Week 1 Begin college: 3000v Christus Geschiedenis begint bij geschreven bronnen - Spijkerschrift Mesapotani Prehistorie proto-historie geschiedenis

is We bekijken een geografisch gebied met als Oostelijke grens de Indus-rivier Theorie van Wiltogel - Vroege beschavingen vaan in rivierdalen o Waren irrigatielandbouw afhankelijk - Er is een verband tussen irrigatie landbouw en staatsvorming o Verklaart echter lokale samenwerking maar geen chte staatsvorming o Indirect verband: Irrigatielandbouw heeft hoge opbrengst en zorgt daarmee voor bevolkingsgroei en concurrentie. Concurrentie zorgt voor staatsvorming Nijldal wordt gezien als eerste politieke eenheid - 3000 voor Christus: Zuid-Egypte verovert Nijldelta en Egyptisch rijk is geboren Gevaar staten: Imperial overstretch - Rijk wordt te groot en wordt daardoor kwetsbaar Maatschappijstructuur in Egypte - Redistributie-economie o Land in Egypte eigendom Farao en/of tempel Wanneer je op land werkt moet je deel afstaan aan eigenaar Eigenaar verzamelt graan en betaalt ambachtslieden uit in rantsoen - Gn markteconomie o Ook niet in Mesapotani Mesapotanische heerser ook geen goddelijke status in tegenstelling tot Egypte

Griekse wereld - Begin: 2000 voor Christus o Monosche beschaving Kreta Lijkt enorm op Oostelijkere beschaving - 1600 1200 o Myceense beschaving Griekenland Lijkt ook op Oostelijkere beschaving - 1200 750 o Dark Age - 750 500 o Archasche Tijd - 500 336 o Klassieke Tijd Dark Age - Omdat we er bijna niets over weten o Schrift verdwijnt (komt later terug in vorm van alfabet) o Redistributie-systeem verdwijnt o Bevolkingsachteruitgang +/- 700 - Homerus o Ilias o Odyssee

HC 2 1600-1200 - Myceense periode 1200-750 - Dark Age 750 500 - Archasche Periode Migratie Grieken richting Turkse vasteland 750 Nieuw proces staatsvorming o Geen paleizen meer zoals in Myceense tijd, maar vorming stadsstaten Polis o n van de grootste: Athene 40 km o Proces gaat samen met verstedelijking o Regionale samenwerking met urbaan centrum o Aristocratische systeem dat opkwam in Dark Age wordt meegenomen in polis Ontstaan symposium o Samenkomst aristocraten met sociaal karakter Pozie voorgedragen Nieuwe politeke stabiliteit zorgt voor bevolkingsgroei Centrale trend: Toename invloed vanuit Midden-Oosten o Bijvoorbeeld overname schrift Alfabet 8e eeuw Van lettergreepschrift (honderden tekens) naar alfabet (22 tekens) Overname vanuit Phoenici (Libanon) Door weinig tekens relatief makkelijk te leren o Verdere invloeden vanuit Oosten Kunst Taal Mythologie (Klein Azi) Tempelbouw Offers Kolonisatie o Kolonisatie door heel middellandse zee gebied Zuid-Itali (Napels) Zuid-Frankrijk (Nice etc.) Libi Ook door zwarte zee gebied o Reden: Bevolkingsgroei Politieke ruzies

o Paardenfok in kolonies o Olijfolie en wijn (overgenomen uit Griekenland) Vroege Polis o Samenwerking Aristocraten o Veel interne en externe polis conflicten Interne spanningen Rijk en arm o Rijken wilden zich ook profileren als rijk Vraag naar dure producten uit Oosten Competatieve consumptie Uitbuiten gewone man o Binnen gelijkheidsideaal polis een agonistische cultuur Iedereen wil de beste zijn Ook opkomst Olympische spelen Aanvankelijk aristocratische aangelegenheid o Militarisering hoplieten falanx Rond schild Individuele gedachte oorlogvoering verdwijnt Slaglinies veel effectiever Aanvankelijk aristocratische aangelegenheid Wapenuitrusting zeer duur

Sparta - Dorisch dialect o Net als in kust Pelaponezen en Noord-Westen Griekenland - Structuur Polis o 1: Spartianen (mannelijke burgers) Gelijken o 2: Peroiken (omwonenden) Onderworpen gemeenschappen o 3: Heloten (onderworpen bevolkingsgroep - horigen) 50% van hun oosgst naar Spartianen Collectief eigendom sparta - Staatsinrichting o 1: 2 koningen Legeraanvoerders 2 zodat er altijd een reserve is o 2: Raad van ouderen (28 + de 2 koningen) Minimaal 60 jaar o 3:Volksvergadering Spartiaten boven 30 Hadden weinig inspraak o 4: 5 eforen Doel om koningen in de gaten te houden Hadden ook een aandeel in de rechtsspraak

Spartaans leger o Sparta is tentenkamp o Burger: vader en moeder Spartaans o Kinderen tot 7 jaar thuis, daarna onder collectieve opvoeding o 7-18 opvoeding Militaire training o 18 19,20 initiatie banning uit Sparta Soort survivaltraining Vaak stelen van Heloten o Daarna rentegratie Sparta o 20 -30: Volwaardig Spartaan zonder stemrecht o 30+: Volwaardig Spartaan met stemrecht o Sparta: age-class society o Vrouwen: Ook voor vrouwen sportcultuur Met gedachte dat dat sterkere babys zou opleveren o Burgers Sparta allemaal aristocraten Hoefden niet te werken Onderworpen volken (heloten) zorgden voor voedsel Konden trainen voor oorlog Zodoende vaak onverslaanbaar Werken wordt als iets slechts gezien Oorlog voeren en politiek bedrijven worden gezien als burgerlijke idealen o Kleine macht 8000-9000 man weinig expantionele driften Sparta is onderdeel Pelaponesische bond o Maar kan eigenlijk worden gezien als hoofd hiervan Sparta is een zeer conservatieve maatschappij o Geen geld

HC III Archasche Periode: Sparta Athene 750 Athene bestuurd door 3 archonten o Polemarchos: legeraanvoerder o Basileus: koning o Eponymos Bovenstaande 3 werden voor n jaar gekozen, daarna kwamen deze drie in de: Areopagos o Hield toezicht op Archonten Volksvergadering o Koos archonten (uit geboren adel Eupatriden) Heklemtoi o Boeren die in schulden zijn geraakt. o Moesten 1/6e deel oogst bij schuldeiser inleveren o Soms kon die schuld ook niet betaald worden, dan kon de boer een soort hypotheek met zichzelf in onderpand nemen. Wanneer dat niet afbetaald kon worden kwam de boer in slavernij terecht

594 Solon komt aan de macht Schaft bovenstaande schuldslavernij af o Koopslavernij kwam hierdoor op, maar het waren geen Atheners meer Solon maakte klasses Athene niet meer geboorteafhankelijk, maar vermogensafhankelijk (in praktijk maakte dat niet gigantisch veel uit) o Klasses: 1: Pentakosimedimnoi Bepaald jaarinkomen in graan 2: Hippeis Konden paard betalen 3: Zeigitai Hadden span ossen 4: theten Rest o Hoogste 2 klassen leverden archonten Solon gaf volksvergadering ook stem in rechtspraak Adelijke facties o Adelijke factiestrijd bleef onder Solon bestaan, al was bloedwraak onder Drako in 620 verboden o 3 facties 1: vlakte 2: Kust

3: hoogland o Factie 3 pakt onder leiding van Pisitratos macht in Athene o Factie 1 en 2 sluiten verbond en verdrijven Pisistratos o Pisistratos trouwt met dochter van leider factie 1, en pakt hiermee de macht over factie 1. Factie 1 sluit uiteindelijk toch weer verbond met factie 2 tegen Pisitratos o Uiteindelijk pakt Pisistratos toch de macht dankzij huurlingenleger en steun armere bevolking Tirannen als Pisitratos gevolg van factiestrijd binnen Athene o Tiran tijdelijke oplossing Pisitratos heerst als milde heerser Pisitratos uiteindelijk verdreven door huurlingenleger o.l.v. Hippias met hulp van Sparta verdreven. o Sparta door leider factie 1, kleisthenes geregeld Factiestrijd laait weer op. Kleisthenes dreigt te verliezen, maar krijgt de bevolking achter zich door democratisch politiek programma o Soevereiniteit volksvergadering op basis van meerderheid stemmen (+/- 10.000) Directe democratie Dagelijks bestuur in handen van Boul Bestaat uit 500 Atheners o Athene wordt ingedeeld in 30 districten (trittyes) Onderverdeeld in 140 demen 30 districten verdeeld over 10 fylen In elke fyle een district uit een bepaald gebied o (vlakte, hoogland en kust) Elke fyle levert 50 man voor de boul Voorzitterschap rouleert rond fylen Elke fyle levert 1 regiment voor het Atheense leger o Aristocratische factiestrijd hiermee ten einde o Positie archonten wordt steeds minder belangrijk, doordat ze geloot werden Loting niet handig bij leger, dus ging fylen 10 strategen kiezen o Ostrascisme: mogelijke vergadering Wanneer volksvergadering hiervoor koos Politicus kan hier voor 10 jaar weggestemd worden Positie politicus wordt hiermee zeer fragiel en politicus dient zich hierdoor dus aan regels te houden

Perzische oorlogen - Griekse koloniessteden in klein Azi komen in opstand tegen tyrannen (Perzen) - Athene steunt de opstand, maar deze opstand werd neergeslagen. o Perzen vinden dat Athene voor de steun aan opstandelingen gestraft moet worden - 490: Perzen sturen landleger en vloot richting Athene o Totaal ongeveer 20.000-25.000 man o Athene heeft ongeveer 10.000 man - Perzen willen Hippias aan de macht brengen - Slag bij Marathon

Perzen met overmacht, Athene heeft echter beter wapens en de ideologie van hopplieten falanx en verslaan Perzen 483: Grote zilvervondst bij Laureion o Normaal gesproken zou opbrengst verdeeld worden onder bevolking o Politcus Themistocles stelt voor om opbrengst te investeren in verhonderdvoudiging vloot.

HC IV 480: -

Xerxes (Perzi) opent nieuwe aanval op Griekenland (zowel over zee als over land) 40.000-50.000 man. Sparta strijdt ook mee tegen Xerxes Nieuwe vloot wordt gebruikt tegen marine o Niet veel succes Landleger bij smalle pas in het Noorden o Verhaal 300 o Reden: ofwel leger gelegenheid bieden voor terugtrekken of Goden aan kant Grieken krijgen o Heloten vechten ook mee Xerxes breekt door en vernietigt Athene o Atheense bevolking gevlucht naar eiland Salamis o Salamis wordt succesvol verdedigt door Griekse vloot, en zinkt hierbij Perzische vloot o Vernietiging vloot maakt aanvoerlijnen naar Xerxes leger over land zeer lang en kwetsbaar Slag bij Plataeae: Spartaanse leger + Atheense leger + Heloten (40.000+50.000 man) tegen Xerxes leger o Hoplietenfalanx zorgt weer voor doorslag, en bezorgd Grieken de winst Perzische vloot in klein- Azi wordt vernietigd, en men gebruikt het momentum om poging te wagen Klein-Azi van Perzische overheersing te bevrijden o Athene richt Delisch-Attische zeebond op Deelname d.m.v. schepen + manschappen f geld Schepen 150 roeiers nodig (voor Athene betekent dit dus 30.000 roeiers) Doel bereikt en Athene wil meer Aardbeving Pelaponesos o Heloten komen in opstand tegen Spartanen o Athene komt onder leiding van Kimon te hulp, maar Spartanen zijn bang geworden voor Atheense macht en sturen Kimon terug. Gezichtsverlies voor macht nieuwe ronde democratie in Athene Ariopagus verliest supervisie op magistraten aan boul o Boul controleert magistraten 10x per jaar o Aanwezigheid Boul levert drachme op (half dagloon) wat het voor armere Atheners mogelijkmaakt om ook naar de boul te gaan

479: -

464: -

462: -

457: -

Functie Archont ook beschikbaar gesteld voor 3e vermogensklasse (Span ossen) Strateeg Perikles gorte man in deze tijd democraat, maar komt wel uit elite

Athene begint te veel hooi op zijn vork te nemen - Uitbreiding over land - Expedities tegen Perzi in Noord-Egypte 449: -

Vijandelijkheden tegen Perzi worden stopgezet

Perikles probeert macht van Athene te consolideren - Delisch-Attische zeebond wordt Attisch imperium - Bijdragen (Phoros) wordt onvrijwillig - Opstandige bondgenoten worden aangevallen en Athene neemt van dat grondgebied een stukje land in voor kolonisten (klrouchoi) o Dit zijn meestal arme Atheners die hierdoor welvarender worden en hierdoor vervolgens als hopliet opgeroepen kunnen worden in tijden van oorlog 457-449: - Stad Athene wordt direct met de zee verbonden (bij Pyreos) door de bouw van 2 muren, en kan als gevolg hiervan niet meer omsingeld worden Perikles heeft in altijd in gedachten gehad dat een strijd met Sparta mogelijk was. Hij acht een landoorlog met Sparta echter zinloos, maar Perikles ziet wel mogelijkheid via zee een helotenopstand te creeren op Sparta van binnenuit te verzwakken. Conflict breekt uit wanneer Athene een Helotenopstand steunt op Corfu Thycydides spreekt hierbij voor het eerst over oorzaak (toenemende machtspositie Athene) en Aanleiding (Ondersteuning opstand Corfu). Peloponnesische oorlog: - Sparta valt Athene aan en strijdplan Perikles tereed in werking - Wanneer ziekte uitbreekt in Athene sterft 1/3e van de bevolking binnen 2 jaar 429: -

Perikles dood o Na zijn dood nieuwe verschuiving democratie Athene Kleon komt op iemand uit nouveau riche o Perikles goede generaal, financieel beheerder, spreker o Kleon goede spreker demagoog Creert bruggenhoofd met pelaponesos Verslaat zelfs een Spartaans landleger

Na dit succes wordt Kleon succes, en begint Athene steeds meer te voelen voor een frontale aanval op Sparta

421: -

Kleon dood o Wapenstilstand met Sparta Zeer gunstige voorwaarden voor Athene Alkibiades komt op o Uit gegoede familie o Zet aks eerste eigen belang voor dat van de Polis

415: -

Alkibiades neemt initiatief voor expeditie naar Siscili, schaart oorlogszuchtige bevolking achter zich Alkibiades vlucht na incident naar Sparta en Sparta verslaat Athene op Siscili. o Groot verlies voor Athene Sparta legert garnizoen in Athica om zilverdelving te stoppen na advies Alkibiades Alkibiades moet uit Sparta vluchten na romantisch avontuur met koningsvrouw en vlucht naar Perzi en overtuigd de koning om Sparta te subsidiren voor oorlogsvloot o Vloot onder leiding van Lysander

405 Spartaanse vloot wint van die van Athene en wint heerschappij om zee en kan Athene hiermee uithongeren

404 -Sparta wint Pelaponesische oorlog o Perzi krijgt als dank Griekse steden in klein Azi

Sociale verdeling in Athene - 1. Burgers (40.000-60.000 volwassen mannen) o Toplaag: Rijke burgerij onder wie geboorte adel Toplaag betaalt geen belasting, maar moeten periodiek een taak uitvoeren bijvoorbeeld: Liturgie Onderhouden oorlogsschip of betalen toneelstuk o Middenlaag: burgers met stukje land o Armere laag geen tijd voor politiek, want zij moeten op land werken. Vaak ook roeier goed loon (1drachme per dag) o 20.000-25.000 burgers waren hopliet - 2. Vreemdelingen (metroiken) (+/- 10.000-20.000 volwassen mannen) o Mocht ook roeier zijn - 3. Slaven (+/- 50.000) o Huishoudelijk personeel en op landbouw. Ook werkzaam in zilvermijnen laureion. o Na vrijlating werd je Metroik

Opvallend: nooit slavenopstand Etnisch heterogeen, dus moeilijk te comuniceren en verenigen Slaven droegen zelfde kleren als burgers, dus het was nooit duidelijk met hoeveel de slaven waren.

HC V Athene had in totaal ongeveer 250.000 inwoners Athica 2400 km2 - 960km2 voor landbouw - P.p. 1 hectare landbouw nodig, dus genoeg grond om 100.000 mensen te voeden. Athica dus afhankelijk van graanimport Waar kwamen inkomsten vandaan? - Niet uit vazenexport (bood slechts arbeid aan kleine groep Atheners) - Atheense imperium (Phoros belasting bijdrage uit Delisch-Attische zeebond) - Inkomsten haven - Zilvermijnen Laureion Zou de democratie binnen Athene ook kunnen hebben ontstaan zonder de grote inkomsten? Athene ook plek van intellectuele basis - Herodotus (5e eeuw) o Gebruikte geen schriftelijke bronnen, maar trok rond en interviewde - Thucydides (5e eeuw) o Pelaponnesische oorlog o Eerste die aanleiding en oorzaak scheidde o Men wordt door 3 motieven gedreven: 1. Streven naar macht 2. Streven naar rijkdom 3. Streven naar aanzien Godsdienstige motieven marginaal, behalve reden voor vergissingen - Anaxagoros 4e eeuw 404: - Sparta neemt Athene in onder leiding van Lysander en installeert regime: o De dertig - Spartaanse koningen worden bang van toenemende macht Lysander en organiseren samen met Atheense democraten een guerilla en herstellen democratie in Sparta - Agesilaos probeert pr-stunt om angst jegens Spartanen te doen verdwijnen en valt Perzi aan o Einde Alliantie Perzen gaan Athene steunen - Muren richting zee worden herbouwd - Vloot herbouwd

Athene wordt weer zo sterk dat Perzen gaan vrezen voor de Attische machtspositie - 386 koningsvrede o Koningsvrede Sparta wordt Griekse waakhond Steden klein-Azi worden weer Perzisch bezit 377 Tweede Attisch-Delische zeebond o Valt snel weer uit elkaar o Korte opkomst Thebe - Epaminondas bedenkt revolutionaire militaire strategie waardoor zij hoplietenfalanx makkelijk kunnen omsingelen - 371 slag bij Leuktra o Thebe verslaat Sparta en Thebe bevrijdt de Heloten in Messeni - 362 o Thebe verslaat Sparta nog een keer, maar Epaminondas sneuvelt hierbij Vierde eeuw kenmerkt zich door fragmentatie macht in Griekenland Athene blijft intellectueel centrum - Plato: o Ideenleer o Volgorde burgers volgens Plato: 1. Filosofen Mogen geen priv-eigendom hebben 2. Soldaten 3. De rest o Geen voorstander democratie - Aristoteles o Breng alle staatsvormen in kaart en kijk wat het beste werkt o Gematigd democraat - Isocrates o Probleem: Griekse verdeeldheid Bepleit Griekse eenheid om tegen Perzen op te kunnen Koning Macedoni zou Griekenland moeten leiden 359 Phillipus II koning Macedoni - Krijgt goudmijnen Thraci in handen en bouwt staand (professioneel) leger op. o Gebruikt schuine falanx techniek van Epaminondas o Gebruikt speren (sarissa) van +/- 5 meter o Samen met egelstelling als verdediging o Gebruikt grote ruiterij (die voor het eerst ook te paard vecht) -

338: -

Slag bij Chareroneia o Macedoni vs. Athene + Thebe o Macedoniwint Phillipus II sticht Corinthische bond o Leden mogen elkaar niet meer aanvallen o Gezamelijke vijand: Perzi

Phillipus II sterft 20-jarige zoon Alexander komt aan de macht.

Hc VI Hoofdindeling Romeinse Geschiedenis - +/- 750-510: Koningstijd - 510-27 v. christus: Republiek - 27-235: Principaat - 284-476 Late keizertijd Koningstijd en vroege republiek Rome aan land, nabije haven : Ostia Romeinse geschiedsschrijving - Livius: Komt uit principaat, maar schrijft over koningstijd. Betrouwbaarheid betwijfelbaar - Dionysius: Komt uit principaat, maar schrijft over koningstijd. Betrouwbaarheid betwijfelbaar - Beste bronnen zijn discutabel Archeologie: - 6e eeuw: Rome wordt geurbaniseerd Koningshuis: - Volgens geschiedsschrijving 7 koningen (in 240 jaar twijfelachtig) - Laatste 3 koningen historisch - 5 en 7 uit Etrui Waarom 6 niet? - Koningsschap niet overerfbaar o Werd gekozen o Meestal buitenstaander Machtsverdeling Rome - 1. Koning gekozen door patricirs o Patricirs zijn geboorteadel o Auspicia: toekomst voorspellen d.m.v. kijken naar vogels. - 2. Senaat o Door patricirs gekozen adviesorgaan voor koning (Bestond ook alleen uit patricirs) - 3.1 Volksvergadering (Comita curiata) o Imperium (verleende militaire macht aan koning) o In praktijk een bevestiging voor senaat - 3.2 2e volksvergadering (comita centuriata) o Legervergadering o Wordt na verloop van tijd belangrijkste volksvergadering

5 vermogensklassen in volksvergadering - 1. 80 + 18 (ruiterij) = 98 stemmen - 2. 20 stemmen - 3. 20 stemmen - 4. 20 stemmen - 5. 30 stemmen - Proletarirs: 5 stemmen - In totaal 193 stemmen. Aangezien vermogensklasse 1 al meerderheid stemmen had was democratische waarde in Rome mager - In deze volksvergadering geldt geen geboorterecht, maar word je aan je vermogen gemeten 510: -

Laatste koning Rome verjaagd o Gelijk met verjaging tirannen Athene toeval of onjuistheid in geschiedsschrijving In plaats van koning worden er voortaan 2 consuls aangesteld o Aangesteld voor n jaar door comita centuriata o Beiden vetorecht o Bijna altijd patricirs

Latium: Latijns spreken gebied rond Rome Succes Rome misschien te verkaren door integrerende kwaliteiten Romeinse Republiek - Burgerstatus was ook makkelijker weg te geven dan in Athene want het was minder waard o Ongelijk stemrecht Burgerstatus - Huwelijk Latium + Rome kinderen hadden Romeins burgerrecht o Conubilum - Handelscontracten o Commercium - Als je als Latijn in Rome ging wonen of andersom werd je automatisch burger van dat gebied o Ius migrandi Aan het einde van de koningstijd was Rome een prominente stad en had invloedssferen ook in Latium 494 Verdrag van Cassius o Na opstand door Latium, die overwonnen werd door Romeinen 3 bovengenoemde recht (commercium, conubilum en ius migrandi) worden nog eens onderstreept o Afspraak om elkaar niet aan te vallen, maar samen tegen buitenstaanders te vechten o Rome is de dominante partij, maar is niet de heerser over Latium

406-396 - Rome probeert nabij liggende stad Veii te veroveren - 10 jaar? Lijkt heel erg op Troje, daarom is dit detail discutabel - Rome wint van Veii o Incorpereert de bevolking van Veii in Romeinse bevolking o Door dit soort veroveringen en incorporaties stijgt de militaire capaciteit van Rome enorm 386 Inval Gallirs, verovering Rome o Enorme tegenslag expansie Rome komt tijdelijk tot stilstand

Bevolkingsgroepen Rome - Patricirs - Plebejers (iedereen die geen geboorteadel is) Eerste 150 jaar van de Romeinse republiek kent een standenstrijd - 1. 494-450: o Rechtsbescherming plebejers na militaire staking o Er komt een 3e volksvergadering: consilium plebis Bestaat uit 10 volkstribunen Archieden Volkstribunen zijn salvo sanct o D.w.z. wanneer gehinderd, worden de hinderaars vogelvrij verklaard voor plebejers 450 o Wet der 12 tafelen Wet waarin rechten plebejers en patricirs meer gelijk getrokken wordt

2. 450-367 o Rijke plebejers gaan zich steeds meer roeren Willen in het consulaat, krijgen hun zin o Door de maatregelen van onder andere de wet der 12 tafelen ontstaan er een nieuwe heersende klasse, de nobilitas, die bestaat uit de patricirs en welgestelde plebejers. Van een democratisering is dus in feite geen sprake

Plebejers hadden vaak schulden. o Rechten voor de schuldeiser waren wreed Partis secanto Schuldhebber in stukken gehakt, grootste deel naar schuldeiser. Maar aangezien schuldeiser daar niets aan had vaak ook schuldgebondenheid. o Schuldhebber ging een aantal jaar in slavernij bij de schuldeiser als betaling 326: schuldslavernij verboden 287 o Consilium plebis beschikbaar voor de hele bevolking

Door eerdere interne spannngen geen ruimte voor expansie. Maar expansie lost wel een aantal problemen op. o Aanvoer slaven o Ruimte voor arme plebejers om zich als kolonist ergens te vestigen

3. 367-287 o 340: Conflict met Latium om Romeinse dominantie te doorbreken o 338: Rome wint groot deel Latium geconfisceerd o 2 mogelijkheden veroverde grond Nieuwe landbouwgrond Romeinse kolonisten Of steden krijgen Romeinse burgerschap opgedrongen Municipium

Mogelijkheden veroverd gebied - 1. Inlijving van veroverd gebied o Onder Romeins toezicht o Veii, gedeelte Latium - 2. Municipium o Zelfbestuur met Romeins burgerrecht - 3. Oude Latijnen o + Latijnse kolonies - 4. Overige bondgenoten o Leveren troepen Rome vraagt veroverde gebieden nooit om belasting in geld, maar wel om mankracht (leger) - 1 + 2 leveren voor legioen - 3 en 4 leveren voor reservisten

Wat maakt Rome zo expansief? - Virtus: o Mannelijke deugd Succes op slagveld o Politieke elite legitimeert zich met militair succes