1

KROLU DESTANINDA AK, ADALET VE ESTETK GELERNN DEERLENDRLMES1 Do. Dr. Hseyin Subhi Erdem2 Krolu destan bir bakma Trk halknn muhayyilesinde adalet kavramna kar olan titizliin, hassasiyetin idealize edilii ve bu idealize ediliin sosyal hayatta somut karlnn ikamesine dayal bir edebi abadr. Destanda adalet, zgrlk temalar yannda destann dili, iiri, imgeleri ve betimlemeleri iinde de estetik yap gze arpan belirgin unsurlar olarak grnmektedir. Adalet duygusu, haksz davrana maruz kalma ve bunun sonucunda doan intikamclk hissiyle ve bunun yannda bir merhamet duygusu ve dier verici duygulardan doar. Adaletin psikolojik kkeninde hn (ressentment)n nemli olduu gnmz dnrlerince kabul edilir. Hn, bireyin kendisine kar yaplan bir yanln karlnda adaletsiz ileyen kurumlara kar gelitirdii psikolojik bir tavrdr. O, kendisini genelleme ve yanstma drtsyle ve statkoyu baltalamay amalamasyla da vuran; ak szl, tarafszlk ve nesnelliin alldk anlamyla mantkl veya aklc deilse de nedenlerle dolu olma eilimi tar. Bunun yannda adalet duygusu neredeyse btnyle, hn takntsndan ibaret, zulm duygusu tm merhamet duygularna ok daha ar basan ve zalimle kurulabilecek empati olaslklarnn nne geen kimseler de vardr. Ama bu durumda bile hn nadiren salt kiisel acya dayanr. Hemen her zaman karlat eyi, yalnz kiinin kendisine deil, tipik olarak bir gurubun veya ayn (trden) acy ekenlerin tmne kar yaplm daha byk bir hakszlk olarak grr.3 mdi Krolu'nun Bolu beyine kar kalkmasnda toplumda bulduu destek ve onun intikamclnn arka plannda byle bir zmlemeyi grmemek mmkn deildir. Krolu'nun kiisel intikamna neden olan hncn almaya ynelik hareketinde ona destek veren kitle, hncn her zaman kiisel bir temelinin olduunu ama hncn salt bununla snrl olmadnn kant gibidir. Hn iin duygularn snf hareketidir denilebilir. Bylece hnl kii, tmyle kendine dnk olsa da tipik olarak toplumsal bir duygu haline gelir ve dier duygular kendi penesine alr. Unutmamal ki hn, yalnz kalmay sevmez; yalnz seven straptr. Yeterince yanda ve birazck da cesareti bulunca hn devrim bile balatabilir. Dnyada bunun rnekleri oka bulunabilir. Bunun yannda intikam duygusunun da adalet iin gereken asl tutku olduunu grmek gerekir. Tarihin byk ksmnda adalet kavram, mal ve hizmetlerin haka datlmasndan ok, sularn cezalandrlmas ve yaplan yanllarn dengelenmesiyle ilgilidir. demek hep ahlakla ilgili daarcmzdaki en temel metaforlardan biri olagelmitir ve hakl, gazap dolu kzgnlk gibi korkun bir duygu da iyi huylu, merhamet kadar mevcut adalet anlaymzn duygusal temelinin bir parasdr. Ktlkler cezalandrlmaldr ve zellikle de bize kar yanl yapanlarn cezasn bulmas gerekir. Adalet tutkumuz ne kadar gl olursa olsun, adaletsizlikler karsnda duyduunuz fke, adalet duygumuz iin olmazsa olmaz bir kouldur ve hak edilen cezay vermeye ynelik kzgnlk da bunun balca sonucudur. Kzgnlk ya da
1

Bu metin Uluslarars Krolu, Bolu Tarihi ve Kltr Sempozyumunda bildiri olarak sunulmu ve Abant zzet Baysal niversitesi, Bolu Halk Kltrn Aratrma ve Uygulama Merkezi Yanlar, no: 9, 2011, 272-285 Bildiri kitabnda yaynlanmtr. 2 Do. Dr. nn niversitesi Fen-Edebiyat Fak., Felsefe Blm., e-mail:; hserdem46@yahoo.com. 3 John, Rawls, A Theory of Justice, Cambridge, Harvard Univ., Press, 1981, 533n.

fke, intikam almay tetikler. ntikam, demek, dnyay tekrar bir dengeye oturtmak demektir.4 Bu zmleme ve tespitler btn bir adalet felsefesinin hareket noktasn olutururlar. Bizim tarihimizde Krolu rneinde bylesi bir hn ve intikam duygusu, mahalli bazda bir yrenin insann gnn koullarnda, zalim idareciye kar kalkmas biiminde tecelli etmitir. Bu hareket Trk insann muhayyilesinde byk bir corafyaya yaylarak nl bir destan haline gelmitir. Bu alma kapsamnda, Krolunun ifade ettii kltrel temsili anlayabilmek ve doru tanmlarda bulunmak iin, onun ahsnda ne kan unsurlar ele alp, bu unsurlarla oluan kiilie yeniden btncl bir bak as dorultarak tam bir anlama yoluna gidilecektir. Krolu Destann Teekkl ve Yaps Trk halk edebiyatnn nemli isimlerinden olan Krolu, xv yzyln sonlarnda yaam, hayat hikyesi Anadolu insannn muhayyilesinde destan kahramanna dntrlmtr. Krolunun hikyesi eitli ayrntlarla zenginletirilip eitlendirilerek halkn dilinde yaayan bir destan hviyetine brnmtr. Krolu destannda ne kan vurgu ve hassasiyet, adalet duygusunun tatminine ynelik cereyan eden btn bir mcadeleci ve kavgac hayattr. Krolu hakknda anlatlan hikyeler ve efsaneye brnm anlatlar yzyllardr devam edegelen bir szl anlatma iaret eder. Szl anlatm daha sonra yazl metne dnmtr. Hikyenin anlatmndaki kimi trk syleme srasn belirten ald Krolan; ald bakalm ne dedi5 gibi ifadeler szl gelenein kitaba gemesine iaret eder. Genelde halk hikyeleri ya da destanlarda, ifade, nesir ve nazm tarzyla kark bir anlatm oluturur. Vakalarn anlatt ksm ve konumalarn ou mensurdur. Yalnz mhim hadiselerde, iddetli hislerin ifade edilmesi gereken yerlerde kahraman telle/sazla sylemeyi dille sylemeye tercih eder. Byle yerler ounlukla 11 heceli, kimi zamanda 8 heceli, 3 ktadan 8-10 ktaya kadar deien uzunlukta bazen tek kiinin bazen da iki kiinin karlkl konumas eklinde manzumelerden oluur. Bunlar eski rivayetlerde ve hikyeyi kn sazyla anlatma geleneinin kuvvetli olduu yerlerde daha boldur. Nazm- nesir kark olan hikyelerde, nazm paralar koma eklinde trkler halindedir.6 Biim ynnden halk hikyelerinin sunumunda: hikyeci bir divani faslla anlatma balar ve divaninin vezni filtn filtn filtn filn olmak zorundadr ama klar aruzu beceremedikleri iin, hece vezniyle 4+4+4+3 vezinli bir nazmla sylenmektedir. Boratav, Karsl k Kl Mustafann Krolu Hikyelerinin sonunu dier klarda rastlanmayan biimde aruz vezniyle (filtn filatn filn) baladn belirtir.7 zellikle Krolu deyilerini/trklerini her tr halk destannn anlatmnda arada okumak adet olmutur. Cemil Meri, Trkn serazat ruhu aruzda kanatland8 der. Aruzu Halk klarnn deyilerinde de grmek ve aruzun zorluuna binaen klarn hece veznini kullanmas bu kltr evreninde yzyllardr olumu deerler sistemi ve ortak estetik zevkin ifadesi bakmndan nemlidir. nk hece vezniyle oluturulan iir dili ar duru bir anlatma sahipken, aruz vezniyle daha ssl ve bezenmi bir anlatm elde edilmitir. O halde salt hece vezninin ar duruluunun
4

Bkz., Robert C. Solomon, Emotions and the Origins of the Social Contract, Rowman & Littlefield Publishers, 1995, 329. 5 Bkz. Pertev Naili Boratav, Halk Hikyeleri ve Halk Hikyecilii, stanbul, 1988, .44. 6 Boratav, a.g.e., 52. 7 Boratav, a.g.e., 51. 8 Cemil Meri, Maaradakiler, stanbul, 1978, 63.

yannda daha bezeli bir anlatm da aruzla gerekletirilmitir. Bu husus Trk milletinin tahayylnn iki farkl ynn yani, ar-duru dnmenin yannda daha sofistike tahayyl ve zengin bir anlatm gcn gsterir. Krolu Anadoluda konar-gerliin cari olduu bir dnemde yaam ve bu dnemin rn bir destan kahraman haline gelmitir. Hakkndaki hikyeler Anadolunun pek ok yresinde zellikle orta ve dou Anadoluda deiik varyantlarla terennm edilmi ve bu hikyeler halkn dilinde tekrarlanarak Krolu lmsz klnmtr. Bu hikyelerde anlatlan Krolu, sava kahraman olmasnn yannda9, mazlumlarn hamisi, ince ruhlu bir halk ozan, tabiat a bir kii olarak gzlenmektedir. Krolunun kiiliinde ve iirlerinde yanstt zihin dnyasnda, eski Trk dncesine dair imgelerin yan sra, alperenlik ruhunu yanstan gelere de rastlanmaktadr. Bu bakmdan o, Trk tresini savunurken, konar-gerlik durumuna sahip kmakta, bunun yannda, sosyal adaleti savunan bir kahramana dnmektedir. Destan kahramanna dnen Krolu kiiliiyle ve kiilik geliimiyle alperenlik mertebesine karlm; Alplik mertebesinin tezahr, destanda ve iirlerinde Tanryla olan ilikisinin dile yansmasnn erevesini belirlemitir.10 rnein Mrvveti ok Hakkn nazarghsn / Bizim iller amlbeller ak olsun / Gerek erenlerin seyranghsn/ Bizim iller amlbeller ak olsun, ve bir baka deyite: Krolu diler ulu Mevladan / Beyin ba kurtulmasn beladan / Ak alnma byle yazm Yaradan / Beni gren ibret alr aalar11. Ve Krolum grmtr kara dn / Kadir Mevlm ihsan etsin iini / Herkes ata binsin seven ban / mdat gelr dey gz yoldadr dizelerinin ilkinde yaad trajediyi Tanrya isyan vesilesi saymamakta, hayatn ve kaderin kt cilvesi olarak grmekte ve fakat bunun stesinden gelmeye, kendi abas dhilinde uramaktadr. Nihayetinde zalime beddua etmekte ve kendi hikyesini ibretlik olarak nazara sunmaktadr. kinci ktada ise, onun ryada kef haline iaret edilmekte ve olacak hakknda ryada bilgilendirildii vurgulanmaktadr. Krolunun sekinleen, ululuk kazanan ferdiyeti; halk ozanl, cengverlik ve sosyal adaleti salayan bir kii karakterinde birlemitir. Bu yzden o, sade hayat sren halkn beklentileri ve isteklerini terennm eden ve yksek zmreye kar savaan bir kahramana dnmtr. Krolu dier Trk destan kahramanlarnn12 yannda sosyal adalet konusunda daha hassas bir kahramandr. Onun sosyal adalet simgesine dnmesi Trklerle komu yaayan dier halklarn muhayyilesinde benzer kahramanlarn yaratlmasna vesile olmutur. Adalet olgusunun insan ve toplum hayatndaki yeri, adaletsizlie kar saduyuda ortak imgeleri oluturmaktadr. Bu yzden o, konar-ger Trk toplumsal yaamnn davran kurallarnn bir mecmuas ve kltrel kimliin oluumunda ok katkc bir rol ifa eder.
9

Krolu, III. Muratn hkm srd yllarda irana yaplan sefere katlan bir yenieri olarak halkn dncesine ve rivayetine girmitir. Yenieri Krolu, baarsz ran seferinde zdemirolu Osman Paa kumandasndaki orduda bulunmu ve zdemirolu Osman paann lm zerine at yakmtr. Bu at vastasyla yenieri saz airi Krolu bilinmitir. Atn ilk ktas yledir: Osman Paa Tebrizde Kahr lnce/Maln teslim eylen Sultan Murada/ Biri direk oldu arn yznde/ Varn teslim eylen Sultan Murada. , bkz., Tahir Kutsi Makal, Krolu, stanbul, 1987, 14-15. 10 Destann ran Trkmenleri arasndaki varyantnda Krolunun silah (kl) zerinden erenlik kazandna dair bir rivayet vardr.. Krolu, atn ararken yorgunluktan bir aa dibinde uykuya dalar. Uykusunda Kroluna ir-i Hd tarafndan at ile birlikte kl da verilir. ir-i Hud Hz. Ali iin kullanlan bir sfattr. Hz. Ali slam tarihinde en iyi savalardan biri olarak bilinir. Hatta bu cesaretinden tr onun iin Allahn Klc tabiri de kullanlr. Kroluna Hz. Ali tarafndan klcn verilmesi, destana slami bir hava katar. Kl, kutsal biri tarafndan verildiinden kutsallk kazanmtr. Krolunun kendisi dier insanlardan farkl olduu gibi klc da olaanstle sahiptir. O artk herhangi bir kl deildir. Destanda mistik bir ekilde, din yollardan, din hviyeti bulunan kii vastasyla kl verilmitir. Bkz., Abdulkadir nan, Trk Destan ve Masallarnda Krklar Motifi, Makaleler ve ncelemeler, Cilt I, TTK, Ankara 1998, 238. 11 Bkz. Makal, a.g.e., 78. 12 Bu destan kahramanlar: Dede Korkut, Manas, Alpam, Nuryung Booter, Edigay vb.

Krolu trklerinde, otantik ve sade yaayan, hayat doal formunda kabullenen, hakszla, yanlla, annda ve aka tepki veren, gzellik karsnda duygulanan ve sevgisini yanstan, zgrl hayatn en nemli gerei ve deeri olarak ne karan, Trk insann temsil eder. Krolunun temsil ettii karakter, Anadolu insannn dilinde ve gnlndeki ideal insan formunun dile dklmesiyle, somut bir kimlik kazanr. Bylece Anadolu insannn dilinde, gnlnde, dncesinde yaayan kahramanmz, Trkn kahramanln, hakszla ve adaletsizlie kar duruunu ve hayatn evrensel estetik deerlerini, insan sevgisini, tabiat, rengi, sesi, gzellii, ruhunda, duygusunda, sesinde ve sznde yanstan ideal bir insana dnr. Adalet, zgrlk ve yurt sevgisiyle temellenen estetik kimlik, Krolunun temsilinde, adaletsizlii kabullenemeyen; idarecilerin, beylerin, derebeylerinin haksz, zalimane uygulamalarndan gna getirmi halkn tahayylnde yeermi ve bymtr. Erk makamn istismar eden, gaddarlk, zorbalk, halkn malna tasallutta bulunan, bakasnn emeini, aln terini hakszca smren, derebeyi, kimi zaman tmar-zeamet sahibi bir padiah grevlisi, kimi zamanda dada barnan aki, yolda-belde treyen soyguncu olarak grnr. Krolu, bylesi derebeyilere ve idarecilere kar halkn dncesinde, besleyip gelitirdii kahramandr. Halk diliyle adaletin klc olarak bir gn gelir, sizin karnza da bir Krolu dikilir imasyla zuhur eder. Adaletsizliin merciine kar, Krolunun diliyle, Dinleyin aalar dinleyin beyler/ sorarm bunlar bir gn olur ki eklinde uyarda bulunmutur.13 Krolunun yksnde insan sevgisini, insana deer vermeyi, mazlumun, fakirin yannda olmay, fedakrl, vefakrl, ak, sevgiyi, doruluun temsilini ve bu temsilin Anadolu insann mayas ve kiilik hamurunun ekillenmesindeki yerini, ruhlarda oluan manevi bir terbiye ve eitimi grrz. Anadolu insan, dilinde Kroluyla somutlatrd ahlak ve deerleri bir hayat felsefesi olarak benimsemitir. Anadolu insannn kiiliinde, varoluunu, varln btnl iinde gren ve varla yabanclamayan bir insanla karlamaktayz. Hayat, akln, dilin yannda, duygularyla da cokun biimde anlamaya alan ve anlamlandran, bu balamda dilin gcnn yetmedii yerde sazn/balamann sesine snarak, onunla ruhun terennmlerini ve ac-tatl duygularn her tonunu yanstan ifade gcne snmtr. iir, Musiki ve Estetik Krolunun zatnda, ak, adalet ve estetik kavramlarnn, onun iirlerinde nasl tezahr ettii ve bu kavramlarn iaret ettii anlam evreni daha yakndan incelenmelidir. Bu balamda, Krolunun destannda onu betimleyen resme genel bir bakta, Krolunun dnce ve imge evreninin dil vastasyla yanstlnn yannda, zel olarak Krolunda genel olarak da Trk halknn anlam evrenin ifasna, ya da Trk muhayyilesinin felsefi arkaplanna dair bir deerlendirmede bulunulacaktr. zellikle Krolu destannn olutuu srecin evveli ve ahirini dikkate aldmzda, Trk halk muhayyilesin ileyi ve da vurumunda, yaanlan ortamn, sosyo-politik konjonktrn, ekonomik gerekelerin dnya gryle olumu bir sentezi sonucu bu tr karmlarda ve yaratlarda bulunduu grlecektir. Buna gre Trk dnce dnyasn anlayabilmek iin hem konar-ger gelenek iinde oluturulan szl kltrn metinlerini, sosyo-kltrel ve yaam tarzyla ilintilendirilerek anlama zorunluluunu grmenin yannda, dier bir dnce kolu olarak suf gelenek iinde, tekke edebiyat ve dncesini dikkatlice incelemek gerekmektedir. lk snflama iinde deerlendirilen konar-gerlerin eyay, doay, insan ve varoluu anlamlandrmasn, ksmi olarak belirli kavramlar erevesinde Krolu destan rneinde serimlerken, Trk felsefi dncesinin bunun yannda daha sofistike biimde tekke kltr ve
13

Makal, a.g.e., 11-13.

dncesi iinde varolduuna ksaca iaret etmekteyiz. Her iki yaam pratiinde, dncenin gnlle btnletiine, zihin ve bedenin btn duyumsamasnn ortak lisan olarak halk ozanlarnn deyilerinde ar ve duru ortaya dklen ifadelerin, insann btn varoluu ve trajedisi iinde hayat buhrandan uzak tutarak mtevekkil ve varlkla btnlemi, varl hakikatiyle idrak etmi bir varolann eminliinde nasl ifade ettiini grmekteyiz. Buna, yaln ifadeyi irfan boyuta tayan, deruniletiren, zihin- beden ve bunlarn stnde gnln ortak ifade gcn somutlatran saz unsuruna da eklemek gerekir. Bu yzden burada, zellikle, konar-gerlii modern yerleik toplumsal dzenden nce ve yer yer sonra da srdren Trkmenlerin zihinsel kabiliyetini anlamada, gndelik yaanty, yaantnn oluturduu kiilii ve buna ilaveten saz l faktr olarak ele alp deerlendireceiz. Trkmen kltrnde anlama, anlamlandrma ve ifade yetisinin teekkl iinde arasal bir ge olarak dnlebilecek, saz, tahayyl, duygulanm ve muhakemenin szle ifadesinde, dilin gcnn yetmedii alanda, acnn, kederin sevincin, kaderin, rzann, tevekkln, inancn, szle ifade edilemeyecek duygulanm ve inkiafn, kendine has musiki ses perdelerinde ve tnsnda ifade eden, yanstan bir ara olarak her daim bir ifade gc, aleti olmutur. Trkmen kltrndeki sazn yeri, ayn zamanda, dnyay, olaylar ve hayat alglama ve ifade etmede bir kltrn zgn yapsna iaret eder. Kukusuz baka kltr evrenlerini farkl klan farkl zellikler szkonusudur. Trklerin ait olduu anlam evreninde dil, gnl ve buna bal saz birbiriyle kopmaz derecede ballk gsteren ve bu milletin ifade gcn oluturan aralar olarak deerlendirilirler. Saz ve buna bal bir ifade arac olarak musikinin temsil ettii anlam evrenini Cemil Meri yle tarif eder: rfan corafyas da iki blgeye ayrlm. Birincinin kltr kyasa, ikincinin saza dayanr. Avrupada kltrn arac akl, Asyada oku. Akln dili sz, cokunun musiki. Avrupada sz musikiden kopmu; Asyada musikinin kendisi. Yunanda mezamir yok, Asyada trajedi. Avrupada sz, bir izah cehdi, bir deliller resmigeidi, istidlaller arasnda bir atma, kaynatrmaz ayrr. Asyada kelam, sonsuz makamlar olan bir beste. Avrupa zeknn vatan; Asya gnln. Zeknn dili nesir, gnln iir.14 Douda kadim kltrlerin kutsal kitaplarndan tutunuz, gndelik hayatta ska okunan edebi eserlerinin yannda tedris edilen ilmi eserlerin azmsanmayacak bir ksm iir diliyle varlk kazanmtr. Davut peygambere gnderilen Zebur kitabnn ad zerinde teanniyle terennm edilen iirler (mezamirler) olmas, Muhammet Peygambere gnderilen Kuran Kerimin ifadelerindeki iirsellik ve musiki, Hint Kltrnn kutsal metinleri olan Bagavatgida ve Ramayana gibi eserlerin nazm diliyle yazlmas, sadece kutsal kitaplardaki sylemin iirsellik ve musiki formunun rneidirler. Hafz Divan, Molla Cami, Sadi irznin Bostan ve Glistan; Mevlnann, Mesnevisi; Guvahinin Pend-Nmesi; Yesevnin Divn- Hikmeti; Niyazi Msrnin Divan gibi tasavvufi eserler yannda ilim alannda: Mantkta, Ebhernin sagojisinin manzum ekli Slleml-Mnevrak (1533); hukukta bn Hazmn Kaside f Usulil-Fkh; Devletolu Yusufun Vikaye ilml-Usul, (1424); Ali Efendinin Ravzatul-man (1578); Vidinli Sadi Efendinin Manzum Feraizi (1586); Tecvit alannda, Cezernin el-Mukaddimimet el-Cezeriyyesi, (1429); Kraat alannda atibnin el-atibiyye (1193) adyla mehur kasidesi; Akaid alannda, shak Zencan (Tokad) Trke Akaid Manzumesi (1656) vb eserler manzum biimde kaleme alnmlardr. Medreselerde okutulan ilimlerin fihristi mahiyetinde manzum biimde kaleme alnan eserler
14

Bkz., Meri, a.g.e., 63.

de iir dilinin kendi kltr evrenimizde ne derece rabette olduunun gstergesidir. rnein Erzurumlu brahim Hakknn Tertib el-Ulmu (1438) ile Neb Efendi-zde olarak tannan Ali b. Abdullah el-Ukinin Kaside f el-Kutub el-Mehure f el-Ulmu (1785)15 bu tr kitaplara snrl sayda rnek olarak verilebilir. Grlyor ki Meri, kltr dnyamzn bu farkl zelliini nemli bir ayrm olarak zikretmektedir. Ve kadim dou kltrlerinin zellikle Trklerin kltr evreninde tedavlde bulunan ilmi eserlerin manzum yapsn ve insanmzn iiri ifadede daha kolayca kullanmasn dikkate alarak bir karakter tasnifi yapmaktadr. iirsellik ve musiki hem ilmi sahalarda hem de halk edebiyat iinde baskn karakter olarak grnmektedir. Burada bahsettiimiz rnekler, iirin Trk insann ve kadim dou kltr evrenindeki yerini ve nemini deerlendirmede bize k tutacaktr. Bu deerlendirme bile, iirin ve musikinin bir ifade biimi olarak Trk insannn hayatndaki yerini gstermede nemli bir veri salamaktadr. zellikle saz/balamann eliinde sylenen koma ve nefesler, Trk insann diliyle de yakndan ilgilidir. Balamayla karakterize edilecek iirsel deyiler ve balamaya dayal musiki biimi, Trkenin ifade gcnden neet etmitir. Adnan Saygun, ezginin k noktasn szn vurgusunda grenlerin, her kltr evreninde kan mziin dil ile olan bantsn grmede geree daha yaklatklarn syler. Dil-mzik ilikisinde, mziin algsal anlayla snrlar zorlayan gc, okunun, sevincin ve zntnn dil zellikleriyle ifade edilemeyecek ynleri, mziin kendine zg ieriinde vcut bulur. Trk insannn gerekliinde, dil ile ifade edilemeyen ancak insann varlkla temasn, dnyayla derinden iletiimini sz- mzik birlikteliinde, onun her tr duygu ve idrakini varolusal balamda yanstma, trk-balama vastasyla en iyi biimde mmkn olmaktadr. Sazla icra edilen deyiler koma biimindedir. Komalar, insann inanlarn, davasnn gerekelerini ve dolaysyla muhakemesini, duygularn, itimai ve hayali macera ve menkbelerini ifade ederler. Saz kltrnn tevlit ettii klk geleneinde, k iiri szl gelenekte oluan ve gelien bir sanattr; mzikten ayr dnlmeyecei, bir kerteye kadar seyirlik-dramatik eleri olan katk bir anlat sanatn kapsar. Saz icra eden klar, deyileri, trkleri ya da nefesleriyle halkn ahlaki deerleri idrakini ve onun ahsiyet geliiminin eitimciliini ve bunun yannda sanat temsilciliini stlenmitir. k olarak adlandrlan sanat tipi, iir, nazm ve dz yaz karm bir yk eidinin yaratcs olarak tanmlanmaktadr. Boratav, halk hikyelerinde, destanlarnda boy gsteren k tipi iin: ... Bir ynyle eski destan (pop) geleneini srdren, ama baka bir ynyle, adnn da belirttii gibi sevda iirleri (lirik trden iirler) sylemekle grevlenmi bir sanatdr, tanmlamasnda bulunur.16 Halk nn komalarnda, trklerinde icra ettii yaratclk irticalidir. O iiri yazmaz, syler ve bu syleyite iir mzikten ayrlmaz. k sadece sylemez, alar ve arr. klar iir sylemeyi telden sylemek ile; dz konuma biiminde sylemeyi de dilden sylemek deyimiyle ayrrlar. Bununla kn iirini sylerken szlere elik eden mzik aracnn, sazn, kn iirlerinden ayrlmaz bir ge olduu anlatlmak istenir. Krolu Destannda Sevginin Epik ve Lirik Forma Yansmas Krolunun iirlerinde estetik unsurlar, epik ve lirik erevede belirlenmitir. Ancak onun en lirik olmas gereken deyilerinde bile destan havasnn estii grlmektedir. rnein: Akar ab hayat, biter yemiler/ Aslan gibi bu dalarda kalmal/ Yr olum burda aslanlar
15

Erzurumlu brahim Hakknn Tertib el-Ulmu hakknda ayrntl bilgi iin bkz., smail Hakk Uzunarl, Osmanl lmiye Tekilat, III: bask, Ankara, 1988, 1-43; Kprl Ktphanesi, III. Ksm nr. 720/29, yaprak 147b-152a. 16 Bkz., Boratav, Pertev Naili, Krolu Destan, stanbul, 1984, 14.

yatar/Aslan yatanda aslan olmal. Krolu'nun kavgas tematik olarak, hayatnn her noktasna nakedilmi iirsel bir kavga dilini ve deyileri vcuda getirmitir. Baka bir koaklamada, Ay yansn aalar, gne tutulsun/ Parlad parlad aln klnc/ Oklar gcrdasn, ayyuka ksn/Mevlnn akna basn klnc., vb pek ok deyiinde kavga, heyecan ve kahramanlk duygusunu grmek mmkndr. Krolu destanndaki lirik unsurlarn banda sevgi gelir. Onun arkadalarna eine, dier gzellere, oluna, atna, sazna, yurduna ve tabiata kar duyduu sevgi, ounlukla bir destan deyi haline getirdii gzelleme tr iirlerde gze arpar. Krolu bu gzellemelerde, sanki kavga eden, savaan bir er deil, gzelleri grnce yrei titreyen, kiilii ve yiitliiyle de gzellerin kalplerini titreten bir gnl eridir. Bu balamdaki deyilerini grdmzde sanki karmzda Karacaolan duruyor sanrz. gzeller indi aya/Cemalin benzettim aya, deyiinde olduu gibi. Bir baka yerde, Krolu neden titrersin, / Akl batan al gidersin, / amlbelde seyredersin, / Gysn dmele dmele... ve bu drtlklerin devamndaki deyilerinde hep Karacaolan edas hissederiz.17 Krolunun Kr-at iin syledii sevgi iirleri onun en gzel deyileri arasndadr. Bu aslnda eski Trk geleneinin onda tevars etmesidir. nk yiit iin bilinir ki, at, avrat ve yurdu ok deerli unsurlardr. rnein: Neslin Dldl, asln Kr-at/stnde alnr murat / Dal oyunda ifte kanat / Bandaki tel olayd, baka bir deyiinde, kr-atyla dost, arkada gibi konutuunu grrz: Yel gibi uarsn kanat m taktn? / Hey doruca donlu yaman Kr-atm. / Beni Hasretinle nasl da yaktn, / Hey doruca donlu benli Kr-atm, bu gzelleme Krolunun Kr-ata verdii deeri gstermesi bakmndan nemlidir. nk burada sergilenen sevgi, yeri geldiinde dier gzeller iin sylenen gzellemelerden daha fazla duygu, gven ve arkadalk hissi ykldr. Bu neden byledir? Trk epik destan geleneinde mit ve masallarn bir zellii olarak, hayvan kahraman tipine de rastlamaktayz. yi bir ata sahip olunmas destanlarmzn ve destan kahraman olan alperenlerin olmazsa olamazlarndandr. Destanlarda kahramanlarn en byk yardmcs onun atdr. At, destanlarda tpk kahraman gibi olaanst vasflara sahiptir. Kahraman at olmadan hibir i baaramaz. Zaferin ve malubiyetin esas kahraman deta attr. At, erin kanad ve vncdr. Destanlarda geen atlar soy sop sahibi, ecereleri bilinen, zeki, tehlikeyi nceden sezip haber veren, kahramanlk ahlakna sahip varlklardr. Atlar insan dilinden anlarlar, insanlar gibi konuurlar, kahramanlarn yaptklar yanl hareketlerde onlar uyarrlar, onlar lmden ve esaretten kurtarrlar. Bu atlar son derece sratlidir, gz ap kapayncaya
kadar dalar, dereleri asarlar, uma yeteneine sahiptirler. te Krolunun at Kr-atn bu balamda deerlendirmek gerekir.18

Krolu, amlbel, Smbll pnar, Bolu evresi iin syledii deyilerinde, kendi yurdu olan bu yrelerden sevgiyle ve tutkuyla bahseder. Buralarn binbir tabiat gzelliklerinden bahsederken yurdundan olas herhangi bir ayrla dayanamadn belirtir. Krolu adeta kopmaz bir bala buralara baldr. nk varoluunu memleketiyle adeta zdeletirmitir. Krolunun yurdu iin syledii deyiler halk edebiyatmzn en gzel pastoral iirleri arasnda yer alr. Onun yurduna ve yurdunun havasna, suyuna, dana, yaylasna olan sevgisini, zlemini ve hatta yaamnn serencamn zetleyen ve en gzel ifade eden ok bilinen iirlerinden birisi yledir: Hemen Mevl ile sana dayandm, / Arkam sensin kalam sensin dalar hey. / Yoktur senden gayri kolum kanadm, / Arkam sensin kalam sensin dalar hey.
17

Bkz, Mjgan Cumbur, Krolu Destannda Lirik ve Epik Unsurlar, Krolu Semineri Bildirileri iinde, Babakanlk Basmevi, Ankara, 1983, 40. 18 zkul obanolu, Trk Dnyas Epik Destan Gelenei, Aka Yay., Ankara 2003, s.110.

Sana derim sana hey ulu yaylam, / Meer bam alam ilinden gidem, / Okum senden yaym sendendir cdam, / Arkam sensin kalam sensin dalar hey. Yce yce tepesinden yol aan, / Gitmez oldu gnlmzden endien./ Mrvvetsiz beyden yedir drt ken. / Arkam sensim kalam sensin dalar hey. Hep snadm Osmanlnn alnn, / Bulamadm hergiz gnlm alan, / Ancaz sevdiimin haln, / Arkam sensin kalam sensin dalar hey. Krolu der, tepelerden bakarm, / Gzlerimden kanl yalar dkerim, / Bunca yldr hasretini ekerim, / Arkam sensin kalam sensin dalar hey. Bu deyilerinde Krolu dalara sevgisini anlatrken, memleketiyle, memleketinin tabiat, corafyas ve btn varlyla kendi varl arasnda gnlden kopmaz bir ilinti kurar ve kendi varlnn bekasn dalara atfeder. Krolu atyla dostlaryla amlbeliyle, dalaryla, yaylalaryla, sevdikleriyle kopmaz bir btndr. Krolunun dostlarna duyduu sevginin yansmas bitmez tkenmez bir vefa duygusu eklinde biimlenir. Bu dostlarn banda, kklnden beri yanda yetitirdii Ayvaz gelir. Deyilerinde Ayvaza kar muhabbetini anlatan ok sayda iire rastlarz. Bu iirlerinde Ayvaz, onun iin vazgeilmez ve ayrlna dayanlamayan evlat hasreti ve sevgisiyle bir tutulur. rnein Ayvazdan bir ayrltan sonra, kavumann getirdii sevinci, karlamay yle ifade eder: Grnd beyler, paalar, / Grnce dman aalar / Dadaki orman meeler, yol verin Ayvazm geliyor 19, bu deyiinde ok yakn ve sevilen birini karlamann mthi heyecan, tela ve muhabbeti grlmektedir. Sevgi iirleri, Krolu'nun deyileri arasnda nemli yekn tutar. Onun, arkadalar, olu, ei, gnlnn dt gzeller, vb gibi pek ok hususta syledii iirlerle hznn, umutsuzluunu, atlarn, nefsinin ikyetlerini ifade eden deyilerle, kahramanlk iirlerini btnyle deerlendirme durumunda Krolunu zgn klan insanlk, adalet, sevgi, gzellik, yiitlik kavramlarnn karln buluruz. Btn bu tespitlerden sonra, Krolu destannda lirizmle destani unsurlarn yan yana olduunu grmekteyiz. Destandaki bu lirik ve epik nitelikler, ayn zamanda esiz bir tabiat gzelliini resimleyen tablo iinde ifade edilmitir. Destann yzyllar boyu, ok geni bir alanda yaylarak yaamas bu unsurun ona varlk ve beeni kazandrmasyla ilgilidir. Nihayetinde, Krolu destannda insan duygulandran, oturan yiitlemeler yannda, benlie ileyen bir lirizm, tahayyl okayan bir tabiat gzelliinin gzlere yansyan resmini grmekteyiz.20 Krolunun yaam tarznda kavgann, mcadelenin temel itki olduunu ama bu yaam formu ierisinde insann inan, ahlak, duygu ve ak unsurlaryla bezeli bir kiilikle donatldna ahit oluruz. Bu kii iirlerinde salt savaan ve savan verdii haleti ruhiye ierisinde duygularn bastran, duygusuz, sadece kavgay ama edinmi bir kii olmak yerine; seven, ak olan, gzellik karsnda duygulanan, canllar koruyan, merhametli, Tanrya snan, acziyetini farkeden, edebi yn ve dili olan, gnl geni bir kii olarak belirmektedir.

19 20

Bkz., Cumbur, a.g.e., 45. Bkz.,, Cumbur, a.g.e., 51.

Adalet, Tevekkl, zgrlk Krolunun deyilerinde adalet, zgrlk ve tevekkle bal yaad ortama aidiyet duygusu ya da memleket sevgisini grrz. Destann genelinde onun yaad ortama atfta bulunulur. Koaklama ve trklerin temalarn sosyal evresi, yaants ve iinde bulunduu doal ortama dair iaretler oluturur. Bilindii gibi, Krolu hikyesinin getii dnem 16. yzyl sonlardr. Bu zaman sreci, Trk halknn konar gerlikten, tarmsal topluma doru hzla evrildii, yerleik ikamete getii sancl bir dnemdir. Hikyede geen Bolu Beyi, Osmanl idare sisteminin zaafiyetinden kaynaklanan ve fevri hareket eden, adaleti istismar eden bir kii olarak karmza kmaktadr. Mslman Trklerin devlet pratiinde, hkmdar, zulm nlemek ve hakszla urayanlarn, uradklar hakszl bertaraf etmekle ykml klnmtr. Nitekim Nizamlmlkn Siyasetnamesinde konuyla ilgili aklamalar durumu ortaya koymaktadr.21 Osmanl padiah III. Murat dneminde Trkeye evrilen Kabusnamede22 de zulmn knand ve doruluun zulmn kart olarak nitelendirildii grlmektedir. Osmanl hukuk dzeninde, zulmn devlet grevi yapan kiiler tarafndan ilenebilecei gz nnde bulundurularak, Osmanl hkmdarnn zulm yapanlar cezalandrmak ve zulm bertaraf etmek ykmll olduu belirtilmitir.23 Ancak Osmanl mparatorluunda devlet grevi yapanlarn yaptklar kamu hizmetinin karln halktan almalar, kad dhil devlet grevlilerinin zulm yapabileceklerinin bir nedeni olarak grnmekte ve pratikte rneklerine rastlanmaktadr. Zulm uygulamasnn trleri olarak, kanunsuz vergi toplamak, kanunsuz i yaptrmak, grev mntkasndaki tefti ve inceleme devre karmak dolaysyla zulm yapmak, zor kullanarak menfaat salamak gibi uygulamalar grlmtr. 1637 tarihli bir adaletname ile Anadolu beylerbeyine halka zulm yaplmamas bildirilmitir.24 Osmanl tara tekilatna mensup amirlerin/memurlarn zulm yaptklarna dair ikyetler, adaletname uygulamasnn xx. yzyla kadar devam etmesi karinesine dayanlarak, mahalli bazda mnferiden devam ettii anlalmaktadr. Krolu, Bolu Beyi tarafndan babas Yusuf beyin gznn oydurulmas ve mil ekilmesi vakasyla, yaadklar zulme kar, alma giriiminde bulunacaktr.25 O, Osmanl devletinin tara idarecilerinin ynetim zaafiyetinden faydalanarak, derebeylik yapmalarna kar sesini ve ikyetini padiaha duyuramayan taradaki insann adalet isteminin simgesi olacaktr. Devletin otoritesini temsil eden mercilerin adaletsizlii ve usulszlne kar, tara insannn hrriyet ve adalet l olacaktr. nsanln varolusal btnl iinde, insan haklar ve adalet kavram ortaktr, her ikisi de ahlak temeline dayanr. Adalet aramak ve istemek insan haklarndan biridir. nsan haklar adalet iinde gerekleir.26 Adalet kavramnn mefhumu muhalifi olan adaletsizlik ise, hak ineme ya da haklar gzard etme konusuyla ilgilidir.27 Farkl trden haklar vardr ve bu farkl trden haklarn farkl gerek durumlarda gerektirdikleri vardr. nk ayn zamanda bu
21 22

Bkz. Nizamlmlk, Siyasetname, ev., M. S. avdarolu, 1954,. 25-27. Keykavus, Kabusname, Mercimek Ahmet evirisi, tarihsiz, c.1., 114. 23 Bkz., Ahmet Mumcu, Osmanl Hukukunda Zulm Kavram, 1972, 9. 24 Mumcu, a.g.e., 16-17. 25 Bu durumu, u drtlkle dile getirir: Al yanam kzl kana boyand/akan kandan okun sular buland/ Dman ne syledi Paam inand/Sorarm sizlerden bir gn olur ki. 26 Bkz., Tekin Akllolu, nsan Haklar ve Adalet Kavram, Adalet Kavram, ed. Adnan Griz, Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara, 1994, 35. 27 onna Kuuradi, Adalet Kavram a.g.e., 29.

10

haklar inemenin ya da gz ard etmenin farkl ekilleri de var demektir. Bu eitlilie ramen, yine de insan haklar asndan adaletsizliin birka dzeyde yle ortaya kt sylenebilir. Kii dzeyine bakldnda adaletsizlik kiilerin baz haklarnn dorudan ya da dolayl olarak inenmesine yol aan veya yaanmasn engelleyen bir muamele biimi olarak ortaya kmaktadr.28 Devlet idaresi dzeyinde bakldna adaletsizlik bir ksm yurttalarn temel haklarnn baka bir ksm yurttalar tarafndan inendii ya da gz ard edildii, devlet erki tarafndan mdahale edilmedii zaman, ya da devletin adalet organlar/mekanizmas tarafndan menfi durum giderilmediinde ortaya kyor. te bunun tipik bir rnei Osmanl devlet grevlilerince oka rnei olan idare makamnda olan memurlarn keyfi uygulamalar ve devletin buna mdahale ve sorunu gidermede yetersiz kalmasdr. zellikle tebaa konumundaki halkn kendini ifade etmedeki gl adaletsizlie dair uygulamalarn sorgulanmasn mmkn klmamtr. te bu durumda devletin adalet organlarnn ilevinin yerine, erki temsil eden memura kar ayaklanan ve direnen bireylerin, ferdi kalklarna tank oluyoruz. Bu tr bir ferdi kalkma ve isyan durumunda halkn muhayyilesinde kahraman rol verilen kiinin yer yer sorumsuz ve etevari faaliyetleri de mmkn oluyor. Temel insan hakk gasp edilen adalet iin isyan ederken; dier taraftan objektif bir deerlendirme ve mizann uzana dm oluyor. Nitekim Krolu hikyelerinde de, Krolunun ba almak iin yol kesmesi hadisesi byle bir davrana rnek gsterilebilir. Destan kahramannn temelde hakl gerekelerle kalkmada bulunmas, benzer durumlar yaam, sesi soluu kamayan ynlarn gnlnde ve zihninde hn ve duygusunu hem tatmin hem de btn insanlarda var olan adalet itkisinin idealize edilmesi iinde gereklemesini salar. Bylece halkn imgeleminde hasretle ve zlemle gerek hayatta daimi olmas beklenen adaletli ynetim ve adaletli toplumsal yap arzusunun tezahr destan bnyesinde zleme ve ideale dnr. te Krolu destan byle bir arzu ve iradenin rndr. zgrln Mekn Dalar Adalet adna kalkmada bulunan, Bolu Beyine kar mcadeleye girien Krolunun u nl deyiini aktararak, adalet ve zgrln iir dilindeki temeline daha esastan bakalm: Hemen Mevla ile sana dayandm/Arkam sensin kalam sensin dalar hey /Yoktur senden gayri kolum kanadm / Arkam sensin kalam sensin dalar hey. 29 Bu ktada Krolu, mutlak adaletin mercii olarak Tanry grr ve mtevekkil bir biimde Tanrya dayanarak, manevi ynden dayanan Tanr; manevi dayanma merciinden ald moralle maddi dayanma yerinin de dalar olduunu ifade eder. Esasen da imgesi, Trklerde slam ncesinden gelen mitolojik hmi hviyetindedir. O Ba Tanr lgenin yanndan gelmitir. Eski Trkler esas balang olarak grdkleri dalara tapmlar, onu soyun ve kabilenin koruyucusu olarak grmlerdir.30 Krolu destannda da imgesiyle; gven, korunma, snma ve g mekn olarak grnen amlbel, Krolunun ve yaknlarnn zulmden ve yok olmaktan kurtulmasnn sna olarak grnr. Krolunun amlbeli terk etmemesi halinde onunla kimsenin ba edemeyecei belirtilir.31 Altay inanlarna gre dan, insana kahramanlk ve bahadrlk sfat verdii nakledilmektedir. Krolu destann nemli gelerinden olan amlbel, mitolojik bir hviyete brnerek, ucu
28 29

Bkz., Kuuradi, a.g.e., 30. Orhan Ural, Destan, Ankara, 1972, 34. 30 Bkz., Mireli Seyidov; Ali Kii ve Korogl Obrazlarnn Prototipleri Hakknda ,Azerbaycan, 3, 1978, 184207;den nakleden Zekeriya Karadavut, Krolunun Zuhuru Kolu zerine Bir Mukayeseli Aratrma, Yaynlanmam Doktora Tezi, Seluk niv., Sosyal Bil. Ens., Konya, 1996, 194.. 31 Bu vurgu, Krolunun Krgz ve Azeri varyantlarnda mevcuttur.

11

buca grlmeyen ve doruuna ses ulamayan yce bir da olarak betimlenir. amlbel ve Trk halknn imgesinde destanlarda mekn olarak bahsedilen dalara verilen zellik onlarn yenilmez bir kahraman olduu kanaatini glendirir. Bu yzden insann koruyucusu olarak da, Trk mitolojisinde yksek hislerin, kef gc, ses ve airlik kudretinin kazanld mekn olarak grlr. Nitekim Krolu, kahramanlk vasfn snd dalarda kazanr. Onun sesine kuvvet ve klk kabiliyeti veren su da dalarda bulunmaktadr. Trklerin Mslman olmasndan sonraki dnemlerde de dalar insann nefsini terbiye ettii mekn olmann yannda hem insann hem de dnyann dengesini salayan, muhkem unsurlar olarak deerlendirilir. Nitekim Kuranda dalar, dengenin, salamln, metanetin, gcn dayana olarak gsterilir.32 Dalarn insana kazandrd bu zelliklerin yannda, insan asndan da, kendini emniyette hissettii, zgrln tadna vard, her trl endie ve fiili tahakkmden kurtulduu, hrriyet duygusu ve rahatlyla kendi varlnn, ontolojik bamszlnn farkna vard mekn olarak grnr. Krolu yukardaki deyite, dalara ulamayla hissettii gven ve zgrlk duygusunu dalara olan gvenini aa vurarak gsteriyor. Onun haklln ve mcadelesinin ana hareket noktas olarak dalar grnyor. Sanki dalar olmasa o, zulme ve hakszla kar ilk planda dayanak olacak bir mercii bulamayacak gibi duruyor. Krolunu kahraman yapan dalarn varl ve dalarn ona sunduu barnma, snma ve g verme durumudur. O, zgrlnn mekan olarak dalara yaslanr. Krolunun meskeni dalar olduundan szleri de dalarla donanr, dalarla eleir. Zulmedenlere kar dalar kendine kale yapmtr. Gndz gz kula, gece yata yorgan olan dalarn, kendine kard zorluklar en iyi o bilir. Yitirdiklerini orada arar, orada sorar. Gzellemelerine da malzeme yapar.33 Dalar Krolunun her eyidir. Kimsenin olmad, olamayaca kadar tek, kendi deyimiyle klli varldr. Meskeni, koruyucusu arkasdr. Kendisine gveni oradan alr. Beylere, onun varlndan g alarak rest eker. Dalarn varl karsnda ise beyler murat alamaz. Krolu ise mutludur. Muradn dalarda almtr.34 Ksaca dalar, zgrlk ve esenliin mekn olarak Krolu destannda kavramlarlar.

Sonu
Krolu destan Trk halknn hayat ar-duru formda yaad, bu yaantnn dilin karakterini de belirleyerek dilin yalnlnn ifadede iirsellii dourduu gereine bizi gtrr. Dil, nazm sayesinde kvamn bulur. Ama nazm, dncenin emeklemesine dair bir yargya da yol aar. Ancak nazm ezberleme ve kolay kavramann da en uygun formudur. Bu yzden uur nazmda kanat rpar. Bu uur, vecdin, ryann sisli dnyasnda serazat ve serseri bir cevelandr. Bu yzden dnce nesirde rahatlar ve ifade gc geni, sofistike bir dile kavumu olur. Bylece felsefi dile dayal, analitik zmlemeler kolaylar. Dnce kendini ak ve seik bir ifade aracna kavuturmu olur. Dncenin rahata yol bulmas, seyri, nazmn esrarl kaytlarndan kurtulmaa baldr. nk nazm, dncenin fecir prltsdr. Coku gndelik dil ile anlatlamaz. iirin dilinde telkin, ar ve byleyicilik vardr. Medeniyet formunda gelimekte olan toplumlar kiiler gibi ocukluklarnda airdirler. Kemale ulam medeniyetler, gelimeye paralel olarak, kyas ve istidlalin yani analitik
32 33

Bkz., K.Kerim, 16Nahl/81;27Neml/61;35Fatr/10;50Kf/7;79Naziat/32. Bkz., Hatice Akdoan, iirde Da zlei, 2005, 20. 34 Akdoan, a.g.e., 24.

12

dncenin hkim olduu, buna bal olarak ilim ve teknii temsil eden bir anlatm gcne sahip olurlar. Bu yzden nesir ihtiyar medeniyetlerin meyvesidir. Dier taraftan gelimilik, karmaay, politik tavr, kaypakl, giriftlii bnyesinde barndrr. Her iki durumda estetik beeni, adalet, hak ve doruluk ltlerinde deiiklik dnlmelidir. Krolunun yaad dnem itibariyle, dilin sadelii yaantnn sadeliini ve otantikliini tevlit ettii iin, bir milletin tarihi arka plannda tad karakteristik genlerin ve mayasnn teekklnde, bu altyapy gz ard etmemek gerekir. Trk halknn dzgn kiiliinde sadelik, adalet iradesi, zgrlk ve sevgiyle bezeli gzellik tutkusunu ve bu tutkunun insana eyaya, doaya yansmalarndan oluan, ak, merhamet, vefa, cesaret, sadakat, sevgi gibi deerleri grmekteyiz. Dil, dnme ve duygulanmn ortak zemininde gelien daha st bir idrak ve duyumsama mercii olarak gnl ve gnln sezgi, idrak ve ifade gcn bu halkn ayrcalkl bir zellii olarak grmek gerekir. Btn bu yapy ifade edecek bir zmlemede, anlamlandrma aralar olarak dikkate alnacak temel kavramlar, dil, dnce ve estetik ifade arac olan saz/balama birlikte irdelenmek zorundadr. Esasen byle bir yapya bu bildiri apnda dikkat ekilmitir. Dier bir husus da, Krolu destannda halkn tahayylnde idealize edilen temalardr. Bunlar: adalet, zgrlk ve estetik deerleri temsilen sevgidir. Sevginin ikliminde vaki olan kavgada ancak ak, gzellik, vefa, vatan sevgisi, doruluk iradesi, adalet, doaya hrmet ve merhamet var olabilir. nsana sevgi, vefa ve balln, ahlak deerlerin belirleyici olduu bir yaam formunun, daa hrmet ve gvenin, doaya saygnn olduu, canlyla can zemininde ortakln idrak edildii bir destan formu ancak bu ekilde varlk bulabilir.

KAYNAKA BORATAV, Pertev Naili Halk Hikyeleri ve Halk Hikyecilii, Adam yay., stanbul, 1988. BORATAV, Pertev Naili, Krolu Destan, Adam yay., stanbul, 1984. EKC, Metin, Trk Dnyasnda Krolu, Aka yay., Ankara, 2004. BAYAT, Fuzuli, Krolu Destan, Trk Dnyasnn Krolu Fenomenolojisi, tken yay., stanbul, 2009. URAL, Orhan Destan, TDK yay., Ankara, 1972. Krolu Semineri Bildirileri, Kltr ve Turizm Bakanl Mill Folklar Aratrma Dairesi Yaynlar:47, Babakanlk Basmevi, Ankara, 1983. TECER, Tahir Kutsi Krolu, Toker yay., stanbul, 1987.

13

NAN, Abdulkadir Trk Destan ve Masallarnda Krklar Motifi, Makaleler ve ncelemeler, Cilt I, TTK, Ankara 1998. MER, Cemil, Maaradakiler, stanbul, tken yay., 1978. UZUNARILI, smail Hakk Osmanl lmiye Tekilat, III: bask, Ankara, 1988. NZAMLMLK, Siyasetname, ev., M. S. avdarolu, 1954. KEYKAVUS, Kabusname, Mercimek Ahmet evirisi, tarihsiz.. MUMCU, Ahmet, Osmanl Hukukunda Zulm Kavram, 1972. AKILLIOLU, Tekin nsan Haklar ve Adalet Kavram, Adalet Kavram, ed. Adnan Griz, Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara, 1994. KUURAD, onna Adalet Kavram Adalet Kavram, ed. Adanan Griz,Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara, 1994. GRZ, Adnan, Adalet Kavram, ed. Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara, 1994. KARADAVUT, Zekeriya, Krolunun Zuhuru Kolu zerine Bir Mukayeseli Aratrma, Yaynlanmam Doktora Tezi, Seluk niv., Sosyal Bil. Ens., Konya, 1996. K.KERM. DB basks, Ankara, 2008. AKDOAN, Hatice, iirde Da zlei, 2005, 20. OBANOLU, zkul Trk Dnyas Epik Destan Gelenei, Aka Yay., Ankara 2003. SOLOMON, Robert C. Emotions and the Origins of the Social Contract, Rowman & Littlefield Publishers, 1995. RAWLS, John, A Theory of Justice, Cambridge, Harvard University Press, 1981.

ZET KROLU DESTANINDA AK, ADALET VE ESTETK GELERNN DEERLENDRLMES Krolu, Trk halknn muhayyilesinde gelitirip evrensel forma soktuu bir destan kahramandr. Trk halk edebiyatnn nemli isimlerinden olan Krolu, XVI yzyln sonlarnda yaam, hayat hikyesi Anadolu insannn muhayyilesinde destan kahramanna dntrlmtr. Krolu destannda ne kan vurgu ve hassasiyet, adalet duygusunun tatminine ynelik cereyan eden btn bir mcadeleci ve kavgac hayattr. Krolu destan salt Trkiye snrlar iinde kalmam, btn bir Trk insannn yaad corafyada, halkn imgesinde ve dilinde tazeliini korumutur. Bu destan zulm karsnda adalet duygusunun Trk halknn imgesinde ve dilinde davurumun somutlam bir rneidir. Kukusuz ak, adalet ve estetik deerler btn insanlk iin ortak deerleri ifade eden kavramlardr. Ancak her milleti dierinden ayran

14

ayrm dikkate alndnda, bu kavramlara nasl bir felsefi arka plan oluturulduu o milletin fertlerinin dnya gr erevesinde ortaya konulmaktadr. Destann dili dzyaznn yannda iirsel bir dildir. Krolu iirlerini saz/balama eliinde koma, gzelleme, at, trk biiminde icra etmitir. Krolu destannda sosyal adalet vurgusu ne kar ve destan bu ynyle dier destanlardan ayrlr. Bu bildiri, Krolu destanyla ortaya konulan Trk halknn deerlere bakn ortaya koyacaktr ve Trk halknn dnce tarzna ynelik bir zmlemede bulunacaktr. ANAHTAR KELMELER: Destan, Ak, Adalet, Koma, Gzelleme, At, Zulm. Estetik.

EVALUATION OF THE LOVE, JUSTICE AND ESTHETICS CONCEPTS IN THE EPIC OF KROLU Krolu is an epic hero who is developed into a universal form in the imagination of the Turkish people, One of the most prominent figures in Turkish folk literature, Krolu, lived at the end of the XVI century and his life story transformed to an epic in the imagination of the Anatolian people. A challenging life in order to satisfy the sense of justice is the main emphasis and sensitivity in the Epic of Krolu. This epic has not only been bordered in the fields of Turkish literature, but also spreaded in the geography where Turkish people live, and by this way maintained its youth in folks notion and language. Epic of Krolu is the concerete expression of the Turkish feeling of justice against the oppression. Definitely; love, justice and esthetics are the common terms that expresses the same meaning for the whole humanity. However if the distinction between the nations is taken into consideration, the way of the construction of philiosophical background to these terms is presented in the framework of the world view of members of that certain nation. This epic has a poetical language, compared to the prose. Krolu has performed his poems in the form of folk poem, elegy, folk song with a saz(a stringed instrument) or baglama(a musical instrument with three double strings played with a plectrum). In Epic of Krolu, the emphasis of social justice stands out, therefore it is seperated from other legends. This paper will illustrate the prospect of Turkish people to values and provide an analysis about their way of thinking.
KEY WORDS: Epic, Love, Justice, Elegy, Poem of folk, Persecution, Aesthetic.