DİNİ

ZDU'L-MED M U H T A S A R I
[ ] Trke

[ ]
bn-i Kayyim el-Cevziyye
Terceme: Polen Yaynevi : Tetkik: Muhammed ahin :
Rabva Semti slm Dvet Brosu-Riyad 8002 - 9241
PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL
HZ. PEYGAMBER'N RNEKL Allah Reslnde sizin iin gzel bir rnek vardr. (el-Ahzb 33/21) O gn zlim, (aresizlik iinde) ellerini sracak ve: "Keke ben de peygamberle ayn yolu tutsaydm!" diyecektir. (el-Furkn 25/27) Bismillhirrahmnirrahm Hamd Allah'a zgdr. Allah kimi doru yola ulatrrsa, o doru yoldadr. Kimi de doru yoldan saptrrsa, artk ona doru yolu gsterecek hi kimse bulamazsn. Allah'tan baka hibir ilah olmadna ve Muhammed'in Allah'n Resl olduuna tanklk ederim. Allah'n selam ve rahmeti onun, ehlinin ve sahabesinin zerine olsun! phesiz insanlar, ibdet etmek, dnya ve hiret ilerini slah etmek iin indirilen Allah'n diniyle amel etmekle sorumludur. Bunun iin de vahyin ilk iniinden tamamland gne kadar Hz. Peygamber'in rehberliini ve bu dini
aklama ekli olan pratik yntemini bilmeleri gerekir. Bu konuya ilikin, grdm en gzel kitap, hicr sekizinci asr imamlarndan dinin koruyucusu, derin ilim sahibi, konular tahkik eden ve fikri hr olan bn Kayyim el-Cevziyye'in (751/1350) Zd'l-Me'd f Hedyi Hayri'l-'bd isimli eseridir. Ancak konular detayl olarak ele alndndan ve iki byk blmden meydana geldii iin bu kitab sklmadan okuyan ok az kimse vardr. Kadnn ve basksnn kalitesizlii, daha faydal olmasn engellemitir. Bu durum, ok nemli olduu iin bunu insanlara kolaylatrmak ve her kesime yaknlatrmak istedim ve bylece onu zetleyip ihtiya duyulan yerlerde de not dtm. Bu zet ve notlar birlikte, hacmini grenin bir defada okumay arzu edecei kk bir kitap yaptm. Hacminin kklne basksnn gzellii, kadnn kalitelilii ve fiyatnn ucuzluu da eklenince, phesiz, bu kitaba rabet ve ilgi oald. Gaye, dinin renilmesi ve onunla amel edilmesini kolaylatrarak ona yardmc olmaktr.
1. Hz. Peygamber'in Rehberlii ve Alimlerin Bilinci Sayesinde Dinin Kolaylatrlmas phesiz ilk zamanlarda dini renmek kolay ve basitti. Alimler Hz. Peygamber'in tutum ve davranlarn naklediyorlar, nce kendi nefislerinde tatbik ediyorlar sonra da mmete sunup kendilerinin uygulad gibi onlardan da gereince amel etmelerini istiyorlard. mmet de aynsn tatbik eder ve bu yolda hibir ey onlara engel olmazd. Amel etmek mmete iki ynden kolay gelirdi. Birincisi, dinin meselelerinin mnas ak, anlalmas kolay, faydas aikar ve ak elikilerinin olmamasdr. kincisi ise, limler din hkmlerle amel eder, mmet de onlara alrd. nk limler, Allah Resl'nn vekilleri/halefleri ve onun vrisleridirler. mmet iin limlerde uyulacak gzel modeller vardr. 2. Fkh Kitaplarnn ve Alimlerin Yetersizlii Sebebiyle Dinin Zorlatrlmas Alimlerin, Hz. Peygamber'in uygulamal eitimdeki tutum ve davranlarn terk edip fkh kitaplarndaki tartma ve grlere sarlarak pek ok mezhep ve gruplara ayrldklar gnden beri
dini renmek zorlat. Her grup bir mezhebe kr krne baland. oka kitap telif edip onlara erhler, erhlere hiyeler ve hiyelere de takrrler yazdlar. Sonra da kendilerini mutlak mctehid, mezhepte mctehid, mezhepte mft, mezhepte tercih yapabilen (mreccih) ve mukallid gibi pek ok tabakalara ayrdlar. nsanlar, dini bu kitaplardan renmeye ve bu kitaplara koyduklar kaytlar, artlar, iaretler/remizler ve saylamayacak benzeri hususlarla amel etmeye zorladlar. nsanlar bunlarn karsnda hangisinin doru hangisinin yanl olduunu seemeyecek kadar arp kaldlar!! 3. Hz. Peygamber'in Rehberlii le Fkh Kitaplar Arasnda Bir Karlatrma Allah Resl'nn rehberlii ile ihtilafl bir ok konuya tahsis edilen bu kitaplar karlatrdnda, aralarndaki ak fark ve delili grrsn. rnein abdest, gusl ve teyemmm konularn sadece Hz. Peygamber'in uygulamasna bakmakla renebilirsin. Biz, Ezher'de bu konular buuk aydan fazla bir zamanda grdk. Fakat, dinin kolayln ve
hakikatini ancak Hz. Peygamber'in rehberliini rendikten sonra anladk. Bazlarmz Ezher'de on iki veya on be yl kalarak bir mezhebin kitaplarn renip, dier mezhep kitaplar ile tefsir ve hadis kitaplar bir yana, bu renmeye alt mezhebin kitaplarn bile iyice tanmadan yksek okul diplomas alr. Hatta ihtilafl meselelerde tercih yapamayacak derecede aknlk ve tedirginlik iinde bocalamaya devam eder! Nasl olur da sradan insanlar, limlerin tutarszlklarn grd ve amel etmek iin kendilerine gzel rnek olabilecek kimseleri bulamadklar halde, kitaplardaki bunca bilgi ile amel etmekten sorumlu tutulabilirler?! Dinin kaynaklar, hacmi byk, says ok, grleri farkl ve meseleleri etrefilli kitaplardr. Bu kitaplardaki ykmllkler, artlarn, rknlerin, giri ve shhat artlar arasndaki farklarn, farzlarn, vaciplerin, ksmlarn, ekillerin, menduplarn, mstehaplarn, iptal edenlerin ve mekruhlarn (tenzihen ve tahrimen mekruhlarn) saysnca ok olur. Bunlarn dnda, talk lafzlar (kinaye ve ak); kafay kartran
hkmler;yolculukta namaz ksaltabilmek iin mesafenin ls; su bulunmad zaman abdest veya gusl yapabilmek iin yardmn snr ile yaknln lsne ilikin hkmler ile bunlardan da te, "yle yle farz edersek" eklindeki varsaymlar gibi dncelerin farkllat, vakit kaybettiren ve meydana gelmi bir ey hakknda ilim ifade etmeyen pek ok husus bu kitaplarda mevcuttur. stelik Allah Tel, byle hkmleri indirmedii ve hi kimseyi bunlara uymakla sorumlu tutmad halde, mehur fkh kitaplarnda yer alan btn bu ve benzeri hkmler, avamn renmeye ve onunla amel etmeye g yetirebilecei eyler deildir. 4. Kur'an ve Hz. Peygamber Kur'an' indiren Yce Allah yle buyurmaktadr: "Rabbinizden size indirilene uyun. O'nu brakp baka dostlara uymayn. Ne kadar da az t alyorsunuz!"1 "Siz, hi ummadnz bir srada, banza anszn inecek olan azap gelmeden nce, Rabbinizden size indirilenin en gzeline uyun ki, kii (kyamet
1
el-A'rf 7/3.
gn): 'Allah'a kar ilediim kusurlardan dolay vay halime! Ben gerekten de (gerei) alay konusu yapanlar arasndaydm.' Ya da:'Allah beni doru yola iletseydi,O'na kar gelmek-ten saknanlardan olurdum!'. Yahut azab grdnde: 'Keke bir kez daha (dnyaya dnme imkanm) olsayd da iyilik yapanlardan olsaydm!' demesin! (O zaman Allah, onlara: 'Hayr, (byle bir ey olamaz); nk yetlerim sana gelmiti. Sen ise onlar yalanlam, byklk taslayarak inkarclardan olmutun."2 "O halde sen, sz dinleyip de onun en gzeline uyan kullarm mjdele. te onlar, Allah'n doru yola ulatrdklar ve gerekten de akl sahibi olan kimselerdir."3 "Allah szn en gzelini; yetleri (gzellikte) birbirine benzeyen ve (hkmleri, tleri, kssalar) tekrarlanan bir kitap olarak indirmitir. Rablerinden korkanlarn ondan tyleri rperir. Sonunda tenleri ve gnlleri Allah' hatrlamalar nedeniyle yumuar. te bu, Allah'n, kendisiyle dilediini doru yola ulatrd, doru yol rehberidir. Allah kimi doru yoldan saptracak
2 3
ez-Zmer 39/55-59. ez-Zmer 39/17-18.
olursa, (unu ok iyi bilsin ki), onu doru yola ulatracak baka hi kimse yoktur."4 "Andolsun ki, Biz, dnlp t alnmas iin Kur'an' ok kolaylatrdk. Var m/yok mu t alan?"5 "Biz, t almalar iin onu (Kur'an') senin dilinde indirerek kolayca anlalmasn saladk."6 "Biz onu, Allah'a kar gelmekten saknmalar iin przsz Arapa bir Kur'an olarak indirdik."7 nsanlar, Hz. Peygamber'in rehberliine uymakla sorumlu tutulmulardr; zira Allah'n indirdiklerini aklamakla grevli olan odur. Bu hususa ilikin olarak Allah Tel birok yetinde yle buyurmaktadr: "Biz, insanlara, kendilerine indirileni aklaman ve onlarn da (zerinde) dnmeleri iin sana Zikri (Kur'an') indirdik."8 "Biz sana, kitab, sadece, gr ayrlna dtkleri konular onlara aklaman, iman eden
4 5
ez-Zmer 39/23. el-Kamer 54/17. [Ayn yet 22, 32 ve 40. yetlerde de ed-Duhn 44/58. ez-Zmer 39/28. en-Nahl 16/44.
tekrarlanmtr. Z. D].
6 7 8
bir topluma doru yolu gstermen ve rahmet olman iin indirdik."9 "Biz, (kyamet) gn, her topluma/toplulua, kendi ilerinden kendilerine kar tanklk yapmas iin bir tank getireceiz. Seni de (vahyimi bildirdiin) bu kimselere tank olarak getireceiz. Biz, sana bu kitab, her eyi aklamas, kendilerini Allah'a teslim edenler iin bir yol gsterici, bir rahmet ve bir mjde olmas iin indirdik."10 "(Bu Kur'an'a gelince), o, (asla insan tarafndan) uydurulmu olan bir sz deildir; fakat o, kendinden nceki (ilah kitaplar) onaylayan, her eyi aklayan, inananlar iin bir yol gsterici ve bir rahmettir."11 "Elif, Lm, Ra. Bu, Bizim, insanlar Rablerinin izniyle, karanlklardan aydnla, mutlak g sahibi ve vgye layk olan Allah'n yoluna ulatrman iin sana indirdiimiz bir kitaptr."12 "O, sizi karanlklardan aydnla karmak iin kuluna (Muhammed'e) apak yetler
9 10 11 12
en-Nahl 16/64. en-Nahl 16/89. Ysuf 12/111. brahim 14/1.
indirendir. phesiz Allah, size esirgeyici, ok merhametlidir."13
kar
ok
"nsanlar arasnda, Allah'n sana gsterdii gibi hkmetmen iin, sana gerei ortaya koyan kitab indirdik."14 "De ki: 'Ben, ancak Rabbimden bana vahyolunana uyarm. Bu (Kur'an yetleri), inanacak olanlar iin, (kalplerinize) Rabbinizden basiretlerdir, bir yol gstericidir ve bir rahmettir."15 "Bu (Kur'an), insanlarn kalp gzlerini aan (bir nur), kesin olarak inanan bir toplum iin de bir yol gsterici ve bir rahmettir."16 "Andolsun ki, Allah'n Resl'nde sizin iin, gzel bir rnek vardr."17 "O gn zlim, (aresizlik iinde) ellerini sracak ve: 'Keke ben de peygamber ile ayn yolu tutsaydm!' Keke falan dost edinmeseydim! Andolsun ki, o, uyarc bana geldikten sonra beni ondan uzaklatrd.'
13 14 15 16 17
el-Hadd 57/9. en-Nisa 4/105. el-A'rf 7/203. el-Csiye 45/20. el-Ahzb 33/21.
diyecektir. Zaten eytan, insan (bylece) yzst brakverir! (O gn) Peygamber de: 'Ey Rabbim! Kavmim, bu Kur'an' terk etti.' diyecektir."18 "(Ey inananlar!) Peygamber'in armasn, birbirinizi armanz gibi deerlendirmeyin! phesiz, Allah, hissettirmeden aranzdan svp gidenleri ok iyi bilmektedir. Bu yzden O'nun emrine kar gelenler, balarna bir bela gelmesinden veya ok ac veren bir azaba uramaktan saknsnlar!"19 "Her mmetten bir tank getirdiimiz ve seni de onlara kar tank gsterdiimiz zaman, durumlar ne olacaktr? O gn inkar etmi ve Peygamber'e isyan etmi olanlar, yerin dibine girmeyi isteyeceklerdir; ama Allah'tan hibir sz gizleyemeyeceklerdir."20 "Peygamber size her ne verirse onu aln; sizi her neden engellemek isterse ondan da vazgein. Allah'a kar gelmekten saknn; nk Allah, cezalandrmas ok iddetli olandr."21
18 19 20 21
el-Furkn 25/27-30. en-Nr 24/63. en-Nis 4/41-42. el-Har 59/7.
"O halde ona iman edenler, sayg gsterenler, yardm edenler ve ona indirilen nura (Kur'an'a) uyanlar, kurtulua erecek olanlardr."22 "te Biz sana, emrimizle bir ruh (kalpleri dirilten bir kitap) vahyettik. Oysa sen, kitabn ve imann ne olduunu bilmezdin. Ancak Biz, onu, kullarmzdan dilediimizi, kendisi ile doru yola ulatrdmz bir nur yaptk. phesiz sen, doru yola, gklerde ve yerde bulunanlarn sahibi olan Allah'n yoluna ulatrmaktasn. Bilin ki, btn iler, sonunda Allah'a dnecektir."23 "Bu, Rabbinin dosdoru olan yoludur. phesiz Biz, t alan bir toplum iin, yetleri ayrntl bir biimde akladk."24 "(Bilin ki), bu, benim dosdoru yolumdur. O halde onu izleyin. Sizi onun yolundan ayracak olan yollar izlemeyin! te bunlar, Allah'n, kendisine kar gelmekten saknmanz iin, size emrettii buyruklardr."25
22 23 24 25
el-A'rf 7/157. e-ra 42/52-53. el-En'm 6/126. el-En'm 6/153.
Grld gibi, bu yetler, Peygamber'in, Allah'n emirlerini aklayan ve O'ndan bize haber getiren teblici olduunu, dolaysyla Rabbinin neyi kastettiini bilen kimse olduunu bildirerek Hz. Peygamber'in rehberliine uymaya arm, ona uyan kimsenin de dininde basiret zere hareket etmi olacan belirtmitir. Nitekim Yce Allah: "De ki: 'Bu, benim yolumdur; ben ve bana uyanlar, insanlar ak bir delil zere olan Allah'n (dinine) aryoruz. Allah' her trl eksiklikten tenzih ederim. Ben Allah'a ortak koanlardan da deilim!'"26 buyurmaktadr. Allah'n, onun yoluna uymamz tavsiye etmesi ve onun yolundan baka yollara uymaktan bizi sakndrmas bize yeter. Baka yollara uyduumuz takdirde, yetlerin sonunda grld gibi, onun yolundan saparz. te Allah Resl'nn yolu; insann onsuz dinin hakikatine vakf olmas mmkn olmayan snneti ve hareket tarzdr. Bu da ok kolaydr. ttifak bununla mmkn olurken tefrika da yine bununla son bulur. Nitekim Allah Tel yle buyurmaktadr: "Dinleri konusunda ayrla
26
Ysuf 12/108.
denlere ve bylece gruplara ayrlanlara gelince; sen onlarn bu tutumlarndan dolay hibir ekilde sorumlu tutulacak deilsin. Onlar hakknda karar vermek Allah'a aittir. Gerekten de O, onlarn yapm olduklarn (hesap gn) kendilerine haber verecektir."27 5. Peygamber'in Bulunanlar Rehberliine arda
Bununla birlikte, "ey limler, Hz. Peygamber'in bu rehberliini insanlara retin ve aralarn birletiren ve btnletiren bir imamn arkasnda tek bir mmet olmalar iin bu yolda yrmelerini salayn, ta ki dinin kolayl aa ksn ve bu kolaylk sayesinde herkesin ona uymas salansn", dediimiz zaman, "siz ictihad yapmaya aryorsunuz, mehur mezheplere kar kyorsunuz ve drt imam hakknda ithamlarda bulunuyorsunuz", diyorlar!! Biz ise onlara yle diyoruz: Biz, Allah'n bizi ard Hz. Peygamber'e uymaya davet ediyoruz.
27
el-En'm 6/159.
6. Drt mam ve Dierleri Biz drt imam ile onlardan nceki ve sonraki imamlarn Allah hepsinden raz olsundini bize aktarma hususunda bizden tn olduklarna inanrz. Onlara sayg gsterip deerlerini biliriz. Fakat bu durum, onlarn grlerini kutsallatrdmz ve Hz. Peygamber'in emrine ncelediimiz anlamna gelmez. Kald ki onlar da, kendi grlerini kutsallatrmamza raz olmazlar. nk onlarn hepsi, Hz. Peygamber'in snnetine aykr olan hususlar kabul etmekten bizi sakndrmlardr. Kendileri de snnet ile amel eden ve ona davet eden insanlarn banda gelmitir. 7. mamlara Mensup Kitaplar mamlarn, kendi grlerine gre dini konularda kitap telif edip sonra insanlar bu kitaplarn ieriine gre amel ile sorumlu tuttuklar bilinmemektedir. Dorusu u ki; onlardan her biri hkm kardklar Hz. Peygamber'in sz ve fiillerinden oluan hadisleri derledikleri birer "Msned" tasnif etmilerdir. Onlara nispet edilen fkh kitaplarndaki btn bilgiler, onlarn grlerini yayp ictihadlarn
desteklemek iin kendilerinden sonra gelen alimler tarafndan yazlmtr. Her gelen sonraki kuak, sz konusu grleri biraz daha geniletmi, meseleleri daha fazla alt balklara ayrmtr. Neticede, insann kapanda yazl olan mellif, rih, hiyeci ve notlandran kimselerin isimlerini sayarken yorulaca yzlerce kitap telif edilmitir. Bu kitaplarn slm ktphanesinde kalmas isabetlidir. Bylece melliflerinin biyografisi, akllarnn ve anlaylarnn derecesi ortaya kar. Din alimlerinin bu kitaplardaki bilgiler ile aydnlanmasnda bir saknca yoktur. zellikle de, artlarn deimesi ile deiecek slm Yarglama Hukuku gibi muamelata dair meselelerde bunlardan istifade edilir. 8. Din limlerinin Grevi Din limleri her asrda, slm mmetinin iktisad ve siys bakmdan kalknmasn salayacak meseleleri aratrmakla ve dinin esaslar ile uyum iinde olan kanunlar koymakla sorumludur. Dinin bir ksm zamann deimesi ile deimez. Mesela namaz, teyemmm, hac ve
dier ibadetler byledir. Allah Tel bunlarn, belli bir ekilde ve belli bir dzen iinde yaplmasn istemitir. Bununla inanlarn arasnda ba kurmay, onlar bir sisteme, bir sorumluluu yerine getirmeye, kiiye fazilet kazandran amelleri ilemeye altrmay ve dier sosyal vazifeleri yapmaya hazrlamtr. te dinin bu ksmn Hz. Peygamber (s.a.v), en ince ayrntsna kadar aklamtr. Ne buna ilavede bulunulabilir ne de bunlardan bir ey eksiltilebilir. nk insanlar ne kadar ilerlerse ilerlesin, bunlar deitirmeye, bir alternatifini bulmaya kesinlikle ihtiya duymazlar. Dinin bir de muamelat ve genel konularla alakal ksm vardr. Mesela sava ve bar sistemi, uluslararas anlamalar, al-veri, slm yarglama hukuku, retim sistemi, irketler, ceza ve ticaret hukuku ile bunlara benzer siys ve iktisdi meseleler bu kabildendir. Bunlar, zamann deimesiyle deiir. mmetin gelimesiyle geliir. Din, bu meseleleri zel ayrntlarla snrlandrarak mmeti bir metot zere dondurmay hedeflememitir. Aksine din, mmete genel ilkeler getirmitir. Reslullah ve grlerine ba vurulan ashab bu ilkeleri
zamanlarndaki olaylara uygulayarak ictihad ediyorlard. Bu temel ilkeler, her asrda tekrarlanan/yenilenen olaylar kapsayan esaslardr. mmetin temsilcileri ve yneticileri, mmete uygun dzenlemeler hakknda aratrma yapmak iin bir araya geldikleri zaman, din limleri, dinin kaidelerini ve esaslarn uygun olan her sisteme uygulamada otorite idiler. Alimler, yeni olan her hususa kar kmak suretiyle mmeti gelitirecek eylerden mahrum brak(a)mayacaklar gibi, incelemeden ve uygulamadan kabul edip mmeti dininden uzaklatran, kendisini ayakta tutan deerlerinden tecrit eden Avrupallama elikisi ierisine drecek eyleri de benimse(ye)mezler. Aksine, limler, mmeti ynetimde ve uygarlkta ileriye doru gtrrken ayn zamanda onu dinine balayan bir arac unsur grevi yaparlar. O halde bu limlerin mehur fkh kitaplarna muttali olmalar, zikrettiimiz meselelerle ilgili gemi zamanlarda meydana gelmi olaylar hakkndaki grleri tanmalar doru olur. O grlerden biri onlarn houna gider ve bu gnler iin uygun olursa o gr
almalarna veya onu dzenleyip uygun hale getirmelerine hi bir engel yoktur. Bu kitaplar kendisiyle ibadet edecekleri ve onlardaki yazl her eyi kutsallatracaklar din haline getirmezler. Bu grev, her asrdaki din limlerinin yapmas gereken ictihad ve ameldir. Fakat limlerimiz -Allah onlar affetsin- bu grevi ihmal ettiler ve bu hususu kendilerine byk grdler. Bylece taklide altlar ve onda rahatlk grerek bu kitaplarn esiri olmaya raz oldular, zamana uysun ya da uymasn ibadet ve muamelata ilikin yazl olan her eyi kutsallatrdlar ve: "ncekiler sonrakilere hibir ey brakmadlar." diyerek kendileri, dinleri ve mmetleri iin "sonrakiler" olmaya raz oldular. Bundan daha vahimi ise, insanlar bu kitaplara sarlmaya zorlamalar, kitap sahibinin her grn taklit etmelerini gerekli grmeleri ve onlarn grlerine kar kanlar da zndklk ve dinden uzaklamakla sulamalardr!! mamlar -Allah onlardan raz olsun- kendileri byle yapmadklar gibi, bu ekilde yaplmasn da emretmemilerdir.
9. Mezhep mamlar Allah'a ve Resl'ne Uymay Emrederler mamlar bize dini, Allah'n kitab ve Hz. Peygamber'in rehberliini delil olarak almamz emretmilerdir. Onlardan biri yle demitir: Benim grm Hz. Peygamber'in szne aykr bulduunuz zaman, benim grm terk edin. Ve u sz de imamlara aittir: "Hz. Peygamber'in sznden baka her sz kabul edilebilir veya reddedilebilir. nk o, vahiyle konuur ve hatadan korunmutur." mamlardan biri, kendisinin syledii bir sz yazan bir kiiye: "Benden bir gr yazp sonra onu insanlara din olarak m syleyeceksin? Belki yarn o grten vazgeerim." demitir! Bu, imamlardan nakledilen szlerden biridir. 10. Dinde Hkm Verme Yetkisi Allah'a ve Hz. Peygamber'e Aittir Dinin kayna ve otoritesi Allah'tr. Elisi'ni doru yol rehberi (hidyet) olarak gndermitir. Bu nedenle insanlar, din konular Allah Resl'ne arz etmedike ve hakemlik iin ona bavurmadka imanlar kabul edilmeyecektir.
Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr: "Hayr! Rabbine andolsun ki, onlar, aralarnda anlamazla dtkleri konularda, seni hakem tayin edip sonra da verdiin hkme ilerinde hibir sknt duymadan tamamen kabul etmedike, inanm olmayacaklardr."28 "Karar vermek ancak Allah'a aittir."29 "Hakknda ayrla dtnz herhangi bir eyin hkm Allah'a aittir."30 "Sana bat edenler ancak Allah'a bat etmi olurlar."31 "Kim Peygambere itaat ederse, Allah'a itaat etmi olur."32 "Kim Allah'a ve Peygambere itaat ederse, ite onlar, Allah'n kendilerine nimet verdii peygamberlerle, sdklarla, ehitlerle ve iyi kimselerle birliktedirler. Bunlar ne gzel arkadatr. Bu ltuf Allah'tandr. Hakkyla bilen olarak Allah yeter."33 "Hep birlikte Allah'n ipine (Kur'an'a) smsk sarln. Paralanp
28 29 30 31 32 33
en-Nis 4/65. el-En'm 6/57. e-r 42/10. el-Fetih 48/10. en- Nis 4/80. en- Nis 4/69-70.
blnmeyin."34 "Kim Allah'a smsk balanrsa, kesinlikle o, doru yola iletilmitir."35 "Herhangi bir hususta anlamazla dtnz takdirde, Allah'a ve ahiret gnne gerekten inanyorsanz, onu Allah ve Reslne arz edin. Bu, daha iyidir, sonu bakmndan da daha gzeldir."36 "Ey iman edenler! Sakn Allah'n ve Elisinin nne gemeyin ve Allah'a kar gelmekten saknn. Zira Allah, ok iyi iiten, ok iyi bilendir."37 "Allah ve Elisi bir konuda hkm verdiinde, inanan erkek ve kadnn artk o konuda seim hakk yoktur. O halde kim Allah'a ve Elisine kar gelecek olursa o, apak bir sapkla dmtr."38 "Aralarnda hkm vermesi iin Allah'a ve Elisine arldklarnda, inananlarn verecekleri tek cevap: 'ittik ve uyduk' demelerinden baka bir ey olamaz. te onlar, kurtulua erecek olanlardr. Kimler Allah'a ve Elisine itaat edecek, Allah'tan korkacak ve
34 35 36 37 38
l-i mrn 3/103. l-i mrn 3/101. en-Nis 4/59. el-Hucurt 49/1. el-Ahzb 33/36.
O'na kar gelmekten saknacak olurlarsa, onlar kazanacak olanlardr."39 "Size kitab aklanm olarak indiren Allah iken, O'dan bakasn m hakem olarak isteyeyim?"40 "Allah'a kesin olarak (yakinen) inanan bir toplum iin, O'ndan daha gzel hkmeden kim olabilir ki?"41 "De ki: 'Allah'a itaat edin ve Eliye itaat edin! Eer yz evirecek olursanz (unu ok iyi bilin ki), o (peygamber), yalnz ykml olduklarndan sorumlu tutulacaktr. Siz de sadece ykml olduklarnzdan sorumlu tutulacaksnz.' Eer ona itaat edecek olursanz, doru yola ularsnz. Eliye den, sadece (kendine bildirileni insanlara) aka duyurmaktr."42 "De ki: 'Eer Allah' seviyorsanz, bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn; nk Allah ok balayan, ok merhamet edendir.' De ki: 'Allah'a ve Elisine itaat edin!'
39 40 41 42
en-Nr 24/51-52. el-En'm 6/114. el-Mide 5/50. en-Nr 24/54.
Eer yz evirecek olurlarsa (ok iyi bilsinler ki), Allah inkar edenleri sevmez."43 Bundan sonra bir kimse, "halkn, Kur'an'dan ve Hz. Peygamber'in snnetinden dinini renmesi mmkn deildir." derse yle deriz: Biz onlar ictihad yapmaya ve hkm kartmaya zorlamyoruz. Sadece limler, onlara aklamakla sorumludurlar. Zira, Allah Resl'nn retisi ak olup ictihada ve hkm karmaya ihtiya yoktur. Sonuta, limler, amel etmek suretiyle onu halka naklederler ve onlara: "Resli Ekrem byle namaz kld (Benim kldm grdnz gibi namaz klnz.)44 ve u ekilde abdest ald." derler. Alimler halkn nnde abdest alrlar. Halkn dine ait her eyi, limlerin yapt gibi yapmas gerekir. Allah Resl'nn ashabnn nnde yapt gibi, limler de halkn nnde namaz klarlar. Bu gibi uygulamal retim, insanlara kolaylk salar ve onlar dine daha ok tevik eder. Bunda dini teblide varisleri olduklar peygamberin tebli ettii gibi, limlerin de dini
43 44
l-i mrn 3/31-32. Buhr, "Ezn", 18; "Edeb", 27; "Ahbru'l-hd", 1; Drim, "Salt",
42; bn Hanbel, V, 53.
tebli etmeye bir ar vardr. Hz. Peygamber'i bir ey yaparken grdmzde biz de onu yapar; bir eyden kanrken grdmzde biz de ondan kanrz; onu bir eyi bazen yapp bezen de terk ettiini grdmzde, biz de kimi zaman yapar kimi zaman terk ederiz. Resl-i Ekrem'in din pratikleriyle ilgili yapt btn bunlar, onlar bize gstermek iindir. Hakk bununla bulur ve dini en gzel ekilde pratie dkeriz; nk biz, bilgiye dayal olarak amel etmekteyiz. Nitekim Allah Tel: "Sakn hakknda bilgin olmad bir eyin ardna dme; nk gz, kulak ve kalp; btn bunlar, ondan dolay sorumludurlar."45 buyurmaktadr. Sonu olarak, insanlar en byk nder olan Hz. Peygamber'in rehberliine aryor, hem din okullardan hem de dier okullardan bu eitimi vermelerini istiyorum. Mescid ve benzeri yerlerde vaizlik yapanlara, vaazlarnda ve derslerinde Resl-i Ekrem'in rettiklerini anlatmalarn ve dini yaamn kolaylamas iin eitli insan tabakalarnda bunu yaymalarn, halkn ise, mezhep kitaplarndan doan ihtilaftan ve bu kitaplarn tutkunu olanlarn
45
el-sr 17-36.
errinden korunmasn tavsiye ediyorum. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Eer yz evirecek olursanz (unu ok iyi bilin ki), o (peygamber), yalnz ykml olduklarndan tutulacaktr. Siz de sadece olduklarnzdan sorumlu tutulacaksnz.' itaat edecek olursanz, doru yola Eliye den, sadece (kendine insanlara) aka duyurmaktr."46 Muhammed Eb Zeyd sorumlu ykml Eer ona ularsnz. bildirileni
46
en-Nr 24/54.
V NSZ (Zd'l-Me'd'den)
Bismillhirrahmn irrahm Ey Rabbim! Kolaylatr. Ey Kerm olan Allah'm yardm et! Allah'n selam Peygamber Efendimiz gvenilir Muhammed'e ve onun cmert ilesi ve yaknlarna olsun! Hamd, lemlerin Rabbi Allah'a mahsustur. Akbet ise mttakilerindir. Zlimlerden bakasna dmanlk sz konusu deildir. "Allah'tan baka hibir ilah olmadna ahitlik ederim." cmlesi, yerin ve gklerin kendisiyle ayakta durduu bir kelimedir. Bu, Allah'n btn kullar zerindeki hakkdr. u iki soru sorulmadan kul Allah'n huzurundan ayrlmayacaktr: 1. 'Neye/kime kulluk ettiniz?' 2. 'Peygamberlere ne cevap verdiniz?' Birinci sorunun cevab, marifet/bilgi, kabul/tasdik ve davran bakmndan "L ilhe illallah", yani "Allah'tan baka hibir ilah yoktur." hakikatini;
NSZ
28
ikinci sorunun cevab ise, marifet/bilgi, kabul/tasdik, boyun eme ve itaat bakmndan "Enne Muhammeden reslullah", yani "phesiz Hz. Muhammed Allah'n elisidir." hakikatini gerekletirmektir. Hz. Muhammed'in, Allah'n kulu, elisi, vahyini gvenip teslim ettii, yaratklar arasndan setii ve hak din ve dosdoru yol/yntem ile kendisi ile kullar arasnda gnderdii elisi olduuna tanklk ederim. Allah, onu lemlere bir rahmet, Allah'a kar gelmekten saknanlara bir nder ve btn insanla bir delil olarak gndermitir. Yine Allah, peygamberlerin ard arkasnn kesildii bir zamanda (fetret) onu peygamber olarak gndermi ve onunla yollarn en dorusunu ve en an gstermitir. nsanlardan ona itaat etmelerini, desteklemelerini, sayg duymalarn, sevmelerini ve haklarn gzetmelerini emretmitir. Cennetinin nndeki yollar kapam ve sadece onun yolundan gelenlere aacan bildirmitir. Onun gnln am, zerinden ykn kaldrm ve zillet ve alakl onun emrine kar gelenlere yklemitir. Ahmed b. Hanbel'in Msned'inde Eb Mnb el-Cra
NSZ
29
kanalyla Abdullah b. mer'den rivyet edilen bir hadise gre Hz. Peygamber yle buyurmutur: "Kymet ncesinde hibir orta olmayan, tek olan Allah'a ibdet edilinceye kadar klla gnderildim. Rzkm mzramn glgesi altna konulmutur. Zillet ve alaklk benim emrime kar gelenlere yklenmitir. Kim bir toplulua benzerse o da onlardandr."47 Aalanma Hz. Peygamber'in emrine kar gelenlere yklenmise de, stnlk ona itaat edip uyanlarndr. Nitekim bu hususlara ilikin olarak Allah Tel yle buyurmaktadr: "Gevemeyin, zlmeyin. Eer inanyorsanz stn olanlar sizlersiniz."48 "stnlk ancak Allah'n, Peygamberinin ve inananlarndr."49 "stn olduunuz halde (dman karsnda) geveklik gsterip bar isteme durumunda kalmayn. nk Allah sizinle beraberdir."50 "Ey Peygamber! Allah sana ve sana uyan inananlara yeter."51 Yani, Allah tek bana hem sana hem de sana uyup itaat edenlere yeter.
47 48 49 50 51
bn Hanbel, II, 50, 92. l-i mrn 3/139. el-Mnfikn 63/8. Muhammed 47/35. el-Enfl 8/64.
NSZ
30
yleyse Allah'la birlikte baka hi kimseye ihtiya duyulmaz. Hz. Peygamber, insanlarn peygamberi kendinden, ocuundan, babasndan ve btn insanlardan daha ok sevmedike iman etmi olamayacan yeminle sylemektedir.52 Yce Allah da bakasyla aralarnda ekitikleri her konuda onu hakem tayin edip, sonra da onun verdii karar ilerinde bir sknt duymadan, tam bir teslimiyetle boyun emedike bir kimsenin iman etmi olamayacan yeminle ifade etmektedir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Allah ve Elisi bir konuda hkm verdii zaman, inanan erkek ve kadnn artk o konuda seim hakk olamaz."53 Hz. Peygamber'in o konuya dair hkmnden sonra inanan bir kimsenin bir tercihte bulunmas sz konusu olamaz. O emredince artk onun emri kesindir. yleyse hi kimsenin ondan baka herhangi bir kiinin grne uymas uygun deildir. Btn insanlarn onun emir ve yasaklarna uymas, emrettiklerini yapp yasakladklarndan da kanmas gerekir.
52 53
Bk. Buhr, "mn", 8; Mslim, "mn", 69, 70. el-Ahzb 33/36.
NSZ
31
Zira o, yalnzca bir teblici ve bir haberci idi; o yeni bir ey reten deildi. Buna gre kim, kendi anlay ve yorumlayna gre eitli grler ileri srer ve bir takm ilkeler ortaya koyarsa, bu gr ve ilkeler Hz. Peygamber'in getirdii esaslara sunulmadka, mmetin, ileri srlen bu gr ve ilkelere uyup meselelerini bunlar esas alarak zmeye alamaz. Eer sz konusu gr ve ilkeler, Hz. Peygamber'in getirdii esaslara uygun olur ve onun getirdikleri sz konusu gr ve ilkelerin doruluunu tasdik ederse, o zaman kabul edilirler. ayet aralarnda kartlk sz konusu ise, bu grlerin reddedilmesi ve terk edilmesi gerekir. Bunlar hakknda bu iki durumdan biri belirginlemezse, ekimser kalnr. Btn bunlardan sonra, istediini yaratmada ve yarattklar arasndan istediini seme hususunda Allah Tel tektir. Nitekim O, bu konularda yle buyurmaktadr: "Rabbin dilediini yaratr ve seer."54 O halde Allah'n setii her eyin iyi olan demektir. Allah'n yaratmas ise her iki tr de kapsar ve bununla,
54
el-Kasas 28/68.
NSZ
32
kulun mutluluunun ve/veya bedbahtszlnn almeti bilinir. nk iyi olan kii ancak iyi olana uyum salar ve sadece en gzel amelleri yapar. rnein, Allah'a hibir eyi ortak komadan sadece O'na ibadet eder; Allah'n honutluunu kendi istek ve arzularna tercih eder; gc yettii oranda insanlara iyi davranr/iyilik eder ve insanlarn kendisine yapmalarn istedii davran tarzn onlara gsterir. Temiz kii, hilim (hogrl/balayc), vakar, merhamet, sabr, vefa, kolaylk, doruluk ve gnln kin, aldatma, nefret ve hasetten uzak olmas gibi en gzel huylara sahiptir; inananlara ve izzet sahiplerine kar alak gnll, Allah'n dmanlarna kar ise, sert tavrl; benliini Allah'tan bakas iin yaymaktan ve zelil etmekten koruyandr; iffetli, cesaretli, cmert, kiilikli ve eriatlarn, ftratn ve akllarn gzel olduunda ittifak ettikleri btn ahlak ilkelere sahiptir. Temiz kii, yiyeceklerin de kendisinin kt sonularla karlamas tehlikesinden uzak, beden ve ruhun en gzel biimde gdalarn almasn temin eden helal, salkl ve temiz olann seer. Temiz kii, yine ayn ekilde, evlenecei kadnn, kullanaca kokunun,
NSZ
33
arkada ve dostlarn da ancak iyi olanlarn seer ve onun kalaca her yer iyi olacaktr. Bu temiz kiiler hakknda Allah Tel yle buyurmaktadr: "Melekler onlarn canlarn tertemiz kimseler olarak alrlarken, (onlara): 'Selam size! (Dnyada iken) yapm olduklarnzdan dolay cennete girin!' derler."55 Cennet bekileri kendilerine yle diyecekler: "Selam size! Tertemiz oldunuz. Haydi srekli kalmak zere girin oraya (cennete)!"56 Bu yetteki "fe" harfi sebebiyet bildirmektedir. Yani, tertemiz olduunuzdan dolay cennete giriniz, demektir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Kt olan kadnlar, kt erkekler; kt olan erkekler de kt kadnlar iindir. Ayn ekilde iyi olan kadnlar, iyi erkekler; iyi olan erkekler de iyi kadnlar iindir."57 yi szler, iyi iler ve iyi kadnlar kendilerine uygun olan iyilere; kt szler, kt iler ve kt kadnlarsa kendilerine uygun olan ktlere yarar. Allah Tel, her bakmdan iyi olan cennete; her bakmdan kt olan da
55 56 57
en-Nahl 16/32. ez-Zmer 39/73. en-Nr 24/26.
NSZ
34
cehenneme ayrmtr:
koyacaktr.
Allah
yurtlar
1) Sadece iyi olanlara tahsis edilen yurt. yi olmayan kiilere haram olan bu yurt, her trl iyilikleri bnyesinde toplamtr. Bu yurt cennettir. 2) Sadece ktlere ve ktlklere tahsis edilen yurt. Buraya ancak kt olanlar girecektir. Bu yurt cehennemdir. 3) yinin ve ktnn bir arada bulunduu ve birbirine kart yurt. O da bu dnyadr. Bu karklk ve birliktelikten dolay imtihan ve snama var olmutur. Bu da ilh hikmetin bir gereidir. nsanlarn yeniden dirili gn olan kymet gn gelince Allah, kty iyiden ayracak ve iyi olanlar bakalarnn kendilerine karmayaca bir yurda koyacak; kt ve kt olanlar ise, bakalarnn kendilerine karmayaca bir yurda koyacaktr. Sonuta yalnzca iki yurt kalacaktr: () yilerin yurdu olan cennet; () Ktlerin yurdu olan cehennem. Allah Tel her iki grubun yaptklar eylemlerinden ya sevap ya da azaplarn yaratacak ve bunlarn gzel szlerini, eylemlerini ve ahlklarn, faydalanacaklar nimet ve lezzetlerinin bizzat kendisi yapacak ve
NSZ
35
onlar iin o nimet ve lezzetlerden nimet ve sevin sebeplerinin en mkemmelini yaratacak; dierlerinin kt szlerini, eylemlerini ve ahlklarn da tadacaklar azap ve elemlerinin bizzat kendisi yapacak ve onlar iin azap ve elemlerinden azap ve elem sebeplerinin en byn yaratacaktr. Bylece, hem Allah kullarna rablnn, hikmetinin, ilminin, adaletinin ve rahmetinin mkemmelliini gsterecek, hem de dmanlar asl kendilerinin iftirac ve yalanc, peygamberlerin ise, grevlerine bal ve sadk insanlar olduklarn bileceklerdir. Nitekim Allah Tel yle buyurmaktadr: "Onlar: 'Allah len bir kimseyi diriltmeyecektir.' diye olanca gleriyle Allah adna ant imektedirler. Hayr, hayr, gerek udur ki, bu, Allah'n gereklemesini bizzat kendisinin stlendii bir szdr. Ancak insanlarn ou, bu gerei bilmemektedir. (te bu sz gereidir ki, Allah onlar), haklarnda ayrla dtkleri konular akla kavuturmak ve (ldkten sonra dirileceklerini) inkar edenlerin
NSZ
36
de yalanc (diriltecektir)."58
olduklarn
bilmeleri
iin
Maksat, Allah Tel'nn, mutluluk ve bedbahtl, kendisiyle tannacak bir almet olarak belirlemesidir. Buna gre, kt kiinin kalbinden, diline ve dier organlarna ktlk fkrr. yi kiinin kalbinden ise, diline ve dier organlarna iyilik fkrr. Bazen bir ahsta ayn anda bu iki durum bulunabilir. Hangisi baskn gelirse, kii o taraftan olur. Eer Allah bir kiiye iyilik dilerse, ktlkler kendisini tamamen kuatmadan ktlklerden onu arndrr, kymet gn tertemiz yapar, artk cehennemle arndrlmasna gerek kalmaz. Ktlklerden temizlemesi iin Allah onu itenlikle yaplan tvbeye, gnahlar yok eden iyilikler yapmaya muvaffak klar ve gnahlarna kefaret olacak belalar verir. Bylece o kii gnahsz olarak Allah'a kavuur. Allah, ktlklerin kendisini tamamen kuatt kimseden ise temizle(n)me vastalarn engeller. O kii kymet gn ktlk ve iyiliklerle birlikte Allah'a kavuur. lh hikmetin gerei olarak, hi
58
en-Nahl 16/38-39.
NSZ
37
kimsenin, ktlkleriyle birlikte Allah'n yurdunda bulunmas yaramaz. Buna gre, Allah onu gnahlarndan temizlemek, arndrmak ve eki-dzen vermek iin atee atar. mannn klesi (paras) ktlkten arnnca, artk Allah'a yakn olmaya ve O'nun iyi kullar ile bir arada oturmaya layk bir duruma gelir. Bu gruptaki insanlarn cehennemde braklma sreleri, bu ktlklerin kendilerinden hzl veya yava ayrlmalarna gredir. Daha hzl temizlenen ve arnan daha erken, daha ge temizlenen de cehennemden daha sonra kacaktr. Allah yle buyurmaktadr: "Gnahlarna uygun bir ceza verilir!"59 "Rabbin kullarna asla hakszlk 60 yapmaz!" Mrik hem maddesi hem de z pis olduu iin onun pisliini cehennem de temizleyemez. Cehennemden ksa bile yine eski pis haline dner! Onun bu durumu tpk denize girip sonra kan kpek gibidir. te bu nedenden dolay Allah Tel mrik bir kiiye cenneti haram klmtr.
59 60
en-Nebe 78/26. Fussilet 41/46.
NSZ
38
Temiz ve temizlenen mmin de ktlklerden uzak olduu iin cehennem ona haramdr. Zira onun orada temizlenmesini gerektirecek bir ey yoktur. Yce Allah' her trl eksiklikten tenzih ederim ki O'nun hikmeti akllar ve zihinleri hayran brakr, kullarnn ftrat ve akllar O'nun hkimler hkimi, lemlerin Rabbi ve O'ndan baka hibir ilhn olmadna tanklk eder.
V BRNC BLM HZ. PEYGAMBER'N HAYATI
Buradan, insann peygamberi tanmaya, onun haber verdiklerini tasdik etmeye ve emrettii hususlarda ona uymaya zorunlu olduunu renmekteyiz. Zira iyi ve kty ayrntl olarak bilmenin yolu ancak peygamberler vastasyla mmkndr. Onlar tercih edilen llerdir ki, dier szler, karakterler ve davranlar onlarn sz, davran ve karakterleriyle llr. Hangi zaruret ve ihtiya farzedilirse edilsin, kulun peygamberlere olan ihtiya ve gereksinimi ondan ok daha fazladr. nsann dnya ve hiret mutluluu Hz. Peygamber'in rehberliine/rnekliine (hedy) uymaya baldr. yleyse, kendi iyiliini dnen, kurtuluunu ve mutluluunu isteyen herkesin, kendisini cahillikten kurtarp, Allah Elisi'nin tbileri, taraftarlar ve grubu arasnda
HZ. PEYGAMBER'N HAYATI
saylacak kadar onun rnekliini ve yaam biimini tanmas gerekir. Bu hususta kimi insanlar, Peygamber'in yaam biimine ilikin engin bilgiye, kimileri ok bilgiye sahip iken kimileri de byle bilgiden yoksundurlar. Ltuf ve ihsan, Allah'n elindedir; onu dilediine balar; zira Allah, snrsz ltuf sahibidir. 1. Hz. Peygamber'in Nesebi/Soy Kt Hz. Peygamber'in nesebi, zirve noktasndadr. Bu nedenle en erefli kavim onun kavmi, en erefli kabile onun kabilesi ve en erefli airet onun airetidir. Onun soy kt yledir: Muhammed b. Abdullah b. Abdlmuttalib b. Him b. Abdmenf b. Kusay b. Kilb b. Mrre b. Ka'b b. Ley b. Glib b. Fihr b. Mlik b. en-Nadr b. Kinne b. Huzeyme b. Mdrike b. lys b. Mudar b. Nizzr b. Mead b. Adnn. Buraya kadar olan ksm doru olarak bilinmektedir ve bu konuda nesep uzmanlar arasnda gr birlii vardr. Ayrca, Adnn'n Hz. smil'in ocuklarndan olduuna dair hibir ihtilaf yoktur. Hz. smil ise, sahbe, tabin ve daha sonraki limlerce doru kabul edilen gre gre, (babas Hz. brhim tarafndan) kurban edilmek istenen kiidir.
2. Hz. Peygamber'in Doumu Peygamber Olarak Gnderilmesi
ve
Hz. Muhammed, Fil Va'kas'nn meydana geldii senede61 Mekke'de dodu. Fil olay vesilesiyle Allah, peygamberi Hz. Muhammed'e ve evi Kabe'ye bir armaan sunmutur. Yoksa fil sahipleri Ehl-i kitap hristiyanlard ve onlarn dini o zamanki Mekke halknn dininden daha iyi idi, zira Mekkeliler putperest idiler. Bununla birlikte Allah, Mekke'den kacak olan Hz. Peygamber'i koruma ve ona bir armaan olmas ve Kabe'yi yceltme amacyla, Ehl-i kitaba kar Mekkelilere, hibir beerin rol oynamad bir yardmda bulunmutur. Hz. Peygamber, ana karnnda iken babas ld. Annesi ise, Muhammed'in daylarn ziyaret
61
Yl,
mildn
571.
yl
idi.
Araplar
nemli
olaylar
tarihiyle
kaydederlerdi. Yemenli baz Hristiyanlar, Habeli Ebrehe'nin komutasnda Kabe'yi ykmak zere filler ile geldiler. Bu hususu Allah Tel yle dile getirmektedir: "Rabbinin, Fil Ordusu'na nasl yaptn grmedin mi? O, onlarn zerlerine balktan piirilmi talar atan srler halinde kular gndermek ve bylece onlar yenilmi ekin yapraklar gibi yapmak suretiyle, planlarn boa karmam mdr?" [el-Fl 105/1-5]. "Tayran ebbl" gkyznde topluluklar halinde pe pee uan kulardr. Taber, tefsirinde krime'den yle rivyet etmektedir: Bu kular, onlara talar atyordu. Talar onlardan birine isabet ettii zaman, iek hastal kyordu. lk defa o zaman (Arap topraklarnda) iek hastal grld.
edip Medine'den dnerken Mekke ile Medine arasndaki Ebv'da vefat etmitir. Hz. Muhammed o zaman henz yedi yan tamamlamamt. Bakmn dedesi Abdlmuttalib stlendi, dedesi ldnde Hz. Muhammed sekiz yalarnda idi. O vakit Hz. Peygamber'in alt veya on yanda olduu da sylenmektedir. Daha sonra bakmn amcas Eb Tlib stlendi. Hz. Peygamber on iki yana gelince, amcas onu am'a gtrd. O zaman dokuz yanda olduunu syleyenler de vardr. Bu yolculukta rahip Bahr onu grd ve yahudilerden ona bir zarar gelir korkusuyla amcasna onu am'a gtrmemesini tavsiye etti. Bunun zerine amcas, onu hizmetilerinden biriyle Mekke'ye gnderdi. Hz. Muhammed yirmi be yana gelince, bir ticaret kervan ile am yolculuuna kt. Busr'ya kadar vard, sonra geri dnd. Dndkten sonra Huveylid'in kz Hatice ile evlendi. Bu evlilik srasnda kendisinin otuz veya yirmi bir yalarnda olduuna ilikin grler de vardr. Hatice, hem evlendii ilk ei hem de len ilk hanmdr. Hz. Muhammed, Hz. Hatice varken bir bakasyla evlenmemitir.
Cebril, Rabbinden Hatice'ye selam getirdiini sylemesini Hz. Peygamber'e emretti. Daha sonralar Hz. Muhammed'e yalnzlk ve Rabbine ibadet etmek sevdirildi. Hira maarasnda yalnzla (halvete) ekilir, orada pek ok gece ibadet ederdi. Putlardan ve toplumunun yaam biiminden (dininden) nefret ettirildi. Onun nazarnda bunlardan daha iren bir ey yoktu. Krk yan tamamlaynca, zerinde peygamberlik nurlar parlad. Allah Tel ona elilik grevini ihsan etti ve onu btn insanla peygamber olarak gnderdi. Peygamber olarak gnderildii gnn Pazartesi olduunda hibir ihtilaf olmamakla birlikte, peygamber olarak gnderildii ay hakknda ihtilaf sz konusudur. Bu ayn, Fil Vak'as'nn meydana geliinin krk birinci senesinin Reblevvel aynn sekizinci gnnde olduuna dair bir gr de vardr. Bu gr, ounluk tarafndan benimsenmektedir. Bir dier gre gre bu ay, Ramazan aydr. Bu grte olanlar "(Bu ay) Kur'an'n indirildii Ramazan aydr."62 yetini delil
62
el-Bakara 2/185.
olarak ileri srmektedirler. Bir baka gre gre ise, peygamber olarak gnderilii Recep aynda olmutur. 3. Vahyin Geli ekilleri Yce Allah, Hz. Peygamber'e birok ekilde vahyetti: a) Sdk rya: Vahyin balangc bu ekilde idi. Grd rya sabah aydnl gibi gerekleirdi.63 b) Vahiy melei, grnmeksizin Hz. Peygamber'in aklna ve kalbine vahyi yerletirirdi. Nitekim Allah Resl yle demektedir: "Rhu'l-Kuds (Cebrail), hi kimsenin rzkn tamamlamadan asla lmeyeceini zihnime esinledi. yleyse Allah'a kar saygl olun, rzknz arama hususunda iyi davrann. Rzkn yaval/gecikmesi sizi Allah'a isyan ederek onu aramaya sevketmesin! Zira Allah'n katndakilere ancak O'na itaatle ulalabilir."64
63
rnein bk. Buhr, "Bed''l-Vahiy", 3; "Tefsru Sreti 96", 1-3; "Ta'br", bn Mce, "Ticrt", 2.
1, 5.
64
c) Vahiy melei, Hz. Peygamber'e insan eklinde grnr, onunla konuur ve Allah elisi de onun sylediklerini ezberlerdi. Vahyin bu durumunda sahabe de suretindeki) melei grrlerdi. bazen (insan
d) Vahiy bazen zil sesi eklinde gelirdi. Bu ekilde gelen vahiy, Hz. Peygamber'e en ar geleniydi. Melek ona iyice sokulur, souu iddetli gnde bile alnndan ter boanrd. Hatta eer deve zerinde ise devesi yere kerdi. Bir seferinde bu ekildeki vahiy geldiinde, baldr/dizi Zeyd b. Sbit'in dizi zerindeydi. O kadar ar gelmiti ki, Zeyd'in dizi neredeyse krlacakt. e) Hz. Peygamber, vahiy meleini yaratld asl suretinde grr, melek Allah'n iletmesini istedii yetleri ona bildirirdi. Bu olgu, Allah'n Necm sresinde zikrettii gibi iki kez meydana gelmitir. f) Hz. Peygamber gklerin tesinde iken, Allah'n Mi'rc gecesinde namazn farz klnmas vb. hususlar ona vahyettii ekil. g) Hibir melek aracl olmadan -Allah'n Hz. Musa'ya dorudan konutuu gibi- Allah'n
Hz. Muhammed'e bizzat kendisinin konutuu ekil. Bu ekil, Hz. Musa iin Kur'an yeti ile tespit edilmiken,65 Peygamberimiz iin sr hadsi ile sabittir. Kimi bilginler sekizinci bir ekil olarak, Allah'n onunla hibir engel bulunmadan kar karya konumasn ilave etmektedirler. Bu grte olanlara gre, Hz. Peygamber Rabbi Allah Tel'y grmtr. Bu gr, -her ne kadar sahabenin ounluu, hatta tamam Hz. Aie ile ayn gr paylasalar da- selef ve halef limleri arasnda tartmaldr. Nitekim Osman b. Sad ed-Drim sahabenin bu hususta icm ettiklerini aktarmaktadr.66
65 66
en-Nis 4/164; el-A'rf 7/143. Buhr, Mslim, Tirmiz ve Nes'nin Mesrk'tan rivyet ettiine gre
Mesrk yle demitir: Hz. Aie'ye: Ey mminlerin annesi! Hz. Muhammed Rabbini grd m? diye sorunca Hz. Aie: "Fesbhanallah! Sorduun eyden dolay tylerim diken diken oldu! u ey hakknda sen ne biliyorsun ki! Bunlar sana anlatan muhakkak yalan sylemitir: 1) Sana Hz. Muhammed'in Rabbini grdn syleyen yalan sylemitir." dedi. Sonra u yetleri okudu: "Gzler O'nu alglayamazlar, ama O, gzleri alglar; nk O, kendisi alglanamayan ama her eyden ok iyi haberdar olandr." [el-En'm 6/103]. "Allah'n bir insan ile konumas ancak vahiy yoluyla ya da perde arkasndan (seslenmek) yahut da (vahyedilmesini) istediini, izni ile, vahyetmesi iin bir eli gndermek suretiyle gerekleebilir. phesiz O, ok ycedir, hikmet sahibidir." [er 42/51]. 2) "Sana, Allah Resl'nn yarn ne olacan bilir diyen, yalan sylemitir!" dedi ve: "Hi kimse, yarn ne kazanacan bilemez;
4. Hz. Peygamber'in Snnet Olmas Bu konuda ihtilaf olup, gr vardr: a) Hz. Peygamber, snnetli ve gbei kesik domutur. Bu hususta Ebu'l-Ferec ibn'lCevz'nin el-Mevzt isimli eserinde kaydettii ancak sahih olmayan bir hadis vardr. Bu hususta hibir sahih hadis yoktur. Bu ekil doma Hz. Peygamber'e has bir durum deildir; zira pek ok kii snnetli olarak domaktadr. b) Stannesi Halime'nin yannda iken meleklerin kalbini yard gn snnet edilmitir. c) Dedesi Abdlmuttalib, doumunun yedinci gn onu snnet ett(ird)i, yemek ziyafeti verdi ve ona "Muhammed" ismini koydu. Eb Amr b. Abdlber yle demektedir: "Bu konuda isnad garb bir hadis vardr. Bu mesele, iki
yine hibir kimse nerede leceini de bilemez. phesiz Allah, ok iyi bilendir, ok iyi haberdar olandr." [Lokmn 31/34] yetini okudu. 3) "Sana Hz. Peygamber'in kendisine gelen vahiyden herhangi bir eyi gizlediini syleyen de yalan sylemitir!" dedi ve: "Ey Eli! Sana Rabbinden indirileni bildir! Eer (bu grevini) yapmayacak olursan, (ok iyi bil ki), sen, o takdirde O'nun mesajn bildirmemi olursun. Allah, seni insanlardan korur. phesiz ki, Allah, kafirler topluluunu doru yola ulatrmaz." [el-Mide 5/67] yetini okudu. Buhr, "Tefsru Sre 53", 1; Mslim, "mn", 289; Tirmiz, "Tefsru Sre 53", 2; bn Hanbel, VI, 49.
deerli lim arasnda tartma konusu haline geldi. Bunlardan biri olan Kemaleddin b. Talha, Hz. Peygamber'in snnetli doduuna dair bir eser yazd ve eserinde asl astar olmayan bir ok hadis toplad. Kemaleddin b. Nedm ise, ona reddiye yazm ve bu reddiyesinde Hz. Peygamber'in Arap detine gre snnet edildiini ve sz konusu detin btn Araplar arasnda yaygn olmasndan dolay bu konuda belli bir nakil bulunmasna ihtiya duyulmadn izah etmitir. Yine de en dorusunu Allah bilir.
5. Hz. Peygamber'in Stanneleri a) Sveybe: Eb Leheb'in criyesi idi. Hz. Peygamber'i gnlerce emzirdi. Olu Mesrh'un st ile hem Hz. Peygamber'i hem de Abdullah b. Abdlesed el-Mahzm'yi ve hem de Hz. Peygamber'in amcas Hamza b. Abdlmuttalib'i emzirdi. Sveybe'nin mslman olup olmad tartmaldr. Dorusunu Allah bilir. b) Halme es-Sa'diyye: Olu Abdullah' emzirirken Hz. Peygamberi de emzirdi. Abdullah, Hars b. Abdluzz b. Rifa es-Sa'd'nin ocuklar olan neyse ve Czme yani eym'nn kardeidir. Hz. Peygamber'in stannesinin ve stbabasnn mslman olup olmadklar hususu tartmaldr. Dorusunu en iyi Allah bilir. Halme, Hz. Peygamber'le birlikte, nceleri Hz. Muhammed'in azl dman olup Mekke'nin Fethi senesinde mslman olan amcas olu Eb Sfyn b. el-Hris b. Abdlmuttalib'i de emzirdi. Peygamber'in amcas Hz. Hamza da st emzirilmesi iin Sa'd b. Bekir oullar arasnda idi. Hamza'nn annesi, Reslullah', stannesi Halime'nin yannda bir gn emzirdi. Buna gre Hamza, hem Sveybe hem de Halme es-
Sa'diyye tarafndan emzirildii iin Allah Elisi'nin stkardeidir. 6. Hz. Peygamber'in Dadlar a) Annesi Amine: Vehb b. Abdimenf b. Zhre b. Kilb'n kzdr. b) Sveybe. c) Halme. d) Halme'nin Kz eym: eym, Hz. Peygamber'in st kardei olup, annesi ile birlikte ona dadlk yapard. Hevzin heyeti iinde Hz. Peygamber'in huzuruna kmt. Hz. Muhammed ona sayg iin iin ridasn (st elbise) yere serip zerine oturttu. e) mm Eymen Bereke: Habeli, saygn ve faziletli olan bu hanm (cariye olduundan) babasndan miras kalmt ve onun dads idi. Hz. Peygamber, onu ok sevdii Zeyd b. Hrise ile evlendirdi. Bu evlilikten sme dnyaya geldi. Hz. Peygamber'in vefatndan sonra Hz. Eb Bekir ve Hz. mer, mm Eymen'in yanna girdiler, o ise alyordu. Dediler ki: "Ey mm Eymen! Neden alyorsun? Allah katnda olanlar Peygamberi iin daha hayrldr." O yle cevap
verdi: "Allah katnda olanlarn Peygamberi iin daha hayrl olduunu elbette biliyorum. Alaymn asl sebebi, artk gn haberlerinin kesilmesidir!" Bu szleriyle onlar alatt.67 7. Hz. Peygamber'e ndirilen lk Vahiy Hz. Muhammed'in peygamberlii ilk olarak rya eklinde balad. Grd her rya mutlaka sabah aydnl gibi meydana kard.68 Bu rya srecinin alt ay, peygamberlik dneminin ise yirmi sene olduu alnd iin bu ryann, peygamberliin krk altda biri olduu sylenmektedir. En dorusunu Allah bilir. Sonra Allah Tel ona peygamberlik grevini ltfetti. Hira maarasnda bulunduu bir srada melek geldi. Kendisi uzlete ekilmeyi severdi. Ona indirilen ilk yetler yledir: "Yaratan Rabbinin adyla oku! O, insan 'alak'dan yaratt."69 Bu, Hz. Aie ve ounluun grdr. Cbir ise, "Ey rtnp brnen (Peygamber!). Kalk da uyar. Rabbini ycelt."70 yetlerinin ilk indirilen yetler olduu
67 68 69 70
Mslim, "Fedil's-Sahbe", 18. Buhr, "Bed''l-Vahy", 1; "Sret 96", 1. el-Alak 96/1-5. el-Mddessir 74/1-7.
grndedir. grdr.71
Doru
olan
Hz.
Aie'nin
8. Davetin Aamalar a) Peygamberlik, b) Yakn akrabalarn uyarmas, c) Kavmini uyarmas, d) Kendisinden nce hibir uyarcnn gelmedii bir kavmi, yani btn Arap toplumunu uyarmas ve e) Kyamete kadar davetin ulat btn cinleri ve insanlar uyarmas. Bundan sonra Hz. Peygamber sene insanlar gizlice Allah'a davet etti. Daha sonra "Artk sana emredileni aka tebli et ve mriklere aldr etme!"72 yeti inince davetini herkese ilan etti. Kavmi dmanln aka gsterdi ve hem ona hem de mslmanlara kar yaplan eza iddetini artrd ve nihayet Hz.
71
Kimileri yle demektedir: Hz. Peygamber'e ilk inen Ftiha
suresidir. Bu grlerin arasn yle birletirmek mmkndr: Btn bunlardaki ilk olu nisbdir. Buna gre Ftiha, bir btn halinde indirilen ilk sredir. Bu, Hz. Peygamber'i altrmak ve bundan sonra gelecek vahyi dinlemek iin bir hazrlktr. Allah Elisi'nin: "Kendisini grmediim kiiden bir sz iittim." diyerek Varaka b. Nevfel'den bunun anlamn sormasna ilikin rivyet edilen sz bu durumu desteklemektedir. Daha sonra bu duyduu szn Ftiha olduu ortaya kmtr. Alak sresin(in ilk yetlerin)e gelince, bunlar vahyin balangcnda kendisine gelmitir. ve Cebrl, bildirilecek Hz. Peygamber'in maneviyatn iin onu kuvvetlendirmek vahiylere hazrlamak
kucaklamtr. Mddessir sresi de ilk vahyin kesilmesinden sonra veya teblile emredilmesi itibariyle ilk olur. Allah en iyi bilendir.
72
el-Hicr 15/94.
Peygamber onlara (Habeistan'a) iki kez hicret etme izni verdi. 9. ki Hicret (Habeistan ve Medine'ye Hicret) Mslmanlar oalp kfirler onlardan korkmaya balaynca Hz. Peygamber'e ve mslmanlara ynelik ikencelerinin iddetini artrdlar. Bunun zerine Allah Resl, mslmanlarn Habeistan'a hicret etmelerine izin verdi ve yle buyurdu: "Orada, yannda insanlara zulm edilmeyen bir hkmdar vardr." On iki erkek ve drt kadn hicret etti. Aralarnda Hz. Osman da vard. Hz. Peygamber'in kz olan hanm Rukiyye de beraberinde ilk hicret eden idi. Mslmanlar Habeistan'da en iyi yerlerde ikamet ettiler. Kurey'in mslman olduuna dair yalan haber kendilerine ulanca Mekke'ye geri dndler. Durumun ncekinden daha iddetli bir hal ald haberi yolda onlara ulanca, bir ksm geri dnd, dier bir ksm ise Mekke'ye girdi; Kurey'in ok iddetli eziyetiyle karlatlar. Mekke'ye girenler arasnda Abdullah b. Mes'd da vard.
Daha sonra Hz. Peygamber, mslmanlarn Habeistan'a ikinci kez hicret etmelerine izin verdi. Seksen erkek ve on sekiz kadndan oluan bir topluluk oraya hicret ettiler ve Nec'nin yannda en gzel ekilde ikamet ettiler. Bu durum Kurey'e ulanca, Nec'nin nazarnda mslmanlar tuzaa drmek amacyla derhal Amr b. el-s ve Abdullah b. Zbeyr el-Mahzm'yi bir heyet ile gnderdiler. Allah heveslerini kursaklarnda koydu. Bunun zerine Reslullah'a eziyetleri daha artt; onu ve ailesini Eb Tlib mahallesinde sene -bir baka gre gre iki sene- kuatma altna aldlar/tecrit ettiler. Hz. Peygamber bu kuatmadan ktnda krk dokuz -bir baka gre gre krk sekiz- yandayd. Bundan birka ay sonra amcas Eb Talib, ardndan da ei Hz. Hatice vefat etti. Kafirlerin eziyet ve ikenceleri artarak devam etti. Bunun zerine Allah'a davet etmek zere Zeyd b. Hrise ile birlikte Taif'e gitti. Orada gnlerce kald. Davetine olumlu cevap vermedikleri gibi ona eziyet ettiler ve onu beldelerinden kardlar, yol kenarlarna iki sra olup onu
taladlar,73 topuklarn kana bulattlar. Hz. Peygamber, oradan ayrlp tekrar Mekke'ye geri dnd. Yolda Hristiyan Adds ile karlat ve Hz. Peygamber'e iman etti. Yine yolda iken Nahle denilen yerde Nusaybinlilerden yedi kiilik bir cin grubu gnderildi ve Kur'an dinlediler. Yine bu yolda Allah "dalarn melei"ni gnderip, kendisine itaat etmesini ve ayet isterse Mekke'nin iki byk dan kavminin zerine geireceini syledi. O ise, "Hayr, aksine onlara zaman tannmasn istiyorum. Belki Allah, onlarn nesillerinden O'na hibir eyi ortak komadan ibadet edecek kiiler yaratr."74 demiti. Yolda iken u duay yapmt: "Allah'm! Gcmn zayflndan ve aresizliimden Sana yaknyorum." Sonra Mut'm b. Adiy'in himayesinde Mekke'ye girdi.
73
Yani, her iki taraftan ta atmak iin iki sra oldular. Bu, eziyet
bakmndan en iddetli ve alay bakmndan da en ak olanyd. yleyse din ve vatan urunda mcadele edenler buna alsn; hapse atlma, vatanndan srgn edilme ve dvlme gibi kendilerine reva grlen skntlar mslmanlara zor gelmesin. Zira Allah ve bamszlk dmanlar, Allah'a davet edenleri her zaman engellerler, Allah' inkar, millet ve lkelere egemen olma arzularnn derecelerine gre onlara eitli eziyetlerde bulunurlar.
74
Buhr, "Bed''l-Halk", 7; Mslim, "Cihd", 111.
Daha sonra ruhu ve bedeniyle Mescid-i Aks'ya gece gtrld. Oradan gklerin tesine bedeni ve ruhuyla yce Allah'n huzuruna karld. Allah onunla konutu ve ona be vakit namaz farz kld. Bu durum bir kere oldu. Grlerin en dorusu budur. Bu hdisenin uykuda meydana geldii de sylenmektedir.75 Hz. Peygamber Mekke'de kald srece kabileleri Allah'a davet ediyor ve Rabbinin eliliini onlara tebli etmek iin her (hac) mevsiminde onlara kendisini arzedip barndrmalarn, isteini yerine getirmeleri durumunda cennete gireceklerini sylyordu. Fakat hibir kabile onun bu arsna olumlu cevap vermedi!! Yce Allah, dinini aa karmak, va'dini yerine getirmek, peygamberine yardm etmek, kelimesini yceltmek ve dmanlarndan intikam almak isteyince -kendilerine bir eref bahetmek istemiyle- ensr Hz. Peygamber'e gnderdi. Onlardan alt kiilik -sekiz kii olduklar da sylenmektedir- bir grubun hac mevsiminde
75
Yce Allah Kur'an'da yle buyurmaktadr: "Kulu (Muhammed'i)
geceleyin, mucizelerini gstermek zere, Mescid-i Haram'dan, evresini mbarek kldmz Mescid-i Aks'ya gtren Allah, her trl noksan sfattan uzaktr. Kukusuz, O, ok iyi iiten, ok iyi grendir." [el-sr 17/1]
Mina'da Akabe mevkiinde balarn tra ederlerken yanlarna vard ve oturdu; onlar Allah'a davet etti ve onlara Kur'an okudu. Bunun zerine Allah ve Elisi'nin davetini kabul edip Medine'ye dndler. Toplumlarn slm'a davet ettiler ve slm aralarnda yayld. Reslullah'dan bahsedilmeyen hibir ensr evi kalmad. Medine'de iinde Kur'an okunan ilk mescid Zreykoullar mescididir. Ertesi sene aralarnda nceki alt kiiden beinin de bulunduu on iki erkekten oluan bir ensr topluluu Mekke'ye gelip Akabe'de Hz. Peygamber'e kadnlarla da biat etmek zere biat ettiler; sonra Medine'ye geri dndler. Bir sonraki yl yetmi erkek ve iki kadn -son Akabe ehli olarak- Hz. Peygamber'e gelip kadnlarn, ocuklarn ve kendilerini koruduklar gibi onu da koruyacaklarna dair biat ettiler. Bunun zerine Hz. Muhammed ve ashab onlarn yanna hicret ettiler. Allah Resl onlardan on iki temsilci (nakb) seti. Ashabnn Medine'ye hicretine izin verdi. Bunun zerine birbirini takiben topluluklar halinde yola ktlar. Ensrn evinde konuk oldular, muhacirleri evlerinde
barndrdlar, onlara ikramda bulundular ve bylece slm Medine'de yayld. Sonra Allah, Elisi'ne hicret izni verdi. Hz. Muhammed Reblevvel aynn -bir gre gre bu ay Safer idi - bir pazartesi gn Mekke'den yola kt. Reslullah o zaman elli yanda idi. Beraberinde Hz. Eb Bekir ve onun klesi mir b. Fheyre de vard. Klavuzlar Abdullah b. Uraykt el-Leys idi. Hz. Peygamber ve Hz. Eb Bekir76 Sevr maarasna girip orada gn kaldlar. Sonra sahil yolunu tutular. Medine'ye ulanca -o gn Reblevvel aynn on ikinci gecesi olan Pazartesi idi-, Medine'nin st taraflarnda Kuba denilen yerde Amr b. Avfoullar'nn konuu oldu. -Bir gre gre Glsm b. el-Herem'in, bir dier gre gre ise Sa'd b. Hayseme'nin konuu olduu sylense de- birinci gr daha mehurdur. Hz. Peygamber, Amr b. Avfoullar'nn yannda on drt gn kald ve Kuba Mescidi'ni ina etti.
76
Allah Tel yle buyurmaktadr: "Ona yardm etmeyecek
olursanz, (bilin ki), Allah -inkar edenler, onu (Mekke'den) kardklarnda, maarada bulunan iki kiiden biri olarak- ona yardm etmiti. Hani o, arkadana: zlme; zira Allah bizimledir.' diyordu." [et-Tvbe 9/40]
Sonra cuma gn yola koyuldu. Cuma vaktinde Slimoullar'nn bulunduu yere vard. Beraberinde bulunan yaklak yz mslmana cuma namaz kldrd, sonra devesine binip yola koyuldu. nsanlar kendilerinin yannda konuk olmas iin onunla konumaya ve devesinin yularn tutmaya baladlar. Bunun zerine o yle diyordu: "Devenin yolunu an! Zira o nerede duracana dair gerekli emri almtr." Deve bugnk Mescid-i Nebev'nin bulunduu yerin yaknna kt. -Buras Neccroullar'ndan Sehl ve Sheyl adnda iki ocuun hurma kuruttuklar bir yerdi.- Allah Resl deveden inip Eb Eyyub el-Ensr'nin evine konuk oldu. Daha sonra hurma kurutulan bu yerde arkadalaryla beraber hurma dallar ve kerpiten kendi eliyle mescidini (Mescid-i Nebev'yi) ina etti. Sonra da mescidin yanna kendisinin ve hanmlarnn odalarn yapt. Kendisininkine en yakn olan Hz. Aie'nin odas idi. Eb Eyyub'un evinde yedi ay kaldktan sonra kendi evine tand. Habeistan'daki arkadalarna Hz. Muhammed'in Medine'ye hicret ettii haberi ulanca, onlardan otuz kii geri dnd.
lerinden yedisi Mekke'de alkonuldu/hapsedildi. Dierleri Medine'de Allah Resl'ne ulatlar. 10. Hz. Peygamber'in ocuklar lk ocuu Ksm'dr. Daha sonra srasyla Zeynep, Rukiyye, mm Glsm, Ftma ve Abdullah dnyaya gelmitir. Bunlarn hepsi Hz. Hatice'den olmutur. Hz. Peygamber'in ondan baka bir hanmndan ocuu olmamtr. ok sonralar Medine'de hicretin sekizinci ylnda cariyesi Mriye'den olu brhim domutur; fakat o daha st ocuu iken lmtr. Ftma dnda btn ocuklar kendisinden nce vefat etmitir. Hz. Ftma ise, kendisinden alt ay sonra vefat etmitir.
11. Hz. Peygamber'in Amcalar ve Halalar Amcalarnn isimleri yledir: a) ehidlerin efendisi Hamza b. Abdlmuttalib. b) Abbs. c) Eb Tlib. d) Eb Leheb. e) Zbeyr. f) Abdlkabe. g) Mukavim. h) Drr. i) Kusem. j) Mure. k) Aydk. Bazlar bu listeye Avvm' da ilave ederler. Bunlardan yalnzca Hz. Hamza ve Hz. Abbs mslman olmulardr. Halalarnn isimleri de yledir: a) Safiyye: Zbeyr b. Avvm'n annesidir. b) Atike. c) Berre. d) Erv. e) meyye: Hakm el-Beyz'nn annesidir. Bunlardan sadece Safiyye mslman oldu, Atike'nin mslmanl tartmal olup, bazlar ise Erv'nn mslman olduunu dorulamlardr. 12. Hz. Peygamber'in Hanmlar a) Hz. Hatice: Hanmlarndan ilki olan Hz. Hatice Kureyli Huveylid'in kzdr. Hz. Muhammed onunla peygamber olmadan nce, Hatice krk yanda iken evlendi. Bu hanm lnceye kadar bir bakasyla evlenmedi. Zira bu hanm, peygamberlik grevinde Hz. Muhammed'e yardm eden, onunla birlikte stn gayret gsteren, cann ve
maln onun yoluna koymutu. Hicretten sene nce vefat etti. b) Hz. Sevde: Reslullah, Hz. Hatice'nin vefatndan gnlerce sonra Kureyli Zem'a'nn bu kz ile evlendi. Hz. Sevde Hz. Peygamber'le geceleme hakkn Hz. Aie'ye devretmiti. c) Hz. Aie: Hz. Eb Bekir'in kzdr. Hicretin birinci senesinde Hz. Peygamber onunla zifafa girdi. Ondan baka bkire ile evlenmedi. Hanmlarnn en fakihi/anlayls ve kendisine en sevimlisi idi. Sahbenin pek ounun fetv kayna idi. (Ona iftira atldnda) susuzluu vahiy ile tespit edildi. d) Hz. Hafsa: mer b. Hattb'n kzdr. Eb Dvd, Hz. Peygamber'in onu boadn fakat daha sonra zikretmektedir.77 ona geri dndn
e) Hz. Zeyneb: Kays kabilesinin Hill b. Amiroullar'ndan Huzeyme b. el-Hris'in kzdr. Hz.Peygamber'in bu hanm, evlendikten iki ay sonra vefat etmitir.
77
Eb Dvd, "Talk", 38.
f) Hz. mm Seleme Hind: Kureyli Mahzmoullar'ndan Eb meyye'nin kzdr. mm Seleme, Allah Resl'nn en son len hanmdr. g) Hz. Zeyneb bt. Cah: Esedoullar'ndandr. Bu hanm, halas meyye'nin kzdr. u yet onun hakknda inmitir: "Zeyd o kadnla beraberliini sona erdirdiinde onu seninle evlendirdik."78 Bu yet
78
el-Ahzb
33/37.
Ayetin o
tamam kadnlarla
yledir:
"Bundan sonra
byle onlar
evlatlklar,
elerinden
gereksinmelerini
karladktan
(boadklarnda),
inananlarn
evlenmeleri
konusunda
kendilerine herhangi bir glk olmamas iin, seni onunla evlendirdik. Allah'n sz, bylece yerine getirilmitir." Allah Tel bu yetle, Hz. Peygamber'in Zeyneb'le bir hikmete binaen evlendiini aklamaktadr. Bu hikmet ise, evlatln eini, gerek olun ei gibi kabul edenlerin inanlarn ortadan kaldrmaktr. Hz. Peygamber'in Zeyneb'in dndaki dier eleri hakknda iyice dnen bir kii, Hz. Peygamber'i onlarla evlenmeye sevk eden hikmetleri grr. Hikmetlerden aktr. Bir baka hikmet ise, mminlerin hanmlarn eitmektir; zira bir veya iki kadn eitimde yeterli olmaz. Allah Resl'nn evi, eitim ve retim yuvas idi. Kadnlara ait ihtiya duyulan hususlarda mminlerin kadnlarna gzel rehberlik yapabilecek hanmlarnn olmas gerekir. Resl-i Ekrem'in Cveyriye ile evlenmesindeki siyasete bak: Cveyriye'nin kavmi sahabenin eline esir dmt. Bu evlilikten dolay mslmanlar onlar serbest brakt. Bunun zerine hepsi de mslman olup, inananlara yardm ettiler. mm Habbe ile evliliindeki hikmet gayet aktr: Hz. Peygamber mm Habbe'yi slm zere sebat etmi olarak buldu. Bylece hem Habeistan'da Hristiyan olan kocasnn hem de Mekke'deki kfir ailesinin ona bask kurup zulm etmelerinden biri, akrabalk balar oluturmak ve ilikileri kuvvetlendirmektir. Dirili dnemlerinde bu akraba ilikilerindeki faydalar
nedeniyle Hz. Peygamber'in dier hanmlarna kar vnerek yle derdi: "Sizi aileleriniz evlendirdi. Beni ise yedi kat tesinden Allah evlendirdi!"79 Hz. mer'in zamanlarnda vefat etti. hilfetinin ilk
h) Hz. Cveyriye: el-Hris'in kzdr. Bu hanm Mutsalikoullar'ndan esir alnanlar arasnda idi. Hz. Peygamber'e gelerek ondan klelikten azt szlemesi (mktebe) ile yardm istedi. Hz. Muhammed onun adna klelikten kurtulma parasn dedi ve onunla evlendi. i) Hz. mm Habbe: Kurey'in Emeviler kolundan Eb Sfyn'n kzdr. Abdullah b. Cah ile evli iken, birlikte Habeistan'a hicret
korumay ve ona iyilik etmeyi isteyerek evlendi. Safiye ile evliliine gelince, babasnn Kurayzaoullar'yla kocasnn da Hayber savanda ldrlmesinden sonra, onun esir olarak perian duruma dmesi, Allah Resl'ne ok ar geldi. Btn bu evliliklerde, "Hz. Peygamber hikmet iin deil, ehvet iin ok evlenmitir." diyen din dmanlarna cevap vardr. Eer bunlar meseleyi iyice anlam olsalard, Peygamber onlarn iddia ettiklerinden daha ycesine ynlendirilmi olduunu anlarlard. Birden fazla kadnla evlenmesindeki hikmet sona erince yce Allah ona yle buyurdu: "(Ey Muhammed!) Bundan byle senin, cariyelerin dnda, gzellikleri houna gitse de ne baka kadnlarla evlenmen ne de elerini boayp onlarn yerine bakalarn alman helaldir. Allah, her eyi ok iyi grp gzetendir." [el-Ahzb 33/52].
79
Buhr, "Tevhd", 22; Tirmiz, "Tefsru Sre 33", 16.
etmilerdi. Abdullah orada hristiyan oldu, mm Habbe ise mslman olarak kald. Bunun zerine Hz. Muhammed, Nec'ye bir heyet gndererek mm Habbe'ye talip oldu. Nec, Hz. Muhammed'le onu nikahlad. Nec, Hz. Peygamber adna mm Habbe'ye mehir verdi. Bu olay hicretin yedinci senesinde meydana geldi. j) Safiyye: Nadroullar'nn reisi olan Huyey b. Ahtab'n kzdr. Hrn b. mrn'n soyundan gelmektedir. Bu hanm, Hz. Peygamber'e Saf'den bir criye olarak gelmiti. Allah Resl onu azt etmi ve azdn mehri saymt. Bylece bu durum mmet iin snnet/ gelenek oldu. Buna gre, kii criyesini azt eder ve azdn onun mehri kabul ederdi. k) Hz. Meymne: Hilloullar'ndan elHris'in kzdr. Bu hanm, Hz. Muhammed'in evlendii en son kadndr. Hz. Peygamber'in bu hanmla evlilii, Mekke'de kaza umresi srasnda ihramdan ktktan sonra gereklemitir. 13. Hz. Peygamber'in Kleleri a) Zeyd b. Hrise: Allah Resl'nn a. Hz. Peygamber onu azt edip criyesi mm
Eymen ile evlendirdi. Bu evlilikten sme dodu. b) Elsem. c) Eb Rfi'. d) Sevbn. e) Eb Kebe Sleym. f) krn: smi Slih'tir. g) Rebh 'Nb'. h) Yesr 'Nb': Urenler tarafndan ldrlmtr. i) Mid'am. j) Kirkire 'Nb'. k) Encee el-Hd. l) Sefne b. Ferrh: Asl ismi Mihrn olup Hz. Muhammed ona Sefine ismi koymutur. nk yolculukta eyalarn ona tatyorlard. m) Ense: Knyesi Eb Merh idi. n) Eflah. o) Ubeyde. p) Tahmn. r) Huneyn. s) Sender. ) Fudle 'Yemn'. Kadn kleleri ise unlardr: a) Selm mm Rf'. b) Meymne bt. Sa'd. c) Hudayra. d) Radv. e) Reyeha. f) Reyhne. 14. Hz. Peygamber'in Hizmetileri a) Enes b. Mlik: Peygamberin ihtiyalarn grrd. b) Abdullah b. Mes'd: Ayakkabsna ve misvana sahip olurdu. c) Ukbe b. mir elChen: Katrna sahip olur, onu yolculuklarda srerdi. d) Esla' b. erk: Devesine gz-kulak olurdu. e) Eb Zerr el-Gfr. f) Eymen b. Ubeyd: Temizlik ve tuvalet ilerine bakard. g) Mezzin Bill b. Rebh. h) Sa'd. Son ikisi Hz. Eb Bekir'in aztl kleleri idi.
15. Hz. Peygamber'in Katipleri a) Eb Bekir. b) mer. c) Osmn. d) Ali. e) Zbeyr. f) mir b. Fheyre. g) Amr b. s. h) beyy b. Ka'b. i) Abdullah b. Erkam. j) Sbit b. Kays b. emms. k) Hanzala b. Reb' Esed. l) Mure b. u'be. m) Abdullah b. Revha. n) Hlid b. Veld. o) Hlid b. Sad b. s. Bu kiinin Hz. Peygamber'in ilk ktibi olduu sylenmektedir. p) Muviye b. Eb Sfyn. r) Zeyd b. Sbit. Bu ile en ok ilgilenen ve en uzman olanlar idi. 16. Hz. Peygamber'in slam Hukukuna likin Mslmanlara Yazdrd Mektuplar a) Hz. Eb Bekir'in yannda bulundurduu zekat konularn ieren mektubu: Hz. Eb Bekir, Enes b. Mlik'i Bahreyn'e gnderdiinde bu mektubu yazd. b) Yemenlilere gnderdii mektup: Eb Bekir b. Amr b. Hazm'n rivyet ettii mektuptur. Ayn ekilde bu mektubu Hkim Sahih'inde, Nes ve dierleri. rivyet etmilerdir. Bu kapsaml bir mektup olup fkhn eitli konularn iermektedir. c) Zheyroullar'na gnderdii mektup.
d) Hz. mer'in yannda bulunan mektup: Zekat nisabn ve benzeri konular iermektedir. 17. Hz. Peygamber'in Gnderdii Mektuplar ve Elileri Hkmdarlara
Hz. Muhammed, Hudeybiye'den dnnce eitli yerlerdeki hkmdarlara mektuplar ve eliler gnderdi. Bu cmleden olarak Rm hkmdarna mektup gnderdi. Kendisine "Onlar mhrsz hibir mektubu okumazlar!" denilince, bir gm mhr/yzk edinip zerine "Muhammed" bir satr, "Resl" bir satr ve "Allah" bir satr olmak zere satr yazdrd. Hkmdarlara gnderdii mektuplar bununla mhrledi. Hicretin yedinci ylnn Muharrem aynda bir gnde tam alt kiiyi eli olarak gnderdi. a) Amr b. meyye Damr: Bu eliyi Nec'ye gnderdi. -Nec'nin asl ismi Eshame olup Arapa'da atyye anlamndadr.- Nec, Hz. Peygamber'in mektubuna sayg gsterip sonra mslman oldu. Bylece hakkn ahdetine hitlikte bulundu. ncil'i en iyi
Trke de ise ba, hediye' gibi anlamlara gelmektedir. Z. D.
bilenlerdendi. O Habeistan'da ld gn Allah Resl Medine'de cenaze namazn kldrd. Vkd ve benzerlerinin de iinde bulunduu bir grup tarihi byle demekteyse de durum bunlarn dedii gibi deildir. Zira Reslullah'n cenaze namazn kldrd Nec Eshame, Peygamberin kendisine mektup gnderdii kii deildir. Mslman olarak len birincisinin aksine, bu ikincisinin mslman olduu bilinmemektedir. Nitekim Mslim Sahh'inde Katde yoluyla Enes'in yle dediini rivyet etmektedir: "Raslullah, Kisr'ya, Kayser'e ve Nec'ye birer mektup yazdrp gnderdi. Bu Nec, Allah Elisi'nin cenaze namazn kldrd Nec deildir."80 Muhammed b. Hazm: "Reslullah'n Amr b. meyye Damr'yi eli olarak gnderdii bu Nec mslman olmad." demektedir. Birincisi bn Sa'd vb. tarihilerin tercihidir. Ak olan ise bn Hazm'n grdr. b) Dhye b. Halfe Kelb: Rm hkmdar Kayser'e gnderdi. Hkmdarn ismi Hirakl (Heraklius) idi. Mslman olmay dnd,
80
Mslim, "Cihd", 75.
neredeyse olacakt fakat olmad. Eb Htim ve bn Hibbn Sahh'inde Enes b. Mlik'ten u rivyeti nakletmektedirler: "Reslullah: 'u mektubumu kim Kayser'e gtrp karlnda cenneti kazanmak ister?' diye sordu. Topluluktan biri: "Mektubu ya kabul etmezse?" dedi. Hz. Peygamber: "Kabul etmese de (cennet var)" buyurdu. Kayser Beyt-i Makdis'e gelirken eli ona rastlad. Mektubu halnn zerine att ve yana ekildi. Kayser: -Bu mektubun sahibi kimse gvendedir! diye nida etti. Eli: -Benim, dedi. Kayser: -(Memleketime) geldiinde bana gel, dedi. Eli memleketine gelince yanna gitti. Derken Kayser saraynn kaplarnn kapatlmasn emretti. Sonra tellala "Haberiniz olsun! Kayser, Muhammed'e uydu, Hristiyanl terk etti!" eklinde nida etmesini emretti. Bunu duyan ordusu silahlarn kuanp geldiler. Bunun zerine Reslullah'n elisine yle dedi: "Gryorsun, memleketimden korkuyorum/tahtm elden gidecek!". Sonra tellalna "Dikkat! Kayser, bu davrannzdan honut oldu." Kayser, Hz.
Peygamber'e "Ben mslmanm" diye mektup yazd ve ona dinarlar gnderdi. Hz. Muhammed "Allah'n dman yalan sylemitir. Mslman olmayp Hristiyanlk zere devam etmektedir." buyurdu ve kendisine gnderilen dinarlar datt. c) Abdullah b. Huzfe Sehm: Bu eliyi Kisr'ya gnderdi. Kisr'nn ismi, brevz b. Hrmz b. Enirvn'dr. Bu hkmdar Allah Elisi'nin mektubunu paralad! Bunun zerine Reslullah: "Allahm! Onun saltanatn parala!" diye bedduada bulundu. Allah hem onun hem de toplumunun saltanatn paralad.81 d) Htib b. Eb Beltea': Bu eliyi Mukavks'a gnderdi. Mukavks'n ismi, Creyc b. Min olup skenderiye kral ve Kptlerin lideri idi. Mukavks, iyi eyler syleyip yaknlk gsterdi. Fakat mslman olmad. Hz. Peygamber'e Mriye ile onun kz kardeleri Srn ve Kayser'y hediye olarak gnderdi. Allah Elisi Mriye'yi odalk edinip Srin'i Hassn b. Sbit'e hediye etti. Mukavks ayrca, bir baka criye, bin miskl altn, Msr kubt kumandan yirmi para elbise,
81
Buhr, "lim", 7; "Cihd", 101; "Mez", 82; "Ahd", 4; bn Hanbel, I,
243, 305.
Dldl isimli bir boz katr , Ufeyr isimli bir boz eek , Mbr adnda bir hadm kle -bu klenin Mriye'nin amcasnn olu olduu sylenmektedir-, Lizz isimli bir at , bir cam kadeh ve bir miktar bal hediye olarak gndermitir. Bunun zerine Hz. Peygamber: "Pis adam, saltanatna kyamad, saltanat srekli olmayacaktr." buyurdu. e) uc' b. Vehb Esed: Belk kral Hris b. Eb emir el-Gassn'ye gnderdi. f) Selt b. Amr: Yemme'deki Hevze b. Ali elHanef'ye gnderdi. Hevze eliye ikramda bulundu. Bir baka gre gre, Hz. Peygamber, Selt b. Amr' bn Hevze ve Smme b. nl elHanef'ye gnderdi. Hevze mslman olmad, Smme ise daha sonra mslman oldu. te Allah Resl'nn ayn gnde sylenen alt eli bunlardr. gnderdii
g) Amr b. s: Hicretin sekizinci ylnn Zilkade aynda Umman'daki Ezdoullar'ndan elClend'nin oullar Ceyfer ile Abdullah'a gnderdi. Bu ikisi mslman olup Hz. Peygamber'in peygamberliini tasdik ettiler ve Amr'a hem zekat/sadaka toplama hem de
aralarnda hkmetme yetkisi tandlar. Amr, Allah Elisi'nin vefat haberi kendisine ulancaya kadar onlarn yannda kald. h) Al b. Hadram: Reslullah, Ci'rne'den ayrlmadan nce -bir gre gre Mekke'nin fethinden nce- Bahreyn kral el-Mnzir b. Sv el-Abd'ye gnderdi. Bu kral mslman olup, Hz. Peygamber'in peygamberliini tasdik etti. i) Muhcir b. Eb meyye Mahzm: Yemen'deki el-Hars b. Abdikll el-Hmyer'ye gnderdi. Hars: "Durumumu iyiden iyiye dnp tanacam." dedi. j) Eb Ms Ear ve Muz b. Cebel: Tebuk seferinden dnerken -bir gre gre hicretin onuncu senesinin Reblevvel aynda- bu iki sahbyi slm'a davet etmek zere Yemen'e gnderdi. Yemen halknn geneli savasz, gnll olarak mslman oldu. k) Ali b. Eb Tlib: Yemenlilere gnderdi. Hz. Ali veda hacc esnasnda Mekke'de mslmanlara katld. l) Cerr b. Abdullah Becel: Z'l-Kel' elHmyer ile Z Amr'a onlar slm'a davet etmek iin gnderdi. Bu kiiler mslman oldu. Hz.
Peygamber yannda idi.
vefat
ettiinde
Cerr,
onlarn
m) Amr b. meyye Damr: Bir mektupla Mseylemet'l-Kezzb'a gnderdi. Ayrca ona Zbeyr'in kardei es-Sib b. el-Avvm ile bir baka mektup daha gnderdi, fakat mslman olmad. n) slm'a davet etmek iin Ferve b. Amr elCzm'ye bir eli gnderdi. Bu kiiye Hz. Peygamber'in eli gndermedii de sylenmektedir. Ferve, Kayser'in Maan valisi idi; mslman oldu ve Hz. Peygamber'e slm' kabul ettiine dair bir mektup gnderdi. Ferve, Mes'd b. Sa'd ile Hz. Peygamber'e Fdda adnda bir boz katr, Darb adnda bir at ve Yagfr adnda bir de eei hediye olarak gnderdi. Ayrca deiik kumalar ve altn ilemeli ipek bir kaftan gnderdi. Allah Resl hediyelerini kabul etti ve Mes'd b. Sa'd'a on iki ukiyye ve gzel koku ba yapt. o) Ayy b. Eb Reba Mahzm: Bir mektupla Himyer'den el-Hars, Mesrh ve Nuaym b. Abdikll'a gnderdi.
18. Hz. Peygamber'in Mezzinleri Hz. Peygamber'in mezzinleri drt tane olup ikisi Medine'de idi: a) Bill b. Rabh: Allah Elisi'nin ilk mezzinidir. b) Kureyli miroullar'ndan Amr b. mm Mektm. c) Kuba'da Sa'd Karaz: Ammr b. Ysir'in aztls idi. d) Mekke'de Eb Mahzre: smi Evs b. Mure Cumh'dir. Eb Mahzre, ezanda terci' yapar ve kmeti iki kere tekrarlard. Bill ise, terci' yapmaz, kmeti bir kez sylerdi. 19. Hz. Peygamber'in Valileri a) Bzn b. Ssn: Hz. Peygamber, Kisr'dan sonra onu btn Yemen halknn bana geirdi. slm'da Yemen'e tayin edilen ilk vali olup, ayn zamanda Arap olmayan krallardan ilk mslman olandr. Allah Elisi, Bzn'n lmnden sonra San'a ve civarna olu ehr b. Bzn' atad. Daha sonra ehr ldrlnce Hz. Muhammed, Hlid b. Sad b. els' San'a'ya vali olarak atad.
Yani ahadet kelimelerinin her birini yavaa syledikten sonra
tekrar yksek sesle sylemektir. Z.D.
b) Muhcir b. Eb meyye Mahzm: Kinde ve Sadif'e vali tayin etti. Reslullah vefat ettiinde daha grev yerine gitmemiti. Bunun zerine Eb Bekir onu dinden dnen (mrted) bir takm insanlarla savamas iin (bir mfrezenin banda) gnderdi. c) Ziyd b. meyye Ensr: Hadramevt'e tayin etti. d) Eb Mus E'ar: Zbeyd, Aden ve Shil'e tayin etti. e) Muaz b. Cebel: Cened'e tayin etti. f) Eb Sfyn Sahr b. Harb: Necrn'a tayin etti. g) Eb Sfyn'n Olu Yezd: Teym'ya atad. h) Attb b. Esd: Mekke'ye tayin etti ve hicretin sekizinci senesi mslmanlara hac ibadeti yaptrma grevini ona verdi. O zaman yirmi yandan kkt. i) Ali b. Eb Tlib: Humuslar (bete birlik vergileri) toplama ve kadlk grevini icra etmek zere Yemen'e gnderdi.
j) Amr b. s: Ummn ve evresine vali olarak atad. Zekat toplama iine pek ok grup grevlendirdi. Zira her kabilenin zekatlarn toplayan bir grevli vard. k) Eb Bekir: Hicretin dokuzuncu senesi hac ibadetini yaptrmakla grevlendirdi ve onun ardndan Hz. Ali'yi Bere (Tvbe) sresini okumak zere gnderdi. 20. Hz. Peygamber'in Muhafzlar a) Sa'd b. Muz: Bedir savanda glgelikte uyurken Hz. Peygamber'in muhafzln yapmtr. b) Muhammed savanda muhafz idi. muhafzln yapmtr. d) Abbd b. Bir: Muhafzlk ilerine bakan bu kiiydi. Bunlarn dnda daha pek ok kii Hz. Muhammed'in korumacln yapmlardr. "Allah seni insanlardan korur"82 yeti inince insanlarn b. Mesleme: Uhud
c) Zbeyr b. Avvm: Hendek savanda
82
el-Mide 5/67.
karsna kt, yeti onlara okudu ve korumalar gnderdi. 21. Hz. Peygamber'in airleri ve Hatipleri Hz. Peygamber'in slm' mdafaa eden irleri unlardr: a) Ka'b. Mlik. b) Abdullah b. Revha. c) Hassn b. Sbit. Kafirlere kar en sert olan Hassn idi. Ka'b b. Mlik ise, onlar inkar ve irkleriyle ayplard. Hz. Peygamber'in hatbi ise, Sbit b. Kays b. emms idi. 22. Hz. Syleyenleri Peygamber'in Yolculukta ark
a) Abdullah b. Revha. b) Encee. c) mir b. Ekva'. d) Amcas Seleme b. Ekva'. Sahh-i Mslim'de, Allah Elisi'nin gzel sesli, ark syleyen bir deve srcsnn olduu rivyet edilmektedir. Hz. Peygamber ona: "Yava ol Encee! Cam kaseleri krmayasn." buyurdu. Hz. Peygamber el-kavrr kelimesiyle "kadnlarn zayfl"n kastetmektedir.83
83
Mslim, "Fedil", 73.
23. Hz. Peygamber'in Silahlar ve Eyas Hz. Muhammed'in dokuz klc vard. Bunlardan biri Zlfikr isimli klt. Onu yanndan hemen hi ayrmazd. Kabzas, kabzasnn pervazesi, halkas, tepe ksm, ss iin olan halkalar ve knnn dilcii hep gmtendi. Yedi zrh, alt yay, Ftak ve Zelk isimli iki kalkan, be mzra, Neb'a isimli bir haneri, Beyz isimli daha byk bir baka mzra vard. Bastona benzeyen bayramlarda nne alarak yrd, nne koyduu kk bir mzra daha vard. Bu mzran namaz kld tarafa diktii stre edinmiti. Yine bu mzrakla zaman zaman yrrd.84 Muvaah ve Mesb adlarnda iki demir miferi vard. Sava esnasnda giydii cbbesi vard. Savata yeil ince ipekten bir cbbe giydii de sylenmektedir. Siyah bir bayra vard. Eb Dvd'un Snen'inde rivyet
84
Bu, mmetin gcnn gstergelerindendir. mmetin bakan ve
komutan bununla ortaya kar. Bylece bakan, mmeti harp aletlerine sndrr ve kendi vatann koruma ve savunmaya hazrlamak iin mmetin ocuklarn cesaretlendirir.
edildiine gre sahbeden biri yle demitir: "Reslullah'n bayran sar olarak grdm."85 Allah Resl'nn beyaz sancaklar vard. Bazen bunlara siyah desenler verirdi. "Kin" adnda byk bir kl adr vard. Kendisiyle yrd, onunla (devsine) bindii ve zerinde iken devesinin nne ast ucu engelli bir bastonu vard. Gm zincir taklm bir kadeh ile cam bir kadehi vard. Bir ya iesi, ayna, tarak, makas ve misvakn koyduu orta byklkte bir sand, ayaklar Hind ardcndan olan bir divan ve dolgu maddesi lif olan deri bir yata vard. Drt kiinin aralarnda tad drt halkas bulunan Gur adnda byk tas/kazan/bir yemek tepsisi, kilimi/hals, gece iine kk abdest bozduu hurma aacndan yaplm bir kab vard. Allah Elisi'nin yz koyunu vard. Bu saydan daha fazla olmasn istemezdi. oban her ne zaman bir kuzu doduunu haber etse, yerine bir koyun keserdi. Bedir savanda Eb Cehil'in, burnunda gm bir halka bulunan ve attan hzl
85
Eb Dvd, "Cihd", 69.
giden bir devesini ganimet olarak ele geirdi. Mrikleri fkelerinden atlatmak iin bu deveyi Hudeybiye gn birine hediye olarak verdi. 24. Hz. Peygamber'in Elbiseleri Altna takke giydii sar vard. Ancak kimi zaman takkeyi sarksz, kimi zaman da sar takkesiz giyerdi. Sark sard zaman sarn omuzlarnn arasna sarktrd. Nitekim Mslim Sahh'inde Amr b. Hureys'in yle dediini rivyet etmektedir: "Reslullah' minberde, banda iki ucunu omuzlar arasna sarktt siyah bir sar ile grdm."86 Yine Mslim'de Cbir b. Abdullah'tan rivyet edildiine gre, Allah Elisi, (Fetih gn) Mekke'ye banda siyah bir sarkla girdi.87 Cbir'in rivyet ettii bu hadiste sarn ucu zikredilmemitir. Bu da, Hz. Peygamber'in sarnn ucunu daima omuzlar arasna sarktmadn gstermektedir.88 Hz. Peygamber'in Mekke'ye zerinde sava takm ve banda miferi ile girdii, buna gre her yerde uygun olan giydii sylenebilir.
86 87 88
Mslim, "Hac", 452-453. Mslim, "Hac", 451. Sark, gne nlarndan ba korumak iin Arap beldelerinde
kullanlan bir det idi.
Hz. Muhammed en sevdii giysi olan gmlek giymitir. Gmlein kolu bileine kadard. Cbbe, -kaftana benzer (ense tarafndan yrtmal bir elbise) olan gerrc ve ferce giymitir. Ayrca kaftan da giymitir. Yolculukta yenleri dar bir cbbe giymitir. zr (belden aa giyilen petemale benzer giysi) ve rid (bedeni rten sten giyilen ala benzer giysi) giymitir. Allah Resl, krmz hlle giymitir. Hlle, izr ve riddan oluan takma denir. Bu iki giyecee birlikte hlle denir. Hz. Peygamber'in hllesinin, baka renk katmam sade krmz olduunu sananlar yanlmlardr. Krmz hlle, dier Yemen brdelerinde olduu gibi siyahla kark, krmz desenlerle dokunmu iki Yemen brdesinden olumaktayd. Krmz izgiler bulunduundan dolay bu adla tannmaktadr. Yoksa sade krmz iddetle yasaklanmtr. Sahh-i Buhr'de rivyet edildiine gre Hz. Peygamber, krmz eerin kullanlmasn yasaklad.89 Eb Dvd'un Snen'inde Abdullah b. mer'den rivyet edildiine gre, Hz. Peygamber Abdullah'n zerinde usfurla boyal bir rayta (dz desenli
89
Buhr, "Libs", 36.
dikisiz pelerine benzer giysi) grd. "zerindeki bu rayta nedir?!" diye sordu. Beenmediini anladm. Ailemin yanna geldiimde tandr yakyorlard, raytay tandra attm. Ertesi gn Hz. Peygamber'in yanna geldiimde: "Abdullah, raytay ne yaptn?" dedi. Yaktm syledim. Bunun zerine: "Hanmlarndan birine giydirseydin ya! Zira onu kadnlarn giymesinde bir saknca yoktur." buyurdu.90 Siyah elbise giydi. mam Ahmed ve Eb Dvd'un rivyet ettikleri gibi, ayrca kenarlarna ince ipek ekilmi krk de giymitir. Mest ve ayakkab giyinmi; yzk takmtr.91 Sahh-i Mslim'de rivyet edildiine gre Hz. Eb Bekir'in kz Esm: "te bu, Allah Resl'nn cbbesidir." dedi ve arkasndan ipek cepli n ve arkasnn aa ksmndaki yrtmalar ipek olan ran hkmdarlarna has kaln al cbbe kartt. Ardndan yle dedi: "Bu cbbe, vefatna kadar
90 91
Eb Dvd, "Libs", 16. Bu, Hz. Peygamber'in isminin ilendii yzktr Krallara
yazd(rd) mektuplar bu yzkle mhrlerdi. Onu parmana takard. O'nun takt bu yzk, bugn insanlarn ss ve ayak parmaklar iin taktklar yzk deildi.
Hz. Aie'nin yannda idi. O vefat edince ben aldm. Hz. Peygamber bunu giyerdi."92 Gmlei pamuktan olup ksa93 boylu, ksa yenli idi. Heybe gibi sarkan yenli gmlekleri ne Hz. Muhammed ne de ashabndan herhangi biri giydi! Zira bunlar, Reslullah'n snnetine aykrdr. Bu gibi elbiselerin giyiminin caizlii tartmaldr. nk bunlar kibir cinsindendir. En ok beendii renk beyaz idi. O bu konuda yle buyurmaktadr: "Elbiselerinizin en hayrls beyaz olandr. yleyse beyaz giyinin ve llerinizi onunla kefenleyin."94 Enes, zerlerinde al (taylise) bulunan bir grup insan grd ve "Hayber yahudilerine ne kadar da benziyorlar!!" dedi. Buradan hareketle, selef ve haleften bir ksm lim, al giyilmesini mekruh saymtr. Zira Eb Dvd'un ve Hkim'in Mstedrek'te bn mer'den rivyet ettikleri bir hadiste Hz. Peygamber: "Kim bir toplulua/kavme benzerse,
92 93
Mslim, "Libs" 10. Elbisenin ksa olmas, pislikten korunmak, cretinin ekonomik oluu Eb Dvd, "Tb", 14; "Libs", 13; Tirmiz, "Ceniz", 18; "Edeb", 46;
ve alrken rahat hareket etme gibi faydalar vardr.

94
Nesi, "Ceniz", 38; "Zinet", 97.
o da onlardandr.",95 Tirmiz'nin rivyet ettii hadiste de: "Bizden baka bir kavme benzeyen bizden deildir." 96 buyurmutur.97
95 96 97
Eb Dvd, "Libs", 4; bn Hanbel, II, 50. Tirmiz, "sti'zn", 7. Hz. Peygamber, gayri mslimlerin giydikleri klk kyafet gibi
sembollerde onlara benzeyen kiinin mmetinden olamayacan, aksine, mmetten ayrlacan ve uzaklaacan kastediyor. nk, her mmeti dierlerinden ayran ve ona kendisine zg bir varlk salayan klk-kyafet, dil ve din gibi sembolleri vardr. mmet, fertlerinin sembollerine ballklar orannda, dier mmetler arasnda varln ve bykln srdrr. te Reslullah bize bunun yolunu gstermektedir. Hz. Peygamber, ashabndan birinin bir tr elbise giydiini grd ve ona: "Bunu giyme; zira bu, kfirlerin giysilerindendir." dedi. Allah Tel da yle buyurmaktadr: "O halde, sizden kim, onlar (yahudi ve hristiyanlar) dost edinirse, (bilsin ki), o, onlardandr. phesiz, Allah zulmeden topluluu doru yola ulatrmaz." [el-Mide 5/51]. yleyse mmetimiz bu retileri iyice rensin/anlasn ve dmann, kendi sembollerini yaymak suretiyle ykmaya alt slm sembolleri muhafaza etsin. Her birimiz, bize deer kazandran sembollerimizden herhangi birini terk etmekten kansn. Farkna varmadan, bizi onlarla bir yapp mmetimizden uzaklatran hibir sembollerini taklit etmeyelim. Biz, sanat retme, yer alt hazinelerini karma ve tabiat bilimlerinden yararlanmada onlar gibi olalm. G yetirebildiimiz kadar mmetimizi bu ynden kalkndralm. Ben, ocuklarna apka giydiren halkma, bu apkann gayri mslimlerin sembol olduuna dikkatlerini ekiyorum. Her ne kadar bunu medeniyet olarak grseler de o, mmetin birlik ban zmektedir. Bu kt detler, mmette nesilden nesile getiinde, mmetin varl imkanszlar. Ben, Avrupa ve Amerika'ya giden kardelere kendi kyafetlerini karmamalar nasihatn yineliyorum: nk bu giysi, onlarn kendisiyle tannd semboldr. mmeti temsil etmek iin konferanslara/ kongre ve toplantlara katlanlara da ayn nasihati yapyorum.
Hz. Peygamber'in giyecekler konusundaki tutumu, kolayna geleni giyinme tarzndayd. Bu yzden bazen ynl, bazen pamuklu, bazen de ketenli giyerdi. Yeni bir elbise giyindiinde adn belirterek u duay okurdu: "Allah'm! Bu gmlei, yahut riday yahut ta sar Sen bana giydirdin. Hem onun hayrl olmasn ve hem de yapld amata hayrla kullanlmasn Senden dilerim. Yine hem onun errinden ve hem de kt maksatla kullanlmasnn errinden Sana 98 snrm." Gmleini giymeye sandan balard. Nes'nin Snen'indeki bir rivyete
Onlar
ancak
mmeti,
bakanlarn
gzlerini
dolduran
ve
kendilerine nitelik ve ahsiyet kazandran sembolleriyle temsil edebilirler. ayet onlar (mmeti temsil edenler), kendi memleketlerinin grntsyle grndklerinde, kmsendiklerini ve gln olduklarna dnyorlarsa, yabanclarn ou, bizim yanmza geldiklerinde, biz de onlara glmtk; fakat onlar sembollerini terk etmeyip biz kendilerine alncaya kadar onlar muhafaza ettiler ve memleketin sahipleri oldular. Biz ise, kuruntu ve eytann bize hayal ettirdii eylerle mmeti temsil ettiimizi zannettiimiz halde mmetimizin sembollerini terk ettik. Giysi, her ne kadar var olmada her ey deilse de, tam bamszl temsil eden dier sembollerden biridir ve mmette, ahs bykln hissettiren savunma ruhunu canlandrr. Allahm! Toplumda en doru yola ulatran reslnn rehberlii ile amel etmede bizi baarl eyle. Dmanmzdan kurtulmaya kar bize yardm et ki, bu retileri genelletirebilelim.
98
Eb Dvd, "Libs", 1.
gre, Hz. Aie Hz. Peygamber'e ynden bir hrka rd. Peygamber onu giydi. Terleyip ynn kokusunu hissedince onu kard.99 Gzel kokuyu severdi. Eb Dvd'un Snen'indeki bir rivyete gre bn Abbas: "Allah Resl'nn zerinde olabilecek en gzel bir hlle (takm elbise) grdm." demitir.100 Zahidlik ve kendini daha ok ibadete adama amacyla Allah'n mbah kld giyeceklerden, yiyeceklerden ve kadnlardan/evlilikten uzak duranlar olduu gibi, tam aksine, en gzel elbiseleri giyen, en leziz yemekleri yiyenler vardr. Bunlar, kat giyinme ve yemeyi kibir ve bbrlenme olarak grmemektedirler. Her iki grubun tutum ve davran da Hz. Peygamber'in tutum ve davranna aykrdr. Bu nedenle seleften bazlar: "Eskiler, birinci snf (lks) elbise ile d (indirimli) elbisenin iki mehur
99
Kimi insanlar, terinin okluu, cisminin ve elbisesinin kirlilii
sebebiyle kokular dayanlmaz olduu halde, pirenin kannn pis olup olmadn aratrrlar. Eer ldrlrse, derisi l hayvann derisi gibi olup olmad, tanmasnn namaz bozup bozmadn tartrlar?! Allah'm! Bu kavme akl ve dnce temizlii verdiin gibi, elbise ve cisim temizlii de ihsan eyle.
100
Eb Dvd, "Libs", 5.
trn ho grmezlerdi" demilerdir. Snen'de bn mer'den gelen bir rivyete gre Hz. Peygamber: "Kim hret elbisesi giyerse Allah ona kyamet gn zillet elbisesi giydirir, sonra da onun iinde atee atlr."101 buyurmutur. Buhr ve Mslim'de rivayet edilen bir hadiste Hz. Muhammed yle buyurmaktadr: "Bir kimse alm satarak eteklerini yerde srrse, Allah kyamet gn o kiinin yzne bakmayacaktr."102 Ayn ekilde d elbise giymek de bir yerde knanm, bir yerde vlmtr: hret ve alm satmak iin olursa yerilmi, tevazu ve alak gnlllkten giyinilmise vlmtr. Nitekim pahal elbiseler giyinmek ayet kibir, bbrlenme ve alm satmak iinse yerilmi, gzellemek ve Allah'n nimetini gstermek iinse vlmtr. Mslim'in Sahh'inde geen bir hadiste yle buyurulmaktadr: "Kalbinde hardal tanesi arlnda kibir bulunan kimse cennete giremez. Kalbinde hardal tanesi arlnda iman bulunan
101 102
Eb Dvd, "Libs", 4; bn Mce, "Libs", 27; bn Hanbel, V, 324. Buhr, "Libs", 1, 2, 5; "Fedilu's-Sahbe", 5; Mslim, "Libs", 42, 43-
46, 48.
kimse de cehenneme girmez." Bunun zerine bir adam: "Ey Allah'n Elisi! Dorusu ben, elbisemin ve ayakkabmn gzel olmasn severim. Bu da kibir midir?" diye sordu. Hz. Peygamber cevaben: "Hayr! Allah gzeldir ve gzellii sever. Kibir ise, hakk kabullenmemek ve insanlar kmsemektir." 103 buyurdu.
103
Mslim, "mn", 148, 149.
V KNC BLM HZ. PEYGAMBER'N RNEKL
1. Hz. Peygamber'in Yemesi ve mesi Mevcut olan reddetmez, bulunmayan aratrmazd/zorlamazd: nne konan gzel yiyecekleri yerdi. Ancak beenmedii bir ey olursa kendisi yemez, bakasna da haram klmazd. Hibir zaman bir yemee kusur bulmamtr. tah olursa yer, olmazsa yemezdi. Nitekim alk olmad iin keler yememi, fakat mmeti iin de haram klmamt. Hatta sofrasnda gz nnde keler yediler. Onun tutumu hazr bulduunu yemekti. ayet yemek bulamazsa sabrederdi. Hatta alktan karnna ta balad olurdu. Aylar geerdi de evinde ate yand olmazd.
HZ. PEYGAMBER'N RNEKL
91
Yolculukta ounlukla yemeini yere serdii sofrasnn zerine kordu. Suyu oturarak imesi onun tavryd. Suyu ayakta itii de olmutur: Nitekim bir defasnda zemzem kuyusuna geldi, birileri oradan su ekiyorlard, su istedi, su kovasn ona verdiler, o da ayakta suyu iti.104 Hz. Peygamber'in: "Biriniz su itiinde, yudumlayarak isin." eklinde buyurduu rivyet edilmektedir. Mslim'in Sahh'inde Hz. Peygamber'in suyu yudumda/nefeste itii ve yle buyurduu rivyet edilmektedir: "Susuzluu gideren, shhat ve afiyet veren Allah'tr."105 me esnasndaki teneffsnn anlam, barda azndan uzaklatrp nefesini bardan dna vermesi, sonra tekrar imeye devam etmesidir. Nitekim u hadiste bu durum aka ifade edilmektedir: "Biriniz su itiinde nefesini bardan iine vermesin, fakat barda azndan eksin."106
104 105 106
Bk. Buhr, "Eribe", 16. Mslim, "Eribe", 123. Buhr, "Vud", 18; "Eribe", 25; Mslim, "Taharet", 63; Tirmiz,
"Eribe", 16; Nes, "Tahret", 41; bn Mce, "Eribe", 23; bn Hanbel, IV, 383; V, 296, 309, 310, 311.
92
Tirmiz de ise u rivyet vardr: "Devenin itii gibi, suyu bir solukta imeyin! Fakat iki veya yudumda iin. meye baladnzda besmele ekin, bitirdiinizde ise Allah'a hamd edin."107 Resl-i Ekrem dayanarak yemek yemezdi. Yemein banda besmele eker, sonunda da Allah'a hamd ederdi. Su itiinde, sol tarafndaki kendisinden daha yal/byk biri bulunsa bile, barda sandakine verirdi. 2. Hz. Peygamber'in Ailesiyle likisi Sahih bir senetle Enes'ten rivyet edildiine gre Hz. Peygamber: "Dnyanzdan bana kadnlar ve gzel koku sevdirildi. Gzmn aydnl da namaza baland." 108 buyurmutur. Hz. Peygamber bir gecede hanmlarn dolard. Geceleme, yanlarnda kalma ve nafaka konularn eleri arasnda taksim ederdi/eitlie uyard. Sevgi konusunda ise: "Allah'm! Gcmn yettii konulardaki taksimim bu. Gcmn yetmedii hususlarda ise beni knama!"109 diye duada bulunmutur. Hz.
107 108 109
Tirmiz, "Eribe", 13. Nes, "ret'n-Nis", 10; bn Hanbel, III, 128, 199, 285. Eb Dvd, "Nikh", 38; Drim, "Nikh", 25.
93
Peygamber, boam, ric'at yapm (boad eine geri dnm) ve bir ay sreli l yapmtr. Fakat elerine asla zhr yapmamtr.110 Hz. Muhammed, elerine kar iyi davranr ve onlarla iyi geinirdi. Ensrn kzlarn gruplar halinde beraber oynamalar iin Hz. Aie'ye gnderirdi. Hz. Aie, sakncas olmayan bir ey istedii zaman, o konuda Hz. Aie'ye tbi olurdu. Hz. Aie, bir bardaktan su itii zaman kendisi o barda eline alr, azn einin aznn dedii yere kor, sonra su ierdi. Hz. Aie'nin kucana yaslanr, bazen hayzl olup, ba onun kucanda iken Kur'an okurdu. O hayzl iken ona petamal tutmasn syler sonra onunla mnasebet kurard. Orulu olduu halde onu perdi. Hz. Aie, Peygamber'in omuzlarna dayanm bakar bir vaziyette iken ona mescidinde oynayan Habelileri seyrettirmitir. Hz. Peygamber, yolculuk esnasnda Hz. Aie ile iki kez kou yar yapt. Bir keresinde de evden karlarken ititiler. Yolculua kmak istediinde hanmlar arasnda kura eker, kimin ansna karsa onu
110
"l" ve "zhr"n anlam daha sonra gelecektir; iindekilere
baknz.
94
beraberinde gtrr ve yle buyururdu: "Sizin en hayrlnz, hanmna kar en iyi davranandr. zinizde ailesine kar en iyi davranan benim."111 Ara sra hanmlarndan birine dierlerinin yannda elini uzatt olurdu. kindi namazn klnca, hanmlarn dolar, onlara yaklap hal ve hatrlarn sorard. Gece olunca geceleme sras kendine gelen hanmnn odasna gider, btn geceyi ona tahsis ederdi. Bu hususta Hz. Aie yle demektedir: "Reslulah, hanmlar arasnda yapt paylatrmada/gecelemede onlarn yannda kalma hususunda bizi birbirimizden stn tutmazd."112 Hz. Peygamber dokuzuncu hanm hari, sekiz hanm arasnda geceleme taksimi yapard. Dokuzuncu hanm Hz. Sevde idi. Sevde yalannca, geceleme srasn Hz. Aie'ye balad. Hz. Peygamber, Hz. Aie'ye hem kendisinin gnn hem de Hz. Sevde'nin gnn tahsis ederdi. Reslullah, gerek gecenin sonunda gerekse banda hanmna yaklard. Gecenin banda cinsel ilikiye girdiinde kimi zaman gusledip uyur, kimi zaman da abdest alp uyurdu.
111 112
bn Mce, "Nikh", 50; Drim, "Nikh", 55. Eb Dvd, "Nikh", 38.
95
Hanmlarn bir guslle dolat gibi, bazen de her birinin yannda guslederdi. Geceleyin yolculuktan dnp ehre girdii zaman kendisi ailesinin yanna girmez, bakalarn da ailelerinin yanna girmekten yasaklard. 3. Hz. Peygamber'in Uyuma ve Uyanma ekli Bazen yatakta, bazen hasr zerinde, bazen divanda, bazen de yerde yatard.113 Yatann dolgu maddesi lif idi. Uyumak iin yatana yattnda: "Senin adnla Allah'm, dirilirim ve lrm!" diye dua ederdi.114 Sa tarafna yatar, sa elini sa yanann altna kor sonra: "Allah'm! Kullarnn diriltilecei gnde beni azabndan koru!" diye dua ederdi.115 Uykusundan uyand zaman ise:
113
Ayn ekilde bazen yere ve bazen de hasr zerine otururdu. Bununla esiri Hz. Peygamber, ve nimetle nefsinin zel bir eye
Bundaki hikmet, hem sertlii tercih etme hem de Allah'n nimetinden yararlanmadr. shhat bulup, almamasn istedii gibi, zel bir yiyecee ve iecee alarak onunla olmaktan azgnlaarak zamann beklenmedik olaylarna kar diren gsteremeyecei ekilde onunla kuatlmaktan kendisini koruyordu. Bu, hayatta orta yolu izleme, terbiyede iktisatl olma ve toplumda faydal olan eylerin en hayrlsdr.
114 115
Buhr, "Tevhd", 13; Eb Dvd, "Edeb", 98; Tirmiz, "Deavt", 16. Mslim, "Msfirn", 62; Eb Dvd, "Edeb", 98; Tirmiz, "Deavt",
96
"Bizi ldrdkten sonra dirilten Allah'a hamd olsun! Yeniden dirili sadece O'nun huzurunda olacaktr."116 der sonra dilerini misvakla temizlerdi. Gecenin evvelinde uyur, sonunda da kalkard. Mslmanlarn ileriyle urat zamanlarda gecenin evvelini uykusuz 117 Gzleri uyur fakat kalbi uyumazd. geirirdi. Uyuduunda kendisi uyanncaya kadar bakalar onu uyandrmazd. 4. Hz. Peygamber'in Hayvana Binme ekli Hz. Muhammed, atlara, develere, katrlara ve eeklere binmitir. Kimi zaman eerli, kimi zaman da plak ata binmitir. Baz zamanlar at koturduu da olurdu. ounlukla hayvana yalnz binerdi. Bazen de terkisine bir kii, nne bir kii bindirirdi! Bylece devenin zerinde kii olurlard. Kimi erkekleri terkisine bindirdii gibi, kimi elerini de terkisine bindirmitir. ounlukla binei at ve deve idi. Katr ise zaten Arap memleketinde yaygn deildi. O'na dii bir katr
18.
116
Buhr, "Tevhd", 13; "Deavt", 7, 15; Mslim, "Zikir", 59; bn Mce Gece boyu oyun ve elence sebebiyle uykusuz kalp mmete bozma ve maslahatlar yok etmenin dnda bir ey
"Du", 16; Drim, "sti'zn", 53.

117
ahlk
kazandrmayanlar bundan ibret alsnlar.
97
hediye edilince: "Atlar eeklere atralm m? diye sormalar zerine: "Bunu ancak bilgisizler yapar."118 cevabn verdi.119 5. Hz. Peygamber'in Ticaret Ahlk Hz. Peygamber, hem satm, hem satn almtr, hem kiraya vermi ve hem de kiralamtr. O'ndan bize intikal eden yalnzca peygamber olmadan nce cretle koyun srs gtmesi ve bir yolculuu esnasnda Hz. Hatice'nin maln am'a gtrmesi olaylardr.
118
Bk. Eb Dvd, "Salt", 127; "Cihd", 53; Nes, "Taharet", 105; nk bilmeyenler, at ve atn kendi cinsinden neslini korumazlar.
"Cihd", 23; "Hayl", 10.

119
At, savata byk bir kuvvettir! Ata nem vermemiz iin Allah atn savaa ilikin niteliklerine yemin ederek yle buyurmaktadr: "Soluk solua sratle koan, (koarken trnaklarn yere vurarak) kvlcmlar karan, sabah erkenden baskn yapan, orada tozu dumana katarak dman topluluunun ortasna dalan (atlara) andolsun." [el-Adiyt 100/1/5]. Atn dnda savataki her kuvvet zamanla deimektedir. Atn kuvveti ise devam etmektedir. Kur'an'n belagatna bak! Allah Tel yle buyurmaktadr: "(Ey inananlar!) Onlara (kfirlere) kar gcnz yettiince kuvvet ve sava atlar hazrlayn; nk, (byle hareket etmekle), hem Allah'n dmann hem de sizin dmannz korkutup caydrm olursunuz." [elEnfl 8/60]. Allah, yetteki kuvvet' kelimesini nekre (belirsiz) olarak zikredip eitlerini aklamad; nk kuvvet, keiflerle yenilenir. At ise ismiyle belirli olarak zikretti; zira at, Allah'n diledii zamana kadar kuvvet olarak devam edecektir. Biz, dinin retilerini terk ettiimiz gnden beri, atn dndaki dier sava kuvvetlerini, korunma ve savunma hazrlklarn terk ettiimiz gibi ata ilgiyi de terk ettik. Bylece, bize istediklerini yapan dmann alay konusu olduk.
98
Allah Elisi, ortaklk yapmt, orta yanna gelince ona: "Beni tanyor musun?" diye sormu, o da: "Sen ortam deil miydin? Hem de ne gzel ortaktn, aldatmaz ve mnakaa etmezdin." demiti.120 Metinde geen "aldatmazdn" kelimesi 'hemzeli' olarak, hakk savunma anlamndaki mdrae kkndendir. 'Hemzesiz' olarak ise, en gzel ekilde savuturma anlamndaki mdr kkndendir. Hz. Peygamber, vekil tayin etmi, vekil olmutur. Hediye vermi, hediye kabul etmi ve hediye ile mkaftlandrmtr. Ba yapm, ba kabul etmitir. Seleme b Ekva'nn payna ganimetten bir criye dmt; Peygamber ona: "Onu bana bala" deyince o da balamtr. Hz. Peygamber, o criyeyi mslman esirleri kurtarmak iin Mekke mriklerine fidye olarak vermitir. Gerek rehin karl, gerek rehinsiz bor almtr. Hem dn alm, hem de gerek pein, gerekse veresiye alveri yapmtr. Rabbinden bir takm amellere kar zel bir garanti (keflet) alm ve amelleri ileyenin cennete gitmesine kefil olacan bildirmitir. Genel olarak da, vefat edip de
120
Eb Dvd, "Edeb", 17; bn Mce "Ticrt", 63; bn Hanbel, III, 425.
99
geride borcunu karlayacak mal brakmayan mslmanlarn borlarn demitir. Bu hkmn, Hz. Peygamber'den sonra gelen devlet bakanlar iin de geerli olup, devlet bakannn da yeterli mal brakmayan mslmanlarn borlarn devlet hazinesinden deyeceine ilikin genel bir hkm olduu sylenmitir. Bu hususu yle ifade etmektedirler: Hibir miras brakmadan len kiinin mal nasl devlet hazinesine kalyorsa (devlet bakan ona miras oluyorsa), borcunu karlayacak kadar yeterli mal brakmadan len kiinin borcunu da devlet bakan der. Yine ayn ekilde, hayatta iken kendisinin geimini (nafakasn) salayacak kimsesi bulunmayan kiinin geimini devlet yneticisi temin eder. Reslullah, sahibi olduu bir araziyi vakfedip Allah yoluna sadaka olarak 121 Hem arabuluculuk yapt hem de balad.
121
Bu, hayr vakf olarak bilinen faydal messesedir. nsanlarn
gnmzde kurduklar ve aile vakf olarak isimlendirdikleri vakflarn dinde temeli yoktur. Bu, kiinin yaam boyunca sahip olduu eyi kendisine, daha sonra nesline veya lmnden sonra tabaka tabaka, nesil nesil diledii kiilere vakfetmesidir. Hem kendisi hem de bakalar iin akrabal art kouyor. Bundan maksat, istediini karp istediini de alaca ekilde vakfta deiiklik yapma imkannn kendisi iin ak kalmasdr; Vakfedenin amac, bazen anne-babasn veya
100
ocuklarndan birini mirastan mahrum brakmak olabilir; bazen de sevdii bir hanm olup onu btn malna miras yaparak ocuklarnn hepsini bu maldan mahrum brakma olabilir! Arzu ve isteklerine gre davranm olur. Byle yaplmakla er' mirasn bir anlam kalmayarak slm dzeni ihlal edilmi olup yasal vrislerin dndakiler vris yaplm olurlar. Bylece vris, gerek vrisin dnda biri olur. Allah Tel'nn: "Allah, ocuklarnz hakknda, erkee, iki kzn hissesi kadar (verilmesini) emreder" eklindeki Nis sresinde [11-14] bizzat kendisinin paylatrd miras yetlerindeki emri devre d braklm olur. Acaba bu vakfa gre amel edenler, Allah'n hkmne ve paylatrmasna raz olmu olurlar m? Yoksa: Allah'n belirledii snrlar asa dahi mal sahibi malnda istedii ekilde tasarruf eder mi?' diyecekler. Allah Tel ise yle buyurmaktadr: "Kim, Allah'a ve elisine isyan eder ve O'nun (koymu olduu) snrlar aarsa, O, onu, iinde srekli olarak kalaca atee sokacak; onun iin, (orada) alaltc bir azap olacaktr." [en-Nis 4/14]. ocuuna verdii mala ahitlik yapmas iin kendisine gelen bir kiiye Hz. Peygamber: "Bundan baka ocuun var m?" diye sorunca, adam: "Evet" dedi. Allah Resl: "Buna verdiin kadar dierlerine de verdin mi?" diye sorunca, adam: "Hayr" dedi. Resl-i Ekrem: "Beni hakszla kar ahit tutma. Ben, haktan bakasna ahitlik etmem." buyurdu. [Mslim, "Hibt", 14-16; Nes, "Nihal, 1]. Bu vakftaki korkun artlardan biri de, elerden birinin dierine lmnden ruhbanlk sonra evlenmemesini, Kii rhip gibi yoksa vakfndan evlilik bir hak alamayacann art komasdr. Allah akna, slm'da vakf sebebiyle ciz midir? yaayacak, nimetini kaybedecek ve neslin devamnda Allah'n hikmetini iptal mi edecek? Yoksa kii, er' mahkemenin vakfedenin ileri srd artlara gre kendisini vakftan mahrum etmesine hkmetmesinden korkarak evlenmeyip zina ederek hem kendi ahlkn hem de toplumunun ahlkn bozmay m tercih edecek? Allah'n hibir yetki/kant indirmedii bu utan verici artlar da nedir: "Bu konuda elinizde hibir kant yoktur. Buna ramen yeni Allah hakknda bilmediiniz eyleri mi sylyorsunuz?" [Yunus 10/68]. "Eer sylediklerini doru ise, o takdirde bana, (bundan nce indirilmi) bir kitap ya da baka bir bilgi kalnts getirin!" [el-Ahkf 46/4]. inin ou, bir ok problemin sebebi ve uzaklamamz iin yeterli olaylar bulunan bu vakflar
101
araya araclar sokularak kendisine mracaat edildi. Berre isimli kadn, ayrld kocas Mugs'e geri dnmesi iin Hz. Peygamber tarafndan yaplan arabuluculuk giriimini kabul etmedi. Buna ramen, Allah Elisi o kadna ne kzd ne de azarlad. Hz. Muhammed, bazen yemin ederken (inallah diyerek) istisna yapar, bazen herhangi bir nedenle geri dnmek istediinde yeminine kefret der, bazen de yeminini devam ettirirdi.122
olan er' mahkemeler hakknda ne yapmalyz? er' hkimlerden, bu vakfn kapsn kapatarak konu ve kaytlarndaki yanllarn okluundan dolay yorgun den er' mahkeme alanlarn dinlendirmek iin kaytlarn ortadan kaldrmak zere alp insanlar Reslullah'n kendilerine gsterdii hayr vakfna yneltmelerine dair beklentimiz byktr. nk bu tr vakfla, izzetini ve egemenliini koruyan mmetin ordusu kuvvetlenir, mmeti yaatacak ve saygnln artracak okul, hastane ve snma yeri vb. messeseler oalr.
122
Yani, devam ettirme hayrl olduu zaman o yemini devam
ettirirdi; dnmeyi hayrl grd zaman ise, yeminden dner ve kefret derdi. Bu durum, maslahata gredir. Nitekim Allah eitli yetlerde yle buyurmaktadr: "Yeminlerinizden tr, iyilik yapmanza, (ktlkten) saknmanza ve insanlarn arasn bulmanza Allah' engel yapmayn! Allah ok iyi iiten, ok iyi bilendir." [el-Bakara 2/224] "Allah, sizi dnmeden ettiiniz yeminlerden dolay deil, fakat isteyerek kendinizi baladnz yeminlerden dolay sorumlu tutar. Kefreti ise, ailenize yedirdiinizin ortalamasndan on fakiri doyurmak veya onlar giydirmek yahut bir kleyi zgrlne kavuturmaktr. Kim, (bunlar) bulamazsa, gn oru tutar. te bunlar, yemin ettiinizde yeminlerinizi (bozmann) kefretidir. Ancak siz, (her eye ramen yine de) yeminlerinizi tutun! Allah, kretmeniz iin, size yetlerini bylece
102
Allah Elisi, akalar ve akasnda yalnzca hakikati sylerdi. Tevriyeli konuur, fakat tevriyesinde hakikatten bakasn sylemezdi. Szgelimi, gitmek istedii bir yne doru yola ktnda o ynle ilikisi olmayan "Yolu nasldr?", "Sular nasldr?" ve "Gzergah nasldr?" gibi sorular sorard. Hem istire eder, hem de kendisiyle istire edilirdi. Hastalar ziyaret eder, cenazeye katlr, davete icbet eder, dul kadnlarn, kimsesizlerin ve dknlerin ihtiyacn giderirdi. iir dinler ve mkafatn verirdi. O, hakikat olan iire dl verirdi. Kendisi kou yar yapt ve greti. Ayakkabsn kendi eliyle onard, elbisesini dikti ve kovasn tamir etti, koyununun stn sad, giysisini temizledi, ailesinin ve kendisinin hizmetini grd, Mescid-i Nebev'nin inasnda kerpi tad, hem misafir oldu hem de misafir arlad ve hastaya zarar verecek eyleri yemesini yasaklad (perhiz verdi). Hz. Peygamber davran bakmndan insanlarn en iyisi idi. dn ald zaman ondan daha iyisiyle derdi. Bir kiiden bor aldnda o kiinin borcunu der, ona dua eder ve: "Allah
aklamaktadr." [el-Mide 5/89].
103
ailene ve malna hayrlar versin. Borcun karl yalnzca teekkr etmek ve demektir." derdi. Bezzr'n zikrettiine gre Resl-i Ekrem bir kiiden krk sa' bor ald. Bor ald ensarl buna ihtiya duydu ve Hz. Peygamber'e geldi. Allah Resl: "Henz bize bir ey gelmedi." buyurdu. Bunun zerine o kii laf etmek isteyince, Hz. Peygamber: "yilikten baka bir ey syleme. Ben bor alanlarn en hayrlsym." dedi ve krk borcu karl krk da fazladan olmak zere toplam seksen sa' verdi. Hz. Peygamber, bir deve dn almt. Sahibi borcunu almak iin geldiinde Allah Elisi'ne ar szler sarf etti, bunun zerine ashab o kiiye haddini bildirmek isteyince o: "Brakn onu, hak / mal sahibinin sz syleme hakk vardr."123 buyurdu. Eb Dvd'un rivyet ettiine gre Resl bir keresinde bir ey satn almt. yannda paras yoktu. Kendisine kr edilince onu satt,
Allah Fakat teklif krn
Sa', 2. 917 kg arlnda bir l birimi olup genellikle tahl Buhr, "stikrd", 4; "Vekle", 6; Mslim, "Mskt", 120; bn
lmnde kullanlr. Z. D.
123
Hanbel, IV, 268, 416, 456.
104
Abdlmuttaliboullar'na sadaka olarak verdi ve: "Bundan sonra yanmda para olmadan bir ey satn almayacam." 124 buyurdu. Bu hads, bir mddete kadar borlanarak al-veri yapmaya aykr olmadn ifade eder. nk o borca almak baka, satmak bakadr. Bir alacakls Allah Resl'nden borcunu almak zere geldi ve sert konutu. Bunun zerine Hz. mer adam haklamak istedi. Hz. Peygamber: "Yava ol ey mer! Sen, bana borcumu dememi emretmene; ona da sabrl olmasn emretmene daha ok ihtiyacmz var." buyurdu. Bir yahudi Hz. Muhammed'e bir mddete kadar veresiye bir ey satt. Yahudi sresinden nce parasn almaya gelince Reslullah: "Henz sresi dolmad." dedi. Bunun zerine yahudi: "Ey Abdlmuttaliboullar! Siz borcunuzu geciktiriyorsunuz." dedi. Sahabe o yahudiyi haklamak isteyince Hz. Peygamber onlara engel oldu. Bu durum ancak onun yumuak huyluluunu artrd. Bunu gren yahudi: "Sendeki peygamberlik almetlerinden hepsini tandm. Yalnzca biri kalmt. O da kendisine kar yaplan ar chilne tavrlarn, ancak onun
124
Eb Dvd, "By'", 9.
105
yumuak huyluluunu artrmasyd. Onu da tanmak istedim." dedi ve hemen mslman oldu.125 6. Hz. Peygamber'in Yrme, Oturma ve Bir Yere Yaslanma ekli Eb Hureyre yle anlatmaktadr: Allah Elisi'nden daha hzl yryen bir kimse grmedim. Sanki yer onun iin drlyordu. Biz kendimizi ona yetimek iin zorlardk. O aldrmadan yrrd.126 Hz. Ali yle demektedir: Reslullah, yrd zaman, sanki bir yokutan iniyormuasna vcudu dik olarak yrrd. Arkadalaryla yrrken, arkadalar nnde, kendisi ise onlarn arkasnda yrr ve: "Arkam meleklere brakn!" derdi.127 Bu nedenle bir hadiste: "Arkadalarn ne srerdi." denilmektedir. Kimi zaman yaln ayak kimi zaman da ayakkabyla yrrd. Arkadalaryla
125
Allah Tel'nn ona ahitlii yeter: "Sen, phesiz, ok yce bir
ahlk zeresin." [el-Kalem 68/4]. "Eer kaba, kat yrekli olsaydn, etrafndan dalp giderlerdi." [l-i mrn 3/159]. ayet insanlar arasndaki ilikiler bu gzel ahlk zere olsayd, insanlarn kalpleri katlamaz, aralarndaki gven yok olmaz, yabanclar onlarn ilerine karp sknt ve zorluklara sebep olan, beraberinde eitli dmanlklar getiren zulm ve kaba kuvvete ihtiya duymazlard.
126 127
Tirmiz, "Menkb", 13. Mslim, "Fedil", 82; Tirmiz, "Libs", 20; "Menkb", 8; Drim,
"Mukaddime", 10.
106
yrrken bazen tek bazen de toplu olarak yrrd. Bir keresinde yapt savalarn birinde yrrken parma yaraland ve kan akt. Bunun zerine u beyti syledi:
Sen sadece kanayan bir parmak deil misin? Allah yolunda gelmitir bana gelen.128
Yolculukta arkadalarnn gerisinden gider, gsz kiiyi terkine bindirir ve onlara dua ederdi. Hz. Peygamber, kimi zaman yere, kimi zaman hasra, kimi zaman da kilim/hal zerine otururdu. Adiy b. Htim yanna geldiinde onu evine davet etti. Criye ona oturmas iin bir yastk verdi, o ise yast kendisi ile Adiy'in arasna koyup yere oturdu. Adiy: "Onun kral olmadn anladm." dedi. Allah Elisi, bazen srt st yatp uzand olduu gibi, bazen de ayak ayak zere atard. Yasta dayanarak otururdu. Kimi zaman sol
128
Buhr, "Cihd", 9; "Edeb", 90; Mslim, "Cihd", 112; Tirmiz, "Tefsru
Sre 93".
107
yanna, kimi zaman da sa yanna yaslanrd. Halsiz kald durumlarda, dar kma ihtiyac hissettiinde arkadalarndan birine dayanarak kard. 7. Hz. Peygamber'in Tuvlet Adab Allah Resl tuvalete girerken u duay okurdu: "Allah'm! Grnen-grnmeyen, madd-manev btn pisliklerden ve kovulmu eytandan sana snrm."129 knca da: "Bala, Rabbim!"130 derdi. Tuvalet temizliini (istinc) bazen su ile, bazen talarla, bazen de her ikisiyle birlikte yapard.131
129
Buhr, "Vud", 9; "Deavt", 14; Mslim, "Hayz", 122, 123; Eb
Dvd, "Tahret", 3; Tirmiz, "Tahret", 4; Nes, "Tahret", 17; bn Mce, "Tahret", 9; Drim, "Vud", 19.
130
Eb Dvd, "Tahret", 17; Tirmiz, "Tahret", 5; bn Mce, "Tahret", Bu istinca konusuna, malum fkh kitaplarnda pek ok sayfa
10; Drim, "Vud", 17.

131
ayrldn ve ancak bu kitaplarn sahiplerine gre sahih olaca pek ok arta balandn grrsn. Oysa bunlara hi de gerek yoktur. Zira bu, insanlarn yaratllarndan rendikleri ftr bir durumdur. Zira, dindar olmayan insanlarn da aynsn yaptklarn grmekteyiz. Reslullah, insann ykayabileceini veya silebileceini fiil olarak aklad. Maksat, ftratn giderilmesini istedii pislii gidermektir. Allah Resl'nn aklamas bir satrdan fazla olmad. Fkh mellifleri, ftr olan bu hususta bu kadar kat davranrlarken, bunun dnda insanlarn nefretine sebep olduklar hususlarda acaba nasl davranmlardr?! Bunun sebebi, sadece, melliflerin bir ksmnn helal bir ksmnn haram; bir ksmnn vacip bir ksmnn ciz diyerek ihtilaf etmeleridir. nsanlar ise, kime uyacaklarn bilmemektedirler. Halbuki her halkarda onlar doru yolu
108
Yolculuk esnasnda tuvalete gidecei zaman arkadalar tarafndan grlmeyecek kadar uzaa giderdi. Tuvaletini yaparken kimi zaman yksek bir yerin, kimi zaman hurma aalarnn, kimi zaman da vadideki aalarn arkasna gizlenirdi. Sert bir yerde kk abdest bozaca zaman yerden bir odun alr, topran nemi belirinceye kadar onunla yeri eeler sonra abdestini bozard. Kk abdest bozmak iin yumuak toprakl yer arard. ounlukla kk abdestini oturarak yapard. Mslim, Huzeyfe'den, Hz. Peygamber'in kk abdestini ayakta yaptna dair bir hadis rivyet nakletmitir.132 Allah Resl, bir kabilenin sprntlerini attklar bir ple uradnda bu ekilde kk abdestini bozmutur. Bu gibi yerlere "plk (mezbele)" denir ve buras yksek olur. ayet bir kimse oraya oturarak kk abdest bozsa, idrar zerine srar. Oysa Hz. Peygamber, mezbeleyi, kendisini gizleyecek ekilde, kendisi ile duvar arasna alrd. Elbette bu durumda ayakta kk abdest bozacaktr.
kaybetmilerdir ve ancak, zerinde ittifak edilen ve kimsenin hakknda gr ileri sremeyecei Reslullah'n rehberlii ile doruyu bulabilirler.
132
Mslim, "Tahret", 73.
109
Tuvaletten kar Kur'an okurdu. Temizlik annda suyu ve talar sol eliyle kullanrd. Vesveseye kaplanlarn zekeri ekme ve ksrme gibi hususlarn hibirisini yapmamtr. Eb Ca'fer el-Ukayl yle demektedir: Hz. Peygamber kk abdestini bozarken birisi kendine selam verdiinde, selamn almazd. Bunu Mslim Sahh'inde bn mer'den rivyet etmitir. Bezzr Msned'inde bu olayda Hz. Peygamber'in selam aldn ve sonra: "Selam verdim, selamm almad demenden korktuum iin selamn aldm. Bir daha beni bu halde grrsen selam verme. Zira selamn almam!" buyurduunu rivyet etmitir. Su ile temizlendikten sonra, elini yere/topraa vururdu. Tuvaletini yapmak iin oturduunda yere yaklamadan elbisesini kaldrmazd. 8. Hz. Peygamber'in Beden Temizlii Allah Resl, ayakkab giyerken, san tararken, temizlenirken, bir ey alp verirken sadan balamaktan holanrd. Yeme, ime ve temizlik konularnda sa elini; tuvalet vb. gibi necaseti/pislii giderme hususlarnda ise sol elini kullanrd.
110
Ban tra ederken, ya tamamn brakrd ya da tamamn tra ederdi. Byklarn ksaltrd. Tirmiz, Reslullah'n: "Byn ksaltmayan bizden deildir."133 buyurduunu ve bu hadisin sahih olduunu sylemektedir. Mslim'in Sahh'nde ise u rivyet vardr: "Byklar ksaltn, sakallar uzatn, bylece mecslere muhalefet edin."134 Buhr ve Mslim'de de: "Mriklere muhalefet edin: Sakallar uzatn, byklar ksaltn."135 rivyeti mevcuttur.136 O, gzel kokuyu sever ve oka koku srnrd. Bir ksm sahabe, Hz. Peygamber'in oka gzel koku kullandndan sa kzllamt. Bundan dolay da kna yaknmad halde yaknm zannedilirdi, demilerdir. Cbir banda
133 134 135 136
b.
Semre'ye olup
Hz.
Peygamber'in sormalar
beyazlk
olmadn
Tirmiz, "Edeb", 16. Mslim, "Tahret", 55. Buhr, "Libs", 64; Mslim, "Tahret", 54. Bu adaki kimi genler, byklarn iki taraftan da tra edip orta brakyorlar. zerine sayg Bu, gzlerinde byk grdkleri yabanclarn Onlarn kk ise yetimelerinden duyup, dinlerinin kaynaklanmaktadr. uygulamalarn
ksmn
terbiyeleri detlerine
grmektedirler. Bu genlerin sanatlar ve faydal ilm keiflerde gayri mslimlerle yar etmeleri gerekmez mi veya bamszlk isteyen bu genlerin, dinlerine bal olup dmanlarna benzememeleri onlarn grevi deil mi?!
111
zerine yle cevap verdi: Bandaki sa ayrm yerindeki birka sa telinden baka beyazlk yoktu. Onlarn beyazln da san yalad zaman, ya ortaya karrd. Buhr'de Hz. Peygamber'in kendisine sunulan gzel kokuyu geri evirmedii rivyet edilmektedir.137 Mslim'de ise Allah Resl'nn: "Kendisine fesleen sunulan kimse onu geri evirmesin. Zira o, ho kokulu, yk hafif bir bitkidir."138 buyurduu rivyet edilmektedir. Eb Dvd ve Nes'nin Snenlerinde: "Kendisine gzel koku sunulan kimse onu geri evirmesin. Zira o, yk hafif, ho kokulu bir bitkidir."139 eklinde rivyet edilmitir. Bezzr'n Msned'inde: "Allah gzeldir, gzellii sever; temizdir, temizlii sever; naziktir, naziklii sever; cmerttir, cmertlii sever. yleyse avlularnz (i bahe) ve meydanlarnz (evinizin nn) temizleyin. Sprntleri evlerinde biriktiren Yahudilere benzemeyin!" rivyeti vardr.
137 138 139
Buhr, "Hibe", 9; "Libs", 80. Mslim, "Elfz", 20. Eb Dvd, "Tereccl", 6; Nes, "Znet", 73.
112
Hz. Peygamber'den sahih olarak u hadis rivyet edilmitir: "Haftada bir gn banyo yapmas Allah'n her mslman zerindeki bir hakk olduu gibi, gzel koku srnmesi de hakkdr."140 Dilerini misvakla fralamay severdi. Misvak kullanmnda orulu olup olmamas fark etmezdi. Uykudan uyandnda, abdest alrken, namaz klaca zaman ve eve girdiinde misvak kullanrd. Bu i iin misvak aacndan yaplan aa ubuk kullanrd. Buhr ve Mslim'de Hz. Peygamber'in: "mmetime sknt vereceimi bilmeseydim, onlara her namaz klaca zaman misvak kullanmalarn emrederdim."141 buyurduu rivyet edilmitir. Buhr ayrca "Misvak kullanmak hem az temizler hem de Allah'n
140
Buhr, "Cum'a", 19; Mslim, "Cum'a", 7, 8; Tirmiz, "Cum'a", 29; Eb
Dvd, "Tahret", 127; Nes, "Cum'a", 6, 11. Bu temizlik, imann gstergesidir. Fakat, kirlilii seven, pislie alan ve: Bu, Allah iin bir tevazudur.' diyerek imanl olduklarn iddia eden kimi insanlar bulunmaktadr. Bundan daha by, pis kiiyi Allah'n dostu/velisi' diye nitelendirip onda bereket olduuna inanmalardr! ou zaman da insanlar bazlarn kirli ve ahmak olmalarndan dolay veli' kabul ediyorlar! Sanki bereket ve velilik ancak byle bilinir. Fakat yce Allah yle buyurmaktadr: "Kt olan kadnlar, kt erkekler; kt olan erkekler de kt olan kadnlar iindir. Ayn ekilde iyi olan kadnlar, iyi erkekler; iyi olan erkekler de iyi kadnlar iindir." [en-Nr 24/26].
141
Buhr, "Cum'a", 8; "Temenn", 9; "Savm", 27; Mslim, "Tahret", 42.
113
honutluunu salar."142 eklindeki rivayeti de muallak olarak zikretmitir. Bu konuda pek ok hads vardr. Misvakla ilgili pek ok faydadan bahsedilmektedir: Az temizler, dietlerini salamlatrr, oyuklar giderir/doldurur, okumaya ve zikre canllk verir. Misvak kullanmak her vakitte mstehab olup, namaz ve abdest annda daha kuvvetli mstehabtr. Az kokusunu giderir. Bu husustaki hadislerin geneli ve orulunun buna ihtiyac olmasndan dolay, gerek oru tutmayan, gerekse oru tutan kii iin her zaman mstehaptr. Snen'de Amir b. Reba'dan rivyet edildiine gre yle demektedir: "Allah Resl'n orulu iken, sayamayacam kadar ok misvakla azn fraladn grdm."143 Buhr de bn mer'in yle dediini nakletmektedir: "Hz. Peygamber, gndzn banda ve sonunda misvak kullanrd."144 nsanlar, orulunun zorunlu ve/veya isteyerek azn su ile alkalamas (mazmaza) gerektiine dair icma etmilerdir. Mazmaza,
142 143 144
Buhr, "Savm", 27. Eb Dvd, "Savm", 26. Buhr, "Savm", 25.
114
misvak kullanmaktan daha nemlidir. Ne kt koku ile Allah'a yaknlamada herhangi bir gaye olabilir ne de ibadetin meru klnd cinsten olabilir. Bu nedenle, Kyamet gnnde orulunun az kokusunun Allah yannda daha gzel kokaca zikredilmitir. Byle buyrulmasnn nedeni, orulunun misvak kullanmasn tevike yneliktir, yoksa az kokusunun devam ettirilmesine tevik sz konusu deildir.145 Misvak kullanmak, Kyamet gnnde, Allah yannda az kokusuna engel deildir. Aksine, oru tuttuunun bir gstergesi olarak orulu, miskten daha gzel kokarak az kokusuyla Allah'n huzuruna gelecektir. Tpk yaralnn, Kyamet gn kanyla ve kokusu da misk kokarak gelecektir. Halbuki dnyada bu kan gidermekle emredilmiti. Ayn ekilde orulunun az kokusu, misvakla gitmez, nk onun sebebi kalc olmasdr. Bu koku, midede yemek olmayndan meydana gelmektedir. Yemein
145
Allah Resl'nn maksad, "Orulunun az kokusu Allah katnda
misk kokusundan daha gzeldir." [Buhr, "Savm", 2, 9; "Libs", 78; Mslim, "Sym", 162-164; Tirmiz, "Savm", 54; Nes, "Sym", 41, 42; 43; bn Mce, "Sym", 1; Drim, "Savm", 50; Muvatta, "Sym", 58; bn Hanbel, I, 446] hadsinden hareketle Zevalden sonra misvak kullanmak oruluya mekruhtur.' diyenlerin grn reddetmektir.
115
artklar ancak, di ve dietleri zerine topland zaman gider. Keza ayn ekilde, Allah Resl, mmetine oruta mstehab olanlar ile mekruh olanlar retti. Orulunun misvak kullanmasn mekruh addetmedi. O, mmetinin bunu yaptklarn biliyordu. Genel, kapsaml ve etkili kelimelerle mmetini misvak kullanmaya tevik etti. Sahabe de Hz. Peygamber'i orulu iken defalarca misvak kullandn grmlerdi. Yine o, mmetinin buna uyacaklarn biliyordu ve onlara hibir zaman: "leden sonra dilerinizi misvakla fralamayn." demedi. Aklamay ihtiya anndan sonraya brakmak yasaktr/uygun deildir. Allah en iyi bilendir. 9. Hz. Peygamber'in Konumas, Susmas, Glmesi ve Alamas Hz. Peygamber, Allah'n yaratklar arasnda en fasih ve en tatl konuan idi. Hz. Aie der ki: Allah Resl, sizin u konumalarnz gibi sz pe pee sralamazd.146 Ak bir szle tane tane konuur, meclisinde bulunanlar konutuklarn ezberleyebilirdi. ou zaman iyi anlalsn diye
146
Buhr, "Menkb", 23.
116
sz kez yinelerdi. Uzun zaman susard. Gereksiz yere konumazd. Sze avurtlaryla balar yine onlarla bitirirdi. Konumalarnda az szle ok mn ifade edecek cmleler kullanrd. Lzumsuz konularda konumazd. Yalnzca sevabn umduu konularda konuurdu. Bir eyi beenmediinde yznden anlalrd. Szleri ve davranlar arasnda ar ve irkin eyler bulunmazd; grltc ve bararak konuan biri deildi. Gl tebessm idi. En fazla gldnde az dileri grnrd. Glnecek eylere glerdi. Glmesi nasl kahkaha ile deildiyse, alamas da, bararak, feryat ederek deildi. Ancak gzleri yala dolar, boalrd. Gsnden bir inilti duyulurdu. Alamas, bazen lye merhametinden, bazen mmeti iin korktuundan ve onlara olan efkatinden, bazen Allah korkusundan, bazen de Kur'an dinlerken olurdu. Kur'an dinlerken alay; korku ve hayet ile dopdolu olan bir zlem, sevgi, sayg ve elik etme alaydr. Olu brahim ldnde gzleri yala doldu ve ona olan merhametinden alad ve: "Gz yala dolar, kalp hznlenir. Rabbimizi honut etmeyecek
117
sz sarf etmeyiz. Biz senin iin zlyoruz, ey brahim!" buyurdu. Kzlarndan birini ruhunu teslim edecei zaman grdnde de alad. bn Mes'd ona Nis sresini okurken "Her mmetten bir hit getirdiimizde ve seni de (ey Muhammed) bunlarn aleyhine hit 147 yetine getirdiimizde ne olacak halleri?!" geldiinde Allah Elisi alad.148 Gne tutulduunda alad ve ksf namaz kld, namaznda alamaya balad. Kimi zaman gece namaznda da alard. 10. Hz. Peygamber'in Hutbe Okumas Allah Resl, yerde, minber zerinde, erkek ve dii develer zerinde hutbe okumutur. Hutbe okuduu zaman gzleri kzarr, sesini ykseltir, sanki bir orduyu uyaryormuasna fkesi artard. yle derdi: "Allah'a hamdden sonra, szlerin en hayrls Allah'n kitabdr. En iyi yol, Muhammed'in yoludur. lerin en kts,
147 148
en-Nis 4/41. Mslim, "Msfirn", 247.
118
sonradan uydurulup dine sokulandr. sonradan sokulan her bid'at sapklktr."149
Dine
Hutbesini Allah'a hamd ederek balard. Pek ok fakih ise: Yamur duas hutbesine istifarla, bayram hutbelerine de tekbirle balard." deseler de Hz. Peygamber'den bu konuda onlar destekleyecek bir tek snnet bile asla nakledilmemitir. Onun snneti bunun aksini, yani btn hutbelere "Elhamdlillah" ile balamtr. Hutbeyi ayakta okurdu. At gibi bir takm tbilerin mrsel rivyetlerine gre Hz. Peygamber, minbere ktnda yzn cemaate evirir ve "es-selm aleykm" diye selamlard. a'b yle demektedir: "Hz. Eb Bekir ve Hz. mer de byle yapard." Allah Resl hutbesini istifarla bitirirdi. ou zaman hutbelerinde Kur'an'la vaaz ederdi. Mslim'in Sahh'inde mm Him bt. Hrise'nin yle dedii rivyet edilmektedir: "Kf sresini yalnzca Hz. Peygamber'in dilinden rendim. Her cuma minberde halka hitap
149
Mslim, "Cum'a", 43; Eb Dvd, "Snnet", 5; Nes, "'deyn", 22;
bn Mce, "Mukaddime", 7; Drim, "Mukaddime", 16, 23; bn Hanbel, III, 310, 371; IV, 126, 127.
119
ederken bu sreyi okurdu."150 Eb Dvd, Hz. Peygamber'in ahdet getirecei zaman yle derdi: "Hamd Allah'a mahsustur. O'ndan yardm diler, O'ndan balanma dileriz. Nefislerimizin ktlklerinden Allah'a snrz. Allah'n doru yola ilettiini hi kimse saptramaz, saptrdn da hi kimse doru yola iletemez. Tanklk ederim ki, Allah'tan baka hibir ilah yoktur ve Muhammed O'nun kulu ve Kymet ncesi mjdeleyici ve uyarc olarak hak ile gnderdii elisidir. Allah'a ve Resl'ne itaat eden doru yolu bulmutur. Onlara isyan edense, yalnzca kendisine zarar vermi olur. Allah'a hibir zarar veremez."151 Hutbelerinin arlkl konular yleydi: Verdii nimetleri ve kemal vasflar sebebiyle Allah'a hamd ve O'nu vme; slm'n temel prensiplerini retme; cennet, cehennem ve hiret hallerini anlatma; Allah'a kar sorumluluk bilinciyle hareket etmeyi emretme; Allah'n kzd ve honut olduu hususlar aklama.
150 151
Mslim, "Cum'a", 52. Eb Dvd, "Salt", 223.
120
Muhataplarnn ihtiya ve faydalarnn gerektirdii her zaman hutbe okurdu.152 Okuduu her hutbede mutlaka her iki ahdeti syler ve ahdet esnasnda kendini zel ismiyle (Muhammed) anard. Hutbe okurken kimi zaman bir sopaya, kimi zaman da bir yaya dayanrd. nsanlarn ihtiyacna gre hutbeyi bazen ksa tutar, bazen de uzatrd. Bayramlarda kadnlara ayrca hutbe okur, onlar sadaka vermeye tevik ederdi.
152
Allah
Elisi'nin
Cuma'daki
hutbesine
bak!
Sadece
szn
kafiyesine ve karmaklna nem veren ve zaman, mekan ve muhataplarn durumlarnn dikkate alnmad eski hatiplerin divanlarna skca yapan hatipler bundan ibret alsnlar. Bu hatiplerin, halkn/avamn anlad ve ruhlarn etkileyen eyleri sylemeleri gerekir. Kendisinde rehberin en by, dn en ycesi ve tesirin en kuvvetlisi olan Kur'an'a gre hutbeyi mmetin doruluunun ina etmede Peygamberlerinin metoduna kendilerinin doruluuna bal olduunu uysunlar. Okuduklar her yeti ve rivyet ettikleri her hadsi aklasnlar. bilsinler. Okuduklar her hutbeden Allah katnda sorumludurlar. nsanlar etkiledikleri ve insanlarn da vaazlarndan etkilendikleri oranda mkaft alacaklardr. Allah hepimizi slah etsin ve mslmanlar uyarmak iin bizi faydal ve anlayl hatipler yapsn!
V NC BLM HZ. PEYGAMBER'N BADETLER
1. Hz. Peygamber'in Abdest Alma ekli Hz. Peygamber, ou zaman her namaz iin abdest alrd. Bazen de bir abdestle birka namazn klard. Abdestini kimi zaman bir md (hacim ls birimi) ile, kimi zaman bir mddn te ikisiyle, kimi zaman da bundan daha fazlasyla alrd. Allah Elisi: "Abdeste musallat olan 'Velhn' adnda bir eytan vardr. Bu nedenle suyun phe vermesinden saknn."153 szyle mmetini abdest alrken suyu fazla kullanp israf etmekten sakndrrd. Abdest uzuvlarn bazen birer, bazen ikier ve bazen de er kez ykayarak; uzuvlarnn bir ksmn ikier, bir ksmn da er kez ykayarak abdest ald sahih olarak rivyet edilmitir. Abdest uzuvlarn tekrar tekrar ykadnda ban bir kez meshederdi. Bann bir
153
bn Mce, "Tahret", 48; bn Hanbel, V, 136.
PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem -'N BADETLER
ksmn meshetmekle yetindiine dair hibir sahih rivyet yoktur. Ancak kaklne meshettiinde sark zerine meshederek meshi tamamlard. Bazen bana, bazen sarna, bazen de hem kaklne hem de sarna birlikte meshederdi. Her abdest alnda mutlaka azn ve burnunu iyice ykard. Bu detini bir kez bile terk ettii vaki olmamtr. Azn ve burnunu kimi zaman bir avu su ile, kimi zaman iki avu su ile, kimi zaman da avu su ile ykard. Buhr ve Mslim'de Abdullah b. Zeyd'den rivyet edildii gibi,154 Allah Resl, aza ve burna birlikte su alr; bir avu suyun yarsn azna alr, yarsn da burnuna ekerdi. Sa eliyle azna su alr, sol eliyle de smkrrd. Ba ile beraber kulaklarnn iini ve dn da meshederdi. Kulaklarn meshetmek iin yeniden su aldna dair ondan nakledilmi sabit bir rivyet yoksa da bn mer'den byle yaptna dair sahih bir rivyet vardr. Mest ve orap giymedii zamanlarda ayaklarn ykard. Mest veya orap giydiinde ise, onlarn zerine meshederdi.155
154 155
Buhr, ""; Mslim, "", Bu ameli u yet aklamaktadr: "Namaza kalktnzda, yzlerinizi
ve dirseklere kadar ellerinizi ykaynz; balarnz meshedin ve ayaklarnz topuk kemiklerine kadar ykayn." [el-Mide 5/6]. Ayetteki "ercl" kelimesi,
"erclekm" eklindeki kraat esas alnrsa, "yzlerinizi ve dirseklere kadar ellerinizi ykaynz" yetindeki ykanan uzuvlara atf yaplarak "ayaklarnz ykayn" eklinde anlalm olur. ayet "erclikm" eklindeki kraat esas alnrsa, "balarnz meshedin" yetindeki meshedilen uzva atf yaplarak "ayaklarnz meshedin" eklinde anlalm olur. Hz. Peygamber, ayaklarnda orap veya mest olmad zaman onlar ykard; ayakkab, orap veya baka eyle rtl olduu zaman onlara meshederdi. nsanlar ayaklarndakini karmaya zorlamazd. Bunda, ibadette insanlarn ounun istedii kolaylk vardr. Fkh kitaplarnda ise, orap ve meste meshin ancak kendisiyle sahih olaca pek ok art ileri srld aktr. Oysa bunlara gerek yoktur. Zira Reslullah, ne oraba ne de meste veya ayakkabya artlar tahsis etti. Aksine, bunlarn her biri, ismine, ekline ve trne gre zamana brakld. Bundaki hikmet, bilinmektedir. yleyse, Allah ve Resl'nn art komad eyleri art komakla dini zorlatrmann hibir anlam yoktur. Nitekim Resl-i Ekrem'in namaz ayakkab ile kldna ilikin rehberliine bak! Reslullah, abdestte Allah'n yette dzene koyduu ekildeki sraya riyet etmitir: Bala beraber kulaklar meshettii gibi az ve burnu ykamay da yz kapsamnda kabul etti. Ayette abdesti bozanlardan iki tanesi sz konusu edilmektrdir: "Tuvaletten gelmiseniz veya kadnlara yaklamsanz." [el-Mide 5/6]. Ayetteki "el-it=tuvalet" kelimesi, ihtiya giderme yeridir. Biz ona, kenf', mirhd', beyt'r-rha' ve hel' gibi isimler veririz. -Bu, necasetin kt iki yerden kan eylerden kinayedir.- "Kadnlara yaklamsanz." da byledir, yani koca ile hanm arasndaki ilikiden kinayedir. Bu iki eyin abdesti bozduu zerinde ittifak edilmitir. Allah Tel, yette cnplkten temizlenmeyi de zikretmitir: "Cnp iseniz (ykanp) temizleniniz." [el-Mide 5/6]. Allah Resl'nn cnplkten temizlenme ekli yle idi: nce abdest azalarn ykamakla balar, sonra en st ve sandan balayarak vcudunun tamamn su ile ykard. Hz. Aie'nin yle dedii rivyet edilmitir: "Ben ve Reslullah bir kaptan ykanrdk." [Buhr, "Gusl", 2, 9, 15; "Hayz", 5, 21; "Libs", 91]. Nes'nin rivyetinde ise Hz. Aie yle demektedir: "Ykanmaya birlikte balar, ben elimle bama kere su dker, sam da zmezdim." [Nes, "Gusl", 8-10]. Zd'l-Med'de gusl iin bir bab ayrlmad halde yette abdestle beraber zikredildiinden dolay ben, burada gusl de
Onun hem mukim iken (ikamet halinde) hem de yolculukta mestler zerine meshettii sahih olarak rivyet edilmitir. Bu durum, vefat edinceye kadar yrrlkten kaldrlmamtr, yani nesh edilmemitir. Rivyet edilen pek ok hasen ve sahih hadise gre, mestler zerine meshetmek mukim (yolcu olmayan) iin bir gn bir gecelik, yolcu iin de gn gecelik bir zamanla snrlandrlmtr. Mestlerin st ksmna, orap ayakkablarn ise zerine meshederdi. ve
Abdestini yetteki sraya gre ara vermeden yapard. Bu sray bir kez bile ihlal etmemitir. Sakaln ve parmaklarnn arasn su ile ovalama ilemini srekli yapmazd. Abdestin banda besmele, sonunda da teehhdden baka bir ey okumazd. Dirseklerinin ve ayak bilek kemiklerinin st tarafn ykad tespit edilmemitir. Abdest azalarn kurulamaya ilikin olarak Tirmiz, bu konuda Hz. Peygamber'den sahih hibir rivyet yoktur, demektedir. Abdest suyunu bazen kendisi dker, bazen de bakas suyunu dkerek ona yardm ederdi.
akladm.
Nitekim Buhr ve Mslim'de rivyet edildiine gre, bir yolculuk esnasnda Mure b. u'be abdest suyunu dkmtr.156 2. Hz. Peygamber'in Teyemmm Yapma ekli Ellerini sadece bir kere topraa vurur, onunla hem yzne hem de ellerine teyemmm ederdi. Ne ellerini iki kez topraa vurarak ne de dirseklere kadar teyemmm ettiine dair sahih bir rivyet gelmitir. mam Ahmed: "Kim teyemmm dirseklere kadardr derse, bu ancak kendi kafasndan fazladan syledii bir eydir." demitir. ster normal toprak, ister orak isterse kum olsun zerinde namaz kld toprakla teyemmm ederdi. Sahh bir hadiste onun yle buyurduu rivyet edilmitir: "mmetimden herhangi birine namaz vakti nerede eriirse erisin, mescidi de temizleyicisi de onun yanndadr." Her namaz iin teyemmm etmedii gibi, bunu emretmedi de. Teyemmm, abdestin yerini tutacak ekilde
156
Buhr, "Salt", 7; "Hac", 93; Mslim, "Tahret", 76-78.
snrlamadan serbest brakm ve kendisi de yle yapmtr.157
157
Teyemmm,
su
bulunmadnda,
hastalk
veya
yolculuk
esnasnda abdest ve cnplkten dolay ykanmann yerine geer. Nitekim Allah Tel yle buyurmaktadr: "Ey iman edenler! Sarho iken, ne dediinizi bilene, cnp iken de -yolcu olan hari- gusledene kadar namaza yaklamayn! Bununla birlikte, eer hasta veya yolculukta iseniz yahut tuvaletten gelmiseniz yahut ta kadnlara yaklamsanz ve (bu gibi durumlarda) su da bulamamsanz, o zaman temiz bir toprak bulup (onunla) yzlerinizi ve ellerinizi meshedin. Kukusuz Allah ok affeden, ok balayandr." [en-Nis 4/43]. Allah bir baka yette de yle buyurmaktadr: "O zaman temiz bir toprak arayp onunla yzlerinizi ve ellerinizi meshedin. Allah, size glk karmak istemez; ama sizi temizlemek ve kretmeniz iin, size olan nimetini tamamlamak ister." [elMide 5/6].
3. Hz. Peygamber'in Namaz Klma ekli158
158
Namazn faydalarndan bazlar unlardr: Namaz, insanlara dzeni
ve dinamizmi retir, verilen szlere ve vakitlere dikkat etmeye altrr, saftaki birlikteliin kalplerdeki ve savataki saf birlikteliini nasl takviye edeceini gsterir. Ayrca, namazn, kiide alkanlk haline gelmesiyle temizlik alkanl kazandrr. Kiinin namaz klanlarn cemaatinde oluu, kardeleriyle gl olduunu hissettirir ve her trl iyilik iin yardmlamann esas olan cemaate onu altrr. Btn bu faydalarn tesinde bir baka faydas da kulun, Rabbinin huzurunda durarak O'nunla balant kurmasdr. Allah'n yetlerini okur, onlar tefekkr eder, ayakta durur, oturur, Allah'n kendisini gzetlediini ve muttali olduunu bilerek namaza ilikin btn ileri yapar. Bylece nefsini Allah korkusu ve O'nu honut etme isteiyle terbiye eder. Namaza bu ekilde devam etme neticesinde, namaz, sahibini btn ktlklerden uzaklatrr. Nitekim Allah yle buyurmaktadr: "Namaz kl; nk namaz, (insan) hayaszlktan ve ktlklerden alkor. Allah' anmak ise en byk (ibadettir). Allah, yapmakta olduklarnz bilmektedir." [el-Ankebt 29/45]. Namaz ile ahlk dzelir, bedenler, elbiseler ve mekanlar temizlenir, dinamizm, dzen ve yardmlama salanm olur. Tm iyilik esaslar nefse yerleir. nsanlar namazla, tm dnya ileri iin yardm isterler. Toplumsal ileri yerine getirmek iin hazr olurlar. Allah yle buyurmaktadr: "Sabrederek ve namaz klarak (Allah'tan) yardm isteyin. phesiz namaz, Allah'a kar gnlden sayg duyanlardan bakasna ar gelir. Onlar, Rablerine kavuacaklarn ve gerekten O'na dneceklerini ok iyi bilirler." [el-Bakara 2/45-46]. Bundan dolay, bu hayattaki hibir ey namazsz olamaz. Hikmetini bilmeyip onun anlamsz bir takm hareketlerden ibaret olduunu dnerek, namaz klanlarn ounun, ahlklarnn gzellemediini, bedenlerinin temizlenmediini, bir dzene almadklarn ve szlerini tutmadklarn grd iin bazlar namaz terk etti. Bu chil kii(ler), Allah'n byle namaz klanlar hakknda: "Kldklar namazlar ciddiye almamalarndan, (her eyi) gsteri ve (vlmek) iin yapmalarndan ve (toplum iinde bakalarna) en kk bir yardmn yaplmasn bile engellemelerinden tr, vay o namaz klanlarn haline!" [el-Mn 107/4-7] dediinin farknda deiller. Bunlar namaz klyorlar, fakat namazn anlamn bilmiyorlar. nk byleleri,
namaz ya atalarndan taklit yoluyla rendiler ya da namazdaki Kur'an' dnmeksizin ve onda olan tekbir, tesbih, kyam, oturma, rk ve secde hareketlerinden ibret almadan artlar ve rkunlar saysnca kuru bir telkin yoluyla aldlar. Btn bunlar bilmemeleri ve ondan yz evirmeleri, onlarn namaz ciddiye almamalarna neden oldu. Bunlar ne hu duyarlar ne de kurtulua ererler. Nitekim Allah yle buyurmaktadr: "Namazlarnda hu iinde bulunan, bo eylerden uzak duranlar gerekten de kurtulua ermilerdir!" [el-Mminn 23/1-3]. Ayette lav=bo ey'in gelmesinin hikmeti, hu iinde klnmayan namazn hibir deeri olmayan, bo ve kendisinden slah beklenmeyen bir ey olduunu bildirmektir. Namaz iin vakit belirlemenin hikmeti udur: nsanlar dnya ileriyle bir mddet megul olunca, nefislerini havann kirinden temizlemek ve onlar Allah'n zikriyle korumak ve amelde ihsan ve takvaya hazrlamak iin de belli bir vakitte namaza ynelirler. Bylece dnya ileri nefislerinde yerleme imkan bulmaz ve kendisini saran kt evre, niteliksiz arkada ve dostlar onu etkilemez. Bunun iin namaz belli vakitlerde klnr. Bu vakitlere riayet etmek her insan iin zorunludur. Allah'n istedii gibi namaz klan herkes, namaz sebebiyle, dnyev ve uhrev her mutluluu gerekletirmeye hazr olur. mmetin slahn, fertlerinin birliini ve ahlklarn deitirmeyi isteyen amzn insanlar bunu anlamaldr. Dier btn ibadetlerde olduu gibi, Allah'n namazdaki hikmetinin, amel ve hareket birliine kavuturmak olduunu bilmelidirler. Allah, namazn vakitlerini, namazdaki kym, kraat, rk, secde ve tesbihlerle birlikte Kur'an'da zikretmitir: "Namaz, inananlara vakitli olarak farz klnmtr." [en-Nis 4/103]. "Gnein batya kaymasndan gecenin karanlna kadar (belli vakitlerde) namaz kl. Sabah (namaz) okumasn da (gerekletir); nk sabah (namaz) okumasnda (melekler de) hazr bulunurlar." [el-sr 17/78]. "Gndzn iki ucunda ve gecenin ilk saatlerinde namaz kl; nk iyilikler, ktlkleri giderir. Bu, Allah' anmak isteyenler iin bir uyardr." [Hd 11/114]. "Ey inananlar! Kleleriniz ve iinizden henz ergenlik ana erimemi olanlar, u vakitte yannza girmek iin sizden izin istesinler: Sabah namazndan nce, leyin elbiselerinizi kardnz vakit ve yats namazndan sonra. Bu vakit sizin soyunup dknebileceiniz vakitlerdir." [en-Nr 24/58]. "Siz, akama ulatnzda ve sabaha kavutuunuzda Allah' tesbih edin!
Namaz klmaya baladnda "Allahu Ekber" derdi. Bundan nce hibir ey sylemez, niyeti asla diliyle telaffuz etmezdi. "Allah rzas iin (falan vaktin) drt rekat farzn kbleye ynelik olarak bana uyan cemaate kldrmaya veya uydum hazr olan imama" demedii gibi, "eda" olarak, "kaza" olarak veya "vaktin farzn klyorum" eklindeki szleri de sylememitir. Bu on bid'atn bir kelimesini bile hi kimse ister sahih, ister zayf, ister msned ve isterse mrsel senedle Hz. Peygamber'den asla rivyet etmemitir. Hatta onun ashabndan herhangi birinin bile bunlardan birini syledii nakledilmemi; ne tbinden biri ne de drt imam (Eb Hanife,
vg, gklerde ve yerde O'nundur. Gndzn sonunda ve leye ulatnzda (O'nu tesbih edin!)" [er-Rm 30/17-18]. "Zamana andolsun ki, insan zarardadr." [el-Asr 103/1-2]. "Gnein douundan nce de, batndan nce de Rabbini verek tesbih et! Gecenin bir ksmnda da secdelerin ardndan da O'nu tesbih et!" [Kf 50/39-40]. "Ey inananlar! Rk edin, secde edin, Rabbinize ibadet edin ve kurtulua erebilmeniz iin hayr ileyin!" [el-Hac 22/77]. "Namaz kln, zekat verin ve rk edenlerle birlikte rk edin" [el-Bakara 2/43]. "Namazlara ve zellikle orta namaza devam edin. Gnlden ballk ve sayg ile Allah'n huzurunda durun!" [el-Bakara 2/238]. Ayetteki "salavt= namazlar" be vakit namazdr. "Vust=orta" ise, boyun eme ve tefekkr etmekle orta yol zere olandr. Hz. Peygamber, btn bunlarla neyin kastedildiini, nefislere namaz yerletiren ve amel tevtrle korunmu klan fiili ile aklamtr. Allah bizi namaza devam edenlerden ve gnlden balanarak namaz klanlardan eylesin!
Mlik, fi ve Ahmed) bunlarn sylenmesini gzel grmtr. Tekbirle birlikte ellerini, parmaklar ak olarak omuzlarna veya kulaklarna kadar kaldrr sonra sa elini sol elinin zerine kordu. Bazen: "/ Allah'm! Benimle gnahlarmn arasn dou ile bat arasn ayrdn gibi ayr.",159 bazen de: "/ Ynm, gkleri ve yeri yaratana dosdoru olarak evirdim. Ben Allah'a ortak koanlardan deilim. Namazm, ibadetlerim, hayatm ve lmm hibir orta olmayan lemlerin Rabbi Allah iindir. Ben bununla emrolundum ve Ben inananlarn ilkiyim."160 dualaryla/szleriyle namaza balard. Snen musannifleri, Hz. Peygamber'in (s.a.v) istifth tekbirinden sonra u duay okuduunu nakletmitir:
Buhr, "Ezn", 89; "Deavt", 39, 44, 46; Mslim, "Mescid", 147;
159
"Zikr", 48; Eb Dvd, "Salt", 121; "Tirmiz, "Deavt", 76; Nes, "Tahret", 47; "ftith", 15; bn Mce, "kme", 1; "Du", 3; Drim, "Salt", 37.
160
Mslim, "Msfirn", 201, 202; Eb Dvd, "Edh", 4; "Tirmiz,
"Deavt", 32; Nes, "ftith", 17; bn Mce, "Edh", 1; Drim, "Edh", 1.
"/ Allahm!
Sen
her
trl
noksanlktan pk ve uzaksn. Seni daima byle anar ve sana hamd ederim. Senin adn pek mbarektir. Senin nn ycedir (Seni vmek ycedir) ve Senden baka ilh yoktur." Sahh olarak rivayet edildiine gre Hz. mer, Hz. Peygamber'in (s.a.v) makamnda namaz kldrrken istifth tekbirinden sonra bu duay sesli olarak okuyup insanlara retirdi. Bu duadan sonra Hz. Peygamber Ez besmele eker ve bazen seslice, bazen de iinden besmeleyi okurdu. Ardndan her yette durarak ve yet sonlarn uzatarak Ftiha suresini okurdu. Aktan okuduu Ftiha suresini bitirince, yksek sesle "mn" derdi. Hz. Peygamber (s.a.v) iki kez duraklard. lk olarak iftith tekbirinden sonra, ikinci olarak da Ftiha suresini bitirdikten sonra ksa bir mddet beklerdi. Ardndan bazen uzun bazen de yolculuk veya baka bir nedenden dolay ksa bir sure okurdu. Ama ounlukla krati ne ok uzatr ne de ok ksa tutard. Hz. Peygamber'in (s.a.v) sabah namazlarndaki krati, dier namazlara gre uzun srerdi. Cuma gnleri,
Secde ve nsan surelerini okuyarak namaz kldrrd. nk bu surelerde, evrenin balangc, hiret hayat, Hz. dem'in yaratl, cennet ve cehenneme girme gibi konular ilenmitir. Bunlar da, Cuma gn meydana gelen ve gelecek olaylardr. Bylece mslmanlara o gnde meydana gelecek olaylar hatrlatyordu. Hz. Peygamber (s.a.v), bayram ve Cuma gibi byk kalabalklarn topland gnlerde Kf, Enbiy, Leyl, ve iye surelerini okurdu. Hz. Peygamber (s.a.v) Cuma ve bayram namazlar hari namazlarnda bir sure belirleyip daima onu okumazd. Cuma ve bayram namazlar dnda onun krati ile ilgili olarak, Ebu Dvd, Amr bn uayb'n dedesinden u rivayeti aktarmtr: Hz. Peygamber'i (s.a.v) insanlara farz namazlar kldrrken kk ve byk btn mufassal sureleri okuduunu iittim. Hz. Peygamber (s.a.v) birinci rekatlar ikinci rekattan uzun tutard. Kraatini tamamladktan sonra kendisine gelinceye kadar ara verirdi. Ardndan ellerini kaldrp tekbir getirerek rkya giderdi. Ellerini diz kapaklarnn zerine koyard. Elleri ile deta diz kapaklarn kavrard. Bu
esnada kollarn dz tutar ve vcuduna bititirmezdi. Srtn ise dmdz tutard. Ne ban yukar kaldrr ne de aa eerdi. Aksine srt ile ayn seviyede tutard. Rkda iken "/Byak Rabbimi tesbih ederim." derdi. Bazen de yle dua ederdi: "/Ey Allahm! Ey Rabbimiz! Seni btn noksan sfatlardan tenzih eder. nna yakr biimde verim. Ey Allahm! Beni bala!" Hz. Peygamber'in (s.a.v) rku on defa / Subhnallah diyecek kadar srerdi. Snen musannflar Enes bn Mlik'in yle sylediini nakletmitir: "Hz. Peygamber'den (s.a.v) sonra onun gibi namaz kldran birinin arkasnda namaz klmadm. Ancak mer bn Abdilaziz'i kastederek- u delikanlnn kldrd namaz, Allah Resl'nn (s.a.v) kldrd namazlara ok benziyor. Rk ve secdede on defa / Subhnallah diyecek kadar duruyor." Hz. Peygamber (s.a.v), rkdan "/Allah kendisine hamd edeni iitir." diyerek dorulurdu. Bu esnada ellerini kaldrrd.
Allah Resl'nn (s.a.v) yerde ellerini kaldrdna dair otuz sahbiden rivayet nakledilmitir. On rvi de onun bu yerde ellerini kaldrd konusunda ittifak etmitir. Hz. Peygamber'in (s.a.v) ellerini kaldrmadna dair hibir rivayet yoktur. Hz. Peygamber (s.a.v) rkdan dorulduktan sonra "Rabbimiz hamd senin iindir." anlamna gelen u dualardan birini okurdu: / Rabben ve leke'l-hamd. / Rabben leke'l-hamd. / Allahmme Rabben leke'l hamd. Btn bu dualar sahh bir senetle ondan nakledilmitir. Ama ile harfinin birleti bir dua sahh olarak gelmemitir. Rk'dan dorulduktan sonra rk ve secdede geen sre kadar beklemek de Allah Resl'nn (s.a.v) snnetindendir. Rk'dan dorulduktan sonra Hz. Peygamber'in u duay okuduu da sahh bir senetle nakledilmitir:
/ Allah kendisine hamd edeni iitir. Ey ulu Allahm! Ey Rabbimiz! Gklerin yerin ve daha baka senin dilediin varlklarn dolusu kadar Hamd olsun Sana! Ey vlmeye layk, yceltilmeyi hak eden Rabbim! Hepimiz senin kulunuz. Bir kulun syledii en doru sz "Ey Allahm! Senin verdiini engelleyecek; vermediini de verecek kimse yoktur. Sana kar kimseye almas bir fayda vermez." szdr.161 Yine sahh olarak Hz. Peygamber'in (s.a.v) u ekilde de dua ettii rivayet edilmitir: / Ey Ulu Allahm! Hatalarm kar ve dolu suyu ile yka! Beyaz elbisenin kirden arnd gibi kalbimi gnahlardan arndr! Hatalarmla benim
161
Duann Latin harfleri ile okunu ekli: Semiallhu limen hamideh,
Allahumme Rabben leke'l-hamd Ml's-semvti ve'l-ard ve mil um i'te min ey ba'du Ehle's-seni ve'l-mecdi ehakku m kale'l-abdu ve kullune leke abdun. Allahumme l mnia lim a'tayte ve l mu'tye lim mena'te ve l yenfa' ze'l-mecdi minke'l-ceddu.
aram, dou ile batnn arasn uzak tuttuun gibi uzak eyle!162 Hz. Peygamber (s.a.v) rk'dan sonra bir mddet dorulup bu dualardan birini okuduktan sonra ellerini kaldrmadan tekbir alr secdeye giderdi. Secdeye giderken nce dizlerini sonra ellerini, daha sonra da alnn ve burnunu yere yayard. Bu, sahih rivyet olup erk-Asm b. Kleyb-babas Kleyb senediyle Vil b. Hucr'un yle dedii nakledilmektedir: "Allah Resl'n secde yaparken ellerinden nce dizini yere koyduunu ve secdeden kalkarken de dizlerinden nce ellerini kaldrdn grdm."163 Bunun aksini yapt rivyet edilmemitir. Secde ettii zaman alnn ve burnunu yere iyice yerletirir, ellerini yanlarna aar ve uzak tutar, ellerini omuzlar ve kulaklar hizasnda yere kordu. Mslim'in Sahh'inde Allah Resl'nn: "Secde ettiin zaman avu ilerini yere koy;
162
Duann Latin harfleri ile okunu ekli: Allahumme'sil ann
hatyye bi mi's-selci ve'l-beredi ve nakk kalb mine'l-haty kem nekkayte's-sevbe'l-evbyad bine'd-denes ve bd beyn ve beyne hatyye kem badte beyne'l-merk ve'l-ma'rib.
163
Tirmiz, "Salt", 84; Eb Dvd, "Salt", 137; Nes, "Tatbk", 38, 93;
Drim, "Salt", 74.
dirseklerini ise yukar kaldr." buyurduu rivyet edilmitir.164 Secdelerinde itidal zere olup, parmaklarnn ularn kbleye yneltirdi. ayak
Avularn ve parmaklarn yere yayar; parmak aralarn ne ayrr ne de birletirirdi. bn Hibbn'n Sahh'inde ise, rk ettiinde parmaklarn ayrd, secde ettiinde de parmaklarn birletirdii rivyet edilmektedir. Secde annda "/ En yce olan Rabbim! Seni btn eksikliklerden tenzih ederim; Allahm! Seni hamd ile tesbih ederim; Allah'm! Beni bala."165 veya Kzmandan honutluuna; /Allahm! gazabndan affna snrm; Senden yine Sana snrm; Senin kendini vdn gibi ben Seni vemem!"166 duasn okurdu.
164 165
Mslim, "Salt", 234. Eb Dvd, "Salt", 147, 149, 150; bn Mce, "kme", 20; Drim,
"Salt", 69. Duann Latin harfleri ile okunuu: Sbhne rabbiye'l-a'l; Sbhneke Allahmme rabben ve bi-hamdik; Allahmmefirl,
166
Mslim, "Salt", 222; Eb Dvd, "Salt", 148; "Vitr", 5; Tirmiz,
"Deavt", 75, 112; Nes, "Tahret", 119; "Sehv", 89; "Tatbk", 47, 71; "Kym'l-leyl", 51; bn Mce, "Du", 3; "kme", 117; Muvatta, "Kur'an", 31.
Veya yle derdi: "/ Yani, Allah'm! ciddi, aka, hata ve kastl olarak yaptm her eyimi bala!167. Yani, Allahm! Yaptm ve yapmadm, gizlediim ve aktan yaptm btn hatalarmdan tr beni bala, Sen ilahmsn, Senden baka hibir ilah yoktur! " 168 Secdelerde dua etmeyi emretmitir. Dua iki eittir: 1) vg duas, 2) stek duas. Hz. Peygamber secdelerinde duann her iki eidini de oka yapard. Kyam uzatt zaman rk ve secdeleri de uzatrd; kyam ksa tutunca rk ve secdeleri de ksa tutard. Ban secdeden tekbir alarak kaldrr, sonra sol ayan yere yayp sa ayan diker, ellerini
Duann Latin harfleri ile okunuu: "Allahmme inn ez bi-rzke min suhtike; ve bi-muftike min ukbetik; ve ez bike minke; l uhsiye senen aleyke ente kem esneyte al nefsik."
167
Buhr, "Deavt", 61; Mslim, "Zikr", 70. Duann Latin harfleri ile Buhr, "Teheccd", 1; "Tevhd", 8, 24, 35; Mslim, "Msfirn", 199,
okunuu:
168
201; Eb Dvd, "Salt", 119; "Vitr", 25; Tirmiz, "Deavt", 32; Nes, "Kym'l-leyl", 9; "Tatbk", 66; bn Mce, "kme", 180; Drim, "Salt", 169; Muvatta, "Kur'an", 34.
uyluklar zerine koyarak yere otururdu. Dirseini uyluun ve elinin i ksmn ise dizleri zerine kordu. Parmaklarndan ikisini eker, bir halka yapar sonra da bir parman dua etmek iin kaldrarak hareket ettirirdi. Vil b. Hucr, Eb Htim'in zikrettii sahih bir hadiste Hz. Peygamber'in byle yaptn sylemitir. ki secde arasnda secde miktarnca oturur ve yle dua ederdi: "/ Allah'm! Beni bala, bana ac, bana bata bulun, beni doru yola ilet ve beni rzklandr." 169 Uyluklarna dayanarak ayaklarnn n ksm ve dizleri zerinde (ikinci) rekata kalkard. Elleriyle yere dayanmazd. Ayaa kalknca ara vermeksizin krate balard. kinci rekat birinciden ksa tutard. Teehhd iin oturduunda sol elini sol uyluu, sa elini ise sa uyluu zerine kor, sa iaret parman kaldrrd. Parman ne tamamen diker, ne de hareketsiz brakrd. Kk parmak ile yzk parman toplar, ba parmakla birlikte orta parman halka yapar, dua etmek zere
169
Tirmiz, "Salt", 95; bn Mce, "kme", 23; bn Hanbel, I, 371.
Duann Latin harfleri ile okunuu: Allahmme'firl verhamn, vecbrn, vehdin, verzkn.
iaret parman kaldrr ve ona doru bakard. Sol avucunu sol uyluu zerine yayar ve yukarda getii gibi, sol ayan yayp zerine otururdu. Buhr ve Mslim'de Eb Humeyd'den rivyet edilen hadise gre, Hz. Peygamber, iki rekat tamamlayp oturunca sol aya zerine oturur, sa ayan dikerdi. Son rekatta oturduu zaman sol ayan ileri alr, sa ayan diker ve kalas zerine otururdu.170 Bu (ilk) oturuta ashabna da rettii u duay okurdu: / selamlar, dular ve btn gzel eyler sadece Allah iindir. Ey Peygamber! Selm sana. Allah'n rahmeti ve bereketleri sana. Selam bize ve Allah'n Salih kullarna. Allah'tan baka hibir ilah olmadna ahitlik ederim. Ve Hz. Muhammed'in O'nun kulu ve elisi olduuna da ahitlik ederim." 171 Hz.
170 171
Buhr, "Ezn", 145. Buhr, "Ezn", 148, 150; "Amel fi's-Salat", 4; "sti'zn", 3, 28;
"Deavt", 16; Tevhd", 5; Mslim, "Salt", 56, 60, 62; Tirmiz, "Salt", 99, 100; "nikh", 17; Nes, "Tatbk", 23, 100, 101-104; "Sehv", 41, 43-45, 56; bn Mce, "kme", 24; "Nikh", 19; Drim, "Salt", 84, 92; Muvatta, "Nid", 54, 55; "Selm", 8. Duann Latin harfleri ile okunuu: "et-Tehiyyt lillahi vessalevt vet-tayyibt es-selm aleyke eyyhennebiyy verahmetullahi ve-berakth es-selm aleyn ve al bdillahi's-slihn,
Peygamber, bu ilk teehhd ksa tutard. Sonra ellerini kaldrarak tekbir alp (nc rekata) kalkard. lk iki rekattan sonra Ftiha'dan baka bir ey okuduu tespit edilmemitir. kinci ve son teehhde oturunca, birinci teehhde ilave olarak hem kendisine hem de ailesi zerine salat (dua) getirir, kabir ve cehennem azabndan, l ve dirilerin fitnesiyle Mesih Deccl'in fitnesinden Allah'a snrd.172 Daha sonra nce sana sonra soluna "esSelm aleykm ve rahmetullah, yani Allah'n selam ve rahmeti zerinize olsun." diye selam verirdi. Allah Resl namaza durduunda -Ahmed b. Hanbel'in naklettiine gre-173 ban ne eerdi. Gzlerini kapamaz, aksine secde mahalline bakard. Teehhdde olduu gibi,
ehed enl ilhe illallah ve ehed enne muhammeden abdh ve raslh."

172
Buhr, "Ezn", 149; "Ceniz", 88; "Cihd", 25; "Deavt", 38; Mslim,
"Mescid", 128, 130, 132; "Zikr", 50, 52; Eb Dvt, "Salt", 179; Tirmiz, "Deavt", 76, 132; Nes, "Sehv", 64; "Ceniz", 115; "stize", 6, 7; bn Mce, "Du", 3; Muvatta, "Kur'n", 33; bn Hanbel, II, 237, 288; III, 113.
173
bn Hanbel, V, 386, 405. Ayrca bk. Mslim, "Fiten", 105.
iaret parmandan teye bakmazd. Namaz gznn neesi klnmt. Bu nedenle o: "Bill! Bizi namazla rahatlat." derdi. Uzunca klmak niyetiyle bir namaza balayp da bir ocuun aladn duyunca, annesine zahmet vermemek iin namazn ksa keserdi. Ebu'l-s b. er-Reb'in kz, yani byk kz Zeyneb'in kz olan torunu mme'yi omzunda tayarak namaz klard. Kalkt zaman onu tar, rk ve secdeye vardnda ise yere kordu. Namaz klarken Hasan veya Hseyin gelir srtna binerdi. Bunun zerine onu, srtndan drme korkusu nedeniyle secdeyi uzatrd. Bir keresinde bir svarisini nc olarak sefere gndermiti. Kalkp namaza durduunda svarinin gelecei vadi tarafna bakar dururdu. Ama svarisinin durumunu gzetmek onu megul etmemiti. Allah'a olan yneliinin, yaknlnn ve O'nun huzurunda kalp huzurunun mkemmel oluu nedeniyle, cemaat ve cemaat dndakilerin hallerini gzetleme gibi durumlar, onu hi megul etmezdi. O namaz klarken, Hz. Aie tuvalet ihtiyacn grr gelir, o srada kap kapal olursa, kapya
kadar yrr, dnerdi.
kapy
aar
sonra
namazna
Namaz klarken kendisine selam verenin selamn iaretle alrd. Mslim'in rivyet ettiine gre Cbir yle demektedir: "Reslullah, beni bir i iin gndermiti. Sonra ona namaz klarken yetitim ve kendisine selam verdim. O da iaretle selamm ald."174 Eb Dvd'un Snen'inde ve bn Hanbel'in Msned'inde bn mer'in, Hz. Peygamber eliyle iaret ederdi, dedii nakledilmektedir.175 Beyhak'nin naklettiine gre Abdullah b. Mesd yle demektedir: "Habeistan'dan dndmde Hz. Peygamber'in yanna geldim, namaz klyordu, selam verdim, bayla iaret ederek selamm ald." Hz. Peygamber, kble uzanm yatarken namaz secdeye vard zaman eder/drter, o da ayaklarn kalkt zaman yine uzatrd. tarafnda Hz. Aie klard. Allah Elisi, ona eliyle iaret toplard. Secdeden
174 175
Mslim, "Mescid", 36. Eb Dvd, "Salt", 170; bn Hanbel, III, 138.
Minber zerinde namaz klar, orada rk ederdi; secde zaman gelince arka arkaya iner, yere secde eder, sonra tekrar minbere kard. Duvara doru namaz klarken nnden gemek iin bir evcil hayvan geldi. rktmeden kovalamak iin o kadar urat ki, sonunda karn duvara yapt ve o hayvan arkasndan geti. mam Ahmed ve dierlerinin naklettiine gre, Hz. Peygamber, namaz klarken, birbiriyle dven iki gen kz grd. Elleriyle onlar yakalayp birbirinden ayrd. Namazndan da ayrlmad. Namaz klarken alard, ksrrd. Ahmed b. Hanbel ve Nes'nin rivyetlerine gre Hz. Ali yle demektedir: "Allah Resl bana bir saatini ayrmt. Ona o saatte gelirdim. Kapya gelince girmek iin izin isterdim. Namaz klarken gelmi isem, ksrr ben de ieri girerdim. ayet bo bir zamanna rastlam isem, bana izin verirdi."176 Bazen yaln ayak, bazen de ayakkablaryla namaz klard. Yahudilere muhalefet olsun diye
176
bn Hanbel, I, 80; Nes, "Sehv", 17.
ayakkab ile namaz klmay da emretmitir.177 Buhr ve Mslim'in naklettiine gre zellikle musibet zamanlarnda bir toplulua dua, bir toplulua da beddua iin kunut okurdu. Musibet getiinde kunut okumay terk ederdi. Sabah ve akam namazlarnda kunut okuduu rivyet edilmektedir.178 Eb Dvd ve mam
177
Fakihler, namaz bozan eyler hakknda konuup boazdaki gc ve namazda iaret etmenin namaz bozanlardan
gidermenin
saydklarna gre, acaba Hz. Peygamber'in namazda yrmesi, kapy amas, boazndaki gc temizlemesi, selama karlk vermek iin iaret etmesi, ocuklar srtnda/omzunda tayarak onlarla namaz klmas ve bunlarn dnda zikredilen fiilleri hakknda ne derler? Kendisinde hibir zorluk bulunmayan ftrat dininin bu olmas uygun deil midir?! Baz insanlar, ayakkab ile namaz klanlar yadrgyorlar. Bu, dini bilmemekten kaynaklanmaktadr. Resm limler pek ok snneti terk ettiler. Terk edilen snneti ihya eden birileri geldii zaman, "yeni din getirdi." diyorlar!! nsanlar dinden alk olmadklar bir eyle karlatklar zaman onun yapl onlara gre bid'attr. Halbuki ayakkab ile namaz klmak bid'at deildir. Buhr ve dier hads kitaplarnda rivyet edildii zere, Allah Resl ayakkab ile namaz klm ve onunla namaz klmasn da emretmitir. Hatta rivyet tefsir ekolne mensup mfessirler bile "Ey Ademoullar! Her mescitte ziynetinizi taknn." [el-A'rf 7/31] yetinin yorumunda namazda ayakkab giymenin ziynetten olduunu sylemilerdir. Necasetin bulat ayakkab namaza engel deildir; zira yere srtnmekle temizlenir. Reslullah yle buyurmutur: "Sizden biri mescide geldii zaman ayakkablarn evirip onlara baksn. ayet bir pislik grrse onu yere srterek gidersin sonra onlarla namaz klsn." [Eb Dvd, "Salt", 103; bn Hanbel, III, 92]. Bir baka rivyette yle buyrulmutur: "Sizden biri ayakkabs ile pislie bast zaman, toprak onu temizler." [Eb Dvd, "Tahret", 137].
178
Mslim, "Mescid", 306; Eb Dvd, "Vitr", 10; Tirmiz, "Salt", 177;
Nes, "Tatbk", 30; bn Hanbel, II, 280; IV, 285.
Ahmed'in bn Abbas'tan naklettiine gre, Reslullah, bir ay sreyle le, ikindi, akam, yats ve sabah namazlarnn son rekatnda "Semiallah limen hamideh" dedikten sonra Sleymoullar'ndan bir kabileye beddua ederek kunut okumu ve arkasndakiler de "mn" demilerdir.179 Hz. Peygamber'in kunutu, bela ve musibet anlaryla snrlyd. Hz. Peygamber'in devaml kunut okuduu meselesine gelince, bununla kastedilen, her rkdan kalktktan sonra kyam uzatma esnasnda okuduu dua ve vglerdir. 4. Hz. Peygamber'in Sehiv Secdesi le lgili Uygulamalar Hz. Peygamber'in: "Ben de sizin gibi bir insanm. Sizin unuttuunuz gibi ben de unuturum. Unuttuum zaman hatrlatnz."180 buyurduu sabittir. bana
Allah Resl, bir ok kez yanlmtr. Yanldnda kimi zaman selam vermeden nce, kimi zaman da selamdan sonra iki secde
179 180
Eb Dvd, "Vitr", 10; bn Hanbel, I, 301. Buhr, "Salt", 31; Mslim, "Mescid", 90, 92, 93, 94; Eb Dvd,
"Salt", 189, 190; Nes, "Sehv", 25, 26; bn Mce, "kme", 129, 133; bn Hanbel, I, 379, 420, 424, 438, 448, 455.
yapmtr. Buhr ve Mslim'de Abdullah b. Buhayne'den yle rivyet edilmitir: Reslullah, le namaznda iki rekat kldktan sonra arada oturmadan kalkt. Namazn bitirince iki secde yapt, sonra selam verdi.181 Mttefekun aleyh olan bir baka hadiste, son oturuta iken selam vermeden nce iki secde yapt, her secdede tekbir ald rivyet edilmektedir.182 Hz. Peygamber, (bir defasnda) zevalden (gnein bat tarafna ynelmesinden sonra) gne batmna kadar olan vakitteki namazlardan birini -le veya ikindi- kldrrken iki rekatta selam verdi. Sonra konutu. Daha sonra namaz tamamlad. Daha sonra da iki secde yapt.183 mam Ahmed'in naklettiine gre Resl-i Ekrem, bir gn namaz kld, selam verip ayrld. Oysa namazn bir rekat kalmt. Talha b. Ubeydullah derhal ona yetiti. Geri dnp mescide girdi ve Bilal'e emredip namaz iin kmet getirtip. Cemate namaz kldrd.184 Bir
181 182 183 184
Buhr, "Sehv", 1; Mslim, "Mescid", 86. Buhr, "Sehv", 5. Buhr, "Sehv", 3. bn Hanbel, I, 99.
keresinde le namazn be rekat kldrd. Bunun zerine sebebi soruldu. O da selam verdikten sonra iki secde yapt. Bu hadis mttefekun aleyhtir.185 Allah Resl, ikindi namazn rekat kldrd, sonra evine girdi. Cemaat durumu ona hatrlatt. Bunun zerine dar kt. Onlara bir rekat kldrd sonra selam verdi. Selamdan sonra iki secde yapt, sonra selam verdi. Hz. Peygamber'in yanld namazlardan bilinenlerin tamam bu beidir. 5. Hz. Peygamber'in Uygulamalar Namaz Sonras
Hz. Peygamber, selam verince kez istifar eder186 ve sonra yle derdi: "Allahmme ente's-selm ve minke's-selm. Tebrakte y ze'l-celli ve'l-ikrm.187 Yani Allah'm! Selm sensin. Yalnz Sen'dendir selmet. ok Ycesin, ey cell ve ikrm sahibi!" Bunu syleyecek kadar kbleye dnk olarak bekler, hemen cemaate
185 186
Buhr, "Sehv", 2. Eb Dvd, "Vitr", 25; Tirmiz, "Mevkt", 108; Nes, "Sehv", 81; bn Mslim, "Mescid", 135, 136; Eb Dvd, "Vitr", 25; Tirmiz, "Salt",
Mce; "kme", 32; Drim, "Salt", 88; bn Hanbel, V, 275, 279.

187
108; Nes, "Sehv", 81, 86; bn Mce; "kme", 32; Drim, "Salt", 88; bn Hanbel, V, 275, 279, VI, 62, 184, 235.
ynelirdi. Buhr ve Mslim'in naklettiine gre bn Mesd: "Allah Elisi'nin solundan kp gittiini ok grdm." demitir.188 Mslim'in ayrca naklettiine gre, Enes, Hz. Peygamber'in sa tarafndan ayrldn sylemektedir. Abdullah b. mer, Reslullah'n namazdan sandan ve solundan ayrldn grdn sylemektedir. Sonra yzn cemaate evirir, cemaatin sadece bir tarafna zel davranmazd. Hz. Peygamber, her farz namazn ardnda yle derdi: "L ilhe illallah vahdeh l erke leh. Leh'l-mlk ve leh'l-hamd ve hve al klli ey'in kadr. Yani, Bir olan Allah'tan baka hibir ilah yoktur, O'nun hibir orta yoktur. Mlk O'nundur. Hamd O'na mahsustur. O'nun her eye gc yeter." bn Hibbn Sahh'inde Hz. Peygamber'in bu duay on kez sylenmesini emrettiini nakletmitir. Eb Htim Sahh'inde Hz. Peygamber'in: "Allahmme eslh l dn ellez cealteh smete emr, ve eslh l dnyye ellet cealte fh meyi. Allahmme inn ez birzke minsehatik. Ve ez biafvike minnikmetik. Ve ez bike minke. L mnia lim e'tayte ve l mu'tiye lim mena'te. Ve l
188
Buhr, "Ezn", 159; Mslim, "Msfirn", 59-61.
yenfeu ze'l-ceddi minke'l-cedd. Yani, Allah'm! Halimin dzelmesine vesile kldn dinimi benim iin slah et. Geinme kaynaklarm kendisinde yarattn dnyam benim iin slah et. Allah'm! Gazabndan honutluuna snrm. Azabndan affna snrm. Senden yine sana snrm. Senin verdiine hibir ey/kimse engel olamaz. Senin vermediini de hibir kimse veremez. Hi kimseye sahip olduu makam ve serveti, Sana kar koyup fayda veremez." Allah Resl, Muz'a her namazn arkasnda: "Allahmme e'nn alzikrike ve krike ve hsni ibdetik. Yani, Allah'm! Seni zikredebilmem, Sana kredebilmem ve Sana iyi kulluk edebilmem iin bana yardm et!" eklinde dua etmesini tavsiye etmitir. "Namazn arkas" sznde, selamdan nce veya sonra olma ihtimali sz konusudur. Fakat eyhu'l-slm bn Teymiyye, bunun selamdan nce olmasn tercih etmi ve sebebini de yle izah etmitir: "Hayvann arkas" rneinde olduu gibi, her eyin arkas, o eydendir, demektir."
6. Hz. Edinmesi
Peygamber'in
Namazda
Stre
Hz. Peygamber, duvara doru namaz klaca zaman duvardan uzak durmazd. Bir oduna veya bir diree yahut bir aaca doru namaz klaca zaman, o eyi sa veya sol ka hizasna alrd. Yolculukta yahut ak alanda bulunduunda yere mzrak/karg diker, ona doru namaz klard. Bylece bu mzrak onun stresi olurdu. 7. Hz. Peygamber'in Kld Nfile Namazlar Hz. Peygamber, mukim iken daima on rekat (snnet) namaz klmtr. Bunlar da bn mer'in Allah Resl'nden rendiini syledii u on rekattr: le namazndan nce iki rekat, leden sonra iki rekat; akam namazndan sonra evinde iki rekat; yats namazndan sonra evinde iki rekat ve sabah namazndan nce iki rekat. Bu rivyet Buhr'de nakledilmektedir.189 Hafsa ve bn mer'den nakledildiine gre, Cuma namazndan sonra kldklarn evinde klard. Bu hadisi Buhr ve Mslim rivyet
189
Buhr, "Teheccd", 34; Tirmiz, "Mevkt", 203; bn Hanbel, II, 73,
74, 99, 100, 117.
etmitir.190 Zorunlu bir durum olmadka farz namazlar mescidde klmas Hz. Peygamber'in adeti olduu gibi, snnetleri ve nafile namazlar da zorunlu/bir mazeret olmadka evinde klmas onun adetiydi. Allah Resl'nn bu uygulamasn u hadis desteklemektedir: "Ey insanlar! Namazlarnz evlerinizde klnz. nk, farz namazlar hari, kiinin namaznn en faziletli olan evinde kld namazdr."191 Sabah namaznn snneti ile vitir namazna ok daha fazla dikkat ederdi. Nitekim, yolculukta bu iki namazdan baka snnet kld nakledilmemitir. bn Teymiyye yle demitir: "Sabah namaznn snneti, amelin balangc, vitir namaz ise, sonu mesabesindedir. Bu nedenle Allah Elisi, sz konusu namazlarda ihls srelerini (Kfirn ve hls) okurdu. Bu iki sre, ilim-amel, marifet-irde ve inan-niyet birlikteliini (tevhid) bnyelerinde toplamtr." hls sresi, inan ve marifet birliini ifade ederek mutlak ortakln her eidini ortadan kaldran ehadiyet; hibir ekilde noksanln
190
Buhr, "Cum'a", 39; "Teheccd", 25, 29; Mslim, "Cum'a", 71, 72; Buhr, "Ezn", 81; "Cum'a", 14; "'tism", 3; bn Hanbel, V, 182, 187.
"Msfirn", 105.
191
iliemedii btn kemal sfatlarn ifade eden samediyet; istin, ehadiyet ve samediyyetin gerektirdii doma ve dourmadan uzak olma, tebih ve benzerlii nefyetmeyi ieren denginin olmamas gibi Rab Tel iin ispat edilmesi gereken nitelikleri iermektedir. Bu esaslar, sahip olan insan dier btn dallet ve irk frkalarndan ayran ilm-itikd tevhidin bulutuu noktalardr. Bu nedenle hls sresi, Allah'n btn kemal sfatlarn ispat etmeyi ve her trl noksanl O'ndan nefyetmeyi iermektedir. Kfirn sresi, kendini okuyan amel, irdeye dayal ve maksatl irkten kurtard gibi, hls sresi de kendisini inanarak okuyan, ilm irkten kurtarr. rdeye dayal amel irk, insanlar nefsin arzu ve isteklerine uyduklarndan dolay, nefislere daha galip gelmektedir. Bir takm maksatlara ulamak iin biroklar, zararl ve batl olduunu bildikleri halde bu irki ilemektedirler. Bu irki nefislerden izale edip skp atmak, ilm irkten temizlenmekten daha zor ve etindir. Zira, ilm irkin temizlenmesi, bilgi ve delille olur. Byle bir irk iinde bulunan kimsenin, bir eyi olduundan baka bir ekilde
bilme imkan yoktur. rdeye dayal maksatl irk byle deildir. Zira bu irkin iinde bulunan kimse, isteklerinin basks ile ehvet ve fkenin nefsini otoritesi altna almas nedeniyle ilmin, btl ve zararl olduunu gsterdii eyleri yapar. Bundan dolay amel irki ortadan kaldran Kfirn sresinde, hls sresinde olmayan tekid ve tekrar vardr. te bu sebeple Hz. Peygamber, iki rekat tavaf namaznda da bu iki sreyi okurdu. nk bu sreler, ihls ve tevhd sreleridir. Allah Elisi, bu srelerle gnlk ameline/iine balar, onlarla son buldururdu. Tevhd'in sembol olan hacda da bu iki sreyi okurdu. mam Mlik'in Hz. Aie'den rivyetine gre, Allah Resl, geceleyin on bir rekat namaz klard. Bunlardan bir rekatn vitir olarak klard. Namazn bitirince, mezzin ezan okuyup kendisini armaya gelinceye kadar sa yan zerine yatard. Mezzin gelince kalkar ve ksa iki rekat namaz klard. Hz. Aie, Allah Resl, bu yatn snnet olduu iin deil, gece boyunca yorulup istirahat etmek iin yatard, demitir. Hz. Peygamber'in sa yan zere yatnda u incelik zikredilmitir: Kalp, sol taraftadr. nsan sol yan
zerine uyuyunca, uykusu arlar. Bu durum Peygamber iin de byledir. Reslullah, uykusu arlap sabah namazndan kendisini alkoymamas iin dinlenmek ve uykuya dayanmak amacyla sa tarafna yatmay tercih etmitir. Buhr ve Mslim'de nakledildiine gre, Ksm b. Muhammed Hz. Aie'nin yle dediini duymutur: "Reslullah'n gece kld namaz, on rekatt. Bir rekat vitir olarak klar sonra sabah namaznn iki rekat snnetini klard."192 Hz. Peygamber, gece namaznda bazen gizli, bazen aktan okur; bazen kyam uzatr, bazen ksa tutard. Vitir namazn ounlukla gecenin sonunda, bazen banda, bazen de ortasnda klard. Allah Resl, yolculukta, gece ve gndz, devesi zerinde hayvan nereye ynelirse o tarafa doru nafile namaz klard. Hayvan zerinde m ile rk ve secde ederdi. Secdede, rkdan daha ok eilirdi. Ahmed b. Hanbel ve Eb Dvd'un naklettiklerine gre, Hz. Peygamber, devesi zerinde nafile namaz
192
Buhr, "Vitr", 2; Mslim, "Msfirn", 128, 157.
klmak istediinde kbleye ynelir, namaz iin tekbir alr, sonra hayvann salverirdi. Sonra da hayvan nereye ynelirse o tarafa doru namaz klard.193 Allah Elisi, yolculuktan dnd zaman iki rekat namaz -buna kuluk namaz ismini vermilerdir.- klard. nk insanlar, onu hem yolculuktan dndkten sonra hem de Mekke'nin Fethi'nde kuluk vaktinde namaz klarken grmlerdir.194 Ancak, Sahh'de Hz. Aie'nin de aklad gibi, Hz. Peygamber, bu namaz kuluk vaktinde dzenli olarak klmamtr. Bu, merf hadislerin ve sahabe szlerinin toplamndan anlalmaktadr. 8. Hz. Secdeleri Peygamber'in kr ve Tilvet le
lgili Uygulamalar Msned'de Eb Bekre'den nakledildii gibi, Allah Resl, ya kendisini sevindiren bir durum ortaya ktnda veya kendisini zen bir ktln yok edilmesinden dolay secde ederdi. bn Mce'nin Enes'ten naklettiine gre
193 194
Eb Dvd, "Sefer", 8; bn Hanbel, III, 203 Eb Dvd, "Tatavvu", 12; bn Mce, "kme", 172.
Hz. Peygamber, bir ihtiyacnn grld mesajn alnca, Allah iin secdeye kapanrd.195 Allah Resl, Kur'an'da bir secde yetiyle karlatnda tekbir alr, secde ederdi.196 Snen sahiplerinin zikrettiine gre secdelerinde bazen: "Secede vech lillez haleqah ve savverah ve akka sem'ah ve basarah bihavlih ve quvvetih.197 Yani, g ve kudretiyle kendisini yaratan, ekillendiren, gz-kulak veren Allah'a yzm secde etti." duasn okurdu. Hz. Peygamber'in bu secdede tahiyyat okuduu, selam verdii nakledilmedii gibi, bu secdeden kalkmak iin tekbir ald da nakledilmemitir. 9. Hz. Peygamber'in Cuma Gn le lgili Uygulamalar ve Cuma Namaz Hz.Muhammed,Medine'ye hicret ettiinde
195 196
bn Mce, "kme", 192. Hz. Peygamber'in, iinde secde olan her yette secde etmedii
rivyet edilmitir. Nitekim Zeyd b. Sbit'in: "Allah Resl'ne Necm sresini okudum, fakat o secde etmedi." eklindeki rivyeti bunlardan biridir. [Buhr, "Scd", 6; Mslim, "Mescid", 106; Tirmiz, "Cum'a", 52; Nes, "ftith", 50; Eb Dvd, "Salt", 164]. Yine nakledildiine gre, sahbe de bazen secde etmi bazen de etmemilerdir. Buhr ve Mlik'in Nahl sresindeki secde yeti hakknda Hz. mer'le ilgili naklettikleri haber de bunu gstermektedir.
197
Mslim "Msfirn", 201; "Ceniz", 7; Eb Dvd, "Salt", 119;
"Scd", 7; "Ceniz", 17; Tirmiz, "Cum'a", 55; "Deavt", 33; Nes, "Tatbk", 67-70; bn Mce, "kme", 70; "Ceniz", 6.
Kuba'da Amr b. Avfoullar yannda pazartesi, sal, aramba ve perembe gnleri kald ve bu zaman zarfnda mescidlerini ina etti. Sonra cuma gn yola kt. Slim b. Avfoullar'nn yanlarna vardnda cuma vakti girdi. (Rann) vadisinin ortasndaki mescidde cuma namaz kldrd. Bu namaz, kendi mescidini ina etmeden nce Medine'de kldrd ilk Cuma namaz oldu. Bu olay zikreden bn shak yle demektedir: "Allah Resl'nn okuduu ilk hutbede, Allah'a yarar bir ekilde O'na hamd etti, vgde bulundu sonra unlar syledi: Ey insanlar! Kendiniz iin ahirete nceden azk gnderiniz.Allah'a yemin olsun ki,her biriniz leceksiniz. Sonra sizden biriniz lr de srsn obansz brakr gider. Sonra Rabbi Allah -arada ne bir tercman ne de kendisinden uzaklatracak bir alkoyucu bulunacak- ona yle diyecektir: 'Sana benim elim gelip tebli etmedi mi? Ben sana mal verdim, ihsanda bulundum. Ya sen kendin iin ahirete ne gnderdin?!' O kii sana ve soluna bakacak, fakat hibir ey gremeyecek. Sonra nne bakacak, cehennemden bakasn gremeyecek. yleyse yarm hurma ile de olsa kendisini cehennemden
korumaya gc yeten (o hayr) ilesin.Onu da bulamayan gzel szle kendini korumaya alsn. Zira bir iyilie karlk on katndan yedi yz katna kadar sevap verilir. Allah'n selam, rahmeti ve bereketleri zerinize olsun. Bu gn yceltmek ve stn grmek Hz. Peygamber'in adetiydi.198 O, cuma gnleri sabah namaznda Secde ve Dehr/nsn srelerini okurdu. nk bu sreler, cuma gn olmu ve olacak hadiseleri iermektedir. Bu srelerde rnein, Hz. Adem'in yaratl ve ahiret hayatna
198
nk Cuma, haftann bayramdr. O gnde her tabakadan insan
Cuma namaz klmak, vaaz dinlemek ve toplumsal hayatn anlamn idrak etmek iin bir araya gelirler. Bu gnde bir araya gelmek, yre halknn toplantsna benzer. hlasl olarak ve Allah'tan yardm isteyerek O'nun huzuruna durduktan sonra, o haftada gemi ve gelecekle ilgili toplumsal meselelerinden ihtiya duyduklar hususlar deerlendirirler. Bu gnden baka mslmanlar, bayram ve daha sonra da hacc- ekber gn toplanrlar. Bu gnde tanmak, toplumlarnn zere maslahatlarn btn ve memleketlerinin durumlarn grmek blgelerden
mslmanlar bir araya gelirler. Allah Tel bu ibdetleri inanan kullarn gzel bir ekilde toplanma hususunda eitmek iin meru klmtr. Cuma gnne bayram ve hac gn de ayn ekildedir- atfedilen bu sayg, bu gnlerin bizzat kendileri iin deil, mmetin fertlerinin arasnda bulunan birliktelik, mmetin aziz olmas ve memleketin mutluluu iin almann gerekliliine dair insanlar bilinlendiren, dikkatlerini eken konuma ve konferanslar olmas sebebiyledir. Bu Cuma gn hakknda u yet inmitir: "Ey inananlar! Cuma gn namaza arldnzda, al verii derhal brakarak Allah' anmaya koun! Eer bilirseniz, bu sizin iin daha hayrldr. Namaz klndnda da yeryzne daln ve Allah'n ltfundan isteyin. Kurtulua ermeniz iin de Allah' oka ann!" [el-Cum'a 62/9-10].
ilikin (med) hususlar anlatlmaktadr. Yoksa namaz klanlarn ounun okumakla yetindii secde maksadyla deil! mam Ahmed ve dierleri u hadisi rivyet etmilerdir: "Bir kimse Cuma gn gusleder, varsa gzel koku srnr, en gzel elbiselerini giyer, ruh dinginlii ile evinden kp mescide gelir, hi kimseye eziyet etmeden mnasip grd kadar namaz klar; sonra imam hutbe okumak iin minbere kmasndan namaz klp bitirinceye kadar susarsa bu, iki Cuma arasnda yapt gnahlara kefret olur."199 bn Mce Snen'de ise Hz. Peygamber'in:"Ne olur,her biriniz i elbisesinden baka Cuma iin iki para elbise alverse?"200 buyurduu nakledilmitir.201
199
bn Hanbel, II, 460; III, 39, 81; V, 181, 198, 420, 421, 439; Buhr, bn Mce,"kme",83.[Ayrca bk.Eb
"Cum'a", 19; Eb Dvd, "Tahret", 127; Nes, "Cum'a", 23.

200
Dvd,"Salt",213;Muvatta,"Cum'a",17].
201
Grnts ve kokusuyla nefret ettirici koku saan, ya vb. gdalar
sattklar elbiseleriyle cemaatte bulunan insanlar gryoruz. Mminin kirli olmas kabul edilemez. Aksine, bakasnn onu, gzel grnml, elbisesi temiz ve kokusu gzel olarak grmesi gerekir. Mminin, dierlerinde grmesini istedii ekilde, insanlarn kendisini yle grmesi gerekir. Bu toplanmadan maksat, insanlar birbirine sndrmaktr; fakat temiz kiinin kirli kiiye snmas mmkn deildir! Nice temiz insanlar, kirli ve pasakl insanlar sebebiyle namaz klnan yerleri terk etmilerdir. Sahih olarak sabit
Allah Resl, cuma gn insanlar toplanncaya kadar namaz ardan alrd. Cemaat toplandnda tek bana -tellallk yapacak bir avuu bulunmakszn- huzurlarna kard. Ne bana, ne de omuzlarna al atard. Mescide girdii zaman orada olanlara selam verir, minbere kar, yzn cemaate evirir, selam verir, sonra da otururdu. O esnada Bilal ezan okumaya balard ki -sadece bir tek ezan okunurdu-. Ezan bitince, Allah Resl ayaa kalkar, ezan ve hutbe arasn ayrmakszn hutbe okurdu. Hi kimse iki rekat namaz klmak iin asla ayaa kalkmazd. Bu da, Cuma namaznn bayram namaz gibi olup ncesinden snnet namaz olmadna dellet etmektedir. Bilal'in ezan bitirdikten sonra btn cemaatin kalkp iki
olduuna gre Hz. Peygamber, sarmsak veya soan yiyerek azlar kt kokan kimi sahabeyi topluma gelmekten men etmitir: "Kim bunlar (soan, sarmsak vb.) yerse kokusuyla bize eziyet etmesin; evinde otursun!" [Eb Dvd, "Et'ime", 40]. Baz insanlarda bulunan az kokusu da sarmsak ve soan gibidir. Bu kt koku baz insanlarda bulunduu halde namaz klanlarla bir araya gelirler ve o kokuyu gidermeye nem vermezler. Halbuki iman lezzetini tadan daima her eyi ile temiz/gzel olmaya gayret eder. Onu gren herkes kendisine imrenir; hi kimse ondan nefret etmez. Btn bunlardan, Hz. Peygamber'in misvak kullanlmasn emretmesi, az, dier uzuvlar ve kiiyi kuatan her eyin temizlenmesine byk nem vermesindeki hikmet anlalmaktadr. Hz. Peygamber'in temizlik hususundaki yntemine bak!
rekat namaz kldn zannedenler, bilmeyenlerin en cahilidir!
snneti
Yine cahillerin Hz. Peygamber'in klca dayanarak hutbe okuduunu zannetmeleri / inanmalar, bu dinin klla ayakta durduu sonucuna gtrmektedir. Bu ise cehaletlerinin ne kadar ileri olduunu gstermektedir! Hz. Peygamber, minber edindikten sonra ne klca, ne yaya ve ne de baka bir eye dayandna dair bir hadis nakledilmitir. Yine minber edinmeden nce de eline kl aldna ilikin bir rivyet sz konusu deildir. O, sadece minber edinmeden nce bir bastona veya yay'a dayanarak hutbe okurdu. Hutbesi, insanlarn ihtiyac olan konulardan ibaretti. Hutbe esnasnda emredilmesi yahut yasaklanmas gereken bir durum ortaya karsa, onlara yapmalarn yahut yapmamalarn emrederdi. Nitekim, kendisi hutbe okurken mescide giren bir sahbiye iki rekat namaz klmasn ve bo bulduu yere oturmasn emretmi; insanlarn omuzlarna basa basa ileri gemeye alan kimseyi de menetmitir.
Hutbe esnasnda ortaya kan bir ihtiyatan dolay veya ashbndan birisinin soru sormas zerine hutbeyi keser, ona cevap verir, sonra kald yerden hutbesine devam eder ve tamamlard. Hutbe srasnda bir adama: "Ey falan, buraya gel, otur; ey falan namaz kl!" diye seslendii olurdu. Hutbe esnasnda Allah' anarken ve O'na dua ederken iaret parma ile iaret ederdi. Cemaatin kendisine yaklamasn ve susup dinlemesini emrederdi. Bir kii yanndakine "sus" derse bo konumu olacan bildirir: "Bo konuan Cuma sevabndan mahrum kalr." buyururlard.202 Yine o yle buyururdu: "Cuma gn imam hutbe okurken konuan, kitap tayan eek gibidir. Yanndakine 'sus' diyene Cuma sevab yoktur." Bu hadisi mam Ahmed rivyet etmitir.203 Birinci hutbeyi ayakta okur, sonra ksa bir mddet oturur, sonra da kalkar ikinci hutbeyi okurdu. Hutbeyi bitirince Bilal kmet getirmeye
202 203
Eb Dvd, "Salt", 203; Nes, "Cum'a", 22; bn Hanbel, II, 474. bn Hanbel, I, 230.
balard. Namaz uzatr, ayrlncaya kadar baka namaz klmazd, eve gider iki rekat namaz klard. Buhr ve Mslim'in bn mer'den rivyet ettikleri bir hadiste, Hz. Peygamber, cumadan sonra evinde iki rekat namaz klard,204 denilmektedir.205 10. Hz. Peygamber'in Bayram Namazlar Hz. Peygamber, bayram namazlarn, Medine'nin dou kapsnda bulunan musallada (namazgah) klard. Bayram namazlarna karken en gzel elbisesini giyerdi. Bayramlarda guslettiine dair sahih hadis mevcuttur. Ramazan bayramna kmadan nce, says tek olmak zere, birka hurma yerdi. Kurban bayramnda ise, musalladan dnnceye kadar hibir ey yemez, daha sonra kesilen kurbandan yerdi. Kurban bayram namazn erken kldrr; Ramazan bayram namazn ise geciktirirdi.
204 205
Buhr, "Cum'a", 39; Mslim, "Cum'a", 71, 72. Bazlar mescitlerde Cuma namazndan sonra le namazn
cemaatle klyorlar! Bu, snnette asl olmayan yeni bir bid'attr. Allah ayn gnde hem le hem de Cuma namazn farz klmamtr. Fakat ne yapalm?! Anlamadan taklit edenlerin okluu ve limlerin bildiklerini yerine getirememeleri sebebiyle mescid ve baka yerlerde yaplan bid'at ve detler din haline geldi.
Musallaya varnca ezansz, kmetsiz ve: "essalt cmiaten, yani haydin cemaatle namaza!" vb. szleri syletmeden dorudan namaza balar, iki rekat namaz kldrrd: Birinci rekatta balang (iftitah) tekbiriyle birlikte pe pee yedi tekbir alr, her iki tekbir arasnda ok az bir sre susard. Tekbirler arasnda belli bir zikir/dua syledii nakledilmemitir. Fakat, bn Mesd'un bu aralarda Allah'a hamd ettii, O'na vgde bulunduu ve Hz. Peygamber'e salat selam getirdii rivyet edilmektedir. Allah Resl, tekbir(ler)i tamamlaynca Ftiha'y ve Kf sresini okurdu. Bazen de A'l sresini okur, sonra tekbir alr ve rk ederdi. Secdeleri bitirince ikinci rekata kalkar pe pee be tekbir alrd. Sonra Ftiha ve ardndan Kamer sresini okurdu. Bazen de iye sresini okurdu. Bunlarn dnda baka sreler okuduuna dair, hibir sahih rivyet yoktur. Zid tekbirden nce kraat ettiine ilikin bir rivyet de sabit olmamtr. Aksine tekbir, her iki rekatta da ilk yapt eydi. Tirmiz, Kesr b. Abdullah kanalyla, Hz. Peygamber'in, bayram namazlarnn ilk rekatnda kraatten nce yedi, ikinci rekatta yine kraatten
nce be tekbir aldn rivyet etmektedir.206 Tirmiz diyor ki: Bu hadisi Muhammed'e, yani Buhr'ye sordum. O da: "Bu konuda bu hadisten daha sahihi yoktur. Benim grm de budur." cevabn verdi. Hz. Peygamber, namaz bitirince, cemaat saflarnda otururken onlara kar dnp ayakta kendilerine vaaz eder, tavsiyelerde bulunurdu. Buhar ve Mslim tarafndan rivyet edilen bir hadiste Cbir yle demektedir: "Bir bayram namaznda Allah Resl ile beraber bulundum. nce ezansz ve kmetsiz olarak hutbeye gemeden namaz kldrd. Sonra Bilal'e dayanarak ayaa kalkt. Sonra insanlara takva ile hareket etmelerini emredip, O'nun emirlerine uymaya tevik etti. Cemaate vaaz ve nasihat ettikten sonra yrd, kadnlarn yanlarna gitti. Onlara da vaaz ve nasihat etti."207 bn Mce Snen'inde Peygamberimizin mezzini Sa'd'dan rivyet ettiine gre, Allah Elisi bayram hutbelerinde oka tekbir getirirdi.208 Ancak bu hadis, Hz. Peygamber'in
206 207 208
Tirmiz, "Cum'a" 34. [Ayrca bk. bn Mce, "kme", 156]. Mslim, "'deyn", 4; Buhr, "'deyn", 19. bn Mce, "kme", 158.
bayram hutbesine tekbirle baladna delil olmaz. Btn hutbelerine Allah'a hamd ile balard. Zira o yle buyurmutur: "Allah'a hamd ile balanlmayan her nemli i eksiktir."209 Hz. Peygamber, bayram namazna katlan kimseleri hutbeyi dinlemek iin oturmakla gitmek arasnda serbest brakmtr. Bayram Cuma'ya denk geldiinde onlara bayram namazyla yetinebileceklerine dair ruhsat vermitir. Bayramdan nce ve sonra herhangi bir namaz klmak onun adeti deildi. Musallaya bir yoldan gider, bir baka yoldan da dnerdi. Yolda grdklerine selam verir, o esnada yollarda ihtiyac olanlarn ihtiyacn giderir, slm'n iarlarn aktan yapar, eitli yerlere ahitlik eder ve benzeri hkmleri yapard. Kurban bayramnda arife gn sabah namazndan balamak zere en son terik gnnn ikindi namazna kadar u ekilde tekbir getirirdi: "Allahu ekber Allahu ekber l ilhe illallahu vallahu ekber Allahu ekber ve lillahi'lhamd. Yani Allah en byktr, Allah en
209
bn Mce, "Nikh", 19; Eb Dvd, "Edeb", 18.
byktr. Allah'tan baka hibir ilah yoktur. Allah en byktr, Allah en byktr ve hamd yalnz Allah'adr." 210 11. Hz.Peygamber'in Esnasnda Kld Namaz Gne Tutulmas
Gne tutulunca Hz. Peygamber, hzlca mescide gitti, ne geip iki rekat namaz kld: Birinci rekatta aktan Ftiha ve uzunca bir sreyi okudu. Sonra rka eildi ve uzunca bir rk yapt. Sonra ban rkdan kaldrd ve kyam uzatt ve: "Semiallahlimen hamideh. Rabben leke'l-hamd. Yani Allah kendisine hamd eden kulunu iitti. Rabbimiz hamd yalnzca Sana'dr." deyip sonra kraate balad. Bu kyam, birinci kyamdan daha az sreli idi. Sonra birinci rkdan daha ksa bir rk yapt,
210
Reslullah'n adabn takip eden nceki limlerimizin bayramdaki
davranlar, tekbr, ibdet ve toplumun srlarn tartmakt. Bizim bayramlarmzn grnts ise yledir: Kadnlar mezarlar ziyaret eder, feryat figan ederek alar, o gn kara bir gn yapar ve erkekler de kadnlara uyarlar. Bylece, en korkun grntler, mevlitlerde ve sokaklarda olduu gibi, mezarlklarda ortaya kar. Msr'n en byk ehirlerinde, bayram gecelerini deta gnah ilemek iin mezarlklarda hazrladklar evlerde geirirler!! Bu bayram geceleri ve dier gece ve gndzlerde kahvehane ve elence yerlerindeki kalabal ise hi sorma! ayet biz bu yozlamadan vazgeip dinimize sarlmazsak lkemizin vay haline!
sonra ban kaldrd, sonra uzunca bir secde yapt. kinci rekat birinci rekat gibi yapt. Bylece her rekatta iki rk, iki de secde yaplm oldu. Daha sonra dnp etkili bir hutbe okudu. Bu hutbesinden bize kadar intikal eden szleri yledir: "phesiz, gne ve ay Allah'n yetlerinden (delillerinden) iki yettir. Bunlar, hi kimsenin lm veya dirisi iin tutulmazlar. Tutulduklarn grnce Allah'a dua edin, tekbir getirin, namaz kln ve sadaka verin. Bana vahyolundu ki, sizler kabirlerde imtihan edileceksiniz. Herhangi birinize gelip: 'Bu adam hakknda ne biliyorsun?' diye soracaklar. Mmin -veya kesin inanl kii-: 'Allah'n elisi Muhammed'dir. Bize ak deliller ve hidyet getirdi. Biz de inandk ve itaat ettik.' diye cevap verecektir. Ona: 'Rahat uyu! Senin gerek inanan olduunu anladk.' denilecek. Mnfk veya phe eden kii-: 'Bilmiyorum. nsanlarn bir eyler dediini iittim, ben de syledim.' diyecektir."211 Sahih ve sabit olan gre gre,
211
Bu sz iyice dnenler, dinin, kalbin tatmin olduu, nefsin
yatt delille elde edilmesi gerektiini taklitte ise, gnln rahat edemeyecei ve ayan sebat bulamayaca bir eliki bulunduunu anlar. Belki de bu fitnelerden taklitiler ibret alrlar: "Onlara: Allah'n indirdiine (Kur'an'a) ve Peygamber'e gelin!' denildiinde, onlar: Atalarmz zerinde bulduumuz (din) bize yeter.' derler. Peki ya atalar,
Hz. Peygamber gne tutulmas namazn sadece bir kez klmtr. Bu da olu brahim'in ld gne denk gelmiti. 12. Hz. Peygamber'in Yamur Duas le lgili Uygulamalar Hz. Peygamber'in pek ok ekilde yamur duasnda bulunduu sabittir: Birincisi: Cuma gn hutbe esnasnda minberde yamur duasnda bulunmutur ve yle dua etmitir: "Allahmme eisn, Allahmme eisn, Allahmme's-qn. Yani, Allah'm bize yardm et! Allah'm bize yardm et! Allah'm bize yamur ver!" kincisi: nsanlara musallaya (namazgaha) kp yamur duasnda bulunaca bir gn vaadetti. Oraya varnca ellerini kaldrarak yalvarr ve dua eder ekilde konuma/hutbe okumaya balad. Sonra cemaate ezansz, kmetsiz ve bunlarn dnda bir ey olmakszn bayram namaz gibi iki rekat namaz kldrd. Her iki rekatta da aktan okudu. Birinci rekatta Ftiha ve A'l srelerini, ikincisinde ise iye sresini okudu. ncs: Hz. Peygamber Cuma
hibir ey bilmiyor ve doru yolu da bulamam olsalar da m?" [el-Mide 5/104].
dnda bir gnde Medine minberinde sade bir yamur duasnda bulundu. Bu yamur duasnda herhangi bir namaz kldrd rivyet edilmemitir. Drdncs: Mescide otururken yamur duasnda bulundu. Ellerini semaya kaldrp Allah'a dua etti.212 13. Hz. Peygamber'in Uygulamalar Yolculuklarndaki
Allah Elisi'nin yolculuu u drt hususta odaklanrd: a) Hicret, b) Cihad yolculuunun ekseriyeti bunun iindi-, c) Umre ve d) Hac. Yolculua kmak istedii zaman hanmlar arasnda kura eker, kimin nasibine karsa onunla yolculuk ederdi. Hac yolculuuna ktnda hanmlarnn hepsini beraberinde gtrmt. Yolculua kaca zaman gnn evvelinde yola koyulur, mmetinin hayrlsyla erkenden dnp gelmesi iin dua ederdi.
212
stisknn (yamur duasnn) asl Hd ve Nh srelerindeki u
yetlerdir: "Ey kavmim! Rabbinizden balanma dileyin ve O'na tvbe edin ki, size gkten bol bol yamur yadrsn ve gcnze g katsn! Ama sakn sulular olarak yz evirmeyin." [Hd 11/52] "(Onlara) dedim ki, Rabbinizden balanma dileyin ki, -nk O ok balayandr!- O, size gkten bol bol yamur yadrsn, mallarnz ve oullarnz oaltsn, sizin iin baheler ve rmaklar var etsin!" [Nh 71/10-11].
Yolculara ilerinden birini emir tayin etmelerini emreder, bir kiinin tek bana yolculua kmasn ise yasaklard. Sefer iin toparlanrken u duay okurdu: "Allahmme ileyke tevecceht, ve bike i'tesamt, Allahmme'kfin m ehemmen ve m l ehtemm bih. Allahmme zevvidni'ttakv ve'firl zenb ve veccihn li'l-hayri eynem tevecceht. Yani, Allah'm! Sana yneldim, Sana sndm. Allah'm! Beni kederlendirip zecek eylerden koru. Allah'm! Bana takva az ltfet. Gnahm bala. Her nereye ynelsem beni hayra ynelt!" Binmesi iin hayvan nne getirilip ayan zengiye basarken: "Bismillah" der, hayvann srtna bindiinde u duay okurdu: "Elhamd lillahi'llez213 sehhara len hz ve m knn leh muqrinne ve inn il rabbin lemunqalibn. Yani, bunu hizmetimize veren
213
Kur'an'da bu "Sbhnellez" eklindedir: "O, sizin iin, zerinize
kurulmanz, kurulduunuzda da Rabbinizin nimetini hatrlamanz ve: Bunu hizmetimize sunan her trl eksiklikten uzaktr. (O bize bunlar vermeseydi) bizim bunlara gcmz yetmezdi! Biz, kukusuz Rabbimize dneceiz.' in, bindiiniz gemileri ve hayvanlar yaratandr. " [ez-Zuhruf 43/12-14].
Allah'a hamd olsun! Zaten buna bizim gcmz yetmezdi. phesiz biz Rabbimize dneceiz." u duay da okuduu olurdu: "Allahmme hevvin aleyn seferan ve'tvi ann bu'deh. Allahmme ente's-shibu fi's-sefer ve'l-halfet fi'l-ehl.214 Yani, Allah'm! Bize bu yolculuumuzu kolaylatr. Uzak yolculuumuzu yaknlatr. Allah'm! Sen yolculukta arkada, geride kalan ailem iin halifesin!" Allah Resl, yolculua kmasndan itibaren dnnceye kadar drt rekatl namazlar ksaltr, ikier rekat olarak klard. Yolculuk esnasnda drt rekatl bir namaz tam kld, asla sabit olmamtr. Buhr'nin Sahh'inde rivyet edildiine gre bn mer: "Ben Allah Resl'ne yol arkadal yaptm. Yolculukta iki rekattan fazla kl(dr)mazd."215 demitir. Buna aykr olarak Hz. Aie'den rivyet edilen hadise gelince, bu konuda, eyhu'l-slm bn Teymiyye yle demektedir: "Bu btldr/aslszdr. Mminlerin annesi Hz. Aie, Allah Resl'ne ve onun btn
214
Mslim, "Hac", 425; Eb Dvd, "Cihd", 72; Tirmiz, "Deavt", 45,
46; Drim, "sti'zn", 42; Muvatta, "sti'zn", 34; bn Hanbel, II, 144, 150, 256, 300, 325, 332, 433, 443, 476.
215
Buhr, "Taksr", 11.
arkadalarna muhalefet edip onlarn namazlarnn tersine namaz klacak biri deildir. Oysa onun yle dedii sahihtir: "Allah Tel namaz ikier rekat farz klmt. Hz. Peygamber Medine'ye hicret edince, yolculuktaki namaz olduu gibi brakld, fakat ikamet halindeki namaza (iki rekat) ilave edildi." Bu hadis mttefekun aleyhtir.216 Mslim tarafndan rivyet edildiine gre bn Abbas yle demitir: "Allah, peygamberinizin dilinden namaz ikmet halinde drt, yolculukta iki, korku halinde ise bir rekat olarak farz kld."217 Hz. mer ise yle demitir: "Yolculuk namaz iki rekattr. Cuma namaz iki rekattr. Bayram namaz iki rekattr. Bu ikier rekat tamdr, (drtten) ksaltlm deildir. Bu Hz. Peygamber'in dilinden byledir. ftira eden ziyan etmitir." Hz. mer, Hz. Peygamber'e: "Emniyet iinde olduumuz halde niin hl namaz ksaltyoruz?" diye sormu, Allah Elisi de ona:
216
Buhr, "Salt", 1; Mslim, "Msfirn", 1. [Ayrca bk. Nes, "Salt", Mslim, "Msfirn", 5, 6. [Ayrca bk. Eb Dvd, "Sefer", 18; Nes,
3; Muvatta, "Sefer", 8].

217
"Havf", 4; bn Hanbel, I, 237, 234].
"Bu, Allah'n size bahettii bir sadakadr ve O'nun kolay dinidir. yleyse sadakasn kabul ediniz."218 Buradan Hz. mer, "Yeryznde sefere ktnz vakit kfirlerin size saldrmasndan korkarsanz, namaz ksaltmanzdan tr size bir gnah yoktur"219 yette ksaltmadan neyin kastedildiini kavrad. Zira yetteki ksaltma, rekat adedi olmad gibi, yetin mefhumu da bunu kastetmemektedir.220
218
Mslim, "Msfirn", 4; Eb Dvd, "Sefer", 1; "Salt", 263; Tirmiz,
"Tefsru Sre 4", 20; Nes, "Havf", 1; bn Mce, "kme", 73; Drim, "Salt", 179; bn Hanbel, I, 25, 36; VI, 63.
219 220
en-Nis 4/101. nk namaz, balangta iki rekat olarak farz klnd sabit
olmu sve mutlak seferde de ayn ekilde kalmtr. Zira yet, korkunun bulunduu seferde namazn bu iki rekatnn da ksaltlabileceini aklamaktadr. Bu ksaltma da, a) ya Hz. mer'in anlad gibi, rknlerinin ksaltlmasyla olur ki, bu durumda namaz, uzun deil hafif olmu olur. b) Veya rekat saysn ksaltmakla olur. Yukarda geen bn Abbas'n grnden ve Huzeyfe hadsinde gelen Hz. Peygamber'in fiilinin niteliinden aa kt gibi, bu durumda namaz bir rekat olur. Bunu Mslim rivyet etmitir. c) Yahut da hem rkn hem de rekat saysn ksaltmakla olur. Savata bile be vakit namaza devam edilmesi hususunda tavizsiz davranan Allah, bylece kolaylatrmann zirvesini kullar iin meru klmtr. O yle buyurmaktadr: "Bununla birlikte (dmanlarnzdan) korkacak olursanz, o takdirde (namazlarnz) yryerek ya da binek zerinde giderek (kln)!" [el-Bakara 2/239]. nk namaz, kullar ile Allah arasnda bir ba olup, onlara Allah' hatrlatr. Mslmanlar, kendilerini desteklemesi ve ayaklarn sabit klmas iin fitne (bask ve zulm) ve sava esnasnda Allah' anmaya en muhta durumdadrlar. lerinin ok olduuna dayanarak namaz terk edenler belki bundan ibret alrlar. Halbuki bunlar, namazn etkisi olmadan ilerinin
Hz. Peygamber, gn devrilmeden nce yola ktnda le namazn ikindi vaktine kadar geciktirir sonra hayvanndan iner her iki namaz cem ederdi. Yola kmadan nce gn devrilmi ise, le namazn klar sonra yola koyulmak zere hayvanna binerdi. Rivyete gre Hz. Peygamber Tebk seferinde yola kmadan nce gn devrilirse le ile ikindi namazn cem ederdi. ayet gn devrilmeden nce yola karsa le namazn geciktirir, ikindi vakti iner her iki namaz birlikte kldrrd. Akam ve yats namazlarn da byle yapard. Hkim ve bakas bunu rivyet etmi, bn Abbas ayns sylemi ve Snenlerde de bu nakledilmitir.221
salam ve kendilerinin de ilerinde kalc olmayacaklarn bilmiyorlar. Savatan ve mmeti savunmadan daha byk bir i var mdr? Bunu yapanlarn namaz terk etmelerine izin verilmeyip gleri lsnde namaz klmalar emredilirken, lmlerinden sonra namaz borlarn drmek (skt- salat) iin iletilecek hileye gvenerek namaz terk eden insanlar bulunmaktadr. Bu, dini ve dnyada namaz ve salih amelle temizlenmeyen nefislerin ahirette Allah katnda ykselmesinin mmkn olmayacan bilmemekten kaynaklanmaktadr. Allah yle buyurmaktadr: "nsan iin ancak alt vardr. phesiz onun almas ileride grlecektir. Sonra almasnn karl kendisine tastamam verilecektir." [en-Necm 53/39-41].
221
Buhr, "Taksr", 13, 14, 15, 17; "Hac", 89; "Mevkt", 18, 93, 96, 99;
"Umre", 20; "Cihd", 136; Mslim, "Msfirn", 42-45, 46-48, 51, 53, 54, 57; "Fedil", 10; "Hac", 288; Eb Dvd", "Mensik", 56, 59, 64; Tirmiz, "Hac", 56; Nes, "Mevkt", 42, 43, 45, 47, 48, 50; "Ezn", 18-20; "Hac", 81;
Hz. Peygamber, mmetine yolculukta namaz ksaltabilecekleri ve orucu bozabilecekleri bir mesafe belirlememitir. Teyemmm etmeyi her yolculukta serbest brakt gibi, bu konuyu da mutlak olarak serbest brakmtr. Bu hususta bir snrlama getirdiine dair ondan asla sahih bir rivyet sz konusu deildir. Yolcu olmayp bir yerde konaklamken, Arafat'ta klmas dnda iki namaz cem ettiine ilikin ondan hibir rivyet nakledilmemitir. Allah Resl, Arafat'ta cemi takdim (lenin vaktinde klmak) yaparak le ikindi namazn bir arada kldrmtr. Bunu da, (ikindi namazyla) vakfede duaya ara vermemek iin yapmtr. Nitekim mam afi ve bn Teymiyye de byle demektedir. 14. Hz. Peygamber'in Kur'an Okuyuu ve Dinlemesi Allah Resl'nn devaml okuduu ve asla brakmad bir hizbi vard. Tertil zere ar ar okurdu. Okumaya balamadan nce: "Ez
"Gudt", 20; bn Mce, "kme", 74; Drim, "Salt", 182; "Mensik", 52; Muvatta, "Sefer", 1, 2, 3, 5, 6; bn Hanbel, II, 169.
bi'llahi mine'-eytnirracm" diyerek kovulmu eytandan Allah'a snrd. Ayakta iken, otururken, uzanrken ve abdestsiz iken Kur'an okurdu. Cnplk dnda hibir ey onun Kur'an okumasna engel olmazd. O, Kur'an' teann eder (nameli okur) ve bazen de sesini terci' ederdi. Hz. Peygamber yle buyurmutur: "Kur'an' seslerinizle ssleyiniz; 222 Kur'an' teann etmeyen bizden deildir;223 Allah sesi gzel herhangi bir peygambere, Kur'an' teann etmesine izin verdii kadar224 hibir eye izin vermemitir."225 Allah Resl, Kur'an' bakasndan dinlemeyi severdi. Bir keresinde Abdullah b. Mesd'a Kur'an okumasn buyurmu, o da Hz. Peygamber'e Kur'an okumu; Peygamberimiz
222
Buhr, "Tevhd", 52; Eb Dvd, "Vitr", 20; Nes, "ftith", 83; bn
Mce, "kme", 176; Drim, "Fedil'l-Kur'an", 34; bn Hanbel, IV, 283, 285, 296, 304.
223
Buhr, "Tevhd", 44; Eb Dvd, "Vitr", 20; Drim, "Salt", 171; Yani, Allah Kur'an' dinledii gibi hibir eyi dinlemez. Buhr, "Fedil'l-Kur'an", 19; "Tevhd", 32; Mslim, "Msfirn", 232,
"Fedil'l-Kur'an", 34; bn Hanbel, I, 172, 175, 179.

224 225
234; Eb Dvd, "Vitr", 20; Drim, "Salt", 171; "Fedil'l-Kur'an", 3; bn Hanbel, II, 271, 285, 450.
kendisini okunan Kur'an'a yle kaptrm ki gzlerinden yalar boanmtr. Bir gece Eb Ms el-Ear'nin Kur'an okuyuunu gizlice dinlemi, sonra bunu ona anlatnca Eb Ms: "Dinlediini bilseydim senin iin onu (okumam/sesimi) daha mkemmel yapardm." demitir.226 15. Hz. Peygamber'in Hasta Ziyareti Allah Resl, hasta sahblerini ederdi. Kendisine hizmet eden Yahudi bir ocuu, mrik amcasn hastalklarnda ziyaret etmi ve onlara slam' sunmutu. Bunun zerine Yahudi ocuk mslman olmutu.
226
Kur'an- Kerm'i okumadan ve dinlemeden maksat, iradelere
egemen olmas ve nefislerde tasarruf sahibi olacak ekilde ondan etkilenmektir. Bu da ancak, onu anlamak ve zerinde dnmekle olur. Hz. Peygamber'in yntemi, onu tertl (tane tane) zere okur ve onunla sesini gzelletirirdi. Kratn, harflerin akcl ve dzenli durular, istifham (soru), haber (yklem), mjdeleme veya sakndrma gibi ses hareketlerine uygun olacak ekilde her yet anlamna uygun olarak okunduunda, nefiste byk bir etki icra edip bir coku meydana getirmesinin ftrattan kaynakland bilinmektedir. Hadsteki teannden maksat budur. Yoksa, mnlarnn kalplerine yol bulmad Kur'an yetlerinin boazlarndan aa gemedii gnmz Kur'an okuyucularnn yapt deildir. Bunlar, kendilerine cret verenleri honut etmek, elence meclislerini ihya etmek ve festival ve yas detlerine uyarak name ve yapmack hareketlerde bulunuyorlar.
Hastaya yaklar, baucuna oturur, halini sorar ve ona dua ederdi. Rivyete gre hastaya, istedii herhangi bir eyin olupolmadn sorar, ayet istedii eyin hastaya zarar vermeyeceini bilirse, o eyin hastaya verilmesini emrederdi. Hastann yanna girdii zaman: "Zarar yok, geer. nallah (gnahlarn) temizleyicidir." derdi.227 ster gece ister gndz olsun herhangi bir gn, herhangi bir vakti hasta ziyaretlerine ayrmak Hz. Peygamber'in adeti deildi. Hastann iyilemesinden mit kestii zaman: "nn lillah ve inn ileyhi rcin. Yani, phesiz biz Allah'a aidiz ve biz ancak O'na dneceiz." derdi.228
227 228
Buhr, "Tevhd", 31; "Menkb", 25; "Merd" 10, 14. Hasta ziyareti, hastal bulac olmayan kiilerle snl idi. Veya
hastal bulac olursa, hastaln mikrobunun ziyaretiye gememesi iin koruyucu tedbirler alnrd. Tp bilimi, mikrobun ziyaretiye getiinde vcudu mikroba kar koyacak gte deilse, onu ldrdn tespit etmitir. Mikroba kar koyduu zaman, o mikrobu ondan bir bakas alncaya kadar onda yerleir. Orada mikrop iini yapar. Onun iinin ne olacan Allah bilir. eriat inceleyen onun Allah'n yasalarna ve takdirine uygun olduunu renir. Bulac hastalklardan korunma hususunda Allah Resl'nn yntemine bak ve onunla ilgili hadisleri oku! Ashabnn yaptklarna bak ki, Hz. mer tn hastal olduunu duyduunda
16. Hz. Peygamber'in Cenazelerle lgili Uygulamalar Birinci safhada kiiyi hastalnda ziyaret eder; hireti hatrlatr; vasiyet yapmasn, tvbe etmesini ve yannda bulunanlara da son sz olsun diye: "L ilhe illallah" ahadet kelimesini sylemesini telkin etmelerini emrederdi. Daha sonra, ldkten sonra dirilmeye inanmayan toplumlarn, yzlerini tokatlama, elbiselerini yrtma, lnn arkasndan barp ararak alama gibi adetlerini yasaklard. lye saygl davranmay, onun yannda sessiz alamay ve gnlden zlmeyi snnet edinmiti. Kendisi byle yapar ve: "Gzden ya boanr, kalp hznlenir. Ancak biz, Rabbin honut olmad eyleri sylemeyiz." derdi.229
am'a girmekten vazgeti. Baz arkadalar ona: Ey mer! Allah'n kaderinden kaderinden mi bir kayorsun?!' baka diye sorduklarnda kayorum' diye o: Allah'n cevap bir kaderine verdi.
Abdurrahman b. Avf'n Hz. Peygamber'den rivyet ettii u hadis Hz. mer'i desteklemektedir: "Bir yerde tn hastaln iittiiniz zaman, oraya girmeyin. Sizin olduunuz bir yerde (bulac bir hastalk) meydana gelecek olursa oradan da kmayn!" [Buhr, "Tb", 30; Mslim, "Selm", 92, 93, 94, 98, 100]. Bu, umumun saln korumak iin temel kabul edilir.
229
Buhr, "Ceniz", 43; Mslim, "Fedil", 62; bn Mce, "Ceniz", 53;
bn Hanbel, III, 237, 250.
mmetine byle bir durumda, Allah'a hamd etmek, istircada bulunmak (nn lillah ve inn ileyhi rcin = phesiz biz Allah'a aidiz ve biz ancak O'na dneceiz.) ve Allah'tan honut olmak yolunu gstermitir. ldnde lnn gzlerini yummak, yzn ve bedenini kapamak Allah Resl'nn adeti idi. Bezen de ly perdi. ly hemen donatp Allah'a sunma, temizleme, gzel koku srme, beyaz elbiselerle/kumalarla kefenleme konularnda acele edip, sonra cenaze namazn kldrrd. Sava meydannda len ehitleri ykatmak onun adeti deildi. mam Ahmed'in rivyetine gre Hz. Peygamber, onlarn ykanmasn yasaklamtr. ehidlerin zerindeki deri ve demir eyalar soyar, onlar elbiseleri ile gmer ve cenaze namazlarn klmazd.230 hraml biri ldnde su ve sidr (Arabistan kiraz aacnn yapra) ile ykanmasn, ihram giysileri olan izr ve rid isimli iki para kumaa kefenlenmesini emreder, gzel koku srlmesini ve bann rtlmesini yasaklard.
230
bn Hanbel, I, 73.
Kefenin pahal kumalardan olmasn yasaklard. ayet kefen btn vcudu rtmeye yetmeyecek kadar ksa olursa ban rter ve ayaklar zerine yeil ot kordu.231 Bir mazeret dnda cenaze namazn mescidin dnda kldrrd. Cenaze namazn kldrmas iin nne bir l getirildiinde borcu olup olmadn sorard. ayet borcu olursa, namazn kendisi klmaz, ancak ashabnn klmalarna msaade ederdi. nk onun namaz, (aff, cenneti) gerektiren bir efaattir. Kul ise, borcuna karlk rehindir, borcu deninceye kadar cennete giremez. Allah, kendisine fetihler nasip edince, Allah Resl borlunun namazn klar oldu. lnn borcunu yklenir ve (varsa) maln miraslarna verirdi. Cenaze namazn kl(dr)maya balaynca tekbr alr, Allah'a hamd edip vgde bulunur ve l iin dua ederdi. Tekbrleri drt tane idi.232
231
Yanlarnda pamuk veya keten bir elbiseye muhta, yaayan
akrabalar olduu halde, llerini ipek kumala kefenleyen insanlar bulunmaktadr. Bunlar, geici olan talep ederek insanlar yannda vnmeyi istiyorlar, srekli olacak olan Allah katndaki eciri istemiyorlar!!
232
Buhr, "Ceniz", 4, 55, 61, 65; "Menkib'l-Ensr", 38; Mslim,
"Ceniz", 63-65, 69, 70, 72; Eb Dvd, "Salt", 245; "Ceniz", 53, 54, 58, 215; Tirmiz, "Ceniz", 37, 62; Nes, "Ceniz", 43, 71, 72, 76, 94; bn Mce, "Ceniz", 24, 25, 32; Muvatta, "Ceniz", 14, 15.
Mslim'e gre sahih olan be tekbrle kldrddr.233 Bundan daha fazla tekbirle kldrd da rivyet edilmitir. Nitekim Sad b. Mensr, bn Uyeyne'nin: "Bedir savana katlanlara be, alt, yedi tekbr alrlard." dediini aktarmaktadr. Btn bu haberler sahihtir. yleyse drt tekbrden fazlasn yasaklamak gerekmez. Zira hem Hz. Peygamber hem de kendisinden sonra sahabe byle yapmtr. Bir keresinde bn Abbas cenaze namaz kldrd; ilk tekbrden sonra aktan Ftiha'y okudu ve "Bunun snnet olduunu bilmeniz iin yaptm." dedi. Eb mme b. Sehl de ayn ekilde syledi. Bir grup sahabe, cenaze namaznda Peygamberimize salavt getirileceini nakletmitir. Cenaze namaznn maksad lye duadr. Bundan dolay Ftiha okunaca, salavt getirilecei gibi hususlardan daha ok Hz. Peygamber'den dua nakledilmitir. Ondan nakledilen dualardan biri yledir: "Allahmme'fir leh ve'rhamh ve fih ve'f
233
Mslim, "Ceniz", 72. [Ayrca bk. Eb Dvd, "Ceniz", 54; Tirmiz,
"Ceniz", 37; Nes, "Ceniz", 76; bn Mce, "Ceniz", 25; bn Hanbel, IV, 367, 370, 371, 372; V, 406].
anh ve ekrim nzleh ve ve'ssi' medhaleh ve'silh bi'l-mi ve's-selci ve'l-beradi ve edhilh'l-cennete ve ei'zh min-azbi'l-qabri ve azbi'n-nr. Yani, Allah'm! Onu bala, ona merhamet et, onu her trl ktlkten uzak tut, onu affet, vard yerde ona ikram et, girdii yeri genilet, onu su, kar ve dolu ile yka, onu cennete girdir, onu kabir ve cehennem azabndan koru." Bir baka dua yledir: "Allahmme men ehyeyteh minn fe ehyih ala'l-islm ve's-snne. Ve men teveffeyteh minn fe teveffeh ala'l-imn, Allahmme l tahrimn ecrah ve l teftinn ba'deh. Yani, Allah'm! Bizden olup can verdiklerini slm ve snnet zere yaat. Bizden eceli gelenleri de iman zere ldr. Allah'm! Onun mkafatndan bizleri mahrum etme ve ondan sonra da bizi fitneye drme." Bir dieri ise yledir: "Allahmme ente rabbh ve ente halaqth ve ente hedeyth li'l-islm ve gabazte rhah ve ta'lem srrah ve alniyeteh ci'n ufee fe'fir leh. Yani, Allah'm! Bu kadnn Rabbi Sensin. Onu Sen yarattn. Ona slm' Sen gsterdin. Rhunu sen aldn. Onun gizli-ak her eyini bilen Sensin. Biz efaati olarak geldik, onu
bala." Hz. Peygamber l iin itenlikle dua edilmesini emrederdi. Allah Elisi, bir kimsenin cenaze namazn klamad zaman mezar zerinde klard. Bu hususta herhangi bir zaman snrlamas getirmedi. Bir keresinde bir gece sonra, bir defasnda gn sonra, bir baka defa da bir ay sonra kabir zerinde cenaze namaz klmtr. Cenaze namaz kldrrken cenaze erkek ise ba tarafnda, kadn ise orta hizasnda dururdu. ocuklarn cenaze namazlarn kldrr ve: "ocuklarnzn cenaze namazlarn klnz. nk onlar nden gnderdiiniz sevaplarnzdr." derdi. Nitekim bu hadis bn Mce'nin Snen'inde yer almaktadr.234 Hz. Peygamber, intihar edenin ve ganimet maln alann cenaze namazn kl(dr)mazd. Allah Resl, bir lnn cenaze namazn kldrd zaman, nnde yryerek mezarla kadar takip ederdi. Cenazeyi takip eden kimsenin ayet binitli ise gerisinden, eer yaya ise cenazeye yakn olarak ya arkasndan veya
234
bn Mce, "Ceniz", 26.
nnden yahut sandan veyahut solundan takip etmesini snnet klmtr. Cenazenin hzla gtrlmesini emrederdi. Bugn/zamanmzdaki insanlarn adm adm/yava yava yrmeleri bid'attr. Eb Berke, byle yapan kimseye krbac kaldrr ve: "Allah Resl ile birlikte kouturduumuz (gnleri) grdm." derdi.235 Hz. Peygamber, cenazeyi takibe koyulduunda cenaze yerine konuluncaya kadar oturmazd. Eb Dvd'un rivyet ettii gibi byle yaplmasn da emrederdi.236
235
lnn na'n tayanlarn yolda durup arkaya getiklerini
gryoruz. Onlara: Snnete gre yryn ve acele edin!' dediimizde onlar: l bize ar geliyor, dolaysyla dnyay terk etmek istemeyip dostlarna tekrar dnmek istiyor.' diye cevap veriyorlar. Bunu da lnn kerameti kabul ediyorlar. nsanlar keramet hakknda ne kadar cahildirler! Hz. Peygamber'in davran biimlerini ve cenazenin nnde sakin bir ekilde vaaz ederek yrmesiyle lye ikramn temsil eden bu hadisleri takip eden kimse, Hz. Peygamber'in yolundan uzaklaan bu insanlara zlmekten baka yapacak bir ey yoktur. Bunlar sakinlii kargaaya ve barmaya evirip, vaaz vermeyi dalga gemeye, ikram ac ektirmeye ve rezalete dntrdler. Tahta zerine ha temsil eden sancak ve ssl levhalar, bunlarn arkasndan barp aran kadnlar, etrafnda at yakan ocuklar, irkin seslerle cenaze nnde syledikleri Busir'nin brdesi iin nefeslerini kesen ihtiyarlar ve eriatn irkin grd, Allah ve Resl'nn sevmedii dier korkun detler Cenazenin yannda Allah'n susmay, dnmeyi, ibret almay sevdii nakledilmitir. (Fakat insanlarn ou bilmiyor).
236
Eb Dvd, "Ceniz", 43.
Mezarn kble tarafna bir yark amak (lahd), mezar derinletirmek, geni ve engebesiz yapmak Allah Elisi'nin adetlerindendi. Mezarlar yksek yapmak, yapmnda tula, ta ve kerpi vb. kullanmak onun adeti deildi. Hz. Peygamber, Hz. Ali'yi hibir put brakmadan hepsini yok etmek ve yksek olan mezarlarn tamamn yerle bir etmek zere (Yemen'e) gndermiti. Kabrin kirele yaplmasn, zerine bina ina edilmesini ve yaz yazlmasn yasaklamtr. Mezarn belli etmek istedii kiinin kabrine almet olarak bir ta dikerdi. ly kabre koyduu zaman: "Bismillahi ve al milleti raslillah." derdi.237 ly gne doarken, batarken ve gne tam tepede iken defnetmezdi. ly gmme ii bittii zaman kendisi ve ashab ayaa kalkar lnn iman zere sebat etmesi iin dua ederlerdi. Gnmzde insanlarn yapt gibi mezarn banda oturup Kur'an okumaz ve lye telkinde bulunmazd. Tabern'nin Eb mme'den
237
Eb Dvd, "Cihd", 82; Tirmiz, "Ceniz", 54; bn Mce, "Ceniz",
38; bn Hanbel, II, 27, 40; V, 254.
rivyet ettii llere telkin edilmesini emrettiine dair hadise gelince, bunun Hz. Peygamber'e aidiyeti (ref') sahih deildir. Allah Resl, l sahiplerine taziyede (basal dilei) bulunurdu. Fakat ne taziye iin ne de mezarda veya bir baka yerde Kur'an okumak iin toplanrd. lnn ailesinin, taziye iin gelen insanlara yemek hazrlama zahmetine girmemelerini, aksine dier insanlarn onlar iin yemek yapp getirmelerini emrederdi. len kiinin ldn ilan etmedii gibi, ilan edilmesini de yasaklar ve: "Bu durum, chiliyye ilerindedir." derdi.238 17. Hz. Peygamber'in Kabir Ziyareti Hz. Peygamber, ashabnn mezarlarn onlara dua etmek, rahmet okumak ve onlardan kendisine ders karmak amacyla ziyaret ederdi. mmetine mer kld ziyaret ekli ite budur. nsanlarn mezarlar ziyaret ederken yle demelerini emrederdi: "es-Selm aleykm ehle'd-diyr mine'l-m'minn ve'l-mslimn, ve inn inallah bikm lhiqn. Nes'elullahe len
238
Tirmiz, "Ceniz", 12.
ve lekm'l-fiyeh.239 Yani, ey bu diyarda yatan Mminler ve Mslmanlar! Allah'n selm sizin zerinize olsun, Biz de -inallah- aranza katlacaz. Allah'tan hem bizim hem de sizin iin fiyet dileriz."240
239
Mslim, "Tahret",39; "Ceniz", 103, 104; Eb Dvd, "Ceniz", 79;
Nes, "Tahret", 109; "Ceniz", 103; bn Mce, "Ceniz", 36; "Zhd", 36; bn Hanbel, II, 300, 375, 408; V, 353, 360; VI, 71, 76, 111, 180, 221.
240
nsanlar
bu
ziyareti
tersine
evirerek
llerin
mezarlarnn
etrafnda dolap yalnzca Allah Tel'dan istenilenleri onlardan isteyerek aa, bakr, kuma vb. maddelerden heykeller yaptklar ve zerlerine kubbeler ina ettikleri mabetler edindiler!! Bu, gemi mmetlerin, tpk nceki peygamberlerin geldii gibi, Hz. Peygamber'in de ykmak iin geldii mrik Araplarn cahilliinden kaynaklanan irkin temellerinden biridir. Allah yle buyurmaktadr: "Allah'n dnda taptklarnz sizin gibi kullardr. O halde, siz, eer doru syleyenler iseniz haydi hemen onlara dua edin de size cevap versinler!" [el-A'rf 7/194]. "te Rabbiniz Allah budur. Mlk O'nundur. O'nun dnda yalvarp durduklarnz ise bir hurma ekirdeinin zar kadar bile bir eye sahip deillerdir! Eer onlara yalvarrsanz arnz duymazlar. Duysalar bile size cevap ver(e)mezler. (stelik) Kyamet gn onlar Allah ile e tutmanz kabul etmezler. Hi kimse her eyi bilen (Allah) kadar sana (gerei) gstermez!" [el-Ftr 35/13-14]. "De ki Allah' brakp taptklarnzn ne olduunu hi dndnz m? Eer Allah bana bir zarar vermek istese, bunlar, O'nun verecei zarar nleyebilir mi? Yahut bana rahmet dilese O'nun rahmetini (benden) esirgeyebilirler mi?!' De ki: Allah bana yeter! (O'nun varlna) emin olanlar, (yalnzca) O'na gven duyarlar." [ez-Zmer 39/38]. "De ki: Siz, Allah' brakp yalvardnz eylerin (gerekten) ne olduklarn hi dndnz m? Gsterin bana: bu (varlklarn veya glerin) yeryznn hangi parasnda bir ey yarattlar?! Yoksa, onlar gklerin yaratlmasnda pay sahibi midirler? Eer syledikleriniz doru ise, o takdirde bana, (bundan nce indirilmi) bir kitap ya da (baka) bir bilgi kalnts getirin!' Allah' olan ve brakp Kyamet gnne kadar bile cevap farknda veremeyecek kendilerine yalvarldnn
olmayanlara yalvarp yakarandan daha sapk kim olabilir? Btn insanlar (yarglanmak iin) toplandklar zaman, (tapndklar gler), onlara (tapnanlara) dman kesilecekler ve onlarn tapnmalarn iddetle reddedeceklerdir." [el-Ahkf 46/4-5]. "O'dan bakasn dost/koruyucu edinenler, Biz bunlara srf bizi Allah'a daha ok yaklatrsnlar diye kulluk ediyoruz!' (derler). phesiz Allah, (Kyamet gn) onlar arasnda (hakikatten saptklar) her konuda hkm verecektir." [ez-Zmer 39/3]. "De ki: Peki yleyse (niin ) Allah' brakp, kendileri in bile ne bir yarar salayabilecek ne de bir zarar giderebilecek gte olmayan eyleri kendinize koruyucular/kayrclar olarak gryorsunuz?" [er-Ra'd 13/16]. "Ama onlar, Allah'n yan sra (hayal) efaatilere (de kulluk yapmay) tercih ederler. De ki: Nasl olur? Onlarn hibir eye gleri yetmese de ve akllar (hakikati) kavramyor olsa da m?' De ki: efaat (hakkn verme yetkisi) yalnz Allah'a aittir. Gkler ve yer zerindeki hakimiyet (yalnz) O'nundur ve sonunda yalnz O'na dndrleceksiniz." [ez-Zmer 39/43-44]. "Gerek dua yalnzca O'na olardr; nk insanlarn O'nu brakp da yakardklar (teki varlklar ve gler) bu yakarlarna hibir ekilde karlk veremezler. Onlara yakarp duran kimsenin durumu, ellerini suya doru uzatp, suyun kendisine/azna ulamasn bekleyenin durumuna benzer, oysa burumda su asla ona ulamayacaktr. te kfirlerin duas da bylece boa kar." [er-Ra'd 13/14]. te bunlar, Allah Resl'nn amel olarak aklad Allah'n szleridir. Bununla birlikte, insanlarn, llerin nnde kendilerini kk grdklerini, velilerin mezarlarndan ayrlmadklarn hatta, Hz. Hseyin'in vb.lerinin mescidinde insanlarn birbiriyle tam bir huu ile yartklarn, orada namaz klmann bin gibi, namazdan mozolelerinin daha iinde hayrl ve olduuna mezarlarnn inandklarn grdn
etrafnda klnan namazn mescidde klnan namazdan daha stn tutuklarn gryorsun. Bunun dnda, bayramlarda ve mevlitlerde bir araya gelip zerlerinde k yaktklarn da gryorsun!! Reslullah'n bunlarn yaplmasn yasaklamasna ve yapan lanetlemesine ramen, bunlar mslmanlarn mal ile yaplmakta, onu Vakflar Bakanl onaylamakta ve Ezher limleri katlmaktadr. Oysa, bunlarn hareketleri halk iin her zaman delildir. Allah'm! dini uygulamada ve nem vermede limleri baarl kl ki, dinin aleyhine deil, lehine delil olsunlar!
Kabirlere kar saygszca davranmamak, onlar inememek, zerlerine oturmamak ve yaslanmamak, sayg gstermek amacyla mezarlar mescid haline evirip yanlarnda ve onlara doru namaz klmamak, onlar iin toplanp bayram ve putlar edinmemek, zerlerinde lamba/kandil/mum yakmamak Allah Resl'nn adetlerindendi. O, btn bunlardan insanlar menetmi ve yapanlar ise lanetlemitir! 18. Hz. Peygamber'in Sadaka ve Zekat le lgili Uygulamalar Allah Resl, zekatn verilecei mallar zir mahsuller; meyveler; deve, sr ve davar gibi hayvanlar; altn ve gm gibi nakd mallar ve her trl ticaret mal olarak belirlemitir. Bunlardan tahllar ve meyveler hari, dierlerinin ylda bir kez zekatlarnn verilmesini zorunlu grmtr/farz kld. Tahl ve meyvelerin zekat vaktini ise, olgunlama ve kvamna gelme (hasat edildikleri zaman) olarak belirlemitir.241
241
Allah Tel yle buyurmaktadr: "Hem yetitirilen hem de kendi
bana yetien baheleri, tatlar farkl olan hurmalar, ekinleri, zeytinleri ve narlar yaratan O'dur. Bunlar birbirine benzeseler de (tatlar bakmndan)
birbirlerine hi benzemezler. O halde, rn verdiinde rnnden yiyin ve hasat gn (btn bunlarn) hakkn verin ve sakn israf etmeyin; nk O, israf edenleri sevmez." [el-En'm 6/141]. Bu yet, zekatn hibir cins ayrm yaplmakszn her zira rnden vacip/farz olduuna delildir. u yet de bunu desteklemektedir: "Ey inananlar! Kazandklarnzn ve yerden sizin iin kardklarmzn iyilerinden (bakalar iin de) harcayn! Gz yummadan alamayacanz kt eyleri de hayr diye harcamaya niyetlenmeyin!Allah'n kendine yeten, ok vlen olduunu bilin!" [el-Bakara 2/267]. Burada, Allah Tel'nn maln ve yerden kan rnn ktsn bilerek infak etmekten alkoyduunu grmek gerekir. Kimi insanlar, buday ve baka rnn iyisini kendisi iin ayrr. Sonra da, harcanmayacak geersiz kuruu (paray) dilenciye veya sknt iinde bulunana veren kimse gibi, yenilmeyecek kadar kt olan muhtalara verir. Bu, Allah'n haklarnda buyurduu kiilerdir: "Holanmadklar eyi Allah'a yaktrrlar." [en-Nahl 16/62]. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Sevdiiniz eylerden bakalar iin harcamadka gerek iyilie asla ulaamazsnz:" [l-i mrn 3/92]. Kimi insanlar da hibir ey vermez. Ekinin hasat vakti geldii zaman, bir ihtiya sahibinin grmemesi veya bir yoksulun yanna gelmemesi iin rn gizlediini grrsn. Bunlar da Allah'n misal verdii bahe sahipleri gibi kimselerdendir: "Hani onlar, nallah' demeden, sabah vakti meyvelerini toplayacaklarna dair yemin etmilerdi. Onlar daha uykuda iken, Rabbinden gelen bin afet baheyi sarvermiti; yle ki, bahe sararp kurumutu. Sabah erken kalktklarnda birbirlerine: Meyve toplamak istiyorsanz erkenden tarlanza gidin!' diye seslendiler. Derken onlar aralarnda: Bugn hibir yoksul, baheye girip (siz habersizken) yannza sokulmasn!' diye fsldaarak yola koyuldular. Amalarna ulamaya kararl bir ekilde erkenden kalkp gittiler. Ama baheye bakp onu (tannmaz halde) grnce: Herhalde yolumuzu arm olacaz!' diye bardlar. (Ancak yanl yere gelmediklerini anlaynca da): Hayr, galiba elimizden km!' (dediler). Aralarndaki en akl- selim sahibi olan: Ben size, Allah'n snrsz ann yceltmelisiniz demedim mi?' diye sordu. Onlar: Rabbimizin an ycedir! Dorusu biz zulm iliyorduk! diye cevap verdiler ve sonra dnp birbirini sulamaya baladlar. (Sonunda): Yazklar olsun bize!' dediler, Gerekten biz kstaha davranmtk! (Ama) belki Rabbimiz yerine daha iyisini bize balayacak: Biz de mitle O'na yneleceiz. te (baz
insanlar bu dnyada denemek iin verdiimiz) azap byledir: ama teki dnyada (gnahkarlarn urayaca) azap daha iddetli olacak; keke bunu bilselerdi!" [el-Kalem 68/17-33]. Allah rneklerle anlatyor, biz ise ibret almyoruz. Allah, ekinlere, mala ve ehirlere musibet ve fetler veriyor, bizler ise maln O'ndan geldiini ve yine O'na dneceini ve zekatn bizim faydamz/maslahatmz iin olduunu dnmyoruz ve anlamyoruz. Btn bunlar, cimrilikten ve iman zayflndan meydana gelmektedir. nsanlarn aka zekat vermekten geri durmalar derecesinde cimriliklerine hkmedebilirsin. Baz insanlar, din adna zekat vermemek iin: Topramz hara arazisi olup Hanef mezhebine gre ona zekat gerekmez.' diyerek k yolu aramaktadrlar. Kimileri de yle demektedir: Zekat, altn ve gmten verilir; u an yanmzda sadece para (banknot) vardr.' Bu insanlar, ilme nispet ettikleri kiilerden kendilerine byle fetva verenleri buluyorlar. Halbuki bunlar dini bilmiyorlar. Bunlar, Allah'n sembollerini iptal etmek, fakirleri ldrmek ve mmetin maslahatlarn yok etmek iin kendilerini adamlardr. Hara arazisi, mslmanlarn fetih yoluyla sahip olup, halknn kfir olarak kaldklar ve mslmanlarn arazilerinden alnan r yerine onlardan hara aldklar arazidir. Buna gre topraklarmz hara arazisi, halkmz da onlar gibi mi olur? Yoksa maksat, istek ve arzularmza uymak m? Halbuki Allah Tel, "mal" olarak isimlendirilen ve kendisiyle fayda temin edilen her eyde zekat farz klmtr. O yle buyurmaktadr: "O halde onlarn mallarndan, onlar temizleyecek, onlar arndracak bir sadaka/zekat al." [et-Tvbe 9/103]. "Mallarnda isteyen ve (iffetinden dolay istemeyip) sknt iinde bulunanlar iin bir hak vardr." [ez-Zriyt 51/19]. Kii akll olduu srece, istenilen maslahatlar gerekletirmede demir para ile kat parann birbirinin kymetinde olduunu ve ikisi arasndaki fark ayrabilmekte midir? Parann maddesinin banknot, ta veya baka bir ey olmasnn bizim iin ne nemi vardr! Yani Allah altn olduu iin zekat sadece cneyhde (Msr para birimidir. Z. D.) mi farz klmtr? Biz onu kurua evirdiimizde veya zekat drldnde Allah'n hkm deisin. Yoksa bu zekat mns bilinmeyen taabbud ilerden midir diyeceiz? Allah yle buyurmaktadr: "Gerekten de btn bunlarda, akln kullananlar iin dersler vardr." [er-Ra'd 13/4] "te Allah, dnmeniz iin, yetlerini size bylece aklamaktadr." [elBakara 2/219, 266]. O yle buyurmaktadr: "O hikmeti dilediine verir; kime hikmet
Byle tespit edilmesi, hem zekat alacakllar ve hem de mal sahiplerinin maslahat iin en uygun olandr. ari', mal sahiplerinin mallar elde etmedeki zekatn mallardan alnacak miktarlarn birbirinden farkl olarak dzenlemitir. nsann toplu ve biriktirilmi bir durumda tesadf ettii mallardan -ki bu rikaz, yani topraa gmlm olarak bulunan maldr- bete bir orannda farz klm ve bunun iin zerinden bir yl gemesini itibara almamtr. Elde etme zorluu daha ok olan mallarda bu orann yars olan onda bir orannda verilmesini farz klmtr. Bu oran ayn zamanda, insann herhangi bir
verilmise, ona ok hayr verilmitir. Ama derin anlay sahipleri dnda kimse bunu dnp anlayamaz." [el-Bakara 2/269]. "Onlar hidayete erdirmek senin iin deil, zira ancak Allah, dilediini hidayete erdirir. Yalnz Allah'n rzasn kazanmak iin harcamanz artyla, bakalarna her ne iyilik yaparsanz bu kendi yararnzadr; nk yapacanz her iyilik size olduu gibi geri dnecek ve size hakszlk yaplmayacaktr." [elBakara 2/272]. Zenginler kendilerine vacip olan sadaka ve zekat verselerdi, yetimler, fakirlerin ocuklar kendilerini barndracak yuvalar, tedavi olacaklar hastaneler ve eitip terbiye edecek okullar, isizler, alacaklar alanlar bulurlard. mmet, bu ekilde kendisine muhta olan insanlarla zayf dmek ve bunlarn ileyecekleri sularla sulular toplumu olmak yerine, yaptklar ilerden kazandklar ile zengin olan insanlaryla aziz olurdu. Zekatn, -dinin dier rkunleri gibi- bir rkun olduunu, lkede emniyetin yerlemesinin ve mmetin medeniyet ve iktisatta ilerlemesinin en byk sebeplerinden olduunu bilip bu dediklerimizi yerine getirecek hkmet nerede?!
klfete girmeden, yani o i iin hazrlanm aletler olmakszn veya kuyu atrmakszn Allah'n yamurla sulamay bizzat kendisinin stlendii ve arazilerinin kendiliinden srld meyve ve zira mahsullerde verilmesi gereken orandr. nsann klfete katlanarak eitli aletler vs. ile sulad ve kuyu at mahsulatta onda birin yars (yani yirmide bir) zekat verilmesini farz klmtr. Art, mal sahibinin kimi zaman yolculua karak, kimi zaman dolatrarak, kimi zaman da bekleyerek aralksz almasna bal bulunan mallarda ise, onda birin drtte biri (rub'ul-ri=krkta bir) orannda zekat verilmesini farz klmtr. Bu mallardan her biri iin ller/miktarlar; bu miktarlarn altnda olan mallarn ise zekatnn verilmeyeceini belirledi: Altnda 20 miskal, gmte 200 dirhem, tahl ve meyvelerde 5 vesk,242 kei ve koyunda 40 ba, srda 30 ba, devede ise 5 ba. Allah Tel, zekatn/sadakann paylatrlmasn bizzat kendisi stlendi ve onu sekiz blme ayrd. O sekiz blm iki snf insan alr: 1) htiyalarnn iddet ve zayflna gre alanlar. Bunlar: Fakirler, yoksullar, kleler ve
242
Vesk: Altm sa'dr yani (yaklak bir Msr erdebi kadardr.)
yolculardr. 2) Mslmanlarn faydas iin alanlar. Bunlar da: Zekat memurlar, kalpleri slm'a sndrlacak (mellefe-i kulb) olanlar, durumunu dzeltmek iin borlananlar ve Allah yolunda savaan/cihd eden gaziler. Hz. Peygamber, zekat maln bulunduu ehirdeki hak sahiplerine paylatrrd. ayet mal, o ehir halkna datldktan sonra artarsa kendisine getirilir ve onu datrd. Bir insann zekata mstehak olduunu bilirse ona verirdi. Eer zekata mstehak olan biri kendisinden ister, fakat kendisi o kiinin durumunu bilmezse ona, zenginin ve alp kazanan gl kimsenin zekatta nasibinin olmadn bildirdikten sonra verirdi.243 Bir kii zekat getirdii zaman Hz. Peygamber bazen ona: "Allahmme brik fhi ve f ibilih.244 Yani, Allah'm! Bu adama bolluk ver ve develerini bereketlendir." bazen de: "Allahmme salli aleyhi. Yani, Allah'm! Bu kiiye rahmet eyle." diye dua ederdi.
243
almaya gleri yettii ve kendilerinin hak etmediklerini insanlarn ou vermeseler bile, kaplarda medyihe
bildikleri halde,
okuyanlar, cadde ve mescitlerde deiik eyler okuyup dilencilik yapanlar bunlardan saylmaz m?
244
Nes, "Zekt", 12.
Onun adeti, zekatta mallarn en iyilerini deil, orta hallisini almakt. Allah Resl, zekat veren kimseye, verdii zekat satn almay yasaklamt. Fakir kiinin kendisine verilen zekattan zengine hediye etmesi durumunda o zenginin zekattan yemesini mbah sayard. Kendisi, Berre'ye zekat olarak verilen etten yemi ve yle demitir: "Bu, ona zekattr; bize ise hediyedir."245 Zaman zaman zekat mallarndan mslmanlarn yararna bor alp kullanrd. Bana bir i geldii zaman, zekat sahiplerinden vaktinden nce dn alrd. Nitekim amcas Abbas'tan iki senelik zekat vaktinden nce dn almtr. Zekat memurlarn yalnzca srler, zir mahsuller ve meyveler gibi grnen ak mal sahiplerine gnderirdi. Hurma sahiplerine, aalarndaki hurmalar tahmin edecek, ka vesk geleceini aratracak ve bylece onlarn ne kadar zekat vermeleri gerektiini hesaplayacak bir tahminci (hrs) gnderirdi. Hurmalara gelebilecek fetlerden dolay tahminciye, aataki hurmann te
245
bn Hanbel, VI, 180.
birini veya drtte birini mal sahiplerine brakmasn, bu miktar hurmay tahminde hesaba katmamasn emrederdi. Bu tahmini lm ii, meyvelerin yenmeden ve koparlmadan nce zekatn hesaplanmas, sahiplerinin ondan istedikleri gibi tasarrufta bulunmas ve zekat miktarnn denmesi iin yaplmaktayd. Bundan dolay Hz. Peygamber, kendileriyle mskt ve mzrat akdi yapt Hayberlilere tahminci gnderir, meyveleri ve zir mahsulleri tahmini olarak hesaplattrr ve bunlarn yarsn onlara tazmin ettirirdi. Onlara Abdullah b. Revha'y gndermiti. Ona rvet vermek istediklerinde Abdullah: "Bana haram m yedireceksiniz?! Vallahi ben size, bana gre insanlarn en gzelinin yanndan geldim. Siz benim gzmde maymun ve domuz saylmanzdan daha irensiniz. Size nefretim ve ona olan sevgim, beni size kar adil davranmamaya sevketmez." dedi. Bunun zerine onlar: "te bununla, gkler ve yer ayakta durur." dediler.
19. Ftr Sadakas Reslullah, ftr sadakasn mslmana hurmadan, kuru zmden, ke denen yourt/ yemekten ve arpadan bir sa'246 olarak belirlemitir. mam Ahmed ve Eb Dvd'un rivyet ettiklerine gre, budaydan iki kiiye bir sa' (yani yarm sa') verilir.247 Hz. Peygamber, bu sadakay bayram namazndan nce verirdi. bn Mce'nin Snen'inde onun yle buyurduu rivyet edilmitir: "Kim bu ftr sadakasn bayram namazndan nce verirse, o, makbul bir zekat yerine geer. Kim de namazdan sonra verirse, o, herhangi bir sadaka yerine geer."248 Buhr ve Mslim'de bn mer'den rivyet edildiine gre, Reslullah, ftr sadakasnn insanlar bayram namazna gitmeden emretmitir.249 nce verilmesini
Bu iki hadis gereince ftr sadakasnn bayram namazndan sonraya braklmas caiz deildir. Dorusu da budur; nk ne bu iki
246 247 248 249
Msr leiyle iki kadehe yakndr (Msr'da= 1, 96). Eb Dvd, "Zekt", 21; bn Hanbel, II, 277. bn Mce, "Zekt", 21. Buhr, "Zekt", 70; Mslim, "Zekt", 22.
hadisle elien, ne bunlar nesheden ve ne de bu hadislerle hkm vermeyi engelleyen bir icm vardr. Bunun bir benzeri de, kurban kesim vaktinin, sra itibariyle namazn vaktini deil, imamn namaznn takip edilmesidir. Zira, kim, imamn bayram namazn kldrmadan nce kurbann keserse, bu hayvan kurban olmayp, eti iin kesilen bir hayvan olmu olur. Allah Resl bu sadakay kimsesizlere tahsis ederdi.250 20. Nfile Sadaka Hz. Peygamber, sahibi bulunduu mallardan en ok sadaka veren insand. Onun yannda herhangi bir kii bir ey istese az olsun, ok olsun mutlaka o eyi verirdi. Verdiinden dolay duyduu sevin, alan kimsenin ald eyden dolay duyduu sevinten daha fazla olurdu. Verdii mallar farkl farkl idi: Kimi zaman hibe, kimi zaman sadaka, kimi zaman hediye, kimi zaman da bir eyi satn alp sonra hem cretini ve hem de satn ald mal satcya geri verirdi. Bir ey dn alp geri verirken
250
Buhr, "'deyn", 5, 10, 1723; "Zebih", 17; "Edh", 1, 4, 8, 11, 12;
Mslim, "Edh", 1-4, 10, 11; Nes, "'deyn", 8, 30; "Dehy", 4, 17; bn Mce, "Edh", 12; bn Hanbel, III, 113, 117, 364, 385.
aldndan daha ok, daha fazla ve daha byn verirdi. Bir ey satn aldnda cretinden daha fazla derdi. 21. Hz. Uygulamalar Peygamber'in Orula lgili
Oru tutmaktan maksat, Allah'n sevgisini ve honutluunu tercih ederek nefsin sevdiklerini terk etmektir. Bu, kul ile Rabbi arasnda bir srdr. Orucun, grnen organlarn ve i glerin korunmasnda, bozucu zararl maddeleri kendisine eken karmdan onlar muhafaza etmede ve onlarn shhatine engel pis maddelerin vcuttan atlmasnda insan hayrette brakan bir etkisi vardr. Oru, ehev glerin zorla ald eyleri kalbe ve organlara iade eder; a insanlarn halini hatrlatr ki, bu, takvann en byk yardmclarndandr. Nitekim Allah Tel yle buyurmaktadr: "Ey man edenler! Allah'a kar gelmekten saknmanz iin oru, sizden nceki toplumlara farz klnd gibi, size de farz klnd."251 Hz. Peygamber de: "Oru (ktlklere
251
el-Bakara 2/183.
kar) bir kalkandr."252 buyurmu,253 evlenmeye iddetle arzulu olup da evlenemeyenlere oru tutmalarn emretti ve orucu bu arzunun krcs olarak nitelendirdi. Nefisleri alkanlklarndan ve isteklerinden ayrmak en zor ilerden olduundan nefislerin tevhid ve namaz zerinde iyice yerlemesi ve Kur'an'n emirlerine iyice allmas iin orucunu farziyeti gecikti. Bylece aama aama oruca geildi. Oru, hicretin ikinci senesinde farz klnd. Allah Resl vefat ettiinde dokuz Ramazan orucu tutmutu. Oru tutamadklar zaman ihtiyar erkek ve kadnn yemek yedirmeleri ngrld. Bunlar oru tutmayp bunun yerine her gn bir yoksulu doyururlar. Hasta ve yolcularn orucu bozup sonra (baka gnlerde) kaza etmelerine izin verildi. Kendilerine bir zarar gelmesinden korkan hamile ve emzikli kadnlara da ayn izin verildi.
252
Buhr, "Savm", 2; "Tevhd", 35; Mslim, "Siym", 161, 162; Eb
Dvd, "Savm", 25; Tirmiz, "Cum'a", 79; "Savm", 54; "mn", 8; Nes, "Siym", 42, 43; bn Mce, "Siym", 1; "Fiten", 12; "Zhd", 22; Drimi, "Savm", 27, 50; Muvatta, "Siym", 57; bn Hanbel, I, 195, 196; II, 257, 273, 302, 312; IV, 22; V, 83.
253
Korunmak, yani oru tutan kii kt isteklerden korunmu olur.
Hamile ve emzikli kadnlar ocuklarna bir zarar gelmesinden endie duyarlarsa, hem kaza ederler hem de her bir gn iin bir yoksulu doyururlar. nk bunlarn oru yemeleri herhangi bir hastalk korkusuyla deildir. Shhatli olduklar halde orucu bozmaktadrlar. Bu yzden de shhatli kimsenin oru tutmamasnda olduu gibi, burada da bir yoksulu doyurmak mecburidir.254
254
Bu sz, hamile ve emzikli kadn hakknda ak deildir. Ak olan, kaza etmeksizin fidye vereceklerden olmalardr. nk
bunlarn
hamilelik ve st emzirme durumlar devamldr. Dolaysyla bunlarn kaza etmeleri iin zamanlar yoktur. Zira Allah Tel oru bozma ruhsatn sadece iki ksma ayrd: a) Hasta ve yolcu -tutmadklar zaman orularn kaza ederler-. b) Tutmakta zorlananlar, -oru tutmazlar ancak fidye verirler-. Allah, hem kaza eden hem de fidye veren nc bir ksm zikretmemitir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "O halde, iinizden kim hasta ya da yolculukta ise, (oru tutamad gnler iin) baka gnlerde (oru tutsun)! Bununla birlikte, orucu tutmakta zorlananlarn, fidye olarak, bir yoksulu doyurmalar gerekir." [el-Bakara 2/184]. Ayetteki "orucu tutmakta zorlananlar=ytqne" ifadesinin anlam, oruca ok zor dayanabilenlerdir. ok yal olanlar, -bn Abbas'n dedii gibi- hamileler ve emzikli kadnlar bunlardandr. Nitekim mam Ahmed ve Snen sahipleri Hz. Peygamber'in yle buyurduunu rivyet etmilerdir: "phesiz Allah hamile ve emzikli kadnlardan oru ykn kaldrd." [Tirmiz, "Savm", 21; Eb Dvd, "Savm", 3; Nes, "Sym", 51, 62; bn Mce, "Sym", 12]. Ayrca iyilemesi mit edilmeyen hastalar (mzmin) da ruhsat verilenlerdendir; nk bunlarn yedikleri orucu kaza edebilecekleri zamanlar yoktur. Btn bunlar, oru tutmayp her gn iin bir yoksulu doyuracak kadar fidye verirler. eyh Muhammed Abduh'a gre, ocaklardan ta kmr kartmak gibi, Allah'n, geimlerini srekli zor ilere bal kld iiler de
Hz. Peygamber'in adetlerinden biri de, hilalin ya muhakkak bir surette (herkes tarafndan) grlmesiyle ya da bir tek kiinin hilali grdne dair ahadetiyle Ramazan orucuna balamasyd. Nitekim bir defasnda bn mer'in, bir defasnda da bir bedevinin ahadetlerine gvenerek oruca balamt.
kendilerine ruhsat verilenlerdendir. Ayet buna imkan tanmaktadr; fakat yet, nimetlerle lks bir hayat srp orucu terk etmekle, nefisleri zelil dren istek ve arzularn esir ald kimseler gibi, cesaret ve sabr kaybedip daha fazla lksn iine batan kimselere byle bir imkan tanmamaktadr. Bunlar, bylece hibir eye faydalar olmad gibi, hem kendilerine hem de lkelerine zarar verirler. u yet de orucun hkmlerindendir: "Oru gecesi kadnlarnzla cinsel ilikide bulunmanz size helal klnmtr. Onlar sizin rtleriniz siz de onlarn rtlerisiniz. Allah nefsinize gvenemeyeceinizi bildii iindir ki (bu konuda) tvbenizi kabul ederek sizi affetmitir. Bundan byle onlara yaklan ve Allah'n sizin iin takdir ettiini isteyin. afan aydnl gecenin karanlndan ayrt edilinceye (tan yeri aarncaya) kadar yiyin, iin. Sonra da akama kadar orucu tutun." [el-Bakara 2/187]. Ayetteki "kadnlara yaklamak" ifadesi, -kadnlarla cinsel ilikiye girmek ve onlara dokunma gibi- kadnlarla eleri arasndaki olan eyden kinayedir. Bu, kendisinden haya edilen eyin edebe uygun ifade biimidir. Belki biz, bu edeple edeplenir ve "Ktb'l-Edeb" olarak isimlendirdikleri kitaplarn irkin sylemlerinden dillerimizi temizleriz. Bu yet inmeden nce baz sahabe, oru gecesinde hanmlaryla cinsel ilikiye girmekten kendilerini alkoyuyorlard. Bunun zerine Allah, bunun nefse bir zulm ve mbah olan eyden faydalanmaktan alkoyma olduunu haber verdi. Ayrca yet, fecirden nce yeme, ime ve cinsel ilikiye girmeden uzak durmay gerekli grenleri reddetmektedir. Orucu bu husus bozmaktadr. Oysa Kur'an, fukahnn ok ynl olarak belirledii problemli varsaymlara dayal orucu bozucu eylerden sz etmemitir.
Bedevinin haberine gvenerek ahadet lafzn sylemeye zorlamamtr. ayet hilal gzkmez ve hi kimse de grdne ahitlik etmezse, aban ayn otuz gne tamamlar ve insanlarn da byle yapmalarn emrederdi. Bayram namaz vakti ktktan sonra iki kii (evval) hilalini grdklerine dair ahitlik etseler, Allah Resl orucu bozar, ertesi gn bayram namazn vaktinde kldrrd. ftarda acele eder, (akam) namazn klmadan nce iftar eder, iftarn olgun taze birka hurma ile, bulamazsa birka kuru hurma ile, onu da bulamazsa birka yudum su ile yapard. Orucunu aarken: "Allahmme leke sumt ve al rzgke eftart. Yani, Allah'm senin rzan iin oru tuttum. Rzknla orucumu atm." eklinde dua ettii rivyet edilmitir. Onun yle dua ettii de sylenmitir: "Zehebe'z-zame ve'b-teleti'l-urgu ve sebete'l-ecru inallahu Tel. Yani, susuzluk gitti, damarlar sland ve inallah sevap sabit oldu." Bu iki rivyeti de Eb Dvd zikretmitir.255 Reslullah, Ramazan aynda yolculuk etmi; kimi zaman oru tutmu kimi zaman da oru
255
Eb Dvd, "Savm", 22.
tutmamtr. Sahabeyi bu durumda oru tutup tutmamada serbest brakmtr. Ashabna dmana yaklatklarnda arpmada gl olmalar iin orucu yemelerini emrederdi. Hz. mer yle demektedir: Allah Resl ile birlikte Ramazan'da iki gaza -Bedir ve Mekke'nin Fethiyaptk. kisinde de oru tutmadk. Hz. Peygamber'in orulunun orucu bozabilecei mesafe iin bir mesafe belirlememitir. Bu konuda sahih bir rivyet yoktur.256 Sahabe, yolculua ktklarnda evleri gemeyi (geride brakmay) dikkate almakszn orularn bozuyorlar ve bunun Hz. Peygamber'in snneti ve prensibi olduunu sylyorlard. Eb
256
Yani, insanlarn yolculuklarn belirli bir mesafe ile snrlandrmayp
mutlak brakmtr. Nitekim yette de "sefer" kelimesi belirli bir yolculuk deil, rfe gre "yolculuk" kabul edilen her seferi kapsayan belirsiz bir formla kullanlmtr. Fkh kitaplarnda, oru tutmamay ve namaz ksaltmay mbah klan sefer mesafesinin belirlenmesi ile ilgili tm hususlar, fakihlerin ictihad ve hkm karmlardr. Mekkelilerin Hz. Peygamber'le namaz Arafat'ta ksaltarak ve cem ederek kldklar sabittir. Mesafe, fakihlerin belirlediklerinin onda birine bile ulamayacak kadar yakn olmasna ramen onlar, hl bu konuda ihtilaf etmeye devam etmektedirler. Kur'an ve pratik snnet, sefer mesafesinin snrlandrlmad hususunda ittifak halindedir. Bu, hem ruhsattaki hikmete de uygundur hem de sefer mesafesinin belirlenmesinde mmetin kargaa ve ihtilafa dmesini engeller.
Dvd ve mam Ahmed'in Ubeyd b. Cbeyr'den rivyet ettii hadis bunu ifade etmektedir.257 Muhammed b. Ka'b yle demektedir: Ramazan aynda Enes b. Mlik'in yanna gelmitim. Yolculua kmak istiyordu. Devesine semeri vurulmu o da yolculuk elbisesini giyinmiti. Yiyecek bir eyler istedi ve yedi! Bunun zerine ben ona: "Bu yaptn snnet mi?" dedim. O da: "Snnet" dedi. Sonra da devesine binip gitti. Tirmiz bu rivyeti hasen kabul etmitir.258 Hz. Peygamber'in hanmlaryla cinsi mnasebetten sonra cnp olarak fecir vaktine kadar durduu da olmutur. Fecirden sonra gusleder ve oru tutard. Orulu iken baz hanmlarn perdi. Orulu iken misvak kullandna ilikin olarak nakledilen rivyet sahihtir. Oruluyu burnuna su vermekte arya gitmekten yasaklamtr. Orulu iken kan aldrmamtr. Orulu iken gzne srme ektii rivyet edilmitir.
257 258
Eb Dvd, "Savm", 46. Tirmiz, "Savm", 75.
Unutarak bir ey yiyip ienin orucunu kaza ettirmemesi de Hz. Peygamber'in snnetlerindendi. Zira bu ekilde oru bozulmaz. Allah Resl, Ramazan'da ok hayr yapar, dier aylardan fazla olarak bu ayda Kur'an' oka okur ve zerinde alrd.259 22. Hz. Peygamber'in Nfile Orular260 Hz. Peygamber'in galiba hi iftar etmeyecek denilinceye kadar oru tuttuu da, galiba hi oru tutmayacak denilinceye kadar oru tutmad da olurdu. Ramazan'dan baka hibir ayn tamamn orulu geirmemitir. Hibir
259
Kur'an'n Ramazan aynda inmesi sebebiyle bu ayda Kur'an
eitim-retimine daha ok yer verirdi. Oru kr, Kur'an ise zikirdir. nsanlar oruta Kur'an'la ihlas ve ihsana hazr duruma gelirler. Kur'an' tefekkr ve onunla amel etmede dnya ve hiret mutluluklar vardr. yleyse Ramazan'da kurralar (Kur'an okuyucular) getirip (konuan robot, karikatr gibi) onlar sahnelere oturtup oynatanlar ve sonra da okuduklarndan uzaklaarak sigara, iki vb. pisliklere devam eden zamanmzn insanlar iyice dnsnler! Ve Allah'n u yetini iyi anlasnlar: "imdi siz bu sze mi ayorsunuz? Alayacanz yerde glyorsunuz. Elenip duruyorsunuz! O halde Allah'a secde ve ibadet edin!" [en-Necm 53/59-62].
260
Yce Allah yle buyurmaktadr: "Kim, gnll olarak fazladan
iyilik yaparsa, bu kendisi iin daha iyidir. Ancak oru tutmanz, ayet (orucun anlamn) bilirseniz sizin iin daha iyidir." [el-Bakara 2/184]. O zaman onu Allah'a zg klarak tutar ve onunla ahlaknz gzelletirirsiniz. Kimi insanlar, orucun mnsn bilmedikleri iin orulu olma mazeretinin arakasna snarak kt sz syleyip ve svp ahlkn bozmaktadrlar.
ay oru tutmadan geirmedi. Bazlarnn yapt gibi, Hz. Peygamber, aylarda -Recep, aban ve Ramazan- devaml oru tutmad. Recep ayn kesinlikle orula geirmedii gibi, o ayn tamamnda oru tutulmasn da gzel (mstehap) grmemitir. Aksine, bn Mce'nin zikrettii gibi, bu ayn tamamn orulu geirmeyi yasaklad rivyet edilmitir.261 Allah Resl, pazartesi ve perembe gnleri oru tutmaya zen gsterirdi.262 Buhr ve Mslim'de Hz. Peygamber Medine'ye geldiinde yahudilerin Ar gnnde oru tuttuklarn grnce, onlara sebebini sordu. Onlar: Bugn Allah'n, Hz. Mus ve kavmini kurtarp Firavun ve adamlarn suda bomutur. Bunun zerine Hz. Musa da Allah'a kretmek iin o gn oru tutmutur. te bu nedenle biz de bu gn oru tutmaktayz, eklinde cevap verdiler. Bunun zerine Allah Resl: "Biz Hz. Mus'ya sizden daha layz."
261 262
Bk. bn Mce, "Siym", 42. Tirmiz, "Savm", 44; Nes, "Siym", 36; 70; bn Mce, "Siym", 42;
bn Hanbel, VI, 80, 89, 106.
dedi ve hem kendisi o gn oru tuttu hem de oru tutulmasn emretti.263 Buhr ve Mslim'in zikrettiine gre Hz. Peygamber, arife gn Arafat'ta oru tutmamtr.264 Kimi Snen sahiplerinin rivyetine gre ise, o gn orada oru tutulmasn yasaklamtr.265 Arife gn Arafat'ta oru tutmadna ilikin birok hikmet zikredilmitir: 1) Oru tutmayan duay daha iyi yapabilir. 2) Yolculukta oru tutmamak farz orutan bile daha faziletli olduuna gre, nafile orutan nasl olmaz?! 3) O gn cuma idi; Hz. Peygamber sadece cuma gn oru tutmay yasaklamt.266 bn Teymiye bu durumu, insanlar bayram gnlerinde topland gibi, bir araya geldikleri iin arife gn, Arafat'takiler iin bayramd, eklinde gerekelendirmitir. Ve: Hz. Peygamber, Snen sahiplerinin rivyet ettii: "Arafat'a ktnz gn, Kurban kestiiniz gn ve Mina'da
263
Buhr, "Savm", 69; "Menkib'l-Ensr", 52; "Enbiy", 24; Mslim,
"Siym", 19, 127-130; Eb Dvd, "Savm", 63, 64; Drim, "Savm", 46; bn Hanbel, I, 291, 310, 336, 340; II, 359; IV, 409.
264 265 266
Buhr, "Savm", 65; Mslim, "Siym", 18. Eb Dvd, "Savm", 63; Tirmiz, "Savm", 47. Mslim, "Siym", 145; bn Mce, "Siym", 37; Drim, "Savm", 39.
bulunduumuz gnler biz ehl-i slm'n bayramdr."267 hadisine iaret etmitir, demektedir. Bayram oluu, o toplulua dahil olanlarn bu gnlerde bir araya gelmi olmalarndan dolay olduu malumdur. Allah en iyisini bilendir. Reslullah, ailesinin yanna gelince onlara: "Yannzda, yiyecek bir ey var m?" diye sorar eer: "Yok." derlerse: "yleyse ben oruluyum." derdi.268 Bylece nafile oruca gndzden niyet ederdi. Bazen de nafile oruca niyetlenir, sonra da orucu bozduu olurdu. Hz. Aie Reslulah'tan bu konuda iki hadis rivyet etmitir. Bunlardan birisini Mslim,269 dierini ise Nes nakletmitir.270 23. Hz. Uygulamalar Peygamber'in tikfla lgili
Hz. Peygamber, vefat edinceye kadar Ramazan'n son on gnnde itikafa girerdi. Allah Resl, itikaf sadece bir kere terk etmi, evval
267 268
Eb Dvd, "Savm", 49; bn Hanbel, IV, 152. Mslim. "Siym", 170; Buhr, "Savm", 21, 51; "Edeb", 86; Eb Mslim, "Siym", 32. Nes, "Siym", 67.
Dvd, "Salt", 69; Tirmiz, "Savm", 34; "Zhd", 64; Nes, "Siym", 67.
269 270
aynda ise onu kaza etmiti. tikaf iin adr kurulmasn emreder mescidde kendisine bir adr kurulur, o da orada Rabbi ile ba baa kalrd. Her sene on gn itikafa girerdi. Vefat ettii sene yirmi gn itikafa girdi. Cebrail her sene bir kez Kur'an' ona arz ederdi. Vefat ettii sene Kur'an' iki kez arz etti. tikaf halinde iken insan ihtiyalar dnda evine gitmezdi. tikafta iken ban mescidden Hz. Aie'nin odasna uzatr, Hz. Aie de hayzl olarak bulunduu yerden Allah Resl'nn ban tarayp ykard. Kendisi itikafl iken kimi hanmlar onu ziyaret ederdi. Ziyarete gelen hanm kalkp gitmek istedii zaman o da onunla kalkar onu geirirdi. tikaf halinde iken ne pme ne de baka eyle hanmlar ile asla cinsi ilikiye girmemitir.271
271
"Mescitlerde itikafta iken kadnlara yaklamayn!" [el-Bakara
2/187] yetine uyarak byle bir ilikiye girmemitir.
24. Hz. Peygamber'in Hac ve Umre le lgili Uygulamalar272

272
Hacdan maksat, btn mslmanlar iin Allah'n emri ile
Mekke'de Kabe olarak ina edilen eve ynelmektir. Mslmanlar ona ynelir, evresinde toplanrlar ve Reslullah'n aklad/rettii zel ibadetleri ve grevleri zenle yerine getirirler. Hac aylar, evvl, Zilkade ve Zilhicce'nin ilk on gndr. Umreden maksat ise, Kabe'yi ziyaret etmek olup vakti btn senedir. Kabe'yi ziyaret eden onu imar etmi olacandan bu ibadete "umre" ismi verilmitir. Nitekim Allah Tel yle buyurmaktadr: "Allah'n mescitlerini, ancak Allah'a ve hiret gnne inanan, namaz klan, zekat veren ve sadece Allah'tan korkan kimseler enlendirirler. te onlar, doru yolda olmalar umulanlardandr. (Ey Allah'a ortak koanlar!) Yoksa siz, haclara su verme ve Mescid-i Haram' onarma (ilerini), Allah'a ve hiret gnne inanan ve Allah yolunda cihad eden kimselerin (ileriyle) bir mi tutuyorsunuz? Bunlar Allah katnda bir olamazlar." [et-Tvbe 18]. "nsanlar iin ilk kurulmu olan ev, Mekke'de olandr. O lemlere, bereket ve hidyet (kayna olmas) iin (kurulmutur). Orada ak deliller, brahim'in makam vardr. Kim oraya girerse gvenlik iinde olur. Oraya gidebilenin Kabe'yi ziyaret etmesi, Allah'n insanlar zerindeki bir hakkdr. Buna ramen kim nankrlk edecek olursa, (ok iyi bilsin ki), Allah, lemlere hibir ekilde gereksinmesi olmayandr." [l-i mrn 96]. "Hani Biz, Kabe'yi insanlar iin bir toplanma ve gven yeri yapmtk. yleyse siz, brahim'in makamndan bir namaz yeri edinin!' (demitik). brahim ve smail'e: Kabe'mi tavaf edenler, kendini ibadete verenler, rk ve secde edenler iin temizleyin!' diye emretmitik." [el-Bakara 2/125]. "Hani brahim smail ile Kabe'nin temellerini ykseltiyorlard." [el-Bakara 2/127]. "Biz, brahim'e Kabe'nin ina edilecei yeri gsterdiimizde ona: Bana hibir eyi ortak koma; evimi, evresinde dolaacak, (nnde derin bir tefekkre dalmak zere) duracak, nnde rk ve secde edecek olanlar iin temizle!' (demitik). O halde (Ey Muhammed!) insanlar, (yakn mesafede olanlarn) yaya olarak, uzakta bulunanlarn ise hzl develere (binerek) sana gelmeleri, bylece kendileriyle ilgili bir takm yararlara tank olmalar iin hacca davet et!" [el-Hac 22/26-28]. Hac sresine bak. "Hacc ve umreyi Allah iin tamamlayn! Eer (herhangi bir sebeple bundan) alkonacak olursanz, kolaynza gelen kurban gnderin ve bu
Buhr ve Mslim'de Enes b. Mlik'ten rivyet edildiine gre Hz. Peygamber, drt kez umre yapmtr.273 Hac ile birlikte yapt umre dnda, umrelerin yapmtr: hepsini Zilkade aynda
a) Zilkade aynda yapmaya niyetlendii, Hudeybiye274 antlamas ile sonulanan umredir -ki bu, mriklerin Hz. Peygamber'i Mekke'ye girmekten engelledikleri umredir-; b) Ertesi yl Zilkade aynda yapt umre; c) Huneyn ganimetlerini taksim ettii yer olan Ci'rne'den275 (ihrama girip) Zilkade aynda yapt umre;
kurban, yerine varmadka, balarnz tra etmeyin!" [el-Bakara 2/196]. "Hac bilinen aylardadr. Hac kime bu aylarda farz olursa, (iyi bilsin ki), artk hac esnasnda, kadna yaklamak, gnah ilemek ve kavga etmek yoktur. Ne hayr yaparsanz yapn, Allah onu bilir. O halde kendinize azk edinin: (ancak unu hibir zaman aklnzdan karmayn ki), azn en hayrls, takvadr. Ey akl sahipleri! Bana kar gelmekten saknn!" [elBakara 2/197]. Bakara sresine bak. "Allah, Kabe'yi, o Beyt'l-Harm', kutsal ay, (Kabe'ye sunulacak) kurbanlklar, gerdanlkl kurbanlklar, insanlar iin bir sembol klmtr; bu, Allah'n gklerde olan da yerde olan da bildiini ve dolaysyla O'nun her eyi ok iyi bilen olduunu bilmeniz iindir." [el-Mide 5/97].
273 274
Buhr, "Mez", 35; Mslim, "Hac", 217, 220. Hudeybiye, Mekke'ye yakn bir kydr. Oradaki bir kuyu Buras Mekke'ye yakn bir yerdir. Buras hil blgesinde olup ihrama
sebebiyle byle isimlendirilmitir.

275
d) Hacc ile beraber yapt umre. Bu (hacc ile beraber yapt umre) hakknda Ber b. Azib'den nakledilen: "Reslullah hac etmeden nce iki defa Zilkade aynda umre yapt."276 hadisi ile elimez; nk burada kastedilen, tamamlanan ve hacdan ayr yaplm olan (hacdan ayr) mstakil umredir. phesiz, hac ve umre iki ayr olgudur; kran haccnda277 yaplan umre mstakil deildir/yaplmaz. Hudeybiye umresini yapmaktan da Hz. Peygamber engellendi ve bu umreyi tamamlamasna (Mekke mrikleri tarafndan) mani olundu. Bununla, Hz. Aie ve bn Abbas'n: "Allah Resl Zilkade ay dnda umre yapmamtr."278 demeleri arasnda bir eliki yoktur; nk kran hacc ile birlikte yaplan umrenin balangc Zilkade ayna, sonu ise, haccn bitimi ile beraber Zilhicce ayna rastlamaktadr. Buna gre Hz. Aie ile bn Abbas balangcn, Enes ise bitimini haber vermektedir.
girilen yerlerden biridir.

276 277
Eb Dvd, "Mensik", 89; bn Hanbel, II, 47, 139; IV, 297. Hacla birlikte umre iin ihrama girmektir. [Yani, tek ihramla hac bn Hanbel, VI, 228.
ve umrenin yapld en faziletli bir hac eididir. Z. D.]

278
Hz. Peygamber, btn umrelerini Mekke'ye girince yapmtr. Bugnk insanlarn yapt gibi, -insanlar umre yapmak iin Mekke'den kyorlar- Mekke'den karak umre yaptna dair bir rivyet nakledilmemitir. Hz. Peygamber, hicretten sonra onuncu ylda sadece bir defa hac yapt; nk hac hicretin dokuzuncu senesinden nce farz klnmamt. Al-i mrn sresinin ba tarafndaki yetler, "eliler yl"nda inmitir. O sene, Necrn heyeti Allah Resl'nn yanna geldi. Hz. Peygamber onlarla cizye demeleri artyla antlama yapt. Cizye hkm/yeti ise, Tebk seferinin yapld hicretin dokuzuncu ylnda nazil oldu. Bu sene. l-i mrn sresinin ilk yetleri inmi, Allah Resl Ehl-i kitapla mnazara yapm, onlar tevhide ve karlkl lanetlemeye (mbhale) davet etmitir. u olay buna delildir. Allah: "Ey iman edenler! Allah'a ortak koanlar, ancak bir pislikten ibarettir. Artk bu yllarndan sonra Mescid-i Haram'a yaklamasnlar."279 yetini indirince, Mekkeliler, putperestlerle olan ticaretlerini ellerinden karm olmalarndan dolay ilerinde bir znt duydular. Allah bu
279
et-Tvbe 9/28.
ticaretin yerine cizye hkmn getirdi. Bu yetlerin inii ve ilan hicretin dokuzuncu ylnda oldu. Allah Resl, Hz. Eb Bekir'i bunlar ilan etmesi iin hac mevsiminde Mekke'ye gnderdi. Ardnda da Hz. Ali'yi yollad. "Hacc da umreyi de Allah iin tamamlayn"280 yetine gelince, her ne kadar bu yet Hudeybiye bar antlamasnn yapld altnc ylda inmise de bu yette haccn farz klnd belirtilmemitir. Bu yette yalnzca balanlan hac ve umrenin tamamlanmas emredilmektedir. Yoksa bu yet, hac ve umreye balamann farz olmasn gerektirmez. Allah Resl, hac yapmaya karar verince, insanlara hac yapacan bildirdi. Daha sonra ihram ve bu durumda kendilerine gerekli olan hususlar reten bir konuma yapt. Medine mescidinde le namazn drt rekat kldrd; gzel kokulu yalar srnd, san tarad, rida (stten giyilen elbise) ve izrn (belden aa giyilen elbise) giydi. kindiden nce yola kt. Zilkade ay bitmemiti. Zulhuleyfe'de281
280 281
el-Bakara 2/196. am ve Medine tarafndan gelen hac adaylarnn ihrama
girdikleri Medine'ye alt mil uzaklkta bulunan bir pnardr.
konaklad, orada ikindi namazn iki rekat kldrd. Daha sonra geceyi orada geirdi; o gece hanmlarnn hepsini dolat. hrama girmek istediinde gusl yapt, koku srnd; sonra izr ve ridasn giydi, le namazn iki rekat kldrd, sonra namaz kld yerde hac ve umre iin telbiyede bulundu. Allah Resl'nn le namaznn farznn iki rekatndan baka ihram iin iki rekat namaz kld rivyet edilmemitir. hrama girmeden nce, hedyini (kurbanlk devesini) belirledi, hayvann sa tarafn/dan iaretledi, yani devenin hrgcnn d tarafn yard.282 O yle derdi: "Lebbeyk Allahmme lebbeyk, Lebbeyk l erke leke lebbeyk, inne'lhamde ve'n-ni'mete leke ve'l-mlke l erke lek.283 Yani, buyur, Allah'm buyur! Buyur, Senin hibir ortan yok, buyur! Hamd Senin, nimet
282
Hedy, hac adaynn deve, inek veya koyun gibi hayvanlardan
Allah'a yaknlamak ve hac esnasnda eksik yapt hareketlerine bir karlk olmak zere kesilmesi iin Mekke'ye gtrd kurbanlklardr. "Hedy" olarak isimlendirilmesi; a) Allah'n evine, yani Kabe'ye hediye olarak sunulduu ve b) nden srldkleri iindir. Salih amel, sahibini kyamet gn cennete gtrecei gibi, o hayvan da sahibine yolu gstermektedir. Bu hayvana bakanlarn onun Allah iin bir kurban ve Allah'n sembollerinden biri olduunu anlamas iin almetler konulur.
283
Buhr, "Hac", 26; Tirmiz, "Hac", 13; bn Mce, "Mensik", 15;
Drim, "Mensik", 13.
Senin, mlk Senin. Senin hibir ortan yok." Bu telbiyeyi yksek sesle getirdi, ashab da iitti ve onlara da byle yapmalarn emretti. Allah Elisi, deve zerindeki tahtrevan ve hevde iinde deil, devenin semeri zerinde hac yapmtr. Hz. Eb Bekir'in ei Esm, Zulhuleyfe'de Muhammed b. Eb Bekir'i dnyaya getirdi. Hz. Peygamber, Esm'ya gusledip ihrama girmesini ve ardndan telbiyede bulunmasn emretti. Bu, hayzl kadnn ihram iin gusledebileceinin doru olduunu gsterir. Sonra Allah Resl telbiye getirerek yrd ve Ravh284 denilen yere geldiinde, avlanlmas helal olan yabaneei eti ikram edildi o da arkadalar arasnda paylatrlmasn emretti. Bu da, ihramlnn, kendisi iin avlamad zaman, avlanlmas helal olan hayvann etinden yemesinin caiz olduuna delalet etmektedir.285
284
Buras Haremeyn arasnda bir yer olup Medine'ye otuz veya krk nk ihraml bir kiinin kara av avlamas caiz deildir. Fakat,
mil uzaklkta bir yerdir.

285
ihraml olmayan birisinin avlad hayvann etinden yiyebilir. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr: "hraml iken avlanmay helal saymamanz kaydyla, bildirilecek olanlardan baka hayvanlar (ot obur hayvanlar), size helal klnmtr. phesiz Allah, istedii hkm verir." [el-Mide 5/1]. "hramdan knca avlanabilirsiniz." [el-Mide 5/2]. "Ey inananlar! Muhakkak Allah sizi; -grmedii halde, kimin kendisinden korktuunu
Serif286 denilen yere vardklarnda Hz. Aie hayz grd. Bunun zerine Hz. Peygamber ona: "Kabe'yi tavaf etmenin dnda bir hacnn yapt her eyi yap."287 buyurdu. Mekke'ye geldiklerinde Allah Resl, yannda kurbanlk hayvan olmayanlarn haclarn umreye evirmelerini, yani nce Kabe'yi tavaf etmelerini, daha sonra Saf ve Merve arasnda sa'y edip ihramdan kmalarn; beraberinde kurbanlk hayvanlar olanlarn ise,
ortaya karmak iin- elleriniz ve mzraklarnz ile gerekletirebileceiniz bir av sayesinde sizi deneyecektir. O halde, kim, bundan sonra, haddi aacak olursa, (bilsin ki), ok ac veren bir azap onu beklemektedir. Ey inananlar! hraml iken, av hayvann ldrmeyin! Bununla birlikte, iinizden kim, onu isteyerek ldrecek olursa (bilsin ki), yaptnn sorumluluunu tatmas iin, (ona verilecek) ceza; ldrdne denk olan bir hayvandr ki, kurban edilmek zere Kabe'ye gnderilecek olan bu hayvann ldrlene denk olduuna ise iinizden dil olan iki kii karar verecektir; ya da yoksullar doyurmaktan ibaret olan bir kefarettir ya da bunlara denk olacak ekilde oru tutmaktr. Allah gemi olanlar affetmitir. Ancak, kim, (bu sua) tekrar dnecek olursa, (bilsin ki), Allah, (bundan dolay) ondan intikam alacaktr; nk Allah, ok gl olan, alandr. Hem sizin hem de yolcularn yararlanmas iin, denizde avlanmak ve (avlanan) yemek size helal klnmtr; bununla birlikte, karada avlanmak ise, ihramda bulunduunuz srece, size haram klnmtr. O halde, (bir gn) huzurunda toplanacanz Allah'a kar gelmekten saknnz!" [el-Mide 5/94-96].
286 287
Mekke'ye yakn bir yerdir. Buhr, "Hayz", 1, 7; "Hac", 81; "Edh", 10; Mslim, "Hac", 119, 120;
Eb Dvd, "Mensik", 23; Nes, "Tahret", 182; "Hayz", 1; Drim, "Mensik", 31; Muvatta, "Hac", 224; bn Hanbel, VI, 39, 245, 273.
ihraml olarak kalmalarn emretti. Bundan asla herhangi bir ey nesh edilmemitir! Aksine Srka b. Mlik, Allah Resl'ne hacc dntrmelerini emrettii bu umrenin sadece o yla m zg, yoksa bu iin ebed mi olduunu sormu, O da: "Evet, ebediyen byle olacaktr."288 cevabn vermitir.289 Hz. Peygamber'in hacc umreye dntrmeyi emrettiini on drt sahab rivyet etmitir. Bu hadislerin hepsi de sahihtir. Bu rivyetlerin birinde Allah Resl yle buyurmaktadr: "Yanmda kurbanlk hayvanm olmasayd sizin ihramdan ktnz gibi ben de ihramdan kardm. Kurbanlk hayvan (hedy) sevk etmeseydim, size emrettiimin ayns yapardm; fakat hedy kesilecek yerine ulancaya kadar ihramdan kmam helal olmaz."290 Allah Resl'nn emirlerini yerine getirdiler; Kabe'yi tavaf edip, Saf ile Merve
288
Buhr, "Umre" 6; "irket", 15; "Temenn", 3; Mslim, "Hac", 141; Eb
Dvd, "Mensik", 23, 56; Nes, "Hac", 76; bn Mce, "Mensik", 41, 48; Drim, "Mensik", 34; bn Hanbel, IV, 175.
289
Yani bu emir onlara zg olmayp ebediyete kadar hacca Buhr, "Hac", 32, 81; "Umre", 6; "irket", 15; Mslim, "Hac", 214; Eb
gidecek herkes iin geerlidir.

290
Dvd, "Mensik", 23; Tirmiz, "Hac", 107; Nes, "Hac", 143; bn Mce, "Mensik", 41; bn Hanbel, III, 185, 305, 366.
arasnda sa'y ettikten sonra tra olup291 ihramdan ktlar. Terviye292 gn olunca, hac iin telbiyede bulundular. Tabern'nin zikrettiine gre Hz. Peygamber Kabe'yi grnce: "Allahmme zid hze'l-beyte terfen ve ta'zmen ve tekrmen ve mehbeten. Yani, Allah'm! Bu evin (Kabe'nin) erefini, saygnln, onurunu ve heybetini artr." diye dua etti. Reslullah, Mescid-i Haram'a girince Kabe'ye yneldi. Tahiyyet'l-mescid namaz klmad; nk Mescid-i Haram'n tahiyyesi tavaf idi. Hacer-i Esved hizasna gelince, izdihama neden olacak ekilde ve btn bedeniyle kaplamadan selamlad; Hacer-i Esved'den Rkn-i Yemn tarafna da ilerlemedi, ellerini de kaldrmad. Ne "bu tavafmla una ve buna niyet ettim." Dedi ne de tavafa nasl balanlacan bilmeyenlerin yapt gibi tekbir namaz tekbiri gibi- ald. Aksine tavafa byle balamak irkin bid'atlardandr. Hacer-i Esved'e ynelip selamladnda, Kabe'yi soluna alarak onu sana ald. Sadece
291
Yani salarn ksalttlar. San ksaltlmas ve tra edilmesi, Zilhicce'nin sekizinci gndr.
ihramdan kn semboldr.
292
iki rkn arasnda: "Rabben tin fi'd-dny haseneten ve fi'l-hirati haseneten ve qn azbe'n-nr. Yani, Rabbimiz! Bize dnyada bir iyilik, hirette bir iyilik ver. Bizi cehennem azabndan koru!" eklinde dua ettii bilinmektedir. Bu tavaf srasnda ilk turda remel yapt. Yani hzl yryp admlarn ksa att. Ridasn koluna alp iki ucundan birini, krek kemiklerinden biri zerine att ve dier krek kemii ile omzunu ak brakt. Hacer-i Esved'in karsna her geliinde mihceni ile ona iaret edip selamlad ve mihcenini pt. "Mihcen" ucu eri denek demektir. Hz. Peygamber'in Hacer-i Esved'i hem pt ve hem de eliyle selamlad; Rkn-i Yemn'yi ise sadece selamlayp pmedii sabittir. Tabern, Hz. Peygamber'in Rkn-i Yemn'yi selamladnda: "Bismillahi vallahu ekber." dediini zikretmitir. Hacer-i Esved'e her geliinde: "Allahu Ekber" demitir. Hz. Peygamber, tavaf bitirince Makam'n arkasna geldi ve: "Makam- brahim'den bir namaz yeri edinin."293 yetini okudu. Makam' kendisi ile Kabe arasna alarak iki rekat namaz
293
el-Bakara 2/125.
kld. Bu iki rekatta Ftiha'dan sonra Kfirn ve hls srelerini okudu. Sonra Saf tepesine kt, oraya yaklanca: "phesiz Saf ve Merve Allah'n ninelerindendir."294 Sa'ye Allah'n balad yerden (yani Saf'dan) balad. Sonra tepenin zirvesine kt, nihayet Kabe'yi grd, ona yneldi ve yle dua etti: "L ilhe illallahu vahdeh l erke leh, lehu'l-mlk ve lehu'lhamd ve hve al klli ey'in kadr. L ilhe illallahu vahdeh enceze va'deh ve nesara abdeh ve hezeme'l-ehzbe vehdeh.295 Yani, bir tek Allah'tan baka hibir ilah yoktur. O'nun hibir orta yoktur. Mlk O'nundur. Hamd O'na mahsustur. O'nun her eye gc yeter. Bir tek Allah'tan baka hibir ilah yoktur. O szn tutmu, kuluna yardm etmi ve (gl) topluluklar tek bana yenmitir." Sonra yryerek Merve'ye indi. bn Abbas, insanlar oalnca devesine bindi, demektedir.
294
el-Bakara 2/158. "O halde her kim hac ya da umre yapmak zere
Kabe'yi ziyaret edecek olursa, onlar tavaf etmesinde hibir saknca yoktur." Saf ve Merve iki dadr, hac ve umre yapan kimse aralarnda yrr ve ikisine trmanr.
295
Mslim, "Hac", 147; Eb Dvd, "Mensik", 56; bn Mce,
"Mensik", 48; Drim, "Mensik", 34.
Merve tepesine ulanca, zirvesine kt, Kabe'ye yneldi, tekbir ve kelime-i tevhid getirdi. Saf'da yapt gibi yapt. Kabe'yi tavafn aksine, nihayet zellikle ilk turunda remel yapmakszn sa'yini tamamlad. Merve'de, -daha nce getii gibiyannda kurban bulunmayan ister kran isterse ifrad296 hacc yapan herkesin kesinlikle ihramdan kmalarn emretti. Kadnlarla cinsel iliki kurma, gzel koku srnme ve dikili elbise giyme gibi ihramlya haram olan eylerin hepsini yapmalarn ve tevriye gnne kadar bu ekilde kalmalarn emretti. Ancak kendisi yannda kurban olduu iin ihramdan kmad ve orada yle dedi: "Bu yapmakta olduum hacca yeniden balyor olsaydm, kurbanlk sevk etmez
296
frad hacc yapan, sadece hac veya umre yapmak iin ihrama
giren kimsedir. Hacc kran yapan ise, hac ve umre iin ayn anda ihram giyendir. O durumda umre ibadetini bitirdikten sonra ihramdan kp daha sonra hac iin tekrar ihrama giren kimse ise temettu hacc yapm olur. Allah Tel yle buyurmaktadr: "Kim hacca kadar umreden yararlanmak isterse, kolayna gelen kurban kesmesi gerekir. Kurban bulamayan kimse, gn hac esnasnda ve yedi gn de dndnde olmak zere tam on gn oru tutar. Bu hkm, ailesi, Mescid-i Harm'da oturmayanlar iindir. Allah'a kar gelmekten saknn ve Allah'n cezasnn ok iddetli olduunu bilin!" [el-Bakara 2/196].
hacc umreye evirirdim."297 Daha sonra onlarn ihramdan kt gibi ihramdan kt. Mekke'de konaklad yerde kald srece namaz klyordu. Burada drt gn kald ve namazn ksaltarak klyordu. Perembe gn beraberindeki mslmanlarla birlikte Mina'ya hareket etti. hramdan km olanlar hac iin ihrama girdi. hrama girmek iin Mescid-i Haram'a gitmediler. Hatta ihrama girdiklerinde Mekke arkalarnda idi. Daha sonra Mina'da konaklad, orada le ve ikindiyi kldrd ve Cuma gecesini orada geirdi. Gne dounca Arafat'a hareket etti ve ashabndan kimileri telbiye kimileri de tekbir getiriyordu, kendisi bunlar iitiyor, fakat hi kimseyi de men etmiyordu. Urene'ye298 gelince, devesi zerinde insanlara muazzam bir konuma yapt. Bu konumada, slm'n temel prensiplerini aklad; irk ve cahiliyye kaidelerini ykt; btn dinlerin haramll hususunda ittifak ettii: kan,
297
Buhr, "Hac", 81; "Umre", 6; "irket", 15; "Temenn", 3; "'tism", 27;
Mslim, "Hac", 130, 141; Eb Dvd, "Ceniz", 28; "Mensik", 23, 56, 92; Nes, "Mensik", 46, 49, 77; bn Mce, "Ceniz", 9; "Mensik", 84; Drim, "Mensik", 34; bn Hanbel, I, 253, 259; III, 148, 246, 305, 317, 320, 364, 366; VI, 175, 247, 267.
298
Arafat hizasnda bir vadidir. Vakfe yaplan yerlerden deildir.
mal ve namusun haramlln aklad; cahiliyye adetlerini ayaklarnn altna ald; erkeklere hanmlarna iyi davranmalarn tavsiye etti; kadnlarn hak ve grevlerini hatrlatt; mmete Allah'n kitabna smsk yapmalarn tavsiye etti ve Kur'an'a iyice tutunduklar srece asla sapkla dmeyeceklerini haber verdi! Sonra onlara kendisinden sorulacaklarn haber verip, o zaman ne diyeceklerini ve nasl ahitlikte bulunacaklarn sylemelerini istedi. Onlar da: "Sen Allah'tan aldklarn tebli ettin, elilik grevini yerine getirdin ve t verdin." diye ahitlikte bulunacaz dediler. Bunun zerine Allah Resl, ahadet parman gkyzne kaldrd, Allah' onlara kez ahit tuttu ve orada bulunanlarn bulunmayanlara bu sylenenleri ulatrmalarn emretti. Arafat'ta vakfede bulundu ve bir tek konuma (hutbe) yapt; aralarnda oturduu iki konuma yapmad. Konumasn bitirince Bilal'e ezan okumasn emretti. Daha sonra Bilal kmet getirdi. Hz. Peygamber le namazn iki rekat kldrd ve bu iki rekatta kraati gizli yapt. Cuma gn idi. Bu da yolcunun Cuma namaz klmayacan gsterir. Sonra Bilal kmet getirdi.
Hz. Peygamber ikindi namazn ayn ekilde iki rekat kldrd. Beraberinde Mekkeliler de vard. Kukusuz, onlar da Hz. Peygamber gibi hem ksaltarak hem de birletirerek (Allah Resl'nn arkasnda cem ederek) namaz kldlar. Reslullah, onlara ne namaz tamamlamay ve ne de cem etmeyi terk etmelerini emretti. Hz. Peygamber'in onlara: "Namaznz tamamlayn; nk biz yolcuyuz." dediini syleyen phesiz ak bir hataya dm ve irkin bir yanlg iine dmtr. Reslullah, onlara bu sz Mekke'nin iinde kendi memleketlerinde mukm olmalar sebebiyle Fetih gzileri hakknda sylemiti. Bundan dolay alimlerin grlerinin en dorusu, Mekkeliler, Hz. Peygamber'le yaptklar gibi, Arafat'ta namazlarn hem ksaltarak hem de birletirerek klarlar, grdr. Bu da ak bir ekilde, namazn ksaltlmas iin yolculuun belli bir mesafe ve belli gnlerle snrlandrlamayacana delildir. Namazn ksaltlmas hususunda haccn asla bir etkisi sz konusu deildir. Tesir, yalnzca Allah'n sebep kld, yolculuk halidir. Snnetin gerei budur.
Snrlama getirenlerin grlerinin hibir tutar taraf yoktur. Hz. Peygamber, namazn bitirince devesine bindi, dan eteinde kayalarn yanndaki vakfe yapaca yere geldi, devesi zerinde kbleye yneldi, gne batncaya kadar Allah'a yalvard, yakard. nsanlara Arafat'n zellikle kendisinin vakfe yapt yer olmadn syledi: "Ben burada vakfe yaptm. Arafat'n tamam vakfe yeridir."299 nsanlara ibadet edecekleri yerler (meir) zerinde bulunmalarn, oralarda vakfe yapmalarn, nk bu yerlerin atalar Hz. brahim'in mirasndan olduunu syledi. Orada Necidlilerden bazlar gelip hacca ilikin soru sordular. Cevaben o yle buyurdu: "Hac, Arafat (ya da arife gn)dr. Sabah namazndan nce yetien hacca yetimi demektir. Mina gnleri tr.300 'Kim iki gn iinde acele edip (Mina'dan Mekke'ye) dnerse, ona gnah yoktur. Kim geri kalrsa, ona da gnah yoktur. Bu, Allah'a kar gelmekten
299
Mslim, "Hac", 149; Eb Dvd, "Savm", 5; "Mensik", 56, 64; Tirmiz,
"Hac", 54; Nes, "Mensik", 202; bn Mce, "Mensik", 55, 73; Drim, "Mensik", 50; Muvatta, "Hac", 166, 167; bn Hanbel, I, 72, 75, 76, 81.
300
Muvatta, "Hac", 169, 170.
saknanlar iindir.'"301 En hayrl duann arife gn yaplan dua olduunu haber verdi. Yoksul bir kimsenin yemek isteyii gibi, dua esnasnda ellerini gsne kadar kaldrd. Tirmiz'nin zikrettiine gre Resl-i Ekrem'in vakfe esnasnda yapt dualardan biri yledir: "Allahmme leke'l-hamd kellez neql ve hayran mimm neql. Allahmme leke salt ve nsk ve mahyye ve memt ve ileyke meb ve leke trs. Allahmme inn ez bike min azbi'l-qabri ve vesveseti's-sadri ve etti'lemri. Allahmme inn ez bike min erri m tec bihi'r-rhu.302 Yani, Allah'm! Dediimiz gibi ve dediimizden daha hayrl hamd Sana. Allah'm! Benim namazm, haccm, yaamm ve lmm Senin iindir. Dnm Sanadr. Mirasm da Sana aittir. Allah'm! kabir azabndan, kalbin vesvesesinden, ilerin danklndan Sana snrm. Allah'm! Rzgarlarn getirdii afetlerin errinden Sana snrm." u yet Hz. Peygamber'e Arafat'ta indi: "Bugn sizin iin dininizi kemale erdirdim. Size
301 302
el-Bakara 2/203. Tirmiz, "Deavt", 87.
nimetimi tamamladm ve sizin iin din olarak slm' setim"303 Bir mslman ihraml olduu halde Arafat'ta vakfe yaparken devesinden dt ve ld. Reslullah, iki bez iine kefenlenmesini, gzel koku srlmemesini, su ve sidr (Arabistan kiraz) aac yapra ile ykanmasn, bann ve yznn rtlmemesini emretti. Ve Allah'n bu kiiyi kyamet gn telbiye getirir bir vaziyette dirilteceini haber verdi. Gne iyice batnca Arafat'tan indi. sme b. Zeyd'i terkisine ald. O yle diyordu: "Ey insanlar! Sakin olunuz; zira iyilik acele etmek deildir."304 Me'zimeyn (Arafat ile Me'ar arasnda bir yerdir) yolundan indi. Arafat'a Dab yolundan girmiti. Hz. Peygamber'in ayn ekilde bayramlarda da (mescide gidi-gelilerinde olduu gibi) yolunu deitirmek adeti idi. Bayramlardaki tutum ve davranlar anlatlrken yukarda bunun hikmeti gemiti. Sonra ne hzl ne yava bir ekilde yrmeye balad. Mzdelife'ye varncaya kadar telbiyeye
303 304
el-Mide 5/3. Buhr, "Hac", 94; "mn", 42; "Ezn", 21; Mslim, "Hac", 268; Eb
Dvd, "Mensik", 63; Tirmiz, "Hac", 54; Nes, "Mensik", 203, 204, 215, 219; Drim, "Salt", 59; "Mensik", 59.
hi ara vermeden syledi. Oraya varnca, namaz iin abdest ald. Ezan okunmasn emretti. Mezzin ezan okudu sonra kmet getirdi, ykl develer kmeden nce akam namazn kldrd. Sahabe develerden ykleri indirince, namaz iin kmet getirilmesini emretti ve yatsy kldrd. Akam ile yats namazlar arasnda hibir namaz klmad. Arafat'ta yapt gibi, akam ve yats namazlarn bir ezan ve iki kmetle kldrd. Sonra sabaha kadar uyudu; o geceyi ihya etmedi. Bayram gecelerini ihya ettiine dair ondan hibir sahih rivyet mevcut deildir. Allah Resl, o gece fecir domadan nce ailesinin zayf fertlerine (kadnlara, ocuklara, yallara) Mina'ya gitmelerine izin verdi ve gne douncaya kadar eytan talamamalarn emretti. Bu, Tirmiz ve bakasnn sahih kabul ettii bir hadistir.305 eytan talamann vaktiyle ilgili olarak "eytan talamak fecirle birliktedir." eklinde baz rivyetler vardr. Bu rivyetler arasnda bir eliki yoktur. yle ki: Kadnlarn izdiham, yallk ve hastalk gibi bir mazereti bulunanlar, gne doduktan sonra eytan talamada byk bir
305
Tirmiz, "Hac", 58.
sknt ekeceklerse, bunlar gne domadan nce acele ederek eytan talarlar ve byle yapmalar durumunda onlara bir zorluk sz konusu deildir. Fecir dounca sabah namazn kldrd. Sonra devesine binip Me'ar-i Haram'a geldi, kbleye yneldi ve ortalk iyice aydnlanncaya kadar Allah'a dua edip O'nu zikretti.306 Daha sonra terkisine Fazl b. Abbas' alarak yola koyuldu. Yolda telbiye getiriyordu, sme yaya olarak Kurey yarlar arasnda geldi. Yolda bn Abbas'a, eytan talamada kullanmak zere kendisine yedi ta bulup almasn emretti. Onlar avucunda silkeleyerek yle buyurdu: "Attnz talar bunlar gibi olsun. Dinde arla kamaktan saknn; nk sizden ncekileri
306
Allah Tel yle buyurmaktadr: "Arafat'tan indiinizde, Me'ar-i
Harm'da Allah' ann! nceleri, sapm iken, sizi doru yola ulatrd iin, O'nu ann! Sonra, insanlarn (toplu olarak) akn ettikleri yerden, siz de akn edin ve Allah'tan balanma dileyin; nk Allah, ok balayan, ok merhamet edendir. Hac ibadetinizi bitirdiinizde, Allah', atalarnz andnz gibi, hatta daha da ok ann! nsanlar arasnda, Rabbimiz bize dnyada ver!' diyenler vardr. Bylelerinin ise hirette nasibi olmayacaktr. Onlar arasnda, Rabbimiz, bize dnyada da hirette de iyilik ver ve bizi atein azabndan koru!' diyenler de vardr. te kazandklarndan nasibi olanlar bunlardr. Allah hesab ok abuk grendir." [el-Bakara 2/198-202].
dinde arya kama helak etmitir."307 Bu yolculuunda Hz. Peygamber'in karsna Has'amlardan gzel bir kadn kt ve babasnn yerine hac yapp yapamayacan sordu; zira babas deve zerinde tutunamayacak kadar yal bir ihtiyar idi. Allah Resl, kadna babasnn yerine hac yapmasn emretti. Fazl b. Abbs o kadna, kadn da Fazl'a bakmaya balaynca Hz. Peygamber, elini Fazl'n yzne koydu ve onu kadndan baka tarafa evirdi. nk Fazl yakkl bir genti. Allah dmanlarna O'nun azabnn indii yerlerde yapt gibi, Muhassir vadisine308 gelince, devesini harekete geirip hzland. nk Allah'n bize anlatt fil sahiplerinin bana gelen burada gelmiti. Zira filler burada bitkin dmler alkonulmutu. ve Mekke'ye gitmekten
Hz. Peygamber, byk cemreye kan orta yolu tuttu ve nihayet Mina'ya geldi. Doruca Akabe cemresine gitti, vadinin aasnda durdu, cemreye yneldi. Gne doduktan
307
Nes, "Mensik", 217; bn Mce, "Mensik", 63; bn Hanbel, I, 215, Bu, Mina, Arafat ve Mekke arasnda bir yerdir.
347.
308
sonra binitli olarak cemreyi tek tek talad, her ta atarken tekbir getiriyordu. te o srada telbiyeyi kesti. eytan talarken Bilal ve sme yannda idiler. Onlardan biri devesinin yularn tutuyor, dieri elbisesiyle gneten glgelemeye alyordu. Bu glgeleme, ihraml kimsenin glgelenmesinin caizliine delildir. Sonra Mina'ya dnd ve insanlara orada son derece edeb bir konuma yapt. Bu konumasnda onlara kurban gnnn saygnln, faziletini ve Mekke'nin dier btn ehirlerden daha saygn olduunu bildirdi. Kendilerini Allah'n kitabna gre idare edenlerin szlerini tutup itaat etmelerini ve hacla ilgili grevleri kendisinden almalarn/renmelerini emretti. Reslullah: "Belki bu senemden sonra hac yapmayacam."309 dedi ve onlara haccn nasl yaplacan retti. Kendisinden sonra, insanlara birbirlerinin boyunlarn vuran kfirlere dnmemelerini emretti. Kendisinden duyduklarn dier insanlara tebli etmelerini
309
Eb Dvd, "Mensik", 73; Tirmiz, "Hac", 55; Nes, "Mensik", 187,
189, 221; bn Mce, "Mensik", 61; Drim, "Mensik", 71; bn Hanbel, IV, 61; V, 374.
emretti ve: "Sz iiteninden daha iyi belleyen/kavrayan nice kimseler vardr." 310 buyurdu. O yle buyurdu: "Her cninin iledii cinayet yalnz kendi aleyhinedir. Rabbinize ibadet edin, be vakit namaznz kln, bir ay Ramazan orucunuzu tutun ve yneticilerinize itaat edin ki, Rabbinizin cennetine girebilesiniz."311 bn Abbas ve bakalarnn anlattna gre o zaman insanlara veda etti. Bu nedenle onlar da bu hacca "Veda hacc" dediler!! Orada kendisine eytan talama, kurban kesme ve tra olma gibi hususlarn birbirinden ne alnp alnmamasna ilikin sorular soruldu. O da cevaben: "Bir sakncas yoktur." dedi. Sonra Mina'daki kurban kesim yerine gitti ve altm -mrnn yllar saysnca- deveyi ayakta bal olarak kendi eliyle kesti.312
310
Buhr, "lim", 9; "Hac", 132; "Tefsru Sre 24", 6; "Edh", 5; "Fiten", 8; Mslim, "Kasme", 29; Tirmiz, "lim", 7; bn Mce,
"Tevhd", 24;
311
"Mukaddime", 18; Drim, "Mukaddime", 24; "Mensik", 72. Tirmiz, "Fiten", 2; "Tefsru Sre 9", 2; bn Mce, "Mensik", 76; "Bedene", besili deve demektir. oulu "bdn"dr. Allah Tel "Diyt", 26, 76; bn Hanbel, IV, 14.
312
yle buyurmaktadr: "Kurbanlk hayvanlara gelince; Biz, onlar, sizin iin, Allah'n (dininin) simgelerinden kldk. Onlarda sizin iin hayr vardr. O halde (kurban edilmek zere) saf saf dizildiklerinde zerlerine Allah'n
Sonra kendisi kesim iini brakt ve yz deveden geri kalann kesmesini Hz. Ali'ye emretti. Yine ona develerin eyalarn (semer vs.), etlerini ve derilerini yoksullara sadaka olarak vermesini, kasaba kesme ii karlnda cret olarak kurbandan hibir ey vermemesini emretti. Resulullah: "Biz cretini kendi yanmzdan veririz."313 dedi ve: "Dileyen kendisine ayrabilir."314 buyurdu. Buhr ve Mslim, bn Abbs'n Hudeybiye ylnda Reslullah'la birlikte bir deveyi yedi ve bir sr yedi kii kurban ettik, dediini rivyet etmilerdir.315 Cbir'den yaplan rivyete gre ise sahabiler, Hz. Peygamber'le birlikte yaptklar
ismini ann, cansz olarak yere serildiklerinde de etlerinden yiyin ve hem elindekiyle yetindii iin istemeyen hem de istemek zorunda kalan fakire yedirin! te Biz, kretmeniz iin onlar bylece sizin hizmetinize vermi bulunuyoruz. (Kesmi olduunuz hayvanlarn) ne etleri ne de kanlar Allah'a ular. O'na ulaacak olan, sizin takvanzdr. te Biz, sizi doru yola ulatrdmzdan dolay Allah' yceltmeniz iin, onlar bylece hizmetinize vermi bulunuyoruz. O halde iyilik yapanlar mjdele." [el-Hac 22/36-37]. Ayetteki "savf" kelimesinin anlam, sraya dizildiklerinde, demektir. "vecebet cnbuh" ifadesi ise, boazlanp yere dmeleri demektir. "Mu'ter", ihtiyacn kendisini kuatt kimse demektir. "Kni'" ise, ihtiyacn giderdii kadaryla yetinip iffetinden dolay insanlardan istemeyen kimse demektir.
313 314 315
Mslim, "Hac", 348; Drim, "Mensik", 89; bn Hanbel, I, 260. Eb Dvd, "Mensik", 19; bn Hanbel, IV, 350. Mslim, "Hac", 350.
hacda bir deveyi on kii kurban etmitir. Bu hadis Mslim'in artlarna uymaktadr. Allah Elisi'nin dokuz hanm adna bir sr kurban kestii sabittir. Hz. Peygamber kurbann Mina'da kesti ve btn Mina'nn kurban kesme yeri olduunu, Mekke caddelerinin hem yol hem de kurban kesim yeri olduunu bildirdi. Allah Resl, kurban kesme iini bitirince, berberi artt ve ona (nce) bann sa tarafn sonra sol tarafn almasn emretti. Pek ok sahabi ban kaztt, bazlar ise salarn ksalttrd. Allah Tel: "Allah dilerse, siz gven iinde balarn kaztm ve/veya salarnz ksalttrm olarak, korkmadan Mescid-i Haram'a gireceksiniz."316 buyurmaktadr. Bu yet, ba tra ettirmenin hac grevlerinden olduunun ve yasakl eylerden kurtulma olmadnn delilidir. Sonra binitli olarak leden nce Mekke'ye hareket etti. fda tavafn yapt, baka tavaf yapmad, bu tavafla birlikte ne sa'y ne de remel yapt. Kudm tavafnda yapt gibi veda tavafnda remel yapmad.
316
el-Fetih 48/27.
Tavafn bitirince, sahabiler haclara zemzem datrken zemzem kuyusunun bana geldi ve: "ayet insanlarn size galebe almayacaklarn bilsem iner sizinle birlikte haclara zemzem datrdm." buyurdu.317 Sonra kovay ona uzattlar, ayakta iti. Daha sonra Mina'ya dnd ve geceyi orada geirdi. Sabah olunca gnein zevalini bekledi. Sonra cemrelere doru yrd. Hayf Mescidi'ni takip eden birinci cemreden balad. Oraya teker teker yedi ta att, her ta atnda: "Allahu Ekber" dedi. Daha sonra nndeki cemreye geip kbleye yneldi ve ellerini kaldrarak Allah'a uzunca bir duada bulundu. kinci ve nc cemrelerde de ayn ekilde yapt. nc cemre Akabe cemresidir. Ne cahillerin yapt gibi cemreyi tepesinden talad, ne de birok fakihin syledii gibi, talama esnasnda cemreyi sana ve Kabe'yi karsna ald. Akabe cemresinde talama iini bitirince, derhal dnd, dua etmek iin bu cemrenin yannda durmad; nk Hz. Peygamber,
317
Mslim, "Hac", 147; Eb Dvd, "Mensik", 56; Tirmiz, "Hac", 54;
bn Mce, "Mensik", 84; Drim, "Mensik", 34; bn Hanbel; I, 76, 157.
bitirmeden nce bizzat ibadetin iinde dua ederdi. Eb Dvd'un naklettii gibi, Hz. Peygamber bayramn ikinci gn Mina'da insanlara ikinci bir konuma yapt ve orada ona Nasr sresi indirildi.318 Beyhak'nin zikrettii gibi, Allah Resl bunun veda olduunu anlad ve insanlara bunu haber verdi. Hz. Peygamber, acele edip cemre talamay iki gnde yapmad, aksine terik gnnde cemre talamay tamamlayncaya kadar kald. Sal gn leden sonra hareket etti. Mekke'ye varnca, geceleyin seher vaktine kadar veda tavaf yapt, bu tavafta remel yapmad. Hz. Safiye hayz grdn kendisine haber verince: "Bu bizi yolumuzdan alkoyacak m?" diye sordu. "O, ifada tavafn yapt." dediler. "yleyse yola koyulsun!" dedi.319 Medine'ye doru yola koyuldu. Amcas Abbas'a haclara su datma grevinden (sikye) dolay Mina gecelerinde, Mekke'de gecelemesine; deve obanlarnn,
318
Eb Dvd, "Mensik", 69, 70, 73. [Ayrca bk. Nes, "Hac", 189; Buhr, "Hac", 129.
bn Hanbel, IV, 61; III, 477; V, 39, 40].

319
Mina dnda develerin yannda gecelemesine msaade etti. Onlara Kurban gn cemre talayp kurban gnnden sonra da iki gnn cemre talamalarn birletirerek iki gnden birinde talamalarna izin verdi. Hz. Peygamber, Medine'ye dnerken Ravh'da bir kafile ile karlat. Bu esnada deve zerinde mahfesi320 iinde bulunan bir kadn kk bir olunu kaldrp: "Ey Allah'n Resl, buna hac var m?" diye sordu. Hz. Peygamber de: "Evet! Sana da ecir vardr." buyurdu.321 Zulhuleyfe'ye gelince, geceyi orada geirdi. Medine'yi grnce kez tekbir getirdi ve yle dua etti: "L ilhe illallahu vahdeh l erke leh. Leh'l-mlk ve leh'l-hamd ve hve al klli ey'in kadr. Ayibne, tibne, abidne, scidne lirabbin hmidne. Sadakallahu va'deh ve nesara abdeh ve hezeme'l-ahzbe vahdeh.322 Yani, bir tek Allah'tan baka hibir
320
Mahfe, kadnlar iin kullanlan hevde gibi, fakat kubbesiz bir Mslim, "Hac", 409, 410, 411; Eb Dvd, "Mensik", 8; Tirmiz,
binektir. s
321
"Hac", 83; Nes, "Hac", 15; bn Mce, "Mensik", 11; Muvatta, "Hac", 244; bn Hanbel, I, 219, 244, 288, 343, 344.
322
Buhr, "Umre", 16; "Cihd", 133, 197; "Mez", 29; "Deavt", 53;
Mslim, "Hac", 425, 428, 429; Eb Dvd, "Cihd", 72, 158; Tirmiz, "Hac", 102; "Deavt", 42, 46; Drim, "sti'zn", 50; Muvatta, "Hac", 243.
ilah yoktur. O'nun hibir orta yoktur. Mlk O'nundur. Hamd O'na mahsustur. O'nun her eye gc yeter. Biz Allah'a ynelenleriz, tvbe edenleriz, ibdet edenleriz, secde edenleriz, Rabbimize hamd edenleriz. Allah szn tuttu, kuluna yardm etti ve kabileleri tek bana hezimete uratt." Sonra gndz vakti Medine'ye girdi. Allah en iyi bilendir.323
323
Mslmanlarn hac ve hikmetlerine dikkat etmeleri ve Allah'n onu
mslmanlar iin genel bir kongre kldn bilmeleri gerekir. Mslmanlar birbirleriyle tanmak, birbirlerinin durumlar ve memleketleri hakknda bilgi sahibi olmak iin her taraftan oraya gelirler. mmetin ilerlemesi ve kendisine gz diken btn yabanc glere kar korumak iin ibirlii yapmak zere istiarede bulunurlar. Allah'n huzurunda O'na yardm edeceklerine ve dinini hkim klacaklarna dair sz verirler. Yemin olsun ki, haclar, bu hikmeti anlayp gereince alm olsaydlar mslmanlar zayf dmez, smrge devletleri onlar kle edinemezdi. Fakat, ne yapalm ki, hac, kendisine "hac amca" veya "hac teyze" denilmesi iin hacca gider olmutur. Ben, Hicaz'dan mbarek bir sark veya bir ism-i erif ya da bunlarn dnda baka bir ey getirmek zere hacca gelen Cava halkndan birok kimseler grdm. Bu, bizi alatan ve durumumuza zlmemize sebep olan eylerden biridir. Belki douda ve batda meydana gelen hadiseler mslmanlar tekrar dinlerine sarlma, birleme ve dayanma ve de kendilerine kar tuzak kurup yok etmek iin hibir frsat karmayan dmanlarna kar tek bir yumruk olmalar iin alma hususunda uyanmalarna vesile olacaktr. Smrge devletlerinin slm' ve mslmanlar yok etmek iin dzenledikleri planlar hakknda daha fazla bilgiye sahip olmak isteyen, benim "Mukaddes Kitaplarda Tam Bamszlk" isimli kitabmda yazdklarm okusun.
25. Hz. Peygamber'in Hac Kurban (Hedy), Kurban (Duh) ve Akka Kurbanlaryla lgili Uygulamalar Hac yapanlarn kestikleri kurban (hedy), bayramda kesilen kurban (udhiye) ve akka kurban En'm sresinde zikredilen yalnz sekiz ift hayvandan kesilir. Ne Hz. Peygamber'den ne de sahbeden hedy, udhiye ve akka kurban dnda kurban olarak kestikleri bilinmektedir. Bu da Kur'an'n toplam drt yetinden kartlmtr. Birincisi: "Drt ayakl otul kara hayvanlar (deve, sr, koyun ve kei) size helal klnd."324 kincisi: "Ve Allah'n rzk olarak kendilerine verdii (kurbanlk) drt ayakl otul kara hayvanlar zerine belirli gnlerde (onlar keserken) Allah'n adn ansnlar!"325 ncs: "Drt ayakl hayvanlardan yk tayanlar, (ynnden) dek yaplanlar yaratan da O'dur. Allah'n size verdii rzklardan yiyin. eytann admlarn takip etmeyin; zira o sizin apak dmannzdr. Allah sekiz ift (hayvan) yaratt."326 Ayetin devamnda bu sekiz
324 325 326
el-Mide 5/1. el-Hac 22/28. el-En'm 6/142-143.
ifti zikretmitir.327 Drdncs: "Kabe'ye ulam bir kurbanlk olmak zere."328 Bu yet, Kabe'ye ulaan kurbanlk ite bu sekiz ift havyandr. Hz. Ali'nin yetten kard hkm de budur. Allah'a yaknlk ve ibadet maksadyla kesilen hayvanlar gruptur: a) Hedy (Hac kurban), b) Kurban (Udhiye) ve c) Akka kurban. Allah Resl, hacda kurban olarak hem davar hem de deve kesti. Hanmlar adna hacda sr kurban etti. a) Hedy Yukarda da getii gibi, Hz. Peygamber ashabna bir deveyi yedi ve ayn ekilde bir sr
327
"Drt eit hayvann hem erkeini hem de diisini insanlara haram
klmlardr: Koyunun ve keinin erkek ve diisini. De ki: O, iki erkei mi yoksa iki diiyi mi yahut da iki diinin rahimlerinde bulunan (yavrular) m haram klmtr? Eer syledikleriniz doru ise, bana bu konuda bilgi verin!' Devenin ve srn da erkek ve diisini De ki: O, iki erkei mi yoksa iki diiyi mi ve yahut da iki diinin rahimlerinde bulunan (yavrular) m haram klmtr. Yoksa siz, Allah, bunlar size emrettii zaman tank mydnz?' nsanlar hibir bilgiye dayanmadan saptrmak iin Allah hakknda yalan uydurandan daha zalim kim olabilir ki? Allah, zalimleri asla doru yola ulatrmaz." [el-En'm 6/143-144.].
328
Ayet
yledir:
"Ey
inananlar!
hraml
iken,
av
hayvann
ldrmeyin! Bununla birlikte, iinizden kim, onu isteyerek ldrecek olursa, yaptnn sorumluluunu tatmas iin (ona verilecek) ceza; ldrdne denk olan bir hayvandr ki, kurban edilmek zere Kabe'ye gnderilecek olan bu hayvann ldrlene denk olduuna ise iinizden dil olan iki kii karar verecektir." [el-Mide 5/95].
yedi kiinin kesebileceini syleyerek onlar hac kurbannda ortak yapt. Bu kurban gtren kimsenin, baka bir binek buluncaya kadar uygun bir biimde hayvana binmesini mbah saymtr.329 Allah Resl, gerek hac kurbanlarndan ve gerekse kurbanlarndan yemelerini ve azk edinmelerini mmetine mbah klmtr.330 Eb Dvd, Cbeyr b. Nfeyr yoluyla Sevbn'n yle dediini zikreder: Allah Resl, kurban kesti. Sonra: "Ey Sevban! Bizim iin u koyunun etini slah et." buyurdu.331 Medine'ye varncaya kadar o etten yedirdim. Bu olay Mslim de rivyet etmitir.332 Hz. Peygamber, hac kurbanlarnn etlerini bazen paylatrr, bazen de: "Dileyen kendisine onun bir ksmn ayrabilir." buyururdu. O, umre
329
Allah Tel yle buyurmaktadr: "Her kim de Allah nianelerini
(kurbanlklarn) yceltirse, phesiz bu, kalplerin takvasndandr. Sizin iin onlarda belli bir zamana kadar bir takm yararlar vardr. Sonra da kurbanlk olarak varacaklar yer Beyt-i Atk (Kabe)dir." [el-Hac 22/32-33].
330
Allah
Tel
yle
buyurmaktadr:
"(Hayvanlar
kesildiinde)
onlardan hem siz yiyin hem de darlk iindeki fakire yedirin!" [el-Hac 22/28].
331 332
Eb Dvd, "Edh", 11; bn Hanbel, V, 277, 281. Mslim, "Edh", 35, 36; Drim, "Edh", 6.
kurbann Merve'de, kran hacc kurbann Mina'da kesti. bn mer de ayn ekilde yapard. Allah Elisi, hac kurbann ihramdan ktktan, gne doduktan ve eytan taladktan sonra bayramn birinci gn kesti. Hz. Peygamber'in kurban gn srayla yapt drt ey: eytan talama, kurban kesme, tra olma ve tavaf etme. Gne domadan kurban kesimine asla izin vermemitir. b) Udhiye Hz. Peygamber, bayram namazn kldrdktan sonra iki ko kurban keserdi.333 O, namazdan nce kesen kimsenin kestii bu hayvann kurban yerine gemeyeceini; yalnzca o kimsenin ailesine takdim ettii bir et olduunu334 haber vermitir.335 Ftr sadakasnda getii gibi, snnet buna delalet etmektedir.
333
Buhr, "Edh", 9, 14; "Tevhd", 13; Mslim, "Edh", 17; Tirmiz,
"Edh", 2; bn Mce, "Edh", 1; Drim, "Edh", 1; bn Hanbel, V, 196; VI, 8.

334
Allah'n: "Rabbin iin namaz kl ve kurban kes." [el-Kevser 108/2] da geveklik gstermektedirler. Bir ou bayramda
szne uyarak baz insanlar dinin dier esaslarnda olduu gibi kurban hususunda ocuklaryla beraber yemek iin bir hayvan keser; fakat kestii kurban deildir; nk o, bayram gecesi hayvann kesmitir. Bayram gn kesen de onun dini bir esas olduuna dikkat etmeyip Allah'n yedirilmesini emrettii ar muhta olan kimselere
Hz. Peygamber'in adetlerinden biri, kurbanlk hayvan semesi ve kusursuz olmasna zen gstermesiydi. Kurbann musallada keserdi. Bir koyun hem kesen adna hem de saylar ok bile olsa ailesi adna yeterli olur. At b. Yesr diyor ki: Eb Eyyb el-Ensr'ye: "Reslullah dneminde sahbe nasl kurban keserdi?" diye sordum. O: "Bir kimse kendisi ve ailesi adna bir koyun kestiinde hem kendileri yer ve hem de bakalarna yedirirlerdi." dedi. Tirmiz, bu hadisin hasen sahh olduunu sylemitir.336 c) Akka Muvatta'da nakledildiine gre "Ey Allah'n Resl! Bizden biri ocuu iin kurban kesebilir mi?" diye sormalar zerine: "Sizden kim ocuu iin kurban kesmek isterse erkek ocuk iin iki, kz ocuk iin bir koyun kessin." buyurdu.337 Yine o yle buyurmaktadr: "Her ocuk akkasna
yedirmez.
335
Buhr, "deyn", 8, 10, "Edh", 1, 11; Mslim, "Edh", 7; Nes, Tirmiz, "Edh", 10; bn Hanbel, II, 183. Eb Dvd, "Edh", 20; Tirmiz, "Edh", 16; Nes, "Akka", 1, 2, 3, 4;
"deyn", 8; bn Hanbel, IV, 232, 303.

336 337
bn Mce "Zebih", 1; Drim, "Edh", 9; bn Hanbel, II, 183, 185, 194; VI, 31, 158, 251, 381, 422, 456.
rehindir. Doumunun yedinci gnnde onun adna akka kurban kesilir, ba tra edilir ve ismi konur."338 Hadiste "rehin" kelimesinin zikredilmesi, akka kurbanna tevik etmeyi kuvvetlendirmek iindir. Hz. Peygamber'in akka kurban olarak Hasan adna bir ko, Hseyin adna da bir ko kestii sahih olarak rivyet edilmitir.339 Hasan, Uhud sava senesi, Hseyin ise ertesi sene dnyaya gelmilerdi. Bunu bn Abbas ve Enes rivyet etmilerdir. Erkek ocuk iin iki koyun, kz ocuk iin bir koyun kesilmesini ifade eden hadisler u sebeplerden dolay kabule daha ayandr: Bu, Hz. Peygamber'in szdr; sz genel olup, uygulamas ise kendisine zg olma ihtimali sz konusudur. Hasan ve Hseyin iin akka kurban kesme kssas, kesilecek hayvann cinsi beyan edilmek istenmi ve akka kurbannn kolardan kesilecei ifade edilmi olabilir. Yoksa bir kurban kesilir denmek istenmemitir. Eb Dvd'un rivyetine gre Eb Rfi', annesi Ftma olu Hasan' dnyaya
338 339
Eb Dvd, "Edh", 20; Drim, "Edh", 9; bn Hanbel, VI, 112. Eb Dvd, "Edh", 20; Tirmiz, "Edh", 16, 19; Nes, "Akka", 1, 4;
Muvatta, "Akka", 6.
getirdiinde Reslullah'n Hasan'n kulana namaz ezan okuduunu grdm, demitir.340 26. Hz. Peygamber'in sim ve Knyelerle lgili Uygulamalar simler mnlarn kalplar olduu iin isimlerle mnlar arasnda bir iliki ve uygunluun elbette bulunmas gerekir. Allah Elisi, gzel ismi severdi. O'nun: "simlerin Allah'a en sevimlisi: Abdullah ve Abdurrahman;341 isimlerin en dorusu: Hris ve Hemmm;342 en irkin isimler ise: Harb ve Mrre'dir."343 buyurduu sabittir. Yine sahh bir rivyete gre o yle buyurmutur: "Erkek ocuunuza "Yesr", "Rabh", "Nech" ve "Eflah" isimlerini koymayn; zira sen (onu aradnda) "Orada m?" diye sorarsn, ocuk orada olmaz, "Hayr" cevabn alrsn."344
340
Eb Dvd, "Edeb" 107; Tirmiz, "Edh", 16; bn Hanbel, VI, 9, 391, Mslim, ".db", 2; bn Mce, "Edeb", 30; Tirmiz, "Edeb", 64; Eb Dvd, "Edeb" 61; bn Hanbel, IV, 345. Tirmiz, "Edeb", 61; bn Hanbel, IV, 345. Mslim, "db", 11, 12; Tirmiz, "Edeb", 65; bn Hanbel, III, 385; V, 7,
392.
341
Drim, "sti'zn", 20.

342 343 344
10, 11, 21.
Sahih bir rivyete gre Hz. Peygamber, "siye" ismini deitirmi ve: "Senin ismin bundan byle 'Cemile'dir." buyurmutur.345 Kendisine bir haberci gndermek istediklerinde ismi gzel, yz gzel birini gndermelerini emrederdi. ocuu olana da olmayana da knye takmak Hz. Peygamber'in snneti idi. Suheyb'e "Eb Yahy",346 Hz. Ali'ye "Ebu'l-Hasan" knyesini vermitir. 27. Hz. Peygamber'in Eve Giri Srasndaki Uygulamalar Allah Resl, ailesinin yanna, onlar artacak ekilde farkna varlmadan anszn girmezdi. Onlarn yanna girdiinde selam verirdi. Bazen yle derdi: "Yannzda yiyecek bir eyler var m?"347 Bazen de mevcut olanlar nne getirilinceye kadar susard. Hz. Peygamber'in Enes'e: "Ailenin yanna girdiinde, selam ver ki, hem sana hem de ailene bereket olsun!" dedii sabittir.348 Tirmiz bu hadis iin
345
Mslim, "db", 14; Eb Dvd, "Edeb", 62; Tirmiz, "Edeb", 66; bn bn Mce, "Edeb", 34; bn Hanbel, VI, 6. Nes, "Siym", 17; bn Mce, "Et'ime", 33; Drim, "Et'ime", 18. Tirmiz, "sti'zn", 10.
Hanbel, II, 18.

346 347 348
"hasen-sahh" demitir. Mslim'in sahih olarak rivyet ettiine gre Allah Elisi: "Kii evine girer de, girii srasnda ve yemek yerken Allah' anarsa, eytan (avanesine): 'Size burada gecelemek ve akam yemei yok.' der. Eve girdiinde Allah' anmazsa eytan: 'te geceleyeceiniz yer.' der. Yemek yerken de Allah' anmazsa eytan: 'te geceleyeceiniz yer ve akam yemei.' der." 349 buyurmutur. 28. Hz. Peygamber'in rettii Ezan ve Ezan le lgili Zikirler Hz. Peygamber'den ezann terc'li ve terc'siz okunmasnn snnet olduuna, kmet lafzlarn ift ve tek olarak meru kldna dair rivyetler sabittir. Ancak kmet kelimesi olan "Kad kmeti's-salt"nn iki kez sylenmesine ilikin rivyet sahihtir. Bunun tek sylenmesine ilikin kesinlikle sahih bir rivyet yoktur. Yine ayn ekilde, ezann bandaki tekbirin drt kez tekrarlanmas O'ndan sahih olarak rivyet edilmiken; yalnz iki kez tekrarlanmasna dair rivyet ise sahih deildir.
349
Mslim, "Eribe", 103. [Ayrca bk. Eb Dvd, "Et'ime", 15; bn
Mce, "Du", 19; bn Hanbel, III, 346].
"Bilal'e cmleleri ezanda ift, kmette tek okumasn emretti." hadisine gelince, ift sz drtle elimez. Kald ki, drt kez okumak, gerek Abdullah b. Zeyd, gerek Hz. mer ve gerekse Eb Mahzra'dan gelen hadislerde ak bir ifadeyle sahih olarak rivyet edilmitir. Kmet cmlelerinin birer kez sylenmesine gelince, bn mer'den bundan "kmet kelimesi"nin hari tutulduu sahih olarak nakledilmitir. bn mer yle anlatyor: "Hz. Peygamber zamannda ezan, ikier ikier; kmet ise, "Kad kmeti's-salt" cmlesi dnda teker teker sylenirdi."350 Sahh-i Buhr'de Enes'ten rivyet edildiine gre, Hz. Peygamber, Hz. Bilal'e ezan ikier; kmet kelimesi dnda kmeti birer kez okumasn emretmitir.351 Abdullah b. Zeyd ve Hz. mer'in rivyetlerinde, kmette "Kad kmeti'ssalt" iki kez okunaca sahih olarak rivyet edilmitir. Eb Mahzra'nn ezann dier szleri
350 351
Nes, "Ezn", 2, 28; Drim, "Salt", 6; bn Hanbel, II, 85, 87. Buhr, "Ezn", 1-3; "Enbiy", 50. [Ayrca bk. Mslim, "Salt", 2, 3, 5;
Eb Dvd, "Salt", 29; Tirmiz, "Salt", 27, 28; Nes, "Ezn", 2; bn Mce, "Ezn", 6, Drim, "Salt", 6; bn Hanbel, II, 103, 189; III, 103].
gibi, kmet kelimesinin szlerinin okunmasna ilikin rivyet de sahihtir.
de
ift
Btn bu ekillerin hepsi, kimisi kiminden faziletli olsa da cizdir, yeterlidir ve hibirinde kerhet yoktur.352
352
Buna gre ezan yle olur: ki veya drt kere "Allahu Ekber", iki
kere "Ehed en l ilhe illallah", iki kere "Ehed enne Muhammeden reslullah", iki kere "Hayye ala's-salh", iki kere "hayye ale'l-felh", iki kere "Allahu Ekber" ve bir kere "Lilhe illallah". Kmet'te ise, "Hayye ale'lfelh"tan sonra "Kad kmeti's-salh" sylenir. Buraya kadar zikrettiimiz bu lafzlar zerinde ittifak edilmitir. Bunlarn eksiltilmesi veya artrlmas caiz deildir. nk bunlar, Hz. Peygamber'in vahiyle rettii ibadetlerdendir. Bunlarda yaplacak bir deiiklik, onlar ihlal etmek anlamna gelir. Baz insanlar, mezzinlerin srekli olarak ezandan sonra aktan ezan gibi syledikleri bundan dolay da avamn ezandan zannettii salat ve selam eklerler. nsanlar, akam ezan dnda, dier ezanlar salat ve selam ile birlikte dinliyorlar. Sabahleyin ise, salat ve selam, ezandan nce okunuyor. Avam, akam ezannda salat ve selam getirdiinde veya sabahleyin ezandan nce deil de sonra getirdiinde ya da le ve ikindi ezannda salat ve selam terk ettiinde barp ararak mezzinin yaptn ktlemektedirler. nk onlar ezann bu ekline altlar ve bunun deitirilmesini dinde bir eksiklik olarak grdler. Onlar, bu hususta mazurdurlar. Zira onlar, dini sadece dinde yetki sahiplerinin yaptklarndan miras aldklarndan renmektedirler. Baz insanlar ezana ekleme yaparak "Ehed enne seyyiden Muhammeden reslullah" demekte "seyyiden" lafznn Hz. Peygamber'e sayg ifade ettiine inanrlar. Hatta birisi, kendisine byle yapmamasn sylediinde onu Peygamber'i sevmemekle, Peygamber'i ereflendirme ve ona selam vermekten alkoymakla ayplamaktadr. Bunun sebebi, Peygamber'e saygy bilmemektir. nk Hz. Peygamber'e sayg ona uymak, emirlerine ve retilerine gre hareket etmektir. Belki de mezzin bu sz sylerken dindar olmayp Hz. Peygamber'e saygy kastetmiyordur, ancak avam, o ilaveye alt ve onunla sevindii iin onu sylyordur. Onlar memnun etmek ve onlarn korkusuyla bunu
sylyor olabilir. Dini renmeye alan herkes, bunun ezana bir ilave olduunu bilmektedir. Fakat, onlarn bir ksm avam gibi bunu ho karlamakta, bir ksm da bunun zararsz basit bir ey olduunu dnerek terk etmeye nem vermez. Bunu ho karlayanlar, ayet gzel bir ey olsayd, phesiz Hz. Bilal'in Hz. Peygamber'in huzurunda okuduu ezana onu eklemeye daha layk olduunu anlamyorlar. Yoksa onlar, Hz. Peygamber'e rid halifelerden ve onlardan hemen sonra gelen mezhep imamlarndan daha saygl olduklarn m dnyorlar?! Allah hepsinden raz olsun! Keke bunlar, gzel grlen ilerin ounun yeri dnda kullanld zaman gzel olmadn bilselerdi. Namazda Ftiha okurken Peygamber'e salavt getirmek, akamn farzna bir rekat ekleyerek drt klma veya sabahn namazna bir rekat ekleyerek rekat klma gibi. O halde en iyisi, Allah'n koyduu ekildir. Bunun basit bir ey olduunu syleyenlerle gzel bir ekilde anlaabilseydik, onlar bunun, insanlarn sayg anlaylarna gre dine ekleme ve dinde eksiltmenin kapsn atn bileceklerdi. Halbuki insanlar, gr ve arzularna gre deimektedirler. Bu tr basit eylerle din, o zaman bir takm grlere dnr ve insanlar, gr, karakter ve arzularnn farkllklarna gre blnrlerdi. Oysa ki dinden maksat, btn mslmanlarn ittifakla belli ibadet ekilleri zerinde birlemeleridir. nk, ibadet ekilleri ve ibadetleri noktasnda birletikleri lde birbirlerine yaklar, alr, sz, hareket, kyam, oturma ve de din ibadetler gereince organlarnn yaptklar eylemlerin ittifak etmesine bal olarak kalpleri de birleir. Bylece, sonuta mslmanlar, ayn kelimelerle ezan okur, ayn ekilde tek imamn arkasnda tek bir kbleye ynelerek tek bir Rabbe ibadet ederler. Mslmanlarn iar her eyde bir olmaktr; zira onlar, tek bir vcutturlar. O vcudun btn organlar birbirinin acsyla ac ekerler. Mslmanlar bu birletirici terbiye ve bu toplayc oluumla byk bir g olur, yeryznde hibir g onlar zerinde hegemonya kurmaya, onlarla oynamaya, bamszlklarn bozmaya veya egemenliklerini yok etmeye g yetiremez. te gelen din retilere harfiyen uyup ziyade ve eksiltmelerden uzaklamann hikmeti budur. "O, hikmeti dilediine verir; kime hikmet verilmi ise, ona ok hayr verilmitir. Ancak bunu sadece akl sahipleri anlayabilir." [el-Bakara 2/269]. "Biz, bu rnekleri insanlar iin getiriyoruz;
Hz. Peygamber'in ezan srasnda ve ezandan sonra okuduklarna gelince, mmeti iin bu konuda be eit uygulama ortaya koymutur: a) Ezan iitenin, mezzinin sylediklerini, ancak "Hayye ala's-salah" ve "Hayye ale'lfelah" szleri yerine "L havle ve l kuvvete ill billah" szn syleyerek tekrar etmesi konusundaki rivyet sahihtir. b) Ezan iitenin "Radt billahi rabben ve bi'l-slmi dnen ve bi Muhammedin reslen. Yani, Rab olarak Allah'tan, din olarak slm'dan ve resl olarak da Hz. Muhammed'den raz oldum." demelidir. c) Ezan iitenin, mezzine icabetinden sonra Hz. Peygamber'e salavt gndermelidir. O'na getirilecek ve O'na ulaacak salavtlarn en mkemmeli, mmetine kendisi iin okumalarn rettii salavttr. Bilgilik taslayanlar her ne kadar bilgilik taslasalar da bundan daha mkemmel hibir salavt yoktur. d) Ezan iitenin, Hz. Peygamber'e
bununla birlikte onlar ancak bilenler dnp anlayabilirler." [el-Ankebt 29/43].
salavttan sonra: "Allahmme rabbe hzihi'dda'veti't-tmmeti ve's-salti'l-qimeti ti Muhammedeni'l-vesilete ve'l-fedlete ve'b-ash meqmen mahmdeni'l-lez ve addeh inneke l tuhlifu'l-md.353 Yani, bu eksiksiz arnn, vakti giren klnacak namazn Rabbi olan Allah'm! Muhammed'e vesileyi ve fazileti ihsan et ve O'nu vaat ettiin Makam- Mahmd'a eritir. phesiz Sen vadinden caymazsn." demelidir. e) Ezan iitenin, ondan sonra kendisi iin dua edip Allah'n ltfundan istemelidir; zira Snen kitaplarnda zikredildii gibi, bu kiinin duas kabul edilir. Hz. Peygamber'in, kmet kelimesi okunurken: "Allah onu (namaz) kldrsn ve devam ettirsin." dedii zikredilmitir. Snenler'de onun yle buyurduu rivyet edilmitir: "Ezan ile kmet arasnda yaplan dua geri evrilmez. 'Nasl dua edelim?' ey Allah'n Resl, dediler. Allah Resl de: "Allah'tan dnya ve ahirette fiyet vermesini isteyin." 354 buyurmutur.
353
Buhr, "Ezn", 8; "Tefsru Sre 17", 11; Eb Dvd, "Salt", 37;
Tirmiz, "Salt", 43; Nes, "Ezn", 38; bn Mce, "Ezn", 4; bn Hanbel, III, 337, 354.
354
Tirmiz, "Salt", 44; "Deavt", 128; Eb Dvd, "Salt", 35, 37;
"Cihd", 39; bn Hanbel, III, 119, 155, 225.
29. Hz. Peygamber'in Selamlama le lgili Uygulamalar Buhr ve Mslim'de Hz. Peygamber'in yle buyurduu rivyet edilmitir: "slm'da en faziletli ve hayrl olan ey, yemek yedirmek ve tandna ve tanmadna selam vermektir."355 Buhr Sahh'inde Ammar'n yle dediini nakletmitir: "u eyi ahsnda bir araya getiren, imann da mkemmelletirmi olur: Nefsine kar olsa da insaf elden brakmamak, herkese selam vermek ve muhta iken bakasna vermek."356 Mslim'in rivyetine gre Allah Resl ocuklarn yanndan getiinde onlara selam verirdi.357 Tirmiz'nin rivyetinde ise, Reslullah bir gn bir grup kadnn yanndan geerken, onlara eliyle iaret ederek selam vermitir.358 Sahh-i Buhr'de ve dierlerinde rivyet edildiine gre, kn bye; yryenin oturana;
355
Buhr, "mn", 6, 20; "sti'zn", 9, 19; Mslim, "mn", 63. [Ayrca bk.
Eb Dvd, "Edeb", 131; Nes, "mn", 12; bn Mce, "Et'ime", 1; bn Hanbel, II, 169].
356 357
Buhr, "mn", 20. Mslim, "Selm", 15. [Ayrca bk. Buhr, "sti'zn", 15; Eb Dvd, Tirmiz, "sti'zn", 9.
"Edeb", 136; Tirmiz, "sti'zn", 8; bn Mce, "Edeb", 14; Drim, "sti'zn", 8].
358
binitlinin yryene ve aznln ounlua selam vermesi gerekir.359 Allah Elisi'nin adetlerinden biri, bir topluluun yanna geldiinde ve onlarn yanndan ayrlrken selam vermesiydi. O yle buyurmutur: "Sizden biri oturduunda da kalktnda da selam versin; nk ilk selam ikincisinden (sevap ynnden) daha stn deildir." 360 Yine o yle buyurmutur: "Kim selam vermeden nce soru sormaya balarsa ona cevap vermeyiniz." Hz. Peygamber'in snneti, selam verdiinde; esselm aleykm ve rahmetullahi ve berekth diye selam vermesiydi. Enes, Cbir ve bakalarnn rivyet ettii gibi, selam eliyle, bayla ve namaz dnda parmayla almazd. Selam alrken "vav" ile ve "selam" lafzndan nce "aleyke" diyerek "Ve aleykesselm" eklinde alrd. Doru olan da budur.
359
Buhr, "sti'zn", 4, 5, 6, 7; Mslim, "Selm", 1; "Edeb", 46; Eb
Dvd, "sti'zn", 6; "Edeb", 134; Tirmiz, "sti'zn", 14; Drim, "sti'zn", 6; Muvatta, "Selm", 1; bn Hanbel, II, 314, 325, 510; III, 444; VI, 19, 20.
360
Tirmiz, "sti'zn", 1
Allah Resl'nn mslmanlarla mriklerin kark olduu bir meclise uradnda onlara selam verdii sabittir. Snen sahiplerinin zikrettiine gre O'nun detlerinden biri, bir kii kendisine bir bakasnn selamn getirdiinde, hem onun hem de selamn getirdii kiinin selamn almasyd.361 Allah Resl'nn bir snneti de, gnah ileyen kiiye tvbe edinceye kadar ne selam verir ne de selamn alrd. Nitekim Ka'b b. Mlik ve iki arkadan terk etti; Zeyneb'e: "Devesi hastalannca Safiyye'ye yardm et!" deyince Zeyneb: "Ben bu yahudi kadnna m yardm edeceim? demesi zerini ondan iki buuk ay ayr kald. Her iki rivyeti de Eb Dvd nakletmitir.362 30. Hz. Peygamber'in Aksrma le lgili Uygulamalar Eb Dvd'un Eb Hureyre'den rivyet ettiine gre, Allah Resl, aksrdnda elini veya elbisesini azna kor, sesini azaltr veya
361 362
Eb Dvd, "Snnet", 3; bn Hanbel, VI, 131, 132, 261, 338.
onunla sesini ksard.363 Tirmiz, buna "sahih hadis" demitir.364 Hz. Peygamber'den rivyet edildiine gre: "iddetli esneme ve aksrma eytandandr. buyurmutur. Allah, bunlardan holanmaz."
Mslim'in sahih olarak rivyet ettiine gre, Hz. Peygamber huzurunda bir adam aksrdnda ona, "Yerhamkallah" diye dua etti. Sonra bir kez daha aksrd; bunun zerine Reslullah: "Adam nezle olmutur." 365 buyurdu. Allah Resl'nn yle buyurduu sabittir: "Allah Tel aksrmaktan holanr; esnemekten ise holanmaz. Sizden biri aksrp da "Elhamdlillah" dediinde, o hamdi iiten her mslmana "Yerhamkallah" demesi bir haktr. Esnemee gelince, o ancak eytandandr. Bu nedenle sizden biri esneyecei zaman gc yettiince onu engellemeye alsn; zira sizden biri esnediinde eytan ona gler." Bu hadisi Buhr rivyet etmitir.366 Yine Buhr'de Hz.
363 364 365
Eb Dvd, "Edeb", 90. Tirmiz, "Edeb", 6. Mslim, "Zhd", 55. [Ayrca bk. Eb Dvd, "Edeb", 92; Tirmiz,
"Edeb", 5; Nes, "sti'zn", 32; Drim, "sti'zn", 32; bn Mce, "Edeb", 20; bn Hanbel, IV, 46, 50.]
366
Buhr, "Edeb", 125, 128. [Ayrca bk. Tirmiz, "Edeb", 7; bn Hanbel,
Peygamber'in: "Sizden biri aksrdnda "Elhamdlillah" desin. Kardei ona "Yerhamkallah" desin. Aksran da tekrar ona "Yehdkumullah ve yuslih blekm" buyurduu rivyet edilmitir.367 desin."
Mslim'in Sahh'inde Hz. Peygamber'in yle buyurduu rivyet edilmitir: "Bir mslmann dier bir mslman zerinde alt hakk vardr: Karlatnda ona selam ver; davet ettiinde icabet et; nasihat istediinde nasihat et; aksrp hamd ettiinde 'yerhamkallah' diyerek hayr duada bulun; hastalandnda ziyaret et; ld zaman cenazesinin ardndan git."368 31. Hz. Peygamber'in Eve Girerken zin steme le lgili Uygulamalar Allah Resl, bir evin kapsna geldii zaman yzn kapya doru ynlendirmezdi. Fakat kapnn sa ya da sol tarafna durur ve: "Esselm aleykm. Esselm aleykm" derdi. Hz. Peygamber'in: "(Eve girmek iin) izin isteme
II, 265, 428, 517].
367
Buhr, "Edeb", 126. [Ayrca bk. Tirmiz, "Edeb", 3; bn Mce, Mslim, "Selm", 6; bn Hanbel, II, 68.
"Edeb", 20; bn Hanbel, I, 120, 122].

368
kezdir. Eer izin verilirse ne l; aksi halde dn!"369 buyurduu sahih olarak rivyet edilmitir. Yine O'ndan sahih olarak rivyet edildiine gre O, odasnn bir deliinden kendisine bakan kiinin gzn karmay istemitir ve yle buyurmutur: "zin isteme gz iin emredilmitir." 370 Allah Resl'nden sahih olarak rivyet edildiine gre: "ayet bir kii, izinsiz olarak sana muttali olsa/evinin iine baksa sen de ona akl ta atp gzn karm olsan, senin iin hibir gnah olmaz!"371 buyurmutur. O yle buyurmutur: "Kim, izinleri olmakszn bir topluluun/ailenin evine bakar da onlar da bakan kiinin gzn karrsa, bundan dolay ne diyet ne de ksas gerekir!"372
369
Muvatta, "sti'zn", 2, 3. [Ayrca bk. Buhr, "sti'zn", 13; Mslim,
"db", 32, 34, 35, 37; Eb Dvd, "Edeb", 127, 130; Tirmiz, "sti'zn", 3; bn Mce, "Edeb", 17; Drim, "sti'zn", 1, 2, 3; bn Hanbel, III, 6].
370
Buhr, "sti'zn", 11; Mslim, "db", 41; Tirmiz, "sti'zn", 17; bn Buhr, "Diyt", 15, 23; Mslim, "db", 44; Nes, "Kasme", 48; bn Eb Dvd, "Edeb", 127; Nes, "Kasme", 47.
Hanbel, V, 330, 335.

371
Hanbel, II, 243.

372
Bir kii Allah Resl'nn huzuruna kmak iin izin isteyince ona: "Esselam aleykm. Girebilir miyim? de!" 373 buyurdu. Hz. Peygamber'in girmek iin izin isteyince "Sen kimsin?" denildiinde, "falan olu falan" diyerek knyesini veya lakabn sylemesi O'nun
373
Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ey inananlar! Kendi evlerinizden
baka evlere, geldiinizi fark ettirmedike ve ev halkna da selam vermedike girmeyin! Bu, hatrda tutmanz bakmndan sizin iin daha iyidir. Bununla birlikte orada hi kimseyi bulamayacak olursanz, girmenize izin verilmedike girmeyin; eer size: Geri dnn!' denilecek olursa, o takdirde dnn! Bu, sizin iin daha nezih bir davran biimidir. Allah phesiz yapmakta olduklarnz en iyi bilendir. lerinde size ait eyalar bulunduu, oturulmayan evlere girmenizde herhangi bir saknca yoktur. Allah aa vurduklarnz da gizlediklerinizi de bilmektedir." [enNr 24/27-29]. Baz chiller, bizim mill detlerimizden olmasna ramen izin istemenin Avrupallarn icatlarndan olduunu zannediyor. Bizim ocuklarmz Avrupallarn detlerine gre eitilip kendi mmetlerinin din ve detlerini unuttuklarna gre onlar, grg kurallarnn kaynann Avrupallar olduunu zannederek onlara sayg gstermekte ve kendi mmetlerini hakr grmektedirler. Bu, dncelerin pratiklerin etkisinde kalmasndan dolay yabanclar glendirmekte ve mmetimizi de zayflatmaktadr. Bunun iin mmetin ocuklarnn, bu mmetin okullarnda kendi grg kurallarmza ve ahlkmza uygun bir ekilde eitecek eitimciler tarafndan eitilmesi ve rendikleri tm bilgilerin kendi dilleri ile ve yaplarna uygun bir tarzda retilmesi gerekir. Ta ki mmetin iinden yetien kimse, onun dini zere bysn, onun yapsyla karakter kazansn ve de aslnn ayns gibi olup onun iyilii iin alsn ve onun varln mdafaa etsin. Ah! ayet eitim ve retimimiz dinimizin emrettii bu sisteme gre olsayd, bu ekilde geri kalmaz ve en yce deerimiz olan bamszlmz ve hrriyetimizi kaybetmezdik. "phesiz bunda basiret sahipleri iin bir ibret vardr." [l-i mrn 3/13].
adeti idi. 32. Dualar Rivyet edildiine gre Hz. Peygamber ashabna nikah srasnda u hutbeyi/duay retmitir: "Elhamdlillahi nahmedh ve nestenh ve nestefiruh ve ne'zu billahi min rri enfsin ve seyyiti a'mlin men yehdillah fel mudille leh ve men yudlil fel hdiye leh. Ve ehed enl ilhe illallah ve ehed enne Muhammeden abdh ve raslh. Yani, hamd Allah'a mahsustur. O'na hamd eder, O'ndan yardm diler, O'nun balamasn isteriz. Nefislerimizin ve kt amellerimizin errinden Allah'a snrz. Allah'n hidyet ettiini kimse saptramaz; Allah'n saptrdn da kimse hidayete erdiremez. Allah'tan baka hibir ilahn olmadna ahitlik ederim. Hz. Muhammed'in O'nun kulu ve elisi olduuna da ahitlik ederim." Daha sonra u yeti okurdu: "Ey iman edenler! Allah'a kar gelmekten nasl saknmak gerekiyorsa ylece saknn ve siz ancak mslmanlar olarak ln"374 "Ey insanlar! Hz. Peygamber'in rettii Nikah
374
l-i mrn 3/102.
Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eini yaratan; ikisinden birok erkek ve kadn (meydana getirip) yayan Rabbinize kar gelmekten saknn. Kendisi adna birbirinizden dilekte bulunduunuz Allah'a kar gelmekten ve akrabalk balarn koparmaktan saknn. 375 "Ey iman phesiz Allah sizi gzetlemektedir." edenler! Allah'a kar gelmekten saknn ve doru sz syleyin ki Allah sizin ilerinizi dzeltsin ve gnahlarnz balasn. Kim Allah'a ve Resl'ne itaat ederse, muhakkak byk bir baarya ulamtr."376 u'be diyor ki, Eb shk'a: Bu nikah hutbesi mi yoksa baka bir hususta okunacak bir hutbe mi? diye sorduumda: Her ihtiya iin okunur, dedi. Allah Resl yle buyurmaktadr: "Sizden biri, bir kadn veya bir hizmeti veyahut bir hayvan aldnda, onun alnndan tutsun, Allah'n bereketler ihsan etmesi iin dua etsin, Allah'n adn ansn ve yle desin: "Allahmme inn es'elke hayrah ve hayra m cbilet aleyhi ve ez bike min errih ve erri m cbilet
375 376
en-Nis 4/1. el-Ahzb 33/70-71.
aleyhi.377 (Yani,) Allah'm! Hem bunun hem de huyunun hayrl olmasn Senden istiyorum. Yine hem bunun hem de huyunun ktlklerinden Sana snrm." Hz. Peygamber, evlenen bir kiiyi tebrik edecei zaman: "Allah mbrek etsin, seni mutlu eylesin ve ikinizin arasn hayrla birletirsin." eklinde hayr duada bulunurdu.378 Allah Resl: "Sizden biriniz ailesinin yanna yaklaaca zaman: 'Bismillahi, Allahmme cennibne'-eytne ve cennibi'-eytne m razeqten'379 (yani,) Allah'n ismiyle balarm. Allah'm! Bizi eytandan, eytan da bize verecein zrriyetten uzaklatr!' derse, bu durumda eer aralarnda bir ocuk olmas takdir edilmise, eytan ona asla zarar veremez." buyurmutur.
377 378
Eb Dvd, "Nikh", 45; bn Mce, "Ticrt", 47; "Nikh", 27. Eb Dvd, "Nikh", 36; Tirmiz, "Nikh", 7; bn Mce, "Ezn", 2; Buhr, "Bed''l-Halk", 11; "Vd", 8; "Nikh", 66; "Deavt", 55;
"Nikh", 23; Drim, "Nikh", 6.

379
"Tevhd", 13; Mslim, "Talk", 6; Eb Dvd, "Nikh", 45; Tirmiz, "Nikh", 6; bn Mce, "Nikh", 27; Drim, "Nikh", 29; bn Hanbel, I, 217, 220.
33. Hz. Peygamber'in Holand veya Holanmad Hususlar le lgili Uygulamalar Enes'ten rivyet edildiine gre Hz. Peygamber: "Allah Tel bir kuluna e/hanm, mal veya ocuk nimeti ihsan eder de, o kii de: 'mllah l quvvete ill billah' yani, bu Allah'n diledii ve ihsan ettiidir. Allah'n g ve kuvvetinden baka hibir kuvvet yoktur, demelidir. Aksi halde lm dnda fet grr."380 buyurmutur. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Bana girdiinde 'Mllah! Kuvvet yalnz Allah'ndr.' deseydin ya!."381 Allah Resl'nn: "Salih rya Allah'tan; kt rya ise eytandandr. Kim holanmad bir rya grrse, sol tarafna kez tkrr gibi tuh desin; eytandan Allah'a snsn; bu ryay hi kimseye de anlatmasn. Kim de gzel bir rya grrse sevinsin ve sadece sevdii kiilere anlatsn."382 buyurduu sahih olarak rivyet edilmitir.
380 381 382
bn Mce, "Edeb", 55; bn Hanbel, II, 403. el-Kehf 18/39. Mslim, "R'y", 3.
V DRDNC BLM CHD VE SAVA
A. Cihd Cihd drt basamaktr: 1) Nefisle, eytanla, 3) kfirlerle ve 4) mnfklarla. 1) Nefisle cihd drt ekilde yaplr: a) Gerek dnyada, gerekse hirette nefsin mutluluunun ancak kendisiyle olaca doru yolu ve hak dini renme konusunda nefisle cihd etmektir. b) Bu doru yolu ve hak dini rendikten sonra onun gereince davranma konusunda nefisle cihd etmektir. c) nsanlar bu dine davet etme ve bilmeyenlere onu retme konusunda nefisle cihd etmektir. Aksi halde insan, Allah'n indirdii aklamalar ve hidayeti gizleyen kimseler durumuna der. Bu durumda ilmi ona fayda 2)
CHD VE SAVA
vermedii gibi, onu Allah'n azabndan da kurtaramaz. d) Allah'a davetin zorluklarna ve insanlarn eziyetlerine kar sabretme konusunda nefisle cihd etmektir. Bu drt tr tamamlayan kii rabbanlerden, yani gnln Allah'a vermi kiilerden olur. 2) eytanla cihd iki ekilde yaplr: a) eytann insann iine atp iman felakete gtrecek phe ve kukular bertaraf etme konusunda eytanla cihd etmektir. b) nsann iine att bozuk iradeleri ve tutkular defetme konusunda eytanla cihd etmektir. Birinci ekil cihddan sonra yakn (kesin bilgi, inan); ikincisinin sonunda ise sabr meydana gelir./kincisi sabrdan sonra oluur. Nitekim Allah Tel: "Sabredip yetlerimize kesin olarak inandklar zaman ilerinden emrimizle doru yola ileten nderler kardk."383 buyurarak din nderliine ancak sabr ve kesin inanla ulalabileceini haber vermektedir. nk sabr, tutkular ve bozuk iradeleri, kesin inan ise kuku ve pheleri bertaraf eder.
383
es-Secde 32/24.
CHD VE SAVA
3) Kfirlerle ve mnfklarla cihdn drt eidi vardr: a) Kalple, b) Dille, c) Malla, d) Canla cihd. Gazya kmadan ve iinden gazya kmay dnmeden len kimse mnafkln bir ubesi/snf zerine lm olur. Cihd ancak hicretle, hicret ve cihd da ancak imanla tamamlanr. Allah Tel'nn rahmetini umanlar bu hususu yerine getirenlerdir. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "man edenler, hicret edenler ve Allah yolunda cihd edenler, ite bunlar Allah'n rahmetini umarlar. Allah ok balayandr, ok merhamet edendir."384 Herkese her zaman iki hicret farzdr: 1) Tevhd, ihls, Allah'a ynelme (inbe), tevekkl, korku, mit, sevgi ve tvbe ile Allah'a hicret.
384
el-Bakara 2/218.
CHD VE SAVA
2) Emrine uymak ve boyun emek, haberini bakalarnn haberine tercih etmek suretiyle Allah Resl'ne hicret etmek. Kimin hicreti Allah ve Resl'ne ise onun hicreti Allah ve Resl'nedir. Kimin hicreti elde edecei dnyalk bir eye yahut evlenmek istedii bir kadna ise onun hicreti, hicret etmi olduu eyedir. Allah'n zat konusunda kiinin nefsiyle ve eytanyla cihd etmesi farz klnmtr. Btn bunlar farz- ayndr. Bu konularda hi kimse, bakas adna bir ey yapamaz. Kfirlerle ve mnafklarla cihda gelince, maksat yerine getirilince, mmetin bir ksmnn bu ii yapmas yeterli olabilir. Allah katnda insanlarn en mkemmeli cihdn btn trlerini/basamaklarn yerine getirendir. nsanlarn Allah katndaki dereceleri, cihd trlerinde gsterdikleri ayrla gre farkllk gsterir. te bundan dolay, Allah katnda en mkemmel ve en stn insan, nebilerin ve resullerin sonuncusu Hz. Muhammed'dir; zira o, cihdn btn trlerini tamamlamtr. O,
CHD VE SAVA
peygamber olarak gnderilmesinden vefatna kadar geen srete Allah yolunda gerektii ekilde cihd etmitir. "Ey rtsne brnen (Peygamber)! Kalk da (insanlar) uyar."385 yetleri kendisine geldii zaman Allah'n zt konusunda en mkemmel bir ekilde giriimde bulundu, gece-gndz, gizli-ak insanlar Allah'a (kullua) davet etti. "imdi sana emredileni aka ortaya koy."386 yeti inince, hibir knayann knamasndan ekinmeden kendisine emredilenleri aka ortaya koydu. Kavmine aktan davette bulunup onlar, tanrlarn terk etmeye ve (eski) dinlerini ayplamaya arnca gerek ona gerekse arsna icabet eden mslmanlara eziyetlerini artrdlar. Bu, Allah'n yaratklar arasndaki adetidir. Nitekim Allah Tela: "Sana ancak, senden nceki peygamberlere sylenenler sylenmektedir."387 ve "te byle! Onlardan ncekilere herhangi bir peygamber gelince mutlaka 'O bir sihirbazdr' veya 'o bir delidir' derlerdi. ncekiler sonrakilere byle mi tavsiye ettiler (ki hep ayn eyi sylyorlar)?! Hayr,
385 386 387
el-Mddessir 74/1-2. el-Hicr 15/94. Fussilet 41/43.
CHD VE SAVA
bunlar azgn bir topluluktur."388 buyurmaktadr. te bu nedenlerden tr Allah Tel hem peygamberini ve hem de ona tabi olanlar: "Yoksa siz, sizden ncekilerin bana gelenler, sizin de banza gelmeden cennete gireceinizi mi sandnz? Peygamber ve onunla beraber inananlar, 'Allah'n yardm ne zaman?' diyecek kadar darla ve zorlua uramlar ve sarslmlard. yi bilin ki Allah'n yardm pek yakndr."389 ve "Elif Lm Mm. nsanlar 'inandk' demekle imtihan edilmeden braklacaklarn m zannederler? () Allah, elbette kendisine iman edenleri de bilir ve elbette mnafklar da bilir."390 yetleriyle (peygamberine) teselli yapt etmitir. Allah'n bir yardm ki,
(Medine'nin iki Arap kabilesi) Evs ve Hazre, Medine yahudilerinden "Bu zamanda bir peygamber gnderilecektir; biz ona tbi olacaz, d ve rem kavimlerinin ldrld gibi, onunla birlik olup sizin kknz kazyacaz." szn iitir dururlard. Yahudiler
388 389 390
ez-Zriyt 51/52-53. el-Bakara 2/214. el-Ankebt 29/1-11.
CHD VE SAVA
gibi deil, Araplarn yapt gibi ensr da Kabe'de hac yaparlard. Ensr, Hz. Peygamber'in insanlar Allah'a davet ettiini grnce onun hallerini ve sylemlerini iyiden iyiye dndler ve birbirlerine: "Ey kavim! Vallahi biliyorsunuz ki, bu, Medine yahudilerinin kendisiyle sizi korkuttuklar peygamberdir. Ona inanmada yahudiler bizi gemesin." dediler. Bunun zerine hepsi o peygambere yardm edeceklerine dair yemin ettiler. Allah Tel'nn: "Onlara kar bu Kur'an'la byk bir mcadele ver."391 buyurduu gibi, Hz. Peygamber Mekkelilerle Kur'an'la mcadele ederek Mekke'de on yl kaldktan sonra ensrn yanna (Medine'ye) hicret etti.392
391 392
el-Furkn 25/52. Cihd, Kur'an ile yaplyordu; nk dinin amac insanlar
iradeleriyle faydal olan ilere ekmektir. Bu da ancak akllarn kabul edecei, nefsin tatmin olaca delil ve tlerle olur. Dinin amac insanlar bir inanca zorlamak ve mecbur etmek deildir; nk inanca zorlamada ikna etme yoktur ve o kendisinden beklenen sonucu vermez. Bu sebeple Allah yle buyurmaktadr: "Dinde zorlama yoktur; nk doru ile eri birbirinden iyice ayrlmtr." [el-Bakara 2/256]. "Sen ancak bir hatrlatcsn. Sen onlarn zerinde bir zorba deilsin!" [el-iye 88/2122]. "Sen onlarn zerinde bir zorba deilsin. O halde sen, Benim tehdidimden korkanlara Kur'an ile t ver!" [Kf 50/45]. "Rabbinin yoluna hikmetle ve gzel tle ar." [en-Nahl 16/125]. Kl ile ve sava gc ile cihd ise daveti himaye etme ve mmeti ve memleketi savunmak iin meru klnmtr. Yoksa bilindii zere insanlar inanca
CHD VE SAVA
Hz. Peygamber, muhacirlerle ensr arasnda kardelik szlemesi kurdu, Medine'deki yahudilerle sulh/bar antlamas yapt. Bu yahudiler kabileden olumaktayd: Kaynukazorlamak ve saldrmayanlara saldrmak iin meru klnmamtr. Allah yle buyurmaktadr: "Kendilerine kar sava alanlara, zulme uramalarndan dolay, (savama) izni verilmitir. Allah, kukusuz, onlara, sadece Rabbimiz Allah'tr.' demelerinden dolay haksz yere yurtlarndan karlanlara yardm etmee gc yetendir. Eer Allah insanlardan bir ksmnn (basklarna ve zulmlerine kar) dier bir ksmn korumasayd, ilerinde Allah'n adnn oka anld manastrlar, kiliseler, havralar ve mescidler kesinlikle oktan yerle bir edilirdi. Andolsun ki, Allah, kendine yardm edene mutlaka yardm edecektir; nk Allah, ok kuvvetli, ok gl olandr." [el-Hac 22/39-40]. "Sizinle savaanlarla siz de Allah yolunda savan, ama asla haddi amayn; nk Allah, haddi aanlar sevmez." [el-Bakara 2/190]. "Fitne (zulm ve bask) bitinceye ve din sadece Allah'n oluncaya kadar onlarla savan! Eer (savaa) son verecek olurlarsa, (iyi bilin ki), dmanca tavr ancak zlimlere kar gsterilir." [el-Bakara 2/193]. "O halde kim size saldrrsa, siz de ona size saldrd lde saldrn! Allah'a kar gelmekten saknn ve Allah'n kendisine kar gelmekten saknanlarla birlikte olduunu bilin! (Malnz) Allah yolunda harcayn, kendinizi kendi elinizle tehlikeye atmayn ve iyilik yapn; zira Allah iyilik yapanlar sever." [el-Bakara 2/194-195]. Burada savatan dolay infak zikredilmitir. nk savaan ordu ihtiyalarn gidermek ve yoluna devam edebilmesi iin cmert bir ekilde kendisine harcamada bulunulmasna ihtiya duyar. Gl bir ordusu olmayan bir mmet, her zaman iin tehlike ve zayi olma ile kar karyadr. Smrgeci dman gler, ona gz diker ve frsat bulduklarnda onu yutarlar. Nitekim Allah Tel yle buyurmaktadr: "(Ey inananlar!) Onlara kar gcnz yettiince kuvvet ve sava atlar hazrlayn; nk, (byle hareket etmekle), hem Allah'n dmann hem de sizin dmannz ve onlarn dndaki sizin bilmediiniz, ama Allah'n ise (ok iyi) bildii dierlerini (size saldrmalar konusunda) korkutup caydrm olursunuz. Allah yolunda ne harcarsanz harcayn, size karl hibir zarara uramadan tam olarak verilecektir." [el-Enfl 8/60].
CHD VE SAVA
oullar, Nadroullar ve Kurayzaoullar. Allah Resl, kendisiyle onlar arasnda bir belge yaz(dr)p imzalad. Fakat onlar Hz. Peygamber'e ihanet ettiler, onunla savatlar ve ona kar Arap mriklerine yardm ve yataklk ettiler. Kaynukaoullar'na bir ey yapmadan onlar brakt. Nadroullar'n srgn etti. Har sresi bunlar hakknda indi. Kurayzaoullar ile savat ve Ahzb sresi ise bunlar hakknda indi.
CHD VE SAVA
B. Hz. Peygamber'in Savalar393 1. Bedir Sava Allah Resl'ne, Eb Sfyn eliinde
393
Hz. Peygamber'in savalar yaklak 27 tanedir. Tamam, hicretten
sonradr. Arap mrikleriyle sadece kendisini yurdundan kardklar iin savamtr. Onu yurdunda serbest brakp davetini yaymasna engel olmaktan vazgeinceye kadar onlarla sava halinde idi. Allah Tel, o ve arkadalar yurtlarndan srlp sahip olduklarndan uzaklatrlncaya kadar kendilerine sava iin izin kar vermemitir. sava Yce Allah yle zulme buyurmaktadr: "Kendilerine alanlara,
uramalarndan dolay, (savama) izni verilmitir. Allah, kukusuz, onlara, sadece Rabbimiz Allah'tr.' demelerinden dolay haksz yere yurtlarndan karlanlara yardm etmee gc yetendir." [el-Hac 22/39]. Reslullah, dmanlarla ahsna ait bir intikam veya mallarna olan ar tamahndan dolay deil, dini ve zgrl mdafaa etmek iin savamtr. nsan dinini aa vurma, mmeti ve memleketi iin iyi iler yapma noktasnda zgr deilse onun izzetli bir ekilde lmesi zelil bir ekilde yaamasndan daha hayrldr. Sava sistemi ve aralar zamann deimesiyle deiir, icat ve teknolojinin gelimesiyle yenilenebilir. Bu, dinin temel esas ve genel kaidelerini belirledii hususlardandr. Allah yle buyurmaktadr: "(Ey inananlar!) Onlara kar gcnz yettiince kuvvet hazrlayn." [el-Enfl 8/60]. "Onlar size drst davrandklar srece, siz de onlara drst davrann." [et-Tvbe 9/7]. "Eer onlar bara yanarlarsa, sen de ona yana." [el-Enfl 8/61]. "Bir topluluun anlamaya ihanet etmesinden korkacak olursan, sen de karlkl ilkesine gre, anlamay bozduunu onlara bildir." [el-Enfl 8/58]. "phesiz Allah, kendi yolunda, duvarlar birbirine kenetlenmi bir bina gibi, saf balayarak savaanlar sever." [esSaf 61/4]. "Bir toplulua olan kininiz, sizi adaletsizlie itmesin. Adil olun, bu Allah'a kar gelmekten saknmaya daha uygundur. Allah'a kar gelmekten saknn. phesiz Allah yaptklarnzdan hakkyla haberdardr." [el-Mide 5/8]. Bu ve bunlarn dnda zikretmediimiz esaslar, Hz. Peygamber'in savalarnda yaanm ahlk ve siyas kurallardr.
CHD VE SAVA
am'dan gelmekte olan Kurey'e ait kervann haberi ulat. Bu kervan, Mekke'den ktnda aramaya gittikleri kervand. Kervandakiler krk kii kadard ve kervanda Kurey'e ait pek ok mal vard. Hz. Peygamber, bir ksm sahabeyi kervan vurmak iin grevlendirdi. O, yanlarnda sadece iki atla birlikte, yz on ksur adamn banda yola kt. Yanlarnda yetmi develeri vard, iki veya kii bir deveye nbetlee biniyordu. Safr'ya yaklatnda Bess b. Amr el-Chen ile Adiy b. er-Re'b'y kervann durumunu gzetleyip aratrmalar iin gnderdi. Eb Sfyn ise, Reslullah'n kendisine doru geldiini renince Damdam b. Amr fr'yi cretle kiralayarak, kendisini Hz. Muhammed'den ve ashabndan korumalar iin Kurey'ten kervana adam toplamak suretiyle yardm istemek iin Mekke'ye gnderdi. Yardm talebi Mekkelilere ulatnda aceleyle ayaklandlar ve hep birden sava iin yola koyuldular. Eb Leheb dnda ileri gelenlerinden hi kimse geri kalmamt. O da alacakl olduu bir adam kendi yerine bedel tutmutu. evrelerindeki Arap kabilelerinden de adam
CHD VE SAVA
topladlar. Geride Adiyoullar'ndan baka Kurey'in kollarndan baka hibiri kalmad. Memleketlerinden Allah'n buyurduu gibi ktlar: "marp bbrlenmek, insanlara gsteri yapmak ve (insanlar) Allah yolundan alkoymak iin yurtlarndan kanlar gibi olmayn."394 Kurey'in geldiini haber alan Reslullah, ashabyla istire etti.395 Muhacirler konutular ve gzel eyler sylediler. Sonra onlarla ikinci kez istire etti, muhacirler yine konutular ve gzel eyler sylediler. Sonra onlarla nc kez istire etti. Ensr, Allah Resl'nn kendilerinin grn almak istediini anlad. Sa'd b. Muz davrand kalkt ve yle dedi: "Ey Allah'n Resl! Sanki bize st kapal bir eyler syler gibisin." Hz. Peygamber, gerekten de onlar kastediyordu; zira ensr, Reslullah'a onu kendi ehirlerinde bana gelecek ktlklerden korumak zere biat etmilerdi. Savaa kmaya niyetlendiinde Hz. Peygamber, ne dndklerini renmek iin onlarla istire
394 395
el-Enfl 8/47. Hz. Peygamber, "(Yapacan) ilerde onlarla istire et." [l-i
mrn 3/159] ve "lerini birbirlerine danarak yaparlar." [e-r 42/38] yetleriyle amel ederek kamuya ait btn ilerde ashabyla istiare ederdi.
CHD VE SAVA
etmiti. Sa'd szlerine yle devam etti: Belki de sen, ensrn sana, ancak kendi ehirlerinde yardm etmekle ykml olduklar grnde olmalarndan korkuyorsun. Ben ensr adna konuuyorum ve onlar adna cevap veriyorum: stediin yere git, istediin kiiyle iliki kur, istediin kiiyle ilikini kes, mallarmzdan dilediini al, dilediini ver, bizden aldn, bize braktndan bize gre daha sevimlidir. Emrettiin bir hususta bizim iimiz sana tb olmaktr. Vallahi, Berk'l-amedn'a kadar gitsen bile seninle birlikte geleceiz. Vallahi, bizden u denize dalmamz istesen, seninle birlikte dalarz. Mikdd, Allah Resl'ne, Hz. Musa'nn kavminin Hz. Musa'ya: "Sen ve Rabbin gidin (onlarla) savan. Biz burada oturacaz."396
396
el-Mide
5/24.
Hz.
Musa'nn
kavmi
korkak
olduu,
Msr
firavunlarnn egemenlii altnda zillet ve klelik iinde bydkleri iin byle sylediler. Onlarda vatan sevgisi ile ilgili duygular lm, irade, kahramanlk ve savunma ruhu yok olmutu. Hz. Musa onlar Msr'dan kurtarp am blgesindeki yurtlarna getirince onlara yle dedi: "Ey kavmim! Allah'n size yazd kutsal topraa girin. Sakn ardnza dnmeyin. Yoksa ziyana urayanlardan olursunuz. Dediler ki: Ey Musa! O (dediin) topraklarda gayet gl, zorba bir topluluk var . Onlar oradan kmadka biz oraya asla giremeyiz. Eer oradan karlarsa biz de gireriz." [el-Mide 5/21-22]. Onlar topraklarn igal eden zorbalarn g kullanlmakszn kendiliklerinden kacaklarn zannettiler Onlar
CHD VE SAVA
dedikleri gibi demeyeceiz; aksine biz senin sanda, solunda, nnde ve arkanda savaacaz, dedi. Bunun zerine Reslullah'n yz gld ve ashabndan duyduu szlerle sevindi ve: "Yrynz ve mjdeleyiniz; zira Allah bana iki topluluktan birini vaat etti. phesiz ben Kureylilerin nerede leceklerini gryorum." dedi.397
igalin kanser hastal gibi olduunu cisimde yer bulunca ameliyat olmakszn ve cismin baz paralar kesilmeksizin tedavi olmayacan bilmediler. Ne yazk ki ona iyice sirayet edip yaylnca ancak lmyle ondan ayrlr. "Korkanlarn iinden Allah'n kendilerine nimet verdii iki adam yle demiti: Onlarn zerine kapdan girin. Oraya girdiniz mi artk siz kukusuz galiplersiniz. Eer inanyorsanz yalnzca Allah'a gvenin. Dediler ki: Ey Musa! Onlar orada bulunduka biz oraya asla girmeyeceiz. Sen ve Rabbin gidin onlarla savan. Biz burada oturacaz.' Musa, Ey Rabbim! Ben ancak kendime ve kardeime sz geirebilirim. Artk bizimle, o yoldan kmlarn arasn ayr.' dedi. Allah yle dedi: O halde oras onlara krk yl haram klnmtr. Bu sre iinde yeryznde akn akn dnp dolaacaklar. Artk byle yoldan km toplulua zlme!" [el-Mide 5/23-25] Yani Allah Tel, bu korkak neslin yok olup onlardan sonra lde, iradeyi ldren zulmden uzak hr bir neslin yetimesi, peygamberlerin ve adaleti emreden insanlarn arasnda byyen, vatan sevgisiyle hayat bulan, izzet, kahramanlk ve giriimcilik ruhuyla yorulmu bir neslin olumas iin onlar le gnderdi.
397
Allah Tel yle buyurmaktadr: "Hani Allah, size iki topluluktan
birinin sizin olacan vaat etmiti; siz ise gsz olann sizin olmasn istiyordunuz. Oysa Allah, szleriyle hakk egemen klmak ve kfirlerin de kkn kesmek ister; ta ki, o gnaha batm olanlar, holanmasa da hakk egemen klsn ve batl ortadan kaldrsn." [el-Enfl 8/7-8]. Ayette
CHD VE SAVA
Bu arada Eb Sfyn hareket ederek deniz kysna varmt. Kendisinin kurtulduunu ve kervan da kurtardn grnce, Kurey'e: "Geri dnnz; nk siz sadece kervannz kurtarmak iin yola kmtnz." diye mektup yazd. Haber Kurey'e Cuhfe'de bulunduklar srada ulat. Dnmeyi dndler, bunun zerine Eb Cehil: Vallahi, Bedir'e varncaya kadar dnmeyiz. Orada otururuz, bizimle gelen Araplara yemek yediririz. Bylece bundan sonra Araplar bizden korkarlar, dedi. Ahnes b. erk, onlara dnmeyi teklif etti; kar ktlar. Ahnes ve Zhreoullar geri dndler. Zhreoullar'ndan hibir kimse Bedir Sava'nda bulunmad. Daha sonra Zhreoullar Ahnes'in bu kararna ok sevindiler; Ahnes, onlar arasnda itaat ve sayg grmeye devam etti. Himoullar da dnmek istediler, fakat Eb Cehil onlarn bu isteklerine iddetle kar kt ve: Dnnceye kadar bizim bu birliimizden
geen "et-tifetn=iki grup"tan biri, yannda sava gc bulunmayan ticaret kervandr. Dieri ise, Eb Sfyn'n isteiyle Mekke'den gelen savalaryla ve sava tehizatyla savaa hazr olan gruptur. Mslmanlar birinci grup iin yola kmlard, dierinin geleceinden haberleri yoktu. Allah Tel ise, hakk ortaya koymak ve kafirlerin kkn kazmak istedi.
CHD VE SAVA
ayrlmayn, dedi. Bunun zerine hep birlikte ilerlediler. Hz. Peygamber de ilerledi ve akamzeri Bedir kuyularna en yakn suyun kenarnda konaklad ve: "Bana konulanacam yer hakknda grlerinizi belirtin." dedi. Habbab b. Mnzir: Ey Allah'n Elisi! Ben Bedir'i ve kuyularn bilirim. Eer istersen, bizim bildiimiz bol ve tatl sulu kuyulara kadar gidelim, orada konulanalm ve oraya varmada dmandan nce davranalm, sonra da onun dndaki dier kuyular kapatalm, dedi. Mrikler de suya bir an nce varmak iin sratle hareket ediyorlard. Hz. Peygamber, Hz. Ali, Sa'd ve Zbeyr'i haber getirmeleri iin Bedir'e yollad. Onlar da Kureyli iki kle getirdiler. Reslullah onlara: -Kurey nerededir? diye sordu. Onlar: -u kum tepesinin arkasnda. -Ka kiiler? -Bilgimiz yok. -Her gn ka hayvan kesiyorlar?
CHD VE SAVA
-Bir gn on, bir gn dokuz. Hz. Peygamber: -yleyse bunlar 900 ila 1000 kii kadardr, dedi.398 Yce Allah o gece, bir yamur yadrd ki mriklere iri taneli ve iddetli bir ekilde yap onlar ilerlemekten alkoyarken; mslmanlar zerine hafife yad. Allah bu yamurla mslmanlar temizledi, onlardan eytann pisliini/vesvesesini giderdi, topra dzeltti, kumu sertletirdi, ayaklar yere salam bast, konulanacak yeri yayp hazrlad ve gnllerini birbirine balad.399 Reslullah ve ashab suya daha nce kavutular ve gece yars su kenarna indiler, havuzlar yaptlar. Sonra bu havuzlarn dndaki kuyular kapattlar.400
398 399
Allah Resl'nn "siyaseti ve feraseti" blmne bak. Allah Tel yle buyurmaktadr: "eytann pisliini zerinizden
atmak ve bylece sizi arndrmak, kalplerinizi pekitirmek ve ayaklarnz yere salam bastrmak iin yamur yadrmt." [el-Enfl 8/11].
400
Hz. Peygamber, bn Mnzir'in daha nce belirttii gryle amel
etti. Hz. Peygamber, sahabesinin gremediini gryordu. Bazen de onlarn grne uyarak kendi grnden vazgeiyordu; nk vahyin belirlemedii baz hususlar bu sahabe Peygamber'den insanlarn daha iyi kavrayabiliyordu. Peygamber'in davrannda grlerine bask uygulayan ve gr sahiplerinin grlerini kmseyen bakanlar iin bir ders vardr; nk bask uygulayan piman olur, istiare eden ise piman olmaz.
CHD VE SAVA
Reslullah ve ashab havuz kenarnda konulandlar. Hz. Peygamber iin orada sava alann kontrol edebilecei bir tepe zerinde glgelik kuruldu. Reslullah savan yaplaca alana yrd ve: "Buras falann lecei yer", "uras filann lecei yerdir, inallah" diye iaret etmeye balad. Sz ettiklerinden hibiri O'nun iaret ettii yerden ileri gidemedi.401 Mrikler meydana kp, iki taraf birbirini grnce Reslullah yle buyurdu: "Allah'm! te Kureyliler, kibirleriyle ve gururlaryla geliyorlar. Sana meydan okuyarak ve Resln yalanlayarak geliyorlar." Namaz kld ve ellerini kaldrp Rabbinden zafer nasip etmesini dileyerek yle dua etti: "Allah'm! Bana vaat ettiklerini yerine getir. Allah'm! Verdiin sz ve vadini yerine getirmeni istiyorum." Arkasnda durmakta olan Hz. Eb Bekir: Ey Allah'n Resl! Mjdele artk. Allah'a yemin ederim ki Allah sana vaat ettiklerini mutlaka yerine getirecektir. Mslmanlar da Allah'tan zafer ve yardm istediler, O'na itenlikle balandlar ve gnlden yalvardlar. Bunun zerine Allah meleklerine
401
Mslim, "Cihd", 83; "Cennet", 86; Eb Dvd, "Cihd", 115: Nes,
"Ceniz", 117; bn Hanbel, I, 26.
CHD VE SAVA
yle vahyetti: "Ben sizinle beraberim. man edenlere sebat verin. Ben kfirlerin kalplerine korku salacam."402 Reslne de: "Ben size ard ardna bin melekle yardm ediyorum."403 diye vahyetti. Ayetteki "mrdifn=ard ardna" kelimesindeki 'dal' harfi hem kesreli olarak ve hem de stnl olarak okunmutur. Denildi ki: Melekler size tbdirler, anlamndadr. Yine denildi ki: Onlar bir kez gelmeyip, birbirini izleyerek pei sra gelirler, anlamndadr. Reslullah geceyi oradaki bir aacn dibinde namaz klarak geirdi. Hicretin ikinci ylnn Ramazan aynn on yedisine rastlayan cuma gecesiydi. Sabah olunca Kurey tabur halinde geldiler. ki grup da saf balad; sonra sava balad. Allah Resl saflar dzeltti.404
402 403
el-Enfl 8/12. el-Enfl 8/9. Daha sonraki yette Allah yle buyurmaktadr:
"Allah, bunu, size bir mjde olmas ve onunla kalplerinizin huzura kavumas iin yapmt. Yardm ancak Allah katndandr; nk Allah mutlak g sahibidir, hikmet sahibidir." [el-Enfl 8/10].
404
Allah Tel yle buyurmaktadr: "phesiz Allah, kendi yolunda, [es-Saf 61/4]. Allah mslmanlara kendileriyle savaan
duvarlar birbirine kenetlenmi bir bina gibi, saf balayarak savaanlar sever." dmanlara nasl vuracaklarn retti: "O halde, (ey inananlar!) boyunlarn vurun ve onlardan her birinin parmaklarn vurun ki, (etkisiz hale gelsinler!) diye (buyurmutu)." [el-Enfl 8/12]. Ayetteki "benn" kelimesi parmak ularn ifade eder. Bu, onlarn tamamen yok edilip parmak ularnn bile braklmamasn ifade eder. Bu
CHD VE SAVA
ekilde
savata
dikkatli
olmak
emredilmi,
hedefe
tam
isabet
edebilmeleri ve hi kimsenin ellerinden kamamas iin ok atan ve klla vurann yaptklar iin ilmine sahip olmalar istenmitir. Allah'n mminlere mmetin varln koruyan sava bilgisine tam sahip olmalar iin emir verirken kulland Kur'an'n belagatna bak! Allah Tel yle buyurmaktadr: "Eer onlarla sava alannda karlaacak olursanz, onlara, yle ar bir darbe indirin ki, arkalarnda olanlar ibret alsnlar." [el-Enfl 8/57]. "Ey inananlar! nkar edenlerin gl ordusu ile karlaacak olursanz, sakn onlara arkanz dnp kamayn; nk her kim, byle bir gnde -sava taktii gerei ya da bir baka ble katlma amac dnda- onlara kar srtn dnecek olursa, (unu ok iyi bilsin ki), o, Allah'n gazabn zerine ekmi olacaktr. Bylece onun varaca yer cehennem olacaktr; oras varlacak ne kt yerdir!" [elEnfl 8/15-16]. Bu, mslmanlarda kahramanlk ruhunu canlandran, onlar dmanla savata yz yze gelmeye tevik eden, hibirine yer deitirme veya kardelerinden baka bir gruba katlma dnda dmana srtn evirmesine cevaz vermeyen bir emirdir. Mslmana kamak ve hezimete uramak iin dmana srtn evirmesi yakmaz. "Ey inananlar! Eer bir (dman) toplulukla karlaacak olursanz, kurtulua ermeniz iin, gl olun ve Allah' oka ann! Allah'a ve elisine itaat edin, ylmamanz ve gcnz yitirmemeniz iin de birbirinizle ekimeyin ve sabredin; nk Allah, sabredenlerle beraberdir. O halde sizler, yurtlarndan bbrlenerek ve insanlara gsteri yaparak kanlar ve (insanlar) Allah yolundan alkoyanlar gibi asla olmayn! Gerekten de Allah onlarn yapmakta olduklarn kuatcdr. Hani eytan onlara yaptklarn gzel gstermi ve onlara: Bugn insanlardan kimse sizi yenemez; nk ben, sizin koruyucunuzum.' demiti. Ama o, iki topluluk birbirlerinin gr alanna girer girmez, derhal topuklar zerinde geri dnm ve (onlara): Benim sizinle hibir ilgim yoktur; nk ben, sizin grmediinizi gryorum. Gerekten de ben Allah'tan korkuyorum; zira Allah, cezalandrmas ok iddetli olandr.' demiti." [el-Enfl 8/45-48]. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ey Peygamber! Mminleri savaa tevik et! Eer iinizde sabrl yirmi kii bulunursa iki yz kiiye galip gelirler. Eer iinizde (sabrl) yz kii bulunursa, inkar edenlerden bin kiiye galip gelirler. nk onlar anlamayan bir topluluktur. Bununla birlikte, Allah, iinizdeki zayfl bildii iin, imdi yknz hafifletti. Eer
CHD VE SAVA
Daha sonra kendisi ve Eb Bekir glgelie dnd. Sa'd b. Muz, ensrdan bir topluluun banda glgeliin kapsnda Reslullah' korumak iin durdu. Sonra sava balad, arpma iddetlendi. Hz. Peygamber de dua etmeye, yalvarp yakarmaya ve Rabbinden istekte bulunmaya balad. Hatta ridas omuzlarndan dt. Hz. Eb Bekir onu alp tekrar omuzlarna koydu ve: Rabbine bu kadar dua etmen yeter. O mutlaka sana vaat ettiini yerine getirecektir, dedi. Reslullah hafif bir ekilde uyuklad; sava halindeki mslman
iinizde sabrl yz kii olursa iki yz kiiye galip gelirler. Eer iinizde (sabrl) bin kii olursa, Allah'n izniyle iki bin kiiye galip gelirler. Allah sabredenlerle beraberdir." [el-Enfl 8/65-66]. Bu yetlerde Allah Tel, kmil iman sahibi olan mminlerin savata on kfire galip gelmeleri gerektiini aklyor. Bu, ancak sabr ve iradeyi oluturan iman ve amellerin mminlerde iman glendirmesiyle gerekleir. Ancak u anda imann balangcnda ve savan banda bir kii iki kiiye galip gelir. Ayet mminlerdeki zayflk ve gllk durumlarn haber vermektedir. Bazlar, bunu, savan balangcnda her bir mmine on kafire galip gelmekle, daha sonra bunun nesh edilerek (hkm ortadan kaldrlarak) bire iki olarak mkellef tutulduu eklinde anlamlardr. Halbuki yetten byle bir ey anlalamaz. Allah Tel, mminlere onlarn gcnn zerinde bir ey ykleyecek deildir. Zira O, "inizdeki zayfl bildi.", "Allah, bir kimseye ancak gc orannda yk ykler." [el-Bakara 2/286] buyurmutur. O, her eyi bilen, hkm ve hikmet sahibi olduu halde nasl olur da mkellef tutup ayn anda da nesheder. Bu olacak bir ey deildir!
CHD VE SAVA
topluluu da uyuklad.405 Sonra Reslullah ban kaldrarak: "Mjdele, ey Eb Bekir! te Cebril, atnn dizginlerini tutmu/tozu dumana katm geliyor!" buyurdu. Ve yardm geldi; Allah ordusunu gnderdi; Resln ve mminleri destekledi. Mriklerin ileri gelenlerini ya esir ya da l olarak onlara balad; onlardan yetmi kiiyi ldrdler ve yetmi kiiyi de esir aldlar. Sava durup mrikler hezimete uram olarak katnda Reslullah: "Eb Cehil'in ne yaptn bize kim haber verecek?" dedi. Hemen Abdullah b. Mesd gitti ve Eb Cehil'i Afr hanmnn iki olu tarafndan vurulmu ve lmek zere iken buldu. Sakaln tutup: -Eb Cehil sen misin? dedi. O: -Bugn sava kim kazand? diye sordu. Abdullah b. Mesud: -Allah ve Resl. Allah seni rezil etti mi, ey Allah'n dman?! dedi. Eb Cehil:
405
Allah Tel yle buyurmaktadr: "Hani O, size kendinden bir
gven vermek iin sizi hafif bir uykuya daldrmt." [el-Enfl 8/11].
CHD VE SAVA
-Kendi kavminin ldrd adamdan daha stn var mdr? dedi. Abdullah b. Mesud onu ldrd, sonra onu Reslullah'a getirip: -Onu ldrdm, dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber: -Allahllez l ilhe ill h. Yani, O yle Allah ki, O'ndan baka hibir ilah yoktur, buyurdu ve bu sz kez yineledi. Daha sonra Allah Resl: "Allahu Ekber. Elhamdlillahillez sadaqa va'deh ve nesara abdeh ve hezeme'l-ahzbe vahdeh. Yani, Allah en byktr! Szn yerine getiren, kuluna yardm eden, gruplar/topluluklar tek bana hezimete uratan Allah'a hamd olsun. Yr, onu bana gster." buyurdu. (Onu grnce): "te bu, bu mmetin Firavunu'dur." dedi. Sava bitince Hz. Peygamber, Allah'n kendisine lutfettii zafer ve beraberinde esirler ve ganimetlerle gz aydn olarak Bedir'den ayrld. Safr'ya gelince ganimetleri 406 Ve Medine'ye desteklenmi ve paylatrd.
406
Allah Tel yle buyurmaktadr: "O halde, elde ettiiniz
ganimetleri helal ve temiz olarak yeyin. Allah'a kar gelmekten saknn. phesiz Allah ok balayandr, ok merhametlidir." [el-Enfl 8/69]. "Eer Allah'a ve -(hak ile batln) birbirinden ayrld, iki ordunun
CHD VE SAVA
muzaffer olarak girdi. Btn dmanlar ondan korktu. Medinelilerin byk bir ksm mslman oldu. Mnafk Abdullah b. beyy ite o zaman zahiren slm'a girmiti. Bedir savana katlan mslmanlarn tamam yz on ksurdu. Sava ars anszn geldi. Onlarn niyeti dmanla karlamak deildi ve bu yzden sava iin hazrlk yapmamlard. Fakat Allah Tel, szleip bulumadklarna ramen onlarla dmanlarn karlatrd.407 Mslmanlardan o gn on drt kii ehid oldu. Reslullah Bedir savana ve esirlerine ilikin ileri evval ay ierisinde bitirdi. Bedir
birbirleriyle karlat gn- kulumuza indirdiimize inanyorsanz, unu iyi bilin ki, ganimet olarak her ne ele geirirseniz geirin, bunun bete biri, Allah'a, elisine, yaknlara, yetimlere, yoksullara ve yolcuya aittir. Allah, her eye gc yetendir." [el-Enfl 8/41].
407
Yce Allah yle buyurmaktadr: "Eer siz, (savamak zere)
szlemi olsaydnz, zaman konusunda anlamazla derdiniz; ama Allah, -olmasn (diledii) bir ii gerekletirmesi, yok olacak olann delilden dolay yok olmas, yaayacak olann da delilden tr yaamas iin(sava gerekletirmiti). Kukusuz Allah, ok iyi iiten, ok iyi bilendir. Hani Allah, uykunda sana onlar az gstermiti; eer Allah onlar sana ok gstermi olsayd (yaplacak) i konusunda birbirinizle anlamazla derdiniz. Fakat Allah (sizi byle bir duruma dmekten) kurtarmt; nk O, kalplerde olanlar ok iyi bilendir. Hani Allah, onlarla karlatnzda, olmasn (diledii) bir ii gerekletirmek iin, bir yandan, onlar size gzlerinizde az gsterirken dier yandan da sizi de onlarn gzlerinde azaltyordu; ancak sonunda btn iler Allah'a dndrlecektir." [el-Enfl 8/42-44].
CHD VE SAVA
sava ile ilgili anlatlmaktadr.408 2. Uhud Sava
kssa,
Enfl
sresinde
Yce Allah, Kurey'in ileri gelenlerini Bedir'de ldrp benzerini tatmadklar bir belaya uratnca Eb Sfyn b. Harb, Kurey'in ileri gelenlerinin bavurmas zerine bakan oldu. O, (Mekkelileri) Hz. Peygamber'e ve mslmanlara kar kkrtmaya balad. Kurey'ten, mttefiklerinden409 ve Ehbi
408
Bu kssadan alnacak ibret, sayca az topluluk sayca ok
topluluu yenmitir. Nitekim Allah Tel yle buyurmaktadr: "Nice sayca az topluluk, Allah'n izniyle, sayca ok olan topluluu yenmitir; nk Allah sabredenlerle beraberdir." [el-Bakara 2/249]. Bu, Allah'a kar samimiyetin, O'na gvenip dayanmann, O'nun emrettii madd sebeplere sarlmakla beraber O'ndan yardm istemenin sonucudur. Hz. Peygamber'in kahramanln ve gzel siyasetini de unutmamak gerekir. Ayrca, sahabenin Peygamber'in meseleyi kendilerine arz etmesi esnasnda nasl imanla dolu kalplerle izzet ve ereflerini savunma duygusuyla dolu gnlleriyle cevap verdiklerini dn! Bu gnllere sahip olan her mmet aziz olur ve gc ne olursa olsun hibir kfir onlara egemen olamaz ya da erefini ineyemez. Allah yle buyurmaktadr: "Allah, kfirler iin mminlerin aleyhine asla bir yol vermeyecektir." [en-Nis 4/141]. "Mminlere yardm etmek ise zerimizde bir haktr." [er-Rm 30/47]. "Sonunda Biz de, elilerimizi ve inananlar kurtarrz; nk, inananlar kurtarmamz, gerekten de zerimize bir bortur." [Ynus 10/103].
409
"el-Hulef=mttefikler"
kelimesi,
bu
son
gnlerde
Avrupal
mttefikleri, bamszlmz yok etmek ve bize kar tuzak kurma hususunda yaptklarn bana hatrlatt ve yle dedim: Ya Rabbi! Sen ne ycesin! Bu kelime, her zaman bize kar bir bela olmaktadr. Bunlar,
CHD VE SAVA
kabilesinden yaklak bin asker toplad. Erkeklerin savatan kamamalarn salamak ve kendilerinden g almak iin kadnlarn da yanlarna aldlar. Sonra orduyu Medine'ye doru getirip Uhud dana yakn "Ayneyn" denilen bir yerde konulandlar. Bu olay hicretin nc ylnn evval aynda oluyordu/idi. Bunun zerine Hz. Peygamber, onlara kar yola kma ya da Medine'de kalma konusunu ashabyla istiare etti. Kendi gr Medine'den kmayp orada savunma durumu alnmas, ayet mrikler Medine'ye girerlerse onlarla, mslman erkeklerin sokak balarnda, kadnlarn ise damlarn stnde savamas eklindeydi. Bu gre Abdullah b. bey katld. Fakat Bedir savana katlamayan sahabenin nde gelenlerinden bir grup, Hz. Peygamber'e ehir dna kma ynnde gr belirttiler. Allah Resl kalkt, evine gitti ve zrhn giydi. Hz. Peygamber, 1000 kadar sahabenin banda sefere kt. Medine'de kalanlara namaz kldrmas iin bn mm Mektm'u vekil brakt. cuma gn sefere kt.
sadece onlarn halefleri deiller mi? "Yoksa kendi aralarnda birbirlerine tavsiyede mi bulundular? Gerek u ki, onlar azgn bir topluluktur."
CHD VE SAVA
Medine ile Uhud arasnda bulunan avt'a vardklarnda Abdullah b. bey, askerin te biri ile ayrlarak: "Bana muhalefet ediyor ve benden bakasn dinliyorsun." dedi. Abdullah b. Amr b. Hzm onlar knayarak ve caydrmaya alarak pelerinden gitti ve: "Gelin! Allah yolunda ya savan ya da savunmada bulunun!" dedi. "Savaacanz bilseydik dnmezdik." dediler.410 Abdullah b. Amr onlar takipten vazgeti ve kendilerine kfretti. Ensrdan bir grup Hz. Peygamber'e anlamallar olan yahudilerden yardm istemeyi teklif etti, fakat Reslullah bunu reddetti. Reslullah Uhud'a varp vadinin azndaki i'b mevkiine kadar yoluna devam etti. Uhud dan arkasna ald. Ashabna, kendilerine emredinceye kadar savamalarn yasaklad. Cumartesi gn olunca aralarnda 50 atlnn bulunduu 700 kiinin banda savaa hazrland. Okularn bana -ki elli kiiydiler- Abdullah b.
410
Allah Tel yle buyurmaktadr: "Ve mnafklar ortaya karmas bulunun!' denildiinde, onlar: Savamay bilseydik,
iin gerekletirmitir. Onlara: Gelin, Allah yolunda savan ya da savunmada ardnzdan gelirdik.' Diye karlk vermilerdi. Onlar, o gn, imandan ok kfre yakndlar. Azlaryla kalplerinde olmayan sylyorlard: oysa Allah, onlarn gizlediklerini en iyi bilendir." [l-i mrn 3/167].
CHD VE SAVA
Cbeyr'i koyup, yrtc kularn askeri kapp gtrdn grseler bile yerlerinde durmalarn ve oray asla terk etmemelerini emretti. Bu okular ordunun arkasnda konulanmlard.411 Onlara, mslmanlar arkadan evirmemeleri iin mrikleri okla pskrtmelerini emretti. Hz. Peygamber o gn iki zrhn412 i ie
411
Sava uzmanlarnn dedii gibi, onlar (okular) orduyu arkadan
vurma hattnda korusunlar. Komutann dini lider olan Peygamber'in elinde olduu savataki bu dzen ve sava stratejisi zerinde dnmek gerekir. Belki hayatlarn ve ilimlerini sadece bildikleriyle snrlandran bakanlarmz bundan t alrlar.
412
Zrh, savann savan iddetinden korunmak iin giydii demir
telden yaplm giysidir. Hz. Dvd kssasnda Allah Tel yle buyurmaktadr: "Biz ona, sizi savatan korumas iin zrh yapmay retmitik. O halde hl kretmeyecek misiniz?" [el-Enbiy 21/80]. "Geni zrhlar yap, dokumasnda l kullan! Diyerek onun iin demiri yumuatmtk." [Sebe 34/10-11]. Ayetteki "sbit" kelimesinin anlam, giyeni gelecek darbelerden veya zerine atlacak eylerden tamamen koruyacak ekilde saran ve kuatan giysidir. "Gdrin fi's-serdi" ibaresinin anlam, bir tr dokuma ve salam bir sanattr. Bu, peygamberlerin insanlara sadece namaz ve oru gibi ibadetler getirmediklerini, ayn zamanda dnyaya ait ilerinde ve hayat sistemlerinde ihtiya duyduklar her eyi getirdiklerini aklar. Baz insanlar, "onun iin demiri yumuatmtk." ifadesinden -bu anlamalarna gtrecek herhangi tabi bir sebep olmakszn- Allah'n, bir mucize olarak Hz. Dvd iin demiri yumuattn anlyorlar. Halbuki byle bir anlamaya ihtiya da yoktur. nk onlarn syledikleri mucize peygamberlerin, kavimlerinin davetlerini yalanladklarnda getirdikleri mucizedir. Halbuki burada Allah bize Hz. Dvd'a mucize deil, sanat rettiini bildirmektedir. Niin Hz. Dvd'un demiri starak tecrbe etmek suretiyle ilham ald bu mucize, Avrupa ve Amerika'nn bugn bize kar gsterdii
CHD VE SAVA
giyerek ortaya kt. Bayra Mus'ab b. Umeyr'e verdi. O gn genlerin kendisine gsterilmesini istedi ve savaamayacak derecede kk grd genleri geri evirdi. Abdullah b. mer, sme b. Zeyd, Zeyd b. Sbit, seyd b. Zahr, Ber b. zib, Zeyd b. Erkam, Arbe b. Evs ve Amr b. Hzm bunlardand.413 Savaabilecek seviyede grdklerine ise savamalarna izin verdi. On be yalarnda olan Semre b. Cndeb ve Rfi' b. Hudeyc/Hac bunlardand.
teknolojik mucizeler gibi bir mucize olmasn! Fakat ne yapalm ki, insanlar peygamberlerin yapt eyleri hibir sebep olmadan, bizim onlara ihtiyacmz da olmad halde Allah'n onlara zg mucizeleri olarak deerlendiriyor. Allah'm! Bize dininin srlarn anlamay nasip et ki, tabiatn kanunlarn aratralm, mmetimize faydal teknoloji ve lkemizi ilerletecek sanatlar renelim. Allah Tel yle buyurmaktadr: "O, sizi (soua ve) scaa kar koruyan elbiseler, savata sizi koruyan zrhlar var etmitir. te Allah bylece, kendinizi O'na teslim etmeniz iin size olan nimetini tamamlamaktadr." [en-Nahl 16/81].
413
Savaa gitme yann altnda olanlarn nasl savaa kotuklarn ve
Allah ve peygamber sevgisi ve de dinlerini ve ereflerini mdafaa etme duygusuyla ruhlarn cmerte feda ettiklerini dn! Onlarn bedenleri kk fakat kalpleri bykt. Kalpler byk olunca bedenler onlarn arzularn gerekletirmede yorgun debilir. Dnn ki, bizden birisini askere almak istediklerinde ailesi onun peinden gider etrafnda lklar atar. Bazlar bu hususta onun vatan savunmas iin deil, igalcilerin isteklerine hizmet amacyla alnd mazeretinin arkasna snr.
CHD VE SAVA
Kureyliler de savaa hazrlandlar. Aralarnda, 200 atlnn bulunduu 3000 kiiydiler. Sa kanad Hlid b. Velid'in, sol kanad krime b. Eb Cehil'in komutasna verdiler. Reslullah klcn Eb Dcne Simk b. Haree'ye verdi. Eb Dcne, savata imek gibi hareket eden cesur bir kahramand. Daha sonra mslmanlar iddetli bir ekilde savatlar. O gn mslmanlarn parolas: "ldr!" idi. Gnn banda stnlk mslmanlarn lehine, kfirlerin aleyhine idi. Allah dmanlar bozguna urayp ylesine geri dnp katlar ki kadnlarnn yanna vardlar. Okular, onlarn yenilgisini grnce, Reslullah'n korumalarn emir buyurduu mevziilerini terk ettiler ve: "Arkadalar! Haydi ganimete, ganimete!" demeye baladlar. Komutanlarnn, Reslullah'n szn hatrlatmasna ramen onu dinlemediler. Mriklerin geri dnmeyeceini zannederek ganimet toplamaya gittiler ve geidi boalttlar. Derken mrik atllar geri dndler ve geidi bo buldular; zira okular yerlerinde deildi. Hemen geitten getiler ve mslmanlar arkadan evirmeye imkan bulup kuattlar. Allah Tel, mslmanlardan ikram
CHD VE SAVA
edeceine ehitlii ikram etti ki bunlar 70 kiiydiler. Sahbe geri ekildi. Mrikler Reslullah'n yanna kadar geldiler; yzn yaraladlar, alt enesinin sa tarafndaki kk az diini krdlar, bandaki miferini paraladlar; ona ta attlar. Nihayet fsk Eb mir'in mslmanlara tuzak kurmak iin kazd ukurlardan birine yan zere dt. Hz. Ali elini tuttu. Talha b. Ubeydullah kucaklayp barna bast (vcudunu ona siper etti). Mus'ab b. Umeyr nnde ldrld. Bayra Hz. Ali'ye verdi. Mifer halkalarndan ikisi yzne batmt. Bunlar Eb Ubeyde b. Cerrh kartt. yle asld ki, Reslullah'n yzndeki o iki halkay srmasnn iddetinden alt ve st enesinin ikier n dii skld. Eb Sad el-Hudr'nin babas Mlik b. Sinn, elmack kemiinin stndeki (yaradan szan) kan emdi. Mrikler onu fark etmilerdi. Allah'n kendileri ile O'nun arasnda engel olmamasn istiyorlard. Mslmanlardan on kadar ldrlnceye kadar O'na siper oldular! Sonra Talha mriklere, Reslullah'tan uzaklatrncaya kadar kl sallad. Eb Dcne (yzn Hz. Peygamber'e dnerek) srtn siper etti; oklar srtna saplanyor fakat o hi
CHD VE SAVA
kprdamyordu!! eytan en yksek sesiyle: "Muhammed ldrld." diye bard. Bu haber mslmanlardan ounun gnlne dnce, birou kat. (Halbuki Allah'n emri kesinlemi bir hkmdr.)414 Enes b. Nadr, silahlarn atm bir grup mslmana rastlad: -Ne bekliyorsunuz? dedi. Onlar: -Reslullah ldrld, dediler. -Onsuz bir hayatta ne yapacaksnz? Kalkn ve onun ld ey uruna ln! dedi. Sonra dmana doru yneldi. Sa'd b. Muz'a rastlaynca: -Ey Sa'd! Uhud dann yannda cennet kokusunu duyuyorum, dedi; sonra ldrlnceye kadar savat. Vcudunda yetmi darbe izi bulundu. O gn Abdurrahman b. Avf da yaklak yirmi yara almt.415
414 415
el-Ahzb 33/38. Olaya ibret alma gzyle bakmayan birisi, "Peygamber'in iinde
bulunduu bir ordu nasl olur da hezimete urar veya bu olaylar bana gelir." diyebilir. Bu insan, Allah'n mslmanlara ordunun bir btn olduunu, bir ksmnn belirlenmi olan planlara uymamasnn orduyu hezimete uratacan, bylece mslmanlara disiplinli olma ve zaferin madd sebeplerine gre yetimeyi retmek istediini bilseydi byle
CHD VE SAVA
Reslullah mslmanlara doru ilerledi. O'nu miferi altnda ilk tanyan Ka'b b. Mlik oldu. Hemen en yksek sesiyle: "Mslmanlar! Mjdeler olsun! te Allah'n Resl!" diye bard. Hz. Muhammed eliyle ona susmasn iaret etti. Mslmanlar hemen yannda toplandlar. Kendisiyle birlikte daha nce konulandklar i'b mevkiine doru gittiler. Bunlar arasnda Hz. Eb Bekir, Hz. mer, Hz. Ali, Hz. Hris b. Smme elEnsr ve baka sahabiler de vard. Daa
dnmezdi! Bu olaydan karlacak ibreti uygulamal olarak anlayabilmek iin duruma uygun olan u meseleyi anlatmak yerinde olur. Trkiye baz dmanlarla savarken orduya harcamada bulunmak, gerekli gda ve dmann silahlarna kar koyabilecek lde silah alabilmek amacyla slm dnyasndan yardm isteinde baz Ezher ulemas Buhr okuyarak yardm etmek istiyordu. Ayn ekilde Napolyon Msr' fethettii zaman da yine bazlar ellerinde Buhr olduu halde sokaklara kp onu karlyorlard. Napolyon'a bu durum iletilince, "sizin gcnz olan Buhr bu mu?" dedi. Ona, "Evet bu kitap" denildi. "Bir kitap m?" deyip gld. Bu Buhr okuyanlar gda bu ve kitabn tehizat mslmanlar yardm toptan koruyacan, orduya yapacan
dnyorlard. Bylece baz insanlarda Buhr'nin atein ierisine braklan evi yangndan koruyaca inancnn yeermesine sebep oldu. Bunun sonucunda da insanlar gerek sebepleri terk ettiler. Halbuki Buhr, Hz. Peygamber'in hadislerinden olumu bir koleksiyonundan baka bir ey deildir. te Allah'n katnda en stn yaratk olan Hz. Peygamber'in bana bu musibetler geliyor ve onun ordusu da yeniliyor! ayet okuma veya bu kelimeler silah ve sava dzeninin yerine geebilecek eyler olsayd, Peygamber bunlar yapmaya daha laykt. bret almak isteyenler ibret alsnlar!
CHD VE SAVA
trmanmaya baladklarnda, "Avd" denilen atna binmi bey b. Halef, Reslullah'a yetiti. O Mekke'de iken atn besler ve: "Muhammed'i bunun zerinde ldreceim." derdi. Reslullah'a yaklanca, Hz. Peygamber Hris b. Smme'den mzran ald ve onunla bey'i yaralad. Darbe kprck kemiine denk gelmiti; perian bir halde geri dnd. Bu yaradan leceini kesin olarak anlad. Nitekim Mekke'ye dn srasnda yolda "Serif" denilen yerde ld. Hz. Peygamber oradaki byk bir kayann zerine kmak istedi fakat yapamad. Talha kt, Reslullah da onun srtna basarak kayaya kt. Namaz vakti gelmiti. Onlara oturarak namaz kldrd. Reslullah o gn ensr bayra altnda durdu. Mslmanlar mriklerin bayraktarn ldrdler. Bayraklarn Amra bt. Alkame elHrisiyye isimli kadn yerden kaldrd ve bayrak etrafnda toplandlar. mm Umre -Nesibe bt. Ka'b el-Mziniyye- ok etin bir biimde savat. Amr b. Kamie'ye darbe stne darbe vurdu, ancak onu zerindeki iki zrh korudu. Bu kez Amr,
CHD VE SAVA
ona klla vurdu ve omzundan ar bir ekilde yaralad. Sava bitince Eb Sfyn daa kp seslendi: -Muhammed aranzda m?. cevap vermediler. Tekrar sordu: Oradakiler
-Eb Kuhfe'nin olu (Eb Bekir) aranzda m? Yine cevap vermediler. Bu sefer: -mer b. Hattb aranzda m? diye sordu; yine cevap vermediler. Eb Sfyn'n kendisi ve kavmi, slm' ayakta tutanlarn bu ahsiyet olduunu bildikleri iin yalnzca bu n sordu. Sonra: -Bunlar ldrdysek, size bu kadar yeter. dedi. Bunun zerine Hz. mer: -Ey Allah'n dman! Adn saydklarn hayattadr. Yce Allah sana ktl dokunacak olan sa brakt, demekten kendini alamad. Eb Sfyn: -En byk Hbel! dedi. Hz. Peygamber: 'Cevap vermiyor musunuz?!' buyurdu. Ashab: -Ne diyelim? dediler. Allah Resl:
CHD VE SAVA
-Allah en byktr, en ycedir! deyin buyurdu. Sonra Eb Sfyn: -Bizim Uzz'mz416 var, sizin Uzz'nz yok! dedi. Hz. Peygamber: -Cevap Ashab: vermiyor musunuz?! buyurdu.
-Ne diyelim? dediler. Allah Resl: -Allah bizim mevlmzdr, sizin mevlnz yok, deyin, buyurdu. Sonra Eb Sfyn: -Bugn Bedir'e karlk bir gndr. Sava dnmldr, dedi. Hz. mer buna yle cevap verdi: -Hayr, eit deiliz; nk bizim llerimiz cennette, sizin lleriniz ise cehennemdedir." bn Abbas: "Allah Elisi Uhud savanda yardm olunduu gibi hibir yerde yardm olunmad!" dedi. Onun bu grn inkar ettiler. Bunun zerine: "Benimle inkar eden arasnda Allah'n kitab hakemdir; zira Allah'n kitab yle demektedir: "Andolsun, Allah, izniyle onlar (mrikleri) krp geirdiiniz srada size olan
416
Taptklar tanrlarndan biridir.
CHD VE SAVA
vaadini gerekletirdi."417 Ayetteki "el-hass" kelimesi ldrmek anlamndadr. Sava, gnn banda mriklerden yedi veya dokuz kii ldrlnceye kadar Reslullah'n ve ashabnn lehinde idi." dedi ve hadisi zikretti. Allah Tel, Bedir ve Uhud savalarnda kendisinden bir gvenlik olarak mslmanlarn zerine bir uyuklama indirdi. Savata ve korku anndaki uyuklama Allah'tan olan emniyete delildir; fakat namaz, zikir ve ilim meclislerindeki uyuklama ise eytandandr. Buhr ve Mslim'de Eb Hzim'den rivyet edildiine gre, kendisine Reslullah'n yarasn sormalar zerine yle anlatt: "Vallahi, ben Reslullah'n yarasn kimin ykadn, suyu kimin dktn ve ne ile tedavi edildiini bilirim. Kz Ftma yarasn temizliyor, Ali b. Eb Tlib de suyu dkyordu. Hz. Ftma suyun kan fazlalatrdn grnce, bir hasr paras alp o paray yakt ve yaraya srd; kan da dindi.418 Sahh-i Buhr'de: "Reslullah'n az dii krlm, ba yarlm ve kan akmaya balamt. Hz. Peygamber: "Kendilerini hidyete ard
417 418
l-i mrn 3/152. Buhr, "Cihd", 80; "Mez", 24; "Tb", 27; Mslim, "Cihd", 101.
CHD VE SAVA
halde peygamberlerini yaralayan ve diini kran bir topluluk nasl kurtulabilir?!" diyordu.419 Bunun zerine Allah: "Bu ite senin yapacan bir ey yoktur. Allah, ya tvbelerini kabul edip onlar affeder, ya da zalim olduklarndan dolay onlara azap eder."420 yetini indirdi. Mslmanlar bozguna uradnda Enes b. Nadr hi bozulmad ve: "Allah'm! unlarn (mslmanlarn) yaptklarndan dolay Senden zr dilerim, unlarn (mriklerin) yaptklarndan da Sana snrm." dedi. Huzeyfe babasna bakt. Mslmanlar onu (babasn) mriklerden zannederek ldrmek istiyorlard. Huzeyfe: "Ey Allah'n kullar! Babam!" dedi. Szn anlamayp babasn ldrdler. Huzeyfe: "Allah sizi balasn!" dedi. Reslullah diyetini vermek istedi. Huzeyfe: "Onun diyetini mslmanlara tasadduk ettim." diye cevap verdi. Bylece Huzeyfe'nin Hz. Peygamber'in gzndeki deeri daha da artt.
419
Buhr, "Mez", 21. [Ayrca bk. Mslim, "Cihd", 103; Tirmiz,
"Tefsru Sre 3", 10, 11; bn Mce, "Fiten" 23; bn Hanbel, III, 99, 178, 201, 206, 253, 288].
420
l-i mrn 3/128.
CHD VE SAVA
Zeyd b. Sbit anlatyor: Reslullah, Uhud savanda beni, Sa'd b. Reb'yi aramak iin gnderdi ve buyurdu: "Onu grrsen, selamm syle ve ona: Allah Elisi kendini nasl buluyorsun? diye soruyor, de!" Zeyd: "ller arasnda dolamaya baladm. Nihayet yetmi mzrak, kl ve ok yaras alm bir halde son nefesinde iken yanna vardm." dedi. Zeyd: "Ey Sa'd! Reslullah'n sana selam var. Buyuruyor ki: "Bana haber ver, kendini nasl buluyorsun?" dedi. Sa'd: "Allah'n selam Reslullah'n da zerine olsun. O'na yle de: "Ey Allah'n Resl! Cennetin kokusunu alyorum. Ensra da yle syle: "Gznz grdke421 (sa olduunuz srece) Allah Elisi'ne kar itenlikle davranrsanz, Allah'a zr beyan etmek zorunda kalmazsnz." Dedi ve ruhunu teslim etti. Muhacirlerden biri, ensrdan birine kana boyanm bir vaziyette rastlad ve: "Ey Falan! Muhammed'in ldrldn duydun mu?" diye sordu. Ensrl dedi ki: "Muhammed
421
Yani, lnceye kadar birinin peygambere eziyet vermesine izin
vermeniz size yakmaz. Eer siz lr de dmanlar sizin lmnzden sonra ona ularlarsa bu sizin iin geerli bir mazerettir. Bu nefis Allah iindir. O halde ey isyankar nefis! "Sen, honut etmi ve honut olmu olarak Rabbine dn!" [el-Fecr 89/28]
CHD VE SAVA
ldrlmse, o tebli grevini hakkyla yerine getirdi. Siz de dininiz uruna savan! Bunun zerine Allah u yeti indirdi: "Muhammed, ancak bir peygamberdir. Ondan nce de peygamberler gelip gemitir. imdi o lr veya ldrlrse gerisin geriye (eski dininize) mi dneceksiniz? Kim gerisin geriye dnerse, Allah'a hibir zarar veremez. Allah kredenleri mkafatlandracaktr."422 Zhr ve bakalar: "Uhud gn, bela ve imtihan gnyd. Allah Tel, bu savala inananlar imtihan etti; inkarn gizleyip diliyle mslman olduunu syleyen mnafklar ortaya kard. Yce Allah, o gn dostlarndan ehitlik ikram etmek istediklerine ikramda bulundu. Uhud sava ile ilgili inen yetlerden 61'i Al-i mrn sresindedir. Olayn ba "Hani sen inananlar (Uhud'da) sava mevziilerine yerletirmek iin, sabah erken ailenden (evinden) ayrlmtn."423 yeti ile balayp hikayenin sonuna kadar devam etmektedir.
422 423
l-i mrn 3/144. l-i mrn 3/121.
CHD VE SAVA
Bu Savatan karlan Baz Hikmetler 1) Allah Tel mslmanlara itaatsizliklerinin, gevekliklerinin ve birbirlerine dmelerinin kt sonucunu bildirmi ve uradklar belann sadece bu ktlkleri sebebiyle olduunu ylece haber vermitir: "Andolsun, Allah, izniyle onlar (mrikleri) krp geirdiiniz srada size olan vaadini gerekletirdi. Nihayet sevdiiniz eyi (zaferi) size gsterdikten sonra, zaaf gsterdiniz. (Peygamberin verdii) emir konusunda tarttnz ve emre kar geldiniz. inizden dnyay isteyenler de vardr, hireti isteyenler de. Sonra sizi denemek iin onlardan yznz evirdi. (Kap hezimete uradnz. Buna ramen) sizi balad."424 Peygamber'e isyanlarnn, ekimelerinin ve gevemelerinin sonucunu grnce, bundan sonra ok hazrlkl, uyank ve Allah'n yardmsz brakmasna sebep olacak eylerden daha bir saknr oldular. 2) Allah'n, peygamberleri ve onlara uyanlar hakkndaki snneti, (dmanlaryla savata) birinde onlarn, dierinde de
424
l-i mrn 3/152.
CHD VE SAVA
dmanlarnn galip gelmesi eklindedir. Fakat sonu her zaman peygamberlerin ve onlara uyanlarn lehine olmutur. Zira, daima galip gelseler peygamberlerle beraber hem inananlar hem de daha bakalar savaa girerlerdi. Dolaysyla sadk insan, dierlerinden ayrt edilemezdi. Tersine, devaml yenilmi olsalard, peygamberlik ve eli gndermenin maksad hasl olmazd. Allah'n hikmeti her iki i (zafer ve yenilgi) arasn birletirir: Peygamberlere hak inantan ve onlarn getirdikleri eylerden dolay uyan ve itaat eden kimseler ile onlara, zellikle zafer ve galibiyetlerinden tr uyanlar birbirlerinden ayrlm olurlar. 3) Sadk mmin yalanc mnafktan ayrlr. nk inananlara Allah Bedir savanda dmanlarna stn klp hretleri yaylnca, iten onlarla birlik olmayan bir ksm kimseler, d grn itibariyle onlarla beraber slm'a girmiti. Allah'n hikmeti, kullarna mminle mnaf birbirinden ayracak bir imtihan sebep klmay gerektirdi. Nitekim mnafklar bu savata ba kaldrp gizlediklerini sylediler, srlar ortaya kt. ma ettikleri husus akla kavutu. Bylece mminler, bizzat kendi evlerinde dmanlar
CHD VE SAVA
olduunu anladlar, onlara kar hazrlandlar ve onlardan sakndlar. Bu hususa Allah yle iaret etmektedir: "Allah, pisi temizden ayrncaya kadar inananlar iinde bulunduunuz u durumda brakacak deildir. Allah size gayb bildirecek de deildir."425 4) ayet Yce Allah, mminlere devaml yardm etse ve her yerde dmanlarna kar zafer kazandrsayd, inananlarn nefisleri azar ve kibirlenirdi. ayet Allah, onlara daima zafer lutfetseydi, bolca rzk verdii426 kimseler nasl olacaklarsa yle olurlard. Halbuki O'nun kullarn ancak sevin ve sknt, glk ve rahatlk, darlk ve bolluk slah eder. O, kullarnn ilerini hikmetine yarar biimde dzenleyendir. 5) Allah Tel, kullarndan ehitler edinmeyi sever. Dmanlar helak etmek iin sebepler yaratr. Yce Allah bunu yle ifade etmektedir: "Sakn gevemeyin, zlmeyin. Eer iman etmiseniz en stn sizlersiniz. Eer siz (Uhud'da) bir yara aldysanz, (size dman olan) topluluk
425 426
l-i mrn 3/179. Allah Tel yle buyurmaktadr: "Allah, kullarna rzk bolca yeryznde azarlard. Ancak O, (rzk) diledii lde
verseydi
vermektedir; zira O, kullarndan ok iyi haberdar olan, onlar ok iyi grendir." [e-r 42/27].
CHD VE SAVA
da (Bedir'de) benzeri bir yara almt. Bylece Biz, Allah'n, sizden iman edenleri ortaya karmas ve sizden ehidler/hitler edinmesi iin bu gnleri bazen lehlerine bazen de aleyhlerine olarak insanlar arasnda dndrr dururuz. Allah, zlimleri sevmez. Bir de Allah, iman edenleri gnahlardan arndrmak ve inkar edenleri mahvetmek iin byle yapar."427 Allah Tel mminlerin, cihd etmeksizin ve dmann eziyetlerine sabretmeksizin cennete gireceklerine dair hesaplarn ve zanlarn reddetti: "Yoksa siz; Allah, iinizden cihd edenleri (snayp) ayrt etmeden ve yine sabredenleri (snayp) ayrt etmeden cennete gireceinizi mi sandnz?"428 Yani, sizden byle bir ey ortaya kmad ki, Allah onu bilsin. nk byle bir ey gerekleirse Allah onu muhakkak bilir ve buna karlk sizi cennetle mkafatlandrr. Mkafat, srf bilgiye gre deil, bilinen vakaya gredir. Zira Allah kula, kendisinin bilgisi olan ey gereklemeksizin, srf ilmine dayanarak karlk (mkafat veya ceza) vermez.
427 428
l-i mrn 3/139-141. l-i mrn 3/142.
CHD VE SAVA
Sonra Allah Tel, temenni edip kavumay arzuladklar bir iten bozguna uramalarndan dolay azarlayarak yle buyurmaktadr: "Andolsun, siz lmle karlamadan nce onu temenni ediyordunuz. te onu grdnz, ama bakp duruyorsunuz."429 6) Uhud sava, Reslullah'n vefat ncesinde bir balang olmutur. Allah Resl'nn lmesi veya ldrlmesi durumunda, eski dinlerine tekrar dnmelerinden dolay azarlayarak haber verdi. Halbuki onlara gerekli olan, Allah'n dini ve tevhidi zere sabit kalmalar ve bu uurda lmeleri veya ldrlmeleridir. nk onlar, Muhammed'in Rabbine ibadet etmektedirler; O, hi lmeyecek olan diridir. Hz. Muhammed, onlara baki kalmak iin peygamber olarak gnderilmemitir. Ne Muhammed ne de onlar baki kalacaktr. Aksine slm ve tevhd zere lmelidirler. Zira lm Muhammed iin de geerlidir: "Muhammed, ancak bir peygamberdir. Ondan nce de peygamberler gelip gemitir. imdi o lr veya ldrlrse gerisin geriye (eski dininize) mi dneceksiniz? Kim gerisin geriye dnerse,
429
l-i mrn 3/143.
CHD VE SAVA
Allah'a hibir zarar veremez. Allah kredenleri mkafatlandracaktr." 430 kredenler ise, nimetin deerini bilen, lnceye veya ldrlnceye kadar bu nimet zere sebat edenlerdir. Bu knamann etkisi ve bu hitap tarznn hkm/sonucu, Hz. Muhammed'in vefat ettii gn kendisini gsterdi. Eski dinlerine dnenler (mrted) oldu, fakat kredenler dinlerinde sebat etti. Bunun zerine Allah da onlara yardm etti, onlar yceltti, dmanlarna kar muzaffer kld ve sonucu da onlarn lehine evirdi. Sonra Allah Tel, her canl iin tamamlayaca ve sonunda kavuaca bir ecel belirlediini haber verdi. nsanlarn hepsi, sebepleri farkl olsa da bir kaynak olarak lm havuzuna gelecekler, sonra kyamet durandan eitli kaynaklara gitmek zere ayrlacaklar; bir ksm cennete bir ksm da cehenneme gideceklerdir.431
430 431
l-i mrn 3/144. Allah Tel yle buyurmaktadr: "Hi kimse Allah'n izni olmadan,
belirli sre dnda, lemez. O halde kim dnya nimetini isterse, kendisine ondan veririz; kim de hiret nimetini isterse, ona da ondan veririz. Elbette ki, Biz, kredenleri dllendireceiz." [l-i mrn 3/145].
CHD VE SAVA
Sonra Allah Tel, peygamberlerinden byk bir topluluun ve kendileriyle birlikte onlara tbi olanlarn pek ounun ldrldn, ama sa kalanlarn Allah yolunda balarna gelen belalar karsnda gevemediklerini, zayflayp ylmadklarn ve boyun emediklerini haber verdi. Bu kimselerin sava srasnda da gevemediklerini, ylmadklarn ve boyun emediklerini; aksine ehid olmay metanetle, kesin kararllkla ve cesurca karladklarn; geri dnerek, zelil bir ekilde boyun eerek deil, bilakis izzetle, erefle; geri kaarak deil, ne atlarak ehid olmay istediklerini bildirdi.432 Sonra Allah Tel, peygamberini ve kendi yolunda ldrlen dostlarn en gzel ve en nazik bir ekilde teselli edip kendileri iin takdir ettiine raz olmaya daha da tevik etti: "Allah
432
Allah Tel yle buyurmaktadr: "Kendileriyle birlikte bir ok Allah
erinin savam olduu nice peygamber (gelip gemitir); bu Allah erleri, O'nun yolunda balarna gelenlerden dolay (asla) ylmamlar, zayflk gstermemiler ve boyun ememilerdir. Allah sabredenleri sever. (Karlam olduklar tm glkler karsnda) btn syledikleri u szler olmutur: Ey Rabbimiz! Gnahlarmz ve iimizdeki taknlmz bala, ayaklarmz salam kl ve inkarc topluma kar bize yardm et!' Bunun zerine Allah, onlara hem dnya nimetini hem de hiret nimetinin en gzelini vermitir; nk Allah, iyilik yapanlar sever." [l-i mrn 3/146148].
CHD VE SAVA
yolunda ldrlenleri sakn ller sanma. Bilakis onlar diridirler, Rableri katnda Allah'n ltfundan kendilerine verdii nimetlerin sevincini yaayarak rzklandrlmaktadrlar. Arkalarndan kendilerine ulaamayan (henz ehid olmam) kimselere de hibir korku olmayacana ve onlarn zlmeyeceklerine sevinirler."433 3. Mreys' Sava/Gazs Mreys' gazas, hicretin beinci yl abn aynda oldu. Sebebi: Hz. Peygamber'e Mustalikoullar reisi Hars b. Eb Drr'n, kavmi arasnda dolaarak onlar ve Araplardan sz geirebildiklerini Reslullah'la savamak zere davet etmesidir. Bu durum Hz. Peygamber'e ulanca, Allah Elisi ve bundan nce hibir gazya katlmam bir grup mnafk da mslmanlarla birlikte yola kt. Reslullah, Medine'de Zeyd b. Hrise'yi vekil brakt. Hz. Peygamber, sulak bir yer olan Mreys'e gelince, Hars'n ordusu dald. Allah Resl, dmana saldrd ve onlardan esir ald. Bu olay Buhr ve Mslim'in Sahhlerinde zikredilmitir.434
433 434
l-i mrn 3/169-170. Buhr, "Itk", 13; Mslim, "Cihd", 1.
CHD VE SAVA
Esir alnanlar arasnda kabile reisi Hars'n kz Cveyriye Sbit b. Kays'n payna dm, Sbit de kendisiyle klelik szlemesi yapmt. Reslullah, onun klelikten kurtulmas iin gereken paray dedi ve onunla evlendi. Bu evlilik sebebiyle mslmanlar, "Onlar, Allah Resl'nn akrabalardr." diyerek Mustalikoullar'ndan yz esir kleyi azat edip serbest braktlar. Onlar da mslman oldular. Bu savata "ifk" olay meydana geldi. Hz. Peygamber, bu gazya ktnda ekilen kurnn kendisine kmas sebebiyle Hz. Aie'yi beraberinde gtrmt. Allah Resl'nn hanmlar arasndaki deti buydu. Gazdan dnte bir yerde konakladlar. Hz. Aie ihtiyac sebebiyle kt, bu srada kz kardeinden emanet ald gerdanl kaybetti. Hemen kaybettii yere gerdanln aramak zere geri dnd. Hevdecini tayan adamlar geldiler, Hz. Aie'yi iinde zannederek hevdeci deveye yklediler. Hafifliini fark etmeden yola koyuldular. nk Hz. Aie'nin ya ok genti, kendisini arlatracak kadar imanlamamt. Ayn zamanda hevdeci tayanlarn says da oktu.
CHD VE SAVA
Safvn b. Muattal, ordunun ardlar arasnda idi, Hz. Aie'yi grnce tand -rt yetinin inmesinden nce onu gryordu- ve istircada bulundu.Yani: "nn lillah ve inn ileyhi rcin. Yani, biz phesiz Allah'a aidiz ve phesiz O'na dneceiz." dedi. Sonra devesini ktrp Hz. Aie'ye yaklatrd, o da deveye bindi. Hz. Aie'ye bir kelime bile sylemedi, Sonra Safvn, deveyi yularndan ekerek onunla birlikte orduya kadar yrd. nsanlar bu durumu grnce her biri seciyesine gre ve kendisine yakan biimde konutular. Kt ruhlu bn beyy mnafklk tasasndan dolay bir frsat yakalad ve derhal iftiray yaymaya balad. Medine'ye dnnce, Hz. Peygamber bu konuda susup konumazken, iftiraclar lakrdya daldlar. Sonra Allah Resl, sahbeyle istiare etti. Hz. Ali, ondan ayrlmasna dolayl olarak iaret ederken, sme ve dierleri ise onu nikahnda tutmasn iaret ettiler. Hz. Ali, sylentilerdeki pheyi grd iin Allah Resl'nn insanlarn szlerinden dolay ektii znt ve kederden kurtulmas iin phenin kesin bilgiye dntrlmesini nerdi. sme ise, Allah Resl'nn Hz. Aie ve babasna olan
CHD VE SAVA
sevgisini, onun iffetli olduunu bunlarn da tesinde Allah'n, zina eden bir kadn O'nun nikahnda bulundurmayacak kadar Hz. Peygamber'in Allah katnda en deerli olduunu biliyordu. Sahbenin dier ileri gelenlerinin bunu iitince syledikleri gibi: "Seni eksikliklerden uzak tutarz Allah'm! Bu ok byk bir iftiradr!"435 dedi. Vahiy bir ay sreyle Hz. Peygamber'den kesildi. Vahiy daha sonra Hz. Aie'nin susuz olduunu ifade ederek tekrar inmeye balad.436 Hz. Aie'nin susuzluuna ilikin yet inip ana-babasnn: "Kalk da Reslullah'a teekkr et." demeleri zerine: "Vallahi, kalkmam ve ancak benim susuz olduuma dair vahiy indiren Allah'a hamd ederim." Bylece o, nimeti Rabbine ykleyii, bu makamda "hamd"i yalnz
435 436
en-Nr 24/16. Bu olayla ilgili on alt yet Nr sresinde yer almaktadr. Yce
Allah yle buyurmaktadr: "(Peygamberin eiyle ilgili) iftirada bulunanlar, kukusuz, sizin iinizden bir topluluktur. Bunu kendiniz iin bir ktlk olarak deerlendirmeyin; aksine bu sizin iin bir iyiliktir. Onlardan her biri iin, iledii gnah orannda (cezas) olacaktr. Ancak onlarn iinden (ele balk ederek) gnahn byn stlenene gelince; onun iin ok byk bir azap olacaktr Onlar (Hz. Aie ile Safvan), (iftiraclarn) dile getirdiklerinden 26]. (sulamalardan) beridirler. Bu yzden onlar iin (hirette) bir balanma ve ok gzel bir rzk olacaktr." [en-Nr 24/11-
CHD VE SAVA
O'na tahsis edii, kendisinin susuzluuna delil getiriini ortaya kartmtr. Hz. Aie, sulhu isteme makamnda kalkmasn gerektiren eyi yapmad. Bu, sebatn gayesidir. Hz. Aie'nin gnahsz olduu vahiyle sabit olunca, Allah Resl, iftira attklar tespit edilenler hakknda had cezas olarak seksener denek vurulmasn emretti.437 4. Hendek Sava Hendek sava, hicretin 5. ylnn evval aynda oldu. Sebebi uydu: Yahudiler Uhud savanda mriklerin mslmanlara galip geldiklerini grp Eb Sfyn'n mslmanlarla savamak zere verdii sz ve ertesi yl dneceini renince yahudi ileri gelenleri, Kureylileri Allah Resl'ne kar savaa tevik iin Mekke'ye gittiler. Onlara yardm edeceklerine dair sz verince, Kureyliler yahudilerin bu teklifini kabul ettiler. Yahudiler Kurey'ten sonra Gatafn
437
Allah Tel yle buyurmaktadr: "Namuslu kadnlara zina
sulamasnda bulunduklar halde (sulamalarn ispat iin) drt hit getiremeyenlere gelince; onlara seksen denek vurun ve bundan byle onlarn ahitliklerini asla kabul etmeyin; nk onlar yoldan km olanlardr. Ancak bundan sonra (yaptklarndan dolay) tvbe edenler, (bu snrlamadan) mstesnadrlar; nk Allah, ok balayandr, ok merhamet edendir." [en-Nr 24/4-5].
CHD VE SAVA
ve dier Arap kabilelerine gidip onlar da bu ie ardlar. Onlar da bu teklifi kabul etti. Kureyliler Eb Sfyn komutasnda drt bin kiiyle yola kt. Sleym, Esed, Fezre ve Eca' oullar da bunlara katld. Gatafn kabilesi ise Uyeyne b. Hsn komutasnda geldi. Hendek savana katlan kfirlerin toplam says 10.000 idi. Reslullah, mriklerin gelmekte olduunu iitince ashb ile istiare etti. Selmn- Fris, Allah Elisi'ne dmanla Medine arasnda hendek kazlmasn nerdi. Reslullah da bu iin yerine getirilmesini emretti. Mslmanlar hemen bu ie koyuldular. Bizzat Hz. Peygamber de bu ite alt. Reslullah 3.000 mslmanla kt. Bu arada Kurayzaoullar yahudilerinin durumu ve antlamay bozduklar haberi Hz. Peygamber'e ulanca, Sa'd b. Ubde, Sa'd b. Muz, Havvt b. Cbeyr ve Abdullah b. Revha'y; onlarn verdikleri szlerinde durup-durmadklarn veya antlamay bozup-bozmadklarn anlamalar iin Kurayza Yahudilerine gnderdi. Bu sahbiler, Kurayzaoullar'na yaklatklarnda onlar, olabilecek en kt bir hal ve tutum zere buldular. Gnderilen sahabilere aktan aa svp dmanlklarn ilan ettiler. Allah
CHD VE SAVA
Resl'ne dil uzatmaya kadar varnca, onlardan ayrlp, yahudilerin kesin olarak ahitlerini bozup szlerinde durmadklarn haber vermek iin kinayeli bir ekilde peygamberle konutular. Bu durum mslmanlara ok ar geldi. Bela iddetlendi; ikiyzllk ba gsterdi. Hriseoullar'ndan bazlar, (evleri korumasz olmad halde, sadece savatan kamak niyetiyle evlerinin korumasz olduunu)438 syleyerek Allah Resl'nden Medine'ye gitmek iin izin istediler. Mrikler mslmanlar bir ay sreyle kuatma altnda tuttular. Bu kuatma hali mslmanlarn aleyhine uzaynca Reslullah, Gatafn komutanlarndan Uyeyne b. Hsn ve Hars b. Avf ile, ayet kavimleriyle birlikte giderlerse Medine'nin meyve mahsulnn te birini vermek kaydyla antlama yapmak istedi. Karlkl grmeler bu ekilde devam ediyordu. Sonra Reslullah, Sa'd b. Ubde ve Sa'd b. Muz439 ile istiare etti. Onlar: "Ey Allah'n Resl! Eer bunu sana Allah emrettiyse bamz gzmz stne! Yok eer bu
438 439
el-Ahzb 33/13. Bunlar ensrn iki reisi idi. Onlarn cevab, iman ve kahramanlk
timsalidir.
CHD VE SAVA
sadece senin, bizim iin yaptn bir eyse buna hi gerek yok! nk (bir zamanlar) biz ve u kavim Allah'a ortaklar koar, putlara taparken bile, bunlar misafirlik ve satn almann dnda Medine'nin bir tek meyvesini yemeyi bile umamamlard. imdi Allah bizi slm'la ereflendirmi, ona ulatrm ve seninle kuvvetlendirmiken mi malmz onlara verelim? Vallahi, onlara kltan baka verecek bir eyimiz yok!" dediler. Hz. Peygamber de grlerini hakl bularak: "Ben ancak btn Araplarn sizin zerinize tklerini grdm iin byle bir ey yapmak istemitim." dedi. Sonra Allah Tel, dman perian etti, hepsini bozguna uratt, kllarn parampara etti. Bunu hazrlayan neden u idi: Gatafn'dan Nuaym b. Mesud b. mir isminde bir kii Hz. Peygamber'e gelerek: -Ben mslman oldum. Bana istediini emret, dedi. Bunun zerine Allah Resl: -Sen bir tek kiisin. Yapabildiin kadar onlar bize kar savamaktan vazgeirmeye al; zira harp hiledir,440 buyurdu.
440
Buhr, "Cihd", 157; "Menkb", 25; "stitbe", 6; Mslim, "Cihd",
CHD VE SAVA
Nuaym, derhal Kurayza yahudilerinin yanna gitti. Cahiliyye dneminde onlarn dostu idi. Aralarna kart. Yahudiler onun mslman olduunu bilmiyorlard. Nuaym onlara: -Siz Muhammed'e kar sava atnz. ayet Kureyliler bir frsatn bulurlarsa onlar yenerler, yok eer yenemeyecek olurlarsa, dnerek yurtlarna gider, sizi Muhammed'le ba baa brakrlar. O da sizden intikamn alr, dedi. Yahudiler: -Peki ne yapalm, Ey Nuaym? dediler. Nuaym: -Siz kendilerinden rehineler almadka onlarla birlikte savamayn, dedi. Yahudiler: -Sen bize iyi bir t verdin, dediler. Sonra Nuaym doruca Kureylilerin yanna gitti ve: -Size kar sevgi ve dostluumu biliyorsunuz, deil mi? dedi. Onlar: -Evet, biliyoruz, dediler. Bunun zerine: -Yahudiler, Muhammed ve ashabyla olan antlamay bozduklarna piman olmular.
18, 19; "Zekt", 153; Eb Dvd, "Cihd", 92; "Snnet", 28; Tirmiz, "Cihd", 5; bn Mce, "Cihd", 28; bn Hanbel, I, 81, 90, 113, 126, 131.
CHD VE SAVA
Sizden rehineler alarak O'na gndereceklerini, sonra da o rehinelerin, size kar O'na yardm edeceklerine ilikin haber gndermiler. ayet sizden rehineler isteyecek olurlarsa sakn onlara kimseyi vermeyiniz." dedi. Daha sonra Gatafnoullar'na giderek onlara da ayn eyi syledi. evval aynn cumartesi gecesi olunca Kureyliler, yahudilere eli gndererek: "Biz bu yerde hep oturacak deiliz. Paalar ve ayakkablar eskidi. Kalkn gelin Muhammed'le savaalm." dedi. Yahudiler de Kureylilere bir eli gndererek: "Bugn cumartesi'dir. Siz, bizden nce, cumartesi gn i yapm olan kimselerin balarna geleni bilirsiniz. Ayrca, bize rehineler gndermedike sizinle beraber savaacak deiliz." dediler. Elileri bu haberi getirince Kureyliler: "Allah'a yemin olsun ki Nuaym'n syledikleri doru imi!" dediler, sonra da yahudilere haber gndererek: "Vallahi, size bir kii bile gnderecek deiliz. Bizimle kn, Muhammed'le savaalm!" dediler. Buna karlk Kurayza yahudileri de: "Vallahi, demek ki, Nuaym'n bize getirdii haber
CHD VE SAVA
doru imi." dediler. Bylece iki taraf birbirinden ayrlm oldu. Nihayet Allah, mrikler zerine bir rzgar ve melekler ordusu gnderdi. Allah, savata Peygamberine yeterli oldu ve btn gruplar/ordular tek bana bozguna uratt. Sava sona erdikten sonra Hz. Peygamber Medine'ye geldi ve silahn brakt. Cebril kendisine geldi ve: "Melekler silahlarn henz brakmadlar. Kurayza Yahudilerine saldr!" dedi. Bunun zerine Allah Resl: "iten ve itaat edenler ikindi namazn Kurayzaoullar topraklarndan baka yerde klmasn!" eklinde seslendi. Mslmanlar derhal yola koyuldular. Onlardan kimilerini ldrdler, kimilerini de esir aldlar. Allah onlarn yurdunu ve mallarn mslmanlara aktard. Bu iki sava Ahzb sresinde anlatlmaktadr.441
441
"Ey inananlar! Allah'n size olan nimetini hatrlayn; hani zerinize
ordular gelmiti. Biz de o zaman onlarn zerine bir rzgr ve sizin grmediiniz ordular gndermitik. Ancak Allah, sizin yaptklarnz grmekteydi." Hani onlar, sizin yukarnzdan ve aanzdan gelmilerdi, gzler kaym, yrekler ise azlara gelmiti. Hani siz de Allah ile ilgili olmadk dnceleri aklnzdan geiriyordunuz. te o zamanlar, inananlar, ok iddetli bir sarsntya uratlmak suretiyle snanmlard Bylece Allah, inkar edenleri, amalarna ulaamadan, fkeleriyle birlikte geri evirmiti; nk Allah, savata inananlara yetmiti. Allah,
CHD VE SAVA
5. Hudeybiye Gazs Hudeybiye seferi hicretin altnc ylnn Zilka'de aynda gereklemitir. Allah Resl, 1.400 kiiyle umre yapmak iin yola kt. Zulhuleyfe'ye geldiklerinde Allah Elisi, kurban edecei hayvan belirleyip onlara kurban nianesi olarak gerdanlk takt, iaretledi ve umre iin ihrama girdi. Bu arada Kurey hakknda bilgi getirmesi iin Huza kabilesine mensup bir casusunu nceden gnderdi. Usfn'a yaklatnda, Hz. Peygamber'in istihbarat grevlisi gelerek: "Ka'b b. Ley'i sana kar savamak ve seni Kabe'den alkoymak iin, eitli kabileleri toplam vaziyette braktm, geldim." dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber, ashbyla istiare ederek: "Kureylilere yardm eden u adamlarn oluk-ocuklar zerine ynelip onlar ele geirmeye ne dersiniz? Eer oturup kalrlarsa yamalanm ve intikamlarn
ok kuvvetli, ok gl olandr. Allah, kitap ehlinden onlara yardm edenleri, kalplerine korku salarak kalelerinden indirmiti: Bir ksmn ldrrken bir ksmn da esir alyordunuz. Bylece Allah, sizi, onlarn yerine, yurtlarna ve mallarna miras yapm ve henz ayak basmadnz topraklar size (vaat etmiti); nk Allah, her eye gc yetendir." [el-Ahzb 33/9-27]. Ayette geen "says" kelimesi, bir milletin izzet ve yceliini ifade eden sava kaleleri anlamna gelir.
CHD VE SAVA
da alamam bir vaziyette oturup kalm olurlar. Yok eer, (peimizden) gelirlerse Allah onlarn boyunlarn vurur. Veya Kabe'ye yryp, bizi engellemek isteyenlerle arpmamza ne dersiniz?" dedi. Hz. Eb Bekir sz ald ve: "Bizler umre yapmak zere geldik, herhangi bir kimseyle savamak iin gelmedik. Ancak bizimle, Kabe arasna girecek olursa onunla da savarz." dedi. Allah Resl: "O halde yrynz." buyurdu. Sahabe de yrd. Yolun bir ksmn yrdklerinde Hz. Peygamber: "Hlid b. Velid, nc olarak Kurey svarileri iindedir, sa tarafa yneliniz." buyurdu. Hlid, Kureyi uyarmak zere atn mahmuzlayarak uzaklat. Kurey Hz. Peygamber'in kendilerine saldrmasndan korktu. Allah Resl, Hudeybiye'nin en son noktasnda iken, Hz. Osman': "Biz, savamak iin gelmedik. Biz sadece umre yapmak zere geldik ve onlar slm'a davet et." diyerek onlara gnderdi. Kureyliler: "Sylediklerini duyduk, iini gr." dedi. Mslmanlar, Hz. Osman dnmeden nce: "Osman bizden nce Kabe'ye varp tavaf etti!" dediler. Allah Resl: "Bizler tavaftan
CHD VE SAVA
engellenmi bir durumda iken Osman'n Kabe'yi tavaf edeceini hi sanmam." buyurdu. Mslmanlarla mrikler bar hususunda birbirine girdiler. Bu esnada bu iki topluluktan bir adam kar taraftan birine ok att. Aralarnda arpma balad. ki topluluk da, birbirlerine ok ve ta attlar ve her iki taraf da kendi yanlarnda bulunup kar taraftan olan kimseleri rehin ald. Bu srada Allah Resl'ne, Hz. Osman'n ehid edildii haberi ulat. Bunun zerine Hz. Peygamber, mslmanlar biat etmeye ard. Allah Resl aacn altnda dururken mslmanlar, Reslullah'a koutular ve savamaktan kamamak zere kendisine biat ettiler. Hz. Osman dnd ve: "Kurey beni Kabe'yi tavaf etmeye ard ama ben kabul etmedim." dedi. Hz. Peygamber'le Mekkeliler arasnda bar grmeleri devam ederken, Mekkeliler Allah Resl'nden bir anlama metni yazmasn istediler. Hz. Peygamber ktibi ararak: -'Bismillahirrahmnirrahm' yaz, dedi. Sheyl b. Amr:
CHD VE SAVA
-'Rahmn' da nedir? Bizler bilmeyiz! Onun yerine, 'bismikallahmme' yaz, dedi. Mslmanlar: -Vallahi, bizler, 'Bismillahirrahmnirrahm'den baka bir ey yazmayz, dediler. Bunun zerine Hz. Peygamber: -'Bismikallahmme' yaz, dedi. Sonra: -Bunlar, zerinde Allah Resl Muhammed'in anlama yapt maddelerdir, diyerek katibe yazmasn emretti. Sheyl yine itiraz ederek: -Vallahi, eer bizler seni, Allah'n resl olarak tanm olsaydk, Kabe'yi tavaf etmene engel olmaz ve seninle savamazdk. Onun yerine, 'Muhammed b. Abdullah' yaz." dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber: -Her ne kadar, siz beni yalanlasanz da, ben Allah'n reslym! dedi, -bizimle Kabe arasna girememeniz ve Kabe'yi tavaf etmemiz artylave katibe dnerek: -'Muhammed b. Abdullah' Sheyl yine itiraz ederek: yaz, dedi.
CHD VE SAVA
-Vallahi, Araplar: Zor altnda braklarak bu anlamay yapmak zorunda kaldmz syler dururlar. Bu ancak gelecek sene olabilir." dedi ve madde bu ekilde yazld. Sheyl: -Senin dininden olsa bile bizden sana hibir kimsenin gelmemesi; ayet gelecek olursa tekrar bize iade etmen artn ileri srd. Mslmanlar: -Sbhanallah! Mslman olarak gelen bir kimse, nasl olur da mriklere geri gnderilir?! dedi. Anlama u ekilde neticelendi: On yl sreyle savalmayacak; insanlar birbirlerinden emin olacaklar; mslmanlar bu yl geri dnecekler ancak ertesi yl Mekke'ye gelecekler; Mekkeliler, Hz. Peygamber'le Mekke arasna engel olmayacaklar ve Allah Resl orada gn kalabilecek; mslmanlar Mekke'ye, ancak kllar knlarnda olduu halde, yolcu silahlaryla girebilecekler; Hz. Peygamber'in ashbndan Mekkelilere gelen Hz. Peygamber'e geri verilmeyecek; Mekkelilerden Hz. Peygamber'e gelen ise iade edilecektir. Sahbe: "Ey Allah'n Resl! Bunu onlara
CHD VE SAVA
verecek miyiz?" diye sordular. Allah Resl: "Bizden onlarn tarafna gidecek olan Allah uzak etsin! Onlardan bize gelip de tekrar onlara vereceimiz kimseye gelince, Allah o kimse iin bir ferahlk, bir k yolu yaratacaktr." buyurdu.442 Allah Resl, anlamay yazdrma iini bitirince ashba: "Kalkn kurbanlarnz kesin sonra da tra olunuz." buyurdu. Fakat kez tekrarlamasna ramen hi kimse kalkmad! Hi
442
Resl-i Ekrem'in ulamak istedii baz amalar olduu iin bu
artlar kabul etti. nk o, onlara savala deil, barla kavumann daha kolay olacan dnyordu. Onun amalarndan birisi, istedii ilkeleri kendi memleketinin evlatlar arasnda yayabilmek iin onlarla bir araya gelme zgrlne kavumakt. Zira her zaman dmanlarn gl olmalar durumunda bar iin ileri srdkleri artlar vardr. Bu artlar ileri srerken sadece kendi maslahatlarn gzetirler. Gl olduklar srece zayf tarafa hibir hak tanmaz ve onlara saldrrlar. Onlarn gcne kar koymak iin kuvvet hazrlamayan, onlarn gasp ettikleri haklar bir tarafa ellerindeki haklar bile koruyamaz. Gasp ettikleri haklarn kendine acndrmak ve merhamet dilemek suretiyle onlardan geri alabileceini dnen kesinlikle aldanmtr. Trkiye'ye baknz! Zayfken ngilizler ve mttefikleri onlar kongrelerden kovup Yunanllara oray ele geirmek ve mukaddesatn inemek iin yardm ettiler. Ancak daha sonra glenip onlara kar hamle yapnca ve gcyle onlar korkutunca onlar muhatap alp onlar memnun etmek iin altlar sonra da Lozan Bar Antlamas'na kabul ederek tm skntlarna katlandlar ve de btn nerilerine kulak verdiler. te g byledir! Btn byk gler onun nnde klr. Her siyaset ona boyun eer. Allah'm! Bizi gl ve izzetli olanlardan eyle! Bizi zayf ve zelil olanlardan eyleme!
CHD VE SAVA
kimse kalkmaynca mm Seleme'nin yanna girip, bu durumu anlatt. mm Seleme O'na: "Bunu istiyor musun? k, sonra hi kimseye tek kelime dahi sylemeden kurbann kes ve berberini ararak tra ol." dedi. Hz. Peygamber, kalkt ve mm Seleme'nin dediklerini yapt. Sahabe bu durumu grnce, onlar da kalkp kurbanlarn kestiler ve birbirlerini tra etmeye baladlar.443 Daha sonra Hz. Peygamber'e (mslmanl kabul etmi) mmin kadnlar geldi. Bunun zerine Allah: "Ey iman edenler! M'min kadnlar muhacir olarak size geldiklerinde onlar imtihan edin"444 yetini indirdi.445 Bu olayda Huzallar Allah Resl'nn, Bekiroullar da Kureylilerin anlama ve szlemesine girdiler. Fetih sresi hem Hudeybiye'de hem de Hayber'de inmitir.
443
Bundan anlyoruz ki, g tek bana insanlar tek bana
almaya srklemez. nsanlar bir ie ynlendirmek isteyen kimse nce onlarn gz nnde o ii yapsn ki, onlar da onun yapt gibi yapsnlar.
444 445
el-Mmtehine 60/10. "Onlar snayn! Aslnda onlarn imanlarn en iyi Allah bilir. Eer
onlarn inanm olduklarna kanaat getirecek olursanz, onlar inkar edenlere geri gndermeyin; nk onlar (inanan kadnlar) onlara helal deildir. Onlar da onlara helal deildirler." [el-Mmtehine 60/10]. Mmtehine sresine bak.
CHD VE SAVA
6. Hayber Sava Hz. Peygamber, Hudeybiye'den Medine'ye dndnde yirmi gece/gn kadar burada kald. Sonra savamak zere Hayber'e gitmek iin yola kt. Allah Tel, peygamberi Hudeybiye'de iken Hayber'i ona vaat etmiti: "Allah size, elde edeceiniz birok ganimet vaad etmitir. imdilik bunu size hemen vermitir."446 bn mer'den rivyet edildiine gre Allah Resl, Hayberlilerle savaarak onlar kalelerine ekilmek zorunda brakm; ekin, hurmalk ve arazilerine el koymutu. Bunun zerine Hayberliler, silah hari, hayvanlarnn tayabilecei kadar yklerini alp Hayber'den kp gitmek zere O'nunla anlama yaptlar. Onlar Hayber'den karp srmek istediinde: "Ey Muhammed! Bizleri brak, bu topraklarda kalalm. Bu topraklar slah eder, bakmn yaparz. Bizler bunlar sizden daha iyi biliriz." dediler. Ne Hz. Peygamber'in ve ashbnn arazinin bakmn yapacak iileri vard, ne de kendilerinin bu i iin bo vakitleri vard. Neticede, btn ekin ve meyvelerin yarsnn
446
el-Fetih 48/20.
CHD VE SAVA
kendilerine verilmesi artyla Hayber'i onlara tekrar verdi. Allah Resl, onlar bu ekilde kabul etmeyi daha nce dnmemiti. Abdullah b. Revha yetiecek ekin ve meyveleri tahmin ederdi. Hz. Peygamber, Hayber (ganimetlerinin) yarsn, bete birlik ksm ve ganimeti hak eden kimseler arasnda paylatrm; dier yarsn da mslmanlarn ihtiya gsterecek kamu hizmetleri iin ayrmtr. Devlet bakan, sava yoluyla fethedilen (anveten) topraklar hususunda, bu topraklar bltrmek veya vakfetmek ya da bu topraklarn bir ksmn bltrp, bir ksmn vakfetme tercihleri arasnda muhayyerdir. Hz. Peygamber, her tr de yapmtr: Kurayza ve Nadr topraklarn taksim etti; Mekke447 topraklarn taksim etmedi. Hayber'in ise yarsn taksim edip, dier yarsn brakt. Buhr, Mslim ve dier hadis kaynaklarnda, Reslullah'n, svari olan kimseye biri kendisi, ikisi de at iin
447
Mekke topraklarn taksim etmedi; nk oras, bir ibadet blgesi
olup, temlik edilemez. Oray yerli-yabanc herkese eit klan Allah orann temlik edilmesini haram klmtr.
CHD VE SAVA
olmak zere hisse; yaya olana ise bir hisse verdii rivyet edilmitir.448 Bu gazvede Huyey b. Ahtab'n kz Safiye esir alnd, sonra mslman oldu. Allah Elisi onu kendisi iin seerek azat etti ve azat edilmesini mehir yerine sayd. Bu sava esnasnda, bir yahudi kadn olan, Selm b. Mikem'in kars ve Hars'n kz Zeyneb, zehirlemi olduu kzartlm bir koyunu Allah Resl'ne hediye etti. Zeyneb, mslmanlara: "Muhammed koyun etinin en ok neresini sever?" diye sormu, mslmanlar da: "But etini ok sever." diye cevap vermilerdi. Bunun zerine Zeyneb, buduna daha ok zehir katt. Hem Allah Elisi hem de ashab koyun etini yediler. Eb Hureyre'den rivyet edildiine gre, Hz. Peygamber, Bir b. Ber ld zaman bu kadn ldr(t)mtr. Zira Bir'in lm bu koyun etini yedikten hemen sonra olmutur. Allah Resl'ne gelince, bundan sonra yl yaad ve vefatna sebep olan ars iin de yle demitir: "Hayber sava esnasnda koyundan
448
Buhr, "Cihd", 51; "Mez", 38; Mslim, "Cihd", 57; Eb Dvd,
"Cihd", 143, 147; Tirmiz, "Siyer", 6, 8; Muvatta, "Cihd", 21; bn Hanbel, II, 2, 62, 72, 80; IV, 138.
CHD VE SAVA
yediim lokmann acsn zaman zaman hissederdim. te bu anlar o zehirden dolay kalp damarmn benden ayrld anlardr!!"449 Sonra Hz. Peygamber, Hayber'den Vdi'lKur'ya gitti. Orada yahudi bir topluluk bulunuyordu. Allah Resl burasn savaarak fethetti, arazi ve hurmalklar iletmek zere onlarn ellerinde brakt. Fedek arazisini de ayn ekilde yapmtr.450 Allah Resl'nn Fedek ve Vdi'l-Kur halklaryla uzlama yapt haberi Teym Yahudilerine ulanca, Hz. Peygamber'le anlama yaparak mallaryla birlikte orada ikamet etmilerdir. Hz. mer hilafeti zamannda, Hayber ve Fedek Yahudilerini srm, Teym ve Vdi'l-Kur halkn srmemitir. nk buralar,
449
Baz cahiller Peygamber'in gayb bildiini zannediyorlar. ayet
gayb bilmi olsayd kendisini ldrmek isteyen bu yahudi kadnn yaptn bilmesi daha uygundu. Fakat etkileri ortaya kncaya kadar bu durumu bilmeyerek zehirli etten yedi, hatta onunla yiyen bir sahabesi ondan dolay ld. Allah Tel yle buyurmaktadr: "De ki: Ben, Allah dilemedike, kendime ne bir yarar salayabilirim ne de bir zarar verebilirim. Gayb bilseydim, (tedbir alarak) daha ok mal/mlk edinirdim ve bama hibir ktlk gelmezdi. Ben, inanacak bir toplum iin uyarcdan ve mjdeleyiciden baka bir ey deilim." [el-A'rf 7/188]. Ebher, kan kalpten vcudun dier blgelerine datmak iin tayan byk damardr.
450
Hayber'de bir arazi olup Medine'nin st tarafndadr.
CHD VE SAVA
am topraklarna dahildi. Maksat, blgesinde olanlar kartmaktr. 7. Mekke'nin Fethi
Hicaz
Mekke'nin Fethi, hicretin sekizinci yl Ramazan'n on gn getikten sonra gerekleti. Sebebi: Bekiroullar Huzallara saldrdlar. Huzallar "Vetir" denilen bir su kenarnda yayorlard. Bekiroullar bir gece onlara baskn yapp bazlarn ldrdler. Kureyliler Bekiroullar'na silah yardm yaptlar. Baz Kureyliler gece karanlndan istifade edip onlarla birlikte savaa katldlar. Neticede Huzallar Harem'e kadar srdler. Huzallar, Bdeyl b. Verk el-Huz'nin evine sndlar. Bdeyl b. Verk Huzallardan bir topluluk ile Medine'ye Reslullah'n yanna gelip balarna gelenleri ve Kureylilerin, Bekiroullar'n desteklediklerini anlattlar. Hz. Peygamber, Mekke'ye gitmek zere iyice hazrlk yapmalarn emretti ve: "Allah'm! Yurtlarna anszn varabilmemiz iin Kureylilerin casus ve habercilerini tut, engelle." diye dua etti.451
451
Huzllar Hz. Peygamber'le anlamal idiler. Anlama gerei, Hz. onlara gelen baskya onlarla kar koymas savamak gerekiyordu. iin hazrlk ballk gerei birlikte
Peygamber'in Anlamaya
CHD VE SAVA
Mslmanlar hazrlandlar. Bu srada Htb b. Eb Beltea, Reslullah'n kendilerinin zerine yrdn haber vermek iin Kureylilere bir mektup yazd. Mektubu bir kadna verdi. Bunu Kureylilere ulatrmas iin ona bir cret dedi. Hz. Peygamber'in casuslarndan biri kadna yetiip sandan mektubu kard. Htb huzura arld: "Ey Allah'n Resl! Hakkmda hkm vermekte acele etme! Vallahi, ben Allah'a ve Elisi'ne iman etmi bir kimseyim. Ben dinimden dnmedim ve dinimi deitirmedim. Fakat ben, Kureyliler arasnda yanama bir kimseydim, onlardan deildim. Benim onlar arasnda ailem, akrabalarm ve ocuklarm var. Aramzda bunlar himaye edecekleri bir akrabalk ba da yok. Senin yannda bulunanlarn ise orada kendilerini koruyacak akrabalar var. Ben de onlarn yannda bir destek/bir g edinip onunla akrabalarm himaye etmelerini istedim." Sonra Allah Resl, 10.000 kiiyle yola koyuldu. ftar ettiler. Abbas, ailesiyle birlikte
yapyordu. Kurey Hz. Peygamber'e saldrnca Huzaallar, anlamaya uyarak Peygamber'e yardm etmeyip saldrganlara destek oldular. ngiltere de Kurey gibi, Allah gizlediklerini aa karp tuzaklarn balarna geirinceye kadar, gizlice Trklere kar Yunanllara yardm etmitir.
CHD VE SAVA
Mslman olup muhacir olarak yolda Hz. Peygamber'le karlat. Merru'z-Zahrn'da452 yats vakti konaklaynca Hz. Peygamber orduya ate yakmalarn emretti ve 10.000 ate yakld. Gece nbetilerinin bana Hz. mer'i grevlendirdi. Abbas, Hz. Peygamber'in boz katrna binip Reslullah'n Mekke'ye savaarak zorla girmeden nce, Kureylilerin gelip O'ndan eman istemeleri iin Kureylilere haber verecek bir kii arama maksadyla kt. Abbas anlatyor: "Vallahi, ben bu maksatla dolarken Kurey'in casusluunu yapan Eb Sfyn ile Bdeyl b. Verk'nn sesini iittim. Aralarnda konuuyorlard. Eb Sfyn: -Bu geceki kadar ok atei ve askeri grmedim! derken, Bdeyl ise: -Bunlar vallahi Huzallar! Onlar harp bir araya getirmi! dedi. Ebu Sfyn: -Huzallarn ateleri ve askerleri bunlardan daha az ve daha nemsizdir! dedi. Eb Sfyn'n sesini tandm ve: -Ey Eb Hanzala!' dedim. O da benim sesimi tand. "Ebu'l-Fadl, sen misin?' dedi.
452
Buras Mekke'ye yakn bir vadidir.
CHD VE SAVA
-Evet dedim. Babam anam sana feda olsun! Ne haber var? diye sordu. Ben: -Reslullah ve arkadalardr. Vallahi, Kurey'in sabah pek yaman olacak. Vallahi, eer sana kar zafer elde ederse phesiz boynunu vuracaktr! dedim. Eb Sfyn: -Peki, are nedir? diye sordu. yle dedim: -u katrn arkasna bin de seni Allah Resl'ne gtreyim ve senin iin eman dileyeyim. Eb Sfyn, Hz. Peygamber'in yanna gelince ehdet getirerek mslman oldu. Bunun zerine Abbas: -Ey Allah'n Elisi! Eb Sfyn vnmeyi ok seven bir adamdr. Onun iin bir ey yapsan! dedi. Hz. Peygamber: -Olur! Kim Eb Sfyn'n evine girerse o gvendedir, kim Mescid-i Harm'a girerse o da emniyettedir. buyurdu. Eb Sfyn, yryp Kureylilerin yanna varnca en yksek sesiyle: -te Muhammed, sizin O'na kar koyamayacanz bir ekilde yannza gelmi bulunuyor! Kim Eb Sfyn'n evine girerse o
CHD VE SAVA
gvendedir, kim Mescid-i Harm'a girerse o da emniyettedir. diye bard. Kureyliler: -Allah seni kahretsin! Senin evin bize ne faydas olabilir? dediler. Bunun zerine insanlar evlerine gitmek zere daldlar. Reslullah yrd, yukar taraftan Mekke'ye girdi. Burada kendisine bir adr kuruldu. Hz. Peygamber Hlid b. Veld'e453 -ki bu arada mslman olmutu- Mekke'ye aa taraftan girmesini emretti. Allah Resl, Hlid'e: "Eer Kurey'den biri size kar karsa, benimle Saf tepesinde buluuncaya kadar, onlar ekin bier gibi biin!" dedi.
453
O, savata mriklerin en nemli yardmcs olan byk bir
kahramandr. Fetih'ten sonra mslman olup slm'n bir kahraman oldu. Bundan dolay Hz. Peygamber, onu "seyfullah=Allah'n klc" diye isimlendirdi. Katld tm ordular muzaffer olmutur. Ridde ordularna boyun edirilmesinde Hz. Ebbekir'in sa koluydu. Rmlarla olan savata genel komutanl birletirmi, Irak'ta Farslarn, am'da Rmlarn gcn krmtr. Hastaland zaman alayarak yle demitir: "Ben, lmekten korktuum iin alamyorum; fakat vcudum dman darbeleriyle dolu olduu halde imdi kei gibi yatamda ldmden dolay alyorum. Halbuki sava meydannda lmek istiyordum. te bu gibi dncelerle mmetler ycelip hkmran olur. Bu kahramann hatrasnn gnmzn dou kahraman Mustafa Kemal ile canlanmasn umarz. O da Halid'in daha nce babalarna vurduu gibi Yunanllara byk bir darbe vurmutur. Allah'n yardm ve mslmanlarn onun etrafnda kenetlenmeleri ile dmanlar korkutan ve daha nce gsz insanlardan gasp ettiklerini geri vermek zorunda brakan bir kl olmaya devam edecektir.
CHD VE SAVA
Bekiroullar'ndan Hims b. Kays, Reslullah Mekke'ye girmeden nce silah hazrlyordu. Kars: -Bunlar niin hazrlyorsun? diye sordu. Hims: -Muhammed ve ashb iin, dedi. Kars: -Vallahi, Muhammed ve ashb karsnda hibir ey duramaz, dedi. Hims: -Vallahi, ben onlardan bazlarn esir alp sana hizmeti yapmay bile umuyorum, dedi ve sonra u beyiti syledi: Onlar bugn gelecek olurlarsa ben hasta deilim; te mkemmel silah ve letler. arpma balad ve orada iki mslman ehid edildi. Bunlar Hlid b. Veld'in svari birliindeydiler. Mriklerden ise on iki civarnda adam ldrld. Mrikler yenildiler. Silah hazrlayan Hims da yenildi, evine kat ve karsna: -Kapy zerime kapa! dedi. Kars ona: -Hani dediin nerede kald? dedi. Reslullah kalkt. muhcirler ve ensr, nn, arkasn ve etrafn sarm bir halde
CHD VE SAVA
Mescid-i Harm'a girdi. Hacer-i Esved'e doru yneldi, onu selamlad. Sonra Kbe'yi tavaf etti. Elinde bir yay vard. Kbe'nin evresinde ve zerinde yz altm put vard. Elindeki yayla putlar iteleyip yle diyordu: "Hak geldi, btl yok oldu; zira btl yok olmaya mahkumdur."454 "Hak geldi. Btl, ne yoktan bir eyi var edebilir, ne de yok olan getirebilir/diriltebilir."455 Resl-i Ekrem'in itmesi zerine putlar yzleri st birbiri zerine devriliyordu. Hz. Peygamber, tavafn devesi zerinde yapyordu. O gn ihraml deildi. Sonra Osman b. Talha'y ard ve Kbe'nin anahtarlarn ondan ald. Kbe'nin iindeki resimler ile Hz. brahim ve smail'in fal oklar ekiyor halde yaplm resimlerini yok etti. Sonra namaz kld ve tekbir getirerek Kbe'nin iinde dolat. Sonra kapnn nnde durdu. Kurey ise sra sra olmu Hz. Peygamber'in ne yapacan endie iinde bekliyorlard. Bunun zerine Allah Resl yle buyurdu: Allah'tan baka hibir ilah yoktur. O, tektir. O'nun hibir orta yoktur. O, vadini yerine
454 455
el-sr 17/81. Sebe 34/49.
CHD VE SAVA
getirdi ve kuluna yardm etti. Btn dman topluluklarn tek bana bozguna uratt. yi bilin ki, cahiliye ana ait her ey, mal ve kan davalar, Kabe'ye hizmet ile haclara su datma detleri datma dnda hepsi de u iki ayamn altndadr, kaldrlmtr. Ey Kureyliler! Muhakkak Allah, cahiliye gururunu, cahiliye atalaryla vnp byklenmeyi sizden kaldrmtr. Btn insanlar Adem'den, Adem ise topraktan yaratlmtr. Sonra u yeti okudu: "Ey insanlar! phesiz, Biz sizi bir erkek ve bir kadndan yarattk ve birbirinizi tanmanz iin sizi boylara ve kabilelere ayrdk. Allah katnda en deerli olannz, O'na kar gelmekten en ok saknannzdr. phesiz, Allah hakkyla bilendir, hakkyla haberdar olandr."456
456
el-Hucurt 49/13. nsanlar sadece amelleri ile birbirinden stn
klan eitlik esaslarn dn! Bu amel, nefisleri temizleyip mmetin ve memleketin annn ycelmesini salar. Dinin bu esaslar, soylarna dayanan, mallaryla ve evlatlaryla vnp bbrlenenlerin umudunu kesip atmaktadr. Allah Tel yle buyurmaktadr: "Sura frld zaman, artk aralarnda ne akrabalk ba kalacak ne de birbirlerini arayp soracaklardr. (O gn) kimlerin tartlar ar gelecek olursa, onlar kurtulua erecek olanlardr. Kimlerin tartlar da hafif gelecek olursa, onlar, kendilerine yazk edenler ve cehennemde srekli olarak kalanlar olacaklardr. Ate orada yzlerini yalarken onlar ac iinde suratlarn asacaklardr." [el-Mminn 23/101-104]. "(Ey insanlar!) Sizi Bize
CHD VE SAVA
Hz. Peygamber, "ey Kurey topluluu! imdi size ne yapacam dnyorsunuz?" diye sorunca, onlar: -yilik yapacan. nk, sen iyi bir kardesin, iyi bir karde olusun, dediler. Hz. Peygamber: -Ben, size Hz. Ysuf'un kardelerine dediini syleyeceim: 'Bugn size knama yok!'457 Gidin, sizler serbestsiniz. Sonra Mescid-i Harm'da oturdu. Hz. Ali, Kbe'nin anahtarlar elinde O'na doru geldi ve: -Ey Allah'n Elisi! Kabe'nin kapcl (hicbe) ile haclara su datma (sikye) iini bize ver. Allah'n selam zerine olsun, dedi. Allah Resl: -Osman b. Talha nerede? diye sordu. arld ve ona: -te anahtarlarn ey bn Talha. Bugn iyilik ve vefa gndr.
yaklatracak olan ne mallarnz ne de ocuklarnzdr. Ancak, inananlar ve iyi i yapanlar (Bize yakn olabilirler). te onlar, ilediklerinden dolay karlklar kendilerine kat kat verilecek ve cennetteki kklerinde gven iinde bulunacak olanlardr." [Sebe 34/37].
457
Ysuf 12/92.
CHD VE SAVA
Sonra Hz. Peygamber, Eb Tlib'in kz mm Hn'nin evine girdi, boy abdesti ald ve orada sekiz rekat namaz kld. Kuluk vakti idi. Bu yzden bazlar bu namazn, kuluk namaz olduunu zannettiler. Halbuki bu, Allah'a kretmek iin kld fetih namaz idi; zira mm Hn'nin: "Bu namaz kldn ne bundan nce, ne de bundan sonra grdm." dedii bunun delilidir. slm komutanlar, bir kaleyi veya bir ehri fethettikleri zaman, Allah Resl'ne uymak iin bu namaz kldlar. Hudeybiye bar, bu byk fethe bir balang ve bir hazrlkt. Bu bar sayesinde insanlar birbirine gven duydular ve birbirleri ile konutular, slm hakknda tarttlar. Mekke'deki imanlarn gizleyen mslmanlar dinlerini aa vurma, ona arda bulunma imkan buldular. Bu bar sebebiyle pek ok insan slm'a girdi. bu yzden Allah Tel, onu bir "fetih" olarak isimlendirdi: "phesiz biz sana apak bir fetih verdik."458 Bu ayet Hudeybiye bar hakknda inince Hz. mer: "Ey Allah'n Resl! Bu bir fetih
458
el-Fetih 48/1.
CHD VE SAVA
midir?" diye sordu. Hz. Peygamber: "Evet!" dedi. Allah Tel Hudeybiye'nin bir fetih olduunu u ayetlerle yineledi: "Andolsun, Allah, Peygamberi'nin ryasn doru kard. Allah dilerse, siz gven iinde balarn kaztm veya salarnz ksaltm olarak, korkmadan Mescid-i Haram'a gireceksiniz. Allah, sizin bilmediinizi bildi ve size bundan baka yakn bir fetih daha verdi." 459 Byk olaylarn ncesinde, onlara bir giri niteliinde mukaddimeler takdim etmek Allah'n adetidir. Nitekim Hz. sa ve babasz yaratl kssasnn ncesinde, Hz. Zekeriya kssasn ve onun durumundakilerin ocuk sahibi olamayaca kadar yal oluuna ramen ona ocuk veriini anlatmtr. Yine kblenin nesh edilmesinin ncesinde Kabe'nin tarihini, yapln ve hrmete layk oluunu, isminin yceltiliini, yapcsn ve onun vgye layk oluunu anlatt. Btn bunlardan nce neshi ve onu gerektiren hikmetini zikretmek suretiyle bir n giri yapt. Ayn ekilde Reslnn peygamber olarak gnderilmesi ncesinde Fil kssasn, khinlerin onu mjdelemelerini ve baka eyleri anlatmtr. Uyank halde iken vahyin gelmesinden nce
459
el-Fetih 48/27.
CHD VE SAVA
Reslullah'n grd Salih ryalar da ayn ekilde bir mukaddimedir. Hicret de cihat emri ncesi yine bir mukaddimedir. eriat ve kaderin srlarn gerei gibi dnen, onun hikmetinin, akllar hayrete dren hallerini grr. Bu savata (Mekke'nin fethi) anlamallar, devlet bakannn zimmetinde, himaye ve korumas altnda bulunanlarla savatklarnda, devlet bakanna sava am saylacaklarna delalet etmektedir. Anlamallar ses karmadklar, kar gelmedikleri ve buna raz olduklar takdirde, bizzat yapanlarla destekileri dahil hepsinin anlamas bozulmu olur. Kurey'ten Bekiroullar'na yardm edenler onlarn bir ksm idi ve hepsi onlarla birlikte savamamlard. Bununla birlikte Hz. Peygamber hepsine birden sava amtr. Nasl sulh anlamasn tabi olarak girmiler ve onlardan her biri ayr bir sulh anlamas yapmam, yaplan anlamaya raz olup kabullenmilerse, ite onlarn anlamay bozmalarnn hkm de aynen byledir. te bu, Allah Resl'nn snnetidir.
CHD VE SAVA
Bunun btne amil edilmesi her bir fert anlamay bozacak davran bizzat yapm olmasa bile, onlarn cemaatinin buna raz olmalar halinde anlamay bozan zimmlere bu hkmn icra edilmesi demektir. Nitekim Hz. mer baz yahudiler oluna saldrdklarnda ve bir evin damndan ta atp kolunu krdklarnda Hayber Yahudilerini yurtlarndan srmtr. Hatta Hz. Peygamber Kurayzaoullar'nn btn savalarn ldrm, onlardan her birine anlamay bozup bozmadn sormamtr. Sadece iki adamn suikaste teebbs etmesine ramen Nadroullar'n srmesi de byledir. Kaynukaoullar'na da byle davranmtr. Fakat Abdullah b. beyy, Hz. Peygamber'den onlar balamasn istemitir. te Reslullah'n phesiz tavr ve metodu budur. Mslmanlar, destekinin bizzat savaa katlan kimse gibi olduuna dair icma etmilerdir; ganimet taksiminde ve sevap kazanma hususunda da hepsinin tek tek savaa bizzat katlmalar art deildir. Yol kesicilerin de hkm byledir: Destekileri de bizzat buna katlanlar gibidir. nk bizzat yapan, ancak geride kalanlardan
CHD VE SAVA
ald g sayesinde ktle girimitir, onlar olmasa ulat eye ulaamaz. phesiz dorusu budur. Dman tarafn elileri ldrlmez. Nitekim Ebu Sfyan anlamay bozanlarn hkmne dahil olduu halde Allah Resl onu ldrmemitir. nk o, kavminin peygambere gnderdii bir eli idi. Kadnlarla mt'a nikahnn mbah klnmas da bu savata meydana gelen eylerdendir. Sonra mt'a nikahn Mekke'den kmadan nce haram klmtr. Buhr ve Mslim bn Mes'ud'un yle dediini rivayet etmektedirler: "Biz Reslullah ile birlikte savayorduk. Beraberimizde kadnlarmz da yoktu. Bunun zerine: 'Hadm olalm m?' diye sorduk. Fakat Reslullah bize bunu yasaklad. Sonra bize elbise karlnda belli bir zamana kadar kadnlarla nikhlanmamza izin verdi."460 Sonra Abdullah: "Ey iman edenler! Allah'n size helal kld eylerin iyi olanlarn kendinize haram
460
Buhr, "Nikh", 6, 8; Mslim "Nikh", 11, 12. [Ayrca bk. Buhr,
"Tefsru Sre 5; Tirmiz, "Nikh", 2; Nes, "Nikh", 4; bn Mce, "Nikh", 2; Drim, "Nikh", 1, 3; bn Hanbel, I, 175, 176, 183, 385, 390].
CHD VE SAVA
klmayn. Haddi amayn. Zira Allah aanlar sevmez."461 ayetini okudu.
haddi
Abdullah'n bu yeti, bu hadisin ardndan okumas iki ekilde yorumlanabilir: 1) Mt'ay yasaklayanlarn grn reddetmektedir. Ayrca mt'a iyi bir ey olmasayd Reslullah onu mbah klmazd. 2) Ayetin son taraf, mt'ay mutlak srette mbah greni reddetmektedir ve mbah gren kimsenin haddi aan bir kimse olduunu bildirmektedir. Zira Reslullah mt'a konusunda sadece zaruret sebebiyle, gazve srasnda duyulan ihtiya zamannda, kadnlarn bulunmad ve kadna iddetle ihtiya duyulduu vakitte izin vermitir. Kadnlar ok iken ve normal nikahn kylmasna imkan varken, mukm halde mt'aya izin veren kimse haddi amtr. Allah ise haddi aanlar sevmez. 8. Huneyn Sava Bu savaa "Evts" sava da denir. Huneyn ve Evts Mekke ile Tif arasnda iki blgedir. Hevzin kabilesi, Hz. Peygamber'e ait haberleri, zellikle Mekke'nin fethinin gerekletiini duyunca bir toplant yapt. Allah Resl bunlarn
461
el-Mide 5/87
CHD VE SAVA
toplandn iitince Abdullah Eslem'yi onlara casus olarak gnderdi, aralarna girmesini, haklarnda yeterli bilgi elde edinceye kadar orada kalmasn ve sonra haberlerini kendisine getirmesini emretti. Abdullah gitti ve daha sonra haberle geri dnd. Reslullah Hevzin zerine yrmeye karar verince Safvn b. meyye'nin yannda ok sayda zrh ve silah bulunduu bildirildi. Hz. Peygamber, o gn mrik olan Safvn'a adam gnderdi ve ona: -Ey Ebu meyye! u silahlarn bize dn ver, yarn dmanmzla karlaacaz, dedi. Safvn: -Ey Muhammed! Gasp olarak m? diye sordu. Allah Resl: -Bilakis onlar sana verinceye kadar garanti edilmi bir emanet olarak, buyurdu. Safvn: -O halde bir sakncas yok, dedi ve yz zrh ve bu zrhlara yetecek kadar da silah verdi.462 Hz. Peygamber iki bin kii Mekkelilerden, on bin kii de, Allah'n Mekke'nin fethini kendilerine
462
Eb Dvd, "By'", 88; bn Hanbel, III, 401; VI, 465.
CHD VE SAVA
nasip ettii ashbndan olmak zere toplam on iki bin kii ile yola kt. Attb b. Esd'i Mekke'ye vali olarak tayin edip kendisi Hevzinlilerle karlamak zere yola koyuldu. Cbir b. Abdullah'n yle dedii nakledilmektedir: "Huneyn vadisine ynelince Tihme vadilerinden birinin geni ukurlarndan durmadan iniyorduk. Sabahn alaca karanl idi. Onlar bizden nce vadiye gitmiler ve vadinin eitli yerlerinde gizlenmilerdi. Biz henz yokutan aa iniyorduk ki, vallahi iyice hazrlanm olarak birlikler halinde yek vcut zerimize saldrdlar. Kimse kimseyi beklemeden dnerek kayordu. Reslullah sa tarafa dnerek: "Ey insanlar! Nereye? Bana geliniz, ben Allah'n elisiyim, ben Abdullah olu Muhammed'im!" diyordu. Yannda muhacirlerden ve ehl-i beytinden bir avu insan kalmt.463 Mslmanlar hezimete uraynca, Reslullah'n yannda bulunanlardan bu vaziyeti gren baz Mekkeliler ilerinde olan kini aa vurdular. Ebu Sfyan: "Bu bozgunun sonu denize
463
bn Hanbel, III, 376.
CHD VE SAVA
dayanmadan gelmez." derken, Kelede ise: " Bugn sihir bozuldu" dedi. Abbas b. Abdulmuttalip'in yle dedii rivayet edilmitir: Ben Allah'n elisi ile beraberdim ve beyaz katrnn gemini tutuyordum. ri yapl ve gr sesi olan birisiydim. Reslullah, insanlarn bozgun sebebiyle katklarn grnce: "Nereye ey insanlar?" dediini iittim. Kimsenin dndn grmedim. Bunun zerine Reslullah bana: "Ey Abbas! 'Ey Ensar topluluu!' diye bar." dedi. Ensar: "Buyur, buyur." diye cevap verdi. Sonra onun etrafnda toplannca dmana ynelip savatlar. Reslullah zengilerinin stnde, harp srasnda dmana kar ok dayankl ve sebatkr olan toplulua bakt ve: "te imdi etin bir arpma balayacak!" dedi. Nihayet Allah mrikleri hezimete uratt. Allah Resl esirlerin ve ganimetlerin toplanmasn emretti. Esirler ve ganimetler bir araya getirildi ve Ci'rne'ye doru yneldiler. Alt bin esir, yirmi drt bin deve, binden fazla koyun, drt bin okka da gm ganimet olarak alnmt. Hz. Peygamber on ksur gn
CHD VE SAVA
ganimetleri taksim etmeden, belki Hevzinliler gelir, mslman olurlar midiyle bekledi.464 Sonra ganimetleri paylatrmaya balad. lk nce mellefe-i kulba verdi: Ebu Sfyan'a krk okka gm ve yz deve verdi. Ebu Sfyan: "Olum Yezid'e yok mu?" dedi. Hz. Peygamber: "Onun iin de krk okka gm ile yz deve veriniz." dedi. Ebu Sfyan: "Olum Muviye'ye yok mu?" dedi. Hz. Peygamber: "Onun iin de krk okka gm ile yz deve veriniz." dedi. Hakm b. Hizm'a yz deve verdi, istei zerine ona yz deve daha verdi. Nadr b. Hars b. Kelede'ye yz deve, Al b. Haris es-Sekafi'ye elli deve verdi. Bunlar 'yzlkler ve ellilikler' diye anlmlardr. Abbas b. Mirdas'a krk deve verdi, ancak bu konuda syledii bir iir zerine onun payn yz deveye tamamlad. Sonra Zeyd b. Sabit'e, ganimetleri ve insanlar saymasn emretti. Saym ii bittikten sonra ganimetleri paylatrd. Kii bana drt deve ve krk koyun
464
Ey okuyucu! Sen ganimetlerin Peygamber'i ilgilendirmediini
bilmelisin. Onu ilgilendiren sadece insanlarn mslman olmasdr. Bunun iin o, bu mallarn sahiplerinin mslmanlar olarak gelip mallarn almalarn istiyordu. Onun iin geceler boyu bekleyip onlardan mit kesince mallar paylatrd.
CHD VE SAVA
dmt. Svrilere on iki deve ve yz yirmi koyun verildi.465 Ebu Sad el-Hudr'nin yle dedii nakledilmitir: "Reslullah Kurey'e ve dier Arap kabilelerine pek ok ganimet verip ensra da pay ayrmaynca ensr, ilerinde bir honutsuzluk hissetti. Bu konuda kendi kendine sylenenler veya ileri geri syleyenler oald hatta ilerinden biri: -Vallahi, Reslullah artk kavmine kavumutur! dedi. Sa'd b. Ubde Reslullah'n yanna girerek: -Ey Allah'n Resl! Ensrdan bir grup, kendi kavmine paylatrdn bu ganimetteki tasarrufundun dolay ilerinde sana kar bir burukluk hissettiler! dedi. Hz. Peygamber: -Sen ne dnyorsun Ey Sa'd! diye sorunca o da: -Ey Allah'n Resl! Ben de kavmimden bir kiiyim." dedi. Bunun zerine Reslullah: -Bana uradaki bo arsada kavmini topla, dedi. Hz. Peygamber onlarn yanna geldi,
465
nk svari, iki piyadenin hissesini alr. Atn deerine bak!
CHD VE SAVA
Allah'a hamd etti, onu layk olduu ekilde vd ve sonra: -Ey ensr topluluu! Sylediiniz szler ve iinizdeki honutsuzluk bana ulat. Ben sizi dallette bulup Allah sizi benim vastamla hidayete erdirmedi mi? fakir bulduum halde Allah sizi benim vastamla zengin klmad m? Birbirinize kar dman idiniz de Allah kalplerinizi birbirine kaynatrmad m?! diye hitap etti. Ensar da: -Allah ve Resl ihsanda ve iyilikte bulundu diyerek karlk verdiler. Sonra Peygamber yle devam etti: -Ey ensr topluluu! bana cevap vermeyecek misiniz? bunun zerine ensr: -Nasl cevap verelim ya Reslullah? yilik ve fazilet Allah Reslndendir, dediler. Hz. Peygamber: -Vallahi, siz isteseniz bana u szleri syler ve hem doru sylemi olursunuz hem de sizi dinleyenler bu szleri onaylarlar: yalanlanm olarak bize geldin, biz seni tasdik ettik; periandn, sana yardm ettik; kovulmutun, seni barndrdk; fakir olarak geldin, malmz seninle
CHD VE SAVA
paylatk. Ey ensr topluluu! Sizin mslmanlnzdaki ihlasa gvenerek, yeni mslman olanlarn kalplerini kazanmak iin onlara vermi olduum geici dnyalk iin bana kzdnz. Ey ensr topluluu! Herkes develer ve koyunlarla buradan dnerken, sizler Reslullah ile dnmek istemez misiniz? Muhammed'in nefsi elinde olan Allah'a yemin olsun ki, beraberinizde gtrdnz onlarn beraberinde gtrdklerinden ok daha hayrldr. Hicret olmasayd mutlaka ben de ensrdan bir nefer olurdum. nsanlar bir mahalleye ve vadiye girse ensr da bir mahalle ve vadiye girse ben ensrn girdii mahalleye ve vadiye girerdim. Ensr bizzat tene temas eden i gmlek, dier insanlar ise onun zerine giyilen d gmlektir! Allah'm! Ensra, evlatlarna ve torunlarna rahmet eyle." eklinde konumasn tamamlad. Bunun zerine orada bulunun herkes sakallar slanncaya kadar aladlar ve: -Nasip ve pay ynnden Allah Reslne raz olduk,466 dediler.467
466 467
bn Hanbel, III, 76, 105, 253. Allah yle buyurmaktadr: "Andolsun ki, Allah, size birok yerde
ve (zellikle) okluunuzun sizi bbrlendirdii, ama size hibir yarar
CHD VE SAVA
9. Tebuk Sava Tebuk sava hicretin dokuzuncu yl Recep aynda vuku bulmutur. Sebebi: Reslullah'a, Bizans'n am'da kendisine kar byk bir ordu hazrlad, onlarn yllk ihtiyalarnn Heraklius tarafndan karland, Lahm, Czam, mile ve Gassn gibi kabileleri yanna ald ve nc birliklerinin Belk'ya ulat haberi geldi. Bu sava insanlarn ok byk bir sknt iinde olduu, beldelere kurakln hakim olduu bir zamanda meydana gelmitir. Reslullah zenginleri Allah yolunda bata bulunmalar iin tevik etti. Mslmanlar sevabn sadece Allah'tan umarak mallarn infak ettiler. Bu seferde en byk ba Hz. Osman yapt. Reslullah bir sefere kaca zaman genellikle onu gizlerdi, zamann elverisiz oluu ve skntlarn hat safhada bulunuundan dolay Tebuk Seferi'ni gizlemedi. Hz. Peygamber Selemeogullar'ndan Ced b. Kaysa:
salamad, geni olmasna ramen yeryznn size dar geldii ve sonunda arkanz dnp katnz Huneyn gnnde de yardm etmiti. Gerekten de (o gn kamanz zerine) Allah, elisine ve inananlara i huzurunu indirmi, sizin grmediiniz ordular gndermi ve inkar edenleri cezalandrmt. te bu, inkar edenlerin cezasdr." [et-Tvbe 9/25].
CHD VE SAVA
-Ey Ced! Bu yl Ben Asfar (Bizansllar) ile savaa gelmez misin? diye sordu. Ced: -Ey Allah'n Resl! Bana izin versen de beni gnaha sokmasan. Vallahi kavmimin de bildii gibi kadnlara benden daha ok dkn kimse yoktur! Korkarm ki Ben Asfar'n kadnlarn grrsem sabredemem! dedi. Hz. Peygamber ondan yz cevirdi ve: -Sana izin verdim, dedi. u yet onun hakknda indi: "Onlardan 'bana izin ver, beni fitneye drme' diyen de vardr."468 Bir grup mnafk birbirine: "Bu scakta sefere kmayalm." demeleri zerine Allah onlar hakknda u yeti indirdi: "'Bu scakta sefere kmayn.' dediler. De ki: 'Cehennemin atei daha scaktr.' Keke anlasalard."469 Bu arada yedi kii alayarak Hz. Peygambere geldi ve ondan kendilerini techizatlandrmasn istediler. Allah Resl: "Sizi buna sevk edecek gcm yok." dedi. bu husus yette yle ifade edilmektedir: "Kendilerini bindirip (cepheye) sevk edesin diye sana
468 469
et-Tvbe 9/49. et-Tvbe 9/81.
CHD VE SAVA
geldikleri zaman, senin: 'Sizi bindirebileceim bir ey bulamyorum.' Dediin; bu uurda harcayacaklar bir ey bulamadklarndan dolay zntden gzlerinden ya dke dke geri dnen kimselere de bir sorumluluk yoktur."470 Eb Musa arkadalarn Hz. Peygamber'e gndererek ondan kendilerine binit tedarik etmesini istediler. Bu arada Reslullah fkeli olarak geldi ve: "Vallahi ben sizi bir eye bindiremem, sizi bindirecek bir ey de bulamyorum." dedi. sonra Allah Reslne birka deve geldi ve onlar Ebu Musa ve arkadalarna gnderdi ve yle dedi: "Sizi bindiren ben deilim fakat Allah sizi bindirdi! Vallahi ben bir konuda yemin eder de aksini daha hayrl grrsem o hayrl olan yapar ve yeminimden dolay kefaret veririm."471 Aliye b. Yezid gece yars kalkt, namaz kld ve alayarak yle dua etti: "Allah'm! sen cihd etmeyi emrettin ve onu tevik ettin, sonra bana Resln ile cihda kacak gc ve imkan vermedin. Reslnn eline de beni tayacak
470 471
et-Tvbe 9/92. Bu olayn tm yetleri et-Tvbe sresindedir. Buhr, "Eymn", 1; "Keffrt", 9; Mslim, "Eymn", 7; Eb Dvd,
"Eymn", 14; Nes, "Eymn", 15; bn Mce, "Keffrt", 7; bn Hanbel, IV, 398.
CHD VE SAVA
eyi vermedin ben de malma, bedenime ve iffetime dokunarak bana sknt veren ve benim Allah katnda mkafatlandrlmama sebep olan her hadisenin sevabn her bir mslmana balyorum!" Peygamber: "Sen Allah katnda kabul edilen sadakalardan yazldn." buyurdu. Araplardan bir grup kendilerine izin verilmesi iin mazeret ileri srdler. Fakat Peygamber mazeretlerini kabul etmedi. bn-i Sa'd, bunlarn seksen iki kii olduunu syler. Abdullah b. beyy b. Sell, Yahudi ve mnafk mttefikleri ile birlikte karargahn Seniyyet'lVed'da kurdu. Hz. Peygamber Tebuk'a varnca, Eyle kral yanna geldi sulh yaptlar. Eyle kral Allah Reslne cizye verdi. Cerb ve Ezruh halk da cizye verdiler. Reslullah da onlara eman verildiini bildiren bir yaz yazd. Eyle halkna ve kralna yazd yaz yle idi: "Bismillahirrahmanirrahim. Bu Allah'tan ve Allah'n Peygamberi Muhammed'den Yuhanna b. Reviyye ve Eyle halkna verilen bir emandr. Karadaki ve denizdeki vastalar Eylelilerle birlikte bulunan am, Yemen ve Bahreyn halk da
CHD VE SAVA
Allah'n ve Nebi Muhammed'in korumas altndadrlar. Onlardan kim kt bir eye sebep olursa, kendisi hari, mal korunmayacaktr ve o mal alan kimseye aittir. nsanlarn almak istedikleri suya ve ister karadan ister denizden olsun herhangi bir yola engel olmalar helal deildir." Resluluh'n Tebuk'teki Hutbesi Allah'a layk olduu ekilde hamd ve senada bulundu ve sonra dedi ki: Szlerin en dorusu, Allah'n kitabdr. Yaplacak en salam kulp takva kelimesidir. Dinlerin en hayrls Hz. brahim'in dinidir. Snnetlerin en hayrls Muhammed'din snnetidir. Szlerin en ereflisi Allah' zikretmektir. Kssalarn en gzeli u Kur'an'dr. lerin en hayrls Allah'n farz kldklar, en erlileri ise sonradan ortaya kanlardr. En gzel yol peygamberlerin yoludur. En erefli lm ehitlerin lmdr. En koyu krlk hidayete erdikten sonra dallete dmektir. almalarn en hayrls faydal olandr. Doru yolun hayrls uyulan, krln en erlisi kalp gznn kr olmasdr. Veren el, alan elden stndr. Yeterli miktardaki az mal,
CHD VE SAVA
oyalayc ve aldatc ok maldan daha hayrldr. Mazeret ileri srmelerin en erlisi lm geldiinde yaplandr. Pimanln en kts kyamet gnndekidir. Baz insanlar cumaya en son geliyorlar ve Allah' zikretmekten kayorlar. En byk hatalardan biri dilin ok yalan sylemesidir. Zenginliin hayrls kalp zenginliidir. Azn hayrls takvadr. Hikmetin ba Allah'tan korkmaktr. Kalplerde kesin olan eyin en hayrls yakn derecesindeki imandr. phe kfr alametidir. l iin bararak alamak cahiliye adetlerindendir. Ganimet vs. de hyanet cehennem korlarndandr. ki btn ktlkleri bir araya toplar. En kt yiyecek yetim mal yemektir. Mutlu kii bakasnn halinden ibret alandr. Yaplan ilerde esas olan sonulardr. Dncelerin en kts yalan olanlardr. M'mine svmek fsklk, onu ldrmek ise kfrdr. M'minin etini yemek (dedikodusunu yapmak) Allah'n emirlerine kar gelmektir. M'minin maln yemek de kann dkmek gibi haramdr. Kim balarsa Allah da onu balar. Kim fkesini yenerse Allah onu mkafatlandrr.
CHD VE SAVA
Kim bir zarara urar da sabrederse Allah ona karln verir. Allah'a isyan edeni azap eder. Sonra Hz. Peygamber kez istifar da bulundu.472 Hz. Peygamber Tebuk'ten dnnce bir grup mnafk Reslullah'a tuzak hazrladlar. Yolda onu yksek bir tepeden aa atmak hususunda aralarnda anlatlar. Fakat Allah onlarn tuzak kurduunu peygamberine bildirdi ve onlarn tuzaklarndan onu korudu. Zira Reslullah vadinin ortasndan indi ve yrd ve bylece onlarn tuzaklarndan kurtulmu oldu. u yet bu hususu ifade etmektedir: "Ayrca baaramadklar eye (peygamberi ldrmeye) de yeltendiler." 473 Ebu mir bunlarn reisi idi. Mescid-i Drr' onun iin ina etmilerdi. Ona "rhip" denilirdi. bni Abbas: "M'minlerin arasn ayrmak ve inkarlarn pekitirmek iin mescit yapanlar Ensardan bir gruptu." demitir. Ebu mir onlara: "Mescidinizi yapn, gcnz yettii kadar silah ve mhimmat hazrlayn. Ben Rum
472
Ey okuyucu Allah akna syle! Okullarda ezberletilenler eer bu
hutbe gibi metinler olsayd, mmet ocuklarnn eitimiyle ne kadar mutlu olacakt!
473
et-Tvbe 9/74.
CHD VE SAVA
Kral Kayser'e gidip oradan asker getireceim ve Muhammed ile birlikte ashabn buradan karacam." dedi. Mescidlerini bitirip Hz. Peygamber'e gelerek: "Mescidimizin inasn tamamladk. Senin orada bize namaz kldrp, mbarek olmas iin dua etmeni arzu ediyoruz." dediler. Bunun zerine Allah u yeti indirdi: "Onun iinde asla namaz klma! lk gnden temeli takva zerine kurulan mescit,(kuba mescidi) iinde namaz klmana elbette daha layktr"474 Drar mescidini yapanlar, Reslullah Tebuk'e giderken yanna gelip: "Ey Allah'n Resl! Hasta, ihtiya sahipleri ve yamurlu geceler iin bir mescit yaptk, gelip orada bize namaz kldrman istiyoruz." demilerdi. Hz. Peygamber: "Ben imdi yolcuyum ve megulm, inallah dnersek gelir size namaz kldrrm." dedi. Dnte Z-Evan'a geldiinde, mescit hakknda vahiy indi! Bunun zerine Hz. Peygamber Ben Seleme'nin kardei Malik b. Duhum ile Me'an b. Adiyy el-Aclan'yi artp: "Halk zalim olan u mescide gidiniz, yakp yknz." dedi. Bu ikisi denilenleri yaptlar ve iindeki mnafk topluluk dald. Bunun zerine
474
et-Tvbe 9/108.
CHD VE SAVA
Allah u yeti indirdi: "Zarar vermek, inkar etmek, mminlerin arasn amak ve teden beri Allah ve Reslne kar savaanlara s olsun diye bir mescit yapanlar da vardr. Bunlar: 'Bizim iyilikten baka hibir kastmz yok.' diye de kesinlikle yemin ederler. Ama Allah bunlarn kesinlikle yalanc olduuna ahitlik etmektedir." 475 Hz. Peygamber Medine'ye yaklanca, kadnlar, kz ve erkek ocuklar yle syleyerek karlamaya ktlar:
Ay dodu zerimize Veda tepelerinden. kr gerektir bize Allah'a davetinden.
Baz raviler bu konuda yanlmakta ve: "Bu olay Hz. Peygamber'in Mekke'den Medine'ye hicret etmesi srasnda olmutur." demektedirler. Bu, ak bir hatadr. nk "Seniyyet'l-Veda" am tarafndadr. Mekke'den Medine'ye gelen birisi oray gremez ve am istikametine ynelmedike oraya urayamaz.
475
et-Tvbe 9/107.
CHD VE SAVA
Hz. Peygamber Ramazan aynda Medine'ye girince, ilk nce mescide gidip orada iki rekat namaz kld sonra insanlarla beraber oturdu. Tebuk Seferi'ne gitmeyip geri kalanlar Peygambere gelip mazeretlerini arz ederek yemin etmeye baladlar. Reslullah onlarn d grnlerine bakarak zrlerini kabul etti, gerek durumlarn Allah'a havale etti. Bunlar seksen ksr kiiydiler. Her taraftan Arap elileri Hz. Peygambere gelip blk blk Allah'n dinine girdiler. bn shak yle anlatmaktadr: "Temimoullar gelince Mescide girdiler. Hz. Peygamberi yanlarna kmas iin 'Ey Muhammed! Yanmza gel.' diye bardlar. (Onlarn sradan bir insan aryor gibi) bu ekil barmalar Hz. Peygamber'i rahatsz etti. Bunun zerine Allah onlar hakknda u yeti indirdi: "Odalarn arkasndan sana baranlarn ou akl ermeyen kimselerdir." 476 Temimoullar'nn airi Zibir Kaan onlarn gelii ile vnerek u iiri syledi:
476
el-Hucurt 49/4.
CHD VE SAVA
Bizler krallarz bize denk olacak bir kabile yoktur. Krallar bizden kar mbetler bizimle imr olur.
slam airi Hassan b. Sabit u szleri ile ona cevap verdi: Fihr ve kardelerinin nde gelen kiileri, insanlara uyacaklar bir adeti akladlar. Kalbinde Allah'a kar takva duygusu bulunanlar ve her trl hayr ileyenler bu adeti memnuniyetle kabul ederler. O yle bir kavimdir ki savatklar zaman dmanlarn zarara sokar, taraftarlarna da faydal olmaya alrlar ve olurlar da Bu onlarn cevherlerinde mevcut olan bir haslettir. Biliniz ki hasletlerin en ktleri sonradan ortaya kanlardr. Hassan iirini bitirince Akra' b. Hbis: "Bu adam -Reslullah- hakikaten baarl birisi! Konumacs bizim konumacmzdan, airi de airimizden daha kudretlidir." dedi. Bunun zerine oradakiler mslman oldu. Hz.
CHD VE SAVA
Peygamber de onlara hediyeler takdim etti, Uyeyne el-Fezar seriyesinde mslmanlar tarafndan alnan esirleri onlara geri verdi. C. Hz. Peygamber'e Gelen Heyetler 1. Abdlkays Heyeti Buhr ve Mslim'de anlatldna gre Abdulkays Heyeti: "Ey Allah'n Resl! Bizimle senin aranda kafir olan Mudar kabilelerinden falan topluluk vardr. Biz sana, yalnz haram ayda gelebiliriz. O halde bize kestirme bir ey emret de, geride kalanlarmza haber verelim ve o sebeple de cennete girelim." dedi. Reslullah: "Size drt eyi emrediyor ve drt eyi de yasaklyorum: Size yalnz Allah'a iman etmeyi emrediyorum. Allah'a iman etmenin ne olduunu biliyor musunuz? Allah'tan baka hibir ilah olmadna ve Muhammed'in Allah'n elisi olduuna ahadet etmek, namaz dosdoru klmak, zekat vermek, Ramazan orucunu tutmak ve ganimetin bete birini vermenizdir."477 Bu hadiste; Allah'a iman, sz ve amelden olan btn yce hasletleri kapsar.
477
Buhr, "lim", 25; "mn", 40; "Mevkt", 2; "Menkb", 5, 25; Mslim,
"mn", 23, 24, 26.
CHD VE SAVA
mam afi'nin el-Mebst adl eserinde zikrettii gibi Hz. Peygamber'in ashab, tbin ve tebe-i tabin'in hepsi bu hal zereydiler. Ayrca Kur'an'dan ve hadisten478 bu konu ile ilgili yze yakn delil vardr. Yine bu hadisten haccn henz farz klnmad anlalmaktadr. nk bu heyetin gelii hicr dokuzuncu senede olmutur. Haccn farz oluu ise hicretin onuncu senesindedir. ayet hac farz olmu olsayd Hz.
478
Kitap ve snnetin tamamndan iman ile slm'n Allah ile
mslman kullar arasnda bir anlama olduu anlalmaktadr. Bu anlama, birok amel esaslar iermektedir. Bu esaslardan birini ihlal ettikleri zaman anlamay bozmu olurlar. Bu, bir devletin baka bir devletle anlama imzalamas gibidir. Anlamann gereklerine uyulduu srece bu, devletler iin karlkl bir gvenliktir. Taraflardan biri anlama maddelerinden birinin gerektirdiini ihlal veya ihmal ettiinde tm anlamay bozmu saylr. Anlamaya sayg gsteren ve kar tarafn deerini bilen hibir ekilde anlamay ihlal etmez. Allah'a iman ettiklerini syleyip sonra da emirlerine isyan edenlerin amelleri, iman iddialarnn yalan olduunu sylemektedir. Allah' severek namaz klan kimse O'nun istedii dier grevlerde o sevgiyi gz ard edemez. Mminler Allah'tan korksunlar ve bilerek O'nun emirlerinden herhangi birini terk ettikleri zaman Allah'la savatklarn ve O'nunla aralarndaki anlamay bozduklarn bilsinler. Anlamann bir ksmna uyup bir ksmn terk eden kimse heva ve isteklerine uygun olan yapyor, demektir. Allah sevgisiyle ve O'na boyun eerek amel etmemektedir. nsan psikolojisinin ve gerein kabul ettii hakikat budur. Zira Allah'a iman ederek ve teslim olarak O'nun iin hareket eden kimse, Allah'n emrettii her eyi yapar. Allah Tel yle buyurmaktadr: "De ki: Eer Allah' seviyorsanz, bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn; nk Allah ok balayan, ok merhamet edendir.' De ki: Allah'a ve elisine itaat edin!' Eer onlar, yz evirecek olurlarsa, (iyi bilsinler ki), Allah inkar edenleri sevmez." [l-i mrn 3/31-32].
CHD VE SAVA
Peygamber onu da iman edilecek hususlar arasnda sayard. 2. Necran Heyeti bn shak anlatyor: Hristiyan olan Necran heyeti Hz. Peygamber'in yanna gelince, ikindi namazndan sonra mescide girdiler, ibadet vakitleri yaklamt. Kalkp Reslullah'n mescidinde ibadetlerini yapmaya baladlar. Ashb onlara engel olmak istedi, fakat Reslullah: "Onlar brakn!" dedi. Bunun zerine dou tarafna ynelip ibadetlerini yaptlar. Bu kssada Ehl-i kitabn mescitlerine girmesi ve onlarn huzurunda orada namaz klmalarnn cevaz vardr. Ehl-i kitaptan bir kahinin Reslullah'n peygamberliini kabul etmekle birlikte Hz. Peygamber'e itaat edip uymadka mslman olamaz. Bunun bir benzeri, amcas Ebu Talip, onun davasnda sdk olduuna, dininin dinlerin en hayrls olduuna ahadet etmesidir. Fakat bu ahadet onun slam'a girmesine yeterli olmamtr. Hz. Peygamber'in hayatnda ve sahih haberlerde Ehl-i kitabn ve mriklerin ounun onun peygamber olduunu ve bu davasnda sadk olduuna ahadet
CHD VE SAVA
ettikleri halde, slam'a giremedikleri hususundaki haberler zerinde dnenler, slam'n sadece bilgi, yalnzca bilgi ve ikrar olmadn, aksine slam'n bilgi, ikrar, boyun eme ve zahir ve batn her konuda itaat demek olduunu anlar.479 D. Savata ve Korku Annda Namaz Allah Tel, korku ve yolculuun bir arada bulunduu zaman, hem namazn rknlerini ve
479
nsanlara, hrszlk da yapsa, adam da ldrse, dinin btn
emirlerini de terk etse L ilhe illallah' diyen cennete girer diyerek meseleyi karmakark bir hale getiren reticiler bunu iyice dnsnler! Halbuki insanlarn ilerinde bir engelleyici yoktur. Sanki Allah' ilgilendiren sadece insanlarn dil ile "L ilhe illallah" demeleridir. (Bu, akl ii midir?) Tersine Allah, nefislerin amel eitimle temizlenmesi iin insanlarn emirlerini yerine getirmelerini istemektedir. Sosyal durumlarn dzeltmek iin de emrettiklerini yapmalar gerekir. Emirlerin gereini yapmay brakp gece-gndz "L ilhe illallah" demeleri onlarn nifaklarn ve Allah'la alay etmelerinden baka ne anlam ifade eder?! "Onlar azlaryla kalplerinde olmayan eyleri sylyorlar." [l-i mrn 3/167]. Halbuki ameller, ya szleri dorular veya yalanlar. Onlar szleriyle Allah' birlerken amelleriyle O'na irk kouyorlar. Dinin hakikatini bilen kimse retilerine sarlr. Allah yle buyurmaktadr: "De ki: (yapacanz) yapn. Yaptklarnz Allah da, Resl de, mminler de greceklerdir. Sonra da gizliyi de a da bilenin huzuruna gnderileceksiniz. O, o zaman, yapm olduklarnz size haber verecektir." [et-Tvbe 9/105]. "(Dnyada iken) yapm olduklarnzdan dolay cennete girin!" [en-Nahl 16/32]. "Selam size! Ho geldiniz! Srekli kalmak zere girin oraya!" [ez-Zmer 39/73]. "alanlarn mkafat ne gzeldir!" [l-i mrn 3/136]. "Siz ancak yaptklarnzn karln greceksiniz." [en-Neml reticiler uyann! 27/90]. "Siz ancak yaptklarnzn karln grmektesiniz." [et-Tahrm 66/7]. yleyse ey gfil
CHD VE SAVA
hem de rekat saysn ksaltmay mbah klmtr. Beraberinde korku bulunmayan seferde sadece rekat saysn ksaltmay; beraberinde sefer bulunmayan korku halinde ise yalnzca namazn rknlerini ksaltmay mbah grmtr. Hz. Peygamber'in snneti byle idi. te bu snnetle, yette geen "ksaltmann" yeryznde sefere kmak ve korku duyulmakla kaytlandrlm olduunun hikmeti bilinir.480 Dman kendisiyle kble arasnda bulunduunda, Allah Resl'nn korku namazn
480
Allah Tel yle buyurmaktadr: "Sefere ktnzda, inkar
edenlerin size saldrda bulunmasndan korkacak olursanz, namaz ksaltmanzda sizin iin hibir saknca yoktur; nk inkar edenler, sizin apak dmannzdr. Onlarn iinde iken namaz kldrdnda, ilerinden bir ksm silahlarn alp seninle birlikte namaza dursunlar ve secde edince de arkanza gesinler! Bu sefer de namaz klmayan dier ksm gelip seninle birlikte namaz klsn. htiyatl olsunlar ve silahlarn yanlarnda bulundursunlar; nk inkar edenler, size aniden bir basknda bulunabilmek iin, silahlarnzn ve mhimmatnzn yannzda olmamasn arzu ederler. Yamurdan dolay zahmet ekiyorsanz veya hasta iseniz, silahlarnz bir yere brakmanzda sizin iin hibir saknca sz konusu deildir. Ancak her eye ramen yine de tedbirinizi aln! Allah kfirlere alaltc bir azap hazrlamtr. Namaz bitirdiinizde, ayakta durarak, oturarak ve yanlarnzn zerinde (yatarak srekli bir ekilde) Allah' ann! Gvene kavutuunuzda da, namaz dosdoru kln; nk namaz, inananlara vakitli olarak farz klnmtr. (Dmannz olan) o topluluun peine dmekte gevek davranmayn! Eer siz ac ekmekte iseniz, (iyi bilin ki), onlar da sizin ac ektiiniz gibi ac ekmektedir; ama siz, Allah'tan, onlarn umamayacaklar eyleri ummaktasnz. Allah, hakkyla bilendir, hikmet sahibidir." [en-Nis 4/101-104].
CHD VE SAVA
kldr yleydi: Mslmanlarn hepsini arkasnda saf yapp tekbir alr, cemaat de tekbir alr, sonra rka gider cemaat de rka gider, sonra rkdan kalkar cemaat de onunla birlikte rkdan kalkar, sonra zellikle kendisini takip eden safla birlikte secdeye gider, sonraki arkadaki teki saf -secde etmeyip- dmana kar ayakta dururlard. Birinci rekat bitirip de ikinci rekat iin kalknca, arkada duran saf, Hz. Peygamber'in kalkndan sonra, secdeye varp iki kez secde ederler sonra kalkp birinci saffn yerine ne geerler. Her iki saftakilerin birinci saffn faziletinin elde edilmesi iin birinci saf gerileyerek onlarn yerine geerler, birinci saftakilerin ilk rekatta iki secdeyi Hz. Peygamber'le birlikte yaptklar gibi, ikinci saftakiler de ikinci rekattaki secdeleri Allah Resl ile yapm olurlar. Bylece her iki saftakiler gerek Allah Resl ile yapabildikleri ve gerek kendi balarna kaza ettikleri amellerde eit olmu olurlar. Bu durum ise, son derece adildir. Hz. Peygamber rk edince her iki saftakiler de ilk kez yaptklar gibi yaparlar. Allah Resl teehhde (tahiyyata) oturunca arkadaki saf iki
CHD VE SAVA
secde eder, sonra ona teehhdde yetiip hep birlikte selam verirler. Dman kble tarafnda olmad zaman ise: 1) Bazen ashbn ikiye ayrp bir blmn dman hizasna, bir blmn de kendisi ile namaz klmaya ayrrd. ki gruptan biri kendisiyle namazn bir rekatn klarlar sonra namaz halinde olarak dier grubun yanna giderler, dierleri bunlarn yanna gelir ve onunla birlikte ikinci rekat klar ardndan selam verirler. mamn selamndan sonra her grup namaznn gerisini bir rekat olarak klarlar. 2) Bazen iki gruptan birine bir rekat kldrr, sonra ikinci rekata kalkar, daha ayakta iken bu grup namazn devamn klar ve Hz. Peygamber'in rksundan nce selam verirler, dier grup gelip ikinci rekat Allah Resl ile klarlar. Allah Resl teehhde oturunca, bunlar kalkar ve -Hz. Peygamber bunlar teehhdde bekler iken- klamadklar birinci rekat kaza ederler. Onlar teehhd yaptklarnda onlarla beraber selam verirdi.
CHD VE SAVA
3) Bazen bu iki gruptan birine iki rekat kldrr, bu grup Hz. Peygamber'den nce selam verirler, dier grup gelir Allah Resl ile birlikte son iki rekat klar birlikte selam verirlerdi. 4) Bazen iki gruptan birine iki rekat kldrr birlikte selam verir, dier grup gelir onlara da iki rekat kldrr ve birlikte selam verirdi. 5) Bazen de, iki gruptan birine bir rekat kldrr, bunlar kaza etmeden (tamamlamadan) giderler, sonra dier grup gelir bunlara da bir rekat kldrr, bunlar da gerisini kaza etmezlerdi. te bu ekillerin hepsi ile korku namaz klmak caizdir. mam Ahmed: "Korku namaz ile ilgili olarak rivyet edilen btn hadislerle amel etmek caizdir." demektedir.481 E. Hz. Mddeti Peygamber'in Seferdeki kmet
Hz. Peygamber, Tebuk'de yirmi gn kald. O, mmetine, kii bundan daha ok kald
481
nk namaz orada imkana gre, mmkn olduu ekilde klnr.
Allah yle buyurmaktadr: "(Dmanlarnzdan) korkacak olursanz, o taktirde (namazlarnz) yryerek ya da binek zerinde giderek (kln)!" [el-Bakara 2/239]. Yani namaznz yrrken veya binek zerinde klnz. Bundan ama, insan savata kendisine g veren Allah'n zikri ile zaferin vesilelerinden olan dmandan korunmay birletirmek iin alr. Madd ve manev maslahatlar birletiren bu din, ne kadar da salamdr!
CHD VE SAVA
zaman namazn ksaltamaz demedii halde, kendisi bu sre zarfnda namazlarn ksaltarak klyordu. Fakat onun ikametinin bu kadar sre olduunda ittifak vardr. Sefer halindeki bu ikmet, onu sefer hkmnden karmaz. Bu ikmet, kendi vatannn dnda olup o yere yerleme niyetinde olunmad zaman, sefer saylmas iin ister uzun sreli ister ksa sreli olsun fark etmez. Nfi', kendisiyle ehre girii arasna kar engel olan bn mer'in Azerbaycan'da alt ay kaldn ve bu srede namazlarn iki rekat olarak kldn; Hafs b. Ubeydullah, Enes b. Mlik'in am'da iki sene kald ve namazlarn yolcu namaz olarak kldn; Enes, Reslullah'n ashbnn Rmehrmz'de yedi ay kaldn ve namazlarn ksaltarak kldklarn; Hasen, Abdurrahman b.Semre ile Kbil'de iki sene kaldklarn ve namaz cem etmeden ksaltarak kldklarn; brahim (en-Neh), (ashbn) Rey'de bir veya daha ok sene, Sicistan'da ise iki sene ikmet ettiklerini sylemektedirler. Grdn gibi bu, Allah Resl'nn ve ashbnn uygulamasdr. Dorusu da budur.
CHD VE SAVA
Drt imam, bir kiinin ihtiyacndan dolay bir yerde ikmet edip "Ha bugn ha yarn kyorum." diyerek o ihtiyacn gidermek iin bekledii srece, namazlarn srekli ksaltarak klaca hususunda ittifak etmilerdir.
BENC BLM YARGI VE HKMLER482 A. Yarg Konular Hz. Peygamber'in thmetten (su isnad) dolay bir adam hapsettii sabittir.483 Hz. Ali'den rivayet edildiine gre Hz. Peygamber tutukluyu lene kadar hapiste alkoyard. 1. Adam ldrme Cezas: Ksas484 Buhr ve Mslim'de zikredildii zere, bir yahudi bir cariyenin kafasn iki ta arasnda
482
mer b. Abdlazz yle demitir: nsanlara iledikleri gnah
kadar hkmler anlatn. Bunun iin Hz. peygamber, zamannda meydana gelen olaylarla hkm verip yenilenen olaylar iin genel kaideler koyuyordu. Bir olay hakknda hkm vermek isteyen bir kimseye Allah'n kitabna bakmasn emrediyordu. Eer onda bulamazsa Reslullah'n snnetine bakmasn, onda da bulamazsa genel kaidelere ve kll esaslar uygulayarak ictihad etmesini emrediyordu. Ve o insan, gc lsnce doru ve hakk aratrmakla mkellefti. Hz. Peygamber, ictihad eden hkimin ictihadnda isabet etmesi durumunda iki, hata ettiinde ise bir ecre nail olacan haber vermitir.
483 484
Eb Dvd, "Akdiyye", 29; Tirmiz, "Diyt", 20; Nes, "Srk", 2. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Cana can, gze gz, buruna
burun, kulaa kulak, die di (gerekir); yaralamalar da ksasa tabidir. Bununla birlikte kim, (ksas hakkn) balayacak olursa, (bilsin ki), o, kendisi iin bir kefrettir. O halde kim(ler), Allah'n indirdiine gre hkmetmez(ler) ise, onlar zlimlerdir." [el-Mide 5/45]. "Ey basiret sahipleri! Ksasta sizin iin byk bir hayat vardr; nk (ksas yoluyla ldrlmekten) korkarsnz (ve bylece ksas gerektirecek su ilemekten kanrsnz)." [el-Bakara 2/179].
YARGI VE HKMLER
ezerek ldrmt. Suunu itiraf etmesi zerine Allah Resl, bann iki ta arasnda ezilerek ldrlmesini emretti.485 Bu hadiste kadna karlk erkein ksas yoluyla ldrleceine delil vardr. mam Ahmed, Nesa ve dierleri Bera'nn yle anlatt naklederler: Daym Ebu Brde ile karlatm, yannda bir sancak vard. Bana: "Reslullah beni, babasnn kars (anal) ile evlenen birisini ldrmem ve malna el koymam iin gnderdi." demitir.486 bn Mace Snen'inde Hz. Peygamber'in "Kim, nikah dmeyen bir yakn ile ilikide bulunursa onu ldrnz."487 buyurduunu nakletmektedir. Buhr ve Mslim'de yle anlatlr: Reb'nin kz kardei Nadr'n kz bir cariyeyi tokatlam ve diini krmt. Hz. Peygamber'e ikayeti oldular. O da ksas yaplmasn emretti. mmrrebi': "Ya Reslallah! Falancadan dolay ksas m
485
Buhr, "Husmt", 1; "Vesy", 5; "Diyt", 4, 12; Mslim, "Kasme", Tirmiz, "Ahkm", 25; "Hudd", 29; bn Mce, "Hudd", 35; bn bn Mce, "Hudd", 13; Tirmiz, "Hudd", 29.
17.
486
Hanbel, I, 430, 447, 448; IV, 291, 292, 295.

487
YARGI VE HKMLER
yapacaksn? Hayr! Vallahi ona karlk ksas olamaz." dedi. Hz. Peygamber: "Fesbhanallah! Ey mmrrebi, Allah'n hkm ksastr!" buyurdu. Kadn: "Hayr, vallahi asla ona karlk ksas yaplmayacak!"dedi. neyse ki madurun taraflar ksastan vazgetiler ve diyeti kabul ettiler. Hz. Peygamber de: "yle kullar var ki, Allah'a kar yemin etseler Allah onlarn yeminlerini doruya karr." buyurdu.488 Buhr ve Mslim'de anlatldna gre, bir adam bir bakasnn elini srm, eli srlan adam da elini kuvvetle ekince el srann n dileri dmt. Bunun zerine Hz. Peygamber: "Sizden biriniz aygr gibi kardeinin elini sryor. Sana diyet yok." buyurmutur.489 Bu uygulamadan u netice kar: Zalimin elinden bir kimse kendisini kurtarrsa zalimden telef olan her ey heder olup tazmin sorumluluu yoktur. Buhr ve Mslim'de Ebu Hureyre'den rivayet edilen hadiste yle buyrulmaktadr: "Birisi senden izinsiz evini gzetlese, sen de bir ta
488
Buhr, "Sulh", 8; "Cihd", 12; "Tefsru Sre 2", 23; "Edeb", 6; "Eymn",
9; Mslim, "Kasme", 24; "Fedil's-Sahbe", 225; "Birr", 138; "Cennet", 4648.

489
Buhr, "Diyt", 18; Mslim, "Kasme", 18.
YARGI VE HKMLER
atsan da gzn karsan sana hibir gnah yoktur."490 Bir baka varyantta yle buyrulmaktadr: "Bir kimse baka birilerinin evini izinleri olmadn gzetlese onlar da onun gzn karsalar, ne diyet ne de ksas gerekir."491 Yine Buhr ve Mslim'de bir adamn Hz. Peygamber'in hcre-i sadetlerinden birinde, bir delikten ieriyi gzetledii ve Hz. Peygamber'in eline bir ok demiri alarak (gzne) drtmek iin durumu kollad belirtilmitir.492 bn Mce Snen'inde rivyet ettiine gre, Reslllah, hmile bir kadnn kasten birini ldrmesi durumunda ocuunu dourmadka ve ocuu kendisini kurtaracak duruma gelmedike ksas yoluyla ldrlmeyeceine hkmetmitir.493 mam Ahmed ve Nes'nin rivayet ettiklerine gre ise, Allah Elisi, babann, oluna kar ksas yoluyla ldrlmeyeceine 494 hkmetmitir.
490 491 492 493 494
Buhr, "Diyt", 15, 23; Mslim, "Edeb", 44. Eb Dvd, "Edeb", 127; Nes, "Kasme", 47. Buhr, "Diyt", 23; Mslim, "Edeb", 42. bn Mce, "Diyt", 36. Tirmiz, "Diyt", 9; bn Mce "Diyt", 22; Drim, "Diyt", 6; bn
YARGI VE HKMLER
Hz. Peygamber, erkein kadna karlk ldrleceine hkmetmitir.495 2. Zina Cezas496 Eb Dvd'un Snen'inde Sehl b. Sa'd'dan rivayet edilen bir hadiste yle anlatlmaktadr: "Bir adam Hz. Peygamber'e geldi ve adn verdii bir kadnla zina ettiini itiraf etti. Hz. Peygamber kadna haber gnderdi ve durumu sordu. Kadn, zina ettiini inkar etti. Bunun zerine Hz. Peygamber adama had cezas (celde) uygulad. Kadn ise serbest brakt."497 Bu uygulama u iki hususu ierir: a) Kadn yalanlasa bile, itiraf eden adama had gerekir. b) Kadna iftira etmi olaca iin ayrca bir iftira (kazif) cezas gerekmez. Eb Dvd'un bu hususa ilikin rivayete gelince Nesa'nin de dedii gibi mnkerdir.
Hanbel, I, 16, 49.
495 496
Nes, "Kasme", 46; Drim, "Diyt", 3. Allah Tel yle buyurmaktadr: "Zina eden kadn ve erkee
gelince; onlardan her birine yzer denek vurun! Eer Allah'a ve hiret gnne inanyorsanz, onlara kar duyduunuz acma, sizi Allah'n hkmn (uygulamaktan) alkoymasn ve inananlardan bir grup da onlarn cezalandrlmalarna tank olsun!" [en-Nr 24/2].
497
Eb Dvd, "Hudd", 30.
YARGI VE HKMLER
Hz. Peygamber evli olmad halde zina eden cariyeye dvme (celde) cezas ile hkmederdi. Mslim'in rivayet ettiine gre Hz. Peygamber yle buyurmutur: "Sizden birinizin cariyesi zina ederse ona celde vurunuz."498 Yine Mslim'de Hz. Ali'nin yle dedii rivyet edilmitir: "Ey insanlar! Kleleriniz ister evli olsun ister olmasn, onlara had uygulaynz. nk Hz. Peygamber'in cariyesi zina etmiti. Hz. Peygamber bana, ona celde vurmam emretmiti."499 Cariyelerin cezas hakknda Allah Teal yle buyurmaktadr: "Evlendikten sonra zina ederlerse, onlara hr kadnlarn cezasnn yars uygulanr."500 yle de denilebilir: yette, evlilikten sonra cezann hr kadnn cezasnn yars olaca eklindeki kayt, evlilikle bu yar cezann yok olaca ve evli cariyenin cezasnn hr kadnn had cezasna dneceini zannedenlerin zannn bertaraf etmeye yneliktir. Veya yle denilebilir: Evlilikten nceki celdesi ta'zr, evlilikten sonra ise haddir. Bu yorum daha gldr. Yahut da yle denebilir: ki durum arasndaki fark, haddin uygulan
498 499 500
Mslim, "Hudd", 30. Mslim, "Hudd", 34. en-Nis 4/25.
YARGI VE HKMLER
hususunda olup, saysnda deildir. Bu cezalardan birini uygulamak efendisine ait iken, dierini uygulamak ise devlet bakanna aittir. 3. ki me Cezas Hz. Peygamber, iki ien hakknda hurma dal ve pabu gibi eylerle dvlmelerine hkmetmi ve krk adet vur(dur)mutur. Hz. Ebu Bekir de Hz. Peygamber'e uyarak krk sopa vurmutu. Abdurrezzak'n Musannef'inde Hz. Peygamber'in iki ienlere seksen sopa vur(dur)duu rivayet edilmitir. bn Abbas: "Hz. Peygamber iki hakknda belli bir ceza koymamtr." demitir. Hz. Peygamber'in drdnc veya beinci defa tekrar ien kimsenin ldrlmesini emrettii sahih olarak rivayet edilmitir. ki ienin ldrlmesine ilikin rivayet edenlerden biri olan bn mer: "Drdncde siz onu bana getirin.Sizin adnza onu ldrmek bana ait." demitir.501
501
Bu, u yetin kapsamna girer: "Allah'a ve Elisi'ne kar ya armha gerilerek ldrlmeleri ya da elleriyle
savaanlarn ve lkede bozgunculuk karmaya alanlarn cezas; ya ldrlmeleri ayaklarnn apraz kesilmesi veya lkeden srlmeleridir. Bu, onlarn dnyada ekecekleri rezilliktir. Ahirette ise, onlar, ok byk bir azap
YARGI VE HKMLER
B. Hkmler 1. Esirler Hz. Peygamber esirlerin bir ksmn ldrm, bir ksmn karlksz, bir ksmn fidye karlnda serbest brakm, bir ksmn mslman esirlerle dei toku yapm,bir ksmn da kle yapmtr.Fakat blu anda olanlar kle yapmamtr.502
beklemektedir." konutuk ve
[el-Mide
5/33].
anda
bu
er' ise
hadleri gvenlii
gerekletirecek bir hkmet olmad iin acmz byktr. ok ok nasihatlerde bulunduk. Hkmet salamaya almakla beraber bizim dediklerimize olumlu cevap vermedi. Halbuki genelevler ve iki gibi fesat yuvalarna verilen ruhsatlar iptal edilip zina edenler, iki ve bamllk yapan madde kullanclar ortadan kaldrlmadka gvenlik salanamaz. Belki u andaki hkmetimiz ibret alr da lke iindeki bu tr ktlkleri ortadan kaldrr, dardan gelecek olanlar da engeller de memleketi rezilliklerden kurtarp mmetin akln ve maln muhafaza eder. Msr'daki dou lkelerindekini am olan ktlkler artk gizlenemeyecek boyuttadr. Umarz ki, limler ve kadlar bu durumun ikamet ettikleri ve kanunlarna boyun edikleri memleketlerinde bu fesadn yaylmasna raz olmazlar. Yine umarz ki, btn mslman halklar uyanr da bu ktlklerin, gcmz yok etmek, aklmz bozmak ve mallarmz ellerimizden almak iin smrge devletlerinin gnderdii dman ordular olduunu anlarlar. Bu, halklar paralayan, ahlk yok eden, birletirici balar koparan ve insanlar kleletirip yok ederek dmanlara esir hale getiren en byk silahtr.
502
Yce
Allah
yle
buyurmaktadr:
"lkede
egemenlii
salamadka, esirlerinin bulunmas bir peygambere yaramaz!" [el-Enfl 8/67]. "(Savata) inkar edenlerle karlatnzda, boyunlarn vurun. Nihayet onlar kertip etkisiz hale getirdiinizde de ba sk balayn (sa kalanlarn esir aln)! Artk bundan sonra (esirleri) ya karlksz ya da
YARGI VE HKMLER
2. Ganimetler Hz. Peygamber'in taksim etmekte olduu mallar eitti: () Zekat, () ganimet ve () fey.503 3. Zekat Allah Tel, zekatn, Tvbe sresinin altmnc yeti ile nerelere verileceini aklamtr ve ganimetin bete biri bunlara ilave edilir: "Bilin ki, ganimet olarak aldnz mallarn bete biri Allah'a, Peygambere, onun yaknlarna, yetimlere, yoksullara ve yolculara aittir."504 Geri kalan bete drd ganimeti hak edenlere verilir: svariye , piyadeye bir hisse
fidye karl serbest braknz. Sava sona erinceye kadar hkm budur." [Muhammed 47/4]. "Ey Peygamber! Elinizde bulunan esirlere de ki: Eer Allah kalplerinizde bir iyilik olduunu bilirse, size, sizden alnandan daha iyisini verir ve sizi balar; nk Allah ok balayan, ok merhamet edendir." [el-Enfl 8/70].
503
Ganmet, sava yoluyla dmandan alnan maldr. Fey' ise, sava
olmakszn dmandan alnandr. Allah yle buyurmaktadr: "Allah'n onlarn (mallarndan) Elisi'ne verdii ganimetler iin siz, at ya da deve koturmu deilsinizdir." [el-Har 59/6]. "Allah'n kentler halkndan Elisi'ne verdii ganimetlere gelince; onlar, Allah'a Peygamber'e, onun yaknlarna, yetimlere, yoksullara ve yolda kalmlara aittir. Onlarn, zenginler arasnda dolaan (bir servet ve g kayna haline) gelmemesi iin (Allah byle hkmetmitir.)" [el-Har 59/7].
504
el-Enfal 8/41.
YARGI VE HKMLER
verilir. ldrlenin zerindeki eya ldrene aittir.505 4. Dmana Vefa Mseylemet'l-Kezzb'n iki elisi, Hz. Peygamber'e gelerek: "Biz onun Allah'n elisi olduunu sylyoruz." dediklerinde Hz. Peygamber: "Eer eliler ldrlmez olmasayd, ikinizi de ldrrdm."506 buyurmutur. Mriklerle aralarnda bulunan: "Mriklerden mslman olarak kendilerine gelen kimse iade edilecektir." maddesi gereince Ebu Cendel'i Kurey'e iade ettii bilinmektedir. Kadnlar ise iade etmemitir. Eslem kabilesine mensup Sbey'a isimli bir kadn mslman olarak Hz. Peygamber'e gelmiti. Kocas onu tekrar almaya gelmesi zerine Allah: "Ey iman edenler! Mmin kadnlar muhacir olarak size geldiklerinde, onlar imtihan edin. Allah onlarn imanlarn daha iyi bilir. Eer siz onlarn inanm kadnlar olduklarn anlarsanz, onlar kafirlere geri gndermeyin. nk mslman hanmlar kafirlere helal deildir. Kafirler de mslman hanmlara helal deildir."507 yetini
505 506 507
ldrlenin yannda bulunan mal, silah vs.dir. Eb Dvd, "Cihd", 154; Drim, "Siyer", 59. el-Mmtehine 60/10.
YARGI VE HKMLER
indirdi. Bunun zerine Allah Resl kadna, mslman olmaktan baka amala kmadna, kavmi arasnda iledii bir iten ya da kocasndan nefret ettiinden dolay gelmediine dair yemin ettirdi. Kadn da yemin edince Hz. Peygamber kadnn kocasna mehrini verdi ve kadn iade etmedi. Hz. Peygamber'in bu hkm Kur'an'a uygun olup anlamadaki artl iade sadece erkeklere zgdr. 5. Emn Hz. Peygamber'in yle buyurduu sabittir: "Mslmanlarn kanlar birbirine eittir. Stat bakmndan en aada bulunannn verdii emn508, btn mslmanlarn emn 509 demektir." Amcas (Eb Tlib'in) kz mm Hn'nin emn verdii iki adama Hz. Peygamber de emn vermitir. Kz Zeynep, (kocas Ebu'l-As b. er-Rebi'e emn verince, kendisinin de emn verdii ve yle buyurduu bilinmektedir:
Emn, slm lkesine girmek veya slm ordusuna teslim olmak Yani, onlardan, biriyle anlama yapan kimsenin anlamas onlar Eb Dvd, "Cihd", 147; "Diyt", 11; Nes, "Kasme", 10, 13; bn
isteyen bir yabancya verilen can ve mal gvencesidir. Z. D.

508
arasndaki birlik ve beraberlikten dolay hepsi iin geerlidir.

509
Mce, "Diyt", 31; bn Hanbel, I, 119, 122; II, 180, 192, 211, 215.
YARGI VE HKMLER
"Mslmanlar adna en aa statde olanlar emn verebilir, en uzak olan ise onlar adna ister."510
510
bn Mce, "Diyt", 31; "Cihd", 147; Eb Dvd, "Diyt", 11;
Drim, "Siyer", 58; bn Hanbel, II, 365.
YARGI VE HKMLER
6. Cizye511 Hz. Peygamber Hristiyan Araplardan olan Necran ve Eyle halk ile, ou Arap olan Dmet'l-Cendel'den cizye ald gibi mecusilerden ve Yemen yahudilerinden de cizye almtr.
511
slm hkmetinin kendisine bal bulunan yabanclardan onlarla
mslmanlar arasnda mterek olan maslahatlarn srdrebilmek iin onlardan ald verginin bir blmdr. slm'n hrriyet anlay, tm insanlarn dinini seme hususunda zgr olmasn gerektirir. Ve slm hkmet, egemenlii altnda yaayp kendi dininden olmayanlara kar kendisiyle bar halinde olduklar srece mslmanlara davrand gibi davranr. Bu anlamda yapaca son ey, onlara salam olduu hizmet, savunma, koruma ve bunun dnda faydalanp katk salamadklar dier maslahatlar karlnda onlardan bir miktar vergi almasdr. Bunun benzerini mslmanlardan da zekat olarak alr. Baz yabanclar cizye almaktan amacn, halk slm'a mecbur etmek olduunu zannetmilerdir. Bu, slm'n zgrlk ve adlet anlayn bilmemekten kaynaklanr. slm hkmet, cizye demeyenlerle savat gibi, mslmanlardan zekat vermeyenlerle de savamaktadr. Bu anlamda ikisini de eit grerek bunun anlamay bozmak ve salanacak menfaatleri sekteye uratma olarak deerlendirip her ikisiyle de savamtr. nsanlar, bilsinler ki, slm hkmet yabanclarla din veya mill taassuptan dolay savamamtr. Bugn ise durum tersine dnm ve biz bakalarna cizye verir duruma gelmiiz. Fakat, bu yle bir cizye ki, mallar, insanlar ve istedikleri her eyi alp kendi menfaatleri iin kullanyorlar. Drt yz milyon olan mslmanlarn tamam -Trkler ve Afganllar hari- smrge devletlerine cizye demektedirler. Trkler ve Afganllar, izzetin dinleriyle mmkn olacan bilip, dinin emir ve esaslarn ayakta tuttular. Smrgecilerin kabusunu ve sultasn zerlerinden atarak hr ve bamsz olan insanlar her kadar izzetlidirler! Dinin esaslarna sarlan tm mslmanlar byle olurlar!
YARGI VE HKMLER
7. Arabuluculuk Hz. Peygamber (Hz. Aie'nin zatl criyesi, sahb) Berre'nin yannda kocas iin araclk yapt ve Berre'ye: "Keke ona geri dnsen" dedi. Berre: "Bu bir emir midir?" diye sormas zerine Hz. Peygamber: "Hayr, ben ancak bir aracym." dedi. Berre: "Benim buna ihtiyacm yok." dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber kadn brakt ona kzmad ve arabuluculuunu reddetmesini yadrgamad; nk arabuluculuk efaat edilenin hakknn drlmesi ile ilgili bir husustur. Bu byledir. Fakat Hz. Peygamber'in emrine uyulmas gerekir. 8. Sadaka Maln Satmak ve Ondan Yemek Hz. Peygamber Hz. mer'in kendi sadakan satn almasn yasaklam ve: "Sana onu bir dirheme verse bile satn alma!"512 buyurmutur.513 Yine Hz. Peygamber Berre'ye
512
Buhr, "Hibe", 30; "Zekt", 59; Mslim, "Hibt", 1, 2; Nes, "Zekt", Baz zenginler, malnn zekatn bir torbann iine koyup bir miktar
100; Muvatta, "Zekt", 49.

513
buday ya da msr kartrp sonra torbann iindekini szde fakire tasaddukta bulunuyor. Sonra fakire kendisine onu satmasn syleyerek torbann iinde bulunan buday veya msrn deerinden biraz fazla verip fakirden satn alyor. Fakir torbann iinde ne olduunu bilmeyip sadece zenginden torbann iindeki tahln deerini alp gidiyor. Zengin de bu hilenin Allah'n katnda da geerli olduunu ve zekat farizasndan
YARGI VE HKMLER
tasaddukta bulunulan etten yemi ve "O, ona sadakadr, bize ise hediyedir."514 buyurmutur. 9. Evlilik Hz. Peygamber mmetini evlilie tevik ederek: "Evleniniz zira ben dier mmetlere kar sizin okluunuzla vneceim."515 buyurmutur. Yine o: "Ben evleniyorum. Kim benim snnetimden yz evirirse benden deildir."516 buyurmutur. Bir baka hadiste o: "Ey genler! Sizden evlenmeye g yetirenler evlensin. Zira evlilik gz haramdan sakndrr ve rz korur. Evlilie g yetiremeyen oru tutsun. Zira oru onun iin bir kalkandr." 517 buyurmutur. Reslullah yine bir hadisinde: "Dnya bir metadr ve dnya metann en hayrls ise sliha bir
kurtulduunu zannediyor. Halbuki bu zekattan hak sahibi olan hi kimse ondan faydalanmamaktadr. te insanlar, bu ekilde din hakknda bilgisiz olduklar iin onu anlamsz bir takm lafzdan ibaret, byle bir hile ile dinin emrettii her iarn yklabileceini ve yasaklad her gnahn ilenebileceini zannediyorlar.
514 515
bn Hanbel, VI, 180. Nes, "Nikh", 11; bn Mce, "Nikh", 8; bn Hanbel, III, 158, 425, Buhr, "Nikh", 1; Mslim, "Nikh", 5; Nes, "Nikh", 4; Drim, Buhr, "Nikh", 2; Mslim, "Nikh", 1, 3; Nes, "Nikh", 3; "Siym",
354; IV, 349, 351.

516
"Nikh", 3; bn Hanbel, II, 158; III, 526.

517
43; bn Mce, "Nikh", 1; Drim, "Nikh", 2
YARGI VE HKMLER
kadndr."518 buyurmutur. Nes Snen'inde Hz. Peygamber'e hangi kadnlarn daha hayrl olduu sorulmas zerine onun: "Baktn zaman seni sevindiren, emrettiin zaman itaat eden, kadn hakknda ve kendi mal hakknda beenmedii hususlarda kar kmayan 519 buyurduunu nakletmitir. kadndr." Buhr ve Mslim'de yle rivayet edilmitir: "Kadn, mal, soyu, gzellii ve dini iin nikahlanlr. Sen dindar olan se ki elin bereketlensin."520 Ebu Davud'un Snen'inde nakledildii gibi,521Hz.Peygamber dourgan kadnlarla evlenmeye tevik eder; dourmayan kadnlarla evlenmeyi ho grmezdi.522
518 519 520
Mslim, "Rad", 59; Nes, "Nikh", 15; bn Hanbel, II, 168. bn Hanbel, II, 251, 432, 438. Buhr, "Nikh", 15; Mslim, "Rad", 53. [Ayrca bk. Eb Dvd, Eb Dvd, "Nikh", 3, 27. [Ayrca bk. Nes, "Nikh", 11; bn Bugn vatana borlu, kendilerinden lkenin gelecei ve varl genlerin kendilerine evlilik teklif edildiinde ocuk
"Nikh", 2; Nes, "Nikh", 13; bn Mce, "Nikh", 6; bn Hanbel, II, 428].

521
Hanbel, III, 158, 245].

522
umulan
istemediklerini syleyip evlilik sebebini evlilie bir engel olarak ileri srklerini grmemiz gariptir. Evlenmemelerinin mmetin yok olmasna, bamszlnn yklmasna sebep olaca gerekesiyle duygu ve dncelerine havale ettiimiz zaman, aralarnda evlilik ilkesinin yaylmasna raz olmamaktadrlar. Acaba gen erkekler, kendileri iin yaratlm olan mmetin kzlaryla evlenmekten kanrlarsa bu kzlar ne yapacaklar?! Memleket bu kanmadan erkeklerinin ve kzlarnn
YARGI VE HKMLER
10. Kadn zinsiz Evlendirmek Buhr'nin Sahih'inde rivayet edildiine gre babas, Hansa bt. Hizm' gnlsz olarak evlendirmiti. Kendisi duldu. Hz. Peygamber'e geldi. Peygamber de nikahn kabul etmedi.523 Snen'de rivayet edildiine gre, gnlsz olduu halde babas tarafndan evlendirilen bir kz Hz. Ebu Bekir'e geldi. O da kz muhayyer brakt. Buhr ve Mslim'de rivayet edildiine gre: "zni alnmadka bakire evlendirilmez. zni ise onun susmasdr."524 buyrulmutur. Hz. Peygamber bakire kzn izninin susma, dul bir kadnn izninin ise konuma olduuna hkmetmitir.525
gnaha bulamalarnn tesinde ne elde edebilir! O halde aydn genlerimiz Allah'tan korksunlar!
523
Buhr, "Nikh", 42; "krh", 3. [Ayrca bk. Eb Dvd, "Nikh", 24,
25; bn Mce, "Nikh", 12; Drim, "Nikh", 14; Muvatta, "Nikh", 25; bn Hanbel, I, 273; VI, 328, 329]
524
Buhr, "Hiyel", 11; Mslim, "Nikh", 66, 68. [Ayrca bk. Eb Dvd,
"Nikh", 25; Tirmiz, "Nikh", 18; Nes, "Nikh", 31, 32; bn Mce, "Nikh", 11; bn Hanbel, I, 219, 242, 261, 274, 345; V, 91].
525
Hl bizde evlendirme hususunda kt bir det var olmaya
devam etmektedir. Bir baba veya anne kzlarn bir erkekle evlendirmek istediklerinde kz istemese bile onu, o kimseyle ile evlendirmeye zorlamaktadrlar. Ayn ekilde olann anne-babas da ocuklarn
YARGI VE HKMLER
Snenlerde: "Yetim kz ocuu evlendirilirken gr alnr.Eer susarsa bu, onu kabul ettii anlamna gelir. ayet yz evirirse o zorla nikahlanamaz."526 buyrulmutur. 11. Kadnn Evlendirilmesinde Velinin zni Snenlerde Hz. Aie hadisinde Hz. Peygamber'in: "Hangi kadn velisinin izni olmadan kendi kendine evlenirse, nikah batldr. Eer zifaf olmusa kendisinden istifade karlnda mehre hak kazanr. Eer veliler (evlilikten alkoyacak bir) ekimeye girerlerse, devlet bakan velisi olmayann velisidir."527 eklinde buyurduu rivyet edilmitir. Tirmiz hadisin "hasen" olduunu sylemitir. Drt Snen'de de: "Velisiz nikah
evlendirmek istedikleri kzla, istemese de, evlenmeye zorlamaktadrlar. Bunun iin birok evde elerin karlkl sevgi ve sayglar gereklemez. Onun iin babalar ve ocuklarn evlendirenler ibret alp Hz. Peygamber'i rnek alsnlar! Bilsinler ki, evlilik hayatnn amac, eler arasndaki karlkl sevgi olmakszn gereklemez. Allah yle buyurmaktadr: "Kendilerinde huzur bulmanz iin, kendi trnzden eler yaratmas ve bylece aranzda derin bir sevgi ve efkat var etmesi de O'nun varlnn delillerindendir. phesiz bunda, dnen bir toplum iin elbette dersler vardr." [er-Rm 30/21].
526
Eb Dvd, "Nikh", 23, 25; Tirmiz, "Nikh", 18; Nes, "Nikh", 31, Eb Dvd, "Nikh", 19; Tirmiz, "Nikh", 14; bn Mce "Nikh", 15;
36; Drim, "Nikh", 12.

527
Drim, "Nikh", 11
YARGI VE HKMLER
olmaz."528 eklinde rivayet edilmitir. Yine bn Mce'nin Snen'inde yle nakledilir: "Kadn kadn evlendiremez. Kadn kendisini de evlendiremez. Kendini evlendiren kadn zina eden kadndr."529 Hz. Peygamber, bir kadn iki velinin evlendirmesi durumunda ilk nikahn geerli olacana hkmetmitir.530 C. Nikah/Evlilik le lgili Hkmler 1. Tefvz (Vekaletle Kylan Nikah) Bir adam bir kadnla evlenmi, fakat ona mehir belirlememi, lnceye kadar da zifafa girmemiti. Hz. Peygamber, kadna, emsal mehir gerektiini, miras olacan ve drt ay on gn sreyle iddet beklemesi gerektiine hkmetmitir. Tirmiz'deki bir Peygamber bir adama:"Seni rivayette Hz. falan kadnla
528
Eb Dvd, "Nikh", 19; Tirmiz, "Nikh", 14; bn Mce "Nikh", 15;
Drim, "Nikh", 11. [Ayrca bk. Buhr, "Nikh", 36; bn Hanbel, I, 259; IV, 394, 413, 418; VI, 260]
529
bn Mce, "Nikh", 15. Kadnn ve erkein erefinin korunmas iin
evliliinde velisinin izni aranr. Veli de onu evlenmekten alkoymamakla ve istemedii ile evlendirmemekle emredilir. Bylece herkesin menfaati salanm olur.
530
Eb Dvd, "Nikh", 21; Tirmiz, "Nikh", 20; Nes, "By'", 96, 36;
Drim, "Nikh", 15
YARGI VE HKMLER
evlendirme-me raz msn?" diye sormas zerine adam da: "Evet" dedi. Kadna: "Seni falan adamla evlendirmeme raz msn?" diye sordu. Kadn da "Evet" deyince onlar evlendirdi. Adam zifafa girdi, ona mehirden sz etmedi. Bir ey de vermedi. Hz. Peygamber, adam ld srada mehrine karlk olmak zere Hayber'de kendisine ait bir pay kadna verdi."531 2. Hamile Kadnla Evlenmek Snenlerde ve Musannef'de Basra b. Eksem'in yle dedii rivayet edilmektedir: Henz rtsnde bakire bir kadnla evlendim. Zifafa girdim. Fakat hamile olduunu rendim. Bunun zerine Hz. Peygamber: "Kadnlndan istifade etmen karlnda mehrine hak kazanr."532 buyurdu, aralarnn ayrlmasna ve ocuunu dourduktan sonra kadna sopa vurulmasna hkmetti.
531
Eb Dvd, "Nikh", 31; Tirmiz, "Nikh", 43; Nes, "Nikh", 68; bn Eb Dvd, "Nikh", 37; "Talk", 27; Tirmiz, "Nikh", 15; Nes,
Mce, "Nikh", 18
532
"Talk", 44; Drim, "Nikh", 11; Muvatta, "Nikh", 37; bn Hanbel, II, 11; IV, 332; VI, 122.
YARGI VE HKMLER
3.Nikahta leri Srlebilecek artlar Buhr ve Mslim'de yle rivayet edilmitir: "artlarn en uygun olan, kendisi ile kadnlar kendinize helal klmanzdr."533 Buhr ve Mslim'de Hz. Peygamber'in: "Kadn kz kardeinin kabn boaltmak iin onun boanmasn isteyemez. Onun nasibi ancak Allah'n kendisine takdir ettii eydir."534 buyurduu nakledilmitir. Yine Buhr ve Mslim'de Hz. Peygamber'in, kadnn nikah esnasnda kz kardeinin talakn art komasn yasaklad rivayet edilmitir.535 mam Ahmed Msned'inde Hz. Peygamber'in: "Bir kadnn, dierinin talak karlnda nikahlanmas helal olmaz."536 buyurduunu rivayet etmitir. 4. ir Nikah Sahih-i Mslim'de: "slam'da iar yoktur."537 rivayeti vardr. iar nikah, aralarnda mehir
533 534
Buhr, "urt", 6; "Nikh", 52; Mslim, "Nikh", 53, 63. Buhr, "urt", 8, 11; "Nikh", 53; "Kader", 4; "By'", 58; Mslim, Buhr, "Nikh", 53; "urt", 11; Mslim, "Nikh", 38, 39, 51, 52; bn Hanbel, II, 176. Mslim, "Nikh", 60. [Ayrca bk. Nes, "Nikh", 60; "Hyel", 15, 16;
"Nikh", 38, 39, 51, 52; "By'", 12.

535
"By'", 12.
536 537
bn Mce, "Nikh", 16].
YARGI VE HKMLER
olmadan, bir adamn kendi kzn dierinin kz karlnda ona nikahlamasdr.538 Ebu Hureyre hadisinde iar, bir kimsenin dierine: 'Sen kzn bana ver, ben de kzm sana vereyim' veya 'sen kz kardeini bana ver ben de kz kardeimi sana vereyim' demesidir" eklinde tarif edilmektedir.539
538 539
Buhr, "Nikh", 28; Mslim, "Nikh", 57. Mslim, "Nikh", 61; bn Mce, "Nikh", 16; Drim, "Nikh", 9;
Muvatta, "Nikh", 24; bn Hanbel, II, 62.
YARGI VE HKMLER
5. Hlle Nikah Tirmiz'de ve bn Hanbel'in Msned'inde bn Mes'ud'dan yaplan rivayette Hz. Peygamber'in hlle yapana da yaplana da lanet ettii belirtilir.540 Tirmiz bunun hasen sahih olduunu syler. Msned'de merf olarak rivayet edilen Ebu Hureyre hadisinde: "Allah hlle yapana da yaplana da lanet etmitir." buyrulur. Bu hadisin isnd hasendir. Yine Msned'de Hz. Ali'den de benzeri rivayet nakledilir. bn Mce'nin Snen'inde Hz. Peygamber: "Size kiralk tekeyi haber vereyim mi?" dedi. Ashab: "Evet ey Allah'n Resl!" dediler. O: "Helal klmak iin evlenen kimsedir. Allah hlle yapana da, yaplana da lanet etsin."541 buyurmutur.542
Hlle, talakla boanm bir kadnn ayrld kocasna tekrar bn Hanbel, I, 48, 83, 87, 88, 93,107, 121, 133, 150, 158, 450, 451, bn Mce, "Nikh", 33. Hlle yaplmasn uygun grenler, bu irkin fiille Allah'n u szn
dnebilmesi amacyla bir baka erkekle evlenmesidir. Z. D.

540
462; II, 322; Tirmiz, "Nikh", 28.

541 542
tefsir ettiklerini zannediyorlar: "Kadn onun (kocasnn) dnda bir baka erkekle/kocayla evlenmedike" [el-Bakara 2/230]. Keke onlar kocann evlilik hayat iin sevgi ve saygya istekli ve ayn ekilde kar taraftan istenilen kimse olduunu anlasalard! Zira ftrat hlle yapann nikahn irkin grr, iffetli kadn ondan utanr. O, insanlarn bu hile ile bavurduklar bir zinadr. Namaz ve zekat gibi ibadetleri ve dier vecibeleri ve de dinen irkin grlen hususlar ileyerek din ad altnda dinin tamamn ykmak iin benzer hilelere bavurmaktadrlar. Bunun
YARGI VE HKMLER
6. hramlnn Nikah Sahh-i Mslim'de Hz. Peygamber'in: " hraml kimse ne nikah yapabilir ne de nikahlanabilir."543 buyurduu rivyet edilmitir. 7. Drtten Fazla Kadnla veya ki Kz Kardele Evlenme Tirmiz'deki bir rivyet yledir: "Gaylan, on kadnla evli iken mslman oldu. Hz. Peygamber ona: 'lerinden drt tanesini se ve dierlerinden ayrl.' buyurmutur."544 Feyrz ed-Deylem, iki kz karde ile evli iken mslman oldu. Allah Resl ona: "Hangisini istersen onu se." 545 buyurdu. Hz. Peygamber, bir kadn ile halasn veya teyzesini yahut da kzn bir nikah altnda bulundurul-masnn haram olduuna hkmetmitir. Bu hkm, iki kz kardein bir nikah
sebebi, dinin hkm koyma hikmetini anlamamalar ve Hz. Peygamber'in rehberliini bilmemeleridir. Kadlar ve evlilik muamelesi iin izin verilenler bundan ders alp haksz yere helal saydklar kadnlarn namuslar hakknda Allah'tan korkmalar gerek!
543 544 545
Mslim, "Nikh", 41-45. Tirmiz, "Nikh", 32. Eb Dvd, "Talk", 25; Tirmiz, "Nikh", 34; bn Mce, "Nikh", 39.
YARGI VE HKMLER
altnda bulundurulmasnn haram oluunu ifade eden (yetten) alnmtr. 8. Elerden Mslman Olmas Birinin tekinden nce
Hz. Peygamber'in, elerden birinin tekinden nce mslman olmas durumunda, elerin nikahn yenilettii asla bilinmemektedir. Sahbenin de byle bir ey yaptklar bilinmemektedir. Allah Elisi, peygamberliin ilk ylnda mslman olan kz Zeyneb'i Hudeybiye bar anlamasnn imzaland sralarda mslman olan kocas Ebu'l-As b. Reb'e -ikisinin mslman olular arasnda on sekiz yldan daha uzun bir sre olmasna ramen- ilk nikah zere geri vermitir. Hadiste: "kisinin mslman olular arasnda alt yl var." ifadesi bir zandan ibarettir. Zira Hz. Peygamber, bununla (alt ylla) Zeyneb'in hicreti ile Ebu'l-As b. Reb'nin mslman olmas arasndaki zaman kastetmitir. 9. Eler Arasnda Geceleme Nbeti Buhr ve Mslim'de Enes'in yle dedii rivyet edilmitir: Bir kii, dul hanmnn zerine bkire biriyle evlendii zaman, onun yannda
YARGI VE HKMLER
yedi gece kalr, sonra gece nbetine devam eder. Dul biriyle evlendii zaman ise yannda gece kalr ve sonra sra ile devam etmesi snnettendir.546 10. Nikahta Denklik (Kefet) Tirmiz'de Hz. Peygamber'in: "Dininden ve ahlakndan honut olduunuz birisi size (kzn istemek zere) geldiinde, onu evlendiriniz (kznz veriniz). Eer bunu yapmazsanz yeryznde fitne ve byk bir fesat olur."547 buyurduu rivyet edilmitir.548 Allah Resl,
546
Buhr, "Nikh", 100, 101; Mslim, "Rad", 43, 44. Bu zamanda
erkek eine zarar vermek iin evleniyor; ne bouyor ne de onun yannda geceliyor. Allah ise yle buyurmaktadr: "O halde birine tamamen ynelip dierini (kocaszm gibi) askda brakmayn!" [en-Nis 4/129]. Yani o kadnn evli mi yoksa boanm m olduu bilinmemektedir. Allah yle buyurmaktadr: "Eer (o kadnlar arasnda da) adil davranamamaktan korkacak olursanz, biriyle yetinin." [en-Nis 4/3]. Fakat, insanlar dil olmaktan korktuklar hatta bunu aka grdkleri halde ehvetlerini tatmin etmek iin ok kadnla evlenmekte, Allah ve Resl'nn ise gazabn zerine ekmektedirler. Bylece eler ve ocuklar arasnda problem ve atmalar meydana gelmekte sonuta da yuvalarn yklmasna ve ahlkn bozulmasna sebep olmaktadrlar. Ya Rabbi! nsanlar dinine uymaya muvaffak kl ki, evlerinde ve tm ilerinde dzen ve intizam iine girebilsinler!
547 548
Tirmiz, "Nikh", 3. Fitne meydana geldi, zina ve namussuzlukla fesat ortaya kt.
nk insanlarn ou, mal ve makam sahibini bekliyor! Bir ksm, bandaki yeil sarktan dolay veya soyundan geldii dedesinin yce trbe ve bunlarn dnda soy-sop sahiplerinin ekiciliine kapld eylerden dolay kendisini "erif" grmekte ve kendisi gibi erif olmayanla
YARGI VE HKMLER
Beyzaoullar'na: "Eb Hind'i evlendiriniz, onu nikahlaynz."549 buyurmutur. Eb Hind, hacamat (sal koruma veya tedavi amacyla kan alan Z. D.) idi. Hz. Peygamber, Kureyli Zeyneb bt. Cah' azatl klesi Zeyd b. Hrise ile ve Fihir soyundan olan Ftma bt. Kays' Zeyd'in olu sme ile evlendirmiti. Bilal b. Rabh, Abdurrahman b. Avf'n kz kardei ile evlenmiti. 11. Mehir Mslim'in Hz. Aie'den rivyetine gre, Hz. Peygamber'in elerine verdii mehir, on iki okka/ukiye idi.550 Hz. mer de, Allah Resl'nn
evlenmemektedir. Onlara gre Reslullah'a anlayna aykr dahi olsa erif bu kimsedir. Allah da yle buyurmaktadr: "Allah katnda en deerli olannz O'na kar gelmekten en ok saknannzdr." [el-Hucurt 49/13]. "Sura frld zaman, artk aralarnda ne akrabalk ba kalacak ne de birbirlerini arayp soracaklardr. (O gn) kimlerin tartlar ar gelecek olursa, onlar kurtulua erecek olanlardr. Kimlerin tartlar da hafif gelecek olursa, onlar, kendilerine yazk edenler ve cehennemde srekli olarak kalanlar olacaklardr." [el-Mminn 23/101-103]. "O gn, kii kardeinden, annesinden, babasndan, einden ve ocuklarndan kaacaktr. O gn onlardan her birinin, kendini megul edecek bir ii vardr." [Abese 80/3437]. "Ey insanlar! Rabbinize kar gelmekten saknn ve babann ocuuna, ocuun da babasna hibir yarar salayamayaca bir gnden korkun! Allah'n va'di gerektir. Dnya hayat sakn sizi aldatmasn! Allah hakkndaki aslsz dnceleriniz de sizi aldatmasn!" [Lokmn 31/33].
549 550
Eb Dvd, "Nikh", 26. Mslim, "Nikh", 78.
YARGI VE HKMLER
ne kendi eleri iin ne de kzlarn evlendirirken on iki ukiyeden fazla mehir belirlediini bilmiyorum, demitir. Tirmiz, bunun hasen-sahih olduunu sylemitir.551 Bir ukiye krk dirhemdir. Buhr ve Mslim'de Hz. Peygamber'in evlenmek isteyen bir adama: "Demirden bir yzk de olsa bir eyler bul!" buyurdu. Adam hibir ey bulamad. Bunun zerine Allah Elisi: "Kur'an'dan ezberlediin bir eyler var m?" diye sordu. Adam: "Evet, u u sreleri biliyorum." demesi zerine Hz. Peygamber, Kur'an'dan bildiklerinin karlnda onu evlendirdi.552 mam Ahmed'in Msned'inde: "Bereket bakmndan nikahn en by, klfete/ yardmca en kolay olandr."553 rivyeti vardr.554
551 552
Tirmiz, "Nikh", 23. Buhr, "Nikh", 14, 32, 35, 37, 40, 44, 49, 50; "Fedil'l-Kur'an", 21, bn Hanbel, VI, 82, 145. Zamanmzda mehir, insanlarn ar ykseltmelerinden dolay
22; "Libs", 49; Mslim, "Nikh", 76.

553 554
evlilie bir engel olmaktadr. Evet, insann istedii kadar hanmna mehir demesi haram deildir. Fakat, bu mehir, insanlar yorup evlenmekten kastedilen hikmeti yok etmemelidir. Bugn kadnlar, mehirle alnp-satlan sahiplerinin onlarla evlenmek isteyenlerle pazarlk yapt bir eyaya dnmlerdir. Evlenmek isteyenlerin hangisi daha ok mehir veriyorsa o daha stn grlyor. Bu, insanlar istenmesi gereken sayg, sevgi ve gzel ahlktan vazgeiren kt bir dettir. Kadnn ailesi tarafndan istenilen ar miktardaki mehir, bulunamad iin bir ok evlilii de engellemitir. ayet eriat onlar byle ykl ekilde eya hazrlamakla
YARGI VE HKMLER
12. Kusurlu E mam Ahmed'in Msned'inde yle rivyet edilmektedir: "Hz. Peygamber, Gfr kabilesinden bir kadnla evlenmiti. Kadnn yanna girip, elbisesini karp yatan zerine oturduunda, kadnn brnde alaca hastal grd, hemen yataktan uzaklat sonra da: "Elbiseni zerine al!" buyurdu. Ona mehir olarak verdiinden hibir ey almad.555
mkellef tutmu olsayd, aileler mazur grlrd. ou zaman bu hazrlklar iin insanlarn ifrata katklarn, bunlardan dolay mlklerini sattklarn grmekteyiz. Halbuki Allah, evlilii evleri ykmak ve mallar zayi etmek iin meru klmamtr. nsanlara vacip olan, dedikleri paralarla yabanclara faydal olduklar hazrlklarda yarmak deil, zinann azalmas iin evlilii kolaylatrmada yarmak veya elerin lkslerini oaltp tembelliklerini artracak elbise, mobilya ve dier eyalarn oaltmak yerine faziletlerle donatmada yarmalardr. Kyllerin dn hazrlklarnda ehirlilere benzemek iin koltuk, hal vb. eya getirdiklerini grmekteyiz. Allah akna kyl koltua oturmaya altnda hi yere oturabilir mi? Yine hal vb. yumuak eylerin zerinde yrmeye altnda ekinlerin arasnda yryebilir mi? te bugn olan budur. imdi kyllerin ou bundan dolay zorluklara dayanamamakta, tarlalarda alamamaktadrlar. Sonuta da kendilerine arazilerini iletecek birilerine muhta olarak hsrana uramlardr. Eer iftilik yapan herkes sonuta bu ii yapamaz olacaksa bu iin nereye varacan ancak Allah bilir. O halde ey kyller! Siz, yok olua gtren bu akma kendinizi kaptrmayn! Zorlu olan hayatnz muhafaza edin! Sizin sermayeniz odur! mmkndr.
555
mmetinizin ve memleketinizin varl
onunla
bn Hanbel, III, 493.
YARGI VE HKMLER
mam Mlik'in Muvatta'nda Hz. mer'in: "Herhangi bir kadn bir erkei aldatr, kendisinde cinnet, czam veya alaca hastal olduu halde (sylemez ve) evlenirse adamn kendisinden istifadesi karlnda mehre hak kazanr. Erkein dedii, kendisini aldatana gerekir."556 dedii nakledilmitir. Eb Dvd'un Snen'inde yle anlatlr: Abd Yezd Eb Rkne, ei mm Rkne'yi boad ve Mzeyneliler'den bir kadnla evlendi. Kadn Hz. Peygamber'e gelerek: "Onun bana faydas ancak u sa telinin -bandan bir sa teli kopararak- faydas gibidir. Aramz ayr (bizi boa)!" dedi. Hz. Peygamber adama: "Onu baa!" dedi, o da boad.557 Sad b. Mensr, bn Srn yoluyla, Hz. mer, bir iftiray (baz eyleri) haber vermesi iin bir adam gndermiti. O da, ksr olduu halde, bir kadnla evlendi. Hz. mer ona: "Ksr olduunu o kadna syledin mi?" diye sordu. Adam: "Hayr!" dedi. Hz. mer: "Git, ona bunu bildir sonra da onu muhayyer brak!" dedi.
556 557
Muvatta, "Nikh", 9. Eb Dvd, "Talk", 10.
YARGI VE HKMLER
13. Kadnn Kocasna Hizmeti bn Habb yle demektedir: Hz. Peygamber, hizmet konusunda kendisine ikayette bulunduklarnda Hz. Ali ve ei Ftma arasnda: Hz. Ftma'nn i hizmetleri, yani ev hizmetlerini, Hz. Ali'nin de d hizmetleri grmelerine hkm verdi. Esm'dan sahih olarak yle rivyet edilmitir: "Zbeyr'e ev hizmetlerinin tamamn yapardm. Bir at vard; onun bakmn yapardm, ona ot toplardm, onu gzetip kollardm."558 Yine Esm'nn, kova tamir ettii, hayvan sulad ve kocasna ait te iki fersahlk bir yerden ba zerinde ekirdek tad, sahih olarak rivyet edilmitir.559
558
bn Hanbel, VI, 352. Fersah, eskiden kullanlan bir yol mesafesi ls olup eitli Kadnlarmz evdeki ileri terk edip hizmetilere brakt gnden
kltrlere gre farkllk gstermektedir. Z. D.

559
beri, ev dzeni bozuldu ve sadece kendini ssleyip bir evden bir eve, bir yerden baka bir yere gitmekle ve arkadalaryla modaya uygun elbiselerde yarmaktan baka bir ey yapmaz olmulardr. Bunun gerisinde olan eyleri ise, siz dnn!
YARGI VE HKMLER
14. Boa(n)ma (Talk) bn Mce'nin Snen'inde Hz. Peygamber'in yle buyurduu rivayet edilmektedir: "fke halinde yaplan talk geerli deildir."560 nk ok fazla fkeli olan kii bu durumda ne dediini bilmez / ne kastettii anlalmaz. Buhr'de Hz. Peygamber'in: "Allah mmetimden iinden geirdikleri eyi konumadka veya eyleme dkmedike affetmitir."561 buyurduu nakledilmitir. Yine Hz. Peygamber: "Ameller niyetlere gredir."562 buyurmutur. bn Mce'nin Snen'inde Hz. Peygamber'in: "Allah Tel mmetimden hata ve unutmadan dolay, tehdit altnda iken iledikleri gnahlar affetmitir."563 buyurduu nakledilmitir.564
560
bn Mce, "Talk", 16; bn Hanbel, II, 276. [Ayrca bk. Buhr, Buhr, "Itk", 6; "Talk", 11; "Eymn", 15. [Ayrca bk. Mslim, "mn",
"Talk", 11].
561
201, 202; Eb Dvd, "Talk", 15; Tirmiz, "Talk", 8; Nes, "Talk", 22; bn Mce, "Talk", 14, 16; bn Hanbel, II, 398, 425, 474, 481, 491].
562
Buhr, "Bed'l'-Vahy", 1; "mn", 41; "Nikh", 5; "Talk", 11;
"Menkibu'l-Ensr", 45; "Itk", 6; "Eymn", 23; "Hyel", 1; Mslim, "mret", 155; Eb Dvd, "Talk", 11; Tirmiz, "Fedil'l-Cihd", 16; Nes, "Tahret", 59; "Talk", 24; "Eymn", 19; bn Mce, "Zhd", 26; bn Hanbel, I, 25, 43.
563 564
bn Mce, "Talk", 16. zetle, insan, bir ey sylemeksizin ya da yapmakszn kendi
nefsinde boama veya onun dnda bir ey dnrse bu, bir ey
YARGI VE HKMLER
Buhr ve Mslim'de rivyet edildiine gre, bn mer, hanmn hayz halinde iken boamt. Hz. mer bunu Allah Resl'ne sorunca o da: "Ona emret de hanmna dnsn! Sonra hanm temizlenip ardndan hayzn grnce ve tekrar temizleninceye kadar onu yannda alkoysun. Ondan sonra artk isterse nikahnda tutar, dilerse iliki kurmadan boar. te kadnlarn kendisi iin boanmasn Allah'n emrettii iddet budur."565 buyurmutur. Mslim'de ayrca: "Ona emret, hanmna dnsn! Sonra onu ya temiz iken yahut hmile olduu halde boasn."566 eklinde
gerektirmeyen bo bir ey olur. Ayn ekilde talak kastetmezse veya bo bir sze niyet edip konuursa veya bir hareket yaparsa bundan dolay da bir ey gerekmez. Allah yle buyurmaktadr: "Allah sizi, dnmeden yapm olduunuz yeminlerden dolay sorumlu tutmaz; ama kalplerinizin bilinli olarak yapm olduu yeminlerden dolay sorumlu tutar." [elBakara 2/225]. "Sen daima kolay olan (insan doasna uygun den) yolu benimse, iyi olan anlat ve cahillerden de uzak dur!" [el-A'rf 7/199]. Yani insanlarn kastsz olarak yaptklar eylere tahamml gster, onlar o kastsz fiillerinden dolay sorumlu tutma. "Kalbi imanla dolu olduu halde inkara zorlanan dnda." [en-Nahl 16/106]. nkara zorlanan kimse kfir kabul edilmediine gre boamaya zorlanan kimsenin boamas nasl gereklemi kabul edilebilir! nk evlilik akdi niyet, istek ve tercihle gerekleen bir akittir. Niyet, istek ve tercih olmakszn bozulmaz. Ya Rabbi!
565
nsanlar
hikmetini
anlamaya
muvaffak
kl
ki,
dininden
sapmasnlar! Buhr, "Talk", 1, 2, 3, 44, 45; "Tefsru Sre 65", 1; "Ahkm", 13; Mslim, "Talk", 5. Mslim, "Talk", 1-14.
566
YARGI VE HKMLER
rivyet edilmitir. Baka bir varyantta ise: "Eer dilerse, onunla iliki kurmadan, temiz iken boasn. Allah'n emrettii gibi, iddet iin talak budur."567 mam Ahmed, Eb Dvd ve Nes'deki rivayete gre, Abdullah b. mer, hayz halinde iken karsn boamt. Hz. Peygamber, onu talak saymayp onu kocasna geri evirerek: "Temizlendii zaman boasn veya tutsun!"568 buyurmutur. bn mer yle demitir: Allah Resl: "Ey Peygamber! Kadnlar boayacanz zaman, onlar iddetleri iinde boayn!"569 yetini okudu. Bu hkm, ikisi helal, ikisi de haram olmak zere talkn drt eit olduunu gsterir. Helal olan talk ekilleri: () Ya karsn, iliki kurmadan, temizken boamas; () Ya da hamile olduu belli iken boamasdr. Haram olan talak ekilleri ise: () Ya hayz halinde iken boamas; () Veya iliki kurduu temizlik sresi iinde boamasdr. Bunlar,
567
Buhr, "Talk", 1; Eb Dvd, "Talk", 4; Muvatta, "Talk", 53; Eb Dvd, "Talk", 4; Nes, "Talk", 1, 3, 5, 19; bn Hanbel, I, 44; et-Talk 65/1.
Drim, "Talk", 1.
568
II, 26, 43, 51, 54, 58, 61 vd.

569
YARGI VE HKMLER
kendisiyle iliki kurulan kadn boama ile ilgilidir. Kendisiyle iliki kurulmayan kadn boamayla ilgili ise, gerek hayzl iken gerekse temiz iken caizdir. Nitekim Allah Tel: "Kendileriyle ilikiye girmeden ya da mehir belirlemeden kadnlar boarsanz size bir gnah yoktur."570 ve "Ey iman edenler! Mmin kadnlar nikahlayp, sonra onlarla ilikiye girmeden kendilerini boadnzda, onlar zerinde sizin sayacanz bir iddet hakknz yoktur."571 buyurmaktadr. Bunun byle olduuna "onlar iddetleri iinde boayn!" yeti dellet etmektedir. Zira, zifaf olmam kadnn iddeti yoktur. Hz. Peygamber de: "te kadnlarn, kendisi iin boanmasn Allah'n emrettii iddet budur." buyurarak buna dikkat ekmitir. Bir Lafzla Boama: Bir adamn karsn talkla birden boad Hz. Peygamber'e haber verildiinde kzarak kalkm ve: "Ben aranzda iken Allah'n kitab/ hkm ile alay m ediliyor?!"572 demiti. Bu hadisin isnad Mslim'in artna gre sahihtir.
570 571 572
el-Bakara 2/236. el-Ahzb 33/49. Nes, "Talk", 6.
YARGI VE HKMLER
Mslim'in rivyetine gre, talk, Hz. Peygamber ve Hz. Eb Bekir'in devirleri ile Hz. mer devrinin de ilk yllarnda bir talk kabul edilirdi.573 Hz. mer: "nsanlar, daha yava hareket etmeleri gereken bir hususta (talkta) acele etmeye ve dknlk gstermeye baladlar. Keke onu aleyhlerine saysak." dedi ve bunu onlarn aleyhlerine sayd. Mslim'in bir baka rivyetinde: Hz. mer, insanlarn talka abucak bavurduklarn grnce: "Bu talk onlar aleyhine geerli saynz." demitir. mam Ahmed'in Msned'indeki rivayete gre, Rkne b. Abd Yezd, karsn bir mecliste talkla boamt. Buna ok zld. Reslullah kendisine: "Onu nasl boadn?" diye sordu. O da: " talk(la) boadm." dedi. Hz. Peygamber: "Bir mecliste mi?" diye sordu. O: "Evet" dedi. Allah Resl: "phesiz o bir talktr. Dilersen ona dn!" buyurdu. Rv, onun eine dndn, sylemektedir. mam Ahmed bu hadisi sahih ve hasen grmtr.574
573 574
Mslim, "Talk", 15, 16, 17. Gnmzde er' mahkemeler talakn bir szle gerekletiine
hkmetmektedirler. Bunun iin insanlar Hz. Peygamber'in lanetledii hlleye oka bavurmaktadrlar. Bugn Hz. Peygamber'in hkmettii gibi hkmetmek daha uygundur. Birok sahabenin kar kt Hz.
YARGI VE HKMLER
Hadisteki "phesiz o bir talaktr." ifadesi, st ste olan boamada, mkellefin hanmn bir defada boayamayacan gstermektedir. Tpk linda olduu gibi ki, koca: "Ehed billahi erbea ehdtin inn lemine's-sdqn, yani Allah' drt kez ahit tutarm ki ben doru syleyenlerdenim." dese, bu, sadece bir ehdet/tanklk olur. Allah Resl'nn: "Kim, her namazn ardndan otuz kez 'sbhnallah', otuz kez 'elhamdlillah' ve otuz drt kez de 'Allahu Ekber' derse"575 hadisi de bu cmledendir. Bu tesbiht pe pee sylemeyen, bununla amel etmemi olur. Bunun rnekleri oktur. Bu durum, hem dil ve hem de akla uygun rfe muvafktr. "(Dn yaplabilecek) boama iki defadr."576 yeti de bu hususla ilgilidir. Snnet, bu naslarda kastedilen hususlar aklamtr. bn Vaddh, Amr b. uayb'dan naklettiine gre, Hz. Peygamber: "Bir kadn kocasnn kendisini boadn iddia eder ve adil bir hid
mer'in grne sarlmak gerekmez.

575
Mslim, "Mescid", 144, 145, 146; Eb Dvd, "mret", 20; bn el-Bakara 2/229.
Hanbel, V, 196.
576
YARGI VE HKMLER
de getirirse, kocaya yemin verdirilir. Eer (boamadna) yemin ederse, hidin ehdeti geersiz olur. Yemin etmekten kanrsa, onun bu hali (nkul) baka bir hid yerine geer ve talk caiz olur."577 buyurmutur. 15. Zhr578 Snenlerde ve bn Hanbel'in Msned'inde yer aldna gre Evs B. Smit, hanm Havle bt. Mlik'e zhr yapt. Bu kadn, bu konuda Hz. Peygamber'le mcadeleye giren ve Allah'a ikayette bulunan kadndr. Bu kadn Allah Resl'ne: "Ey Allah'n Elisi! Evs B. Smit, ben gen ve arzulanan biri iken benimle evlendi. Yam ilerleyip, karnm yaylnca/ocuk dourdum, beni anasnn yerine koydu." dedi. Hz. Peygamber ona: "Senin hakknda benim yapabileceim bir ey yok!" buyurdu. Kadn: "Ey Allah'm! Ben halimi sana ikayet ediyorum!" dedi. Bir rivyete gre kadn: "Benim kk
577 578
bn Mce, "Talk", 12. Cahiliyede kii, eiyle zhrda bulunuyor, yani onun srtn
annesinin srt grp ona srtn eviriyor, ona sen bana annem gibisin' deyip artk ne ona yaklayor ne de ilikide bulunuyordu. Allah Tel, onlarn bu szn sresi. irkin grerek bu yaptklarn tekrarlamamalarn emredip byle bir ey yapana zhr kefretini ykledi. Bk. Mcdele
YARGI VE HKMLER
ocuklarm var. Eer onlar ona verilse, ziyan olurlar, yok bana verilse a kalrlar!" dedi ve bunun zerine yet(ler) indi. Hz. Aie: "Her sesi iiten Allah'a hamdolsun! Havle bt. Sa'lebe, Hz. Peygamber'e ikayeti olarak gelmiti. Ben evin bir kesindeydim. Baz szlerini duyamyordum. Hemen Allah: 'Allah, kocas hakknda seninle tartan ve Allah'a ikayette bulunan kadnn szn iitmitir.'579 yetlerini indirdi. Bunun zerine Hz. Peygamber: "(Kocan) bir kle azat etsin!" buyurdu. Kadn: "Bulamaz." dedi. Allah Resl: "yleyse pe pee iki ay oru tutsun." buyurdu. Kadn: "O yal bir ihtiyardr!" dedi. Hz. Peygamber: "yleyse altm fakiri doyursun!" buyurdu. Kadn: "Onun tasadduk edebilecei hibir eyi yok!" dedi. Allah Elisi: "Ben onun adna bir sepet hurma vererek yardmc olacam." buyurdu. Kadn: "Ben de baka bir sepet hurma datarak yardmc olacam." dedi. Hz. Peygamber: "yi yaparsn, onun adna altm fakiri doyur, sonra da amcann oluna dn."580 buyurdu.
579 580
el-Mcdele 58/1. Eb Dvd, "Talk", 17; bn Mce, "Talk", 25; bn Hanbel, VI, 411.
YARGI VE HKMLER
16. l581 Buhr'de Enes'den rivyet edildiine gre Hz. Peygamber, hanmlarna l yapt. Hanmlarnn yanna gitmedi. Kendisine ait bir odada yirmi dokuz gece kald. Sonra oradan indi. Sahbe: "Ey Allah'n Resl! Bir ay lda bulunmadn m?" diye sordular. Hz. Peygamber: "Bir ay, bazen yirmi dokuz gn olur."582 buyurdu. l konusunda Allah Tel: "Elerine yaklamamaya yemin edenler iin drt ay bekleme sresi vardr. Eer (bu sre iinde) dnerlerse phesiz Allah, ok balayan, ok
581
l, kiinin eine yaklamayacana dair kendisine sz vermesidir.
Eer ama, kadnn terbiye edilmesi ve dzeltilmesi ise bu caizdir. Nitekim Allah Tel yle buyurmaktadr: "Dik kafallk ve irretlik etmelerinden korktuunuz kadnlara gelince; onlar nce t verin, (yarar olmazsa), onlar yataklarda yalnz brakn." [en-Nis 4/34]. Fakat, grld zere, lnn drt aydan fazla olmas caiz deildir. Bunun iin Allah, zhr kiinin hanmndan uzaklamas nedeniyle deil, hanmna sen benim annem gibisin' demesi ve onu annesi gibi dnerek ona yaklamamasndan dolay haram klmtr. Onlarn, evlatlklarn ocuklar gibi kabul edip sanki z oullarym gibi dnerek onlarn eleriyle evlenmeyi kendilerine haram klmalar eklindeki inanlarn da Allah iptal etmi, Hz. Peygamber'e evlatl Zeyd'in hanm Zeynep'le, Zeyd onu boadktan benzetmek sonra suretiyle evlenmeyi boamak emretmitir. yaptnz Allah Tel de yle srtna buyurmaktadr: "Kendilerine zhr (annelerinizin
istediiniz) elerinizi
anneleriniz
yapmamtr. Yine evlatlklarnz da z ocuklarnz (gibi) klmamtr. Bu, sizin azlarnzla sylediiniz (fakat gereklii olmayan) sznzdr. Allah ise gerei syler ve doru yola iletir." [el-Ahzb 33/4].
582
Buhr, "Salt", 18; "Savm", 11; "Nikh", 91; "Talk", 21; "Eymn", 20.
YARGI VE HKMLER
acyandr. Eer (yemin edenler yeminlerinden dnmeyip kadnlarn) boamaya karar verirlerse, phesiz Allah her eyi iiten, her eyi bilendir."583 buyurmaktadr. 17. Nesebin Aidiyeti Buhr ve Mslim'de rivyet edildiine gre, bir adam Hz. Peygamber'e: "Eim siyah tenli bir ocuk dourdu." diyerek sanki o ocuu reddetmek istediini anmsatt. Bunun zerine Hz. Peygamber: "Develerin var m?" diye sordu. Adam: "Evet." deyince, bu kez Allah Resl: "Renkleri nedir?" diye sordu. Adam: "Krmz." dedi. Allah Elisi: "lerinde boz olan var m?" diye sordu. Adam: "Evet." dedi. Allah Resl: "Bu onlara nereden gelmi olabilir?" diye sordu. Adam: "Ey Allah'n Resl, herhalde damarna (rkna) ekmitir." dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber: "te belki bu da damarna (rkna) ekmitir!"584 buyurdu. Bu olayda, soru ynyle olduu zaman, im yoluyla belirtilen eylerde had cezasnn gerekmeyecei ve srf phenin, lin ve ocuu
583 584
el-Bakara 2/226-227. Buhr, "Talk", 26; "Hudd", 41; Mslim, "Lin", 18, 20.
YARGI VE HKMLER
reddetmeyi gerektirmeyecei sz konusudur. Yine bu olayda, rnek ve benzetme ile hkm verilebilecei ifade edilmektedir. 18. ocuk Bakm (Hdne) Eb Dvd'un rivyetine gre bir kadn Hz. Peygamber'e gelerek: "Ey Allah'n Resl! te bu oluma karnm yatak, gslerim pnar ve kucam beik oldu. Babas beni boamt. imdi de onu benden almak istiyor." diye ikayet etti. Allah Resl ona: "Evlenmedike sen ondan bu ocua daha hak sahibisin!"585 buyurdu. Snen sahiplerinin naklettiklerine gre Hz. Peygamber, bir ocuu anasyla babas arasnda muhayyer brakmtr.586 19. Boanan Ein Nafakas Hz. Peygamber'den nafakann miktarna dair bir rivyet gelmemitir. O, bu hususu rfe brakmtr. Mslim'in Sahh'inde sabit olduuna gre, vefatndan seksen ksur gn nce veda haccnda byk kalabaln huzurunda yapt konumasnda: "Kadnlar hakknda Allah'tan korkun! nk siz onlar Allah'n emaneti olarak
585 586
Eb Dvd, "Talk", 35. bn Mce, "Ahkm", 22; Tirmiz, "Ahkm", 21; bn Hanbel, II, 246.
YARGI VE HKMLER
alp tenasl organlarn Allah'n kelimesiyle helal ettiniz. Onlarn sizin zerinizde rfe uygun olarak rzk ve giyinme haklar vardr."587 buyurdu. Buhr ve Mslim'de Eb Sfyn'n hanm Hind Hz. Peygamber'e gelip: "Eb Sfyn cimrinin tekidir. Haberi yokken aldmdan baka bana ve ocuuma yetecek nafaka vermiyor." deyince, Allah Resl: "Kendine ve ocuuna yetecek kadar rfe gre al!"588 buyurdu.589
587 588
Mslim, "Hac", 147. Buhr, "By'", 95; "Nafakt", 9, 14; "Ahkm", 28; Mslim, "Akdiye", Allah Tel yle buyurmaktadr: "Varlkl olan, nafakay varlna
7.
589
gre versin! Rzk dar olan da Allah'n kendisine verdiinden versin! Allah, bir kimseyi ancak kendisine verdii oranda ykml klar. Allah, bir gln ardndan bir kolaylk yaratacaktr." [et-Talk 65/7]. Ancak bugn er' mahkemeler, kocalarnn kendilerini nafakasz brakt kadnlarla ilgilenmediini grmekteyiz. Kiinin zerine evlendii eiyle ilgilenmeyip onu ve ocuklarn terk ettiini zerine birka kadnla evlendiini, bakalaryla da zevk srdn, elerini ve ocuklarn sevgiden mahrum braktn grmekteyiz. En kts ise, mahkemenin, onlar karnlarn doyuracak bir ey bulamazken, bu durumda olan kadnlarn davalarn haftalarca veya aylarca ertelemesidir. Belki kad, kadnn veya kocann gerek durumunu renmek iin buna muhta olabilir. Fakat, avukat, tamamen kaybetmesine sebep olmasa bile, davann kadnn lehinde sonulanmasn geciktirecek ahitler getirip hkimin zamannda karar vermesini engelliyorlar. ou zaman avukatlar, kadnn itaat etme artn ileri srerek kadnn nafaka davasn erteletmektedirler. Halbuki aslnda kadn, kocasna isyan etmemi; fakat onunla sert mizal olan kocas ve kocasnn Allah'tan korkmayan avukat onu o hale srklemitir. Ben, bazen kadnn da kt muamelede bulunabileceini ve hakk olmayan eyleri isteyebileceini kabul
YARGI VE HKMLER
Drekutn, Eb Hureyre'nin eine infak edecek bir ey bulamayan adam hakknda Allah Resl'nn: "Aralar ayrlr!" dediini rivyet etmitir. Sad b. Mensr Snen'inde Ebu'zZend'n: "Sad b. Mseyyeb'e 'eine infak edecek bir ey bulamayan adamn hanmyla aras ayrlr m?' diye sordum. 'Evet' dedi. Bu 'snnet mi?' dedim. O: 'Evet, snnettir.' dedi." Mslim ve bakasnn rivyet ettiine gre, Ftma bt. Kays' kocas kesin olarak boayp Allah Elisi'nin yannda (kocann evinde) oturma ve nafaka hakknda tarttklarnda Ftma: "Allah Resl bana ne oturma ne de nafaka hakk verdi ve benim, bn mm Mektm'un yannda iddet beklememi emretti." dedi. Zira bn mm Mektm mdr; kadn elbisesini onun yannda karr fakat o kadn grmezdi. Nes'nin Snen'inde rivyet ettii bu olayda Allah Resl: "Nafaka ve oturma hakk ancak kocann dn imkan olan boamada sz
ediyorum. Fakat, bu kt muamele, genellikle kocadan kaynaklanr. O halde ey hkimler! Hakk bilin ve avukatlarn tartmas ve ahitlerin yalanlar iin zaman uzatmayn! Gcnzn yettii kadar durumalar arasndaki zaman ksa tutun. Kadnn harcaya bilecei bir ey bulamad zaman ne yapacan daha iyi bilmektesiniz. Onun iin kadnn iffetini koruyun ve onun hakknda Allah'tan korkun!
YARGI VE HKMLER
konusudur." buyurmutur. Nes ve Drekutn: "Oturma ve nafaka hakk vermek dn imkan olan kocaya aittir."590 eklinde rivyet etmilerdir. Bu husustaki hikmeti Allah: "Belki Allah bundan sonra yeni bir durum meydana getirir."591 yetiyle aklamtr. Talk sresinin ba tarafn oku! Orada, Allah Tel, iddetin sresinin bitimi esnasnda hanmlarn e olarak alkoymak ya da brakmak hakkna sahip kocalara hanmlarn evlerinden karmamalarn, hanmlara da kmamalarn emretmitir. Bu da talktan sonra eini alkoyma hakk olmayan kimsenin karmasnn caiz olduunu gsterir. Selef ve ondan sonrakilerin dedii gibi, veya bunda baka bir durum -yani tekrar dn- meydana gelebilir. 20. Akrabalarn Nafakas Eb Dvd'un rivyet ettiine gre, bir adam Hz. Peygamber'e gelip: "Kime iyilik edeyim." dedi. Allah Resl: "Annene, babana, kz kardeine, erkek kardeine ve bunlar takiben akrabalarna. Vacip bir hak ve slay rahimdir."592
590 591 592
Nes, "Talk", 70. et-Talk 65/1. Eb Dvd, "Edeb", 120.
YARGI VE HKMLER
buyurdu. Nes de: "Veren el stndr. Bakmyla sorumlu olduun kiilerden vermeye bala: Annen, baban, kz kardein, erkek kardein ve sonra da sana en yakn olanlardan bala."593 rivyetini nakleder. Eb Dvd'un Snen'inde Hz. Peygamber'in: "Sizin yediklerinizin en temizi, kazancnzdr. ocuklarnz da sizin kazancnzdandr. yleyse onu afiyetle yiyiniz."594 buyurduu rivyet edilmitir. 21. St Emzirme ve St Emzirme Nedeniyle Haram Olanlar Buhr ve Mslim'de Hz. Aie'den rivyet edildiine gre st emme, doum yoluyla haram klnanlar haram eder.595 Yine Buhr ve Mslim'de bn Abbs'tan rivyet edilen hadiste, Hz. Peygamber'e Hz. Hamza'nn kz verilmek istenince: "O bana helal olmaz; zira o benim st kardeimin kzdr. Nesep yoluyla haram olan st yoluyla da haram olur." 596 buyurdu. Eb Dvd'un Snen'inde: "St emme ancak
593 594 595 596
Nes, "Zekt", 51. Eb Dvd, "By'", 77. Buhr, "ehdt", 7; "Nikh", 20, 21; "Humus", 4; Mslim, "Rad'", 1. Buhr, "Maz", 43; Mslim, "Rad'", 12.
YARGI VE HKMLER
(ocukta) et gelitirip kemik sertletirecek kadar emilmekle haram olur."597 rivyeti vardr.598 22. ddetler Allah Tel, kitabnda bu hususu tam olarak aklamtr. Allah Kur'an'da drt eit iddetten bahsetmektedir: a) Hmile kadnn iddet sresi: ster ric'* isterse byin** talkla boanm olsun, ister saken ayrlm isterse kocas lm olsun hmile kadnn iddeti mutlak olarak ocuu dourmas ile sona erer. Nitekim Allah: "Hamile olanlarn bekleme (iddet) sresi, ocuklarn dourmalaryla sona erer."599 buyurmaktadr.
597 598
Eb Dvd, "Nikh", 8. Gnmzde ocuklarn emzirilmesiyle ilgili insanlarn dt
hatalara dikkat etmek gerekir. ou zaman kadnlarn, ocuklar kkken nbetlee onlar emzirdiklerini grmekteyiz. zellikle de ayn evde olduklarnda ve birinin st az ise, st az olan komusuna ocuunu emzirmek iin verdiini iki ocuun bir mddet ayn memeden st emdiini, bydklerinde de o iki ocuun birbiriyle evlendiine ahit olmaktayz. Cehalet birok insann bu hataya dmesine yol amaktadr.
*
Kocaya yeni bir nikha ihtiya olmadan boad hanmna Kocaya boad eine ancak yeni bir nikhla dnme imkan
dnme imkan veren boama trdr. Z. D.

**
veren boanma eklidir. Ancak bu boama kocann eini nc boamas ise yeni bir nikh da taraflarn bir araya gelmesi iin yeterli deildir. Z. D.
599
et-Talk 65/4.
YARGI VE HKMLER
Sahbenin ounluu da bununla delil getirmilerdir. Koca teneir zerinde ykanrken kadn ocuunu dourmu olsa bile, bu byledir. Nitekim Hz. Peygamber, Sbey'a elEslem'ye byle fetva vermitir. b) Hayz gren boanm kadnn iddet sresi: "Boanm kadnlar kendi kendilerine ay hali beklerler."600 yetinde ifade edildii zere ay hali (hayz veya temizlik) sresidir. c) Hayz grmeyen kadnn iddet sresi: Ya, ya kk olduu iin hayz grmeyen; ya da yallktan dolay hayzdan kesilen bayandr. Allah Tel bu ikisi hakknda: "Kadnlarnzdan detten kesilmi olanlarla, henz det grmeyenler hususunda tereddt ederseniz, onlarn bekleme sresi aydr."601 buyurmaktadr. d) Kocas len kadnn iddet sresi: "inizden lenlerin geride braktklar eleri, kendi kendilerine drt ay on gn (iddet) beklerler."602 yetinde belirtildii gibi, drt ay on gndr. Bu sre, hamile olmayanlar iindir. nk hmile
600 601 602
el-Bakara 2/228. et-Talk 65/4. el-Bakara 2/234.
YARGI VE HKMLER
kadnn iddet sresi, yetle belirlenmitir. Kadnn hamilelii daha da devam edecek olsa, zorunlu olarak bekleyecektir. 23. Al-Veri Buhr ve Mslim'de rivyet edildiine gre Allah ve Resl, iki, le, domuz, put satn haram klmtr.603 Bu kapsaml kelimeler cinsin haramlln iermektedir: () Akl bozan iecekler, () insan doasn bozan yiyecekler ve () dinleri bozan halkn ileri gelenleri.604
603 604
Buhr, "Mez", 51; "By'", 102, 105, 112; Mslim, "By'", 93; "Fer'", 8. Al-veriin nasl yaplaca rfe braklmtr. Dinin maksad,
insanlarn helal ve temiz olanlar yeyip, haksz yere birbirlerinin mallarn yememelerini salamaktr. Allah Tel yle buyurmaktadr: "Ey iman edenler! Birbirinizin mallarn haksz yollarla -karlkl rzaya dayanan ticaret yoluyla da olsa- yemeyin ve birbirinizi ldrmeyin; nk Allah, size kar ok merhametlidir." [en-Nis 4/29]. "Al-veri yaptnzda da ahit tutun! Yazcya da ahide de zarar verilmesin!" [el-Bakara 2/282].
ALTINCI BLM TIP VE HASTALIKLARIN TEDAVS Hastalklar iki eittir: 1) Kalp hastalklar 2) Beden hastalklar. Her ikisi de Kur'an'da zikredilmitir. Kalp hastalklar ise iki eittir: () phe, () ehvet ve azgnlk. Bunlarn ikisi de Kur'an'da gemektedir. rnein Allah Tel pheye ilikin kalp hastalna yle iaret etmektedir: "Kalplerinde (mnafklktan kaynaklanan) bir hastalk vardr. Allah da onlarn hastalklarn artrmtr."605 Yce Allah ehev hastala ilikin olarak da: "Ey Peygamber'in hanmlar! Siz, kadnlardan herhangi biri gibi deilsiniz. Eer Allah'a kar gelmekten saknyorsanz (erkeklerle konuurken) sz yumuak bir eda ile sylemeyin ki kalbinde hastalk (kt niyet) olan kaplmasn!"606 buyurmaktadr. kimse mide
Bedene ilikin hastalklar hakknda Allah Tel: "Kre glk yoktur, topala glk yoktur, hastaya da glk yoktur."607 buyurmaktadr. Kur'an'n bykln anlayacak ve anlayan
605 606 607
el-Bakara 2/10. el-Ahzb 33/32. en-Nr 24/61.
YARGI VE HKMLER
da baka hibir kaynaa bavurma ihtiyac hissettirmeyecek ekilde hac, oru ve abdest ile ilgili yetlerde bu hastalklardan bahsedilmitir. Beden hastalklarn tedavisinde esas bulunmaktadr: 1) Hfzsshha (sal koruma) 2) Perhiz/diyet ve 3) Zararl maddelerin dar atlmas. Allah Tel, bu esas oru yetinde ifade etmitir: "Sizden kim hasta ya da yolculukta olursa, tutamad gnler saysnca baka gnlerde tutar."608 Bu yette Yce Allah, bu durumda hasta olan kiiye hastalk mazeretiyle; yolcuya da salnn ve gcnn korunmas sebebiyle Ramazan aynda oru tutmamalarna izin vermitir. nk yolculukta daha fazla hareketli olunduundan oru hali rahat ve fazla harekete uygun deildir. Gdaszlk da insann gcn azaltr ve zayf drr. Allah Tel hac yetinde: "inizden her kim hastalanr veya bandan rahatsz olur (da tra olmak zorunda kalr)sa fidye olarak ya oru tutmas, ya da sadaka vermesi veyahut kurban kesmesi gerekir."609 buyurmaktadr. hraml iken banda bit, kant gibi eziyet veren eylerle
608 609
el-Bakara 2/184. el-Bakara 2/196. 431
YARGI VE HKMLER
hasta olan kiiye; sa diplerinde tkanma nedeniyle, bata eziyet meydana getiren pis (ter) buharlarn dar atlmas iin ban tra etmesine izin verilmitir. hraml olan kii bu durumda ban tra ettiinde, sa diplerinde bulunan ter delikleri alr ve tkanm olan deliklerden terler rahata dar kar. Birikimi zarar veren her eyin vcuttan dar atlmas da buna kyas edilir. Birikimi vcuda zarar veren ve dar atlmas gereken maddeler on tanedir: 1) Kan, 2) Men, 3) drr, 4) Dk, 5) Yellenme, 6) Kusuntu, 7) Aksrma, 8) Uyku, 9) Alk ve 10) Susuzluk. te bu on maddenin dar atlmayp hapsedilmesi halinde, her biri kendi cinsinde bir tr hastala davetiye karr. Yce Allah, bu on maddenin en zorunun deil, en dnn/en kolaynn dar atlmasna dikkat ekmitir. Bu da, bata tkanm olan deliklerden buharlarn (ter) dar atlmasdr. Nitekim Kur'an, daha st mertebede olana dikkat ekmektense daha alt mertebede olana dikkat eker. Perhize/diyete gelince, Yce Allah abdest yetinde: "Hasta olursanz veya yolculukta bulunursanz yahut biriniz abdest bozmaktan
432
YARGI VE HKMLER
(def-i hcetten) gelir yahut ta cinsel ilikide bulunur da su bulamazsanz, o zaman temiz bir topraa ynelin. Onunla yzlerinizi ve ellerinizi meshedin."610 buyurmaktadr. Bu yette Allah Tel, hasta olan kiiye, bedenine eziyet verecek eylerden korunmak amacyla su ile abdest alma yerine toprakla teyemmm etmesine izin vermitir. Bu, kiiye hem ierden hem de dardan eziyet verici her eyden kendisini korumas gerektiine bir uyardr. Bylece Allah, tbbn bu esasna ve temel ilkelerine kullarnn dikkatini ekmitir. imdi de Allah Resl'nn bu husustaki uygulamalarn aklayacaz. Kalb hastalklarn tedavisi grevi, peygamberlere verilmi olup, ancak onlar vastasyla ve onlarn eliyle renilebilir. Madd hastalklarn tedavisi ise, iki eittir: 1) Allah'n insanlar ve hayvanlar yaratm olduu ftrattr. Bunda doktorun tedavisine ihtiya duyulmaz. Ftr olan bunlar, ztlaryla giderilmesi mmkn olan alk, susuzluk, soukluk /mek ve yorgunluk gibi eylerdir.
610
el-Mide 5/6. 433
YARGI VE HKMLER
2) Tedavisi, dnce ve tefekkre ihtiya duyulan hastalklar. rnein, bedenin itidal snrndan kt benzer hastalklar defetmek gibi. te bizim hakknda aklama yapacamz konu da budur. A. Hastalklarn Madd Yntemlerle Tedavisi 1. Hz. Peygamber'in Kendisini Tedavisi ve Bakasnn Tedavi Olmasn Emretmesi Mslim'in rivyet ettii bir hadiste Allah Resl: "Her hastaln bir tedavisi vardr. Tedavisi bulunan hastalk da Allah'n izniyle iyileir."611 buyurmutur. Buhr ve Mslim'de Hz. Peygamber'in: "Allah, ifasn vermedii hibir hastal yaratmamtr."612 buyurduu nakledilmitir. mam Ahmed Msned'inde sme b. erk'in yle dediini nakletmektedir: "Ben Allah Resl'nn yanndaydm. Bedevler geldiler ve: 'Ey Allah'n Elisi! Tedavi olalm m?' dediler. Hz. Peygamber: 'Evet, ey Allah'n kullar tedavi olun; zira Allah, bir hastalk hari ifasn vermedii hibir hastalk brakmamtr.' buyurdu. Bedevler: 'O nedir?' diye sorunca, Allah Resl:
611 612
Mslim, "Selm", 69. Buhr, "Tb", 1. 434
YARGI VE HKMLER
'htiyarlktr.' buyurdu."613 Hadisin dier bir lafzla rivyeti: "Allah, ifasn vermedii hibir hastal yaratmamtr. Onu bilen bildi. Bilmeyen de bilmedi."614 eklindedir.615 Ahmed b. Hanbel'in Msned'inde ve Snenlerde Eb Huzme'den rivyet edildiine gre: "Ey Allah'n Resl! '(Hastalklarmz geirmek iin) rukye olarak yaptmz dua, tedavi olduumuz ila, (hastalanmamak iin) tedbir almamz hakknda ne dersin? Acaba bunlar Allah'n takdirinden herhangi bir eyi geri evirebilir mi?' dedim. Reslullah: 'Bunlar da Allah'n takdiridir.' buyurdu."616 Yine rivyet edildiine gre Hz. Peygamber, ziyaret etmek zere bir hastann yanna girdi ve: "Onu doktora gtrnz!" buyurdu. Oradakilerden biri: "Bunu sen mi sylyorsun ey Allah'n Resl!?" deyince Hz. Peygamber: "Evet, Allah tedavisi olmayan hibir hastalk yaratmamtr."617 buyurdu. Bu hadisler, sebep ve sonularnn varln gstermekte, bunu inkar edenlerin ise
613 614 615 616 617
bn Hanbel, IV, 278. Buhr, "Kader", 4; bn Hanbel, I, 377, 413, 443, 446, 453; IV, 278. Bu, tbb renmeye ve faydal eyleri bilmeye teviktir. bn Mce, "Tb", 1; Tirmiz, "Tb", 21; "Kader", 12; bn Hanbel, III, 421. bn Hanbel, I, 42. 435
YARGI VE HKMLER
grlerinin yanl belirtmektedir.
ve
batl Uzman
olduunu Doktorlara
2. Hz.Peygamber'in Ynlendirmesi
mam Mlik Muvatta'nda Yezd b. Eslem'den u rivyeti nakleder: Bir adamn yaras kmt. Yara kan toplamt. Bu yaral kii, Enmaroullar'ndan iki kii ard. Yaraya baktlar. Hz. Peygamber'in kendilerine: "Hanginiz daha iyi doktor?" diye sorduu ileri srlmtr. Adamn biri: "Tpta hayr var m, ey Allah'n Resl?" dedi. Hz. Peygamber: "Derdi veren devasn da vermitir."618 buyurdu. Bu hadiste, her ilim ve sanatta o konudaki uzmanlarndan yardm istemenin gerekliliine iaret vardr. nk bu, daha isabetli bir davrantr.
618
Muvatta, "Ayn", 12. 436
YARGI VE HKMLER
3. Hz. Peygamber'in Bulac Hastalklardan Sakn(dr)mas ve Salkl Kiileri Bulac Hastala Yakalananlardan Uzaklatrmaya Yneltmesi (Karantina) Sahh-i Mslim'deki bir rivyete gre, Sakf kabilesi heyetinden czaml biri vard. Hz. Peygamber ona haber gnderip yle dedi: "Biatn kabul ettik, dn!"619 Buhr'nin rivyet ettii bir hadiste de Allah Resl yle buyurmutur: "Czamldan, aslandan kaar gibi uzak dur!"620 bn Mce'nin Snen'inde: 621 rivyeti vardr. "Czamllara ok bakmayn!" Buhr ve Mslim'de Hz. Peygamber'in: "Hasta devesi olan onu salkl devesi olana getirmesin!"622 buyurduu nakledilmitir. Allah Resl'nn: "Czamlyla, aranzdaki bir veya iki mzrak boyu bir mesafeden konu!" buyurduu nakledilmitir.623
619 620 621 622 623
Mslim, "Selm", 126. Buhr, "Tb", 19. bn Mce, "Tb", 44. Buhr, "Tb", 53, 54; Mslim, "Selm", 104, 105. Bu, doktorlarn syledii verem mikroplarnn bu boyutta tkrk
yoluyla yayld grne uygundur. 437
YARGI VE HKMLER
4. Tp lmini Bilmeyip nsanlar Etmeye alanlarn Tazminat demesi
Tedavi
Eb Dvd, Nesi ve bn Mce'nin rivyet ettiklerine gre Hz. Peygamber: "Daha nce tbb bilmedii halde doktorluk taslayan, tazminat der."624 buyurmutur. Tbbn anlam, dzeltmektir. Bir eyi dzelttim anlamna: Tabibth denir. Hz. Peygamber yukardaki hadiste "tabbe=iyiletirmek" kelimesini deil de, "tetabbebe=doktorluk taslarsa" kelimesini kullanmtr. nk tefe'ul formunun, bir eyi zorlamak, onu glk ve zorlukla yapmak ve ehil olmamak gibi anlamlar vardr. rnein tehallm, yani ar bal gibi grnmek, teeccu', yani cesur gibi grnmek kelimeleri gibi. Yine bu hadiste, chil doktorun tazminat demesi gerektii sz konusudur. Tp ilmine ve uygulamasna nceden bir bilgisi olmadan giriirse, bilgisizliiyle insanlar ldrmeye neden olmu, ihmalkarlyla bilmediine girimitir. Bylelikle hastay aldatm olur. Bu nedenle de tazminat demesi gerekir.
624
Eb Dvd, "Diyt", 23; Nes, "Kasme", 41; bn Mce, "Tb", 16. 438
YARGI VE HKMLER
5. htiya Fazlas Yeme-meden Saknmak Ahmed b. Hanbel'in Msned'inde ve dier hadis kitaplarnda rivyet olunduuna gre Allah Elisi: "nsanolu, midesinden daha kt hibir kab doldurmamtr. Halbuki onlara belini dorultacak birka lokmack yeterli olur. Mutlaka midesini dolduracaksa, te birini yemee, te birini iecee ve te birini de nefes almas iin ayrsn."625 buyurmutur. Hastalklar iki eittir: Birincisi madd hastalklardr: Bedende birok tr olan ve tabi hareketlere bile zarar veren hastalklardr. Hastalklarn bir ou bu trdendir. Sebebi ise, daha ilk yemek hazmedilmeden vcuda yeni yemekler doldurulmas, ihtiyatan fazla miktarda, faydas az, hazm zor gdalarn alnmas, eitli terkiplerde kark gdalarn oka alnmasdr. nsan bu tr gdalarla karnn doldurur ve bunu alkanlk haline getirirse eitli hastalklarn meydana gelmesine neden olur. rnein bu durumda hastalk sratle gelmesine ramen, iyilemesi ge olur. Alnan gdada orta yolu tutar, gerekli miktar alrsa -nicelik ve
625
Tirmiz, "Zhd", 47; bn Hanbel, IV, 132. 439
YARGI VE HKMLER
niteliinde orta yolu tutarsa- vcut, fazla miktarda alnan gdann verdii faydadan daha ok fayda salam olur. Gda trl alnr: 1) Zaruret/ihtiya lsnde, 2) Yeterli lde ve 3) Fazla lde. Hz. Peygamber, kiiye belini dorultacak, kuvvetinden drmeyecek ve zafiyet vermeyecek ekilde birka lokmann yeterli olduunu; daha fazla yemek zorunda kald durumda, midesinin te birini yemekle, te birini suyla, son te birini de nefesle doldurmasn bildirmitir. Bu ekilde yemek, hem vcuda hem de kalbe en faydal olan ekildir. Zira bedeni fazla gda deil, ancak kapasitesi kadar alnan gda kuvvetlendirir. 6. Hz. Peygamber'in Hastalklar Tedavi Etmedeki Yntemi a) Hummnn Tedavisi: Buhr ve Mslim'de Hz. Peygamber'in: "Humma/stma veya humma hastalnn iddeti ancak cehennemin hararetinin iddetinden bir paradr. yleyse humma ateini su ile soutunuz."626 buyurduu sbittir. Bu hadis, Hicazllar ve onlarn
626
Buhr, "Tb", 28; "Bed''l-Halk", 10; Mslim, "Selm", 78, 81, 82, 84. 440
YARGI VE HKMLER
yaknndakilere zgdr. nk onlarda meydana gelen humma hastalnn ounluu, gnein ssnn iddetinden meydana gelen geici, gnlk humma hastaldr. Bu tr humma iin souk suyun hem iilerek hem de ykanlarak kullanlmas faydaldr. b) shalin Tedavisi: Buhr ve Mslim'de rivyet edildiine gre bir kii, Hz. Peygamber'e gelerek: "Kardeim ishal oldu, ne yapalm?" diye sordu. Allah Resl: "Ona bal (erbeti) iir." uyurdu. Adam gitti bir mddet sonra iki veya kez geri geldi ve: "Ona bal erbeti iirdim, fakat ishali daha da artt!" dedi. Allah Resl adamn her geliinde: "Ona bal (erbeti) iir!!" buyurdu. Nihayet adamn nc veya drdnc geliinde Hz. Peygamber: "Allah doru sylemitir; fakat kardeinin karn yalan sylyor."627 buyurdu.628 Allah Resl'nn kendisine bal tavsiye ettii kiinin karnnn rahatsz olmasnn sebebi, midesini ok doldurmaktan vcutta meydana gelen arlktr.
627 628
Buhr, "Tb", 4, 24; Mslim, "Selm", 91. Hz. Peygamber, Nahl sresindeki u yete iaret etmitir: "Onlarn
ilerinden, eitli renklerde olan ve insanlarn (baz hastalklarn) iyiletiren bir iecek kmaktadr." [en-Nahl 16/69] 441
YARGI VE HKMLER
te bu sebepten Hz. Peygamber, ona mide ve barsaklarda toplanm gereksiz maddeleri gidermesi iin bal erbeti imesini emretmitir. Zira bal, bu durumda midedeki fazlalklar atmaya birebir aredir. nk gdalarn midede kalmasn engelleyen yapkan karmlar vardr. Zira midede kadife kumatakine benzer saak/lifler vardr. Yapkan karmlar bu liflere yaptklarnda mideyi ve mideye gelen gdalar bozarlar. Bunun aresi ise, mideyi bu yapkan karmlardan temizlemekle mmkndr. zellikle bal scak su ile kartrlarak erbet halinde iildiinde sz konusu yapkan karmlar temizler. Bal erbetini tekrar tekrar iirme tavsiyesinde de ince bir tbb mn vardr: lacn bir miktar ve hastaln durumuna gre dozaj vardr; ayet az alnrsa hastal tamamen iyiletirmez, ok alnrsa kuvveti zayflatr ve baka zararlar meydana getirir. te hadiste belirtildii gibi, hastaln derecesine gre bal erbeti iilmeye devam edildike Allah'n izniyle iyileti. lalarn dozajna, niteliine, hastaln ve hastann durumuna dikkat edilmesi tp kurallarnn en nemlilerindendir.
442
YARGI VE HKMLER
c) Yaralarn Tedavisi: Buhr ve Mslim'de rivyet edildiine gre, Uhud savanda Hz. Peygamber'in yz yaralandnda, kz Hz. Ftma kan temizledi. Hz. Ftma kann durmadn grnce, bir para hasr ald ve onu yakt. Hasr kl haline gelince, kl yaraya bast. Berdden yaplm hasrn kl kan durdurdu.629 nk bunun kuvvetli tesiri vardr. d) Damarlarn Kesilmesi ve Dalanmas: Mslim'in Sahh'inde rivyet edildiine gre Hz. Peygamber bey b. Ka'b'a bir doktor gnderdi. Doktor, bey'in bir damarn kesip sonra oray dalamtr.630 Sa'd b. Muz elindeki bir damarndan yaralannca/atma olunca, Allah Resl onu dalad. Sonra damar tekrar atnca ikinci kez dalad.631 e) Kabzln Tedavisi: Tirmiz ve bn Mce'nin rivyet ettiklerine gre Hz. Peygamber Esm bt. Umeyr'e: "Mshil olarak hangi ilac kullanyorsun?" diye sordu. Esm: "brm (boumluca)" deyince Allah Resl: "O ateli
629
Buhr, "Cihd", 85; "Vud", 72; "Mez", 24; "Nikh", 123; "Tb", 27; Mslim, "Selm", 73. Tirmiz, "Siyer", 69; Mslim, "Selm", 75; Drim, "Siyer", 65; bn
Mslim, "Cihd", 101.

630 631
Hanbel, III, 312, 350, 386. 443
YARGI VE HKMLER
ishal yapar!!" buyurdu. Daha sonra Hz. Peygamber: "Mshil olarak sen kullan."632 buyurdu. f) Siyatiin [Irk- Nes] Tedavisi: bn Mce Enes b. Mlik'in Reslullah' yle buyururken iittiini rivyet etmektedir: "Irk- nes/siyatik hastalnn ilac (bedev arabnn) eritilmi koyun kuyruk yadr. ksma ayrlarak a karna her gn bir ksm iirilir."633 Irk- nes/siyatik, kala kemii ekleminden balayp, srttan uylua ve ounlukla da topua kadar inen bir ardr. Ar devam ettike aa blgelere inmesi de oalr ve ayn zamanda ayak ve uyluk zayflar. Bu hads, Hicazllara, onlara komu olanlara ve zellikle de bedev Araplara hitap etmektedir. Zira bu onlar iin en faydal ilatr. Bu hastalk bedendeki bir sertlikten meydana gelir. Bazen de yapkan kat/sert bir maddeden meydana gelebilir. Tedavisi ise ishaldir. Koyun kuyruunun iki etkisi vardr: Vcudu olgunlatrmak ve yumuatmak. Bu hastaln tedavisinde bu iki unsura ihtiya vardr. Bedevilerin yetitirdii
"Sinameki" olarak bilinen bir bitkidir. Bu kelimenin orijinal ekli Sen Tirmiz, "Tb", 30; bn Mce, "Tb", 12. bn Mce, "Tb", 14. 444
Mekk'dir. Z. D.
632 633
YARGI VE HKMLER
koyunun bu hastala ila olarak tavsiye edilmesinin sebebi, gereksiz maddelerinin az, miktarnn kk ve cevherinin latif olmasdr. Otlad merann zellii gerei, scak blgenin yavan otu (ih) ve marsama otu (kaysum) gibi otlarn yiyerek yaamlarn devam ettirmeleridir. Bu bitkileri yiyen hayvann etinde tabi olarak yedii eylerden bir etki belirir ve bu bitkilerden daha gzel bir karm ortaya km olur. Bu gzel karm koyunun zellikle kuyruk ksmnda bulunur. g) Ztlcenbin Tedavisi: Tirmiz Hz. Peygamber'in: "Ztlcenb hastaln d aac ve zeytinya ile tedavi ediniz."634 buyurduunu rivyet etmitir. Doktorlara gre ztlcenb hakik ve hakik olmayan olarak iki eittir: Hakik olan, kaburga kemiklerinin i zarnda, vcudun yan i taraflarnda meydana gelen scak veremdir. Hakik olmayan ise, i/alt deriler arasnda tkanan bir takm kaln ve eziyet verici gazlardan dolay vcudun yan taraflarnda meydana gelen ardr. Ancak bu trdeki ar uzun srelidir. Hakik ztlcenbin arlar ise aralkldr. Hadisteki ila/tedavi gazlardan oluan ksmla
634
Tirmiz, "Tb", 28. 445
YARGI VE HKMLER
ilgilidir. nk d aac (d-i hind), hafife dvlr, stlm zeytin ya kartrlr da gazlarn bulunduu yer bunlarla ovulur veya macun halinde yalanrsa uygun tedavi olur. h) Ba Arsnn Tedavisi: Hz. Peygamber'in ba ardnda bana kna yakt rivyet edilmitir. Bu kna ile tedavi, ba ars eitlerinden biri iindir. Zira ba ars, zararl bir maddeden deil de, ateli bir iltihaptan dolay ise kusma (istifra) gereklidir. Buna da kna fayda verir. Kna tlr, sirke ile kartrlarak alna sarg yaplrsa ba ars diner. Tirmiz, Allah Resl'nn hizmetilerinden Selm mm Rfi'den, Hz. Peygamber'in herhangi bir yaras ve/veya bir dikenin neden olduu yaras zerine mutlaka kna koyduunu rivyet etmitir.635 i) Gz Arsnn Tedavisi: Hz. Peygamber gz arsn, gz dinlendirerek ve onu hareketlerden koruyarak tedavi ederdi. bn Mce'nin rivyet ettiine gre, Reslullah gz aryan Suhayb'in hurma yemesini engellemi ve ho grmemitir.636 Yine gz aryan Hz. Ali'nin ya hurma yemesini engellemitir. Elerinden
635 636
Tirmiz, "Tb", 13; bn Mce, "Tb", 29. bn Mce, "Tb", 3. 446
YARGI VE HKMLER
birinin gz arynca, iyileinceye kadar onunla birlemedii nakledilmektedir. j) Sivilcelerin Tedavisi: Hanmlarndan birinin yle dedii rivyet edilir: Parmamdaki sivilceyi kartmas iin Hz. Peygamber'in yanna geldim. "Yannda zerre (tutya) var m?" diye sordu. "Evet" dedim. "Onu sivilcenin zerine koy ve: 'Allah'm! Sen by kltr, k byltrsn. Bende bulunan klt!' de."637 buyurdu.638 Zerre Hind ilacdr. Sivilce, vcudun doal olarak att scak bir maddeden oluan kk bir bandr. Vcudun d ksmnda bir yer edinir. Kendisini yakacak ve karacak ey gerektirir. Zerre, bunu salayacak maddelerden biridir. k) Ama ve Yarma Yoluyla ilik ve banlarn Tedavisi:639 Hz. Ali'nin yle dedii rivyet edilir: "Reslullah ile srtnda ikinlik olan bir kiiyi ziyaret ettik. "Ey Allah'n Elisi! Bunda irin
637 638
bn Hanbel, V, 370. Hz. Peygamber'in hastaln ifasna zg madd sebeplere Allah' unutmadn dnmeliyiz! Kendilerini mslman
sarlrken
zannedenlerin ounun Allah'tan ifa dilemeyi ve Allah'n hastalklarn ifas iin yaratt madd sebepleri brakp llerden ifa dilediklerini grmekteyiz. Bunlar, bylece Allah'n kanunlarn iptal ederek O'na irk komaktadrlar.
639
indeki iltihabn kmas iin ien yeri yarn. Bu ii yapan doktor
ise, u anda cerrh' diye bilinen kiidir. 447
YARGI VE HKMLER
var." dediler. Allah Resl: "Onu yarnz." dedi. Hz. Ali: "ok gemedi ki Allah Resl'nn gz nnde ald." dedi. Eb Hureyre'den rivyet edildiine gre, Hz. Peygamber, bir doktora karnnda ar olan bir kiinin karnn yarmasn emretti. "Ey Allah'n Elisi! Tp fayda verir mi?" denildiinde: "Derdi veren, dilediine/dileyene de aresini de verir." buyurdu. l) Hastalarn Holanmad Yiyecek ve ecekleri Onlardan Uzak Tutmakla Tedavi: Tirmiz ve bn Mce'nin rivyet ettiine gre Hz. Peygamber: "Hastalarnz yemeye ve imeye zorlamaynz. nk onlara Allah yedirir ve iirir."640 buyurmutur. Bu peygamber szde, ilh hikmetler, zellikle de doktorlar ve hastalar tedavi edenler iin ne kadar ok faydalar gizlidir. Zira hastann, yeme veya imekten tiksinmesi, vcudun hastalkla mcadele ile megul olmas veya itah kesilmesi yahut vcudun doal hararetinin azalmas yahut da snmesi sebebiyledir. Nasl olursa olsun, bu durumda hastaya gda vermek doru deildir.
640
Tirmiz, "Tb", 4; bn Mce, "Tb", 4. 448
YARGI VE HKMLER
Ancak bylesi zaman ve durumlarda, yiyecek ve iecek olarak meyve sular ile temiz tavuk orbas gibi gdalar hastann bnyesini rahatsz etmeden, sadece kuvvetini koruyacak eyler verilir. Hasta, nadir durumlarda yeme ve imeye zorlanabilir. Bu da ayn zamanda hafza kaybnn yaand hastalklarda sz konusudur. Buna gre hadis-i erif ya husus ifade eden m olarak ya da bir delil ile kaytlanabilen mutlak mnada anlalmaldr. Hads, bir hastann, shhatli bir kiinin tahamml edemeyecei kadar, gda almadan gnlerce yaayabileceini ifade etmektedir. m) Hastalarn Gnllerine Ferahlk Vermek ve Kalplerini Glendirmek Suretiyle/Moral Vermekle Tedavi Edilmeleri: bn Mce'nin rivyet ettiine gre Hz. Peygamber: "Hastann yanna girdiinizde, ecel konusunda onu ferahlandrn. Her ne kadar bu davran eceli etkilemese de hastann gnln tedavi eder/ferahlatr."641 buyurmutur. Hastann gnln ferahlatmak ve iini sevinle doldurmak, hastaln iyilemesinde ve hafifletilmesinde alacak derecede bir etkiye
641
bn Mce, "Ceniz", 1; Tirmiz, "Tb", 35. 449
YARGI VE HKMLER
sahiptir. Zira psikoloji ve fizyoloji bununla glenir. Bylece vcut eziyet vereni defetmeye yardm alm olur. nsanlar, sevdiklerinin ve saydklarnn kendilerini ziyaret etmesinden, grmesinden, onlarla konumasndan, kendilerine iltifat etmesinden dolay pek ok hastann iyiletiini grmlerdir. Bu durum, hasta ziyaretinin faydalarndan biridir. Allah Resl, hastalar bedenlerinin alk olmadklar eylerle deil, alk olduklar ila ve gdalarla tedavi ederdi. n) Hastalara Alkn Olduklar En yi Gdalarn Verilmesi: Hz. Aie'den nakledildiine gre, Hz. Peygamber'e "Falann ars var, yemek yiyemiyor" denilince: "Size telbneyi tavsiye ederim. Ona bundan yedirin."642 derdi. Ayrca: "Nefsim kudretinde olan Allah'a yemin olsun ki, telbne, birinizin yzndeki kiri ykamas gibi karnnz ykar." buyururdu. Telbne, kepekli arpa unundan yaplan st kvamnda ince orba/bulamatr. Telbne ile arpa orbas arasndaki fark, arpa orbasnn arpa tlmeden; telbnenin ise arpann tlerek
642
bn Hanbel, VI, 79, 152. 450
YARGI VE HKMLER
piirilmesidir. Telbne, tlmek suretiyle arpa zelliini yitirdiinden dolay arpadan daha faydaldr. O yre halknn deti, arpa suyunu tmeden deil, terek edinirlerdi. Bu, fiil olarak ok daha besleyici ve g vericidir. Doktorlar bunu, ince ve yumuak olduu ve hastann vcuduna ar gelmedii iin tlmeden edinmilerdir. Bu ise, ehirlilerin karakterine ve rahatna uygun olandr. o) Zehirlenmenin Tedavisi: Hz. Peygamber, Hayber'de zehirli koyun etinden yedii gn hacamat yaptrmtr. Arkadalarna da hacamat yaptrmalarn emretmi, ancak yine de bir sahab lmt. Eb Hind, Allah Resl'ne boynuz ve bakla hacamat yapt.643 Zehrin tedavisi, ya kusma/boaltma ya da nitelikleri ve zellikleriyle zehri kaldran ve onu iptal eden ilalarla olur. la bulamayan, hemen tamamen boaltma yapmaldr. zellikle de blge ve mevsim scak olursa en faydals hacamattr. Zira etkili zehir kana karr, damarlara ve klcal damarlara girerek kalbe ular, bylece lm gerekleir. Kan, zehri kalbe ve organlara ulatran giri yeridir.
643
Eb Dvd, "Diyt", 6; Drim, "Mukaddime", 11. 451
YARGI VE HKMLER
Allah Resl hacamat omzundan yaptrrd;644 zira buras kalbe en yakn hacamat yeridir. Zehirli madde kanla birlikte tamamen dar kmaz. Aksine kann zayflna ramen zehrin tesiri kalr. Allah Tel'nn yahudi dmanlaryla ilgili sznn srr ortaya km oldu: "Ne zaman bir peygamber, size gnlnzn holanmad bir ey getirdiyse, kibirlenip kimilerini yalanladnz, kimilerini de ldrmediniz mi?"645 Ayette yalanlama eylemi "yalanladnz" eklinde, onlarn yapt ve gerekletirdii durumu gemi zaman formuyla; ldrme eylemi ise "ldryorsunuz" eklinde olmas beklenen gelecek zaman formuyla gelmitir. Allah en iyi bilendir. p) Akrep Sokmasnn Tedavisi: bn Eb eybe'nin Msned'inde yle bir rivyet yer almaktadr: Hz. Peygamber namaz klarken bir akrep parman soktu bunun zerine dnd ve: "Ne bir peygamberi ne de bakasn brakmayan akrebe Allah lanet etsin!" buyurdu. Sonra iinde su ve tuz bulunan bir kap getirilmesini istedi.
644
Eb
Dvd,
"Tb",
4;
"Diyt",
6;
Tirmiz,
"Tb",
12;
Drim,
"Mukaddime", 11; bn Hanbel, III, 119, 192.

645
el-Bakara 2/87. 452
YARGI VE HKMLER
hls, Felak ve Ns srelerini okuyarak akrebin soktuu yeri bu kaba koydu. Tuz pek ok zehrin panzehiridir. el-Knn isimli eserin sahibi (bn Sin'y kastediyor Z. D.) yle der: Akrep sokmasna kar, keten tohumuyla tuz sarlr. Bunu bakalar da zikretmilerdir. Tuzda, zehirleri eken/emen kuvvet ve etki vardr. r) Haram Maddelerle Tedavinin Yasaklanmas: Hz. Peygamber'den haram maddelerle tedaviyi yasaklayan hadisler rivyet edilmitir. la olarak yaplan ikiden sorulunca: "Bu bir hastalktr, ifa deildir!"646 buyurmutur. Bu hadisi Snen sahipleri rivyet etmitir. Buhr'nin rivyeti ise yledir:"Allah ifanz,size haram kld maddelerde yaratmamtr."647
646
Darim, "Eribe", 6; Mslim, "Eribe", 12; Eb Dvd, "Tb", 11; Tirmiz, Buhr, "Eribe", 15. Belki doktorlar, ate ve benzeri eylerden
"Tb", 8.
647
kaynaklanan baz hastalklar iin ikinin faydal olacan ileri srerek yapacaklar itiraza kar deriz ki, onun tedavide haram klnmas, zevk/sefaya dkn olanlarn onu zevk iin kullanmalarna, faydal olaca dncesiyle onu dierlerine tercih ederek onunla daha ok ilgilenip kullanmnn yaygnlamasna kapy kapatmak iindir. Ancak, doktorlar, onun yerine, hastala kar etkili olacak baka bir ilacn olmadna ve bu dnceyle zaruret lsnde kullanmna karar verirlerse kullanmnda bir gnah yoktur. "Bununla birlikte, kim, -istemeden ve ly karmadan- bunlardan (yenilmesi haram olanlardan) yemek zorunda kalrsa, bundan dolay ona hibir gnah yoktur; nk Allah, ok balayandr, pek merhametli olandr." [el-Bakara 2/173]. 453
YARGI VE HKMLER
B. Hastalklarn Tedavisi
Psikolojik
Yntemlerle
1. Musbet ve Musbetten Kaynaklanan zntnn Tedavisi Allah Tel yle buyurmaktadr: "Sabredenleri mjdele.Nitekim bunlar, kendilerine bir musibet geldii zaman:'Biz Allah'a aidiz ve elbette O'na dneceiz.' derler.te Rableri katndan rahmet ve merhamet onlaradr.Doru yola ulatrlm olanlar da bunlardr."648 Ahmed b. Hanbel'in Msned'inde Hz. Peygamber'in: "Bir musibete urayp: 'Biz Allah'a aidiz ve elbette O'na dneceiz. Allah'm! Musibetim konusunda bana mkaft ver ve ondan daha hayrlsn ltfet.' derse, Allah da ona musibetinde sevap verir ve ondan daha hayrlsn edilmitir. ltfeder."649 buyurduu rivyet
2. znt ve Kederin Tedavisi Tirmiz'de rivyet edildiine gre Hz. Peygamber'i bir durum zdnde: "Ya hayy, ya
648 649
el-Bakara 2/157. bn Hanbel, VI, 309, 313, 321. 454
YARGI VE HKMLER
kayym, rahmetinle yardm istiyorum."650 diye dua ederdi. Eb Dvd'un Snen'inde zntl durumlarda Allah Resl'nn: "Allah'm! Rahmetini umuyorum. Beni bir an bile nefsime brakma. Btn iimi dzelt. Senden baka hibir ilah yoktur."651 eklinde Allah'a yakard rivyet edilmitir. C. Hz. Peygamber'in Saln Korunmas le lgili Uygulamalar Hz. Peygamber'in can bir ey yemek istemedii zaman onu yemez, isteksizce yemek iin nefsine ikence ektirmezdi. Bu, sal korumada temel ilkedir. nsan can ekmeden ve itahszca bir eyi yerse, onun zarar faydasndan daha ok olur. Kendisine kzartlm keler sunulunca onu yemedi. "Yoksa haram m?" denilince: "Hayr! Kavmimin yaad blgede yoktur, ondan holanmyorum."652 buyurdu.
650 651 652
Tirmiz. "Du", 39. Eb Dvd, "Edeb", 101. Bk. Buhr, "Zebih", 33; "Et'ime", 10; Mslim, "Sayd", 39, 40, 43, 44,
45; Eb Dvd, "Et'ime", 27; "Eribe", 21; Tirmiz, "Et'ime", 3; Nes, "Sayd", 26; bn Mce, "Sayd", 16; Drim, "Sayd", 8; Muvatta, "sti'zn", 10, 11; bn Hanbel, I, 29; II, 5, 9, 10 vd; IV, 88, 89; VI, 331. 455
YARGI VE HKMLER
bn Mce'nin rivyet ettiine gre Allah Resl eti severdi ve: "Et, hem dnya hem de hiret halknn temel (balca) yiyeceidir."653 derdi. En sevdii, koyunun n ayak ve boynun n ksm idi. Duba bt. Zbeyr'in kendi evinde koyun kestii ve Reslullah'n ona: "Kestiiniz koyundan bize de tattrn." diye haber gnderdii nakledilmitir. Kadn, eliye: "Sadece boyun ksm kald. Ben de bunu Allah Resl'ne gndermeye utanyorum." dedi. Eli dnp durumu Hz. Peygamber'e anlatt. Bunun zerine Reslullah: "Ona git ve bu ksmn koyunun klavuzu, hayra en yakn ve eziyetten en uzak ksm olduunu syle." 654 buyurdu. Souk ve tatl iecekleri ok severdi. Ona tatl su getirilirdi. Dinlenmi suyu tercih ederdi. nk su dinlendii zaman toprak paracklar suyun dibine ker. Mslim'in rivyetine gre Allah Resl: "Kaplar rtnz, krbalarn azn balaynz."655 buyurmutur. Buhr'de de Hz. Peygamber'in su
653 654 655
bn Mce, "Et'ime", 27. bn Hanbel, VI, 360. Mslim, "Eribe", 96, 99. 456
YARGI VE HKMLER
kabnn azndan imeyi yasaklad656 rivyet edilmitir.657 Hz. Peygamber btn ilerinde vcuda fayda veren mutedil sistem zere hareket ederdi: Yemesinde, imesinde, giyinmesinde, uykusunda, uyanmasnda, yrmesinde, oturmasnda ve temizliindeki tutum ve davranlarna bir bak! Allah'n rahmeti ve selam onun zerine olsun. O, mmetine ihtiya duyduklar her eyi retmitir.
SONU Bu kitab okuyan, Hz. Peygamber'in iyi/yaanlr bir hayat iin rnek olduunu grecektir. O, ruhu ve bedeni slah eden temel ilkelerden ihtiya duyduumuz her eyi bize getirmitir. Bu temel ilkeler, ilk mslmanlar ycelten Kur'an'n ilkeleridir. Onlar, bu yce ilkeler sayesinde geni bir corafyada
656 657
Buhr, "Eribe", 24. Yiyecek ve iecekler akta olduu zaman, havadaki kir, zararl
mikroplar ve etrafndaki canllarn hareketleriyle kirlenir. Ayn ekilde iinde ne olduu grnmeyen bir kaptan imek -her kabn iindeki iecek- ienin salna uygun olmayabilecei iin ona zarar verebilir. Allah'n hikmetini dnmek gerekir! 457
YARGI VE HKMLER
egemenlik ve uygarla ulatlar. Bu yce ilkeleri terk ettikleri zaman topraklar azald. Tm yetkilerini kaybettiler ve bakalarna kul-kle oldular. Mslmanlar bugn din eitimlerinde geri kalmlardr; zira onlar kendilerini Kur'an'dan uzaklatran bilgileri reniyorlar. Hidyet bulmak ve gereince amel etmek amacyla deil, sadece bereket elde etmek iin Kur'an' reniyorlar!!! Kur'an' bizden ncekilerin rendikleri gibi renseydik gerilemez, Allah' inkar ettikleri halde medeniyetlerini Kur'an'n ilkelerine gre ina eden gayri mslimler lider olmazlard Kendimizle gayri mslimler arasnda bir karlatrma yaparak, bizim okullarmzda ne yaptmz ile onlarn okullarnda ne yaptklarn ortaya koyduumuzda, zntmz ve pimanlmz kat be kat artacaktr. Fakat nice pimanlklar geriye ibret ve ders brakr! Ey mslmanlar, ibret almak iin iyice dnnz. Biz, Zeyd'le rnek verir ve: "Darabn Zeyden=Zeyd'i dvdk." ve "nedribh=onu dvyoruz." derken onlar, ticaret yapmak ve
458
YARGI VE HKMLER
keiflerde bulunmak iin yeryznde seyahat ediyorlar. Biz, Cem'u'l-Cevmi'in remizlerini/iaretlerini ve bn'l-Hcib'in iinden klmaz karmak sorunlarn zerken onlar, cisimleri unsurlarna ayrrlar ve ondaki her uzvun grevini ve her cismin ihtiya duyduu eyi tanmlyorlar Biz, manta ilikin en kk ve en byk nclleri telif ederken onlar, iktisd irketleri ve hayr cemiyetleri kuruyorlar. Biz, bu ncllerden sonular kartrken onlar, denizlerden inci, mercan, petrol, kmr, demir, altn vb. madenler ile yeryz hazinelerini kartyorlar Biz, 'teebbeta erran' ve 'ma'di yekrb' gibi karmak isimlerle ibareler olutururken onlar, ilalar, yiyecekler ve iecekler oluturuyorlar, telgraf hatlar kuruyorlar, kalelere toplar monte ediyorlar, demiryolu dyorlar, ziraat iin verimli gbre meydana getiriyorlar ve her trl i leti ile i alan/sahas retiyorlar. Biz, 'Hamamda aslan grdm.' ve 'lm trnaklarn Zeyd'e batrd.' cmlelerindeki istire sanatlarn icra ederken onlar, denizlerde gemi
459
YARGI VE HKMLER
yrtyolar, sular borular ve szgelerden aktp elektrik retiyorlar, trenleri, tramvaylar ve arabalar kullanyorlar. Biz, hayvanlarn derilerini ve ynlerini inceleyip onlarn temiz olup olmadn tartrken, onlar, bu deri ve ynlerden ss ve eya edinmek iin fabrika ve i yerlerinde iliyorlar Biz, Allah'n sfatlarnn zt ile kim, ezel ve kadm olduunu aklarken (ki engeller kaldrldnda o sfatlar greceiz) onlar, Allah'n sfatlarn, insan, hayvan ve bitkiler zerinde akladklar ve Allah'n nizam ve dier yaratklar hakkndaki bildikleri kanunlarla ortaya koyuyorlar Biz, btn bilgilerimizde arkasnda/arka plannda nefsin kendisiyle temizlenecei veya mmet ve memleketin yararlanaca bir pratii olmayan lafz tartmalarn dna kmazken onlar, gkyzne ktlar, yerin altna indiler, suyu ve havay hizmete sundular. Kinattaki kanunlardan faydalanarak her eye egemen oldular, bizi de zmnen kontrolleri altna alarak kendi menfaatleri iin kullandlar. Biz onlara gre
460
YARGI VE HKMLER
neredeyiz? Nitekim Allah Tel: "De ki: 'Hi bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?' Ancak akl sahipleri dnp, t alrlar."658 buyurmaktadr. Hatiplerimiz minberde durur ve: "Dnya kfirin cenneti, mminin ise hapishanesidir." diyerek inananlar uygarlk ilerinden el ektirir; nk onlara gre uygarlk, hiret ilerinden deildir. nananlar: "Kim Receb aynda gn oru tutarsa, -deniz kpkleri kadar olsa bilegnahlar balanr. Hesaba ekilmeden cennete girer. Ancak Allah'n sayabilecei nimetler verilecek." gibi ifadelerle hirete tevik eder. "nsan iki ahdeti (dil ile) syleyip onlarla amel etmese de, Muhammed'in mmetinden olur (Muhammed mmeti hayr zeredir)!! Resl-i Ekrem kymet gn gnahkarlara efaat edecektir. Cennete girmek amel/almak ile deildir. Allah'a isyan eden sulunun cennete, Allah'a itaat eden temiz kiinin cehenneme girmesi caizdir!!" gibi szler, insanlarn bilinlerini ldren, onlar korkaklk, tembellik ve kaosa iten, nefislerinden Allah saygsn gideren, O'nun vadinde pheye dren, dine bir anlam dindara da bir deer yklemeyen sylemlerdir
658
ez-Zmer 39/9. 461
YARGI VE HKMLER
Mslman, slm'a mensup olmakla yetinir olmutur, yani ona gre amelin nemi yoktur. ou mslman slm'a gre amel etmiyor, fakat onlar ismen ve resm saymla mslmandr! Bunun sebebi, hatiplerimizin dillendirdii arptlm bu retilerdir. Bu hatipleri dinleyeni aknlk alr ve: nananlar dnyada nasl zelil ve fakir oluyorlar? Sanki Allah bu kainat ve ondaki faydal eyleri kfirlerin yararlanmas iin yaratm ve inananlarn cezasn zillet, miskinlik ve bu faydal eylerden mahrum brakma olarak takdir etmitir!! Sanki inanan, boynuna tesbih asmak ve bu dnyadan hibir eyi tanmaz bir halde yalnzla veya mescide inzivaya ekilmek iin var olmutur! Sanki cennet tembellerin ve almayanlarn yurdudur. Eer bunlar, slm'n esaslarndan ise, onun esaslar, acizlik, tembellik, fakirlik ve zelilliktir ki, bu, slm' ve esaslarn bilmemektir. Halbuki slm'n temelleri, alma, aktiflik, zenginlik, izzet ve egemenliin esaslardr! Hatiplerimiz Allah'n, hirette kendilerine geni yer vermek ve onlar aziz yapmak iin dnyay inananlara zindan edip onlar zelil kldn anlamsa, hirette onlar ne ile aziz
462
YARGI VE HKMLER
klacak? Ahiretteki azizlik ancak dnyadaki azizlie gre olacaktr. Allah'n, kendilerinde inananlarn nitelik ve amelleri olmad halde (ismini imandan alan) imana nispet edilen, ismen mmin olanlara m cenneti vereceini zannediyorsun? Allah'n cenneti bo yere vereceini mi zannediyorsun? Yoksa O'nun, cenneti bir eylere karlk yaptn m zannediyorsun? O, karl buyurduu gibi: "Uygun bir karlk olarak." (en-Nebe 78/26) ve: "Kim bu dnyada kr ise, hirette de kr olacak ve doru yoldan da daha ok uzaklam olacaktr." (el-sr 17/72) eklinde takdir etmitir. Buna gre kr, dininin ilerini grmeyen, Rabbinin kelimesini, mmetinin ve beldesinin izzetini yceltmek iin almayan sapkn kiidir. Dnyada rezillie raz olup alaklk iinde yaayan mmet, hirette de ayn ekilde olup cehenneme girenlerden olacak, inananlardan olmad iin cennette hibir nasipleri olmayacaktr. yleyse, slm toplumlar kendine gelip uyansn, Allah Resl'nn ve ashabnn almasna baksn ve Allah'a inananlarn nitelikleri hakkndaki O'nun u yetlerine kulak
463
YARGI VE HKMLER
versinler: "nananlar, ancak Allah'a ve elisine inanan, sonra da (inanlarnda) hibir ekilde kukuya dmeyen, Allah yolunda mallaryla ve canlaryla cihd edenlerdir. te onlar, doru olanlardr."659 "Erkek veya kadn olsun, kimler, inanacak ve iyi i ileyecek olurlarsa, (unu ok iyi bilsinler ki), Biz, onlara ok gzel bir hayat yaatacaz ve onlara karlklarn, yaptklarnn en gzellerini (gz nnde bulundurarak) vereceiz."660 "De ki: 'Allah'n kullar iin yaratt elbiseyi/zineti, temiz rzklar yasaklayan kimdir?' De ki: 'Onlar dnya hayatnda hem inananlar (hem de inanmayanlar), kyamet gnnde ise sadece inananlar iindir.' te Biz bilen bir toplum iin yetlerimizi ayrntl bir biimde byle aklyoruz."661 "Allah, inananlarn aleyhine (stn gelmesine) inkar edenlere hibir yol vermeyecektir."662 "O, gklerde ve yerde bulunanlarn hepsini kendi katndan (bir ltuf olmak zere) sizin
659 660 661 662
el-Hucurt 49/15. en-Nahl 16/97. el-A'rf 7/32. en-Nis 4/141. 464
YARGI VE HKMLER
hizmetinize sunmutur. Bunda, kukusuz, dnen bir toplum iin alnacak ibretler vardr."663 "zzet, Allah'a, elisine ve inananlara aittir. Fakat mnafklar, (bu gerei) 664 anlayamamaktadrlar." "Allah, iinizden inananlara ve iyi iler yapanlara -kendine ibadet etmelerinden ve O'na hibir eyi ortak komamalarndan dolay-, kendilerinden ncekileri yeryznde hkmran kld gibi onlar da hkmran klacan, kendileri iin honut kald dinlerini kendileri iin glendireceini ve korkularn gvene dntreceini vaat etmitir. O halde bundan sonra kim inkar edecek olursa, (unu ok iyi bilsinler ki), onlar, doru yoldan km olanlardr."665 Bunlar mminlerin nitelikleridir. Hayatn gereini ve dnyev ilimleri bilmemeleri, dnyada yoksul, zelil ve kle olarak yaamalar onlarn nitelii deildir. Aksine, onlarn nitelikleri, hayat gereini insanlarn en iyi bilenleri ve Allah'n kanunlarna gre en ok hareket
663 664 665
el-Csiye 45/13. el-Mnfikn 63/8. en-Nr 24/55. 465
YARGI VE HKMLER
edenleri olmalar ve aziz, hr ve bamsz olarak yaamalardr. almadan cenneti ummayn ve iman ile tembellii bir araya getirmeyin! Ya azz olarak yaamak ya da ehd olarak lmek iin aln. Nitekim Allah yle buyurmaktadr: "De ki: 'aln; nk, Allah da elisi de inananlar da almalarnz gzleyeceklerdir. Sonra da gizliyi de a da bilenin huzuruna gnderileceksiniz. O, o zaman, yapm olduklarnz size haber verecektir."666 "Ey Rabbimiz! Eer unutacak ya da hata edecek olursak (bu yzden) bizi sorumlu tutma."667 "Ey Rabbimiz! Biz, 'Rabbinize inann!' diyerek imana aran bir daveti iittik ve (davetine uyarak hemen) inandk. Ey Rabbimiz! O halde, Sen bizim gnahlarmz bala, ktlklerimizi rt! Canmz iyilerle birlikte al!"668 "yiler, kukusuz, nam cennetlerinde olacaklar ve sedirler zerinde (oturarak etraf) seyredeceklerdir. Sen, yzlerinde mutluluun parltsn greceksin! Onlara sonu misk kokan, mhrlenmi (el dememi) saf bir arap
666 667 668
et-Tvbe 9/105. el-Bakara 2/286. l-i mrn 3/193. 466
YARGI VE HKMLER
iirilecektir. O halde yaranlar, bunun iin yarsnlar!"669 Yce Allah'n yardmyla bitti!
669
el-Mutaffifn 83/22-26. 467

DİNİ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

DİNİ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZDU'L-MED M U H T A S A R I

bn-i Kayyim el-Cevziyye

Terceme: Polen Yaynevi : Tetkik: Muhammed ahin :

Rabva Semti slm Dvet Brosu-Riyad 8002 - 9241

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

ez-Zmer 39/55-59. ez-Zmer 39/17-18.

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

en-Nahl 16/64. en-Nahl 16/89. Ysuf 12/111. brahim 14/1.

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

indirendir. phesiz Allah, size esirgeyici, ok merhametlidir."13

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

el-Furkn 25/27-30. en-Nr 24/63. en-Nis 4/41-42. el-Har 59/7.

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

el-A'rf 7/157. e-ra 42/52-53. el-En'm 6/126. el-En'm 6/153.

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

en-Nr 24/51-52. el-En'm 6/114. el-Mide 5/50. en-Nr 24/54.

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

42; bn Hanbel, V, 53.

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

PEYGAMBER -sallallahu aleyhi ve sellem-'N RNEKL

Bk. Buhr, "mn", 8; Mslim, "mn", 69, 70. el-Ahzb 33/36.

en-Nahl 16/32. ez-Zmer 39/73. en-Nr 24/26.

en-Nebe 78/26. Fussilet 41/46.

V BRNC BLM HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

2. Hz. Peygamber'in Doumu Peygamber Olarak Gnderilmesi

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

Kimileri yle demektedir: Hz. Peygamber'e ilk inen Ftiha

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

Buhr, "Bed''l-Halk", 7; Mslim, "Cihd", 111.

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

Yce Allah Kur'an'da yle buyurmaktadr: "Kulu (Muhammed'i)

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI

HZ. PEYGAMBER'N HAYATI