maka ZamukaSvili Tsu iuridiuli fakultetis profesor asistenti evropis qveynebis SedarebiTi sajaro samarTlis magistri (parizi 1 - sorbonis

universiteti (safrangeTi)) parizi 10 universitetis sajaro samarTlis

centris wevri, doqtoranti (safrangeTi)

prezidentis mier parlamentis daTxovnis konstituciuri safuZveli da praqtikuli magaliTebi safrangeTis istoriidan.
saqarTvelos konstituciaSi prezidentis mier parlamentis daTxovnis uflebamosilebis SemoRebisas musirebda azri, rom axali qarTuli konstituciisTvis modelad safrangeTis konstitucia unda gadaxediliyo. Sedegad miviReT sakonstitucio kanoni, romelmac marTalia prezidentis mier parlametis daTxovnis instituti Semoitana qarTul realobaSi, magram maSinve gaaCina bevri seriozuli kiTxvis niSani, romelic dRemde pasuxgamoucemeli rCeba. marTalia, safrangeTis konstitucia aZlevs uflebas qveynis prezidents erTpirovnulad miiRos parlamentis daTxovnis gadawyvetileba da amiT xelisuflebis danawilebis principis Sesabamisad awonasworebs urTierTmimarTebas sakanonmdeblo da aRmasrulebel xelisuflebas Soris, rac TavisTavad kargia da misaRebi, magram qarTuli konstituciis proeqtis avtorebs daaviwydaT maSinac da aviwydebaT dResac, rom safrangeTis parlamenti or palatiania da prezidents konstituciiT mxolod qveda palatis daTxovnis ufleba aqvs. zeda palata, ki, maSinac agrZelebs saqmianobas, roca qveda palata daTxovnilia da arCevnebis reJimSia gadasuli. Sedegad qveyana ar rCeba Tundac garkveuli drois ganmavlobaSi sakanonmdeblo xelisuflebis gareSe. qvemoT SevecdebiT mokled mimovixiloT safrangeTis prezidentebis mier sxvadasxva politikuri reJimebis pirobebSi arerTgzis gamoyenebuli parlamentis daTxovnis ufleba da warmovaCioT is peripetiebi, romlebic Tan axlda demokratiuli respublikis pirobebSi parlamentis daTxovnis uflebiT sargeblobis motivacias.

frangul saparlamento reJimi xasiaTdeba urTierTqmedebis farTo SesaZleblobebiT sakanonmdeblo da aRmasrulebel xelisuflebas Soris. xelisuflebis danawilebis franguli modeli saSualebas aZlevs parlaments gamoucxados ndoba an undobloba aRmasrulebel xelisuflebas, amgvari uflebamosilebis pirispir aRmasrulebel xelisuflebas miniWebuli aqvs parlamentis daTxovnis ufleba. daTxovna niSnavs parlamentis erT erTi palatis mandatis vadaze adre SeCerebas, Tu saqme exeba

orpalatian sakanonmdeblo organos, rogoricaa safrangeTis SemTxvevaSi.1 daTxovna iwvevs xelaxali riggareSe arCevnebis daniSvnas, raTa moxdes Sesabamisi palatis xelaxali formireba. safrangeTis parlamenti kenWs uyris kanons. akontrolebs mTavrobis moqmedebas. is gansazRvravs sajaro politikas .2
iTvleba, rom daTxovna erTis mxriv warmoadgens instituciuri meqanizmebis krizisis Tavidan acilebis saSualebas, xolo meores mxriv, aTanabrebs uflebamosilebebs prezidentsa da asambleas Soris. maSinac ki, Tu xSir SemTxvevaSi daTxovna nakarnaxevia da/an warmoadgens politikur strategias, is yovelTvis moicavs fundamentur demokratiul aspeqts, vinaidan daTxovnas Tan sdevs axali arCevnebi da Sedegad gadawyvetilebas mainc iRebs xalxi. vfiqrob sainteresoa imis analizi, Tu ra rols asrulebda asambleis daTxovna safrangeTis mexuTe respublikebis frangul politikaSi3. asambleis daTxovnis uflebamosileba mexuTe respublikaSi. safrangeTis meoTxe respublikis 1875 wlis konstituciuri kanonebis Sesabamisad4 asambleis daTxovnis uflebamosileba warmoadgenda ara prezidentis, aramed ministrTa sabWos prerogativas. mogvianebiT, 1958 wlis 4 oqtombris mexuTe respublikis konstituciaSi gaCnda muxli - 12, romelic Seexo asambleis daTxovnis uflebamosilebas, rogorc respublikis prezidentis personalur prerogativas. konstituciis Tanaxmad swored da mxolod prezideti wyvets isargeblos Tu ara miniWebuli uflebamosilebiT. prezidenti aranairi winapirobiT ar aris SeboWili. prezidenti martivad eTaTbireba premier ministrsa da parlamentis prezidentebs5 (igulisxmeba orive palata. rogorc senati, ise erovuli asamblea. m.Z.). asambleis daTxovnis dekreti ar saWiroebs premier ministris xelmoweras. premier ministrsa da parlamentis prezidentebs ufleba aqvT gaaxmovanon TavianTi poziciebi mediaSi,

safrangeTis sakanonmdeblo organo ori palatisgan Sedgena erovnuli asamblea da senati. erovnuli assamblea airCeva pirdapiri kenWisyriT, xolo senati arapirdapiri da igi aerTainebs safrangeTis teritoriuli erTeulebis warmomadgenlobas sakanonmdeblo organoSi. safrangeTis konstitucia, muxli 24.
2

safrangeTis konstitucia, muxli 24.

safrangeTis meoTxe respublika, romelmac mxolod 12 weli iarseba (1946 -1958), xasiaTdeba Zlieri samTavrobo arastabilurobiT3. amis miuxedavad prezidentma mxolod erTxel daiTxova asamblea, maSin, roca mexuTe respublikaSi, romelic de golis xelisuflebaSi mosvliT daiwyo, xuTjer dadga asambleis daTxovnis sakiTxi.
4

unda aRiniSnos, rom meore msoflio omis dasrulebisas safrangeTis politikuri situacia erTob gansakuTrebulia, vinaidan ori sakonstitucio cvlilebebis kanonmproeqti zedized iqna SemuSavebuli. pirveli, 1946 wlis aprilSi, romelic ugulebelyofili iqna referendumis Sedegad, magram meore, miRebuli iqna imave wlis oqtomberSi. aRsaniSnavia, rom orive proeqti iTvaliswinebda parlametis daTxovnis uflebas, imis miuxedavad, rom 1877 wlis 16 maisis krizisis Semdgom daTxovna warmoadgenda akrZalul politikur process.
5

imis miuxedavad, rom parlamentis daTxovnis ufleba jer kidev 1885 wlis im konstituciur kanonebSi figurirebda, romelmac daafuZna mesame respublika, dReisaTvis, gansxvavebiT mesame respublikisa, safrangeTis prezidenti valdebulia sakanonmdeblo organos daTxovnis ganzraxvis SemTxvevaSi sakuTari gadawyvetileba acnobos premier ministrs, senatisa da erovuli asambleis prezidentebs.5 imadroulad, aRsaniSnavia, rom maTi azri atarebs mxolod konsultaciur xasiaTs.

prezidentze zewolis moxdenis mizniT. daTxovna avtomaturad iwvevs deputatTa mandatis SeCerebas da iniSneba axali arCevnebi.6 asambleis daTxova ar SeiZleba ganxorcieldes : 1. daTxovnis Sedegad Catarebuli arCevnebis erTi wlis ganmavlobaSi7 ; 2. prezidents ar SeuZlia Tanmimdevrulad, ramdenjerme ganaxorcielos daTxovna.. prezidentis mier gamocxadebuli sagangebo mdgomareobis dros8 ; 3. Tu prezidentis uflebamosilebas droebiT axorcielebs senatis prezidenti9. da kidev, arcerT SemTxvevaSi prezidentis gavlena ar vrceldeba parlamentis zeda palataze senatze, xolo mTavroba wyvets saqmianobas arCevnebis Semdgom da SesaZlebelia misi uflebamosileba aRarc ganaxldes.

a. mexuTe respublikaSi ganxorcielebuli asambleis daTxovnebi10.

mexuTe respublikis pirveli daTxovna11 vfiqrobT kargad axdens daTxovnis uflebamosilebis Teoriis ilustrirebas, aZlevs ra saSualebas xalxs Cadges arbitris rolSi sakanonmdeblo da aRmasrulebel xelisuflebas Soris arsebuli konfliqtis SemTxvevaSi. Sarl de golis mier ganxorcielebuli konstituciuri reforma, romelic miznad isaxavda respublikis prezidetis sayovelTao pirdapiri kenWisyriT arCevis institutis SemoRebas, 1962 wlis politikuri movlenebis centrSi iyo moqceuli. de golis mier gamocxadebul referendumis organizebas, romlis mizanic iyo aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT safrangeTis moqalaqeebis azris gamokiTxva. prezidentis iniciativas momentralurad moyva opoziciis mZafri reaqcia, romelmac de golis gadawyvetilebas undoblobis votumi daupirispira. safrangeTis konstituciis 50-e muxlis Sesabamisad undoblobis votumis gamocxadebis SemTxvevaSi premier ministri prezidents mTavrobis daTxovnis moTxovniT mimarTavs. de golma uari ganacxada mTavrobis daTxovnaze da 1962 wlis 10 oqtombers daiTxova erovnuli asamblea. sakanonmdeblo organos xelaxali arCevnebi dasrulda golistebis gamarjvebiT. general de golis mier ganxorcielebuli meore daTxovnas12 adgili qonda 1968 wlis maisis krizisis dros. politikuri krizisi gamowveuli iyo mTavrobis mimarT ukmayofilebis talRiT, kulminacias ki 1968 wlis 29 maiss miaRwia. de golis mier 30 maiss ganxorcielebuli asambleis daTxovna warmoadgenda amomrCevlis saarCevo urnebTan dabrunebis provocirebas da iTargmneboda, rogorc prezidentis kosultacia sakuTar moqalaqeebTan mimdinare movlenebTan dakavSirebiT. xelaxalma
6

20 - 40 dReSi, mas Semdeg rac daTxovis dekreti gamoqveyndeba oficialur JurnalSi. safrangeTis me-V respublikis konstituciis me-12 muxlis me-4 nawili. safrangeTis me-V respublikis me-16 muxli. safrangeTis me-V respublikis me-7 muxli.

10

mexuTe respublikaSi asambleis daTxovnas xuTjer qonda adgili, aqedan ors - general Sarl de golis prezidentobis dros (1962 da 1968 wlebSi), ors fransua miteranis (19981 da 1988 wlebSi), xolo erTi - 1997 wels ganxorcielda prezident Jak
Sirakis mier.

11

9 oqtomberi, 1962 weli. 30 maisi, 1968 weli.

12

arCevnebma golistebs daubruna sakuTari mosaxleobis ndoba da uprecedento gamarjveba erovnul asambleaSi absoluturi umravlesobis saxiT. Sarl de golma SeinarCuna prezidentis posti da daniSna axali premier ministri moris kuv de murvili. fransua miteranma moipova ra saprezidento arCevnebis meore turSi xmaTa 51,76%. erTerTi misi pirveli gadawyvetileba iyo daeSala erovnuli asamblea, romelic mis mimarT mtrulad iyo ganwyobili. mas ver warmoedgina, ekeTebina politika erovnul asambleaSi umravlesobis gareSe. miteranis partiam sakanonmdeblo organos arCevnebze xmaTa umravlesoba miiRo. 1988 wels miterani xelaxla iqna arCeuli, xolo premier ministrad dainiSna miSel rosardi. meore mandatis dros centristebma uari ganacxades rosardis mTavrobaSi monawileobaze. 14 maiss miteranma gadawyvita daeTxova asamblea da moeZebna axali, ufro konfortuli umravlesoba. arCevnebis Sedegad miterans erovnul asambleaSi relatiuri umravlesoba ergo. imis miuxedavad, rom 1996 wlis ivlisSi Sirakis prezidentobis dros saxeze ar iyo politikuri krizisi, sazogadoebrivi azris gamokiTxvam aCvena, rom 1998 wlis nacvlad 1997 wels arCevnebis Catareba ufro xelsayreli iqneboda prezident SirakisTvis. amitomac, Jak Sirakma daiTxova 1993 wels arCeuli asamblea, romelic imave politikuri kursis matarebeli iyo, rogorsac Tavad Siraki aRiarebda. arCevnebis Sedegad, prezidentma Sirakma dakarga umravlesoba, romelsac is asambleaSi daTxovnamde flobda. daskvna Cvens mier ganxiluli, vfiqrobT kargad aCvenebs, rom parlamentis daTxovis ufleba imgvarad SeiZleba iyos gamoyenebuli, rogorc saWirod miiCnevs prezidenti amaTuim politikuri reJimis pirobebSi. igi SesaZlebelia nakarnaxevi iyos koabitaciis Tavidan acilebis surviliT, mosaxleobis ndobis dafiqsirebis motivaciiT, an vadamdeli arCevnebis Sedegad sakuTari reitingis gadarCeniT. Tumca calsaxaa, rom Tu mocemuli uflebis miniWeba prezidentisTvis mxolod imiT iqneba nakarnaxebi, rom xelisuflebis danawilebis principi ganvamtkicoT, arsebiTi mniSvneloba aRara aqvs ra konkretul pirobebs davuwesebT mas, iqneba es parlamentis daTxovnis uflebis SezRudva sami Ty eqvsi Tvis vadiT, mTavaria mxedvelobidan ar gamogvrCes, rom parlamenti xalxis mier arCeuli organoa da Tu Cven Zlieri parlamentisken vixrebiT da prezidentis institutis Sesustebas varCevT saWiroa ki miTumetes, erTpalatiani parlamentis pirobebSi prezidentisaTvis amxela Zalauflebis dakanoneba. Tumca unda iTqvas yvelaze mTavari, rom zemoTganxiluli ufleba ar aris is erTaderTi sakiTxi, romelic saqarTvelos konstituciaSi ufro farTo da siRrmiseuli ganxilvis sagnad unda iqces. imisaTvis, rom xelisuflebis danawilebis principma gamarTulad imuSaos saqarTvelos konstituciaSi aucilebelia arsebiTi, siRrmiseuli da sistemuri cvlilebebis ganxorcieleba.

Tbilisi, 2013 wlis 5 Tebervali

4