INVENTARIS van het FONDS van de WELDADIGE INSTELLINGEN

Stadsarchief Tongeren
Opgesteld door wijlen stadsarchivaris Henry Baillien in 1962, bewerkt en aangepast door stadsarchivaris Steven Vandewal in 2008-2012.

Voor 1925 waren er in Tongeren twee weldadige instellingen ; het Armbestuur en de Godshuizencommissie. Het Armbestuur werd in Tongeren opgericht door de municipaliteit op 6 mei 1797 en werd begiftigd met de goederen en inkomsten van de voormalige Armentafel, het Leprozenhuis, het Klein Gasthuis, het Mandaat en de Doorvaart. De Godshuizencommissie werd opgericht op 24 mei 1798 en beheerde de goederen van vier afgeschafte instellingen ; het Sint-Jacobusgasthuis, het Weeshuis, het Oudemannenhuis en het Begijnhof. Door de wet van 10 maart 1925 werden beide instellingen tot n enkele versmolten, namelijk de Commissie van Openbare Onderstand (COO), hetgeen evolueerde naar het huidig Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW). Deze commissie deponeerde in 1953 haar archief op het stadsarchief. In 1915, dus 10 jaar voor de versmelting, had EH Jan Paquay een inventaris van beide archieffondsen gepubliceerd. Hij had echter voorafgaand geen classificering doorgevoerd en zijn inventaris zijn eerder chronologische lijsten van de registers zoals hij ze op de rekken aantrof.
1

Wat het oude rgime betreft, gaat het daarenboven niet om twee, maar om negen instellingen waarvan de COO sinds 1925 het archief bezit. Sommige, zoals de Armentafel, het Sint-Jacobusgasthuis en het Begijnhof, hebben min of meer belangrijke fondsen nagelaten. De overige blijken eerder onbeduidend te zijn. Het ging ook niet op, louter en alleen om de negen fondsen heden aan eenzelfde eigenaar toebehoren en in eenzelfde depot verenigd zijn, ze tot n enkel archief te versmelten. Daarom moest de werking van de bedoelde instellingen, voor de Franse Revolutie, nagegaan worden en daarna hun nagelaten papieren volgens die samenhang geordend en beschreven worden. Twee van die instellingen hadden de openbare weldadigheid niet tot hoofddoel ; het Sint-Jacobusgasthuis en het Begijnhof. Deze waren trouwens onder het oud rgime steeds zelfstandige kloostergemeenschappen gebleven. Hun archieffondsen hebben als dusdanig ook afzonderlijke inventarissen. Vervolgens moest er rekening mee gehouden worden dat de Armentafel, het Leprozenhuis, de Doorvaart en het Klein Gasthuis tussen 1702 en 1706 door n enkele administratie beheerd werden. Enkel voor 1702 waren het zelfstandige stichtingen, ongelet op het feit dat de Armentafel al sinds 1692 de goederen van het Leprozenhuis beheerde en dit omdat er sinds 1682 geen enkele melaatse nog in de instelling leefde. Na 1702 kwamen er nog twee stichtingen bij : het Weeshuis en het Oudemannenhuis.
2

De administrateurs van de Weldadige Instellingen lieten in de achttiende eeuw een eikenhouten archiefkast maken waarin de registers van iedere instelling een voorbehouden vak hadden. Het zijn de opschriften in

1 2

Zie Bulletin de la Socit Scientifique et Littraire du Limbourg, XXXIII, 1915, p. 88-150 en 197-243. Zie Baillien, H. De oude stedelijke instellingen voor openbare weldadigheid te Tongeren, Hasselt, 1956. Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen I

deze kast, die tot in 1925 in het kantoor van het Armbestuur stond en later nog op de zolders van het stedelijk hospitaal bewaard werd, die ons het schema van de toenmalige archiefordening leverden.

Eerst werden alle stukken van voor 1702 van het archief gescheiden zodat op die manier de vier archiefjes van de tot dan toe zelfstandige stichtingen werd gereconstrueerd. Na 1702 hielden de griffiers van de Weldadige Instellingen een functie die aan de stadssecretarissen was toevertrouwd geen rekening meer met de oude toestand en schreven de cijnzen en rekeningen in twee reeksen registers : a) die van de Armentafel en het Leprozenhuis en b) die van de Doorvaart en het Klein Gasthuis. Ze behielden echter voor iedere stichting een aparte boekhouding. Voor de resolutin en de akten gebruikten ze respectievelijk slechts n register.

Deze inventaris geeft zo trouw mogelijk deze evolutie weer. Aan het in 1734 opgerichte Weeshuis en het in 1787 opgerichte Oudemannehuis werden afzonderlijke paragrafen gewijd. Het Weeshuis ontving in 1745 een belangrijk legaat van Jacob Festjens, de hierbij horende retroakten vormen de bijlage tot het paragraaf betreffende dit Weeshuis. In het aanhangsel staan de papieren beschreven van het cijnshof geheten Schaetzenhof dat op 24 april 1731 werd aangekocht door de beheerders van de Weldadige Instellingen, alsmede de zeven registers van het Mandaat, een weldadige instelling uit de OLV-kerk waarvan de inkomsten, zoals gezegd onder de Franse Bezetting, bij de notatie van het Armbestuur gevoegd werden.

Sinds het opmaken van de inventaris in 1962 kon het archieffonds van de Weldadige Instellingen met meet dan honderd stukken uitgebreid. Vooral de staten van uitdelingen door de Armentafel, lijsten van armen en inkomstenregisters zijn belangrijke stukken.

Henry Baillien Steven Vandewal

II

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen

Eerste deel

DE WELDADIGE INSTELLINGEN VOOR 1702

1. Armentafel
Akten, enzovoort
3

1587-1702

farde

Ligger Idem Idem Idem

4

1414 1414 1578 1579

register register register register

2a 2b 3 4

Verpachtingen Idem

1620-1664 register 1666-1701 register

5 6

Cijnzen Idem Idem Idem Idem Idem

5 6 7

1469-1504 en 1663-1675

band

7 8 9 10 11 12

1596-1617 register 1597-1607 register 1617-1626 register 1685-1701 register 1702-1704 register

Rekeningen Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem (fragment) Idem Idem Idem Idem

1509 1512 1550, 1586 en 1588 1564, 1565 en 1566 1572 1496, 1597, 1599, 1601 en 1602 1603 1614, 1624, 1632 en 1633 1631 1634 1639

register register band band Stuk band Stuk band farde register register

13 14 15 16 287 17 288 18a 18b 19 20 21 22

1660-1662 register 1663 en 1669 band

3 4

Bevat op het einde afschriften van 1519-1600. Achttiende-eeuwse copie van register 2a. 5 Bevat eveneens de cijnzen van het Leprozenhuis, het Klein Gasthuis en de Doorvaart. 6 Bevat eveneens de cijnzen van het Leprozenhuis. 7 Bevat eveneens de cijnzen van het Leprozenhuis. Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 1

Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem

1664 1665 1669 1670 1671 1673

register register register register register register

23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44

1674-1675 register 1676 register

1677-1678 register 1679 1680 1681 1682 1683 1684 1685 1686 1687 1688 1689 1690 1692 register register register register register register register register register register register register register

Rekeningen Armentafel en Leprozenhuis Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem

1693 1695 1696 1697 1698 1699 1700 1701 1702

register register register register register register register register register

45 46 47 48 49 50 51 52 53

Restanten Armentafel

1669-1671 register

54

Restanten Armentafel en Leprozenhuis Idem Idem

1669-1702

farde

55a 55b 56a

1690-1694 register 1690-1701 register

Rekenplichtige stukken

1670-1703

farde

56b

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen

Goederenregister

16 eeuw

Stuk

325

Inkomsten Idem Inkomsten Idem Idem Idem

1586-1590 Register 323 1590-1593 Register 324 1695 1696 1710 1784 Register 336 Register 338 Register 337 Register 335

Proces tegen de erfgenamen van Jan Kempeneers over goederen Diverse rekeningen, verpachtingen, processen, etc.

1697-1712 16e-17e E

Farde farde

246 250

2. Leprozenhuis (Sint-Antonius)
Ligger Idem Idem
8 9

1344-1371 register 1510 1593 register register

57 58 59

Rekeningen Idem Idem Idem Idem

10

1566 1578 1624, 1634, 1666-1674 en 1675-1681 1682-1692 1690 en 1695

e

register register band band farde

60 61 62 63 64

Rekeningen, verpachtingen, processen, etc. (ook van de Doorvaart)

17 eeuw

farde

253

Verpachtingen, beleningen, renten, etc. (met inventaris) Belastingen en verpachtingen

1547-1778 Farde 17 eeuw

e

313 285

Farde

8 9

Bevat ook verpachtingen en andere akten van 1581-1601 en op het einde de cijnzen van 1573. Bevat folio 121-171 de verpachtingen van 1617-1694. 10 Zie ook nrs. 10-12, 44-53 en 55-56. Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen 3

3. Klein Gasthuis
Ligger Idem
11

1440 en 1566 1593

band register

65 66

Rekeningen Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem

12

1592-1593 register 1597 1659, 1662, 1672 en 1690 1673 1674 1675 1688, 1691 en 1697 1702 1707-1712 register band Stuk Stuk stuk farde Stuk Stuk

67 68 69 264 265 266 70 262 263

Proces tegen Nicolaas Schols Proces tegen Joachim Kellens

1675-1676 Farde 1677 Farde

286 283

4. Doorvaart
Ligger Idem
13

1389 1505
14

register register

71 72

Rekeningen Idem Idem Idem

15 16

1564-1688 register 1578-1678 register 1675-1696 register 1693-1694 register

73 74 75 76

Inkomsten Idem

1693-1712 register

77

1771-1773 register 339

e e

Rekeningen, verpachtingen, processen, etc.

16 -17 E

Farde

251

11 12

Bevat folio 51-62 ook verpachtingen en andere akten van 1505-1693. Zie ook nr. 10. 13 Bevat folo 51-96 verpachtingen van 1550-1639. 14 Niet teruggevonden. 15 Niet teruggevonden. 16 Niet teruggevonden. 4 Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen

Tweede deel

DE WELDADIGE INSTELLINGEN ONDER EEN ADMINISTRATIE VERENIGD

5. Armentafel
Akten, enzovoort Akten 1702-1796 bundel 1705-1799 register 78 79

Resolutin

1702-1792 register
e

80

Supplieken en rekwesten Idem Idem

18 eeuw 1701-1783 1793-1797

Farde Farde Farde

297 306 298

Verpachtingen Idem Idem Idem Idem

1704-1744 register 1745-1775 register 18 eeuw 18 eeuw 18 eeuw

e e e

81 82 248 290 319

Farde Farde Farde

Cijnzen betreffende de vier instellingen Cijnzen Armentafel en Leprozenhuis Cijnzen Klein Gasthuis en Doorvaart Ontvangsten van cijnzen

1702-1708

farde

85a 85b 86a 302

1702-1743 register 1708-1731 register 1718-1771 Farde

Verschuldigde cijnzen in geld Verschuldigde cijnzen in plumis

1719-1787 1765-1788
e

Farde Farde

309 304

Verheffingen van gronden Vernieuwing van het armenregister inkomsten uit gronden en renten Extracten uit liggers Titels van renten Titels van goederen Stukken betreffende goederen Akten betreffende goederen Stukken over renten Overzicht van gronden en inkomsten te Piringen en Koninksem
Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen

18 eeuw

Farde

320

1710 1579-1766 17 -18 E 18 eeuw 18 eeuw 18 eeuw 18 eeuw 18 eeuw

e e e e e e e

Register 326 Farde Farde Farde Farde Farde Farde Farde 315 308 274 294 295 296 328
5

Extracten uit de ontvangstregisters

18 eeuw

Farde

316

Proces tegen Jan Thijs Proces tegen Hendrik Festiens en Jan Thijs Proces tegen Machiel Willems uit Herderen Proces tegen Peter Mulenbergh Proces tegen de families Poesmans uit Gutshoven en Horpmaal Proces tegen Willem Heusdens Proces tegen Arnold Palmen en familie Proces tegen Hendrik LHoest Proces tegen Renier Hermans Proces tegen Willem Cartenstadt Proces tegen Koenraad Defresne uit Vreren Proces tegen Hendrik Daenen uit Nerem Proces tegen Haub Proesmans Proces tegen N Winckelmans, weduwe van Hubert Souverijns Proces tegen de erfgenamen Kinski Processen tegen van den Reydt, Martini, Denis, etc.

1703-1706 1716 1728-1730 1730-1731 1731-1733 1735-1736 1736 1745-1746 1747-1748 1753-1756 1759 1764 1772 1777 1787 18 eeuw
e

Farde Stuk Farde Farde farde Farde Farde Farde Farde Farde farde farde Farde Stuk farde Farde

301 277 289 291 293 311 300 310 312 279 86b 86b 282 278 86b 314

Opdracht van land aan het Bakkersambacht Erfbegeving van grond te Herderen aan graaf de Borchgrave Verkopen van goederen

1711 1769 18 eeuw

e

Stuk Stuk Farde

322 249 318

Staat van uitgedeelde rogge Idem Leveringen aan het weeshuid Staat van brooduitdelingen Staat van geleverde kolen en hout Staat van uitgedeeld geld Idem Staat van geleverd lijnwaad Staat van geleverde medicijnen Staat van uitgedeelde biljetten Diverse staten van uitdelingen Diverse uitgaven

1716

Stuk

267 268 305 307 259 270 271 255 256 258 299 317

1777-1778 stuk (2) 1738 1772-1789 1778 1778 1779 1778-1779 1778-1779 1794-1795 18 eeuw 18 eeuw
e e

Stuk Farde Stuk Stuk Stuk Stuk Stuk Stuk Farde Farde

Restanten van de familie de Vaes van Scherpenberg Akkoord met het goed van Ridderherk Kwitanties voor juffrouw Reynaerts die lijnwaad kleren maakte Stukken betreffende de rekening Restanten van inkomsten

1730 1731 1778-1779

e

Farde Farde Farde

280 292 276 329 321

1784-1789 stuk (3) 18 eeuw Farde

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen

Lijst van armen Idem Idem Idem

Lijst van armen die de begrafenis van EH Vaes hebben bijgewoond Lijst van armen die de gedenkmis van de weduwe de Saren hebben bijgewoond Lijst van armen die aan het stadhuis kleren hebben ontvangen

1769

Stuk

260 257 261 284 272 269 273

1779-1780 stuk (2) 1780 1786 1769 1790 1797 Stuk Stuk Stuk Stuk Stuk

6. Rekeningen Armentafel en Leprozenhuis (Sint-Antonius)

Rekeningen Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem 1703 1704 1705 1706 1707 1708 1709 1710 1711 1712 1713 1714 1715 1716 1717 1718 1719 1720 1721 1723 1724 1725 1726 1727 1728 1729 1730 register register register register register register register register register register register register register 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem 1731 1732 1733 1734 1735 1736 1737 1738 1739 1740 1741 1742 1743 1744 1745 1746 1747 1748 1749 1750 1751 1752 1753 1754 1755 1756 1757 register 114 register 115 register 116 register 117 register 118 register 119 register 120 register 121 register 122 register 123 register 124 register 125 register 126 register 127 register 128 register 129 register 130 register 131 register 132 register 133 register 134 register 135 register 136 register 137 register 138 register 139 register 140
7

register 100 register 101 register 102 register 103 register 104 register 105 register 106 register 107 register 108 register 109 register 110 register 111 register 112 register 113

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen

Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem

1758 1759 1760 1761 1762 1763 1764 1765 1766 1767 1768 1769 1770 1771 1772 1773 1774 1775 1776 1777

register 141 register 142 register 143 register 144 register 145 register 146 register 147 register 148 register 149 register 150 register 151 register 152 register 153 register 154 register 155 register 156 register 157 register 158 register 159 register 160

Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem

1778 1779 1780 1781 1782 1783 1784 1785 1786 1787 1788 1789 1790 1791 1792 1793 1794 1795 1796

register 161 register 162 register 163 register 164 register 165 register 166 register 167 register 168 register 169 register 170 register 171 register 172 register 173 register 174 register 175 register 176 register 177 register 178 register 179

Inkomsten Idem Idem Idem Idem

1749-1750 register 237 1750 1751 1752 1785 register 238 register 239 register 240 Register 275

Schulden in rogge en spelt

1785

stuk

303

Verpachtingen Armentafel en Leprozenhuis Verpachtingen

1785-1793 register

83

1793-1799 Register 247

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen

7. Rekeningen Doorvaart en Klein Gasthuis

Rekeningen Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem 1713-1719 register 180 1720-1722 register 181 1723-1728 register 182 1729-1731 register 183 1735-1737 register 184 1738-1740 register 185 1741-1743 register 186 1744-1746 register 187 1747-1749 register 188 1750-1752 register 189 1753-1755 register 190 1756-1758 register 191 Rekeningen Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem 1759-1761 register 192 1762-1764 register 193 1765-1767 register 194 1768-1770 register 195 1771-1773 register 196 1777-1779 register 197 1780-1782 register 198 1783-1785 register 199 1786-1788 register 200 1789-1791 register 201 1792-1795 register 202

Rekeningen

1780-1782

Stuk

252

Inkomsten Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem Idem

1713 1719 1720 1721 1722 1749 1750 1751 1753 1754

register register register register register register register register register register

330 331 332 333 334 241 242 243 244 245

Restanten betreffende de vier instellingen Idem

1703-1773

farde

203a

1735-1771 register 203b

Rekenplichtige stukken

1703-1794

farde

203c

Rekening van rentmeester Christiaan van der Meer Overzicht van de rekening

1756-1758

Stuk

281 327

1771-1773 Farde

Verpachtingen Klein Gasthuis en Doorvaart

1786-1789 register

84

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen

8. Weeshuis
Reglementen en inventarissen Akten 1759-1771 bundel 1734-1793 bundel 204 204

Testamenten

1735-1752 bundel

204

Verkoop van de goederen Festjens

1775-1777 bundel

204

Legaat Hubens (met retroakten 1566-1712)

1783

bundel

204

Doopakten van weeskinderen Stukken betreffende de weeskinderen van den Nieuwendorpe

17

1765-1792 bundel 1750-1783 bundel

204 204

Akten

1743-1793 register

205

Verpachtingen Verpachtingen

1760-1781 register 1781-1788 register

206 207

Rekeningen Idem Idem Idem Idem

1750-1760 register 1761-1770 register 1771-1778 register 1778-1787 register

208 209 210 211

1786-1793 register 212a

Rekenplichtige stukken

1737-1778

farde

212b

Proces tegen Paulus Cornelii Proces tegen de weduwe Hubert Hamonts

1769-1773 1782-1786

farde farde

212c 212c

17

Dit register bevat folio 117 een besluit betreffende de reorganisatie van het weeshuis, 1817. Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen

10

Bijlage : papieren Festjens

Titels betreffende het legaat Festjens (met repertorium) Andere akten betreffende dit legaat 1680-1754 bundel 1460-1738 bundel 213 213

Proces Jacob Festjens c. Willem Moesen Proces Hendrik Festjens c. Jan Cox Proces Hendrik Festjens c. de Predikheren Proces Arnold Christiaens c. Lambert Palmen, etc. Proces Jacob Festjens c. L. Ulrix en G. Deploige

1676-1681 bundel 1681 bundel

214 214 214 214 214

1706-1707 bundel 1737-1738 bundel 1738 bundel

Titels van Hendrik Festjens-Wanten

1679-1703 register 215

Inkomsten van begijn Catharina Wanten

1681-1800 register 216

Inkomsten van Joanna Gregorii de Harz, echtgenote van Jacob Festjens

1669-1747 register 217

Inkomsten van Jacob Festjens-de Harz Idem Idem

1704-1758 register 218 1721-1758 register 219 1744-1759 register 220

Uitgaven van Jacob Festjens-de Harz

1702-1759 register 221

9. Oudemannenhuis
Akten 1787-1795 register 222

Inkomsten

1789-1828 register 223

Rekeningen

1787-1793 register 224

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen

11

Aanhangsel

10. Schaetzenhof
Gichten Cijnzen Idem Idem Idem 1556-1559 bundel 1586-1645 bundel 1595-1608 bundel 1650 bundel 225 225 225 225 225

1650-1663 bundel

Gichten, rollen en cijnzen

1598-1619 register 226

Cijnzen Idem Idem

1559-1585 register 227 1663-1793 register 228 1794 register 229

11. Mandaat
Verpachtingen 1772-1788 register 230

Rekeningen Idem Idem Idem Idem Idem

1568-1694 1677-1683 1778

band band

231 232

register 233

1779-1787 register 234 1788-1790 register 235 1791-1793 register 236

12

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen

INHOUDSTAFEL

Inleiding

Eerste deel : De Weldadige Instellingen voor 1702

1. 2. 3. 4.

Armentafel Leprozenhuis Klein Gasthuis Doorvaart

1 3 4 4

Tweede deel : De Weldadige Instellingen onder n administratie verenigd

5. 6. 7. 8.

Armentafel Rekeningen Armentafel en Leprozenhuis Rekeningen Doorvaart en Klein Gasthuis Weeshuis Bijlage : papieren Festjens

5 7 9 10 11 11

9.

Oudemannenhuis

Aanhangsel

12

10. 11.

Schaetzenhof Mandaat

12 12

Inhoudstafel

13

Inventaris van het fonds van de Weldadige Instellingen

13