Professional Documents
Culture Documents
GIO TRNH
$
$
$
$
$
NNG 8/2001
1
M u
Trong lnh vc ng dng cng ngh thng tin, nu nh trc y khng lu, my tnh in t (MTT) cn ng vai tr ca ngi lm cng (taskmaster) th hin nay, MTT tr thnh cng c (tool) cn thit cho hu ht cc lnh vc hot ng ca mt quc gia. Trong tng lai khng xa ca thin nin k mi ny, MTT s tr thnh ngi bn ng hnh (companion) khng th thiu ca mi con ngi trong lin lc, giao tip v vic lm hng ngy. Vit Nam, MTT, ch yu l my vi tnh (PC Personal Computer) v ang xut hin ngy cng nhiu trong cc x nghip, doanh nghip, cc c quan hnh chnh x hi..., ngy cng thm nhp vo hu khp cc mt hot ng ca nn kinh t quc dn. Tuy nhin, MTT ch mi phc v cng vic vn phng nh son tho vn bn l chnh m cha thc s ng vai tr ch o gip con ngi trong cc lnh vc qun l, t ng ho tng nng sut lao ng. Mt trong nhng nguyn nhn chnh l Vit Nam cn thiu rt nhiu nhng nh phn tch (analyste). l nhng chuyn gia tin hc c th phn tch (tm hiu, kho st...) s hot ng ca cc x nghip, doanh nghip, cc t chc hnh chnh x hi... thit k cc h thng Tin hc phc v cng tc qun l trong mi lnh vc. Mn hc Cc phng php phn tch v thit k h thng thng tin (Information Systems Analysis and Design Methods), hay gn hn, Phn tch v thit k h thng , ng vai tr quan trng trong qu trnh o to nhng cn b phn tch ni trn.
CHNG 1
H thng l tp hp cc phn t hay i tng (M) trn thc hin mt hay nhiu quan h (R) cho trc vi nhng tnh cht (P) nht nh. T nh ngha sau, c th phn loi h thng theo nhiu cch khc nhau theo tnh cht P, cc quan h R v cc i tng M.
Mi trng
u vo
u ra
Mc tiu
Phn t
a) Phn t ca h thng
Phn t l thnh phn nh nht, c tnh c lp tng i. Mi phn t u c nhng thuc tnh ring v c th c biu din bi mt bin s (hay i lng bin thin). hiu v mt h thng cn phi bit trng thi ca cc phn t v mi lin h gia chng.
b) Mi trng ca h thng
Mi trng ca h thng l nhng g nm ngoi h thng nhng lin quan n vic thc hin mc tiu ca h thng. Gia h thng v mi trng c cc tc ng tng h v nhng ranh gii. Nghin cu h thng km theo vic nghin cu mi trng. Nhng yu t bt li ca mi trng lm nh hng n vic thc hin mc tiu ca h thng c gi l nhiu.
c) u vo v u ra ca h thng
u vo l bt k nhng gi m mi trng c th tc ng vo h thng. u ra l bt k nhng gi m h thng c th tc ng tr li mi trng. lm tng hiu qu hot ng ca h thng, cn tho mn ba yu t : Chn u vo v u ra hp l trong nhng iu kin c th Thi gian bin i u vo thnh u ra hp l Hnh thc hay phng php bin i hp l
I.3.2.Hnh vi ca h thng
Hnh vi ca h thng l tp hp cc u ra c th ca h thng trong mt khong thi gian xc nh. Khi h thng l ng, c ngha h thng tch bit vi mi trng bn ngoi, cc phn t khng bin i theo thi gian, khi hnh vi ca h thng c xc nh bi trng thi ban u. Hnh vi ca h thng s thay i khi cc phn t v mi lin h gia chng thay i, khi vect hm Q(t) c xc nh nh sau : Q(t) = f(Q(0), a, t) By gi xt tc ng qua li gia h thng v mi trng, gi X(t) l cc bin u vo theo thi gian, hnh vi ca h thng c m t bi h thc : 3
Q(t) = y(Q(0), X(t), a) Trng thi ca u ra c m t bi h thc : Y(t) = F(Q(0), X(t), a) Trong X = (X1, X2, ..., Xn) l bin u vo, Y = (Y1, Y2, ..., Ym) l bin u ra.
a) Ghp ni tip
Ghp ni tip l u vo ca phn t ny l u ra ca phn t kia v ngc li.
Hnh 1.2 Ghp ni tip cc phn t Phng php ghp ni tip n gin, r rng nhng tin cy km. Khi s lng phn t tng ln th tin cy gim xung. H thng ch lm vic tt khi tt c cc phn t ulm vic tt.
1 3 2
...
N-1
Hnh 1 .3 Ghp song song cc phn t Phng php ghp song song c tin cy cao v h thng ch ngng tr khi ton b cc phn t ngng tr. Tuy nhin cch ghp ni ny lm tng mi quan h cho nn tnh phc tp ca h thng cng tng ln.
N 3
Hnh 1.4 Ghp c mi lin h ngc Lin h ngc dng lm tng thm tc ng tch cc ca u vo, tri li, lin h ngc m s lm gim tnh tch cc ca u vo.
Mc 4 Mc 5 Mc 6 Mc 7 Mc 8 Mc 9
b) Phng php hp en
Phng php c s dng khi bit u vo v u ra nhng cha bit cu trc bn trong ca h thng. Qu trnh nghin cu xc nh mi quan h gia u vo v u ra tm ra nhng quy lut hot ng hay nhng cu trc hnh vi ca h thng. Cc bc nghin cu nh sau : Quan st nhng yu t u vo X v ghi nhn nhng yu t ca u ra Y. T cc cp trng thi (X, Y) tm ra nhng quy lut hay nhng cu trc c th c ca h thng. Tin hnh kim tra mt thc tin ca nhng cu trc gi nh tng bc hon thin. Chnh l s i cc kt qu, hon thin cu trc v em vo p dng thc tin.
Lng v ph cp x hi Thu v ng gp x hi
Hnh 1.5 Chu trnh kinh t ca x nghip Cc XN l nhng h thng c t chc sp xp theo c th v chuyn mn k thut, cng ngh... Cch t chc ca XN quyt nh phm vi hot ng, cc mc tiu v chc nng ca XN, to ra cho n tnh t qun v t chc trong mt c cu phn cp (theo ngnh, theo B...). Cc yu t sn xut (ch lm vic, dy chuyn cng ngh, xng, phn xng...) v cc yu t ph tr (kho tng, phng th nghim...) c t chc theo nhng tiu chun ring lm phong ph a dng h thng sn xut nhng cng phn nh tnh ng nht ca cc XN. l mt mc tiu v cng nm trong mt c cu qun l. Nhng tc nhn bn ngoi ca XN l cc nh thu, cc XN khc, cc i l, c quan chnh quyn, cc c s ti chnh trung gian, cc khch hng trc tip... to thnh mt mi trng ca XN. Mi trng tc ng tng h vi s hot ng bn trong ca XN. Cn c vo s hot ng trao i ny, mi XN u c nhng quyt nh mang tnh chin lc v sn xut, ti chnh, thng mi... Thng thng, XN c t chc phn cp theo chc nng sn xut, kinh doanh hoc v tr a l thnh cc n v, phng ban, phn xng... Cc lnh vc qun l (qun l ti chnh k ton, qun l thng mi, qun l sn xut...) c t ln pha trn ca h thng cc n v ny. Mi n v li c phn ra thnh cc b phn nh hn. V d phng K ton-Ti chnh c th gm cc b phn k ton cng n, k ton vt t, k ton ti sn c nh v thit b...
Nh gia cng
Phiu giao hng xc nhn Kinh doanh Ho n cung cp hng K ton cung cp hng Lm vic vi S Ti chnh
Thanh ton sec, tin mt... Tin t + thng tin Dng ca ci vt cht
Hnh 1.7 X nghip lin h vi mi trng bi bn loi dng S tn ti dng ca ci vt cht dn n s c mt, u dng v cui dng, cc dng thng tin hnh thc hoc phi hnh thc. V d ti nh my bia-nc ngt nng, dng vt cht l cc loi chai do nh my thu tinh Ho khnh cung cp, ta s gp nhng dng thng tin sau : Khng chnh thc : trao i in thoi hoc bng ming... Chnh thc : th, fax bo gi hoc cc phiu t hng, giao nhn hng... Nghin cu hot ng ca cc dng c vai tr quan trng trong vic th hin cu trc ba h thng ca XN : h thng quyt nh, h thng tc nghip v h thng thng tin.
10
Mc 5 Mc 6
Mc 7
Xut hin khi nim quyt nh v khi nim ghi nh : n t hng c c chp nhn khng ? Khng th quyt nh mt cch ngu nhin, phi cn c tnh hnh thc ti cng nh trong qu kh ghi nh. Mc ch l va m bo tnh kinh t ca XN, va lm hi lng khch hng. Giai on lm r (xem hnh di y), gm cc yu t : Cu trc ba h thng : h thng quyt nh (decision system), h thng thng tin (information system) v h thng tc nghip (operation system). S tng tc cn thit gia cc h thng.
Tnh quan trng ca h thng thng tin : Gi thng tin ca hai h thng kia v ca mi trng. Bng truyn gia hai h thng kia v ca mi trng. Mc 8, 9 Tnh n s phc tp ca h thng bng cch xem xt : Tnh c lp ca quyt nh : h thng quyt nh c phn chia thnh h thng mnh lnh v h thng t chc. Kh nng ca h thng quyt nh i vi cc d n, t iu chnh (khi kho nguyn liu cn n mc bo ng...). V d :
Kho Mc d tr nguyn liu (men bia) cn n mc bo ng D kin khch hng tiu th nhiu bia trong thng ti Phi mua nguyn liu nhp vo kho ngay Phng Kinh doanh
Cc thng tin khc v tnh trng sn xut Thng tin ca ni cung cp nguyn liu
H thng tc nghip
H thng quyt nh
a) H thng tc nghip
H thng tc nghip lin quan n mi hot ng sn xut, tm kim khch hng mi. nhm t c mc tiu do h thng quyt nh a ra. H thng tc nghip gm cc nhn lc v phng tin (my mc, thit b, dy chuyn cng ngh...) c tc ng tng h vi nhau p ng mc tiu.
b) H thng quyt nh
H thng quyt nh nh hng n mi hnh thc qun l XN, c tnh chin lc v tnh chin thut. Tnh chin lc c tm vc di hn hoc trung hn, th hin phng sch ci tin sn xut : thay i mu m, nng cao cht lng nhng li h gi thnh sn phm, tng cng th trng tiu th ca XN. Tnh chin thut c tm vc ngn hn, th hin cc gii php tc nghip thng ngy, vi mc ch nhm thay i cch s dng thit b, nghin cu p ng th hiu khch hng, tip th sn phm, v.v...
H thng x nghip H thng quyt nh
Mi trng
Dng vt cht/dch v
12
Thit b v k thut : L ngun ti nguyn (phn cng v phn mm) cho php tin hnh qu trnh x l d liu. Thc t, do chi ph u t cao (nhn cng, thi gian t hng, lp t thit b, ni mng...), nn cn phi quan tm ng mc khi c lng gi thnh. Hiu qu hot ng ca XN ph thuc vo cht lng ca HT3.
13
C cu trc ging h thng, phn h gm mt h thng tc nghip, mt HTTT v mt h thng quyt nh nh hnh v di y (phn c gch cho).
H thng quyt nh
Mi trng
H thng tc nghip
Hnh 1.12 Lnh vc qun l l mt phn h Vic phn chia mt h thng thng tin ca mt n v thnh cc phn h cn tun theo tnh t chc v cc quy tc sau : Biu din mt hot ng ca n v c mc tiu xc nh. Khng da theo s phn chia theo chc nng hot ng ca n v ti mt thi im no , m phi da trn tnh hiu qu v vic la chn chin thut hay chin lc. Khng cn c vo cc mi lin h phn cp v cc mi lin h ny khng phi lc no cng m t cc tnh hung qun l hay sn xut. Cn phn tch cc dng bn trong v bn ngoi trong quan h vi mi trng. bo m tnh c lp, phn h phi c xc nh sao cho s trao i thng tin vi cc lnh vc khc l ti thiu. V d : Trong mt XN, HTTT c th gm c cc phn h : Qun l vt t Qun l nguyn nhin liu Qun l ti sn c nh Qun l nhn s - tin lng Qun l ti chnh k ton Qun l tiu th sn phm - cng n khch hng Qun l cng vn th tn hnh chnh
14
K ton cung cp (ngun hng) K ton khch D n 1.2 hng K tonAp phn tch dng 1.2.1
Ap dng 1.1.2
D n 2.2
dn ng K tonAp qu l 1.2.2 Ap dng 2.2.1 Ap dng chia 2.2.2thnh cc d n : Phn h Qun l nhn s tin lng c phn Dl n 1.3 Qun l ng ng 1.3.1 Qun lAp laod ng Ap dng 2.3.1
Qun l o to Qun l nng bc Qun l khen thng, v.v... Nh vy, mi phn h, hay lnh vc qun l, c phn chia thnh cc hot ng ring r v c xem nh l cc d n. Mi d n li c th tip tc c phn chia thnh cc p dng d dng Tin hc ha. V d : D n Qun l lng trong phn h Qun l nhn s tin lng c th c phn chia thnh cc p dng : Lng sn phm Lng thi gian (hnh chnh) Bo him x hi Ph cp ngh nghip...
III.2.2.D liu
D liu (data) l c s ca thng tin. Ni n thng tin l ni n d liu. D liu nhn gi tr trong mt min xc nh. V d : Khch hng (c tn l) o, (c a ch l) 17 L Dun nng. Mt hng bia chai Tiger. Ngy t hng l 15/11/1998, v.v... Cc d liu trn y mc d c cho gi tr c th nhng kh bit c mi lin h gia nh th no. Tuy nhin, khi t chng trong mt mi lin h, ngi ta c c thng tin v yu cu t hng ca khch hng. V d : C o ng 17 L Dun nng t mua bia chai Tiger ngy 15/11/1998 Nh vy, khi nim d liu hp hn khi nim thng tin. Thng tin lun mang ngha v gm nhiu gi tr d liu. 15
Cc d liu c th c biu din di nhiu dng khc nhau (ch vit, li ni...), th hin trn giy (cng vn, ha n, th, fax...) hoc trn mn hnh ca my vi tnh, d hoc kh s dng ty theo tnh cht hay hon cnh thu nhn. C ba loi d liu tng ng vi ba tnh hung hay gp khi thu nhn d liu l tnh hung chc chn, tnh hung ngu nhin v tnh hung cha bit trc : V d : D liu chc chn : s ngy cng ca mt cng nhn trong thng, thu sut p dng cho mt mt hng... D liu c tnh ngu nhin hay cha chc chn : doanh s d bo theo phn tch th trng, thu sut s p dng cho mt mt hng mi nhp... D liu cha bit : ri ro do cc s c sn xut, yu t con ngi...
S qu
S nht k
Nht k chung
Bo co k ton chung
Hnh 1.14 Quy trnh hch ton k ton V d : K hoch lp bo co ti chnh v cc ch k ton (chng hn ch k ton mi ca B Ti chnh) trong phn h ti chnh k ton ca cng ty X s Kin thit nng. Quy trnh sn xut bia chai loi nh s dng sn phm v chai (theo dy chuyn thit b mi nhp ca nh my thu tinh) trong phn h qun l sn xut ti nh my bia-nc ngt nng. Ch qun l nhp hng v lu kho trong phn h qun l nhp cng ti cng nng, v.v... 16
III.2.4.Quy tc qun l
Quy tc qun l, hay cng thc tnh ton, cho php bin i hoc x l d liu phc v cho mc tiu xc nh.
PHN H Chin lc Chin thut Tc nghip Giao dch D LIU DL chuyn DL chung Quy tc qun l QL VT QL NS QL KT QL KH
M HNH QUN L
Gii thch :
QL KD QL SX
QL NS QL HC
Hnh 1.15 Mi lin h gia cc thnh phn ca HTTTQL V d : SL_tn_cui_k S_Tin_Tton = SL_tn_u_k + SL_nhp_trong_k SL_xut_trong_k = Gi_n_v S_lng
Lng_Tgian = (Lng_CBn S_Ngy_cng) / 26 Sau y l hnh nh v mi lin h gia quy tc qun l, cc phn h, d liu v m hnh qun l.
17
X l cc d liu th (lc, cu trc ho) Thng tin cu trc X l d liu (p dng cc quy tc qun l) Thng tin kt qu Phn pht NSD3
NSD1
NSD2
Hnh 1.16 Chc nng thu nhn, x l v phn pht thng tin Cc dng thng tin khc : c cm nhn t v gic, xc gic, khu gic v khng xt trong HTTTQL, mc du i khi chng c vai tr quan trng trong cc ng dng cng nghip.
18
Tnh ton vn Yu cu v tnh ton vn ca d liu thng gp trong cc h qun tr c s d liu. Chng hn d liu phi c lu gi an ton, NSD khng c t sa i nu khng c quyn truy cp, v.v... Tnh thch ng HTTTQL thu nhn mi thng tin n n v phi tm c nhng thng tin cn thit cho s hot ng ca XN. Vic ch la chn nhng thng tin thch ng, khng d tha l mt trong nhng nguyn l c bn ca lnh vc phn tch v thit k.
(1)
H thng thng tin Mi tr ng H thng tc nghip
Hnh 1.17 iu khin theo chu trnh m Theo hnh v, ta thy : thng tin n t bn ngoi (mi trng) theo ng (1). Theo (2) h thng quyt nh hnh ng (t iu phi) tr li thng tin ny. Vic iu phi i hi phi c thm cc thng tin khc c quyt nh tht ph hp. Theo (3), quyt nh c chuyn ti h thng tc nghip.
19
(2)
(3)
Hnh 1.18 iu khin theo chu trnh ng T h thng tc nghip, thng tin theo (1) n h thng th nghim. Theo (2), mt quyt nh c hnh ng (i ti) hay l khng (kh hi). Theo (3), kt qu quyt nh c chuyn n h thng tc nghip.
(1) (1)
Mi trng H thng thng tin
(2)
(3)
H thng tc nghip
Hnh 1.19 iu khin mnh lnh bo ng Theo hnh v, ta thy : cc thng tin n t bn ngoi XN hoc t h thng tc nghip (1). Mt quyt nh c a ra (2) v c th chuyn ra bn ngoi (3).
20
H thng tch hp
H thng K ton H thng khch hng H thng ca t chc H thng nhn s
Cc h thng c lp V d : Thng tin v khch hng s c thu nhn mt ln v c x l cho tng h thng thnh phn. H thng tch hp i hi mt c s d liu duy nht vi cc phng tin k thut thch hp (mng, vin thng...). Nh vy, vic la chn tch hp s tc ng ln kin trc ca cc phng tin x l thng tin. Kin trc cc phng tin x l khc Kin trc cc phng tin x l gn lin vi cu trc ca cc XN theo 3 loai : Kin trc tp trung (t gp) Thng tin c x l v hon thin ti mt ni duy nht trong XN ri c phn b cho cc ni. u : X l nht qun cc d liu, trnh c s d tha thng tin. Nhc : H thng hot ng nng n v khi lng thng tin ln, dn n khong thi gian gia thi im thu nhn v thi im khai thc kt qu x l c th tng ln ng k. Kin trc phn tn My tnh c t ti cc v tr khc nhau theo t chc XN x l c lp ri c ni vi nhau (nh mng) trao i thng tin. u im : Linh hot, uyn chuyn trong vn hnh nn hay c s dng. Nhc im : D liu pht sinh nhiu, x l trng lp v khng tng thch v thit b trong XN. Kin trc phn phi Kt hp c hai kin trc trn : x l thng tin ti im trung tm trong khi thu nhn v phn pht thng tin li c thc hin mt cch phn tn. Cc phng tin x l l cc trm cui (terminal) ni vi my ch (hote, main frame)
Hnh 1.21 Phn loi theo mc cc quyt nh Mc chin lc (Strategic Level) Nhm a XN hot ng ngn hn hoc di hn. Cn nhiu thng tin t mi trng. Mt s thng tin c th x l tin hc a ra quyt nh, nhng thng thng c th x l th cng. V d : Tung ra th trng sn phm mi, hoc xy dng c s sn xut mi, hoc tuyn la cn b k thut cao cp...
22
Mc chin thut (Tactical Level) Cc quyt nh chin thut c a ra thng xuyn hn nhm p ng nhu cu hot ng v hon thin h thng. V d : Chn gi bn sn phm, tuyn dng nhn s tm thi, thay i cch cung ng nguyn nhin liu, v.v... Mc tc nghip (Operational Level) Do nhn vin trong XN a ra hng ngy. V d : gi th t giao dch, son tho ha n, thu nhn thng tin khch hng, sn phm...
23
CHNG 2
Hnh 2.1 Ngi t chc lao ng l ngi phn tch h thng Nhu cu v sn xut thng mi, s pht trin nhanh chng ca lnh vc Tin hc dn n vic pht trin ngnh phn tch h thng p dng Tin hc. Lnh vc ny lun lun c nghin cu v pht trin nhm hon thin vic xy dng cc h thng thng tin. thy c vai tr ca phn tch h thng, sau y l nhng s liu do Cng ty IBM thng k trong giai on 1970-1980 : Phn tch sai st Mc nim 45 Lp trnh 25 Son tho h s 7 Cc sai st khc 20 100% Phn tch chi ph Bo tr 54 Pht trin 46 Phn tch phn b hot ng Lp trnh 15 Th nghim 50 Ci t 35 100% 24
100%
Xc nh h thng mi hot ng nh th no ?
25
Bo m cht lng
Hnh 2.3 Chu k sng ca mt d n Tin hc 3. Tch ri tnh cu trc v chc nng, cc mc nim, mc logic v mc vt l ca h thng gim phc tp. 4. Xy dng biu ch o trin khai thc hin cc giai on khc nhau ca qu trnh phn tch thit k h thng (PTTKHT).
26
hnh dung v s khc nhau gia cc quan im thit k HTTT, bng di y trnh by cch trin khai cc giai on ca mt s phng php phn tch h thng hay gp. Phng php SDM MERISE AXIAL JSD Jackson Lp k hoch Phn tch hin trng Thit k chi tit Trin khai Ci t
27
Hot ng
D liu ra
D liu
Hot ng s dng
X l
n v lu tr
Hnh 2.4 Hai dng s SADT Mt s SADT thng c t 3 n 6 hp (box) hnh ch nht c lin kt vi nhau bi cc mi tn gn nhn (labeled arrow) th hin cc giao din (interface) hay cc rng buc gia cc hp. SADT a ra li khuyn rng mt s SADT m c t hn 3 hp s lm ngho hoc khng c t thng tin, nhng nu c nhiu hn 6 hp s lm s tr nn phc tp kh theo di.
28
Nguyn tc v nh sau :
ci ra ca hp ny
1
l ci vo ca hp ny
2
v cng l ci vo ca hp ny
ci ra ca hp ny l mt iu khin ca hp ny
ci ra ca hp ny to ra mt iu khin ngc tr li
2 Hnh 2.22 Nguyn tc v s SADT Mi cnh ca hp u mang mt ngha c bit. Mi s con l s chi tit ho ca mt trong cc hp ca s cha. Mt cha c th c nhiu con. Mi s con li c th c cc s con khc, v.v...
Hnh 2.6 Cu trc phn cp mt cha nhiu con S SADT biu din s phn tch ch ban u thnh cc thnh phn nh hn. Mi thnh phn l nhng i tng (objects) v nhng s kin (events), tng ng vi d liu v hot ng. V d : D liu : Hot ng : Bnh nhn Bnh n n thuc Thm hi bnh nhn X l bnh n Thanh ton tin
29
Ngy, gi iu khin Ch dn o (nhit ...) Chm sc bnh nhn Giy php ra vin Tn hiu bo ng Bnh n
H thng Tin hc Y t Hnh 2.7 Mt m hnh x l ca SADT Nguyn l lm vic theo nhm ca phng php SADT nh sau : Mi s c to ra bi mt tc gi (quy c v mu en). S c c v ghi ch (cu hi, gi , im cha r...) bi ngi c (quy c v mu ). S sau c tr li cho tc gi thay i theo yu cu (quy c v mu xanh). Tc gi thay i xong li a li cho ngi c. Thit lp chu trnh tho lun tc gi ngi c cho n khi tho mn. Trong qu trnh lun chuyn s gia tc gi v ngi c, lun lun gi li mt bn copy th vin lu tr. Tc gi
To ra s mi v ch ra ai s c n
Bc s
Th vin s mi s ch
s c
sa li
c cc tr li ch Tho lun vi tc gi
30
Automatique) v Vin i hc Marseilles III ti Php vo nm 1974. y l mt phng php c c s khoa hc vng chc, c s dng nhiu Php v chu u. MERISE a ra mt cch nhn tng quan v HTTT ca x nghip (XN) hay ca mt t chc, da trn m hnh ba h thng : h thng quyt nh (hay h thng lnh o), h thng thng tin v h thng tc nghip. T quan nim ny, HTTT c kin trc theo ba mc : mc nim (conceptual level), mc logic hay mc t chc (organizational level) v mc vt l hay mc k thut (technical level). Mc nim xy dng mc ch v mc tiu cui cng ca XN trn c s nh ngha cc rng buc, cc quy tc qun l v cch x l chng. Mc t chc nh ngha cch t chc h thng XN t c mc ch Mc k thut lin quan n cc phng tin cn thit ca h thng : phn cng, phn mm, mng, v.v... Nhng c trng c bn ca phng php MERISE : Tip cn theo mc nhm hnh thc ho h thng tng lai Tip cn theo giai on nhm phn cp cc quyt nh. Mc Quan nim T chc K thut S TT M hnh D liu M hnh nim d liu M hnh t chc d liu M hnh vt l d liu Cc giai on D liu Phn tch hin trng M hnh nim d liu Hp thc ho M hnh logic d liu M hnh vt l d liu X l M hnh nim x l T l % 50 % 25 % 5% 5% 15 % M hnh X l M hnh nim x l M hnh t chc x l M hnh tc nghip x l
Trong bng trn, ct d liu bn tri c xem l tnh so vi ct bn phi c xem l ng.
31
32
STT
Ni dung cng vic Lp k hoch. phn tch hin trng La chn kin trc ca HTTT c t bn ngoi ca h thng. Phn tch tng quan cc x l c t bn trong ca h thng. Phn tch chi tit cc x l, thit k CSDL Lp trnh, th nghim n th Chuyn i HTTT c vo h thng mi, nhp d liu ban u Th nghim tch hp Ci t vn hnh Tng cng
Nhn lc 80 ngy/ngi (trn 1000 ngy) 80 ngy/ngi 240 ngy/ngi 90 ngy/ngi 378 ngy/ngi 72 ngy/ngi 30 ngy/ngi 30 ngy /ngi 1000 ngy
D liu | Lp k hoch Phn tch hin trng Phn tch kh thi c t Thit k Lp trnh Th nghim Giai on Khai thc Bo tr
X l
33
a) Lp k hoch
Thc hin mt d n Tin hc ha c th rt tn km, i hi nhiu cng sc v thi gian (c th mt rt nhiu thng, nhiu nm) trc khi mang li li nhun. Cc nhn t thng nh hng n vic lp k hoch l : thi gian, mc u t (investment), nhng yu t khng chc chn ca d n, ngun nhn lc (s lng, trnh , kh nng... ca ngi thit k v nhng ngi s dng cui), nhng tnh hung bt ng, nhng nh gi sai lch thc t... Ngi ta thng cu trc ho vic lp k hoch bng cch : - Tch ring cc phn b nhn lc, thi gian v kinh ph. - Lp d n tng th, k hoch cho mt giai on v cc k hoch chi tit. Song song vi vic lp k hoch l vic kim tra, bo co nh k.
K hoch ti chnh, chi tiu K hoch s dng ngun ti nguyn K hoch k thut ca d n
K hoch k thut tng giai on - K hoch k thut c chi tit ho - Lch biu c nhn
Hnh 2.11 Lp k hoch Kt qu ca giai on lp k hoch l xc nh r rng cc phn h, chc nng ca chng trong HTTT tng lai, xc nh cc kh nng ng dng trn mng hoc truyn thng, b tr cng vic theo nhm chuyn gia, phn chia kinh ph...
34
d) c t
c t (ting Anh : specifications, ting Php : cahier des charges) l vic m t chi tit k thut cc thnh phn bn trong h thng, bao gm : Kin trc d liu (data architecture) v x l kiu d liu tng ng, cc ch dn v tn (identifiers) d liu, cc s , biu hay th. Giao din gia HTTT v NSD : xc nh HTTT cung cp nhng g cho NSD v ngc li, NSD c th khai thc c nhng g t HTTT ? Cc cng vic v cc ci t cn thc hin. Din bin tin trnh t mc nim n lc th hin : trin khai k hoch, phn cng nhm lm vic, v.v... Kt qu ca c t l tp hp cc vn bn h s hay t liu v qu trnh phn tch v thit k HTTT. 35
e) Thit k
Giai on ny xc nh : Kin trc chi tit ca HTTT, lin quan n cc giao din vi NSD v cc n th tin hc cn p dng : cc quy tc qun l, cu trc d liu. Thit k cc n th chng trnh, chun b lp trnh. Quy cch th nghim chng trnh, s dng cc th vin Quy cch khai thc, ng dng bo tr, hng dn s dng, v.v... Cc phng tin v thit b lin quan
f) Lp trnh
Giai on ny l th hin vt l ca HTTT bng vic chn cng c phn mm xy dng cc tp d liu (databse files), vit cc n th chng trnh, chy th, kim tra, rp ni, lp h s hng dn, ch thch chng trnh.
g) Th nghim
Giai on ny bao gm vic nh ngha cc th nghim (testing) cc n th chng trnh, th nghim h thng, hon thin qu trnh o to ngi s s dng h thng, sa cha cc chng trnh ngun, hon thin cc vn bn bo co v hng dn s dng. Vic th nghim cho php kt qu nhn c l ph hp vi cc c t ban u. Cc phng php th nghim c nghin cu chi tit trong lnh vc cng ngh phn mm (Software Engineering). Cc yu t lin quan n th nghim bao gm : K hoch th nghim Danh mc (th vin) th nghim D liu th nghim Cc cng c th nghim Cc th nghim n th do ngi lp trnh thc hin : - cc nhnh chng trnh - tp hp cc thng s khc nhau - cc d liu thng (normal data) v cc d liu c bit, cc gi tr bt thng Cc th nghim tch hp h thng do ngi ph trch d n trin khai.
h) Khai thc
y l giai on quyt nh n kt qu tng lai ca HTTT. Tu theo kt qu khai thc, NSD s quyt nh c s dng HTTT va xy dng thay th HTTT th cng hay khng ?
i)
Bo tr
Giai on ny gm cc cng vic : bo tr, ci tin v thch nghi ha HTTT vi nhng thay i ni ti cng nh vi mi trng chung quanh. Nu c kt qu phn tch nim chnh xc, xy dng m hnh ph hp v th hin vt l hon ho th vic vic bo tr HTTT s d dng. Ngc li s dn n chi ph bo tr tn km, kh lm tha mn yu cu ca NSD.
36
II.3.3.Tip cn ba mc
Tip cn ba mc l p ng c cc yu cu sau y : S dng m hnh n gin v ngn ng trong sng, d hiu m t cc kt qu t c trong tng giai on. M hnh v ngn ng dng c cho nhng NSD khc nhau khng nht thit phi l cn b Tin hc. Nhn thc HTTT mc thm nhp ang xt.
a) Mc nim
Mc nim (hay quan nim) m t cc quy tc qun l (nhn s, k ton, chuyn giao sn phm...), cc mc tiu v nhng rng buc t ra i vi XN. Phng php MERISE xy dng hai m hnh mc nim l m hnh nim d liu v m hnh nim x l. M hnh nim d liu : Nghin cu tng quan d liu, nh ngha v hnh thc ho nh cc yu t : Thc th c tnh (thuc tnh) d liu Kho Quan h gia cc thc th Cc rng buc chc nng (functional constraints) gia cc m hnh : Bn s (lc lng) Rng buc ton vn chc nng (hm) Qu trnh hp thc ho (validation), chun ho (normalization), phn r (decomposition) v lng ho (quantification). V d : KHCHHNG MKH TnKH aChKH ThoiKH 0n 1 1 NHNG MHG TnHG
Hnh 2.12 M hnh nim d liu M hnh nim x l : Nghin cu tng quan d liu, nh ngha v hnh thc ho : Cc php ton Cc s kin Cc quy tc
37
M hnh ho M hnh ho l s dng s biu din s lu chuyn v x l thng tin gia cc dng d liu (data flow), cc kho d liu (data stores) trong mt XN. Hp thc ho m hnh Xem xt tp hp cc c tnh ch gi li nhng d liu c ch cho x l, kim tra tnh ng n v hp thc ca cc m hnh nim x l. V d : t hng Khch XN Cp hng hng Ho n Hnh 2.13 Mt m hnh x l mc nh XN X l 1 X l 2
X l 3
Tp ho n
b) Mc logic
Cc m hnh nim cho php biu din d liu c lp vi cch ci t vt l. V vy, trc khi chuyn sang mc vt l, vn l chuyn i cc m hnh nim sang m hnh mc logic tu theo mc t ng ho x l v cch chn la cc h qun trin CSDL. C ba cch chn k thut l : M hnh (hay quan im) CODASYL M hnh quan h (s c xt chng sau) Cc ngn ng lp trnh c in V d : CODASYL a ra nhng khi nim trng (field) - n v thng tin nh nht hay d liu s cp, bn ghi (record) - tp hp hu hn cc trng, v, cc quan h (set) c thit lp gia cc bn ghi.
1
CODASYL ( c code-a-sill) vi t t t t Conference on Data Systems Languages, m t t ch c do B Qu c phng M sng l p, m c ch pht tri n cc h qu n tr d li u v ngn ng . V d COBOL.
38
RECORD OWNER RECORD MEMBER SET-t hng Khch hng n t hng Hnh 2.15 Mt m hnh CODASYL
c) Mc vt l
Hin nay, cha c nhng tip cn chun ho vic m t v biu din mc vt l ca d liu. Vic m t mt m hnh vt l d liu lin quan trc tip n vic la chn k thut. C th hiu mc vt l l s kt hp cc phng tin k thut cn thit (phn cng v phn mm) h thng c th hot ng, tu theo s pht trin ca cng ngh. Cc cng c nh hng n mi trng pht trin HTTT l : Cc cng c qun l mn hnh Cc cng c m phng Cc cng c qun l m ngun V d : M hnh CODASYL : M hnh quan h : IDS2, CLIO, TOTAL DB2, INGRES, ORACLE, Microsoft Access, FoxPro... cc cng c bng tnh...
39
7.
Cc s i tng: Biu din cc i tng, cc mi lin h gia chng tng ng vi mt s hp tc n gin, m khng th hin cc trao i thng ip. 8. Cc s dy : Biu din theo thi gian cc i tng v cc tng tc gia chng. Sau y l mt v d v m hnh hot ng trong UML :
40
Cu hi chng 2
1. Th no l phn tch h thng (PTTKHT) ? Bn cht v yu cu ca PTTKHT l g ? Mc ch ca PTTKHT ng dng trong tin hc ho x nghip. Hy lin h vi mt bi ton tin hc ho x nghip no m anh (ch) bit. 2. Hy nh gi v cc phng php PTTKHT. Trnh by nhng tng c bn ca hai phng php c in SADT v MERISE. 3. Trnh by cc quan im PTTKHT theo ba trc to . 4. Tm tt phng php PTTKHT hng i tng s dng UML. 5. Trnh by cc thnh phn c bn ca mt h thng thng tin.
41
CHNG 3
Hin nay, c rt nhiu phng php phn tch hin trng, m trong khoa hc x hi v nhn vn, ngi ta thng gi l cc phng php v k thut iu tra x hi hc. Vic chn s dng mt phng php, hay s nhn mnh nhiu hn n mt phng php no so vi nhng phng php khc hon ton ty thuc vo thi quen hoc nhu cu c th ca ngi phn tch. Thc t, ngi ta thng s dng bn phng php phn tch hin trng sau y : 1. Phng php phn tch ti liu 2. Phng php quan st 3. Phng php thc nghim 4. Phng php pht vn (hay trng cu kin), gm ba loi : Phng php ngkt. Phng php mtrc Phng php phng vn Chng ny gii thiu phng php phng vn (interview), mt phng php rt ph bin trong vic phn tch hin trng ca h thng v gii thiu mt s cng c cho php hp thc ho kt qu phng vn. y l giai on u ca qu trnh phn tch v thit k. V mt l lun, mc d c th p dng nhiu k thut khc nhau, nh dng phiu iu tra, gi cu hi n cc i tng cn nghin cu, v.v..., nhng phng php phng vn bng cch tip xc trc tip h thng cn phn tch vn l cch d thc hin nht v c hiu qu nht.
Tnh ngh thut trong phng vn lin quan n ba yu t l : t cu hi, lng nghe v iu tra sng to. Ngh thut t cu hi Trong thc t, nu NPT ch lng nghe cc cu tr li ca ngi c phng vn mt cch th ng th s khng t c kt qu. NPT rt d sa vo nhng chi tit lan man, thiu trng tm, lc hoc ri vo nhng s kin hay nhng tng vn vt khng gn g vi nhng vn cn nm bt ca h thng. khc phc tnh trng trn, NPT phi thc hin cc yu cu sau : Sp xp theo th t r rng v chnh xc cc kha cnh a ra hi. Ni dung cu hi phi c th tng minh, ch c th hiu theo mt ngha, trnh nhng cu hi mp m hm nhiu ngha bn trong. Cc cu hi phi i thng vo vn , trnh dn dt ngi theo mun ch quan ca mnh, thiu tnh t nh. Ch nn hi tng cu hi v phi ch n nhng chi tit cha r hay ngi tr li cha tr li ng trng tm v c tnh hay v . Ngh thut lng nghe Bit cch lng nghe l mt vic rt kh khn, cn c rn luyn v pht trin theo thi gian. Lng nghe mt cch ch ng, sng to i hi phi c s nhy cm cao trong t duy, kt hp gia trc gic v cm gic mt cch chnh xc. NPT cn ch khi lng nghe : Chm ch, ch ng th hin s ng cm vi ngi ni, biu th kh nng c th thu hiu c nhng ngh v hnh ng ca ngi ni. Bit thu nhn (c ngha bng ln ngha en), bit phn on v suy lun, bit cht lc v hiu c nhng iu c nghe, c cm nhn. Bit kin nhn ch i, vi mt tnh cm chn tnh, v c kh nng chia s, gi nhng iu cha r. Ngh thut bin phng vn thnh mt cuc iu tra sng to Phng vn i hi phi tin hnh nh mt qu trnh ng x sng to thin bin vn ha. Nh bit, s khng bao gi c hai i tng c phng vn tr li hon ton ng nht vi nhau. V vy, kt qu mt cuc phng vn hon ton tu thuc vo kh nng ca NPT.
43
b) Kt qu phng vn
Kt qu phng vn l : Pht biu li vn (cn Tin hc ho) mt cch chnh xc. Lit k cc mc tiu XN cn t c, cc con s c tnh ton cc. Gii hn nhng v tr lm vic chnh lin quan n lnh vc quan tm. Xc nh phm vi phn tch kh thi. Phm vi phn tch kh thi (nhng g cn lm, lm nh th no v nhng g th khng cn lm ?) thng khng r rng lc tin hnh phng vn, tuy nhin, cng vi qu trnh nhn thc hin trng, phm vi ny cng lc cng r ra. Lit k nhng hn ch, rng buc v phng tin, thi gian v kinh ph.
b) Phng vn
Ti mi v tr lm vic lin quan n lnh vc ang xt, cn phng vn ngi ph trch v nhng ngi tha hnh . V d : Khi nghin cu hin trng lnh vc qun l vt t, hng ha, nhng v tr lm vic sau y s c tin hnh phng vn : th kho, k ton, nhn vin cung ng, nhn vin thng k v lp phiu, v.v... NPT cn t ta nhng cu hi thng c dng nh sau : i vi mi h s : - H s ny dng lm g ? - Ngun gc (xut x) ca h s ? - " H s ny s giao cho ai ?, v.v... i vi mi cng vic : - Ci g khi ng cng vic ny ? - Cng vic ny to ra kt qu g ? - Cng vic ny c lm nh th no ?
44
Cu tr li ca ngi c hi cho php NPT m t tng cng vic nh sau : Nhng s kin khi ng mt cng vic, Chu k v thi lng thc hin, Khi lng d liu lin quan, Cc qui tc cn p dng thc hin cng vic.
Hnh 3.23 Phng vn cc v tr lm vic NPT quan st s lun chuyn thng tin l cc h s gia cc v tr lm vic. Vt mang thng tin c th l giy in, li ni... th hin di nhiu dng : h s in, hoc vit tay, in thoi, telex, fax., v.v.... Hin nay, giy vn l vt mang ch yu.
c) Bo co kt qu phng vn
Khi nim vn cha c nh ngha cht ch y, c hiu l tp hp cc hnh ng thc hin lin tc ti mt v tr. Nu mt trong nhng vn trn khng c tr li, NPT phi tm cch pht hin ra cc im khng bnh thng. Ngoi ra, NPT phi ghi li nhng kin, mong mun hoc kh khn ca nhng ngi c phng vn v vic lm ca h. trnh cc tr ngi tm l, ngi ph trch phng vn cn tip xc trc vi nhng ngi s c i thoi gii thiu vi h v cch thc lm vic, s cn thit ca phng vn, v.v... Kt qu phng vn c NPT tm lc v trnh by trong bo co kt qu phng vn. V d di y m t mt mu bo co kt qu phng vn : Tn c quan Tin hc, a ch, in thoi... C quan : ....................................................... Ngi c hi : .......................................... Vn 1 : Vn 2 : Ti liu : ................................................. ................................................. .................................................. .................................................. n s : .................................................... Ngi thc hin : ........................................ BO CO KT QU PHNG VN a ch, in thoi : ....................................... Chc danh : ................................................... Chc v : ...................................................... Tr li : Tr li : ................................................. ................................................. ................................................. ................................................. Ch :
.................................................. Tm tt : ................................................. .................................................. ................................................. Cc tho thun t c : ....................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Nhn xt : ............................................................................................................................... Xc nhn ca c quan Ngy.........thng ......... nm ............ K tn :
45
Sau bc phng vn, NPT thu nhn c cch thc lun chuyn h s, s trao i thng tin v v cch lu gi chng.
a) Th hin cc mc tiu v cc hn ch
Vi mi cng vic ti mt v tr, kt qu thao tc trn cc d liu ph thuc vo mt s quy tc qun l th hin nhng mc tiu hoc nhng hn ch. Nh trnh by, nhn thc mt HTTT, cn thm nhp theo 3 mc : mc nim, mc logic v mc vt l. Mc sau s b khuyt v chi tit ho mc trc. C 3 loi quy tc cho php qu trnh thm nhp ny. 1. Quy tc qun l Quy tc qun l l s th hin cc mc tiu c chn v nhng hn ch c chp nhn bi XN. Quy tc qun l c ngun gc t : Bn ngoi XN : lut l, quy nh, tng quan lc lng vi khch hng v vi nh cung cp hng ho vt liu... Bn trong XN (x l, tnh ton...) th hin nhng mc tiu cn thc hin. V d : - Kim k c thc hin theo chu k (tun, thng, qu, nm...). - Cc sn phm trc khi tiu th phi c nhp kho thnh phm. Cc cng thc tnh ton m t cc hnh ng ca mi cng vic. V d : - Lng c s bng lng c bn nhn vi h s trt gi. - Gi n v ca hng ho tn kho theo cng thc bnh qun. 2. Quy tc t chc Quy tc t chc c nh ngha khi nm c cc thnh phn ca h thng t chc XN, m t ci u ?, ai ? v ci khi no ?. V d : - Th kho theo di trng thi tn tr kho hng. y l quy tc qun l vt t - hng ha theo quy nh ca Nh nc. - Phiu giao hng ch c giao nhn vo cui ngy. Trng hp ny, quy tc t chc phn nh l li lm vic, khng nhm th hin mc tiu cn phi t. - n t hng gi cho mt ni cung cp hng ho no ch c th gi i vo nhng ngy nht nh trong tun. Trong nghin cu hin trng, NPT tip xc vi t chc c. Nhng do nhng mc tiu mi v mi quan tm n ti u ha, NPT c th xut cc quy tc mi trong khun kh cc hn ch ca t chc. 3. Quy tc k thut Quy tc k thut lin quan n mc tc nghip, m t cc gii php k thut nhm t c mc ch, tr li cu hi cch thc hin th no ?. 46
V d :
- Cu hnh ca my nh th no (CPU, Memory, HDD, FDD...) ? - C cn thit ni mng khng ? - Nn chn loi my in no ?
d) Lit k d liu
Tip tc nghin cu tp hp cc h s c photocopy. Thng thng rt t h s c lng thng tin cn thit. Cn sp xp, phn loi nhng h s c mi lin quan h hng vi nhau v n nh th t trc khi phn tch. y, cn phn bit thng tin m vt mang chuyn ch vi d liu m h s cha ng. th hin thng tin, ngi ta s dng d liu. Thng tin c th hin qua cc gi tr ca cc d liu. V d : Ha n No 88512 ca nh cung cp A phi c thanh ton chm nht l vo ngy 10/09/1996 l thng tin. v d trn, nhm No 88512 l gi tr ca d liu s th t ha n, A l gi tr ca tn nh cung cp v 10/09/1996 l gi tr ca ngy gii hn thanh ton. Nh vy ton b thng tin c th hin qua ba d liu : s th t ha n, tn nh cung cp v ngy gii hn thanh ton. Qu trnh trn gip NPT lp c h s v danh sch, chun b cho vic xy dng t in d liu. H s ny xc nh mt ngn ng chung cho mi ngi tham gia n, c s dng cho bt k p dng tin hc no v lun c b sung d liu mi.
47
Sau khi tinh ch tp hp d liu trong danh sch d liu, NPT chun b xy dng t in d liu. Vi mi d liu thu nhp c, NPT m t trn t phiu gm cc mc sau : Tn d liu : chn tn tng trng ph hp vi ngn ng thng dng ca XN. nh ngha : phn tch su hn bn cht ca d liu, d hiu nhng tng qut, xc nh c phm vi cc gi tr d liu c th nhn. Cu trc d liu : ch ci, ch s (k t), s, hay kiu logic..., ng thi ch r s k t cn thit biu din cu trc . Kiu : xc nh kiu d liu. D liu c th l : - hin din trong t chc nh th no ? - ch bin theo cng thc tnh ton ; - kt ni nhiu d liu vi nhau thnh chui ; - s cp (khng c ch bin). D liu s cp khng tnh cht tuyt i, tu theo cch x l d liu m c th thay i. V d : a ch khch hng c th c xem l d liu kiu chui ch bin (tch ring ng ph, phng...), hoc c xem l kiu s cp, v.v... nh lng : c tnh s cc gi tr khc nhau m d liu c th nhn c. V d : lit k mt s gi tr d liu lm v d. Li bnh : c th din t tu nhm gii thch d liu, hoc ngh mt nh ngha khc. Ngoi ra, NPT c th ghi thm hai mc : Mc : chnh xc ha d liu nm mc no : nim, logic, hoc vt l. Ngy to : ghi ngy thng nm to d liu. Ch : Qun l danh sch d liu v t in d liu cho php tit kim thi gian ng k trong vic cp nht cng nh tham kho. Cng c phng vn gip NPT xc nh nhiu im cn c lm sng t. Mt ln na cn lu n tm l ca NSD trong cc bui tip xc lin quan n tng lai ca ng dng Tin hc. V y, NPT ng chm n cch thc, l li lm vic v nhng vn thng nht ca h. NPT ch gii thch cng nhiu cng tt v nhng im m Tin hc c th tham gia, lm tng hiu qu cng vic v li ch ca XN. Mt khc, NPT cng phi lu tm un nn nhng ng nhn, cng nh nhng o tng v Tin hc (ci g lm c, ci g th khng, v.v...).
II.1.
Xc nh cc phn h
tng ch o cho vic nim ha cc phn h l nhm nhng hot ng c s ph hp no gia chng v ba mt : mc tiu hng ti, cc quy tc tc ng n v cc d liu thao tc. 48
nh ngha : Mt phn h xc nh mt hoc nhiu mc tiu m XN phi t c. Phn h c m t bi mt tp hp cc hot ng, cc quy tc qun l v cc d liu tc nghip. xc nh mt phn h : Nhm cc hot ng ph hp vi nhau v mc tiu cn t c. Lin h tp hp cc quy tc qun l vi nhng hot ng ny. Lin h cng ng d liu vi nhng hot ng ny : ti chnh, nhn lc, nguyn liu hoc mt kiu chc nng no : sn xut, kim sot ngn sch, quan h con ngi. V d : Mt XN sa cha nh c th c chia ra thnh bn phn h : Qun l vt t hng ha Theo di hot ng sa cha Qun l nhn s, tin lng K ton. Nhn xt : Thng thng, vic phn chia tp hp cc hot ng v tp hp cc quy tc ghp chng vo mt phn h c th no khng phc tp. Tuy nhin, vic tch d liu ring cho tng phn h li kh thc hin. Ngi ta tha nhn s c mt ca cc d liu chung cho nhiu phn h. Cc d liu chung ny c vai tr ht nhn ca cc giao din v l c s cho vic xy dng mt nim tng th cc d liu, c lp vi cc x l, hp thnh mt ngn hng d liu phc v cho mi phn h. Vic phn chia thnh cc phn h c u im sau : Nu i tng nghin cu c kch thc nh, n l mt lnh vc duy nht. Tri li, nu kch thc i tng ln, lc y kh lng hnh dung y ton b cc x l xy ra. Mi phn h c giao cho mt nhm NPT. Cc nhm lm vic song song vi nhau. Vic phn nhm khng nht thit c nh trong ton b tin trnh phn tch v thit k. V d : c th gi nguyn mt lnh vc duy nht v phng din nim, sau tch ri n ra khi thc hin hoc p dng. Vic phn chia i tng nghin cu khng lm mt tnh tng th ca phng php. Tht vy, i vi d liu, ngi ta xy dng mt m hnh duy nht trc khi to ra cc lnh vc. Chnh v xc nh cc lnh vc, ngi ta ghp cho mi lnh vc mt tp hp cc d liu thun nht. Nh vy , ngi ta tch m hnh d liu thnh cc tiu m hnh phc v cho tng lnh vc, khng kt hp nhiu m hnh d liu c trng cho tng lnh vc thnh mt m hnh d liu duy nht.
49
T in d liu Cc cng thc tnh ton Hnh 3.24 Phn tch d liu V d : D liu a ch khch hng aChKH c xem l d liu s cp nu c dng lm a ch th tn, cng vn.
50
Tri li, nu cn lp danh sch khch hng ca mt thnh ph, hoc ca mt tnh, th bn thn aChKH l d liu hn hp v phi c phn chia thnh cc d liu s cp. Ta c th phn chia nh sau : SNhKH S nh ca khch hng. V d : 17. PhKH Tn ph (hoc tn ng, hm...) khch hng lu tr. V d L Dun. MB M bu in ca khch hng (Vit nam cha c). TPKH Tn thnh ph ni khch hng lu tr. V d Nng. QucGia Tn nc (nu c). V d Vit nam. Ta thy rng m bu in MB nu c l d liu hn hp do m tnh v m huyn ghp li.
II.2.2.Thanh lc d liu
Khi xy dng mt t in d liu, cn phi phn tch d liu thnh cc d liu s cp theo quan h d liu tn gi d liu. S khng ph hp ca d liu th hin hai dng cn x l : cc d liu ng ngha v cc d liu nhiu ngha
a) D liu ng ngha
D liu ng ngha l tn gi khc ch cng mt loi d liu, mt s kin. Nh vy, mt d liu c th c hai tn gi khc nhau, dn n s d tha thng tin. Cho nn, vi mt d liu ch nn c mt tn d liu. V d : M s mt hng, danh mc mt hng. n gi, gi n v. Trong v d ang xt, nhng tn d liu MKH v SHtHg u c ngha rng nhng khch hng ny t hng ti XN DanaFood. y ch nn c mt tn d liu l MKH.
a) Nguyn l thch ng
V d : Xt d liu s lng t hng SLt. Phn xng sn xut nhn tt c n t hng ca khch hng chuyn n (t phng Kinh doanh). C th suy ra s lng cn sn xut t nhng d liu cn c (trng thi kho lu tr hin hnh, s lng ang sn xut, v s lng t hng) tha mn nhu cu ca khch hng. Nh vy, d liu SLt l v ch v s khng c mt trong t in d liu.
S th t ca d liu. Din gii d liu lit k trong bng d liu s cp, y ch lit k tn d liu theo th t ABC d tm kim. TT ch d liu tnh ton, KTT ch d liu khng tnh ton.
52
M t kiu d liu c hai cch xc nh : hoc kiu d liu v rng ca d liu : N D liu s N6 S c 6 ch s. N6.2 S c 8 ch s vi 2 ch s l (sau du chm thp phn). C D liu vn bn (k t) D Ngy thng nm. L D liu Logic (true, false) hoc ch kiu m rng : 1, 2, 3 Ch nhn 3 gi tr s l 1, 2, hoc 3 xanh, , vng, tm Ch nhn 4 gi tr loi vn bn l xanh, , vng, tm. v.v... Cng thc Mi d liu c gi tr nhn c bng cch p dng mt cng thc s c k hiu bi CT1, CT2, ... v c trnh by sau t in. Mi cng thc tng ng vi mt cng thc tnh ton hoc mt cu trc lp trnh (la chn), hoc t hp c hai. V d : Cng thc tnh ton : GiTin = nGi * SLng STGim = GiTin t l gim Cu trc lp trnh : IF DoanhS > 10 000 000 THEN STGim = 10% ELSE STGim = 0% ENDIF Cc php ton logic NOT, AND v OR c th s dng trong cc cng thc.
53
Thc th
Tn thc th trong/ngoi
Kho d liu
Dng d liu
Mt DFD gm bn thnh t : qu trnh, thc th, kho d liu v dng d liu chuyn. Qu trnh Qu trnh (process) m t hot ng (activities) hay php bin i (transform) mt hoc nhiu dng d liu vo (input) thnh mt hoc nhiu dng d liu ra (output). Qu trnh khng ch ra chi tit logic hay th tc x l. Trong s DFD, mt qu trnh c th l mt ngi s dng hay my tnh. Thc th Cc thc th (entities) xc nh ranh gii (boundary), hay phm vi (scope), hay ng cnh (context) ca h thng ang xt, cung cp ci vo cho h thng v ly ci ra t h thng. Cc thc th c th nm bn trong (internal) hay bn ngoi (external), to thnh cc ngun v cc ch ca h thng. Mi thc th c th l ngi, t chc hoc l mt h thng khc tng tc vi h thng ang xt. Kho d liu Kho d liu (data stores) ch cha nhng thng tin c lu li theo thi gian. l cc tp tin x l th cng hay t ng, cc c s d liu, hay bt c hnh thc tp trung d liu no (bng biu bo co, danh mc tra cu, t in, hp th...) u c th c xem nh kho d liu. Dng d liu Dng d liu (data flows) l phng tin lu chuyn thng tin th hin ci vo v ci ra. Dng d liu c th l bo co, biu mu, vn bn, th tn, thng ip hay d liu ni chung. 54
Cc dng d liu th hin s tng tc trong h thng. Chng c to thnh t tp hp cc vt mang thng tin (giy, mn hnh... ) c cng bn cht, i t ni pht (ngun) n ni nhn (ch). DFD ch ra cch chuyn tip thng tin t mt qu trnh ny sang mt qu trnh khc. Nh vy, cn phi c sn nhng thng tin trc khi thc thi mt qu trnh. DFD l mt phn ca qu trnh phn tch ch khng phi mt phn ca qu trnh iu tra.
II.3.3.V d :
DFD m t qu trnh khch hng t hng, thanh ton tin v nhn : Khch hng n t hng 1 Lp k hoch giao hng Phiu giao hng Ho n 2 Lm th tc thanh ton Ho n TT Ngi bn
DL khch h
DL hng i
DL ngi b
Hng
4 Giao hng
3 Thanh ton
Xc nhn TT
55
Giy tr n Ch n Giy i n
Ti khon
1
ng X tr n Phiu rt tin
4
S ti khon ng X quyt ton thu chi
Nhn vin
Phiu rt tin
2
ng X gi tin Phiu gi tin
3
ng X rt tin Xc nhn rt tin Ngn hng Phiu thu chi
Tin
Ngun ti chnh
b) Cc nguyn tc
Trong khi trin khai cc mc DFD, cn tun theo cc nguyn tc sau y : Cn i gia DFD cp cao (DFD m) v DFD cp thp hn (DFD con) : u vo v u ra ca DFD con phi ng nht vi u vo v u ra ca php bin i trong DFD m m t DFD con c trin khai. Trin khai tng cp theo chiu ngang, khng theo chiu dc. Trnh v cc lu qu ln : mt lu ch nn c tng s cc php bin i v kho d liu khng qu 7.
56
a b
3
31
33
d
32
322
b
321 323
e
325
d
324
Mc 2 Hnh 3.27 S nhiu mc ca DFD T mi php bin i, xt xem n l nguyn t cha, nu cha, lp li t vic lit k s kin v p ng, b sung vo danh mc s kin. Xem php bin i nh mt h thng v tip tc trin khai cp di. Bo ton d liu : khng c php bin i hay kho d liu no c th cho ra d liu m khng nhn d liu d liu vo. Trnh cc h en (black hole) : Khng c php bin i ch nhn d liu vo m khng cho d liu ra. Khng c kho d liu ch ghi m khng c truy xut, nu c cc tp c s d liu c lu tr d phng (backup dbf) th phi th hin dong d liu phc hi (restore). Tuy nhin, trong thc tin, khng nn th hin cc tp backup trong DFD v ch l bin php mang tnh i ph v lam rc ri DFD. Miu t dng d liu ch khng phi dng iu khin.Trnh cc dng d liu "xuyn qua" l nhng dng d liu vo v ra khi mt php bin i m khng b bin i g c. u tin khai bo kho d liu cp cao nht trong nhiu php bin i tham chiu n. Mi DFD phi bt u v/hoc kt thc t mt qu trnh. Trong hnh v di y, ct bn tri l v sai v vi phm quy tc, ct bn phi l v ng quy tc.
57
Diagram window
Status line
Hnh 3.29 Mn hnh trnh son tho DFD (PPP DFD editor)
58
PPP DFD editor l trnh son tho DFD c download t Internet, do Khoa Khoa hc my tnh v Thng tin, vin i hc Khoa hc v K thut Nauy (Department of Computer and Information Science of the Norwegian University of Science and Technology-NTNU). PPP DFD editor version 1.10 cho php d dng to ra cc m hnh nim DFD. Sau y l giao din (ca s) ng dng ca PPP DFD editor. Ti liu PPP DFD editor Users Guide km h thng cho php s dng PPP DFD editor tham kho cc hng dn. V d : S DFD m t h thng qun l gio v ti mt trng i hc H thng gm : 3 thc th l Sinh vin, Gio v trng v Gio vu Khoa. 6 qu trnh l Th tc nhp hc, Lm th sinh vin, Kt qu hc tp, Danh sch lp v Bo co hc tp theo k. 1 CSDL v qun l gio v Cc dng thng tin lin kt cc thc th v cc qu trnh.
1 Thi Sinh vin Thi Kt thuc Mn hoc
im Thi
Giao vu Khoa
CSDL
Lp Sinh vin 5
H s Nhp hoc
Giao vu Trng
59
b) Bn bun
XN DanaFood phc v khch hng theo hai cch: bun bn theo tho thun (giao ko) v bun bn bnh thng. Bun bn tho thun khng phn bit loi sn phm. Mi tho thun, qua thng lng vi khch hng, xc nh m sn phm lin quan, gi vn, s lng v k hn giao hng. Vic bun bn bnh thng cng da trn c hai sn phm v c ghi chp, x l theo tin cc n t hng ca khch hng gi n nh my. Mi n t hng mi ln ch da trn mt sn phm. S giao hng c chp nhn ph thuc vo doanh s nm trc v doanh s hng thng k t u nm ca khch hng. Cc doanh s ny c c t cc tho thun v cc n t hng bnh thng. Mt n t hng cho sn phm theo ma ch c gi tr khi trong kho lu tr, s lng thc c t hn s lng dnh cho tho thun v cao hn (hoc bng) s lng t hng. Vi cc loi sn phm khc, n t hng lun lun c chp nhn, v rng cc sn phm ny c th c sn xut ngay ti mi thi im.
c) Giao hng
Cch giao hng ph thuc vo loi sn phm. Loi sn phm theo ma C hai trng hp : giao hng theo tho thun v giao hng bun bn bnh thng. Vic giao hng theo tho thun tin hnh theo thi hn quy nh vi s lng tng ng c n nh. S lng t trc (gi trc) ny c tch lu li v c vo s lu tr. Nu l bun bn bnh thng, ch giao hng cc sn phm theo ma khi n t hng c ph duyt.
60
Cc loi sn phm khc Nu l bun bn bnh thng th vic giao hng c thc hin ngay lp tc nu kho lu tr cn , nu khng, c hai trng hp xy ra : Nu tng cng (s lng tn kho + s lng ang sn xut) l , th s giao hng ngay khi sn lng ang sn xut va . Nu mt hng ny cha c sn xut, th phn xng sn xut s xc nh s lng cn sn xut v quay li trng hp trn. Trong c hai trng hp, khch hng c bo trc thi hn giao nhn hng. Ch rng vi mi sn phm loi ny cn xc nh mc bo ng v s lng lu tr. Phn xng sn xut s cn c vo trng thi kho lu tr c cp nhp hng ngy m c bin php sn xut kp thi, l vic so snh gia s lng thc cn v s lng bo ng.
61
Khch hng
Giao hng Kt thc t sn xut Phiu sn phm Yu cu sn xut Ngy c hng Th trng n t hng
A B
Phn xng
Trng thi Kho NhpKho Xut Kho
Qun l Kho
62
Mi dng thng tin c mt s th t (ct *) cho bit ngun v ch v dng thng tin i st trc . Trong mi dng thng tin, cc d liu c gi tr lp li nhiu ln th c t trong cp du { }, cc d liu c mt mt dng thng tin khc trc th c t trong cp du [ ].
Stt Dng 1 Kt thc t sn xut 2 Ni bn hng (NB) Th trng c ng k (*) D liu MHng NiBnHg MHng, NgyBn 1 SLBn, GiBn HnGiaoHg TnKH, aChKH 2 [Th trng] TnKH aChKH NgytHg, MHng SLt, GiTin [H] + MKH SHtHg, STGim MHng SLSX MHng SLSX, NgyCHg MKH SHtHg TnKH {MHng} {SLC} {SLBong} NiBnHg SK SHtHg SHCpHg NgyGiao {MKH} {TnKH} {DSNm-1} {MKH} {TnKH} {DSThng} {S thng} MHng, GinV SLBong SLC, SLDTr Ngun ch Phn xng Phng Kinh doanh Khch hng (KH) Phng Kinh doanh Phn xng & Phng K ton Phng Kinh doanh Phn xng & Phng K ton Phn xng Phng Kinh doanh Khch hng Khch hng Phn xng Qun l Giao hng Khch hng Phng KD & Phng K ton Phng Kinh doanh
Phng Kinh doanh Khch hng Phng Kinh doanh Phng Kinh doanh Phn xng Phng Kinh doanh Phng Kinh doanh Qun l Kho Phn xng Qun l Giao hng Qun l Giao hng Phng K ton
6 Yu cu sn xut 7 Sn phm c 8 H c chp nhn 9 H b t chi (tr li) 10 Trng thi Kho 11 Lnh giao hng 12 Phiu giao hng (PGH) 13 Phiu giao hng 14 Bng doanh s nm 1
2 4 11
12 [PGH)
Phng K ton
16 Phiu sn phm
Phn xng
63
V d 2 : Danh sch d liu s cp thu lm c t XN DanaFood : Stt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 D liu DSNm-1 DSThng NgytHg NgyCHg NgyKThc NgyGiao NgyBn HnGiaoHg ChDnHg TnThng GiaTin SHCpHg SHtHg MKH NiBnHg Thng TnKH GiNiBn GinV SLt SLSX SLBn MHng aChKH SLBong SLC inThKH Gii thch Doanh s ca khch hng nm ngoi Doanh s hng thng ca khch hng t u nm nay Ngy t hng ca khch hng Ngy xut hin mt hng (sau khi sn xut) Ngy kt thc sn xut mt hng Ngy giao hng Ngy bn hng Hn giao hng ni bn Ch dn v mt hng Tn thng Gia tin ca n t hng ca khch hng S ho n cp hng S ho n t hng M khch hng do XN n nh Ni bn hng Thng th (1..12) Tn khch hng Gi bn thc s ca mt hng ti ni bn Gi n v ca mt hng do XN n nh S lng t hng t hng ca khch hng S lng sn xut ca mt hng S lng bn ca mt hng ti ni bn M mt hng do XN n nh a ch khch hng S lng bo ng sp cn ca mt hng S lng mt hng hin c trong kho S in thoi ca khch hng
64
c)
V d t in d liu ca DanaFood
STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 D liu ChDnHg DSNm-1 DSThng aChKH inThKH GinV GiNiBn GiaTin HnGiaoHg MHng MKH NiBnHg NgytHg NgyBn NgyCHg NgyGiao NgyKThc SHtHg SHCpHg SLt SLBn SLBong SLC SLDTr SLSX STGim TnKH TnThng Thng Loi KTT TT TT TT KTT TT KTT TT KTT KTT KTT KTT KTT KTT KTT KTT KTT KTT KTT TT KTT KTT TT TT KTT TT KTT KTT KTT M t kiu d liu C20 N12 N10 C30 C10 N10 N10 N10 N4 C5 C5 C20 D D D D D N4 N4 N4 N4 N4 N4 N4 N4 N10 C20 C6 N2 Cng thc CT1 CT2
CT3
Cng thc tnh ton : CT1 : DSNm-1 = SUM(DSThng ca nm trc ). CT2 : Nhn c bng cch cng dn cc GiTin tng thng ca nm hin hnh. CT3 : GiaTin = SLt GinV ca sn phm tng ng. CT4 : c cp nht mi ln xut / nhp kho. CT5 : SLDTr = SUM(s lng yu cu trn th trng theo sn phm). CT6 : STGim = GiTin t_l_gim.
65
T l gim c xc nh nh sau : CngDnDsThng SThng 10 000 000 8 000 000 < 8 000 000 Thut ton nh sau : tmp = CngDnDsThng / SThng IF DsNm-1 >= 120 000 000 THEN IF tmp >= 10 000 000 THEN STGim = GiTin * 10% ELSE IF tmp >= 8 000 000 THEN STGim = GiTin * 8% ELSE STGim = GiTin * 2% ENDIF ENDIF ELSE IF DsNm-1 >= 100 000 000 THEN IF tmp >= 10 000 000 THEN STGim = GiTin * 8% ELSE IF tmp >= 8 000 000 THEN STGim = GiTin * 5% ELSE STGim = GiTin * 1% ENDIF ENDIF ELSE IF tmp >= 10 000 000 THEN STGim = GiTin * 5% ELSE IF tmp >= 8 000 000 THEN STGim = GiTin * 2% ELSE STGim = 0% ENDIF ENDIF ENDIF ENDIF DsNm-1 100 000 000 8% 5% 1%
66
SHGiaoHg NgyGiao
Thng TnThng
Gii thch :
PTH PTH khng hon ton PTH khng hon ton tng h + PTH s cp v trc tip Hnh 3.10 th cc PTH ca CSDL DanaFood
PTH khng s cp
67
Bi tp chng 3
a) Cc bi tp sau y yu cu s dng cng c son tho DFD PPP DFD editor v cc s dng d liu. Ch c k yu cu v tm hiu bi ton thc t. 1. H thng qun l ng k bu c U ban Nhn dn (UBND) thnh ph N. chun b cho mt t bu c hi ng thnh ph. UBND s dng cc phng tin tuyn thng i chng nh bo, i, tivi, ... thng bo v t ng k bu c. C tri n ng k bu c phi xut trnh giy t phng thn (CMND, h chiu, giy khai sinh...). Yu cu ca Ban T chc bu c l mi i tng t 18 tui tr ln c h khu ti thnh ph hoc nhng ngi mi chuyn n c tr trong thnh ph. V s lun chuyn cc dng thng tin v bng cc dng lin quan n t ng k bu c ca thnh ph N. Danh sch cc thnh phn t chc lin quan trong h thng gm : Hi ng UBND Ban qun l h khu Vn th UB Ban T chc bu c Cc C quan bo, i... C tri 2. H thng tip th v bn sn phm V s lun chuyn cc dng thng tin v bng cc dng lin quan n h thng tip th v bn sn phm ca mt cng ty X. 3. H thng qun l tn kho vt t V s lun chuyn cc dng thng tin v bng cc dng lin quan n h thng qun l tn kho vt t ti mt cng ty X. b) Xy dng t in d liu cho cc bi ton trn y.
68
CHNG 4
69
Hai v d minh ho cho chng ny l x nghip ch bin thc phm DanaFood v khu du lch Non Nc. Cc giai on m hnh ha d theo phng php tin c gii thiu trong hnh sau y : Th gi i th c
T in d liu
Phn tch x l
Nghin cu ph thuc hm
Ma trn, th ph thuc hm
M hnh ho d liu
Hp thc ho
MHYNDL hp thc
I. M hnh thc th - kt hp
I.1. Khi nim v m hnh thc th - kt hp
I.1.1.Khi nim v thc th
Thc th theo nh ngha ca t in ting Vit l ci c s tn ti c lp. V d : con ngi l mt thc th x hi. Nh vy, thc th l mt i tng (object) c th hay tru tng ca th gii thc, c s tn ti n nh theo thi gian c th c ghi nhn, biu din v x l trong HTTT. V d : DH025 l Bia chai Tiger. S lng ca Bia chai Tiger l 10. Mi thc th c th c mt hoc c nhiu c tnh (Property) hay thuc tnh (Attribute). Mi c tnh c trng cho mt kha cnh thc ca thc th trong HTTT v c ch nh bi mt tn gi v mt gi tr. V d : a ch ca M l 54 L Li nng
70
Tn mt hng ca n t hng s DH025 l Bia chai Tiger S lng ca Bia chai Tiger l 10 Tn c tnh cng l tn ca mt kiu c tnh (property type). Mt kiu c tnh c th thuc v nhiu thc th. V d : a ch ca sinh vin Tn mt hng ca n t hng S lng ca mt hng bn Mt kiu thc th (entity type) l mt tp hp cc thc th c xc nh bi cng mt tp hp cc kiu c tnh ng ging nhau trong HTTT. Kiu thc th th hin mt lp i tng thc trong th gii thc. Trong thc t, ngi ta hay nhm ln gia thc th v kiu thc th. V d : Kiu thc th Sinh vin Kiu thc th n t hng Kiu thc th Mt hng bn Tuy nhin, n gin, ngi ta ni thc th Sinh vin ch nh kiu thc th Sinh vin, v.v... Mt trng hp c th (occurence) ca mt kiu thc th c to thnh t tp hp cc gi tr m cc kiu c tnh ca kiu thc th ny c th ly. V d : Gi s kiu thc th Sinhvin gm cc kiu c tnh Tn, Phi, a ch v Ngnh hc, ta c cc trng hp c th nh sau : STT Tn Phi a ch Ngnh hc 1. M N 54 L Li nng Tin hc 2. Mn N 12/7 Ph Cam, tp. Hu in t 3. o N Qu an, Qu sn, Qung nam K ton Trong cc kiu c tnh ca mt kiu thc th, ngi ta nhn mnh mt mt kiu c tnh c gi l kho hay nh danh (identifier). V d : Tn ca sinh vin l kha ca kiu thc th Sinh vin S ca n t hng l kha ca kiu thc th n t hng Tn ca mt hng l kha ca kiu thc th Mt hng bn Kho ca mt kiu thc th cho php phn bit cc trng hp c th khc nhau ca kiu thc th . Khi gn mt gi tr c th cho kho, ta c th nhn c duy nht mt thc th. Vic xc nh kha cho thc th khng phi lun lun d dng. Trong mt kiu thc th, c th chn c nhiu kiu c tnh dng lm kha nh c trng ca bn thn d liu (gi tr ca c tnh). Chng hn, i vi mt thc th khch hng, v tr x hi cng nh s in thoi ca khch hng u c th ch nh c khch hng . Tuy nhin c th xy ra trng hp khng c kiu c tnh no ca kiu thc th c chn lm kha. Trong kiu thc th Sinh vin trn, nu ta chn kha l Tn th s khng hp l v c th xy ra s trng tn. Nhiu sinh vin c th c cng mt tn. iu g s xy ra nu c s nhm ln gia hai sinh vin trong vic qun l o to ? Lc ny, cn a ra c t nht mt kha tha mn nhng iu kin x l tin hc ca h thng. V d, ngi ta thng a vo M sinh vin lm kho cho kiu thc th Sinh vin, chng hn thc th sinh vin M c m l DDK10996027, thc th sinh vin Mn c m l DDK10396054, v.v... 71
d dng thit k cc c s d liu quan h v sau, ngi ta a vo hai rng buc (constraints) cho cc kiu c tnh l tnh duy nht (uniquiness) v tnh s cp (elementarity) Tnh duy nht gi tr ca cc c tnh bt buc mi c tnh ca mt thc th ch nhn mt v ch mt gi tr, khng cho php c nhiu gi tr. V d kiu c tnh Ngnh hc ca thc th sinh vin o khng th ly gi tr no khc ngoi gi tr K ton. Tnh s cp ca kiu c tnh c ngha l khng th nh ngha mt hoc nhiu kiu c tnh ny t nhng kiu c tnh khc bng cch t hp hoc rt gn. V d kiu c tnh a ch ca kiu thc th Sinh vin khng th xc nh t cc kiu c tnh S nh, Ph v Tnh thnh. Tnh s cp l bt buc cho mi kiu c tnh ca mt kiu thc th. Cc kiu thc th c biu din bi cc hnh ch nht gm hai phn, phn trn cha tn ca kiu thc th v phn di cha danh sch cc kiu c tnh ca kiu thc th . Tn ca kiu thc th c quy c vit ton ch hoa, v d SINHVIN. Tn ca cc kiu c tnh vit hoa thng xen k ging tn ring (proper), v d TnSV. Ring tn kiu c tnh l kho c gch chn, v d MSV. Cc loi tn u khng cha du cch, tuy nhin c th s dng du gch di dng (_) thay cho du cch, chng hn Tn_SV. d c, tn d liu lin quan n thc th v kt hp u c du ting Vit. V d : Di y l cc kiu thc th SINHVIN v MNHOC : SINHVIN MSV TnSV
PhiSV aChSV Ngnh
MNHOC MMH
TnMH SVHT
I.1.2.Khi nim v kt hp
Trong cu trc kiu thc th, cc d liu khng phn nh c nhng mi lin h (nu c) gia chng. Tn ti nhng mi lin h hay s ph thuc v tc nghip gia cc kha ca nhiu kiu thc th. Nh vy, kt hp (association) l mi lin h hay s ph thuc gia cc thc th vi nhau trong mi thc th ng mt vai tr xc nh. Kt hp phn nh mt tnh hung thc trong HTTT ang xt. V d : Sinh vin M hc mn Phn tch v Thit k H thng Sinh vin o (thuc v) khoa K ton Khch hng Hi Vn yu cu n t hng s DH025 Mt kiu kt hp (association type) l mt tp hp cc kt hp c cng ng ngha c nh ngha gia nhiu kiu thc th. Ta cng quy c tn ca kiu kt hp c vit ch hoa ch thng xen k tng t kiu c tnh nhng in nghing. V d : Kt hp Hc gia cc kiu thc th SINHVIN v MNHC. Kt hp ThucV gia cc kiu thc th SINHVIN v KHOA 72
Kt hp YuCu gia cc kiu thc th KHCHHNG v NHNG Mt kiu kt hp c th c nhiu kiu c tnh. V d kt hp Hc c kiu c tnh l HcK, kt hp YuCu c kiu c tnh l SLngt, v.v... Mt kiu kt hp c gi l nh nguyn (binary) nu ch c hai kiu thc th tham gia vo kt hp. y l mt nh x gia hai tp hp thc th hay gia hai kiu thc th tng ng. nh x cng c xem l c hai chiu ngc nhau trong php kt hp gia cc thc th ca hai kiu thc th. Mt kiu kt hp c th c biu din di dng cc bng c th nh sau :
a1 a2 a3 a4 b1 b2 b3 1 1 1 1 E1 a1 a2 a3 a4 E2 b2 b1 b1 b3 a1 a1 a1 a2 a2 a2 a3 a3 a3 a4 a4 a4 b1 b2 b3 b1 b2 b3 b1 b2 b3 b1 b2 b3 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 0 1
Hnh 4.4 Biu din dng bng ca kiu kt hp Ngi ta a vo khi nim bn s (cardinality) hay cn gi l lc lng. Cc bn s th hin mi quan h tn ti gia cc trng hp c th ca cc kiu thc th thng qua cc kt hp. Vi mi kiu thc th v vi mi kiu kt hp lin quan, hai bn s c ch nh, bn s th nht l cc tiu v bn s th hai l cc i. Gi s cho hai kiu thc th E1 v E2 vi hai nh x F1 v F2 ngc nhau qua kt hp A nh hnh v di y. Kiu thc th E1 F1 a1 a2 a3 a4 Kiu thc th E2 F2 b1 b2 b3
Hnh 4.5 Xc nh bn s ca kiu kt hp Anh x F1 t tng ng mi phn t (hay mi trng hp c th) ca E1 vi cc phn t ca E2 bi kt hp A. Anh x F2 t tng ng mi phn ca E2 vi cc phn t ca E1 bi kt hp A. Bn s cc tiu ca F1 l s nh nh nht ca F1 (c th l 0, 1 hoc n>1), cn bn s cc i ca F1 l s nh ln nht ca F1 (c th l 0, 1 hoc n). i vi F1, hai s ny th hin rng c t nht v c nhiu nht s phn t ca E2 c kt hp vi mt phn t ca E1 trong kt hp A. Mt cch tng t ta cng nh ngha bn s cc tiu v bn s cc i ca F2. Nh vy, mi kiu kt hp c xc nh bi hai cp bn s c k hiu 01, 11, 0n hoc 1n. Ch
73
n th hin mt s khng xc nh, ln hn hoc bng 1. i khi c th l mt con s xc nh nhng trong phn tch nim, ngi ta khng t thnh vn , min l mt con s c ghi nhn. Trong thc t, ngi ta dng th biu din kiu kt hp bng cch dng mt hnh val ghi tn kiu kt hp v ng ni gia hai kiu thc th lin quan. V d : KHCHHNG MSV HTnSV NgySinh Ngnh 0n 1 1 NHNG MGV HTnGV NgnhGV inThoiCha
YuCu
Hnh 4.35 Cc bn s ca kiu kt hp YuCu Cc bn s ca kiu kt hp YuCu gia KHCHHNG v NHNG c xc nh nh sau : Gia KHCHHNG v NHNG c bn s 0-n v c th khng c khch hng no (t nht) v c th yu cu nhiu n t hng (nhiu nht). Trong mt s trng hp, bn s 1-n vi gi tr 1 ch ra rng mi khch hng thuc c s d liu u t ti thiu mt n t hng. Bn s gia NHNG v KHCHHNG l 1-1 v mi n t hng l ca mt khch hng (t nht) v ch thuc v mt khch hng m thi (nhiu nht). V d : SINHVIN MNHOC MSV MMH 1n 1 n Hc TnSV TnMH PhiSV SVHT aChSV Ngnh
Hnh 4.36 Cc bn s ca kiu kt hp Hc Cc bn s ca kiu kt hp Hc gia SINHVIN v MNHOC c xc nh nh sau : Gia SINHVIN v MNHOC c bn s 1-n v mi sinh vin u phi hc t nht mt mn hc v sinh vin bt buc phi hc nhiu mn hc. Gia MNHOC v SINHVIN cng c bn s 1-n v mi mn hc u c sinh vin theo hc v c nhiu sinh vin theo hc mt mn hc.
74
Khi xy ra trng hp ngoi l l bn s cc tiu c gi tr ln hn 1, ta s ghi c th s . V d : SINHVIN MSV HTnSV NgySinh Ngnh GIOVIN MGV HTnGV NgnhGV ThoiGV
11
c ph trch
4 n
Hnh 4.37 Bn s cc tiu c gi tr ln hn 1 Mt SINHVIN ch c mt v ch mt GIOVIN ph trch, bn s (1 1). Mt GIOVIN ph trch ti thiu 4 sinh vin, hoc hn, bn s (4 n).
a1 a2 a3 a4
1-1
1-N b1 b2 b3
1-1 a1 a2 a3 a4
0-N b1 b2 b3 b4
75
0-1 a1 a2 a3 a4 a5
1-1 b1 b2 b3 a1 a2 a3 a4 a5
0-1
0-1 b1 b2 b3 b4
0-1 a1 a2 a3 a4 a5
1-N b1 b2 b3
0-1 a1 a2 a3 a4 a5
0-N b1 b2 b3 b4
1-N a1 a2 a3
1-1 b1 b2 b3 b4 a1 a2 a3
1- N
0-1 b1 b2 b3 b4 b5
1- N a1 a2 a3 a4
1-N b1 b2 b3 b4 a1 a2 a3 a4
1- N
0-N b1 b2 b3 b4 b5
0-N a1 a2 a3 a4 0- N a1 a2 a3 a4 a5
1-1 b1 b2 b3 b4 1-N b1 b2 b3 b4 a1 a2 a3 a4 a5 a1 a2 a3 a4
0- N
0-1 b1 b2 b3 b4 b5
0- N
0-N b1 b2 b3 b4 b5
76
I.1.4.Cc kiu kt hp
Tn ti nhiu kiu kt hp, sau y l nhng kiu kt hp hay gp.
a) Kiu kt hp phn x
Kt hp phn x th xy ra trn cng mt thc th. Trong trng hp ny, tn kiu kt hp ng vai tr quan trng phn bit chiu nh x. NGI SCMND Tn HLt
L-cha-ca L-con-ca 0-1
QuanH
0-n
Hnh 4.39 Quan h gia nh cha-con c kiu phn x SNPHM MSSP TnSP
C-cha 0-n
ThucV
0-n c-cha-trong
Thu
0-1 0-n
77
V d : SNPHM MSP KiuSP TnSP GiVn NGICCP MNCC aChNCC TNCC NgiDin
11
n t bn
1 n
Hnh 4.42 Kt hp c phn cp gia hai kiu thc th S kt hp c phn cp y l mt sn phm SNPHM do ngi cung cp NGICCP bn (n t) v ngi cung cp bn mt sn phm ( bn). Cc bn s gii thch mt sn phm n t mt v duy nht mt ngi cung cp (1 1), trong khi mt ngi cung cp c th bn mt hoc nhiu sn phm (1 n). Ni cch khc, vi mt gi tr ca MSP, tn ti mt v ch mt gi tr ca MNCC, trong khi vi mt gi tr ca MNCC, tn ti mt hoc nhiu gi tr ca MSP. Ngi ta cng ni kt hp c phn cp l kt hp cha con, mt-nhiu.
1n
n t bn GiBn NgyBn
1 n
Hnh 4.43 Kt hp khng phn cp gia hai kiu thc th y, mt mt hng MTHNG do ngi bn l NGIBNL bn ra (n t) v ngi bn l bn mt mt hng ( bn). Hai d liu ca kiu kt hp l GiBn v NgyBn ph thuc vo NGIBNL v MTHNG. C bao nhiu ngi bn l th s c by nhiu gi bn cho mt hng ny, bn s (1 n), v, vi mt ngi bn l, c bao nhiu mt hng ngi bn l ny bn, th s c by nhiu gi bn l, bn s (1 n). Cc kt hp khng phn cp c th khng mang d liu. Trong trng hp ny, s phn cp cho php thit lp s tng ng gia cc kha ca cc thc th lin quan. Trong v d trn, nu khng c d liu v gi bn v ngy bn, kiu kt hp bn cho bit nhng ngi bn l bn mt mt hng, nhng cng bit c nhng mt hng m mt ngi bn l bn ra. Ngi ta cng ni kt hp khng phn cp l kt hp nhiu-nhiu Ch : Khi phn tch thit k HTTTT, ngi ta thng gp mt s d liu c t ring bit, khng thuc vo bt k mt kiu thc th hoc kiu kt hp no. l nhng tham s d liu, nhng d liu m ch c mt gi tr cho mi thi im trong qu trnh sng ca CSDL. V d : 78
T sut thu nh thm trn gi tr (V.A.T - Value Added Tax) H s trt gi Cc gi tr ny c th thay i, c cp nht, nhng ti mi thi im cho, ch c mt gi tr duy nht, xc nh trong HTTTT ang xt.
Kho K-KTHP
NiLin
TnKtHp
A-MT
Hnh 4.44 Siu s ca MHYN ca CSDL T in d liu li cng c th c xem nh mt c s d liu gi l siu s (metadiagram). Siu s gm ba kiu thc th : K-THCTH, K-KTHP v K-CTNH c kt hp vi nhau bi : Kiu kt hp E-MT gia K-THCTH v K-CTNH Kiu kt hp A-MTa gia K-KTHP v K-CTNH Kiu kt hp NiLin gia K-KTHP v K-THCTH Kiu kt hp nhDanh gia K-THCTH v K-CTNH S nim v d Hnh 4.41 c th c biu din theo siu s nh sau : Hai trng hp c th ca K-THCTH c TnThcTh ln lt l CNHN v CNH. Ba trng hp c th ca K-KTHP c TnKtHp ln lt l SHu, Thu v Ti. Bn trng hp c th ca K-CTNH c TncTnh ln lt l SCMND, Tn, NghipChS v aCh.
79
b) Kiu c tnh kt t
Trong m hnh thc th - kt hp c in, khng th xy dng mt kiu c tnh c t hp t cc kiu c tnh khc. Kiu c tnh kt t cho php khc phc khim khuyt ny bng cch cho php kt mt kiu c tnh t cc kiu c tnh khc. Trong mt trng hp c th ca thc th, gi tr ca mt kiu c tnh kt t l s ghp (concatenation) cc gi tr ca cc kiu c tnh s cp. V d a ch ca mt Khch hng l s ghp (kt t) ca cc kiu c tnh S nh, Tn Ph v Tn Tnh thnh.
c) Cc kiu con
Khi cn s khi qut (generalization) v s c t (specification), ngi ta a vo cc kiu con nhn c t mt tp hp cc i tng cc tp hp con c cc c tnh chung ca kiu thc th v cc c tnh c trng cho kiu con. Mt kiu thc th con (entity sub-type) B ca mt kiu thc th A l mt tp hp cc thc th thuc v A, xc nh bi cc kiu c tnh ca A v bi cc kiu c tnh ring. Ngi ta ni kiu con thc th B chuyn mn ho (specialize) kiu thc th A v tha k (inherit) cc kiu c tnh ca A. V d : Kiu thc th NHNVIN c xc nh bi hai kiu c tnh MSNV v TnNV. Cc kiu con thc th ca NHNVIN l VNTH v THMY. Kiu con VNTH c cc kiu c tnh MSNV v TnNV, nhng c thm c tnh c trng cho kiu con l GiHC. Kiu con THMY c thm c tnh CaTrc. v cc kiu con, ngi ta s dng phng php hng i tng bng cch dng mt mi tn v ngc t kiu con ln kiu thc th. NHNVIN MSNV TnNV
VNTH GiHC
THMY CaTrc
80
(b)
NGI SCMND
0-n
QuanHG
1-1
Hnh 4.46 Thay kiu c tnh a tr thnh mt kiu thc th v mt kiu kt hp Quy tc 2 : X l mt kiu kt hp c cc c tnh a tr Thay th kiu c tnh a tr P ca kiu kt hp R cho bi mt kiu thc th E-R v hai kiu kt hp tng ng. Sau p dng quy tc 1 cho P trong ER. Quy tc 3 : X l cc c tnh kt t Thay th mi kiu c tnh kt t P thnh nhng kiu c tnh ring m nhng c tnh ny tham gia kt t ra P. Quy tc 4 : X l cc kiu con thc th Khi thc th A c kiu con thc th B, chn mt trong ba cch chuyn i sau : Quy tc 4.1 : B B, thm vo trong A cc kiu c tnh ring ca B v to ra mt kiu c tnh mi ca A sao cho mi trng hp c th ca A th ch ra cc kiu c tnh c trng ca kiu con B. a ln mc A tt c cc kt hp mc B. Tnh ton li cc bn s cho cc kt hp ny.
81
V d : Ap dng quy tc 4.1 trn y thay th ba kiu thc th cho trong v d Hnh 4.45 thnh mt kiu thc th duy nht nh sau : NHNVIN MSNV TnNV KiuNV GiHC CaTrc
Hnh 4.47 Thay th mt kiu con thc th thnh mt kiu c tnh Quy tc 4.2 : Thay th quan h tha k bi mt kt hp gia kiu thc th A v kiu con B m cc bn s cc i ch l 1, sau tnh li cc bn s cc tiu. V d : Ap dng quy tc 4.2 thay th m hnh kiu con cho trong v d Hnh 4.45 thnh m hnh cc kiu kt hp nh sau : NHNVIN 0-1 LVnTh
1-1 1-1
MSNV TnNV
0-1 LThMy
Hnh 4.48 Thay th quan h tha k bi cc kiu kt hp Quy tc 4.3 : Gi s kiu thc th A cha mt s kiu con thc th l B, C v D. a vo trong A cc kiu c tnh ca cc kiu con B, C v D. To ra mt kiu thc th mi T-A cho php biu din cc kiu con cho mi trng hp c th ca A. Thit lp mt kiu kt hp R gia T-A v A. Tnh cc bn s tng ng ca R.
82
V d : Ap dng quy tc 4.3 thay th m hnh kiu con cho trong v d Hnh 4.45 thnh mt kiu kt hp nh sau : NHNVIN MSNV TnNV GiHC CaTrc
1-1
Thuc V
1-n
II.1.Cc nh ngha
Cho n min gi tr (hay tp hp khng c th t) khng nht thit ri nhau. Mt quan h R l mt b phn (hay tp hp con) tch cac (Cartesian product) D1 D2 ... Dn. Mi phn t ca R l mt b-n (n-tuple) c dng <d1 d2 ... dn> sao cho d1 D1, d2 D2, ..., dn Dn. V d : Cho n=2, D1 l tn nhn vin v D2 l tn tnh thnh qu qun ca nhn vin . TN By Nm Mi TNHTHNH H Ch Minh H ni nng
Tch cac D1 D2 s to ra cc cp gi tr gia hai min gi tr D1 (TN) v D2 (TNHTHNH). Ta c cc cp gi tr : (By, H Ch Minh), (Nm, H ni), (Mi, nng) Mt lc quan h hay s quan h (relational diagram) ca mt quan h R (D1, D2, ..., Dn) l mt b-n gm cc thnh phn phn bit, cn c gi l cc c tnh, hay thuc tnh (Attributes) <A1, A2, ..., An>. R c gi l tn ca quan h. V d : Lc quan h ca v d trn y c vit NHNVIN (TN, TNHTHNH) Cc thnh phn A1, A2, ..., An trong lc quan h mang tnh ng ngha v cho php ch nh nht qun cng mt c tnh ca i tng th c th xut hin trong nhiu lc quan h khc nhau, khng ph thuc vo v tr ca c tnh trong tp hp cc thnh phn ca mi lc . V d : 83
Trong cc lc quan h sau y : NHNG (HS, MKH, TNKH, MHG, SLG, NGYH) KHCHHNG (MKH, TNKH, ACHKH, THOIKH) th MKH v TNKHH l hai c tnh xut hin trong c hai lc quan h. Mt lc quan h xc nh ni hm (intension) ca mt lp quan h (hay tp hp cc quan h c cng c tnh) v c vit quy c R (A1, A2, ..., An) vi R l tn ca lp quan h v cc Ai l tn c tnh, i = 1..n. Ti mt thi im cho, tp hp cc b-n ca mt quan h thuc lp quan h ang xt c gi l ngoi din (extension) ca lp quan h . Ngoi din xut hin nh mt bng d liu trong mi dng tng ng vi mt b-n v mt ct tng ng vi mt thnh phn. V d : Quan h NHNG (HS, MKH, TNKH, MHG, SLG, NGYH) xc nh mt lp quan h l tp hp cc quan h th hin cc n t hng ca khch hng trong mt doanh nghip. Ngoi din ca lp quan h ny nh sau : HS 15 15 15 16 16 17 17 18 MKH 25 25 25 30 30 40 40 25 TNKHH o o o M M Mn Mn o MHG 324Z 014Z 765Z 014Z 345Z 345Z 248Z 879Z SLGH 20 10 15 30 60 40 17 45 NGYH 12/10/97 12/10/97 12/10/97 09/11/97 09/11/97 15/09/97 15/09/97 25/09/97
T bng trn ta c : <15, 25, o, 324Z, 20, 12/10/97> l mt b-n ca quan h NHNG (15, 16, 17, 18) l min gi tr ca thnh phn HS (o, Mn, M) l min gi tr ca thnh phn TNKHH, v.v... Ngi ta a vo cc khi nim : Bc (degree) ca mt quan h l s thnh phn (hay s ct ca bng). Trong v d trn, bc ca NHNG l 6. Bn s (hay lc lng) ca mt quan h l s b-n (hay s dng ca bng). Trong v d trn, bn s ca NHNG l 8.
84
K1 K2
X1 X2
Hnh 4.50 Kho v siu kho V d : TN trong quan h NHNVIN (TN, TNHTHNH) khng phi l kho ng v c th c nhiu ngi cng tn. Do cn a vo mt c tnh lm kho l MNV c quan h NHNVIN (MNV, TN, TNHTHNH). Tuy nhin, c th ly cp MNV, TN lm kho ca quan h nhng y l mt siu kho m khng phi l mt kho nh nht. Quan h KHCHHNG (MKH, SCMND, ACHKH) c th c hai kho l MKH v SCMND, tuy nhin ch nn chn MKH lm kho. Quan h NHNG (HS, MKH, TNKH, MHG, SLG, NGYH) c kho l cp HS v MHG.
b) Trng lp cc b-n
V mt Ton hc, cc b-n phi hon ton phn bit nhau, ngha l khng tn ti cc b-n ging ht nhau. Tuy nhin, vic kim tra trng lp trong thc tin l rt kh khn v ln ca cc CSDL. Do nn chn nhiu kho trnh s trng lp.
d) Th t vit
Theo nh ngha Ton hc ca quan h, khng tn ti th t u tin gia cc c tnh cng nh gia cc b-n. Tuy nhin d theo di, thng ngi ta vit theo th t nh sau : R (A1, A2, ..., Ap, Ap+1, ..., An, B1, ..., Bk) A1, A2, ..., Ap l nhng c tnh dng lm kho ca R (thng thng c to thnh t nhiu c tnh ca cc quan h khc) Ap+1, ..., An l nhng c tnh n ca R B1, ..., Bk l cc kho ngoi (import keys) n t cc quan h khc V d : Trong quan h NHNG (HS, MHG, SLG, NGYH, MKH) th : HS (s ca n t hng) l mt phn ca kho, MHG (m hng) l kho ca quan h HNG, SLG v NGYH l nhng c tnh n. MKH l kho ngoi c trong quan h KHCHHNG (cho bit khch hng no t hng). 85
e) S d quan h ca mt CSDL
Mt lc quan h ca mt CSDL c to thnh t hai phn t : Cc lc quan h (hay s nim) c trng cho CSDL tu cho CSDL tng ng vi nh ngha ni hm ca cc quan h. Tp hp cc rng buc ton vn tham gia vo cc quan h. Cc rng buc ton vn i vi cc kho ca cc quan h va trnh by trn a n nguyn tc : hai b-n phn bit phi c mt php chiu khc nhau trn cc kho, hay mt gi tr kho ch tng ng vi mt v ch mt b-n. T nguyn tc ny, ngi ta a vo khi nim ph thuc hm v cc dng chun ca lc quan h.
II.2.Ph thuc hm
II.2.1.Khi nim
Ph thuc hm (Functional Dependency), vit tt l PTH, do Codd xut phn tch c trng ca cc quan h m khng lm mt mt thng tin. Gi s cho quan h R (A1, A2, ..., An) v hai tp hp con X v Y gm cc thnh phn l cc c tnh. Ngi ta ni rng Y l PTH ca X hay tn ti mt PTH gia X v Y nu v ch nu, khi hai b-n ca R c cng mt php chiu ln X, th chng s c cng mt php chiu nh vy ln Y. PTH gia X v Y c vit : XY Ni cch khc, vi mi ngoi din r ca R, mi b t1, t2 ca R, ta c : PX (t1) = PX (t2) PY (t1) = PY (t2) trong P l k hiu php chiu trn mt hoc nhiu thnh phn ca quan h R. Mt cch n gin, trong mt s R, ngi ta ni rng Y l PTH vo X, hay X l PTH vi Y, vi mi ngoi din ca R. Nh vy, PTH t mi lin h gia hai d liu, mt d liu l ngun v d liu kia l ch : Ngun ch sao cho mt gi tr d liu ngun ch c th tng ng vi mt gi tr ch. Quan nim v PTH rt c bn trong vic phn tch cu trc d liu. Nghin cu PTH l bc u tin xy dng mt m hnh d liu, ngha l a ra mt s biu din hnh thc ca cu trc d liu ny. Vic xc nh cc PTH ch c c sau khi phn tch HTTT. V d : Cho quan h KHCHHNG (MKH, TNKH, ACHKH), ta c th xy dng cc PTH nh sau : MKH TNKH MKH ACHKH Quan h NHNG (HS, MHG, SLG, NGYH, MKH, TNKH) c cc PTH nh sau : HS MKH HS TNKH HS NGYH HS, MHG SLG
86
Ba PTH trn cng c gii thch nh sau : mt n t hng c s (number) l HS do mt khch hng c m s MKH v tn TNKH no , t hng trong mt ngy NGYH no . PTH cui cng c gii thch nh sau : vi mt n t hng v mt mt hng c nh no , khch hng t mt s lng cho. PTH ny cn c vit : HS + MHG SLG Php + trong ngun l php ghp (concatenation) ca cc c tnh. rng cn mt PTH khc l MKH TNKH cho bit mt m s khch hng ch tng ng vi mt tn khch hng v ngc li. Ch rng PTH gia X v Y trong mt quan h R l mt rng buc ton vn tham gia vo lc quan h R.
a) Phn x (reflexivity)
Ta lun c Ai Ai, hay nu X Ai th X Ai Tnh cht phn x c hiu l mi c tnh c xc nh bi chnh chng hoc mt phn ca chng.
f)
HS MKH v MKH TNKH (Ai) (Aj) (Aj) (Al) Nh tnh cht cng thm, ta c : MKH + MHG TNKH (Ak) (Al) (Aj) T ta c : HS + MHG TNKH (Ai) (Ak) (Al) Cc tnh cht trn y c ch g v c ng dng nh th no ? Ngi ta khuyn khng nn lit k ra ht mi PTH m trong , mt s suy ra c t cc PTH c mt trong CSDL. Cc tnh cht ca PTH cho php hn ch tnh d tha quan h.
II.2.4. th ca cc ph thuc hm
Cho R l mt lc quan h, ngi ta ni th (graph) ca cc PTH ca R l mt th m cc nt ca n l cc c tnh n hay c th l cc c tnh ghp ca R, cc cung l cc PTH ca R tn ti gia cc c tnh . v th PTH ca lc mt quan h, xy dng tp hp F l cc PTH s cp nhn c t lc quan h cho. T tp hp F, v th PTH nh sau : u tin chn t cc nt l cc kho n (kho c to thnh t ch mt c tnh duy nht) Ni ln lt mi nt kho vi cc nt l cc c tnh nu tn ti PTH xc nh gia chng V d : T quan h KHCHHNG (MKH, TNKH, ACHKH), ta c th xy dng tp hp F nh sau : 88
F = { MKH TNKH, MKH ACHKH } th PTH c to tra mt cch n gin nh sau : TNKH MKH ACHKH Hnh 4.51 th PTH n gin i vi cc lc quan h phc tp hn, r rng th PTH s phc tp hn, do c th c cc kho ghp. V d : Cho cc quan h : KHCHHNG (MKH, TNKH, ACHKH), NHNG (HS, MHG, SLG, NGYH, MKH, TNKH), Quan h NHNG c kho ghp l (HS, MHG). Ta c tp hp F cc PTH nh sau : F = { MKH TNKH, MKH ACHKH ; HS MKH, HS NGYH, HS TNKH, HS + MHG SLG } T F, xy dng th PTH nh hnh di y : 1 HS 2 NGYH 3 5 HS+MHG 1 6 4 TNKH
2 ACHKH
MHG P
SLG
Hnh 4.52 th PTH y Ch rng th PTH trn y c th b PTH HS TNKH v TNKH nhn c t HS bi cc PTH bc cu HS MKH, MKH TNKH. Trong th PTH c xut hin mt quan h mi l HNG vi kho MHG v cc thnh phn c biu din bi P.
89
a) Dng chun 1
Quan h R c gi l dng chun 1 (1NF - first normal form) nu v ch nu mi thnh phn Ai ca R khng c mt trong kho K l PTH ca K. Ni cch khc, ng mi gi tr ca kho K, khng tn ti mt thnh phn khc K l a tr. V d : Quan h KHCHHNG (MKH, TNKH, ACHKH) l 1 NF. Quan h NHNG (HS, MHG, SLG, NGYH, MKH, TNKH) s l 1NF nu (HS, MHG) l kho (ghp) ca n. Tuy nhin nu chn HS l kho th quan h NHNG s khng cn dng chun 1 v vi mi gi tr ca HS, tn ti nhiu gi tr ca MHG (l tp hp cc mt hng ng vi n t hng do khch hng yu cu).
b) Dng chun 2
Quan h R c gi l dng chun 2 (2NF) nu v ch nu mi thnh phn Ai ca R khng c mt trong kho K l PTH s cp ca K (1NF + tnh s cp). Ni cch khc, khng tn ti mt PTH gia mt thnh phn ca K v mt thnh phn Ai. Nh vy, cc quan h c kho ghp s khng dng chun 2. V d : Quan h KHCHHNG (MKH, TNKH, ACHKH) l 2 NF. Quan h NHNG (HS, MHG, SLG, NGYH, MKH, TNKH) khng l 2NF v ta c PTH HS (MKH, TNKH, NGYH), ngha l mt thnh phn ca kho ghp c PTH vi mt tp hp cc thnh phn ca quan h. Mt l do khc l c s mp m gia n t hng ni ring v ni dung t hng ca khch hng trong quan h NHNG. trnh s khng r rng ny, ngi ta tch quan h NHNG thnh hai quan h con (sub-relation) : NHNG (HS, NGYH, MKH, TNKH) NIDUNGH (HS, MHG, SLG) Lc ny, cc hai quan h u dng chun 2NF.
c) Dng chun 3
Quan h R c gi l dng chun 3 (3NF) nu v ch nu mi thnh phn Ai ca R khng c mt trong kho K l PTH s cp trc tip ca K (2NF + tnh khng bc cu). Ni cch khc, khng tn ti PTH gia cc thnh phn cn li ca quan h. V d : Cc quan h KHCHHNG v NIDUNGH l 3NF. Quan h NHNG khng l 3NF v ta c cc PTH : HS MKH, HS TNKH, nhng MKH TNKH Ngha l khng tn ti PTH trc tip gia HS v TNKH, hay tn ti PTH gia cc thnh phn MKH v TNKH. Tuy nhin ngi ta khng tip tc thu nh quan h nh trc. T quan h KHCHHNG, c th nhn c tn khch hng t m s ca khch hng. 90
a) nh ngha bng
Mi bng c mt tn gm nhiu dng v ct. Mi ct mang mt tn d liu, nm u ct. Mi dng cha tp hp cc gi tr ca cc d liu, mi gi tr cho mt ct (giao gia hng v ct). Nh vy, bng c bao nhiu ct mang tn d liu th c by nhiu gi tr. Thng ngi ta thm mt ct ph bn tri cng ghi th t cc dng d liu ca bng.
b) Cc bng ca c s d liu v d
C s d liu gm 5 bng nh sau : B ng KI U B ng L UTR B ng CH B ng TH THAO B ng THU Bng KIU gm 2 ct : KiuCh v GiNgyNgi. Bng KIU KiuCh GiNgyNgi Lu bt 70 000 Xe nh 82 500 Xe cm tri 95 000 Nh ln 128 500
1 2 3 4
91
Bng CH gm 4 ct : ChS s th t ca ch, DinTch din tch ca ch, SNgMax s khch ti a c th , KiuCh kiu ch.
1 2 15 16 33 34 58 59
ChS 1 2 15 16 33 34 58 59
Bng LUTR gm 6 ct : LuTrS mi nhm khch c mt s ng k lu tr. TnKhch Tn khch chu trch nhim trong nhm. Ngyn Ngy n lu tr. Ngyi Ngy i khi (ngy lu tr cui cng). SNgi S ngi lu tr. ChS Ch s th t ch lu tr. Bng LUTR LuTrS TnKhch Ngyn Ngyi 1 100 Qunh 02/07/96 09/07/96 2 101 Lin 02/07/96 09/07/96 3 102 Thi 03/07/96 05/07/96 4 103 Dng 05/07/96 014/07/96 5 104 Hin 05/07/96 010/07/96
SNgi 3 5 4 5 2
ChS 4 12 3 16 31
Bng THTHAO gm 3 ct : TnThThao Qun vt, i xe p trn mi a hnh, cho thuyn, lt vn... nVTnh Thi gian thu tnh theo n v gi, 1/2 ngy, ngy... GiTin Gi tin theo n v thi gian. Bng THTHAO nVTnh 1 gi 1 ngy 1/2 ngy 1 gi 1 gi
1 2 3 4 5
92
Bng THU gm 4 ct : LuTrS 102 101 104 103 107 Bng THU TnThThao NgyThu Qun vt 06/07/96 Cho thuyn 07/07/96 Bng bn 06/07/96 Lt vn 06/07/96 i xe p 08/07/96 SnV 1 2 2 1 1
1 2 3 4 5
II.4.2.Quan st d liu
Sau khi lp cc bng d liu, ta quan st theo cc giai on nh sau : Lc u, ta thy cc bng c lp vi nhau, khng c mi lin h no gia chng. Tip theo, ta ch n ton b cc bng, xem xt nhng mi lin h gia chng to thnh c s d liu.
a) Quan st cc bng
Vi mi bng, chn mt, hoc nhiu d liu, c chc nng kha (gch chn trong cc bng). V d 1 : Trong bng KIU, xc nh gi thu mt ngy cho mt ngi theo kiu ch cho thu, cn phi bit kiu ch lin quan. Nh vy gi tr ca KiuCh l kha d liu. V d 2 : Trong bng CH, xc nh din tch v s ngi ti a c th thu ch, cn bit v tr (ch s my). Nh vy, gi tr ca ChS l kha. Nh vy : Kha l mt d liu c bit ca bng (hoc ca mt tp hp d liu) m khi cho n gi tr th c th truy cp n cc gi tr d liu tng ng khc ca bng (trn cng mt dng ca bng). Cc gi tr ca kha l duy nht. V d : Ch c mt gi tr ca d liu KiuCh trong bng CH. Trong khi , cc gi tr ca d liu khng phi kha th c th c nhiu dng c cng gi tr l s ngi, v mi dng ng vi mt nhm, m cc nhm ny c th c s ngi ging nhau. Ch rng bng THU c 3 kha l LuTrS, TnThThao v NgyThu (cc bng khc ch c 1). C ngha rng, nh danh mt dng mt cch chc chn,cn cung cp cho mi kho mt gi tr d liu. Bi v vi cng mt lu tr, c th c nhiu mn th thao khc nhau c thu cho nhiu ngy khc nhau. Chng hn t lu tr s 5 c 2 ngy thu can.
b) Quan st cc mi lin h
D liu D liu kha ca mt bng c th xut hin trong mt hoc nhiu bng khc nhau. Trong khi , d liu khng phi l kha ch xut hin ng mt ln trong mt bng, v trong CSDL. Chng hn, d liu KiuCh l kha ca bng KIU c mt trong bng CH. Nh vy, vi mt ch no , c th tm ra gi tin thu mt ngy cho mt ngi, nh d liu KiuCh trong bng CH, ri truy cp bng KIU tm ra GiNgyNgi tng ng.
93
Tng t, d liu ChS l kha ca bng CH c mt trong bng LUTR. Li ch y l c th tm ra cc thng tin lin quan n mt ch cho mt k lu tr ang xt, ri tm ra gi tin bi KiuCh nh va ni trn. Bng KIU KiuCh Bng LU TR LuTrS ChS Bng THU LuTrS TnThThao Bng CH ChS KiuCh
Nh rng cc d liu kha ca bng THU, LuTrS, TnThThao v NgyThu, u l kha ca cc bng khc. y, NgyThu l trng hp c bit s gii thch mc sau. Gi tr Gi tr d liu c mt trong cc bng khng th khng tng thch vi nhau. Trong bng CH, gi tr ca KiuCh khng th khc vi gi tr ca KiuCh trong bng KIU. V lc s khng xc nh c gi tin tng ng thanh ton. Tng t, gi tr ca TnThThao trong bng THU, phi c mt trong bng THTHAO. Nu khng, s khng thanh ton c nhng thu bao v th thao. Cc gi tr d liu khc cng khng th khng tng thch. Chng hn, gi tr NgyThu trong bng THU bt buc phi nm gia hai gi tr Ngyn v Ngyi trong bng LUTR. Bi v ch c th c thu bao th thao trong k lu tr. Mt khc, gi tr SNgi trong bng LUTR bt buc phi nh hn hoc bng gi tr SNgMax trong bng CH vi ch thu tng ng ChS.
T bng THU, tm nhng dng c gi tr LuTrS l 104. y tm c 1 dng c gi tr TnThThao l Bng bn. Ngoi ra cn bit ngy thng nhm khch ny thu v s n v thi gian thu phi thanh ton. Chn ra c mt dng ng vi lu bt c din tch ln hn 10 l ch s 2. Ch : Trn y ch l nhng v d ty . Thng thng, ngi ta phi tm ra nhng thng tin cn thit xc nh gi tin phi tr theo quy nh cho mt nhm khch lu tr vo thi im ln ng ca h.
a) S biu din
Mi bng th hin mt quan h. Cc d liu tham gia vo quan h to thnh s biu din quan h ny. Tp hp cc s biu din quan h to thnh s biu din CSDL. KIU (KiuCh, GiNgyNgi) CH (ChS, DinTch, SNgMax, #KiuCh) LUTR (LuTrS, TnKhch, Ngyn, Ngyi, SNgi, #ChS) THTHAO (TnThThao, nVTnh, GiTin) THU (STT, #LuTrS, #TnThThao, #NgyThu, SnV) NGY (NgyThu) Biu din khng gian : THU (STT, #LuTrS, #TnThThao, #NgyThu, SnV) NGY (NgyThu) THTHAO (TnThThao, nVTnh, GiTin) LUTR (LuTrS, TnKhch, Ngyn, Ngyi, SNgi, #ChS) CH (ChS, DinTch, SNgMax, #KiuCh) KIU (KiuCh, GiNgyNgi)
b) Xt cc quan h
Mt cch tng quan, ta nhn thy cu trc d liu ca cc bng, nhng khng nhn thy cc gi tr. Mi bng tng ng vi mt s biu din quan h gia cc d liu. Cc d liu kho c gch chn. Mt s d liu c du # t trc. l nhng d liu c vai tr c th ho mi rng buc gia cc quan h. Kho trong mt quan h (chng hn KiuCh trong bng KIU) khng l d liu kho trong mt quan h khc (KiuCh trong bng CH), c xem l kho ngoi lai.
95
Bng THU l trng hp c bit c kho c to bi 3 kho ngoi lai LuTrS, TnThThao v NgyThu. Nhng quan h bao gm mt hoc nhiu d liu (thng c gi l thuc tnh trong m hnh quan h) c du # ng trc c gi l nhng quan h ng, v chng cho php thit lp mi rng buc gia cc quan h (cc quan h CH, LUTR, v THU). Nhng quan h khc c gi l tnh (cc quan h KIU, THTHAO v NGY). Ch : Quan h NGY ch c mt d liu NgyThu m khng c bng tng ng. Trong CSDL, kho NgyThu l ngoi lai i vi quan h THU. S dng quan h NGY tham chiu kim tra.
96
11
1n
c) M rng c s d liu
KHU DU LCH NON NC Qun l lu tr Vo s lu tr mi Vo s thu th thao Lp ho n thanh ton lu tr. Qun l dnh ch Khch n lu tr Thu th thao
Khch ra i Ho n
Hnh 4.55 M rng c s d liu Khu Du lch Non Nc Ngoi nhng cu hi v d a ra mc trc, mc ch cui cng ca c s d liu l lp ha n thanh ton cho khch hng vo thi im h ra i. Trong v d v c s d liu Khu du lch Non Nc, ta mi ch xt vic qun l lu tr. Lnh vc cha c xem xt n l qun l dnh ch.
97
1 1
i vi ma trn y : ng cho chnh mc nhin cha cc s 1 th hin tnh cht phn x ca cc PTH. Cc ct c cha nhiu hn mt s 1 tng ng vi cc d liu l kha, trong , mt s 1 trn mt hng th hin tnh cht phn x (s th t hng v ct ging nhau) v mt hoc nhiu s 1 trn cc hng khc tng ng vi cc d liu ch ca PTH m d liu trn ct tng ng ng vai tr ngun. y, cc kha l A, C v D. i vi ma trn rt gn : Ma trn c dng hnh ch nht, ng cho chnh bin mt cng vi cc PTH phn x. Cc d liu kha c gch chn (in m). Ngun ca mi PTH bt buc l mt kha, tuy nhin ch c th khng phi l kha. Nu ch khng l kha, th ngun phi l kha ca mt thc th, nh trng hp d liu B (A B).
98
Nu ch l mt kha, vn l mt kt hp c phn cp gia hai thc th. l trng hp gia A v D. THCTH D D 11 FIC 1 n THCTH A A B
Hnh 4.56 Kt hp phn cp xy dng t ma trn rt gn Cc d liu c th b t tch bit, ngha l chng khng phi ch ca bt k mt PTH no c ngun l d liu s cp. l trng hp ca d liu E. Cn phi tm mt ph thuc hm sao cho ngun l cc kha ghp li, cn E l ch. Chng hn A + C (tc 1+3) cho mt kt hp khng phn cp gia cc thc th tng ng. C th b sung mt ct mi biu din PTH ny vi ngun l A + C, ch l E. Nu mun ch PTH ny l phn x, c th thm mt dng A + C. Ngun ch 1 3 4 1+3 1. A 1 1 1 2. B 1 3. C 1 1 4. D 1 1 5. E 1 Mt d liu khi c mt trong mt thc th hay trong mt kt hp, s ch c mt s 1 trn dng tng ng. Tuy nhin, c hai kh nng : Mt mt, cc d liu khng phi l kha ch c th c mt s 1 trn cc dng tng ng. Nu khng phi nh vy, th chc chn rng l du hiu ca PTH c tnh bc cu cn loi b ( y l hai d liu B v E). Mt khc, cc d liu l kha c th c nhiu s 1 trn cc dng tng ng. Mt s 1 th hin vai tr l kha (cng s th t dng v ct), cn cc s 1 khc ch ra cc kt hp phn cp (dng 1, ct 4) hoc cc kt hp khng phn cp (ct 1 + 3 v cc dng 1, 3). Ch cc d liu l tham s, hay cc h s tnh ton, khng phi l ngun cng khng phi l ch ca PTH. C th nh du chng bng cch ghi thm tham s trn nhng dng tng ng.
99
III.1.2. th cc PTH
xc nh v loi b cc PTH c tnh bc cu gia cc kha, ngi ta biu din cc PTH bng th, m dng biu din ma trn khng th xc nh c. Cch biu din nh sau : Kho-X PTH gia kha v cc thuc tnh khc trong Thuc-tnh-A cng mt thc th. Thuc-tnh-B Kho-X Kho-Y Cc PTH c ngun l d liu ghp c biu din : d-liu-1 + d-liu-2.
Kho-X + Kho-Y Thuc-tnh-P Kho-X Gia cc kha ca nhiu thc th ni vi nhau bi cc kt hp khng phn cp (MIC). Kho-Y Vi cc PTH c ch l d liu khng phi kho, vic kim tra rt d dng : trong ma trn rt gn cc PTH, nhng d liu ny ch c th c duy nht mt s 1 trn cc dng tng ng, ch ra rng chng khng l ch ca mt PTH no. Do vy ta cng d dng biu din c cc PTH gia cc kho bng th. Ngc li, i vi cc d liu ng thi va l ngun, va l ch ca PTH, c th tn ti cc PTH bc cu tng ng vi cc s 1 trn cng mt dng trong ma trn cc PTH. Vn ny thng xy ra khi cu trc d liu lm xut hin nhiu PTH gia cc kho c dng thc (cascade) : kho-1 kho-2 kho-3 kho-4 th biu din cc PTH bc cu ny nh sau : Kho-1 PTH4 PTH2 PTH3 Kho-4 Hnh 4.57 Cc ph thuc hm bc cu PTH1 Kho-2 PTH5
Kho-3
100
Cc PTH1, PTH2 v PTH3 th hin tnh bc cu nh trn. Cc PTH4 v PTH5 l kt qu ca tnh cht bc cu ca cc PTH. Cn phi loi b cc PTH bc cu trong th cc PTH, cng nh loi b cc s 1 tng ng trong ma trn cc PTH m bo tnh thun nht gia ma trn, th v m hnh d liu.
D liu
ChDnHg DSNm-1 DSThng aChKH GinV GiNiBn GiaTin HnGiaoHg MHng MKH NiBnHg NgytHg NgyBn NgyCHg NgyGiao NgyKThc SHtHg SHGiaoHg SLt SLBn SLSX TnKH TnThng Thng SLBong SLC inThKH
Quy tc qun l
Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Ngun ca cc PTH lin quan n ch dn v mt hng, SLC, ... Ngun ca cc PTH lin quan n khch hng. Ngun ca nhiu PTH, ko theo s nhn bit NgyBn, GiNiBn, SLBn, HnGiaoHg, v khch hng, mt hng v vic giao hng tng ng. Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Ngun ca nhiu PTH, ko theo s nhn bit nhng thng tin v n t hng : NgytHg, GiaTin, SLt, v khch hng, mt hng v vic giao hng tng ng. Ngun ca nhiu PTH, ko theo s nhn bit NgyGiao, nhng thng tin lin quan n khch hng hay ni bn v mt hng. Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH, do khng xc nh r c a ch ca khch hng. Khng l ngun ca PTH Duy nht PTH cho bit tn thng Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH Khng l ngun ca PTH, mc d c th xc nh c khch hng
101
Trong ma trn PTH y , cc ch N (Ngun) c t u mt s ct ch ngun ca cc PTH. l : 12 SHGiaoHg 15 NiBnHg 13 SHtHg 16 Thng 14 MKH 23 MHng Nhng d liu trn l nhng ngun duy nht ca PTH, chng ng vai tr quan trng c bit trong vic thit k CSDL. Mi mt trong chng cho php nh danh cc i tng c quan h ti. V d, SHGiaoHg cho php nh danh duy nht mt ho n giao hng, v khng th c nhiu ho n giao hng c cng SHGiaoHg trong CSDL. Ma trn PTH dng y ca XN DanaFood : Ngun
N N N N N N
ch 1 DSNm-1 2 DSThng 3 NgytHg 4 NgyCHg 5 NgyKThc 6 NgyGiao 7 NgyBn 8 HnGiaoHg 9 ChDnHg 10 TnThng 11 GiaTin 12 SHGiaoHg 13 SHtHg 14 MKH 15 NiBnHg 16 Thng 17 TnKH 18 GiNiBn 19 GinV 20 SLt 21 SLSX 22 SLBn 23 MHng 24 aChKH 25 SLBong 26 SLC 27 inThKH
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
102
th :
SHtHg SNm-1.
Tng t nh vy i vi SHGiaoHg v NiBnHg. Do s v ch ca cc PTH c tnh bc cu m ngi ta phi b chng i. Nh vy, 4 PTH ca DSNm-1 ch cn li MKH DSNm-1. Trong ma trn rt gn ca PTH, ngi ta ch gi li nhng ct d liu ngun ca PTH v ch ch n nhng PTH khng c tnh bc cu. Cc PTH phn x s khng c a vo ma trn, ngoi tr cc kho (d liu ngun s cp ca PTH).
103
c tnh bc cu v :
Trong ma trn rt gn cc PTH, ta ch gi li cc PTH gia cc kho m khng gi li cc PTH c tnh bc cu.
104
c) Ma trn rt gn
Ngun ch 12 13 14 15 16 23 A DSNm-1 1 DSThng 1 NgytHg 1 NgyCHg 1 NgyKThc 1 NgyGiao 1 NgyBn 1 HnGiaoHg 1 ChDnHg 1 TnThng 1 GiaTin 1 1 SHGiaoHg 1 1 1 1 SHtHg 1 1 1 1 MKH 1 1 NiBnHg 1 1 Thng TnKH 1 GiNiBn 1 GinV 1 SLt 1 SLSX 1 SLBn 1 1 1 1 MHng aChKH 1 SLBong 1 SLC 1 inThKH 1 A = 14 + 16 (MKH + Thng) Trong ma trn rt gn, cc kho v cc s 1 c gch chn d phn bit. Cc dng d liu khng l kho ch c mt s 1 duy nht th hin cc PTH s cp v trc tip. Trng hp dng 2 cho d liu DSThng s xt sau. i vi cc dng tng ng vi d liu kho, tr mt s 1 th hin tnh phn x, cc s 1 khc th hin cc kt hp phn cp (CIF). Chng hn, dng 14 cho MKH, hai s1 khng gch chn th hin hai CIF : mt s 1 tng ng vi thc th HNG c kho l SHtHg : SHtHg MKH, mt s 1 s tng ng vi thc th NIBN c kho l NiBnHg : NiBnHg MKH Ch : Trc ht cn nh rng cc n t hng, cng nh cc ni bn, thng c yu cu giao hng ton b mt lc, v, mt giao hng ch lin quan n mt n t hng hoc mt ni bn m thi. Tuy nhin, n t hng hay ni bn c ghi nhn ri m vic giao hng c th cha c thc thi.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27
Cc PTH gia cc kho lin quan n SHGiaoHg, c hai vn nh sau : PTH SHtHg SHGiaoHg l mt PTH khng hon ton, bi v bit mt gi tr ca SHtHg c th ko theo s nhn bit nhiu gi tr ca SHGiaoHg. Nhng chng no m vic giao hng ng vi mt n t hng cha c ghi nhn th cha th ko theo s nhn bit gi tr ca SHGiaoHg. Tng t nh vy cho PTH : NiBnHg SHGiaoHg. Hai PTH trn c tnh tng h qua li. Ngha l ta c cc PTH : SHGiaoHg SHtHg v SHGiaoHg NiBnHg. y l trng hp c bit. Hn na, hai PTH ny l s cp v bit c gi tr ca SHGiaoHg th bit c hoc mt gi tr ca SHtHg, hoc mt gi tr ca NiBnHg. Nh vy, mt giao hng c th ch ng vi mt ni bn, hoc ch ng vi mt n t hng (loi tr ln nhau).
Cc PTH khng s cp xut hin trong ma trn cc PTH l do khng tn ti nhng PTH c ngun l d liu s cp. l trng hp ca DSThng. Khng c PTH m MKH l ngun v vi mt khch hng, c bao nhiu thng qua th cng c by nhiu DSThng. Tng t nh vy, i vi PTH c ngun l Thng, v vi mt thng cho, c bao nhiu khch hng hin din trong CSDL trong thng th cng c by nhiu DSThng. Nh vy, bit duy nht mt gi tr DSThng, cn bit MKH v Thng. Cu trc ny c th hin bi mt bng hai chiu, mt chiu l cc gi tr ca MKH, v chiu kia l cc gi tr ca Thng. Ta c mt kt hp khng phn cp (hay rng buc ton vn bi CIM) nh sau : MKH, Thng DSThng y l nhng PTH v tri ghp. Trong ma trn rt gn cc PTH, ta thm mt ct v mt dng cho PTH khng s cp. Thc ra th ch cn thm mt ct, l ct A = 14 + 16, vi s 1 dng 2, dng 14 v dng 16. Sau khi xy dng xong ma trn rt gn cc PTH theo cch ny, cc d liu u c t, hoc trong mt thc th (chng l ch ca cc PTH c ngun l s cp), hoc trong mt kt hp khng phn cp (chng l ch ca cc PTH c ngun l do nhiu d liu ghp li). Ch : Mi kt hp khng phn cp (CIM) khng mang d liu, nh trong v d chng ta va xt. Vn l khng tn ti nhng d liu tch bit khi nhng PTH s cp. Chng c biu din nh sau : kho-1, kho-2 0
III.2.4.Kt lun
Mi thc th c th hin bi mt kho v cc d liu l thuc tnh ca thc th trong , kho l ngun, cc d liu l cc ch ca PTH (s cp v trc tip). V d, ti ct 14, thc th l KHHNG, kho l MKH, v cc thuc tnh l DSNm-1, MKH, TnKH v aChKH. Hai kiu kt hp c xem xt nh sau : Kt hp phn cp (kiu CHA-CON, s xt chng sau) vi cc PTH gia cc kho. Chng hn, ct 14 c s 1 dng 14 biu din mt kt hp phn cp gia cc thc th HNG v KHHNG. Mt n t hng ch lin quan n mt khch hng nhng mt khch hng li c th t nhiu n t hng. Kt hp khng phn cp (kiu BNG, s xt chng sau) vi cc PTH v tri ghp. Chng hn, duy nht trong v d, ct 14+16, hai thc th lin quan l KHHNG v THNG. Kt hp ny c mt d liu l DSThng.
106
SHGiaoHg NgyGiao
Thng TnThng
Gii thch :
PTH PTH khng hon ton PTH khng hon ton tng h + PTH s cp v trc tip Hnh 4.58 th cc PTH ca CSDL DanaFood
PTH khng s cp
107
Hnh 4.59 Kt hp phn cp Kt hp c yu cu bi yu cu l phn cp v rng bn s cc i bn tri bng 1 v bn s bn phi bng n. Mt n t hng ch c th c yu cu bi mt v ch mt khch hng, bn s (11), trong khi , mt khch hng c th yu cu nhiu n t hng, bn s cc i s l n. Khch hng c th yu cu ti thiu 1 hoc 0 n t hng. y, vi mi x l, CSDL t gi tr 0 cho mi d liu lin quan n vic qun l n t hng v ni bn hng. Ngc li, gi tr ca mi d liu thuc cc thc th KHHNG v SNPHM c chp li t x l trc . Nh vy, mt khch hng d c mt trong CSDL nhng c th vn cha yu cu mt n t hng no. iu ny gii thch v sao bn s tt thiu l 0.
III.4.4.PTH khng s cp
Vi cc PTH loi v tri ghp ny, xy dng kt hp khng phn cp (CIM). Cc thnh phn kho ch ra cc thc th lin quan. V d : MKH + Thng DSThng c chuyn thnh : KHHNG 0n mua hng DSThng 1n THNG
Hnh 4.60 Kt hp khng phn cp Kt hp mua hng l khng phn cp v bn s cc i ca c hai u bng n. Bn s 0n (KHHNG) ch ra rng mt khch hng c th khng c doanh s thng, nu khch hng ny cha yu cu mt n t hng no. Ngc li, khch hng ny c th c doanh s thng tu theo s thng tri qua t khi bt u xut hin trong CSDL. Bn s 1n (THNG) ch ra rng vi mt thng cho, c t nht mt khch hng yu cu mt hoc nhiu n t hng.
108
M hnh thc th - kt hp cho nh my ng hp DanaFood nh sau : KHHNG MKH TnKH aChKH DSNm-1 0n 11 H-KH SH NgyH SLt STin GhiChKH
01 01 11
0n
1n
0n
01
01
11 0n
Bi tp chng 4
1. Cng ty bo him ti sn BAVICO Cng ty bo him ti sn BAVICO bo him cc loi bt ng sn nh nh, ca hng, garage, kho bi... xy dng HTTT, cng ty cn nhng thng tin sau : Tn, h, a ch v in thoi ca ch s hu. Tn, tnh trng v a ch bt ng sn ca ch s hu. V d ng Trn Vn A ng ti ..., in thoi... c mt cn nh cp 2 ti ... Yu cu : 1. Xy dng m hnh thc th - kt hp biu din cc thc th, cc thuc tnh, cc kho, cc kt hp v kiu ca kt hp, cc bn s tng ng v s hu. 2. Tng t cu a) nhng v quan h thu bt ng sn (v trn cng mt m hnh). V d ng Trn Vn A ng ti ..., in thoi... thu ( hnh ngh) ca hng n ung bnh dn ti ti ... 2. Thi nu n Trong mt cuc thi nu n ca nhng ngi u bp, ban T chc cn nhng thng tin sau y : 109
Mn n d thi : Tn mn n (b lc lc, st vang th, c hp gng, ...) Kiu (khai v, mn chnh, trng ming, ...) Thc phm dng lm mn n : Loi (tht, c, rau, bt, ...) Tn thc phm (g cng nghip, chim b cu, b, ...) c im (ti, p lnh, hun khi, ...) Tn, h, a ch, ca hng ang hnh ngh ... ca mi ngi u bp d thi. Vi mi mn n, mi u bp d thi c cch chun b ring. V d cng lm mn Trng Vng min, ng A dng 6 qu trng v 200 gram m ln, nhng ng B li ch dng 5 qu trng v 150 gram beure. Ch : Mi mn n phi nu cho nhiu ngi n, khng lm cho mt ngi. Mi u bp khong lm tt c cc mn n d thi. Yu cu : Xy dng m hnh thc th - kt hp cho HTTT va nu.
110
CHNG 5
I. Cc cu trc kiu
xy dng cc m hnh d liu, ngi ta a vo cc cu trc kiu c th cho h thng thng tin m n biu din. Cc cu trc kiu gm : Cc cu trc kiu c s : PHIU, CHA-CON, BNG. Cc cu trc kiu c bit c t hp t cc cu trc kiu c s, l : HOCHNH, C-KHNG, PHNX, BNHNG, THAK v KTT.
111
V d Phiu d liu
PHIU KHCH HNG M s khch hng : ........................................... Tn khch hng : .......................................... a ch khch hng : .......................................... in thoi khch hng : .......................................... Doanh s nm trc : ..........................................
Thc th KHCHHNG nhn c t phiu khch hng cho bit : mi khch hng c ng nht bi mt MKH, v vi mt MKH, ch c mt v ch mt khch hng. Nh vy MKH l kha ca thc th KHCHHNG. MKH TnKH aChKH inThoiKH DSNm-1
Nhng d liu khc l cc thuc tnh ca thc th KHCHHNG. V rng tn ti s PTH gia kha MKH v mi mt thuc tnh ny, sao cho MKH l ngun v cc thuc tnh l ch. Nh vy, mi gi tr MKH ch tng ng vi mt gi tr ca hoc TnKH, hoc aChKH, hoc inThoiKH, hoc DSNm-1.
.......... ..........
........... ...........
................. .................
........... ...........
Phiu trn to ra cc thc th CH, KIU v kt hp phn cp Thuc v Tnh tin. Vic phn tch phiu ch ra rng, mt s d liu ch nhn mt gi tr cho mt phiu, y l cho mt phiu kiu ch (lu bt, xe nh ...). l trng hp ca cc d liu KiuCh v GiNgyNgi (gi cho mt ngy v cho mt ngi).
112
Trong khi , cc d liu khc c th nhn nhiu gi tr, nh l ChS, DinTch v SNgiMax. V rng c th c nhiu ch cng kiu ch. Ngi ta ni trng hp ny c hai lung thng tin. Do , khng th xem nhng d liu va nu l thuc v mt thc th duy nht, m l thuc v hai thc th. CH ChS. DinTch SNgiMax 11 Thuc v Tnh tin 1n KIU KiuCh GiNgyNgi
Hnh 5.1 M hnh d liu cu trc kiu CHA-CON Nh vy, hai thc th quan h vi nhau bi kt hp Thuc v Tnh tin v cc bn s c ngha rng mt ch ch thuc v mt v ch mt kiu ch, mt kiu ch tnh ton cho ti thiu mt ch v c th cho nhiu ch (n). Cc bn s ch ra kiu kt hp phn cp hay CIF. Hai thc th ni nhau bi mt CIF to thnh cu trc kiu CHA-CON ni ln rng, mt cha c th c nhiu con, nhng mi con ch c mt cha. Cc thc th CH v KIU ni ring l nhng cu trc kiu PHIU. Mt khc, trong cu trc kiu CHA-CON, tn ti s PTH gia hai kha : ChS KiuCh.
Cu trc kiu BNG (TABLEAU) lin quan n s kt hp khng phn cp hay CIM (ph thuc ton vn bi), s ghp cc kha v cc PTH gia cc kha ca t nht hai thc th v cc thuc tnh ca kt hp khng phn cp. Vi mi khch hng, c bao nhiu thng giao dch trong nm th s c by nhiu doanh s thng. Mt khc, ly mt thng no , c bao nhiu khch hng trong CSDL th s c by nhiu doanh s tng ng. T c bng hai chiu nh sau :
113
Thng Khch hng Khch hng 1024 Khch hng 1134 Khch hng 1145 ..... Ging 12 543 000 5 467 000 15 687 000 Hai 8 654 000 6 785 000 13 232 000 Ba 19 231 000 11 942 000 20 980 000 ...
Trong bng trn, d liu DSThng ph thuc vo hai kha l MKH v Thng. C ngha gi tr ca mt doanh s thng lin quan n mt khch hng v ti mt thng cho. Phiu khch hng c chuyn thnh hai thc th KHCHHNG v THNG. Tn ti mt kt hp khng phn cp gia hai thc th ny : KHCHHNG MKH TnKH aChKH inThoiKH DSNm-1
1n
Thng TnThng
Hnh 5.2 M hnh d liu cu trc kiu BNG Ta c mt PTH vi ch l DSThng v ngun l ghp ca cc kha ca cc thc th tham gia vo kt hp mua bn : M-KH + Thng DSThng Trong th d trn, ta t gii hn bng hai chiu do cc kt hp phn cp ch lin quan n hai thc th. Trong khi , cc kt hp khng phn cp li c th lin quan n nhiu thc th. Vi ba thc th, ta c bng bng ba chiu. Vi bn thc th, ta c bng bn chiu, v.v... Tp hp t 2 n n thc th c quan h vi nhau bi mt kt hp khng phn cp c gi l cu trc kiu BNG.
114
Ngy hm nay : 05/07/199 ............ Cc thc th PHNG v NGY ni vi nhau bi kt hp khng phn cp c thu. D liu MHinTrg l thuc tnh ca kt hp ny. PHNG PhngS GiNgy TngS 1n c thu MHinTrg 1n NGY NgyTh.
Hnh 5.3 M hnh d liu cu trc kiu HOCHNH Tn ti PTH vi ch l MHinTrg, ngun l do hai kha PhngS v NgyTh ghp li : PhngS + NgyTh MHinTrg Cu trc kiu HOCHNH c th c to ra t nhiu bng (hai chiu, ba chiu hoc nhiu chiu) tng ng, tng t cu trc kiu BNG. Nu cn qun l chi tit hn v thi gian hot ng, c th s dng thm nhng thc th khc. Chng hn, nu ngi ta mun qun l vic dnh ch sn qun vt vo nhng gi gic no , cn phi thm vo thc th GI v ta c m hnh d liu sau : Nh vy, vi mi sn, mi ngy v mi gi, ta c mt gi tr ca thuc tnh MHinTrg : Sn s + NgyTh + GiThu MHinTrg Ch : Vy khi no th phi to ra mt thc th thi gian ?
115
1n
c thu MHinTrg
1n
1n
NGY NgyTh.
GI GiThu Hnh 5.4 Cu trc kiu HOCHNH nhiu chiu Nu nh vic qun l ch lin quan n nhng ngy c bit, chng hn NgyH (ngy t hng) hoc NgyTTon (ngy thanh ton), th khng nn to thc th thi gian, m to ra cc d liu tng ng, sau t chng vo cc thc th lin quan vi vai tr l nhng thuc tnh. V du, NgyH a vo thc th THNG v NgyTTon vo HAN. Khi , ta c th s dng cc PTH. Tuy nhin, khi thi gian l ngun ca mt PTH, vi vai tr l d liu s cp, hoc thi gian l thnh phn ca mt ngun gm nhiu thnh phn ghp li, th phi to ra mt thc th thi gian. Chnh v vy m tn cu trc kiu l HOCHNH.
Hnh 5.5 M hnh d liu cu trc kiu C-KHNG y, s dng cu trc kiu CHA-CON. Cc bn s ca H-KH ch ra rng, mt n t hng ca khch hng ch lin quan n mt v ch mt sn phm. Bn s ti thiu 1 c ngha tnh rng buc ton vn phi c kim tra : mt trng hp c th ca H-KH phi tng ng vi mt trng hp c th ca SNPHM. Cc bn s ca SN PHM ch ra rng, mt sn phm no c th khng c t hng, nhng cng c th c t hng nhiu ln. Bn s ti thiu 0 ch ra rng y khng c rng buc ton vn. y l c trng cu cu trc kiu C-KHNG : mt trng hp c th ca 116
mt thc th ny c th khng tng ng, hoc tng ng vi mt hoc nhiu trng hp c th khc. Cc bn s c th l 01, hoc 0n. Tu theo quy tc qun l m cu trc kiu ny tn ti, tng ng vi bn s ti thiu c gi tr 1, hoc khng tn ti, bn s ti thiu c gi tr 0. Cn phi hiu c iu mun din t. Trong th d trn, cc sn phm c th c nhiu n t hng n nhng cng c th c tiu th ni bn, iu gii thch gi tr 0 ca bn s ti thiu.
Hnh 5.7 M hnh d liu cu trc kiu BNHNG Mi thc th c cc c tnh ring khng nh s tn ti ca thc th : kha v cc thuc tnh. Mi trng hp c th ca mi mt trong hai thc th tng ng vi nhiu nht l mt trng hp c th ca thc th kia. V d trn cng th hin cu trc kiu C-KHNG. M hnh c gii thch nh sau :
117
Mt ha n ch c thanh ton nhiu nht mt ln. Nhng chng no thanh ton ny cha c thc hin, s khng c trng hp c th ca THANHTON tng ng vi trng hp c th ca HAN ang xt. T ta c bn s 0 (cu trc kiu C-KHNG). Mt thanh ton, mt khi c ghi nhn, s tn ti trong CSDL v c quan h n mt v ch mt ha n. Ch rng do ch cn lm vic vi mt thc th duy nht, vic m hnh ha t ra nhng vn sau : HAN SH NgyLpH TTonS NgyTTon
Cc thuc tnh TTonS v NgyTTon c gi tr 0 khi vic thanh ton cho ha n tng ng cha c thc hin. Khng th thanh ton nu cha bit s ha n lin quan. NgyTTon l ch ca mt PTH m TTonS l ngun, v cng l ch ca mt PTH khc m SH l ngun. PTH sau cng ny c tnh bc cu. TTonS SH NgyTTon NgyTTon v ta cng c SH TTonS
M hnh dng hai thc th phn bit : XEDL BinKSDL MacXeDL CngSutDL SChNgi XECD BinKSCD MacXeCD CngSutCD TiTrng
C hai m hnh trn u khng tha mn. Trong m hnh dng mt thc th duy nht (a), d liu SChNgi ch c ngha vi loi xe du lch v d liu TiTrng ch c ngha vi cc xe chuyn dnng. Cn trong m hnh dng hai thc th phn bit (b), cc thuc tnh chung cho c hai loi xe (MacXe v CngSut) li nm trong c hai thc th. 11 XEHI BinKS MacXe CngSut 01
khc phc, ta a cc d liu chung cho c hai loi xe vo trong mt thc th XEHI v cc d liu c trng ca mi loi xe c t vo cc thc th XEDL v XECD. Ta c cc PTH nh sau : M hnh (a) th hin s chuyn mn ha : cc d liu c trng cho mi loi xe c t trong thc th tng ng). M hnh (b) th hin khi qut ha : nhm cc d liu chung cho c hai loi xe vo trong cng mt thc th c chng. Vy th tnh tha k l g trong m hnh d liu ny ? Hai thc th XEDL v XECD tha k cc thuc tnh MacXe v CngSut ca thc th dc chng XEHI. Chng l cc cu trc kiu BNHNG v C-KHNG, to thnh cu trc kiu THAK. Mt trng hp c th ca XEDL phi tng ng vi mt trng hp c th ca XEHI (rng buc ton vn). Tng t nh vy i vi thc th XECD. Vi thc th XEHI, vn phc tp hn. Mt trng hp c th ca XEHI khng nht thit tng ng vi mt trng hp c th ca XEDL (cu trc kiu C-KHNG). Cng l lun tng t cho thc th XECD. Tuy nhin, cn c mt trng hp c th ca XEHI tng ng vi mt trng hp c th ca XEDL, hoc ca XECD. Thc t, mt xe no hoc l loi xe du lch, hoc l loi xe chuyn dng (trong th d ny). iu ny th hin bi du + (hay hoc c loi tr). y l mt rng buc c loi tr ln nhau gia hai kt hp cho php ni kt XEHI vi XEDL v XEHI vi XECD.
Hnh 5.9 M hnh d liu cu trc kiu BNG qun l th vin d dng v hiu qu, sinh vin a ra sng kin thit lp mt danh mc cc t kha c ngha nht v tnh trng kin thc Tin hc. H mun rng c th tm c nhng t kha trong mi phn ca tc phm c t m tham chiu, ngha l cho mi ch trong mi tc phm. Chng hn, hy tm nhng t kha v ti M hnh quan h, m MHQH, c mt trong tc phm c tn C s d liu, m tc phm l BD143. Ta thm thc th mi TKHA v ni kt vi m hnh trn.
119
Khng th ni trc tip T KHA vi TCPHM c, v nh vy, khi nim v ch s b loi tr. Ta cng khng th ni vi thc th CH , v khi nim v tc phm s b loi ra. y, cn phi ni TKHA vi ton b m hnh, hoc bi kt t, hoc bi vic c th ha kt hp Bao hm C trong.
a) Kt t TCPHM
KS TnTcPhm 1n Thuc v Ly trong 1n
Bao hm C trong
1n
...
1n TKHO TKhoS TnTKho Hnh 5.10 M hnh d liu cu trc kiu KTT Nu coi mt phn tc phm l mt ch c cp n trong tc phm, th m hnh trn ch ra rng, vi mi phn ca tc phm, tm thy t 1 n n t kha v ngc li, mt t kha c th c tm thy trong 1 hoc n phn ca cc tc phm khc nhau. y, m hnh khng th c thit lp nu nh khng tri qua giai on kt t.
b) C th ha
TCPHM KS TnTcPhm 1n CIF 11 1n Cha C trong 1n TKHO TKhoS TnTKho Hnh 5.11 M hnh d liu cu trc kiu c th ho C th ha mt kt hp khng phn cp l thay th kt hp ny bi mt thc th v bi mt s kt hp phn cp bng s cc thc th tham gia vo kt hp khng phn cp ny. Nh vy, ta chuyn v m hnh nh nguyn (m hnh hai chiu, mi kt hp l phn cp). Tip theo, c th t mt kt hp phn cp hoc khng gia thc th mi ny vi mt thc th khc. Kt qu ca c th ha l cho ra mt m hnh ging m hnh trn. 120
PHNTP KS ChS
1n CIF 11
...
...
II.1.2.H s
PTV thu nhn c ba loi h s nh sau :
121
3 4 5 6
Lit k giai on 7 8
122
a) Phiu KHCHHNG
D liu KHS l kho ca thc th KHCHHNG v n cho php ch nh mt khch hng duy nht. Cc d liu khc u l thuc tnh ca thc th KHCHHNG v c cc ph thuc hm (PTH) gia kho KHS (ngun) v mi mt thuc tnh (ch) ca n. Ta nhn c cu trc kiu PHIU l KHCHHNG. Nh vy, mi gi tr ca kho KHS tng ng vi mt v ch mt gi tr thuc tnh khc ca thc th KHCHHNG. KHCHHNG KHS TnKH aChKH STiKhon TnNgnHng KiuNhS CngTrnhS NgyCamKt KIUNH KiuNhS TnKiu GiKiu DinTch SPhng
b) Phiu KIUNH
y cng l mt cu trc kiu PHIU. KiuNhS l kho ca thc th KIUNH v n cho php ch nh mt kiu nh duy nht. Cc d liu khc u l thuc tnh ca thc th ny v c cc PTH gia kho KiuNhS (ngun) v mi mt thuc tnh (ch) ca n. Mi gi tr ca KiuNhS tng ng vi mt v ch mt gi tr ca TnKiu, mt v ch mt gi tr ca GiKiu, mt v ch mt gi tr ca DinTch v mt v ch mt gi tr ca SPhng.
Mt s d liu gn lin vi cng trnh (phn u phiu), cn nhng d liu khc th lin quan n cc giai on thi cng khc nhau. Cc giai on khng lin quan n cng trnh, nhng lin quan n cc kiu nh l i tng ca cc cng trnh (phn bng pha di phiu) CNGTRNH CngTrnhS GiyPhpS NgyCamKt KiuNhS ChCTrnh TnNPTrch TNPTrch 1n Bao gm NgyBDKin STintTrc 1n GIAION GonS TnGon
T phiu thi cng, ta nhn c cu trc kiu BNG. Ti BKCO, mt cng trnh c thi cng trong nhiu giai on, cn mt giai on c th lin quan n nhiu cng trnh.
Bao gm
NgyBDKin STintTrc TrTrc NgyTrTrc NgyBTT NgyKTTT
124
Tuy nhin, trong m hnh d liu ang xy dng, cn ch rng gi tr kho ca mi thc th phi l duy nht trong CSDL. khng phi l trng hp ca GonS v rng c bao nhiu gi tr 1, 2, ... th c by nhiu kiu nh khc nhau trong CSDL. Do , nhn t cc phiu thc t, chn GonS l kho t nhin ca thc th GIAION l hon ton khng ph hp. chn mt kho khc ph hp hn, cn tr li cu hi sau y : cn nhng d liu no hoc cn ghp nhng d liu no nh danh mt cch chc chn mt giai on trong CSDL ? C hai cu tr li cho cu hi ny.
125
Cu tr li th nht c tnh l thuyt, d hiu nhng t khi thc hin c : ta thy rng GonS l duy nht trong CSDL, dn n c th c cc giai on t 1 n 8 cho kiu nh th nht, t 9 n 18 cho kiu nh th hai, v.v... Cu tr li th hai c tnh thc dng v cho rng nh danh mt giai on, cn bit s th t ca n v s ca kiu nh tng ng. Nh vy, kho ca thc th GIAION s l KiuNhS+ GonS. y l li gii ph hp v tnh thc hin c ca n. Cc giai on v tn gi tng ng trong chng trnh thi cng hon ton c trng cho mi kiu nh xy dng. M hnh by gi nh sau : KIUNH. KiuNhS TnKiu GiKiu DinTch SPhng 1n CIF 11 GIAION KiuNhS + GonS TnGon ThiGian
CIF
Lc ny, d liu TNPTrch l ch ca mt ph thuc hm m TnNPTrch l ngun. Ta li c PTH vi TnNPTrch l ch v CngTrnhS l ngun. y l cc PTH bc cu.
126
CIF
i vi BKCO, mi khch hng ch c mt v ch mt cng trnh, mt cng trnh ch thuc v mt v ch mt khch hng m thi.
d) Ch
Mc du cha m t tng minh, nhng tn ti quan h gia cc thc th CNG-TRNH v KIUNH. Mi cng trnh ch lin quan n mt v ch mt kiu nh. y, loi b kh nng mt khch hng c th xy dng trn cng ch hai nh cng kiu hay theo hai kiu nh khc nhau. Ngc li, mi kiu nh c th khng c cng trnh no ng ti (cu trc kiu CKHNG), hoc c nhiu cng trnh thc thi, hoc c nhiu khch hng cng la chn. T , ta c cu trc kiu CHA-CON kt hp vi cu trc kiu C-KHNG sau y : CNGTRNH CngTrnhS GiyPhpS NgyCamKt KiuNhS ChCTrnh NgyChaKho 11 CIF 0n KIUNH. KiuNhS TnKiu GiKiu DinTch SPhng
127
Ta bt u xy dng m hnh tng th nh sau : 1. Phiu khch hng KHCHHNG SKH TnKH aChKH STiKhon TnNgnHng KiuNhS CngTrnhS NgyCamKt 2. Phiu kiu nh KIUNH KiuNhS TnKiu GiKiu DinTch SPhng
3. Chng trnh thi cng CNGTRNH CngTrnhS GiyPhpS KiuNhS ChCTrnh TnNPTrch TNPTrch 1n Bao gm NgyBDKin STintTrc 1n GIAION GonS
Trc khi tin hnh t hp, cn ch hai im sau : Du rng mt s thc th c th xut hin trong nhiu m hnh con, chng ch c th xut hin mt ln trong m hnh tng th. Mt s d liu c th xut hin trong nhiu thc th hoc trong nhiu kt hp khng phn cp. iu ny hon ton hp l i vi cc m hnh con nhng khng cn hp l i vi m hnh tng th. D liu NgyCamKt khng th xut hin trong c hai thc th, m ch c th xut hin trong KHCHHNG, v y l iu cam kt ca khch hng.
128
Ta tip tc qua bc 4 : Thm cc thuc tnh mi vo kt hp Bao gm. 4. Tin thi cng cc cng trnh : KHCHHNG SKH TnKH aChKH STiKhon TnNgnHng KiuNhS CngTrnhS NgyCamKt
1n
Bao gm NgyBDKin
1n
GIAION GonS
STintTrc
NgyTrTrc NgyBTT NgyKTTT
5. Theo di cng trnh : Hai thc th KHCHHNG v KIUNH cha c g thay i. Lc ny, thm thuc tnh NgyChaKho vo thc th CNGTRNH :
129
1n
Bao gm NgyBDKin
1n
GIAION GonS
STintTrc
TrTrc NgyTrTrc NgyBTT NgyKTTT
6. Hon thin tng bc a. Xc lp quan h gia KIUNH v GIAION v hon thin GIAION KHCHHNG SKH TnKH aChKH STiKhon TnNgnHng KiuNhS CngTrnhS NgyCamKt KIUNH KiuNhS TnKiu GiKiu DinTch SPhng
1n CIF 11 CNGTRNH CngTrnhS GiyPhpS KiuNhS ChCTrnh TnNPTrch TNPTrch NgyChaKho 1n Bao gm NgyBDKin 1n GIAION KiuNhS +GonS TnGon ThiGian
STintTrc
TrTrc NgyTrTrc NgyBTT NgyKTTT
130
b) Thm thc th NGPHUTRCH v mt kt hp phn cp gia thc th ny vi CNGTRNH KHCHHNG SKH TnKH aChKH STiKhon TnNgnHng KiuNhS CngTrnhS NgyCamKt KIUNH KiuNhS TnKiu GiKiu DinTch SPhng
1n CIF 11 CNGTRNH CngTrnhS GiyPhpS KiuNhS ChCTrnh NgyChaKho 11 CIF 0n NGPHUTRCH TnNPTrch TNPTrch 1n Bao gm NgyBDKin 1n GIAION KiuNhS +GonS TnGon ThiGian
STintTrc
TrTrc NgyTrTrc NgyBTT NgyKTTT
Cc d liu TnNPTrch v TNPTrch khng cn trong CNGTRNH na m tr thnh cc thuc tnh ca thc th NGPHUTRCH
131
KHCHHNG SKH TnKH aChKH STiKhon TnNgnHng KiuNhS CngTrnhS NgyCamKt KIUNH KiuNhS TnKiu GiKiu DinTch SPhng
11 CIF 11 CNGTRNH CngTrnhS GiyPhpS KiuNhS ChCTrnh NgyChaKho 11 CIF 0n NGPHUTRCH TnNPTrch TNPTrch 1n Bao gm NgyBDKin 1n
STintTrc
TrTrc NgyTrTrc NgyBTT NgyKTTT
Ta thy thuc tnh CngTrnhS ca KHCHHNG l kho ca thc th CNGTRNH. D liu ny khng cn nm trong KHCHHNG na. M hnh ch ra rng vi mi khch hng, ch c mt v ch mt cng trnh. S nhn bit mt khch hng ko theo s nhn bit cng trnh tng ng v ngc li.
132
d) Xc lp mi lin h gia thc th CNGTRNH v KIUNH. KHCHHNG SKH TnKH aChKH STiKhon TnNgnHng KiuNhS CngTrnhS NgyCamKt KIUNH KiuNhS TnKiu GiKiu DinTch SPhng
0n
CIF
11 CIF 11 CNGTRNH CngTrnhS GiyPhpS KiuNhS ChCTrnh NgyChaKho 11 CIF 0n NGPHUTRCH TnNPTrch TNPTrch 11 1n Bao gm NgyBDKin 1n
STintTrc
TrTrc NgyTrTrc NgyBTT NgyKTTT
D liu KiuNhS, kho ca KIUNH, cng l thuc tnh ca KHCHHNG v ca CNGTRNH. D liu ny cn c xo khi hai thc th trn. Bi v cc kt hp KHCHHNG CNGTRNH v CNGTRNH KIUNH, ch ra rng, khi bit mt khch hng th bit cng trnh tng ng, v, khi bit cng trnh th cng bit khch hng tng ng.
133
Do tnh bc cu, khi bit mt khch hng th cng bit kiu nh m khch hng la chn. e) Kt qu ca t hp cc cu trc kiu Ta xy dng xong m hnh d liu cn c vo vic phn tch cc phiu v thng tin thu lm c t cng ty BKCO. Nu nh vn cn nhng ch hoi nghi v tnh ng n ca m hnh, nhng trao i trc tip vi BKCO vn cn l cn thit sau giai on phn tch hin trng. Bc tip theo l hp thc ho m hnh d liu ny.
II.2.1.T in d liu
T in d liu cho HTTT ca BKCO c thnh lp nh sau : Stt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 D liu CngTrnhS DinTch TrTrc ChCTrnh aChKH TNPTrch GonS GiKiu GiyPhpS KHS KiuNhS NgyBDKin NgyBTT TT Loi Kiu N N L C C N N N N N N D D Stt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 D liu NgyCamKt NgyChaKho NgyKTTT NgyTrTrc SPhng STiKhon STintTrc TnGon TnKH TnKiu TnNgnHng TnNPTrch ThiGian TT Loi Kiu D D D D N N N C C C C C N
134
135
II.2.3.Quy tc hp thc ho m hnh nim d liu a) Quy tc thng nht cc thuc tnh
Mt thuc tnh ch c ngha i vi mt thc th hoc mt kt hp duy nht. Ma trn cc PTH ch r quy tc ny. V rng i vi cc d liu kho, s c nhiu con 1 trn dng tng ng, cn cc dng khc ch c duy nht mt con 1.
Vn rng buc ton vn tham chiu cng t ra i vi cc kt hp khng phn cp. Chng ta ly li v d v rng buc ton vn bi (CIM) gia cc thc th KHCHHNG v THNG. Rng buc ny c mang d liu l DSThng. R rng, mi trng hp c th ca rng buc ny, tc l mi DSThng, phi tng ng vi mt trng hp c th ca KHCHHNG v vi mt trng hp c th ca THNG.
11
01
Du + ch ra rng y l rng buc ton vn loi tr. C ngha rng mt xe hi, hoc l loi xe du lch (DL), hoc l loi xe chuyn dng (CD), nhng khng th cng lc l c hai. Mi trng hp c th ca XEHI tng ng vi mt trng hp c th ca XEDL, hoc (hoc loi tr) mt trng hp c th ca XECD.
i)
137
Xt v d sau y : 11 NGI 01
11 NGIHGDN
1 THCTPSINH
Trong dp thc tp ngh ti mt c s, mi thnh vin c th l mt thc tp sinh no , hoc l hng dn vin duy nht hoc l hng dn vin cho mt giai on thc tp nhng li l thc tp sinh mt giai on khc. Chnh v vy y ta c du v. Mt trng hp c th ca thc th NGI tng ng vi mt trng hp c th ca thc th NGIHGDN hoc (hoc bao hm) mt trng hp c th ca thc th THCTPSINH. Ch i vi cc rng buc ton vn loi tr v bao hm : Trong c hai trng hp v d, ta thy c s bao hm. Mt mt, tp hp cc xe du lch v tp hp cc xe chuyn dng c bao hm trong tp hp cc xe hi. Mt khc, tp hp cc hng dn vin v tp hp cc thc tp sinh c bao hm trong tp hp ngi. Vic nh ngha cc rng buc ton vn loi tr v bao hm lm phong ph thm cc m hnh thc th kt hp trn bnh din ng ngha.
a) Qui tc qun l
QT 1 QT 2 Mi h s v khch hng ca cng ty c lu gi lu di. Trong mt hnh trnh (chng), ti mi thnh ph, nu phi lu tr qua m th khch du lch ch lu tr ti mt khch sn duy nht. V d khi n thnh ph Nng, Vit Nam, khch du lch lun lun khch sn Tre Xanh (Bamboo Green). Nu khch du lch phi qua m mt thnh ph no trong hnh trnh th lu tr khch sn ch nh QT 2. Tn cc thnh ph khng c trng nhau. V d : trong h thng, ch c duy nht mt thnh ph tn Nng. Mi hnh trnh lun c mt v ch mt ngi hng dn du lch ca cng ty. Mi hnh trnh phi qua t nht hai thnh ph. Mi hnh trnh khng nht thit phi i qua ht tt c cc thnh ph theo k hoch d kin trong hnh trnh. Trong cng mt ngy ca hnh trnh, vi mi thnh ph, ch n v t y i duy nht mt ln. Trc mi vng du lch d kin, thng tin v vng du lch ln trc lin quan n cc hng hng khng, ng st, khch sn, v.v... c ph bin rng ri cho khch hng. Khi khch hng yu cu t ch trc th ty theo tnh hnh thc t phi tr li c chp thun hay khng (t chi nu ht ch). 138
QT3 QT 4 QT 5 QT 6 QT 7 QT 8 QT 9 QT 10
QT 11 QT 12 QT 13
QT 14
Khch hng ch t ch c nu cn ch (QT 10) v lc phi t cc trc mt s tin, sau tr dn phn cn li + li sut nu khng tr ht mt ln. Vic t ch ch c hiu lc khi ln tr tin sau cng hon li sut ca cc ln tr trc. Sau mt ngy nh N1 no (chng hn cch mt thng trc ngy khi hnh), nhng khch hng no cha tr tin s b loi b tr cho khch hng khc, d h c phn nn hoc sau c yu cu tr tin tip. Sau mt ngy quy nh N2 no (chng hn cch ng 15 ngy trc ngy khi hnh) : Nu khng s khch theo k hoch, cng ty phi hy b hnh trnh v hon tr tin li cho nhng khch hng tr . Nu khng c khch hng no tr tin theo ng yu cu th vng du lch d kin cng b hy b. Trng hp c s khch theo k hoch, vng du lch c ghi nhn.
b) Xy dng m hnh EA
Xy dng t in cc thc th nh sau :
Stt 1 2 Kiu thc th HGDNDL VNGDL Kha TnNHD MVngDL Thuc tnh TnNHD MVngDL SLgKDL GiTin Ngyi NgyV TnhTrng MKHDL TnKHDL MHTrnh NgyHT Gin Gii MSTT KiuTT STinTT TnNc MtCh TrThiC NgyC STinC TnTP TnKhSn Gii thch Tn ngi hng dn du lch M s th t vng du lch S ch d kin cho mt vng DL Gi tin Ngy khi hnh Ngy tr v Tnh trng ca chuyn DL M s khch DL H tn khch DL M s ca hnh trnh Ngy i v n trong hnh trnh Gi n ch hnh trnh Gi xut pht M s thanh ton Kiu thanh ton S tin thanh ton Tn nc n v i trong hnh trnh M s ca vic t ch Trng thi t ch Ngy t ch S tin t ch t ny Tn thnh ph Tn khch sn ni lu tr qua m
3 4
KHCHDL HNHTRNH
MKHDL MHTrnh
THANHTON
MSTT
6 7
NC TCH
TnNc MtCh
THNHPH
TnTP
139
THNHPH
TnTP TnKhSn
1,1 HngDn
1,1 1,n
n 1,1
HNHTRNH
MHTrnh NgyHT Gin Gii ThucV
1,n
1,n
HGDNDL
TnNHD 1,1
NC TCH
MtCh TrThiC NgyC STinC 0,2 LinQuan 1,1 TnNc
1,1 C 0,n
KHCHDL
MKHDL TnKHDL
THANHTON
MSTT KiuTT STinTT
c) Lc quan h
T s E-A, ta c th chuyn thnh LQH nh sau : Kim tra cc qui tc 1 v 2 : mi kiu c tnh trong s EA trn y u l d liu n v s cp. Kim tra qui tc 3 : mi kiu thc th u c mt kiu c tnh kha. Kim tra qui tc 4 : mi kiu kt hp u nh nguyn. Kim tra qui tc 5 : mi kiu kt hp u c t nht mt bn s cc i l 1. Ap dng cc qui tc 6, 7, 8, 9 a n cc lc quan h nh sau ( cho tin theo di, ta s dng ton b ch in hoa cho cc tn thuc tnh) : 140
VNGDL (MVNGDL, SLGKDL, GITIN, TNTP, NGYI, NGYV, TNHTRNG, TNNHD) HNHTRNH (MVNGDL, MHTRNH, NGYHT, GIN, GII, TNTPI, TNTPN) HGDNDL (TNNHD) THNHPH (TNTP, TNKHSN, TNNC) NC (TNNC) TCH (MTCH, TRTHIC, NGYC, STINC, VNGDLS, MKHDL) THANHTON (MSTT, KIUTT, STINTT, MTCH) KHCHDL (MKHDL, TNKHDL) Ch : trong cc chuyn i trn y, do gia hai kiu thc th HNHTRNH v THNHPH tn ti hai kiu kt hp, l i v n, nn ta phi thm vo lc quan h HNHTRNH hai c tnh ng ngha vi kha TNTP (ca thc th THNHPH) l TNTPI v TNTPN. Mt khc, lc quan h HNHTRNH sa i li kha bng cch ghp hai c tnh kha MVNGDL v MHTRNH. Kha ghp ny cho php lit k th t cc hnh trnh trong mt vng du lch.
II.5.2.Cc rng buc i vi nhiu quan h a) Rng buc ton vn tham chiu
Rng buc ny c p dng cho tt c cc c tnh ca cc quan h, tr c tnh TNNHD thuc quan h HGDNDL trong quan h VNGDL. y, ngi ta trin khai lp k hoch cho mt vng du lch trc khi ch nh ngi hng dn.
142
c t kiu rng buc ny, cn s dng mt ngn ng cho php s dng cc php ton trn cc quan h. Tuy nhin, vic thit k CSDL trong mt ngn ng nh vy khng n gin v ty theo mi trng CSDL ang s dng m c cch gii quyt ph hp. V d trong ngn ng FoxPro, ta c th vit : ... N2 = NGYI-15 SL-OK = 30 && S khch t ch ti thiu theo k hoch * Tnh TSTDC = tng tt c STINC IF (DATE()>= N2 AND DATE()< NGYI) AND ((SLGKDL < SL-OK) OR (TSTDC = 0)) TRTHIC = Hon tr ELSE TRTHIC = Chc chn ENDIF ...
U 9
Bi tp chng 5
Yu cu xy dng m hnh thc th kt hp i vi cc bi tp sau y : 1. Qun l phn pht bo tp ch hng ngy qun l vic phn pht bo v tp ch hng ngy ca cc nhn vin bu in, ngi ta s dng nhng thng tin tnh hung nh sau : Mi t bo hay tp ch u c : m, tn (tiu ), th loi v n gi. V d : bo 01Nhn dn ra hng ngy (nht bo) c gi bn 1 000 , tp ch 13Th gii Vi tnh ra hng thng (nguyt san) c gi bn 8 000 , ph san Kin thc ngy nay ra 10 ngy mt s, gi bn 4 500 , v.v... Mi ni nhn bo tp ch c qun l bi s m, tn ngi nhn (hoc tn quy bo), a ch v s in thoi (nu c). V d ng inh Quang V c m DN325 ti a ch 43b, Bch ng. Quy bo Tui Hoa c m DN037 ti 64 Hong Diu, v.v... Nhn vin bu in c nhim v phn pht bo ch hng ngy cho ni nhn c t ng k theo l trnh c nh v c n nh sn. Mi nhn vin ph trch phn pht khng qu 20 a ch. C quan Bu in qun l h bi m nhn vin, h tn, a ch v s in thoi. Tuy nhin ni nhn bo c th khng nhn mt s lng bo c nh v tu theo ngy, theo tun, theo thng trong nm m s lng bo ch bn ra ti quy c th khc nhau. Theo kinh nghim hoc nhu cu thc t m ni nhn yu cu cp pht s lng bo c th cho tng ngy. 2. Qun l tu vo ra v bc hng ti cng Nng qun l theo di tu vo ra v bc hng ti cng Nng, ngi ta s dng nhng quy tc qun l nh sau : Mi tu cp bn cng u ghi nhn m tu, tn tu, tn thuyn trng, nc s hu, loi tu, trng ti, v.v... Mi con tu c th ch nhiu loi hng ho v c chuyn ch trong
143
nhng loi kin hng khc nhau (container, li bao b, thng g, v.v...). Mi con tu u c ni i (c th l cng Nng), ni n v c ghi nhn ngy i, ngy n cng Nng. Thi gian bc hng ln hoc xung tu c ghi nhn d kin trong hp ng bc hng v nh hng n vic thanh ton thc t trong bn thanh l hp ng bc hng. Vic bc hng do cc i bc d ca cng Nng m nhim. Mi i bc d c qun l bi tn i, tn ngi ph trch i, s lng cng nhn trong i. Mi con tu c th do nhiu i bc d bc hng. Mi i c th tham gia bc d cho nhiu con tu. 3. Qun l chm thi qun l vic chm bi thi tp trung mt s mn hc cho cc trng thnh vin ca i hc nng, hng nm, Ban o to v CTCT yu cu mi cn b ging dy n i hc nng chm thi phi in vo mt phiu nh sau :
I HC NNG Ban o to v CTCT H v tn cn b chm thi Chc danh Tn Khoa cng tc Tn Trng cng tc M mn thi Tn mn thi S n v hc trnh Kiu thi (nh du vo ) Ngy chm thi Tn lp thi Thuc Trng S lng sinh vin PHIU CHM THI S .
: ............................................................... : ............................................................... : ............................................................... : ............................................................... : ............................................................... : ............................................................... : ............................................................... : Vit Trc nghim : ............................................................... : ............................................................... : ............................................................... : ...............................................................
Cho bit mi mn thi do nhiu ngi chm, nhng ti thiu phi c hai ngi. Mi ngi chm ch c chm mt mn. Mi Khoa c th c nhiu ngi i chm v c th chm thi cho nhiu Trng khc nhau. Cc Trng khc nhau c th c cng mt mn thi. 4. Qun l thi sn phm phn mm ti nng tr Quc Gia Trong mt cuc thi sn phm phn mm bnh chn ra ti nng tr Quc Gia v lnh vc Cng ngh Phn mm, ban T chc cn n nhng thng tin nh sau : Sn phm phn mm d thi : tn phn mm, cng c lp trnh, h iu hnh, phng tin ci t (a mm, a cng, CD ROM, v.v...), dung lng chim ch v thi gian kin to phn mm (s thng c chng). Tc gi ca phn mm d thi : tn, h, ch tr (l ngi ch tr hoc thnh vin cng tham gia kin to phn mm), tui, phi (nam/n), a ch, in thoi, ngh nghip, ni lm vic (tn trng hc, c quan cng tc hoc nh ring) v khu vc (tnh, thnh hoc ang tn nc ngoi ang c tr...). Lnh vc lin quan ca phn mm d thi : m s, tn lnh vc, loi hnh p dng (l thuyt, nghin cu c bn, thc tin, o to, v.v...) Thnh vin ban gim kho : tn, h, hc hm, ni lm vic. Mi ngi d thi c th gi tham gia ti a 2 sn phm phn mm cha tng c cng b. Vi mi phn mm d thi c th c nhiu tc gi, trong c mt ch tr, nhng ngi cn li l thnh vin. Ban gim kho duyt chm ln lt tng phn mm v mi thnh vin phi cho cho 3 loi im : im khoa hc (v lnh vc lin quan), im ng dng v im giao tip. 144
5. Qun l chm thi nng khiu i Truyn hnh TW t chc mt cuc thi nng khiu gia cc i tuyn. Mi i tuyn tham gia u phi thi ht c 5 tit mc c chm im. Mi thnh vin ca Hi ng chm thi c qun l bi tn h, chc danh (tc hiu), tn C quan ang cng tc v s in thoi. qun l chm v cng b kt qu, Ban T chc i Truyn hnh yu cu mi thnh vin ca Hi ng khi chm thi phi in vo mt phiu nh sau : I TRUYN HNH TW Ban T chc PHIU CHM THI S .
Tn i tuyn : ................................................................. H tn i trng : ................................................................ S ngi tham gia : ................................................................ M Tn tit mc Th loi im 01 02 03 04 05 a im, Ngy chm thi : .............................................................. Trng Ban T chc (k) Thnh vin Hi ng chm (k)
6. Qun l tiu th sn phm cng nghip ti mt i l Mt i l nhn u quyn tiu th sn phm cng nghip cho mt s nh my, x nghip trong nc v nc ngoi. i l yu cu mi khch hng bt buc phi lm th tc ng k trc mt ln vi i l c mua hng. Mi khi khch hng t mua cc loi sn phm, i l phi lin h vi ni cung cp tho mn yu cu. Mi khch hng c qun l bi m s ng k, tn, h, a ch (ca ngi i din c quan n t mua hng), in thoi v tn c quan (nh my, x nghip...). Mi khch hng c th t mua vi s lng tu nhiu loi sn phm cng nghip khc nhau, ng thi yu cu thi gian c th nhn c hng sau khi thanh ton. Ni cung cp sn phm cng nghip c qun l bi tn c quan, in thoi, ngi i din (tn, h, in thoi v e-mail). Ni cung cp c th giao nhiu loi sn phm cng nghip cho i l km theo gi gc (gi i l mua vo). Tu theo ni cung cp m gi gc ca cng mt sn phm c th khc nhau. Mi sn phm cng nghip c th c t mua nhiu ni cung cp khc nhau v c n nh mt gi bn cho khch hng, khng ph thuc khch hng l ai v s lng t mua l bao nhiu. Thi gian v l do ni cung cp giao hng tr hn hoc do chnh i l gy ra cho khch hng u phi c ghi nhn trong h thng qun l.
145
CHNG 6
I. Chn phn mm
Nhng cng c phn mm phc v ci t v khai thc HTTT hin nay c rt nhiu, l : Bng tnh in t (WorkSheets). V d Tableur, Lotus-123, Quatro Pro, Microsoft Excel... H qun l tp (FMS Files Management System) bao gm cc ngn ng lp trnh cp cao nh C, Cobol, Pascal, Java, ... C th coi h qun l tp l cng c phn mm th h 3, ngn ng my l th h 1 v hp ng l th h 2. H qun l c s d liu quan h (RDBMS Relational DataBase Management System), cng c phn mm th h 4, cho php th hin s c lp gia d liu v chng trnh. V d FoxPro, Oracle, Lotus Notes, Paradox... Mi cng c u c nhng c im v ch li ring. Cc yu t so snh l : Cch th hin cc cu trc d liu (CTDL) v cc rng buc ton vn (CIF - CIM) c nh ngha mc nim. Khi lng d liu x l c. phc tp tnh ton. Cch th hin cc quy tc qun l. Tnh c lp gia ng dng cn trin khai v cng c phn mm s dng. S dng cc ngn ng khc nhau (nh ngha, thao tc, truy vn v iu khin).
146
Di y l cc kh nng la chn mt cng c phn mm thch hp cho mt ng dng phn tch v thit k h thng thng tin qun l da trn mt s m hnh xt : M hnh nim d liu La chn
M hnh quan h
b) H qun l tp (HQLT)
V mt l thuyt, cc HQLT khng a ra hn ch g v phc tp ca CTDL. Tuy nhin, mt chng trnh s dng CTDL phc tp phi nh ngha tt c cc tp d liu lin quan, lc , s vn hnh ca h thng s tr nn nng n, tnh trong sng, d hiu c th b hn ch. Phn ln cc rng buc ton vn li c cp n trong cc HQLT.
b) H qun l tp
147
HQLT thch hp cho nhng ng dng c khi lng d liu ln, c bit l nhng ng dng i hi s dng thng xuyn nhng tp thc thi, nh son tho ho n, chng t thanh ton...
c) H qun l c s d liu
V mt l thuyt, khng c hn ch g v khi lng d liu. Tuy nhin, c s d liu (CSDL) cng ln th thi gian x l tm kim d liu tr li cc cu hi (thng qua cc ngn ng vn tin) cng ln. c c thi gian tr li chp nhn c, cn d kin trang thit b phn cng v phn mm ph hp.
b) H qun l tp
Tc tnh ton ph thuc vo ngn ng lp trnh ang s dng. Cc hm ton hc phc tp i hi phi lp trnh v vn cn ch tc. NSD khng th thay i, ti u c g hn vi nhng phng tin m h ang c. V d, ngn ng COBOL (COmmon Business Oriented Language, ra i nm 1964) c s dng rng ri trong lnh vc thng mi do thch hp vi nhng tnh ton n gin, d cp nht.
c) H qun l c s d liu
Cc ngn ng vn tin, nh SQL (Structured Query Language), Oracle cho php thc hin nhng tnh ton n gin. Nhng tnh ton nhng cng thc phc tp hn t nhng d liu c trch ra t CSDL, cn s dng mt cng c sn sinh ng dng (AG Application Generator).
a) Bng tnh
Nhng quy tc qun l c cu trc thut ton n gin d dng chuyn i thnh cc cng thc ca bng tnh. Tuy nhin, nhng cu trc thut ton phc tp, v d nh cc x l lp..., li kh s dng trong bng tnh.
b) H qun l tp
Cc ngn ng lp trnh thch hp cho mi thut ton, d phc tp n u.
c) H qun l c s d liu
B sn sinh ng dng GA c mt trong mt HQLCSDL dng chuyn i cc quy tc qun l thnh cc cu trc thut ton. i vi nhng trng hp n gin, GA c dng tng t nh mt bng tnh. i vi nhng trng hp phc tp hn, cn phi s dng mt ngn ng lp trnh mnh v c cu trc, v d ngn ng Pal trong Paradox.
148
b) H qun l tp
Cc HQLT hon ton c lp vi cc ng dng. Ngi thit k lp trnh trn cc ngn ng bc cao (nh Cobol, Pascal, C...) v cho bin dch thnh ngn ng my gi chy trc tip.
c) H qun l c s d liu
Tn ti hai kh nng : ng dng c thit k trn HQLCSDL v AG tng ng. NSD bit cch vo CSDL v gi chy ng dng ca mnh. Lc ny NSD lm vic vi mt chng trnh c bin dch. NSD khng cn n HQLCSDL m cho chy mt chng trnh c lp vi HQLCSDL.
a) Bng tnh
Bng tnh khng c nhng ngn ng k trn. Tu theo mc s dng thnh tho bng tnh m t NSD tin hnh : Thit k v to ra cc mi quan h gia cc d liu (vai tr DDL). Thao tc trc tip trn cc ca bng tnh, t thit k cc cng thc tnh ton (vai tr DML). Tm kim d liu trc tip trn bng tnh nh cc hm chuyn dng c sn trong bng tnh, hoc nh cc lnh v m (macro) t lp ly (vai tr DIL). Qun l d liu v phn quyn truy xut trn cc bng tnh m bo tnh ton vn d liu (vai tr DCL).
b) H qun l tp
H qun l tp cng khng c nhng ngn ng k trn, hu ht cc ngn ng lp trnh u c : Phn m t, khai bo (nh ngha) cc bin, cc hm, cc tp d liu lin quan... c mt u chng trnh (vai tr DDL).
149
Phn thao tc, x l trong chng trnh. Ngi thit k phi lng trc mi kh nng cn thit trong khi lp trnh m bo tnh cht ch, ng n v hp l khi s dng. y l mt h thng nng n, chc chn nhng phin phc khi cn sa i (vai tr DML). Vic truy tm d liu cng c m bo bi chng trnh (vai tr DIL). HQLT cho php phn loi NSD theo quyn hn trch nhim ca h nh cc mt m (keyword). H thng tuy nng n, nhng m bo mc an ton (vai tr DCL).
c) H qun l c s d liu
Cc DDL, DML, DIL v DCL c mt trong cc HQLCSDL, n gin v d s dng. V d, cc ngn ng nh SQL, hay QBE (Query By Exemple), c ci vo Paradox, Oracle, FoxPro..., cho php nh ngha, thao tc, truy vn v iu khin khai thc d liu mt cc tng tc.
I.7. Kt lun
Ba kiu cng c phn mm va k trn khng c cng c tnh, kh nng v mc ch. Sau y l bng nh gi tng hp (DL l d liu c vit tt): Bng tnh 1.Cu trc d liu 2.Khi lng d liux l Ch thch hp vi nhng cu trc n gin (c vn i vi cc rng buc ton vn) Khng nhiu qu HQLT HQLCSDL
X l c cc CTDL Thch hp vi nhng cu phc tp nhng thao tc trc phc tp v cc rng nng n buc ton vn Khi lng DL ln
Khng hn ch khi lng DL nhng hn ch thi gian tr li Kh nng hn ch, tr Thch hp vi tnh ton Chc nng ca ngn ng 3.Mc trng hp c GA i lp, chuyn nghip lp trnh tnh ton km GA i km QLCSDL c 4.Chuyn i cc Ph hp vi nhng QTQL Ph hp vi nhng th x l cc QTQL QTQL phc tp quy tc qun l tng i n gin phc tp NSD phi c bng tnh v c lp nu c c 5.Tnh c lp Hon ton c lp bit cch s dng Run- Time ng dng Nhiu kh nng nhng Nhiu kh nng 6.Kiu ngn ng Hn ch h thng nng n v mm do
150
a) Qui tc 1
Kim tra cc kiu c tnh u c kiu n. Thay th cc kiu c tnh a tr thnh mt kiu thc th v mt kiu kt hp. Khi ca c th a vo mt kiu c tnh kha cho kiu thc th mi v xc nh li cc bn s ca kt hp mi ny. Trong kiu thc th NHNVIN, c tnh TuiConNV l mt danh sch tui ca cc con ca nhn vin. Thay th c tnh ny bi kiu thc th CONNV. CONNV s c cc c tnh TuiConNV v NVConTh (con th my). Kha ca CONNV l NVConTh c xc nh t MNV ca NHNVIN v NVConTh ca nhn vin ny. NHNVIN MNV TuiConNV (a) NHNVIN MNV (b) 0n CCon 11 CONNV NVConTh TuiConNV
b) Qui tc 2
Kim tra cc kiu c tnh s cp. Thay th cc kiu c tnh t hp (aggregate) bi cc c tnh mi l nhng thnh phn t hp thnh kiu c tnh ny. V d kiu c tnh a ch thng c thay th bi danh sch cc kiu thuc tnh Ph (x), Qun (huyn), ThnhPh (tnh), QucGia.
c) Qui tc 3
Kim tra cc kiu thc th c cc kiu c tnh kha n. a vo cc d liu ng ngha (synonymous) cho cc kha t hp. V d trong qui tc 1, thay th kha t hp m NVConTh th bi d liu ng ngha MConNV.
d) Qui tc 4
Thay th tt c cc kiu kt hp khng nh nguyn bi mt kiu thc th v nhiu kiu kt hp. To kha mi cho kiu thc th mi v xc nh li cc bn s cho cc kiu kt hp mi.
151
V d : BNHNHN MBN TnBN M ThiGianM PHNGM PhngS NGYM NgyGhiS BCS MBS TnBS
MBN
TnBN 0n BM 11 11 MTi 1n PHNGM M MCaM ThiGianM
MBS
TnBS 1n ThcHin 12 11 XyRa 0n NGYM
PhngS
NgyGhiS
152
e) Qui tc 5
a kt hp khng phn cp (n:m) v kt hp phn cp (1:n) : Thay th cc kiu kt hp c bn s (*n) v (*n), ngha l quan h n:m, bi mt kiu thc th v hai kiu kt hp. To kha mi cho kiu thc th mi v xc nh cc bn s ca hai kiu kt hp mi ny. Mt trong hai bn s cc i phi l 1, ngha l kiu kt hp phi tng ng vi mt PTH gia cc kha v hai thc th. Trong v d qui tc 4, kt hp TIN HNH phi c thay th bi mt kiu thc th v hai kiu kt hp.
M MCaM ThiGianM 12 ThcHin 1n BCS MBS TnBS
(a)
M MCaM ThiGianM
12
11
THCHIN MSTH
11
1n
(b)
f) Qui tc 6
Trong trng hp gia hai kiu thc th c nhiu kiu kt hp, thm vo trong cc kiu thc th c to ra qui tc 5, mt kiu thuc tnh l ghp ca cc kha ca cc kiu thc th lin quan. V d : trong v d hnh 52 chng 4, gia hai kiu thc th CNHN v CNH c cc kiu kt hp SHu, Thu v Ti. Ring kiu kt hp Ti l khng phn cp. p dng hai qui tc 5 v 6 nhn c s nh sau :
SHu CNHN SCMND HTn 0n 0n 0n Thu 11 01 CNH NghipChS aCh
0n
Trong m hnh d liu, ch s hu v ngi thu nh (CNHN) u ng ngha vi s chng minh nhn dn (SCMND).
g) Qui tc 7
V th ph thuc hm ni cc kha ca cc kiu thc th v tm kim cc PTH bc cu c th tn ti trong th. Loi b cc bc cu v thay i li s E-A nu cn.
h) Qui tc 8
153
To mt lc quan h cho mi mt kiu thc th. Kha ca quan h l kha ca kiu thc th. Cc thuc tnh ca quan h tng ng vi cc kiu c tnh ca kiu thc th. Nh vy, v d cho qui tc 6 cho ta cc lc quan h sau : CNHN (SCMND, HTn, ...) CNH (NghipChS, aCh, ...) TI (CTrS, SCMND, NghipChS, ...)
i)
Qui tc 9
Loi b cc kha n ng ngha c to ra t cc kiu kha t hp v kim tra quan h nhn c dng 2 NF v 3 NF. S dng phng php phn chia nu cn cho nhng quan h nh dng chun 2 NF v 3 NF, sau sa i li m hnh E-A.
154
Sau y l mt MHYNDL trc khi chuyn : CH ChS DinTch SNgMax 0n CIF 11 LUTR LuTrS TnKhch Ngyn Ngyi SNgi 0n Thu SnV 0n NGY NgyThu 0n THTHAO TnThThao nVTnh GiTin 11 1n KIU KiuCh GiNgyNgi
CIF
155
CH ChS DinTch SNgMax 0n CIF 11 LUTR LuTrS TnKhch Ngyn Ngyi SNgi 0n CIF 11 THU LuTrS + TnThThao + NgyThu SnV 11 CIF 0n NGY NgyThu
11
CIF
1n
11 CIF
1n
Nh vy, kt hp Thu c n gin ha v c thay th bi : Thc th THU c kha l kha ca kt hp Thu, l do ghp cc kha ca cc thc th tham gia vo kt hp ny. Kt hp Thu l ba chiu nn phi to ra ba CIF gia thc th mi THU v cc thc th LUTR, THTHAO v NGY.
156
CMHKH KHS
Mi lin h CIF gia hai thc th c chuyn i nh sau : tp NHNG c thm d liu KHS l kha ca thc th KHHNG. Trong trng hp xy dng tp ch mc kt hp CMHKH th KHS s l kho ca tp ch mc ny, v t c th : Tm li cc thng tin v mt khch hng t mt n t hng,
d. Tm li tt c cc n t hng ca mt khch hng (t khch hng s).
157
Thc th CH
Thc th THU
Kho ch mc ca tp THU do cc kho LuTrS, TnThThao v NgyThu ghp li t xc nh gi tr ca d liu SnV. Thc th NGY Thc th NGY khng cn chuyn thnh DBF v ch c mi d liu NgyThu nn NgyThu cng ng thi l kho ch mc ca n.
a. ng k mt lu tr mi
158
Tp d liu LUTR.DBF c thm mt bn ghi mi : SELECT 0 USE LUTR INDEX CMLUTR && Kho LuTrS APPEND BLANK SCATTER MEMVAR *INPUT m.LuTrS,m.ChS,m.TnKhch,m.Ngyn,m.Ngyi,m.SNgi GATHER MEMVAR USE
b. ng k thu th thao
Tp d liu THU.DBF c thm mt bn ghi mi : SELECT 0 USE THU INDEX CMTHU && Kho LuTrS+TnThThao+NgyThu APPEND BLANK SCATTER MEMVAR *INPUT m.LuTrS,m.TnThThao,m.NgyThu,m.SnV GATHER MEMVAR USE
c. Lp ha n
y l th tc phc tp hn c, mi tp d liu v ch mc u dng n : STORE 0 TO m.LuTrS, m.STin INPUT Cho bit Lu Tr S: TO m.LuTrS SELECT 0 USE LUTR INDEX CMLUTR && Kho LuTrS SEEK m.LuTrS IF FOUND() && Tm thy bn ghi c kho m.LuTrS *Nhn cc gi tr ChS,TnKhch,Ngyn,Ngyi v SNgi SCATTER MEMVAR SELECT 0 USE CH INDEX CMCH && Kho ChS SEEK m.ChS IF FOUND() && Tm thy bn ghi c kho m.LuTrS SCATTER MEMVAR && Nhn gi tr m.KiuCh SELECT 0 USE KIU INDEX CMKIU && Kho KiuCh SCATTER MEMVAR && Nhn gi tr m.GiNgyNgi SELECT 0 USE THU *To tp DBF trung gian kho LuTrS COPY TO THUTG.DBF FOR LuTrS=m.LuTrS *M tp THTHAO ly GiTin tnh ton SELECT 0 USE THTHAO INDEX CMTHTHAO && Kho TnThThao SELECT 0 USE THUTG *To tp ch mc trung gian kho TnThThao+NgyThu INDEX ON TnThThao+NgyThu TO CMTHUTG SCAN
159
SELECT THTHAO SEEK THUTG.TnThThao m.STin=m.STin+THTHAO.GiTin*THUTG.SnV SELECT THUTG ENDSCAN *Tip tc tnh s tin lu tr v tng s tin phi tr *In ho n thanh ton ELSE ? Khng tm thy bn ghi c ch +STR(m.ChS,4) ENDIF ELSE ? Khng tm thy bn ghi c kho +STR(m.LuTrS,4) ENDIF CLOSE DATABASES
160
Bi tp chng 6
1. Lm li cc bi tp chng 5 vi cc yu cu sau y : 1. 2. 3. 4. Xy dng m hnh thc th kt hp. Chuyn i m hnh thc th - kt hp v m hnh logic d liu M t cc tp CSDL v cc quan h gia chng (nu c), ch ra cc tp ch (master), tp t (slave) v cc kho sp xp tng ng. Cho 3 v d v cc cu hi vn tin trn CSDL xy dng. C th s dng lnh SQL (select...) vit cu tr li.
2. Vit cc lnh FoxPro : chuyn i cc thc th LUTR v THTHAO trong v d cho chng 6 thnh cc tp CSDL (DBF) v tp ch mc (IDX hoc CDX) tng ng. 3. Qun l ng vin ti ng b c s Y
Thng v. ng u
d j
B phn Vn th, Ti v
ghi
c H s gia nhp ng (khong 10 mc tin). d H s gia nhp ng vo s ng + m s ng vin + chc v ng + ng ph phi ng hng thng. e Phiu sa i h s ng vin : thng tin mi v ng vin cn sa i. f Phiu xo b h s ng vin (do khai tr, thuyn chuyn...) : m s ng vin. g Danh sch ng vin trong ng b (th t ABC). h Danh sch Ban Thng v ng u. i Danh sch ng ng ph ca ng vin trong ng b (th t ABC). j Giy bin nhn ng ng ph.
b. Yu cu cng vic
Lp bng cc dng. T in d liu cng cc quy tc qun l. M hnh nim d liu - m hnh logic d liu S x l cng vic qun l ng vin. 161
4. Qun l th vin
a. M t
qun l th vin ca mt trng i hc, ngi ta s dng nhng thng tin nh sau : Tc phm Tc gi (ca tc phm) Sinh vin mn cc tc phm ny Mn tc phm Gm cc thng tin v tc phm s, tiu , nm xut bn, tn nh xut bn, n gi... H v tn tc gi, quc tch, ni lm vic... Mt tc phm c th c vit bi nhiu tc gi. M sinh vin, h v tn sinh vin, lp, ngnh chuyn mn... Ngy mn, ngy tr, m sinh vin mn, tc phm s
Th vin quy nh rng mi sinh vin ch c th c mn khng qu 3 tc phm mi ln. iu ny c ngha nu mt sinh vin no mn v cn gi li mt vi tc phm (cha tr) th anh ta ch c mn tip cho 3 tc phm. Cn nu anh ta tr ht (hoc cha mn) th c th mn cng lc ti a 3 tc phm.
b. Yu cu cng vic
Anh (hay ch) hy lp m hnh thc th quan h (c ghi bn s min max tng ng vi CIF hoc CIM) cho cc trng hp c th sau : S lng mi tc phm ch c mt. S lng mi tc phm c nhiu. Th vin mun qun l thm nh xut bn (gm tn v a ch nh xut bn). Lp ma trn ph thuc hm hp thc ho cho trng hp 3 va nu. Chuyn m hnh d liu trn v cu trc d liu trong FoxPro.
162
5. Thc tp tt nghip
a. M t
Ti mt trng i hc, Khoa Cng ngh Thng tin (CNTT) t chc cho sinh vin thc tp tt nghip hng nm trong thi gian 10 tun ti cc c s sn xut nghin cu thuc v lnh vc Tin hc. Khoa CNTT bo cho sinh vin danh sch nhng c quan ng tip nhn sinh vin h c th t do la chn ni ph hp vi ti ca h. Sinh vin chn xong, Khoa phn cng gio vin trc tip hng dn sinh vin thc tp. Sau , Khoa nh quyt nh thc tp cho mi sinh vin. Cc gio vin ca Khoa sau khi c phn cng s xung cc c s thc t kim tra vic thc tp tt nghip ca sinh vin. Mi gio vin phi hng dn t nht bn sinh vin. phn phi gio vin cho ph hp, Khoa CNTT cn bit nhng c s thc t m gio vin tng n trong nhng k thc tp ca cc nm trc. Khoa CNTT cn c nhng thng tin nh sau : Vi mi c quan : tn c quan, a ch, s in thoi, loi c quan (nh nc, t nhn, lin doanh...), h tn ngi ph trch nhn qun l sinh vin thc tp. Vi mi sinh vin : m s, h tn, ngy sinh, gii tnh, nhm ti, v, nhng thng tin sau khi nhn quyt nh thc tp : tn c quan sinh vin s n, ngy k quyt nh thc tp v h tn gio vin trc tip hng dn. Vi mi gio vin : m s, h tn, gii tnh, chc danh, s in thoi, tn c quan tng n hng dn sinh vin v nm tng ng (gn y nht). Ch : Mt c quan c th tip nhn ng thi nhiu sinh vin, tuy nhin, mi sinh vin c th c mt gio vin hng dn ring (cc sinh vin ti cng mt c quan khng nht thit c cng gio vin hng dn).
b. Yu cu cng vic
Xy dng m hnh thc th quan h (c ghi bn s min max tng ng vi CIF hoc CIM) biu din vic t chc thc tp tt nghip ca Khoa CNTT ti mt nm hc cho.
U 9
163
Mc lc
M u
CHNG 1 I. I.1. I.2. I.3. I.3.2. I.3.3. I.3.4. I.4. I.5. I.5.1. I.5.2.
KHI NIM V H THNG ......................................................................................3 nh ngha h thng..........................................................................................3 Tnh cht ca h thng ......................................................................................2 Cc thnh phn c bn ca h thng................................................................2 Hnh vi ca h thng.........................................................................................3 Mc tiu ca h thng .......................................................................................4 Cu trc ca h thng........................................................................................4 Phn loi h thng ............................................................................................5 Nghin cu l thuyt h thng...........................................................................6 L thuyt tng qut v h thng........................................................................6 Quan im nghin cu h thng........................................................................6 II. X NGHIP V VAI TR CA X NGHIP TRONG NN KINH T ..................................8 II.1. X nghip v cc t chc bn trong...................................................................8 II.1.1. Lin h gia x nghip vi mi trng..............................................................9 II.1.2. Phn tch cc lin h vi mi trng.................................................................9 II.2. H thngl t chc x nghip ..........................................................................10 II.3. Ba h thng ca mt t chc x nghip ...........................................................11 III. H THNG THNG TIN QUN L (HTTTQL) ......................................................13 III.1. Khi nim HTTTQL.........................................................................................13 III.2. Cu trc ca HTTTQL ....................................................................................13 III.2.1. Cc phn h ....................................................................................................13 III.2.2. D liu............................................................................................................15 III.2.3. M hnh qun l .............................................................................................16 III.2.4. Quy tc qun l ..............................................................................................17 III.3. Vai tr v cht lng ca HTTTQL ................................................................17 III.4. HTTTQL - cng c iu phi v kim sot h thng ......................................19 III.5. Phn loi cc h thng thng tin ....................................................................21 CHNG 2 I. I.1. I.2. I.3. II. II.1. II.2. II.3. II.3.1. CC PHNG PHP PHN TCH V THIT K H THNG ........24 TH NO L PHN TCH H THNG ? ..................................................................24 Khi nim ........................................................................................................24 Bn cht v yu cu ca phn tch h thng...................................................25 nh gi cc phng php .............................................................................26 MT S PHNG PHP PTTKHT C IN.......................................................27 Phng php SADT.........................................................................................28 Phng php MERISE ....................................................................................30 PTTKHT theo quan im ba trc to .........................................................32 M hnh phn tch v thit k HTTT...............................................................32 164
II.3.2. II.3.3. III. CHNG 3 I. I.1. I.2. I.3. I.4. I.5. II. II.1. II.2. II.2.1. II.2.2. II.2.3. II.3. II.3.1. II.3.2. II.3.3. II.3.4. II.3.5. III. III.1. III.2. III.3. CHNG 4 I. I.1. I.1.1. I.1.2. I.1.3. I.1.4. I.1.5. I.2. I.3. II. II.1. II.2. II.2.1. II.2.2. II.2.3. II.2.4. II.3. II.4. II.4.1. II.4.2.
Cc giai on phn tch v thit k h thng .................................................. 34 Tip cn ba mc.............................................................................................. 37 PHNG PHP PHN TCH THIT K HNG I TNG, UML .......................... 39 PHN TCH HIN TRNG ....................................................................... 42 PHNG PHP PHNG VN (INTERVIEW) ........................................................... 42 Nguyn l ca phng php ........................................................................... 42 Phn tch hin trng........................................................................................ 43 Phng vn lnh o ........................................................................................ 44 Phng vn cc v tr lm vic.......................................................................... 44 Cng c cc phng vn................................................................................... 46 TNG HP CC KT QU PHN TCH HIN TRNG ................................................. 48 Xc nh cc phn h ...................................................................................... 48 Phn tch d liu............................................................................................. 50 Khi nim v d liu s cp............................................................................ 50 Thanh lc d liu ............................................................................................ 51 Xy dng t in d liu ................................................................................ 51 S dng d liu .......................................................................................... 54 Khi nim........................................................................................................ 54 Phn bit DFD vi s khi ........................................................................ 55 V d : ............................................................................................................. 55 Xy dng s dng d liu.......................................................................... 56 Trnh son tho PPP DFD editor .................................................................... 58 V D : X NGHIP NG HP DANAFOOD .......................................................... 60 M t hot ng ca x nghip DanaFood ..................................................... 60 Giao tip gia c s d liu vi ngi s dng ............................................. 61 Phn tch cc dng thng tin .......................................................................... 62 PHN TCH NIM D LIU V CC PHNG PHP M HNH HO............................................. 69 M HNH THC TH - KT HP ............................................................................ 70 Khi nim v m hnh thc th - kt hp ........................................................ 70 Khi nim v thc th ..................................................................................... 70 Khi nim v kt hp ...................................................................................... 72 16 kh nng ca kiu kt hp nh phn........................................................... 75 Cc kiu kt hp ............................................................................................. 77 Cc thnh phn ca t in d liu................................................................. 79 M hnh thc th - kt hp m rng ............................................................... 79 Chuyn i cc m hnh thc th kt hp....................................................... 81 M HNH QUAN H............................................................................................ 83 Cc nh ngha................................................................................................ 83 Ph thuc hm ................................................................................................ 86 Khi nim........................................................................................................ 86 Cc tnh cht ca ph thuc hm .................................................................... 87 Cc loi hnh ca ph thuc hm.................................................................... 88 th ca cc ph thuc hm......................................................................... 88 Cc dng chun ca lc quan h............................................................. 90 V d khu du lch Non Nc............................................................................ 91 Gii thiu c s d liu................................................................................... 91 Quan st d liu .............................................................................................. 93 165
M hnh quan h tng ng ............................................................................95 M hnh thc th kt hp .............................................................................96 III. CC CNG C BIU DIN PTH CHO M HNH EA .............................................98 III.1.1. Ma trn cc ph thuc hm ............................................................................98 III.1.2. th cc PTH .............................................................................................100 III.2. V d ng dng ph thuc hm .....................................................................101 III.2.1. Ma trn PTH.................................................................................................101 III.2.2. Ma trn rt gn cc PTH ..............................................................................104 III.2.3. Cc PTH khng s cp.................................................................................105 III.2.4. Kt lun ........................................................................................................106 III.3. th PTH biu din CSDL ca nh my ng hp DanaFood ..................107 III.4. Chuyn i gia m hnh d liu v th PTH...........................................107 III.4.1. PTH c ngun l d liu s cp ...................................................................107 III.4.2. PTH s cp gia kho v cc d liu s cp................................................107 III.4.3. PTH s cp gia cc kho ............................................................................108 III.4.4. PTH khng s cp ........................................................................................108 II.4.3. II.4.4. CHNG 5 I. I.1. I.2. I.3. I.4. I.5. I.6. I.7. I.8. I.9. II. II.1. II.1.1. II.1.2. II.1.3. II.1.4. II.1.5. II.2. II.2.1. II.2.2. II.2.3. II.3. II.4. II.5. II.5.1. II.5.2. II.5.3. CHNG 6 I. I.1. I.2. M HNH HA D LIU BNG PHNG PHP LI .....................111 CC CU TRC KIU ........................................................................................111 Cu trc kiu PHIU ....................................................................................111 Cu trc kiu CHA-CON...............................................................................112 Cu trc kiu BNG......................................................................................113 Cu trc kiu HOCHNH.........................................................................115 Cu trc kiu C-KHNG ...........................................................................116 Cu trc kiu PHNX .................................................................................117 Cu trc kiu BNHNG............................................................................117 Cu trc kiu THA K ...............................................................................118 Cu trc kiu KTT ....................................................................................119 NG DNG PHNG PHP T TRN XUNG ......................................................121 Gii thiu cng ty xy dng nh BKCO ....................................................121 Cc quy tc qun l .......................................................................................121 H s .............................................................................................................121 Nghin cu cc cu trc kiu ........................................................................123 Xem xt cc quy tc qun l .........................................................................125 Hn hp cc cu trc kiu .............................................................................127 Hp thc ho m hnh nim d liu ...........................................................134 T in d liu ..............................................................................................134 Ma trn rt gn cc PTH ...............................................................................135 Quy tc hp thc ho m hnh nim d liu ..............................................136 Rng buc ton vn .......................................................................................136 V d : Bi ton qun l du lch ....................................................................138 Cc rng buc ton vn d liu ....................................................................141 Cc rng buc tnh i vi cc quan h ........................................................141 Cc rng buc i vi nhiu quan h ............................................................142 Cc rng buc ton vn ng ........................................................................142 XY DNG M HNH LOGIC D LIU..............................................146 CHN PHN MM ..............................................................................................146 Chuyn i cc cu trc d liu....................................................................147 Khi lng d liu x l................................................................................147 166
Mc tnh ton........................................................................................... 148 Chuyn i cc quy tc qun l .................................................................... 148 Tnh c lp ca cc ng dng..................................................................... 149 Cc kiu ngn ng khc nhau....................................................................... 149 Kt lun......................................................................................................... 150 II. CHUYN I M HNH EA V M HNH QUAN H ........................................... 151 III. S DNG CC NGN NG LP TRNH ................................................................. 154 III.1. Chuyn i MHYNDL thnh m hnh logic d liu...................................... 154 III.1.1. Cc tp d liu ca FoxPro.......................................................................... 154 III.1.2. Chuyn i MHYNDL MHLGDL ...................................................... 155 III.2. Hp thc ha m hnh d liu bi x l ....................................................... 158 I.3. I.4. I.5. I.6. I.7.
167
[ 4] [ 5]
168