CY DA LEO Tn khoa hc: Cucumis sativus L.

H bu b: Cucurbitaceae
ThS. Trn Th Ba B mn Khoa Hc Cy Trng Khoa Nng Nghip & Sinh hc ng dng, Trng HCT

1. GII THIU Da leo c bit n cch nay hn 3.000 nm, sau c lan truyn dc theo hng Ty Chu , Chu Phi v min Nam Chu u. Da leo c trng Trung Quc t th k th 6 v hin nay c trng rng ri khp ni trn th gii. Da leo cung cp nhiu vitamin v khong cht. Tri da leo cha 96% nc v 100g tri ti cho 14 calo; 0,7 mg protein; 24 mg calcium; vitamin A 20 IU; vitamin C 12 mg; vitamin B1 0,024 mg; vitamin B2 0,075 mg v niacin 0,3 mg. 2. C TNH SINH HC R: B r da pht trin rt yu, r ch phn b tng t mt 30 - 40 cm. Thn: Thn tho hng nin, thn di, c nhiu tua cun bm khi b. Chiu di thn ty iu kin canh tc v ging, cc ging canh tc ngoi ng thng ch di t 0.5 - 2,5 m. Thn trn l mm v lng thn trong iu kin m cao c th thnh lp nhiu r bt nh. Thn trn hay c gc cnh, c lng t nhiu ty ging. Thn chnh thng phn nhnh; cng c nhiu dng da leo hon ton khng thnh lp nhnh ngang. S phn nhnh ca da cn chu nh hng ca nhit ban m. L: L n, to mc cch trn thn, dng l hi tam gic vi cung l rt di 5 - 15 cm; ra l nguyn hay c rng ca. L trn cng cy cng c kch thc v hnh dng thay i. Hoa: n tnh cng cy hay khc cy. Hoa ci mc nch l thnh i hay ring bit; hoa c mc thnh cm t 5 - 7 hoa; da leo cng c hoa lng tnh. c ging trn cy c c 3 loi hoa v c ging ch c 1 loi hoa trn cy. Hoa c mu vng, th phn nh cn trng, bu non ca hoa ci pht trin rt nhanh ngay trc khi hoa n. Cc ging da leo trng vng

BSCL thng ra hoa sm, bt u nch l th 4 - 5 trn thn chnh, sau hoa n lin tc trn thn chnh v nhnh. S bin d v tnh trng gii tnh da leo rt rng, l c tnh thch nghi mnh ca cy trong iu kin mi trng. Ni chung, iu kin ngy di, nhit cao v cc iu kin bt li khc lm cho cy cho nhiu hoa c. Ngoi ra, ta nhnh, s dng kch thch sinh trng v ch phn bn c th nh hng n s bin i gii tnh ca cy. Cc dng cy c gii tnh khc nhau da leo c nghin cu v to lp s dng trong chn to ging lai. Tri, ht: Lc cn non c gai x x, khi tri ln gai t t mt i. Tri t khi hnh thnh n khi thu hoch c mu xanh m, xanh nht, c hay khng c hoa vn (sc, vt, chm), khi chn tri chuyn sang mu vng sm, nu hay trng xanh. Tri tng trng rt nhanh ty theo ging, c th thu tri t 8 - 10 ngy sau khi hoa n. Phm cht tri khng ch ty thuc vo thnh phn cc cht dinh dng trong tri m cn ty thuc vo chc ca tht tri, ln ca rut tri v hng v tri. Tri cha ht mu trng ng, trung bnh c t 200 - 500 ht/tri. Da leo thuc nhm a nhit, nhit ngy thch hp cho da tng trng l 30 oC. v nhit ban m 18 - 21oC. Da c phn ng vi di ngy khc nhau ty theo ging, thng thng ngy ngn kch thch cy ra l v tri, v vy iu kin thi tit vng ng bng cho php da leo ra hoa tri quanh nm. Yu cu v m t ca da leo rt ln. Da chu hn rt yu, thiu nc cy sinh trng km v tch ly cht cucurbitaxin lm tri tr nn ng. Tuy nhin m khng kh cao li gip cho bnh m phn pht trin mnh. 3. GING C 2 nhm ging da leo: 3.1. Nhm da trng gin: Canh tc ph bin nhng ni c iu kin lm gin. Cc ging da trong nhm ny c: 3.1.1. Cc ging lai F1: - Mummy 331: Nhp ni t Thi Lan, sinh trng kh, ra nhnh mnh, bt u cho thu hoch 35 - 37 NSKG, tri sung p, to trung bnh (di 16 - 20 cm, nng 160 - 200 g), v mu xanh

trung bnh, gai trng, tht chc, phm cht ngon, dn, khng b ng, nng sut trung bnh 30 50 tn/ha. - Ging 759: Nhp ni t Thi lan, sinh trng mnh, cho thu hoch 35 - 37 NSKG, tri thng, to trung bnh, gai trng, mu tri hi nht hn nhng nng sut v tnh chng chu tng ng Mummy 331. - M Trng: Nhp ni t Thi Lan, cy pht trin v phn nhnh tt, cho thu hoch 35 - 37 NSKG, t l u tri cao, tri to trung bnh, mu trng xanh, gai trng, t b tri o ngay c giai on cui thu hoch. - M Xanh: Nhp ni t Thi Lan, cy sinh trng tt, chng chu tt hn ging M Trng, tri to tng ng M Trng nhng cho nhiu tri v nng sut cao hn. - Happy 2 v Happy 14: Nhp ni t H Lan, cy pht trin rt mnh nn cn gin cao, cy cho 100 % hoa ci, c 10 % cy c cho phn. Do trong k thut trng ch m bo t l cy c trong qun th. Tri to (di > 20 cm, nng > 200g), mu xanh trung bnh, rut nh, gai trng nn tri gi c rt lu sau thu hoch. Da Happy chng chu tt bnh m phn v cho nng sut cao tng ng cc ging F1 khc. 3.1.2. Cc ging da leo a phng - Da leo Xanh: Tng trng kh, t m nhnh nn phi trng dy, cho tri rt sm (32 - 35 NSKG), tri to trung bnh, v xanh trung bnh, gai en, da cho nng sut t 20 - 40 tn/ha. Khuyt im ca ging l cho tri loi 2 nhiu vo cui v v d nhim bnh m phn. Hin nay ging ny c Cng Ty Ging Cy Trng Min Nam chn lc thnh ging cao sn. - Da Ty Ninh: Tng trng mnh, m nhnh mnh, hoa ci xut hin trn dy nhnh nn cho thu hoch tr (40 - 42 NSKG), tri to di hn da leo xanh, v xanh trung bnh, c sc, 2 u hi nh hn phn gia tri. Da Ty Ninh chu nng tt, thch hp canh tc trong thi im giao ma hn da Xanh v cho nng sut cao hn. Ging ny cng c Cng Ty Ging Cy Trng Min Nam chn lc thnh ging cao sn. 3.2. Nhm da trng trn t: Trng ph bin nhng ni khng c iu kin lm gin hay din tch trng ln v canh tc trong ma kh, phn ln l ging a phng:

- Da chut: Cy b di 1m - 1,5 m, cho thu hoch rt sm (30 - 32 NSKG), nhiu tri v mau tn. Tri nh, ngn (di 10 -12 cm, nng < 100 g), mu xanh nht, v nhanh chuyn mu vng sau thu hoch, tht tri mng, rut to, n ngon gin, c a chung n ti hoc trn gim nhng khng c gi tr kinh t cao. - Da leo Phng Tng: Tng trng kh v ra nhnh mnh, cho tri sm (32 - 35 NSKG), tri di trung bnh, mu xanh trng, gai en, rut c. Da Phng Tng cho nng sut cao hn v v tri khng chuyn sang vng nhanh nh da chut nn c trng ph bin hn. 4. K THUT CANH TC 4.1. Thi v C th trng quanh nm, tuy nhin da leo tng trng tt trong ma ma hn ma kh. Cc v trng khc nhau c thun li v kh khn khc nhau: - V H Thu: gieo thng 5 - 6, thu hoch thng 7- 8 dl, y l thi v chnh trng da leo gin. Ma ny da cho nng sut cao, t su bnh v cng ti nc. - V Thu ng: gieo thng 7- 8, thu hoch 9 - 10 dl, do ma nhiu, cy c cnh l xum xu, cho t hoa tri. Trong thi k tr bng nu gp ma lin tc vo bui sng th cy u tri km hoc tri non d b thi, v ny da d b bnh m phn nn thi gian thu hoch ngn. - V ng Xun: Gieo thng 10 - 11, thu hoch thng 12 - 1dl, da leo b v da gin u trng c. V ny thi tit lnh, thng c dch b tr v bnh m phn pht trin mnh nn phi u t cao. - V Xun H: Gieo thng 1-2, thu hoch 3 - 4 dl, ma ny nhit cao thch hp cho da leo trng t. Cui ma nng, thi tit khc nghit nht trong nm, lng nc bc thot qua mt t v l da nhiu, nu khng ti nc cy sinh trng km thn ngn, l nh, hoa tri t v cho nng sut thp. 4.2. Lm t v gieo hat Da leo c yu cu t nghim khc do b r yu v sc hp th ca r km, nu gp hn hay ng hoc nng phn cao b r da d b vng kh, v th nn trng da trn t c

thnh phn c gii nh nh ct pha, t tht nh thot thy tt, c nhiu cht hu c, pH t 6.5 - 7.5. Nn lm t k. t mt phi cy cuc su, ln lp cao 20 - 25 cm trng trong ma ma hoc trng c lm gin, ma nng trng da th b trn t rung hay t thot nc tt ch cn o hc trng, khng cn ln lp. Lp trng c th ph bt plastic hay rm r gi m. Ht da leo ny mm rt nhanh v t l ny mm cao nn c th ta thng 2 - 3 ht/l, gieo su 2 - 3 cm v lp tro tru. Trng ging F1 tit kim ging v chm sc cy con c u, nn gieo cy con trong bu t v em trng khi c l tht. Trng mi l mt cy, cc ging t m nhnh trng 2 - 3 cy/l. Khong cch trng 0.8 - 1.5 m x 0.3 - 0.4 m. mt 30.000 - 50.000 cy/ha. Da gin trng hng n hay hng i u c, ma thun nn trng dy c nng sut cao, ma nghch nn trng tha d chm sc, phng tr su bnh. Lng ging trng cho 1 ha ty phng php trng. Da th b, da a phng ta thng cn 1 - 3 kg ging/ha; da F1 - cn 0.5 - 0.8 kg ht/ha. 4.3. Chm sc 4.3.1. Bn phn: Nhu cu dinh dng ca da leo kh cao, da leo hp th mnh nht l kali, k n l m. Da leo mn cm vi cht dinh dng trong t v khng chu c nng phn cao; v vy phn c bn thc nhiu ln thay v bn tp trung. giai on u ca s sinh trng da hp th nhiu m hn cc cht khc; n khi da phn nhnh v kt tri da mi hp th mnh kali. Tuy nhin bn m d tha dn ti tnh trng cy tng trng mnh v ra nhiu hoa c. Lng phn bn ty theo iu kin dinh dng c sn trong t v nhu cu ca cy da leo qua tng giai on sinh trng. i vi ging lai nhp ni cho nng sut cao, cn bn phn nhiu hn ging i phng. Cng thc phn thng dng cho da leo trng ng bng l: N: 140 - 220 kg/ha P2 O5: 150 - 180 kg/ha

K2O : 120 - 150 kg /ha Da vo cng thc trn c th bn cho 1 ha da leo: 1 tn phn 16-16-8, 100 kg Ur, 50 kg DAP v 100 kg KCl hoc 200 - 300 kg Ur, 500 - 700 kg super ln, 150 - 200 kg KCl, 20-25 tn phn chung v 1-2 tn tro tru. Sau y l mt v d v thi im, loi phn v liu lng bn cho 1 ha: Loi phn Vi (tn) Phn chung (tn) 16-16-8 (kg) Ur (kg) DAP (kg) KCl (kg) Tng s Bn lt Ti thc (5-10 Bn thc (15-20 Bn nui tri (35 NSG) NSG) 55 NSG) 1 1 20 20 1.000 400 300 300 100 50 50 50 50 100 100

NSKG: Ngy sau khi gieo nhng vng c tp qun bi bn, phn thc c chia lm 2 ln bn 2 bn lp vo 12 v 20 NSKG, sau bi bn ln mt lp lp phn. Phn bn nui tri cng c chia lm nhiu ln sau cc t thu tri. Ngoi ra c th phun b sung phn qua l SUPERMES tng t l tri loi 1. 4.3.2. Ti nc: ma nng ti 1 ngy 2 ln vo bui sng v bui chiu. Tng cng lng nc ti v din tch ti xung quanh gc khi cy ln, nht l thi k ra hoa tri r; cn thot nc tt trong ma ma. Trong trng hp ti rnh, khng nn nc qu cao trong mng ti khi cy ln v c th lm hn ch hoc h r da mc di ra mng, tt nht l rt cn nc trong mng sau khi ti. 4.3.3. Ph rm, lm gin: sau cc ln bn thc, cy b vi ng ngn b. Trng da b t phi y rm xung quanh gc gi m hoc ri rm r khp mt rung cho da b, ng thi bo v tri khi h thi do tip xc trc tip vi t m v rm cng hn ch s pht trin ca c di. i vi da trng gin, khi cy bt u c tua cun (20 NSKG) th lm gin kiu ch nhn, cao khong 2 m. Gin
Lm gin kiu ch nhn (X)

bng ch gai tt hn tre sy v ch gai c nhiu nhnh ngang, da d bm khi b v s dng c 2 - 3 v, cn 40.000 - 50.000 cy ch/ha . Gin cng c th lm c nh bng cc trm v dy km s dng c 3 - 5 nm. Hin nay, vic s dng li ni long lm gin cho da leo cng c ph bin trong sn xut v gim bt c s lng cy gin, gim chi ph, thao tc nhanh gn v dng c nhiu ma. 4.3.4. Phng tr su bnh Su hi quan trng gm c: - B tr hay b lch (Thrips palmi): Thnh trng v u trng rt nh c mu trng hi vng, sng tp trung trong t non hay mt di l non, chch ht nha cy lm cho t non b xon li. Thit hi ny kt hp vi triu chng do rp da lm cho t non b sng, t b chn li, nng dn thng gi l ng t. Khi nng ln b lch n np trong rm r hoc l cun li. Thit hi do b tr c lin quan n bnh khm. B lch pht trin mnh vo ma kh hn. Thit hi do b lch trong nhng vng chuyn canh rt trm trng. Nn trng ng lot v trnh gi v, kim tra rung da tht k pht hin sm u trng. B lch c tnh khng thuc rt cao, nn thay i thuc thng xuyn phun Vertimec, Confidor, Admire, Danitol. - B ry da (Aulacophora similis): B ry c kch thc kh to, bng u a n, mu cam, bay chm, c th bt bng tay vo sng sm khi ang n ph cy con. u trng mu trng ng, n phn r hoc thn gn mt t. Thu gom tiu hy cy da sau ma thu hoch, cht thnh ng to by ry da tp trung, sau phun thuc. Ri thuc ht nh Bam, Basudin, Regent 20kg/ha hay phun cc loi thuc ph bin nh Sumi-alpha, Sumicidin, Baythroit, Admire. - Rp da, ry nht (Aphis spp.): u trng ln thnh trng u rt nh, di 1-2 mm, c mu vng, sng thnh m ng mt di l non t khi cy c hai l mm n khi thu hoch, chch ht nha lm cho ngn dy da chn t v l b vng, ry truyn bnh khm. Ry c rt nhiu thin ch nh b ra, di, kin, nhn, nm... nn ch phun thuc khi no mt s qu cao gy nh hng n nng sut. Thuc phng tr nh b ry da.

- Di c ln l hay su v ba (Liriomyza spp.): Thnh trng l mt lai rui rt nh, di 1.4 mm, mu en bng, c vt vng trn ngc, khi u cp cnh mng xp li trn lng bng. Trng dng trn, mu trng hng, c trong m mt trn l. u trng l di, di 2 mm, mu vng nht, c thnh ng hm ngon ngo di lp biu b l ca nhiu lai cy trng nh bu b da, c, t, u... . Di nh hng ca nh nng mt tri, nhng ng ny lm cho l b chy kh, cy rt mau tn li. Rui tn cng rt sm khi cy bt u c l tht, thit hi trong ma nng cao hn trong ma ma. Rui rt nhanh quen thuc, nn cn thay i chng loi thuc thng xuyn. Phun khi cy c 2-3 l; khi cn thit c th phun lp li sau 7-10 ngy. Qua nhiu th nghim cho thy phun cc lai thuc gc cc hoc phi hp vi thuc gc ln hay du khong D-C Tron Plus 5%o. Tri mng ph plastic trn mt lp s gim c mt s rui ng k v cho hiu qu kinh t cao. Bnh hi quan trng gm c: - Bnh ho r, chy dy (nm Fusarium sp. ): Cy b mt nc, cht kh t t, thn i khi b nt, trn cy con bnh lm cht rp tng m. Trn cy trng thnh, nm gy hi t thi k ra hoa n tng tri, cy da b ho tng nhnh, sau ho t ngt nh b thiu nc ri cht c cy. Vi sinh vt lu tn trong t nhiu nm, bnh ny c lin quan t nhiu n tuyn trng v m t. Nm Phytophthora sp. cng c ghi nhn gy nn bnh ny. Nn ln lp cao, lm t thng thong, bn thm phn chung, tro tru, nh cy bnh tiu hy. Phun hay ti vo gc Copper-B, Derosal, Rovral, Topsin-M 2 -3%o hoc Appencarb supper, Aliette, Ridomil, Curzate 1-2%o. Ri thuc ht Bam, Basudin 10-20 kg/ha tr tuyn trng. Trnh trng da leo v cc cy cng nhm nh b , b ao, da hu lin tc nhiu nm trn cng mt tha rung. - Bnh cht ho cy con, ho tp thn (nm Rhizoctonia solani): C r thng b thi nhng, cy d ng, l non vn xanh. Nm ch gy hi giai on cy con, bnh cn lm thi t tri. Bnh pht trin mnh khi m cao; nm lu tn trn thn la, rm r, c di, lc bnh, hch nm tn ti trong t sau ma la.

Cn x l rm bng thuc ha hc sau khi gieo ht. Phun Validacin, Anvil, Rovral, Hinosan; Copper-B, Tilt super, Bonanza (cc loi thuc tr bnh m vn trn lu u tr c bnh ny) - Bnh thi tri non (nm Choanephora cucurbitarum): Thng tn cng l, hoa v tri non 5 7 ngy sau khi th phn, bnh gy thit hi nng trong ma ma. Khng nn trng qa dy, gim nc ti, khng nn ti nc vo bui chiu ti khi bnh xut hin. Cn v simh ng rung, thu gom cc l tri bnh em tiu hy. Nn phun nga cc loi thuc nh phng tr bnh ho r. - Bnh thn th (nm Colletotrichum lagenarium): Vt bnh trn l c mu nu to thnh nhng vng trn ng tm. Khi thi tit thun hp nh nng ma xen k, vt bnh s nng hn, cc nm mu en nm trn vng trn rt r. Vt bnh trn thn c dng di, to thnh vt. Vt bnh trn tri c mu nu trn lm vo da cn gi l gh da, bnh nng cc vt ny lin kt thnh mng to gy thi tri, nhng nc. Phun Manzate, Mancozeb, Antracol, Curzate, Copper-B, Topsin-M, Toptan, Benlat-C. - Bnh m phn, sng mai (nm Pseudoperonospora cubensis): Vt bnh hnh a gic c gc cnh rt r, lc u c mu vng nht sau chuyn thnh nu; sng sm quan st k mt di l c t nm mu trng hoc vng nht, vt bnh lc gi rt gin, d v. Bnh thng xut hin t l gi gc lan ln l non, pht trin mnh vo thi im m cao, ma nhiu. Phun Curzate, Mancozeb, Copper-B, Benlate-C hoc Ridomil. - Bnh khm do siu vi khun: Bnh ny c truyn t cy bnh sang cy khe bi nhm cn trng chch ht nh b lch v rp da. Triu chng bnh l t non b xon li, l b mt mu, lm m vng, thit hi nng s lm cho t b sng, cy b chn li, pht trin rt chm, kh nng cho tri rt t, tri thng d dng v c v ng. Ch nn phun nga b lch v rp da khi cy cn nh bng cc lai thuc thng thng. Cn nh b v tiu hy cc cy bnh trnh ly lan. - Bnh l c r, chy kh l (nm Phytophthora sp.) Bnh gy hi trn l, tri v gc thn. Bnh gy ha bt k v tr no trn l, nhng thng t ra l vo, vng bnh nh b ng nc, chuyn sang mu en v thi nhn. Trn tri bnh ch gy hi trn tri non lm tri b

thi en v nhn ra. thn, bnh thng gy hi phn c r lm ni y b ng nc mt mu, sau chuyn sang mu nu en nhn ra v gy thi c r, lm cy cht. Thot nc tt cho rung da. Trnh trng qu dy, khng ti nc m vo chiu mt. Phun thuc Manzate; Curzate, Ridomil; Aliette 7-10 ngy mt ln. 5. THU HOCH Da n tri ti thu hoch lc tri trng ngon nht, v tri c mu xanh mt, cn lp phn trng, tri sung p v u tri cn cnh hoa cha rng. Thi gian thu tri ko di 20 - 30 ngy, thu cch ngy mt ln, lc r c th thu mi ngy tri va la, ng u, d bn. Nng sut da chut 15 - 17 tn/ha, da leo a phng 20 - 30 tn/ha v cc ging lai 30 50 tn/ha.