BTKSEL DOKULAR

Yksek yapl bitkilerdeki dokular; srgen (meristem) doku ve deimez doku olmak zere iki grupta incelenir.

A. SRGEN (MERSTEM) DOKULAR

Meristem dokunun kkeni embriyodur. zellikleri : Devaml blnme yeteneine sahip hcrelerden oluur. Gelime ve farkllamay salarlar. Bitkide enine kalnlama ve boyuna uzamay salarlar. Hcreleri; canl, kk, ince eperli, bol sitoplazmal, byk ekirdekli ve ok kk kofulludur. Hcreler aras boluklar yoktur. Meristem hcrelerinde mitoz blnme hzldr ve ayn zamanda hormon retirler. 1. Birincil (Primer) Meristem Bitkiyi meydana getiren ve bitkinin mr boyunca blnme zelliini kaybetmeyen meristeme denir. Primer meristem, yksek yapl bitkilerde kk, gvde ve dallarda younlamtr. Kk ve gvde ularndaki bu blgelere byme noktalar denir.

b. Havalandrma Parankimas : Oksijen orannn az olduu ortamlarda yetien bitkilerin kk ve gvdelerinde bulunur. Hcrelerinin arasnda biriken havay solunumlarnda kullanrlar. Bataklk ve su bitkilerinde hava alma ihtiyacn karlarlar. c. letim Parankimas : zmleme parankimasyla iletim demetleri arasnda bulunur. Bu iki doku arasnda besin maddesi tanmasnda grevlidirler. d. Depo Parankimas : Bitkilerin kk, gvde, tohum ve meyvelerinda bulunur. rnek : Kaktste su, cevizde ya, pancarda eker, budayda niasta depo eder. 2. Koruyucu Dokular Bu dokunun hcreleri aralksz dizilmi ve klorofilsizdir. Koruyucu dokular epidermis ve periderm olmak zere ikiye ayrlr. a. Epidermis : Bitkinin gen blgelerinin ve yapraklarnn zerini rten ounlukla tek tabakal bir dokudur. b. Periderm : Bitki yalandka epidermis i ve d etkilerle paralanr. Bunun yerini periderm denilen mantar doku alr. 3. letim Dokusu Bitkilerde maddelerin tanmasn gerekletiren dokudur. letim dokusu, yaps ve grevi bakmndan ksilem (odun borusu) ve floem (soymuk borusu) olmak zere iki ksmdan meydana gelir. a. Odun (Ksilem) Demeti Drt ayr hcre eidinden oluur. Bunlar trake, trakeit, ksilem parankimas ve ksilem sklerenkimasdr. Ksilem (odun borusu) hcreleri ldr. Madde tanmas kklerden yapraklara doru tek ynldr.

ekil : Kk ve Gvde Ucunda Meristem 2. kincil (Sekonder) Meristem Deimez doku hcrelerinin, hormonlarn da etkisiyle sonradan blnme zellii kazanmasyla meydana gelen dokudur. kincil meristeme rnek olarak, kk ve gvdenin enine bymesini salayan kambiyum ile mantar meristemi (fellojen) verilebilir. Byme noktalarnda (u meristemler)bulunan meristemker kkle kalipta ile gvdede ise tomurcuk pullaryla korunmaktadr

B. DEMEZ (BLNMEZ) DOKULAR

Birincil (primer) ve ikincil (sekonder) meristem dokular, zelliklerini kaybederek veya farkllaarak blnmez (deimez) dokular meydana getirirler. 1. Parankima (Temel Doku) Bitkilerde dier doku ve organlarn arasn doldurur. Dokuyu meydana getiren hcreler canl, ince zarl, bol sitoplazmaldr. Kofullar kk ve az saydadr. a. zmleme Parankimas : Yeil bitkilerin yapraklarnda, gen gvde ve dallarnda bulunur. Sitoplazmalarnda ok sayda kloroplast vardr ve organik besin sentezi yaparlar.

ekil : Odun Borularnn Oluumu ve Yaps Su ve suda znm inorganik maddelerin tanmasn gerekletirir. Madde tanmas hzldr. Trake ve trakeit hcrelerinden meydana gelir. Bitkinin odun ksmn meydana getirir. b. Soymuk (Floem) Demeti Hcreleri canldr. Buradaki hcrelerden kalburlu borular ekirdeksizdir. Fotosentez rnlerinin yapraklardan dier ksmlara ve kklerde sentezlenen amino asit gibi organik maddelerin yapraklara tanmasn gerekletirir. ki ynl madde tanmas grlr. Madde tanmas yavatr.

Kalburlu borular, arkada hcreleri, floem parankimas ve floem sklerenkimas hcrelerinden meydana gelir. Bitkinin kabuk blgesinde daha oktur.

Yksek yapl bitkilerde bunu salayan yaprak, kk ve iletim demetleri bulunur. Ayrca bunlarn yannda tama iini dorudan yada dolayl olarak etkileyen yaplar da vardr.

A. TAIMAYI ETKLEYEN YAPILAR

ekil : Soymuk Borularnn Oluumu ve Yaps 4. Destek Doku Bitkilerin eklinin korunmasn ve d etkilere kar dayankllk salar. Otsu bitkiler ile odunsu bitkilerin bymekte olan gen ksmlarnda diklik ve sertlik destek dokuyla deil turgor basnc ile salanr. a. Pek Doku (Kollenkima) : Hcreleri canldr. Bymekte olan gen bitkilerde, yapraklarda, ieklerde ve meyve saplarnda bulunur. b. Sert Doku (Sklerenkima): Hcreleri l olup eperleri lignin ve selloz birikmesiyle kalnlamtr. Sitoplazmalar ve ekirdekleri yoktur. Sklerenkima lifleri ve ta hcreleri olmak zere iki eidi vardr. Kaln eperli sklerenkima lifleri ok salamdr, ayn kalnlktaki elik teller kadar yk kaldrabilirler. Ta hcrelerinin sklerenkima liflerinden fark boylarnn uzun olmamas ve yaklak olarak boylarnn enlerine eit olmasdr. Bu hcrelere bitkinin kabuunda, meyve ve tohumlarnda ok sk rastlanr. Armut ve ayvann meyvelerindeki sert hcreler ta hcreleridir. 5. Salg Dokusu Salg dokusunun hcreleri; bol sitoplazmal, iri ekirdeklidir ve devaml canl kalrlar. Salg maddelerinin bitkilere ok nemli faydalar vardr. Reine ve tanen gibi maddeler bitkiyi parazitlerden rmekten ve scaklktan korur. Isrgandaki yakc tyler korunmay salar. Bekil bitkilerde salglanan sindirim z suyu sindirime yardmc olur.

1. Yaprak Bir yapran kesitinde u ksmlar bulunur. a. Epidermis : Yapran alt ve st yzeyi epidermis hcreleriyle rtldr. Bu hcreler, ounlukla tek tabakaldr. Kloroplast ihtiva etmediklerinden fotosentez yapamazlar ve renksizdirler. Hcreler arasnda boluk yoktur. Yzeyleri salgladklar mumsu ktikula tabakasyla rtldr. Epidermis hcrelerinin yzeyini kaplayan ktikula tabakas u faydalar salar. Bitkinin su kaybn nler. Su iinde ve su kenarlarnda yaayan bitkilerde ince, kurak blge bitkilerinde kalndr. Yapran alt tabakalarna n gemesini engellemez.

ekil : Bir Yapraktaki Tabakalar ve Madde Alverii b. Mezofil tabakas: Yaprakta iki epidermis arasnda kalan ok hcreli tabakaya denir. Mezofil tabakas, Kloroplastl parankima hcrelerinden meydana gelir. Yapran fotosentez yapan dokusudur. Bu tabakada palizat ve snger parankimas olarak adlandrlan iki tip parankima hcresi bulunur. letim demetlerinin devam olan yaprak damarlar mezofil tabakasnda bulunur. 2. Stoma (Gzenek) Fotosentez ve solunum gazlarnn alnp verilmesiyle, su buhar atlmasnda grevlidirler. Epidermis hcrelerinin farkllamas sonucu meydana gelirler.

Tek hcreli bitkilerde zel bir tama sistemi bulunmaz. Gerekli maddelerin tanmasn hcre zarlaryla yaparlar. ok hcreli su yosunlar, cier otlar ve kara yosunlarnda da herhangi bir tama sistemi yoktur. Btn vcut yzeyleriyle madde deiimini saladklarndan ve kk vcutlu olduklarndan byle bir sisteme ihtiya yoktur. Gerekli tama ilemi hcreler arasnda difzyon ve aktif tama ile yaplabilmektedir. Bundan dolay bunlara damarsz bitkiler denir.

BTKLERDE TAIMA SSTEM

B. TAIMA SSTEMNN YAPISI

Bitkilerde su, mineral maddeler ve organik maddelerin tanmasn salayan iletim sistemi bulunur. letim sistemi, ksilem (= odun) ve floem (= soymuk) demetlerinden meydana gelir.

ekil : Stomalarn Ak ve Kapal Durumlar Bu yaplar, herbiri kloroplastl iki stoma (kapatma) hcresinden oluur. Stoma hcreleri fasulye tanesi eklinde olup aralarnda stoma akl bulunur. Stoma hcrelerinin stoma aklna bakan eperleri dier eperlerine gre daha kalndr. Mezofil tabakasnn stoma blgesine bakan ksmlarnda solunum boluu bulunur. Stomalar alp kapanabilme zelliine sahiptir. Alp kapanma stoma hcrelerindeki turgor basncnn deiimi ile salanr. Bu olaylarn sras yledir: a. Stoma hcrelerinde k iddeti arttka fotosentezle retilen glikoz miktar artar. b. Glikozun artmasyla younluk artacandan komu epidermis hcrelerinden beki hcrelerine su geii olur. c. Su alan stoma hcrelerinde turgor basnc artar. d. Turgor basnc eperin ince ksmlarnda daha fazla etki ederek, bu ksmlar dar doru gerginletirir ve stomalar alr. e. Karanlkta glikoz sentezi durur. Glikozlar niastaya evrileceinden younluk azalr, beki hcreleri su kaybederler. f. Su kaybeden hcrelerin turgor basnc azalr. Osmotik basnc artar ve stomalar kapanr. Bitkinin yaad ortamlara gre stomalarda baz deiiklikler grlr: Nemli blgelerde yayl gsteren bitkilerde stomalar, epidermis yzeyinden daha yksekte, epidermisin knts zerinde yer almaktadr. Kurak ortam bitkilerinde stomalar, epidermis yzeyinden daha aada bulunur ve zerleri tylerle kapldr. Ktikula kalndr. Ilman blge bitkilerinde stomalar epidermis ile ayn seviyede bulunur. 3. Lentisel (Kovucuk) Bitkide mantar doku hcrelerinden meydana gelen basit aklklardr. l hcrelerden meydana gelirler. Stomalarda olduu gibi alr kapanr zellie sahip deildirler. Genellikle ok yllk bitkilerin gvde ve dallarnda bulunur. O2 alp, CO2 atarak gaz difzyonunu salarlar. 4. Hidatod (Su Savaklar) Yaprak ularnda ve kenarlarnda bulunur. Terlemenin mmkn olmad, havann neme doyduu zamanlarda alnan fazla suyun sv olarak atld aklardr. Bu su atma olayna damlama (gutasyon) denir. ekil : Deiik Bitkilerde letim Demetlerinin Durumu letim demetleri arasnda kambiyum tabakas bulunursa bu tip iletim demetlerine ak iletim demeti denir Kambiyum tabakas ift enekli bitkilerin tek yllk olanlarnda basit yapldr. Bitkilerdeki iletim demetlerinde, floem ve ksilem borular daima yan yana bulunur.

C. SU VE MNERALLERN TAINMASI
Bitkiler su ve suda erimi madensel tuzlar kkteki epidermis hcrelerinin darya doru uzamas sonucu meydana gelen emici tyler vastasyla topraktan temin ederler. Suyun ve mineral maddelerin geii osmoz ve difzyona gre gerekleir. Kkler vastasyla alnan su, ksilem borularna kadar osmoz ve difzyonla tanr. Ksilem elemanlarnda ise klcallk, kk basnc, terleme ve kohezyon kuvvetlerinin etkisiyle fotosentezin ve terlemenin meydana geldii yapraklara kadar tanr.

1. Klcallk Olay Odun borularnn klcal yapda (mikroskobik borular) olmas suyun ykselmesini kolaylatrr. 2. Kk Basnc Suyun tanmasnda ilk etkili olan basntr. Kk hcrelerindeki su, evresindeki toprak suyuna oranla daha ok younlua sahip olduu iin, osmotik basn fark kk basncnn meydana gelmesine neden olur.

3. Kohezyon Kuvveti Bitkilerin stomalar araclyla su kaybetmesine terleme (transpirasyon) denir. Terleme sonucu kaybedilen su yapraklarda osmotik basncn artmasn salar. Kkler az youn ortamda bulunduklarndan, kkten yapraklara doru byk bir emme kuvveti doar. Su, odun borularnda kklerden aacn tepesine kadar devaml bir su stunu meydana getirir. Su moleklleri, hidrojen balar ile birbirini ekerek birarada bulunma zelliindedir. Buna kohezyon kuvveti denir. Suyun ykselmesinde en etkili faktrdr. 4. Terleme (Transprasyon) Suyun stomalardan buhar olarak atlmasna terleme denir. Bu olayla bitkiler u faydalar salarlar. Fazla s vcuttan uzaklatrlr. Metabolizma sonucu olumu fazla su atlr. Topraktan minerallerin emilimi devam ettirilir. Terleme hzn iki grup faktr etkiler. a. evresel Faktrler : Ik, nem, scaklk, rzgr, topraktaki su miktar. b. Bitkisel Faktrler : Stomalarn yaps, bykl ve dal, yaprak alan ve yaps, ktikula tabakasnn kalnl, yapraktaki ty miktar, yaprak hcrelerinin osmotik basnc, stoma hcrelerinin turgor basnc, vs.

ounlukla O2 alp CO2 verirler. nk odunsu gvdeler solunum yapt halde fotosentez yapmaz. 3. Kkler Toprak partiklleri arasndaki oksijen, az da olsa kk hcreleri tarafndan difzyonla alnabilir ve ayn ekilde karbon dioksit topraa verilebilir.

B. BTKLERDE SNDRM

Bitkilerde genellikle zellemi bir sindirim sistemi bulunmaz. Saprofit mantarlar kloroplastlar olmad iin besinlerini sentezleyemezler. Bunun iin hcre d sindirimi gerekletirebilirler. Ekmek kfleri bunlara rnektir. Baz tam parazit bitkiler ise sindirilmi besinleri konak bitkinin dokularndan emerler. Azota fakir, kumlu ve bataklk yerlerde yaayan baz yeil bitkiler ise protein kayna olarak bcekleri yakalayp sindirebilecek yaplara sahiptirler. Dionea klorofilli olduu ve kendi besinini yapabildii halde, alp kapanan zel yapraklaryla bcekleri de yakalayabilir. Salglad sindirim enzimleri yardmyla bcein proteinli yaplarn amino asitlere kadar paralar. Amino asitler yaprak hcreleri tarafndan emilerek bitkiye alnr.

C. BTKLERDE DESTEK YAPILAR

Basit yapl bitkilerde ve yksek yapl bitkilerin gen dokularnda desteklik vazifesini yapan, diklik ve sertlii salayan turgor basncdr. Yksek yapl bitkilerde diklik ve sertlii pek doku ve sert doku salar. Pek doku; gelimekte olan otsu ve odunsu bitkilerin gvde, kk ve yapraklarnda diklik ve sertlii salar. Hcreleri canldr. Sert doku; gelimesini tamamlam bitki ksmlarnda bulunur. l hcrelerden oluur.

D. ORGANK MADDELERN TAINMASI

Organik maddeler soymuk borularnn canl hcrelerinde difzyonla ve gerektiinde aktif tama ile tanr. Soymuk borularnda tanmay aklamaya alan en iyi teori bitkinin farkl ksmlarndaki sv basncnn farkl olmas esasna dayanmaktadr. Bu teoriye gre; yaprakta, fotosentez sonucu meydana gelen glikoz ve dier organik maddeler soymuk hcrelerine geer. Bu durumda hcrenin younluu artacandan, hcrenin iine su moleklleri de girer. Bylece soymuk hcrelerindeki su basnc da artm olur. Bitkinin dier ksmlarndaki soymuk borularnda glikoz darya karken, suyu da beraberinde karr ve sv basnc dm olur. Yapraktaki soymuk hcrelerinde sv basnc yksek olduundan, sv basncnn yksek olduu yerden az olduu blgeye doru organik madde ak olur. Kklerde bulunan amino asitler, fosforlu ve azotlu organik bileikler yapraklara ayn yolla tanr.

D. BTKLERDE BOALTIM
Kara bitkilerinde farkl organ sayesinde boaltm gerekletirilebilir. 1. Yapraklarda boaltm: Bitkiler yapraklaryla farkl ekilde boaltm yapabilmektedir. Stomalar vastasyla solunum ve fotosentez gazlarnn (O2 ve CO2) fazlas ve su buhar halinde terleme yoluyla bitkiden uzaklatrlabilir. Yapraklarda biriktirilen fazla tuzlar yaprak dkmyle bitkiden uzaklatrlm olur. Yine yapraklarda bulunan hidatodlardan (su sava) su sv halde gutasyon (damlama) denilen olayla atlabilir. 2. Gvdede boaltm: Gvdede lentiseller vastasyla fazla CO2 darya atlabilir. 3. Kklerde boaltm: Baz bitkiler CO2 ve baz organik maddeleri kkleriyle topraa boaltrlar.

Bitkilerde solunum, boaltm, sindirim, endokrin, sinir gibi sistemler bulunmadndan, bunlarn grevini gerekletiren baz kk yaplar vardr.

BTKLERDEK DER OLAYLAR

A. BTKLERDE GAZ DEM

1. Stoma (Gzenek) Gndzleri CO2 alp O2 vermeyi, geceleri ise O2 alp CO2 vermeyi gerekletirirler. Ayrca ortam scaklna gre farkl oranlarda terleme de yapabilirler. 2. Lentisel (Kovucuk)

E. BTKLERDE HORMONAL DZENLEME VE DUYARLILIK

Bitkilerde sinir sistemi ve vcudu srekli dolaan daimi bir sv (kan) yoktur. Organlar ve dokular arasndaki dzenleme ii ve duyarlln salanmas sadece hormonlarla yaplr. Bitkisel Hormonlar Grevi

Oksinler

Hcre blnmesi ve farkllamas, yaprak dkm, iek ama, meyve verimi. Oksin hormonlar normal miktarlarda retildii zaman kk tomurcuk ve gvdede bymeyi artrd gibi ok fazla retildii zaman gelimeyi durdurucu olabilir. Giberellinler : Gvde uzamas, meyve vermesi, tohumun imlenmesi. Sitokininler : Tomurcuk gelimesi, tohum imlenmesi, yapraklarn ge yalanmas . Absisik Asit : : Tomurcuk ve tohum uykusunun salanmas (dormansi). Etilen : : Bir hidrokarbon olup, sadece retildii yerlerde etkilidir.Yaprak dkm, meyve olgunlamasn salar. Bu hormonlardan bazlarnn dier bir grevi de bitkisel hareketlere neden olmalardr. Bitkilerde, duyarll salayan balca bitkisel hareketler grupta toplanr. 1. Tropizma (Ynelim) Hareketi Uyartnn ynne bal olarak meydana gelen ynelme hareketidir. zellikle u meristem blgesindeki oksin hormonunun eit olmayan dalmndan kaynaklanr. Ynelim hareketi uyarana doru ise (+) tropizma, uyarann aksi ynnde ise, () tropizma adn alr. Uyaran Tropizma Ad Ik Fototropizma Scaklk Termotropizma Nem ve Hidrotropizma su Kimyasal Kemotropizma madde Yerekimi Geotropizma YaralanmaTravmatropizma 2. Nasti (Irganm) Hareketleri Uyarann ynne bal olmakszn yaplan irkilme hareketidir. Olay, turgor basncndaki ani deimelerden kaynaklanr. Uyartnn ynne bal olmadndan (+) ve () nastiden sz edilemez. Uyaran Nasti Ad DokunmaTigmonasti Sarsnt Sismonasti Scaklk Termonasti Ik Fotonasti 3. Taksi (Yer Deitirme) Hareketleri Uyarann ynne bal olarak, zellikle tek hcreli bitkilerin yer deitirme hareketidir. Uyarann yn nemli olduu iin (+) ve () taksi hareketinden sz edilir.

Uyaran Ik Scaklk Kimyasal madde

Taksi Hareketi Fototaksi Termotaksi Kemotaksi