Leksion 2 nga S.

Haderi: Variablat dhe te dhenat makroekonomike

Ne kete leksion do te mesoni kuptimin dhe matjen e te dhenave statistikore me te rendesishme makroekonomike:

Produkti Brendshem Bruto(GDP) Indeksi mimeve te Konsumatorit (CPI) Norma e papunesise

Leksioni 2

Te dhenat Makroekonomike

slide 0

Produkti Brenshem Bruto: shpenzimet dhe te ardhurat

Dy perkufizime:

Shpenzimet totale per mallra dhe sherbime te

prodhuara ne vend.

Te ardhurat totale te krijuara nga faktoret e

prodhimit brenda vendit.

shpenzimet barazojne te ardhurat sepse do dollar i shpenzuar nga nje bleres behet e ardhur per shitesin.
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 1

Fluksi rrethor
te ardhurat ($) Puna

Familjet

Firmat

Mallrat

shpenzimet ($)
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 2

Vlera e shtuar
perkufizim: Vlera e shtuar firmes eshte vlera e produktit e saj mius vleren e mallrave te ndermjetme te perdorura nga ajo per te prodhuar kete produkt.

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 3

Ushtrim:
Nje fermer prodhon nje kg grure dhe e shet ate te

prodhuesi miellit per $1.00. Ai e kthen grurin ne miell dhe e shet te bukepjeksi per $3.00. Bukepjeksi e perdor miellin per te prodhuar nje buke qe shet tek nje inxhinier per $6.00. Inxhinieri thjesht e ha buken

Llogarisni & krahesoni vleren e shtuar ne secilin stad te prodhimit dhe se fundi GDP
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 4

Mallrat perfundimtare, vlera e shtuar dhe GDP

GDP = vlera e mallrave perfundimtare te prodhuar
= shuma e vleres se shtuar ne te gjitha stadet e prodhimit.

Vlera e mallrave perfundimtare perfshin tashme

edhe vleren mallrave te ndermjetem prandaj perfsgirja e ketyre te fundit bashke me mallrat perfundimtare ne GDP do te ishte llogaritje e dyfishte.

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 5

Perbersit e shpenzimeve te GDP

konsumi

investmet shpenzimet qeviritare eksportet neto

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 6

Konsumi (C)
perkufizim: vlera e te gjitha mallrave dhe sherbimeve qe blejne konsumatoret. Perfshin:
Mallrat jetegjate zgjasin nje kohe te gjate p.sh.: auto, pajisje shtepiake Mallrat jeteshkurter zgjasin nje kohe te shkurter p.sh.: ushqim, veshje sherbimet pune e bere per konsumatoret p.sh.: pastrim kimik, udhetim ajror.
slide 7

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

U.S. consumption, 2006

$ billions
Consumption Durables Nondurables $9,268.9 1,070.3 2,714.9

% of GDP
70.0% 8.1 20.5

Services

5,483.7

41.4

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 8

Investmet (I)
Perkufizim 1: shpenzime ne [faktoret e prodhimit] kapital. Perkufizim 2: shpenzime per mallra qe blehen per perdorim te ardhshem Perfshin: Investmet fikse te biznesit
Shpenzime per fabrika dhe pajisje qe firmat do perdorin per te prodhuar mallra & sherbime te tjera.

Investmet residenciale fikse

Shpenzime per njesi banim mga konsumatoret dhe pronaret e shtepive.

Investmet per inventare

Ndryshimi ne vleren e inventareve te te gjithe firmave
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 9

Investment SHBA, 2006

$ billions
Investmet Fkse biznesi Residenciale $2,212.5 1,396.2 766.7

% of GDP
16.7% 10.5 5.8

Inventare

49.6

0.4

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 10

Investmet vs. Kapitalit

Vini re: Investmet perfaqesojne shpenzime per kapital te ri. Shembull (supozojme jo amortizim):
1/1/2007: ekonomia ka $500b vlere kapitali gjate 2007: investmet = $60b 1/1/2008: ekonomia do te kete $560b vlere kapitali Dallimi midis stok dhe flow
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 11

Stok vs. Flow

Flow
Stock

stoku perfaqeson nje sasi qe matet ne nje moment kohe.

P.sh., Stoku kapitalit ne SHBA ishte $26 trillion me 1 Janar, 2006.

Flow perfaqeson nje madhesi qe matet per njesi kohe. P.sh., Investmet ne SHBA ishin $2.5 trillion gjate 2006.
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 12

shembuj: Stok vs. Flows

stok flow Kursimet vjetore te personit # numuri njerzve te diplomuar kete vit Defiiti buxhetit

Pasuria e individit
# njerzve me diplome universiare Borxhi qeveritar

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 13

Perpiquni te percaktoni:
Stok apo flow?

Gjendja ne llogarine e kartes tuaj te kreditit Sa kohe harxhoni jashte klase per te studjuar
makroekonomi

Madhesia e koleksionit tuaj te disqeve Norma e inflacionit Norma e papunesise

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 14

Shpenzimet qeveritare(G)
G perfshin te gjtha shpenzimet qeveritare per
mallra dhe sherbime..

G perjashton pagesat e transferueshme

(p.sh., pagesat per papunesine), sepse ato nuk perfaqesojne shpenzime per mallra dhe sherbime.

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 15

Shpenzimet qeveritare ne SHBA, 2006

$ billions
Shpenzimet qeveritare Federale jo per mbrojtjen mbrojtja $2,527.7 926.6 305.6 621.0

% of GDP
19.1% 7.0 2.3 4.7

lokale
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

1,601.1

12.1
slide 16

Eksportet neto: NX = EX IM
def: vlera e eksporteve totale(EX) minus vleren e importeve totale(IM).
200

U.S. Net Exports, 1950-2007

2%

billions of dollars

-200 -400 -600 -800 1950

-2% -4% -6% -8% 1960 1970 NX ($ billions) 1980 1990 2000 NX (% of GDP)

percent of GDP

0%

Nje identitet i rendesishem

Y = C + I + G + NX
Shpenzimet agregate

Vlera e produktit total

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 18

Pyetje per ju:

Supozojme se nje firme

prodhon $10 million mallra perfundimtare Por shet vetem $9 million .

A prish kjo indentitetin: shpenzimet = output?

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 19

Pse outputi = shpenzimet

Produkti i pashitur shkon si inventar dhe

llogaritet si investim inventaresh pavaresisht se ritja e inventareve ishte me deshire apo jo.

Ne fakt, ne supozojme se firmat blejne

produktin e tyre te pashitur.

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 20

GDP: nje koncept i rendesishem me shume dimensione

Kemi pare se GDP perfaqeson-mat

te ardhurat totale autputin total shpenzimet totale shumen e vleres se shtuar n ete gjitha
stadete prodhimit te mallrave perfundimtare.

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 21

GNP vs. GDP

Produkt Kombetar Bruto (GNP):

Te ardhurat totale te fituara faktoret e prodhimit qe zoteron nje vend, pavaresisht ku jane vendosur ato.

Produkti Brendshem Bruto (GDP):

Te ardhurat totale qe marin faktoret e prodhimit brenda nje vendi, pavaresisht se kush i zotron ato. (GNP GDP) = (pagesat per faktoret nga jashte) (pagesat per faktoret per jashte)
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 22

Discussion question:

Ne vendin tuaj cilin do te donit te ishte me i madh, GDP, or GNP?

Pse?

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 23

(GNP GDP) si % e GDP

Phillippines Bangladesh U.K. U.S.A. Mexico Russia El Salvador Argentina Indonesia Panama 9.2% 5.1 2.2 0.3 -1.8 -2.5 -3.4 -5.4 -6.5 -7.3
sources: World Development Indicators, World Bank and Bureau of Economic Analysis, U.S. Department of Commerce
slide 24

vende te zgjedhura, 2005

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

GDP Reale vs. nominale

GDP perfaqeson vleren e te gjitha mallrave dhe

sherbimeve perfundimtare te prodhurar.

GDP nominale mat kete vlere duke perdorur

mimet aktuale.

GDP reale mat kete vlere duke perdorur mimet

e vitit baze.

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 25

Ushtrim , pjesa 1
2006
P Malli A Malli B $30 $100 Q 900 192 P $31 $102

2007
Q 1,000 200 P

2008
Q 1,050 205

$36 $100

Llogarisni GDP nominale ne do vit. Llogarisni GDP reale ne do vit duke marre
2006 si vit baze.
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 26

Pergjigjet per ushtrimin, pjesa 1

GDP nominale shumzim P & Q per do vit 2006: $46,200 = $30 900 + $100 192 2007: $51,400 2008: $58,300

real GDP shumzim i Q te do viti me P 2006 2006: $46,200 2007: $50,000 2008: $52,000 = $30 1050 + $100 205
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 27

GDP Reale merr parasysh inflacionin

Ndryshimet ne GDP nominale mund te vijne nga :

Ndryshimet ne mime. Ndryshimet ne sasi.

Ndryshimet ne GDP reale vetem per shkak te ndryshimeve ne sasi, sepse GDP reale llogaritet duke perdorur mime konstante te nje viti baze.

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 28

GDP Nominale dhe Real e ne SHBA,

19502007
16,000 14,000 12,000
(billions)

10,000 8,000 6,000 4,000 2,000 0 1950 1960 1970 1980 1990 2000
slide 29

Real GDP (in 2000 dollars) Nominal GDP

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

Deflatori GDP

Norma e inflacionit rritja ne perqindje e nivelit

te pergjithshem te mimeve.

Nje mase e nivelit te pergjithshemm te mimeve

eshte deflatori GDP, I percaktuar si

Nominal GDP GDP deflator = 100 Real GDP

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 30

ushtrim, pjesa 2
GDP Nom. 2006 2007 2008 $46,200 51,400 58,300 GDP Real $46,200 50,000 52,000 deflatori GDP Norma e inflacionit n.a.

Llogarisni Deflatorin e GDP per do vit Perdorni deflatorin e GDP per te llogaritur
normen e inflacionit nga 2006 ne 2007, dhe nga 2007 ne 2008.
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 31

pergjigje, pjesa 2
Nom. GDP 2006 2007 2008 $46,200 51,400 58,300 Real GDP $46,200 50,000 52,000 deflatori GDP 100.0 102.8 112.1 Norma e inflacionit n.a. 2.8% 9.1%

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 32

Dy trike arithmetike per te punuar me ndryshimet ne %

1. Per do variabel X dhe Y, ndryshimi ne % i (X Y ) ndryshimin ne % i X + ndryshimin ne % i Y EX: po qe se pagesa juaj orare rritet 5% dhe ju punoni 7% ore me shume , tatehere te ardhurat tuaja nga paga rriten afersisht 12%.
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 33

Dy trike arithmetike per te punuar me ndryshimet ne %

2 ndryshimi ne % i (X/Y ) ndryshimin ne % i X ndryshimin ne % i Y

EX: deflatori GDPr = 100 NGDP/RGDP. po qe se NGDP rritet me 9% dhe RGDP

rritet me 4%,
norma e inflac eshte afersisht 5%.
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 34

Indeksi i mimeve te konsumatorit(CPI)

Nje metode per matjen enivelit te pergjithshem

te mimeve

Llogartet nga INSTAT) Perdoret per: Matur ndryshimet e kostos se jeteses se

konsumatorit

Pershtajen e kontratave me inflacionin Lejon krahesimin evlarave ne leke ne kohe te

ndryshme
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 35

Si ndertohet CPI
1. Percaktohet kompozimi i shportes se

mallrave te konsumatorit tipik nepermjet vrojtmeve.

2. do muaj mblidhen te dhena per mimet e

artikujve te shportes dhe llogaritet kostoja e saj

3. 3. CPI ne do muaj eshte

Cost of basket in that month 100 Cost of basket in base period

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 36

Ushtrim : llogarisni CPI

Shporta perbehet nga 20 pica dhe 10 kompakt disqe. mimet: 2002 2003 2004 2005 Per cdo vit llogarisni Koston e shportes CPI (perdorni 2002 si vit baze) Normen e inflacionit do vit

pica $10 $11 $12 $13

CDs $15 $15 $16 $15

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 37

Pergjigjet:
kosto e shportes 2002 2003 2004 $350 370 400 CPI 100.0 105.7 114.3 norma inf n.a. 5.7% 8.1%

2005

410

117.1

2.5%

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 38

Arsyet pse CPI mund te mbivleresoje inflacionin

Paragjykimi i zvendesimit: CPI perdor pesha

specifike fikse, prandaj nuk pasqyron aftesine e konsumatorit per te zvendsuar mallrat me ato qe u bie mimi.

Futja e mallrave te reja: futja e mallra te reja

permireson gjendjen e konsumatorit dhe rrit vleren e parase. Por ne fakt nuk e ul CPI, sepse CPI perdor pesha fikse.

Ndryshimet e pamatura ne cilesi:

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

permiresimi cilesise rrit vleren e lekut por zakonisht ato nuk maten.
slide 39

CPI vs. Deflatori i GDP

mimet e mallrave kapitale Perfshihen ne deflatorin e GDP (po qe se prodhohen ne vend) Perjashtohen nga CPI mimet e mallrave te iportuara te konsumit Perfshihen ne CPI Perjashtohen nga deflatori GDP Shporta e mallrave CPI: fiks Deflatori GDP : ndryshon do vit
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 40

Kategorite e popullsise

Te punesuar
punojne ne nje pune qe paguhet

Te papune
nuk jane te punesuar po kerkojne pune

Force puntore
sasia e punes disponibel per proshim mallrash dhe sherbimesh, te gjithe peronat epunesuar she te papune

Jashte forces punetore

te papune qe nuk kerkojne pune
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 41

Dy koncepete te rendesishme te forces punetore

Norma e papunesise
% e forces puntore qe eshte e papune

Norma epjasmarrjes ne purcen puntore

pjesa e popullsise se rritur qe merr pjese ne forcen punetore

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 42

Ushtrim:

llogarisni statistikat e forces punetore

Popullsia e rritur sipas grupeve ne SHBA, June 2007 te punesuar = 146.1 million te papune = 6.9 million popullsia e rritur = 231.7 million

Perdorni te dhenat per te llogaritur Forcen punetore Popullsine jashte forces puntore Normen e pjesmarrjes ne forcen puntore Normen e papunesise
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 43

pergjigje:

Te dhena: E = 146.1, U = 6.9, POP = 231.7 Forca punetore

L = E +U = 146.1 + 6.9 = 153.0

Jashte forces punetore

NILF = POP L = 231.7 153 = 78.7

Notma epapunesise
U/L x 100% = (6.9/153) x 100% = 4.5%

Norma e pjesmarrjes ne forcen punetore

L/POP x 100% = (153/231.7) x 100% = 66.0%
Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike
slide 44

Ushtrim: llogarisni ndryshimet ne %

ne statistikat e forces punetore

supozoni Popullsia rritet me1% Forca puntore rritet me 3% Numuri te papuneve rritet me 2%

Llogaritni ndryshimet e % ne
normen ee pjsemarrjes se FP:

2%

normen e papunesise:

1%

Leksioni 2 Te dhenat Makroekonomike

slide 45