhurat shtes te fituara nga
njesia shtese e autputit te shitur, do te jet shume me e vogel apo negative.
80. Stabiliteti i çmimeve dhe modeli i lakores se pjerrët?
Ky është një model i thjeshte i firmës individuale ne oligopol
Pikënisje është supozimi se firmat ne industri kane gjetur mënyrën për formimin e çmimeve dhe secila firme e din
nivelin e outputeve te cilin mund ta shesë
Modeli i lakores se pjerrët nuk siguron parashikim mbi nivelin e çmimit
Kur çmimi caktohet njëherë ai është i qëndrueshëm
81. Teoria e lojerave?
Teoria e Lojerave eshte teknik me elemente matematikore, fillimisht e paraqitur gjate Luftes se Dyte Boterore per tu
ndihmuar strategeve ushtarake. Kjo teknikë mund të përdoret në oligopol, ngase ajo ka të bëjë me sjelljet e rivalëve të
ndërvarur, secili prej të cilëve ka një zgjedhje të lëvizjeve, rezultati i të cilave në masë të madhe do të varet nga verpimet e
të tjerëve.
Esenca e teorisë së lojërave është ndërvarësia mes (lojtarëve) konkurrentëve në të cilin rezultatet varen nga vendimet
bashkëvepruese të dy ose më shumë (lojtarëve) konkurrentëve, të cilët kanë motive të kundërta ose motive të përziera.
Zbatimi kryesor i teorisë së lojërave në oligopol mund të paraqitet në një shembull të thjeshtësuar. Nëse marrim një
industri, e cila përmban vetëm dy firma, të cilat prodhojnë një produkt të njejtë dhe që të dyjat orvatën të vendosin në mes
të caktimit të çmimit më të lartë apo më të ulët. Rezultati i politikave të caktimit të çmimeve mund të paraqitet në një
matricë të pagesësës të thjeshtë (pay-off matrix).
Secila firmë ka një zgjidhdje në mes të çmimit të lartë dhe çmimit të ulët, por rezultati varet nga ajo se çka bënë firma
tjetër. Secila firmë është në situatë të pasigurisë. Një strategji e mundshme është që përvetësohet kriteri max/min i marrjes
së vendimeve, duke zgjedhur ndërmjet çmimit të lartë dhe çmimit të ulët, duke zgjedhur opcionin, i cili garanton se rezultati
më i keq i mundshëm është shmagur. Në atë rast, secila firmë do t’i shqyrtojë alternativat dhe pastaj do të vendos për
çmimin e ulët për të shmangur mundësinë e “prerjes” nga firma tjetër rivale. Sidoqoftë, të dy frimat ballafaqohen me
situatë të njejtë dhe do të aplikojnë logjikën e njejtë për të. Si rezultat, të dy firmat zgjedhin çmimin e ulët, mundësia për
bërjen e profitit të lartë humbet dhe shpërthen lufta e çmiemve.
Vetëm në rastin e bahkëveprimit, çelësi i problemit të rivalëve shtrihet në informatat që ata posedojnë për njëri-tjetrin.
Nëse ata janë të informuar mirë për njëri-tjetrin dhe besojnë njëri-tjetrit që të mos mashtrojnë, atëherë situata e luftës së
çmimeve mund të shmanget nga të dy firmat duke caktuar një çmim të përbashkët monopolist. Nga ana tjetër, nëse ata nuk
i besojnë njëri tjetrit, atëherë frika nga reaksionet e rivalëve do të shpie të dy firmat në çmim shumë të ulët. Në rastin e
oligopolit është e mundshme për të dy lojtarët për të fituar (nëse ata caktojnë çmim monopolist) apo për të humbur (nëse
ata përfshihen në lutën e çmimeve).
Nese marrim nje industri e cila permabne vetem dy firma te cilat prodhojne nje produkt te njejte dhe qe te dyja
angazhohen per vendosjen apo percaktimin e çmimit ne treg. Ne fakt qe te dy firmat duhet te jene te kujdesshme qe mos te
mbajne çmimin e larte sepse ne ate rast rrezikojne te humbasin konsumatoret dhe te mbesin tersisht jashte tregut. Per te
shpetuar nga ky fenomen atehere te dy firmat futen ne loje me uljen dhe ngritjen e çmimit. Sidoqofte te dy firmat
ballafaqohen me situate te njejte dhe aplikojne logjiken e njejte duke ulur çmimin. Keshtu logjika per profitin e larte bie nga
loja dhe tani luftohet per mbijetes ne treg. Çelsi i fitores bazohet ne saje te informatave qe firmat kane per njera tjetren,
nese ata jane te mire informuar per firmen tjeter atehere jane ne gjendje te luajn lojen me numra te medha. Ne kete rast
ne qofte se firma e informuar mire per firmen tjeter investon me shuma me shume zero dhe kjo i sjell fitim ne anen tjeter e
tere ajo shume ka sjell humbje per firmen tjeter. Ne rastin e oligopolit zgjedhja me e mire do te ishte qe ata ta caktojne se
bashku çmimin monopolist dhe te evitohet qe njera firme te del humbese nga kjo loje ose te perfshihen ne luften e
çmimeve dhe si rezultat te kemi nje fitues te madh dhe nje humbes te madh.
82. Ne nje industri me konkurrence te perkryer, a ka nevoj firma te merr vendime mbi caktimin e cmimeve?
Jo
83. Nese firmat shesin produkte te ndryshme, paraqesin:
A. Monopol
B. Oligopol
C. Oligopol i diferencuar
D. Oligopol i thjeshte
84. Barrierat hyrese ne industri mund te definohen si:
Barrierat e hyrjes mund te definaohen si perparesi qe i posedojne firmat bartese te industrise ndaj konkurrenteve
potencial. Ne disa raste, keto barriera, mund te jen absolute, keshtu qe firmat e reja nuk mund te hyjne ne industri, pa
marre parasysh se sa lart mbahet cmimi nga bartesit.
Ne kete rast, duke ndjekur punen e Ban-it, kushti per hyrje thuhet se eshte i bllokuar. Ky eshte kushti i hyrjes, i cili eshte i
pranuar ne modelin e monopolit te paster.
Ne raste tjera, kushti per hyrje mund te definohet si i lehte, nese firmat e reja jane ne gjendje te hyjne ne menyre
profitabile, kur cmimet jane caktuar pak me lart se shpenzimet, te ndaluara ne menyre jo efektive, kur eshte me profitabile
ne hapin e gjate te formohet cmimi ne nivelin ku nuk do te paraqitet asnje hyrje, sesa te maksimizohet profiti i hapit te
shkurter dhe te leohet te ndodh hyrja.
Nese lidhjet themelore ndermjet barrierave te hyrjes dhe formimit te cmimeve duhet te kuptohen, ateher duhen te
shqyrtohen tri qeshtje:
E para, ka te beje me burimet e barrierave te hyrjes,
E dyta, me determinimin e cmimit qe pengon hyrjen, dhe
E treta, ka te beje me faktoret, te cilet determinojne nese firmat e maksimizimit te profitit do te zgjedhnin qe te caktojne
cmimet e tilla.
85. Oferta dhe kerkesa ne tregun e te mirave dhe sherbimeve dhe paraqitja e grafikut?
E1
1.00€
E Fig. Ndikimi i nje uljeje ne kerkese ne
0.75€
ekuilibrin e tregut
7 18 28 30 30 28
Kapitali
88. Kur te gjitha firmat ne analize prodhojne produkte te njejta ateher kerkesa si mund te gjindet?
Periudha hyrëse – këtu blerësit potencial mezi e vërejnë produktin. Në këtë fazë vëllimi i shitjes është i vogël dhe kërkesa
është joelastike për kah çmimi.
Sektori i marketingut më tepër i koncentron përpjekjet e tij në promovimin e produktit të ri, sesa në formimin e çmimit për
të.
Faza e rritjes – blerësit bëhen më të vetëdijshëm për produktit dhe shitja rritet shpejt. Meqenëse konkurrentet kanë pasur
mjaft kohë të hyjnë në treg, kërkesa do të bëhet më elastike për kah çmimi, duke nënkuptuar se çmimi optimal përfshinë
marzhë më të vogël ndaj shpenzimeve.
Faza e pjekurisë – rritja e shitjes fillon të bie eventualisht në zero. Konsumatorët janë mirë të informuar për produktin dhe
kanë pasur përvojë në shfrytëzimin e tij, dhe konkurrentët kanë përvojë në prodhimin e substituteve duke shpier deri te
rritja e elasticitetit të kërkesës dhe në zvogëlimin e mëtutjeshëm të marzhës ndërmjet çmimit dhe shpenzimeve margjinale.
Faza e rënies – kjo fazë vjen nga ndryshimi i shijeve apo nevojave të konsumatorëve, nga rritja e konkurrencës apo nga
progresi teknologjik. Në këtë fazë, vëllimi i shitjes bie, konkurrenca në mes të firmave bartëse është e ashpër dhe kërkesa
është shumë elastike ndaj çmimit duke shpënë kështu gjer te marzha shumë e ngushtë në mes të shpenzimeve dhe çmimit.
92. Cikli jetësor i produktit dhe efikasitetit në kërkese?
Cikli jetesor i produktit si koncept eshte shume i rendesishem per analistet e marketingut per ta trajtuar ne rastet e
formimit te çmimeve dhe te strategjive te marketingut. Cikli jetsor i produktit kalon neper disa faza si: Lindja, Rritja,
Pjekuria, dhe Renia. Kerkesa eshte mardhenie ndermjet çmimit te nje artikulli dhe sasise se kerkuar.
Kerkesa eshte e lidhur ngusht me disa faktore te rendesishem: çmimi, te ardhurat e blersit, pritjet e ardhshme te
ndryshimit te çmimit, çmimi i artikujve alternativ, shitjet dhe moda e fundit, popullsia qe sherbehet nga tregu. Termi i
kerkeses ne ekonomi nuk eshte nje numer i fiksuar. Ai tregon se si sasia qe bleresit blejne, ndryshon me çmimin duke lene
anash te gjithe ndikimet tjera. P.sh Kerkesa per te blere makina ne vit, tregon se si sasia e kerkuar ndryshon varesisht prej
çmimit te caktuar, te gjitha faktoret tjere per marrjen e vendimit per te blere makinen pothuajse nuk kane shume rendesi.
93. Disa vështërsi dhe probleme në ekonominë e Kosovës?
Politika kreditore, fiskale dhe doganore shumë të disfavorshme(destimulomi i produkteve vendore,
mungesa e kredive dhe interesi shumë i lartë i atyre ekzistuese)
Kompetencat e paqarta në mes të qeveris qendrore dhe qeverive lokale
Mungesa e teknologjive të reja informative dhe komunikatave të reja
Mungesa e planeve urbane në definimin e zonave për investime, mosharmonizimi i interesave në mes të
sektorit publik dhe privat
Politikat doganore të disfavorshme për nxitjen e prodhimeve vendore e që krijon kushte për zhvillimin e
konkurencës jolojale
Mungesa në institucione kompetente e njerëzve profesional per hartimin e strategjive zhvillimore në bazë
të kërkesave bashkëkohore
Mungesa e planifikimit strategjik dhe e përvojave në zhvillimin ekonomik në institucionet kompetente
Aktivitetet e pa koordinuara në mes të nivelit qendror dhe lokal
Mungesa e infrastrukturës ligjore posaçërisht asaj mbi pronën
Mungesa e burimeve financiare dhe përdorimi jo adekuat i fondeve të ndryshme ekzistuese
Procesi i privatizimit të ish ndërmarrjeve shoqërore shumë i ngadalshëm, i ngadalshëm dhe me mangësi
të cilat e rëndojnë biznesin etj
94. Roli i qeveris në ekonomin e Kosovës?
Identifikimi i potencialeve ekonomike në të gjitha fushat
Thjeshtëzimi i procedurave për regjistrimin dhe licencimin e bizneseve
Favorizimi i bizneseve të caktuara
Organizimi i konsultave dhe seminareve për aftësimin e bizneseve
Një lidhje komunikuese permanente midis qeveris dhe universiteteve dhe institucioneve të specializuara
Ofrimin e lokaliteteve për biznese( krijimin e inkubatorëve të biznesit, zona industriale etj)
Ofrimi projekt-ideve, informacioneve mbi trendët e zhvillimit të bizneseve në tregun global e posaçërisht
at rajonal-Ballkan
Mënyrat e komunikimit me komunitetin e biznesit të cilat paraqesin edhe qelsin e suksesit
Aktivitetet të cilat duhet të ndërmarr qeveria me qellim që të mbështes komunitetin e biznesit për të
ngriturnivelin e bashkëpunimit në nivel të partneritetit
95. Biznesi ndërkombëtar?
Shumica e ndërmarrjeve funksionojnë në biznesin ndërkombëtar sepse:
Produktet e reja njohën më shpejt në tregun global
Ndërmarrjet mund të prodhojnë në vende të ndryshme
Konkurruesit, furnizuesit dhe konsumatorët vendës të ndërmarrjes bëhen ndërkombëtar
104.Faktoret e tranzicionit?
Stabilizimi makroekonomik (intern dhe ekstern)
Reforma e sistemit te cmimeve dhe futja e metodave dhe kritereve afariste te tregut
Duke sendertuar pershtatjen strukturale ne sektorin e ndermarrjeve shteterore, respektivisht shoqerore
Ridefinimi i rolit te shtetit
Reforma e transferit social dhe sigurimi i nje infrastrukture te shendosh
Rikthimi i vendeve ne tregun financiar nderkombetar dhe normalizimi i kthimeve te borgjeve te jashtme dhe te
ekonomise se ketyre vendeve ne ekonomin globale boterore
105.Zgjedhja e problemit te produktet qe rezultojne me defekt?
112.Shpego situaten e monopolit natyror te parregulluar? (MR = LMC), te rregulluar (P = LAC), dhe situaten kur eshte
me se efiqient ne aspektin shoqeror ( P = LAC =D)
Monopol eshte nje form e struktures se tregut, ne te cilen presionet e bera ne firmen ne menyre te perkryer konkurrente,
mungojne. Per nje firme qe te jet “monopol i paster”, ajo duhet te permbaje vetem nje firm dhe nuk duhet te kete mundesi
per hyrje.
Monopol natyror konsiderohet ateher kur nje firm mund te prodhoje me nj kosto per njesi me te vogel se sa shume forma.
P.sh. Ujesjellsi AC = m + F/Q
113.Procesi i tranzicionit si parakusht i zhvillimit te ekonomisë menaxheriale ne vendet postsocialiste?
Ne literaturen shkencore dhe profesionale, nocioni i tranzicionit nënkupton periudhen e zhvillimit, në të cilën patjetër
duhet të ndërmerren proceset gjithpërfshirëse, të ndryshimeve ekonomike dhe të sturuktures kulturale të shoqërisë.
Veprimit në nivelin e individëve, grupeve si dhe ne nivelin e shtetit, shndërrimin e shoqerisë së tanishme ne drejtim te
shoqërisë me nje nivel më të lartë të lirive ekonomike, politike dhe të institucioneve civilizuese.
Procesi i Tranzicionit nuk paraqet zgjedhje te ndonje qellimi te vetëdijshëm, të shtresave të caktuara sociale të shoqërisë,
por ky proces paraqet një produkt të domosdoshëm, të cilin para së gjithash na e imponon kriza shoqerore.
Ky proces paraqitet si nje reaksion spontan i masave të gjera të popullatës për problemet ekzistenciale dhe të koncentrimit
te forcës së elitës dominuese të shoqërisë.
Përvoja e vendeve të Europës Qëndrore dhe Lindore në mënyr të qartë tregon,që procesi i transaksionit mund të realizohet
ne dy menyra:
Se pari, nëpërmjet të përvojes së rregullave dhe të krijimit të një ambienti te volitshëm për ngjitjen e proceseve spontane
te kësaj kthese të madhe historike.
Se dyti, nëpërmjet të definimit të qëllimeve në bazë të të cilave organizohet nje kalim i vetëdijshëm nga ekonomia
komanduese ne ekonominë e tregut.
Në rastin e parë,si bazë e transaksionit konsiderohet Tregu, ndersa ne rastin e dytë si baze e transaksionit konsiderohet
Rregullativa shtetërore.
Tregu si bazë e transaksionit në vete ngërthen ato vlera dhe qëndrime ekonomike, te cilat u përgjigjen ekonomisë se tregut,
siç janë: liria, veçmas liria individuale, individualizmi ekonomik d.m.th etika individuale, veprimet ekonomike,sipas te ciles
çdo individ në mënyrë institucionale, i cili nëpërmjet të kordinimit spontan shpien në drejtim të sendertimit të shoqërisë së
lirë.
Idea e sendertimit të parimit te vetëdijshem, te parimit të kordinimit ekonomik paraqet bazen per sendërtimin e
proteksionizmit shteteror dhe “të shtetit të mirëqenies”. Në kushtet e zhvillimit bashkohor të shoqërise dhe të eknomisë,
ideja mbi kordinimin e vetëdijshem akoma është e fortë dhe vjen në shprehje edhe në periudhen e tranzicionit. Kjo ide, ka
për qellim që në mënyrë exante të dfinohet qëllimi. Kjo dukuri në literaturen profesionale dhe shkencore trajtohet “si
transformim sociologjik i socializmit”
Esenca e procesit të transicionit qëndron në kalimin nga eknomia komanuese në ekonominë e tregut. Kalimi në tregun
integral si Komponentë themelore e ekonomisë së tregut nuk mundë të trajtohet si qeshtje e ndonjë zgjidhjeje të caktuar,
por me parë trajtohet si qeshtje e mbijetesës. Truri i ekonomisë së tregut eshte tregu financiar.
Tregu i punës veqmas, tregu i kapitalit në vendet postsocialiste, kërkon zbatimin e procesit të privatizimit dhe
transformimin radikal të anatomisë dhe te fiziologjisë të modelit ekonomikë të socializmit, nepermjet të destruksionit
rrënjësor të ketij modeli.
Etika individualiste si parakusht i eknomisë së tregut në kuptimin psikologjikë i pergjigjet atij fenomeni i cili ne literaturë
është i njohur me emrin “ focus i mbrendshem i kontrollit “.
Së treti, si një ndër vlerat e ekonomisë së tregut konsiderohet raport i individëve dhe shoqërisë ndaj pronës private,
proceset e provatizimit dhe vendosjes së të drejtave mbi pronën private, kontraktimi i lire nëpërmjet të të cilit garantohet
prona private.
Së katërti, dallimet në procesin e shpërndarjes konsiderohen si vlerë e ekonomisë së tregut. Sendërtimi sistematik i
parimeve te ekonomisë së tregut që nga fillimi i viteve 90-ta të këtij shekulli është përcjellur me zvogëlimin sistematik të
tendencave egavitare në vetëdijen e njerezve dhe me parimin gjithnje e më të madh të dalimeve në fushen e shperndarjes
midis anëtarëve të shoqërisë.
Së pesti, pranimi i rrezikut d.m.th të një pasigurie për sa i përket ardhmerisë ekonomike gjithashtu trajtohet si vlerë e
ekonomisë së tregut.
Së gjashti, konkurrenca e tregut gjithashtu konsiderohet si një ndër vlerat, respekstivisht komponentet qenësore të
ekonomisë së tregut.
Nga kjo rrjedh se koordinimi spontan i tregut konsiderohet si parim ekonomik. Ky parim para së gjithash mbështetet në
individin e lirë dhe interesat e tij. Si bazë e lirisë individuale dhe i parimit të koordinimit spontan, konsiderohet prona
private mbi mjetet e prodhimit.
Me fjalë të tjera prona private sendërton dhe jetëson mekanizmat e këmbimit te lire, d.m.th senërton ambientin integral,
mundë të ilistrohet në bazë të rrjedhës makroekonomike të mjeteve monetare nëpërmjet të kater sektorëve, siq janë׃
Popullsia,
Ndërmarrjet,
Ndërmjetsuesit financiar dhe
Shteti.
Faza e parë – paraqet fazën e zbatimit të formulës ekonomike, e cila në tërësi respekton aksiomat e konceptit të modelit të
tregut integral dhe përparësitë e konkurrencës të një vendi të caktuar.
Lidhur me definimin e formules ekonomike në teorin dhe praktiken ekonomike ekzistojn disa koncepcione.
Koncepcionet Monetariste, Neoklasike dhe Neoliberale, tërësisht e apsolutizojnë rolin e tregut dhe mendojnë që roli I
shtetit duhet të reduktohet vetëm me eliminimin e qrregullt financiar nëpërmjet të kontrollit të rrept të kerkesës agregate.
114.Paraqitni grafikisht sistemin e procesit te tranzicionit?
Fig.2. Fazat e procesit të transicionit
Definimi i
formulës
ekonomike
Qeverisja
me transicion
Eksploatimi i
formulës
ekonomike
Faza e parë – paraqet fazën e zbatimit të formulës ekonomike, e cila në tërësi respekton aksiomat e konceptit të modelit të
tregut integral dhe përparësitë e konkurrencës të një vendi të caktuar.
Lidhur me definimin e formules ekonomike në teorin dhe praktiken ekonomike ekzistojn disa koncepcione.
Koncepcionet Monetariste, Neoklasike dhe Neoliberale, tërësisht e apsolutizojnë rolin e tregut dhe mendojnë që roli I
shtetit duhet të reduktohet vetëm me eliminimin e qrregullt financiar nëpërmjet të kontrollit të rrept të kerkesës agregate.
Ky veprim kërkon zbatimin e një politike restriktive monetare, e cila ka për qëllim eliminimin e rrezikut që rrjedh nga shuma
e pakontrolluar e parasë në qarkullim.
Mirëpo në teorinë ekonomike është i njohur fakti se oferta agregate (AQ) shpien deri te formimi I nje pozite te re
ekuilibruese (E1), e cila ka si pasojë të veten rënien e dukshme të prodhimit dhe zvogëlimin e padukshem të inflacionit.
Kjo tendencë mund të paraqitet nëpërmes të grafikonit te dhënë në fig.3
QA
Pe E
KA
E’1
P’1 KA’
Q’1 Qe Q
Përvoja e vendeve me ekonomi të zhvilluar të tregut tregon se aplikimi i theksuar i politikes restiktive monetare patjeter
shpie deri te renia e prodhimit, ndresa në të njejten kohë nuk shpie deri te frenimi i inflacionit.
Kjo tendenc mund të paraqitet nëpërmjet të këtij grafikoni (fig.4.)
P PP’1 PPP
P’1 E’1
E
Pe
KA
Q’1 Qe Q
Nga ky grafikon rrjedh se lëvizja e lakores së prodhimit potencial (PP) në të majtë shpien deri te vendosja e një pike të re
ekuilibruese (E’1), e cila i përgjigjet nivelit të rritur të qmimeve P1’ , zvogëlimit të kërkeses agregate (KA), e cila nga ana e
vet shpie deri te rënia e vëllimit të prodhimit.
Sipas mendimit të një numri të madhë të ekonomistëve, aplikimi I koncepteve monetariste, neoklasike dhe neoliberale
edhe pse shpien deri te demontimi I mënyres socialiste të prodhimit, prap se prap ne afat të shkurter dhe ne afat te mesem
negativisht ndikojnë në treguesit themelor të zhvillimit ekonomik, siq janë: Dinamika e prodhimit, Inflacioni, Standarti
jetësor.
Sipas koncepcionit të neoklasikëve, deficiti i kërkesës agregate paraqitet si problem kyç dhe shkak kryesor i të
ashtuquajturës “rënie e transformacionit” në ekonminë e vendeve postsocialiste.
Pra këto vende angazhohen për stimulimin e kërkeses agregate.
Stimulimi i kerkeses duhet të realizohet nëpërmjet masave të politikës fiskale,por ndonjëher edhe nëpërmjet të politikës
monetare
Faza e dytë – paraqet fazën e elsploatimit të formulës ekonomike. Kjo fazë ka të bëjë me procesin e qeverisjes gjatë
ndryshimeve institucionale dhe sendërtimit të rregullativës të infrastrukturës.
Gjatë zbatimit të kësaj faze, si kërkes immediate paraqitet sendërtimi i institucioneve efikase të prones, tregut dhe të
prestrukturimit te ndërrmarrjeve,të cilat mundësojnë alokacionin racional të resurseve dhe të një afarizmi efikas.
Në këtë fazë në mënyrë të theksuar vie në shprehje koncepcioni Neoinstitucional i procesit të transicionit sepse
nëpërmjet të sendertimit të institucioneve pronësore dhe të institucioneve të tregut arrihet një alokacion racional i
resurseve ekonomike dhe një afarizëm efikas në vendet postsocialiste.
Teoria e drejtës mbi pronën (si pjes përbërse e koncepcionit Neoinstitucional ), konsiderohet si bazë solide për sendërtimin
e modeleve konkrete të privatizimit.
Teoria e drejtes mbi pronën në mënyrë maksimale I respekton të gjitha specifikat e mjediseve të ndryshme institucionale.
Koncepcioni i Neoinstitucionalizmit përpos dy grupeve të kufizimeve:
- Të modelit Neoklasik të zhvillimit
- Kufizimeve fizike ( Resurset dhe Dituria )
në kuadrin e vet përfshin edhe grupin e tretë të kufizimeve të cilin e provokon struktura institucionale e shoqërisë.
Dominimi i formave të rikombinuara të pronës:
Shitja formale e të drejtes mbi pronen,
Format e ndryshme sociopatologjike të privatizimit,
Privatizimi i pavend,
Privatizimi i cili nuk mbështetet në parimet e tregut,
Privatizimi spekulativ joligjor.
Faza e trete – kjo fazë ka të bëjë me sinkronizimin e politikës ekonomike dhe të sistemit të ligjeve në periudhën e
tranzicionit.
Sendërtimi i tregut integral është I mundur edhe në ato raste kur ekzistojnë dy sektorë ekonomik, të cilët realizojnë
aktivitetin e tyre ekonomik në rrethana të ndryshme fiskale dhe monetare.
Sektorin e parë e përbëjnë Ndërrmarrjet të cilat nuk jane të transformuara, siç janë:
Ndërrmarrjet nga fusha e monopoleve natyrore, Shërbimeve komunale dhe Ndërrmarrjet kontraverse.
Sektorin e dytë e përbëjne : Ndërrmarrjet e Transformuara
Nga këto fakte të cekura të procesit të transicionit rrjedh se në vendet postsocialiste në të njëjtën kohë duhet të zbatohen
dy reforma:
Reforma kushtetuese dhe
Reforma ekonomike
Secila nga keto reforma përbëhet nga tri nivele:
Nga percaktimi i kornizës institucionale,
Procesi politik respektivisht procesi ekonomik dhe
Nga arritja ose mos arritja e rezultateve të parashtruara
Reforma Kushtetuese -- ka të bëjë me sendërtimin e bazës institucionale të të drejtave qytetare dhe të qeverisë
parlamentare.
Reforma Ekonomike – ka te bëjë me sendërtimin e niveleve të ndryshme të garantimit të drejtave të pronës, privatizimit,
formimit të çmimeve, realizimit të fitimit të deshiruar dhe të rritjes së mirëqenies.
115.Ekonomika e perudhës së transicionit?
Kjo periudhë nënkupton kalimin nga epoka e qytetërimit në shoqërinë e ardhshme , e cila trajtohet si shoqëri post-
industriale ose shoqëri informative.
Karakteristikat themelore të periudhës së transicionit mund të përmblidhen ne këto pika kryesore:
Së pari, kjo periudhë realizohet në ekzistimin e dy mënyrave të prodhimit:
a. Mënyrës kapitaliste të prodhimit dhe b. Menyres etatiste te prodhimit
Së dyti, realizohet në kushtet e një niveli të lartë të zhvillimit të forcave prodhuese – revulucioni i tretë teknologjik dhe në
hyrjen embrionale të revulucionit të katërt teknologjik.
Së treti, në vend të donominit të monizmit në fushën e motivimit afarist, pronës, klasës ejt.
Duke u nisur nga këto karakteristika të periudhës së transicionit mund të përcaktohen edhe karakteristikat themelore të
ekonomikës së transicionit të cilat mund të përmbledhen në keto pika:
Së pari, mosekzistimi i ekonomikës së transicionit në kuptimin e plotë të fjalës.
Së dyti, karakteri alternativ i zhvillimit të ekonomikës së transicionit. Kjo karakterisrtikë rrjedh nga vetë natyra e
ekonomikës kalimtare, në të cilën janë të ndërlidhur elemenntet e gjendjes së vjeter me elementet e gjendjes së re me
llojllojshmerinë e faktorëve të cilët veprojnë në procesin e zhvillimit në këtë periudhë.
Së treti, paraqitja e dukurive dhe funksionimi i formave të ndryshme kalimtare eknomike.
Në kuadër të kësaj karakteristike gjithashtu janë të gërshetuara elementet e gjendjes së vjeter dhe gjendjes së re.
Për këtë arsye ligjet ekonomike në periudhen e transicionit formulohen nën ndikimin e dy faktorëve:
Në ndikimin e kalueshmërisë d.m.th inertitetit të procesit të riprodhimit të bazuar në kushtet e meparshme dhe
Në ndikimin e domosdoshmërisë së zhvillimit të formave dhe marrëdhënieve të reja.
Së katërti, jostabiliteti I ekonomikës së transicionit. Ky fenomen i ka karakteristikat e veta specifike si në sistemet normale
ashtu edhe në periudhen e transicionit. Në ekonominë e transicionit ruajtja e jostabilitetit ka për qëllim kalimin gradual nga
sistemi egzistues ekonomik ne sistemin e ri ekonomik.
Së pesti, ekonomika e transicionit karakterizohet nga një numer i madh i kunderthënieve, të cilat shprehen jo vetëm
nëpërmjet mosfunksionimit normal të sistemit, por edhe si kundërthënie të zhvillimit.
Së gjashti, ekzistimi i specifikave të pronës, në këtë periudhë, gjithashtu konsiderohet si karakteristikë e ekonomikës së
transicionit. Këto specifika mund të permbledhen në këto pika:
A. Marrëdhëniet në prodhimin dhe të drejtat kanë karakter kalimtar
B. Në periudhën e transicionit të drejtat mbi pronën ose janë të specifikuara mirë ose nuk janë të specifikuara gjegjësisht
të qarta
C. Në periudhën e transicionit gjeneza e marrëdhënieve të reja dhe e të drejtave mbi pronën në ekonomi zbatohen në
kushte të ruajtjes së inertitetit në sferen ekonomike, institucionale dhe juridike.
D. Domosdoshmëria objektive e disa ndryshimeve të caktuara cilësore në përmbajtjen e strukturës, formave dhe të së
drejtës mbi pronën përkufizojnë domosdoshmërinë jo vetëm të përmirësimit të cilësisë së formës, por edhe të
zgjedhjes së marrëdhënieve pronësore – tjetersimit byrokratik të punëtorëve nga mjetet e prodhimit dhe produkteve
të punës
E. Si karakterisitkë specifike e pronës në ekonomikën e transicionit konsiderohet ekzistimi i ndryshimeve cilësore dhe
principiele në kuadrin e marrëdhëdhënieve pronësore dhe në mosdefinimin e të drejtave të saja kushtëzon rolin më të
theksuar të faktorëve institucional në dinamikën dhe përmbajtjen e pronën në këtë periudhë se sa në ekonomitë
stabile.
Së shtati, kjo karakteristikë ka të bëjë me karakterin klasor të shtresave sociale të shoqërisë në këtë periudhë, I cili karakter
rrjedh nga ndryshimet e bëra në modelin e pronës.
A. Marrëdhëniet pronësore konsiderohen si pjesa më e rëndësishme e marrdhënieve shoqërore në bazë të të cilavë
përcaktohet karakteri i sistemit shoqëror dhe ekonomik dhe
B. Ndryshimi radikal i tyre në një periudhë të shkurtër kohore dhe në kushte specifike shoqërore (në kushte të krizës
shoqërore) implikojnë një numër të madh të pasojave negative sociale për shoqërin.
116.Karakteri klasor dhe i shtresave në socializëm është përbërë nga këto klasa dhe shtresa sociale:
1. Nga elita politiko – ekonomike, në të cilën hyjnë: udhëheqësit e lartë partiak dhe shtetëror, kuadrot e larta në
ekonomik dhe në veprimtaritë shoqërore.
2. Shtresa e mesme, në të cilën hyjnë:
Shtresa e mesme e lartë ( profesione me arsimin të lartë dhe kuadri i mesëm)
Shtresa e mesme e ulët (nënpunësit e vegjël dhe kuadri i mesëm profesional)
Shtresa e mesme margjinale ( shtresa e lartë e profersioneve të lira dhe shtresa e ulët qytetare)
3. Klasa punëtore në të cilën hyjnë :
Punëtorët profesional në sektorin shoqëror respektivisht shtetëror
Punëtorët e pakualifikuar
Punëtorët me meditje
Fshatarësia
Të tjerët
Së teti, rritja e vazhdueshme e rolit të faktorëve jo ekonomikë në periudhën e transicionit gjithashtu konsiderohet si
karakteristikat e veçantë e periudhës së transicionit.
Se nënti, ekzistimi i gjendjes së ndërmjetme konsiderohet si karakteristikë e ekonomikës në transicion. Evulucioni shoqëror
kalon nëpër tri stade :
Lindje dhe zhvillimit
Gjendja e pjekurisë dhe
Gjendja e rënies ose çthurjes.
Së dhjeti, ekonomika e transicionit ka karakter historik. Kjo karakteristikë është e ndërlidhur me dy rrethana:
Me karakterin historik të një ekonomie të kushtëzuar kalimtare dhe
Historicizmi I ekonomikës kalimtare varet nga tiparet rajonale dhe nga tiparet e vendeve të caktuara.
117.Duke u nisur nga këto karakteristika të ekonomikës për transicion si dhe nga aplikimi i konceptit intenziv ( Bing
Bang ), në pjesën më të madhe të Europës Qendrore dhe Lindore ekonomistët Amerikan në konferencën
shkencore te mbajtur ne Moskë “mbi transicionin” kanë ardhur deri ne këto konstatime?
Së pari – gjatë zbatimit të procesit të transicionit në këto vende më së shumti kanë ardhur në shprehje konceptet
ideologjike Anglo-Amerikane mbi zhvillimin e ekonomisë.
Së dyti – koncepti intenziv ( Bing Bang ) është kompromituar gjatë zbatimit të procesit të transicionit, në këto vende
veqmas ne Rusi.
Së treti – pas çthurjes së mënyrës socialiste të pridhimit ( planifikimit qendror ) kjo formë e liberalizimit dhe kushtet të cilat
i ka përcaktuar Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Ndërkombëtare janë shtirë gati në tërë rruzullin tokësor.
Së katerti – në vend që të shkohet kah sendërtimi I ekonomisë së përzier ( mikse ), siç ka ndodhur me Gjermaninë, Italinë
dhe Japoninë pas Luftës së Dytë Botërore.
Së pesti – edhe ekonomitë më të sukseshme të Europës Qëndrore dhe Lindore me vështirësi të mëdha kanë arritur që të
sendërtojnë sistemin pseudo – kapitalist.
Së gjashti – për shkak të shkaqeve ideologjike vendet e Europës Qëndrore dhe Lindore kanë azgjësuar të tërë trashëgiminë
socialiste, jo vetëm sigurimin social, shpërndarjen e ekuilibruar të të ardhurave, por edhe kapacitetet e mëdha prodhuese,
arsimimin e lartë dhe diturinë e akumuluar.
Së shtati – këto vende kanë lejuar bankrotimin e ndërrmarrjeve më të sukseshme, falimentimin e laboratoriumeve
kërkimore më të mirat ne botë. Kjo konsiderohet si nje ndër katastrofat me të mëdha që kanë përjetuar vendet
postsocialiste në periudhen e transicionit.
Së teti – privatizimi që është bërë në këto vende është një pseudo-privatizim.
Kapitali nuk është blerë nga profesionistët me mjete të mjaftueshme financiare, me dituri dhe përvoje por më tepër
privatizimi është realizuar ne bazë të dhënies se aksioneve pa kompenzim.
Së nënti – koncepti intenziv i procesit të transicioni në këto vende ka shpi`e deri te paraqitja e problemeve serioze
ekonomike dhe sociale.
Sendërtimi i një sistemi të tillë ekonomikë patjeter kërkon sendërtimin e strategjisë së përbashkët të këmbimit
ndërkombëtar për të gjitha vendet e Europës Qëndrore dhe Lindore, veçmas të vendeve të Europës Juglindore.
Elementet kryesore të kësaj strategjie janë:
Hapja selektive e këtyre vendeve të zhvilluara d.m.th ekonomia e këtyre vendeve në një nivel të caktuar duhet t`i
nënshtrohet konkurrencës
Sendërtimi i marrëdhënieve ekonomike multilaterale midis vendeve të Europes Qëndrore dhe Lindore me një dozë
të caktuar të mbrojtjes së tregut të mbrendshëm gjatë këmbimit me perëndimin
Si instrumente më të theksuara institucionale të kësaj hapjeje janë:
Unioni i Pagesave
Unioni Doganor
Unioni i pagesave - mundëson ekspanzionimin e këmbimit midis vendeve anëtare të këtij unioni në kushtet e mungesës së
valutës konvertibile nëpërmjet të shfrytëzimit të kliringut multilaterial.
Unioni Doganor – siguron mbrojtjen e përbashkët të tregjeve nacionale.
118.Paraqitni grafikisht profitin per te mira materiale ne konkurrencen e perkryer?
Meqenese eshte vetem nje firm ne industri, lakorja e kerkeses per nje monopolist eshte e njejte sikurse edhe lakorja e
kerkeses per tere industrine. Ajo lakohet teposhte nga e djathta ne te majte, dhe si rezultat lakorja e te ardhurave
margjinaleshtrihet nen te. Kjo ndodh per shkak se ne monopol firma duhet te zbres cmimin per te shitur me teper
produkte, ashtu qe e ardhura ekstra e arritur nga shitja e nje produkti me shume, eshte me e vogel sesa cmimi per nje njesi
(produkti).
Monopolisti i maksimizimit te profitit do te prodhoje outputin Q, ku shpenzimet margjinale jane te barabarta me te
ardhurat margjinale dhe duhet te shes ate me cmim P. Me kusht qe shpenzimet dhe kushtet e kerkeses te jene te
favorshme, do te behen profite supernormale dhe mungesa e konkurrences nga firmat tjera ose pjesemarrese (hyresve)
tjere do te nenkuptoje se keto profite mund te mbahen pakufi.
120.Ne cfare formash mund te paraqitet funksioni i prodhimit?
Funksioni i prodhimit në periudha afatshkurtra:
Lidhja midis inputeve të përdorura dhe sasisë së produktit të marrë jepet me anën e funksionit të prodhimit.
Prodhimi është proces me anën e të cilit burimet kthehen në të mira dhe shërbime të nryshme.
Funksioni i prodhimit në periudha afatgjata:
Funksioni i prodhimit në periudha afatgjata shpreh lidhjen midis kombinimeve të ndryshme të inputeve dhe madhësis
maksimale të produktit që mund të realizohet me këto kombinime, me një gjendje të dhënë të teknologjisë.
121.Konkurrenca e perkryer ne je ekonomi tregu mund te paraqitet:
A. Eshte forme relativisht e thjesht e tregut
B. Nje numer i madh i bleresve dhe shitesve
C. Hyrja e lire ne industri
D. Produkte identike
E. Maksimizimi i fitimit nga firmat
F. Mobiliteti i faktoreve te prodhimit
G. Dituria e perkryer e mundesive ne treg
122.Numero aksiomat themelore mbi sjelljet e konsumatoreve?
Konsumatoret jane racional
A. Konsumatoret jane vet te interesuar
B. Secili konsumator individual eshte gjykues i vetem valid i mireqenies se tij personale.
Nese jane pranuar keto aksioma, ateher rezultatin te cilin e merr konsumatori nga posedimi i sasive te ndryshme te mallit,
mund te maten nga sasiper te cilen ai eshte i gatshem te paguaj.
123.Oligopoli?
Termi oligopol i referohet industrise ne te cilen ekzistojne vetem disa firma. Karakteristike e rendesishme e nje industrie
ologopoliste eshte se firmat jane ne vartesi me njera-tjetren. Oligopolet jane te veshtira te definohen per disa arsye:
Se pari, mund te ndryshojne sa i perkete numrit te firmave, e te cilat mund te ndryshojne nga dy (DUOPOL) gjer ne me
teper se dhjete.
Se dyti, mund te ndryshojne sa i perkete shkalles se diferencimit te produkteve.
Se treti, ato ndryshojne sa i perket ‘’kushteve te hyrjes’’.
124.Cka paraqet lakorja ne oligopol?
Lakorja ne oligopol paraqet koston dhe kerkesen e produktit apo sherbimit i cili eshte rezultat i relacionit midis çmimit dhe
sasise.
125.Tiparet kryesore te oligopolit jane?
Egzistenca e një numri të vogël firmash
Standardizimi ose diferencimi i produkteve
Ndërvarësia në kontrollin e cmimeve
Konkurenca nëpërmjet reklamës dhe cilësise
Hyrja me vështirësi në degë
Ekonomizimet e shkallës
Kosto e diferencimit të produktit
Pengesa tjera, si liqencat apo kontrolli mbi burimet kryesore
126.Modelet e oloigopolit?
Kurba e kerkeses me kend
Marreveshjet e fshehta (kartelet)
Modeli i firmes sunduese
127.Oligopolet ndryshojne ne disa menyra?
Dupoli
Shkalla e diferencimit te produkteve
Kushtet e hyrjes
128.Rivaliteti në oligopol çfarë ndikimi ka në formimin e çmimeve ?
Padyshim qe rivlaiteti ne oligopol ndikon qe tregu te kete çmime me te ulta per produktet apo sherbimet e tyre. Rivaliteti
ne oligopol bene qe firmat qe veprojne ne treg te marrin ne konsiderate njera tjetren per percaktimin e çmimeve dhe
qellimet e shitjes. Zakonisht ne oligopol formimin e çmimeve e bejne bizneset lider ne treg (ndermarrjet e medha).
P.sh nese marrim si subjket te analizes punen e bankave, zakonisht bankat e medha jane percaktuese te çmimit te
produkteve dhe sherbimeve te tyre ndersa bankat me te vogla thjesht i ndjekin ato. Nganjehere ndodh qe vendosja e
çmimeve nga ndermarrjet e medha bejne qe firmat e vogla mos ta perballojne kete “lufte te çmimeve” dhe keshtu ato
eliminohen terisht nga tregu.
Në disa degë oligopolistike ekonomistët kanë vënë re një dukuri jo të zakonshme: çmimet nuk ndryshojnë për një kohë
relativisht të gjatë, megjithëse kushtet e tregut sugjerojnë ndryshimin e tyre. Ky model mbështetet në idenë e thjeshtë që
kur një firmë ul çmimin e produkteve të ofruara, firmat e tjera në degë do të veprojnë në të njëjtën mënyrë për të
shmangur humbjet e klientëve; ndërsa kur firma rrit çmimin për produktet e ofruara, firmat e tjera nuk e ndjekin, duke
shpresuar që të tërheqin klientët e saj.
Kjo sjellje e firmave pasqyrohet në një formë të veçantë të kurbës së kërkesës, e quajtur kurba me kënd. Kjo kurbë përbëhet
nga dy pjesë: njëra pjesë mbështetet në supozimin që rivalët do të pësojnë ndryshimin e çmimit dhe tjetra në supozimin që
rivalët nuk do të pësojnë ndryshimin e çmimit. Kurba e kërkesës kur rivalët do të pësojnë një ndryshim në çmim është më
pak elastike, ndërsa kurba e kërkesës kur rivalët nuk do të pësojnë një ndryshim në çmim është elastike, sepse, kur kemi
rritje çmimi klientët do të blejnë nga firmat e tjera, kurse kur kemi ulje të çmimit ata zhvendosen nga firmat e tjera te firma
që ul çmimin. Pra, për ndryshime të vogla në çmim do të kemi ndryshime të mëdha në sasinë e prodhimit.
Çmimi dhe sasia e ekuilibrit, deri në një farë mase, nuk ndikohen nga kushtet e kostos. Në këtë model duhen nënvizuar dy
ide themelore lidhur me çmimet:
Firmat oligopolistike nuk i ulin çmimet për të joshur klientët, sepse mendojnë se të njëjtën gjë do ta bënin edhe
rivalët.
Çmimet oligopol priren të mos ndryshojnë.
Ky model interesant ka edhe pikat e tij të dobëta. Ai nuk jep shpjegim se si përcaktohet fillimisht çmimi dhe sasia e
ekuilibrit. Nga ana tjetër, praktika tregon raste si të qëndrueshmërisë së çmimit ashtu edhe të një farë mungese
qëndrueshmërie, sidomos në periudha inflacioniste. Por, pavarësisht nga pikat e dobëta, ky model jep një shpjegim të
pranueshëm teorik të sjelljes së oligopolistit.
129.Monopoli?
A. Balanci i maksimizimit te fitimit ne monopolin e paster: Ne kete tip struktures se tregut, firnat dhe menaxhmenti i saj
kane shume me teper diskrecion per te vendosur per objektivat dhe aksionet e tyre. Ata perqendrohen me shume per te
zgjidhur nje objective, se sa maksimizimin e fitimit. Meqense eshte vetem nje firme ne industri, lakorja e kerkeses per nje
monopol eshte e njejte si kur edhe lakorja e kerkeses per tere industrine.
B. Monopoli dhe alokimi i gabueshem i burimeve: Nese nje industri eshte monopol, thuhet se eshte bere alokimi i
gabueshem i resurseve, kjo ndodh per disa arsye: Se pari, firma nuk eshte e detyruar te caktoje garnituren e uzinave dhe te
pajisjeve, e cila ka shpenzime me te uleta te mundshme; Se dyti, fitimi i profitit ne monopol shpesh konsiderohet si e ardhur
e ‘’pandershme’’ dhe e cila nuk duhet te lejohet; Se treti, edhe ekonomikisht me e rendesishe, cmimi ne monopol nuk eshte
i barabart me shpenzimet margjinale.
130.Çmimet në monopol?
Monopoli nuk është pranues i çmimit por formues i çmimit në kuptim se çmimi të cilin ai e cakton nuk është i caktuar më
parë nga forcat e jashtme. Mirëpo nuk duhet thënë se monopolisti ka liri të plotë në lidhje me çmimin. Me qëllim që të arrij
profit maksimal, kombinimi optimal i çmimit dhe sasisë duhet të zgjidhet duke zgjedhur nivelin e autputitnë të cilin
shpenzimet margjinale jane të barabarta me të ardhurat margjinale dhe pastaj duke përshtatur çmimin e tregut për atë
nivel të outputit.
Siç tregon diagrami, forca e ofertës dhe kërkesës përcaktojnë një çmim P dhe autputin total të industrisë me Q. Secila firmë
individuale ka lakoren e kërkesës e cila është drejtëz horizontale PP e cila tregon se firma mund të shet sasi produktesh me
çmim P por aspak me çmime më të larta, pra për ketë arsye lakorja e kërkesës është horizontale.
Siç shihet në diagram, firmat individuale janë duke bërë profite ekonomike, ngase shpenzimet mesatare për prodhimin e
autputit Q është më i vogël se çmimi P i caktuar nga tregu. Sasia e profiti të fituar është paraqitur me hapësirën ABCD dhe
përbëhet nga margjina e profitit BC e shumëzuar me numrin e njësive të shumta.
134.Balancimi ne hapin e gjate?
Ne hap te gjate fitimet i tërheqin hyrjen e firmave te reja ne industri . në atë rast konkurrenca plotësuese do ta
shtyn çmimin teposhtë dhe në fund do të eliminoj profitet e bëra
Për të identifikuar se ku duhet të vendosen çmimet e industrisë në hapin e gjatë është e nevojshme të shqyrtohen
lakoret e shpenzimeve në hapin e gjatë për firmat individuale.
Secila firmë duhet të ketë lakoren të njëjtë të shpenzimeve në hapin e gjatë ngase të gjitha ato kanë përfitime nga
teknologjia e njëjtë dhe çmime të njëjta të inputeve
Ne hap te gjate çmimi barazohet me shpenzimet margjinale
Veprimi i industrisë përcaktohet nga struktura e saj
Nëse çmimi do të caktohej në Pa, firma do të mund të vazhdonin të bënin profite supernormale duke prodhuar autpute
ndokund në mes të qx dhe qy. Në atë rast hyrja do të vazhdoj të ndodhë dhe çmimet do të detyrohen të ulen.
Rezultati i hapit të gjatë të industrisë në konkurrencë të përkryer, pra është çmimi është detyruar të ulet në nivelin e
shpenzimeve më të ulta mesatare.
Liria e hyrjes siguron se nëse profitet supernormale bëhen në hapin e shkurtër ata do të përjashtohen nga konkurrenca në
hapin e gjatë nga hyrjet e reja.
135.Konkurrenca e përkryer dhe rivaliteti
Ne ketë tip te strukturës se tregut firma ka shumë pak vendime për ti marre
Çmimi caktohet na tregu dhe firma oshtë pranuese e çmimit
Nuk ka arsye per reklame pasi të gjithë prodhojnë produkte të njëjta
Vendimi I vetëm qe firmat marrin është niveli I outputit
Industria është konkurruese në atë kuptim që struktura e saj i shpie çmimet teëposht gjer në nivel të shpenzimeve
më të ulta
Nuk ka rivalitet ne mes te firmave individuale
Nuk mund te thuhet se firmat kane strategji
136.Konkurrenca e përkryer dhe optimaliteti social
Konkurrenca e përkryer njihet si forme shoqërisht optimale e strukturës se tregut
Maksimizimi I mirëqenies kërkon që niveli I autputit të prodhuar është ai I cili jep rezultate neto më të larta të kompanisë.
Rezultati neto përbën nga ndryshimi në mes të rezultateve te cilat konsumatorët nga posedimi I m allit dhe çmimet për
prodhimin e atij malli.
Nëse kësaj ideje në shikim të parë të zbrazët duhet ti jepet kuptimi duhet të gjenden disa metoda për të matur rezultatet e
marra nga konsumatorët.
Tri aksioma:
Konsumatorët janë racional
Konsumatorët janë te vveteinteresuar
Secili konsumatorë individual është gjykues i vetëm valid i mirëqenies se tij personale
Nëse jan pranuar këto aksioma atëherë rezultati i vetëm të cilin e merr konsumatori nga posedimi i sasive të ndryshme të
mallit mund të maten nga sasia për të cilen ai është i gatshëm të paguaj.
137.Bashkëveprimi i çmimeve dhe struktura e tregut?
Një nga zbulimet kyçe në lidhje me oligopolin është kur autputi i industrisë është përqendruar në duart e një numri të vogël
të firmave, ekziston një probabilitet madh i firmave të përfshira do të bashkohen për të formuar kartelin. Sidoqoftë teoria
nuk tregon saktësisht se sa firma duhet të bashkohen për të formuar një kartel e as nuk i identifikon faktorët tjerë të cilët e
lehtësojnë qëndrueshmërinë e çmimeve apo e bëjnë atë më të vështir
Kur ekziston një numër i vogël firmash në një industri bashkëveprimi i heshtur mund të arrihet lehtë, kështu që do të
identifikohen shumë pak raste të bashkëveprimit eksplicit. Me rritjen e numrit të firmave bashkëveprimi vështirësohet dhe
lakorja pjerrtësohet në mënyrë pozitive.
Kur numri i firmave rritet mbi një nivel të caktuar bashkëveprimi bëhet shumë më i vështirë dhe praktikohet rrallë kështu
që lakorja pjerrtësohet në mënyrë negative dhe bie më teposhtë se sa shpërndarja e firmave në përgjithësi.
frekuenca
Numri I firmave
Mënyra MR = MC
P
MC
d=P=MR=AR
ATC 5
A
4
E
Minimizimi i humbjes për firmën me humbje
3
E
ATC
P
P
ATC
Kurba e ofertës së firmës
F
A
MC T
P AVC
ATC q
1.
3.5
E
AV M P
dC d3 P3 P4
C 1
d2 P2
c
d4 d1
145.Sjellja e firmës dhe e degës në periudha afatgjata
Për të analizuar dhe kuptuar më mirë sjelljen e firmës dhe të degës, është e nevojshme të dallojmë tri periudha kohore të
mundshme të ekuilibrit të tregut:
Ekuilibri momental, ku oferta është fikse.
Ekuilibri afatshkurtër, ku firmat mund të rrisin prodhimin, megjithëse kapitali mbetet i pandryshuar.
Ekuilibri afatgjatë, ku të gjith faktorë e prodhimit mund të ndryshojnë.
Paraqitjet grafike
P P
Q Fir
P Sc ma
Q
Ekuilibri afatgjatë
10 20 Firma C
Firma B
146. Modeli themelor i cili perdoret per maksimizimin e fitimit?
Te ky model rregulla per maksimizimin e fitimit eshte e thjeshte, ketu firma duhet te prodhoje ate nivel te autputit ne
menyre qe kosto margjinale te eshte e barabarte me te ardhuren margjinale MR=MC. Qmimi i cili caktohet ketu rrjedh nga
maksimizimi i profitit qmim ky me te cilin sasia e caktuar mund shitet. Rregulli P-MC/P=1/Ed paraqet nje kush mjaft te
rendesishem per nderrmarrjet sepse i mundeson te prodhoje sasi prudukti si dhe siguron nderrmarrjes profit (fitim).
147. Modeli i qeverisjes se korporates mund te paraqitet?
Parimet e OBZHE për QK (2004)
I. Siguron bazë për strukturë efektive për qeverisje të korporatës
II.Të drejtat e aksionarëve dhe pozitat kyçe të pronarëve
III.Trajtim i drejtë i Aksionarëve
Parimet e OBZHE për QK (2004)
IV. Roli i palëve të interesuara në qeverisjen e korporatës
V. Zbulimi dhe Transparenca - N
VI.Pergjegjesite e bordit: Te sigurojne udheheqjen strategjike te kompanise, mbikqyrjen efektive te menaxhmentit dhe
pergjegjesine e tyre per kompanine dhe aksionaret.
148.Formimi i çmimeve në konkurrencën e përkryer?
Në një industri me konkurrencë të përkryer firma nuk ka nevojë të merr vendime mbi caktimin e çmimeve. Çmimet
vendosen nga fuqia e kërkesës dhe ofertës; firma individuale është tepër e vogël të ketë ndonjë ndikim në atë çmim dhe
firmat janë të njohura si pranuese të çmimit.
Pasi secila firmë individuale ballafaqohet me lakoren e kërkesës e cila është pakufi elastike sjellja e maksimizimit të profitit
në një pjesë të secilës firmë kërkon që çmimi do të jetë i barabartë me shpenzimet margjinale në nivelin e maksimizimit të
profitit të autputit.
149.Formimi i çmimeve në konkurrencën monopolistike?
Konkurrenca monopolistike përmban elemente dhe të konkurrencës së përkryer dhe të monopolit. Secila firmë ka lakore
rënëse të kërkesës që nis nga prodhimi i produkteve të diferencuara ashtu që në hapin e shkurtër pozita e një firme
individuale i ngjanë shumë pozitës së një firme monopoliste.
Çdo biznes është një formues i çmimeve për variantin e vet të produktit sesa një pranues i çmimeve duke caktuar çmimin
që i pergjigjet nivelit të maksimizimit të profitit të autputit.
150.Formimi i çmimeve dhe rivaliteti në oligopol?
Oligopoli është formë komplekse e strukturës së tregjeve përbëhet nga disa firma secila prej të cilave është e ndërvarur nga
njëra tjetra.
Një trajtim i thjesht i integruar mund të jepet duke ndjekur Dorvardin me përdorimin e kornizës drejtuese matematikore.
Pika shartuese është rasti ku të gjitha firmat prodhojnë produkte të njëjta. Në këtë rast lakorja e kerkeses mund të gjendet:
P=p(Q) ku p=çmimi, Q=autputi total i te gjitha firmave, qi =autputi i të i-tës firmë
Funksioni i profitit për një firmë individuale më pastaj jepet nga:
Si=p(Q)qi – Ci(qi) ku Ci(qi) =shpenzimet totale të qi
151.Burimet e barrierave të hyrje?
Përveç barrierave legale të hyrjes të cilat mund të ngritën nga vetë qeveria Bain-i identifikon tri burime kryesore të
barrierave t hyrjes secila prej të cilave është referuar në analizën e konkurrencës të pesë forcave nga porteri:
Përparësitë e shpenzimeve absolute,
Ekonomit e vëllimit,
Diferencimi i produktit.
Përparësitë e shpenzimeve absolute mund të rriten nëse firma bartëse kanë lidhje shtesë për resurset e nevojshme për
industri, teknologji pronësore të padisponueshme nga konkurrentet.
Ekonomitë e vëllimit vijnë zakonisht nga ekzistimi i pandashmërive dhe përparësive të specializimit në prodhim dhe në
menaxhment.
Diferencimi i produkteve do të jep një barrierë të hyrjes nëse blerësit kanë preferenca të mira për produktet e firmave
bartëse .
152.Identifikimi i çmimit kufi (margjinal)?
Çmimi kufi apo çmimi pengues i hyrjes mund të definohet si çmimi më i lartë i cili mund të caktohet nga firmat bartëse pa
shkaktuar hyrje të reja në industri.
Supozimi i zakonshëm në lidhje me këtë është i njohur si postulati i Sylos sipas tij konkurrentet potencial supozojnë që firma
ekzistuese mbajnë autputin e tyre konstant kur ndodh hyrja dhe firmat bartëse e dinë se kjo do të ngjaj.
Nëse postulati i sylos është i vërtet konkurrenti potencial në industri duke prodhuar një produkt të padiferencuar do të jet i
ballafaquar me lakoren e kerkeses e cila është segment i lakores se kerkeses të industrisë duke u shtrirë kah e djathta e
nivelit pas hyrjes të autputit për të prodhuar nga firmat bartse.
Lakorja Dind tregon lakoren e kërkesës të tregut për produktin. Nëse firma ekzistuese prodhojnë një sasi te para hyrjes Q1
atëherë çmimi P1 ato përmbledhin tërë kërkesën e tregut, nëse pjesëmarrësit e ulin çmimin në P2 atëherë kërkesa totale
do të rritet në Q2.
Rasti i ekonomisë së shkallës mund te shqyrtohet në figurën 4 drejtëza LRAC tregon lakoren e shpenzimeve mesatare në
hapin e gjatë duke përfshirë pjesëmarrësit dhe firmat bartëse.
Në këtë rast është e qartë se çmimi i cili mund të caktohet pa shkaktuar hyrje përsëri është shënuar me PL në këtë çmim
lakorja e kërkesës për pjesëmarrësin D ent. e cila është paralele me lakoren e kerkese për tregun si tërësi Dmarket është
vetëm tangjentiale me lakoren e shpenzimeve LRAC duke mos lënë atë nivel të autputit në të cilin çmimi tejkalon
shpengimet për njësi për pjesëmarrësin.
153.Caktimi i çmimit margjinal kundrejt profitit në hapin e shkurtër?
Edhe nëse çmimi margjinal mund të identifikohet gjë që është shumë e vështirë përderisa produktet janë të njëjta edhe
përderisa vlen postulati i sylos nuk ka garanci që firmat do të zgjedhin të caktojnë një çmim të tillë.
Nga figura shohim se maksimizimi i profitit në hapin e shkurtër shpie në një nivel më të lartë të profitit në hapin e shkurtër,
por kjo zvogëlohet me kohë kur ndodh hyrja. Caktimi i çmimit margjinal shpie në një nivel më të ulët të profitit në hapin ë
shkurtër, por profiti nuk zvogëlohet me kohë në masë të tillë.
154.Komento rolin dhe rëndësinë e çmimit marxhinal kundrejtë të profitit në afatë të shkurt (komenti të bëhet me
Shpenzimet marxhinale
figura)?
Pozita ekuilibriuese LMC LAC
X
Px
D=te ardhurat
0 155. mesatare
Q Qx Sasia
Nga kjo figure shohim se maksimizimi i profitit ne afatin e shkurte shpie ne nje nivel me te larte te profitit ne hapin e
shkurter, por kjo zvogelohet me kohe kur ndodh hyrja. Caktimi i cmimit margjinal shpie ne nje nivel me te ulet te profitit ne
hap te shkurter, por profiti nuk zvogelohet me kohe ne mase te tille. Nese firmat tentojne te maksimizojne vleren aktuale te
profiteve ne te ardhura, zgjedhja ne mes te dy strategjive do te varet nga ajo se kush lejon zbritje me te larte ne pagesen ne
te gatshme, gje e cila varet nga tre faktore. Se pari ekziston dallimi ne mes te profiteve te cilat mund te behen ne hap te
shkurtet duke mos caktuar cmimet margjinale dhe profitet te cilat do te beheshin me ato cmime. Faktori i dyte eshte
shpejtesia me te cilen do te ndodh hyrja. Nese kjo eshte shum e shpejte, ekstraprofitet e bera nga maksimizimi i profitit nga
hapi I shkurter do te jene jeteshkurtera dhe caktimi i cmimeve margjinale do te favorizohet.
156.Paraqit specifikat e modelit themelor i cili perdoret per te treguar cmimin e maksimizimit te profitit (komento ne
forme analize)?
Në këtë model të firmes rregulla për maksimizimin e fitimit është e thjeshtë, këtu firma duhet të prodhoj atë nivel të
outputit që shpenzimet margjinale të jenë të barabarta me të ardhurat margjinale. Çmimi i cili duhet të caktohet rrjedh nga
sasia e maksimizimit të profitit, çmim ky me të cilin sasia e caktuar mund të shitet.
Çmimi mund të bëhet për të veçuar në mënyrë apo formë eksplicite në model duke rishikuar kushtin e rendit të parë sipas
rregullit (ÇM = AM) (MC = MR), për të dhënë:
P – MC / P = 1 / Ed. Sipas këtij rregulli paraqitet kushti më i mirë në të cilin ndërmarrja mund të prodhojë sasi të produkteve
ku ndërmarrjes i siguron profit maksimal.
157.Kartelizmi?
Nese firmat jane te ndervaruara ndaj njera-tjetres dhe pranojne ate ndervaresi, nje rezultat i mundshem i kesaj situate
eshte se ato bashkohen dhe sillen si monopol, kjo nenkupton formimin e kartelit.
Fatemiresisht per konsumatoret, ekzistojne disa faktore qe jane krijuar nga shteti per t’i ndaluar keto kartele, siq eshte:
Ligji i konkurrences, Aprovimi i ligjeve me te cilat kartelet trajtohen si jolegale.
158.Cka dini per modelin “Marreveshjet e fshehta” (Kartelet)?
Duke ditur se ekzistojnë pak firma në treg, ekziston edhe mundësia edhe nxitja për t’u marrë vesh midis tyre dhe mbi këtë
bazë lindin kartelet. Karteli është një marrëveshje midis firmave të pavarura për të koordinuar vendimet lidhur me sasinë e
prodhimit dhe çmimet. Kartelet u sigurojnë firmave fitime monopoliste, siguri më të madhe për sjelljen e konkurrentëve
dhe përpjekje të organizuara për të penguar hyrjet e reja. Në këto raste ata që e pësojnë janë konsumatorët, të cilët marrin
më pak mallra dhe me çmime më të larta. Prandaj në disa vende, si në SHBA, kartelet ndalohen me ligj. Megjithatë, ndalimi
ligjor i karteleve shpesh nxit marrëveshje sekrete midis firmave. Karteli sillet si monopolist dhe maksimizimi i fitimit për
kartelin arrihet njëlloj si për firmat monopoliste, sipas rregullit MC=MR. Vështirësia qëndron në përcaktimin e kurbës MC,
sepse ajo është kurbë agregate e kurbave MC të firmave të veçanta.
Formimi dhe ruajtja e një karteli është e vështirë dhe varet nga dy faktorë: nga numri i firmave dhe nga ndryshimi në
konditat e kostos. Sa më i madh të jetë numri i firmave aq më e vështirë është edhe marrëveshja për kuotat e prodhimit,
etj. Nga ana tjetër, në qoftë se të gjitha firmat do të kishin kosto të njëjta, prodhimi dhe fitimi do të shpërndaheshin
lehtësisht midis firmave. Por, kur kostoja ndryshon nga një firmë të tjetra dhe kur ndryshimet janë të mëdha, ndërlikimet
shtohen. Ndodh kështu, sepse ka një kontradiktë midis qëllimit për të maksimizuar fitimin, si kartel, dhe ndarjes së
pranueshme të tij midis firmave pjesëmarrëse.
Konkretisht, maksimizimi i fitimit kërkon që firmat me kosto mesatare individuale më të ulët të marrin pjesën më të madhe
të prodhimit. Por një ndarje e tillë e fitimit nuk do të ishte e pranueshme nga firmat me kosto më të lartë. Përkundrazi, që
të siguronin një ndarje të pranueshme të fitimit, këto të fundit do të kërkonin kuota më të larta prodhimi për të
kompensuar koston e lartë për njësi, gjë që do të zvogëlonte fitimin total të kartelit.
Në praktikë, përcaktimi i kuotave të prodhimit arrihet përgjithësisht me anë të negociatave midis firmave. Firmat me fuqi
më të lartë negociuese marrin pjesën më të madhe. Megjithatë, ndonjëherë ndikojnë edhe kritere historike, gjeografike,
etj.
159.Cka dini per modelin e “Firmes Sunduese”?
Supozojmë që një degë e caktuar përbëhet nga një firmë e madhe që sundon në treg dhe nga një numër i madh firmash të
vogla. Firma sunduese përcakton çmimin dhe firmat e tjera e pranojnë atë, pra veprojnë si çmimpranuese. Për tregje të
veçanta që përbëhen nga një firmë sunduese dhe nga shumë firma të vogla, pra për tregjet që kanë tipare të konkurrencës
së plotë për një pjesë të tyre dhe tipare të monopolit për pjesën tjetër, çmimi përcaktohet nga firmat sunduese. Firmat e
tjera vetëm sa e pësojnë firmën sunduese lidhur me çmimin. Ky lloj tregu, që është një formë e konkurrencës jo të plotë,
pra një formë oligopoli, njihet si model i firmës sunduese. Ky model jep një shpjegim të mjaftueshëm për situata
afatshkurtra, ndërsa për situata afatgjata, ku ekziston mundësia e futjes së firmave të reja, firma sunduese mund të
humbasë pozicionin e saj.
160.Suksesin e kartelit e percaktojne?
• Numri i firmave
• Diferencimi i produkteve;
• Publikimi i cmimeve;
• Norma te uleta te zhvillimit teknologjik;
• Ekzistimi i asoacioneve tregtare, etj.
1.Ne afat te gjate, karteli dobesohet per arsye te:
A.Kercenimi nga hyerja e re
B.Kerkimi per substitute
2.Shembulli i OPEC-ut
161.Krijimi dhe mbajtja e karteleve është e vështirë?
• Rivaliteti
• Caktimi i çmimit anëtaret e kartelit duhet të vendosin se sa shumë autpute mund të shiten me atë çmim dhe të
alokojn kuotat per secilin antarë.
• Karteli mund te prodhoj me shume produkte sa sa mund te shiten
• Mashtrimi nga ana e disa pjesëmarrësve
Faktor kyç është shkalla e informimit
Udhëheqja e çmimeve dhe bashkeverpimi i heshtur
Karteli është shembull i bashkëveprimit eksplicit
Ne shume vende marrëveshjet e tilla janë jolegale dhe firmat rrezikojnë të dënohen me ligj nëse përfshihen në
kartel
Një nga format më të rëndësishme të bashkvepimit të heshtur është i njohur si udhëheqja e çmimeve
Nëse firmat prodhojnë produkte te ngjashme, atëherë firmat e reja I përcjellin firmat ekzistuese sa I përket
vendosjes se çmimeve
Udhëheqësi duhet te ketë pozite te forte ne industri
162.Udhëheqja e çmimeve dhe bashkeverpimi i heshtur
• Karteli është shembull i bashkëveprimit eksplicit
• Ne shume vende marrëveshjet e tilla janë jolegale dhe firmat rrezikojnë të dënohen me ligj nëse
përfshihen në kartel
• Një nga format më të rëndësishme të bashkvepimit të heshtur është i njohur si udhëheqja e çmimeve
• Nëse firmat prodhojnë produkte te ngjashme, atëherë firmat e reja I përcjellin firmat ekzistuese sa I
përket vendosjes se çmimeve
• Udhëheqësi duhet te ketë pozite te forte ne industri
163.Formimi i cimeve dhe cikli jetësor i produktit?
Analiza standarde e formimit të çmimeve përfshin një pamje statike të kërkesës për një produkt, analistët
shpesh e konsiderojnë të nevojshme inkuadrimin e konceptit të CJP gjatë diskutimit mbi formimin e çmimeve
dhe strategjive të marketingut.
Periudha hyrëse – këtu blerësit potencial mezi e vërejnë produktin. Në këtë fazë vëllimi i shitjes është i vogël
dhe kërkesa është joelastike për kah çmimi.
Faza e rritjes – blerësit bëhen më të vetëdijshëm për produktit dhe shitja rritet shpejt.
Faza e pjekurisë – rritja e shitjes fillon të bie eventualisht në zero. Konsumatorët janë mirë të informuar për
produktin dhe kanë pasur përvojë në shfrytëzimin e tij,
Faza e rënies – kjo fazë vjen nga ndryshimi i shijeve apo nevojave të konsumatorëve, nga rritja e konkurrencës
apo nga progresi teknologjik.
164. Formimi i çmimeve për produktet e reja?
Kontributi më të madh rreth kësaj e ka dhënë Dean (1950) i cili bërë dallimin në mes të dy strategjive
themelore për formimin e çmimeve për produktet e reja:
Qasja e parë është e njohur si strategji e tundjes. Në këtë rast firma cakton fillimisht një çmim më të lartë për
produktin, duke e shitur atë me kujdes një grupi të zgjedhur të shfrytëzuar të cilët janë të gatshëm të paguajnë
atë çmim të lartë. Kur produkti lëviz nëpër fazat e ciklit jetësor të tij, çmimi mund të ulet gradualit se kërkesa
bëhet më elastike përderisa marzha në mes çmimit dhe shpenzimeve është shumë e vogël.
Strategjia alternative quhet strategjia e penetrimit që përfshin caktimin e çmimit të ulët në fillim për të
ndërtuar shpejt një treg relativisht të gjerë
165.Udheheqja e Cmimeve?
Eshte forme e rendesishme e bashkeveprimit te heshtur, ne te cilen njera nga firmat ne industri merr rolin e
udheheqsit te cmimeve, duke caktuar cmimin me te cilin percillet nga firmat tjera. Nese te gjitha firmat
prodhojne produkte te njejta atehere firmat caktojne cmimen e njejt me udheheqsin, ndersa nese produktet e
prodhuara jane te diferencuara, percjellesit perdorin cmimin e udheheqsit si ‘’Standart’’ dhe pastaj i caktojne
cmimet e veta me lart apo me posht, varsisht prej cilesis dhe shpenzimeve per prodhim.
166.Lufta e cmimeve?
Ekzistojne situate, ne te cilat rivaliteti ne mes te firmave ne nje industri te koncentruar behet aq i ashper aq sa
shperthen nje ‘’LUFT e cmimeve’’ qe percjllet me uljen e cmimeve gjersa ato te bijne bile edhe nen nivelin e
shpenzimeve margjinale, perderisa secila firme perpiqet me deshperim qe te ruaj pjesen e vet te tregut.
167.Shkallet e marrjes se vendimeve?
A. Marrja e vendimeve ne kushte Sigurie(njohje e te gjitha alternativave, vendiet mund te percaktojne
zgjidhjen me te mire)
B. Marrja e vendimeve ne kushte Risku (Njohje e te gjitha alternativave, vendimet kerkojne supozime per te
ardhurat nga alternativat)
C. Marrja e vendimeve ne kushte pasigurie (Mosnjohje e te gjitha alternativave, vendimet kerkojne krijushmeri
dhe vullnet per te ndermarre riskun perball pasigurise)
D. Vendimet e marra ne kushte konflikti (Ndodh ne raste kur vendimet nuk varen vetem nga vullneti yne, por
edhe nga kunderpergjegjet e kundersharit apo konkurrenteve).
168.Vendimet e strukturuara?
Jane ne rast se kur ato jane te perseritshme dhe rutine, si dhe kur eshte krijuar nje procedure e caktuar per
realizimin e tyre.
169.Vendimet e pastrukturuara?
Jane ne rast se ato jane te reja, te paprogramauara dhe te vazhdueshme, ne kete rast nuk kemi ndonje
metode per gjidhjen e problemit, sepse ky problem eshte i ri, kompleks, etj.
170.Stilet e marrjes se vendimeve?
A. Stili Deriktiv - Menaxheret qe perdorin kete stil kane tolerance te ulet ndaj pasigurise dhe orientohen nga
problemet teknike dhe detyrat e percaktuara.
B. Stili Analitik – kane nje tolerance me te larte ndaj pasigurise krahasuar me ate deriktiv; ata kane gjithashtu
personalitet me kompleks te njohjes.
C. Stili Konceptual – duke pasur ne te njejten kohe kopleksitetin e njohjes dhe fokusin tek njerezit, menaxheret
koncaptual orientohen ndaj arritjeve dhe njekohesisht besojne ne vartesit.
D. Stili i Sjelljes – Menaxheret e sjelljes kane interest e larte ndaj organizates dhe njerezve.
171.Grupet Efektive kane?
Atmosfere informale, diskutime te gjalla me pjesmarrje te gjere, qartesi detyrash dhe objektivash dhe
angazhim ne to; vendimet merren me konsenusl ne raste te rralla vendimet merren me votim; idete shprehen
hapur, etj.
172.Grupet Joefektive kane?
Atmosfere te tensionuar; diskutime te dominuara nga 1-2 persona; objektivat jane te paqarta; anetaret nuk
degjojne njeri-tjetrin; konflikti injorohet dhe shmanget; vendimet me shumice votash, ku pakica eshte e
obliguar t’i pranoje; lidershipi i centralizuar, etj.
173.Ekonomia politike analizon?
Ekonomin bashkekohore ne baze te tri dimenzioneve, qe do te thote se analizon ate qe quajme “ekonomi
tridimenzionale”
174.Ekonomia tridimenzionale perfshin?
Konkurrenca – dimenzion horizontal
Komanda – dimenzion vertikal
Ndryshimi – dimenzion kohor
Konkurrenca ka te beje me kembimin dhe zgjdhjen e lire e cila luan rol dominant ne te gjitha reformat e
interaksioneve te tregut
Komanda lidhet me aspektet e maredhenieve ekonomike ku forca luan rol vendimtar. Dimenzioni i urdherimit
quhet “vertikal” per shkak se orientohet kah individet apo grupe njerezish te cilet jane jo te barabarte me
c’rast dikush nga ata eshte me i larte se tjetri. Nje person apo grup gjendet ne “maje” kurse tjetri eshte “i
nenshtruar”.Ne te kunderten e komandes ndodhet zgjedhja.
Faktori kryesor i cili ndikon ne ndryshimin e kapitalizmit eshte sistemi i investimieve me qellim te fitimit e qe
lidhet me tendencen e kapitalizimit per zgjerim.
Dimenzioni kohor quhet NDRYSHIMI per shkak se eshte proces i cili kryhet brenda kohes se caktuar
Kapitalizimi si sistem shkon drejt ndryshimeve permanente ne te ardhmen ku e tanishmja e nje mase te
konsiderushme edhe e ardhmja behet e shkuar.
175.Dialektika e trendeve te tanishme zhvillohet ne dy drejtime?
1. Gjithnje e me shume deperton procesi i nderlidhjes dhe ndervashmeria me e madhe e individeve,
regjioneve dhe kombeve
2. Verehet pavaresia me e theksuar e individit si personalitet kreativ ne te gjitha proceset te cilat kane te
bejne me te apo ndodhin afer tij
Esenca e ndervarshmerise ne mes te ekonomise dhe demokracise niset nga definimi unik i sistemeve
ekonomike. Sistemet ekonomike paraqesin mardheniet ne mes te njerezve.
176.Tri vlerat themelore te cilat luajne rol te rendesishem ne percaktimin e ndonje sistemi ekonomike?
Efikasiteti
Drejtesia
Demokracia
Efikasiteti i ekonomise te caktuar matet me raportin ne mes te sasise se dhene te inputeve te perdorura ne
ndonje sistem ekonomik per prodhimin e sasise se caktuar te te mirave materiale dhe sherbimeve
Drejtesia njerezit ne ndonje sistem ekonomik ne menyre te barabarte e mbajne barren dhe gezojne leverdi nga
ky sistem ekonomik
Ideali i se drejtes : veprimi i drejte rezultati i drejte
Veprimi i drejte : menyra e kryerjes se ndonje pune, psh., angazhimi i njerezve ne pune ne te cilen trajtohen
njesoj
Rezultati i drejte eshte rezultat jodiskriminues i grupit dhe individeve ne ndonje proces shoqeror
Kontrolla demokratike – 3 karakteristika themelore :
Pergjegjsia e forces, Lirite qytetare, Barazia politike
Aprovuesit e vendimeve duhet qe te jene pergjegjes para popullit qe i perkasin per keto vendime ne baze te
vlersimeve periodike apo permes nderrimit te mundshem ne konkurrencen politike pluraliste
Themeli i demokracise qendron ne ate qe vendimet kryesore te cilat perkojne me jeten dhe punen e shumices
se njerezve, duhet shqyrtuar dhe per to duhet votuar dhe kontrolluar drejtperdrejte apo ne menyre indirekte
nga ana e atyre qe iu perkasin vendimeve.
177.Thelbi i monopolit
Baza e kalimit nga kapitalizmi paramonopolistik në imperializëm është zëvendësimi i sundimit të konkurrencës
së lirë me sundimin e monopoleve dhe të konkurrencës së monopoleve.
Monopoli është një marrëveshje, një aleancë, një bashkim kapitalistësh që kanë koncentruar në duart e tyre
prodhimin dhe shitjen e mallrave të ndryshme.
Thelbi i monopoleve përqëndrohet në tri momente kryesore:
Së pari, koncentrimi i një kapitali shumë të madhë, i cili siguron fuqi ekonomike jashtezkonisht të madhe
shumë kapitalistëve të vegjel,
Së dyti, ekzistencen e mundësive të atilla që u lejojn atyre deri në një shkallë të diktojnë çmime të larta në
tregje,
Së treti, ekzistenca e mundësive për të përvetësuar fitimin maksimal si realizim të sundimit ekonomik të tyre.
Në krahasim me shoqërit aksionare monopolet janë formë më e lartë e shoqërizimit të kapitalit.
Prandaj F. Engelsi e quan monopolin shkalle të dytë ose të tretë të shoqëris aksionare.
Lindja dhe zhvillimi i monopoleve shkaktuan disa ndryshime në marrëdhëniet kapitale në prodhim:
Së pari, monopolet ndryshojnë pronën kapitaliste nga prona e kapitalistëve të veçant,
Së dyti, ne ndërrmarrjet monopolistike punëtoret nuk shfrytëzohen nga kapitalistet e veçantë, por nga
bashkimi i kapitalistëve,
Së Treti, ndryshojnë marrëdhëniet në vetë klasën e kapitalistëve .
Procesi i kalimit të kapitalizmit nga kapitalizmi paramonopolistik në kapitalizmin monopolistik, fillon kah shek.
XIX dhe në fillim të shek. XX.
Pra kjo është periudha e lindjes dhe e sundimit të monopolit.
Procesi i koncentrimit e sidomos i centralizimit të kapitalit në mënyrë rapide jep aso rezultatesh, të cilat
shpiejnë gjer te sundimi i monopoleve kapitaliste në të gjitha veprimtarit ekonomike:
Në industri,
Tregti,
Banka,
Komunikacion etj.
Por në teorinë ekonomike ky proces i ndërlikuar sa i përket ofertës dhe kërkeses shpjegohet në këtë mënyrë:
Kur në treg paraqitet vetëm një shitës, atëher bëhet fjalë për Monopol, ndërsa kur është vetëm një blerës
atëher bëhet fjalë për Monopson.
Dy shitës krijojnë Duopolin, ndërsa dy blerës krijojnë Duopsonin.
Disa shitës formojnë Oligopolin, kurse disa blerës formojnë Oligopsonin.
Në ato raste kur në treg paraqiten shumë shitës dhe blerës, ku secili prej tyre mund të ketë ndikim në ecuritë e
tregut, atëherë konsiderohet se ekziston Poliopoli dhe anasjelltas Poliopsoni.
178.Maksimizimi i profitit ne monopol?
Maksimizimi i profitit ne monopol arrihet kur te ardhurat marxhinale jane te barabarta me koston marxhinale.
Pra, maksimizimi i fitimit ne monopol përcaktohet nga pikëprerja e lakores së të hyrave marxhinale dhe lakores
së kostos marxhinale. Përderisa kostoja totale mesatare është nën cmimin e monopolistit, ai do të realizoj fitim
ekonomik.
179. Kur paraqitet maksimalizimi i fitimit dhe cilat jane format per maksimalizim te fitimit?
Maksimalizimi i fitimit paraqitet atehere kur ndermarrja ka tendence qe te rrise te ardhurat dhe te zvogeloj
koston.
Format e maksimalizimit te fitimit jane:
Maksimalizimi i te hyrave duke bere rritjen e cmimit/rritja e njesive te shitura
Racionalizimi i shpenzimeve, pervoja ne pune
Kombinimi i te dy formave te para
180.Organizatat monopolistike shpeshherë krijohen ne formë të kombinateve?
Ekzistojnë dy lloje të kombinateve:
Kombinatet Horizontale dhe
Kombinatet Vertikale
Format e Monopoleve
Format e monopoleve janë të ndryshme, ato ndahen ne 2 grupe kryesore:
Bashkimet e thjeshta monopolistike, të cilat krijohen në bazë të marrëveshjeve me afat të shkurtër dhe
Bashkimeve monopolistike të zhvilluara
Format më të thjeshta të monopoleve janë
181.Monopoli dhe alokimi i gabueshëm i resurseve?
Ekzistimi i monopolit shpesh konsiderohet si shoqërisht I padëshirueshëm:
Firma nuk siguron pajisjet qe prodhojnë me kosto me te ulet
Fitimi i monopolit shpesh konsiderohet e ardhur e pandershme
Çmimi nuk është i barabarte me shpenzimet margjinale