Tema 5:VENDOSJA E MIMIT TEORI DHE PRAKTIK

1. 2. 3. 4. 5.

Klasifikimi I tregjeve. Vendosja e mimit n konkurencn e lir. Vendosja e mimit n monopol. mimet diskriminuese. Sjedhja e mimeve n konkurencn monopolistike dhe ologopol.

Kjo tem trajton probleme q lidhen me prcaktimin e mimeve brenda strukturave t ndryshme t tregut. Termi struktur e tregut I referohet numrit dhe madhsis s shprndarjes s blersve dhe shitsve, shkalls s diferencimit t prodhimit dhe lehtsis s hyrjes t firmave t reja n nj deg. Karakteristikat e tjera t tregut ose t produktit prve ktyre t cilat mund t ndikojn n vendosjen e mimit prfshir qndryeshmrin e mallit jan: mjaftueshmria e shkalls s prshkrimeve. madhsia e produktit n krahasim me vlern e tij. raporti I kostos fikse ndaj atyre variable n industri. vazhdimi dhe gjatsia e proesit t prodhimit. Kto karakteristika strukturale mund t prdoren si baz pr klasifikimin e tregjeve. Sjellja dhe reagimi I mimit n termat e nivelit dhe frekuencs s ndryshimit, varion sipas tipit t strukturs s tregut. 5.1. Klasifikimi I tregjeve. Tregjet kane dimensionet (strukturen) , ndersa drejtimi (praktikat e biznesit dhe procesi i vendim-marrjes) percaktohet nga kjo strukture. Zbatimi ose rezultati, ndikohet nga drejtimi i firmave brenda deges se veprimtarise. Eshte e veshtire te vezhgohet drejtimi,veanerisht nese ky eshte i demshem per te tjeret ose ilegal, keshtu qe zbatimi (kryerja) e veprimtarise nenkuptohet (rezulton) direkt nga struktura. Struktura te caktuara ojne ne zbatimin e asaj qe ne pergjithesi gjykohet jo e deshirueshme. Padeshirueshmeria mund te gjykohet nga dy pikepamje te ndryshme. E para eshte nga fuqia ekonomike ne shfrytezimin e konsumatoreve, burimet e pasurise (matrialet dhe puna) ose nga shperdorimi i burimeve qe mund te shfrytezoheshin me mire diku gjetke. E dyte rrjedh nga filozofia e Thomas Jefferson-it se shoqeria jone nuk duhet te kete asnje grup social apo koncern biznesi te nje fuqie te tille qe ata te mund ta perdornin ne menyre te paaresyeshme pushtetin e tyre. Ekonomistet ne pergjithesi e kufizojne shqetesimin e tyre tek aresyeja e pare per gjykimin e padeshirueshmerise. Aresyeja e studimit te aspekteve te struktures- drejtimit dhe zbatimit te tregjeve eshte per te zbuluar se cila nga strukturat ka te ngjare te oje ne zbatimin e dobet dhe fare

rregullash apo rregullimesh duhet te imponohen ne kete dege te veante te veprimtarise,ose ne dege te ngjashme, per ta bere rezultatin me te deshirueshem. Rregullat dhe rregullimet shpesh shprehen, ose burojne, nga ligjet ose aktet e shteteve dhe ne fakt shpesh formohen agjenci qeveritare per ti imponuar ose vene ne veprim ato. Tregjet mund t klasifikohen si:
1. 2. 3. 4.

konkurues (shum blers dhe shits) oligopol (disa firma). monopol (nj firm e vetme) konkurues monopolistike (shum firma q shesin produkte t ngjashme por t diferencuar).

1. Konkurenca perfekte1 Struktura

Numer i madh bleresish dhe shitesish dhe asnjeri prej tyre nuk eshte aq i madhe sa te influencoje mbi mimet nga vendimi i tyre pr t bler apo pr t shitur. Nga bleresit dhe shitesit disponohet nje informacion i plote per kerkesen, oferten dhe mimet, dhe ky informacion eshte i njohur dhe i kuptueshem per te gjithe bleresit dhe shitesit. Produkti sht mjaft homogjen, kshtu q produkti i nj firme sht domosdoshmrisht nj zvendsues i prsosur pr at t nj firme tjetr. Ska kufizime t tilla artificiale mbi krkesn e ofertn, prplasje mes firmash ose ndrhyrje qeveritare n fushn e mimeve, perve rasteve kur mbrohet prona private ose te drejtat e kontrates. Te gjithe shitesit dhe bleresit kane te dreta te barabarta per te hyre dhe dale nga tregu ne do moment kohe qe ata deshrojne. Mobilizimi I burimeve dhe produkteve nga do firm .

N nj treg krejtsisht konkurues sht supozuar q do prodhues, shits krkon t maximizoj fitimet nga shitja me nj mim sa m lart q t jet I mundur. Nga ana tjetr do blers krkon t maximizoj dobin nga marrja e produktit me nj mim sa m t vogl. N kt rast veprimet kolektive t blersve dhe shitsve prcaktojn mimet. Pr t thjeshtsuar analizn teorike, ekonomistt prdorin konceptin e tregut konkurues t prsosur. Prve numrave t mdhenj dhe homogjenitetit t produktit termi I prsosur nnkupton njuhuri t sakta, nga blersit dhe shitsit, ndarja e plot e produktit dhe
1

Nese te gjitha kushtet plotesohen (jane te kenaqshme), me perjashtim te njohjes perfekte dhe te levizshmerise perfekte te burimeve, atehere ne kemi konkurence te paster.

mobilizimi I prsosur I produktit brenda tregut. Me kto njuhuri ne mund t bisedojm rreth mimit pr nj produkt n nj treg. N kushtet konkuruese, lidhjet e oferts dhe krkess prballuar nga individi ndryshojn shum nga funksionet tregtare t oferts dhe krkes. Meqense do blers dhe shits smund t influencojn dukshm n mim, lidhjet e oferts dhe krkess duhet t jen horizontale ndaj individve respektiv prkats. P.sh fermeri individual n mnyr tipike vren funksionin e krkess (rrjedhse) pr produktin e tij sikur sht prsosmrisht horizontal. Ai smund t influencoj n mim me sasin q ai afron pr shitje, ai sht nj marrs mimi. Ne realitet ndoshta nuk ekziston nje treg konkurues prefekt ku te jene evidente gjashte karakteristikat e mesiperme. Megjithate tregu per shumicen e produkteve bujqesore ( veanerisht fruta dhe perime), i afrohet nje tregu konkurues sidomos persa i perkete faktit qe mimet stabilizohen nga nderveprimi midis kerkeses dhe ofertes . Kjo situate eshte tipike per vendet ku shteti nuk nderhyne per te kontrolluar mimet. Tregu i perimeve te fresketa i krahasuar me produktet e tjera ne shqiperi i afrohet me shume pershkrimit te tregut konkurues. Megjithate ne zona te izoluara nga prodhimi, numri i kufizuar i bleresve , mungesa e pergjitheshme e informacionit dhe sidomos i te dhenave mbi mimet , bene qe tregu i perimeve te zhvendoset nga te qenurit nje treg prefekt konkurues. Per shume mallra dhe sidomos ato qe eksportohen ne vende te tjera levizja e mimeve nuk drejtohet vetem nga kerkesa dhe oferta . Ka gjithashtu disa produkte si qumeshti ku mimi ka mbetur relativisht i ulet pamvarsisht nga sasit e prodhuara. Ndersa per produktet qe eksportohen mimet e tregut boteror sherbejne si faktore kryesore per mimet ne tregun vendas. Drejtimi Firmat e barazojne MC (Koston Marxhinale) me MR( Ardhuren Marxhinale) per fitimet maksimale. Eshte e pamundur ndonje marreveshje e fshehte sepse jane te perfshira shume firma. Firmat vendosin vetem sa te prodhojne, nderkohe qe secila e merr mimin e tregut si te dhene dhe jashte kontrollit te tij. Produkti eshte i lidhur me kontrollet standart per cilesine, keshtu qe eshte e veshtire dhe e pamundur shitja e produkteve me paraqitje te keqe. Zbatimi Firmat jane te detyruara te jene eficiente ose ato do te shkojne drejt shkaterrimit (mbylljes). Ne keto kushte kemi nje adaptim me shpejtesi te teknikes dhe teknologjse se re. Kudo ku ekzistojne fitimet ne veprimtarine e biznesit, firma te reja hyjne dhe outputi rritet derisa mimi bie tek kostoja e prodhimit. Kudo ku ndodhin ngadalesime ose humbje te kerkeses,firmat e lene aktivitetin e biznesit dhe kjo e detyron mimin te jete kokeforte ndaj kostos se prodhimit. Nuk ka reklame nga firma dhe shpenzimet e shitjes jane te vogla.

Zbatimi i kesaj strukture,nese te gjitha kushtet plotesohen (jane te kenaqhme), eshte metoda me efikase , nga pikepamja ekonomike, e cila mund te perhapet.Me fjale te tjera, do te jete nje komunikim perfekt midis prodhuesve,firmave te marketingut,zotrueseve (pronareve) te burimeve dhe konsumatoreve permes mimeve. Madhesia e firmave eshte shume e vogel per te siguruar efiience fizike.

mimi P MC ATC mimi i shitjes barazohet me koston (sasia e prodhimit) Vl e r e s i m i

P = D = AR =MR

2.

Ky model i shkon me mire sektorit bujqesore dhe sidomos fermave te vogla. Hyrja ne bujqesi eshte relativisht e lehte,por ekzistenca eshte e veshtire dhe e mundimshme sa qe disa nga prodhuesit kanete kufizuara aletrantivat per mjetet e jeteses. Kudo ku ekzistenca eshte e veshtire, mimet mund te sillen (qendrojne ne ajer) nen kostot e plota (ATC) te prodhimit per periudha te gjata kohe. Shpesh ky kosiderohet si rasti ne bujqesi. Njerezit qe perkrahin plotesisht tregjet e lira pa nderhyrje te qeverise ne pergjithesi jane nen pershtypjen se forcat ekonomike do te bejne qe bota te veproje sikur konkurenca perfekte te ishte struktura e vetme e mundshme e tregut. Megjithate, konkurenca perfekte eshte sajim i mendjes se ekonomisteve qe nuk ka ekzistuar kurre dhe ka te ngjare te mos ekzistoje kurre. Monopoli

Struktura Nje shites i vetem i produktit i cili nuk ka zevendesues te afert ( nje bleres i vetem)

Produkti ne pergjithesi eshte i damkosur ose ka marken e fabrikes.Monopoli nuk mund te dale pertej vendit te caktuar pa damkosje te produktit qe te jete e dallueshme. Monopolisti ne pergjithesi i fshehe(mbulon) te dhenat per koston dhe fitimin. Hyrja veshtirsohet per te ardhurit e rinj me perdorimin e markave te fabrikes, patentave,kontrollin e lendeve te para,kontrollin e flete-daljeve te shitjeve me pakice,kerkesa te vendit apo te kapitalit,etj.

Drejtimi Barazon MC me MR per fitime maksimum. Mund te mbrohet pozita e monopolit me ane te luftes ekonomike ose taktika te tjera perjashtuese mbi konkurentet qe do te pretendonin apo deshironin te ishin te tille. Z b a t i m i ( kryerja) Outputi kufizohet per te arritur mimin dhe fitimet e deshiruara . Outputi eshte me pak se kapaciteti prodhues i burimeve,keshtu si pasoje burimet jane harxhuar. ( Prodhimi nuk ohet deri ne fund ne piken me te ulet te kurbes ATC.) Shpenzimet e shitjes mund te jene te teperta (jashte mase). Fitimet per njesi jane mbi kostot oportune.

P MC mimi i shitjes Fitimi { Kostoja MR Sasia e prodhuar Q D ATC

Vleresimi Monopoli mund te linde ne menyrat qe vijojne: Se pari ne industri (veprimtarine e biznesit) (monopolisti dhe industria veprimtaria e biznesit - jane e njejta gje). Nese kurba e kostos totale mesatare ulet gjithandej ne kufijte perkates ( nuk ngrihet perseri) atehere nje firme perze te tjerat nese ajo ben nje kercim ne avancimin teknologjik ose eshte e para ne biznes. Kontrolli i lendes se pare, vend-ndodhjes,etj. Nepermjet franshizes ose liences nga qeveria. Shembuj perbejne kompanite e sherbimit,bankat dhe hekurudhat.

Monopolet nuk jane domosdoshmerisht fitimprures kur kerkesa mund te jete e pamjaftueshme per shumen e kerkuar per nje prodhim efiient. Me sa duket nuk ka shembull te monopolit te kulluar.

Tregu monopol konsiderohet n ekstremin e kundrt te tregut te konkurences se prsosur. Karakteristikat dalluese t ktij tipi t strukturs s tregut sht se kemi t bjm me nj shits t vetm. Diferencimi I produktit sht I domosdoshm n kt treg, pr faktin se nj monopol smund t ekzistoj po t mos ishte produkti I firms s tij domosdoshmrisht I ndryshm nga produktet e firmave t tjera. 3. Dypoli (Duopoly Duopsony) Struktura

Dy shitesa (dy bleres) Produkti eshte i damkosur ose ka marken e fabrikes (te diferencuar).2 Firmat perpiqen te mjegullojne (fshehin) te dhenat per koston dhe fitimin. Hyrja per te ardhurit e rinj behet ne te njejtat menyra dhe mjete si tek monopoli

Drejtimi Nxitje e forte per te dy dypolitet per te vepruar si nje firme e vetme krahas perpjekjeve per te maksimizuar fitimet ne menyre te pavrur nga tjetri.(Shitjet e secilit varen nga ajo se fare ben tjetri,keshtu qe shitjet e secilit duhet te arrijne njeherazi ne nje zgjidhje te qendrueshme.) Konspiracioni mund te jete ose i llojit te heshtur (nenkuptuar) ose i shprehur. Dypolitet mund te mbrojne pozitat e tyre te favorshme nepermjet luftes ekonomike ose me ane te taktikave te tjera perjashtuese ndaj konkurenteve qe do te pretendonin ose te deshironin te ishin te tille. Investojne burime te konsiderueshme dhe veprojne si grup me influence, per te mbrojtur poziten e tyre fitimprurese.

Zbatimi Rezultati i deshiruar do te jete shume i ngjashem me situaten e monopolit. Outputi eshte me i vogel se kapaciteti prodhues i burimeve, per pasoje burimet jane harxhuar.(Prodhimi nuk ohet deri ne fund ne piken me te ulet mbi ATC). Shpenzimet e shitjes mund te jene te teperta (jashte mase) Fitimet per njesi jane mbi kostot e oportunitetit.

Dypolet sikurse dhe oligopolet mund te jene te paster (kulluar) derisa produkti mund te shitet sipas specifikimit te tille si elik,qymyr guri,nafte bruto,etj.

P MC mimi i shitjes Fitimi { Kostoja MR Sasia e prodhuar Vleresimi Dypoli mund te linde (rezultoje) ne te shumten e rasteve ne te njejtat menyra sikurse monopoli. Dypolet nuk jane domosdosherisht fitimprurese kur kerksa mund te jete e pamjaftueshme per sasine e kerkuar per prodhimin efiient. Ne pergjithesi, rreziku potencial i dypolit eshte pothuaj po aq i pakendshem ( i keq) sa ai per monopolin. O l i g o p o l i (Oligopsony) = (Kontrolli i artikullit ose i sherbimit ne tregun e dhene nga nje numer i vogel kompanish ose firmash furnizuese) Q D = AR ATC

4.

Struktur Pak shites (bleres) Produkti eshte i damkosur ose ka marken e fabrikes (te diferencuar) Firmat perpiqen te mbulojne(mjegullojne) te dhenat per koston e fitimin. Hyrja per te ardhurit e rinj behet ne te njejtat menyra dhe mjete si tek monopoli dhe dypoli

Drejtimi Nxitje e forte per firmat per te vepruar ne fshehtesi si ne menyre te shprehur dhe te nenkuptuar.(Shitjet e secilit varen nga ajo se fare ben tjetri,keshtu qe te gjithe jane te detyruar te vendosin njeheresh).

Sa me i paket eshte numuri i firmave,aq me ei paket eshte nevoja per konsopiracion formal ose te shprehur. Sa me i madh eshte numuri i firmave ,aq me e madhe eshte shtytja (nxitja) per veprimtari te fshehte,por konspiracioni duket te jete me i dobet. Oligopolitet mund te mbrojne poziten e tyre te favorshme nepermjet luftes ekonomike ose te taktikave te tjera perjashtuese ndaj konkurenteve qe do te pretendonin apo te deshironin te ishin te tille. Zbatimi Jo shume ndryshe nga dypoli,vese shkalla e veprimeve te perbashketa rritet me rritjen e numurit te firmave dhe zbatimi rritet ne perputhje me kete. Outputi eshte me i vogel se kapaciteti i burimeve,per pasoje burimet shpenzohen. (Prodhimi nuk ohet deri ne fund ne piken me te ulet mbi kurben e ATC). Shpenzimet e shitjes mund te jene te teperta (jashte mases). Fitimet per njesi jane mbi kostot oportune.

P MC mimi i shitjes Fitimi { Kostoja MR Sasia e prodhuar Vleresimi Oligopoli mund te ekzistoje ne shkalle kombetare ose ne nje vend te kufizuar. a. Makineri te fermes dhe furnizime te fermes (ne shkalle kombetare). b. Bankat ( lokale) c. Supermarketet (lokal) d. Shebim (servis) hekurudhor (rajonal e nga ndonje here lokal) e. Bleres te produkteve te fermes (drithra,blegtorale, mish shpendesh - ne shkalle lokale e kombetare) Q D=AR ATC

Tregu Oligopol sht me disa shitsa t mdhenj ku do firm prodhon nj pjes t madhe t produktit total t degs dhe si pasoj veprimi I nj firme n deg nuk mund t influencoj shum mbi firmat e tjera. N nj oligopole t tjesht shitsit prodhojn nj produkt homogjen. Ky tip I strukturs s tregut sht m pak I prekshm pr prgjithsimet rreth politiks s mimit dhe prodhimit.

5.

Konkurenca monopoliste (Monopsonistic)

Struktur Numur i madh shitesish (bleresish) dhe firmat ne pergjithesi jane jo te vogla. Marka e fabrikes ose damkosjet (te diferencuara). Secila prej tyre eshte pak a shume zevendesuesi me i afert per damkosje konkurence. Hyrje dhe dalje relativisht e lehte. Oligopoli bashkohet (shkrihet) ne konkurencen monopolistike sapo numuri i firmave rritet. Drejtimi do firme gjykon se ajo nuk ushtron influence mbi mimin dhe perpiqet te maksimizoje fitimet duke vepruar ne menyre te pavarur nga te gjithe te tjeret. Firmat perpiqen te barazojne MC me MR. Marrja me uljen e mimeve eshte dika e pergjithshme,por konkurenca eshte me e forte ne sherbim,percaktim vendi,kredi etj. Zbatimi Konsumatoret kane nje game te gjere mallrash,sherbimesh,etj. per te zgjedhur,por paguajne nje mim me te larte se sa do te kishin paguar nen konkurencen e paster. Shume firma jane jo efiiente dhe mimi (norma e) i bizneseve te falimetuara eshte i larte. mimi shpesh eshte i barabarte me ATC me qe firma nuk ka shitje te mjaftueshme per te sigurar fitim ( jo fitime mbi kostot oportune, por prodhimi nuk ohet deri ne fund me koston me te ulet). Ne pergjithesi ka shume firma qe shesin produktet perkatese dhe burimet harxhohen kot.

P MC mimi i shitjes Me kosto te krahasuar D=AR MR Sasia e prodhuar Q ATC

Vleresimi Kjo lloje konkurence ilustrohet me shembuj nga marketett ushqimore te zoteruara privatisht, dyqane te veshjeve, markete te ushqimeve per kafshet dhe te plehrave kimike, elevatore drithi ne shkalle vendi,tregtare te makinerise bujqesore te fermave( por jo prodhues), etj. Konkurentet e ketij lloji shpesh jane jo efiiente, por ketu mund te kete dika lidhur me biznesin i cili e lejon kete te mbetet ne veprim, te tille si pozicion (vend-ndodhje) i mire, preferenca e klienteve per marken e tij,etj. Politika e mimeve e firmave shpesh eshte e tille e cila mund te mbijetoje me nje paraqitje mjaft te paafte.

Konkurues monopolistikb i referohet nj tregu n t cilin nj numr I madh shitsit ofrojn nj produkt t diferencuar. Kto produkte jan zvendsues t ngusht t njri tjetrit, por shitsit indivdual kan aftsi ti diferencojn produktin e tyre n baz t nj emri tregu, stilit, cilsis, shrbimit, vendosjes e faktor t tjer. Prandaj firma ka pak influenc n mim, por numri I zvendsuesve n treg ka t ngjar t kufizoj lirin e firms n vendosjen e mimit. Lidhja e krkess prballuar nga firmat individuale megjithse nuk sht krejt elastike, ka shum mundsi t jet elastike n hapsirn dhe zonn mbizotruese t mimit. Ky klasifikim I tregjeve nnvizon numrin e shitsave dhe n mnyr t domosdoshme nnkupton nj numr t madh blersish. Por klasifikime t tjera mund t shpikeshin mbi bazn e numrit t blersve n treg. P.sh nj treg me nj blers t madh t vetm quhet monopsony. Ndrsa nj treg me nj blers t vetm dhe nj shits t vetm quhet monopol I dyanshm. Kemi nj numer t madh strukturash tregu mbi bazn e kombinimeve t ndryshme t numrit t blersve dhe shitsve dhe diferencimit t shkalls s produktit. Gjithashtu shum tregje nuk mund t prkufizohen qart n kategorit e siprprmendura. Kjo e lidhur me faktin se sot po shtohen ndrmarrjet e fuqishme konglomerate t cilat veprojn pothuajse n t gjitha llojet e tregjeve. Po kshtu shkalla e koncentrimit t ktyre firmave sht e vshtir t matet, sepse nj mats I prbashkt I koncentrimit jan shitjet totale q realizojn t gjitha firmat n nj treg. Natyrisht nj mats I till nuk merr parasysh shkalln e diferencimit t produktit ose element tjer t mundshm. Prve ksaj nj mats global nuk reflekton nivelet e larta t koncentrimit n nj hapsir tregtare lokale, dhe e kundrta, nj firm mund t ket nj pjes t madhe t tregut total, por nj pjes t vogl t disa tregjeve lokale. Ekonomistt kan br disa orvatje q t klasifikojn firmat n baz elasticitetit direkt t mimit t krkess prballuar nga firma si dhe mbi bazn e elasticiteteve t trthorta mes firmave. P.sh n arsyetimet e msiprme trajtuam se nj firm individuale n nj treg konkurues prballon nj funksion krkese dhe skem krkese plotsisht elastike (horizontale), pr produktin e tij. 5.2. Vendosja e mimit n konkurencn e lir.

Modelet e sjedhjes s mimt t produktit bujqsor shpesh nnkuptojn nj struktur tregu krejtsisht konkuruese. P.sh n SH.B.A ndoshta gjysma e produkteve bujqsore I ka prcaktuar mimet n kushtet e konkurencs s lir. Qeveria natyrisht ndrhyn n vendosjen e mimeve veanrisht pr drithrat, pambukun , orizin, duhanin, kikirikun dhe produktet blektorale. Pr modelet t cilat nnkuptojn sjelljen konkuruese jan akoma t dobishme si nj norm kundr scils sjellja aktuale nga ndrhyrja qeveritare mund t kontrollohet, t vlersohet dhe t llogaritej. Vendosja e mimit n konkurenc shum t shkurt dhe t shkurt sht dhe objekt I ksaj shtje. Nj nga konceptet e rndsishme sht ai I mimit ekuilibr. Ky sht thjesht mimi n t cilin sasia e krkuar dhe ajo e ofruar jan barazuar. N.q.s funksioni I krkess ka nj pjerrsi negative dhe funksioni oferts nj pjerrsi pozitive athere t dy kurbat do t ndrpriten n t njjtin mim. N mimet mbi ekuilibr sasia q konksumatort kan dshir t blejn sht m e vogl se sasia q prodhuesit kan dshir t shesin. Ndrsa tek mimet nn ekuilibr sasia e krkuar e kalon sasin q duhet t jet ofruar. Prandaj mbi kt baz deklerata t tilla si krkesa kalon ofertn, jan pa kuptim po t mos prcaktohet qart koncepti se: Sasia e krkuar e kalon sasin e ofruar n mime t ulta, sht e barabart me sasin e ofruar n nj mim tjetr dhe bie nga sasia e ofruar n nj mim m t madh. mimet aktuale t tregut tentojn t tu afrohen mimeve ekuilibr n kushtet e tregut krejtsisht konkurues. Sidoqoft kur kemi informacion t pasakt pr tregun n lidhje me krkesn dhe ofertn e ardhshme dhe t pritshme, mimet korente t tregut mund t devijojn nga mimi ekuilibr. Vendosja e mimit sht nj proes prove dhe gabimi. Kjo pr faktin se ekzistojn dallime midis teoris s vendosjes s mimit dhe zbulimit t mimit. Zbulimi I mimit I referohet metodave institucionale t arritjes tek mimi . kshtu q mimet transaksion (marveshjeve), nuk jan gjithmon mime ekuilibr, por mimet ekuilibr prfaqsojn nj tendenc qndrore drejt s cils tentojn t konvergojn mimet transaksion. Por si do ta trajtojm edhe m posht ekzistojn arsye ekonomike t vlefshme pr diferencat n mimet pr sasira t ndryshme t t njjtit mall( p.sh n saje t diferencave n cilsi n kushtet e konkurencs s lir ) a). Afati shum I shkurtr. Disa mallra bujqsore prodhohen dhe korren periodikisht dhe jan t paqndrueshm, prishen shpejt p.sh (shalqinjt, frutat, perimet) etj. Funksioni I oferts s mallit n korrje sht krejtsisht joelastik nj vij vertikale. Ndrprerja e nj kurbe oferte vertikale me nj kurb krkese t pjerrt prcakton mimin ekuilibr. Shih grafikun:

P P1

S1

S2

P2

S3 D Q1 Q2 Q3 Q

Ilustrimin e mimit e ekuilibr n afatin e shkurtr.

N rastin ton pr nj periudh kohe t caktuar mimi ekuilibr sht P1. Ky mim ekuilibr kufizon ofertn e prshtatshme. Sasia e ofruar smund tu prgjigjet ndryshimeve t mimit n afatin shum t shkurtr. Niveli I funksionit t oferts s afatit shum t shkurtr, natyrisht mund t zvendsohet nga nj periudh prodhimi tek nj tjetr. Kushtet jo t favorshme t rritjes n nj vit do t rezultonin me nj sasi t vogl t prshtatshme pr shitje, si Q1. e (S1). Ndrsa kushtet e mira t rritjes do t rezultonin me nj sasi t madhe pr shitje si Q2 e (S2) me nj mim korespondues P2. N rethana akoma m t favorshme prodhimi total mund t ishte m I madh dhe n.q.s gjith prodhimi do t ishte korrur dhe tregtuar, mimi prfundimtar do t ishte nn kostot e prodhimit dhe tregtimit( kjo tregohet n grafik me vija t ndrprera). N kt rast nj pjes e prodhimit do t hiqej dhe do t abondonohej (shkatrrohej), pasi nuk do tu leverdiste fermerve q t vilnin prodhimin dhe t dilnin n treg. N rethanat reale situata paraqitet m komplekse se sa modeli I thjesht I skicuar n grafik. Funksionet e krkess vazhdimisht zhvendosen dhe nivel I mimit bujqsor do t ishte I lidhur me krkesn rrjedhse m shum se n situatn e fillimit. N qoftse nj mall sht I magazinuar ather kurba e oferts ssht m vertikale (krejtsisht jo elastike) n gjith hapsirn e saj. Kjo pr faktin se rezervat mund t nxirren nga depoja kur tregu ofron mime t larta ose nga ana tjetr nj sasi e caktuar malli mund t hiqet nga shitja e vazhdueshme pr tu magazinimin n mime t ulta t tregut. N kt rast, kurba e oferts pasqyron nj vlersim t sasive q furnizuesit kan dshir t mbajn (oferta) n mimet alternative (t ndryshme). Shih grafikun: P D S

P0

Kurba e krkess ilustron krkesn n nj periudh t dhn kohe (t themi 1 muaj), mimi ekuilibr sht Po, n figur oferta totale e realizuar sht OB dhe sasia e shitur brenda nj periudhe t caktuar kohe sht OA. N mnyr alternative sasia AB mund t shihet si nj madhsi e krkess s shitsave pr t mbajtur kt sasi tek mimi (Po) zhvendosjet n c do funksion do t ndryshojn n prgjithsi nivelin e mimit ekuilibr. b). Afati I shkurtr Afati I shkurtr n teorin kounvencionale t mimeve sht nj situat n t ciln disa faktor t prodhimit jan t ndryshueshm. Nga kjo si e trajtuam m par, kurba e oferts afat shkurtr prfshin koston e prodhimit. mimi ekuilibr n afatin e shkurt paraqitet sikur sht I prcaktuar nga pjerrsia e skemave t oferts dhe krkess n mnyr t ngjashme me ilustrimet n grafikun e mposhtm:

P P1

S1

S2

P2 D1 D2 Q Ai sht nj ekuilibr pr nj drejtim, nivel t dhn t kushteve t krkess dhe oferts afat shkurtr.

Skemat e krkess dhe t oferts bhen m elastike sa m e madhe t jet koha e lejuar pr prshtatje ndaj ndryshimeve t mimit. Kshtu n afatin m t gjat mimi ekuilibr mund t ndryshoj n mnyr thelbsore nga ai, n afatin e shkurtr. mimi ekuilibr prfaqson at mim n t cilin prodhuesit do ta gjejn m t leverdishme t bjn investimet e nevojshme pr t vazhduar prodhimin e njsis s skajshme (marginal unit) I cili do t knaq sasin e krkuar n kt mim. 5.3. Vendosja e mimit n monopol. Monopoli I lir I pakufizuar sht n praktik, nj fenomen relativisht I radh,kshtu diskutimi I mimit n kushtet e monopolit t lir mund t duket disi akademik. Sidoqoft teoria e mimit n monopol n situata t veanta ndihmon t shpjegohet, sjellja dhe reagimi I mimit. Nj firm p.sh mund t prodhoj nj produkt t ri I cili ka pak zvendsues. N afatin e shkurtr kjo firm mund ta caktoj mimin e produktit, n nj mnyr t ngjashme me at t nj monopolisti t lir. Mund t ket gjithashtu zona lokale n t cilat madhsia e tregut sht e till, q nj firm mund t operoj me leverdi, por dy smunden dot. N kt rast firma ekzistuese, ka nj monopol lokal, megjithse ka kufizime n mundsin pr t rritur mimet, pr faktin se konsumatort mund t shkojn gjetk, ose pr faktin tjetr q n.q.s mimi sht shum I lart nj firm tjetr mund ta synoj kt treg t leverdishm dhe t hyj n t pamvarsisht nga shkalla e kufizimit. Por shpesh shteti lejon vendosjen e mimeve tip monopol nga grupe ose organizata t veanta n disa sektor t bujqsis. Shembujt t till ka n SHBA dhe n vendet e tregut t prbashkt Europian. Tipari dallues I strukturs s tregut t nj monopoli t lir sht se skema e krkess prballuar nga firma individuale ose organizimi monopol sht duke anuar m shum se horizontali dhe koncidon n skemn e krkess n industri. Megjithse monopolisti ka pak liri veprimi n caktimin e mimit ai duhet t marr n konsiderat efektin e politiks s tij t mimit mbi shitjet dhe t ardhurn neto. Zvendsuesit e mundshm t aft pr produktin q ai shet ndikojn n vendosjen e mimit. N.q.s ai vendos mimin e produktit t tij mbi at zvendsues, ka mundsi q n afatin e gjat t humbas nj pjes t madhe t shitjeve t tij. Masa m e madhe q shoqria merr kundr mundsis s ushtrimit t paligjshm, t jashzakonshm t fuqis s monopolit sht aftsia potenciale e zvendsuesve, duke prfshir produktet e importuara. Nj monopolist mund t zgjedh nj mim q ai plqen, por konsumatort kan zgjedhjen finale t pranimit ose mohimit t artikullit ose shrbimit n mimin e shpallur. Dshirat e blersve pr t bler sasira t ndryshme me mime t ndryshme sht pasqyruar natyrisht, n skemn e krkess prballuar nga firma. Monopolisti mund t vendos nj mim dhe t shes fardo sasish q konsumatort do t blejn n kt mim, ose ndryshe ai mund t prodhoj nj far volumi dhe ta vendos at n treg. Skema e krkess tregon se n far mimi ky volum do t shitet. Kshtu nj monopolist mund t prcaktoj mimin ose volumin e shitjeve, por ai smundet njkohisht t dyja, po t mos qen ato t lidhur vazhdimisht me krkesat totale t konsumatorve. Monopolisti si gjith firmat synon t

maximizoj fitimet. Kjo bhet, duke prcaktuar volumin e prodhimit (ose mimit) tek I cili kostot margjinale (kufizuese) dhe t ardhurat margjinale (kufi) jan t njjta. N kushtet e monopolit mimi ssht I njjt me t ardhurn margjinale, ndrsa n tregjet krejtsisht konkuruese mimi dhe e ardhura margjinale, jan t njjta. mimi sht m I madh se e ardhura margjinale kur sa her kurba e krkess prballuar nga firma individuale anon m shum se horizontale. Lidhja midis t ardhurs margjinale dhe mimit sht shprehur nga ekuacioni I mposhtm: 1 MR = P 1 + E MR= E ardhura marginale. E = Elasticiteti I mimit krkess(kof. Neg). P = mimi I produktit N.q.s elasticiteti sht Infinit (kurba e krkess horizontale termi i fundit (1/E) I afrohet zeros si nj kufi dhe n kt rast ekuacioni ekuacioni bhet :

Mr = P( 1 + 0) = P
Sa m I madh joelasticiteti I kurbs s krkess aq m e madhe diferenca mes mimit dhe t ardhurs margjinale. E ardhura margjinale sht pozitive vetm n.q.s elasticiteti I krkess sht m I madh se 1

1 Mr = P 1 + = 15 P . 2
N qoftse elasticiteti sht (-1) e ardhura margjinale bhet (zero) pamvarsisht nga mimi.

1 MR = P 1 + = 0 1
Ndrsa n.q.s skema e krkess sht mim joelastik m I vogl se (-1). margjinale bhet negative p.sh n.q.s elasticiteti sht 0,2 ather: E ardhura

1 MR = P 1 + = 4 P 0.2
Shihet q nj monopolist racional sdo ta vendoste nj mim n kufijt e krkess q sht joelastik. mimi maksimal I leverdishm dhe volumi I prodhimit pr nj monopolist (ose grup prodhusish bujqsor kur ato kombinohen si nj shits I vetm) jan ilustruar n grafik:

P MC mimi i shitjes P1 ATC

MR O A B Sasia e prodhuar Q

N kt rast, sdo t ishte kurr e leverdishme t shitej m shum se (OB)njsi, meqense pas ksaj pike e ardhura margjinale bhet negative. N.q.s ndonjri merr madhsin e kostove ather niveli optimal I prodhimit sht tek OA, ky sht volumi tek I cili kurba e kostos margjinale ndrpret kurbn e t ardhurs margjinale. mimi tek I cili ky prodhim do t shitej (prcaktuar nga e ardhura mesatare ose skema e krkess) sht P1. Volumi I prodhimit q do t maximizonte fitimet pr monopolistin ndryshon, n.q.s edhe krkesa edhe kurbat e kostos ndryshojn. mimet sidoqoft ka m pak mundsi t ndryshojn n afatin e shkurtr n kushte t prafrta me monopolin e lir, se sa n kushtet e konkurencs s lir. Monopolisti ka m shum mundsi t vendos nj mim me afat t gjat dhe t mbaj kt mim pr nj periudh t konsiderueshme kohe. N.q.s mimi fillestar sht I lart, mund t frymzoj dhe t inkurajoj konkurentt e mundshm t prodhojn produkte t reja. Kshtu monopolisti mund t caktoj mimin nn pozicionin ekuilibr vetm n afatin e shkurtr n nj orvajtje ose prpjekje mbajtur fitimet n nj afat t gjat. Firmat t cilat prodhojn nj produkt t ri mund ta caktojn mimin e produktit relativisht t lart fillimisht, kur kapaciteti prodhues sht I vogl dhe pastaj mund t ul mimin, me qllim q t inkurajohen shitjet me zgjerimin e kapacitetit prodhues. Mbi kt fakt n ndonj pik n koh, mimi I monopolistit mund t ndryshoj n mnyr thelbsore nga ai I sugjeruar sipas teoris s thjesht t vendosjes s mimit monopol. 5.4. mimet Diskriminuese. N disa kushte e rrethana sht e mundur pr nj monopolist(ose nj firm individuale ose nj kooperativ q kontrollon nj pjes t madhe t oferts totale t nj malli), t rris t ardhurat e tij duke u ngarkuar disa blersve mime m t larta pr produktet e tij se t tjerve. Kushtet q duhet t ekzistojn pr nj monopolist ose nj organizat tip monopol pr t fituar nga vendosja e mimeve t diskriminueshm jan si m posht:

1. Duhet t jet e mundur t identifikohen dy ose m shum grupe t ndara blersish(tregje) me elasticitet mimi t krkess t ndryshme. 2. Tregjet duhen t jen efektivisht t ndara pr t parandaluar nj rrjedhje t madhit midis tregjesh dhe q ktej t lejoj nj mim m t lart. N kto kushte eksiston, dhe sht e mundur t rriten t ardhurat nga ngarkimi me nj mim m t lart n tregun me krkes m pak elastike, dhe nj mim m t vogl n tregun (m elastik) Ekonomistt shpesh prkufizojn 3 shkall t dallimit t mimit diskriminues. Ne diskutojm shkalln e tret t diskriminimit. Parimet e prmbajtura n maximizimin e fitimit nga praktikimi I mimeve diskriminuese mund t ilustrohet akoma me shembullin e dy grupe blersish me elasticitet mimi t krkess t ndryshme. Fillimisht duke supozuar nj ofert t fiksuar t mallit q do t shitej dhe se kostoja e caktimit t oferts midis tregjeve sht zero, kostot margjinale jan zero dhe mund t injoroheshin. Drejtimi I fitimit maksimal sht t zhvendos sasit midis tregjeve lart, tek pika ku t ardhurat margjinale [MR] t fituara nga shitja e njsis s fundit n secilin treg jan t barabarta. Kjo mund t bhej deri te pika q (MR1=MR2=0) (me kusht q t ket sasi t mjaftueshme). Pas ksaj e ardhura margjinale bhet negative pr cdo treg. Nj kusht pr diskriminim e suksesshm t mimit sht diferenca n elasticitetet e mimit e cila prfshin lidhjet e krkesave t ndryshme si dhe kurba margjinale t t ardhurave. N.q.s I njjti mim sht caktuar pr dy grupet e blersve ather t ardhurat margjinale do t jen t ndryshme. N afatin m t gjat ku kostot e prodhimit duhet t merren n konsiderat, niveli optimal I prodhimit dhe sasia e shitur n do treg mund t ndryshojn n.q.s monopolisti duhet t marr parasysh kostot margjinale dhe t ardhurat margjinale n secilin treg.

Shih grafikun: P

MC P1 P2 D2 D1 MRT MR1 MR2 O Q1 Q2 Qt Q [N kt figur sht paraqitur modeli I diskriminimit t mimit n dy tregje). N kt diagram nj monopolist sht supozuar I aft t ndaj tregun e tij n dy pjes me krkesa D1 dhe D2, ndrsa kostoja e tij margjinale sht dhn MC. Prodhimi i leverdishm maksimal sht QT, nga I cili Q1 do t shiten n tregun e par me mim P1 dhe Q2 do t shiten n tregun e dyt me mim P2. MRT sht e ardhura margjinale totale ose shuma horizontale e MR1 dhe MR2]. Niveli optimal I prodhimit sht tek pika n t ciln kostoja e shtuar e firms (ose org. shitse-monopol) pr prodhimin e njsis s fundit t produktit, barazohet me t ardhurn margjinale t kombinuar nga shitjet n dy tregjet bashk. Niveli optimal I prodhimit sht prcaktuar midis tregjeve n mnyr t till q e ardhura margjinale sht e barabart n t gjitha tregjet dhe gjithashtu sht e barabart me kostot margjinale. Kjo shprehet: MC=MR1=MR2. Bile n.q.s funksionet e krkess pr shitjet me pakic jan identike, krkesat rrjedhse prballuar nga diskreminimi mund t jen akoma m t ndryshme. Nj literatur e madhe sht krijuar n bot duke u marr me aplikimin e koncepteve t diskreminimit t mimeve n bujqsi, prmendim ktu kontributin e dy ekonomistve t mdhenj Fober dhe Anderson n kt drejtim. Po I ilustrojm mendimet me nj shembull. Kemi nj prodhim mollsh, nj pjes e prodhimit sht shitur n vjelje, nj pjes n dimr dhe nj pjes n pranver. Kto tregje sezonale jan t ndara n koh megjithse nuk jan domosdoshmrisht t pavarura nga njri tjetri. N.q.s krkesa pr mall ndryshon sipas sezonit, ather parimet e vendosjes s mimit mund t prdoreshin pr t prcaktuar shprndarjen e shitjeve sipas kohs me qllim q t maximizoj t ardhurat e shitsve. Futja e nj skeme t till, krkon nga prodhuesit e mollve t organizohen dhe t veprojn si nj monopol. Rregullat shtetrore tregtare n disa raste bjn t mundur q prodhuesit e disa produkteve t praktikojn diskriminimin e mimit. N rregullat tregtare t qumshtit, p.sh prdoruesve t qumshtit u krkohet t paguajn mime m t larta pr qumshtin i cili sht hedhur n shishe pr prdorim t lngshm, se sa pr qumshtin e t njjts sasi I cili sht konservuar n djath, gjalp e me radh. Rregulla t tilla nnkuptojn qart se krkesa pr qumshtin e lngshm ka mim m shum joelastik se krkesa pr produkte blektorale t prpunuara. Analizat e skems s diskriminimit t mimit krkojn nj njohje t llogaritjes s optimizmit t detyruar e cila sht jasht objektit t ktij libri. Ne prcaktuam ktu hapat e par n zgjedhjen e problemit.

Problemi m I thjesht I aplikimit I referohet dy tregjeve,me nj sasi t pakufizuar pr t vendosur midis tregjeve dhe me kosto t vendosjes zero. N kt rast t thjesht sekzistojn detyrime dhe matematika sht relativisht e thjesht. Nj hap I par themelor sht t kemi vlersime t besueshme t funksioneve t krkess pr tregjet e ndara. Duke supozuar se t tilla funksione jan efektive dhe duke supozuar m tej q ato jan vija t drejta ne i shkruajm ato n formn e mimit (P) si nj funksion I sasis (Q), pr t dy tregjet. P1=a - bQ1 dhe P2= c - dQ2 T ardhurat totale [R] pr t dy tregjet jan : R1 = P1.Q1 = ( a-bQ1)Q1 = aQ1 bQ12 dhe R2= cQ2 dQ22 N kt rast t thjesht, pika optimale sht n vendin ku t adhurat margjinale jan [zero]. Dim gjithashtu se nj kusht I domosdoshm pr max sht ai q drivatet e par ti barazojm me [zero]. T ardhurat margjinale [MR] jan prkufizuar si drivatet e par t funksioneve t t ardhurs totale.

MR1 =

dR1 dR2 = a 2bQ1dheMr 2 = = c 2dQ2 dQ1 dQ2

Duke I vendosur kto ekuacione t barabarta me zero, athere zgjidhja pr sasit optimale respektive do t jet:

a 2b c c 2dQ2 = 0 2dQ2 = c Q2 = 2d a 2bQ1 = 0 2bQ1 = a Q1 =

Sasia totale e shitur do t ishte Q1+Q2 q prfaqsojn sasit respektive t shitura n t dy tregjet. mimet respektive t shitjes n t dy tregjet jan llogaritur mbi bazn e ekuacioneve t krkess. Nj problem dika m realist n bujqsi sht caktimi, vendosja e nj oferte t prcaktuar n tregje t ndryshme. P.sh. sasia e mollve t vendosura n tregje sezonale t ndryshme sht nj madhsi e fiksuar e prcaktuar. N kushtet e nj shembulli duke prdorur dy tregje, problmi sht t maximizohet e ardhura totale (R) n varsi dhe e lidhur me kushtet q sasit e vendosura t jen t barabarta me sasin totale efektive t prshtatshme QT. Pra krkohet : Max. R = R1+R2 me kusht q Qt = Q1+Q2. Si tham m lart prcaktimet e (R1) dhe (R2) mund t zvendsohen me at q (R) bhet funksion I (Q).

Problemi mund t bhet m realist nga llogaritja e kostos s vendosjeve. N shembullin e mollve nj vendosje sezonale e prodhimit, prmban kostot e ruajtjes n mnyr t till q t sigurohen t ardhura neto maximale nga kto kosto. sht e rndsishme t thuhet se bile edhe n rastin m t thjesht sht shum e nevojshme cilsia e informacionit. Prandaj vlersimet e mira t funksioneve t krkess dhe funksioneve t kostos jan thelbsore. N.q.s vendosja dhe shprndarja sht pr tu br mes katr tregjeve, krkohen vlersimet e katr funksioneve t krkess. Kjo nuk sht nj detyr e vogl e parndsishme. Mungesa e nj vlersimi t sakt shpjegon faktin pse shpesh programet politike prdorin parimet e diskriminimt t mimt si drejtues t prgjithshm pr shprndarjen n mes tregjeve, pagjetur tregues specifik optimal. N qoftse diskriminimi ka sukses n rritjen e t ardhurs totale dhe e ardhura shtes I sht paguar prodhuesve, kjo do t inkurajoj zgjerimin e prodhimit. Pas ksaj firmat jan t interesuar t shtojn sasit q shkojn n tregun e dyt I cili do t sjll t ardhura mesatare n rnie. Kjo shpjegon faktin pse skemat e mimit t shumfisht(t prbr) n bujqsi, mund t rrisin t ardhurat e prodhuesve n afatin e shkurt, por jo n afatin e gjat sepse mimi margjinal m I ult I sht kthyer prodhuesit, duke penguar nxitjen pr rritjen e prodhimit. Fuqia e monopolit sht krkuar t kontrolloj shprndarjen e oferts n tregje t ndryshme, si dhe t kontrolloj prodhimin. Si prfundim, prdorimi I koncepteve t diskreminimit t mimit pr t shprndar nj produkt midis tregjeve nnkupton pak fuqi monopoli dhe shprndarjet rezultuese tentojn t barazojn t ardhurat neto margjinale. Kjo shprndarje n prgjithsi mund t jet e ndryshme nga shprndarja q do t ndodhte n kushtet konkuruese, ku n kt treg tentohet t barazohen mimet n tregje t ndryshme. Pr lidhjen dhe varsin e mimit nga hapsira dhe vendi n kushtet e konkurencs do t ndalemi m von. 5.5. Sjella e mimit me konkurencn monopoliste dhe oligopoli. Konkurenca monopoliste si sht diskutuar m par, sht thellsisht nj struktur tregu konkurues por me diferencim produkti. Produktet e prfshira jan zvendues t ngusht, t mjaftueshm, pr nga prkufizimi ka shum zvendsues. Kshtu kurba e krkess prballuar nga firma ka t ngjar t jet shum elastike. Zakonisht sht supozuar se firmat kan struktur kostoje t ngjashme. Firmat me kosto t lart n krahasim me t tjerat smund t eksistojn n afat t gjat n nj deg relativisht konkuruese. mimi ekuilibr(dhe prodhimi) sht bazuar n barazimin e t ardhurs me koston margjinale. N.q.s produktet jan zvendsues t mir dhe n.q.s sht supozuar se strukturat e kostos jan t ngjashme, mimet e firmave t ndryshme, priten t jen t ngjashme, por jo domosdoshmrisht identike. Firmat duke vepruar n kushtet e konkurencs monopoliste tentojn t shmangin konkurencn e mimit, pr shkak t kanosjes s hakmarrjes nga firmat e tjera. Nj firm individuale do t fitonte n.q.s ajo zvoglon vet mimin e saj (n.q.s skema e krkess sht n mnyr t arsyeshme elastike), parashikuar q firmat tjera nuk e bjn dot uljen e mimit. Por n.q.s firmat konkuruese ulin m shum mimet e tyre pr t ruajtur n konkurenc secili do t fitonte relativisht pak. Kjo shpjegon at prse nga firmat preferohet t shmangin luftrat e mimit (shitsit e mishit). M.q.s zvoglimi I mimit shpesh t on n hakmarrje, mimi maximal I

leverdishm ka mundsi t jet I ngjashm midis firmave dhe relativisht stabl pr sa koh q kostot mbeten konstante. Kur disa firma prodhojn ose tregtojn produkte identike ose t ngjashme n rrethanat kur kushtet oligopolistike mbizotrojn, ather n vendimet pr mimet do firm duhet t ket parasysh kundrveprimet e mundshme t konkurentve t tij. Nj ndryshim mimi I nxitur nga nj firm ka mundsi t ndiqet nga firmat e tjera. Shpesh ka nj udhheqs mimi I njohur n deg. sht e vshtir t prgjithsohet rreth kryerjes s vendosjes s mimit n kushtet oligopolistike pa njuhuri t veanta rreth sjelljes s firmave individuale. N.q.s nj firm agresive krkon t zmadhoj pjesn e vet t tregut, mimi I vendosur mund t jet shum afr me at q do t ishte mbizotrues n kushtet e konkurencs s lir. Nga ana tjetr n.q.s eksiston nj marrveshje e heshtur pr t mbajtur pjest e tregut dhe pr t shmangur konkurencn e hapur t mimit, mimi I vendosur mund ti afrohet atij q do t mbizotronte n kushtet e monopolit t thjesht. Kufizimet tregtare pr disa produkte jan prcaktuar n kushtet q jan m afr n prputhje me modelin e konkurencs oligopolistike dhe monopolistike se sa me modelin konkurues t thjesht. P.sh nj pjes e madhe e qumshtit t lngshm shitur n drejtim t shitjes me pakic bhet nga nj numr I vogl firmash shprndarse ose nprmjet magazinave grumbulluese. Ndrsa kto firma zakonisht jan t shtrnguara t paguajn prodhuesit, nga ana tjetr n baz t rregullave shtetrore jan t lir t vendosin mimet me pakic. Me prjashtim t disa shteteve t cilat rregullojn mimet me pakic (shitjes). Kshtu sjellja e firmave tregtare sht nj funksion I rndsishm q ndikon n kufizimet tregtare t qumshtit t lngshm. mimet e shitjes me pakic ka mundesi t jen n qytetet ku ka nj ose m shum firma agresive q krkojn t rrisin pjesn e tyre tregtare, ato kan m shum t ngjar t jen t larta n qytetet ku mbizotron mes shprndarsve politika jeto dhe l t jetoj, ku nuk ka konkurenc. Prpunuesit e vegjl t fruta perimeve shpesh prballojn nj situat t karakterizuar m mir si oligofsony (shum shits dhe disa blers). Secili prodhon nj pjes t vogl t oferts totale e cila pastaj duhet t shitet n konkurenc me produktet e ngjashme t afruar nga prpunuesit q jan nj numr I vogl blersh me pakic. Konsumatort jan n pozicion q t kundrvn nj ofrues kundr tjetrit kjo mund t coj n mime n rnie pr prpunuesit dhe fitime t pakt e rrjedhoja t tjera. Midis madhrave bujqsore dega e drithit t mngjezit ofron ndoshta ilustrimin m t mir t asaj q mund t ndodh n nj struktur oligoplastike. Secila nga firmat q dominojn n kt deg krkon t zaptoj nj pjes m t madhe t tregut, jo aq nprmjet konkurencs s mimit, por duke prodhuar produkte t reja dhe nprmjet shpenzimeve t rritura pr paketim dhe reklamim. Efekti I plot I ksaj forme t konkurencs sht t rrit numrin dhe llojin e produkteve t prshtatshme q t knaq konsumatorin. Ndrsa konkurenca e mimit sht akoma e rndsishme n prpunimin e ushqimit t shitjes me pakic.

Prfundime: Zbatimi I mimit n strukturat e ndryshme tregtare sht e vshtir t mohet. mimet e vendosura n kushtet e konkurencs ka mundsi t jen mjaft m t ulta se ato q do t mbizotronin n kushtet monopoliste ose oligopoliste. mimet konkuruese ndryshojn m shpesh dhe me diferenc t gjr veanrisht kur skemat e oferts dhe krkess jan joelastike, dhe kur edhe krkesa edhe oferta zhvendosin brutalisht nga viti n vite nga sezoni n sezon. Ekonomistt tentojn t perferojn vendosjen e mimit konkurues n mim monopol.

PYETJE: 1. Cilat jan kriteret baz n klasifikimin e tregjeve ? 2. Cilat jan kushtet e diskriminimit t mimeve ? 3. Si shprehet lidhja midis t ardhurs marginale dhe mimit ?