SOCIOLOGJIA

(2 or n jav, 64 or n vit)

HYRJE Lnda e sociologjis XIII mundson q nxnsit t fitojn dituri lidhur me rastet, dukturit, fenomenet dhe proceset n shoqrin bashkkohore. Prmbajtjet msimore kan pr qllim ti aftsojn nxnsit pr t qen t prgatitur pr jet, njkohsisht q ata t mos ndjehen inferior n shoqri, por t interesuar pr t shprehur aftsit dhe potencialet e tyre individuale dhe t gjenerats. Sociologjia jep dije dhe kultur shkencore pr nxnsit, n mnyr q ata t ndjehen pjes aktive dhe krijuese e dinamike t zhvillimit dhe t prparimit t shoqris. Nxnsit do t fitojn dije, duke punuar n prmbajtje tematike dhe, po kshtu, do t aftsohen n aspektin intelektual dhe etik, n mnyr q t marrin edhe vet prgjegjsi shoqrore n realizimin e projekteve me interes jo vetm pr veten e tyre, por edhe pr shoqrin. Sociologjia krijon njohuri dhe aftsi vlersimi m t drejt t t rinjve pr dimensionin social t individit dhe t grupit, i njeh me teorit dhe rezultatet m t reja t arritura n sociologjin bashkkohore si dhe ua shton prgjegjsin pr t punuar, duke respektuar obligimet, por edhe duke gzuar t drejtat individuale dhe kolektive. Mendimi sociologjik sht zhvilluar prmes hulumtimeve n fusha t ndryshme t shoqris dhe rruga m e mir do t jet krijimi i mundsive q edhe vet nxnsit t njohin dhe t hulumtojn dukurit sociale. Programi i sociologjis pr drejtimet e prgjithshme t shkollave t mesme sht nj paraqitje e shtjeve dhe e problemeve themelore sociologjike, pikrisht duke pasur parasysh interesin dhe arsimimin sociologjik t nxnsve t ksja moshe. Programi themelor synon t krijoj nxns q mbrrijn t nxjerrin vlersim kritik personal, pastaj njohje me teknolgjin, nocionet m esenciale t sociologjis bashkkohore si dhe q nxnsit t paraqiten n 175

rolin e gjetjes, t prpunimit dhe t integrimit t fakteve sociologjike n qasjet dhe punimet e tyre autoriale. Do t preferohet edhe ofrimi i prmbajtjeve t shkurtra t teksteve m tipike dhe domethnse t sociologve m t njohur pr shtjet q jan t lidhura me prmbajtjet programore. Lnda e sociologjis XIII n shkolln e mesme do t msohet dy or n jav, prkatsisht 74 or n vit. Plani dhe programi i sociologjis pr klasat XIII t gjimnazit do t prmbaj njohuri t mjaftueshme pr nxnsit.

QLLIMET Prmes t msuarit t lnds s sociologjis n klasn XIII t drejtimeve t gjimnazit t prgjithshm, synojm t arrihen kto qllime: 1. T kompletohet fondi i informatave, i prmbajtjeve dhe i t dhnave q sociologjia ofron si shkenc e prgjithshme shoqrore. Me kurset paraprake, nxnsit jan njoftuar me kategorit themelore t sociologjis, kurse me kt program t sociogjis ofrohet nj qasje m kritike, por mjaft e avancuar pr t rrumbullaksuar njohurit pr kt shkenc. 2. Q nxnsve tu ofrohen njohuri nga kategorit sociologjike, t cilat, sidomos n pjesn e par t programit, jan produkt i krijimtaris s sociologve, q msimin mbi sociologjin e kan pavarsuar nga konteksti paraprak filozofik dhe e kan ngritur n nivelin e teorive t qendrueshme dhe t mbshtetura shoqrore. 3. Me futjen e formave t reja t qasjeve ndaj institucioneve shoqrore (vizitat, kontaktet e gjalla dhe shkruarjen e eseve, nxnsi n kt kurs do t ballafaqohet me realitetin e shoqris ku jeton n mnyr t drejtprdrejt, pa ndrmjets dhe interpretues. Vizitat n institucione kan pr qllim mitizimin dhe demistifikimin e ambienteve, q pr nxnsin e ksaj moshe sht parakusht i integrimit n shoqri. 4. Q t zhvilloj aftsit e nxnsve pr t menduar n mnyr kritike dhe kreative pr individin, grupin dhe shoqrin si dhe pr vetveten, duke u bazuar n njohjen dhe kuptimin e nocioneve themelore sociologjike.

176

5. Q t jet n gjendje ti identifikoj dukurit negative aktuale n shoqri dhe ti luftoj, ndrsa ato pozitive ti avancoj; 6. Q nxnsi t ndjej m afr realitetin e thuajsuar shoqror dhe politik, t nxitet t mendoj pr shoqrin si i rritur dhe i aft t jap kontributin e vet n rrjedhat e saj. 7. Ti zhvilloj proceset kognitive n shtjellimin dhe n kuptimin e proceseve shoqrore: 8. Kursi i propozuar pr kt mosh t nxnsve ofron mundsi t thellimit dhe t zbatimit t njohurive t fituara n rrjedhat shoqrore. Teoria shoqrore, politika, institucionet, rrjedhat demografike, familja, pozita e femrs etj. Pas ktij kursi t sociologjis, pr nxnsit t mos mbeten breng e t rriturve dhe t zyrtarve, por edhe e tyre. 9. T zhvilloj shkathtsi t prhershme t nxnsit pr t kuptuar dhe pr t prdorur nocionet dhe rezultatet sociologjike si n t folur po kshtu edhe n t shkruar. 10. T nxis raporte humane dhe krijuese n familje, grupe, shkoll, shoqri. 11. T prgatitet pr studime t mirfillta dhe serioze n lmin e shkencave sociale prgjithsisht, mirpo edhe t shkencave t tjera, pasi q sociologjia sht e vetmja shkenc q n arsimin e lart msohet n t gjitha fakultetet. 12. T mposht frustrimet dhe ngurrimet, q te shumica e fmijve t ksaj moshe manifestohen si pasoj e formimit n ambientin familjar patriarkal si prirje pr nnshtrim autoriteteve, por edhe nga mosnjoha e specifikave t funksionimit t individve, grupeve dhe institucioneve n shoqri. 13. T inkurajohet e t mos nguroj t kyet n debate dhe paraqitje publike, t shpreh mendimin dhe qndrimin e vet lirshm.

OBJEKTIVAT E PRGJITHSHM DHE SPECIFIK Mbshtetur n qllimet q shtrohen n programin pr lndn e sociologjis XIII, prmabjtjet msimore synojn t arrijn kta objektiva:

177

1. Pas njoftimit me kategorit themelore t sociologjis, nxnsit n kt kurs do t avancojn njohjen dhe pasurojn diturin me interpretime shkencore nga pozicione t ndryshme q dalin nga teoricient q kan pasur dhe kan preokupim shoqrin dhe ligjsit e funksionimit t saj. 2. T krijoj njohuri shkencore pr transformimin e shoqris njerzore n t kaluaren dhe t hap rrug pr zhvillimin e sotm shoqror. 2A. T krijoj njohuri t mjaftueshme pr zhvillimin e mendimit sociologjik dhe t sociologjis si shkenc shoqrore si dhe pr metodologjin e hulumtimit t lnds s saj. 2B. T vazhdoj studimin e kategorive t prgjithshme shoqrore n kontinuitetin historik t zhvillimit t tyre. 3. T msoj pr mekanizmat e funksionimit shoqror, krijimin, transformimin dhe avancimin e tyre. 4. Ta mundsoj integrimin e individit n rrjedhat e mirfillta t zhvillimeve shoqrore. 4A. T fitoj njohuri pr raportet individ grup shoqri dhe pr grupet e tjera shoqrore. 4B. T hetoj rolin e individit dhe t grupit n stimulimin e rrjedhave shoqrore, krijimin e jets institucionale, avancimin dhe tejkalimin e formave tradicionale dhe respektimin e ligjeve pozitive n shoqri. T lirohen nga paragjykimet eventuale q manifestohen si mostoleranc nga gjith ajo q sht ndryshe nga kultura, raca, religjioni, prkatsia gjinore, bindja politike etj. T mos mbeten n pozicionet e mostrave t trashguara nga mjediset ksenofobe, por t ndihmohet krijimi i mendjes s hapur t nxnsit. 5. T shpjegoj fenomenet dhe proceset shoqrore 5A. T gjykoj drejt pr fenomenet dhe proceset shoqrore, pa marr parasysh ato nse jan pozitive apo negative.

178

 5B. Q fenonenet shoqrore t mos trajtohen dhe t analizohen vetm nga nj dimension, por t trajtohen si fenomene shumdimensionale. 6. T kuptuarit e sociologjis do ta mundsoj shmangien nga interpretimet e ngushta jokrtike t rrjedhave shoqrore. 6A Ta kuptoj esencn, rolin dhe rndsin e institucioneve shoqrore dhe t jets s institucionalizuar. 7. T jap mendime pr tejkalimin e problemeve dhe t vshtirsive shoqrore. 7A T kuptoj drejt shtreszimin shoqror dhe konfliktet q ndodhin n shoqri dhe t bj t mundshmen e tij pr parandalimin e konflikteve. 8. Ti kuptoj proceset normale t zhvillimit t shoqris bashkkohore. 8A. T kuptoj q ndryeshushmria n kultur dhe n format e tjera t vetdijes t jen pasuri shpirtrore e jo burim i konflikteve. 9. Ti kuptoj ndryshimet shoqrore si nevoj e avancimit t cilsis s jets, t botkuptimeve dhe t sjelljeve, e jo si shkaprderdhje t dhembshme t strukturave patriarkale, tradicionale dhe t ngurta. 9A T vetdijsohet pr rolin e vet aktiv n prkrahjen e proceseve shoqrore t cilat ojn kah ngritja e nivelit t vetdijes dhe shkputja nga mostrat e vjetruara t funksionimit t individit n shoqri.

179

STRUKTURA PROGRAMORE
Kategorit Shoqria qytetare Nnkategorit dhe Prmbajtja programore numri i orve (njsit msimore) Qasjet e ndryshme Botkuptimet e ndryshme sociologjike pr pr shoqrin lidhja me shoqrin qytetare, prmbajtjet e kursit pushtetin, paraprak (interpretimi qeverisjen dhe marksist, shoqria qyetare demokracin si shoqri e civilizuar) Shteti-pushteti dhe 10 or qeverisja, filozofia dhe 16.00% shkencat politike, aspekte sociologjike dhe juridike, Qasjet funksionaliste dhe marksiste pr krijimin e shtetit Shteti dhe shoqria, Kur sht krijuar shteti Qeverisja shtetrore Teorit e pushtetit, Themelet e politiks, problemet e legjimitetit, parimet e ndryshme t legjitimitetit, legjitimiteti dhe efektiviteti Format e qeverisjes, Rezultatet e pritura - Nxnsi sht n gjendje: ti interpretoj konceptet themelore t qasjeve t ndryshme sociologjike - cili sht interpretimi qytetar dhe marksist, - cili sht roli i shtetit dhe si organizohet pushteti - dallon pushtetin dhe qeverisjen legjitime nga ajo jolegjitime - di t dalloj format e e prfaqsimit - di far sht demokracia dhe cilat jan themelet kryesore dhe cilat procedurat q duhet zbatuar q nj shoqri t jet pluraliste dhe demokratike Ndrlidhja Me historin, filozofin, antropologjin, shkencat ekonomike, politike dhe juridike

Politika, legjitimiteti dhe efektiviteti politik Format e

180

qeverisjes

tipologjia klasike, monarkia dhe republika, tipologjit e tjera, qeveria e przier Demokracia dhe diktatura Demokracia n teorin e formave t qeverisjes, n kohn bashkkohore Demokracia e drejtprdrejt dhe e prfaqsimit, formale dhe esenciale Diktatura e kohs antike dhe e kohs moderne Zhvillimi i mendimit sociologjik 11 or 18.66% Teorit mekaniciste n sociologji, teorit biologjiste, teorit psikologjiste, teorit indidvidualiste psikologjiste, teorit kolektive psikologjiste dhe teorit sociale psikologjiste Formalizmi n sociologji, - nocioni dhe kufijt e formalizmit, - prfaqsuesit kryeesor dhe faktort q ndikuan n

Demokracia

Nxnsi duhet t njoftohet me format e qeverisjes duke marr njohurit elementare pr format historike t organizimit t qeverisjes. Paraqitja e ksaj dukurie shoqrore krkon nj qasje kronologjike, pasi q ka t bj me nj laryshi modusesh t realizuara n kontekstin kohor dhe shoqror. Secila shoqri ka specifikat e veta t realizimit dhe t ushtrimit t qeverisjes, q, po ashtu, sht dshmi e nj dukurie mjaft specifike. - Nxnsi duhet t dij se ciliat jan teorit kryesore sociologjike - t jet n gjendje t kuptoj se ku qndorjn dallimet mes tyre - t njihet me socilogt m t njohur - t jet n gjendje vet ti shpjegoj teorit e shoqris. - t dijn se cili ishte konributi i secilit sociolog n shpjegimin e shoqris dhe t fenomeneve t saj Me historin, me filozofin, me shkencat politike, psikolgjin, biologjin

Teoria pozitiviste e Ogyst Kontit

Formalizmi evropian

181

Hyrje n Teorin e shoqris s Shkolls s Frankfurtit

paraqitjen e formalizmit Formalizmi evropian Ferdinand Tennis, Gustav RI, Georg Zimel, Leopold Von Vize dhe Zhorzh Gurvii Shkolla e Frankfurtit, Max Horkheimer, Theodor Adorno, Herbert Markucuze, Erich From, Franc Neuman dhe Jirgen Habermas Shoqria njerzore dhe format e besimit Ideologjia dhe identiteti 10 or 13.33% Religjioni Konceptet themelore, analiza teorike e religjionit, - religjioni dhe ndryshimet sociale, shikimi prpara: religjioni n shekullin XXI Llojet e normave shoqrore, tradita dhe zakonet, morali Funksionet e ideologjis, orientimet simbolike, legjitimiteti, solidariteti, identiteti, - Nxnsi duhet t kuptojn se shoqria sht nj totalitet i gjer i marrdhnieve shoqrore dhe se shoqria ka kaluar npr faza t ndryshme t zhvillimit t saj. Psikologjin, etikn, t drejtn, edukatn qytetare, mjeksin, demografin, gjeografin, arkitekturn, ekonomin, shkencat politike

Religjioni

Normat shoqrore Ideologjia

Nxnsit duhet t njoftohen me funksionimin e shoqrive t organizuara, ku mbretrojn normat dhe ligjet pozitive. Po ashtu, nxnsit duhet njoftuar edhe me zanafilln e normave, t

182

 Ideologjia n shoqrin moderne, liberalizmi, socializmi dhe nacionalizmi

cilat zakonisht n shoqri t ndryshme kan karakter dhe prmbajtje t ndryshme, varsisht nga niveli i zhvillimit t shoqrive t caktuara. Konteksti i normave prbn nj przierje t normave tradicionale, q burojn nga zhvillimi historik, specifikat e zhvillimit dhe t rrethanave t shoqrive t caktuara dhe t normave ligjore t ligjsis pozitive q jan produkt i organizimit shoqror. Nxnsit duhet t njoftohen me specifikat e qasjeve demografike t studimit shoqror. Derisa shkencat e ndryshme shoqrore kan si objekt studimi lvizjet shoqrore, ndryshimet, zhvillimin dhe pasojat e atyre lvizjeve, demografia si shkenc ka nj qasje specifike shoqrore. Proceset e ndryshimeve demografike q ndodhin si pasoj e lvizjeve shoqrore, q

Demografia

Konceptet themelore 10 or 14.66%

Demografia, studimi i popullsis, - historia e shtimit t popullsis, - nataliteti, - mortaliteti, shtimi natyror i popullsis, transicioni demografik, Urbanizimi, rritja e qyteteve, urbanizimi si

Urbanizmi dhe

183

perspektivat e zhvillimit t tij n shek. XXI

form e jets, urbanizimi n shoqrit e varfra, shikimi prpara: urbanizmi n shek. XXI

Familja

Familja, koncepti themelor i famlijes, familja dhe ndryshimet shoqrore, shkenca e jets

historikisht ishin t shpeshta dhe t zakonshme, demografia i studion n kontekstin e ndryshimeve ekonomike; pastaj potenciali shoqror q t adaptohet n rrethana t caktuara t nj mjedisi gjeografik, pr krijimin e jets shoqrore n t. Demografia, po ashtu, kto lvizje shoqrore i studion duke marr pr baz regjistrimet e popullsis si mats i bazuar i ktyre ndryshimeve. - nataliteti, - mortaliteti, - shtimi natyror dhe koncepte t tjera, jan gjithnj t vshtruara n kontekstin e mjedisit jetsor, nevojave t prshtatjes s atij mjedisi individit dhe grupit, krijimin e vendbanimeve, t infrastrukturs dhe t potencialit strehues pr nevojat e njeriut. - nxnsi t msoj pr funksionet themelore t familjes - pr kujdesin shoqror ndaj t

Familja dhe mosha

Konceptet themelore shoqrore 7 or

T rinjt dhe gjenerata e re, specifikat e rinis, - problemet e rinis n

184

10.66% Mosha dhe pleqria

Mbrojtja dhe barazia sociale

shoqrin moderne Mosha dhe pleqria Barazia sociale, sigurimi pensional, sigurimi nga fatkeqsit, sigurimi mjeksor, sigurimi i t papunve. Mbrojta dhe ndihma sociale, burimet e solidaritetit, filantropia, kujdesi ndaj t smurve dhe ndaj fmijve Lvizja sociale, lvizjet reformuese, lvizjet e rezistencs, qytetare, lvizjet utopike, mobilizimi i resurseve Shoqria civile, shprehja e lir e interesit t qytetarit, qytetari

smurve, pleqve dhe t pafuqishmve - t njihet me parimet themlore t barazis sociale - t njoh format e sigurimeve dhe t mbrojtjes sociale n shoqri dhe vemas n vendin ton-t nxitet te nxnsit ndjenja e humanizmit, e solidaritetit dhe e filantropis

Lvizjet sociale, shoqria civile

Gjinia seksualiteti, gjinia, roli gjinor

5 or 8.00%

Gjinia dhe seksualiteti Gjinia dhe roli gjinor Feminizmi Gay-izmi dhe lezbianizmi

Demografin, gjeografin, arkitekturn, ekonomin politike, psikologjin sociale,

185

Kultura dhe funksioni shoqror i kulturs

Kultura dhe shoqria Llojet e kulturs Funksioni shoqror i kulturs Kultura dhe religjioni

Kultura dhe shoqria

Nxnsit duhet t dij se `sht religjioni dhe cilat ishin format e hershme t besimeve; - te dij se cilat jan fet monoteiste dhe cilat jan karakteristikat e prbashkta mes tyre; - t kuptoj se religjioni ka karakter shoqror; - t kuptoj se sht shkenca dhe sht ideologjia dhe cilat jan dallimet mes tyre; - t dij se sht e drejta dhe se ajo paraqet nivelin e zhvillimit shoqror dhe kulturor t shoqrive konkrete; - t jet n gjendje t identifikoj komponentet e moralit dhe ndikimin e tyre n shoqri.

informatikn, ekonomin, kulturn Demografin, gjeografin, arkitekturn, ekonomin politike

186

Mediat dhe shoqria

4 or 6.66%

Masmediat n shoqrin moderne, - llojet dhe funksioni i masmediave - ndikimi i masmediave n krijimin e opinioneve, publiku medial, publiciteti Subkultura

- t dij se sht masmedia, ku qndron dallimi ndrmjet shtypit dhe mediave elektronike - pse sot mediat konsiderohen forc e katrt n shoqri, pas legjislativit, ekzekutivit dhe gjyqsorit - t kuptoj si ndikjon mediat n krijimin e opinioneve lokale, rajonale, nacionale dhe globale - t identifikoj problemet q sjellin prmbajtet problematike mediale pr individin dhe shoqrin - t identifikoj subkulturn n mjedisin shoqror ku jeton - t dij se cili sht dimensioni social i sportit - t dalloj tipat e funksionimit t sporteve; - t dij se cilat jan problemet q paraqiten n raportin sporti publiku - t zhvilloj njohurit pr etikn sportive si form e tolerancs dhe e mirkuptimit social - t dij se cilat jan dallimet ndrmjet gjeneratave, t njoh

Me psikologjin sociale, informatikn, ekonomin, kulturn

Sociologjia e sportit

Shoqria dhe sporti 4 or 5.33%

Sporti dhe shoqria, - sporti amator, - sporti profesional, - marketingu, sponsorizimi, publiku , simaptizuesit ekstrem, etika n sport, nacionalizmi dhe sporti Shoqria dhe arti, - ndikimi i artit n shoqri, - teatri dhe shoqria, - filmi, libri, muzika

Me psikologjin, mjeksin, ekonomin, informatikn

Sociologjia e artit, funksioni shoqrori

187

artit 3 or 6.66%

specifikat e rinis, s cils, pr shkak t vet moshs, u prkasin nxnsit - t vrej mundsit pr t marr pjes aktive n proceset shoqrore - ti identifikoj dhe ti flak dukurit negative n rrethin e vet shoqror. Nxnsi duhet t kuptoj se arti sht dimension estetik, por edhe social i njeriut - t njihen me format m t zhvilluara t vlerave artistike dhe ndikimin q kan ato n shoqri - t dalloj vet format dhe ndikimin e artit - t dij pr socialitetin e filmit, t teatrit, t librit dhe funskionin e tyre. - t njoh artin tradicional, modern dhe postmodern

Sociologjia e artit socialiteti i tij

Vrejtje: Arsimtarit gjat vitit i lihen n dispozicion 2 or. Gjat ktyre orve mund t trajtoj tema aktuale q kan karakter t prgjithshm shoqror.

188

UDHZIME METODOLOGJIKE N procesin e msimdhnies s lnds s sociologjis mund t zbatohen metoda t ndryshme. Cila metod do t pdoret gjat ors msimore sht n kompetenc t msimdhnsit. Zakonisht, msimdhnsi duhet ti aplikoj metodat varsisht nga nevojat dhe krkesat e nxnsve, veorit e prmbajtjes s tems, nga mosha dhe aftsia e nxnsve pr absorbim t njohurive t reja si dhe dshira e arsimtarit q te nxnsit t krijoj shprehi pune me tekst dhe n mnyr t pavarur. Q plani dhe programi t realizohet n mnyr sa m cilsore, arsimtari duhet t nxis msim interaktiv.T msuarit e till do ta mundsoj disponimi i njohurive paraprake q kan nxnsit pr problemet e prgjthshme shoqrore. Msimdhnsi duhet ti inkurajoj nxnsit pr shprehje t lir t mendimeve dhe t pikpamjeve t tyre pr problemet shoqrore. Msimdhnsi, s bashku me nxnsit, duhet t bj prpjekje pr tejkalimin e msimdhnies dhe t vlersimit tradicional. Ndihm pr gjetje t metodave m t prshtatshme do t ishte bashkpunimi mes arsimtarve t sociologjis dhe pjesmarrja npr seminare t ndryshme me karakter didaktik. N mnyr q arsimtari t ket msimdhnie cilsore dhe sukses sa m t lart te nxnsit, mund t prdor disa metoda dhe teknika, si jan: Shpjegimi Puna n grupe Ndarja e klass n dy grupe Diskutime t frytshme n zgjidhjen e problemit (debat) Furi (stuhi) mendimesh (brainstormingu) Vethulumtimi (krkimi) T shprehurit me goj etj.

Gjat procesit msimor organizimi i nxnsve mund t jet: Puna me grupe Puna me tr klasn Puna n ifte dhe Puna individuale

Puna n grupe dhe n ifte paraplqehet, me qllim q nxnsit t lirohen nga emocionet e pakndshme (frika) dhe s bashku t diskutojn n grup, n mnyr q t nxjerrin prfundime t sakta dhe me vler. Grupi mund t prbhet nga 4-6 veta. Pr temat q nxnsit kan njohuri 189

paraprake, me sukses mund t zbatohet ligjrata interaktive e kombinuar me praktikn shoqrore. Metoda - diskutim q zgjidh problemin ka pr qllim ti theksoj se pr probleme t ndryshme nuk ka vetm nj zgjedhje. Ather u mundsohet nxnsve t japin sa m shum zgjidhje alternative dhe n fund t vlersohet zgjidhja m e mir. Metoda - furi mendimesh (brainstorming) ka pr qllim ti aftsoj nxnsit t japin ide, zgjidhje dhe komente t shpejta pr problemin e dhn. Arsimtari i prgatitur gjithnj n qendr t vmendjes e ka nxnsin dhe prdor strategji t ndryshme, q tek ai t zhvillohet t menduarit dhe vlersimi kritik. Gjithmon nga arsimtari krkohet q msimin ta bj sa m interesant dhe t mos krijoj monotoni. Arsimtari duhet ti respektoj parimet didaktike, q edhe te nxnsit t krijoj shprehi t till q duke u nisur: prej t njohurs kah e panjohura, prej t thjeshts nga e ndrlikuara, prej konkretes nga abstraktja dhe prej t veants nga e prgjthshmja, madje edhe ti argumentoj mendimet e veta.

VLERSIMI Vlersimi i nxnsve sht pjes e procesit msimor. Prmes vlersimit kuptojm se sa nxnsit i kan prfituar njohurit q dalin nga objektivat e vet planit dhe t programit. Vlersimi, jo vetm q sht gjykim meritor pr matjen cilsore dhe sasiore t njohurive, por shrben edhe nxitje pr pun t mvonshme. Vlersimi mund t bhet: Me kontroll t pandrprer t veprimtarive n or Me shkrim prmes testeve t llojeve t ndryshme (testet me prgjigje t shkurtra, me teste alternative, teste me kombinime, teste me prgjigje t shumta etj.), eseve etj. Gojarisht (mund t prdoret pjesrisht) Detyrat e shtpis Pun praktike Vlersimi duhet t bhet n mnyr sistematike (pr do njsi msimore), periodike dhe semestrale apo vjetore. Vlersimi duhet ti prmbaj kto veori: t jet sistematik, objektiv, i vlefshm, i besue-

190

shm, i barabart, i prshtatshm, formues dhe duhet t bhet n koh t duhur. sistematik duhet t vlersohet pas do njsie msimore apo t nj periudhe t caktuar kohore, objektiv - duhet q vlersimi t bhet n mnyr t paanshme, pa marr parasysh gjinin, prejardhjen etnike apo t farefisnis, i vlefshm t vlersohet realisht njohuria n baz t kritereve prkatse. i besueshm vlersimi t bhet me t njjtat standarde q te nxnsi t mos krijohen dilema, i barabart q nxnsve tu jepen mundsi t barabarta edhe ather kur ndoshta prvojat e tyre nuk jan t njjta, i prshtatshm duhet t vlersohen n mnyrn q tu prshtaten m s miri personalitetit t tyre pr tiu shmangur emocioneve t pakndshme t nxnsve. Vlersimi n koh t duhur vlersimi duhet t bhet gjat vitit e jo krejt n fund t semestrit apo vitit, sepse nxnsi nuk ka koh t prmirsohet.

Tipat e vlersimit Detyr me prgjegjsi e msimdhnsit sht planifikimi i vlersimit dhe i kontrollimit t njohurive dhe t vshtirsive t nxnsve, q t arrihet nj sukses m i madh, ekzistojn disa tipa t vlersimit: Vlersimi i bazuar n kriter: ka pr qllim t kontrolloj njohurit e nxnsve n baz t kritereve standarde. Prgjigjet e testit duhet t prcaktohen me pik. Varsisht nga prqindja e pikve t fituara, bhet edhe vlersimi. Caktimi i pikve t prgjigjeve mbetet n prgjegjsin e msimdhnsit. Versimi formues: ka pr qllim q msimdhnsit t planifikojn punn e tyre n t ardhmen. Ky vlersim bhet n fillim ose gjat vitit msimor dhe jo me nota. Vlersimi diagnostifikues: ka pr qllim ti zbuloj vshtirsit dhe dobsit q hasin nxnsit. Paratestet nuk vlersohen me nota, por shrbejn vetm si informacion pr vshtirsit dhe dobsit n t msuar. 191

Vlersimi prmbledhs (kontrollues): ky lloj testimi bhet zakonisht n fund t gjysmvjetorit t par dhe n prfumdim t msimit. Ka pr qllim ta vlersoj dhe t kontrolloj nivelin e njohurive t fituara gjat nj periudhe t caktuar.

LITERATURA 1. Anthony Giddens, Sociologjia, Shtpia Botuese: abej,Tiran 2002. 2. Dr.Ante Fiamengo, Bazat e sociologjis s prgjithshme, Rilindja, Prishtin, 1984. 3. Brdhyl Musai, Metodologjia e msimdhnies, Tiran, 2003. 4. Zyvdi Drvishi: Sociologji kulture, Tiran, 2001. 5. Sociologjia XI (pr gjimnaze). LSH, Prishtin, 2004. 6. Max Weber:Studime sociologjike, Plejada, Tiran, 2004. 7. Rothschild Joseph :Kthimi n diversitet, Onufri, Tiran. 8. Astrid Zipfel:Hyrje n shkencn e komunikimit dhe t publicistiks, Tiran, 1998. 9. Koe Bailey:Social Europe, London, 1992.

192