Al ve Alamlar

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Alminyum
Alminyum tabiatta en ok bulunan elementlerden biridir ve mhendislik yaplarnda elikten sonra en ok kullanlan metaldir. Alminyumun younluu (2,71 g/cm3) ,eliin younluunun (7,83 g/cm3) te biri kadardr. Baz alminyum alamlarnn akma snr deerleri 500 MPa deerini gemektedir ki bu deer pek ok elik trnn akma snr deerlerinin zerindedir. Alminyum alamlar bu zelliklerinden dolay, zellikle hafiflik istenen uygulamalarda sklkla kullanlmaktadrlar.
Baz malzemelere ait spesifik ekme mukavemeti deerleri (Can,2006)
Spesifik ekme Mukavemeti [(N/mm2)/(gr/ cm3)] 170-220

Malzeme

Alminyum Alam ( AlZn6MgCu) Magnezyum Alamlar Titanyum Alamlar elik-HX 180 (NiMoCo) alam

41-160 38-290 159-200

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Alminyum
Alminyumun elektrik ve s iletkenlii, bakra gre daha azdr. Fakat spesifik elektrik iletkenlii (elektrik iletkenlii/younluk) ve spesifik s iletkenlii (s iletkenlii/younluk) deerleri karlatrldnda bakrdan daha iyi olduu grlr. Bundan dolay, hava elektrik hatlarnda alminyum alamlar kullanlr. Ayrca alminyumun fiyat da bakra gre daha dktr. Korozif ortamlarda alminyumun yzeyi bir oksit tabakas ile kaplanarak, alminyumun korozyona dayanklln salar. Bu zelliinden dolay alminyum pek ok korozif ortamda kullanlabilir. Alminyum alamlarnn iindeki dier elementler alminyum ile galvanik pil oluturmaya uygun olduklarndan dolay, korozyon asndan alminyumun mmkn olduu kadar saf olarak kullanlmas tavsiye edilir. Fakat mekanik zelliklerindeki dayanm dkl (zayflk) nedeniyle uygulamalarda saf Al kullanm yaygn deildir. Alminyumun, scak ve souk ekillendirilebilme kabiliyeti iyidir. Ekstrzyon yntemiyle ok kark geometrik yapya sahip alminyum profiller retilebilir. Kalnl bir ka mikrona ulalabilen folyalar retilerek paketlemede ilemlerinde kullanlabilir. Gda endstrisinde kullanlan paketleme folyalar saf alminyumdan yaplr. Alminyum, elektrolitik olarak oksitlendirilerek deiik renklerde retilebilir. Eloksal denilen bu ilem ile hem korozyona dayankl, hem de deiik renklerde mimaride kullanlan profiller retilerek pencere, kap vb. yapmnda kullanlabilmektedir. Baz durumlarda sertlii ve dayanm yksek alminyum alamlarnn st saf alminyum ile kaplanarak korozyon zellikleri iyiletirilebilmektedir (Can, 2006).
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

28.11.2008

Al Alamlar ve Snflandrlmas
Alminyum alamlarnn mekanik, fiziksel ve kimyasal zellikleri alam elementlerine ve mikroyapsna bal olarak deiir. Alminyuma katlan en nemli alam elementleri bakr, mangan, silisyum, magnezyum ve inkodur. Alminyum alamlar dvme ve dkm alamlar olarak iki gruba ayrlr. Dvme alamlarnn, plastik deformasyon kabiliyeti iyi olup kolayca ekillendirilebilirler. Alminyum dvme ve dkm alamlarnn byk bir ksmna sl ilem uygulanabilmektedir. Amerikan alminyum birliine gre, alminyum dvme alamlar drt harfle snflandrlmaktadr. Bu snflandrma u ekildedir: 1XXX: Saf alminyum. Genellikle elektrik ve kimya endstrisinde kullanlmaktadr. 2XXX: Al-Cu alamlar. Esas alam elementi bakrdr. Bata magnezyum olmak zere dier alam elementleri de bulunabilir, yksek mukavemet istenen havaclk sektrnde yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. 3XXX: Al-Mn alamlar. Esas alam elementi mangandr. Boru, sv tanklar ve mimari uygulamalarda kullanlmaktadr. 4XXX: Al-Si alamlar. Esas alam elementi silisyumdur. Termal genleme katsays dk, anma direnci ve korozyon dayanm yksek alamlardr. Kaynakl yaplarda, levha retiminde, otomobil paralar retiminde kullanlmaktadr. 5XXX: Al-Mg alamlar. Esas alam elementi magnezyumdur. Magnezyum oran arttka sertlik ve mukavemet artar fakat sneklik azalr. Denizel korozyona kar direnci yksek olduundan, bu ortamda alacak yaplarn imalatnda kullanlmaktadr. 6XXX: Al-Mg-Si alamlar. Esas alam elementleri magnezyum ve silisyumdur. ekillendirilme kabiliyeti yksek olan bu alamlar zellikle ekstrzyon ile retilen paralarn imalatnda sklkla kullanlr. 7XXX: Al-Zn alamlar. Bakr esas alam elementi olup, magnezyum, krom ve zirkonyum ilave alam elementleridir. 7XXX serisi, alminyum alamlarnn en yksek mukavemete sahip olandr. Uak paralar yapm ve dier yksek dayanm istenen yerlerde kullanlr. 8XXX: Al-Li alamlar: Esas alam elementi lityum olup, kalay eklentiside yaplabilmektedir. zellikle uak ve uzay yaplarnda kullanlmaya balanan bu malzeme, iyi yorulma direnci ve iyi tokluk zelliklerine sahiptir. Fakat dier Al alamlar ile karlatrldnda retim maliyetleri yksektir.

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Dvme Alminyum Alamlarnn Snflandrlmas

1XXX, 3XXX, 4XXX ve 5XXX serisi dvme alminyum alamlar sl ilem uygulanamayan alamlardr. Bu alamlar sadece ekil deitirme yolu ile sertletirilebilirler. 2XXX, 6XXX, 7XXX ve 8XXX serisi alamlar ise sl ilem ile sertletirilebilmektedirler.

Isl ilem durumlarna gre dvme alamlar (Daclar,2006).

Amerikan Alminyum Birliinin dvme alamlar iin isimlendirme kriterleri gsterilmitir

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Dkm Alminyum Alamlarnn Snflandrlmas

1XX.X: Saf alminyum. 2XX.X: Esas alam elementi bakrdr. 3XX.X: Esas alam elementi silisyumdur. Bakr ve magnezyum gibi baka alam elementleri de bulunabilir. Sanayide kullanlan dkm alamlarnn % 90' 3XX.X serisidir. 4XX.X: Esas alam elementi silisyumdur. 5XX.X: Esas alam elementi magnezyumdur. 6XX.X: Bu seri numaras kullanlmamaktadr. 7XX.X: Esas alam elementi inkodur. 8XX.X: Esas alam elementi kalaydr (Gle ve Aran 1995; Can, 2006). Isl ilem durumlarna gre dkm alamlar

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

kelme Sertlemesi Gsteren Alminyum Alamlar

Al-Cu Alam
Al-Cu faz diyagram incelendiinde,Eriyikten ayran ve ve en azndan tektik yap bileeni niteliinde olan Al 2Cu arafaz, malzemenin gevreklemesine yol at iin dkm teknii bakmndan tektik bileime yakn olmas gereken Al-Cu alamlarnn pratikte kullanlmasn engeller. te yandan katlama aralnn genilii nedeniyle yapsal ar souma dikkate alnarak teknik Al-Cu alamlarnn bileimindeki bakr miktar %4.5 ile snrlandrlmtr. Al-Cu faz diyagram incelendiinde tektik scakln altnda bakrn alminyum kafesindeki znrl azaldndan,kelme sertlemesi iin gerekli n koullardan biri yerine gelmi olur. Malzemeyi gevrekletirmeden dayanm art salayan kelme sertletirmesi ilk kez Al-Cu alamlarnda bulunmutur. Al-Mg-Si Alam Al-Mg-Zn Alam kelme sertlemesi gsterirler.
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

28.11.2008

www2.aku.edu.tr/~hitit/DERSLER/METALIK MALZEMELER/DENGE DIYAGRAMLARI [2].pdf

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

kelme Sertletirmesi

Yalanama sertlemesi sl ilemi faz diyagram

keltilerin tr, dalm, miktar,ortalama ap ve says ile malzemenin dayanm deeri deiir.Malzemenin dayanm aadaki formlle verilebilir.. Re H ~ sabit x G / Re H :akma dayanm, G:kayma modl, :keltiler aras mesafe

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

kelme Sertlemesi

Sertlik,ekme Dayanm ve Yalanma Basamaklar

ALLOY AND CONDITION Annealed Solution treated. Naturally aged Solution treated , artificially aged TENSILE STRENGTH (PSI) 27,000 62,000 70,000 YIELD STRENGTH (PSI) 14,000 42,000 60,000 ELONGATION % IN 2 IN. 18 20 13 HARDNESS BHN 500 KG 10 MM 45 105 135

2014 Al alamnn zellikleri zerine yalanmann etkisi

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Alminyum Alamlarnda Isl lem Uygulamalar

Alminyum alamlarna yaplan sl ilemler deiik ekillerde uygulanabilir ve uygulanan ilem TX sembolleri ile alam numarasnn yanna yazlr. Bu ilemler u ekilde ifade edilmektedir:
O: Tavlanm, F : retildii gibi, H: Sertletirilmi, T: Isl ileme tabi tutulmu T1: Scak ekillendirme ileminden sonra soutulmu ve tabii yalanmaya braklm. T2: Scak ekillendirme ileminden sonra soutulmu, souk ekillendirilmi ve tabii yalanmaya braklm. T3: zeltiye alma ilemi yaplm, souk ekillendirilmi ve tabii yalanmaya braklm. T4: zeltiye alma ilemi yaplm ve tabii yalanmaya braklm. T5: Scak ekillendirme ileminden sonra soutulmu ve suni yalandrma yaplm. T6: zeltiye alma ilemi yaplm ve suni yalandrma yaplm. T7: zeltiye alma ilemi yaplm ve ar yalandrma yaplm. T8: zeltiye alma ilemi yaplm, souk ekillendirilmi ve suni yalandrma yaplm. T9: zeltiye alma ilemi yaplm, suni yalandrma yaplm ve souk ekillendirilmi. T10: Scak ekillendirme ileminden sonra soutulmu, souk ekillendirilmi ve suni yalandrma yaplm (Can,2006).
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

28.11.2008

Alminyum ve Alamlarnn Korozyonu

Dk zgl arlk, elektrik ve sy iyi iletebilme, yeterli saylabilecek mekanik dayanm ve iyi plastik ekillendirilme kabiliyetine sahip olan alminyum, deiik korozif ortamlarda kullanlabilmektedir. zellikle korozyon dayanmnn arand durumlarda, alminyumun saflnn % 99,5un altnda olmamas gereklidir. Fakat genellikle alminyumun mekanik zelliklerini gelitirebilmek iin alamlama yapldndan dolay, alminyum alamlarnn korozyon direnci, saf alminyumdan daha dktr. izelgede baz alminyum alamlarnn farkl korozyon ortamlarndaki durumlar gsterilmitir (Topba,1993).

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Alminyum ve Alamlarnn Korozyonu

Korozif Ortam Asetilen (kuru) Amonyak(kuru,s v) Etan Endstri Atmosferi Deniz Atmosferi Benzol Benzin Destile Su Freon Buz Deniz Suyu 1 1-2 1 2-3 1-2 1 1 1-2 1 1 2-3 1-2 1 2-3 1 1 1 1-2 1 1 1-2 2 3-5 3 3-5 1 1-3 Al ( %99.5) Al Mg AlCuMg 2-3 Kullanm Yeri Basnl Tp Soutma Basnl Tp naat-Tat Gemi naat Kap, Aparat Otomotiv Kimya Soutma Soutma Gemi

Alminyum ve baz alamlarnn farkl korozyon ortamlarndaki durumlar

1- ok Dayankl, 2- Dayankl, 3- Az Dayankl 4-Kullanlabilir, 5- Kabul edilebilir lde dayankl, 6- Dayanksz

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Alminyum ve Alamlarnn Korozyonu

Alminyumun bir ok korozif ortama kar gsterdii diren, mevcut koullara bal olarak yzeyinde oluan, amorf veya kristalin alminyumoksit tabakasndan dolaydr. Atmosferde oluan yzey filmi daha ok amorftur, su ve su buhar ierisinde ise daha ok kristalin yapda yzey filmi oluur. Oluan tabaka ne kadar homojen ise, ayn koullarda korozyon dayanm da o kadar iyidir. Alminyum malzemeler, atmosfer ierisinde korozyona olduka dayankldrlar. Endstri atmosferinde (SO2, kir, toz) ve deniz atmosferinde otuz yl sonras korozif etki sonucu, alminyum malzemedeki dayanm azalmas, yaklak % 9- 13 kadardr.

Alminyum malzeme ve imalat eliinin karlatrmal atmosferlerde korozyon durumu

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Alminyum ve Alamlarnn Korozyonu

Alminyum malzeme ve imalat eliinin karlatrmal atmosferlerde korozyon durumu Alminyum ve alamlarnda oluan korozyon trleri farkl olabilmektedir. Eer asit ve bazlarn etkisinde zel bir durum yoksa, tahribat homojen olarak geliir ve oksit tabakasnda eit kalnlkta azalma olur. Klorr iyonlar ieren zeltilerde, ukurcuk korozyonu meydana gelir. Oksit tabakasnn tam olarak olumad ya da gzeneklerin mevcut olmas halinde de, blgesel tahribata rastlanlabilir. kelme kabiliyetli alamlarda, daha ok interkristalin (taneler aras) korozyon grlr. Tane snrlarnda ylma yapan kelmeler, tane yzeyi zerine nazaran genellikle soy olmayan potansiyele sahiptir ve bundan dolay, buralardan zlme olur. Alminyum-bakr alamlarndaki kelmeler matrise nazaran daha soy olduu iin, kat zeltinin tane snr blgesinde bakr azalmas zerine, interkristalin korozyon meydana gelir. Isl ilem yaplrsa, kelmelerin olumsuz etkisi daha az olur. Alminyum malzemelerin korozyon artlar, anodik olarak oksidasyonla (anoksirleme, eloksal yapma ile) doal korumadaki oksit tabakasnn kalnl 10 m ila 30 m deerine arttrlarak, iyiletirilebilir. Bunun iin, eloksal yaplacak paralar, daha ok slfirik asitli elektrolitik ierisinde doru akm altnda ilem grrler. Anot olarak balanan paralarda meydana gelen oksijen, alminyumla reaksiyon yapar ve oksit tabakas teekkl ettirilir. Anoksirleme ilemi, yalnzca kimyasal dayanm iyiletirmez, ayrca oksit tabakasnn yksek sertliinden dolay, anma direncini de ykseltir(Topba, 1993; Temel,2001).
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

28.11.2008

Alminyum ve Alamlarnn Korozyonu

Al-Mg alamlar alkali ve tuz ieren korozyon ortamlarna kar saf alminyumdan daha dayankldr. Fakat bu her durumda geerli deildir. Artan magnezyum miktaryla birlikte, interkristalin korozyona ve gerilim atla korozyonuna eilim artar. zellikle % 5 'den fazla Mg ieren alamlarda bu durum oluabildiinden, bugn teknikte kullanlan alamlarda magnezyumun st snr % 5,5 (AlMg 5) kadardr. nterkristalin korozyonun sebebi, tane snr kelmesidir (- faz). Bu durum, drlm magnezyum miktarnda, mangan (% 1 'e kadar) ilavesiyle dengelenebilir. AlMg 4,5Mn gibi alamlar, ncelikle gemi yapmnda ve zellikle at kaplamalarnda kullanlr. Mangan ilavesi sonucunda, klorr iyonu ieren ortamlara kar korozyon direnci artar. Alminyum-mangan alamlar da, doal sertlikteki alminyum malzemelerdir. % 0,8-1,5 mangan ieren alamlarnn korozyon dayanm ve ilenebilirlii, ar alminyum gibidir. Fakat daha yksek mekanik dayanma sahiptirler. kelmeyle sertleebilir alamlarndan olan Al-Cu-Mg alamlar ( % 2,8-4,8 Cu ve % 0,4-1,8 Mg), yksek dayanmlar nedeniyle tat ve uak yapmnda kullanlrlar. Korozyon dayanmlar, bir ok alminyum alamnda daha dktr. Deniz suyuna kar dayankll garanti edilemez. Homojenletirme scaklndan ok hzl soutulur (en az 400 C/s hzda) ve ardndan yalandrma yaplrsa korozyon dayanm arttrlabilir. Yava soutma ve yalandrma yapldnda meydana gelen kelmeler, interkristalin korozyona ve gerilim atla korozyonuna sebep olurlar.

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Alminyum ve Alamlarnn Korozyonu

Orta dayanml, sertleebilir Al-Mg-Si alamlar (% 0,4-3,5 Mg ve % 0,3-1,5 Si), iyi ekillendirilebilirlii nedeniyle yaygn kullanlrlar. Al-Cu-Mg alamlaryla karlatrldnda interkristalin korozyona kar daha direnli olduu grlmektedir. Deniz suyuna kar dayanm iyidir. Gemi yapm dnda, tekstil ve gda maddeleri endstrisinde, aparat yapmnda ve benzeri yerlerde kullanlr. Fe ve Cu miktar, korozyon oluumuna ynelik etki yaptndan, genellikle % 0,5 (Fe) ve % 0,1 (Cu) miktarlarnn geilmesine izin verilmez. Mn ve Cr ilavesiyle, Fe ve Cu elementlerinin olumsuz etkisi azaltlabilir. Al-Zn-Mg alamlar, orta dayanml ve kelmeyle sertletirilebilir konstrksiyon malzemeleridir. Al-Cu-Mg alamlarna nazaran daha iyi korozyon dayanm gsterirler, fakat korozyon dayanm Al-Mg ve Al-Mg-Si alamlarna nazaran daha azdr. Atmosferik koullarda, alam koruyan siyah kaplama tabakas oluur. Buna karlk, su buhar Al-Zn-Mg alamlarnda iddetli korozyona neden olur. Ayrca, gerilim atla korozyonuna da eilimi vardr. Korozyona duyarllk, ykselen Mg ve Zn miktaryla artar. Genel olarak, gerilim atla korozyonunu nlemek iin, toplam alam miktarnn % 5- 6 'y amamas gerekir. Daha yksek alam miktarlarnda, % 0,1- 0,15 krom ilavesi, gerilim atla korozyonunu azaltr. Al-Zn-Mg-Cu alamlar yksek dayanml, sertleebilir alamlardr. Al-Cu-Mg alamlarnda olduu gibi ncelikli olarak mekanik zelliklerinden dolay kullanlrlar. Kullanm yerlerine rnek olarak, madencilik sektr, uak ve makine imalat verilebilir. Scak sertletirilmi halde 500 MPa dayanm deeri elde edilir. Al-Zn-Mg alamlarnda olduu gibi, % 0,1-0,3 krom ilavesi, gerilme atla korozyonuna kar eilimi azaltr.

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

OTOMOTV ENDSTRSNDE ALMNYUM VE ALMNYUM ALAIMLARI

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Otomobil Endstrisinde Alminyum

Alminyum 1800'l yllarda kefedilmi olmasna karn gelimi bir retim sreci bulunmas ise 1870'li yllarda gereklemitir. Buna ramen alminyum, her yl dier demir d metallerin toplamndan hacimsel olarak daha fazla retilmektedir. Alminyum, dnya zerinde en ok bulunan 3. elementtir. Gnden gne kaynaklar azalmakta olan dnyamz'da %8 orannda bulunan alminyumun, yapsal zellikleri de dikkate alnarak alminyum alamlar halinde yaygn olarak kullanlmaktadrlar. Alminyum ve otomotiv endstrileri, en yaygn hafif metalin, tatlarda kullanmnda ortak bir tarihe sahiptirler. Bu ortak tarihin sonucunda gnmzde ortalama bir otomobil ok eitli alminyum paralar iermektedir. Bunlarn banda dkm yntemiyle retilen silindir kafalar, dili kutular, jantlar; levha ve ekstrzyon yntemiyle imal edilen radyatrler, tamponlar, koltuk raylar, yan arpma ubuklar vs. gelmektedir. Bu paralarn bir arataki ortalama arl 100 kg civarndadr (Toplam arln %10'u).Her 100 kg arlk azaltmnda 100 km'de 0,6 litre daha az yakt tketilmektedir. Daha az yakt tketimi ayn zamanda daha dk egzoz emisyon deeri ve alma maliyeti demektir

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

Otomobil Endstrisinde Alminyum

Alminyum emniyet, konfor ve gvenilirlikten dn vermeden arlk azalm iin anahtar bir malzemedir. Dk zgl arl ve yksek mukavemeti sayesinde alminyumun yaygn olarak kullanm orta snf bir otomobilde yaklak 300 kg arlk azaltm salayabilir. Bu oran,aracn toplam arlnn %30'una denk gelmektedir. Geri dnm dikkate alndnda alminyum dier tm malzemelerden daha verimlidir. Alminyum kalitesinden bir ey kaybetmeden tekrar geri dntrlebilir. Yksek hurda deeri, geri dnm ve tekrar kullanmn garanti etmektedir. Otomotiv sektrnde kullanlan alminyumun %95'i toplanarak geri dntrlmektedir. Bu malzemelerin hurda deeri normal deerlerinin %50 sinin zerindedir. Hafiflik zelliinin yannda alminyum malzeme, boyasz veya kaplamasz olsa bile sudan ve yol tuzlarndan kaynaklanan korozyona kar dayankldr. Grsel olmayan paralarda elik iin gerekli olan ve ilave maliyet getiren galvanizleme, kaplama veya boyama alminyum iin gerekli olmayabilir. Alminyum, boyann izilmesi veya kalkmas durumunda elik gibi paslanmaz, korozyona direnlidir. Baz plastik malzemeler gibi l sca, kuzey souu veya UV nlarnn etkisi sonucunda zellikleri zayflayarak krlganlamaz.
Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

28.11.2008

10

TAITLARDA KULLANILAN ALMNYUM ESASLI PARALARIN EKLLENDRME YNTEMNE GRE DEERLENDRLMES

ZELGE 1 ve 2 de tatlarda yaygn olarak kullanlan alminyum paralarn ekillendirme yntemlerine gre snflandrlmas gsterilmektedir .

izelge 1Tatlarda kullanlan alminyum esasl paralarn ekillendirme yntemleri ve arlklar

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

TAITLARDA KULLANILAN ALMNYUM ESASLI PARALARIN EKLLENDRME YNTEMNE GRE DEERLENDRLMES

izelge 2 Tatlarda kullanlan baz alminyum paralar ve bunlarn ekillendirme yntemleri

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

11

TAITLARDA ALMNYUM ALAIMLARININ KULLANIMI

Al ve alamlar; dkm , levha ve profil halinde tat yapmnda bir ok para imalatnda kullanlmaktadr. Otomobillerde kullanlan dkm alminyum alam paralar bir otomobilin: deiik kutular, motor sistemi, ereve ve balant elemanlar, fren sistemi, enjeksiyon sistemi gibi temel gruplarnda kullanlr. izelge 3'te tatlarda yaygn olarak kullanlan alminyum dkm paralar ve bunlarn retildii alamlar gsterilmektedir . Otomobillerde alminyum dkm paralarn en ok kullanld alanlar; motor, vites ve aks sistemleridir . 1998 ylnda, bir otomobilde dkm alminyum kullanm 70 kg olmutur. Bunun 32 kg kadar motor aksamnda, 31 kg kadar hareket ve jant sisteminde kullanlmtr. 2008 ylnda bir otomobilde 120 kg alminyum kullanlmas ve bu miktarn 45 kg kadar motor ve vites, 32 kg kadar ise jant ve hareket sisteminde olmas hedeflenmektedir .

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

izelge 3 Tatlarda yaygn olarak kullanlan Al dkm paralar

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

12

Alminyum dkm yntemiyle retilen baz otomobil paralar

Alminyum dkm yntemiyle retilen baz otomobil paralar a)ya karteri, b) su pompas kutusu, c) debriyaj kutusu, d) otomatik vites kutusu

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

TAITLARDA ALMNYUM ALAIMLARININ KULLANIMI

MOTOR PARALARI Motor otomobillerdeki en ar nitelerden birisidir. Bu sebeple alminyum kullanm ile ok byk miktarlarda arlk tasarrufu potansiyeline sahiptir. Birok motor alminyum motor kapana sahiptir ve bazlarnn motor bloklar da alminyumdur (ekil 1). Motor paralar genellikle basnl dkmle retilirler ve bu paralar kutulara gre daha yksek mukavemet gerektirirler. Motor aksamnda bulunan dier metalik paralar mekanik sktrma yntemi ile yerletirilirler. Dizel motorlarda alminyum kullanm daha azdr. nk bu motorlar benzin motorlarna gre daha yksek mukavemet gerektirirler. Ayrca dizel motorlarda grlt ok nemli bir problemdir. 1995 ylndan beri BMW, 6 silindirli motorlarn yeni versiyonlarn retmektedir. Drt valf teknii, bu 6 silindirli benzinli motorlarn (silindir hacmi 2-2.8 litre) bir yeni jenerasyonudur. Alminyum motorlarda silindir bal dnda silindir krank karteri de hafif metal alamlarndan retilmektedir. BMW 6 silindirli motorlar 158 kg civarndadr. Bu motorun arl dier malzemelerden yaplm olanlara gre 31 kg daha hafiftir. Yalnzca silindir krank karterinde 20 kg arlk tasarrufu yaplmaktadr. Drt silindirli motorlar uzun zamandan beri talya ve ngiltere'de alminyumdan retilirken, son yllarda Japonya'ya da sramtr. Bu gne kadar Alman otomobil reticileri bu tip motorlarda dkme demiri tercih ederken, Porsche 911'de silindir krank karterinde tektik st alminyum dkm alamn denemilerdir. 1995 ylndan beri Ford Fiesta'da 4 silindirli motorlarn tamamen alminyum olmas alminyum kart fikirleri deitirmitir. Bu motorlar 1.25 litre silindir hacminde motorlardr (55 KW g). Bunlarn motor blou zel kum dkm prosesi ile retilmektedir. Bu tip motorlarla birlikte tm seri iin bir start noktas olumutur. Gelecekte silindir hacminin 1.4 ve 1.7 litreye karlmas hedeflenmektedir. Bu motorlarn motor blou ve silindir kapa Almanya'da dkm yntemi ile retilmektedir . Kompleks dkm paralan iin kum dkm yntemi kullanlmaktadr. Maa retiminde maa paketleme sistemi tercih edilmektedir. Tek paralardan olumu komple kum kalp, souk kutu yntemi ile kum maalar otomatik ve srekli bir ilemle retilirler. Maa paketleme sistemi ile garantili ve yksek l hassasiyetli, uygun maliyetli yksek kaliteli alminyum dkm paralar retilebilmektedir .

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

13

Gelecekte silindir hacminin 1.4 ve 1.7 litreye karlmas hedeflenmektedir. Bu motorlarn motor blou ve silindir kapa Almanya'da dkm yntemi ile retilmektedir . Kompleks dkm paralan iin kum dkm yntemi kullanlmaktadr. Maa retiminde maa paketleme sistemi tercih edilmektedir. Tek paralardan olumu komple kum kalp, souk kutu yntemi ile kum maalar otomatik ve srekli bir ilemle retilirler. Maa paketleme sistemi ile garantili ve yksek l hassasiyetli, uygun maliyetli yksek kaliteli alminyum dkm paralar retilebilmektedir .

ekil 1 Yksek oranda alminyum kullanlarak retilmi yksek performansl bir motor

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

TAITLARDA ALMNYUM ALAIMLARININ KULLANIMI

AKSLAR Alminyumun akslarda kullanm nispeten daha yenidir. ok zor koullarda ilev gren bu parada alminyum kullanm yksek mukavemet, hafiflik ve korozyona dayanm salamtr. Bu uygulamalarda alminyumun hafiflii aracn sadece genel performans ve yakt ekonomisini arttrmakla kalmamakta ayn zamanda titreim ve grlty de azaltmaktadr (ekil 2).

ekil 2 Yksek oranda alminyum kullanlan bir otomobil arka aks

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

14

TAITLARDA ALMNYUM ALAIMLARININ KULLANIMI

JANTLAR Alminyum jantlar bir aracn yaylanmayan arln nemli lde azaltarak yol tutu ve hakimiyeti nemli lde arttrr. Paslanmaya kar hassas deillerdir. Alminyum jantlar otomobillerde ilk olarak sadece estetik sebeplerle, seime bal donanm olarak sunuldu. Gnmzde alminyum jantlar birok arata standart donanmdr (ekil 3).

ekil 3 Alminyum dkm yntemiyle retilmi bir otomobil jant

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

TAITLARDA ALMNYUM ALAIMLARININ KULLANIMI

ALMNYUM GVDE
Alminyum; mukavemet, hafiflik, dayankllk ve mkemmel arpma zellikleri ile uzun zamandr tat gvdelerinde kullanlmaktadr. Alminyum zellikle tr, otobs gibi ticari ara gvdelerinde ilk tercih edilen gvde malzemesi durumundadr. rnek olarak: Amerika Birleik Devletleri Posta Servisi'nin am olduu kamyonet ihalesini 24 yl gvde mr ile alminyumdan retilecek bir kamyonet kazanmtr . Alminyum gvde panelleri Son 15 yl boyunca alminyum gvde panelleri birok yksek adetle seri retilen arata kullanlmtr. Alminyumun orta snf bir sedan aracn kaputunda kullanmnda %40- 60 aras yani ortalama 11kg lk arlk kazanm gereklemektedir. Bu arlk kazanm, son yllarda aralar belirli bir arlk snfnda kalarak kilitlenmeyi nleyici fren sistemi ABS, hava yast gibi yeni zellikleri de ihtiva etmelerine imkan salamtr [14]. Alminyum gvde paneli uygulamalarnda birok farkl alminyum alam kullanlabilmesine karn birka alam bu uygulamalar iin daha ekici konumdadr. Alminyum gvde uygulamalar iin farkl tip alam mevcuttur: Al-Cu alamlar, Al-Mg alamlar ve Al-Mg-Si alamlar.

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

15

TAITLARDA ALMNYUM ALAIMLARININ KULLANIMI

Alminyum ekstrzyon gvde profilleri Alminyumun bundan nce bahsedilen avantajlar ekstrzyon profiller iinde ayn ekilde geerlidir. Ekstrzyon yntemiyle retilen alminyum profiller otomotiv gvde yaplarnda youn olarak kullanlmaktadrlar. Dnya otomotiv endstrisi, alminyum uzay kafes teknolojisi ile ara gvdesi retiminde hzla ilerlemektedir. Uzay kafes metodunda alminyum ekstrzyon profiller direk olarak birletirilerek kullanlabildii gibi, dkm veya preste retilmi alminyum paralara d panellerin balanmas yntemiyle de retim yaplabilmektedir (ekil 4). Alminyum ekstrzyon gvde profilleri iin iki tip alam nerilmektedir: 6xxx (Al-MgSi) ve 7xxx (Al-Zn-Mg) serileri. Bunlarn dndaki birok alminyum alamlar da ekstrzyon yaplabilmektedir fakat retilebilirlik ve performans zellikleri bakmndan en iyi sonular bu iki alam vermektedir

ekil 4 Alminyum arpma kutusu

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

ZELGE 4 Alminyum ekstrzyon alamlarnn mekanik zellikleri

Alam ve sl ilem 6005-T5 6005AT5 6061-Tl 6061-T4 6061-T6 6063-T4 6063-T5 6063-T6 7004-T5 7005T53 7116-T5 7029-T5 7129-T5

Gerilme Dayanm (MPa)

Akma Snr (MPa) 270 270 90 145 275 90 145 215 340 350 315 380 380

50 mm'deki uzama (%) 12 12 20 22 12 22 12 12 15 15 14 15 14

Kesme Dayanm (MPa) 200 200 100 165 205 105 115 150 220 225 200 270 270

Elastisite Modl (GPa)

305 305 150 240 310 170 185 240 400 395 360 430 430

69 69 69 69 69 69 69 69 72 72 70 70 70

28.11.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN EKER

16