AYAAN HIRSI ALI

slam'da kadn olmak itaat etmek demektir: Allah'a, babaya, erkek kardee ve kabileye.

THAM EDYORUM
Mslman Kadnlara Bask Bitsin!

WWW.DINSIZEKITAP.CO.NR

Bir grnt dnyay sarst: ldrlen film rejisr Theo van Gogh'un gsne katili bir tehdit mektubu ilitirmiti. Ayaan Hirsi Al'ye ynelik bir mektup; nk aslnda lmesi gereken bu kadnd. Ayaan Hirsi Ali bask altndaki Mslman kadnlar iin verdii mcadelenin hayatna malolabilecein biliyor, fakat -bu krtabyla da ispat ettii gibi - ylmyor. lerideki, erkek evlat reten br fabrika olma grevlerini olabildiince iyi yapabilmeleri iin kzlara kk yatan itibaren itaat etmeleri retiliyor. Allah'a, babaya, erkek kardee ve kabileye itaat. Bir kadn bunu ne kadar baarrsa, fazileti de o lde yksek saylyor." Ayaan Hirsi Ali nelerden sz ettiinin farknda: Babasnn kendisi iin planlad zorunlu evlilikten ancak kaarak kurtulabilmi bir kadn; att bu admn sonucu, ailesiyle ve o zamana kadarki btn arkadalar, btn evresiyle arasna bir uurumun girmesi olmu. O zamandan beri kendi kader ortaklar olan kadnlar iin mcadele ediyor. Sadece oul fabrikas- olmaktan kurtulsunlar, okuyabilsinler ve nasl yaayacaklarna - imdiye kadar olduu gibi erkekler deil - kendileri karar verebilsinler diye.

WWW.DINSIZEKITAP.CO.NR

AYAAN HIRSI ALI THAM EDYORUM

Mslman Kadnlara Bask Bitsin!

AYAAN HIRSI ALI THAM EDYORUM

Ayaan Hirsl AN kitabn birlikte yazd Theo van Gogh'un urad suikasttan sonra gizlenmek zorunda kald. Bu kitaptaki son yazsn da sakland yerde yazd. Daha 2002'de yle demiti: Mcadeleye devam edersem - ki devam edeceim - ar darbelere hazrlkl

Flamanca'dan eviren: A. Kadir ve Aliye Remzi

olmalym. u an herkes bama yor: Ulam' eletiren bir zenci kadn. Fakat gn gelecek, asl konuulmas gereken konu da tekrar ortaya dklecek: kadnlarn bamll ve entegrasyonun her eyden nce, slam'n kadn dman kltrel ve dinsel ynleri yznden baarszla urad gerei. ter byk yank uyandran taat- (Submission) filminin senaryosu szkonusu olsun, ister Ayaan Hirsi AM'nln kendi hayat hikyesi, ister slam'la ilgili analizleri: Bu kitaptaki metinler tabular ykyor ve bak biimimizi deitiriyor. Ayn zamanda, Ayaan Hirsl Ali'nin Avrupa'nn orta yerinde bile niin ancak polis korumas altnda yaayabildiini, konuup yazabildiin! gzler nne seriyor; bununla

Piper Mnchen Zrich

da kalmyor, giritii mcadelenin bask artndaki Mslman kadnlar iin ne kadar nemli olduunu gsteriyor.

ZentnSibHothek
zgn basm 2004 ylnda, De maagdenkooi balyla Amsterdam'da, Uitgeverij Augustus tarafndan yaynland. tham Ediyorum Piper Verlag yaynlar arasnda, Almanca olarak, leh klage an. Pldoyer fiir die Befreiung der muslimischen Frauen balyla da yaynland.

indekiler
Giri 7 Burada ve imdi gereklesin istiyorum 15 Bizi yalnz brakmayn, bizi de Voltare'e layk grn 28 Niin kendimizi sorgulamay baaramyoruz 36 arpan normlar - modern yaama al olarak entegrasyon 45 Politika idealimle eliiyor 71

l.-13.ve 15. blmler A. Kadir, 14. blm Aliye Remzi tarafndan evrildi.

ISBN 3-492-04836-6 2004 Ayaan Hirsi Ali en Uitgeverij Augustus, Amsterdam (ayrca blmlerdeki ilgili notlara baknz) Trke basm: Piper Verlag GmbH, Mnih 2005 Bask ve cilt: Clausen & Bosse, Leck Printed in Germany

Bin Ladin'in kbusu 81 Garip durumlar - kinci Dnya Savas kurbanlarn anma gn konumas 86 Bakire kafesi 92

Somali - slam pratiinden drt vaka incelemesi 112

www.piper.de

II indekiler

Mslman kadn, haklarm iste! 125

Giri

Aile i iddete kar daha etkili nlemler aln 132

Cinsel organlarn tahribine msamaha gsterilemez 138 Evden kamak isteyen Mslman kz ve kadnlara on tavsiye 148 taat-Blm I 160 11 Eyll 2001 ylnda Amerika Birleik Devletleri'nde gereklesen saldr sonrasnda batda, Mslmanlarn kendi dinleri ve kltrleri zerine iyice dnp tanmalar iin youn arlar yapld. Mslmanlar bu tevik edici arya kzgnlkla tepki gsterdiler. On dokuz gen erkein isledikleri sutan dolay kendileriyle bu durumdan sorumlularm gibi konuulmasn uygunsuz buldular. ABD devlet bakan Bush, ngiltere babakan Blair ve bir ok batl lider Mslman rgtlerden, on dokuz terristin fanatike propagandasn yaptklar slam'la bir ilgilerinin olmadn aklamalarn talep ettiler. U Eyll sanklarnn Mslman olmalar ve dnyann her yerindeki Mslmanlarn 11 Eyll ncesinde de Amerika Birleik Devletleri'ne byk bir nefret duymalar beni, iinde bydm dinde ktln kklerini, kaynaklarn aratrmaya yneltti: saldrganlk, nefret slam'n kendi iinde mi vard? Ben annem-babam tarafndan bir Mslman, hem de iyi bir Mslman olarak yetitirildim. slam ailemi ve ailemin yaayn en kk detaylara kadar belirliyordu. slam bizim ideolojimiz, bizim politikamz, bizim etik anlaymz, bizim hukukumuz ve bizim kimliimizdi. Biz ilk nce Mslman, sonra Somaliliydik. Bana slam'n bizi dnyann geri

slam'n kendini gzden geirme zorunluluu 170

Notlar 183

Giri kalanndan, Mslman olmayanlardan ayrt ettii retildi. Biz Mslmanlar, Allah'n sekin kullarydk. Dierleri, kfirler, inanszlar kaba, kirli, barbar, snnetsiz, ahlaksz, acmasz ve hepsinden de teye ak sak, mstehcen kiilerdi; onlar kadnlara kar saygszdr; kzlar ve kadnlar orospudur, ok sayda erkek ecinseldir, erkekler ve kadnlar evlenmeden cinsel ilikiye girerler. nanszlar lanetlenmi kiilerdir ve Allah onlar br dnyada en ar ekilde cezalandracaktr. Kzkardeim ve ben kkken arada srada Mslman olmayan iyi insanlardan konuurduk, ama annem ve byk annem her zaman: Hayr onlar iyi insan deildim, diye mdahale ederlerdi. Onlar Kuran' ve Peygamber'i ve Allah' biliyorlar, ama gene de bir insann olabilecei tek eyin Mslmanlk olduu dncesine ulamamlardr. Onlar krdr. Eer bu kadar sevimli ve iyi insanlar olsalard Mslman olurlard ve Allah onlar ktlklerden korurdu. Bu onlarn bilecei bir is. Mslman olsalar cennete giderler." Hristiyan ve Yahudilerden de ocuklarn Allah'n sekin kullar olma bilinciyle yetitirenler vardr ama gene de, Mslmanlar arasnda Allah'n onlara zel bir uhrevi mutluluk tahsis ettii duygusu ok daha yaygndr. Yaklak on iki yl nce, zorla evlendirilmek istemediim iin kaarak Bat Avrupa'ya geldim. Ksa srede, Allah ve gereinin insancllatrldn grdm. Mslmanlar iin bu dnyada yaam br dnyadaki yaama giden yolda sadece bir duraktr; Bat Avrupa'da ise insanlar, bu dnyadaki yaamlarn zenginletirebilirler. stelik burada cehennem yrrlkten kaldrlm gibidir, Allah cezalandran gaddar bir hkmdardan daha nce sevginin bir tannsdr. Ben gittike dinime daha eletirici bakmaya baladm ve slam'n daha nce zel olarak dikkatimi ekmeyen nemli unsurunu keifettim. lk unsur, Mslmanlarn Allah'la ilikilerinin korkuya dayanmasdr. Mslmanlarn tanr kavram mutlaktr. Bizim Tanrmz tam bir teslim olu ister. Eer O'nun kurallarnn hepsine uyarsan seni dllendirir. Eer O'nun kurallarn inersen hem bu dnyada hastalklar ve doa felakeeriyie hem de br dnyada cehennem ateiyle insafszca cezalandrlrsn. kinci unsur, slam'n tek bir etik kaynann olmasdr: peygamber Muhammed. Muhammed yanlmaz. Neredeyse onun kendisinin bir Tann olduu sylenebilir, ama Kuran ok ak biimde Muhammed'in bir insan olduunu, ama en mkemmel, en iyi insan olduunu, Tanr dzeyinde olduunu syler. Biz onu rnek alarak yaamalyz. Kuran'da yer alanlar, Muhammed'in, Tanr'nm sylediini syledikleridir. Binlerce hadiste Muhammed'in syledikleri ve yaptklar, verdii tler, kaln kitaplar yoluyla bize miras kalmtr - bir Mslman'n yedinci yzylda nasl yaamas gerektii yer alr. Sofu Mslmanlar yirmi birinci yzylda nasl yaamalar gerektiine ilikin sorularnn yantlarn her gn bunlarda ararlar. nc unsur, slam'n, Peygamber'in Allah'n buyruklarn ald dnemdeki Arap kabile deerlerinden alnm cinsel ahlak anlaynn baskn olmasdr: bu kadnlarn babalarnn, erkek kardelerinin, amcalarnn, bykbabalarnn, vasilerinin mal olduu bir kltrdr. Kadnlarn varl kzlk zarna indirgenmitir. Kadnn araf d dnyaya srekli olarak, Mslman erkekleri kadnlarn sahibi yapan ve onlan annelerinin, kz kardelerinin, teyzelerinin, gelinlerinin, kuzinlerinin ve elerinin cinsel iliki kurmalarn nlemekle ykml klan, bu boucu ahlak anlayn hatrlatr: Ve yalnzca cinsel ilikiyi deil, ama ayn zamanda erkeklere bakmay, kolunu koluna dedirmeyi, erkein elini skmay da

Giri

nlemeyi ykml klan bir anlay. Erkein saygnl ve namusu kz ve kadn aile yelerinin zenli, sz dinleyen davranlaryla ykselir veya azalr. Bu unsur bizim batya ve imdilerde Asya'ya gre de geri kalmamz byk oranda aklar. Mslmanlarn ounluunun iine kapatld bu unsurun oluturduu dnsel ereveyi krmak iin kendimizi eletirici bir gzle incelemeye balamalyz. Ama kim bir Mslman olarak domu ise ve slam'a ynelik eletirel sorular sorarsa, ona derhal >dnek< etiketi yaptrlr. Peygamber Muhammed'in yan sra baka etik kaynaklardan da yararlanlmasn steyen bir Mslman lmle tehdit edilir. Bakire kafesinden kaan bir kadn orospudur. Yaam deneyi, ok okuma ve ok sayda kiiyle konuma sonucunda, Allah'n, meleklerin ve eytann varl ve br dnyadaki yaamn en azndan tartmal olduu, benim iin ak hale geldi. Allah gerekten varsa O'nun sz mutfak deildir, tersine, eletiriye ok aktr. Dini inancm hakknda duyduum tereddtleri yazdmda ve bir tartma balatmay dndmde, Mslman erkek ve kadnlar beni Mslman cemaatinin dna atmak iin hemen hazr bekliyorlard. Onlar daha ileri gittiler ve Allah'n kelamnn mutlak olduu hakknda phe duymaya cesaret etmi olduum iin lm hak ettiimi sylediler. inde doduum dini inan hakknda eletiride bulunmam, Allah'n Elisi'nin bize dayatt tanrlar ve kurallar zerine sorular sormam yasaklatmak iin beni mahkeme kaplarnda srndrdler. Ve Muhammed B., kkten dinci bir Mslman, taat-Blm /'in yaplmasnda bana destek veren ve yardm eden Theo van (ogh'u ldrd. Ben yalnzca Kuran ve Peygamber'in hadisleriyle yetinme yerine, daha fazla bilgi, etik ve hayal gc kaynaklarm kullan10

mak istiyorum. Bir slam Spinoza's Voltaire'i, bir J. S. MilPi, Bir Kant' ve bir Bertrand Russel'i olmamas gerei Mslmanlarn bu dnrlerin almalarndan yararlanmayacaklar anlamna gelmez. Batl dnrlerin okunmas gnmzde Peygamber Muhammed'e ve Allah'n kelamna bir sadakatsizlik olarak grlyor. Bu ok ciddi bir yanl anlaytr. Muhammed'in bizi tevik ettii (rnein yoksullara ve kszlere kar merhametli olmay tevik etmesi gibi) iyi eyleri korumak ve etik anlaymzn kaynaklarn dier baka filozoflarla zenginletirmek neden yasak olsun? Bizim Mslman Wright kardeler ortaya karmam olmamz gerei '> uaa binmemizi engellemiyor, deil mi? Yalnzca bat teknolojisini almak ama batnn bamsz dnme cesaretini almamakla slam kltrnn zihinsel durgunluu devam eder, bu bylece kuaklar boyu srecektir. Biz Mslmanlarn iinde bulunduu maddi ve manevi geri kalmln belki de en nemli izah bize kk yalardan beri retilen cinsel ahlak anlaydr (bak. Bakire Kafesi). Ben, benim gibi slam'la yetitirilen - kader arkadalarma, rnein J. S. Mill'in 1869 ylnda yazlm Subjection of Women (Kadnlar zerinde Tahakkm) denemesini peygamber Muhammed'in kadn zerine retisi ile kyaslamalar iin okumaya armak isterdim. Doal olarak Muhammed ve Mili arasnda dnya kadar fark vardr, ama kadnn rol tartmasz her iki erkei de megul etmitir. Bir Mslman tarafndan slam'n bu unsurunun aratrlmas korkun bir ihanet ve ok ac verici bir ey gibi alglanr. Bu gl duygular dardan kiiler ve benim zerimde de etkide bulunuyor. zellikle ynlar tarafndan da vurulduunda. Ben kendim, Mslmanlarn Allah'n mutlak kelamn greceletiren veya baka dier etik kaynaklar peygamber Muhammed'in etik kaynana eit ve hatta ondan 11

Giri

daha nemli bulan kiilere kar kzgnlklarna yol ama ykmlln anlayabiliyorum. Bunun yan sra, bu boyutta bir anlay deiiminin yalnzca uzun zaman alan bir sre deil, ayn zamanda direnme ve hatta kan dklmesiyle el ele giden bir sre olduunu tarihten biliyorum. Theo van Gogh'un ldrlmesini, benim lmle tehdit edilmemi, bana ynelik hukuki admlar ve youn biimde reddediliimi bu erevenin iinde deerlendiriyorum. slam tarihine ksa bir bak bize slam'n kendi iinde bir eletiride bulunanlarn hemen tamamnn ldrldn veya srgne gnderildiini retir. Ben kendim iyi dostlarla bir arada saylrm: Salman Rushdie, Irshad Manji, Taslima Nasreen, Mubamned fi Abu Zeid; bunlarn hepsi dindalar tarafndan lmle tehdit ediliyor ve Mslman olmayanlar tarafndan korunuyorlar. Biz gene de bu duygusal duvar ykmak veya duvara trmanarak br tarafa gemek iin g toplamalyz, ta ki eletirici grup nemli bir kar g oluturacak kadar byk boyutlara ulaabilsin. Bu yolda bizim, slam'n reformundan en byk kar olan liberal batnn yardmna gereksinimiz var, ama zellikle biz birbirimize yardm etmeliyiz. Esasen ben reformlar konusunda iyimserim. Bu iyimserliim, Suudi Arabistan'da yaplan belediye meclisi seimleri (her ne kadar kadnlarn katlmas yasak olsa da gene de bir seimdi), rak'ta ve Taliban rejiminden sonra laik bir hkmetin ibana geldii Afganistan'da baaryla yaplan seimler, Fas'ta bilim adamlarnn ve gazetecilerin slamc partinin terrne kar gsterileri ve Saron ile Abbas arasnda srail ve Filistin'in geleceine ilikin ok eyler vadeden anlamalar gibi sinyaller zerinde ykseliyor. Tabii ki bu gelimelerin henz ocukluk dneminde olduklarn ve olgunlamadklarn gryorum. Eskiden beri batda dini inancn ve geleneklerin zor-

layclna kar direnen kiiler, laik liberaller (kimi lkelerde >solcu< olarak tanmlanrlar) beni ve baka liberal Mslmanlar eletirici dnmeye tevik ettiler. Fakat batdaki sol kesim dikkati ekici bir eilime, kendi kendini sulama ve geri kalan dnyay, rnein Mslmanlar, kurban gibi yorumlama eilimine sahiptir; kurbanlar zavall insanlardr ve btn zavall ve bask altndaki insanlar ilke olarak barmza bastmz iyi insanlardr. Bu kesimin eletirisi batyla snrldr. ABD'yi eletirir, ama slam dnyasn eletirmez, tpk gemite Gulag takmadalarn eletirmemi olmalar gibi. nk ABD batya zdetir ve slam dnyas bat kadar gl deildir. srail'i eletirirler ama Filistinlileri eletirmezler nk srail batya dahildir ve Filistinliler zavall bulunurlar. Batl lkelerdeki yerli kkenli ounlua ynelik eletirileri vardr ama Mslman aznla ynelik eletirileri yoktur. slam dnyasna, Filistinlilere ve Mslman aznla ynelik eletiriler slam fobisi ve yabanc dmanl olarak yorumlanr. Bu kltr izafiyetilerinin grmedii ey, bat kltrnn dndaki kltrleri zenle eletiri d brakarak, bu kltrlerin tayclarn kendi geri konumlarna hapsettikleridir. Bu en iyi niyetlerle yaplr, ama bilindii gibi cehenneme giden yol iyi niyet talaryla denmitir. Bu rkln en saf, katksz biimidir. slam dinine ve kltrne eletirilerim bazen sert, aalayc ve incitici bulunuyor. Ama yukarda belirtilen kltr izafiyetilerinin tutumu gerekte ok daha sert^ aalayc ve inciticidir. Onlar kendilerini aslnda daha stn hissediyor ve Mslmanlar eit dzeyde konuulabilecek kiiler deil ama nezaket gsterilecek baka biri olarak yorumluyorlar. Ve Mslmanlarn eletirilerden dolay daha fazla kzabilecekleri ve iddet kullanabileceklerinden duyduklar korkuyla, slam'n eletirilmesinden kanlmas
13

Giri gerektiini dnyorlar. Gerekten liberal olabildikleri kadaryla kltr izafiyetileri yurttalk anlaymz gstermemiz iin yaplan arya olumlu karlk veren biz Mslmanlar tamamen yzst brakyorlar. Ben batda 11 Eyll'den sonra ortaya kan kendi zerine dnme talebine uymakla ve kamusal alanda tartmalara katlmakla ok byk bir riziko aldm. Peki kltr izafiyetileri ne sylyorlar? Bana, sen baka trl ifade etmeliydin, diyorlar. Ama Theo van Gogh'un ldrlmesi sonrasnda ben, syleyeceklerimi yalnzca benim kendi tarzmda sylemem ve eletirilerimi benim kendi tarzmda yapmam gerektiine her zamankinden daha fazla kailiyim.

Burada ve imdi gereklesin istiyorum

Yeralt dnemimden sonra Hollanda'ya geri dndmde (2002 yl kastediliyor - yayncnn notu) btn medya ncelikle benim ahsmdan bahsediyor, tartmann ieriinden deil; ama bir gn beni ereveleyen esrar dalacak. imdi medya keyifle ellerini outuruyor: slam' eletiren siyah bir kadn. Bir sre sonra bunun nemi azalacak ve ieriin kendisi gittike n plana kacak; bat toplumuna uyumun baarszlkla sonulanmasnn, byk oranda kadn dman slam kltr ve diniyle ilikisi olduu gerei. Yaptklarma tepkiler geleceini biliyordum. Gelen olumsuz tepkiler beni artmad. Konunun kendisi anlamazlklar da beraberinde getiriyor. Devam ettiim koullarda - ki devam edeceim -, ok sert tepkilerin geleceini dikkate almalym. Kzgnl anlyorum. Deiim srecinde bulunan her grup bu karklktan gemek zorunda. Benim stratejim u: frtna zayflayp geene kadar sorunu srekli gndeme getirmek. Bir gn, imdi sylediklerimi toplumda youn gerilimlere yol amadan syleyebileceim. imdi artk, baml, yar okuryazar gmen kadnlarn eit haklar ve kadnn bamszl iin sesini karan ve bu dorultuda gl admlar atan bakalar da var. nc feminizm dalgas gelmekte ve ben bunu drt gzle bekliyorum.
15

14

Burada ve imdi gereklesin istiyorum

Emansipasyon, kadnn bamszlamas bir mcadeledir. Ben bunu, mcadele yolunu setim ve mcadelemi imdiki partim olan VVD saflarnda srdreceim. Bu adm PvdA'mn gereklerden kamasn kabul edemediim iin attm. Sosyaldemokratlar toplumda byyen rahatszlklara gzlerini kapatt. Kadn zerindeki basklar ikincil nemde. Ben toplumsal ve kltrel problemlere ilgiyi PvdA'da gremiyorum. VVD'y semem sosyal duyarllnm azalmasndan ileri gelmiyor. Tersine ben, sosyal adaletin kiisel deerler ve zgrlklerle baladn grdm. Btn toplumsal yap bireylere uyarlanm durumda; snavlar yalnz yapyor, vergi formln yalnz dolduruyor, hakimin karsna birey olarak kyorsunuz. Her eyde kendi sorumluluunuz en nde. Peki PvdA ne yapyor? O gmenlere daima bir grup olarak yaklayor. Peki neden? nk onun gereklikle ilikisi kalmam. Bir rnek. Ben sosyal yardmlarda yolsuzluk yapan gmenlere evirmenlik yaptm. Sosyal yardm iin elerin her ikisinin de imzas zorunludur. Mslman kadn einin emri dorultusunda imza atar. Ei imzalanacak kesik izgili yeri gsterir: imzala. Ama kadn ne iin imzaladn bilmez. Kendi lkesinde hibir zaman, bir eyi imzalamas gerek-memitir. Bir sre sonra polis kapya gelir. Kadn ve erkek sosyal yolsuzluktan dolay zanl durumundadrlar. Erkein meer bir ii varm. Kadn bu durumu bilmemektedir. Erkek her sabah evden ayrlp gece ge saatte eve geri dnmektedir, ama bir Mslman erkein yaptklarndan dolay karsna bir aklamada bulunmas, hesap vermesi gerekmez. Sonra kadn ve erkein krkar bin gulden geri demeleri gerekir. Kadn bylece kocasnn yolsuzluklarna ortak edilmitir. Sz konusu olan sadece bir rnek deil, byle yzlerce rnek var. PvdA'y kadnlarn baml konumdan kurtarlmalar konusunda ikna etmeyi bir kere deneyin. Baaramasnz. Bu parti en

iyi niyetle, Mslman kadnlarn imdiki konumlarn korumas iin aba harcar. Bunun onlarn kiilikleri iin olumlu olduunu dnr. Bu kadnlar kendi kltrlerinde mutludur, der. ocuklar da tmyle Pis Fasl oluncaya kadar gzden karlr, unutulur. O zaman da sorunlar balar. Rob Oudkerk HP/De Tjd adl magazinde, aile doktoru ola rak bir Mslman kadnn kendisine geldiini ve kocasnn byle hastalanmasnn Allah'n istei olduunu sylediini anlatt. Yaamnn Allah'n elinde olduu dncesi belki lm deinde bir teselli verebilir, ama insann lm deine dmesine de yol aabilir. Fakat Rob Oudekerk, bunu olumlu bir anlay olarak gryor. Kendisi Allah'a inanmaz, ama bu eit anlamszla inanmak kendisine sevimli geliyor. Bunun gerekteki ifadesi ise onlar, kendi geri kalmlk hakkna sahiptir. Benim VVD'ye gememde belirleyici olan, parti bakan Zalm'n verdii, gmen kadnlarn entegrasyonu ve ernansipasyonu konularm gndeme getirmede istediim kadar geni bir hareket alanna sahip olacam gvencesidir. Kararmn ok fazla duygusal tepkilere yol amasn anlamyorum. hanet gibi kelimeler kullanlyor. Sanki ben bir su rgtne ye olmuum gibi. Hem de bu 8 yllk Paars ynetiminden sonra (Hollanda'da PvdA, VVD ve D66 hkmet koalisyonuna taklan isim, .n.) VVD ve PvdA arasnda ok edici farkllklar yokken oluyor. nsanlarn kiisel olarak hayal krklna uradn anlyorum. Ama gerek u ki, PvdA'mn benim iin ok eyler yapm olmas, partinin grlerinde kendimi bulamadm anda, o partinin gvenilir bir yesi olarak kalmam iin bir gereke oluturmaz. Neden herkes sanki bu duygusal ve ani verilmi bir karar gibi davranyor? Ben daha Austos ay ierisinde PvdA'ya memnun olmadm ve ayrlmak istediimi ilettim.
17

Burada ve imdi gereklesin istiyorum

Tabii ki u veya bu ekilde renmem gerekenler var. Kimi zaman uzlamalar yapmam, stratejik dnmeyi renmem ve baz eyleri daha dikkatli dile getirmem gerektiini anlyorum, ama mcadelemden vazgemek gibi bir pianm yok. Ben bunun iin demem gereken hesapla birlikte yayorum. Fiziki olarak korunduum srece devam edecek zihni gcm var. Ne var ki her eyin ok abuk gereklemesini istememeliyim. Sabrszlm benim zayf noktam: istediimin burada ve imdi gereklemesini istiyorum. Bana bunun yarn da olabileceini anlatacak insanlara ihtiyacm var. Babamn beni sevdiini biliyorum, ama onun inand her eye kkten kar kan bir seim yaptm. Onun hibir zaman tehdit telefonlar almadna ilikin, Vrij Nederiand'da kan demeleri, eer doruysa, yzme atlan bir amard. Kamuoyuna ynelik her adm sonrasnda, Somalili Mslmanlar ona telefon aarak ikayette bulundu. Babam balangta bu telefonlara pek nem vermedi. Sadece bir kere bana anlatlanlardan nelerin doru olduunu sordu. Ben ona slam'da kadn haklarn savunduumu anlattm. Tepkisi, Kimi, hangi hakk savunmak istiyorsan savun, ama bunu Allah'n adna yap, oldu. imdi kamuoyu nnde Allah'tan yz evirmem, onda ar ve derin, neredeyse affedilmez bir hayalkrklna yol at. Ben slam' ve bylece onun ismini ve erefini kirletiyorum. Bana srtn dnmesinin ve kar kmasnn nedeni budur. Ben bir yandan babam iin zlyorum, dier yandan da ona kars fkeyle doluyum. Yazmakta olduum kitabm ona ynelik bir ak mektupla bitireceim. Bu mektupta ona ocuklarn koulsuz olarak sevmedii sulamasn yneltiyorum. O her zaman toplumla ocuklar arasnda bir seim yapma durumunda ilkini, toplumu seer. Bu ac veriyor.
18

Ben gerekte babama ok balym. Bizim yanmzda kald ksa dnemlerde zellikle bana kar sevgi doluydu ve beni gklere karrd. Benim iin yola koyduu birka eyden dolay bu gne kadar ona kar kranla doluyum. Mesela Etyopya' da annem kzkardeimin ve benim okula gitmemize izin vermedi. Nasl olsa birka yl ierisinde evlendirilecektik ve okulda rendiklerimizin bize bir yarar olmayacakt. Daha iyisi, ev ilerine yardm etmeliydik. Ama babam bizim okula gitmemiz iin diretti. Eer annem okula gitmemizi yasaklarsa btn yaam boyunca ona beddua edeceini syledi. Ayn zamanda, bizim snnet edilmemize btn gcyle kar kt. Ama babamn bilmedii ey, ninemizin ondan habersiz bu ii gerekletirdiidir. Erkek kardeim, kz kardeim ve ben srekli uzakta olduunu onun yzne syledik. O bizi dnyaya getirdi, babamzd, ama bunun sorumluluklarn stlenmedi. Onun politik faaliyetlerini olumlu buluyor, bundan gurur da duyuyorduk, ama gerek bir baba da istiyorduk. O bu tr eletirileri bizim seviyemize yaktrmyor, gnlk yaknmalar olarak gryordu. Babama gre biz onun bu yola ba koyduunu ve bizim de bu yolda gzmz krpmadan feragatte bulunmamz gerektiini grmeliydik. Allah ona bu erefli grevi bahsetmiti. Doduumda babam cezaevindeydi. Onu ilk grdmde alt yandaydm. Yanmzda olmamasna ramen, politik almalarnn beraberinde getirdii gerilimleri hissediyorduk. Somali'deki bu dnemi her zaman fslt dnemin olarak adlandrdm. Hep fsl fsl, nk hi kimse yzde yz gvenilir deildi. Kapya vurulan yumruklar, ninemin kapy am ve yere itilmesini, szl saldrlar, ev aramalarn hala hatrlyorum. Bunlar bir ocuk iin anlalmaz eylerdi. Alt yamda - daha nce Somali'den kam olan 19

U Burada ve imdi gereklesin istiyorum

babamn pei sra Suudi Arabistan'a gittik. Annemin dnda Suudi Arabistan'daki kat dini kurallarn egemen olduu toplumsal yaam ona yaramt - hibirimiz orada mutlu deildik. Oysa annem de, Suudileri aptal bulduundan dolay oniar koyun ve keilere benzetiyordu. Biz uzun kollu yeil elbiseler ve ba skca saran bartleriyle okula gitmek zorundaydk. Scaktan srtmz su topluyordu. Darda oynamamz yasakt. Bir yl sonra, Somalili muhaliflerin byk ounlukla yaad Etyopya'ya, bir buuk yl sonra da Kenya'ya tandk. Babamn drt kadndan be kz, bir erkek ocuu vard. Annem babamn ikinci eiydi. Babam annemle ilk esi Marjan Amerika'dayken tanmt. Marjan oraya, renim grmesi iin babam tarafndan gnderilmiti. Okulda ok baarl olamad, ama babam onun diplomasn alncaya kadar orada kalmasn istedi. Bu arada, babamn da katld bir giriim sonucu okuma yazma kampanyalar balamt. Babamn kendisi de ders veriyordu ve annem onun rencisiydi. Babam annemi akll ve hrsl buldu ve onunla evlendi. Arka arkaya ocuklar oldu ve bir gn Marjan kapya dayand. Amerika'dan dnmt. Babamn ikinci evliliini bilmiyordu ve buna ok kzd. Babamdan bir seim yapmasn istedi. Babam annemi seti ve Marjan'dan ayrld. Babam 1980 ylnda Etopya'ya gitti. Bir yl sonra da bizi ziyarete geldi. Annem ona Eer imdi bir kere buradan gidersen bir daha dnmene gerek yok, ben senin esin deilim, dedi. Babam gitti ve on yl sonra geri dnd. Annem ona selam bile vermedi. Annem bu tutumunu o gnden bu yana srdryor. Babam daha sonra bir Etopyal, sonra da bir Somalili'yle evlendi - imdi bu iki kadnn nerede olduklarn bilmiyorum -, ve en sonunda Marjan'la, ilk eiyle, yeniden evlendi. imdi Londra'da birlikte oturuyorlar.
20

Benden byk bir erkek kardeimin yamsra benden iki ya kk, hayranlk duyduum bir kz kardeim vard. Kz kardeim isyankrd. stediini yapard. Bundan dolay dayak yiyeceine aldrmazd. Ben daha korkak ve uysaldm. Uyumluydum. O asla. Ergenlik dneminde mini etek giymek isterdi. Bu tabii ki ahlakszlk saylyordu. Annem bu etekleri paralad, ama her defasnda kz kardeim yenisini satn ald. Lisede, ikinci snfta okulu brakt. Herkes kzmt, ama o buna aldrmad. Kendi giriimiyle, sekreterlik eitimi veren bir okula devam etti ve eitimini parlak bir ekilde tamamlad. Daha sonra Birlemi Milletler'de is buldu. Annem onun almasn yasaklad, ama kz kardeim her trl szl ve fiziksel saldrya kars te alt. Kzkardeim gl bir kadnd. Ev hari, her yerde hayranlk ve sayg uyandryordu. Zorla evlendirilme tehdidiyle kar karsya kaldnda, benim peim sra Hoanda'ya geldi. Geldiinde 1994 ylnn ocak ayyd ve bir buuk yl sonra Hollandacas niversiteye balayacak kadar ilerlemiti bile. O dnemde alama krizleri balad ve davranlar gittike garipleti. evresindekilere zor tahamml ediyordu, ama yalnz da yapamyordu. Grlecek bir ey olsun olmasn, saatlerce televizyona bakyordu. Gnlerce yataktan kmyor, bir eyler yemiyordu. Bir gn, dinine yeterince nem vermediinden dolay mutsuz olduunu anlatt. Barts takt, namaz klmaya alt. Kimi gn bunu baard, kimi gn baaramad; bu ondaki sululuk duygusunu arttrd, nk karlan her namazn bir cezas vard. Srekli olarak unu sylyordu: Ben ceta ekiyorum, ama kimse ben anlamyor. Anneme kar gemiteki davranlarndan dolay utan duyuyor, kavgalarna korkun dzeyde zlyordu.

Bir gn psikoza girdi ve hastaneye kaldrld. lalara olumlu tepki gsterdi, ama yan etkilerden rahatszd. Huzur21

Burada ve imdi gereklesin istiyorum

suzluk, ac, kaslm kaslar, garip refleksler. Gzmn nnde, benim gl, gzel kardeim eriyordu. Temmuz 1997'de kardeim Kenya'ya geri dnd. Orada ilalarna daha fazla devam etmedi, bunun yerine slam alimleri onu psikozlarndan kurtarmak iin toplandlar. Onlar kardeimden sakinlemesi iin Kuran okumasn talep ettiler. vey annemin beddua etmi olduunu dnerek cinlerden kurtarmak iin onu bir cinci kadna gtrdler. Kardeim kadna unu syledi: Eer cinleri kovacak gcn varsa bunu nce rm dilerini tedavi etmede kullansan ya. Hastalnda bile o keskin yarglama gcn koruyordu. Kimi dnem kardeim sakinlemesi iin yataa balanyor veya dvlyordu, ama bunlarn bir yarar olmad. Psikozlar gittike arlat. Kendisinin izlendii hayaline kapld ve hibir ey yememeye balad. 8 Ocak 1998'de ld. lm yaammn en zor anyd. Baban onun lmn haber vermek iin telefon atnda ar bir alama krizine kapldm, bunun zerine babam: Niye bu kadar zorluk karyorsun? Hepimiz gene Allah'a kavuacaz deil mi? dedi. Nairobi'ye giden ilk uaa binmeme ramen kardeimin cenazesine yetiemedim. ok byk bir olaslkla bitkin dmekten lmt, ama bundan emin deilim, nk otopsi yaplmad. Bizim kltrmzde lm sebebine ilikin soru sormak tabudur. Ne zaman bu konuda soru sormaya balasam srekli yaknan bir ocuk durumuna driyo-rum. Sylenen tek ey: Yaam veren de alan da Allah. Daha kk yatayken, erkek kardeimize srekli saygl davranmamz zorunluluu benim ve kzkardeimin dikkatini ekmiti. Aabeyim benden sadece on ay bykt, ama biz yanlzca erkek olmann geerli olduunu farkettik. Sahip olduu erkek ocuk says arttka Mslman kadnn stats de ykseliyordu. Nineme ka ocuu olduu sorulduunda,
22

bir diye yantlard. Halbuki onun dokuz kz bir erkek ocuu vard. Bizim ailemiz hakknda da byle konuurdu. Ailemizde yanlzca bir ocuk vard. Kz kardeim ve ben, Peki biz neyiz? diye sorardk. Sz bizim iin erkek ocuklar douracaksnz", diye yant verirdi. Ben mitsizlie kapdrdm. Bu dnyada nasl yaayacam? Erkek ocuk dourarak! Erkek ocuk dourma fabrikas olarak. O zamanlar dokuz yandaydm. Kz ocuklara, gelecekteki erkek ocuk dourma grevini en iyi ekilde yerine getirebilmeleri iin, kk yatan itibaren, kendi konumlarnn Allah, baba, erkek karde, aile ve kabile karsnda ne olduu retilir. Kadn, kendi yerini ne kadar iyi bilirse o kadar erdemli grlr. Kocan senden en olmayacak eyleri bile arzuladnda, kadn olarak sen her zaman sabrl olmalsn. Bundan dolay sen br dnyada dllendirileceksin. Ama bu dln bir anlam yoktur. Kadnlar iin cennette hurma ve zm var. Baka bir ey yok. Suudi Arabistan'dayken erkek kardeim babamla birlikte her yere giderdi. Biz kzlar evde kalmak zorundaydk. Ama ben ve kz kardeim merakl ocuklardk. Biz de beraber gitmek isterdik, gidememeyi adaletli bulmazdk. Babam adalet kelimesine ok duyarlyd. Bunu biliyorduk. Babam hemen tepki verirdi: Allah kadnlara erefli bir yer verdim diye buyurur. Cennet onlarn ayaklar altndadr." Biz nce annemin ayaklarna sonra da babamn ayaklarna bakp glmekten krldk. Babamn ayaklarnda, her zaman olduu gibi, pahal deri italyan ayakkablar vard, ama annemin ayaklar ucuz sandaletlerle yaplan uzun yrylerin sonucunda ahrem ahrem yarlm, yara bere iinde, plakt. Babam da bizimle birlikte glerdi, ama annem kzard, bizi tokatlayarak odadan kovard. Allah' kk drc szler sylenmesinden d kopard.
23

Burada ve imdi gereklesin istiyorum Kenya'da, ilkokuldan sonra Mslman kz ortaokuluna baladm. Okula Kenya'nn yan sra Yemen'den, Somali'den, Pakistan ve Hindistan'dan kz renciler de devam ediyordu. Aralarnda akll, her eyde - derslerde ve sporda - gayet iyi olan ocuklar vard. Sabahleyin isim yoklamas yaplrd. Burada diye yantlamalydnz. Belirli bir yatan itibaren, gittike artan sayda kz renci iin yok denirdi. Hi kimse onlarn nerede kaldn bilmezdi. Daha sonra evlendirildiklerini duyardk. Kimi zaman, bir iki yl aradan sonra, onlarn bazlaryla karlatm. stlerinde gemie ilikin hibir iz kalmamt. Hepsi birer erkek ocuk dourma fabrikas olmulard: iman, hamile veya kollarnda bir ocuk. Mcadele arzulan, gzlerindeki parlt, enerji kaybolmutu. Bu kzlar arasnda, depresyon ve intihar olaylar ok sk grlyordu. ansn varm ki, o zamanlar babam bizimle birlikte oturmuyordu. Eer otursayd, ok byk olaslkla ben de on alt yamda grc usulyle evlendirilecektim; o yata da kaamazsn ki. Nereye gidebilirdim ki? Seksenli yllarn ortalarndan itibaren Kenya'da slamclk dalgas gndeme geldi. Ben de dier genler gibi bir araytaydm, zel olarak da slam doentimiz olan kadn beni etkilerdi. O bakalarndan farklyd. Siyah bartsyle kontrast ierisindeki solgun, kalp biimli yz ve uzun siyah elbisesi. Allah sevgisini ve bizim Allah karndaki grevlerimizi byk bir cokunlukla anlatrd. O dnemde ilk defa ehit olma gereksinimini duydum. Bu beni sanki Allah'a yaklatrd. Kendini tmyle Allah yoluna aday: hersey onun evresinde dnyordu. Bir mrit gibi durmadan ayn cmleyi tekrarlyorduk: Kendimizi Allah yoluna adadk. Birden araf giymeye baladm. Okul niformamn stne siyah dini elbisemi giyiyordum. Annem bu kyafetimi ok beeniyordu, kz kardeim pek memnun deildi. 24 O dnemde bir erkek arkadam oldu. Bu yasakt, ptk. Bu tmden yasakt. Erkek arkadam dinibtn birisiydi. Kadn ve erkek ilikilerinde retiye kat biimde balyd, ama yaamda kurallara uymazd. O dnemde ilk defa bende tereddtler belirdi. Yalan sylemem ve onun yalan sylemesi gerei. Ne kadar ok dindar olursam o kadar ok yalan syleyip aldatyordum. Bunda bir eliki vard. Daha sonra Somali ve Kenya snrnda bir mlteci kampna gittim. Sava srasnda tecavze urayan kadnlarn nasl kendi kaderlerine terkedildiklerini grdm. Kendi kendime sordum: Eer Allah varsa neden bunlara izin veriyor? Brakn ifade etmeyi, bunu dnmek bile yasakt, ama benim inanlarm giderek artan oranda yklyordu. Gene de kendimi Mslman olarak tanmlyordum. 11 Eyll 2001 belirleyici bir dnm noktas oldu, ama alt ay gecikmeyle, Herman Philipse'nin Ateist Manifestosunu okuduktan sonra, yksek sesle artk inanmadm itiraf etmeye cesaret ettim. Bu kitab bana daha 1998'de, Hollanda'da niversitedeyken ak olduum Marco hediye etmiti, ama o zaman okumak istememitim. Ateist manifestosu eytann manifestosudur diye dnm, iimde bir direnme hissetmitim. Fakat alt ay nce artk hazrdm. Koullar olumutu. Allah'n uydurma bir ey olduunu ve kendini Allah yoluna adamann gerekte kendini glnn isteklerini yerine getirmeye adamaktan baka bir anlamna gelmediini gryordum. Teselli kayna olarak dine kar deilim. Dini dualar ve ayinler insana tutunacak bir ey sunarlar ve ben kimseden bundan vazgemesini istemem. Ama dini bir yaam modeli, bir ahlak ls olarak reddediyorum, zellikle de slam', nk bu din hayatn her alann kapsamakta ve insann yaamndaki her admn belirlemektedir.

Bana din ve kltr arasnda bir ayrm yapmadm sula25

Burada ve imdi gereklesin istiyorum

mas yneltiliyor. Kadnlarn snnet edilmesi Mslman toplumlarn hepsinde grlmediinden, bu korkun adetin slam'la bir ilikisi yokmu. Fakat slam dini kzn bakire olarak evlenmesini ister. Bakirelik dogmas kz ocuklarn eve kapatlmasyla ve vajina dudaklarnn birbirine dikilmesiyle garanti altna alnr. 'Kadnlarn snnet edilmesinin ikili amac vardr. Kadnlarn seks hayatn snrlamak iin klitoris kesilerek alnr ve bakireliklerini garanti altna almak iin vajinann d dudaklar birbirine dikilir. slam dininin ortaya kndan nce kimi animist kabilelerde kadnlarn snnet edilmesi adetinin var olduu dorudur. Kenya'daki belirli kabilelerde, sanki doum esnasnda klitoris ok byyerek ocuun boulmasna yol aabilirmi gibi, bundan duyulan korkuyla, kadnlar snnet edilmekteydi. Ama varolan yerel gelenekler slam'la birlikte geni bir evreye yayld, glendi ve kutsallastrld. Sudan, Msr ve Somali gibi slam dininin etkisinin ok byk olduu lkelerde bakire olmann nemi kuvvetle vurgulanmaktadr. slam'a ilikin olumsuz bakmn kendi travmalarmdan ileri geldii sulamalar da yneltiliyor. Mutlu, huzurlu bir genlik yaadm sylemiyorum, ama btn aclara dayandm. Deneyimlerimi ve bak am kendime saklamam egoistlik olurdu. Byle yapamazdm. O zaman, rnein, haberleri izlememeliydim. Hollanda'ya yerletiimden beri her ey gmenlerin g ve entegrasyon problemlerine i balanyor, ama problem slam'n kendisidir. Bu reddedilemez. Gerekler gzmzn nndedir ve gmenlere kendi kltrlerinde olmayan eyi vermeliyiz: bireysel haysiyet. Hol-landa'daki gzleri henz prl pml parlayan Mslman gen kzlarn benim yaadklarm yasamas gerekmemeli. Marco - bana Ateist Manifesto'yu vermiti - benimle ayn renci evinde kalyordu. ki ay boyunca birbirimizin evre26

sinde dnp durduktan sonra ikimizde de ate bacay sard. Bunu anneme-babama anlatmadm. Aabeyime syledim. . O derhal bu ilikiyi bitirmemi istedi, ama onun isteine uymadm. Marco ile be yl birlikte yaadk. Sonuta, ikimizin de iradesinin gl olmasndan ve birbirimizin isteklerine boyun emeyi kabul etmememizden dolay ilikimiz yrmedi. Bu durum beraberinde kavgalar getirdi. stelik ben danm, o ise dakik ve dzenliydi. Bu da problemlere yol at. Birbirimizi hala seviyorduk, ama ilikiyi yrtemiyor-duk. evremizdeki, baskyla ayakta tutulan ilikileri ve bunun sonularn grmtk. likimizin byle olmasn istemedik. Benim onunla birlikte kalmaya balamam zaten bal bana bir admd. Bu bizim kltrmzde geerli olan bakire olarak grc usulyle evlendirilme deerine tamamen karyd. Ailem tarafndan grc usulyle evlendirilmek istememem gereinin - ne Kanadal uzaktan kuzenimle ne de baka birisiyle - konuulmas bile mmkn deildi. Babam diyordu k: Kzm, bunun senin iin en iyi ey olduuna inan. Buna inanmadm ve Almanya zerinden Hollanda'ya katm. Babama, bana gre iten, ama ok ak bir dille beni kendi halime brakmas iin yalvardn bir mektup yazdm. Babam bu mektubu geri gnderdi. Mektubun kenarna, krmz kalemle, bu olanlar ihanet olarak yorumladn, beni bir daha grmek istemediini ve artk benim onun ismini tayamayacam yazmt. Onunla alt yl konumadm. 1997 ylnda bir akam telefon ald. Marco telefonu ald, dinledi ve bana verdi. Sanrm babann, dedi. Telefonu ondan aldm ve A be, ocuuma szn iittim. Beni affetmi, ayrca kzkardeime iyi baktmdan dolay benimle gurur duyduunu bildirmek istemiti. Aladm, aladm. Bu, mrmn en gzel gnlerinden biriydi. Beni kz olarak yeniden kabul etmiti.
27

Bizi yalnz brakmayn, bizi de Voltaire'e layk grn

11 Eyll'den beri gazeteleri, televizyon kanallarn ve tartma toplantlarn izleyen herkes gerek Hollanda'da gerekse de dier batl lkelerde tslam dinine ynelik eletirilerin younlat sonucundan baka bir sonuca varamaz. imdiki haliyle slam dininin Hollanda'da tan olduumuz demokrasi ve hukuk devletiyle badap badamad sorusu srekli gndeme geliyor. Yoksa slam dininin bir aydnlanma ve modernleme ana m ihtiyac var? Byle bir tartma getiimiz hafta Amsterdam'daki De Balie kltr merkezinde, Van Gennep Yaynevi ve gnlk Trouw gazetesi tarafndan Voltaire ve slam basl altnda dzenlendi. Soru, slam'n br Voltaire'e gereksinimi olup olmad sorusuydu. slam'a ynelik keskin eletiriler nerede? Voltaire'in eletirici ruhu yoksa bat kltrne mi ynelmelidir? Bugnk islam dnyas ve bat dnyasnn birlikte olup olamayacaklar sorusuna bir yant vermek iin belki her iki dnyay yan yana koymakta yarar var. slam kktendincilii ve politik slam yoktan varolmad. Bu akmlarn, kk salacaklar ve beslenecekleri, kendilerini ok tehlikeli biimlere dntrebilecekleri, ki bu biimlerle 1l Eyll'den beri kar karya kalmaktayz, bir zemine gereksi28

nimleri vard. Bu zemini, slam dnyasnda gnlk yaamda Mslmanlara aktarld biimiyle, slam dini oluturur. Bundan dolay ilk nce slam'n kaynaklarna bakmalyz. Mslmanlar arasndaki farkllklar ne kadar byk olursa olsun, slam'n kurallar ve pratikte bunlara uygun yaay, kktendinciliin ve en sonunda da terrizmin byyp gelitii verimli topra oluturabilir. 10 Kasm tarihli Het Parool gazetesinin eki olan Letter&Gees'te, yazar Leon de VVinter Mslman dnyasnn bir kesiminde, praktikte grlen baz kt yanlara iaret ediyor. De VVinter'in nc dnya savann yaandna ilikin dncesine katlmamakla birlikte, slam dnyasnn tasvirinde ona hak veriyorum. Yazsnn giriinde De Winter, 11 Eyll sanklar ve taraftarlarm harekete geiren ideolojiyi mkemmel olarak canlandryor. Bu ideoloji kendisine slam kaynaklarn dayanak alr. Bu dini bir ideolojidir ve erevesi gllk ve zayflk, egemenlik ve ezilme, sonsuzluk ve geicilik, saflk ve kirlenme kavramlaryla belirlenir ve bir btn olarak sadece ve sadece tanrsal adaletle savunulur. Kendi deneylerimle, slam dnyasnn gl bir hiyerariye sahip olduunu dorulayabiirim. Allah her eye kadirdir, insanlar onun kullardr ve onun koyduu kurallara uymaldrlar. Kuran'da her yazlana ve Allah'a inananlar, Muhammed'i peygamber olarak tanyanlarn yeri Hristiyanlardan ve Yahudilerden stndr, kitap ehli olarak Hrstiyanlar ve Yahudiler de inansz ve dneklerden daha stndrler. Erkek kadndan stndr ve ocuklar anne-babalarma itaat etmelidirler. Kurallara uymayan insanlar Allah adna aalanman ya da ldrlme! idirler. Bu dnyadaki yaam geicidir ve sadece, inananlarn Allah'tan duyduklar korkuyu Allah'n koyduu kurallara
29

Bizi yalnz brakmayn, bizi de Voltaire'e layk grn

tamamen uygun yaayarak kantlamalarna ve bylece cennete gitmeye hak kazanmalarna hizmet eder. nanszlar bu dnyada, inananlara nasl yaanmayacan gsteren bir rnek olarak vardrlar- Helal (izin verilen) ve haram (yasak olan) Mslmanlarn gnlk pratiklerinde ana kavramlardr. Dnyann neresinde olursa olsun, her Mslman iin geerli olan bu kavramlar yaamn btn alanlaryla ilikilidir. Her konuda ayrntl olarak ve nasl dnlmesi ve dnlmemesi, hissedilmesi ve hissedilmemesi, davranlnas ve davranlmamas gerektii belirlenmitir. Bu yaam kurallar Mslmanlarn hem zel hayatlarnda hem de onlarn toplumsal hayatla ilikilerinde geerlidir. eriat - islami yasalar - insanlarn koyduu btn yasa ve kurallarn stndedir. eriat mmkn olduunca saf biimiyle uygulamak her Mslman'n grevidir. Kkten dinciler bunu, lml Mslmanlarn yaaynn slam retisiyle eliki ierisinde bulunduuna srekli iaret ederek kullanyorlar. Btn bunlar biz Mslmanlar ok gen yatan itibaren evde, anne ve babalarmzdan, Kuran okullarnda ve camilerde reniriz. Avrupa ve ABD'deki Mslmanlar bunlarn tesinde ayrca, rnein Arapbilimci Marcel Kurpershoek (NRC Hatdelsblad gazetesi, 3 Kasm) tarafndan lml bir slam dnr ve batl kurumlarn dialoa girebilecekleri bir kii olarak yorumlanan Yusuf AI-Qaradawi' nin yazlan araclyla bilgilendirilirler. Gerekte Al-Qaradawi kesinlikle lml deildir. O, The Lawful and the Prohibited in islam adl kitabnda - ki bu zel olarak batl Mslmanlara yneliktir Allah'n dmanlarna kar kendilerini savunabilmek ve slam'n onurunu korumak iin askerlii renmenin Mslman cemaatinin bir grevi olduunu yazar. Ona gre bunu yerine getirmeyen Mslmanlar ar bir gnah ilerler. Bunlarn tesinde kitabnda insanlar tarafndan yaplan btn
30

yasalarn, yasa yapanlar kendilerini maddiyatla snrladklar ve dini ve ahlak deerleri ihmal ettikleri iin, eksik ve yetersiz olduunu belirtir. Al-Qaradawi'nin bu yolla batl Mslman okurlarn gznde demokratik yasa srecini ne kadar zayflattn batllar kolay kolay tasavvur edemez. De Winter hakl olarak, slam pratiini dizi dizi evliyann, ruhlarn, meleklerin ve iblislerin nemli yan rolleri oynadklar bir tiyatro gibi tanmlar. Tutucu Mslman dmanlarnn doast glere sahip olduunu, bunlarla komplolar kurduunu ve byle glere kar sradan bir mmin olarak kar koyamayaca olasln hesaba katar. Bununla ilikili olarak De VVinter kktendincilik zerine aratrma yapan srailli profesr Emnanuel Sivan'dan u alnty yapar: Dnya llerin ruhlaryla, iyi ve kt cinlerle (grnmeyen varlklarla) doludur; batan karc eytan ve hizmetindekilerinbyleriyle keye sktrlan ve insanlarn, melekler ve hatta gerekirse mucize tarafndan kurtarld bir dnya; llerle (zellikle ayni aileden llerle) iletiimin gndelik bir ey olduu, doast glerin varlnn neredeyse elle tutulabilecek bir gerek olarak kabul edildii bir dnya. Mslman birisi olarak benim iin bu karakteristikler tandktr. Dnyann her yerinde Mslmanlar bu eit doast grlerle yetitirilir. Mslmanlarn gnlk hayatnda br dnya srekli hesaba katlr. ehit olann cennetle dendirildii dncesi de bu anlaya uyar. slam pratiindeki bu aklc dnme eksiklii bu kadar ok Mslman'n Bin Ladin'in ideolojisine ynelmesindeki sebep olarak grlebilir. Yahudilere kar akld bir kin ve inanszlardan nefret ok sayda Kuran okulunda retiliyor ve her gn camilerde tekrarlanyor. Bunun da tesinde: kitaplarda ve makalelerde, kasetlerde ve medyada Yahudiler sistemli bir ekilde, ktle
31

Bizi yalnz brakmayn, bizi de Voltaire'e layk grn

sebep olanlar olarak tantlyor. Bu doktrinin ne kadar derine ileyebileceini ben kendim yaadm. lk defa bir Yahudi grdmde onun da et ve kemikten oluan normal bir insan olduunu farkedip ok armtm. De Winter, ok saydaki Mslman'n duyduu kzgnln -ki bu kzgnlk gl anti-amerikanci duygulara ve komplo teorilerine yol aar - sadece batl Hristiyanlar ve Yahudilere gre sosyal-ekonomik geri kalmlktan ileri gelmediini yazyor. Bu kzgnlk ayn zamanda, eytann yasayan bir canlya dnt, irrasyonel tutucu dini duygulardan da ileri gelir. Ben De Winter'den daha da ileriye gidip, bu dini duygularn sadece radikal Mslmanlarda ve kktendincilerde gzkmediini, ama ayn zamanda sradan Mslmanlar arasnda da ortak olarak paylaldn vurgulamak istiyorum. Bunlarn arasndaki fark, fanatiklerin sadece kin duymakla yetinmeyip bunu terre kadar gtrme kararllnda olmalarndadr. Biz Mslmanlar bu dnyadaki yaammzn, Allah'n koyduu kurallara ve iradesine uyarak br dnyaya yatrm yapmak olduunu grmeyi reniriz. Toplumun deerlen namus ve itaat - bireyin zerkliinden ok daha fazla geerlidir. Din birey iin yaama anlam veren bir ara deildir, tersine, birey kendisini dine uydurmal ve Allah'a adamaldr. Bu slam kelimesinin tam karlna da uymaktadr: Allah'n isteine teslim olma. slam pratik ierisinde yaayan ve byyen ok kimse kktendincilik ve radikalizmin etkisine aktr, ama ayn zamanda pasif bir yaam biimine ve kadercilie de yatkndr. slam retisini pratie geirmek isteyen ve ayn zamanda bat toplumuna uyum salamak isteyen herkes zorluklarla karlar. Mslman gmen batl lkelerde tersine dnm bir dnyayla karlar.

slam dnyasndan farkl olarak, batda zellikle kiisel so-

rumluluk, bamszlk ve bu dnyadaki yaama yatrm yapmann zorunluluu vurgulanr. Eitim ve i baarnn temelidir, kiinin dindarl deil. Batl toplumlarda bir tek ideolojinin egemenlii yoktur, deiik ideolojiler birbirleriyle yan yana vardrlar. Anayasa Allah'n kutsal kitabndan daha nemli bulunur ve Allah ancak zel yaamda bir yere sahiptir. nsanlar arasndaki ilikiler insanlar tarafndan dnlm olan ve yzyllar boyunca ayn kalmayan, tersine, yeni kurallarla tamamlanabilir ya da deitirilebilir olan yasa ve kurallarla dzenlenmitir. Yasa nnde btn insanlar, ounluktan farkl bir yaam tarz olanlar dahil, eittir. Kadnlarn her yerde her eye katlma hakk (her zaman gereklemese de) ilke olarak vardr ve ecinsellik lm cezasn gerektiren, insanln geleceini tehdit eden bir gnah deil, tersine, tpk heteroseksellerin arasnda ne kadar normalse o kadar normal olan akn bir biimidir. stelik ak sadece evlilikle snrlandrlamaz, insanlarn karlkl anlamasyla da yaanabilir. Hamilelii nlemek ve planlamak, ayn zamanda cinsel liki yoluyla bulac hastalklara kar korunmak iin ok deiik yntemler ve aralar vardr. Yahudiler Mslmanlara kar dmanca davranan, onlarla savamak, umutlarn yok etmek ve korku salmak isteyen canavarlar deildir, tersine, Avrupa'da korkun bir tarihi olay soykrm - yaam olan normal insanlardr. Refah ve yoksulluk Allah'tan gelmez, bunlar insanlarn eylemlerinin sonucudur. Toplumsal yaam ina edilebilir, insan evresini deitirebilir. Ve br dnyann fazla bir nemi yoktur. Kim br dnyaya inanmak istiyorsa kendi bilir, ama bunun iin hazrlklara girimek sz konusu olamaz. slam'da yasak olan birok eye batl toplumlarda deer verilir ve Mslmanlarn zorunlu olarak uymalar gereken birok ey de burada gerilik olarak reddedilir.
33

Bizi yalnz brakmayn, bizi de Vohaire'e layk grn

Kim Mslmanlarn 11 Eyll eylemlerine ilikin tepkilerinin bir dkmn karrsa ve kim Mslmanlarn slam'a ynelik eletirilere tepkilerine bakarsa, snrl sayda Mslman'n slam' eletirel olarak yorumladn farkeder. Hollanda'da Afshin Ellian ve ingiltere'de Salman Rushdie istisnalardr. zeletirinin yerine, bir dizi yadsmay veya Mslman dnyasnda yanl olan her eyin gerek nedeninin" komplolar ve bir dizi d faktr olduunu duyarz. Kendini yarglamadaki bu snrllk ok sayda batl dnr ve politikacnn tutumuyla da glenir. Fanatizmden slam'n iddet kullanmay beraberinde getiren bir yan grnm olarak, byk bir ihtiyatla sz ederler. Ya da rahata arkalarna yaslanp yle konuurlar: Aman bo ver, bir zamanlar bizde de byleydi; korkmana gerek yok, slam da sonuta kendiliinden dzel i r. Bugnk slam'n batl hukuk devletiyle badamayaca ak olmaldr. slam'n acilen bir aydnlanma ana gereksinmesi vardr. Aydnlanmann slam dnyasnn kendi i dinamikleriyle olumas olasl yok gibidir. Eletiri yapan yazarlar, gazeteciler, bilimciler batya kamak zorunda kalyorlar. Eserleri kendi lkelerinde yasaklanyor. Ne yaplmaldr? Uluslararas dzeyde, Blair ve Bush gibi hkmet liderleri slam'n terrist bir aznlk tarafndan rehin alndn sylemekten vazgemeliler. slam kendi kendisi tarafndan rehin alnmtr. Bu hkmet liderlerinin Suudi Arabistan'n baskc rejimini nfus artnn basksnn ve tek yanl dini eitim sisteminin ar dincileri rettii gereiyle yzletirmeleri daha yararl olabilirdi. Avrupa ve Hollanda'da yerli ounluk Mslman aznla slam'n imdi iinde bulunduu - Afshin Ellian tarafndan karanlk olarak tanmlanan - durumunun ciddiyetini hafife almayp tersine, tartmaya aarak yardm edebilir.
4

11 Eyll'den beri islam'a yneltilen eletiri ve sorularn Mslmanlara da yardm dokundu. Her ne kadar herkes kabul etmese de, aznlklarn entegrasyonuna ynelik ar istemler gelmeye balamas da olumlu bir gelimedir. Aykr dncelere buradaki tartma ortamnda yer verilmesi milyonlarca Mslman'n her gn duyduu tek yanl ve insan ruhunu felce uratan dini nutuklara kar bir denge unsuru oluturabilir. Brakn, zamanmzn Voltaire'leri gvenli bir ortamda slam'n aydnlanmas yolunda alsnlar. Kendi vatanmzda bize bu ans ou zaman verilmedi. slam bir aydnlanma srecinden gemedi, slami toplumlar hl, Hris-tiyanlk'n yenileme sreci ncesindeki sorunlarn aynlanyla boumaktadrlar. Akl ile tanma bir birey olarak Mslman'n ruhunu br dnyaya ilikin boyunduruktan, srekli gndeme gelen sululuk duygularndan ve kktendinciliin ekiciliinden kurtarrd. Gerikalmlmzn ve sorunlarmzn sorumluluunu tamay da renirdik. Bundan dolay, bizi yalnz brakmayn. Bizi de Voltaire'e layk grn.

35

Niin kendimizi sorgulamay baaramyoruz

Tek bir slam olmadna, neredeyse bezdirinceye kadar, iaret edildi. Ne kadar Mslman varsa o kadar da slam vardr. Bir Mslman slam' kendi kiiliinin bir paras, bir bakas kendi kltrnn bir paras, bir ncs ise katksz bir inan meselesi olarak grr ve gene bir bakas iin de slam bunlarn hepsidir: kimlik, kltr, politik ve sosyal model. Ama btn bu Mslmanlarn ortak paylatklar ey, slam'n temel prensiplerinin elestirile-meyeceine, gzden geirilemeyeceine veya nasl olursa olsun kar klamayacana dair kat bir gre sahip olmalardr. Gndeme getirmek istediim, slam'dan korkmamz gerekir mi gerekmez mi sorusunun arkasnda yatan, budur. Benim iin nemli olan temel prensiplerdir. slam'n kaynaklar Kuran ve peygamberin yaam biimidir (snnet); Mslman ahlaki olarak ve gnlk pratiinde bu yaam bici-. minin gereklerini mmkn olduunca yerine getirmekle grevlidir. 11 Eyll'deki dehet verici saldrlardan sonra, bu saldrlarn muhtemel ba zanlsnn adnn Mohammed Atta olduu akland. Bu gen adam, Allah adna ve cennette onu bekleyen dl iin bu terr eylemini gerekletirdiini aklayan bir mektup brakmt. Mektupta, yapmay d36

sunduu eyleme yardmc olmas amacyla Allah'a kendisine kuvvet vermesi iin yalvard bir dua da yer alyordu. Bir sre sonra Mohammed Atta'nn babas televizyona kt. Olunun eylemiyle kar karya brakld. Baba Atta fkeli, ama ayn zamanda zntlyd. aresiz, ne dediini bilmeyen bir kii etkisi brakt, olunun 11 Eyll katliam sulusu olduuna inanamyordu, inanmak da istemiyordu. Dediine gre, olu yardmsever, bar bir genti. Ayrca bu korkun eyleme katlmas iin tek bir neden bile yoktu. Msr lleri ierisinde ok yksek eitimliydi. Mohammed Atta'nn Alman profesr de gerekten onun gelecei parlak bir mimar olduunu dorulamt. Ksacas, Mohammed babasnn olaanst gurur duyduu, parlak bir gelecei olan gen bir adamn btn zelliklerine sahipti. Babas, hayr, hayr diye konutu, olumun bu eylemlerle bir ilikisi olamaz: Yahudiler, C1A, her ey ve herkes suludur ama olum deil. Kt niyetli insanlar olumun ve benim isimlerimizi ktye karmak istiyorlar ve erefimizi lekeliyorlar. Gene 11 Eyll'den sonraki gnlerde Mslman yazarlar, Mslman din adanlan, imamlar, sradan Mslman erkek ve kadnlar ayn sorularla karlatlar: Nasl oldu da on dokuz inanm Mslman, inanlar uruna bu korkun eylemi gerekletirebildi? Bin Laden neden btn Mslmanlar inanlar adna nanszlara kar savaa aryor? Niin Endonezyal, Pakistanl ve hatta ngiliz Mslmanlar slam adna yaamlarm feda etmek istiyorlar ve bylece Bin Ladin'in arsna uyuyorlar? Mslmanlarn tepkileri Atta'nn babasnn tepkisi ile kyaslanabilir: aknlk ve slam'la terrizm arasnda kurulan ilikiden duyulan fke. Koro halinde, hayr, diye haykrdlar: Bunu yapanlar Mslman olamazlar; genlerin bazlar iki iip fahielere gidiyorlar; bunlar Mslman adetlerine uymaz,
37

Niin kendimizi sorgulu may baaramyoruz

bu adetleri rm batdan almlardr; Kuran'daki sureleri kendi balamndan koparmlardr. Tabii ki Bin Ladin Mslman deildir; bu barp aran genler slam' yanl anlamlardr: slam bar, hogrl ve sevgi dolu bir dindir. Kim Allah' sever ve onun peygamberini izlerse, baka inantan olanlara ve inanszlara, brakn ldrmeyi ve terr eylemlerine katlmay, hibir zaman zarar vermez. Ama bu doruysa biz u gerekleri nasl aklamalyz? Bir Mslman olarak unlar okuduumda ne dnmeliyim? Mslmanlar 1983 ile 2000 yllar arasnda gerekletirilen on alt uluslararas byk terr eyleminin on birinden, muhtemelen de on ikisinden sorumludurlar; n terristleri destekleyen ve bundan dolay Amerika dileri bakanlnn listesinde yeralan yedi devletten be tanesi Mslman lkelerdir. Ayn listedeki yabanc rgtlerin ounluu da Mslman rgtlerdir; Uluslararas Stratejik Aratrmalar Enstits'ne (Londra) gre Mslmanlar, dnya nfusunun bete birini oluturmalarna ramen, 2000 ylnda otuz iki silahl atmaya yol aan krizin te ikisine karmlardr. slam'da herhangi bir sorun yoksa, o zaman niin ok sayda Mslman lkesinden kayor? Hollanda'ya en fazla mltecinin geldii ilk on lkeden dokuz tanesini Mslmanlarn ok byk ounlukta olduu lkeler oluturuyor. Biz Mslmanlar baty mahkm ederken neden batya geliyoruz? Bat bizim sahip olmadmz neye sahip? Mslman lkelerde neden kadn kt bir konumdadr? Eer biz Mslmanlar bu derece toleransl ve barysak, neden slam lkelerinde bu kadar ok etnik, dini, politik ve kltrel blnmlk ve kriz var? Biz neden ciddi bir durumla kar karya olduumuzu gremiyoruz, ya da grmek istemiyoruz? Biz Mslmanlar
18

niin fke ve memnuniyetsizlikle doluyuz, kendi iimizde ve bakalarna kars iimizde bu kadar ok dmanlk ve nefret tayoruz? Niin kendimizi sorgulamay baaramyoruz? Eer slam' karakterize etmem gerekse, onun Atta'nn babas gibi olduunu sylerdim: kzgn, travmaya uram, aresiz ve bir saplant iinde. Baba Atta'dan nasl olu Mohammed olduysa, slam da, kimi zaman kktendincilik, kimi zaman da politik slam olarak adlandrdmz bir akm dourdu. Nasl baba Atta olunun karanlk, eytanca bir yannn olduunu grmediyse, biz Mslmanlar da uzun sre, bir zamanlarn barl, gl ve salam yapsnn fanatizm ve iddet kullanmaya ynelik unsurlar kendi iinde tadn grmek istemedik. Her eyin ayr bir Mslmanca zmnn olmasn istedik, hl da istiyoruz. Yaammzn rotasn, toplumsal yaamn inasn, ekonomik politikalarmz, ocuklarmzn yetimesini ve kadn-erkek arasndaki ilikileri her zaman Allah'a havale ettik. nallah", Mslmanlar arasndaki konumalarda en ok kullanlan deyimdir. Allah yetersiz mi kald? Biz Mslmanlar dinle aklc dnme yetenei arasndaki dengeyi tmyle gzden kaybettik. Sonu yoksulluk, iddet, politik dengesizlik, ekonomik durgunluk ve insani aclar oldu. Baba Atta'nn olundan gurur duymas gibi, biz Mslmanlar da dinimizden gurur duyuyoruz; Allah'n sorularmza artk cevap vermediine inanamyoruz, inanmak ta istemiyoruz. Ve eer Allah'n bir yant varsa o bu yantm aklamak istemiyor. Her eye ramen, tereddtleri olan ve dikkatli bir biimde kendi aratrmalarna balayan, mahkm olduumuz labirentten kurtulmak iin bir aray iinde olan bir grup Mslman var. Onlar imdi hl aznlktalar ve iinde bulunduumuz labirentten kurtaracak bir yol aryorlar.
39

Niin kendimizi sorgulamay baf aramyoruz

Bugn henz aznlktalar ve hem yoklua, hem kktendincilere kar mcadele etmek zorundalar. Ama sadece bunlara kar deil. Hollanda'daki gibi iyi isleyen demokrasilerdeki (anayasal) zgrlkleri becerikli bir biimde kullanan ve Mslman ynlarn sahip olduu dnceleri, kuruntular ayakta tutmak iin btn aralar baaryla harekete geiren gerici glere kar da savamak zorundalar. slam'dan korkmal myz, sorusunu Atta'nm babasndan korkmal myz, sorusuna evirebiliriz. Kafas karmakark bir kesime kar duyulan korku ne kadar hakldr ve bu kor-, kuya kar ne yaplabilir? Bir dinin ar u ve fanatizm gibi olumsuz yanlarndan korkmak insancadr, ama Mslmanlarn acsn anlamak ve onlara yardm etmek istemek de insancadr. Ortadou'nun gerici rejimleri Amerika Birleik Devlet-. ler'ni mcadele edilmesi gereken asl ktln slam kktendincilii temelinde ykselen terrizm olduuna ikna etmeyi baardlar. Amerika Birleik Devletleri asl bu rejimlerin ve onlar g odanda ayakta tutan din adamlarnn fanatizmi, veya Suudi Arabistan'n adlandrmak istedii gibi, Vahabilik'i ortaya karan nedenlerden biri olduunu grmyor. Gerici rejimlere kar kktendincilerin tek ve stelik hakl bir muhalefet oluturmas gerei ABD'nin izledii politikalarn ters sonular vermesine yol aacaktr. Bin Ladin gibi fanatiklerin canlandrdklar dman grnts ABD'nin davranlaryla dorulanmaktadr. u ac bir gerektir: Mslman halk slam' baskc rejimleri devirmek iin politik bir ara olarak kuanyor, ama Mslman kktendincilerin verdikleri szler gelecee ilikin hibir perspektif iermiyor. Bundan dolay acil olarak Mslmanlarn dinlerini, d yardmla, erden eletirmeye balamalar ve yeniden gzden geirmeleri zorunludur.
40

Bu yolda anahtar, Mslmanlarn kendi kendilerine zm bulmalar iin onlara yardm etmek, temel sorular sormaktan kanmamak, onlar kapldklar hezeyanla ba baa brakmamaktadr. Bireysel aclara duyulan duygusal yaklam ve anlay, tam da bu bireysel aclarn slam'n temel prensiplerinin evde, okulda, gnlk yaamda ve (devlet) medyasnda gndeme getirilme biiminin kanlmaz sonulan olarak ortaya kt gereini gzden kanmamaldr. Sorun, Mslmanlarn iste bu can alc noktay gndeme getirmeye cesaretlerinin ve isteklerinin olmamasdr. Kabullenme srecinde Baba Atta'nm durumuyla slam'n durumu arasndaki en nemli farkll dnmeliyiz. Baba Atta olunu kaybetmitir; acsn kabullenme srecini zaman iinde, yava yava yaayabilir. Bu lkse slam ve biz Mslmanlar sahip deiliz. Ne yaplmaldr? Mslmanlar ve Mslman olmayanlar iin ilk grev, 11 Eyll eylemlerinin bir davurumunu oluturduu nefret dolu o an ucu kmsememektir. slam'n bu akmndan korku duymann hakl bir gerekesi vardr. slam'da fanatizm bir gerektir ve gittike yeni taraftarlar kazanmaktadr. Bununla birlikte batllar ve fanatizmi reddeden Mslmanlar birbirlerini sulamamal ve karlkl gvensizlik yaymam aldrlar. Bu bir ey zmez. Daha tesi, fanatikler bundan yararlanrlar. kinci grev, Mslmanlarn kendileri iin, bir aydnlanma ana girme grevidir. Biz Mslmanlar din ile aklc dnme arasndaki dengenin yeniden kurulmasnn ne kadar nemli ve acil olduunu yava yava grmeliyiz. Bunu gerekletirmek iin youn olarak almalyz. Mslman dnyasnn iinde bulunduu ciddi durum iin din uygun bir zm nermiyor. Biz dinin ait olduu gereken yere, camilere ve zel yaama geri dnmesi iin aba harcamalyz. Biz Ms41

Niin kendimizi sorgulamay baaramtyoruz

lmanlarm bireysel zgrlkleri ve kadm-erkek eitlii gibi evrensel deerleri, sadece batya zg deerler olarak yorumlama eilimimiz var. Bu yanltr. Bu deerleri biz de uygulamaya balamalyz ve bu deerleri koruyup gelitirecek politik ve hukuki kurumlar oluturmak iin almalyz. Bir eyleri deitirme idealini biz de beslemeliyiz; aklc ve bilimsel analizlerle uramalyz. Her ne kadar bu deerler ve metotlar ilk nce yaygn biimde bat dnyasnda uygulanm olsa da, bu durum bu deerlerin dnyann baka blgelerinde yaayanlar iin daha az nemli oduu anlamna gelmez. yle olsayd bu insanlar ynlar halinde lkelerinden kaarak batya gelmezlerdi. Yukardaki amalara ulama, Mslmanlarn dnce sistemlerinde kkl bir deiiklii gerekli klar. Bu deiiklik slam kaynaklarnn eletirel bir gzle incelenmesinden balamaldr. nc grev, zellikle, aydnlanmann meyvelerini uzun sreden beri toplam olan Bat'nn Mslman olmayan kesimleri iin geerlidir. Onlar biz Mslmanlara, aydnlanmadan pay alma abamzda yardm edebilirler. Dnrler ve toplumda arl olanlar, rnein Hollanda'da, aklc dnme yolundaki araymzda bize destek olabilirler. Buradaki problem onlarn zor bir ikilemle kar karya kalmalardr: Nasl bir yandan ak, hogrl ve hukuka dayal toplumsal yaam koruyup, ar saa ve hogrsz dini akmlara kar mcadele ederken, dier yandan Mslmanlarn kendi aydnlanma srecine katkda bulunabilirler? imdiye kadar, politikaclar, karar noktalarnda bulunanlar, ama ayn zamanda dnrler bu zor seim karssnda, Mslmanlar, slam dininden kaynaklanan, ama kendileri ve toplum iin ok zararl sonulara yol aan gelenek, grenek ve grlerle yzletirmekten korku duymulardr.

Ortadou'daki rejimler ABD desteini egemenliklerini salamlatrmak iin kullanmay baardklar gibi, Hollanda'da da ok sayda Mslman rgt rnein kadnn konumu konusundaki tutucu grlerini korumay baaryor. Devlet organlar da bu gerici glerin arkasna taklanlara dahil. Bu konuda bir rnek, dinin birletirici gcn yeniden canlandrma arsyla Mslmanlarn Hollanda toplumuna uyumuna katk salayacan dnen Amsterdam belediye bakan )ob Cohen'dir. Ama biz Mslmanlar doduumuz andan itibaren dinle yattk, dinle kalktk ve tam da bu durum bizim geri kalmlmzn bir nedeni. Cohen bu arsyla bizi dinin ks mmkn olmayan yaltlm hcresinde tutmak istiyor gibi grnyor. Bundan dolay gericilerin o erefli eyh unvann kazanyor. Baka bir rnek de, slami eitim tam da bizim geriliimizi ayakta tutarken bu eitimi inatla savunmaya devam eden bakan Roger van Boxtel'dr. Bundan dolay da Van Boxtel tepkiciler arasnda molla unvann hakkediyor. eyh Cohen ve Molla Van Boxtel'in grmek zorunda olduklar ey, bizim zaten inan ve batl inanla adamakll yorulduumuzdur. Bizim ihtiyacmz olan eyler felsefe okullar ve kadnlarmzn kurtuluudur. eyh Cohen hi kendi ehrindeki bir kadn snma evini ziyaret etti mi? Eer

ettiyse, Mslman kadnlarn, islam en Burgerschap (slam ve Vatandalk) Vakfi'nn hakknda hibir ey sylemedii, ou zaman gizli kalan, ama bu evlerde youn olarak su yzne kan acy, kendisinin hemen hemen sonsuz olan dinleme kapasitesiyle, bir para da olsa farketmitir. Kadnlarn ektikleri bu ac hakknda Mslman toplumu ve parasal yardm alan 753 slam' rgtn hepsi, sanki zerlerine l topra serpilmi gibi susuyorlar. Yanlzca RIAAG (Blgesel Ambulant Psikiyatri Enstits) ve Aanmeldpunt Kindermishande43

u sralar hl, slam iindeki gerici gler kazanan taraftr.

42

Niin kendimizi sorgulamay baaramyoruz

ling (ocuklara Kt Muameleyi hbar Merkezi) gibi yardm kurumlar ekilen bu acnn farkndalar. Bu kurumlara ok sayda Mslman bavuruyor. Ama bu kurumlar da, baka yardm kurumlar da verilen bilgileri gizli tutma zorunluundan dolay, bu konuda hibir ey syleyemiyorlar. Mslman ailelerde doum kontrol, krtaj ve cinsel iddet konularnda youn bir tabu vardr. Bu tabu direkt olarak bizim dinimizden ileri gelmektedir. Hamile kalan bir kz evde bu konuda hi konumaz. Dninin birletirici gc sadece bask uygulama olarak, negatif ynde alr. Sonu destekleme, beraberlik deil, insann iten bir eylerin krlmas hissi, korkun bir yalnzlk duygusudur. Tek k yolu Mslman kzlarn dzenli olarak yardm grd krtaj klinikleridir. Bu mdahalenin ykn de yalnz balarna tarlar. Hollanda'da krtajlarn yzde altmn, aralarnda ok sayda Mslman kkenlilerin bulunduu, etnik kkeni yabanc olan kadnlar yaptrmaktadr. Grld gibi Hollanda'da slam'dan duyulan bir korku mevcuttur. Hollanda'da politikaclar ve karar noktalarndaki kiiler biz Mslmanlar kendi saplantmzla kar karya getirtmekten ok korkarlar. Bu yolla incitmekten duyulan korku, hakszln ve insani acnn devam etmesine yol aar.

arpan normlar - modern yaama al olarak entegrasyon

Entegrasyon sorunu normlara uyum sorundur. Gmenlerden fiilen, Hollanda'da geerli olan deer ve normlar benimsemeleri ve bunlara uygun davranmalar beklenir. Entegrasyon tartmalarnda Mslmanlarn bu norm ve deerlere uymayan davranlarn ho grmeme, ama bu aykr davranlarn kaynaklarm da hi eletirmeme ve hatta hakl gsterme eilimimiz vardr. ok eli evlilii, namus cinayetlerini ve kadnn eziyet grmesini mahkum ediyoruz, eitim ve ie katlm oranndaki gerilie kar mcadele etmek istiyoruz; tamamlanmayan eitimle sua eilim arasndaki ba gryoruz. Buna ramen, bu toplumsal adaletsizlik ve problemlerin arkasndaki kltrel ve dini etkileri tartmamay tercih ediyoruz. Eski geleneklerin ve ortodoks, tutucu dini grlerin entegrasyonu zorlatrdn kolayca unutuyoruz. Mslmanlar arasndaki bu eski gelenek ve dncelerin" ok uzun bir sre varlm devam ettirecei aktr. Tutucu imamlar, ithal damat ve gelinler, slami eitimin yaygnlamas ve kktendincilie eilimli televizyon yaynlarnn izlenmesi bunu salyor. Bundan dolay byk Mslman gruplarn kltrel gerilii ile toplumsal geri kalmlklar arasndaki zc etkileim, entegrasyon tartmalarnda daha fazla grmezden gelinmemelidir.
45

44

arpan normlar - modern yaama al olarak entegrasyon

Konunun dini-kltrel yanlan bu denemenin birinci blmnde ele alnyor. yazara - Armslrong, Lewis ve Pryce Jones - dayanarak slam dininin modern toplum ncesi gelenek ve grenekleri korumaya ok elverili olduunu gstermeye alacam. zellikle slam'da din ve kltr birbirine skca baldr. Batl llere gre kabul edilemiyecek uygulamalar Kuran surelerine gnderme yaplarak kabul edilebilir duruma getirilir, yasallatrlrr. slamm zihinsel dnyas, bu dnin varoluundan birka yzyl sonra iine girdii durgunluu yanstmaktadr. Bunun devamnda ksaca, Hollanda'daki Mslman gmenlerin arka planm tasvir edeceim. Yan sra, modernlik ncesi zihinsel yapnn etkileri de ele alnacak. Daha sonra entegrasyon sorununa ilikin, son on ylda Hollanda ynetiminin politikalarna etkide bulunan drt yaklam gndeme gelecek. Burada szkonusu olan politik-hukuksal, (saf) sosyoekonomik, okkltrl ve sosyo- kl trel yaklamlardr. Bu yaklamlar daha sonra eletirel olarak ele alnacak, bunu yaparken de, Mslman gmenlerin ilk blmde belirtilen arka plandaki dini-kltrel zelliklerini ne oranda dikkate aldklarna bakacam. Benim hipotezim sudur: geleneksel slam'n temel ilkeleri, belirli bir etnik grubun eski gelenekleri de ona eklenmi olarak, Hollanda toplumunun temel deer ve normlaryla atr. Gelinen toplumun geerli deerlerini devralmamak, beraberinde gerilen kltrel deerlere tutunmak Hollanda'daki Mslmanlarn ierisinde bulunduu sosyal-ekonomik bakmdan geri kalmlklarn byk oranda aklar.

Toplumsal nem
Niin bu denemede sadece Mslmanlarn entegrasyon problemleri zerinde duruluyor? phesiz ki, (Mslmanlarn dnda bir ka grubu daha belirtirsek) Surinamllar, Antililer, (Hristiyan) Ganallar ve inlilerde de entegrasyon problemleri bir ro) oynamaktadr. Ama Mslmanlarn Hollanda gibi modern batl bir topluma uymada kendilerine zg, dinleri ve kltrlerinden kaynaklanan sorunlar vardr. Mslmanlarn dini ve kltrel temellerine ilikin bilgi sahibi olmadan yaplan her konuma mulaklar. Bu erevede Mslman* kavramndan bir tek tanrya, yani Allah'a ve Muhammed'in onun peygamberi olduuna ve onun retisinin Kuran'da yazl olduuna inananlar anlalr. Burada sz konusu olan, ilahi hakikatten tretilmi bir normlar ve deerler sistemi ile bu sisteme dayanan ve stn bir ahlaki dzenin apak yansmas saylan bir toplum biimi ieren, kltr oluturucu' faktr olarak dindir.' Mslman genlerin giderek azalan oranda camiye gitmesi, kesinlikle onlarn kendilerini Mslman saymadklar anlamna gelmez. Ayn zamanda dinin gereklerini pratikte yerine getirmeyen ok saydaki Mslman iin de, dini inanlar kiiliklerinin z, deer ve normlarnn kayna olarak kalr. zerinde konutuumuz Mslmanlar en basta Trkiye ve Fas'tan ii gyle gelenler ve (genellikle Hollanda'da doan) ocuklardr. 2000 ylnda, resmi olarak kayda gemi Trklerin says 309.000, Fasllarn da 262.000'dir. Yamsra son on ylda ilticac g, rnein rak'tan (38.000), Somali'den (30.000), Afganistan'dan (26.000) ve iran'dan (24.000), nemli boyutlara ulamtr. Pakistan, Tunus ve Cezayir'den 2000 ylnda yaklak 35.000 kii Hollanda'ya gelmitir.2 Doumlar ve evlenerek gelmeler sonucu olarak
47

arpan normlar - modern yafama ath olarak entegrasyon

nmzdeki on ylda bu gruplar byk bir art gsterecektir. Baz olgular:

Bugn Mslmanlar, gmenler arasnda en byk yeni, dnya gr farkl gruptur.3 Burada szkonusu olan, mutlak rakamlarla 736.000 Mslmandr. ou Mslman youn olarak kendi cemaatine ynelik kalr. Bu, ithal evliliklerin ok yksek oranda (Trk ve Fasllarda nerdeyse yzde yetmi be orannda) ve yerli Hollandallarla yaplan evliliklerin dk oranda olmasyla (muhtemelen yzde beten daha az) kantlanmaktadr. ktisat Prof. Arie van der Zwan byk ounluk asndan, zellikle de slami lkelerden gelenler asndan yaknlama sz konusu deildir" tespitinde bulunuyor. Onlarn demografik profilleri gelenekseldir, birinci ve ikinci kuak arasnda bu alanda bir farkn olmamas da zellikle dikkat ekicidir."4 Van der Zwan'a gre, geleneksel kurallara bal kalmak (rnein kk yata evlilik ve ocuk sahibi olma) modern bir toplumda sosyal hareketliliin ve entegrasyonun nnde nemli bir engeldir. Bu, anne ve babann az eitimli olduu byk ailelerden gelme ocuklarn anne ve babalarnn yolundan yrmelerinden ileri gelmektedir. Ve sosyal hareketlilik iin bir defa uzun bir eitim sresi arttr ve bu, gen yata evlenmek ve ok abuk ocuk sahibi olmakla elikilidir." Mslmanlar Hollanda'da zellikle byk ve orta byklkteki ehirlerin geri kalm mahallerinde yerlemitir. Mslman gmenler genel olarak dk eitimlidirler. Trk ve Fasllarda ounluk yurtlar olan lkenin en dk sosyal-ekonomik kesimine mensuptur. lticac gmenlerin de bir blm pek okuma-yazma bilmez. Mslman evrelerden ocuklarda okula devamszlk nispeten yksektir. Hatta, orta ve yksek eitime balayan kz ocuklar

ailelerinin basksyla grc usulyle evlendiriliyor ve dolasyla ska eitimlerini yarda brakyorlar. Mslmanlar arasndaki isizlik yerlilerin iki- kat yksekliinde-dir. sahibi olanlarnn ou maaza, lokanta, pastane veya kahvehane gibi, ekonominin konjonktre duyarl sektrlerinde almaktadr. Sosyal yardm deneklerine bavuranlar nispeten yksektir. Su ileme orantsz olarak yksektir. Hatta, Bovenkerk ve Yeilgz, su ileme rakamlarn alarm verici olarak adlandryorlar.5 11 Eyll'de kiz Kuleler'e yaplan saldn ve 15 Mays seim sonularndan beri Mslmanlarn entegrasyon sorunu aciliyet kazand. Tartmann tonu bile rktc oldu. slam'n politik radikal kesimi medyada youn ilgi topluyor. Ayn zamanda, Hollanda'daki Mslmanlarn bir blmnn, slam'n bu politik radikal kesimine kar duyarsz olmadna dair duyumlar da vardr.

slam'n dnyas
slam' anlama yolundaki abalarnda aratrmaclar bu dini balangtaki sosyal oluumundan koparma eilimindeler. Bu dine ilikin teolojik eitlilik, slam felsefesinin tarihi veya slam'n insann iinde manevi bir yolculuk olma nitelii tasvir ediliyor. Bu dnya dininin oluma srecine ise nadiren sosyolojik bir gzlkle baklyor.
talyan aratrmaclar Allievi ve Castro'ya gre bu anlalr bir eydir, nk slam yakn zamana kadar Bat-Avrupa'da yoktu. Kapsaml analizlerin yokluunu onlar una balyorlar; slam, aratrma konusu olarak klasik doubilimcilerin dnyasna zg kalmtr, bundan dolay da onlarn aratrma

metotlarna ve ilgilerine mahkm olmutur. Bunun da te49

arpian normlar- modem yaama al olarak entegrasyon

sinde, slam dnyasnda bilimle uraanlar tarafndan gerekletirile, slam'a yneiik sosyolojik aratrmalarn hemen hemen olmadn saptyorlar.6 slam dnyasnda slam kltrnn sosyolojik ve psikolojik oluma tarihine ynelik olarak, Alman sosyolog Norbert Elias'n almasyla karlatrlabilecek bir aratrmann hi olmamas dikkat ekicidir.7 Lewis ve Pryce'in almalarnda, geleneksel slam'n ruhsal dnyasnn birbiriyle yakn balantl zellii gndeme gelir. Mslman'n dini-kl trel kimlii u zellikleriyle ayrt edilir: hiyerarik-otoriter yap (Patron hereyi yapmaya kadirdir, dierleri sadece ona itaat edebilir"); grup kimlii (Grup her zaman bireyin stndedir; kim kabileye/airete dahil deilse gvenilmezdir, ya da en iyimser yaklamla, ciddiye alnmaz); ataerkil yap ve utanma kltr (kadnn yeniden retme grevi vardr ve kocasna itaat borludur; itaat gstermedii zaman ailesini utan verici bir duruma drr), -... slam' kimlie biim veren toplumsal birimler namus" ve ayp veya utanmann merkezi kavramlar olduu birimlerdir.Namus dorudan grupla ilikilidir. nem tayan gruplar srasyla aile, airet, kabile ve en byk birlik: inananlarn. cemaatidir (mmet). nananlarn cemaatiyle ilikili olarak: bir kiinin Mslman olduunu sylemesi bile, onun Mslman olmayan birisine gre daha yakn olarak yorumlanmas iin yeterlidir. Kii dnyann herhangi bir yerinde bask altnda yayan Mslmanlarla duygusal yaknlk hisseder. nananlarn cemaati ska, baka yerlerde ayn inanta olanlar ac ektii ya da bask altnda tutulduu zaman (Kamir, Filistin) kanayan ve ac duyan bir vcut olarak tasarlanr.
60

Kabile veya halkla ilikili olarak: Ayn blge veya ayn lkeden birisi uzak bir lkeden birisine gre daha yakndr. Bunun iin ayn ulustan olmak (modern bir kavram) gerekmez. Trkiyeli bir Krt, uzun tarihsel bir mcadele ve dmanln sonucu olarak kendini Trk komusuna deil, ranl veya Irakl bir Krt'e daha yakn hisseder. Aile ve kabile (ve alt birimleri) asndan: Aile ve kabile atmosferinde ok sayda erkek ocua sahip olma bir eref kaynadr. Bu ok sayda erkein, erken ve birden ok kadnla evlenmesi iin bir gerekedir. Kadnn erkee tabi konumu iki nedenden dolay ok sayda erkek ocuk sahibi olma isteinin de bir sonucudur. lk olarak, kadnn ocuklar her zaman babalarnn adn tar, hibir zaman annenin deil (daha yakndan tanmlarsak, kadnn babasnn adn deil). Slalenin dnda bir evliliin anlam, kadnn ocuk dourmak yoluyla rakip airetlerin karlarna hizmet etmesidir. Baka slalelere duyulan gvensizlikten tr (Hi belli olmaz, glenip azabilir ve bize saldrabilirler) kuzin ve kuzenler arasnda evlilik tevik edilir. ok sayda erkek ocuk sahibi olma istei kontrolsz nfus artna yol aabilir. Ayrca, yakn akraba evlilikleri ciddi salk rizikolarn beraberinde getirir.9 kinci olarak, kadn, genellikle beraberinde gelen korkun sonularla, babasnn namusunu ve bylece de kabilesinin namusunu kirletebilir. Bunu, rnein uygun olmayan kyafetle evden karak veya evlilik ncesi cinsel ilikiye girerek yapabilir. Bunu takip eden cezalar, szl uyar ve eziyetten toplum dna atma ve ldrmeye kadar varabilir. Sonuta, hemen hernen daima, hi kimse artk bu kadnla evlenmek istemez. Yalnzca aile sahip olduu saygy yitirmekle kalmaz, kadn mali bir yk olarak da ailenin bana kalr. Kadnn anne-baba evindeki varl, onun ailesine ve kabilesine getirdii ayb srekli hatrlatr.
51

arpan normlar - modern yaama ath olarak entegrasyon

Sonuta birey kollektifin altna koulmu bir konumdadr. Her ocuk zn namus ve ayp kavramlarnn oluturduu utanma kltr erisinde sosyallesin zgrlk ve bireysel sorumluluklar gibi deerler bu dnce dnyasnda bir rol oynamazlar. ocuun rendii ilk erdem ailenin yetikin yelerine itaat etmektir. Erkek ocuklara ok kk yatan itibaren, bakalarn korkutup karma retilir. Bu kltrde saldrgan davran, topluluk ierisinde bakalar tarafndan kk drlmekten kanmay salad iin, ilevseldir. Burada anlatlan kltr Jan Romein tarafndan gelitirilen Genel nsan Modeli'ne (GM) ok benzer. Van der Loo ve Van Reijen GM'in en nemli unsurlarn yle zetlerler: Bu, modern toplumlar hari, her toplumda karlalan bir modeldir, insan kendini doann bir paras olarak hisseder. Doay kullanmak ister, ama doann srlarn kapsaml olarak aratrma saplantsnda deildir. GM insan belirli bir biimde, somut ve grntyle dnr, soyut ve kavramlarla deil. Mcadele etmek zorunda olduu birok gvensizlik bilinli rgtlenme ve planlamann altmzdan ok daha az nem tadn gsterir. G ve otorite GM'de mutlak ve dokunulmazdr. Ceza grmeksizin insan otoriteye kar kamaz. En son olarak, bu modelde is faydal bir ey deil lanetli ve insann zerinde bir yktr. Hibir ey yapmamak herkese arzulanan, ama ancak snrl bir kesimin gerekletirebildii bir lkstr.10

slam ve kabile zihniyeti

slam kabile toplumunda domutur. slam'n tektanrll o zamana kadar Arap yarmadasnda varolan oktanrllktan kesin bir kopu anlamndadr.11 Yeni din Muhammed'in kabilesini evredeki dier kabilelerle srekli mcadelelere krkledi. Bu arada Muhammed merhamet edilmesini tledi. Yenilen kabileler slam dinine getikleri zaman kleletirilmeyip, Mslmanlarla birlikte, slam'a inanmayan dier komu kabilelere kar savatlar. Bu yolla slam gl bir yaylmac karakter kazand; bu dinde, inanszlar yenmeye ve onlar Mslman yapmaya byk deer verildi. Manevi karakter tayan slam ncesi detler, rnein dua etme, oru tutma ve sadaka verme gibi, slam dinine alnd. Muhammed ve Allah arasndaki iliki dikeydir, Allah hereye kadirdir, o tektir, o emreder ve Muhammed uyar. Muhammed ve onu izleyenler arasndaki iliki basittir: Muhammed'in iradesi yasadr. Arzulanan toplumsal dzen Kuran'da yazldr. Uyulmas gereken kurallar zellikle, varolan kabilevi anarinin, yani kabile ve slaleler aralarnda sren youn iddetteki atmalarn son bulmas amacna yneliktir. David Pryce ]ones,The Clossedde'de (Kapal Dng) kabileler sisteminin nasl ilediini anlatr. Bir kabilenin dier kabileyi egemenlii altna almaya alt, kabilelerin, slalelerin ve ailelerin kendi ilerinde g kazanmak iin srekli mcadeleler yrtt, snrsz bir iddetin hkm srd bir dng. Her aile, slale ya da kabilenin banda bir erkek vardr. Reis bu konumunu ou zaman entrika ve iddetle kazanmtr. Muhammed'in byk baars uyulmas gereken nemli politik ve sosyal (hatta daha sonra ekonomik} kurallar, bir grup kabileye kabul ettirebilmesindeydi. Bu kurallar kabilenin
53

arpan normlar - modern yaama al olarak entegrasyon

kabile erefinin korunmas, mal ve mlkn bllmesi gibi temel deerlerine uyumluydu. Bu yasalar, kabilelerin kalc biimde birlemesini mmkn kld. atmalar devam etti, ama slam emberine giren, slam dinini kabul eden kabilelere kar deil. Kuran'da uyulmas gereken ok saydaki kural arasnda, grup ierisindeki toplumsal bar en nde yer alr. Bu kurallarn birou erkein ailesinin veya slalesinin erefi, namusu ile ilikilidir. erefin, namusun kart erefsizlik, namussuzluktur, ayptr: erkek, utan duymaktan veya rezil olmaktan kanmak gerektiine yle saplanmtr ki, byk bir tutkuyla, erkek gibi, namusunu korur. Burada da inkr ve yalan byk bir rol oynar. Utanma kltrnde gerek bir olay grmezden gelme veya dpedz inkr etme ok olaandr. Bu, ok gl gelimi olan gvensizlik duygusuyla - sadece yabanclara ynelik deit ayn zamanda kendi ailesine veya slalesine de ynelik - birlikte gider. Grup iinde grubun namusunun korunmasna hizmet etmesi gereken kurallarn inendiine ilikin yaplan dedikodulara dayanan gvensizlik ve youn bir sosyal kontrol vardr.

slam'n ykselii ve k
Bernard Lewis bilgisiz ve anari iindeki Arap kabilelerinin bir araya gelerek slam sanca altnda bir dnya uygarlna ykselmesine hayranlk duyar. Yedinci yzylda Suriye, Filistin, Msr ve Kuzey Afrika ele geirilmiti. Yeni dinin yaylmasn durdurabilecek hibir ey gzkmyordu. slam'n ykseli dneminde, onunla karlatrlabilecek tek bir uygarlk vard, o da in'di. Lewis, in uygarln, kendisini bir tek blge ve bir rkla snrlayan bir uygarlk olarak tanmlar. slam

uygarl ise tmyle baka trdedir. Mslmanlar ok kimlikli, ok rkl ve evrensel bir dnya uygarl yaratmlardr.13 Lewis, Mslman halklarn imdiki durumlarndan znt duyar. Hristiyan dnyasyla karlatrldnda slam dnyas yoksul, gsz ve bgisiz bir duruma dmtr. Lewis'e gre, Yanl olan neydi? sorusunu yantlamaya ynelik, balca iki yaklam vardr. Birincisi, sekler-laik yaklamdr. Bunlar slam toplumlarnda dinin yerini tartmaya aarlar. Onlara gre batnn ilerlemiliine din ve devlet ilerinin prensipte ayrl ve dnyevi yasalara bal sivil toplumun yaratlmas yol amtr. kinci yaklam sosyal-psikolojiktir ve bakalarnn yansra ou feminist tarafndan da benimsenir. Taraftarlar slami toplumlarda cinsiyetilii, (kadnn eit olmayan posizyonunu vurgular. slam dnjyasnda nfusun yarsnn enerji ve yetenekleri yanhzca kullanlmadan kalmaz, ayn zamanda ocuklarn yetistirilmesinde ok daha derin bir problem vardr: ocuklar okuma yazmas olmayan ve bask altndaki kadnlara emanet edilirler (downtrodden mothers). Lewis, Byle bir eitimin rnleri... gayet byk bir ihtimalle, kstah ve itaatkr yetikinler, dolaysyla hr ve ack bir toplum iin elverisiz bireyler olacaktr, diye dnr ve devamla, Yanl olan neydi? sorusunun Mslmanlar Sarasnda poplerlii artan, arpk bir cevabn belirtir. Cevap, (ktlkler bizi buldu, nk biz slam'n yce mirasm ihmal Jettik, biimindedir. Bu yant basit olduu kadar lmcldr ide, nk bunun anlam, ou kez sadece bir varsaym olan leskiye bir dntr.14 ran devrimi ve kimi Mslman lkellerdeki kktendinci akmlar ve rejimler bu konudaki rnekBlerdir. Bunlarla karlatrldnda laik demokrasi daha fazla perspektif sunar. Lewis Kemal Atatrk tarafndan kurulan Trkiye Cumhuriyeti'ne kar olumlu bir tutum alr. Buna
55

arpan normlar - modern yafama al olarak entegrasyon

kar Pryce Jones, seklarizm/laisizm ve baka batl gelimelerin duraan kabilevi halklar tarafndan ne oranda anlalabilecei konusunda ktmserdir. Lewis'in pozisyonu.aktr, kitabnn alt bal slamModernite atmas ve Ortadou ok anlamldr. Bir zamanlar slam uygarlna dahil olan halklar, yaamlarn derinden etkileyecek, deitirecek, acl ama ayn zamanda zgrletirici modernleme srecine girmeyi baaramadlar. Bunu komular ve rakipleri olan Hristiyan bat baard. Lewis kin ve intikam, fke ve acnma, fakirlik ve baskdan oluan ve gittike aaya doru ilerleyen bir girdaba girilmemesi iin uyaryor ve Mslmanlarn yeteneklerini ve enerjilerini ortak bir amaca ynelteceklerini ve bu yolla belki de gelecekte yeniden nemli bir uygarlk olabileceklerini umut ediyor. Bu konuda Lewis Pryce Jones'den daha iyimserdir. Lewis'in slam'a inananlardan bekledii ey en nemli deerlerini, gece gndz ocuklarna aktarmaya altklar deerleri, bir kenara brakmalardr. Ama bu onlarn, namus ve gruba balanm dncelerini ve ataerkil aile yapsn terketmeleri anlamna gelecektir. Oysa Pryce (ones'e gre tam da bunlar kabilenin en nemli ayrt edici zellikleridir ve emberi olutururlar. Bu kabile deerleri ve kimlii yle tabii alglanr ki, bunlar iselletirmi olanlar uzun vadeli feci sonulan grmek istemezler. Bu deerlerin apakl byk lde, her trl modernlik ncesi tasavvurun Kuran'dan alnm ve durmadan tekrarlanan surelere dayanarak merulatrlm asna dayanr. Muhammed'in kabilesinin dnce ve detleri, tarihsel ereveleri anlalmadan, gnmzn endstri ve ehir toplumuna uyarlanr. slam' kabile kimliiyle modernleme srecinin birlikte yrmesine ilikin grler farkl farkldr. Armstrong Mslmanlarn aklc dnceyle dini birbirinden ayrdedebildikle86

rini gemite kantladklarn dnr. Mslmanlar bir zamanlar ilerinden byk filozoflar kardlar, ok byk topraklan ele geirdiler ve bir dnya uygarl kurdular. Ona gre problem Mslmanlarda ve dinlerinde deil, daha ziyade batnn Mslman lkelere kar tavrndadr. Emperyalizm ve ABD'nin byk ticari gc Mslmanlarn kendi kendilerini problemlerden kurtarma anslarn ellerinden almaktadr. Lewis bu konuda daha tereddtldr. O, ngiliz ve Franszlarn on dokuzuncu yzylda Mslman halklar politik ve ekonomik olarak egemenlikleri altna aldndan phe etmez. Bylece yirminci yzylda ehirlere g gibi byk kltrel deiimlerin de n almtr. Ve ayn ekilde, bu gelimenin Mslmanlarn yaamn, olumlu ve olumsuz olarak, deiime uratt grne de kar kmaz. Lewis ayrca, Amerikallarn blgedeki stratejik karlarm savunduklarn da kabul eder (petroln istikrarl biimde temini dahil). Ama Lewis'e gre, btn bunlar slam lkelerinin geri kalmlklarnn asl nedeni olarak geerli deildir. Bu durum ncelikle, tpk on nc yzyldaki Mool istilasnn da o zamanki slam imparatorluunun zayflnn bir sonucu olduu gibi, sebep deil sonutur. Levvis, ama rnein Pryce Jones gibi dier eletirel yaklama sahip olanlar da, kn asl nedeninin Mslmanlarn bireysel zgrlkleri garanti altna almak, bilimsel bgi ile dini inanc dengeye getirmek (bilimsel aratrma genellikle, dini dogmalar tehdit etmeye balad zaman durdurulur) ve kadnn bask altna alnmasnn getirdii sosyal ve piskolojik sonular ortadan kaldrmak iin gereken demokratik kurumlan oluturmadaki gszlklerinde olduuna iaret ederler. slam dyasnn byk bir blmndeki znt verici durumun din olarak slam'n sonucu olduunu iddia etmezler. Ama analizlerinden Mslman
57

arpan normlar- modem yaama al olarak entegrasyon

dnyasnda (ortodokslar ve kktendinciler arasnda) egemen dini pratiin toplumsal gelime ve zgrlemeye ciddi bir engel oluturduu sonucu kar. Birlemi Milletler Gelime Program'nn Temmuz 2002'de yaynlanan Arab Hutnan Development Report'unda (Arap nsani Gelime Raporu) yirmi iki slam lkesinin toplamndaki ortalama yaam sresi, eitim dzeyi ve yaam standard deerlerinin aratrmas yer ald. Bu rapor Pryce Jones ve Lewis'in haklln gsteriyor. Rapor aratrmann yapld lkelerde kklemi kurumsal yetersizliklerin, insani gelimenin hzlanmasnn nnde bir engel olduuna yer veriyor. Bu rapora gre blgenin anahtar eksii var: O zgrlk eksii Kadn haklar eksii nsan kaynaklar eksii15

Halkn kaderi
Halkn Lewis'in belirttii ke pratikteki tepkisi nasl? Bu tepki altta ematik olarak yn geniyle veriliyor. Yannda ise, aada ilk bata ele alnacak olan, iktidar ve sekinler geni grlyor: Sekinler geni Yn geni

Bizim Mslman gmenlerimizin geldii lkelerde (Trkiye nemli bir istisna olmak zere) kabilevi kltrle uyumlu olarak, egemenlik tek politik lider (devlet bakam veya kral), ordu komutanlar ve dini liderler (ulema) geninde younlamtr. Bu sektr birbirlerini (kararsz) bir dengede tutar. Bunlarn yeleri genellikle ayni aile, slale veya kabiledendir ve evlilikler yoluyla birbirlerine balanmlardr. Egemen g olmalar ksmen bu balantlar zerinde ykselir. slam bu g odaklan iin mevcut g ilikilerinin srekliliini salamaya ynelik bir aratr. Msr, Irak ve Suriye gibi lkelerde nde gelen din adamlar dnyevi otoritenin kontrol altnda olduklarndan buralarda bir devlet islam sz konusudur. Bunun tesinde, iktidar sahipleri hkmet ve ordu zerinden silahl kuvvetleri, gelir kaynaklarn (vergiler ve ticaret), medyay (radyo, televizyon, gazeteler) ve ekonomiyi tamamen ellerinde tutarlar ve bu arada, bamsz bir yarg gc bulunmaz. Btn bunlarn sonucu ise toplumsal durgunluktur.'6 Yn geni halkn tepkisini sematize ediyor:

Rvet ve duyarszlk asndan: Kamu hizmetleri kabile ve klan salar. Zengin batl lkelerden veya uluslararas kurululardan gelen yardmlarn bir blm de bylece kaybolup gider. Egemen gruplar kendilerini zenginletirmeye alrlar ve bu

ilikileri araclyla halkn bir kesimine aktr.17 Kii brokrasi ve ticari yaamdaki o lkeye zg rvetten kar

uurda satn alma ve antaj yollarna da bavururlar. Halkn byk ounluu mevcut durumu olduu gibi kabul eder,
ordu din adamlar kktendincilik mltecilik/g rvet/duyarszlk
59

nk kinie durumun bir zamanlar baka trl olduunu hatrlamamaktadr.

devlet bakan/kral

arpan normlar- modern yaama alt olarak entegrasyon

Kktendindlik asndan: Kktendinciler hakn hzla glenen ve mevcut g ilikilerini reddeden kesimidir. Yksek eitim grm meslek sahipleri (avukatlar, doktorlar vb. gibi). arasnda da kkten dincilik gelimektedir, nk bunlar liberal demokrasi, milliyetilik ve komnizm gibi sekler ideolojilerden hayal krklna uramlardr. Kktendinciler, Lewis'in Yanl oian neydi? sorusunun yantnn, toplumun perian durumunun aklamasnn, slami deer ve normlarn yaatlmamasmda olduuna inanrlar. Bunlarn rnekleri Mslman Biraderler rgt, Bin Ladin'in El-Kaide'si, Trkiye'de Erbakan'n Milli Gr Tekilat'dr. Bu gruplar zellikle ABD'yi kendi lkelerindeki despotlar desteklemekle itham ederler. Kimi zaman kktendincilern slam dnyasnda tek otantik muhalefet olduu - bir ok lkede demokratik ve sekler bir muhalefetin de varolduu gerei gz ard edilerekbelirtilir. Kktendincilern gleri ok etkin misyonerlik, devlet destekli din adamlarna kar duyulan tepki, umutsuzlarn iddet eylemleri (terr ve ehitlik mertebesi) ve Msr'daki Al Azhar niversitesi gibi kendi dini merkezleri zerinde ykselmektedir. Mlteciler ve gmenler asndan: Durgunluktan en fazla zarar grenler krsal kkenli topraksz kyllerdir. ehirlere gmenin sonucunda kklerini kaybedip dsk dzeydeki ilerde almaya mahkm olmulardr, bundan dolay da namus ve utanma kltrnn iinde, ounlukla ok sert ve insanlk d davranlara maruz kalrlar. Genellikle okuma yazmalar yoktur veya eitim dzeyleri snrldr. Yoksulluk gl bir kabile veya airete dahil olmayan baka kesimleri de (kk ve orta esnaf, basit bir meslek edinmi olanlar, dk dzeydeki memurlar ve benzerleri) tehdit eder. Krsal kkenli bir kesim altml yllardan itibaren Bat-Avrupa'ya misafir ii olarak
60

getirilmitir. Yansra ok fazla insan i savalarn ve aln hkm srd lkelerden kamtr. Bu grupdan ilticac veya insani nedenlerle gmen olarak Avrupa'ya gelenlerin says nispeten snrldr. Mltecilerin ok byk blm komu lkelerde, genellikle UNHCR (Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserlii) tarafndan ynetilen mlteci kamplarnda kalmaktadr. Bunun da tesinde, Arab Human Development Report'nn tespitlerine gre, ok sayda insanda zengin bat lkelerine g etme istei zellikle yksektir.

Hollanda'da Mslmanlar
Hollanda'ya gelen Mslmanlarn en byk kesimi (Trkler, Fasllar ve ilticac gmenlerin bir blm) Hollanda'y bilinli olarak sememi, zorunluluktan buraya gelmitir, Bu gmenler, hala kabilevi ilikilerin egemen olduu krsal kesim kkenlidir. Kltr br topluluun bilgisi, sembolleri, grenekleri, grleri, becerileri ve davran kurallarndan oluan bir repertuar olarak tanmladmz zaman,s Mslmanlarn ounluunun hala modern dnem ncesinde bulunduunu grrz. Kltrel yaplarnn ayrt edici zellii vardr. En bata, hiyerarik-otoriter tutum. kinci olarak, ataerkil aile kltr, ki bu kltrde kadnn yeniden retim ilevi vardr ve kocasna itaat etmekle ykmldr, eer itaat etmezse ailesini utan verici bir duruma drr. nc unsur gruba bal dnmedir: grup her zaman bireyin stndedir; youn bir sosyal kontrol vardr; insanlarn kendi namuslarn, ereflerini koruma saplants, ayptan kanmay sabit fikir haline getirir; bu amala gerei grmezden gelmek veya dpedz reddetmek ok normal ve kabul edilebilir bir eydir.
61

arpan normlar - modem yaama al olarak entegrasyon

Bu geleneksel dnme dnyas talam dini grlerle i ie gemitir. Bundan dolay entegrasyon alannda byk problemler ortaya kaca tabiidir. yerinde otoriter dnme biiminin olumsuz ilevi bu konuda bir rnektir. Byk bir spermarketin Fasl depo efi kendi ynetimi altnda alanlar korkutma ve szl iddetle ynettii zaman, kendi grup kltrnde geerli olan normlara gre hareket eder. Bu yolla otoritesini yerletirmeye ve erefini korumaya alr; yannda alanlar kollektif zm retme ile ynlendirmek bir zayflk iareti olacaktr. Ltfen unu, sunu yapar msn? biiminde bir istekte bulunma kendi ktrnde alt dzey grevlilerinin stlerine kar kullandklar bir biimdir ve st dzey grevlilerin kendi altndaki grevlilere kar kulland bir biim deildir. Hollandal alanlarn bak asndan ise Fasl depo efinin davran almay olanaksz klan ve kabul edilemez bir davran biimidir. Fasl uyum gstermez ve Hollandal alanlarnn deerlerini devralmazsa kaybeden o olur. Devamnda iini koruyamaz ve isiz duruma der. Bylesi durumlar her gn grlr, karlkl anlayszla ve gvensizlie yol aar; baz Mslmanlar ayrmclktan ikayet ettiinden iverenler de Fasln birisini ie almak istemez. Bundan dolay Hollanda'da bir Mslman iin, istiare grmeleri ve gerekirse pazarlk (her iki taraf iin de kryla ve zaranyla) prensibi azami otoriter davranndan daha yararldr. Hollanda'da hakl olduunu kantlama veya kendi karlarna uygun davranma belli sosyal kurallara baldr ve i arkadalarnn bireysel haklarn ve karlarn dikkate almay gerektirir. Aslnda bu, yeni gelenin birey olarak kimliini gelitirmesinin ve geleneksel namus ve utanma kltrn terketmesinin zorunluluu anlamndadr. Bakalar ne der? (eref ve utan) diye dnmek yerine, modern batl
62

toplumda ayakta kalabilmek iin, kendi kararl i pusulasm gelitirmelidir. Bir baka iyi rnek de kadn-erkek likileridir. ou Mslman'n youn ataerkil deerleri asndan normal grnenler kesinlikle modem toplumla badamaz, modern toplumda alm ve insanlk d olarak grlr. Bakire/fahie klt, olabildiince ok sayda erkek ocuk sahibi olma istei, kzlarn snnet edilmesi (genellikle dine bavurarak savunulur), kz ocuklarn grc usulyle evlendirilmesi tamamen namus anlaynn paralardr. Bir grup olarak Mslmanlar -hem kadnlar, hem de erkekler - bu uygulamalardan ve arkasnda yatan deerlerden vazgemelidirler. Bu yava veya yetersiz olarak gerekleirse, Mslmanlarn zgrlemesi de snrl kalr. Ya da, Arie van der Zwan tarafndan formle edildii gibi, ... bat kkenli olmayan gmenlerin kapal evresi ile katldklar bat toplumlarnn arasndaki uurum, iinden geldikleri toplumun geirdii durgunluktan ayr grlemez. Bu gmenler bilindii gibi hl ounlukla slam dnyasndan geliyorlar ve slam dnyasnn dne ynelik olarak, Yanl olan neydi? sorusunun sorulduu, gittike byyen bir uluslararas literatr bolluu var. Bilim, kltr ve ekonomi alanlarnda slam dnyasnda, daha nceki dnemlerde r ac sonular alnmken, on sekizinci yzyldan itibaren ok snrl bir ilerleme grlmtr. Van der Zwan burada isabetli olarak, konunun hem uluslararas tarafn (gn itici gc olarak durgunluk), hem ulusal tarafn (entegrasyonda kltrel sorunlarn btnleilecek toplumun karsna dev olarak kmas) dile getiriyor. Makalesinde gerek g olgusunun, gerek Mslmanlarn modern topluma uymayan deer ve normlara bal kalmasnn ortak nedenlerini aklyor.
63

arpan normlar - modern yaama al olarak entegrasyon

lk bata Hollandal politikaclar ve karar sahipleri Mslman dnyasndan {Fas ve Trkiye) i gn geici bir olgu olarak yorumlamlard. Yeni gelenler misafir* iilerdi. Mslmanlarn kendileri de buna uygun bir davran gsteriyordu. Onlar da yabanc bir lkede geici olarak para kazanmay ve daha sonra kendi lkelerinde geleceklerini ina etmeyi dnyorlard. Mslmanlarn, tpk bat kkenli olmayan dier yabanclar gibi, Hollanda'da kalc olduklar aka ortaya kt zaman, onlarn nasl en uygun ekilde Hollanda toplumuna uyumlu hale getirilecei tartmas yaplmaya balad. Bu tartmada drt yaklam ayrt edilir.
Politik-hukuksal yaklam

teklenmesidir. nsann sosyal yardm olanaklarndan yararlanma hakkn kolaylkla almasnn da zararlar vardr. ok fazla gmen bundan dolay hayatn srgit bir sosyal yardm denei ile srdrme bamllna dmtr. Ayrca poli-tikhukusal yaklam Hollanda'daki Mslmanlarn arka planlarn dikkate almaz. Bu yaklam - iinde politik haklarn ve vatandalk haklarnn yzyllar boyunca sren ve deiik gruplarn birbirinin nne geme abalarnn bir sonucu olarak ortaya kt - kendi tarihini bak erevesi olarak alr. Mslman gmenlerle Hollanda toplumu arasndaki zihniyet farklln yeterince gremedii iin de, yukarda belirtilen dezavantajn barndrd tehlikeyi hi grememitir.
Sosyoekonomik bak as

Bu yaklama gre, Hollanda'ya yeni gelip yasal olarak yerleenler, toplumunun bir paras olabilmek iin, yerli kkenli Hollandallarn sahip olduu btn sosyal ve politik hak ve ykmllkleri otomatik olarak kazanmaldrlar. Toplusal yaama btnyle katlm iin bu en nemli kouldur. Irklk ve ayrmcla kar mcadele nemini korumakla beraber, devletin ayrca ok fazla bir ey yapmas gerekmez. Bu bak asnn problemi bir yanda biimsel haklar ile dier yanda gerekten vatandala kabul, katlmclk ve zgrleme arasndaki uurumdur. Vatandalk haklarnn ve politik haklarn kulanm pratikte ok snrldr. rnein seimlere katlm oran ok dktr. Hollanda toplumunu tanmaya yneli kstl olduu iin, kendi haklan hakknda bilgi sahibi olma da ok yaygn deildir. stelik pratikte biimsel haklar entegrasyon iin deil, tam tersine, dini inan (etnisite) temelinde, bir topluluun toplumdan kendisini ayrmas ynnde kullanlyor, ki bu paradoksaldr. En trajik rnek, slami eitimin ynetim tarafndan parasal olarak des64

Batl lke kkenli olmayan gmenler dierlerine gre sosyal ynden dezavantajl vatandalar olarak tanmlanr. Ynetim bundan dolay eitini, i ve gelir, salk ve konut alanlarnda frsat eitlii yaratmaldr. Bu alanlardaki yetersizliklerin sebebi grubun kltre! veya dini inan zelliklerinde deil, sadece sosyoekonomik etmenlerde aranr.20 Sosyoekonomik yasalar geri kalm vatandalara yeni olanaklar yaratmaldr. Bu yaklamn bir avantaj yoksul halk mahallelerindeki younlama ve siyah okullarn olumas gibi dlama mekanizmalarn ve ayrma srecini dikkate almasdr. Ama bu yaklam da Hollanda'nn sosyal tarihinden, zellikle de emek ve sermaye arasndaki mcadeleden ve kinci Dnya Sava sonrasndaki sosyal devlet oluumundan ortaya kmtr. Bunun sayesinde ii snf orta tabakaya dnerek zgrlemesini gerekletirdi. Hollanda'daki ou Mslman iin eitsizliin arkasnda yatan nedenler gemiin yerli kkenli Hollanda alt snfmdakilerden tmyle farkldr. Bun-

65

arpan normlar - modern yaama al olarak entegrasyon

dan dolay bu bak as iki byk tirazla karlar. lk bata bu, btn problemlerin d faktrlere (ynetim, Hollanda toplumu gibi) baland kurban zihniyetine ve kendi grubunun dndaki dnyaya gven duyulmayan negatif bir grup kimliinin olumasna yol aar. Bu karlkl gerginliklere ve sulamalara neden olur. stelik, sosyal devletin sosyal denek ve kira yardm gibi olanaklar kiinin topluma ayak uydu ram ay s mm sonularn hafifletir. Yaamm devam ettirmek iin Hollanda toplumuna uymak mutlak bir zorunluluk olmaktan kar. Bu yolla byk Mslman gruplarn modernleme sreci, toplumsal yaamn kenarlarnda, kendi zgrlemelerini engelleyen deer ve normlara tutunup kaldklar bir sosyal denek bamllna saplanma noktasna gelebilir.
okkltrctk:: kentli kimliini koruyarak entegrasyon

okkltrclk bir devlet erevesinde kltrlerin eitlik temelinde, yanyana, bar ierisinde ve karlkl sayg kurallarna gre yaamalarm hedefler, ama okkltrcln taraftarlar aznlklar iin zei ayrcalklar savunuyorlar. Bu yaklam balangta Kanada (Kzlderililer ve nuitler) ve Avustralya (Aborijini) gibi lkelerin yerli halklarnn haklarn garanti altna almak iin gelitirildi. Hollanda'da hl bu yaklam savunan ok kii vardr. rnein Rot-terdam'h hukuk filozofu M. Galenkamp babakan Balken-ende tarafndan yaplan, Hollanda deer ve normlarnn insan haklar veya temel haklarn ve din ile devlet ilerinin ayrlnn entegrasyon politikalarn da temel olarak yorumlanmas nerisini reddediyor. Ona gre bu olanakszdr, nk Hollanda artk homojen bir toplum deildir; bu arzulanan bir ey deildir, nk kutuplamaya ve sosyal dengele66

rin bozulmasna yol aar; ayrca gereksizdir, nk daha iyi bir k noktas on dokuzuncu yzyl filozofu John Stuart MilTin zarar prensibidir, ki ieriini insanlarn zgrlklerini kullanrken bakalarna zarar veremeyecekleri oluturur.21 okkltrclk Hollanda devletinin politikalar zerinde en ok etki gsteren akm. Bu, Hollanda toplumunun tarihte (Protestan, Katolik ve laik olmak zere) paralel toplumlara blnm olmasnn ve kinci Dnya Sava ve smrgeci gemie ynelik tepkinin bir sonucudur. Bu yaklamn zayfl Mslmanlarn zgrlemesini frenleyen kltrel ve dini normlarn olumsuz sonularm kabul etmemesidir. Bu bir srpriz dedir, nk bu dnce silsilesinde kltrel olgular iyi veya ktn kavramlaryla tanmlanamaz; bunlar hi birbirleriyle karlatrlacak eyler deildir. Kendini kesin izgilerle, paralel bir dnya olarak dier gruplardan ayrm Mslmanlarn tevik edilmesi, Mslman kadnlarn bamllnn stenmeden de olsa pekitirilmesi anlamna gelir. zel eitimin parasal olarak desteklenmesi Mslmanlarn kendi zel okullarn, kz ve erkek renciler iin ayr yurtlar kurmalarn olanakl klar. Bu okul ve yurtlarda kz ocuklar gelecekteki annelik ve evkadml grevleri iin yetitirilirler. Sosyokltrel yaklam Van der Zwan yakn gemite objektif sosyoekonomik faktrlerin, entegrasyonun duraanlamasn aklamada yetersiz kaldn saptad. Bu yazara gre sosyokltrel faktrler ayn lde nemlidir, nk bu faktrler reel sosyoekonomik geri kalmlkla etkileim ierisinde entegrasyon sorunlarna neden olurlar. Van der Zwan bat lke kkenli olmayan yabanclar arasnda ayrm yapar: bir yanda Surinamllar ve Antilhler,
67

arpan normlar - modern yaama al olarak entegrasyon

dier yanda da Fasllar ve Trkler. Daha nce belirtilen Hkmet Politikalar Bilimsel Konseyi almasna22 atfla, ilk iki grubun yerli kkenli Hollandllarn alt tabakasndan fazla farkl olmayan bir alt tabaka oluturduu sonucuna varr. Fasllar ve Trklerde ise, sosyokltrel konumlarndan ileri gelen nicel ve nitel farkllklar saptar. Fasl ve Trk nfusun ancak te biri entegre olmu nfusa dahil edilebilir. te ikisi iin entegrasyon perspektifi ksaca yok saylabilir. Bu grubun yars, ok byk kesimi artk almayan 45 yann stndeki insanlardan oluur. kinci ve nc kuak Fasllar ve Trkler dier yansn oluturur. Van der Zwan bu grubu ulalmaz olarak tanmlar: Bir taraftan topluma entegrasyon henz tamamlanmamtr ve bunun gerekleecei de phelidir, te taraftan kendi etnik grubuna kenetlenmesi de artk sz konusu deildir. Bu hassas, kklerinden kopmu grup bir yanyla batl toplumun ekiciliine (zgrlk, uyuturucu, bo zaman kltr) aktr, ama bu toplumun davran kontrol mekanizmalarna sahip deildir. Sosyal olarak raydan kma tehdidi altndadr: eitim ve i hayatna katlm sosyal ykselmeye yol aabilir, ama sua ynelileri ve kktendinci gruplarla flrtleri bu gelimeye rakip rotalar oluturur. Sonu Entegrasyon kavramn, belli Mslman gruplarn kendilerini iine alan bat toplumu iindeki uygarlama sreci olarak anlamak aklk salar. Bu sayede kltrlerin eitlii zerine yrtlen sudan tartma gereksizlesin Gmenin kltrlerden birini ya da dierini benimsemesi veya reddetmesi girilen toplumun iyi ileyebilmek iin ortaya koyduu istemler tarafndan belirlenir. stelik gmen gelimede belirli bir
68

dzeyde bulunduunu ve bulunduu lkenin deer ve normlarna uygun davranarak daha ileriye gidebileceini grebilir. Bu kendisinden bir eylerin alnd duygusundan daha ekicidir. Uygarlama sreci kavramndan hareketle konumann nc bir yaran, yerli etnik kkenli Hollandallarn kendilerini gmenlerin yerine daha rahat koyabilmeleridir. Gmenin sarsc bir zihniyet deiiklii srecinden getii bilinirse, iki insan birbirine kar daha fazla anlay gsterebilecektir. Hollandal ynlarn modern deerleri benimsemesi yz yldan fazla zaman almtr. Bu yzden onlar, Anadolu krsalndan veya Rif dalarndan gelen kadn veya erkekten farkl olarak, batl toplum iin daha uygun bir zihinsel dnyada hareket ederler. Bu gereklerin kabul edilmemesi verimsiz olacaktr, oysa bu anlay biimi gmenleri gelenek ve deerlerini bunlara b i r defa sahip olduklar iin srdrmeye tevik etmekten ok farkldr. Hoanda ynetiminin Mslmanlarn geri kalma durumunun kltrel boyutunu bunca zamandr ciddiye almamas znt vericidir. Son yllarda en etkili olan yaklamlar politik-hukuksal, (saf) sosyoekonomik ve okkltrclk yaklamlaryd. Her yaklam da belirgin oiarak Hollanda'nn tipik politik, ekonomik ve kltrel geleneklerinin izlerini tayordu. Mesela okkltrclk yaklamnn taraftarlar toplumda kesin izgilerle ayrlm bir Mslman stunun olumasn olumlu buluyorlar, nk byle bir paralel dnya oluumunun zgrlemeyi hzlandraca hayalindeler. Diyorlar ki: Katolikler de ayn yoldan geti ya! Bu, Hoanda'daki Mslmanlarn ezici ounluunu ekillendiren kltrel zelliklerin, tehlikeli biimde yanl anlalma sidir. Hollanda gibi bir toplumda byle kendini dierlerinden ayran bir stun sadece insanlarn kendi grubuna daha fazla ynelme eilimlerini glendirecektir. Ancak sosyoekonomik geri kalmln
69

arpan normlar - modern yaama al olarak entegrasyon

ve kltrel faktrlerin karlkl etkileiminin nemini vurgulayan bir yaklam baarl bir entegrasyon perspektifi sunar. Bu iki sorun alan arasndaki iliki analiz edilmelidir. Yoksa entegrasyon pek baarl olmayacaktr. Bu durum da zellikle Hollandal Mslmanlar arasndaki en zayf gruplar iin kadnlar ve kzlar - felaket olacaktr.

Politika idealimle eliiyor

1. Emir Ben senin Allahm, Rabbnim. Karsmda baka ilahlarn olmayacaktr.

Benim inancm bir korku inancyd. Hatal eyler yapmaktan korku. Allah kzabilir diye korku, cehenneme gitmekten korku. Alevlerden korku, ateten korku. Allah devlet gibiydi: her yerde ve her zaman hazr, babam alp gtrp hapse atmak iin hazr. Benini Allah'la ilikim yleydi: bana dokunmad srece memnundum. Evet, ac duyduum zaman dua etini, annemin beni dvmeyi brakmasn salamas iin Allah'a yalvardm, ama ocuklarn bir gn Noel Baba'nn gerekte var olmadn anlamalar gibi, ondan ok fazla ey beklememem gerektiini kabul ettim. Ben ateistim, sanyorum bu benini doamda var, bu kanaati bir yerlerde yazl olarak grmemden nce de bu byleydi, ama bunu anlamam sadece biraz zaman ald. Belki kstahlk gibi gelir ama, kendisini nanl olarak adlandran insanlarn ounun znde ateist olduklarn dnyorum. Allah'a gerekten inanp inanmadklar sorusundan kanyor ve teferruatn iinde kayboluyorlar. Biz Hollanda'da u soru zerine bir tartma yrtmeliyiz: ahlaki deerlerimiz insanlardan, m geliyor, yoksa herey Allah tarafndan m verilmi? Ve sonra biz Jan Peter Balkenende'nin tutumunu analiz etmeye balamalyz.
70

71

Politika idealimle eliiyor

Onu imdiye kadar iyi bir ekilde dinleyen var m? Her zaman incil'deki deer ve normlardan bahseder, asla Allah'n bizden yapmamz veya yapmamamz istedii eylerden deil. Balkenende, bir bilim adam, belirli bir geree ulamak iin bir eyin yanlln kantlamann zorunluluunu renen kii, dnyann alt gnde yaratldna m inanyor? Ve Havva'nn Adem'in kaburga kemiinden yapldna? Bu olanakszdr. Bilim adamlar inanmaz. Ben, Balkenende'nin Hristiyan olmadna em inim.
2. Emir Kendin iin yukarda, gklerde olann, yahut aada yerde olann, yahut yerin altnda, sularda of an in hi suretini yapmayacaksn

3. Emir Allah'n, Rabb'ln ismini bo yere azna almayacaksn

Allah'n birinci buyruuyla Muhammed aklselimi hapsetmek istedi, ikinci buyruu ile de insanln gzel, romantik yan boyunduruk altna alnd. Ben bu kadar ok sayda insann sanat karsnda duygusuz kalmasn gerekten tyler rpertici buluyorum. Bu anlamda slam devrini tamamlam bir kltrdr. Bu u anlama gelir: deitirilemez olmu, talam. Bir defa herey Kuran'da yazlm olarak vardr ve bu ilkeye dokunulamaz. Kiisel olarak hl, Muhammed'in retisini geerliliini yitirmi buluyorum, fakat politikac olarak yeni rolmde, beni srekli olarak, kendilerine geri kafal demekle sulayan insanlarla bir tartmaya giremediimden dolay bu ifademi geri aldm. Ya da, bu ifademe belli bir nans getirdim desem daha doru olur: slam' - kendini Allah'n iradesine teslim etmeyi - geri bir hareket noktas buluyorum, arna bu, bu dine inananlar da geri kafal buluyorum anlamna gelmez. Onlar zamann gerisinde kalmlar. Bu farkl bir ey. Hl ileriye gidebilirler.
72

Peygamberine, Muhammed'e, hakaretin cezas lm cezasdr. Bunu dorudan, peygamberin kendisi Allah'tan haber almtr, tpk kendisine uygun den mesajlar sk sk ald gibi. Kuran oku: O, Zeyneb'i, rencisinin karsn, bu Allah'n bir emridir diyerek alar. Ve daha kts: Aye'ye ak olur, en iyi arkadann dokuz yandaki kzna. Kzn babas, Ltfen kzm ergenlie eriinceye kadar bekle<, der, ama Muhammed bu kadar uzun sre beklemek istemez. Sonuta ne olur? Allah'tan, Aye Muhammed iin hazrlanmaldr, diye bir mesaj alr. Muhammed'in retisi anlalan budur: en iyi arkadann kzn elinden alma iznin var. Muhammed, bizim bat llerimizle lldnde, sapk bir adamdr. Bir despot. Fikir zgrlne kardr. Eer dediini yapmazsan sonun iyi olmaz. Bana btn bunlar Ortadou'nun megolamanyak iktidar sahiplerini dndryor: Bin Ladin, Humeyni, Saddam. Saddam Hseyin'in var olmasn garip mi buluyorsunuz? Muhammed onun rnek ald kiidir. Muhammed, btn Mslman erkekler iin rnektir. Bu kadar ok Mslman erkein zorba olmas garip deil mi? Size bunlar anlattm zaman dehete dyorsunuz, ama siz de doma byme Hollandallarn ounluunun yapt hatay yapyorsunuz: Benim nereden geldiimi unutuyorsunuz. Ben Mslmandm, ne hakknda konutuumu biliyorum. Dnce zgrl hakknn en deerli varlmz olduu, demokratik bir lkede yayan ben, hl peygamber Muhammed adna yaplan antajlarla kar karya kalmam korkun buluyorum. Hollanda'da Sayn Aboutaleb {Amsterdam Sosyal Daire efi) Kuran okuyabilir ve bu Muhammed harika, diye dnebilir. Ben de, Muhammed'i birey olarak aalk bula73

Politika idealimle eliiyor bilirim. Muhammed, kadn evde kalmaldr, araf giymelidir, belirli ileri yapmamaldr, kocasyla ayn miras haklarna sahip deildir, zina yapan kadn talanmaldr diyor - ben, Suudi parasnn yardmyla btn dnyada yaylan >gerek< dnda baka bir gerekliin de var olduunu gstermek istiyorum. Biliyorum ki kendilerini Mslman olarak tanmlayan kadnlar beni henz anlamayacaklar, ama bir gn onlar da etraflarna cesaretle bakacaklardr. Biz btn sosyalleme kanallarn -aile, eitim, medya - Mslman kadnlarn serbest ve gelir bakmndan bamsz olmalarn salamak iin, harekete geirmeliyiz. Bu ok uzun yllar ister, ama bir gn her kadn bir zamanlar benim de anladm gibi, anlayacak: Annem gibi yaamak istemiyorum."
4. Emir

vardr: eer senin Allah'a artk inanmaman istenirse. slam'dan kopmam darya yanstmada uzun sre bekledim. Beraberinde getirecei sonulardan korktuundan: ailemi kaybetmekten. Btn hayatm boyunca her ikisini, hem kanaatimi, hem aile balarm korumak istedim - ta ki artk yrmeyinceye kadar. Bir ayam nde, dier ayam arkada kalm olarak imdi yaptm, yazdm ve sylediim hibir ey mmkn olmazd. imdi byk, bo bir Allah bizim aramzda duruyor ailem beni artk grmek istemiyor. Dini bir inan ancak bu kadar arpk olabilir: en yakn ilikilerin iine szyor ve ebeveynleri, ocuklar ve Allah arasnda bir seime zorluyor. Onlar hi aklmdan kmyor, zlyorum. Bir kayp var, znt. Ve buna ramen imdi itaatsizliimin karln cehenneme gitmekle demek zorunda olduuma inanmadmdan dolay, sululuk duygularm daha iyi kontrol edebiliyorum. Btn bunlarn ne kadar gereksiz olduunu dnnce zlyorum: beni neden olduum gibi kabul etmiyorlar? Babamn, ben parlamentoda yemin ederken yanmda olmasn istiyorum. Babamn eskiden olduu gibi sarlp beni barna basmasn istiyorum. Bu olmayacak. Anneme para gndermek istiyorum, ama para ona ulamayacak. Annemin iyi olup olmadn bilmek istiyorum, ama ona telefon amaya cesaret edemiyorum. Annem Allah' seiyor, beni deil. Annem katdr, ok azimli bir kadn. evresini istedii gibi ekip evirmeye alr, bunu baaramad zaman da vurur, elinin altnda ne varsa frlatr. Bizim evde her ey krkt. Soukkanl, mesafeli ve mkemmelliyetcidir. Eer okulda on sorudan dokuzunu doru yantladysam o yalnzca, neden bir soruyu hatal yantladm sorard. Ondan korkardm, ama ona hayranlk da duyardm. O bizim iin her zaman hazrd ve
75

Alt gn ileyeceksin, fakat yedinci gn Rab bin Allah'n dinlendii gndr, hibir i yapmayacaksn

lerin fazla youn olduu zamanlar dnrm: imdi kendime gelmeliyim. Ve o zaman yalnz kalmak isterim. Pijamayla dolap kitap okumak. Veya yataktan kmamak. Sonuta i tembellik etmeye varyor. gn arka arkaya aylaklk ettiim bir zaman oldu, ama son aylarda bu olmad. Pazar gnlerini Hristyardar gibi geirmenin benim ok iime geleceini dnyorum. 5. Emir
Babana ve anana hrmet edeceksin

Allah buyurur ki: nce bana, sonra peygamber Hazreti Muhammed'e ve daha sonra da babana ve annene itaat edeceksin. Her eyde. taat etmeyecein yanlzca bir durum
74

l Politika idealimle eliiyor

stne stlk her eyi tek bana yapmak zorundayd. Babam annemi tand zaman Somali'de en nemii adamd. Bu, bamszlktan hemen sonraki dnemdi. Babam gnde yirmi drt saat politikayla meguld, parlementonun kurulmasyla, okuma yazma seferberliiyle. Demokratik hareket durdurulduu ve babam cezaevine girdii zaman annem ona tmyle bal kald. Babamn her gn ziyaretine gitti ve ona yiyecek gtrd. Ama annemin gsz olduu anlarda, babama ihtiyac olduunda, babam onu yalnz brakt. Bu hl byle. Babam baka lkelere gittiinde biz de beraber gittik, oralarda annem - nde gelen bir yargcn gururlu kz - dilini bmedii bir lkede yarm yamalak bir Arapa'yla al veri yapmak iin, Allah onun evde kalmasn buyururken, dar kmak zorundayd. Annemin neden byle kzdn anlyorum. Drst bir karlatrma deil ama yapmadan duramam: babam annemden daha ok zlyorum. O sevecendi, bizi barna basard, bizimle oynard. Babam gzel olduumu sylerdi. Ve akll olduumu. Beni ok verdi. Eer babam evdeyse ben mutluydum. Ama sk sk evden giderdi. Doru drst vedalamadan. Son defasnda babam unlar syledi: >Gelecek hafta sonu geri geleceimi, ama bir daha on yl sonra ortaya kt. Ama yine de ... evet belki de, babamla ilikimin kopmas demem gereken en byk ceza. Onu aramaya kmak istiyorum, ama kapy yzme kapatacan biliyorum. Onun benim ruh hastas olduum saplantsna balanmay tercih edeceini biliyorum, ama ona bir kere daha gideceim, sonra bir kere daha. Onu zlersem. Onunla konuma istei duyarsam. Onun beni bir kere daha skca sarmasn istersem. Ben, onun beni dinlemeyeceini bilecek kadar gerekiyim, ama ben onun bir gn bana yeniden kapsn aaca umudunu koruyacak kadar da idealistim.
76

G. Emir

Kati etmeyeceksin

Bir dini fanatik beni ldrmek isteyecek, nk ben ateist oldum ve nk o beni ldrerek cennete gideceine inanyor. Ama ben zellikle, benim Hollandallarn dncesini deitirebileceimden ve bylece, etnik gruplara verilen belirli parasal teviklerin iptal edileceinden ya da slam okullarnn kapatlacandan korkan Mslmanlar iin bir tehdit oluturduum kansndaym. Kimse yanlgya kaplmasn: ok sayda Hollandal Mslman benim tarafmda, fakat sadece henz aka ortaya kmyorlar. Onlar aka ortaya kar kmaz, birtakm eyler deiip yasa olur olmaz, beni ldrmenin hi bir anlam kalmayacak. Benim iin sorun sebat etme sorunu. Daha ne kadar sre korunmaya ihtiyacm var? Pek uzun deil. Burada sz konusu olan yalnzca ben deilim. Birlemi Milletler'in raporlarnda yazl olduu gibi, slam ve Muhammed'in retisini savunmak iin insanlarn ve partilerin verdikleri uran yntemi uluslararas bir konu olmutur. Bin Ladin ve taraftarlar nceden amalam olduklarnn tam tersine ulatlar. lk bata her ey daha da kt olacak rak'a saldr bu ktnn ne kadar kt olduunu gsterecek- ama 11 Eyll, inann bana, slam'n sonunun balangcdr.

7. Emir Zina etmeyeceksin

Uzaktan bir kuzenimle evlendirildim. Onunla Kanada'da bir aile kurmam isteniyordu. Katm zaman babam beni evlatlktan reddetti. Bir sre sonra, babam ald karardan pimanlk duydu ve eimden ayrlmam ayarlamak iin her eyi yapt. Yeniden evlenmem gerektiini dnyordu,
77

l Politika idealimle eliiyor

nk ocuk sahibi olmadan lebileceim dncesi onun in dayanlmaz bir eydi. Bu yaz boanma ilemleri bitti, ama bu iyi haber, doaldr ki, benim eime yllarca sadk kalmadm gerei karsnda nemini kaybetti. Deiik erkek arkadalarm olmutu ve be yl boyunca birisiyle birlikte yaamtm. Babama anlatmadm, ama Hollanda'dak Somalili cemaati - ki beni ua m sk gz hapsinde tutarlar - bu bilgiyi phesiz iletmilerdir. Bu benim iin iyi bir durum deil: yasak cinsel ilikiye girme suunu ilemekle Kuran'a gre yz kere krbalanmay hakederim ve zina suunu ilemekten dolay da talanabilirim. Tehditlerden bahsediyorduk ya ... Din balamn bir kenara brakrsak, ben her zaman sadk kaldm. nsanlara benimle bir ilikiye girmenin zor geldiini farkettim. Marco, birlikte yaadm adam, her zaman ee gelmez birisi olduumu sylerdi, iindekileri dna vurmuyor-sun<, derdi, senin in ne ifade ettiimi asla bilniyorum.< Bu doru. Birisine balanmay zor buluyorum, ama gene de balanyorum. likinin sonu daha ok kavga yznden geliyor. imdi Marco'yla iyi anlaabiliyorum, o kadar iyi ki neden yeniden birlikte yaamaya balamadmz merak ediyor, ama ben onun ne kadar abuk fkelendiini biliyorum ve byle bir eyi bir daha yaamak istemiyorum. Kzp zvanadan kabilen biri deilim, olmak da istemiyorum. Her zaman bar arn, grlt patrtnn olduu bir aileden geliyorum. Bunun kartn istiyorum.
8. Emir almayacaksn

Annem spor dersini ahlaka uygun bulmazd. Bu ders iin fazladan istenen paray vermek istemezdi. Bundan dolay gerekli paray alardm. Ayn, ey mzik dersi veya okulun almamz
78

zorunlu kld renkli kalemler iin de geerliydi. Annem antasndan para kaybolduunu anlar anlamaz beddua etmeye balard, salarmdan tutup beni odann ierisinde dndrrd. Vcudumun her yeri, her zaman yara bere iindeydi. Beni elleriyle, sopayla veya eline geen ne olursa onunla dverdi. Bize dilenmek iin gelen insanlara vermek iin, anneminkerinden yiyecek de aldm. lk seferinde annem buna glebildi, ama bir gn btn bir dilenci alay kapya dayandnda - ve bu ayki yiyeceimizin dolaptan kaybolmu olduunu anladnda - ok fkelendi. Azize miyim? Ben mi? Hayr, kesinlikle deil. Ben kt eyler yaptm. Okulda kzlar kzdrdm, evlerin zillerini aldm, ninemi zvanadan kardm. Bunlar yeteri kadar kt deil mi? O zaman sana Kuran retmenimin ban nasl yaktm anlatacaun. Annem bizim Kuran okulunda pek bir ey renmediimizi anlaynca, evde bize ders vermesi iin zel retmen tuttu. Bu adam bizden kendimiz mrekkep yapmamz ve bu mrekkeple tahtalarn zerine Kuran'dan paralar yazmamz istiyordu. Daha sonra bu tahtalar ykanacakt ve daha sonra biz ayn ie yeni batan balayacaktk. Her cumartesi yemden. Bir mddet sonra bana gna geldi, kendimi kz kardeimle birlikte tuvalete kilitledim, retmen, annem, ninem: kim kapya gelirse gelsin, biz kapy amyorduk. Kuran retmenine tahtalarn zerine yazmann daha on altnc yzylda modasnn gemi olduu gibi korkun eyler syledim. Bir noktadan sonra annem retmeni gnderdi: lte paran, bunlar Kuran dersi istemiyorlar. Ben yorgunluktan ldm, brak ne istiyorlarsa yapsnlar, ne yapalmN stnden pek gememiti, ben evde yalnzdm, Kuran retmenimin bizim eve geri geldiini grdm. Hemen byk giri kapsna kotum, ama ge kaldm. O beni evin iine ekti, gzlerimi balad ve bana vurmaya balad. Vurdu, ben gzler79

Politika idealimle eliiyor

min ban zmeyi baarncaya kadar vurdu. O zaman bamdan tuttu ve bam duvara vurdu. Ve bir kere daha. at diye bir ses duydum ve bayldm. Kafatas atlamas. Hastanede geirdiim on iki gnn parasn onun demesi gerekti. Art tazminat. Bir daha hibir yerde yzn gsteremedi. Bu olay onun yaamnn akn belirledi. Vicdanm rahat deil: Bir insan zvanadan kacak hale getirdim.
9. Emir Komuna kar yalan sylemeyeceksin

Bin Ladin'in kbusu

Ayaan Hirsi Ali'nin Kanadah-Ugandal kadn yazar Irsiad Manjl'yle syleisi

Yalan syleme sanatna hakimimdir, fakat yalan sylemeye artk ihtiya kalmadnda - Allah yoktur, Allah benden yle istiyor diye doru konumama gerek yok - bilinli olarak, bir daha asla yalan sylememeyi setim.*
10. Emir Komunun evine tamah etmeyeceksin, komunun karsna, yahut klesine, yahut cariyesine, yahut kzne, yahut eeine, yahut komunun hibir eyine tamah etmeyeceksin

Kitabnda Mslman kardelerine seslenmen dikkatimi ekti. Kendini hl Mslman olarak gryor musun? Evet, ben Mslmanm. Byle de olmak istiyorum, nk islam' reform edebileceimiz kansndaym. Bana inan, okuldan atldktan sonra slam' kendi bama, btn bu Mslmanlarn okul duvarlar arasnda renebildiklerinden ok daha fazla rendim. Eer daha ok Mslman byle yapsayd, bamsz dsnseydi, dinimiz ok farkl bir grnm alrd. ok sayda gen Mslman'n da bunu istediini farkettim. niversitelerde konuma yaptm zaman renciler konuma sonrasnda bana gelip Bize yardm et, diyorlar, Bu boucu dinde havaya ihtiyacmz var. Bundan dolay bu kitab yazdm. Ama kendini Mslman olarak hisssetmen, Mslmanh'n kimliinin bir paras olmasndan m yoksa bu sistem ierisinde yetitirilmenden m ileri geliyor? Hayr, sorun benim iin kimlik sorunu deil. Bu benini iin insan haklar sorunudur. Ben slam adna kadnlarn aalandn grdm zaman sessiz kalamam. Mslman kardelerime de srekli sylyorum: Byle egoist davranma.
81

Bu, insann neyi arzuladna bal. Ben, rnein Kari Popper gibi, felsefi yazlar yazmak isterdim. Paradoksal olarak bu adm - politikaya girmek - benim idealimle eliiyor. En fazla filozof olmak ve kendi teorilerimi ayrntlaryla oluturmak isterim. Yazmak iin bir yer, benim iin temizlik yapacak birisi, ekmek paras kazanma derdinin olmamas, bo konumalar yerine gerek tartmalar yrtmek. Sonuta beni mutlu klacak eyler bunlar.

8O

Bin Ladin'in kbusu

Ayaa kalk ve tavr takn! Barts ve araf giymek isteyen kadnlar her zaman bana bunun kendi tercihleri olduunu sylyorlar. Ama benim yantm da u: Giyecein elbiseleri seebilmen senin iin iyi bir ey. Ama, rejimin basksn zerinde hisseden ve ba rts takmak zorunda olan, bunu yapmadii zaman bask altna alnan ve fiziksel saldrya uruyan . kzkardelerini de bir dn. Onlar in mcadele et. Peygamber Muhammed'in kendisi syler: din, bizim bakalarna kar davranma biiminizdir. Ksaca: eer sen sorumluluundan kaarsan Mslman deilsindir. Ama Muhammed dokuz yandaki bir kz ocuuyla evlendi. Bu korkun deil mi? Elbette. Muhammed'i tanmyorum, bu adamla hi tanmadm. Onun feminist veya tersine kadn dman olduunu kantlayamam. Ama Kuran'da onun bir grup ok ilerici szleri vardr. Onun iin, Mslman erkeklere hep soruyorum: niin sakal brakp on yedinci yzyl Arap elbiselerini giyiyorsun da, Muhammed'in Kuran'da yazd ilerici fikirlerini izlemiyorsun? Teoride slam harika, hogrl bir dindir. Gerekte problem bu harika dinin Arap kltr emperyalizmine boyun emesidir. Arap kltr emperyalizmi kadnlarn ailenin namusu, erefi iin birey olmaktan vazgemelerini dikte eder ve onlar ortak mlk yapar. Tecavze uruyan bir kz evlilikten nce cinsel ilikiye girdii iin yz seksen krba cezas alr. Biz artk bundan kurtulmalyz. Ama gene de bu ok zor. slam arap kltr deerleri iinde olutu. 610 ylndan nce, bir kii bir maarada baz eyler dnmeden nce islam yoktu.
82

Ve bundan dolay slam'da reform ok zor. Arap kltrnde bamsz dnme tevik edilmez. Gene de bu, slam'n sahip olduu tek frsat. Milyarlarca Mslman' bamsz dnmeye ikna etmek, hayr bu baarlmaz. Ama biz eletirici kitleyle birlikte ilerleyerek geri kalanlar arkamzdan ekmeye alabiliriz. Asl mesele, kk bir grup mollann bizim ne dnmemiz gerektiini bize anlatmamasdr; tersine biz batl Mslmanlarn nk umudum onlardadr Kuran'n nasl ift anlaml ve elikili olduunu farketmemiz ve bizim kendimizin bu konuda ne dndmzdr. Bath Mslmanlar bu konuma nasl getirilir? Bizim konumaya cesaret eden politikaclara gereksinimimiz var. Farkl olmaktan veya rk olarak tanmlanmaktan korkmayan politikaclara. Nasl Kuran yazld gibi ele alnamazsa, okkltrl toplum da bir dogma deildir. nsanlar, Mslman olsun ya da olmasnlar, sadece ve sadece bakalarna sayg duyduklar zaman, saygy hakkederler. Sonuta, insan haklar szkonusu olduu zaman ifte standart kullanlamaz.

Liberal, sekler anlaytaki batl insanlar neden slam iindeki yanl anlamalara kars kmaktan korku duyuyorlar?
Onu bir bilsem! Bunu kendi kendime ok uzun sredir soruyorum. Batl dostlarma, neden bu kadar ok korkuyorsunuz, diye soruyorum. Neden slam lkelerindeki insan haklar ihlallerine kar kmyorsunuz bunlar ABD ve srail'de olursa kar kyorsunuz?

Burada, Hollanda'da Mslmanlar basnn kurbanlar olduklarn sylyorlar. Basn onlar terrizmin kucana itiyormu.
83

Bin Ladin'n kbusu

Hibir gazeteci hibir kimseyi bir eye zorlamaz. Yoksa senin kafan sana ait deil de bir bakasna*m ait? Burada, zgr batda yaptn herey senin kendi seimindir. Yetikin ol artk! Kendi sorumluluunu stlen. Mslmanlarn asl sorunu da bu zaten, onlar bu noktada asla iyi olmadlar. Bizim medreselerde kafamza hep, slam'n en stn olduu sokulmaya alld. Kuran tarihsel olarak bakldnda Yahudilerin Tevrat'ndan sonra geldi ve bundan dolay da Allah'n en son kelamdr. Bu bak as tehlikelidir nk bundan dolay slam adna yaplan yanllklar asla eletirilemez. Hibir Mslman, lml olan da, yksek eitimli olan da, dinlerinin herhangi bir yan zerine bir tartma aamaz. Bu sadece ve sadece, bizim Kuran hakknda tek bir soru bile sormay asla renmemi olmamzdan dolaydr.

miras hakkndan mahrum etmedi. Ama snnet olmad ya da grc usulyle evlenmek istemedi diye miras haklarndan mahrum braklan kz ok. En kts, rklk yapmaktan duyulan korkunun, Mslman kadnlar bulunduklar kuyuda daha derine ilmesidir. Bu konuda susmakla kime hizmet edilmi olur acaba? Irk olmay istememek egoistliktir.

nternette senin Bin Ladin'n kabusu olarak adlandrldn okudum.

Ben aka lezbiyenim. Bunun bir gnah olduu, Mslmanlara dayatlm bir grtr. Yzyllardr byle dndklerini sylyorlar. Bu ecinselleri reddetmek iin bir gereke mi? ok uzun sredir byle dndnz iin mi? Kuran'da doada eitliliin Allah'n bir ltf olduu yazl. imdi ne syleyeceksiniz?

Burada, Hollanda'da Mslmanlar, eer birisi slam'a eletiri yneltirse, derhal rklk sulamalarnda bulunuyorlar.
Bu korkun bir ikiyzllk. Bat dnyasnda yaayan Mslmanlarn rklktan ektikleri, Arap dnyasnda yaayan Arap olmayanlarn uradklar eziyet ile kyas kabul etmez. Burada Mslmanlar bir engelle karlamadlar. Tam tersine: rnein kadnlarn snnet edilmesine ok ak biimde kar kmaya bile izin yok, nk bu onlarn kltrdr. Kltr insann eziyet grmesine izin vermenin bir nedeni olamaz, deil mi? Eer bir baba snnet olmak istemediinden dolay kzn lmle tehdit ederse neden polisin mdahalede bulunma yetkisi olmasn? Buna verilen genel yant batl kadnlarn da, egemen olan gzellik idealleri araclyla mani-ple edildikleridir. Bu durum onlar estetik ameliyat olmaya zorluyormu. Fakat arada byk bir fark var: imdiye kadar hibir ebeveyn, gslerini bytmek istemedi diye kzlarn
84

Garip durumlar ikinci Dnya Sava kurbanlarm anma gn konumas

Kimi zaman tesadfen garip durumlarn iine derim ve yaam beni bir yerlere eker, gtrr, rnein ben byle politikac oldum, daha da nemlisi: VVD'li oldum. Kimin aklna gelirdi? Her halkrda benim deil. Birka hafta nce le yemei iin Nieuwspoort'ta oturuyordum. Niuwspoort parlementonun bodrum katnda, gazetecilerin politikaclara, onlardan alnt yapma izni olmasa da, bir iecek smarlayabildikleri bir lokantadr. Otururken sevimli ve canayakn birisi bana 4 Mays'ta dnce zgrl hakknda bir eyler sylemek isteyip istemediimi sormaya gedi. Bu canayakn insann ismi Caspar Bakx'd ve Nieuwspoort'un iei burnunda mdryd. Benim Hollanda'da ne istiyorsam onu syleme hakkm kullandmdan dolay tehdit edilmemi garip bulduunu syledi. Ve, halkn bir temsilcisi olarak yanmda srekli korumalarn bulunmasnn garip olup olmadm sordu. Bence de bu garip bir dururn ve ilk bata bu nedenden dolay konuma teklifine evet yantn verdim. Bir mddet sonra, konumaya hazrlanrken, konunun 4 Mays olduunu idrak ettim. 4 Mays, lleri anma gn! Yln en hassas ve ykl gn. Hollanda ve Avrupa tarihindeki en dehetli dnemin sembol. Yalnzca Hollanda'da, yz bin86

den fazlas Yahudi olmak zere, 240.000 insan ld. Ben o zaman neye evet demimiim, biliyor muydum? Doutan Somalili ve yalnzca 10 yldr Hollanda'da olan ben, byle kurun gibi ar bir gnde ne sylemeliydim? Bay Bakx, 4 Mays'n anlamna uygun bir baka kii bulamaz myd? rnein direni hareketinden biri. Belki direniilerin yaknlarndan bir kii. yle ya yaklak 25.000 insan direnite aktifti. Ve eer konu ifade zgrl iin mcadele ise, bunun iin korumalarla birlikte parlamento binasna gidiyor olmaktan daha fazla eylere ihtiya var. O dnemde yaklak 12.000 yasad gazete yaynlanmt. O zaman Hollanda'da bu gazeteleri doldurmak iin, basmak iin ve datmak iin yaamn ortaya koyan insanlar var olmaldr. Korunma lksne sabip olmayan. O zaman bunlara niye sorulmad? Simdi 4 Mays ve ben bu garip bir konuma dmken, siz davetliler benden anlaml bir konuma yapmam bekliyorsunuz. Bir gmen 4 veya 5 Mays zerine anlaml bir eyler syleyebilir mi? Hollandallarn veya Avrupallarn ortak hafzasnda benim de paym var m ki? stelik, benim lkemde ve ktamda her gn, asla anlmayan saysz insan lrken, niin ben sizin llerinizi anaym? Ama daha yakndan balonca belki, bir gmenin arlmas hi de yle garip deil. Sava elli sekiz yl nce bitti. ou Hollandal savan gerekten bittii duygusuna sahip. Resmi olarak Almanlarla bar yapld. Ve sava sonras gen kuaklar savan giderek geride kaldn dnyorlar, zgrlk Hollanda'da gnlk yaamn bir paras oldu, dncenin zgrce ifadesi zgrl de yle. imdinin Avrupasmda sz hl gl bir etkiye sahip olabilir. nsanlar szcklerle krlrlar, incinirler, aalanrlar. Fakat bu nadiren kovuturma veya tehditlere yol aar. Fikir zgrl ok doal bir eydir. Belki de ok fazla doal.
87

Garip durumlar

Tam da ou gmenin edindii baskc ve zgr olmayan bir ortam deneyimi llerin anlmasnn zaman iinde anlamn kaybeden bir trenden te bir ey olmasna bir katkda bulunabilirdi. "zgrce konuma kltr gmenlerin btn kuaklarn ekillendiriyor ve ok kimseyi eski gelenekleri zerine yeniden dnmeye ve bazen bunlar reddetmeye zorluyor, ama bu konuma zgrl onlar tarafndan, yllar boyunca Hollanda'da oluan kollektif hafzaya sorular yneltmekte de kullanlyor. Birbiri ard sra sorulan sorularn ancak zorlukla ilerleyebildii bir hafza. yle sorular ki, bazs ilk defa savatan ancak elli yl sonra, Kralie (5 Mays 1995'te yapt Elli Yln Ardndan Anma konumasnda) Ridderzaal'da unlar sylediinde resmen kabul edebilmitir: Doru bir fikir edinebilmek isteniyorsa, cesurca eylemden baka, edilgen kalma ve igalci gc etkin olarak destekleme tutumlarnn da grld gzard edilemez." Ve gerekten, Hollanda hl kolonici gemiiyle bouuyor. Daha da nemlisi, gmenlerin bak asndan, Afrika'da koloniler edinen ve hatta bunlar kinci Dnya Sava sonrasnda da koruyanlar Avrupallard. Alman igalinden kurtulduktan sonra Endonezya'da acmasz davrananlar Hollandallard, deil miydi? Bunu anlamakta hl zorluk ekiyorum. zgrlk, gvenlik ve zellikle fikir zgrl zerine yenilenen tartma gmenlerin geliinden sonra btn younluuyla yeniden gndeme geldi. kinci Dnya Sava'na ve Avrupallara ilikin farkl hatralar olan, deiik lkelerden gmenler arasnda byk ve kk anlamazlklar oluyor ve hemen her anlamazlk doma byme Hollandallarda kinci Dnya Sava'yla ilikili bir eyleri artryor: an sac partilerin politik programlar ve sloganlar bizi Hitler'in
88

polis operasyonlarna geri gtryor: Hayr, bir daha asla Auschwitz! Avrupa'da, Filistin'deki szmona kardeleriyle kendilerini zdeletiren nc kuak Araplar, haddinden fazla ikna olmu olarak, Amsterdam' daki Dam meydannda slogan atyorlar: Hamas, Harnas, Yahudiler gaz odasma! Her gmen iinden, terkettii lkeye, ailesine ve gemiine ballkla u andaki ve gelecekteki lkesine ballk arasnda paralanmtr. ocukluumdan beri Yahudiler hakknda kt eylerden baka bir ey duymadm. lk anlarm yetmili yllarn ortalarnda Suudi Arabistan'dandr. Bazen musluktan su gelmezdi. Sonrada annemin komu kadnla, Yahudilerin gene kt bir iler evirdii konusunda btnyle ayn grte olduunu duyardm. Yahudiler Mslmanlardan yle nefret edermi ki, bizi susuzluktan krdrmak iin hereyi yaparlarm. Yahudi, Somalice ve Arapa'da en ar kfrdr. Sonralar ergenlikte, seksenlerin ikinci yarsnda, Kenya ve Somali'de her namazda, Yahudilerin kknden yok edilmesini dilerdik. Bir dnn: gnde be kere. Biz itenlikle onlarn yokedilmesi iin dua ederken, hibir zaman bir Yahudi'yle karlamamtk. Bu gemiimle ben (ve benim gibi milyonlarca insan) slam'n gemiinden alm olduum politik, kltrel ve dini ball koruyarak buraya geldim. Burada Yahudilere ilikin btnyle farkl bir bak as edindim. lk bata insan olarak. Ama daha sarsc bulduum, Yahudi" olarak damgalanan insanlara yaplm olan lsz hakszlkt. Holocaust ve ncesindeki anti-semitizm, etnik temizliin hangi biimiyle olursa olsun karlatrlamaz. Avrupa'daki Yahudilerin tarihi bu bakmdan zel bir yere sahiptir. O kadar zel olmayan ey ise, nerede olursa olsun insanlarn soykrm yapmada gsterdikleri istek ve azimdir. Ruanda'da Hutulann Tutsilere ve eski Yugoslavya'da
89

Garip durumlar

Srplarn Mslmanlara yaptklar, insanlarn nefreti rgtleme ve buna uygun davranmadaki yeteneklerinin kantlandr. Saldrganln patlamasnn ncesinde tacizler, bask ve zgrlklerin kstlanmas gndeme gelir. Kimi zaman devlet ynetimi tarafndan, kimi zaman da (ve gittike daha sk olarak) ynetimin gszlnden dolay. Nefret ekilmesi, rgtlenmesi ve buna uygun davranma sreci uzun bir dnce dnemi gerektirir. Yokedici eylemlerin hazrlanmakta olduunu gren politik muhalifler buna kars karlar ve uyarmaya, bakalarm buna katlmamalar iin ynlendirmeye alrlar. Bunun iin zgr konumay garanti eden kururn ve kurulular olan politik iklime htiya vardr. zgrlk araynda Hollanda'ya, Avrupa'ya veya batya gelen tek gmen ben deilim. Bunun iin gelen milyonlar vardr. Sahip olduklar her eyleri satp insan kaaklarna vererek, uaklarla geliyorlar. zgrln olmad lkelerden gmenler kamyonlarla, gnlerce yryerek veya khne teknelerle denizden geliyorlar. Binlerce insan Avrupa yolunda ld. Avrupa'nn, geen ellisekiz ylda llerini anma ve zgrln kutlama ile baard, zgrln ve onunla birlikte barn kalc bir aba ve dzenli olarak baklp korunma gerektirdii bilincidir. Kendi kimliini yaamak ve oulculuu tanmak, ancak bireyin haklan garanti altna alnmsa, toplumsal beraberliin anlamazlklara zm aramaktan baka bir ey olmad binci yerlemise mmkndr. Bunun iin konumak gerektii bilinci. Bundan dolay szn, zgrce konumann dzenli bir toplumsal yaamn anahtar olduu bilinci. Benim gibi gmenlerin toplum dna atlma, cezaevi, kitap yakmalar, okuma yasaklan ve kafann kesilmesi gibi ciddi tedbirlerle karlamakszn ifade zgrlyle
90

tanmas burada, Avrupa'da olmutur. Hl hergn, bazen acl biimde, szn etkisini reniyorum: szn incitmek, aalamak, yanl anlamalara yolamak, ama br tarafta aklk getirmek, aklayc olmak, aydnlatmak gibi etkilerini. Dnce serbestliinin bulunmad lkelerden gelen gmenler iin, bu zgrlklerle ilikilerini dzenlemek zor olacaktr. Zor ama zorunlu. Bizim bugn anlamamz iin sze ihtiyacmz var. Bizim gemiimizi anlamak iin sze ihtiyacmz var. G deneyiminin beraberinde getirdi, birbiriyle atan sadakatlere, iki dnya arasnda kalmann verdii paralanmlk duygusuna iaret etmek iin sze, evimizi, ocamz terketmemize yol aan nedenlerden biri olan kltrmz ve dini inanlarmz hakkndaki grlerimizi anlatmak iin sze ihtiyacmz var. Avrupa'da bir gmen olduumdan dolay, terkedip geldiim lkedeki yaam biimini benim geleceimin lkesi ile karlatrabilecek bir konumdaym. Gzlemlerimi kader arkadalarmla paylamak iin sze ihtiyacm var. Onlara unu sylemek iin ihtiyacm var: Belki ebeveynlerimizin deer ve normlar, dini inanlar, hep sandmz gibi mkemmel deil. Daha nce de belirttiim gibi: Son zamanda dzenli olarak acaip durumlann iine dyorum ve hayat beni bir yerlere ekip gtryor. Ama bu yaamn nerede baladn biliyorum: Mogadiu'da, imdilerde savatan ar derecede hasar grm Dgfeer hastanesinde. Hala kendi kendime u soruyu soruyorum: orada, benimle ayn zamanda doan ocuklarn ka tanesinin sonu iyi oldu?

91

Bakire kafesi

Arap kltr-ki slamiyet araclyla Arap olmayan toplumlar arasnda da yaylmtr - birok bakmdan batnn gerisinde kalmtr. Gelime umudu vardr, ama gelime zorlukla olmaktadr. Birlemi Milletler'in, Arap bilim adamlar tarafndan hazrlanan Arap nsan Gelime Raporlar olumlu ynde atlan ilk admdr. Bu raporlar 2002 ve 2003 yllarmda yaynland, yazarlar bu raporlarda ok nemli noktalara parmak basyor1. Arap dnyasnda hl (bireysel) zgrlk, eitim ve kadn haklan sorunu olduu sonucuna varyorlar. imdilik var olan zenginlik yalnzca batl irketler tarafndan iletilen petroln varl zerine ykselmektedir, ekonomik byme dnya lsnde en geri dzeydedir (Afrika'nn gneyi hari) ve okuma ve yazma bilmeme ok yaygn ve giderilmesi g bir sorundur. Btn Arap dnyasnda bir ylda en fazla 300 kitap baka dillerden Arapaya evrilerek yaynlanmaktadr (yalnzca Hollanda'da bu miktar ylda 5000 kitaptr).2 Ayn ekilde insan haklar konusu da ok kt bir konumdadr. Arap ynetimleri kendi halklarna kar ve farkl gruplar da birbirlerine kar iddet kullanmaktadr. nsanlar bask altndadr ve kadnlarn konumu bana gre hibir yerde, slam dnyasnda olduu kadar kt deildir. BM raporlarnda, kadnlarn genel ve politik yaamn hemen hemen
92

tmyle dnda brakldklar ve evlilik, ayrlma, miras ve zina ile ilgili yasalarn kadnlarn ar zararna olduu yer alyor. slam dnyasndaki durum, daha snrl olarak, Bat Avrupa'daki ve Hollanda'daki Mslman3 gmenlerin durumuna yansr. Bat Avrupa'ya g eden Mslmanlar kendi dini inanlarn beraberlerinde getirdiler. Burada dikkat ekici olan, batl Mslman erkeklerin cezaevlerinde ve Mslman kadnlarn da eziyet gren kadnlar iin alm snma evlerinde ve sosyal almanlk kurulularnda, toplum ierisindeki oranlarnn stnde temsil edilmeleridir. ok sayda Mslman'n eitim ve i piyasasnda durumu iyi deildir. Batnn sunduu eitim ve i piyasas olanaklarn snrl olarak deerlendiriyorlar ve kendi lkelerinde alabildiine kstl olan zgrlklerden burada da yeteri kadar yararlanmyorlar. Peki ama, Mslmanlarn erlemesinin nndeki engel ne? Niin bat ile aralarndaki uurumu kapatamyorlar, ve niin batl toplumla kolayca btnleemiyorlar? Mslmanlarn geri kalml, uzmanlara gre, bat emperyalizmi, elverisiz iklim koullar gibi deiik faktrlerle aklanr. Bunlarn yan sra, siami ulus devletlerin ok ani ve yapay biimde kurulmas ve diktatrle dnerek yozlamas gereiyle de aklanr. Bu lkelerdeki diktatrlerin baa gelmesine ya batl gler tarafndan yardm edilmitir, ya da bunlar sadece Amerika Birleik Devletleri'nin gayretli desteiyle ayakta durabilmektedir. Yukarda belirtilen faktrlerin Mslmanlarn dnya apndaki geri kalmlklarnn nedeni olduu varsaym tarihi Bernard Lewis tarafndan ikna edici bir ekilde rtlr. O bu varsaymn ncelikle batllar karsnda Mslmanlarn sahip olduklar bir eit hakszla uramlk duygusuyla ilikili olduunu aklar. Yzyllar boyunca Mslmanlar batnlar aptal ve geri kafal olarak grmler 93

Bakire kafesi

dir. Ama on ikinci yzyldan itibaren Yahudi-Hristiyan bat islam uygarlnn seviyesine yetimekle kalmad, onu geti de. Mslmanlarn kendi iinden bu durumun bir aklamas, radikal slam'n temelini atan Sayyid Kutb ve Hassan al Banna gibi islamclar tarafndan yaplyor. Onlara gre mmet, mminlerin topluluu, yalnzca, Kuran'a ve peygamber Muhammed'in hadislerine harfi harfine bal kalrsa geliebilir. Mslmanlarn, peygamberleri Muhammed'in gstermi olduu doru yolu terk ettiklerini ve bylece iinde bulunduklar sefilliin kendilerinin eseri olduunu dnyorlar. Bu tez, eitli lkelerdeki taraftarlar tarafndan, slarn geleneklerine harfi harfine uymak iddiasnda bulunan kktendinci rejimler oluturularak pratikte denenmitir. ran ve Suudi Arabistan'daki rejimlerin kmek zere bulunmalarndan ve Bin Ladin tarafndan desteklenen Afganistan'daki Taliban rejimi devrildiinden dolay slamc teori, gerekte rtlm olarak grlmelidir. sam harfi harfine izleyen politika dramatik bir ekilde iflas etmitir. Ve tslam inandrc ve uygulanabilecek bir politik modele sahip deildir. Ama ben slamclara, Mslmanlarn ok byk ounluunun Allah'n btn buyruklarna ve yasaklarna titizlikle uyan koyu sofu mminler olarak yaamay baaramadklar tezlerine hak vermeden edemiyorum. Be ktaya dalm, 1,2 milyar Mslman'n byk ounluunun kar karya bulunduu sorunlar - saldrganlk, ekonomik ve bilimsel alanlarda durgunluk, bask, salgn hastalklar ve sosyal huzursuzluklar - kolayca bir veya iki faktrle aklanamaz. Kim kesin, mutlak bir aklama ararsa bunu, zamanla deien ve ksmen blgesel olan eitli faktrlerin bir kombinasyonunda bulacaktr. Benim gzmde durumu aklayc faktrlerle ilgili mevcut yaynlarda bir fak94

tre yetersiz yer veriliyor: slam'n cinsel ahlak anlay.4 Modern a ncesi kabile toplumlarna ait olan, ama Kuran'da kutsallatrman ve daha sonra peygamberin hadislerinde daha kapsaml fade edilen bir ahlak anlay. ok sayda Mslman'da bu ahlak anlay kzlk zar saplantsnda aa kar.5 Kzlk zarna yle byk deer verilir ki, insan bu saplantnn toplumsal ve insansal ykc sonularna gzlerini kapar. Kzlk zar bozulmu bir kz kullanlm bir eya gibidir deyimi M slman kzlara sk sk sylenir. Ancak bir defa kullanlabilen ve daha sonra sonra tmden deersizleen bir ey. Kullanlmamtr" mhrn kaybeden bir kz artk evlenecek bir e bulamaz ve yaamnn geri kalan ksmn ebeveyninin evinde geirmeye mahkm edilmi olur. stelik kzlk zarnn bozulmas evlilik dnda olduundan, kz, belki onuncu dereceden akrabalarna kadar, ailesinin namusunu lekelenitir. Bundan byle baka aileler bu kz hakknda dedikodu yapacaklardr. Onlar, szkonusu ailenin kadnlarnn, kendilerini karlarna kan ilk erkee kucana atlamalaryla bilinen kadnlar olduklarn syleyeceklerdir. Szkonusu kz bu yzden ailesi tarafndan cezalandrlr, ceza kfr etmekten aile dna atmaya veya eve hapsetmeye, hatta kzlk zarn bozan erkekle veya ailenin utancn gizlemeye hazr olacak kadar iyi olan yabanc bir erkekle zorunlu evlilie kadar deiik biimlerde olabilir.6 Byle iyi erkekler" genellikle yoksul, geri zekal, yal, cinsel iktidar olmayan ya da bunlarn hepsinin birlikte grld erkeklerdir. En kt durumda kz ldrlr. Birlemi Milletler, aralarnda szde liberal rdn'n de bulunduu slami lkelerde ylda 5000 gen kadnn ldrldn bildiriyor. Bu zalim kaderden kanan Mslman aileler kz ocuklarnn kzlk zarlarnn bozulmasn nlemek iin her eyi
95

Bakire kafesi

yaparlar. Kullandklar yntemler lkeye, iinde yaanlan zel koullara ve sahip olunan aralara gre deiir. Arna her yerde kzlk zarnn korunmasna ynelik tedbirler kzlara, kzlk zarnn sahiplerine, yneliktir, kzlk, zarn bozabilecek olan erkeklere deil. slam kltrnde, cinsellikleri szkonusu olduunda btn erkekler, bir kadn grdnde hemen kendi kontroln kaybeden sorumsuz, korkun yabaniler olarak grlr. Bu bana ok kkken yaadm bir eyi hatrlatyor. Ninemin bir tekesi vard. Biz evin nnde oynardk ve karanlk basmadan nce evredeki btn keiler uzun bir sra halinde eve doru gelirlerdi. ok sevimli bir grnt. Ama ninemin tekesi dier keileri grr grmez bir hm onlara doru koard ve ilk ele geirebildii keinin zerine atlard. Bizim ocuk gzmzde bu byk bir adilikti. Ninemize sorardk: Bu teke byle ne yapyor? Onun yant ise bunun kendisini ilgilendirmedii olurdu; eer komular, keilerine atlanmasn istemiyorlar idiyseler, onlar baka bir yoldan eve getirmeliydiler. Islamda erkek bir teke gibi tasavur edilir. rtnmemi bir kadn grdnde hemen zerine atlar. Bu varsaym kendini dorular. Mslman erkein kendini kontrol etmesini renmesi iin bir neden yoktur. Bunu renmesi gerekmez. Ayrca bu ona retilmez de. Mslman erkekler cinsel eitim almazlar. Bazen her ey iyi gider, ama bu tamamyla ans eseridir, tesadftr. Cinsel ahlak sadece kadnlara yneliktir. Daha ok kk yata kzlar bir gvensizlik emberine alnrlar. ok erken yata, kabile iin bir tehlike oluturabilen gvenilmez varlklar olduklarn renirler. Onlarn sahip olduklar bir ey erkekleri delirtmektedir. Geen yl bir slam okulunda Achmed adl bir babayla tantm, bana gemite dinin gereklerini yerine getirmeyen bir Mslman olduunu
96

anlatt. ki itiini, evliliinin dnda ilikilere girdiini ve slam'n artlarna nadiren uyduunu. Bir ka yldan beri, kendi deyiiyle, dinne geri dnm. Kuran okuyormu ve kzn slam'a gre yetitirmek istiyormu. Ona niin yedi yanda bir ocuk o i an kznn barts takmak zorunda olduunu sordum. Ona, slam' biliyorum, barts kz ergen olunca taklra, dedim. Evet, ama kzm barts kullanmas gerektiini rensin, ki sonra kendiliinden bartsn taksn, diye yantlad. Bana slam'n bartsyle ilgili kurallarn aklad ve dedi ki: Burada, Hollanda'da, kadnlar yazn neredeyse plaklar. Bundan dolay kazalar oluyor. Achmed, kendisinin byle bir kazaya ahit olduunu anlatt. Geen yaz bir kamyonun baka bir kamyonla nasl arptn grmt. Kazaya sebep olan kamyon ofr yola deil, yanndan geen gze) bir kadnn plak bacaklarna bakyordu. Bunun iin kzlar rtnmeli ve grnmez olmaldr; bunun iin de kendilerini srekli sulu ve utanca batm hissederler, nk normal bir yaam srmek ve erkekler in gzkmez olmak mmkn deildir. Kzlar srekli olarak yanl bir eyler yapacaklarn dnr. Yalnzca istedikleri yere gitme ve istedikleri yerde durma zgrl deil, ayn zamanda kendi ilerinde isel zgrlkleri de frenlenir. Teyzem bir gn bir koyun ya parasn gnein altna koydu. Yan bana kol kol halinde karncalar ve sr halinde sinekler t. Teyzem o zaman unlar syledi: Erkekler u karnca ve sinekler gibidir; bir kadn grnce isteklerine kar koyamazlar. Ben, ya parasnn gnete, karnca ve sineklerin istilas altnda eridiini grdm. Geriye kirli bir iz kald. Ve yalnzca yerde deil...

Kzlarn bakirelikleri deiik yntemlerle korunur. Bunlardan bir tanesi ergenlikten itibaren ev hapsidir. Bakireliklerini garanti almak iin milyonlarca Mslman kadn ev ileri yap97

Bakire kafesi maya ve asrlar boyunca can sknts ekmeye mahkum edilir. Bir kz iin dar gitmek gene de kamlrnazsa, buna ancak kz ban rtt ve her yerini kapatan bir elbise giydii zaman izin verilir. Bu kzn cinsel bir obje olarak kullanma kapal olduunun erkeklere sinyalidir.7 Kzlk zarm korumada ikinci yntem birinci dereceden akraba olmayan erkek ve kadnlarn ev ierisinde ayr odalarda kalmalardr. Eve mahkum edilmenin daha da arlatrlm hali. Allah'n iki kutsal evinin (Mekke ve Medine) bulunduu, slam'n en nemli lkesi Suudi Arabistan'da bu ayrlk en u noktasna kadar uygulanr. Keza, nispeten zengin petrol eyhlikleri ve ran'nn yan sra Pakistan, Sudan ve Yemen de bunu uygulamak iin aba gsteriyor. Bakireliin korunmasn garanti altna almada en ar yntem, kzn klitorisinin ve vajinanm giriindeki d ve i dudaklarn kesilip alnmas ve en sonunda da vajina duvarlarnn keskin bir eyle - bir cam kr, tra ba veya patates soymada kullanlan bir bakla - kaznmasdr. Bunun devamnda vajina duvarlarnn birbirine yapk byyebilmesi iin bacaklar birbirine balanr. Msr, Somali ve Sudan da dahil olmak zere otuzdan fazla lkede grlmektedir. Geri Kuran'da byle bir kural yoktur, ama kzn ev dnda almasna ihtiyac olan Mslmanlar iin, asl kabile adetine dayanan bu yntem hemen hemen dini bir ykmllk olmutur ve byle de savunulur. Bu yntemin taraftarlar, kzlarn snnetinin Muhammed'den nce ve Muhammed dneminde varolduuna ve Muhammed'in bunu zel olarak yasaklamadna iaret ediyorlar. Infibuhtion (kelimenin tam anlamyla ineyle kapatma) veya diki annelerin, teyze ve halalarn, ninelerin ve dier baka kadn bekilerin dikkatli gzlerine ek olarak fazladan garanti sunar. ular. O gece canalc test gerekleir: Mslman gelin bakire mi deil mi? Kadnlar toplumsal yaamdan srp atan cinsel ayrmclktan dolay Mslman erkek k olabilecei bir kadnla tanamamtr. Kendisine evlenecek bir e bulunmasn ailesine brakr, nk sadece ailesi nerede hala gerek bakire bir kz bulunduunu bilir. Sonuta, yeni evlenmi ift birbirleriyle ou zaman tanmadan nce, evlilik gecesi cinsel ilikiye girmek zorunda kalrlar. Kz istemese de ve vcudu korkudan veya tiksintiden kilitlense de, bu ilikide bulunacaktr. Ve belki ei de istemiyordur, ama o da gerek bir erkek olduunu, yapabdiini gstermelidir. Dn davetlileri kanl araf gsterilinceye kadar darda beklerler. Bu zorlama cinsel iliki demek ki aslnda, onaylanm bir tecavzdr ve bylece bireysel onurun kabaca inenmesidir. Evlilik zaten basit bir ey deildir, ama Mslman evlilii hemen dorudan bir gvensizlik belirtisiyle balar, iddet eylemi bunu izler. Gvensizlik ve iddetin bu senaryosunun iinde gelecek kua oluturan ocuklar yaplr ve bytlr. Bat lkelerinde oturan ok sayda Mslman kz evlilik ncesi cinselliin zevkini karmak iin, ve gene ailenin kzlk zarna saplantsn da dikkate alarak, birok hileler bulmutur. rnein gerdek gecesi kanamay gerekletirmek iin cinsel organlarna sert cisimler yerletirirler. Kat kontroller uygulayan titiz ailelerden kzlar iin bat lkelerinde, Hollanda'da da, bir mddet ncesine kadar masraflar genel salk sigortas tarafndan karlanan - ameliyatla kzlk zar tamirat olanaklar vardr. Kzlarn snnet edildii kltrlerden gelen ve evlilik ncesi cinsel ilikide bulunmu kzlar, bir erkein evlilik teklifi zerine yeniden diki attrrlar. Avrupa'da Somalili bir kadn vajinal dikilerini talya'da Sudanl bir jinekologa yeniletir; eer Sudanlysa talya'da Somalili bir doktora gider. Bunlarn adresleri bellidir.
99

Kadna ynelik gvensizlik en yksek dzeye zifaf gecesi

98

Bakire kafesi Evlilikte kadna ynelik gvensizlik devam eder. Gelinin kzl bozulur bozulmaz kocasnn korkusu ok ciddi boyutlar alr. O imdi, karsnn baka birisiyle yatp yatmadn kontrol etme ansn kendi marifetiyle yoketmistr. Karsnn kendisini aldatmasn nlemenin tek yolu onun d dnyayla ilikisini mmkn olduunca snrlamaktr. Evin diini ataca her admda einin iznine ya da refakatine gereksinim vardr. Koca bu yetkiyi Allah'dan almtr.8 y kadn eine itaatli ve onun hizmetindedir. Byk ve hrmet edilen halife mer'in, Umar Al-Khattab'n, (snniler iin saygnl neredeyse peygamber Muhammed'inkine eittir) buyruuna gre, drt Mslman erkek bir kadnn yalan sylediine ahitlik ederse, kadn yz krba yeme cezas alr. yi k krbalama gne yaylr da bylece yaralanmalar snrl kalr. Ama doaldr ki, Mslman kadnlar da sonuta insand ve bunlara kars b r eyler uydururlar. Mslman erkeklerin det grmekte olan bir kadnla sevimeleri caiz deildir. Bu Kuran'da yazldr ve sonuta kadna mkemmel bir korunma sunar. Mslman bir kadnn can sevimeyi ve bilmemkanc defa hamile kalmay istemiyorsa, esine det grdn syler ve det grme sresini uzatr. Bu, Mslman kadnlar arasnda yaygn bir mazerettir, tpk batl kadnn bann armas gibi. Veya kadn eer doum kontrol, aralar mevcutsa, einden habersiz., bunlar kullanr. Hatta elerinin haberi olmadan krtaj yaptran evli kadnlar vardr.' Btn bunlarn hepsi en kiisel eylerde srekli yalan sylendii anlamna gelir. Bu hayatta kalma stratejisi, bir hayat anlay olur. Eer erkek karsnn yalan sylediini anlarsa, bu, onun karsnn eytan gibi olduu dncesini bir kez daha dorular. Anneleri rnein darya yalnz gittiinde, doruyu sylerse kaynanas ve kocas kzacaktr. Bu demektir ki, yalan sylenir ve doru yadsnr. tiraf mmkn olamaz, bu itibar kaybna ve muhtemelen iddete yolaar. Birok ailede ocuklara cep harl verilmez. Ev harcamalar iin ayrlan paradan bir miktar alan bir olan, bundan dolay sktrldnda, aldn kabul etmez. Kabul ederse aalanr, hakarete urar. Kabul etmedii srece ban dik tutabilir. Suu yadsd srece babas da darya kar yadsyabilir. ocuklar anneleri tarafndan cezalandrlmak istemiyorlarsa, bir hikaye uydurmay renirler. Dernek ki, yalan sylemek de yarar salamaktadr. Bakire kafesinin sadece kadnlara ynelik sonular yoktur, ayn zamanda erkekler ve ocuklar iin de vardr. Bakire kafesi gerekte i ie gemi iki kafestir: en i kafese kadnlar ve kzlar kapatlmlardr. Kadnlar kafesini evreleyen, btn slam kltrnn kapatlm olduu, baka daha byk bir kafes vardr. Bakirelii korumak iin olan kadn kafesi beraberinde ilgili bireylere yalnzca hayal krklklar ve iddet deil, ama ayni zamanda btn topluluun sosyal ve ekonomik bakmdan da geri kalmasn getirir. Hapsedilmi kadnlar tarafndan yetitirilen ocuklar, zellikle de erkek ocuklar zerinde ok olumsuz etkiler yapar. slam dnyasnda kadnlarn ounluunun eitim olanaklarndan dlanmasndan dolay kadnlar bile bile cahil tutuluyor. Ama bu kadnlar yalnzca ocuk dourmuyor, ocuklar yetitirenler de onlar. Yalan yanl bilgilerini ocuklarna aktaryorlar ve dolaysyla erkeklere de. Bylece kuaktan kuaa geen bir cehalet ksr dngs oluuyor. Bat lkelerinde ilk kuaktan mslman annelerin byk ounluunun ya en fazla ilkokul eitimi vardr, ya da okuma ve yazmas be yoktur ve iinde kendi yollarn aramak
101

ocuklar her gn annelerinin nasl yalan sylediini grr.

100

Bakire kafesi zorunda olduklar toplum hakknda hi bir ey bilmezler. ocuklarn ans varsa, ilerki yalarda yine de eitime balarlar, ama bu sosyo-kltrel, cinsel ahlak anlay ynlendirici olarak var olduu srece sosyal ve ekonomik ynden ilerleme zorlukla gerekleir, ya da hi mmkn olmaz. ok sayda Mslman iin slam iindeki cinsel ahlak anlaynn daha da ar sonulan vardr. Kmsenemeyecek sayda kadn, kocalarna kar duyduklar nefreti kocalarna kar dile getiremeyip ocuklarna yneltirler. Tabii ki bu btn kadnlar iin geerli deildir, ocuklarna bir teselli kayna olarak yaklaan kadnlar da vardr, ama anne ve babalarla ocuklar arasndaki iliki hemen hemen hi bir zaman Hollanda gibi bireye dayanan toplumlarda olduu gibi deildir.1" slam'n Mslmanlarn uymasn stedii insanlk d kat kurallarla, Mslmanlarn bir insan olarak uyabilecekleri arasnda byk bir gerilim vardr. Kuran'da gven, gerek ve bilgi gibi deerlere ok nem verilir. Gndelik hayatta gven duymann ve gerein nasd bir konumda olduuna ilikin bir paray yukarda grdk. Bu berbat bir durumdur. Gvensizlik her yerde egemendir ve yalan ynetir. slam'da kural olan kati cinsel ahlak anlayn ksmen gre, celiletirmek iin, bu ahlak anlaynn uygulamadaki sonularm incelemek ve aratrmak bir zorunluluktur. Cinsler arasndaki ilikiler objektif ve eletirel olarak tanmlanmal ve zmlenmelidir. Uladan sonular temelinde kadnlarn ve erkeklerin birbirleriyle iliki biimlerini deitirmek iin ner rilerde bulunulmaldr.. Sistematik bilgi birikiminde Arap-Islam lkelerinin gl olmad daha nce sz edilen Arap nsani Gelime Rapor 'unda gzkyor. Kuran'a gre inananlar durmadan bilgiye
102

ynelmelidirler, ama ayn Kuran Allah'n hereyi bildiini ve btn bilginin kaynann Kuran'm gene kendisi olduunu syler. Her iki istemi ayn zamanda yerine getirmek olanakszdr. Mesela Mslman ocuklar in okulda biyoloji ve tarih derslerini izlemek ok kafa kartrc olabilir. Zira tarih Kuran'm balad zamandan nce balar ve evrim teorisi Kuran'daki yaradd hikayesiyle eliki ierisindedir. Ulemann ounluu Mslmanlara, bu garip elikiyle karlatklar zaman, Kuran'da bilgiyi aramak ile unun kastedildiini aklarlar: Kuran', bilginin kaplar beklenmedik bir anda kendiliinden alncaya kadar, (kendini vererek) okumaya devam etmelidirler. Kuran'm deerleri gerekte, insanlar iin ulalmazdr. Bir gen olan veya kz evleninceye kadar cinsel ilikiye girmeme kuraln yerine getirmek isterse, hormonlar onlar Kuran'la elikisi dolaysyla gnah olan eilimlere ve dncelere itecektir. Bylece insan, Kuran'daki kat kurallarn hayata geirilmesinin mmkn olmad dncesine varr varmaz pheler uyanmaya balar. Fakat Kuran'da yazlanlara ve snnete (Muhammed'in yaamna ilikin hadislere) ilikin bir phe duymak yasaktr. Zira Muhammed'in yaam rnek alnacak bir yaamdr. phe derhal cezalandrlr, sosyal evre tarafndan cezalandrlmazsa her halkrda Allah tararndan. Fakat phe duymadan, entelektel bir tutum taknmadan insanlar bilgi edinemezler de. Yani inanlarn ciddiye alan Mslmanlar bir amaz iindedir. Bu manevi amaz ou zaman Mslman kadn ve erkekleri bir i dengesizlie drr. Kuran'm ve Muhammed'in kurallarna gre yaayan bir toplum, kanlmaz biimde hasta bir toplum olur. Fakat ou Mslman, inde bulunduklar zmszln suunu kendi toplumlarnn iinde deil, dinlerinin onlara ykledii cinsel ahlak anlaynda
103

Bakire kafesi

deil, ama her zaman kendi dnda arar; Allah, eytan ya da koullardr bu durumu getiren. Buna ilikin bilinen aklama kalplan bu ekilmez durumun sorumlusunun Yahudiler, Amerikallar ve smrgecilik olduudur. Ve Mslmanlar kutsal kitaplar temelinde bir yaam srme zlemlerinin, yoksulluklarnn asl nedenini oluturduunu yadsrlar. Buna ramen birok Mslman'n rahat yaamas, bir k yolu bulmu olmalarndan ileri gelmektedir. Bunlar yle sylerler: Kesinlikle eime bakire olup olmadn sormayacam. Bu beni ilgilendirmez. Bunu Allah'a braktm. Bylece hayatta kalrlar. Mslmanlarn tek gerek umudu zeletiri yapmalar ve Kuran'dan kaynaklanan ahlaki deerleri snamalardr. Ancak o zaman karlarnn ve dolaysyla kendilerinin mahkm olduu kafesi krabilirler. Bat lkelerinde yerleik on be milyon Mslman bu umudu gerekletirmek iin gayet elverili koullara sahiptir. Koullar en bata, bat lkelerinde vatandalk haklar ve zgrlklerin ve tabii dnce zgrlnn varlndan dolay mevcuttur. Bir Mslman'n Avrupa'da, dini inancnn temel prensiplerini eletirdiinde, cezaevine girmekten, veya A rap-slam lkelerinde olduu gibi, devlete lm cezasna arptrlmaktan korkmasna gerek yoktur. M Putes Ni Soumises adl grup, Fransa'da dindalar tarafndan ilenen grup tecavzlerine kar ayaa kalkan Mslman kadnlarn oluturduu dnce ifade etme zgrlnden yararlanyor. Gruba nayak olan Samira Bellil'in kendisi de grup tecavznn bir kurban. Buna benzer bir protesto herhangi bir slam lkesinde hemen hemen imknszdr. Bir baka rnek de ran'dan gelen Chahdortt Djavann adl kadnn arafa Son.'balkl bildiriidir. Bu bildiri herhalde, araf giyme zorunluluu olan ran'da, yaymlanamazd bile.
104

slam kkenli kimi yazar ve dnr imdiden, batda sahip olduklar dnce zgrl alanm kullanyor. Hollanda'da bunun rnekleri romanc Hafid Bouazza ve filozof Afshin Ellian'dr. almalar belki bir gn Arapa ve Farsa'ya evrilecektir, ama slam lkelerinin ounluunda imdilik yasaktr. Bu ac veren noktaya en iyi parmak basan kii aslen Pakistanl olan, Why I am not a muslim'm (Niin Mslman Deilim) yazar filozof Ibn-Warraq'dr. Bu cesur kiinin takma adla yazmas gerei, kendisini batda da gvenlikte hissetmediini gsterir. kinci olarak, bat lkelerinde yasayan Mslmanlar bilgiye daha kolayca ulama olanana sahiptirler. Bylece ktphaneler, niversiteler ve bakalaryla fikir alverii yoluyla bilgi birikimlerini arttrabilir, ki bu da Mslmanlarn kendi dinlerine eletirel bakmasn olanakl klar. Bunun yan sra batda oktan beri yerlemi bir din eletirisi gelenei vardr. Mslmanlarn niin zellikle batda zeletiriye ynelebileceklerinin son bir gerekesiyse, ABD bata olmak zere batl devletlerin slam terrizmine kar bir sava yrtmeleridir. elikili bir ey, ama 11 Eyll saldrlar, ama bu olmasa da, slam'a ynelik ok byk bir ilgiye yol at. Bu ilgi - ksmen batnn kendi varln koruma igdsnden ileri gelir batdaki Mslmanlara ruhsal kafeslerini krmalar iin fazladan bir frsat sunmaktadr. Elverili koullara ramen yazk ki batl Mslmanlar, sosyolog Fatima Mernissi gibi liberal dnrlerin dncelerine kyasla, tutucu slam dncesinden daha fazla etkilenmekteler. Tabi ki on be milyon Mslman'n hepsinin peygamberlerine kar birdenbire eletirici bir tutum takmamayacam ve aralarndan bazlarnn tehdit ve sindirmeye yneleceini, hatta belki adaleti kendileri yerine getirmeye kalkp cinayete
105

Bakire kafesi bile bavuracaklarn biliyorum. Daha da nemlisi, ok sayda kadn deiime kar, rnein gsteri yaparcasna barts takarak, sert bir direni gsterecektir. Birok kadnn Trkiye'de barts takmazken Hollanda'ya geldikten sonra taktklarn anlattna dikkatinizi ekerim. Bu ifadelerle srekli kar karya gelen yeniliki Avrupa mslmanlar umutsuzlua deceklerdir. Batda eit Mslman ayrt edilebilir. lk nce sessiz aznlk, ki belki artk slam'n kurallarna gre yaamamaktadr ve gelecein bireysellesmekte olduunu ok iyi kavramtr. Bu insanlar sessiz bir ekilde slam'dan uzaklamaktadr. Bir ite almakta ve eer durumlar elverirse daha iyi mahallelere tanmakta, ocuklarn niversiteye gndermekte ve batda slam hakknda sren sert tartmalara karmamaktadrlar. kinci gruptakiler dini inanlarna dardan yaplan eletirilerden kendini ar hakarete uram hissetmekte ve eletirileri ahsen zerlerine almaktadr. Bu Mslmanlar kuaklar boyunca, ektikleri skntnn suunun kendi dlarnda, fakat ayrca Kuran'n ve peygamberleri Muhammed'in de dnda olduunu renmilerdir. Son olarak da yeniliki Mslmanlar vardr. Bu grup, biz asl dnp kendimize bakalm da hatann ne olduunu anlamaya alalm diye konuan birka kiiden olumaktadr. Bunlar, kafesi yava yava krabilirler ve bylece daha fazla insann kafesten kamasn salayabilirler. Ama benim, bunun batda gereklemesi umut ve hayalim batllarn, stelik dikkatinizi ekerim, sekler anlayl batllarn sert ve negatif tepkileriyle boa kyor. Bir avu aydnlanm Mslman'n yoluna ta koyanlar, slam' eletiren, bu dinin mminlerine hakaret etmektedir, yleyse ya rkdr, ya slam dmandr, ya da aydnlanma fanatiidir", diye konuan
106

batl kltr relativistleri ve bunlarn etkili olduu rklkla mcadele brolardr. yle de derler: slam onlarn kltrnn bir parasdr, ellerinden almak olmaz." Bylece kafes daha da uzun sre kapal kalm olur. Batllarla Mslmanlar arasnda eytani bir pakt kurulmutur. Batl taraf lobi almas, sosyal yardm ve gelime amal ibirlii ile geinir, Mslmanlarsa kafesten faydalanr. ki taraf ksa vadeli, egoiste, kendi avantajna ynelik bir kar ilikisinde birlemitir. Be yl nce ben daha suskunlar kategorisindeydim. yle dnyordum: Biz imdi zgr bir lkede yayoruz. Eer bir kadn olarak dvlyorsan, kendi talihsizliinden sen kendin sorumlusun. Senin yerinde olsaydm evden kaardm. Kzlk zarm ameliyatla yeniden eski haline getirtmezdim. Eer senin yerinde olsaydm burada ve hemen imdi kendi istediim gibi yaamm srdrrdm." imdi bu konuda farkl dnyorum. imdi eitimin ne kadar nemli olduunu gryorum, nk bununla sadece yaam balamyor, slam kltr iinde o kafes de kuruluyor. Birok Mslman kz Kuran'a ve peygamberleri Muhammed rneine uygun olarak itaatkr, baml bir hayat srdrmek iin yetitirildiler ve onlar iin ileri yalarda bu durumdan kendini kurtarmak ok zor. Her Mslman'dan Allah'n iradesine tabi olmas beklenir. Ama gerekte, kz ve kadn en fazla tabi olmas gerekenlerdir. imdi, byle yetitirilmenin kadnlar zerindeki etkisinin ok kuvvetli olabildiini, bundan dolay da kadnlarn hibir zaman kafesin dna kamadn gryorum. Onlar, zerlerindeki basky kendilerinin bir paras yapmlardr ve bylece bu basky dardan yaplan bir bask gibi deil, tarn tersine, manevi bir kalkan gibi hissederler. Bu tr hayatta kalma stratejilerine vakf olan kadnlar bundan belirli bir gurur duyarlar.
107

Bakire kafesi Kendilerini ziyaret ettiim Trk Milli Gr hareketinden kadnlar kendilerine gvenen ve neredeyse saldrganlk dzeyine varacak kadar da grltc kadnlard. Kzgn bir ekilde uradklar basky savunuyorlard: Ben barts takmak istiyorum, ben kocama itaat etmek istiyorum.". Tantn Fasl kadnlar da unlar sylyorlard: Ben barts takmak istiyorum nk yce Allah bunu buyuruyor.n Ben, Peki, ama sen yce Allah'n syledii her eyi yapmak istersen, kafesinin iinde kalrsn, diye yantladm. Bu, rehin alanlarn rehinelerine kar yaknlk hissetmeye baladklar ve derin, iten bir iliki kurduklar Stockholm sendromu olarak bilinen durumla kar latrlabilir. Ama bu tabii anormal bir ilikidir. Bu, sadece fiilen deil ama ruhen de kle olmu olan ve klelik hayatnda her eyin nceden belli olduu ortam, nceden belirlenmi bir kesinliin olmad zgrle tercih eden klelerin tutumuna benzer. Bu arada bir ok kii slam'a bir Aydnlanma'nn gelmesini bekliyor. Ama bu Aydnlanma kendiliinden gelmez. Bunun iin Mslmanlarn slam'a ilikin dnme biimi deimelidir. Mslmanlar dini inanlaryla, yaamla, varln yorumlanmasyla ve kendilerinin cinsel ahlak anlayyla ilikilerinin nasl olaca zerine baka trl dnmeyi renmelidirler. Bireysellikleri iin mcadele etmi olan bir avu Mslman ierisinden geldikleri topluma ayna tutabilir. Bu topluluu yeteri kadar gelimemi bireysellikleri le kar karya getiren bir ayna. Hala bask altnda tutulan ve dogmalar, kurallar ve Mslman topluluklarn ounda egemen olan o boucu dedikodu kltr tarafndan srekli bastrlp engellenen Ben ile yzletiren bir ayna. zgrleme dini toplumun dardan gelen eytanca glerden - smrgecilik, kapitalizm, Yahudiler ve Amerikallar gibi kurtulmas ya da bu glere kar korunmas anlamna
108

gelmez, bireyin kendisinin o dini toplumdan kurtulmas anlamna gelir. Birey olarak kurtulmak iin herkesin - erkek olsun, kadn olsun - ncelikle cinsellik zerine farkl bir tutum gelitirmesi gerekir. slam kltr, ierisinde bulunduu geri kalm konumdan en iyi ekilde nasl kurtulabilir? Geri kalmlk durumunun suunu bakalarna yklemekten vazgeip kendisi ve baka trl dnmeye balayarak, hakim olan cinsel ahlak anlay tam olarak zmlenmelidir. Bunun devamnda, ngrlen ahlak anlaynn hayatla ilikisi incelenmelidir. Ne kadar insan Allah'n herkesin bakir ve iffetli olarak evlenmesi buyruuna uymay baaryor? Elerin birbirleriyle nasl geinecei zerine, Kuran'n ayrntl olarak getirdii kurallar ve Muhammed'i izleyen gelenei biliyoruz. Ama gereklikte erkeklerin ve kadnlarn birbirleriyle ilikileri nasl? Nereye kadar aile ii iddet ve kadnlara ynelik iddet, ulalmaz bir ideale - br dnyada gzel bir yer ele geirmek - ulama isteinin istenmeyen sonulardr? slam lkelerindeki nfus fazlal var olan cinsel ahlak anlaynn dorudan bir sonucu mudur? Bu, zhrevi hastalklar, zellikle ADS konusunda var olan tabu iin de geerli midir? Ve batda Mslman kadnlar arasnda gittike yaygnlaan krtaj iin de geerli midir? Belki de br dnyadaki yaama daha abuk kavumak iin - Pakistan ve ran'n yapt gibi - daha byk atom bombasnn gelitirilmesine enerji ve para harcamak yerine, slam dnyasnn kendi cinsel ahlak anlayn ve kendi toplumunun boucu roln eletirici bir gzle gzden geirmesi ve deiim iin neriler retmesi daha yararl olur. Demek ki, bilimsel aratrma yeterli deilse de zorunludur. Byk insan gruplarnn davranlarm deitirmek iin cesurca kltrel tevikler ok nemlidir. Mslmanlarn slam hakknda yazdklar kitaplarn hemen hemen tamam,
109

Bakire kafesi Kuran ve hadislere gre bir Mslman'n nasl davranmas gerektiine ilikin ders kitaplar ve yol gsterici rehberlerdir. Kstl bir yaratclkla sslenmi ilahiyat risaleler. Bunlarn yan sra tabii ki Mslmanlarn ak, politika ve polisiye konular zerine yazlm romanlar da var. Fakat bunlarda slam'n ve peygamber Muhammed'in rolne deinmekten zenle kanlr. Kssadan karlacak hisse daima, insann din kurallarna uymas, yoksa sonunun kt olaca yolundadr. Gnmzde uydular araclyla btn dnyada izlenebilen pembe dizilerin ortak noktas sadece kt oynanmalar deil, ayn zamanda barol oyuncular arasndaki ilikilerin belli br emay zlemesi ve slam'n cinsel ahlak anlayna uygun olmasdr. Mesaj udur: Eer gen adamla gen kz birbirlerini severek birlikte olmak isterlerse sonlar kt olur; bir araya gelmeleri aileleri tarafndan ayarlanmsa, o zaman her ey yolunda gider ve taklan altnlar ve sevin gzyalaryla dolu ahane bir dnle mutluluun doruk noktasna ulalr. Fakat Mslman kltrnn ihtiyac olan ey gerek yaamda ne olduunu gsteren kitaplar, pembe diziler, iirler ve arklar rnein slam'da Treler ve Adetler ve slam Eiti min Elkitab gibi kitaplarda yer alan dini kurallarla dalga geen eserlerdir. lmden sonra bizi nelerin beklediini anlatan Cehennem'e yle Bir Bak kitabnn harika bir film parodisi yaplabilirdi. Barolde Muhammed'in oynad, Arap bir Theo van Gogh'un rejisrln yapt Life of Brian (Brian'm Hayat) filmi ortaya kt zaman biz leriye do ru ok byk bir adm atm olacaz. Peki Fasl bir Madonna'nn Like a prayer (Dua Gibi) arks ne zaman kacak? Arap bir kadnn dudak rujunun bir ranl generalin yakasnda grld bir film yapan David Potter gibi bir reji sr slam dnyasnda dnlebilir mi? Alay etmek ac bir zorunluluktur, ama daha fazla
110

yaplmaldr. Ben Muhammed'i gerek bir kii olarak, dokuz karsyla birlikte, Ben Hur gibi bir filmde grmek istiyorum. Arap airler sk sk kendilerinin Shakespeare'dan ok daha iyi yazdklarn dnrler. Peki ama bir slam Romeo vejlyet'i nerede? Bat lkelerinde yaayan on be milyon Mslman bu kltrel deiimi balatmak iin en elverili durumdadr. Bu, Trkiye, Fas, Endonezya ve dier lkelerde modernleme yolunda youn admlarn atlmad anlamna gelmez. slam'n modernlemesinin taraftarlar doal olarak youn direnmeyle karlaacaklardr. Bu direnci gre gre glenmek durumundadrlar. Direni, daha yzyllarca kafeste kalmay tercih eden Mslman erkek ve kz kardelerden gelecektir. Burada yerli kkeni Avrupallara nemli bir grev dmektedir. Bunlar incinmi" Mslmanlara kol kanat germenin ekiciliine kaplmamaldrlar. Mslmanlar arasnda geiien eletiri kltrn tevik etmek ve bunu olabilen her yerde desteklemek slam ve bat dnyasnn kendi karnadr. slam dnyas baty da tehdit eden byk bir kriz ierisindedir. Bu tehdit sadece terrizmden deil, ayn zamanda g dalgalan ve bat iin en byk petrol kayna olan Ortadou'da i savalarn kmas rizikosundan da ileri gelmektedir. Bu tehdit, - bann yardmyla da olsa - Mslman dnyas kendisi kendi iinden bir kltr reformunu gerekletirirse ortadan kaldrlabilir. slam dnyasnn bir reformdan gemesi her iki tarafn karnadr.

111

Somali - slam pratiinden drt vaka incelemesi

1992 ylnda babam tarafndan, grc usulyle, Kanada'da oturan, kabilemden bir adamla evlendirilecek oldum. Her ne kadar babamn planlarna itiraz ettiysem de, babam kararndan dnmedi. Kanada'ya giderken, uan Almanya'da bir ara inii yapmasn frsat bilerek ailemden katm ve Hollanda'ya geldim. Burada Zeevrolde' deki iltica bavurucular yurduna gnderildim. Buradakiler iinde, ka hikyesini ngilizce anlatabilen tek kiiydim. Benimle ayn konutta kalan Somalili iki gen kz kendilerine tercmanlk etmem iin birlikte iltica ileri brosuna gelmemi istedi. Bu i oraya gitmekle kalmad, ksa br sre sonra bu kzlarla birlikte her yere gitmeye baladm. Bit-lenmilerdi, dolaysyla tbbi yardm merkezine gitmemiz gerekti. Onlarla birlikte yabanclar polisine, hukuksal yardm brosuna, sosyal ahmanla gittim. Birok Somalili ilticac beni kefetti. Bir sre tercmanlk yaptktan sonra yardm grevlileri bu ii profesyonel olarak yapmam nerdiler. Ben cretsiz almtm, oysa profesyonel evirmenler ok para kazanyorlard. Balangta Hollandacam iyi deildi. Ben Somaliceden ngilizce'ye ve ngilizce'den Somaliceye eviriyordum. Buna bir deme ngrlmemiti. Yardm grevlileri benim iin buna da bir zm buldular: evirmeye Hollandaca bala, zorlandn yerde ngilizce devam ederiz.
112

1993 ylnda ilticaclar yardm merkezinden ayrldm ve Utrecht'teki Hollanda tercme merkezine i bavurusunda bulundum. Snavlarda iyi sonu almama ramen onlar benimle, ben Hollanda'da ylm doldurduktan sonra ilikiye geebileceklerdi. Hollanda'ya gittike daha fazla Somali'nin geldiini fark ettiim zaman G ve Vatandalk Hizmetleri'nn (IND) kapsn aldm. Bu blm tarafndan carlabilecek evirmenler listesine alndm ve o andan itibaren bam kayacak zamanm olmad. 1995 ylndan 2001 ylna kadar tercmanlk yaptm. Dzinelerce vaka - ADS, frengi, belsoukluu, chlamidia gibi - cinsel yolla bulaan hastalklara yakalanm erkek ve kadnlarla ve istemeden hamile kalm kadnlarla ilgiliydi. Cinselliin bir tabu olduu nc Dnya lkelerinden yeni gelenler arasnda, Hollanda gibi cinsellikle ilgili anlayn serbest olduu toplumlara gre, ok daha fazla sayda istenmeyen hamilelikler grlyor. Aada benim tercmanlk dnemimden drt hikyeyi bulacaksnz.

Hamile deilim, bakireyim

19 yanda Somalili bir kz 's-Gravendeel'deki iltica bavurucular yurdunun salk merkezine gelir. Bir doktor idrar tahlili yapar ve kzn hame olduunu anlar. Hekim sonucu kza anlatmak ister ve benim telefon araclyla tercme etmemi rica eder. Kz dehete der ve alamaya balar. Ben onun telefondan alamasn duyar ve konuamadn fark ederim. Tamamen mitsiz bir durumdadr. O an hatrladka hala tylerim diken diken oluyor. Devamnda kz unu sylen Mmkn deil, ben baki113

Somali -islam pratiinden drt vaka incelemesi

reyim, hame deilim. Hamile olduunu bir trl kabul edemez. Bakire olduunu kantlayabileceini syler: Benim cinsel organma diki atld. Bir erkekle cinsel ilikiye girmi olamaz, nk dikiler hala yerinde durmaktadr. Hekim onu sakinletirmeye alr ve idrarn bir daha tahlil edeceine sz verir. Bir sre sonra bana yeniden telefon edilir. Ayn hikye. Hekim Somalili kza ikinci idrar tahliline gre de gerekten hamile olduunu anlatr. Kza cinsel konularda daha nce bilgilenip bilgilenmediini sorar. Kzn yant yledir: Cinsel bilgilere ne lzum var, ben zaten bakire olarak evlenecektim. Kz henz bir aydr Hollanda'da olduunu anlatr. Uzun bir sredir Hollanda'da olan ve Hollandaca konuan Somalili bir gen adam kza her iinde yardm etmitir. Her zaman kzn avukatna birlikte gitmilerdir. Bir gn olan kz ve kzn iki Somalili kz arkadan Dordrecht'te ki evine davet etmitir. Orada kzla yatmaya alm, iki kz arkada oturma odasnda brakarak kz yatak odasna gtrmtr. Onunla yatmak iin kzn elbiselerini karm, kzln bozmayacana sz vermi, durmadan kza yardm etmi olduunu tekrarlayp imdi bunun karln vermesi gerektiini sylemitir. Hekimin bu hikyeyi kzn azndan eke eke almas gerekecektir. Kz doktora olann penisiyle iine girmediini, sadece zerinde gidip geldiini anlatr. Olan kzn stnde boalr, ama kzn dikileri bozulmamtr. Gerek kz gerekse olann bildii, kzn bakire kalddr. Hekim kza bir kadnn nasl hamile kaldn, bunun iin bir erkek ve bir kadna ihtiya olduunu aklar. Bir kadnn dier bir kadna gre daha kolay hamile kalabileceini ve hamile kalma ihtimalinin daha ok ya da daha az olduu dnemlerin olduunu anlatr. Kzn talihsizlii bu olayn
114

hamile kalma ihtimalinin ok yksek olduu bir zamana rastlam olmasdr, belki de bir damla sperma yetmitir.

Kzn tepkilerinden cinsel iliki ve reme konularnda hibir bilgisi olmad anlalr.
Hekim ona nndeki deiik seenekleri anlatr: krtaj yaptrabilir, ocuuna doumundan sonra kendi bakabilir veya ocuunu doduktan sonra evlatlk verebilir. Kz tmyle hayretler ierisinde kalmtr. Ben daha bir aydr buradaym, diye histerik bir ekilde barmaktadr. Bunu yapamam. Ailem benim Hollanda'ya gelebilmem iin o kadar ok para harcad ki, imdi ben onlar bu ekilde dllendiremem. Onlar rezil ettim. Bu affedirilir bir ey deil. Ben gzlenmeliyim. Doktor krtaj yaptrma olanana iaret ettii zaman, ki cenin daha ok kktr, kz: Hayr, hayr, hayr, ailemin rahmetini kaybettim, bebei ldrerek Allah'n rahmetini de kaybedemem, diye konuur. Krtaj kesinlikle istemez. Lafn iitmek bile istemez. Yoksa cehennemde yanarm. slama gre evlilik d hamile kalma aile iin her ne kadar byk bir aypsa da, Allah'n gznde yeniden dzeltilebilecek bir eydir. Fakat krtaj, susuz bir bebein ldrlmesi, affedilmesi mmkn olmayan, lmcl bir gnahtr. Bunun zerine hekim ocuunu evlatlk verebilecei yolunda neride bulunur. Gen kadn birka dakika dndkten sonra bu yolu da kabul etmez. Ben bir hata yaptm der, bunun sorumluluunu kendim tamalym." Hekim gen kadna dzenli olarak kontrole gelmesini gerektiini ve ayrca psikoterapi grebileceini syler. ocuun babasnn da bu srece dahil edilmesini nerdii zaman kz bunu onaylar. Buradan kzn gene de olandan pekl holand karlabilir. Bu kz hibir ey bilmiyordu. Cinsellik zerine bilgilendiril115

Somali - tslam pratiinden drt vaka incelemesi

memiti, nk onun kltrnde buna ihtiya yoktur. Evlilik ncesi seks nihayet kesinlikle yasaktr, kzlar bakire olarak evlenir. Cinsel bilgilendirme insanlar sadece kt dncelere gtrebilir. Bu tabu Mslmanlarn gerekte AiDS'in ne olduunu ve ADS hastalna nasl yakalanabileceklerini de bilmemelerine de yol ayor. Bu hastala sadece homoseksellerin, Hristiyanlarn ve inanszlarn yakalandklarn dnyorlar. Mslmanlarn ya da Somalililerin deil. Ben aktif cinsel yaamlar olan ve fahielere giden erkeklere tercmanlk yaptm. HIV virsn kaptklar anlaldinda syledikleri uydu: Bu mmkn deil, ben Mslman'ma Sanki HIV virs senin Mslman olduunu bilirdi! Somalili kzlar u vecizeyle yetitirilirler: Dikiin bozulmasn, yeter! Dikiin bozulup bozu l madii zifaf gecesi anlalr. Dikilerinin olmad anlalrsa sen bir orospusun-dur. Kadnlarn cinsel organnn giriinin dikilmesi slami bir uygulama deildir. Kendisine Kuran'n vahyolunduu Muhammed olanlarn snnet edilmesi kuraln koymutur, ama kzlar iin koymamtr. Diki atma pratii slam ncesine ait bir uygulamadr, ama slam tarafndan devralnmtr, tpk Hristiyanlk ncesinden gelen Noel aacnn Hristiyan-lar tarafndan devralnmas gibi. slam ulemas diki uygulamasn hibir zaman reddetmemitir, nk slam'da kadnlarn bakire olarak evlenmesi son derecede nemli bulunur. Bir kabile gelenei olan kz dikiini grnce yle dnm olmallar: Bakirelii garanti etmek iin harika bir usul. Mkemmel! Kzlarn dikilmesi Somali, Eritre, Sudan, Msr ve hatta Endonezya gibi slam lkelerinde ok sk grlmektedir.

Anab'n hikayesi
Anab ve Shukri reit olmayan iki ilticac kzdr. Hollanda'ya geldiklerinde onlara burada bir akrabalarnn olup olmad sorulur. Karsyla birlikte be yldan beri burada oturan vey aabeyleri Said'in yanna giderler. Resmi bir vekil yerine, vey kardee De Opbouw vakf tarafndan vasilik yetkisi verilir. Bu vakf o zamanlar reit olmayan ilticaclara vasi tayini iinden sorumluydu ve sadece bir denetleme ilevi vard. Her iki kz da Said tarafndan uzun sreli ve youn cinsel tecavze urar. Daha byk olan Anab bu ie daha uzun bir zaman ve daha ar biimde maruz kalr. Bu durum kz kardelerin k olan Shukri'nin De Opbouw vakfnn sosyal yardm grevlisine gitmesi ve her eyi anlatmasyla aa kar. Vakf su duyurusunda bulunur ve gentik dairesini devreye sokar. Said yakalanp cezaevine konur. Lahey ahlak polisinin merkez brosunda Anab ve Shukri'nin bir ablasyla tantm. Hamileliinin ileri aamasnda olan ve ba rtl bu Somalili kadna tercmanlk yapmak iin arlmtm. Kadn beni selamlar ve dorudan sorar: Kimlerdensin?" Bunun anlam: Hangi kabiledensin? demektir. Ben her zaman, profesyonel bir evirmen olarak bu tr sorular yamtlayamayacam sylerim. Ama o, Somalili bir kadn olduum iin, gndeme gelecek konulardan dolay bunu bilmek ister. Cevap vermemekte direnirim ve ona benim konuulanlar anlatlanlar gizli tutma zorunda olduumu aklarm. O, iki kz ve vey erkek kardeiyle ayn baba soyundan geldiklerini anlatr. Bu soy izgisindeki vey erkek karde ayn anne ve babadan olan erkek kardesmi gibi yorumlanr. Polis ona sank hakknda ayrntl soru sorar: cinsel tacizden haberi var myd, sank daha nce baka kadn ve kzlar ktye kul117

116

Somali - slam pratiinden drt vaka incelemesi

land m, sank her zaman ayn yntemi mi izliyor vs, vs. Kadn bu ve benzeri sorulardan sonra yarm saat ailesinin ne kadar temiz olduunu anlatr. Bu olanlar yalnz erkek kardee zgdr. Zaten Somalililerde cinsel taciz hibir zaman grlmez. Bu bir bedduadr. Ve ayrca, byle bir eyin gerekten olup olmadnn yeniden aratrlmasn ister. Kadn tmyle allak bullaktr. Kendi kendine, bu olanlar nasl dzelteceini sorup durduunu syler. Ben bu olay hakknda ayrntl bilgi sahibi oldum: ne zaman baladn, nasl baladn, kimin su duyurusunda bulunduunu, adamn sadece iki kz ktye kullanmakla kalmayp karsna da dzenli olarak tecavz ettiini ve eziyette bulunduunu rendim. Yaklak bir hafta sonra kuzinim Maryan benim yanma kalmaya geldi. Maryan bana hafta sonu onu gney Hollanda'da bir tandk evinden alp alamayacam sorar. Kuzinim orada, Hollanda'ya yeni geldiinde tant bir kz arkadanda misafirdir. O zamanlar her ikisi de De Opbouw vakfinn gzetimi altndadrlar ve arkada olmulardr: birlikte elenen ve yksek topuklu ayakkablar giyen gen kzlar. Utrecht'deki adreste korkun bir dankla karlarm. Btn ev idrar kokmakta, iki ya civarnda iki kk ocuk uzun sredir deitirilmemi bezlerle etrafta dolanp durmaktadr. Kirli bezler odann her tarafina atlmtr. Yeenimin misafirliine gittiimiz arkadann isminin Anab olduu anlalr. Bize ay imek isteyip istemediimizi sorar. Mutfaa gider ve uzun sre geri gelmez. Ben Maryanla kanepede otururken ve Anab ay yaparken (sanrm gerekli malzemeleri bulamamtr nk biz o ay hi grmedik), Maryan unu syler: Video bantlarn gryor musun? Bunlarn hepsi porno filmi. Sert porno filmleri. Bunlar Anab'n kocas kiralyor ve Anab' filmlere bak118

maya ve orada grlen o sapka eyleri yapmaya zorluyor. Anab anal tecavze uruyor, bana korkun eyler geliyor. Bu anlatlanlar daha nce duymuumdur: Bu kz benim Den Haag polis dosyasndan Anab olarak bildiim kiiyle ayn kiidir. Ona tecavz eden kii cezaevinde yatarken, ailesi ok ar eziyet grm olan Anab'n, artk bakire olmadndan, bir kuzeniyle evlendirilmesini ayarlamtr. Cinsel ktye kullanmann, ki bizim ailemizde zaten hi grlmez, st rtlmtr. Ailenin ismi temizlenmitir. Sorunca Anab'n on sekiz yana girdikten sonra zorla evlendirildiini rendim. Bu yastan itibaren De Opbouw vakfnn denetimi biter. Kzn kuzeni muhtemelen evde kalms, bir trl e bulamayan birisiydi. Aile ona, sana alabilecein bir kadn bulduk, ama onun bana gelenler konusunda azn sk tutacaksn" demitir. Yllarca vey aabeyi tarafndan ktye kullanldktan sonra Anab, imdi de evlendirildii kuzeni tarafndan ktye kullanlyor. Anab birka defa evden kam ve sosyal yardm kurumundan ilgi grm, ama o her seferinde geri dnm. Bir komu kadnn araya girmesiyle bir sre iin bir kadn snma evinde kalm, ama kocas onu snma evinden geri alm. Said Anab' ktye kulland iin cezaevinde, ama onu en az Said kadar ktye kullanan kocas elini kolunu sallaya sallaya dolaabiliyor. Bu iki kzn ailesi ocuklarnn Hollanda'da okula gidebilmeleri iin insan kaaklarna iyi para demiti. Aile bunu umutla ve iyimserlikle yapmt ve imdi kzlarnn sonu byle olmutu. En iyi niyetlere ramen. Anab'n hikayesi bir kzn bakirelik klt adna, ailenin namusunu kurtarmak iin nasl kurban edildiim gsterir. Ve bakirelik mitinin kurban sadece Anab deildir, kocas ve ocuklar da bu mitin kurbandr. Kocas Anab'a sapka
119

H Somali - tslam pratiinden drt vaka incelemesi

eyler yapar ve buna u gerekeyi bulur: O zaten bakire deildi, demek ki orospuydu. Ve Anab'n iki ocuu harfiyen bir enkaz zerinde byr. Onlarn gelecei ne olacak? Anab'n kk kz kardei Shukri bir daha geri dnmemek zere kat. O kurtuldu ve ailesiyle artk hibir likisinin olmasn istemiyor.

burada yalnz olduu dnemde, muhtemelen ya ok hareketli bir cinsel hayat yaam, ya da dzenli olarak fahielere gitmitir.

ocuk alndktan sonra bakire kalmalym

Bir hekim tarafndan telefonla aranrm. Burada reit olmayan Somalili bir ilticac kz var, diye anlatr, ok ciddi bir ey anlatmak istiyor, ama tercman istemiyor, Onu en sonunda telefon araclyla tercman kullanmaya raz ettik. Bu ii yapmak ister misiniz? Kzbir evirmen istemez, nk bir Somalili olarak baka bir Somalili'nin yannda sorunlarm anlatmaya utanr. Onun gvenini kazanmak iin benim bir evirmen olarak anlatlanlar gizli tutma ykmllm olduunu belirtirim. smini sylemek istemez. Kz on yedi yandadr, ama anasnn gzdr. Ona, anlataca hibir eyi bakasna aktarmayacam syleyince yle yantlar: Bunu sana zaten hi tavsiye etmem.

Mazbut ev kadn
Otuzlu yaslarn ortalarndadr, iki ocuu vardr ve nc-sne hamiledir. Hekim ona hamileliinden dolay kan tahlili: yapldm ve bunun sonucunu aklamay nemli bulduunu anlatr: Ona HIV virs bulamtr. Kadn hayretler ierisinde kalr: Olamaz. Benim mazbut, temiz bir hayatm oldu. slam'n ve ailemin sk kurallarna uydum. Gen kzken olanlara asla bakmadm bile. Hibir zaman bir erkekle yalnz kalmadm. Benim cinsel iliki yoluyla bulaan bir hastala yakalanmam sz konusu olamaz.< Bunun zerine hekim onun gene de HIV virsn tadn syler ve sorar: Ya kocanzn cinsel yaam nasl? Kadn, kocasnn kendisine kar ok iyi olduunu, ocuklara iyi baktn, ok sorumlu davrandn ve iyi bir aileden geldiini anlatr. Kocasnn byle bir hastala yakalanmas kesinlikle mmkn deildir. stelik bu hastalk Mslmanlarn yakalanabilecei bir hastalk deildir. Bu hastalk H ris uyanlar a ve zellikle de ecinsellere zg bir hastalktr. Ne kendisi, ne de kocas kan alp vermitir, dolaysyla bu yolla da bulamas sz konusu olamaz. Kocasnn tahlillerinden, virsn ona da bulam olduu grlr. Kocas kadndan nce Hollanda'ya yerlemi, kadn aile birleimi erevesinde daha sonra gelmitir. Kocas
120

Kz hekime yle der: Ben hamileyim ve bebei aldrmak istiyorum. Hamile olduunuzu nerden biliyorsunuz? dye sorar doktor.
Kz, Eczaneden bir test aldm, sonucu hamile olduumu gsterdi, der ve devam eder: Bir sredir adet grmediim iin tahmin edyordum. Bunu zerine doktor ona daha reit olmadn ve bunun iin de kendisini bir dk kliniine sevkedemeyeceini belirtir. De Opbouw vakfnn vasisine haber verilip onaynn alnmas gerekmektedir. Szkonusu olamaz, diye yantlar. Ben onun bilmesini istemiyorum."
121

Somali - slam pratiinden drt vaka incelemesi

Doktor bu durumda ona yardm edemeyeceini syler. Kz, tamam der, o zanan ben de Rotterdam'a giderim. Orada Kap Verdeli bir kadn bu ii yapyor." Hekim Tamam der, Rotterdam'da neler olabileceinden duyduu korkuyla kzn isteine raz olur. Sana yardm ederim, ama bir evirmenin de hazr bulunmasn istiyorum. nk benim bir doktor olarak grevim sana bir sr eyi aklamaktr." Kz hamileliini kendi cemaatinin nasl karlayacan anlatr: Bu durumu anlarlarsa, beni dlarlar." Kz ilticaclara yardm merkezinde odasn baka iki Somalili kzla paylamaktadr. Onlarn bu durumu bir sre sonra anlamalarn nlemek iin, mmkn oian en ksa zamanda aldrmak istemektedir. Kz beni tercman olarak kabul eder ve ben doktorla birlikte, Hollanda'da hemen istedii zaman krtaj yaptramayacam anlatmak iin, kzn ziyaretine giderini. Kzdan, ona sorulacak sorular zerine iki gn boyunca iyice dnmesini isteriz (Ne kadar zamandr hamilesiniz?", ocuun babasnn bilgilendirilmesini ister misiniz?). O bir karar alabilmek iin sakin kafayla her eyi dnmelidir. Dk yapmak istediine kesinlikle emin olmaldr. Ama kz ald kararn doruluundan emin gzkr: Leiden'e, dk kliniine gidecek ve ben de onunla birlikte gideceim. Kliniin bekleme odas farkl etnik kkenlerden kadnlarla doludur. Kendine gelme odalan olarak bilinen odalarda da hemen hemen sadece gmen kadnlar, zellikle Trk ve Fasl ama inli kadnlar da vardr. Tercmanln yaptm kza yine ayn sorular sorulur ve burada da dnme iin bir zaman tannr. ocuun babasn bilgilendirip bilgilendirmeyecei sorusuna yle yant verir: Hayr, o iime girmeyeceine dair sz vermiti, ama gene de girdi. Onun haberi olmasn istemiyorum.
122

Kz dk ileminde vajinanm giriindeki dikilerin koparlmamasn talep eder. Diki, ilevini korumaldr. Doktor dikilere bakar ve bunun mmkn olmadn syler. O zaman, dkten sonra yeniden diki atlmasn istiyorum", der. Dkten sonra doktor, ilk nce kendine gelmesi gerektiini ve ancak bundan sonra diki iin geri gelebileceini syler. Muhtemelen bu gereklemedi. Kz ok byk olaslkla bir daha dk kliniine giderek diki yaptrmak iin izin alamam, bunu bir baka doktor yapm olmaldr. Hollandal doktorlar byle eyler yapmaz. Hollanda yardm kurulular Mslmanlarn sahip olduklar problemlere yeterince hazrlkl iyi bir bak asna sahip deildir, bu da ister istemez bakire kafesinin devamna katkda bulunur. Hollandal psikologlar hakl biimde, hastalarn birey olarak tedaviye ynelmeye almlardr. Tercmanlk yaparken, Hollandal psikologlarn Mslman kadnlara da byle yaklatklarn grdm. Srekli sorulan nemli bir soru yleydi: Siz kendiniz ne istiyorsunuz?" Birok kadn bu soruya hibir ekilde yant veremiyordu. ok sessizleip, omuz silkerlerdi. Utanga utanga, Kocam ne derse, veya Allah nasl isterse, derlerdi; hatta aralarnda, sosyal alman hanma, Siz nasl uygun grrseniz, diyenler de olurdu. Kendileri iin bir ey istemeyi hibir zaman renmemilerdi. ocuklarnz iin ne istiyorsunuz? Onlar iin hangi karar almak istersiniz? Mslman kadnlar bunu da renmemilerdir, cevap veremezlerdi. Sosyal yardm grevlileriyse bu durumu anlamazlard, kafalan karr, hayal krklna urarlard. Yapabildikleri tek ey, onlar baka kurululara sevketmek olurdu, ama bir kiiyi nereye kadar sevkedebilirsin ki?

Sosyal ahmanlk alannda bylece kltrleraras esirgeme

123

Somali-lslam pratiinden drt vaka incelemesi

filan olarak adlandrlan bir alt alan olutu. Bu erevede, kt muamele grm Mslman kadnlar iin, Rotterdam Saadet snma evi rneinde olduu gibi, ayr barnma evleri oluturuluyor. Bu barnma yerlerindeki kadnlar ne var ki, gelecekte nasl direnebileceklerini, nasl mstakil olabileceklerini renmezler. Hayr, kendinden emin olmaya ynelik bir eitim ve kurslar yalnzca iddet kurban yerli kkenli Hollandal kadnlar iin ngrlmtr. G edip gelmi olanlar szkonusuysa, iddet kurban kadn, kadnn ailesi ve kocas arasnda arabuluculuk" tek zm olarak grlr. Sosyal almanlarn bu tutumu, aznlklarn karlarn savunan ve bazen dini bazen de etnik temelde rgtlenen says?, kar grubunun tavsiyesi temelinde olumutur. Ulusal ve yerel ynetimler tarafndan parasal olarak desteklenen, kh etnik, kh dinsel ynelilere sahip bu kurulularn szcleri statkonun devamndan kar olan (aralarna ancak son zamanlarda birka kadn katlmtr) erkeklerdir.

Mslman kadn, haklarm iste!

Ben Somali'de dodum ve Mslman bir ailede bydm. Mslman bir gen kz olarak bir kuzenimle, sonrasnda gnlerimi yaltlm koullarda bir ev kadn ve anne olarak olarak geirmek zere, evlendirildim. Ama ben katm ve Hollanda'ya geldim. Bu on yl nceydi. Hollanda'da eitimime devam edebildim ve alabildim. Burada dncelerimi de aklayabiliyorum. Bu dnce her zaman anlalmyor. Bana srekli olarak, niin zellikle slam' ve onun iinde kadnlarn durumunu bu kadar eletirdiim soruluyor. Tutumum ve konumalarmla bu dinin itibarn zedeliyormuum, onu sanki btn olumsuzluklar ondan ileri geliyormu gibi tantyormuum. Ayrca ben btn Mslman erkeklerin elerini bask altna alan, aptal ve zorbalar olduu imajn yaratyormuum. Bana, poplistlerin ve rklarn ekmeine ya srdm ve onlarn Mslmanlar bask altna almak iin benim grlerimi ktye kullanacaklar sulamas da yneltiliyor. Bu yzden, Mslman toplumu ierisinde kadnlara ynelik davran neden eletirdiimi aklamam gerektiini hissediyorum. Yaptm eletirinin drt sebebi var: slam dinine ilikin bilgini ve deneyimimle, Mslman kadn ve kzlara ynelik insanlk d davranlar durdurmaya katkda bulunabileceimi mit ediyorum. Btn itenliimle,
125

124

Mslman kadn, haklarn iste!

insan evrensel insan haklarnn geerliine inanyorum. Uluslararas Af rgt'nn ynetim kurulu yesi olarak, Mslman kadnlarn ok byk bir ounluunun hl bakirelik dogmas le zincire vurulmasn ok endie verici buluyorum. Bu, kadnlarn hi tecrbe geirmemi olarak evlenmesi zorunluluu anlamna gelir: evlilik ncesi ak ve cinsellik deneyimi mutlak bir tabudur. Erkekler iin byle bir tabu geerli deildir. Genel olarak, erkek ve kadn zgl Mslman kltrleri ierisinde hibir biimde eit hak ve imkanlara sahip deildir. ok sayda kadn yaamlarn bamszca veya kendi istekleri dorultusunda dzenleme imkanndan dpedz yoksundur. Benini slam'a zel bir kinim yok. Bu dinin tayp aktard merhamet, misafirseverlik, yoksul ve muhtalarla dayanma gibi soylu deerlerin bilincindeyim. Ama kadnlar asndan, slam dininin sadece iyi ve barl unsurlardan olumadn tam bir aklkla grmek gerekiyor. slam adna gaddarca, korkun uygulamalar yaplyor. Bir insann kadnlarn snnet edilmesi ve toplum dna atdmas gibi byle olumsuz durumlar, gndeme getirmek iin aba harcamas btnyle normal deil mi? Margo Trappenburg gibi sayg duyulan bir bilim kadm NRC HandelsblacTdaki ke yazsnda, yeni kabinedeki Hristiyan-demokratlar n kadn dman planlarn eletirdiinde, hakkaniyet sahibi hibir insan onu Hristiyanlara kar nefret tayor diye sulamayacaktr. Tabii ki btn Mslman erkekler kadna saygsz ve gaddar deildir. Annelerine, kzkardelerine ve elerine kar iyi davranan saysz harika Mslman erkek tanyorum. stelik erkekler de ayn ekilde, bakirelik kltnn dolayl olarak kurbandr. Bu yzden salkl, dengeli ve iyi eitimli bir anne tarafndan yetitirilme frsatn karyorlar ve bu eitim eksiklii, i ve sosyal gelime alanlarnda geri kalmalarn beraberinde getiriyor.
126

Yetitirilirken erkeklik lehine yaplan gl vurgudan ve cinsiyetler arasna konan fiziksel ve zihinsel mesafeden dolay erkein, uyumlu aile ilikileri iin gerekli olan iletiim becerilerini gelitirme frsat hi yok gibidir. Bu durumda, Hollanda'da ok sayda Mslman kadnn elerinden, kendileriyle nadiren konuuyorlar diye ikayet etmesi artc deildir.1 Ailelerin ok kk yataki kzlar iin ayarladklar evlilikler erkee kendi semedii, hatta doru drst tanmad bir ele ilgili olarak ar bir sorumluluk ykler. Bzn bunlar sk sk anlayszla, kzgnla ve bir yetersizlik duygusuna yol aar. Ve eer erkek buna ek olarak kadna dayak atma hakk olduu dncesiyle yetitirildiyse, iddet kullanmakla arasnda kk bir adm kalm demektir. Hollanda'daki snma evlerine gnmzde Mslman kadnlarn byk bir akn var. Hatta, evlerinden kaan Mslman kzlar iin ayr snma evleri kuruldu. Bunun yan sra, kadnlarn byk bir blmnn baskya uramas durumu baka kadnlar tarafndan ayakta tutulmaktadr. Eini dvme hakk veren sure hakknda Amsterdam'daki Trk kadn imam Fatma Katrc'nn ne sylediini okuyalm:2 Erkek kadn dvebilir, evet, ama akam yemeinin ne olaca gibi gr ayrlnda deil. Ciddi bir konu olmaldr, mesela namus veya aldatma gibi. Eer kadn davranlaryla ailesinin namn lekelerse. Bakn, kimi kadnlar iin yapc bir konuma yeterlidir, bakalar yataklar ayrldnda kendine gelir, kimileri de gerek nevrotiklerdir. Bu sonuncular, hatalarn grmeleri iin azck dvmek en son bavurulacak bir ara olabir. Beni iyi anlayn, ben buna karym. Dayak atmak aalaycdr, ama gerekten baka trl olmuyorsa, o zaman lazmdr. Bu yazlanlar, okumu kadnlarn bile kklklerinden beri edindikleri grlerden olduka zor vazgeebildiklerini
127

Mslman kadn, haklarn iste!

gsteriyor. Geleneklere gre yaplanm Mslman topluluklarda, genellikle kzlarn sk kontrol altnda tutanlar anneler ve gelinlerine hayat zindan eden kaynanalardr. Kuzinler, teyze ve halalar birbirleri ve bakalar hakknda sonsuz dedikodu yaparlar. Bu sosyal kontrol kadnlarn kendi zerlerindeki basky kendi marifetleriyle ayakta tutmalarna yol aar. Eletirimin ikinci gerekesi Mslman kadnlarn zgrlemesi gereklemedike, Mslmanlarn toplumsal geri kalmlklarnn devam edecei tehlikesidir. Bir yanda Mslman kadnlarn alt konumlar ve dier yanda Mslmanlarn eitim ve i piyasas, genlik sularudaki oranlan ve sosyal yardm kurumlarna byk bamllklar arasnda dorudan bir iliki gryorum. Gerekten, Mslman kzlarn yetitirilme biimi kendi bamszlklarn ve kendi sorumluluklarn stlenmelerini nlemek amacna yneliktir, ki bunlar da Hollanda gibi bir lkede ykselebilmek iin temel nemde olan deerlerdir. Son yllarda evlendirilme yann gittike dmesi Mslman kadnlarn zgrlemesi asndan tehlikeli bir gelimedir. Evlendirmek demek bir kz ya da gen kadn, yabanc bir erkee vererek cinsel amala kullanmasna imkn tanmak demektir. Gelin ne kadar gencse bakire olma olasl o kadar yksektir. Gerekte burada, gen kzn btn ailesinin onayyla rzna geilmesi szkonusudur. Evlendirilme genellikle, kzn eitimini tamamlamasna irnkn veya izin verilmemesi anlamna gelir.Yazk ki, hl saysz Mslman kz bu uygulamadan geiyor. Bakireliklerini korumay baaramayan kzlar veya zifaf gecesi (daha nce hi sevimemelerine ramen) kan gelmeyeceinden korkanlar k yolunu ameliyatla kzlk zar tamiratnda aryorlar. Tahminlere gre Hollanda'daki hastanelerde her ay bu eit 10-15 ameliyat yaplyor. Seks ve
128

dolaysyla cinsel bilgilendirme zerindeki tabunun bir devam olarak, Mslman kzlar ve kadnlar istemeden hamile kalyorlar veya cinsel hastalklara yakalanyorlar. Dkler Fasl ve Trk kadnlarn saysnn artyla beraber artyor. Sesimi ykseltmemin nc gerekesi ise, Mslman kadnlarn sesine kulak kabartan pek kimsenin olmamasdr. Grup karlarnn resmi savunucular hemen hemen tamamen erkeklerdir. Mslman kadnlarn ektii acnn boyutlar dnlrse, kaderlerini dzeltmek iin gerekten uraan ok az sayda toplumsal kurum ve politik parti vardr. slam rgtleri ve Mslman kkenli gmen politikaclarn szcleri ile dier grup baklam savunucular Hollanda'daki Mslman kz ve kadnlarn byk sorunlarm yadsmakta, hafife almakta veya grmezden gelmekte birbirleriyle yaryorlar. Sosyalist parti milletvekili Khadje Arib, Mslman kadnlarn konumu zerine bir syleide unlar sylyor: nsan gmen kadnlarn yaltlm bir halde, btn gn evde oturmak istediklerini dnyor, ama bu en bata, nereye gideceklerini bilemeyilerinden ileri gelir. Amsterdam'n Bos en Lommer semtinde bu ilkbaharda anne ve ocuk kreinin alnda Khadija Arib, kadnlarn btn gn faaliyetlerde bulunabilecei zel kurumlarn oluturulmasn nerdi. Bunu sylemekle, sorunun zn gzard ediyordu. Mslman toplumun geni bir kesiminde hl kadnlarn ev dnda hareket etme zgrlne sahip olamayaca dncesi yayor. Mslman kadnlar zel faaliyet merkezleri almasndan ok, bu yasak anlaya ynelik sert eletirilerden fayda grrler. Son gerekem: Bir Mslman kimliini vurgalamann Mslman kadnlar iin zararl olduundan kesin emin
129

Mslman kadn, haklarm iste!

oldum. ABD'de politoloji profesr ve feminist Susan Moller Okin 1999'da, slam (veya baka) grup kltrlerinin korunmas ve tevik edilmesi yanls olan okkltrllk taraftarlar ile, kendisinin de dahil olduu, okkltrllk kartlar arasnda bir tartma balatt. Okin, birok batl hkmetin kendi anayasalaryla elikili olarak grup kltrlerinin korunmasna ynelik bir politika izlediini saptyor: anayasalarda nihayet, bireysel zgrlkler ve erkek-kadn eitlii ilkeleri yer almaktadr. Okin'in eletirileri arasnda, okkltrclerin, savunduklar kltrlerdeki zel hayat gozard edileri bulunuyor. Oysa g dalmndaki adaletsizlik ve kadnlara yaplan bask en belirgin biimde zel hayatta kendini gstermektedir. Hollanda'daki Mslman kadnlar halkn ok byk kesiminin kltr olan hakim bat kltrnden sonuta daha fazla yarar grecektir. Bu kltr onlara kendi hayatlarn kendi tasarladklar gibi biimlendirebilmeleri yolunda iyi bir frsat salar. Bunun yaayan kant benim. Bunun iin, kendim ok ey borlu olduum demokratik sistemin kollanmas ve korunmas iin sorumluluk da duyuyorum. Btn Hollandal Mslmanlar aslnda ilkece ayn insan haklarna sahiptirler ama ou bu haklar, zaman gemi dini grlerden dolay hayata geirmekte engellerle karlar. Bu durumun zellikle kadnlar etkilemesi bana ok endie veriyor. Bana gre, bask altndaki kadnlarla ayn dini inanta olan ve Hollanda toplumunda baarl olan gmenler (ki bunlarn saylar ok fazla deildir) kz ve erkek kardelerini daha fazla savunur durumda olmalydlar. Kadnlar ve cinsellik zerine cesaretle yazan yazar Naima El Bezaz gibi kadnlar, yerlemi gelenei kabul edivermek yerine, dinsel engelleri amalar ve bakirelik kltnn kaynaklarn (Kuran, hadis, gelenek ve bunlardan kaynaklanan uygulamalar) sorgulamas ynnde
130

tevik etmek isterdim. Bu onlarn kendi karna ve imdilik gelime frsatlar az olan kader arkadalarnn karnadr. Khadija Arip, Nebahat Albayrak, Naima Azough ve Fatima Elatik gibi milletvekillerine sorumluluklarm hatrlatyorum, nceliklerin belirlenmesi mant en nemli olann en nce ele alnmasn gerektirir. slam inaj gibi daha az nemli konular asl konunun nne gememelidir. Hereye kadir olan Allah, kendi imaj hakknda endielenir, diye dnmek gln deil mi? okkltrl toplumun savunucularm din adna ev iinde kle edilen kadnlarn ektikleri aclar konusunda bilgi ednmeye davet ediyorum. okkltrclerin, kendilerini bir bakasnn yerine koyabilmek iin, ahsen kt davranla karlamalar, tecavze uramalar, eve kapatlmalar ve baskya uramalar m gerek? nsan bir yandan insanln ilerlemesinin getirdii zgrlklerden yararlanrken, szkonusu uygulamalar zararsz gstermek veya hogrmek ikiyzllk olmaz rn? Babakan B alken ende'ye, 2002 mays seimleri ncesinde verdii, okkltrl toplumu kendi bana bir ama olarak grmeyecei vaadini hatrlatrn. Kendilerini toplumun dier kesimlerinden ayrmaya ynelen ve bylece kadnlar ve ocuklar zerinde, sonu gzkmeyen bir despotizmi srdrmeye yardm eden slam okullarna ve btn dier islam rgtlerine kar ne yapacak? Yoksa bu bo bir seim vaadi miydi?

131

Aile ii iddete kar daha etkili nlemler aln

Hollanda'da her yl ortalama seksen kadn, krk ocuk ve yirmi be erkek aile ii iddet yznden lyor, ama buna kar devlet ne tepki gstereceini bilemiyor. Eer bir de bu aile ii iddeti kltrel eler belirtiyorsa, o zaman btnyle bir bekle-gr davran gndeme geliyor ve net kararlar szkonusu olmuyor. Son yllarda hkmete yeteri kadar iyiniyet aklamalar yapld. iddeti usulen knamann ve mahkm etmenin dnda, yllar boyunca parlamentoya her trl szler verilip belirli aralklarla aratrma raporlar yazlyor ve dzinelerce sempozyum ve konferansta aile ii iddet konuuluyor. Yukanda belirtilen rakamlar bu arada grevden ekilen kabinenin 2002 ylnn Mart aynda yaynlad bir raporda yer almaktadr. Hatta Hollanda hkmeti uluslararas dzeyde, namus cinayetleri hakknda, yasal, eitici, sosyal ve dier baka tedbirlerle bu eit sularn aktif olarak nlenmesi ve mcadele konusu edilmesi" arsnn yer ald bir kararn Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan kabul edilmesini baard. Bunlarn hepsinin inandrcl azdr, nk biribirlerini izleyen kabineler iyiniyet aklamalarn kararl bir politikaya dntrmeyi baaramadlar. Daha 1981 ylnda aile ii iddete kar ilk nergenin kabul edilmi olmasna ramen,
132

hala btncl bir tedbirler katalogu yoktur. Aile ii terrekar kararllkla yrtlen bir mcadele sz konusu deildir. eitli almalarn varlna ramen savcln, Holllanda'da namus cinayetlerinin ne kadar sk grld konusunda, en ufak bir fikri bile yoktur, nk bunlar hl normal cinayetler gibi kayda geirilmektedir. Kadnlarn cinsel organlarnn tahribata uratlmas ve zorla evlendirilmeler Hakknda da ok az ey biliyoruz. Kltrel deerlerdeki farkllklar aile ii iddette kendi bana bir sorundur. Yerli kkenli Hollandallarda aile ii iddet genelde ahlakd bulunur. Bundan dolay yerel ynetimin izledii politikalar (sann tedavisine ynelik) bazen baarldr, ama ne yazk ki lke ynetimi bu yerel politikay (rnein Utrecht'te uygulanmakta) lkesel bir seferberlik dzeyine karmay baaramyor. Babas tarafndan ldrlen Almelolu Trk asll kz Zarife, kltrel ya da dni olarak onaylanan aile ii iddet kurbanlarna bir rnektir. Babann davran biimi kendi toplumu iinde ahlaken onaylanr. Daha da kts, sank ou zaman iddete kkrtlr. Kendisinden bekleneni yerine getirmezse, kendi toplumu ierisinde kelimenin tam anlamyla el ine kamaz hale gelebilir. Ne zaman ki sank, ailesi ve arkadalarnn bilgisi ve onayyla eylemini baaryla gerekletirmise, sadece kendi namusunu kurtarmaz, ayn zamanda kendi toplumu ierisinde sayg da kazanr. Bu kltrden kz ve kadnlar iin bu, ynetimin zgrleme politikalarnn yrmediinin dehet verici bir rneidir. Sorunun kk slam topluluklarda evlilik ncesi cinsel ilikinin kabul edilmez olarak yorumlanmasdr. Bunun dolay, cinsellik zerine tartmalar balatmak iin kalc kltr kampanyalar yrtmek zorunludur. Evlilik ncesi seks, yetikinler arasnda olmak kouluyla, cezai bir eylem deildir.
133

Aile ii iddete kar daha etkili nlemler aln

Kii bunu ahlaken kabul edilemez bir ey olarak gryor da olsa, iddet asla bir yant olamaz. Hedef gruplardan rgtlerin kendilerinin bylesi kampanyalar yrtebileceklerini dnmek bir hayaldir. Bylesi rgtlere kulak veren Holandah sosyal almanlar sorunu yalnzca rtbas etmi olurlar. Bunlar mesela, tehdit altndaki gen kadnlarn a n ne-babalarn a, sosyal koruma altndaki kzlarnn iffetli, kzolankz olduunu temin etmek in dil dkerler, oysa o kzn kzlk zar tabiplerin yardmyla tamir edilmitir. Kimse aile ii iddetin karmakln inkr etmiyor, ama ynetimin bu sorunu zme yaklam ok danktr. Yirmi bir yasa temelinde, en az alt bakanlk bu sorunla urayor. Yerel dzeyde, her biri aile ii iddet sorununun bir ynyle uraan bir kurulular kemekei mevcuttur. Denetim, bavuru, inceleme, yardm, soruturma, kovuturma ve nlem alma ileri birok kurulu arasnda dalmtr. Aile i iddete mdahale etmek veya koruyucu nlemler almak bu kurum ve kurululardan hibirisinin asl grevi deildir. Aile ii iddete maruz kalm kii bu labirentte, iddet uygulayan evreden uzaklamak iin zaten cesaret ve abaya gereksinimi varken nk sorun daha fazla iddete maruz kalmaktan duyulan korku sonucu olarak, gizlilik ve utanma duygularyla perdelenmitir - kolayca yolunu kaybeder. Nisan 2003'te parlamento, aile ii iddete kar mcadelede daha belirgin bir rota izlenmesi iin, l Eyll'den nce bir zm plannn hazrlanmas dorultusunda bir nerge kabul etti. Allm olduu zere, bu zm plannn ortaya konmas imdiye kadar iki kere ertelendi. Aile ii iddeti nlemek iin u tedbirler alnmaldr: Madurlar iin tek bir bavuru yeri, aile ii iddete kar tek bir koordinasyon kuruluu olmaldr. Bu kuruluun
134

nleyici, bavuru ve sevk, bilgi toplama, danmanlk, soruturma, kovuturma talebi ve madurlar iin rehberlik grevleri olmaldr. Baka yerlerin yansra Utrecht'te yukarda belirtilen biimde alan byle bir koordinasyon kuruluu, mcadele zincirinin halkalar eitli kurulular arasnda dalm da olsa, olumlu sonular vermitir. Toplan bte ve koordinasyon tek bir bakanln sorumluluunda toplanmaldr. Madurlarn gvenlii, imdiki uygulamada olduu gibi madurlarn saklanmas yerine, sanklarn gzaltna alnmas ve tedavi olma zorunluluuyla garanti edilmelidir. Vurgu madurlarn acsn dindirici politikalara kaymaldr. ABD'deki gibi, aile ii iddet kullananlarn ceza davalar iin uzmanlam aile mahkemeleri kurulmaldr. Soruna byle bir ynelimin kazanc polis, savclk ve sosyal almanlk kurulularnn birbirleriyle hzl, etkili ve verimli bir ibirlii iine girebilmelerinde ve masraflar drc olmas gereinde yatar. stelik, devlet tedbirlerinin sonulan nihayet llebilir olur. Sonuta, aile ii iddete kar daha etkili bir mcadele zgrleme ve genlik sular gibi sorunlarda da olumlu bir deiim salyacaktr. Hkmet aile ii iddete kar etkili mcadeleye balamadan nce, ka kadn Zarife'nin kaderini paylamaldr?

Ek: Temmuz 2004'te durum

imdilerde parlamentoda namus cinayetleri ve aile i iddetin etnik kken temelinde kaydedilmesi iin bir ounluk olutu; bylece sorun en sonunda netletirildi. Bu yaknlarda adalet bakanlnn talimat dorultusunda bir de aratrma
135

Aile ii iddete kar daha etkili nlemler aln

yaynland, aratrmaya gre her drt yabanc etnik kkenli kadndan birin aile ii iddete maruz kalmaktadr. Ben, Mslman lke kkenli ou ailelerde dayan bir terbiye arac olarak geerli olduu dikkate alndnda, gerek rakamlarn daha yksek olduunu tahmin ediyorum. Adalet bakan Piet Hein onner parlamentonun basks altnda, (gelecekteki) namus davalarna yardmda bulunan su ortaklarnn (en geni anlamda akrabalarn) nasl yarglanabileceim aratracak bir komisyonun kurulmas zerine dneceini syledi. Sosyal yardm ve alma bakan Aart-Jan de Geus ile entegrasyon ve yabanclar bakam Rita Verdonk, bu kabine dneminde, aile i iddete kar daha etkin ynelecek, btn lkeyi kapsayan bir organizasyon yapsn (sade dille: bavuru merkezi") gerekletirmek iin sz verdiler. Ayn ekilde hkmet yeleri farkl etnik kkenden yabanclarn kadnlara uygulad ve bulunduklar evrelerde kendi kltrleri tarafndan merulatrlan iddete kar tutarl bir yaklam gsterilmesini yakndan takip edecekleri tahaatnde bulunuyorlar. Ayrca bu hkmet insan ticaretine kar daha hzl ve etkili mdahalede bulunaca szn veriyor. nsan ticareti kadnlara ynelik iddetin korkun bir biimidir ve ounlukla toplumun gznden uzak olarak yaplr. Kzlar (Asya lkelerinde S yasndan itibaren) ve kadnlar doduklar yoksul lkelerden (Arnavutluk, eski Yugoslavya, Azerbaycan, Afganistan.Tacikistan, eenistan, Sierra Leone, Sudan, Kongo, Latin Amerika'dak eitli lkeler, in, Vietnam, Filipinler vb.) karlr ya da kandrlrlar ve zengin bat lkelerinde seks kleleri olarak satlrlar ve smrlrler. Oturma izni alamayan ilticac kadnlar pezevenkler tarafndan i sz verilip kandrlrlar ve daha sonra eitli Avrupa ehirlerin deki genelevlerde fahie olarak altrrlar. Bu kadnlarB|
136

kazandklar para organize su rgtlerinin cebine girer. Avrupa iltica politikasnn ve batl olmayan lkelerden sregelen gn nceden hesaplanmayan etkisi, saysz kz ve kadnn seks endstrisi kurban olmasdr. Kadn ticaretinin uluslararas nitelii gznne alndnda, bu sua kar Avrupa dzeyinde ortak yaklamn zorunluluunun yan sra, Avrupa lkeleri arasnda iltica politikalarnn uyumlu hale getirilmesi de en azndan kadn ticaretinin boyutlarn daha ak bir hale getirecektir. Ama tam da bu noktada ortak bir Avrupa yaklam yoktur.

137

Cinsel organlarn tahribine msamaha gsterilemez

Kzlarn cinsel organlarnn tahrip edilmesi dnya apnda en az ilgi gren insan ve kadn haklan ihlalidir. Uluslararas Af rgt'nn 2002 yl raporlarna gre saylar yzle yz krk milyon arasnda deien kz ve kadn cinsel organndan mahrum brakdmstr. Uluslararas toplum HIV virsnn yaylmasnn sonularnn o kadar etkisi altnda ki, kzlarn cinsel organlarm! sakat braklmas gibi korkun bir uygulamaya gzlerini kapatyor. Hollandal rolog Hans de Wall Gana'da alt dnemde, snnetten dolay ileri yaslarda ortaya kabilen korkun komplikasyonlarla karlatn anlatr. rnein ona, yirmi alt yanda, aresizlikten perian bir kadn muayene olmaya gelir, kadn on yandayken bir cam parasyla snnet edilmitir. Kadn, ocuunun l domasndan beri, fistlleri yznden idrar ve dksn tutamamaktadr. Kadnlara ynelik iddetin baka biimlerinde olduu gibi cinsel organlarn sakatlanmasnda da mcadele knamalardan, BM kararlarndan ve buna benzer kttan silahlardan teye gidemiyor. Bu uygulamalar yok edecek somut tedbirler henz ufukta gzkmyor. Her zaman, yoksul lkelerde sorunun zaman ierisinde etkili bir bilgilendirme ve sosyal gelime sonucu, kendiliinden kaybolaca gerekesi ileri
138

srld. Acil kollektif sonulan dolaysyla yoksulluk, sava, doal afetler ve ADS gibi baka sorunlar bu lkelerde daha ncelikli bir yere sahiptir. Bylesi felaketlerin dikkati ekmedii zengin lkelerde cinsel organlarn sakatlanmas olgusu imdilerde g dolaysyla gndeme giriyor. Balangta kamuoyu oka urad ve rnein Hollanda'da bu uygulama hemen ahlaken mahkum edildi ve ceza gerektiren eylemler kapsamna alnd. Ama bu Afrika'dan ve Asya'daki baz blgelerden gelen ebeveynlerin kz ocuklarn Hollanda'da ve Avrupa'da artk sakatlamadklar anlamna gelmiyor. Ynetimin de bildii gibi kz ocuklarn, sakatlama trenini gerekletirmek iin, geldikleri lkeye gtryorlar. Bu uygulamaya msamaha gstermek iin hibir mazeret olmaz. Arnsterdam'daki Serbest niversite Tp Merkezi'nin Ekim 23'te yaynlanan, kzlarda snnetin nlenmesi iin stratejiler, saysal dkm ve neriler raporunda kz ocuklarn snnetinin nasd nlenebilecei konusunda arln koruyucu tedbirlere ve bilgilendirmeye verilmesinin ve hukuksal tedbirlerin sadece destekleyici tedbirler olarak grlmesinin gerektii ileri srlyor. Hollanda parlamentosunda VVD grubunun grne gre, suun kurbanlar zerindeki byk etkileri ve arl gz nne alndnda, yasalarn uygulanmas temel nemdedir. Bundan dolay kzlarn snnet edilmelerini nleyecek bir kontrol sisteminin kurulmasn talep ediyoruz. Riziko lkelerinden kzlar ylda bir defa snnet kontrolnden geirilmelidir. Cinsel organlarn sakatlanmasna illikin imdiki tartma yanltcdr. Cinsel organlarn sakatlanmasnn ayr bir su olarak ceza yasalarna alnmasn talep eden bir grup insan vardr. Bundan dolay cinsel organlarn sakatlanmas sanki imdi su deil gibi gzkyor. Bakalar ise sakatlamalarn
139

Cinsel organlarn tahribine msamaha gsterilemez

ilgili cemaatler iinde tabu olmaktan karlmasma arlk vermek istemekle ve yine bakalar da bilgilendirmenin nemini vurgulamaktadr. Bunlarn hepsi iyi niyetle ileri srlen eylerdir, ama bizim grmze gre cinsel organlarn sakatlanmasna kar mcadele ilk bata mevcut yasalarn uygulanmas sorunudur. Nihayet, cinsel organlarn sakatlanmas kastl ar yaralama suuna, ayrca yetkisiz tbbi mdahale suuna girer. Hollanda'daki Bireysel Salk Hizmetleri Alanndaki eitli Meslekler Yasasn uyarnca, snneti bizzat yapan veya yaplmasna katkda bulunan hekimlerin bu eylemleri yetkili tbbi disiplin kuruluna gtrlr. Ayrca kzlarn cinsel organlarnn sakatlanmas Genlik Esirgeme Yasas n da belirtilen, ocuklara ynelik kt muamele sucu kapsamndadr. Hollanda'da yaayan kz ocuklarnn yaz tatili srasnda hem Hollanda'da, hem de d lkelerde sakat edildiklerine dair ciddi pheler olmasna ramen, imdiye kadar hi kimsenin yakalanmamas dikkat ekicidir. Daha da nemlisi, ceza yasasnda ar sular snflandrmasna giren hibir su iin bir kontrol mekanizmasnn olmamas kabul edilemez. Dolaysyla, cinsel organlarn sakatlanmas konusunda Hollanda hkmetinin tutumu bir eit msamaha gsterme politikasna benziyor. Kzlarn cinsel organlarnn sakatlanmas hukuki olarak yasaktk, ama uygulamada buna gz yumuluyor. Serbest niversite'nin raporunda yer alan btn nerilerin uygulanmas bile (kesin szlemeler, ynlendirme, koordinasyon ve her bir cemaatin iinde yaplacak konuma ve tartmalar) sakat kalma rizikosu altndaki kzlarn ebeveynlerinin yasalara uygun davranacaklarn garanti etmez. Eer kabine l Nisan 2004'ten nce netletirecei szn verdii grlerin iine yasalarn korunmas iin etkili
140

tedbirler almazsa, bu gerekte, ar bir sula ilgili olarakmsahamac politikann devam anlamna gelecektir. stelik, imdiki Balkenende hkmet protokolnde gvenlik ve yasalarn uygulanmas kabinenin nceliklerinden biri olarak yer aldna gre, bir kontrol sisteminin oluturulmas zorunludur. Adalet bakanlnn 2004 yl btesinde u vardr: Gvenliin salanmasnda nemli bir unsur, vatandalarn ounluunun genellikle yapt gibi yasalara uyulmasdr." Ayrca: Yasalara uymada tespit edilen eksiklik gelecek yllarda azaltlmaldr." Bundan baka, hkmet kendisinin gvenlik programnda ok ar sularn izlenmesine ve etkisi byk sularda madura yneltilen dikkatin youn lastrlmasma byk nem verileceini belirtmektedir. Cinsel organlarn sakatlanmas ok ar sularn kategorisine girer ve madurda etkisi byktr. Cinsel organlarn snnet ve diki gibi yollardan sakatlanma sonularn hkmet biliyor. Amsterdam Serbest niversite aratrmasnda bu sonular yle sralanyor: ok, kanama, fstl olumas, sonraki dnemde idrar yollar ve doum kanalnda komplikas-yonlar, gen kzlarn ve kadnlarn yaamnda psikiyatrik, psi-kosomatik ve psikososyal etkiler [...] Ameliyat sonrasnda kzlar ilerine kapanrlar, sessizleirler, ie kapanm bu kzlar yemek yeme bozukluklar ve korku gibi davran bozukluklar gsterirler. Bunun tesinde cinsel organlarn sakatlanmas posttravmatik stres sendromuna yol aar. Zira kzn kendini ok gsz hissetmesi, kontrol yetersizlii, dncelerini ifade etmede yetersizlik, bilgi eksiklii ve iddetli arlar yaamas sz konusudur. Yasada kontrol sistemi oluturmay mmkn klan ynler ngrlm mdr? Hollanda anayasasnn II. maddesi herkesin kiinin dokunulmazl hakkna sahip olduunu belirler. Bu yasa mad141

Cinsel organlarn tahribine msamaha gsterilemez desi, herkesin zel hayatna sayg duyulmas hakk olduunu belirleyen, anayasann 10. maddesinin kk kardeidir. Her iki madde de bizim nerimiz iin ok nemlidir. Bu maddeler, uluslararas hukuk alanndaki anlamalarn, Avrupa nsan Haklan Szlemesi'nin (AHS) 8'inci maddesinin ve BM Genel Kurulu'nun 16.12.1966'da kararlatrd, Kiisel ve Siyasal Haklar zerine Uluslararas Szleme'nin 17. maddesinin karln oluturur. WD grubunun cinsel organlarn sakatlanmasyla mcadelede bir kontrol sistemi getirme nerisine kar ska duyulan bir itiraz udur; zorunlu kontrol tbbi bir tedbirdir ve bu da insan vcudunun dokunulmalnn ve zel yaamn ihlal edilmesidir tezidir (bir kiinin az boluundan bir kulak temizleme pyle numune alnmas bile byle bir tbbi tedbir saylmaktadr). Ama zellikle AHS'nin 8. maddesinin 2. fkrasnda hangi koullarda ve hangi yolla ynetimin yasayla temel haklar snrlayabilecei sralanmtr. Bu kstlama iin ynetimin elbet, yeteri kadar arlkl pheleri olmaldr, yoksa anayasal haklarn belirlenmesinin hibir anlam olmazd. AHS'e gre ynetim birka nedenden dolay temel haklar snrlayabilir. Bu nedenler yle saylmaktadr: ulusal gvenlik veya kamu gvenlii, lkenin ekonomik esenlii, kamu dzeninin korunmas, sularn nlenmesi, saln veya ahlakn korunmas ve bakalarnn haklarnn korunmas. Demek ki 8. maddenin 2. fkras, eer su ilenmesini nlemek iin gerekliyse, ynetimin mdahale edebileceini ngryor. Cinsel organlarn sakatlanmas sutur (kastl ar yaralamadr). Demek ki istisna yapma olana vardr. AHS, eer cezay gerektiren eylemleri nlemek iin zorunluysa, kzlarn tbbi kontrolden geirilmesi ykmlln getirecek bir yasal dzenleme yapma olanam sunuyor. Ancak, byle bir
142

durumda bir zorunluluk olduu nceden kantlanmak zorundadr. Zorunluluk denince orant da akla gelir. Haklarda yaplacak kstlamann bykl bir suun nlenecek olmas durumuyla makul bir orant iinde midir? Baka bir deyile: Bu nlem fazla ileri gitmiyor mu? Cinsel organlarn sakatlanmasnn nlenmesi hakkndaki hukuksal tartma da zaten bu sorunun yant evresinde dnmektedir. Burada WD tbbi kontrol ykmll olmadan cinsel organlann sakatlanmasnn etkili biimde nlenemeyecei grndedir. Szkonusu tedbir bu durumda bize gre zorunludur. stelik, anayasann 11. maddesinin pozitif bir yan vardr (pozitif kelimesi burada harekete geme ykmll anlamndadr). Bu, ki inin dokunulmazlna ynelik ihlallerin nlenmesi iin devlete grev ykler. Bizim nerimiz asndan, 11. madde devleti cinsel organlann sakatlanmasna kar tedbirler almas iin grevlendirici niteliktedir. Orant ilkesi bakmndan, ehir Salk Servisi'nin bir hemiresinin ylda bir kere yapaca bir kontroln, bu yaplmad takdirde szkonusu olan ar sakatlama olaslna kar yeteri kadar dengeli olduu grndeyiz. Bu adan biz, nerimize kar yaplan balca itirazlar rten hukuksal bir gerekeye sahibiz. Bir kontrol sisteminin yrrle girmesine kar olas bir hukuksal itiraz da, bunun Anayasann 1. maddesiyle eliki ierisinde olmasdr. Syle k, nerilen kontrol sistemi herkes iin geerli olan, genel bir nlem deil, zel bir nlemdir. Riziko lkelerinden kiilere uygulanacak zorunlu kontroller ayrmcln bir biimidir. Ayrca, yllk kontroller biimindeki hak kstlayc tedbirin ebeveyn iin afie edici olaca ve ocuun kendisi iin ar bir yk oluturacan dnen hukukular da olacaktr. Onlar
143

Cinsel organlarn tahribine msamaha gsterilemez

zorunlu kontrol orantl bulmuyorlar. tesinde, terkedilen lkedeki sakatlamalarn yksek orann, Hollanda'da yerlemi kiilerin sakatlama suunu ileyeceklerine delil saylamayaca grnde olan hukukular da vardr. Bu itirazlara kar biz unu diyoruz: cinsel organlarn sakatlanmas ilgili ocuun sal iin o kadar ar sonular beraberinde getirmektedir ki, devletin anayasann 10. ve 11. maddelerine l'inci maddeye gre ncelik vermesi gerekir ve hatta cinsel organlarn sakatlanmasnn ok byk olaslk olmad zaman da nleyici tedbir olarak kontroller orantldr. Onun dnda, riziko lkelerinden ebeveynleri olan kzlarn (ocuklarn) sakat braklmalar, ebeveynlerinin geleneklere verdikleri deerin bykl dikkate alndnda, gerek bir rizikodur. Serbest niversite'nin aratrmasnda belirtildii gibi, gen kzlarn okul tatillerinde sakatlandklarna dair yeterli belge vardr. Trenin sakl karakterinden dolay cinsel organlar kesinlike vcudun kapatlan blgeleridir - her ne kadar toplum bu suu onaylamasa da ban kolayca baka tarafa evirebilir. Eer burada szkonusu olan, ocuklarda diyelim ki burun veya kulan bir parasnn kesilip alnmas olsayd, o zaman phesiz, byle bir msamaha gsterme politikas sz konusu olmazd. Cinsel organlarn sakatlanmas ii tanm gerei yasad olarak yaplr. Hollanda'daki ebeveynler cinsel organlann sakatlanmasnn ceza gerektirdiini bilirler. Bu, ebeveynlerin neden k mi zaman yaz tatilinde, kimi zamanda sakatlama iini memleketlerinde yaptrmalarnn nedenidir, dardan kimse farketmeden kzn yaralar geebilecektir. Sakatlamann ocuk iin iyi bir ey olduu grnn geerli olduu, darya kapal gruplardan ak olmalar beklenemez. Bu grteki ebeveynler sakatlamay su olarak deil, bir sevgi gstergesi,
144

ebeveyn sfatyla kza ve kendi evrelerine kar yerine getirmeleri gereken bir ykmllk olarak alglarlar. Ebeveynlerin afie olma ihtimali konusunda hkmet, bir yanda ebeveynlerin zel hayatna mdahale olasl, dier yanda da ocuun kii dokunulmazlnn korunmas gerektii klarndan hangisinin ar bast konusunda iyice dnp tanmaldr. Burada WD - cinsel organlarn sakatlanmasnn ciddiyetini gz nne alarak - ocuun karlarn seiyor. Tabii ki, kontrol sisteminin ehir Salk Servisi gibi uygulayc organlar, ebeveynler ve ocuklar hakknda topladklar btn verilerin korunmasnda zenli olmaldrlar. Sadece cinsel organlarn sakatlanmasnn insan lekeleyici bir uygulama olakar kuanmasyla sorun ortadan kaybolmuyor. Bilgilendirme ve eitimin koruyucu etkisi trenin mahrem ve inat karakterinden dolay ok snrldr ve kantlanacak gibi deildir. Terkedilen lkedeki ailenin basks (aile balar corafi snrlar tarafndan blnemez) bu uygulamann bilgilendirme ve eitim araclyla ortadan kaldrlmasna engel olacak lde youn ve kalcdr. Bundan dolay zaman ierisinde bu gelenein tkenecei, ya da Hollanda'da yasaca yasakland iin artk uygulanmayaca gerekesi tutarl bir gereke kesinlikle deildir. Kontrol sistemi tavsiyesi mkemmel deildir, ama yasalarn uygulanmas ve bu iren uygulamann nlenmesi sz konusu olduunda, azami sonulara ulamay olanakl klmaktadr. Ayrca, ebeveynler ve vasiler iin saydam bir zmdr: kendilerinden neyin istendiini tam olarak bilirler. Bu tavsiyenin iki olumlu yan etkisi vardr: Bir yandan, bilgilendirme ve eitim etkili ve somut ihtiyaca uygun bir biimde sunulabilir. Ayn zamanda, biz bu modelle Avrupa ve dnyann geri kalan blgeleri iin rnek olabiliriz ve bylece
145

Cinsel organlarn tahribine msamaha gsterilemez

cinsel organlarn sakatlanmas uygulamasna bir gn btn ktalarda son verilebilir.

Kontrol sistemi iin nen

Ek: Temmuz 2004'te durum

Kontrollerin yararlar ve zararlar zerine youn tartmalardan sonra, periyodik kontrollerin belirli bir biiminden yana olan sosyaldemokratlar (PvdA) sayesinde, parlamentoda ounluk saladm. neriyi her ne kadar PvdA grubunun tm desteklediyse de, grup yesi Ella Kalsbeek'n belirleyici nemde bir rol oldu. Hangi kurulularn kontrolleri yapaca ve kzlarn hangi sklkta kontrolden geirilecekleri daha sonra ele alnabilecek detaylardr. Salk bakam Hooger-vorsten en bandan beri yalnzca kzlarn cinsel organlarnn sakatlanmasndan duyduu nefreti dile getirmekle katmad, ayn zamanda, en ksa srede bir kontrol sistemini yrrle koymaya hazr olduunu aklad. 23 Nisan 2003 tarihinde parlamentoya gnderdii mektupta, cinsel organlarn sakatlanmasn ocuklara kar kt muamelenin ok zel bir biimi olarak tanmlayan bakan ayn mektubunda, 2. Balkenende hkmetinin Halk Sal Konseyi'ne bal, etkili bir kontrol sistemini ve etkili muayene, soruturma ve uygulama olanaklarn aratrmakla ykml zel bir komisyon oluturulmas grnde olduunu aklyor. Sadece Hollandallar deil, Hollanda'da oturan ve baka lkelerde cinsel organlarn sakatlanmasn tevik eden veya bu ileme dorudan katlarak sulu duruma den yabanclar hakknda da (baz lkelerde, rnein Somali'de cinsel organlarn sakatlanmas serbesttir) Hollanda'da kovuturma alabilecektir. 2004 yl sonbaharnda parlamentoyla hkmet arasnda, yrrle girecek kontroller zerine bir gr alverii yaplacaktr.
147

WD Hollanda'da kz okcuklarn snnetine kars koruyucu nlem olarak bir kontrol sistemi talep ediyor. Hkmet u admlar atmaldr: Af rgt ve Birlemi Milletlerle ibirlii ierisinde, riziko lkelerinin bir listesi hazrlanr. Riziko lke kkenli ocuklar zorunlu bir muayeneyle taranr. ki liste hazrlanr. A listesine sakatlanm ocuklar, B listesine henz sakatlanmam ocuklar girer. Yeni doan kz ocuklar kendiliinden B listesine girer.

A listesindeki kzlar, gerekliyse, tbbi ve psikolojik yardm alrlar. B listesindeki kzlarn ebeveynleri, yaptrlmas yasal olarak zorunlu klnan kontrole gelmeleri iin, ocuklar 18 yam dolduruncuya kadar her yl ar alrlar. Riziko lkelerinden gelen yeni gmenler otomatik olarak ar alrlar.
Kontrol ehir Salk Servisi (GGD) tarafndan yaplr. B listesindeki bir ocuun sakatlanm olduu grlrse, bu durum Genlik Esirgeme Dairesi'ne bildirilir. Bu kurum ebeveynlere kars kovuturma ilemlerini balatr. Balkenende hkmeti l Nisan 2004 tarihine kadar, kz ocuklarn snnet edilmelerinin en etkili olarak nasl nlenebilecei sorusuna ilikin grn belirtmelidir.
146

Evden kamak isteyen Mslman kz ve kadnlara on tavsiye

Son zamanlarda snma evlerine gittike daha ok Mslman kadn geliyor. Bazlar liseyi baaryla bitirmiler ve niversiteye gitmek istiyorlar, ama evden ayrlmak iin izin alamyorlar. Ebeveynleri onlar bamsz yaamaya hazrlamam. Bamsz bir gelecek arzuladklarn belli ettikleri zaman btn akrabalar aryor. Aile bu durumu ciddi bir yoldan k olarak yorumluyor. Bamsz bir yaam srmek iin eini terketmek istiyen evli Mslman kadnlar da ailelerinden bunun ok byk bir hata olduu sulamasn duyuyor. Yalnzca ei ve einin ailesi deil, kendi ailesi de kadnn ayrlmasn yasaklayacaktr. Bazen kadn ve her iki aile arasndaki gerginlik, kadnn dncesini deitirmeye ve yeniden einin yannda kalmasna ikna olmasyla, bar iinde zlr. Ne var ki aile bu arada sk sk iddet kullanr. iddetin arl ve boyutlar durumdan duruma deiir. Mslman kadnlar bazen evlerini tela iinde terketiklerinden, ortaya bir ok glk kar. Genellikle yardm kurulularna giderler ve uzun zaman bu kurululara baml kalrlar. Kimi zaman bir sosyal alman evden kaan kadm' ile ailesi arasnda arabulucuk yapmaya alr. Bu genlikle kadnn terkettii eve geri dnmesiyle sonulanr.
148

Evden kamay baarm Mslman kadnlarn bir sre sonra yoldan ktklar da grlr. Bamsz yaamaya almam olan bu kadnlar zgrlklerinin srekli gezmeye elenmeye giderek tadn karrlar, uyuturucu ve gece hayatndan oluan bir dnyaya baml hale gelirler. Loversboys bu kzlar hedef seerler. ou kez bu kzlarn sonu trajik olur: bu durumdan bir k yollarnn olmadn dnrler ve intihar ederler. Ka esnasnda veya katktan sonra akrabalar tarafndan yakalanan kadnlar da vardr, o zaman onlar iin kbus yeni batan balar. Sk sk bu Mslman kadnlar ebeveynlerinin memleketlerinde tatil yapmaya zendirilirler. Bir defa oraya gidince, pasaportlar ellerinden alnr ve hareket imkanndan tamamen yoksun kalrlar. Balarna gelebilecek olan en kt ey ise, Almelo'da yayan Trk asll Zarife rneinde olduu gibi, ldrlmeleridir. Evden kaan kadnlarn hikyeleri beni aadaki, evden kamak isteyen Mslman kadnlara ynelik 10 tavsiyeyi ieren ak mektubu yazmaya tevik etti. Sevgili Mslman Kz/Kadn Aadaki tavsiyeler btn Mslman kzlara veya kadnlara ynelik deildir. Bunlar sadece sana yneliktir. Kendi bana yaamak isteyen ve zgrl ailen, kocan veya cemaat tarafndan engellenen sana. Ailenden veya kocandan ayrlmak istiyorsun, nk sen kendi yaamn kendi istediin gibi kurmak istiyorsun. Geinmek iin kendin para kazanmak istiyorsun. Sen kendin, kendi (hayat) arkadan semek istiyorsun. -Ne zaman ve kiminle evleneceine anne ve baban, topluluk veya baka birileri deil, sen kendin verecein kanaatindesin. Ve ka ocuun olaca senin bilecein bir is. Ka yanda ocuk sahibi olacan ve onlar nasl terbiye edeceini sen kendin belirlemek istiyorsun. Arkada edinirken kendini tesadfen doduun
149

Evden kamak isteyen Mslman kz ve kadnlara on tavsiye

evreyle snrlamak istemiyorsun, bu kk evrenin dndaki insanlarla da iliki kurmaya aksn. Seyahttt etmek ve dnyay tanmak istiyorsun. Yaamnn geri kalan blmnde sevmediin bir adam iin ocuk dourmaya mahkm olmak istemiyorsun. Ve temizlik, alveri yapmaya ve gnde kere yemek piirmeye. Her hafta sonu, seni grmeye gelmi olmayan birilerine rek piirmeye, ay yapmaya. amar ykamaya, t yapmaya ve perde modelleri ve araf kenarlarnn ssleri zerine konumaya. Bo zamanlarn bir mr boyu bir araya gelip dedikodu yapan kadnlarla birlikte geirmek istemiyorsun. Kzkardelerinin ve kuzinlerinin anlama yeteneklerini, yanhzca, bilmemkanc rek tarifini mkemelletirmek iin kullanmalarndan bkmsn. Kzlarn kltr ve sanattaki babanlarndan dolay deil, bu arada oktan boanm olan gelinlerin avu ilerine yaptklar kna motiflerinden dolay vldkleri dnlerde yeteri kadar bulundun. Gelin ve damadn gn sren dnnden sonra ksldklar kapann ahidi oldun. Sen daha fazlasn hakkettiini biliyorsun. Dnyorsun ve zgrln hayal ediyorsun. Arada bir dar kmak, derinde gnei ve salarnda rzgar duymak istiyorsun. Aile ii basky daha fazla kabul etmiyorsun; evi terketmeye karar vermisin. O zaman aadaki tavsiyelerin, eer sen daha kendin akl etmedysen, belki bir hayli yaran olur.
1. zgrlk bir karar meselesidir

Kendi kendine u soruyu sor: Gerekten ayrlmak istiyor muyum? Baka olanaklar yok mu? Uzlamay denemenin anlaml olup olmadn aratr. Anne-baba evini ya da kocam terketme karar iin insann, evdeki durumdan duyulan rahatszlktan teye, daha salam sebepleri olmaldr. nk ayrlmann senin iin ar sonular olacaktr. Belki de, evde
150

kalmandan da daha ar sonular. Bundan dolay, bu soruya tatmin edici bir yant vermek iin kendine zaman ayrman ok nemlidir. phesiz ki aileni seviyorsun. Attn adm anne ve baban zecektir. Onlar rezil ettiin ve ayrlp gitmenin btn ailyi etkileyecei sulamalar gelecektir. Ailen seni geri dndrmek iin her eyi yapacaktr: seninle kararndan vazgeirmek iin konuacak, evlatlktan reddetmekle, bedduayla ve iddetle tehdit edecektir. Bu duygusal ve ahlaki basky hi kmseme. Sen evi terkedeli annen yle hasta oldu ki, uyuyamyor, gibi sulamalarla karlaacaksn. Buna hazrlkl ol. Olanaklarn aratr. Evdeki durumuna iyi bak. Aklnda, olabilecek rizikolarn bir listesini kar. Eer ereflerine, namuslarna ok bal ve ok sofu, ok sayda erkein bulunduu byk bir aileye sahipsen, bu ok byk bir rizikoya giriyorsun demektir. Eer baban aile ierisinde nemli br yere sahipse, bu senin iin en byk rizikodur. Eer ailende, her ne kadar namusa nem verseler de, az sayda erkek bulunuyorsa, az rizikoya girersin. Ama kadnlarn dedikodusunu kmseme. Onlar hereyi konuurlar ve bylece erkekleri sana kar kkrtrlar. Eer byle bir dedikodu emberinin nasl altn, kimin kime hangi laf yetitirdiini ve neyi onaylamadn bilirsen kendinin de dedikodu konusu olmasn nleyebilirsin. O zaman bir ansn var demektir. Zayf noktalarn grmelisin: Salk durumun nasl? Nasl bir karaktere sahipsin? abuk fkelenen biri misin, yoksa kendini kontrol edebilir ve yeni koullara abucak uyabilir misin? Kendine hakim olman sana iyi hazrlanm olarak evden ayrlmak (ve bunda srarl olmak) iin daha fazla olanaklar sunar. Unutma: her eyi renebilirsin. Evden ayrlma planm en uzun sre nasl gizli tutabilecein zerine dn: kendin iin gnde ka saat ayryorsun? Bir ka
151

Evden kamak isteyen Mslman kz ve kadnlara on tavsiye

saatliine dar kman ailenin dikkatini ekiyor mu? yi bahaneler uydurmada, anne ve babann duymak istedii eyleri anlatmada baarl msn? Belki de terkedinceye kadar, evde huzuru korumak iin barts takman gerekebilir mi? Evini bir defa terk ettikten sonra (imdilik) geri dnemeyeceini bilmelisin. Kendine sorman gereken en nemli soru sudur: Gerekten ayrlmak istiyor muyum?
2. Gven

3. Arkadalar

Yanlz yaamaya karar verdin. O zaman gven duymalsn. ncelikle kendine. pheye dtn ve korku duyduun anlar olacaktr. Hatta piman olduun anlar. Bu normaldir. nk - ne kadar korkun da olsa - altn ortamdan ayrlma noktasndasn. Aileni belki bir daha asla gremeyebi-lirsin. Gnn birinde iini phelerin kemireceini bilmelisin, ama yapacan eyin senin kendi iyiliin iin olduunu unutma. stediin yaam biimi, ailenin senin iin istedii yaam biimiyle badamaz. Kendine gvenin olmal. Bakalarna da gven duymalsn. Kime gvenebileceini dn. Seninle ayn cemaatin dnda, olgun ve kendi hayatn iyi yoluna koymu birisini se. Bununda tesinde, bu kii senin bamsz olmana yardm eden ve sana doru bir ey yaptn duygusunu veren biri olmaldr. Seni destekleyen, zerinde hak iddia etmeyen birisi olmaldr. Yannda hatalar yapabilecein birisi olmaldr. Dnya ktlerle dolu diye bir ey yoktur. Herkese gvensizlik duyma, ama eletirici ve dikkatli ol.
162

Arkada edinmen senin iin yaamsal nemdedir. Aileni arkada brakma noktasndasn. Bu durumda arkadasz yapamazsn. Evi terketmeden ok nce arkadalar edinmeye bak. Gvenebilecein, iyi arkadalar. Yeni bir yasama balyorsun ve bu yaama yeni insanlar gerekir. phesiz ki, aile yeleri veya seninle ayn inantan olanlar arasnda durumunu bilen ve seni destekleyeceklerini syleyen kiiler vardr, ama gerekte ilerin baka trl geliebilecei ihtimalini asla gzard etme. Onlar gruplar ierisinde yaarlar ve birbirlerine ok ey anlatrlar. Onlardan birisi seni anlyor veya destekliyor bile olsa, dikkatsiz bir annda bildii eyleri azndan karabilir. Ayrca, byle bir kiiyi ne yardan ne serden vazgeebilecei bir duruma sokmu olursun. Sen daha ne olduunu anlamadan, kama planlarnn olduunu herkes reniverir. yi dikkat et. Mslman arkadalarnn olmamas gerektiini sylemiyorum, ama onlara evden ayrlma planlarnn olduunu anlatma. En ufak bir riske bile giremezsin. Bunun sonular senin iin ok ar olabilir. Arkadalk karlkllk esasna dayanr. Arkadalarna yatrm yap. Onlara sana gvenebileceklerini ve senden yardm isteyebileceklerini bildir, hissettir. Yeni arkadalarn kadnlar hakknda genellikle baka grlere sahip olacandan ilk bata seni belki anlayamazlar. Ailende ve mensubu olduun toplulukta su ve utan konusunda nasl dnldn akla. Drst olmay ren: yaptn hatalar syleyebilirsin, erkek arkadalarn, randevularn vb. hakknda yalan sylemen gerekmez.
153

Evden kamak isteyen Mslman kz ve kadnlara on tavsiye

4. Adres

Evden ayrldn zaman kalabilecein bir yerin olmaldr. renci veya ev kadn olarak az bir gelirin vardr veya hi yoktur. Belki hibir zaman (kendine ait) bir paran olmamtr. Ev ararken, seni tanyabilecek ve hakknda anne ve babana ya da baka aile yelerine bilgi verebilecek insanlarn oturduu semtlerden kanmalsn. Parann azlndan ve gvenliin iin dikkatli olma zorunluluundan dolay, ev seme olanaklarn ok snrldr. Bunun iin zamannda, gvendiin arkada ve tandklarna sana yardm etmeleri iin ricada bulun. niversite ehirleri senin iin ekici olabilir, nk bu ehirlerde ucuz ama gvenli ev, oda gibi yerler bulabilirsin, renci yurtlarnda hemen hemen sadece beyazlar kalr ve oda kiras nispeten dktr. Olumsuz yan ise, byle yurtlara girebilmek iin nce o ehrin niversitesine kaydolmann gerekmesidir. Kimi ehirler iin ikinci, bir olumsuz yan vardr: Yurtlar dairelere blnmtr ve yeni kirac olarak bir odaya girebilmek iin, nce br odalarn sakinleriyle bir grme* yapp onlarn beraberce olurunu alman gerekir. Dolaysyla sen, u an oturanlarn setii kii olmayabilirsin. Eer niversite rencisi deilsen, veya bir oda iin bekleme srasnn uzun olduu bir renci ehrini setiysen, baka birtakm olanaklar sz konusu olur. Bir odalarn az gelirli bekrlara - genellikle kadnlara - dk br kirayla seve seve kiraya vermek isteyen iftler veya bekrlar vardr. Bu genellikle ksa bir dnem iin geerlidir, nk onlarn ocuklar byyp evden ayrlmtr veya eleri yoktur. Bu ve benzeri durumlarda evsahibinin kurallarna uymalsn. te yandan, onunla zel hayatnla ilgili iyi bir anlamaya varabilir ve bylece kendi snrlarn belli edersin. Amsterdam'da olduu
154

gibi, kimi ehirlerde senin iin gvenli mahallelerde ucuz kiralk daireler vardr. Byle konutlar - bir tr idealizmle sanatlar, mzisyenler gibi az gelirli zel bir grup insan iin dnlmtr. Eer bir oda veya daire bulmay baarrsan, zamannda yerle. Tanacan zaman gzden karma. Odann aylarca bos kalmamasn sala. Parana yazk olmasn. Adresini ve varsa telefon numaran hemen yle i olsun diye birilerine vermemeye de dikkat et. E-mail gnmzde, adresini belli etmeden ilikilerini srdrmek iin iyi bir yntemdir.
5. Gvenlik

Ailen tarafndan tehdit edliyorsan, yerlemek istediin ehir zerine iyi dn ve en iyisi, en az dikkat ekecein ehri se; eer renim greceksen bu byk ya da orta byklkte bir ehir olmaldr; almak istiyorsan anne ve babann oturduu ehire ok uzak mesafede kk bir ehir daha iyi korunma ve daha ok frsat sunar. Belediyeye kaydolurken, senin gibi yalnz bana oturmak isteyen ve erkek kardelerinin, elerinin veya babalarnn takibi sonucu hayatlar tehlike altnda olan kzlarn durumunu bilen zel memuru sor. Adresinin gizli kalmas senin iin hayati nem tar. Bunun iin polisle iliki kur ve yazl ikyette bulun. nk ikyette bulunduun zaman sana bir ifre verirler, sen de bu ifreyi kullanarak vergi numaras, sosyal sigorta numaras, sigorta belgeleri, ikamet kayt dairesindeki zlk bilgileri gibi verilerini gizli tutabilirsin. Gerektiinde hukuksal yardm alma hakknn olup olmadn ren.

Arkandaki tehlike hakknda, ayn evde kalan dier kiilerin,

155

Evden kamak isteyen Mslman kz ve kadnlara on tavsiye

i arkadalarnn, arkadalarnn bilgi sahibi olmalarm sala: sen aranyorsun, onlar senin gvenliin konusunda daha uyank olmallar. Kendileri de dikkatli olmallar ve senin adresini kimseye vermemeliler.
6. Gelir

Evi terketmeden bir gelirinin olmasn ayarla. niversiteye gitmeyi dnyorsan, zamannda devlet renci kredisi iin bavuruda bulun. Eer henz nereye yerleeceini bilmiyorsan, geici olarak, rnein bir arkadann adresini ver. Okumayacaksan ve bir gelirin de yoksa, o zaman yerleecein ehirdeki belediyeye sosyal yardm bavurusunda bulun. Fakat belediye senden alman, bir vatandalk kursuna katlman veya i piyasasnda kendine bir is aramam isteyebilir. Btn bunlar zamannda hallet. imdiden, gelecekte oturacan ehirdeki asl veya yan i olanaklar hakknda bilgi edinmelisin. arayanlar listesine yazl. Mmkn olduu kadar, dn para almaktan kan. En nemlisi ise: paray nasl kullanacan ren; zel bte yapma kurslar vardr, belediyenin sosyal yardm kuruluu bu konuda sana yol gsterebilir.
7. Ertim olanaklar

zamannda bir staj kadrosu ara ve ivereninle staj denei, alma saatleri ve eitiminin iin alabilecein puanlar ak seik bir anlamaya bala. Eer eitim sana ar geliyorsa, zamannda kendi renci rehberine veya renci danmanlna git. O sana nasl okuyacan, snavlara nasl hazrlanacan, sunumlarm yazacan vb. retebilir. Okumak, disiplinli olman anlamna gelir: zamanm iyi ekilde deerlendir, zamannda yataa gir, zamannda almaya bala. Eitimin boyunca seninle ayn dinden olan insanlarn dndaki baka insanlarla da iliki kurmay renirsin: onlarn senden beklentilerini, ama ayn zamanda ilikilerdeki yazl olmayan kurallar da renirsin. Bir renci derneine ye ol, bir eyler imek iin bir yerlere gidildiinde sen de git (alkoll ki imen gerekmez).
8. Eyalarn

Yan bir ite almak gzeldir, ama snavlarn vermeyi baarmalsn. Bir dersi asmak iin her trl bahane bulabilirsin, ama bunu mmkn olduu kadar az yapmalsn! Senin iin tamamlanm bir eitim, uzun sreli bir bamszlk biletidir. Mmkn olduunca, eitim olanaklarn arttrmaya al. Eer bir eitim gryorsan, buna staj olanaklar da dahildir. Bundan mmkn olan en iyi ekilde yararlan,
156

Evi terkederken her eyi yanna alamazsn: Yaknlarda evden kaacan gizli kalmaldr, dolaysyla yatak, masa, sandalye gibi byk eyalar veya btn giyeceklerini beraberinde gtremezsin. Gerekten neye ihtiyacn varsa onu semelisin. Senin iin ok deerli olan fotoraflar ve kumbaran unutma. Ve pasaportunu unutma. Btn bu isleri birbiri ardnca yapman gerektiini dn: ok ar antalarla evden kman, ya da dolaplarnda birdenbire bo yerler belirmesi dikkati eker. Kendi odan ya da evini demen gerektiine gre, ucuz eyalar satn alabilecein yerleri aratr.

157

Evden kamak isteyen Mslman kz ve kadnlara on tavsiye 9. Ruh hali

Evi terketmek byk bir snavdr. Kendini gl hissedersin, gerekleme annn geliini sevinle beklersin, ama ayn zamanda, kolay incindiin bir dnem geirmektesindir. Bazen moralin bozuk olur, kendini yalnz hissedersin, her yerden de anlay grmezsin, yeni arkadalarn da bazen seni anlamayabilir. Sana srdalkla grevli, yardm kurulular tarafndan ombudsman tayin edilen ve senin gvenebilecein kii ruhi durumunun glenmesinde sana destek olabilir. Dardan alabilecein btn yardmlara ramen, sen yine de her zaman btn bu olumsuzluklara kar tek basmasn: bunun bilincinde ol. yi ve kt gnlerinin olacan dikkate al ve kendini daha da kt duruma sokma, kendi kendine acma batana saplanma. Ailenle konuma istei duyacaksn. Scak, huzurlu, tatl ortam, tabiilii, rahatl zleyeceksin: Her ailenin nem verdii eyler vardr: doum gnleri, cenaze trenleri, eker bayram vb. Byle gnlerde kendini daha da yalnz hissedeceksin. Fakat bilmelisin ki, ailenle iliki kurman senin iin ar sonular beraberinde getirebilir. Fakat teselli edici bir ey var: senin gibi olup da aileleriyle yeniden iyi ilikiler kurabilmi birok kadn olduunu dn; ne var ki bu genellikle yllar alr.

evden dar kardn. Btn bunlar kimsenin dikkatini ekmedi. rnek alnacak bir ekilde davrandn. Gn kama gndr. Hava gzel, ya da yamurlu olmu, fark etmez. Bu akam ilk defa kendi evinde uyuyacaksn. Kendi odanda ya da nasl adlandryorsan orada. te imdi o an geldi. Hoa kaln bile demeden, ylesine kapya doru yrr, sonra arkandan kapy ekip kapatr msn? Evet, nk davrann kimsenin dikkatini ekmemeli. Ve katn. Bundan sonra ne olacak? Anne ve baban senin nerede olduunu bilmiyorlar, dolaysyla huzursuz olacaklardr. Onlar senin kendi isteinle ayrldn bilmelidirler. Onlara bir mektup yaz, onlar sevdiini, hayatm onlarnkinden farkl dzenleyeceini, onlarn yaayna sayg duyduunu, ama kendi yolunda gitmek istediini akla. Onlara telefon a. Onlarla dzenli iliki kurmak isteyeceksin, ama telefon aarken dikkat et. Telefon numarann grlmemesini sala: genel telefonlar veya numaray kar tarafa gsterme ilevinin olmad telefonlar kullan. evrende insanlarn olmasn sala, bylece konumay ksa ve nesnel tutman daha koEay olur. Toplum ierisinde stne den ileri halletmeyi renmelisin. Problemlere ramen, grdn yetime tarz sana belirli eyleri de retmitir: Bakalarna uyabilirsin, ev ileri konusunda deneyimlisin. Zor koullar altnda yaamay ve her istediini yapamayacan da renmitin. ok sayda erkein tersine, sen martlmadn. Ama hl renecein ok ey var. Buna ak ol. Bu zorluk ekmeye deer.

10. Ayrl imdi her eyi ayarladn. Kamak istediinden hl eminsin. Sana yardma hazr iyi arkadalarn var. Kendine, arkadalarna ve geleceine gvenin var. Her eyi dndn. Bir adrese, bir gelire sahipsin ve bir meslek eitimi iin kayt oldun. Belki hl okula ya da bir yksek retim kurumuna devam ediyorsun. Senin iin ok nemli olan eyalarn gizlice
158

159

taat-Blm I

Kiiler

Amina Aisha Safiya

Zainab

Ba rol (namaz srasnda Allah'la konuur) yz sopa yemitir ve bir cenin gibi bzlm olarak yatmaktadr evliliinde cinsel temas ona rza geme gibi gelmektedir kocasna itaat etmedii iin dayaktan yz gz mosmordur yz peeli, ensestzede.

Fatima

Giri
Amina eriat kurallarna sk skya uyan, dindar bir Mslman. Etrafn, kendilerine Allah'n ad kullanlarak kt muamele edilmi kadnlar sarm - eziyet, evlilikte tecavz, ensest, dayak. Byle muameleye maruz braklan kadnlarn karsna her zaman Kuran'dan, yaplan gaddarl hakl gsterecek bir ayet karlyor. Bu kadnlarn kaderi Amina'nm yreini dalyor, ksmen onun kendi kaderi bu. Her gn yzn Allah'a dnyor ve bu kadnlara daha iyi bir hayat bahsetmesi iin yakaryor; oysa Allah susmakta ve gaddarlklar srmekte. Gnn birinde Amina garip bir ey yapar, kld namazn sabit dzeninden ayrlr. Kuran'n okunmas gereken balang suresinden sonra, Allah'a boyun emekle yetinmek yerine, onunla bir sohbete giriir.
Yer

Be kadn yerlerini alrlar. Amina ortada oturmaktadr, bant emitir. Ayaa kalkar, yerde, nnde drl bir namazla ynelir, namazl aar. Yz, seccadesinin bakt yne, Ktble'yeynelmitir. Kollarn kaldrr, avularm aarak seslenir: AHah ekber. Sonra kollarn karnnn stnde kavuturur, sa elini sol elinin stne koyar. Ardndan gzlerini namazln n ucuna diker. El Fatiha suresi okunup bitene kadar byle kalr. Aaaammiiini duyunca, sadece bant kaldrp kameraya bakar.
1. Yz sopa eezasma arptrlan Aisha

slamstan (Halknn ounluu Mslman ve eriatn geerli hukuk olduu, hayali bir lke).
160

Amina aadaki, Aisha adl, hayali bir kadnn kaderini szkonusu eden szlerini sylemeye balar. Bu arada kamera yava yava Amina'dan Aisha'ya kayar. Aisha cenin gibi bzlm olarak yatmaktadr. Vcudunda sopa darbelerinin brakt yara izleri grlmektedir. Yaralarn zerinde, Kuran'dan alnan u metin okunmaktadr: yirmi drdnc sure, kinci ayet (Nur veya Ik suresi).
161

ttaat- Blm I Amina'mn szleri: Ey Allahm, burada yatyorum, yaral ve kanad krk, yatarken de, bana sulu olduum hkmn veren hakimin sesini duyuyorum. Benini hakkmda verdiin karar senin kendi szlerinle yle: Ahlaksz ilikide bulunan kadn ve erkein her birine yzer denek vurun. Allah 'a ve ahiret gnne inanyorsanz, Allah'n dini konusunda o ikisine acmayn. Onlarn ceza grmesine, inananlardan bir topluluk da ahit olsun. (Eik yazyla dizilmi bu cmleler Aisha'nm vcuduna yazldr.) ki sene nceydi, gneli bir gnde arya gittiimde, Rahman'la baklarmz karlat; o gne kadar grdm en yakkl adamd. Bu gnden sonra, ne zaman arya gittiysem, onun da orada olduu geldi aklma. arda olmasnn tesadf olmadn rendiimde deli gibi sevindim. Gnn birinde bana gizlice bulumay teklif etti, ben de kabul ettim. Aylar srd Rahman'la bulumalarm, beraberce ne gzel eyler yedik, itik. Danslar ettik, hayallere daldk ... evet, hayallerin en gzellerini kurduk. Ve sevitik, her gizli bulumamzda. Aylar getike ilikimiz derinleti. Ve akmzdan yeni bir hayat bymeye balad. Mutluluumuz gizli kalmad; kskan gzleri ok gemeden kt diller izledi.
162

Biz onlara aldrmayalm, Allah'n balayclna gvenelim, dedik birbirimize, Rahman'la ben. ocuksu, tecrbesizce, aka bir dnceydi belki, ama sanyorduk ki, senin ulviyetin bizden yanadr. Rahman'la benim duygularmz ortakt, birbirimize gvenimiz ortakt ve birbirimize derin bir sayg duyuyorduk, yleyse Allah bunu niin knayabilirdi ki? Niin knasnd? ste byle, sinsi dillerin sylediklerini duymazdan gelip, ncekinden daha byk bir gizlilik iinde, ryamz yaamaya devam ettik. Ey Allahm, mahkemeye arlana, ahlaksz ilikiyle sulanana kadar byle srd bu! Rahman, hakim karsna kmamzdan bir gn nce bana telefon etti. Dedi ki, babas kendisini lke dna karm. Ne yazk ki, benim babam iinde Allah korkusu olan biri, dedim kendi kendime. Rahman bana, beni sevdiini ve benim iin dua edeceini syledi. Kuvvetli olmam telkin etti, Sana inanmam syledi. Ey Allahm, nasl inanaym ki Sana? Sen ki benim akm ahlakszlk saymsn, Sana m inanaym? urada yatyorum, krbalandm, itilip kakldm, hakarete uradm: hep Senin adna. Benim sevgiye olan inancm ldren karar Senin kutsal kitabnda yazl. Sana inan ... Senin emrine itaat ... bunlar bana sanki ... sanki deil, dpedz insann kendini aldatmas.

163

Itaat-Blml
2. Evliliinde dzenli olarak tecavze urayan Saftya

Amina, Safiya adl hayali br kadnn kaderini dile getiren szlerini sylemektedir. Bu arada kamera yava yava Amina'dan Safiya'ya doru kayar.. Beline kadar dekolte, beyaz bir elbise giymi, gzel bir kadnn srtn grrz. Srtnda ve bacaklarnda (elbise uzundur, fakat n yrtmaldr) Kuran'dat u alnt yazldr: kinci sure, iki yz yirmi ikinci ayet (Bakara veya inek suresi): Amina'nm szleri: On alt yamdaydm, babam mutfaa gelip haberi verdi: Aziz'le evleneceksin", dedi, faziletli bir ailenin ocuudur, sana iyi bakar. Aziz'in resimlerini grdmde sevinemedim; bana hi ekici gelmedi. Btn olarak alndnda iyi br insan olduuna inanmaya altysam da, hep kusurlar grnd gzme: dudandaki yara izi, burnunun kvrkl, kvr kvr kalar. Dnm benim iin olmaktan ok ailem iin mutlu bir gn oldu. Eve geldiimizde kocam yanma sokuldu. O gn bu gndr her dokunuundan irkiliyorum. Kokusundan ireniyorum, az nce banyo yapm bile olsa. Gene de, ey Allahm, senin buyurduun gibi, kocamn emrine . itaat ediyorum. Ona teslim oluyorum, nk reddedecek olursam, bana senin , szlerini aktaryor: Sana kadnlarn ayba hakknda da sorarlar, de ki: >O bir ezadr.< Ayba halinde iken kadnlardan el ekin, temizlenmelerine kadar onlara yaklamayn. Temizlendikleri zaman,
164

Allah 'm size buyurduu yoldan yaklan. Allah phesiz daima evbe edenleri sever, temizlenenleri de sever. Ben de o zaman, aybam uzatabildiim kadar uzatyorum, fakat bir gtin geliyor, soyunmak zorunda kalyorum. Kocam emrini veriyor, ben de itaat ediyorum ona deil, sana. Son zamanlarda kocama katlanmam gittike zorlat. Ey Allahm, bana g ver de ona katlanaym, yoksa inancm zayflayacak.
3. Kocasndan eziyet gren Zainab

Amina bir figrann canlandrd, Zainab adl, hayali bir kadnn kaderini dile getiren szlerini sylemektedir. Bu arada kamera yava yava Amina'dan Zainab'a doru kayar. Zainab'm imi, yer yer morarm yzn grrz. Birisi stndeki elbiseleri ekip yrtmtr. Vcudunun meydana kan yerlerinde (kollarnn st ksmnda, omuzlarnda, belki karnnda) Kurandan u alnt yazldr: Drdnc sure, otuz drdnc ayet (Nisa veya Kadnlar suresi): Amina'nm szleri: Ey ycelerin ycesi Allahm. Diyorsun ki: Allah'n kimini kimine stn klmasndan tr erkekler kadnlar zerine hakimdirler. Haftada en az bir kere kocamn gcn yumruk halinde yzmde hissediyorum. Ey Allahm, ycelerin ycesi. Kocamla hayat katlandr olmaktan kt, fakat ben senin iradene boyun eiyorum.
165

taat-Blm I Kocam kazancyla beni doyuruyor, bu yzden ona mahviyetle boyun eiyorum ve senin korunmasn emrettiini kocamn bulunmad zaman da koruyorum; fakat benim efendim ve koruyucum olan kocam kt olduumdan, ona ihanet ettiimden pheleniyor. Beni nankrlkle suluyor. Sava meydannda bir kumandanm gibi, her keyifsizliinin acsn benden karyor, beni yatama bir daha asla gelmemekle tehdit ediyor, her gece yalnz brakyor. Sanrm, baka bir kadna gidiyor, arna bunu ona sormaya cesaret edemiyorum. Her ne kadar akrabalar, arkadalar fsl fsl kocamla br kadnn hikayelerini anlatyorsa da, kocam eve dnnce hep br bahane buluyor, benim sadakatsizliimden phe ediyor. Bir dizi ihtardan, tehditten sonra balyor beni dvmeye, nce hafif hafif kollanma, bacaklarma vuruyor, tpk eyyce Allahm, senin kutsal kitabnda sylediin gibi, yoksa buyurduun gibi mi diyeyim? Ama en ok da yzme vuruyor. Niin mi? Emirlerini onun istedii kadar abuk yerine getiremediim iin, yanl gmlei tlediim iin, yemee tuzu az koyduum iin, kz kardeimle telefonda fazla konutuum iin. Ey Allahm, ulu Allahm, senin iradene boyun emek bana br dnyada daha iyi bir hayat salar. Fakat bana yle geliyor ki, bunun iin dediim bedel, kocamn korumasna ve beslemesine muhta olmak, fazla yksek. Acaba daha ne kadar itaat ederim?
4, Peeli Fatima

Amina Fatima adl, hayali bir kadmn kaderini dile getiren szlerini sylemektedir. Bu arada kamera yava yava Amina'dan Fama'ya doru kayar. Tamamen rtnm, bir pencereden bakarm gibi yzndeki peeden darya bakan, oturmu bir kadn grrz. arafn dklnden kadnn vcudu belli olmaktadr. Peenin stne beyaz matbaa harfleriyle yirmi drdnc surenin otuz birinci ayetinden bir para (Nur veya Ik suresi) okunmaktadr. Amina'nn szleri: Ey esirgeyen ve balayan Allahm. Dindar bir kadndan istediin gibi, gzlerimi indiriyor, mah viyet gsteriyorum. Gzelliimi, sslerimi hi amyorum, hatta yzm veya ellerimi bile gstermiyorum. Gizli sslerimin bilinmesi iin ayaklarm yere vurduum da yok, bir elenceye gitmi bile olsam. ok mecbur kalmadka evden kmyorum, karsam da ancak babamn izniyle kyorum. Evden knca, senin buyurduun gibi, bartm yakamn stne salyorum. Bazen gnah isliyorum. Hayal kuruyorum: rzgarn salarm uurduunu, gnein mesela bir kumsalda derimi sttn dnyorum. Bir dnya yolculuu hayal ediyorum, eit eit yerler, insanlar gzmn nne geliyor. Tabi, bu yerleri hi gremeyeceim, bu kadar insanla karlamayacam, nk seni honut etmek iin, ey Allahm, mahviyet gstermem gerekiyor. Ben de onun iin, senin benden istediini seve
167

166

taat - Blm I

seve yerine getiriyor, evde deilsem veya akrabalarmla beraber deilsem, vcudumu tepeden trnaa rtyorum. Genelde hayatmdan memnunum. Fakat Hakim amcam bizimle beraber oturmaya balayal her ey deiti! Hakim evde yalnz kaldm zaman gzlyor, odama geliyor. O zaman benden garip eyler istiyor, mahrem yerlerine dokunmam filan. O bize geleli beri arafi evde de giyer oldum, onu uzak tutmak iin. Ama bunun da faydas olmad. ki kere arafm da, elbisemi de ekip indirdi, bana tecavz etti. Olanlar anneme anlattm, o da babamla konuacan syledi. Babamsa anneme de, bana da kardeinin erefine dil uzatmay yasak etti. Amcam ne zaman yanma gelse arlar iinde kalyorum. Kesilecek bir hayvan gibi hissediyorum kendimi. Sululuk duyuyorum, utanyorum. Akrabalarmn, arkadalarmn ortasnda bile terkedilmiim gibi geliyor. Ey Allahm, Hakim gitti artk, bense hamile kaldm anladm. imdilik karnm arafla rtebiliyorum, ama er veya ge birinin dikkatini ekecek. Babam beni alenen reddedecek, kzlm kaybettim diye ldrecek. Bunu dndke, hayatma kendim son vereyim diyorum. Oysa biliyorum ki, intihar edenler br dnyada senin affna snamaz. Ey Allahm, can sen verirsin, sen alrsn.
168

Sen btn mminleri, saadete ersinler dye, senin hkmne dnmeye tevik edersin. Ben mrm boyunca senin hkmne ynelmekten baka bir ey yapmadm. imdi de, arafmn altnda beni kurtarman iin dua ederken, kavumaya can attm o mezar gibi susuyorsun sen. Soruyorum kendime, daha ne kadar boyun eebilirim ki!

169

slam'n kendini gzden geirme zorunluluu

Annem-babam beni slam'n - ahlaki, sosyal ve ruhsal bakmdan en gzel yasam biimi olduu dncesiyle yetitirdi. Yllar sonra slam'n gzelliinin benlerle irkinlesmi olduunun farkna vardm. Oysa slam dininin gzelliini bozan bu hatalar annem-babamn din kardelerinin gzne hi grnmez. Onlar bu arpklklarn slam dininden ileri gelmediini, kabahatin bu dine inananlarda olduunu tekrarlayarak slam dinini aklyorlar. slam ahlak anlaynda birey eriat ve mminler topluluu yoluyla btnyle Allah'n iradesine tabi klnmtr. Mslman bireyin kararna hibir ey braklmaz: Nasl oturacan, yemek yiyeceini, uyuyacan, seyahat edeceini, hangi duygu ve dncelere sahip olabileceini ve olamayacan, kiminle ilikisinin olmas ve kiminle olmamas gerektiini dzenleyen kurallar vardr. Allah ve peygamberinin dnmedii noktalar ise, aile evresinden dnyadaki btn dier Mslmanlara kadar uzanan bir mminler topluluu tarafndan belirlenir. Bylece Fasl bir Mslman baka bir Fasl'mn olmad bir ortamda bir bira ise, herhangi bir Sudanl veya Afganistanl tarafndan eletirilebilir; bunun iin kendiliinden denetimde bulunan kiinin tesadfen Mslman olmas yeter de artar bile.
170

Birey olarak bir Mslman'n hesaba katlmamas hibir konuda cinsiyetler arasndaki ilikide olduu kadar bariz deildir. slam'n cinsel ahlak anlay iffete ok gl bir vurgu yapar. Sekse yalnzca evlilik ierisinde izin vardr. Bununla birlikte, uygulamada kadnlar erkeklere gre daha ok kstlanmtr. rnein erkekler drt kadnla evlenebilir, ama bunun tersi geerli deildir. Mslman kadnlarn konumu, Mslman olmayan birok kadnla kyaslandnda, kesinlikle daha ktdr. Tpk bakalar gibi Mslmanlar da bilimsel ilerlemeden etkilenirler. deyebilecek durumda olan Mslmanlar araba, uak gibi teknolojik gelimelerden sonuna kadar yararlanrlar. Modern evlerde oturur, makine ve bilgisayar kullanrlar. Fakat Hristiyanlk ve Yahudilikten farkl olarak, Mslmanlarn ahlak sistemi deimemitir. Her Mslman, tpk slam'n balang dneminde olduu gibi, btn bilginin Kuran'da yazl olduu, Kuran'a ynelik eletirel soru sorulamayaca ve her Mslman'n (2004'te de) slam'n kurucusunun yaamn mmkn olduunca taklit etmesi gerektii inancyla yetitirilir. Ama gerek hayatta 7. yzyldaki slam peygamberi gibi davranmay baarmak, doaldr ki, ok az sayda insana nasip olur. Bu yetitirme tarz, Mslmanlarda insana zg merak duygusunun ciddi biimde kstlanmasna yol amtr. Birey olarak bir Mslman'n gerekletirdii her ilerleme, dier Mslmanlar tarafndan, dini inanlarla eliki ierisinde olan bir ey gibi, yadrganr ve reddolunur. Din duraan kalmtr Bu durumun byle olduunu inkr edenlere 11 Eyllden sonra, dardan eletirici gzle bakan kiiler tarafndan, bilim ve teknik alannda kesifte bulunmu tek bir Mslman, sanat dnyasnda deiimlere yol am tek bir Mslman gstermeleri ars yneltildi. Byle Mslman yoktur. 1,2 mil171

islam'n kendim gzden geirme zorunluluu yarlk bir dini topluluk bilgi, ilerleme ve refahla dikkati ekmiyor, tersine yoksulluk, iddet ve gerilemeyle dikkati ekiyor. Bu gidiat deitirmek iin, Mslmanlarn ocuklarn yetitirdii etik erevenin deimesi zorunludur. Mslmanlarn kendi esenlikleri asndan slam'a eletirel bir gzle bakmalar sadece zorunlu deildir, dnyadaki btn br insanlar iin de acil bir zorunluluktur, nk Mslmanlar dnyada bugn yaanan hemen hemen btn savalara karmlardr. Mslmanlarn ou sefalet iinde yaamaktadr: alk, hastalklar, nfus fazlal, isizlik, iinden geldikleri lkelerde Mslmanlar, eriata dayanan veya dayanmayan, baskc rejimlerin kurbandr. Mslmanlarn ounluu iyi bir eitim olanandan yoksundur ve genellikle okuma-yazma bilmez. uras artk inkar edilemez: Bu zaruretten, bu sefaletten genelde Mslmanlarn kendileri (kesinlikle byle olmasn istemeden) sorumludur. slam'n kapsaml bir analizi ve bu dinin inananlar iddet ve yoksulluk emberine mahkm eden birok dogmasnn gzden geirilip dzeltilmesi Mslmanlara, birey zerindeki baskyla hesaplama ve erkekle kadnn, heterosekselle homosekselin e deerde olaca bir cinsel ahlak anlayna ulama olana sunacaktr. Bu eletiri ieriden yaplmaldr, bunu yapacak olanlar slam'la yetitirilen ve kendi kltrlerindeki lekelerin farknda olan, iyi bir eitim grm, Mslman olmayanlarla da iliki kurmu olan insanlardr. Bireysel mutluluklarna ulamaya alm ve ilerindeki zgrle ynelik eilimi izlerken, ayn zamanda iyi bir Mslman olarak kalmann ne kadar zor olduunu grm olanlardr, zgr bir lkede yaayan ve bu nedenle, dncelerini kamuoyuna akladklamakla hemen yaamlarn tehlikeye atm olmayanlardr. slam'n bu eletirmenleri iyice bilmelidir ki, kendini sorgulama diye bir ey tanmayan bu bin ksur yllk kltr ortaya kmalarn se172

vinle karlamayacaktr. Onlar yuvalarn kirletenler, hainler, mrtedler olarak grleceklerdir. Bu kendini sorgulama nasl olacaktr? Ben, fiziki ve szl saldr dnda her eyin serbest olduunu dnyorum. Sz (rornan, iir, izgi roman,...}, grnt (film, izgi film, resim, sanat vb.) ve ses araclyla bu yaplabilir. Theo van Gogh ile birlikte yaptm Submission Part l (itaat-Blm I] ksa filmi benim yetimemde temel neme sahip olmu olan ahlaki anlay sorgulama abalarma uygundur. Amacm Mslmanlar byleyerek ateist yapmak deil, onlara slam'n doutan gelen irkin lekelerini gstermektir, mesela kadnlara ynelik kt muamelesini. Kuran'da taatsiz kadnlarn dvlmesi gerektiini belirten kurallar ve bunlarn hadislerdeki aklamalar ile saldrgan Mslman erkeklerin, davranlar iin kendilerine hesap sorulunca, Kuran' gstermeleri arasnda bir balant bulunduunu tespit ettim. iddet kurbanlar ise, dayak yemeleri gereini yine Kuran'a gnderme yaparak yumuatyor, kocalarna geri dnyor ve gelecekte hatalarn dzelteceklerine sz veriyorlar. taat Blm I filminin Zomergasten [Yaz Misafirleri] adl televizyon programnda gsterilmesi zerine gelen eletirilerin ounda, Mslman kadnlarn ezilmesine kar giriilen mcadele onaylanyor, fakat benim bu amala setiim stratejinin de gerekten yapc olup olmad sorusu soruluyor. Arnsterdaml tarihi Lucassen ve bakalar slam'n olumsuz taraflarnn eletirilmesinin bir bozguna uramlk havas tadn ileri sryor. slam' eletirenleri ktmserlikle knyor ve btn gnn camide geirmeyen nc kuak Mslmanlarn ve bunlarn arasra barts takp gbeklerini akta brakan bluzlar giyen gen kzlarn da olduuna iaret ediyorlar. Ben ktmser deilim. Tersine iyimserim. Eletiri slam' insaniletirecektir. Lucassen ve dierleri dini ve
173

Islam'm kendini gzden geirme zorunluluu

dine inananlar birbirine kartryor. slam bir yaam biimi, bir anlaylar sistemidir. Bu dine inanan, bu sistemi btn olarak kabul etmeyi renmitir. Kadnlarn dvlmesine izin veren, ama merhametli saylan Allah dncesinin kendi iindeki tutarszlna iaret edilmesi, Mslmanlar dinlerindeki yetersizlikleri grmeye, dnyevi bir ahlak anlay da olabileceini kabul etmeye zorlar ve onlarn dinlerini gereklie uydurmalarna olanak verir. slam'n eletirisi bu dine inananlarn reddedilmesi anlamna gelmez, sadece, uygulamaya konduunda insanlk d sonulara yol aan slamc dnya grnn reddedilmesi anlamna gelir. Bakalar beni, taat'e gsterdikleri tepkilerde, slam'n eletirisinin arzulanmayan bir etkisi olabilecei yolunda uyardlar: slam fobisi olanlar, dediler, benim eletirilerimi Mslmanlara kar ayrmclk yapmada ve onlarn deersizliini gstermekde memnuniyetle kullanacaklardr. Olabilir, ama benim amacm slam fobisi olanlarn ekmeine ya srmek deil, tersine, kkrtc metinler ve grntlerle Mslmanlar, ierisinde bulunduklar geri kalmlk durumu iindeki kendi paylar zerine ciddi olarak dnmeye tevik etmektir. slam fobisi olanlarn veya rklarn benim almalarm amacndan saptracak olmalar riski benim Submission part-Ii yapmam engellemez. Tpk, liberal bir demokraside srarla gereklerin aklanmasn (Guantanamo Krfezi) isteyen bir gazetecinin, hkmetin bu saydamlk politikasnn zgrln dmanlar tarafindan ktye kullanlma olaslndan duyduu kayglar nedeniyle suspus olmayaca gibi. Ben de ayn, gazetecilerin ve vatandalk haklar savunucularnn lp bitikten sonra yaptklar seimi yapyorum. arpklklarn (dini arpklklarn da) grnr hale getirilmesi, bakalar tarafindan ktye kullanlmas olasl karsnda daha ar basar.
174

Bunlardan baka, taat gibi bir filmin Mslmanlar tarafindan incitici ve ac verici olarak alglanaca ve onlarn da o zaman daha ar toplarla saldrya geeceini syleyenler de vardr. Byle yzletirici yntemler ters tepki yaratrm. Ben stratejimi gzden geirmeliymiim. Sosyaldemokrat PvdA'l Mslman politikaclar olan Arib ve Albayrak'n da aralarnda bulunduu bu grup eletiricilerde dikkati eken nokta, etkili bir alternatif strateji nermemeleridir. Onlar bu dnyann, azlar laf yapmay pek bilen AEL (Avrupa Arap Ligas) yneticileri ve Tonca'larinin szmona hissettikleri acya kendilerini yle vermiler ki, iddetin kurbanlarnn duyduu acy grmezlikten geliyorlar ve bu da kurbanlar yeni batan, perian hallerinin sebebi olan doktrine gnll" olarak itaat etmeye ynlendirici bir beyin ykamaya maruz brakyor. Bu slamc sosyal demokratlar kadnlarn acsn hafifletme abas yerine, onlar kleletiren doktrinin korunmasna ve savunulmasna katlmay tercih ediyor. Yirmi yandaki, okuma yazmas olmayan Mslman kadn grmek istemiyorlar. Bu kadn, Hollanda'da bir yerlerde, bir snma evinde bir kede iyice bzlm halde oturmaktadr. O, yl bile olmamtr, nce, bir gnden dier gne, Mslman bir lkenin krsalndaki ailesinden koparlmtr. Evlenmek zorunda olduu, kendisinin hi tanmad bir adamla birlikte byk bir ehrin bir yerlerindeki sosyal problemlerle dolu bir mahallede bir apartman dairesine yerletirilmitir. Kocas ona dzenli olarak dayak atmaya baladnda, polis tarafindan kadn snma evine gtrlmtr. imdi kadnlar evinde bir kede oturmakta ve grmez gzlerle stresli bebeinin nasl emeklediine bakmaktadr. Evde birlikte kald kiilerin kzgn baklarna ve sosyal almann ocuuyla ilgilenmesi yolundaki srarlarna pek tepki gstermemektedir. Bu kadn sadece evsiz deildir, artk
175

islam'n kendini gzden geirme zorunluluu

doduu lkedeki ailesinin yanna da dnemez, nk o imdi kocasna aittir. Kendinin ve ocuunun geleceine ilikin olarak, bir tercman araclyla glk iinde yaplabilen konumalarda, Allah'a gvendiini syler. Allah istedii in ben bu durumlara dtm ve eer sabredersem Allah beni bu durumdan kurtaracaktr. Yapmam gereken tek ey ona boyun emektir." taat-Blm-Ide ben de ite Allah'n iradesine bu itaatin ne demek olduunu gstermeye alyorum. Mslmanlar incitmeme stratejisinnin bir baka varyasyonu, Mslman kadnlar rgt Al-Nisa'nn bakan olan Bayan Weber'den geliyor. O'na gre Mslmanlar 11 Eyll'den beri ar bir bask altndadrlar. Kendilerini keye sktrlm hissetmektedirler. Kendilerinin Mslman olduunu syleyen ve uzak lkelerde kt eylerle urasan insanlarn eylemlerinden sorumlu tutulmaktadr. Mslman kadnlarn konumuna ilikin eletiri kendi bana olumludur, fakat benim zamanlamam yanltr. Weber'in iddialar doru deil. Hollanda'da Mslmanlar hi de bir keye sktrlm halde deil. Onlar burada batl sekler devletin din zgrlnden ve sonuna kadar yararlanyorlar. stelik: Mslmanlar burada karar verme iini kendi ellerine geirmedikleri srece kendilerini hep incitilmi hissedecekle rdir. Birok Mslman'n, slam'n doutan gelen irkin lekele rini gn na tutanlara kar tepkileri iddetli ve olumsuz dur. Kaba kuvvetle tehdit etmedikleri zaman, szl iddete bavururlar. taat Blm-Ide de farkl olmad. Hollanda'daki birka Mslman rgtnn resmi temsilcileri (tam olarak kimi temsil ederler, kimse bilmez) film hakknda aada yazlanlar sylediler: Hirsi Ali bu filmi yapmakla izmeden yukar kyor. slam'da kadnn konumu zerine konumak kendi bana
176

olumlu bir ey. Ama bu yaplan, dindarlar iin byk bir oktur ve ilerinden ou insan hemen savunmaya geecektir. Bununla Hollanda'daki tartma ortam zehirlenmi oluyor. Normal ilikilere yeniden geri dnmek iyi olurdu. Hirsi 'Ali'nin gerekelerinin ne olduunu bilmiyorum, ama bunu filmi tam bir provokasyon olarak yorumluyorum. Dnce zgrlne her eyden nce sayg duymak isteyen ve Stichiting slam en Burgerschap'n (slam ve Vatandalk Vakfi) bakan olan Muhamed Sini'nin bak gnlk Volkskrant gazetesinde byle yer ald. AEL'in Hollanda kolunun Bakam Nabil Marmouch unlar sylyor: slam'n konumu hakkndaki tartma Hirsi Ali'nin provokasyonlar dolaysyla zehirleniyor. Theo van Gogh'dan bu beklenebilir. O asla yapc dnmez. Ama Hirsi Ali milletvekilidir. Hollanda'daki bir milyon Mslman' aalamak nereden aklna eser, anlamyorum. Marmouch, arlklar bir kenara braklrsa, slam dnyasnda kadnn konumu ok da kt deildir, diyor. Ve devam ediyor Bu konu hakknda daha geni bilgi edinmek isteyen Hollandallar sadece Hirsi Ali'nin syledikleriyle yetinmemelidirler. Hirsi Ali kendi ac deneylerini, sanki btn grup iin de gecer-liymi gibi yanstyor." Bu tiradn ardndan, Marmouch'un filmi bir kere bile grmedii ortaya kar: Bu aptallklarla zamanm arur edemem. Bu filme kesinlikle ilgi duymuyorum" - Contactorgaan Moslims en Overheid'tan (Mslmanlar ve Hkmet liki Kurulu) Ayhan Tonca, filmin yaynlanmasndan hemen nce bunu sylyor ve devam ediyor: Grmek de istemiyorum; zaten ierii geree uymayacak. Hirsi Ali'nin provokasyondan baka bir eyle uramamasn ok gln buluyorum. Buna artk bir son verilmelidir." Tonca, Hirsi Ali ve Theo van
177

islam'n kendini gzden geirme zorunluluu

Gogh'u tmyle yok saymay" seiyor. En iyi strateji budur, diyor, zamanla bu isleri brakrlar. Zaten tepki gstermeye de demezler. (Trov) Trk Mslman rgt Milli Gr bakannn Rotterdam Dagb!adda su szleri yer alyor: Eer Hirsi Ali bir din sava yrtmek istiyorsa, bu kendisinin bilecei bir itir. Bu film beni hi ilgilendirmiyor." Nederlandse Moslim Raad'n (Hollanda Mslmanlar Konseyi) bakan Bay Maddoe, taat hakknda unlar syler: Bu slam toplumunun kabul snrn aar. zellikle muhafazakr Mslmanlar buna katlanmayacaklardr. Unie van Marokkanse Moslim Organisaties in Nederland'dan (UMMON) (Hollanda Fasl Mslman rgtler Birlii) Driss El Boujoufi'nin szleri syle: Ayaan Hirsi Ali yarmak istiyor ve bu amala kendine bir rakip aryor. Ama biz katlmayacaz, nk bir yarma yapld zaman bu yarmaya seyirciler gelir ve bu bizim arzulayacamz en son eydi r. Nederlandse Moslim Omroep'un (Hollanda Mslman Radyo Televizyonu) bir szcs olan, Frank Wilriams'm syledikleri yle: Hirsi Ali'nin Kuran metinleriyle bir sorunu var. Fakat kadnlara dayak atlmasna ar yapan Kuran deil, erkeklerdir. Dolaysyla Hirsi Ali erkeklere ynelmeli ve bu konuda onlarla bir diyaloga girmelidir. zgrleme insann iinden balar. Eer insanlarn sevgi besledikleri eylere saldrrsan, o zaman onlar da sana gvenmeyeceklerdir. Bu tepkilerin her eyden nce bir nitelii vard: gayet beklenir tepkiler olmalar. taat filmi hakknda bir eyler syleyen kiinin filmi grm olup olmamas nemli deildir. Bunun bir film, bir metin ya da slam' eletiren baka bir biim olmas hi farketmez. Hepsi slam'daki en byk lekeyi, kadnlarn nasl grldn ve onlara nasl davramldn
178

inkr ederler. Mslman rgtlerin liderleri Mslmanlarn, zerlerinde Kuran'dan metinlerin yer ald kadn grntlerini kabul etmeyecekleri konusunda uyarda bulunuyorlar. Mslman rgtlerin ve Mslmanlarn yzyllardr sessizce kabul ettikleri ey ise, taat filmindeki oyuncularn vcutlarndaki metinlerin gerek yaamda uygulanmasdr. Ahlaksz kadnlarn bedenlerinin krbalanmas, itaatsiz kadnlarn sistemli olarak dvlmesi, kadnlarn evlilik ii tecavze uramalar ve aileden/cemaatten atlmalar ve hatta, ensest kurban kzlarn ve kadnlarn aile namusunun temizlemek iin ldrlmeleri. Mslman rgtlerin temsilcileri yalnzca taat filminin mesajn grmezlikten gelmiyorlar, ayn zamanda byk bir grup Mslman kadnn snma evlerinde geceledikleri gereini de grmezlikten geliyorlar. Birok Mslman kadnn kocalar tarafndan, geldikleri lkede, be parasz olarak, ocuklara bakmalar iin brakld gereini de. Mslman rgtlerinin basklar sonucunda, toplam ka kadnn namus cinayeti kurban olduu adalet sistemi tarafndan kaydedilmez, yoksa bu rgtlerin taraftarlar belki kendilerini incinmi hissedebilirler. Riaag (ayakta psikiyatrik tedavi enstitleri) ve dier ruhsal salk merkezleri, psikiyatrisi Carla Rus'un Trouwve Volkskrant gazetelerinde yazd gibi, bir ok Mslman kzn ensest ve zorlama yoluyla yaplan evliliklerin kurban olduunu ve bir ok kzn babalar tarafndan geldikleri lkeye ldrlmek iin gtrldn biliyorlar. Mslman rgtlerinin szclerinin gizli gndemleri Mslman okullarmnkiyle ayndr: Hollandal Mslman erkeklerin Mslman kz ve kadnlara istedikleri gibi davranma zgrln korumak. Bu rgtlenmi kadn dmanlar islam lkelerinde de geerli olan, kzlarla kadnlara ne yaplacan aileleri bilir yollu fikir birliini doru bulurlar.
179

slam'n kendini gzden geirme zorunluluu

Eer kzlarn ve kadnlarn davranlar ailenin namusunu; biraz olsun tartma konusu edecek gibi olursa, o zaman babalar, erkek kardeler veya baka erkekler, sz konusu kza veya kadna ne yapacaklarna kendileri karar verirler. Kuran metni kadna kar iddet kullanmay hakl klmakla kalmaz, ayn zamanda saldrganlarn ve pasif seyircilerin vicdanlarn susturmada da kullanlr. Kutsal kitap eletirinin stnde olduundan, Mslman rgtlerin szcleri gerek Hollanda' da, gerekse Hollanda dnda, kadnlar zerindeki basky pratikte ve teoride korumay baaryorlar. Konunun z, Mslman erkeklerin ounluunun kadnlara ynelik kendi davran biimlerini bask, eziyet veya cinayet" olarak deil, hatal kadnlarn davranlarna verilen adaletli bir yant olarak yorumlamalardr. Mslman kadn nasl davranmas ve davranmamas gerektiini bilir. slam' kurallara uymayan davranlarda bulunursa, hemen arkasndan ceza gelir. Marmouch'un arlklar bir kenara braklrsa, slam dnyasnda kadnn konumu ok da kt deildir* szleri burada ok anlamldr. Mslmanlardan slam'n olumsuz ynlerine ok fazla dikkat ektiim ynnde tepkiler de aldm. Yahudilik ve Hrstiyanlk'taki hogrszl niye sorun yapamadm soruyorlar. Vardklar sonu u: Senin iin nemli olan, kadnlarn durumunun dzeltilmesi deil, slam'n kt gsterilmesi. Dorudur, ncil ve Tevrat'ta da kadnlara ynelik dmanca metinler vardr. Hollanda'da (ve dnyann baka yerlerinde) kutsal metinleri, tpk birok Mslman'n Kuran' kelimesine uygulad gibi izleyen Hristiyan topluluklarn var olduu bir gerektir. Bu Hristiyan topluluklar da, tpatp eriat lkesi Suudi-Arabistan'daki cinsel ahlak anlayna benzeyen bir anlay gderler. Bu grup da kadnlara kt davranr, her trl ilerlemeyi reddeder ve homoseksellere kar hogrszdr.
180

Ama ne yazk ki bu Mslman eletirmenler kyaslamal aratrmalarn daha ileriye gtremiyor. nk o zaman kelama kle olanlarn Hristiyan ve Yahudi dnyasnda, slam dnyasna gre ok daha az sayda olduunu grrlerdi. Hristiyan ve Yahudi Allah uysallatrlm ve taraftarlarnn zel vicdanna kapatlmtr. imdilerde bu Allah'a sevgi ya da baka adlar veriliyor ve taraftarlar cehennemi yrrlkten kaldrm bulunuyor. Hristiyan ve Yahudi cemaatleri birey zerindeki etkin glerini kaybettiler. Rahipler, papazlar ve hahamlar bunu gnll olarak yapmadlar. Kiinin vicdan zgrl, bilgiye ynelik aray ve doay etkileme abalar youn bir mcadeleyle ilerledi. Szle balayan bir mcadele. Yahudi-Hristiyan lkelerde doan kadnlarn ou yakn tek balarna korkusuzca sokaa kabilirler, en azndan erkekler kadar bir eitim grebilirler, almalarnn meyvelerini toplarlar, yaam kiminle paylaacaklarna kendileri karar verirler, cinsel yaamlarn kendileri belirlerler, ocuk sahibi olup olmayacaklarna veya ka ocuklar olacana kendileri karar verirler. Yahudi veya Hristiyan ailelerde doan kadnlarn ounluu btn dnyay gezer, ev, ve mal mlk sahibi olurlar. Bu elbette hepsi iin geerli deildir, ama byk ounluk iin geerlidir. Oysa ayns, Mslman bir ailede doan kadnlarn yalnzca ok kk bir aznl iin geerlidir. Yahudi ve Hristiyan erkek ve kadnlar bu konuma kutsal kitaplarn eletirerek, onunla dalga geerek, ncil ve Tevrat'ta yazl bir ok eyin bir ie yaramadn gstererek ulatlar. Metinler korunmu olarak kald, ama cinsler arasndaki iliki zerine dnceler ilerleyip metinleri geti. Yahudi ve Hristiyan insanlar resmi kefettiklerinde, onu inanlarn ve kltrlerini gzden geirip eletirmede kullandlar. Eski durumdan kar olan kiiler her zaman, tekrar tekrar, eletiricilerin
181

slam'n kendini gzden geirme zorunluluu ortaya koyduu metinlerin, resimlerin ve davranlarn incitici", gnah ve radikal olduunu sylediler. Uzun bir dnem kilise Hristiyanlara bu eletiriciler sanki yokmu gibi davranmalar ynnde telkinlerde bulundu. Tpk Mslman rgtlerin benim filmim hakknda imdi syledikleri gibi. Yahudilik'in ve Hristiyanlk'n, kendini ve davranlarn gzden geirme yoluyla aydnlanma aray tarihinde, kutsal metinlerin ne kadar gln, insafsz veya adaletsiz olduunu gstererek zmlenmesi stratejisinin ters tepki gstereceini syleyen insanlar da phesiz vardr. Ben stratejimde, dini inanlar zerinde ykselen mutlakla ynelik Yahudi-Hris-tiyan eletirisinden sonuna kadar yararlandm. taat - Blm I bu erevede deerlendirilmelidir. Benim stratejimin ne kadar etkili olduunu batdaki din eletirisi tarihini tanyan herkes bilir.

Notlar

Burada ve imdi gereklesin istiyorum

Sayfa 15 Bu yaz feminist Opz)'dergisinde, Aralk 2002'de yaynlanan syleinin geniletilmiidir. Konumay Colet van der Ven ( C. van der Ve) yapmt. Giri Rutenfrans'a teekkrler. Bu yaz ayrca De zaonjesfabrick'de de (Oul Fabrikas; 2002, 2004 Ayaan Hirsi Ali and Augustus Fublishers) yer almtr. Ayan Hirsi AH Somali'de, diktatr Mohamed Siad Barre'ye kar mcadelesiyle tannan muhalefet lideri Hirsi Magan'n kz olarak 1969 ylnda doar. Babasnn 1976 ylnda zorunlu olarak yurtdna kamasyla birlikte ailesi de onu takip ederek yurtdna kar. Suudi Arabistan ve Etyopya zerinden Kenya'ya ularlar, 22 yandayken, istememesine ramen evlendirilir. Kendi katlmad dnnden hemen ksa sre sonra Almanya zerinden Hollanda 'ya kaar, iltica bavurusunda bulunur, Hottandaca renir, baka ilerin yansra krtaj kliniklerinde ve kadn snma evlerinde tercmanlk yapar ve siyasal bilimler okur. Eitimini tamamladktan sonra PvdA'mn (Hollanda i Partisi) bilim kuruluu niteliindeki Wiardi Beckman Vakfnda almaya baslar. Gazete ve dergilerde, radyo ve televizyon kanallarnda islam'a ve slam toplumuna ynelik keskin eletirileriyle kendinden sz ettirir. Toplumsal heyecan ykselir ve Ayaan Hirsi Ali ald lm tehditlerinden dolay yurtdnda gizlenmek zorunda kalr. Ekim 2002' de srpriz bir kararla PvdA'dan VVD'ye (LiberalParti) geer. 183

182

Notlar
Bizi yalnz brakmayn, bizi tfe Vortaire'e layk grn

Sayfa 28

Bu makale daha nce 24 kasm 2001 tarihli Trouw gazetesinin Letter Geest ekinde yaynlanmtr. Ayrca De Zoontjesfabriek (2002) adl kitapta da yer almtr.

Niin kendimizi sorgulamay basaramyoruz

Sayfa 36

Buraya alnan metin 16 Mart 2002'de Trouw gazetesinin Letter Geest ekinde yaynlanan makalenin ilk biimidir.

arpan normlar - modem yaama olarak entegrasyon \

Sayfa 45

Kaynak: Transnaionaal Nederland. Immigratie en integratie. Het 23ste jaarboek voor democratsch socialisne. De Wiardi Beckman Stichting & De Arbeiderspers yaynevi, Amsterdam 2002. De zoontjesfabriek (2002) adl kitapta da yer almtr. 1 2 3 4 T. von der Dnk, De West en de Rest: ver de gelijkwaardigheid van culturen*., in: Socialisne en Democratie, Say 9, Eyll 2001, s. 391-399. Btn veriler u kaynaktan; Integmtiein het perspectiefvan immigratie. Regeringsnota (Hkmet Raporu) 2002, s. 66. Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeled, Nederland als immigratiesamenleving. Rapporten aan de regerng nr. 60, Lahey, 2001 A. van der Zwan, Waar blijft de ombuiging in het immigratiebeleid?, in: Sotialisme en Democratie, Yl 59, Say 4, Nisan 2002, s. 4354. Ayrca bkz.: A. van der Zwan, Alarmerende uitkomsten! De wrr-studie integratie van etnische minderheden, in; Sodalisnte en Democratie, Yl 58, Say 9, Eyll 2001, s. 421-425. F. Bovenkerk en Y. Yeilgz, Multiculturaliteit in de strafrechtpleging?<, Tijdschrift voorBeleid, Politiek en Maatschappij, (1999) Say 4, s. 232.

S. Allievi ve F. Castro, The Islamic presence in Italy: social rootedness and legal questions, in: S. Ferrari ve A. Bradney (yay.), islam andEiTOpean legal systems, Vermont, 2000, s. 158. Toplumsal btnleme sreci, Elias'n uygarlama kuram temelinde, gittike daha karmaklaan bir toplum iinde az veya ok olarak karlkllk gsteren bamllklarn yaratlmas olarak tasvir edilebilir. Bu toplumsal deiikliin ruhsal bileeni gittike daha kapsaml, daha homojen ve daha etkili bir biim alan bir zdenetimin ve z-egemenlii n olumas eilimindedir, zdenetimin artnn kant Avrupa'da tre ve ahlakn yzyllar getike katln kaybederek incelmesinde grlr. Yeni davran kurallar balangta toplumsal kurumlarca dayatlm, fakat bir sre sonra, gittike artan biimde, isellestirilmitir. Elias'a bu gelime Erken Ortaa'n serbest, bamsz valyeleri, sarayda yaamaya zorlan-malaryla, yzyllar getike hkmdarlara baml hale geldikten sonra balamtr. Bunlar sarayda duygularna hakim olmay ve diplomatik davranmay renmitir. Yksek kltr nce yksek burjuvazi tarafndan taklit edilir, sonra, yirminci yzylda se, hi deilse ksmi olarak, geni kapsaml bir uygarlama seferberliinden sonra, geni toplum tabakalan arasnda yaylr. Bu kendiliinden" olmaz. iler ve topraksz kyller modern bir endstri toplumunun gereklerine uymaya zorlanr (askerlik ykmll, okul ykmll, standart dilin renilmesi zorunluluu gibi yollardan). N. Elias, Het dvilisatiepmces: Sociogenetische em psychogenetische onderzoekingen, Amsterdam, 2001 (1939). [Norbert Elias, Uygarlk Sreci. Sosyo-oluumsal ve Psiko-oluumsal ncelemeler, iki cilt. stanbul 2002.] Peyce Jones slam dnyasna zg namus/eref [honor] kavramn syle anlatr: Namus/eref hayat yaamaya deer klan eydir: ayp yaayan bir lmdr, katlanlmaz bir eydir, cnn alnmasn ister. Namus/eref tannmay, bakalarnca ak biimde dile getirilmesi gereken ve insan gerek kendi znde, gerek bakalarnn gznde gvenli ve nemli klan saygy ierir (...) Namus/eref ve bunun tannmas, bir itaat ve sayg hiyerarisi iinde, mmkn olan en kat davran modellerini ortaya koyar. (David Pryce-Jones, The closed circle: An interpretation of me Arabs, London, 1989, s. 35) Yeni yaynlanan Arab Human Development fieporr'ta 22 Arap lkesindeki demografik gelimeler zerine duruluyor. Bu lkelerin toplam nfusu 280 milyon, bunun % 38'O ilel4 ya aras ve yalnzca

184

185

Notlar % 6's 60 ya ve stdr. 2020 ylma kadar yaplan tahminlerde iki senaryo vardr. Birinci senaryoda Arap nfusu 2020 ylnda 459 milyon ve ikinci senaryoda 410 milyon olacaktr. UNDP, Arab Human Development Report, NewYork, 2002, s. 37. 10 H. van der Loo en W. van Rejen, Paradoxen van modernisering, Bussun, 1997, s. 70. ' 11 K. Armstrong, islam. Geschiedenis van een wereldreligie, Amsterdan, 2001, s. 58. Ayrca bkz.: K. Armstrong, Een Geschiedenis van God. Vierduizend jaar jodendom, christendom en slam, Baarn, 1993.
Bin Ladin'in kbusu

Sayfa 81

Ayaan Hirsi Ali ile Irshad Manji'nin Carine Damen'in asistanlyla yapt bu konuma 19 Haziran 2004'te, Algemeen DagUad gazetesinde yaynland ( Interview by Colet van de Ven).
Uganda asll Kanadal yazar Irshad Manji on drt yanda slam hakknda eletirel sorular sorduu iin okuldan atld. Ama eletirici yaklamndan vazgeirilemedi. Dini incelemeye evde, odasnda tek bana devam etti. Sonra da, birok Mslman'n gznde bir hain durumuna geldi. nk Irshad Manji gazete makalelerinde, kitaplarda ve syleilerde slam'a sert eletiriler yneltiyor. Bununda tesinde lezbiyen yaratlt olduunu aka dile getiriyor. Manji'nin Het Islamdilemma adl kitabnn evirisinin Hollanda'da yaynlanmas dolaysyla Ayaan Hirsi AH yazarla bir sylei yapt.

12 D. Pryce Jones, The closed cirde.

13 B. Lewis, What went wrong? The clash beweenislam andmodernity in the Middle-East, Londra, 2002, s. 6. 14 B. Lewis, What went wrong?, s. 158 16 H. lansen, Bush versus Bin Laden, bet Westen tegen de slam?, Internationale Spectator, Say 11, Kasm 2001. 17 N. N. Ayub, Over-stating the Arab state: politics and society in the Mddie-East, NewYork, 1995, s. 125. 18 N. Wilterdink ve B. van Heerikhuizen, Samenlevingen: een verkenning van het terrein van de sociologie, Groningen, 1993, s. 24. 19 A. van der Zwan, Waar bljft de ombuiging in het immigratiebeled? 20 P. de Beer, PvdA moet terug naar de oorsprong, in: NRC Handelsblad, 6 Temmuz 2002. 21 M. Galenkamp, Multiculturele samenleving in het geding lustitiele Verkenningen (2002), Say 5. 22 Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Nederland als im migra tieian enleving.

15 UNDP, Arab Human Development Report.

Garip durumlar

Sayfa 86 5 Mays 2003 tarihinde NRC Handelsblad'du yaynlanan Vrijheid vereist permanent onderhoud balkl yaznn geniletimi metnidir ( 2002, 2004 Ayaan Hirsi Al and Augustus Publishers).

Bakire kafesi

Sayfa 92
Politika idealimle eliiyor

Sayfa 71
ilk yaynlan: 25 Ocak 2003'te, gnlk Trouw gazetesinin De Verdieping ekindeki De TienGeboten* [On Emir] dizisi iinde. Konumay yapan: Arjan Vsser ( Interview by Arjan Visser)

Bu yaz daha nce De Maagdenkoofde (2004) yer almtr ( 2002, 2004 Ayaan Hirsi Al and Augustus Publishers). l Arab Human Report'ta belirtilen eksik yan - bireysel zgrlklerdeki eksiklik, bilgi eksiklii ve kadn haklarndaki eksiklik- slam dinini benimsemi ve Kuran'daki kurallar ve hadisleri (Toplumsal dzen nasl olmaldr, sorusuna cevap olarak) politik ve ekonomik bakmdan ynlendirici olarak kullananan ve Arap olmayan lkelerde de grlyor. Pakistan, ran gibi lkelerde vedaha az oranda
187

186

Notlar
olmakla birlikte - Endonezya'nn, Malezya'nn, Nijerya'nn ve Tanzanya'nn baz blgelerinde, toplumun slam'a gre dzenlenmesiyle bireysel zgrlklerde, (bilimsel) bilgi birikiminde ve kadn haklarnda gzle grlr bir ekilde gerileme gzleniyor. Stichting Speunverk, Titelproductiestatistiek 1997 Burada Mslmanlardan, Allah yoluna kendini adayan ve bu yolu Kuran'da ve slam peygamberi Muhamned'e atfedilen szlerin toplam olan Hadis'in yol gstericiinde bulan insanlar anlyorum. Aslnda bu bir kabile ahlak anlaydr, slam'da dogma dzeyine kartlmtr. Kadnn cinselliini ynetme saplants yanlzca slam'a zg deildir. Hristiyanlarda, Yahudilerde ve Hindularda olduu gibi baka dini inanlarda da bu durum gzkmektedir. Yalanlarda Trkiye adalet bakanl szcs, Prof. Doan Soyaan btn erkeklerin bir bakire ile evlenmek istediklerini ve bu gerei kabul etmeyenlerin ikiyzl olduunu aklad. Szcye gre, tecavze urayan bir kadnn yapaca en iyi ey, zamann btn yaralar kapataca gerekesiyle, kendisine tecavz edenle evlenmesidir. Zamanla kadn kendine tecavz edeni sevebilir: birlikte ok mutlu olabilirler. Bir kadn deiik erkekler tarafndan tecavze urad zaman byle bir evliliin baar ans az olur, nk kocas ona namussuz bir kadn gibi bakacaktr. Evlerinizde kalnz ve gzelliinizi gstermeyiniz. (33. Sure, 33. Ayet. Ve inanl kadnlara syle ki, onlar gzlerini aaya indirsinler ve tutkularn kontrol etsinler ve gzelliklerini, grnmesi zorunlu olann dnda gsTermesinler, ve onlar bartlerini gslerini kapatacak ekilde sarktsnlar ve gzelliklerini ei veya babas veya einin babas veya kendi erkek ocuklar veya esinin erkek ocuklar veya kendi erkek kardeleri veya erkek kardeinin erkek ocuklar veya kzkardelerinin erkek ocuklar veya kleleri veya cinsel gc olmayan erkek hizmetiler veya kadn plaklndan bir ey anlamayan kk ocuklarn dnda kimseye gstermesinler (24. Sure, 31. Ayet). Ve 33. Sure, 60. Ayet: Ya peygamber! Kadnlarna ve kz ocuklarna ve inananlarn kadnlarna syle k, onlar sarndklar rtnn bir ksmn baslarndan geirsin-ler. Bu iyidir, bylece onlar ayrt edilebilirler ve rahatsz edilmezler." Marcel Kupershoek Wie ludt de doodsklok ver de Arabieren? [Araplarn lm anlarn Kim alar? Amsterdam, 2001] balkl denemelerinde on birinci yzyl alimi, her yerdeki ortodoks ulema tarafndan tannan El Gazali'den ayrntl alnt yapar. Gazali yle demektedir: yi yetitirilmi kadn (...) kocasnn ok ak izni haricinde evden ayrlmaz, ayrlrsa da ekici olmayan, eski elbiselere brnr." Ve: Kadn her zaman, kocasnn haklarn kendisinin ve kendi ailesinin haklarnn nnde grr. Temizdir ve kocasna cinsel zevkler tattrmak iin her zaman hazrdr. 9 Kuran, 4. Sure, 34. Ayet: Erkekler kadnlarn velileridir, nk Allah birini dierinden daha stn yaratmtr ve nk kadnlar onlarn zenginliklerini tketirler. Demek ki erdemli kadnlar itaat eden - Allah'n onlarn korumas altna verdii eyleri - gizleyip saklayanlardr. Ve itaatsizliklerinden endielendiin kadnlara t ver, onlar, yataklarnda yalnz brak ve dv. 10 Batl ailelerde de kadna kar iddet uyguland oka grlmektedir, ama batllar iddeti aka reddederler, buna karlk Mslman ailelerin ok byk ounluunda kadnlara ynelik iddet, kadnn kurallara uymamakla kendisinin neden olduu bir ey olarak grlr. Aile ve sosyal evre kadna kar iddeti reddetmez ve yle gerekelendirir: Kocan tarafndan dvlyorsan buna sebebiyet vermi olmalsn. Batl komular, aile ve arkadalar kadnlara kt muameleyi kabul edilir bir terbiye arac olarak grmezler.

2 3 4 5 6

Somali - islam pratiinden drt vaka incelemesi

Sayfa 112 lk defa, De maagdenkooie [Bakire Kafesi] balkl denemeler kitabnda yaynland. 2002,2004 Ayaan Hirsi Ali and Augustus Publshers. Kii ve yer adlar deitirilmitir.

Mslman kadn, haklarm iste!

Sayfa 125 Bu yaz ilk defa feminist Opzj dergisinin Eyll 2002 saysnda yaynland, ayrca De zootjesfabriek [Oul Fabrikas], & 2002, 2004 Ayaan Hirsi Ali and Augustus Publshers l NRC Handelsblad, 8 Temmuz 2002.
189

188

Notlar
2 Ayn yazda, NRC Handelsblad, 8 Temmuz 2002. 3 NRC Handelsblad, 8 Temmuz 2002 Tek basna oturmak isteyen yetikin bir kadn iin garip br tanmlama. Ama ailesi ona, krk yann stnde bile olsa, her zarnan ocuk muamelesi yapacaktr. Ailesi iin evden kaan bir kadn olarak kalr. Loverboys Hollanda'da, kzlar ve gen kadnlar hediyeler vererek, sempati gstererek kendilerine baml klan, sonra da fahielie zorlayan gen adamlara verilen isimdir.

Aile ii iddete kar daha etkili nlemler aln

Sayfa 132 lk olarak NRC Handelsblad'm 8 Temmuz 2002 saysnda yaynlanan bir yaznn elden geirilmi biimi. Ayrca De maagdenkooie'de [Bakire Kafesi] yaynland. 2002,2004 Ayaan Hirsi Ali and Augustus Publishers.

itaat - Blm l

Sayfa 160
itaat-Blm i filmi ilk defa 29.8.2004'te Hollanda televizyonu nc program VPRO'nun Zomergasten l Yaz Misafirleri] dizisinde yaynland. 2002, 2004 Ayaan Hrsi Ali and AugusTus Publishers

Cinse! organlarn tahribine msamaha gsterilemez

Sayfa 138

''

7 ubat 2004 tarihli Volkskrant gazetesinde yaynlanan Snnete msamaha gsterilemezi; yazsnn gzden geirilmi biimidir. Ayrca De maagdenkooie'de [Bakire Kafesi] yaynland. 2002, 2004 Ayaan Hirsi Ali and Augustus Publishers. Kzlarn cinsel organlarnn sakatlanmas kimi zaman snnete olarak adlandrlyor. Bununla dolayl biimde, erkek ocuklarn snnet olmasyla bir benzerlik kuruluyor. Eer erkek ocuklarn snneti penislerinin bann kesilip alnmas, hayalarnn karlmas ve penisin geri kalannn bos torbaya dikilmesi anlamnda olsayd, o zaman bu benzetme bir anlam tard. 2 StefFe Kouters'n, 10.04.2004 tarihli, Volkskrant gazetesinin hafta sonu eki olan Volkskrant Magazine 'de yaynlanan yazsna baknz. 1

islam'n kendini gzden geirme zorunluluu

Sayfa 170
Ayaan Hirsi Ali'nin taat - Blm J zerine gelen eletirilere cevab 10.10.2004 tarihli gnlk De Volkskra n t gazetesinde basld.

Evden kamak isteyen Mslman kadnlar iin 10 tavsiye

Sayfa 148 l lk defa, De maagdenkooie'de [Bakire Kafesi] balkl denemeler kitabnda yaynland, 2002, 2004 Ayaan Hirs Ali and Augustus Publishers.
190

inci Y.

Erstickt an euren Lgen

Eine Trkn in Deutschland erzahlt. 304 Seiten. Klappenbroschur

Nach aufen hin sieht es aus, als mirde sie ein ganz normales Leben fhren, in Deutschland. Sie lebt in einer Miewoh-nung in unserer Nachbarsuhaft. Ihre Kinder gehen mit unse-ren zur Schle. Aber inci Y, 34, ist Trkin, und was ihr ganz normales [.eben zu sein har, bestimmt die Familie. Ganz normal ist die erzwungene Heirat mit dem Sohn de Geliebten der Mutrer. Die Vergewaltigung durch den eigenen Mann vor der Hochzeitsnacht. Der Betrug mit dem Jung-frauentuch. Ganz normal ist, dal? die Familie ihres Mannes verscht hat, sie in dem anacolischen Dorf zu tten, als sie nach der Scheidung das Sorgerecht fr die Kinder durchsetzen wollte, Ganz normal ist a u eh, daf sie b is zu ihrem 29. Ge-brrstag mit keinem Mann freiwillig geschlafen hat, dafr ha-ben ihr Mnner aus dem engsten Umkreis der Familie Ge-walt angetan. Ganz normal wre, da.K inci ihren Mund halt -aus Grnden der Ehre. Aber sie redet -..