ATIK PLLERDEN METAL RETM

Emre DORUK
Ali ULUSOY Muzaffer GEYSOLU 071209001 071209010 071209039

GR
Gnmzde elektronik endstrisindeki gereksinimler , retim maliyetindeki d ve ok ynl kullanmlar sebebiyle pil tketiminde nemli bir art yaanmaktadr.

Tm pil bileenleri zellikle metalik ieriinden dolay uygunsuz biimde uzaklatrldnda tehlikeli atk olarak gz nne alnmakta ve evre kirliliine katkda bulunmaktadr. Pillerdeki potansiyel tehlikeli bileenler olarak bulunan civa , kurun , bakr , inko , kadmiyum, mangan, nikel ve lityumun uzaklatrlmas gerekmektedir. Avrupa pazarnda inko-karbon ve alkali piller, ucuz olmalar ve ok ynl kullanmlar sebebiyle dier pillere kyasla daha yksek oranda (~% 90) kullanlmaktadr

Pillerin nihai uzaklatrma yntemleri; Araziye depolama Stabilizasyon Yakma ve Geri kazanm olarak sralanabilir.

Belirtilen ilk proses, hem maliyet, hem evresel adan etkili bir yntem olmadklarndan geri kazanm konusunda yeni alternatifler gelitirilmesi yoluna gidilmitir. Bu sebeple atk pillerin geri kazanm ile ilgili baz prosesler gelitirilmitir. Bu prosesler pirometalurjik veya hidrometalurjik metotlar olarak gruplandrlabilir.

Pil Nedir ?
Pil, kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine eviren elektrokimyasal bir aratr. Pil basit olarak bir anot (negatif elektrot),bir katot (pozitif elektrot),bir elektrolit, ayrclar ve d klftan olumaktadr. Dearj boyunca elektrokimyasal oksidasyon - redksiyon reaksiyonu, elektronlarn okside olan anottan indirgenen katota doru transferini iermektedir.Pil sistemleri arasndaki temel fark, sistemlerin spesifik karakteristiklerini belirleyen elektrot ve elektrolitlerdir. Piller slak hcreli piller ve kuru hcreli piller olmak zere iki ksmda incelenebilir. Kuru hcreli pilleri ise arj edilemeyen piller (birincil) ve arj edilebilir piller (ikincil) olarak alt gruplara ayrmak mmkndr.

Pillerin Snflandrlmas

Islak hcreli piller (Akler) Kuru hcreli piller

1-arj edilemeyen piller (inko-karbon, alkali, civa oksit, gm oksit, inko hava,Lityum piller) 2-arj edilebilir piller (nikel-kadmiyum, nikelmetal hidrid , lityum iyon piller)

Tek Kullanmlk (Primer) Piller -Reaksiyon pil hcresi iinde olur, -Reaksiyon tersinmez, -arj edilemezler/doldurulamaz. -Atklar ayr toplanmaldr, -Fazla sayda atk retilir, -Ucuzdur, -Ksa mrldr, -En yaygn inko-Karbon ve Alkali pillerdir.

ok Kullanmlk (arjl) Piller -evre dostu, -Kullanm tavsiye edilir, -arj edilebilir, -Reaksiyon tersinirdir, -Daha az atk kar. -lk al pahal, kullanm ucuzdur, -Uzun mrldr, -Ayda kendi kendine %15-25 dearj olur, -Ni-Cd, Ni-MH ve Li-iyon piller

KURU ARJSIZ inko-Karbon PL

Silindir eklinde bir inko kap alalm. ine suda eritilmi niadr (amonyum klorr/inko klorr) jelatinle kartrarak, youn bir duruma getirip koyalm. Daha sonra iine mangandioksitle kaplanm bir kmr ubuk yerletirelim. Devreyi tamamladmzda gnmzdeki kuru pil yaplm olur. alma ilkesi ayn Leclanche pilinde olduu gibidir. Sadece sv elektrolit yerine daha koyulatrlm ve kat duruma getirilmi elektrolit kullanlmtr. Bu nedenle tanmas asndan kolaylk salanmtr.

EN Yaygn Kullanlan Piller (%80-90)

inko-Karbon Pil (NH4/Zn)Cl2 (Dk/orta g gerektiren cihazlar iin ideal, fiyat dk, 1.5-3 yl raf mr var) Zn(s) -> Zn2+(aq) + 2e- anod 2NH4+(aq) + 2MnO2(s) + 2e- -> Mn2O3(s) + H2O(l) + 2NH3(aq) kotot Alkali Pil (KOH) (Orta/yksek g gerektiren cihazlar iin ideal, Zn-C pillere gre 4 kat daha uzun mrl, 7 yl raf mr var) Zn(s) + 2OH-(aq) -> Zn(OH)2(s) + 2e anod 2MnO2(s) + H2O(l) + 2e- -> Mn2O3(s) + 2OH-(aq) katot

ARJLI PLLER
Sk kullanlan ve orta/yksek g gerektiren cihazlar iin ideal.1000 kez arj edilebilir.lk kullanm ncesinde arj edilmesi gerekir. arj edilebilir pillerin belki de en nemli avantaj, evsel atk miktarn azaltmas . Her yl pe atlan 15 milyon standart pilin evreye verdii zarar, arj edilebilir pillerin kullanmyla biraz olsun azalyor. Yeri gelmiken, bu rnler arasnda en ekolojik olanlar Ni-Mh (Nickel metal hydrade) piller. Sektrn son teknolojisi olan bu piller kurun, civa ve dier yksek oranda toksik maddeleri iermiyor.

Pilde Sznt
Kuru hcreli Zn pil belli sre kullanldktan sonra, Zn hcre incelir nk Zn metal iyonlarna oksitlenmek deyken pil kullanlmazsa hcre iindeki asidik ortam nedeniyle H iyonlar suda oluur ve grafit ubuun etrafn kaplarsa i diren artar ve pil Zn hcreyi delip dar macunsal bir sv szarak elektronik cihazlarnz bozabilir.

2NH4+(aq) + 2e- -> 2NH3(g) + H2(g)

Piller neden tehlikeli?

pe atlan pillerdeki ar metaller zamanla bozunarak serbest hale geer, sznt suyu ile birlikte yer alt sularnn, topran ve yzeysel sularn kirlenmesine neden olur. Kirlenen yer alt sularn artmak ok pahaldr. A.B.D.de kat atk depolama alanlarndaki cvann %88 ve kadmiyumun ise %54 pillerden ileri gelmektedir. Almanyada evsel kat atk iindeki inkonun %10, nikelin %67 ve kadmiyumun ise %85 pillerden ileri gelmektedir. p yakma tesislerinde ise yanma sonucu bir grup ar metal uucu hale geer, atmosferde geni alana dalr, akarsularn ve gllerin kirlenmesine neden olur. Baca gaz artma tesisinde tutulan tozlarda ar metal konsantrasyonu yksek olabilir. Bu tr atklar dikkatli olarak incelendikten sonra depolanmaldr. Kle karan ksm ise p depolama alannda problem oluturur.

RoHS
Restriction of the use of certain Hazardous Substances (RoHS, Avrupa Birlii tarafndan dikte edilen Sala
Zararl Maddelerin Kullanmnn Kstlanmas)

-Cd -Hg -Cr (VI) -PBB -PBDE -Pb

Cadmium Mercury (cva) Hexavalent Chromium Polybrominated Biphenyl Polybrominated Diphenyl Ether Lead (kurun)

%0.01 ppm %0.1 ppm %0.1 ppm %0.1 ppm %0.1 ppm %0.1 ppm

ppm = parts per million (arlk cinsinden)

Pil Kullanm ve Geri Kazanmn Gereklilii

2003 ylnda yaymlanan Avrupa Birlii Etki Deerlendirme Direktifi, her yl yaklak olarak 800.000 ton otomobil pilinin , 190.000 ton endstriyel pilin ve 160.000 ton tanabilir pilin marketlerde yerini aldn belirtmektedir. Dou ve Bat Avrupada 2003 ylnda satlan 164.000 ton pilin , 50.197 tonunu inko-karbon ve 99.138 tonunu alkali piller oluturmaktadr.

Pil ve akmlatrlerin atk ynetimi ile evresel kayglar mevcuttur. nk atk pil ve akmlatrlerin ierdikleri toksik bileenler dzensiz depolandnda suya, topraa karmakta; yakldnda ise dioksin emisyonlar oluturmaktadr. Pillerdeki toksisite daha ok kursun, civa ve kadmiyumdan ileri gelmektedir. Bununla birlikte pillerde kullanlan inko, bakr, mangan, lityum ve nikel gibi dier metaller de evresel tehlike oluturabilmektedir. Alkali ve inko-karbon pillerde civa, inko, mangan gibi ar metalleri iermeleri sebebiyle geri kazanlmas gereken bir atk olarak karsmza kmaktadr.

ATIK PLLERDEK BAZI METALLERN GER KAZANIM YNTEMLER

Geri Kazanm Prosesi

Literatrde atk pillerden deerli metallerin geri kazanm konusunda birok almalar bulunmaktadr fakat endstriyel adan genellikle pirometalurjik ve/ veya hidrometalurjik yntemler kullanlmaktadr.rnein; Almanya ve Japonya gibi gelimi lkelerde de geri kazanm programlar baarl bir ekilde uygulanmaktadr. Avrupa, Japonya, A.B.D. gibi lkelerde halkn katlm ile pillerin evsel atklardan ayr toplanmas ile ilgili programlar yrtlmektedir.

Pirometalurjik Prosesler
Pirometalurjik proses, basit olarak younlatrmay takiben yksek scaklklarda metallerin seici volatilizasyonunu iermektedir. Pirometalurjik prosesler piroliz, redksiyon ve insinerasyon olarak adlandrlabilmektedir. Genel anlamda, pirometalurjik metotlar, pilin kk paralara blnmesini gerektirmemektedir, basit proseslerdir, bununla birlikte; ilemlerde ok enerji kullanlmaktadr ve toz/gaz emisyonlar meydana gelebilmektedir. Proses sonucu dioksinler, klor bileenleri ve civa emisyonlar oluabileceinden yksek atmosferik emisyon kontrol gerektirirler. Oluan toz/gaz emisyonlarn toplama/temizleme sistemleri gerektirmesi sebebiyle de hidrometalurjik yntemlerle kyaslandnda etkili deildirler. Toz ierisinde klor ve flor tuzlar bulunmas durumunda, ciddi korozyon problemleri olmakta ve tesis yapm aamasnda pahal alamlarn kullanlmas gerekmektedir .

Pirometalurjik proseslerde civa ve inko tamamen geri kazanlabilmekte, fakat daha fazla enerji ve byk-lek geri kazanm tesisleri gerekmektedir .Yaygn olarak kullanlan prosesler BATREC, SNAM-SAVAN, SAB-NIFE ve INMETCO olarak sralanabilir. Mangan endstrilerinde daha ileri elektro kazanma prosesi aamalar iin mangan slfat retiminde en yaygn olarak kullanlan yntem 700-900 Cde eritmeyi takiben slfrik asit li ilemidir. Bu proseste yksek deerlikli mangan oksitler, slfrik asit varlnda daha dk deerlikli znr formlara dntrlrler.ndirgenme reaksiyonu su ekilde gsterilebilir.

MnO2 + CO/H2 MnO + CO2/H2O MnO2 + 2C MnO + CO(CO2)

Hidrometalurjik Prosesler
Hidrometalurjinin esas zellii, metallerin sv ierisinde znmesi ve daha sonra dier kimyasal uygulamalara geilmesidir. Dier bir deyimle, hidrometalurjik prosesler, metalik fraksiyonun znmesi iin asidik veya alkali ortamdaki li ilemleri ve purifikasyon proseslerini, metal solsyonlarnn kazanm ile ilgili kullanlan kimyasal prosesleri iermektedir. Hidrometalurjik yntemler, pirometalurjik yntemlerle karslatrldnda genellikle daha ekonomik ve daha etkilidirler. Hidrometalurjik proseslerde metal ayrma yntemleri, dk enerji tketimi, yksek metal seicilii ve partikl retilmedii iin havay kirletmemesi ile karakterize edilir. Hidrometalurjik yntemler daha gerek, daha tahmin edilebilir, daha kolay kontrol edilebilir ve temiz proseslerdir.

Atk pillere uygulanan fiziksel prosesler srasyla ; Snflandrma , manyetik ayrma , paralama ve tme admlarndan olumaktadr. Bu tr n ilem admlar metallerin sucul fazda znme miktarlar arttrmak iin gerekmektedir. Snflandrma admnda geri kazanlmas istenen pil trleri dier tip pillerden manuel veya otomasyon yoluyla ayrlmaktadr. Ayrma admnda, atk pillerin d ksmndaki demir paralar, kat ve plastikler ile grafit ve metal oksit ksmlar birbirinden ayrlmaktadr. Paralama admnda atk pil tozlar dili krc ve bilyeli deirmen kullanlarak li admnda etkinlii arttrmak zere istenen partikl boyutuna getirilmektedir. Paralama prosesleri yksek enerji ihtiyac gerektirdiinden dolay pahal proseslerdir. Her malzemenin ve atn durumuna gre en ekonomik paralama prosesleri deneysel olarak belirlenmelidir.

Bursa Osmangazi belediyesinin uygulamas

Avrupa Birlii lkelerindeki uygulamalara paralel olarak atk pil ve akmlatrlerin dier atklardan ayr toplanmas, tanmas, geri kazanlmas veya bertaraf edilmesini salamak bakmndan evre ve Orman Bakanl tarafndan 31 Austos 2004 tarihinde Atk Pil ve Akmlatrlerin Kontrol Ynetmelii (APAK) yaymlanmtr. Bu Ynetmelik, 01 Ocak 2005 tarihinde yrrle girmitir.

-Atk piller pe atld zaman yapsnda bulunan ar metaller, toprak, hava ve suya karr. -Solunum ve gda zinciri ile insan vcuduna girebilen civa ve kadmiyum; - Nrolojik bozukluklara, merkezi sinir sisteminin tahribine ve kansere, - Bbrek, karacier, beyin dokularnn tahribine, kanszla, - Kromozonlar tahrip edip sakat doumlara neden olmaktadr. -Tketicilerin pilleri cival, kadmiyumlu vb. eitlerde ayrmas mmkn olmadndan tm atk piller, tehlikeli atk kapsamnda deerlendirilmektedir. -Belediye snrlarndaki tm marketlere, hastanelere, okullara, kamu ve zel kurumlara, muhtarlklara, eczanelere, telefon sat noktalarna,fotoraflara bilgilendirme yaplarak pil kutusu, bidonu ve afii braklarak toplama noktalar oluturulmutur.

-Bu noktalarda biriken atk piller dzenli aralklarla belediye alanlar tarafndan toplanmaktadr.

TOPLANAN ATIK PLLER -Toplanan atk piller TAP Dernei ne teslim edildikten sonra Dernee ait geri dnm tesislerinde hareketli bant sistemiyle arj edilebilen ve sarj edilemeyen olarak ayrlr.

-arj edilebilen piller, ihracat izni alm firmalar vastasyla geri kazanm iin yurtdna gnderilir. -Dier atk piller ise imdilik toprak altna ina edilmi, geirimsizlik koullar salanm, nemden ari ve meteorolojik artlardan korunmu, kapal, szdrmaz ve su geirmez zellikli depolama alanlarna gmlmektedir. -leride toplama miktarlar yksek miktarlara ulatnda primer (arj edilemeyen) pillerinde geri kazanm mmkn olabilecektir.

Pillerin Yapsndaki Zehirli Maddeler ve Meydana Getirdii Etkiler

Kadmiyum (Cd) : Endstriyel kullanm 50 yl ncesine dayanan kadmiyum zehirli bir metaldir. 1946 ylnda Japonya' da "tai-tai" hastal olarak belirtilen epidemik olayn kadmiyumdan kaynakland anlalmtr . Hastaln grld bu blgedeki nehrin maden ocaklar atk sular ile kirlendii belirlenmitir. Sanayi atk ve artk maddeleri yoluyla toprak ve suya geen kadmiyum, su ve topra kirletir. Toprak ve suda biriken kadmiyum, nce sudaki mikroorganizmalara, buradan da besinlerle hayvan ve insanlara yansmaktadr. Pil imalathaneleri civarnda bulunan havadaki kadmiyum younluu 4-5 mg/m3 gibi yksek dzeylere ulaabilir. Normalde havadaki younluu 0.02 mg/m3'tr. Yiyeceklerde 1-150 mg/m3 ve daha youn konsantrasyonlarda da hayvan karacier ve bbreklerinde bulunur (. Gdalarla yksek dzeylerde kadmiyum alnmas ani zehirlenmelere neden olur. 16 mg/L kadmiyum ieren sularn iilmesi ile abdominal ar, kusma ve bulant gibi semptomlar tespit edilmitir

 Kurun (Pb) : Kurun vcuda sindirim ve solunum yollar ile girer. Kurunun en belirgin zehirli etkisi ocuklarda ve ftte izlenir. Erikinlerde hemoglobin metabolizmasnda aksamalar ve anemi meydana gelebilmektedir. Kurunun merkezi sinir sistemi zerine olan etkileri de insan sal asndan ok nemlidir. Bbrekler zerinde tubular fonksiyon bozukluklarna neden olan kurunun karsinojenik etkisi olduu da tespit edilmitir. inko (Zn) : inko beslenme asndan zaruri bir metaldir. Yetersizlii neticesinde nemli salk problemleri oluur. Dier taraftan inkonun ar maruziyetlerinin nadiren gatrointestinal sistem bozukluklar ve diare oluturduu bilinmektedir. Bir insanda bbrekler yoluyla gnde 300-600 mg/m3 inko atlabilmektedir

 Civa (Hg) : Civa yer kabuunun temel elementlerinden olduundan su, toprak, hava ve canllarda iz miktarda civaya rastlamak mmkndr. Su ortamndaki organik civa bileikleri zehirlilik ynnden ayr bir nem tamaktadr. Bu bileikler bitkisel ve hayvansal yalarda kolaylkla erimekte ve zellikle suda yaayan ilkel canllarn zerinde pasif adsorpsiyon yolu ile toplanarak besin zincirine girmektedir. Daha byk canllarda ise kolaylkla absorbe edilmelerine karlk ok zor metabolize olmaktadr.Organik cival bileiklerin fungisit olarak tarmsal mcadelede kullanlmas evre ve besin kirlenmesi asndan ayr bir nem tar. Amerikan la ve Gda rgt (FDA) ve Dnya Salk Tetilat (WHO) tarafndan "gnlk maksimum Hg alm snr" 0.3 mg/hafta veya 0.03 mg/gn olarak belirlenmitir.

norganik civa tuzlar veya civa buhar ile oluan zehirlenmelerde en youn civa ieren organ bbreklerdir. Bununla birlikte organik civa zehirlenmelerinde grlen en nemli bulgular nrolojik bozukluklardr. Bunlarn balcalar parestezi, ataksi, diartri ve sarlktr. Organik civa kkenli (metil civa) zehirlenmelerinin en ciddisi 1971-72 yllarnda Irak'ta meydana gelmi ve 500'den fazla kii lmtr. Bu olayn ithal budaylardan yaplan ekmeklerden kaynakland ve bu rnlerde fungisit kullanld tespit edilmitir.