Bayram Han (Herat, -Kcerat, 1561)

Karakoyunlu Trkmenlerinin Baharl kabilesinden olan Muhammet Bayram Han, XVI. asrn balarnda Seyfal Bey'in ailesinini bir ferdi olarak dnyaya gelmitir. Bayram'n atalar Timurlular devrinde. hkmet emrinde ordu mensubu imi. Bayram'n babas iral Bey Herat'ta Sultan Hseyin Baykara'nm (1471-1506) saraynda da hizmet etmitir. Bayram, ocukken yetim kalr ve ailecek Belh'e gerler. O burada okur, asker eitim alarak yetiir. ran'da Safeviler devletini kuran ah smail Hatay (1486-1524) yiit Trkmen genlerini, bu arada Bayram Han' yanma eker. Bayram Han, Buhara ve Semerkant civarndaki savalara katlr, sonra Hindistan'da byk Mool mparatorluunu kuran Babr'n (1483-1530),onun olu Hmayun'un (1508-1556) ve Hmayun'un olu Ekber'in (15561605) hkmdarl devrinde esiz bir kumandan ve devlet adam olarak hret kazanr. Ayrca "hanlar han" unvanna da sahip olur. Ancak saraydaki kskan kiilerin thmetleri yznden, hkmdar Ekber babal Bayram Han' saraydan uzaklatrr. Bayram Han hicri 963 ylnn 14 Cemaziyelevvel Cuma gn (18. 01. 1561) Kcerat denen yerde sabah namaz n klarken, Mbarek Han adnda adam tarafndan haince baklanarak ldrlr. Bayram Han; Trk, Fars ve Hint dillerinde yazd gzel iirleriyle Yakn Dou halklar kltrlerinin iyi ilikiler erevesinde gelimesinde byk rol oynam ve halklar arasnda edeb dostluk kprs kurmu bir sz ustasdr. Onun Hint, Sanskrit, Urdu ve Petu dillerinde yazd eserlerinin gn na karlmas edebiyatlarn ve tarihilerin nemli bir grevidir. Bayram Han'n olu Abdrrahim de (15561626) babas gibi byk bir komutan ve "hanlar han" unvann alm Trk, Fars, Arap, Hint ve Sanskrit dillerinde gzel iirler yazm yksek kltrl bir ahsiyettir. Bayram Han'n Trk ve Fars dillerindeki sanat miras Trkmen okuyucular tarafndan bilinmektedir. Fars dilindeki iirlerini Prof. M. Kseyev ile Prof. Ruhi Alyev Trkmen diline tercme edip, Trke eserleri ile birlikte okuyuculara ulatrmlardr. Bayram Han'n kulland esas iir tr ve ekilleri gazel ve rubai, ksmen de mfret ve ktadr. Eserlerinin ou ak konulu lirik iirlerdir. Baz iirlerinde ise eitli kahramanlarn yiitlikleri tasvir edilmektedir.

HURAMANGNEM Ey, emen-can era, serv-i huramanginem, mr glstanda guna-y handanginem. Gzge meni ilmegen, bir nazar klmagan, Knlm alp bilmegen dilber-i nadanginem. Hem zi yaggine, hem gzi yaggine, Hem szi yaggine, yar- suhandanginem. Ey, yzi gl-glgine, vey sa snblgine, Klma tagaplgine, bolrna pueymanginem. Ey, kadd cbikdine, vey lebi nezikgine, Vey, szi trkgine vagdas yalganginem. Vasite-yi dvlet-i vasln eer bolmasa, Mhnet-i hicran era kgusdr canginem. BARA SEN Peri ruh-a, yene gayta hova klp bara sen, Ki telbelerni acap binova klp bara sen. Pgan ki, ok kibi talap yrak vsalndan, Prak elgide kaddmm ya klp bara sen. Knl smkdr u yok takat- cepa, liken, ikeste knlme, can-a, cepa klp bara sen. Visal dvletiden ayrp meni, veh kim, Prak mehnetige mbtela klp bara sen. Vepalg il era men zarn sagmsa bolur, itleringe meni ana klp bara sen. Sapa-y meclis-i eret senin huzunn idi, Huzur meclisini bisapa klp bara sen. Meni bu mehnet era nerza goyup bardn Veli rakpn zden rza klp bara sen. Bu tvr klmagl ey gl, vepa tank imes, Ki bilbilinni esir-i bela klp bara sen. Barp nigehinni yz sz ile tapp, Bayram, Prak Hrketdan otga yaklp bara sen.
CIDALIK KILMAGIL

SALINAN SEVGLM Ey can imenliinde salnarak yryen servi sevgilim, mr glistannda glmseyen gonca sevgilim. Gzne beni ilitirmeyen, bir nazar klmayan, Gnlm almayan, kaba, terbiyesi kt dilberim. Hem kendi gzel, hem gz gzel sevgilim, Hem de sz gzel, gzel sz syleyen yrim. Ey yzi gl renkli ve ey sa snbl sevgilim, Grmezlikten gelme, olma piman sevgilim. Ey boyu abuk ve ey duda nazik sevgilim, Ve ey sz sahte, vaatleri yalan sevgilim. Eer sana kavuma saadetinin vastas olmasa, Ayrlk mihneti iinde kar canm, sevgilim.
GDERSN

Ey peri yanakl sevgilim, yine ters davranp gidersin, Ki sana lgnca tutulanlar aresiz brakp gidersin. Eyvahlar olsun ki, ok gibi uzaklara atp visalinden, Ayrlk elinden boyumu yay gibi bkp gidersin. Gnl krkdr ve yok cefaya takatim, lakin, Krgn gnlme, ey can, cefa edip gidersin. Kavuma saadetinden beni ayrp, vah ki, Ayrlk mihnetine mptela edip gidersin. Vefal il iinde ben muhtacn bekletsen olur, Madem ki itlerine beni aina klp gidersin. ret meclisinin sefas senin huzurun idi, Huzur meclisini sefasz brakp gidersin. Beni bu mihnet iinde rzasz brakp gittin, Ama rakibi kendinden raz klp gidersin. Bu ekilde davranma ey gl, vefa yol deil, nk blbln belaya esir edip gidersin. Varp bakn yz sz ile bulmu Bayram, Ayrlk yangnndan atelerde yanm, gidersin.
AYRILIK KILMA

Ey, cepacu, gayr birle analk klmagl, Ana bolgan yaranlardan cdalk klmagl.

Ey cefa ektiren, bakalaryla ainalk klma, A.na bldn yaranlardan ayrlk klma.

Analk yagdr, liken yamandur il tili, Tilge tgen halk birle analk klmagl. Bivepalk, gr e husn ehlige resmidur gadm, Sen olarga ohsamassen, bivepalk klmagl. Biedalukdur vepa terk eylemek husn ehlige, Bivepalk terkin eyle, biedalk klmagl. Bayram-a, n gtbarn yok turur yar alda, Grsetip ana znni, hudnemalk klmagl. BLMES MEN Nedip, ey nezenin, menden melalin bar, bilmes men, Neden, ya reb, yetipdur knlnge azar, bilmes men. Melalin zahir u bilmey sebeb, can yetdi azma, Niik can elteyin, ger klmasan izhar, bilmes men. Girip dman szge, dost bilmey sen meni, liken, Huda hezir durur, men senden zge yar bilmes men. Ne kldm, ne hata vakg bolupdur, veh, ne sz diyip men, Ki sz gatmas mana ol lagl- ekerbar, bilmes men. Hves kldm an dy grmek, emma dyde grgey men, hergiz dyde hem bagtm gzn bidar bilmes men. Ne tan ger gayr, birle hemdem bolsa ol gl-i ragna, Cahan ba era bir gl-i bihar bilmes men. Bu katla bir perinin kdan kp zar sen, Bayram, Seni hergiz birev kda mundag zar bilmes men.

Ainalk gzeldir, lakin yamandr il dili, Dile den halk ile ainalk klma. Vefaszlk, gr ki gzellik ehlinin adetidir ezelden beri, Sen onlara benzemezsin, vefaszlk klma. Yakmaz vefay terk eylemek gzellik ehline, Vefaszl terk eyle, uygunsuzluk klma. Ey Bayram, madem itibarn yoktur yar huzurunda, Gsterip ona kendini, gsteri klma.
BLMEM

Ey nazenin, nasl benden usancn var, bilmem, Neden Yarab, dmtr gnlne azar, bilmem. Usancn belli ve sebebini bilmem, canm geldi azma, Nasl can vereyim, eer ortaya kmazsan, bilmem. Girip dman szne, dost bilmezsin beni, lakin, Allah biliyor, ben senden baka yar bilmem. Ne yaptm, ne hata vaki olmutur, ah, ne sz syledim ben, Ki sz atmaz bana o eker saan ll dudak, bilmem. Heves ettim onu dte grmeyi, ama dte de gremem, nk hi bir dte de bahtmn gzn uyank bilmem. alr m, eer bakasyla dost olsa o gl-i rana gibi sevgili, Cihan bahesi iinde bir dikensiz gl bilmem. Byle bir perinin akndan ok dknsn sen, Bayram, Senin kadar hi kimseyi aknda bu kadar dkn bilmem.

RUBAGILAR / RUBALER Bayram'ga bes gariplik ker etdi. Gurbat an har u zar u bimar etdi. Ya Reb, ki belalarga giriftar olsun, Her kim an gamlarga giriftar etdi. Gz rven-i yar- dilsitanm baradr, Can gleniden serv-i rovanm baradr, Bu hassa eer gald, ann gullugdan, Sen galmagl, ey knl, ki canm baradr. Bayram'a artk gariplik kr etti, Gurbet onu hor, hakir, zayf etti, Yarab, belalara giriftar olsun, Her kim onu gamlara giriftar ettiyse. Gzmn , gnlm alan yr gider, Can gleninden serv-i revanim gider, Bu hasta eer kaldysa onun kulluunda, Sen kalma, ey gnl yoksa canm gider.

Ovval meni hzmatma mehrem kldn, Bezmin era hemzban u hemdem kldn, Ahr yene iltifatn kem kldn, Rsva-y tamam ehl-i elem kldn. Hicrinni hyal klmak mgil, Senden talab- visal klmak mgil. Halmn sana arz klay diydur men, Emma sana arz- hal klmak mgil. Te bilgeli gullugnda kbalmn, Hi kim sana arz etmedi halmn, Lutf u keremin bu novg kem olmas idi. Gr bilseft idi bu ecba halmn.

Evvela beni hizmetinde mahrem ettin, Meclisinde sohbet ve muhabbet arkada ettin, Sonunda yine iltifatn, hrmetini eksik ettin, Btnyle rezil rsvay, elem sahibi ettin. Ayrln hayal etmek mkil, Senden kavuma istemek mkil, Hlimi sana arz edeyim diyordum ben, Ama sana hlimi arz etmek mkil. Kulluunda talihimi hileliden beri, Hi kimse sana arz etmedi hlimi, Ltuf ve keremin bu kadar az olmazd, Eer buseydin bu tuhaf hlimi. 1 Ey peri yzl (sevgili) dank zlfnn klesi olaym, Ey dzgn boylu, yryen servi gibi boyuna kurban olaym. 2 tidal bahesinin servisi olan sevgilimsin sen benim, Naz ile beslenip bytlen fidanmsn sen benim. 3 Ey peri yzl sevgilim, ebed hayatmsm sen benim, Diri olduum srece senden ayrlmam, nk canmsm sen benim.
4

KITGALAR (BLEKLER) / KITALAR

Ey peri, ru bende-yi zlp-i periann bolay, Ey sehi kadd, sadka-y serv-i huramann bolay.

Ey ki serv-i bustan- gtdalm sen menin, Nez birle perveri tapgan nahalm sen menin. Ey peri-peyker ki mr-i cavdanm sen menin, Te tirik men, senden aynlman ki canm sen menin.

Ay u aret birle te dvr-i kyamat bolga sen. Te kyamat, ey sehi-servi-kamat bolga sen. Tec-i siyah emesdur, ol dilsitan basda, Salm humay sayasn serv-i rovan basda.

Zevk ve elence ile kyamet zamanna kadar olacaksn, Kyamete dek, boyu servi gibi dzgn olacaksn. 5 O gnl alan sevgilinin bandaki siyah ta deildir. Salm hma kuu glgesini, servi boylu sevgili banda. Sar peesi ve krmz tac ile o gzel boylu sevgili, yle grnr ki sanki servi zerinde gl-i rana goncas.

Sang, nkab u gizil te birle ol kadd- ziba, Grnr eyle ki, servi zre guna-y gl-i ragna.

AHIRIN PARS DLNDE YAZAN ARN FARS DLNDE YAZDII DVANINDAN TERCMELER / DVANINDAN TERCMELER

GNE GZDE, GNE YZDE.

Menin asla gnehim yok, gzel yarm, gne yzde, Mende neme gne bolsun, biler bolsafi, gne gzde. Ne yakar sen, kuya yzli, mah- taban, mehribanlm, Senden zge penaker yok, ey syglim, pena sizde.

GNAH GZDE, GNAH YZDE.

Benim asla gnahm yok, gzel yrim, gnah yzde, Bende ne gnah olsun, bilirsen, gnah gzde. Ne yakarsn, gne yzlm, ay yzlm, mihribanm, Senden baka snak yok, ey sevgilim, snak sizde.

n an menem, menem, zge ak yokdur sana, Ah- zarn men eker men, galat bolmaz hi bir szde. Eer bilsen, pahahm, bar umdm sana bal, Gzlep seni gice gndiz, tapa bilmen dag u dzde. Bayram eysem gnker mi bakd diyip cemalna, Neyleyin men, gzel yarm, gne gzde, gne yzde.
BOLMAZ H

Gerek n benim, benim baka k yoktur sana, hra zarn ben ekerim, yanlm olmaz hi bir szde. Eer bilsen padiahm, btn umudum sana bal, Arayp seni gece gndz, bulamam dada dzde. Bayram yoksa gnahkr m oldu, bakt diye cemaline, Neyleyim ben, gzel yrim, gnah gzde, gnah yzde. OLMAZ H Ay bile senin gibi k, parlaklk salmaz hi, Servinin dahi senin gibi boyu olmaz hi. Ba topraa dnd akn yolunda, Bu derdin dermann kimse bilmez hi. Altk artk ayrln derdine, nk bizim yana kavuma gelmez hi. Cemaline can vermitir ressam, Baka bir gzel gze ilimez hi. Ezelden yazlanlar byle olmutur, Felein elinden alayan glmez hi. Bayram kaderine boyun emeli, Yazgn baka trl olamaz hi.

Ay hem senin deyin yagt salmaz hi, Servin de senin dek kadd bolmaz hi. Ba topraa dndi kn yolunda, Bu derdin dermann kimse bilmez hi. vrenidik ayralgm derdine, nki bizin sar visal gelmez hi. Cemalna can beripdir suratke, zge bir perizat gze ilmez hi. Ezelden yazgtlar eyle bolupdr, Pelegin elinden alan glmez hi. Bayram kbalna boyun sunmal, Yazgdn zgece bola bilmez hi.

FERDYAT / MFRETLER

Kararm yok yar yzni grmesem, Takatim yok hergiz yanna barmasam. 2 Cahan zerreleri ayna misali, Ger baksam, grner ayna misali. 3 Bada gzim eder servi boy yarm, Gzlerim trt old grmen nigarm. 4 Tveley dek rsvalgn lnde, lsem gerek um acaln elinde. 5 Haana en seredersin ayara, Her bakanda, meni goyup azara. 6 Knl arzuv eyler ol sver yan, slemen Huda'ydan zge ayar. 7 Haana en zgelere bakar sen, Her bakanda yrek barm yakar sen.

1. Kararm olmaz yr yzn grmezsem,

Hi takatim olmaz yanna varmazsam. 2 Cihann zerreleri ayna misali, Eer baksam grnr ayna gibi. 3 Bahede gezinir servi boylu yrim, Gzlerim drt oldu grmeyince nigrm. 4 Frtna gibi rezilliin lnde, lsem gerek uursuz ecelin elinde. 5 Ne zamana kadar bakacaksn yabancya, Her baknda beni ektirip eziyet. 6 Gnl arzu eyler sevdii o yri, stemem Huda'dan baka yabancy. 7 Ne zamana dek bakalarna bakacaksn, Her baknda yreimi barm yakacaksn.

Servi bolsa bag bakcan dzeyen, Glgn geyimlerdir seni bezeyen.

9

Ikft da bilen yreim yakdm, Mecnun bolup beyabanlara kdm. 10 Badaki gllerden gamm dep bolmaz, Menin glm sensin, zge gep bolmaz. 11 Gn bile besleer yarn didar, Ger ksa perdeden ay dek ruhsar. 12 Oklarn gzmni eyledi nian, Gzne bakamda illerden pinhan. 13 Uzm boy alpdr gtyanmn, Yolunda sarp etdim herne banmn. 14 Yaman gzler yzlerine dmesin. Yaman yz hem gzlerine dmesin.

Servi olsa ban baheni ssleyen. Gl renkli giysilerdir seni bezeyen. 9 Akn da ile yreimi yaktm, Mecnun olup llere ktm. 10 Badaki gllerle gamm kederim def olmaz, Benim glm sensin, baka sz olmaz. 11 Gne ile rekabet eder yrin yz, Eer ksa perdeden ay gibi yana. 12 Oklarn gzm eyledi nian, Gzne baknca illerden gizli. 13 Uzun boylu sevgili almtr irademi, Yolunda sarf ettim btn varm. 14 Yaman gzler yzne dmesin, Yaman yz de gzlerine dmesin.