PUNSIMI I T SAPO DIPLOMUARVE

RASTI I NJ INSTITUCIONI PUBLIK SHQIPTAR

Grupi $
1/27/2013

Jan t pakta studimet q jan br pr sa i prket punsimit t t sapodiplomuarve n vendin ton. Kshtu q me studimin e mposhtm ne duam t zbulojm disi se sa t prirur jan studentt pr tu punsuar n profesionin e tyre n nj koh t shkurtr pas mbarimit t shkolls. Pr kt ne kemi marr si rast studimi Drejtorin e Prgjithsme t SHrbimeve t Transportit RRugor, dhe kemi intervistuar disa nga t sapodiplomuarit e punsuar n kt institucion. Megjithse rezultatet e punimit ton nuk mund t prgjithsohen vum re se pr punsimin e t rinjve sidomos n Administratn Publike prdoret sistemi i patronazhit dhe se aftsit q marrin studentt n universitete nuk ju shrbejjn n nj mas t madhe n pun.

Struktura:

1. Hyrje .................................................................................................. 3 2. Rishikimi i literaturs ........................................................................ 4 3. Metodologjia ..................................................................................... 6 4. Gjetjet kryesore ................................................................................. 7 5. Diskutime dhe prfundime .............................................................. 10 6. Referenca ......................................................................................... 11

1. Hyrje
Sistemi arsimor i nj shoqrie konsiderohet si sisitemi i qarkullimit t gjakut n trupin e njeriut. Ashtu si zemra pasi e pastron e shprndan gjakun n t gjitha pjest e trupit edhe arsimi pas i edukon dhe i pajis individt me formimin e nevojshm i shperndan n t gjitha degt e ekonomis s nj vendi. Zhvillimi i sistemit arsimor dhe aksesi q ka popullsia jan tregues t zhvillimit t nj vendi. Prandaj sektori i arsimit konsiderohet nj nga sektort strategjik i cili trheq nj mas t konsiderueshme t investimeve publike. Rritja e numrit t universiteteve private dhe aplikimi i Karts s Bolonjs kan br q gjat vitit 2008 t ket nj rritje prej 4,6 pr qind t shqiptarve q jan regjistruar n arsimin e lart (Zyra Nderkombetare e Punes, 2009). Ky fakt ka si pasoj t dukshme rritjen e numrit t t diplomuarve. shtja pr nj disekuilibr t tregut t puns prsa i prket numrit t t diplomuarve q ofrohen dhe q krkohen sht nj problem i nj rndsie t madhe. Megjithat vihet re nj munges e studimeve n kt fush pr Shqiprin. Kshtu q ne me kt punim duam t japim nj ide se sa t punsueshm jan t sapodiplomuarit shqiptar sidomos n institucionet publike dhe se sa t kualifikuar ndihen ata pr t prmbushur kriteret pr pozicionin e puns. Gjithashtu ne do t japim disi disa probleme q dalin gjat punsimit t nj t sapodiplomuari. Pr kt pasi kemi br nj rishikim t literaturs ndrkombtare mbi kt tem dhe kemi prezantuar shkurtimisht metodologjin, kemi prshkruar disa nga gjetjet e ktij studimi.

2. Rishikimi i literaturs
Punsimi i t sapo diplomuarve sht nj problem i rndsishm n t gjitha shoqrit (Green and Latham, 1997) (Earl, 1998). Aq m tepr n shoqrin shqiptare q diplomimi n universitet shihet si mundsia e art pr t gjetur elsin drejt suksesit. Por sht e dukshme ditt e sotshme q po bhet gjithmon e m e vshtir q studentt e sapo diplomuar t punsohen. Kjo mund t jet pr shkak t pritshmrive t vet t diplomuarve por edhe t pundhnsve. Jeta pas diplomimit sht par si nj periudh e vshtir shpesh her e prfshir nga stresi dhe zhgnjimi (Perrone and Vickers, 2003). Sipas nj studimi rasti t br n Australi par nga kndvshtrimi i studentit, periudha pas diplomimit shoqrohet me nj ndjenj pasigurie, pritshmri t larta, paradoksi i eksperiencs s puns dhe presioni i kohs (Perrone and Vickers, 2003). Edhe n nj studim krahasues mes Suedis dhe Polonis, t sapodiplomuarit prireshin t kishin nj ndjnej pasigurie dhe frike nga nj periudhe e gjat papunsie pas universitetit (Johansson and Kopciwic and Dalgrehn, 2008). Studentt priren t krijojn nj pamje me respekt pr universitetin dhe kjo shpesh on n nj diferenc t madhe mes pritshmrive t sudentve dhe realitetit n vetvete (McInnes and James, 1995). sht vn re nj rnie n besimin q studentt kan vetm tek diploma dhe dijet q marrin n universitet prandaj sht rritur tendenca pr ti shtuar vlera t tjera diploms qoft prpara por dhe pas diplomimit (Tomlinson, 2008) Kjo ndodh pr shkak se pritshmrit e pundhnsve jan t tjera. Sipas nj raporti analitik t realizuar pr 27 vende t Bashkimit Europian aftsit q pundhnsit krkonin nga t diplomuarit q t ishin t gatshm t punonin n grup, t prballonin situatat e vshtira dhe t zgjidhnin probleme n mnyr analitike dhe innovative prve aftsive teknike t profesioneve specifike. T rndsishme shihen edhe niveli i diplomimit: t diplomuarit Bachelor jan m t prirur t punsohen n sektorin privat ndrkoh q sektori public krkon t diplomuarit n nivel master si dhe niveli i eksperiencs dhe intershipet e studentve (Gallup, 2010). Ndrkoh q nj studim i kryer n UK thot se ato q rrisin punsimin e t sapodiplomuarve jan eksperienca n pun, modulet q kan ndjekur mbi siprmarrjen, kshilluesit e karriers dhe arritjet personale (Knight and Yorke, 2003). Nj studim tjetr i br pr 9 shtete t Europs i cili klasifikon karakteristikat q duhet t ken t diplomuarit pr t gjetur nj pun t par t cilat jan profili dhe niveli i arsimimit, formimi socio-ekonomik dhe vet krkimi individual i puns (SalvasVelasco, 2007).
4

Ndrkoh q sht br nj klasifikim prsa i prket kohs t tranzicionit nga arsimimi n pun. N UK vlersimet pr tranzicionin e t sapo diplomuarve maten pr nj periudh 6 mujore (Knight and Yorke, 2003) (Mason, 2006) ndrsa n pjesn tjetr t Europs tranzicioni per t gjetur pun varion nga nj vit deri n tre vjet pas diplomimit (Gallup, 2010) (Salvas-Velasco, 2007) dhe vihet re nj diferenc mes kohs midis Europs s Veriut dhe t Jugut ku n veri koha e tranzicionit sht m e shkurtr (Salvas-Velasco, 2007). Gjithashtu koha ndryshon n varsi t puns q krkon t gjesh dhe profilit pr t cilin ti je diplomuar (Allen and Var der Velden, 2007). Nisur nga kto studime t kryera kryesisht n Europ na lindn kto pyetje krkimi: 1 A jan t prirur studentt shqiptar t punsohen n nj priudh t shkurtr pas diplomimit n institucionet publike shqiptare? dhe 2 A jan t aft t knaqin krkesat e pundhnsit me aftsit e fituara n universitet? Gjat zhvillimit t ksaj eseje ne jemi prpjekur tju japim prgjigje ketyr pyetjeve.

3. Metodologjia
Pr tju prgjigjur pyetjeve t msiprme ne kemi zgjedhur nj rast studimor. Metoda e rastitit t studimit prdoret pr t hetuar kontekstin real t nj fenomeni kompleks. N qendr t tij duhet t jet nj rast i cili sht objekt i studimit. Rasti duhet t jet nj njsi komplekse e funksionimit, t hetohet n kontekstin e tij natyror me nj numr metodash dhe t jet bashkkohor (Yin, 1994) (Merriam, 1994) (Gilham, 2001) Pr realizimin e ktij rasti studimi kemi br rishqyrtim t literaturs dhe kemi marr t dhna n lidhje me Drejtorin e Prgjithshme t Shrbimeve t Transportit Rrugor. sht zgjedhur pikrisht ky institucion sepse vitin e fundit ka ndjekur nj politik miqsore ndaj punsimit t sapodiplomuarve. Jemi bazuar n t dhnat arkivore pran Departamentit t Burimeve Njerzore prsa i prket punsimit t studentve t sapodiplomuar ndr vite n kt institucion. Gjithashtu kemi intervistuar kta studentt t sapo diplomuar q jan punsuar n departamentet prkatse t ktij institucioni. Numri i t intervistuarve ishte 5 dhe intrevista jan kryer n nj koh q varion nga 30-45 minuta kryesisht n ambjentet e tyre t puns. Pyetjet u fokusuan n kohn q mori znia e puns pas diplomimit, kriteret e punsimit q ju krkuan nga institucioni dhe mnyrn se si ndiheshin ata gjat realizimit t puns. Gjat mbledhjes s t dhnave hasm vshtirsi n aksesin e t dhnave pr shkak t privatsis s tyre. Gjithashtu t intervistuarit ngurruan tju prgjigjeshin pyetjeve por pasi spjeguam qllimin e intervistave dhe konfidencialitetin e tyre e patn m t leht t prgjigjeshin. Nj nga kufizimet e ktij rasti studimi sht fakti se gjetjet nuk mund t prgjithsohen pr punsimin n total t sapodiplomuarve dhe l vend pr studime t mtejshme.

4. Gjetjet kryesore
Pas tranzicionit t viteve 1990 dhe ndryshimi i forms s qeverisjes nga nj regjim komunist n demokraci, solln nevojn pr ristrukturim t administratave shtetrore dhe t do institucioni shtetror. Duke qn se u hapn rrugt drejt vendeve fqinje pr lvizje t lir si t mallrave dhe shrbimeve ashtu edhe t individve, lindn nevoja t reja dhe kerkesa akoma m t mdha kundrejt qeveris. N kt mnyr lindi nevoja edhe pr krijimin e nj drejtorie t prgjithshme t shrbimeve t transportit rrugor e cila do t merrej me regjistrimin e mjeteve, monitorimin e kualifikimit t drejtuesve t mjeteve rrugore dhe pajisjen e tyre me leje drejtimi, krijimi i regjistrit kombtar t mjeteve dhe drejtuesve t tyre, organizimin, shtypjen dhe shprndarjen e dokumentacionit baz pr transportin rrugor, dhe biletn e transportit hekurudhor, kryerjen e veprimtaris s agjentit tatimor sipas prcaktimeve ligjore, dhnien e lejeve t veprimtaris t autoshkollave, t gjitha kto detyra kryesore q kan t bjn direkt me shrbimin q i ofrohet komunitetit. Drejtoria e Prgjithshme e Shrbimeve t Transportit Rrugor (DPSHTRR) u krijua me vendim t Kshillit t Ministrave Nr. 343, Dt. 21.07.1999, n zbatim t Ligjit Nr. 8378, dt. 22 07.1998 Kodi Rrugor i Republiks s Shqipris, si institucion me vetfinancim, me kapital trsisht shtetror, mbi bazn e pasuris dhe kapitalit t Ndrmarrjes s Shrbimeve t Transportit Rrugor. Kjo drejtori sht me qendr dhe seli n Tiran, dhe ka nn varsi edhe 13 drejtori t tjera rajonale. Kompetencat, detyrat dhe t drejtat e DPSHTRR dhe Drejtorive Rajonale prcaktohen n statutin e ksaj drejtorie i cili miratohet nga Ministri. Ky institucion drejtohet nga nj Kshill Drejtues, q prbhet nga 5 antar t cilt emrohen nga Ministri prgjegjs pr Punt Publike dhe Transportin. N nj shtet demokratik realizimi i funksioneve shtetrore krkon m s pari nj organizim sa m t mir t aparatit shtetror dhe n veanti t atij administrativ, dhe s dyti nj aparat t prbr nga npuns t aft profesionalisht. Politikat e punsimit nga ky institucion, ashtu si edhe n do institucion tjetr shtetror jan t hartuara nga Drejtoria e Politikave t Punsimit dhe miratohen nga Kshilli i Ministrave. Shrbimi Kombtar i Punsimit (SHKP) sht struktura pgjegjse pr zbatimin e politiks shtetrore n fushn e punsimit n zbatim t ligjit 1995 Pr nxitjen e

punsimit. Synimi i zbatimit t ktyre politikave sht t arrihet punsimi i plot, prmirsimi i cilsis dhe produktivitetit n pun dhe forcimi i kohezionit social. Sipas legjislacionit do vend pune duhet t shpallet dhe pr aplikantt t bhet nj konkurim. do institucion e ka t prcaktuar analizn e puns nga ministria prkatse, e cila prcakton kriteret baz q duhet t plotsoj do individ pr nj vend pune t prcaktuar si dhe detyrimet e tij. Ky institucion praktikonte programin e stazh-it, i cili nnkupton q t gjith punkrkuesit t cilt kan prfunduar arsimin e lart brenda ose jasht vendit marrin pjes n programe praktikash profesionale. Ky institucion e ofron kt shrbim falas. Masat, kriteret dhe proedurat, pr zbatimin e ktij programi prcaktohen nga Keshilli i Ministrave. [ ligji Nr.7995 date 20.09.1995 Per nxitjen e punesimit Neni 10 (ndryshuar me Ligjin Nr. 8444, date 21.0.1.1999, me ligjin Nr. 8862 date 7.03.2002 dhe me ligjin 9570 date 3.7.2006) Ashtu si edhe do institucion tjetr n Shqipri, edhe ky institucion ballafaqohet me probleme t ndryshme n lidhje me menaxhimin e burimeve njerzore, sidomos me politikat e punsimit. Problemi kryesor ka t bj me patronazhin, punsimin e individve t cilt prkrahin forcn politike n qeverisje. Kjo bn q n mnyr jo t drejtprdrejt t kemi mos zbatim t legjislacionit dhe t kritereve pr punsim. Gjithashtu mund t oj n punsimin e atyre individve t cilt nuk prmbushin kualifikimet q krkohen pr vendin e puns, dhe e gjith kjo do t oj n nj inefienc dhe kosto t larta. Sa m t shpeshta t jen ndryshimet e programeve politike t qeveris dhe sa m t shpeshta t jen ndryshimet e institucioneve, aq m shum do t vijoj t jet e paqndrueshme dhe jo efikase administrata shtetrore n Shqipri. Pra, paqndrueshmria e institucioneve prkthehet automatikisht n paqndrueshmri t burimeve njerzore dhe anasjelltas. Sipas t dhnave t marra pran departamentit t burimeve njerzore t DPSHTRR, numri i t rinjve t cilt jan t sapo diplomuar t punsuar q nga janari i vitit 2012 deri tani ka qen 5 t rinj, t cilt jan punsuar n profesionet e tyre, si jurist, ekonomist edhe informaticien. Ky raport ka ardhur n rritje duke e krahasuar at me vitin 2011, nga i cili konstatohen q vetm nj individ i cili sapo kishte mbaruar universitetin sht punsuar si jurist n departamentin e patentave. Ndrsa vitet e mparshme jan punsuar t rinj t cilt nuk e kishin pun t par kt. Kjo tregohet dhe nga mosha mesatare e punonjsve e cila sht 43,2 vje, mosh relativisht e re krahsuar me

institucionet e tjera. Nga t punsuarit e rinj kto dy vitet e fundit tre jan punsuar pasi kan mbaruar nivelin Bachelor t studimeve ndrsa tre t tjert jan punsuar pasi kan mbaruar nivelin master. Ndrkoh q dy nga t diplomuarit e nivelit Bachelor jan duke vazhduar master n profilet prkatse. Koha q iu sht dashur ktyre personave t futen n kt vend pune varion nga 1 muaj deri n katr muaj pas diplomimit. Pr t fituar punn t gjasht i jan nnshtruar nj konkursi prej t cilit jan shpallur fitues megjithse nuk kan patur nivelin e eksperiencs s krkuar. Gjat intersvistave del kryesisht shkaku pse sht neglizhuar fakti i eksperiencs pr pozicionet e krkuara. Un edhe pse e bra konkursin, futa nj mik se ju e dini si funksionojn gjrat ktu. Edhe pse me diplom e me t tra nuk i dihet a ndodh. Kshtu q meq kisha mik nuk m bn shum naze pr eksperincn dhe arrita ta merrja punn. Po shtja sht se un jam e aft pr ta br kt pun kshtu q kjo nuk sht ndonj problem i madh. - thot nj nga t intervistuarit duke vn n dukje shtjen e patronazhit. Gjithashtu edhe t intervistuarit e tjer n mnyr t drejtprdrejt ose t trthort e pranuan q ishin favorizuar nga lidhjet personale n marrjen e puns. Ndrkoh q t sapodiplomuarit e ndjejn veten t aft pr t realizuar detyrat e pozicionit t tyre. Kjo vrtetohet edhe nga t dhnat e Departamentit t Burimeve Njerzore t cilat tregojn se nuk sht marr ndonj ankes e shkruar nga eprort ose kolegt e tyre por edhe nuk u jan hequr asnj dit pune (ndshkimi pr moskryerjen e duhur t puns). N fakt un arrij ti realizoj detyrat q m caktohen brenda orarit t puns. Madje ndonjher realizoj edhe detyra q sm takojn fare mua. N prgjithsi jan gjra t thjeshta q krkojn m shum aftsi t prgjithshme sesa ndonj kualifikim t caktuar. Tani duan t dish edhe ndonj gj baz nga ato q ke msuar n shkoll po kryesisht gjera t prgjithshme - thot nj tjetr nga t intervistuarit. Prsa i prket pyetjes nqoftse i ndihmojn aftsit e fituara n universitet pr realizimin e detyrave t puns dhe n mas i ndihmojn kto aftsi nj tjetr i intervistuar prgjigjet:

Me thn t drejtn ato q msojm ne n shkolla jan m shum gjra teorike q nuk sht se t hyjn shum n pun por ama disa gjra jan t rndsishme. P.sh mua m kan ndihmuar detyrat q kam realizuar gjat tre viteve t shkolls pr t prpunuar t dhnat nga realiteti por edhe n strukturimin e raporteve q m duhet t shkruaj. N DPSHTRR prve t sapodiplomuarit n informatik, t tjert vlersonin se dijet n q kishin marr gjat universitetit nuk u nevojiteshin pr t realizuar detyrat e tyre gjat puns.

5. Diskutime dhe prfundime

N DSHPTRR vitin e fundit jan punsar 5 t sapodiplomuar nga fakultetete t ndryshme dhe me nivel t ndryshm diplomimi. Edhe pse n dukje ky institucion duket sikur ka nj prirje q t punsoj studentt e sapodiplomuar kjo mund t jet pr shakak t patronazhit gj q sht nj problem i madh n Shqipri. Prsa i prket aftsive t t sapodiplomuarve ata kan treguar aftsit e duhura pr t realizuar detyrat e krkuara prej tyre megjithse ata pohojn se shkolla nuk ka shrbyer n mas t madhe pr ti prgatitur ata pr vendin e puns. Duke qn se e theksuam edhe m sipr q gjetjet e ktij punimi nuk mund t prgjithsohen nuk mund t nxjerrim nj prfundim t sakt pr punsimin e t sapodiplomuarve n t gjith institucionet publike t vendit dhe aq m pak pr ndikimin q kan ata n t gjith tregun e puns s Shqipris. Kshtu q ky punim l vend pr studime t tjera t mtejshme q do t mund t konkludonin n rezultate m t prgjithshme.

10

6. Referenca
Allen, J. and Var der Velden, R. (2007) "Transition from higher education to work" Careers of University Graduates , 55-78. Earl, J. (1998) "What get graduated resumes shortlisted?" Australian Journal of Career development , 1519. Gilham, B. (2001) "Case Study Research Methods" London: Continuum. Green, P. and Latham, G. (1997) "The journey to university: A study of the first experience" Melbourne: Royal Melbourne Institute of Technology. Johansson, K. and Kopciwic, L. and Dalgrehn, L. (2008) "Learning for an unknown context: a comparative case study on some Swedish and Polish Political Science students experiences of the transition from university to working life" Compare , 219-231. Knight, P. and Yorke, M. (2003) "Emploiability and god learning in higher education" Teaching in Higher Education, 24-38 . Mason, G. (2006) "Employability Skills Initiatives in Higher Education: What Effects Do They Have On Graduate Labour Market Outcomes?" London: National Institute of Economic and Social Research McInnes, C. and James, R. (1995) "First year on campus:diversity in the initial experiences of Australian undergraduates" Melbourne: Center for the Study of Higher Education . Merriam, S. (1994) "Case Study Research in Education" San Francisco: JosseyBass Inc. Publications. Perrone, L and Vickers, M. (2003) "Life after graduation as a "very uncomfortable world": an Australian case study" Education + Training , 69-78. Salvas-Velasco, M. (2007) "The transition from higher education to employment in Europe: the analysis of the time to obtain the first job" Higher Education , 330-360. The Gallup Organization (2010) "Employers' perception for graduate emploiability" Hungary: Flash EB. Tomlinson, M. (2008). "The degree is not enough: students perceptions of the role of higher education credentials for graduate work and employability" British Journal of Sociology of Education , 49-61. Yin, R. (1994) "Case Study Research: Design and Methods" New Dehli: Sage. Zyra Ndrkomtare e Puns (2009) "Shqipria: Plani i aksioni t punsimit t t rinjve 2010-2013" Tiran: Zyra Ndrkomtare e Puns.

11