DENZCLER iin GPS

Ahmet elenolu

GPS'in Gemii
1970 ylnda ABD hava kuvvetlerinde ok amal bir navigasyon sistemi kurmasn istendi. Kongrenin maliyetleri yksek bulmas nedeni ile sistemin askeri amalar dnda da kullanlabilmesi kararlatrld. Bylece NAVSTAR GPS (Navigation Satelite Timing And Ranging Global Positioning System Uydu zamanlama ve mesafelendirme Navigasyonu Kresel konumlama sistemi) ortaya kt. Kresel konumlandrma sistemi Trke'de kullanlmaktaysa da sistem yaygn olarak GPS olarak bilindiinden bu ksaltlm isim ile anmaya devam edeceiz. 1978 -1985 yllarnda Block I uydular atld. Bu dnemde GPS hala deneyseldi ve yeryznn kk bir blmnde gnn belirli saatlerinde kullanlabiliyordu. 1989 ylndan 1997 ylna kadar Block II uydular atld, daha sonra daha yeni modeller devreye girdi ve daha yeni modeller zerinde almalar devam ediyor. Ordu GPS sisteminden faydalanarak byk hassasiyetle konum belirlerken, sivil kullanmn hassasiyeti daha dktr. Balangta selective availibility (SA) denilen sinyallerin hassasiyetini azaltan sistem, sivillerin 100 metreye kadar hatalar ile konum belirlemesini salyordu. ABD Sahil Gvenlik tekilat bu hatay azaltabilmek iin DGPS olarak adlandrlan Differential GPS sistemini oluturdu. Sistem kurulan kara istasyonlar ile uydu sinyallerini alyor, kendi konumlar sabit olduu iin SA ile oluan hatay belirliyor ve bunu telsiz vastas ile DGPS zellii olan cihazlara yayyordu. Bylece daha hassas olarak konum belirlenebiliyordu. Bu uygulama ABD sahillerinde baaltld ve baka lkeler de benzer istasyonlar kurdular. 2000 ylnda ise SA, ABD Bakannn emri ile kaldrld. Bu sayede GPS alclarnn yer belirleme hatalar 10 - 15 metrelere indi. Aslnda GPS uydular iki deiik frekansta yayn yapmaktadr.1521 MHz zerinden yaplan ve L1 olarak adlandrlan, sivil yaynlar bizim kullanabildiimiz yaynlardr. Ordunun kullanm iin ise ek olarak L2 denilen ve 1227 Mhz'de alan ikinci bir yayn daha vardr.Bu yayn L1 yaynna gre ok daha uzun ve detayl bir pseudorandom sinyal gnderir. Yani Ordunun kulland GPS cihazlar ok daha hassas yer belirleyebilir. Uydularda iki atomik saat bulunur. Atomik saatler 1000 ylda 1 saniyeden daha az hata ile alrlar, yine de yer istasyonlar doru zaman bularak gerektiinde uydularn saatlerini dzeltirler. Uydular dnya evresinde Ekvator ile 55 derece yapacak bir yrngede dnerler. Bu yrngey Inclined Polar Orbit (Kaydrlm Kutupsal yrnge) ad verilir. Kullanlan toplam 24 GPS uydusu vardr, 11.000 deniz mili uzakta dnerler. Uydulardan biri arzalandnda yedekteki uydulardan biri onun yerine grev yapmaya balar. Benzer bir sistem Rusya tarafndan da devreye sokulmutur. GLONASS (Global'naya Navigationnaya Sputnikovaya Sistema) deiik yrngelerde dnen daha az sayda uydudan oluur. Baka lkelerin de benzer sistemleri vardr. zel ilemler iin bilim adamlar tarafndan bu deiik konumlandrma sistemleri bir arada kullanlsa da denizcilerin kulland sistem GPS'tir. Sistem dnyann deiik yerlerine yerletirilmi yer istasyonlar tarafndan kontrol edilmektedir. Bu bilgilerin deitirilmesi ise Colorado ABD'de bulunan merkezi komuta merkezi tarafndan yaplr ve dnyann baka yerlerindeki uydu iletiim noktalar aracl ile iletilir.

GPS Nasl alr

Temel olarak her GPS uydusunun yollad sinyal iinde zaman ve mevki vardr. Her uydu ben buradaym, sinyali saat ..... gnderdim mesaj yollar. GPS alcs mesajn kendisine ulat zamana bakarak sinyalin ne kadar zamanda kendisine ulatn hesaplar. Sinyalin hz k hzna eit olduundan bu sre olduka ksadr. Sreye bakarak uydudan ne kadar uzakta olduumuzu bulur. Tek bir uydu olsayd uydudan mesafemizi belirlediimizde uydu evresinde o yarapta bir krenin yzeyinde olmamz gerekirdi. Denizcilik asndan iler biraz daha kolaydr. O krenin zerinde olduumuzu bilirsek ve ikinci bir kre olan dnyamz zerinde de olduumuzu bildiimize gre yerimiz iki krenin kesitii daire zerindedir. Yani bir daire zerindeyiz demektir. kinci bir uydudan da benzer sinyal deerlendirildiinde birinci daireyi kesen ikinci bir daire kar. Kesime iki noktada olacana gre bu iki noktadan birinde olmamz gerekir. nc bir uydu sinyali ile hangi noktada olduumuz kesinleir. Sistemin alma prensibi budur. Ancak atmosferik koullar uydu sinyallerinin hzn deitirir. Bu nedenle daire tek bir noktada kesimez ve bir gen oluturur. GPS cihazmz be genellikle 12 uydudan ald sinyalleri deerlendirir ve bulunduumuz noktay belirler. Yani oniki dairenin kesitii noktalara gre en doru yer belirlemesini yapar. Bu nokta genellikle gerek noktadan en fazla 10-15 metre sapar. Cihazlar aslnda en iyi sonu aldklar uydu ile alrlar, bir uydunun yerinin deimesi nedeni ile yetersiz kalmas veya tekne zerindeki bir cismin rnein direin arkasnda kalmas nedeni ile o uydu devreden karlr ve baka uydu kullanlr. GPS alcsnn yer belirleyebilmesi iin uydudan gelen ben buradaym mesajn alp geen sreyi lmesi gerekir. Nano saniyelerle llecek bu zaman aral iin ok hassas bir saatinin olmas gerekir. Bu tr hassasiyette bir saat ise atom saatidir ve alc iine smaz. Bu nedenle olduka hassas olsa da GPS saati uydulardan gelen sinyallerle zaman srekli olarak doru tutar. alma prensibine baktmzda GPS yer belirlemesinin sekstant ile yer belirleme sistemi ile yaklak ayn olduunu grrz. Sekstantla yer belirlemede doal gk cisimlerinin alarn lerek, ltmz zaman nerede olduklarna cetvellerden bakyoruz ve yaklak yerimize gre noktay iaretliyebiliyoruz. GPS sistemi bu lmleri ok daha hassas ve birden ok uydu ile yapt iin yer belirlemede ok daha hassas oluyor.

GPS Alclar GPS alclar hayatmza olduka hzl ve deiik eitlerde girdi. El tip GPS alclar, Ara navigasyonnu yapanlar, sabit tekne alclar ve harital gps alclar bunlarn balcalar,ayrca ekran olmayan ve bilgisayara veri salayan bluetooth veya USB portundan balananlar da var. Hangi cins olursa olsun en nemli konu satn aldnz cihaz tam olarak kullanmasn renmenizdir. Teknelerde en sk kullandmz GPS alclar el tipi GPS alclar ve harital sabit GPS'lerdir. El tipi GPS alclarnn eski modelleri sadece rakam ile bulunduunuz mevkiyi verir ve eer bir rota belirledi iseniz ekranda yola benzer bir ekil zerinde rotadan sapmanz gsteririrdi. Yeni model alclar ise genellikle harita zerinde yerinizi gsteriyor ve rota belirliyebiliyorsunuz. Hangi tipi olursa olsun genelde yukar, aa, sa ve sol tular bulunan bir navigasyon tu sistemleri var ve enter giri tular var. Tu says kstl olduundan bu tulara deiik ekranlara getike deiik grevler atanyor. rnein harita leini bu tularla bytp kltebiliyorsunuz veya haritann baka bir blgesini ekrana getirebiliyorsunuz. Bir baka ekranda ise belirlediiniz bir noktaya isim vermek iin alfabe harflerini yazmak iin kullanabiliyorsunuz. Cihazlarn kullanlabilmesi iin hangi ekranda hangi tularn ne ie yaradn ok iyi bilmeniz gerekiyor. Bamsz sayfa deitirme tuu yoksa istediiniz ekrana ulamanz bile renmezseniz ok zor oluyor. Cep telefonlar sayesinde kck ekranlarda bir ok bilgiyi grmeye alm olsak da bir haritann bu kadar kk bir ekranda deerlendirmesi olduka zordur. Teknelerde sabit GPS'ler ilk tnda rakam olarak deerleri veriyorlard. Zamanmzda kullanlan harital GPS'ler ise bir laptop ekran byklnde ve bilgileri harita zerinde iaret ile gsteriyor ve ok az alfa nmerik veri sunuyor. Kullanmalar ise yine olduka zor nk tu says kstl ve bunlar iyi renmek gerekiyor. Elektronik gelitike cihazlar dier cihazlardan veri alverii yapabilir hale geldi. Bu ekilde baka deerleri de ekranda grmek olasl var. rnein baz harital GPS cihazlarnda rzgar yn ve hz grlebiliyor. Baz cihazlar ise ok amal olabiliyor. Haritann yan sra radar ekran da grlebiliyor. Yine de bu iki cihazn bamsz iki ekrannn olmas tercih edilmeli. Cihaznz hangi cins olursa olsun mutlaka kullanma talimatn iyice okumal ve cihaznz ok iyi tanmalsnz. Hangi verileri hangi koullarda grntelediini bilirseniz cihaz daha kolay kullanrsnz. El GPS'leri Byke bir cep telefonu kadar olan el GPS alclar denizde navigasyon konusunda nemli yardmclardr. Baz modellerde ekranda harita gsterilmektedir. Ekrann kk olmas ve kullanmak iin tu saysnn kstl olmas en byk dezavantajlardr. Bunu yan sra pille almalar ve cepte tanabilmeleri en byk avantajlardr. Bir el GPS cihaznda bulunabilecek tular aada karlmtr. Bu tularn hepsi tm cihazlarda bulunmaz ancak bu fonksiyonlara ulaabilmek iin tek tua iki grev atanm olabilir. Tu zerinde belritilen fonksiyona ilk basmada ulalrken, ayn tua ikinci defa baslmas ile dier fonksiyona ulalabilir. Piyasada ok sayda GPS markas vardr. En ok bilinenleri Magellan, Garmin, Lowrance'dr. Cihaz zerinde bulunan tu saysnn azaltlmas, maliyeti drmenin yan sra, cihaz ebadn da kltmektedir. Power G anlamna gelen bu kelime ile iaretli tu cihazn alp kapanmas iin kullanlmaktadr. Bu tua atanan ikinci zellik ise ekran aydnlatmas olabilir. Ayn tua cihaz akken ksa aralklarla baslarak ekran aydnlatmas devreye sokulabilir ve n miktar ayarlanabilir. Baz cihazlarda ise k ayar Cursor tular ile yaplabilir. Ayar srasnda ekranda grnen bir iaret aydnlatmann

miktarn gsterir. ki fonksiyon atanm bu tu ile GPS cihazn kapatmak iin uzun sre basl tutmak gerekir. Baz cihazlarda kapanma ekranda saniyelerin geri saylmas ile gsterilir. Bu ekraann ok anlaml olmadn belirtmek gerekir. Ekranda saniyeler saylrken vaz gemek iin yaplabilecek hibir ey yoktur. Cihaz saniyesi dolduunda kapanr. Enter (Mark) Bilgisayar klavyesindeki Enter tuu ile ayn grevi grr. Dmeye basldnda belirlenen grev yerine getirilir. Bu tua atanan ikinci grev Mark (iaretle) anlamndandr. Tua iki kere basldnda mevkiyi kaydeder. Quit Quit tuu bilgisayar klavyesindeki Esc tuu ile edeerdir. Basldnda GPS bir nceki ekrana dner. Baz GPS cihazlarnda Esc veya Clear olarak iaretlenmitir. Zoom In/Out Genellikle iki ayr tutur. Ekrandaki haritann leinin bytlmesi kltlmesi iin kullanlr. Cihazn zelliklerine bal olarak belirlenmi bir oranda harita leini deitirirler. Mark aretle anlamndaki bu tu bulunduunuz noktay kaydetmekte kullanlr. Basldnda mevki hafzaya kaydedilir ve genellikle saysal bir isim verilir. Baz cihazlarda ayr olan bu tu baz cihazlarda ift grev atanm Enter tuudur. GoTo GoTo tuu gitmek istediiniz bir noktay belirlemekte kullanlr. Tua basldnda genellikle daha nceden verilmi noktalarn bir listesi gelir. Eer sizin tarafndan isim ile belirtilmemise bu listedeki isimler genellikle say ile GPS tarafndan atanm noktalardr. Ekranda noktay setikten sonra GoTo veya Enter tuuna baslmas cihazn bu noktaya gidilmesi iin gereken hesaplamalar yapmas ile sonulanr. Rota ve mesafe belirlenir, zamanlama hesaplanr. Bu tua basldnda nceki rota belirlemesi silinir ve yenisi yerine koyulur. Nav Baz cihazlarda GoTo tuu yerine Nav tuu vardr. Basldnda genellikle GoTo, Route ve Find alt mens kar. Ekrandan seerek ilem yaplr. Ekran seiminden sonra Enter tuuna basldnda yenisi devreye girer ve eskisi silinir. MOB Denize adam dt anlamndaki Man Over Board teriminin ksaltlmdr. Basldnda bulunulan noktay iareteler ve o noktaya geri dnebilmek iin gerekli ynlendirmeleri yapar. Baz cihazlarda Mark veya Nav butonuna atanm olabilir. Eer ikincil olarak atanmsa tuu uzun sre basl tutmak veya iki defa basmak gerekebilir. Daha nceki rota belirlemelerini siler. Cursor Drt ynl bir tu olan Cursor bir ok deiik kumanda iin kullanlr. Ekranda grnen menlerden

bir seim bu tularla yaplr ve Enter tuu ile o men seilir. Deiik ekranlarda deiik ilere yarayabilir. rnein ekranda harita varken haritann deiik alanlar cursor tular ile ekrana getirilir. Waypoint girilerinde ise adlandrmada kullanlr. Aa ve yukar tular veyaa sa sol tular kullanlarak ekranda grlen harf iaretlenir ve Enter ile seilerek isimlendirme yaplr. Menu Bu tua baslarak GPS menlerinden biri seilebilir. Baz cihazlarda bu tua her basldnda deiik bir ekran seilebilir. Baz cihazlarda ise men ekranda belirir ve Cursor ile seilerek Enter tuu ile o sayfaya gidilir. Page Ekranda hangi bilgilerin verileceinin seildii bir tutur. Baz Magellan GPS cihazlarnda Nav tuu kullanlr. Ekranlar Cihaz ekrannda deiik verilerin gsterildii birden ok alternatif ekran vardr. Bu veriler baz GPS cihazlarnda sabittir. Yeni cihazlarda ise hangi verinin hangi satrda verilmesi istendii kullanc tarafndan programlanabilir. Aada Garmin modeli bir cihazn deiik ekran grntleri verilmitir. Page tuuna basldnda bir sonraki ekran seilir, son ekranda ise page tuu tekrar ilk ekrana gtrr. Quit tuu ise bir nceki ekrana gitmek iin kullanlr.

Uydu Ekran

Bu ekranda cihaz tarafndan sinyali alnan uydular gsterilir. En dtaki daire ufku temsil eder. teki daire ise 45 derecelik yksekliktir. Uydular numaralar ile gsterilir. Durum gstergesi cihazn hangi konumda olduunu gsterir. Acquiring satellites uydu bulma aamasnda olduunu, 2-D Nav, iki boyutlu konumda altn 3-D Nav ise boyutlu konumda altn gsterir. 3-D differential ise boyutlu differansiyel almay gsterir. lkemizde yer istasyonlar olmadndan bu konum grlmez. Baz cihazlarda pil durumu bir bar halinde gsterilebilir. Sinyal gc uydulardan alnan sinyal gcdr. Bo bir bar uydunun varln ancak navigasyon sinyali alnamadn gsterir. Bu barlarn ii ne kadar dolu olursa sinyal o kadar gl demektir. Yer belirleme hata miktar sinyal kalitesine gre cihazn ne kadar sapma ile yer gsterdiini belirtir. Pozisyon ekran Bu ekran baz GPS alclarnda kullanc tarafndan seilebilen verileri ierir. Bu ekranda grlebilen baz veriler unlardr: Trip: Bu gsterge bu deer sfrland zamandan itibaren kaydedilen yolu gsterir. Cursor trip zerine getirilip Enter tuuna basldnda bir men grnr ve bu mendeki verilerden biri de sfrlamak iin kullanlan Resettir. Timer: Bu gsterge trip sfrlandndan beri geen sreyi gsterir. Elapsed time: Bu gsterge sfrland zamandan sonra geen sreyi gsterir. Trip sfrlamas ile bu deer sfrlanmaz. Ayrca sfrlanmas gerekir. Average Speed: Ortalama hzdr. Ortalama hz gstergesi sfrlandndan beri yaplan ortalama hz gsterir. Maximum speed: Sfrlanmasndan sonra ulalan en yksek hz gsterir. Sfrlamas bamsz olarak yaplr. Altitude: Cihazn ortalama deniz seviyesinden olan yksekliini gsterir. Bu deer uydularn yerleimleri ve kabul edilen dntya ekli standartlarna gre yaklak 10 metre kadar sapabilir. Denizcilerin bu deerle hemen hi ilikileri yoktur.

Harita Ekran Bu ekranda bulunduunuz yer bir x veya gen ile gsterilir. Baz cihazlarda ekli kendiniz seebilirsiniz. Eer aktif hale getirilmise kesikli izgi olarak Course Over Ground karaya gre hareket hattnz gsterilir. Waypoint ve GPS cihazna yklediiniz dier koordinatlar da ekran leinin seimine gre ekranda grlr. Ekran lei zoom zumlama ile deitirlebilir. Bunu yapmak iin zel zumlama tular veya ekranda iaret edilen atanm tular kullanlr. Veri pencerelerinde hznz ve ynnz over ground sabit zemine gre gsterilir. Dier iki pencerede ise bir waypoint iaretledi iseniz o noktaya olan mesafeniz ve gitmeniz gereken yn belirtilir. Harital GPS el cihazlarnda ise bu ekranda seeceiniz lekte bir harita yer alr ve tm veriler bu haritada gsterilir.

Pusula ekran Bu ekranda bir pusula ekran ve baka nmerik deerler vardr. Pusula ekran 4 ana yn ve bir okla gittiiniz yn gsterir. Ekranda gittiiniz waypoint adlandrlmsa adyla gsterilir, ayrca gitmeniz gereken yn BRG Bearing ad altnda mesafe DST Distance ad altnda gsterilir. Bu ekran denizcilerden ok yryler iin kullanldr.Yry srasnda patikalara uyarak dz bir hat stnde yrnmez, bu nedenle seimlerin bu ekrana baklarak yaplmas kolay olur. Otoyol ekran Bu ekranda sanki gittiiniz yola yksekten bakyormu gibi bir yol izimi vardr. Ortadaki izgi belirlediiniz noktaya gitmeniz iin gereken asl rotanzdr. Ayn yne gitmekle birlikte aknt, rzgar gibi nedenlerle rotanza paralel seyrediyor olabilirsiniz. Bir olaslk da rotadan kp daha sonra dzeltme yapm olmanzdr. Bu durumlar sizi rota dna karr. Deiik GPS ekranlarnda bu hayali yol deiik ekillerde verilir. Baz cihazlarda gitmeniz gereken yol ekranda srekli dz grnr ve bir nokta ile sizin yeriniz gsterilir. Baaz cihazlar ise yolu sizin gitmeniz gerken yne doru saptrrlar. Yol saa veya sola sapm gibi grnr. Bunun anlam rotanz o istikamete doru dzeltmeniz gerektiidir. Bu ekranda deer olarak birok bilgi yer alabilir ve bu deerler genellikle kullanc tarafndan seilir. ETE: Estimated Time Enroute Bulunduunuz rotada seyir halinde gideceiniz yere ulama srenizi verir. Hznz ve rotanz ayn kalmak art ile gideceiniz yere olan teorik sreyi gsterir. ETA: Estimated Time of Arrival aretlediiniz yere tahmini var zamannzdr. GPS saati ok doru bir saattir. Bu saate ETE eklendiinde ETA bulunur. CTS: Course To Steer Semeniz gereken rota anlamndadr. Bulunduunuz yere gre ulamak istediiniz waypointin asdr. Unutulmamas gereken GPS cihazlarnn denizdeki engeller hakknda bilgi tamamasdr. Yani bu rota zerinde bir slk veya ada olmasn dikkate almazlar. CTS bulunduunuz yerden hedefinize izilmi bir doru parasdr. Rotanz zerindeki engelleri sizin dikkate almanz gerekir.

XTE: baz cihazlarda XTK ile de gsterilebilir. Cross Tack Error ekran zerinde izilmi olan rotanzdan ne kadar mesafe saptnz gsterir. VMG: Velocity Made Good Dzeltilmi hz gitmek istediiniz noktaya gre dzeltilmi hznzdr. Gideceiniz yne doru gitmiyorsanz, gittiiniz yn ile gitmeniz gereken yn arasndaki a farkna gre hesaplanr. zellkle yelkenli tekneler ile yelken seyrinde dorudan hedefe gitmek orsa as kurtarmad iin mmkn olmayabilir. Bu koullarda SOG karaya gre hz arttrmak yerine VMG arttrlmaya allmaldr. TRN: Turn mevcut rotanz ile gitmeniz gereken rota arasndaki a farkdr. Rotanza girebilmek iin ka derece iskele veya sancaaa dnmeniz gerektiini gsterir. Gezi Hesaplama Ekran Baz cihazlarda gezi hesaplama ekran vardr. Cihaz zelliklerine gre ekranlardan biri olabilecei gibi, men aracl ile zel seilen bir ekran da olabilir. Daha nce bahsi geen verilerin bir ksmn verir. Bu ekranla, seiminize gre, yolculua baaladnz zamandan beri, gnlk veya setiiniz sre iinde ortalama hznz, geen zaman, durma srenizi, yolda geen srenizi grebilirsiniz. zellikle yakt tketimi hesaplamalar iin nemli bilgiler verir. Menler Menler cihaz kullanabilmeniz iin deiik olanaklar sunarlar. Baz men ve alt menler, waypoint ve rota gibi navigasyon bilgisi verirken bazlar hesaplama ve gsterge seimlerini belirler. Cihaz baka cihazlara balanabiliyorsa, balantnn haberleme koullar da menlerde yer alr. Yeni balayanlar iin belki de en kark GPS ilemleri menlerdir. Ulamaya altnz zellik iki veya daha alt alt mende olabilir. Bu alt menye ulamanz iin nceki alt mernlerin nasl adlandrldn bilmeniz gerekir. Cihazn zelliine gre ana menye bu ie tahsis edilmiMen tuuyla ulaabilirsiniz. Baz cihazlarda ise Page tuuna basldnda kan ekrandan mennn seilmesi ile ulalabilir. Ana mende genellikle aadaki seimler yer alr: Waypoints: gideceiniz veya geeceiniz noktalar gsterir. Routes : Waypoint belirlediiniz noktalar seiminizle belrilediiniz rotalardr. Setup : Cihaz ayarlardr. System Setup cihaz ayarlarn belirler, Navigation Setup verilerin gsterilme eklini belirler, Interface Setup dier cihazlarla haberleme protokoln belirler, Alarms Setup navigasyon bilgilerine gre deiik alarmlar kurmanz salar.

Navigasyon
Denizciler GPS cihaznn olduka yararl olabilecei ortamdadr. Karada bir yerden bir yere giderken yollar kullanrsnz. Denizde ise bir noktadan dierine gitmenin eitli yollar vardr. Engelleri de dikkate alrsak seenekler nerede ise sonsuzudur. Bu seenekler iinden tehlikesi en az olan semek ise becerikli bir denizcinin grevidir. Seilen rotaya sadk kalabilmek iin GPS ok yararl olur. zellikle lkemizde denizciler ky grmeden ok nadir seyir yapabilirler. Karadeniz ve Akdenizi boydan boyagemeye niyetlenmedike yolunuza genellikle bir burun veya ada kar. Bu koullarda yerinizi belirlemeye almak alacanz kerterizler ile ok kolaylar. Dier taraftan, su alt engelleri ve sis gibi doal olaylar seyri tehlikeye sokabilir veya yerinizi tayin etmenizi engelleyebilir. GPS cihaz burada yerinizi belirleyerek size yardmc olur. Ak denizde ise tehlikeler daha az olsa bile kerteriz alnabilecek nokta olmadndan yer tayini zorlar. Gksel navigasyon yntemleri ile ve parekete hesab dead reckoning ile mevki tayinin yaplr iken GPS alclarnn hayatmza girmesi ile mevki tayini kolaylamtr. Hibir zaman aklmzdan karmamamz gereken ise GPS cihaznn bir yardmc olduudur. ABD ve lkemiz dahil hemen tm dnyada kat harita, cetvel, pergel, kalem, pusula temel navigasyon gereleridir ve birok lkede mecburidir. yi bir denizci bu aletlerle her zaman navigasyon yapabilmelidir ve temelde navigasyon iin bunlar kullanmaldr. GPS ve elektronik haritalar yardmc olarak kullanlmaldr. Kat Harita ve GPS Bir deniz yolculuu yaplacaksa ilk aamada geilecek noktalar belirlenmelidir. Seyahat ncesinde, denize kmadan nce harita zerinde alarak tm rotalar harita zerinde belirlenmelidir. Tm deniz haritalarnda Kuzey Gney ynnde izilmi boylam izgileri ve Dou Bat ynnde izilmi enlem izgileri bulunur. izdiiniz rota zerine paralel cetvelinizi yerletirir ve cetveli kullanarak en yakndaki pusula gl zerine gidi anz tayarak gitmeniz gereken yn belirleyebilirsiniz. Haritadaki pusula glnn dndaki dairede gerek Kuzey'e gre pusula alar yer alr. teki dairede ise manyetik Kuzey'e gre pusula alar vardr. Kiisel bir tercih olsa da GPS cihaznzn gstergesini de manyetik Kuzey'e ayarlamak teknenizdeki pusula ile ayn deerleri gsterecei iin daha kolay olabilir. Ynnz belirledikten sonra pusulanz ile belirlediinz yne doru gidersiniz. Gezi teknelerinde zellikle uzun yollarda oto pilot kullanm olduka yaygndr. Otopilotunuzu zerindeki pusula derecesi ile gideceiniz yne ayarlayabilirsiniz. Yine de tekne rotaya girdikten sonra bu ay teknenin ana pusulas ile kontrol etmek gerekir. Teknelerde kullanlan sabit GPS cihazlar da otopilota kontrol amal balanabilir. Bu balant yapldnda otopilot kendi pusulas yerine GPS'ten gelen verilere gre tekneyi ynlendirir. Rotanzdan ne kadar emin olursanz olun, tekrar kontrol etmeniz nerilir. Otopilota balanm bir teknede mutlaka gvertede gzlem yapacak bir kii bulunmaldr. ster pusula ile olsun ister GPS cihaz ile olsun teknenin otopilot ile seyretmesi yeterli deildir. Her ne kadar haritadaki engelleri dikkate alarak rotanz belirlemi olsanz da deniz yzeyinde bulunacak dier tekneler, aa kt, ileplerden dm konteynrlar gibi bir ok engel bulunabilir. Bu nedenle mutlaka gvertede seyri yneten kii bulunmaldr. AIS cihazlar tm deniz vastalarnda mecburi deildir. Bu nedenle seyir srasnda sadece bu cihazlara gvenilmemelidir. GPS cihaznn temel zellii bulunduunuz yeri belirlemektir. Sahillerimizde bir ok kara noktas ve ada grerek seyir yaplr, bu nedenle sadece GPS verilerine gvenmemek, zaman zaman bu noktalardan uygun kerterizler alarak harita zerinde yeriniz tesbit etmek veya dead reckoning parekete hesab ile tahmini mevkinizi bulmak ve bu verileri GPS ile karlatrmak iyi bir

uygulamadr. Harita zerinde izdiiniz rota izgisi zerinde pergeliniz ile lme yaparak yolunuzun mesafesini ve tahmini var srenizi kolaylkla hesaplayabilirsiniz. Her enlem derecesi 60 deniz milidir. Her dakika ise 1 mildir. Haritalarn yanlarnda derece ve dakika blnmesi vardr ve dakikalar da ondalkl olarak blnmtr. Pergel ile ltnz yolu yatay olarak en yakn harita kenarndaki lee koyarak deniz mili olarak mesafeyi bulabilirsiniz. Ortalama hznz da biliyorsanz, ne kadar zamanda varacanz kolaylkla hesaplarsnz. ltnz mesafe 55 deniz mili olsun, tekne hznz da ortalama 6 knot olsun. 55 / 6 = 9,167 saat eder. 0,167 x 60 = 10 dakikadr. Yani gideceiniz yere 9 saat 10 dakikada varacaksnz demektir. k noktanz ve ulam noktanz GPS cihazna girdiyseniz bu verileri cihaz otomatik olarak hesaplayacaktr. Bir haritada enlem ve boylam, belirlediiniz noktann dikey ve yatay olarak haritadaki mesafelerini dikkate alnarak bulunur. Pergelinizin bir ayan nokta zerine koyup dier ayan sandaki veya solundaki en yakn dikey izgiye koyarsnz. Sonra ly deitirmeden haritann stnde veya altnda bulunan lekte ayn dikey izgiye koyar ve ayn ynde pergelin dier ayann altndaki noktay boylamnz olarak okursunuz. Enlemi bulabilmek iin de yatay olan enlem izgilerine ayn noktann mesafesini lerek haritann sa veya sol yannda bulunan enlem izgisine gre enleminizi okursunuz. GPS cihaznza belirlediiniz noktalar girerek gideceiniz rotalar ve noktalar belirlemi olursunuz. En ok hata bu aamada yaplr, harita zerinde yaptnz nokta tespitlerinin doru olduunu en az iki defa kontrol edin ve bu veriyi cihaza girerken doru yazdnza emin olun. Manyetik Gerek Kuzey Cihaznz kullanrken pusula ile seyir yapyorsanz, GPS cihaznn manyetik Kuzeyi gstermesi iyi bir seimdir. Bylece pusulanz ile GPS pusula verileri birbiri ile ayn olacaktr. Tek sorununuz ise harita verileri ile GPS ve pusula verilerinin birbirine evrilmesi olacaktr. Manyetik Kuzey Trkiye'de Gerek Kuzey'e gre birka derece Dou'dadr, bu deeri yllara gre haritanz zerinde grebilirsiniz. Manyetik Kuzey sabit deildir ve deiim gsterir. Harita zerindeki sapma as ve tarihi ve yllk deiimi verilir. Bu deerlere gre manyetik ve gerek Kuzey arasndaki a farkn hesalayabilirsiniz. Bu hesaplamalar iin deiik hatrlama metodlar vardr. Dou'da ise gerek Kuzey'den manyetik Kuzeyi hesaplamak iin varyasyonu karmanz gerekir. Eer Trkiye'de seyir yapyorsanz varyasyon her zaman Dou ynnde birka derecedir. Dnya seyahatine karsanz manyetik yerine gerek Kuzey kullanmanz daha doru olabilir. Bu ekilde bulunduunuz yere gre deien manyetik pusula anz srekli yenilersiniz. Rotann Haritaya izilmesi Bir noktadan dierine seyretmek istediinizde noktalar belirledikten sonra seyir rotanz bu iki noktay birleirecek ekilde izersiniz. Bu rota zerinde kara paralar, slklar, kayalklar ve dier engeller bulunabilir, bu nedenle seyir rotanz bu engelleri dikkate alarak birka izgiden oluturmanz gerekir. Bu nedenle rota deiikliinin yaplaca noktalar belirlenir ve waypoint

olarak belirlenir ve GPS cihazna girilir. GPS Cihazn Seyirde Kullanmak GPS cihaznza wayoint girdikten sonra seyir srasnda kullanmann en kolay yolu Goto komutunu kullanmaktr. Bu komutu kullandnzda nceden belirlediiniz wayointler ekrana gelir ve gerekli olan seersiniz. Setiinizde cihaz gerekli hesalamalar yapar, rotanz belirler, zaman ve mesafeyi verir. GPS Arzalanrsa.. Kylarmzda seyir kara grerek yapld iin byk lde gze dayaldr. Bulunduunuz yeri kerteriz almadan dahi evredeki kara iaretlerine bakarak aa yukar kestirebilirsiniz. yi bir kerteriz alarak bulunduunuz yeri kesin bir ekilde bulabilirsiniz. Eski balklar, Marmara'da bcek ve stakoz olduu zamanlarda talarn zerine olta atarken yer belirlemelerini kyya bakarak kolaylkla yaparlard ve genelde hi yanlmadan olta veya sepetlerini denizin dibinde istedikleri yere indirirlerdi. GPS ile yer belirilemek ok daha kesin olsa bile cihaznzn alp almadn veya doru gsterdiine hibir zaman emin olamazsnz. Marmara Adas'ndan stanbul'a yaptm iki deiik seyirde kullandm iki deiik GPS cihaz yanl gsterdi. Bir keresinde orlu zerinde idik, dierinde ise Krklareli'ne ok yakndk. Tesadf de olabilir, blgede sinyalleri engelleyen veya saptran doal veya insan yaps bir sebep de olabilir. Yerimizi tayinde klasik parekete hesab kullandk. Daha sonra GPS cihaz almaya baladnda geriye dnk parakete hesab ile neredeyse hi yanlmadmz grdk. yi bir denizci navigasyon iin hibir zaman tek bir metoda dayal olarak seyir yapmamaldr. Trkiye'deki deniz haritalarnn byk lde doru olduunu bilmemize ramen, haritalarn da baz sorunlara yol aabileceini bilmek gerekir. Sadece GPS ile navigasyon yapyorsanz kulland koordinat sistemleri ile haritann kulland koordinat sisteminin ayn olmasna dikkat etmelisiniz. Ege ve Akdeniz seyirlerinde kullandmz 1:300000 lekli haritalarn ounluu ED 50 denilen Avrupa Datum'una gre yaplmtr. GPS ise genelde WGS 84 datumu kullanr. Bu haritalar zerine GPS'ten alnan veriler girilirken kaydrma yaplmas gerekir. Harita zerindeki not aadadr: UYDU SEYR SSTERMLERNDEN ALINAN MEVKLER Dnya Jeodetik sistemini (WGS 84) esas alan uydu seyir sistemlerinden elde edilen mevkilerin bu haritaya plotlanmadan nce KUZEY'E DORU 0',07, DOU'YA DORU 0',03 kaydrlmalar gerekir. Parakete Hesab (Dead Reckoning) Geleneksel navigasyon yntemlerinde parakete hesabnn ok nemli yeri vardr. En son bilinen noktadan itibaren gidilen yn, teknenin seyir hz ve seyredilen zaman ile hesaplanarak o anda bulunulan mevki tesbit edilebilir. Tekne hz teknenin altna bal bir arktan hz hesaplayan gsterge ile belirlenebilecei gibi baz denizciler teknenin motor devrine gre hzn bilirler ve bunu kullanrlar. Parakete hesab ile yer tesbitinde hznz iyi tesbit etmeniz gerekir. Rotanz ise pusula ile tutup sapmadan gitmi olmalsnz. Size bal olan bu verilerin dnda akntnn ve rzgarn da bulunduunuz yeri deitirmekte katks olduunu unutmamak gerekir. En son bulunduunuz noktadan, ilerlediiniz yne doru harita zerinde rotanz izeceksiniz. Zaman ile hznz arparak gittiiniz mesafeyi bulacaksnz ve bunu pergel yardm ile haritada iaretleyeceksiniz. Bulunduunuz mevki orasdr. Hznz knot olduundan mil/saattir. Geen sre

ise genelde saat ve dakikadr. Bu nedenle yolu hesaplama iin dakikay ondalk olarak saate evirmeniz gerekir. rnein, hznz 7 knot (7 deniz mili/saat) olsun. Toplam gittiiniz sre ise 1:10 dakika olsun. Yaptnz yol: 10 / 60 = 0,1667 saat 1 + 0,1667 = 1,1667 saat olur. 1,1667 x 7 = 8,1669 deniz milidir. Bu deeri 8,2 deniz mili kabul edebilirsiniz. Ak denizde sabit engeller nadir olsa da bu metodla belirlediiniz mevkinin rzgar veya aknt nedeni ile farkl olacan unutmaynz. Rotanz yakn bir engel varsa bu engelin uzandan gemeye zen gsteriniz. rnein iskele bordanzdan gelen bir rzgar veya aknt sizi sancaa srleyecektir. Rotanz zerinde bir engel varsa, bu engeli iskelede brakarak geme doru olur. Her ne kadar srlendiinizi varsaysanz da miktarn bilemezsiniz, bu nedenle birka derece daha sancaa dmen tutarak engelin olduka uzandan geebilirsiniz. Eer bu engel grlebilir bir engelse kerteriz alarak mevkinizi belirlemek en dorusudur. Daha sonraki parakete hesabnzda bu noktay gvenerek kullanrsnz. Pusulanz Pusulanz manyetik olarak alr. Bu nedenle srekli manyetik Kuzey'i gsterir. Ancak teknenizde bulunan dier manyetik paralar (motor, salma vs) pusulanzda sapma yaptrabilir. Deviasyon denilen bu sapmalar metal cismin yerine gre gidilen ynlere gre farkl miktarlarda olabilir. Bu nedenle pusulanzn stnde bulunan kk mknatslarn mesafesini deitirerek bu deviasyondan kurtulmaya allr. Ne kadar iyi ayarlanrsa ayarlansn baz ynlerde birka dereceli sapmalar giderilemeyebilir. Bu sapmalar bir deviasyon cetveli zerine izilmeli ve seyirde dikkate alnmaldr. Pusula yaknna kuvvetli manyetik etkisi olabilecek cisimler koyulmamaldr. Bu cisimlerin en nemlisi cep telefonlardr. Cep telefonlar kuvvetli mknatsalar ierirler. Kutu iecekler, alminyum olarak bilinse de zellikle Trkiye'de kullanlanlar demirdir ve pusulay etkilerler. eceinizi bardaa alarak dmen tutmanz nerilir. Otopilot pusulalar genellikle k altndaki kamaralardan birindeki dolap iine monte edilir. Bu pusulalarn yaknnda da metal cisimler bulundurmamanz nerilir. Aradalarnzla yolculuk yapyorsanz bu her zaman olay olmayabilir. En dorusu otopilot pusulanza gre deil teknenin ana pusulasna gre seyretmektir. Otopilotunuzu ayarlayp ynnz tekne pusulas ile belirlerseniz, otopilot pusulanzdaki pusulay dikkate almadan doru ynde seyir yaparsnz. Eer otopilotunuz chartplotter cihaznza bal ise GPS cihaz ile seyredebilirsiniz. Cihaz sizi belirlediiniz waypointe gtrecek ekilde otopilotu ontrol eder. Rotanzdan 1 dereceli sapma sizi 1 milde yaklak 30 metre saptrr. On milde sapmanzn yaklak 300 metre olduunu dikkate alrsanz tehlikeden uzak durmak iin dikkatli olmanz gerektiini grrsnz. zet GPS ve kat harita kullanlarak navigasyon yaplabilir. GPS verilerinin haritaya tanmas ve haritadaki waypointlerin cihaza girilmesi ile navigasyon kolaylatrlabilir. Ancak tek bir metoda gvenilmemeli GPS verileri ile parakete usul, kerteriz ile yer belirleme gibi klasik yntemler birlikte kullanlmaldr. Haritann hangi datuma gre izildiine dikkat edilmeli, GPS verilerinin haritaya ilenmesinde datum farkllklar dikkate alnmaldr. Pusula deviasyonu en aza indirilmeli eer sapma varsa bir deviasyon cetveli tutulmaldr.

CHARTPLOTTER
Chartplotter bir ekranda harita gsteren cihazdr. Harital el GPS'leri de bu nedenle chartplotter saylabilir. Charplotter cihazlar 5 (12,5 cm) ekrandan 10 - 12 hatta daha byk ekranlara kadar deiik llerde olabilirler. Genelde GPS cihaz iinde entegre olarak bulunurlar. Teknelerde sabit olarak monte edilen bu cihazlarn kullanma tular el GPS cihazlarndan farkl deildir. Bu cihazlar kullanmak iin talimatlar okunmal ve iyi anlalmaldr. GPS verisini harita zerinde dorudan gsterirler ve dier verileri de nmerik olarak verirler. Cihazlar aslnda zel kullanm iin programlanm bilgisayarlardr. Bu nedenle derinlik, hz gibi verileri dier cihazlardan alarak ekranda gsterebilirler. Birok cihaz radar ile kullanlabilmekte ve ekranda radar verilerini gstermektedir. Baz cihazlar radar ekran ile harita verisini st ste bindirerek vermektedir. Temel olarak GPS ile birlikte kullanlan bu harita gstericileri baz zellikleri dikkate alnarak satn alnmaldr. Eer gvertede kullanlacaksa su geirmez olmas ve gne altnda ekrann okunabilir olmas gerekir. Genellikle dikkat edilmeyen bir zellik de gece seyrinde ekrann yeteri kadar karartlabilmesidir. Gvertede kullanlmas dnlyorsa cihaz mmkn olduu kadar aa monte edilmelidir. Gece seyri srasnda 1 metreden yksee monte edilmi bir cihaz ile gr byk lde engellemektedir. Seyire yardmc olacakken engelleyici olmaktadr. GPS cihaznn anteni genellikle ayr bir anten ile veri alr. Bu anten ufku geni a ile grebilecek ama teknede alak bir yere monte edilmelidir. Direk tepesine anten montaj tm ufku grse de direk tekneye oranla daha ok sallanmakta olduundan yer belirleme dzgn yaplamamaktadr. En uygun yer pupit zerinde ka yakn bir noktadr. Deiik ynlerden uydu sinyali geldii iin teknede fazla hareket grmeyen gverte stne de balanabilir. Halatlarn ok getii veya ayak baslan yerler montaj iin uygun deildir. Harita eitleri Elektronik harita cihazlar elektronik haritalar kullanrlar. Temel olarak iki tr harita vardr: Vektr haritalar ve tarama (raster) haritalar. Raster Haritalar: Raster haritalar kat haritalarn taranm halidir. Ayn bir JPG imaj gibi haritann tarayc ile alnm bir kopyasdr. Ar bytldnde yaz ebatlar byr, izgiler kalnlar ve grnt bozulur. Kullanlan bu haritalarn ayn kat haritalarda olduu gibi deiik lelerde olanlar taranarak tutulur ve harita bytlp kltldke cihaz en uygun haritay seerek o blmn ekrana getirir. Teknelerde kullanlan birok chartplotter raster harita kullanr. Bu tr haritalar vektr haritalara gre daha fazla hafza yeri gerektirirler bu nedenle genellikle kartu halinde piyasaya verilirler. Bir blgeden dierine geildiinde kartu deitirmek gerekebilir. Vektr Haritalar: Deiik lkelerin yaynlad haritalar vektr olarak ilenir ve deiik tabakalar halinde saklanr. Kat haritalar zerindeki baz kara verileri bu nedenle haritada gsterilmemi olabilir. Buna karlk bu haritalar yaplrken marinalar ve deiik kaynaklardan gelen veriler ek olarak ilenir. Henz harita format zerinde bir anlama yoktur. Elektronik haritalar imdilik kstl sayda firma ( 3 adet) tarafndan retilmektedir. Bu haritalar deiik cihaz reticileri tarafndan kullanlmaktadr. Raster ve vektr zellikleri ayn anda ieren haritalar da gelitrilmektedir. Raster haritalar, kat harita kullananlara daha yakn gelmektedir. Kat haritada grdklerini ayn

renklerde ve ekillerde ekranda grmektedirler. Vektr haritalar ise daha detayl bilgi ierebilmekte bytp kltmede resim kalitesinde deiiklik olmamakta, lee gre ekranda verilen bilgi deimektedir. Kullanc asndan dikkat edilmesi gereken en nemli konu ise bu haritalarn hangi cins olursa olsun gncellenmesi gerektiidir. Seyir Hidrografi ve Oenografi Dairesi Bakanl Denizcilere Duyurular halinde sk sk haritalardaki gncellemeleri yaynlamaktadr. Elektronik harita reticileri de bu ve benzer gncellemeleri haritalarna yanstmaktadr. Gncel haritalar senede drt defa yaynlanmaktadr. Her ne kadar temel yeryz ekilleri deimese de Pasifik okyanusundaki bir ok yer ekli birka yzyldr gncellenmemitir. Ana su yollar zerinde bulunmayan ancak yatlarn ok gittii bu yerlerde srekli sorun yaanmaktadr. Uzun yllardr asl su yolu olarak kullanlan Akdeniz ve Ege'de bu tr sorunlar olmasa da bir ok bilgi eksik olabilmektedir. rnein nemli bir vektr harita reticisi olan C Map CM93 Ed2 ve Ed3 2010 yl haritalarnda Didim Marina grnmemektedir. Maptech Akdeniz haritalarnda da Didim Marina yoktur. Haritalarn zaten nisbeten eksik bilgi ierdii dikkate alnrsa gncellemelerin nemli olduu grlr. Teknenizde bulunan harita kartularnzn en aznda sezon banda ylda bir defa yenilenmesi nerilir. Cihaz reticileri veya kartuu imal edenler bu gncellemeleri eski kartu zerinde veya yeni kartu satarak yapmaktadr. Baz reticiler ise yeni haritalarn internet aracl ile vermektedir. Kartu kullanyorsanz haritay indirip, kartuu bilgisayara balayan zel balant aracl ile balayp yenileyebilirsiniz.

Resimlerde Chart Navigator Pro ile 1/25000 leinde raster haritas ile Maxsea CM93 vektr haritasnn ayn lekteki Sisam adas altndaki Bayrak Adas gsterilmektedir. Raster haritadaki yazlarn bykl ve izgilerin kalnl dikkat ekicidir.

Bilgisayar ve GPS
Bilgisayarlarda kullanlabilen zellikle Windows iletim sistemleri iin pek ok yazlm vardr. Mac iletim sisteminde kullanlan yazlm says biraz daha kstldr. Bilgisayarlarn ekranlarnn olduka byk olmas ve klavye ile fare kullanm bu tr programlarn bilgisayarlarda kullanmn kolaylatrmtr. Windows tabanl harita programlar cretsiz yazlmlardan US$ 800,- gibi fiyatlara ulaabilen yazlmlara kadar ulamaktadr. Bu fiyatlar genellikle haritalar kapsamamaktadr. Haritalar iin de firmasna ve kapsad blgeye gre US$50,- 300,- fiyatlar talep edilmektedir. Deiik yazlmlar deiik harita cinsleri ile almakta bir ksm yazlmlar ise hem raster hem de vektr haritalar ile alabilmektedir. Hatta baz yazlmlar ayn anda raster ve vektr haritalar birlikte kullanabilmetedir. Haritann kapsamasunn dna kmsa ekrann bir tarafnda byk lekli raster harita gsterirken ekrann dier yars kesintisiz olarak vektr harita ile devam edebilmektedir. Yeni yazlmlar her iki harita trn kullanabilirken ek olarak boyutlu olarak hava fotoraflarn da kullanabilmektedir. Sadece uzaydan ekilmi fotoraflar kullanabilen Google Earth ve Nasa'nn rettii World Wind bu tr programlardr. World Wind lkelerden gelen ikayetlere bal olarak yeni yazlmnda ABD dndaki lkelere fazla yakn gsteren fotoraflar kullanmamaktadr. Google Earth bu adan daha fazla olanak sunmaktadr. Google Earth su alt engellerini ve derinlikleri tam olarak gstermesede boyutlu olarak bulunduunuz yerden belirli bir ayla liman girilerine bakmak asndan ilgi ekicidir. Bir limann giriini harita zerinde belirlemenin yan sra bir fotoraf gibi bulunduunuz yerden yatay ada grmek limana giriinizi kolaylatrr. Ayrca ok yaklatrarak marinalar pontonlarna kadar gerek gibi grmenizi salar. Google Earth verileri internet aracl ile aldndan internet balants gerektirir. Yazlmlar da deiiklikler gstermektedir. Bir ksm sadece rota belirleme amac ile kullanlabilirken bazlarn navigasyon iin kullanma mmkndr. NMEA protokol ile birok cihaz birbiri ile haberleebilmektedir. Bilgisayara bir GPS cihaz balayarak bilgisayarda oluturulan bilgiler GPS cihazna aktarlabildii gibi bu tr statik veri alverii dnda GPS verileri bilgisayara aktarlarak bilgisayarn bir chartplotter olarak da kullanlmas mmkndr. Bir ok . yazlmn internet sitelerinde deneme srmleri vardr. Harita ile kullanmak mmkn olmasa da hangi programn ne tr iler yapabildii denenebilmektedir. Programnlarn hangi ilemleri yaptnn yan sra hangi harita trlerini kullandn da bilmekte yarar vardr. Deiik harita cinslerini kullanan programlar tercih edilebilir. Bilgisayar teknede navigasyon amal kullanlacaksa bir ok deiik olanak vardr. En yaygn laptop kullanmaktr. Kullandmz dizst bilgisayarlar genellikle rutubetli ortama dayankl deildir. Bu nedenle teknede laptop kullanrken gece kapatmamak korunma asndan yararl olabilir. Bylece rutubetli ortamda alan cihaz srekli scak kalacak ve su oluumu engellenecektir. Ekranlar daha kk olmakla birlikte netbooklar genel anlamda daha dayankldr. Tanma kolaylklar, dk enerji tketimleri, bataryalarnn laptoplara gre daha uzun sre dayanmas bu bilgisayarlarn da teknelerde kullanlmasn salamtr. Yurt dnda baz firmalar teknelerde kullanlmak zere rutubete ve sarsntya dayankl desktop bilgisayarlar retmeye balamtr. Dorudan 12V ile alan bu bilgisayarlar zellikle teknede kullanlmak zere tasarlanmtr. Tm bilgisayarlarn ekranlar imdilik gne altnda kullanlmaya uygun deildir, bu nedenle gvertede kullanmlar kstldr. Gerek gne ndan gerek gelebilecek serpintilerden korumak

iin bu cihazlar kamara iinde kullanmak daha dorudur. Laptoplar ve netbooklar genellikle srekli yanmzda tadmz bilgisayarlar olduundan teknede kullanmlar ok yaygndr. Bu cihazlar kendi akleri ile ortalama 3 - 4 saat kadar hizmet verebilirler, bu nedenle uzun seyirlerde, harici g kaynana balanmalar gerekir. Bir laptop iin yaklak 80 120W netbooklar iin 40 - 60W g gereksinimi vardr. Bunu karlamann yolu ise teknenin aklerinden geer. 12 V ak kullanm gezi teknelerinde yaygn olduundan 12V elektrii cihazlarn arj iin gerekli 19V'a karan voltage doubler denilen cihazlar kullanlabilecei gibi invertr inverter denilen 12V giriten 220V elektrik elde eden cihazlar kullanlabilir. Invertr cihaz, kullanlacak gce uygun olmaldr. Bir laptop iin 120 W bir invertr gerekirken, netbooklar 40W bir cihazla kullanlabilir. Elektronik cihazlarn teknede kullanmnn en zayf yn, enerjiye ihtiya duymalardr. Bilgisayarlara balanan GPS cihazlar iin de bu geerlidir. Genelde bu cihazlarn kendi ekran yoktur ve GPS verisini bilgisayara aktarrlar. Bu cihazlar 40TL 200 TL aralndadr. Balant trleri ise bluetooth veya USB aracl ile yaplr. Bilgisayarnz teknede arj edebiliyorsanz bir USB ara kablosu kullanarak USB balantl GPS alcsn gverteye karabilirsiniz. USB balantl cihazlar genellikle enerji ihtiyalarn USB balants aracl ile bilgisayardan alrlar. arj edemiyorsanz bluetooth kullanmak daha doru olabilir. Bilgisayar bluetooth iin bir miktar enerji harcasa da GPS almak iin takl olan pillerin enrjisini kullanr, bylece kendi enerji kayna stnde olduundan ve telsiz vastas ile bilgisayarla haberletiinden gvertede herhangi bir yere koyulabilir. NMEA Nedir? National Marine Electronics Association Ulusal marin elektronik birlii deiik reticilerin cihazlarnn birbiri ile haberlemesini salamak amac ile bir protokol yaynlad. NMEA 0183 adl bu protokol bilgisayarlarn seri portlarndaki veri alveriine uygundur. Bilgiler standard cmleler halinde gnderilir. lk karakter $'dr. Arkasndan bilgiyi gnderen cihaz aklamas gelir ( GPS, pusula vs), bunu karekterden oluan gnderilen data cinsi takip eder (yn, hz vs), en son ise data gnderilir. Cihazlar data gnderen ve data alan cihazlar olarak snflandrlsa da hem gnderen hem alan cihazlar da vardr. Genelde ikiden ok cihaz birbirine balanabildiinden, balanmas gerektiinde gnderen cihaz says birden oksa multiplexer kullanmak gerekir. Bylece her cihazn gnderdii veri multiplexer tarafndan alnr, sraya sokulur ve karmadan cihazlara iletilir. Bir cihazn birden ok cihaza veri gndermesi gerektiinde sinyal gc tm bu cihazlar beslemeye yetmeyebilir. Bu koullarda da bir expander (amplifikatr) kullanmak gerekir. 1983 ylnda yaynlanan bu protokol cihazlarn gelimesi ve eitlenmesi ile yetersiz kalmaya balad ve yeni NMEA 2000 protokol gelitirildi. Ancak iler ok abuk yrmyor, bu nedenle NMEA 0183 protokol daha uzun yllar hizmet verecek gibi grnyor.

GPS ve Harita Sorunlar

Bir GPS cihaznn deiik nedenlerle 10 metre hata ile yer belirlediinden daha nce bahsetmitik. Bu hata ak denizde nemsenmeyecek kadar kk olsa da dar su yollarnda, sahile ok yaknken ve rotamzda bir engel varken o nemli olabilir. GPS cihaz derin su gsterirken 10 metre uzanda olduunu grdmz su alt kayasnn stne kma olasl vardr. Deiik nedenlerle GPS cihaz doru mevki vermeyebilir ve sizi hi olmayacanz yerde gsterebilir. Deiik kaynalardan oluabilecek bu tr bir hata sadece cihaza gvenmememiz gerektiini gsterir. GPS cihaz veri olarak doru gsterse bile kullandmz haritalara gvenmemeliyiz. Her ne kadar Akdeniz blgesi ok eskiden beri dolalan ve kullanlan bir deniz olduundan haritalanmas byk lde doru ise de yeni eklenen amandralar, dalga ve aknt nedeni ile yeri deien veya yeni oluan topuklar haritalara ilenmemi olabilir. Elektronik de olsa haritalar bir ekilde kat haritalarn bilgisayara aktarlmasdr. Bu aktarm srasnda yaanacak bir sorun haritay geersiz klabilir veya yazlmda ortaya kabilecek bir sorun GPS verisinin yanl yerde gsterilmesine neden olabilir. Elektronik cihazlarn en byk zelliklerinden biri ise bozulmalardr. Elektriksiz kalr almazlar, voltaj fazla gelir bozulurlar, rutubetlenir bozulurlar, baka bir sebep bulur bozulurlar. Bu nedenlerle birok lke klasik kat harita kullanarak navigasyonu esas alm ve GPS cihazn yardmc grmtr. Ne kadar gvenirseniz gvenin sadece GPS cihazna gvenerek seyir yapmayn. Kat harita kullanmaya zen gsterin ve teknenizi denize bakarak kullann. Bir bilgisayar oyunu gibi ekrana bakarak tekne kullanmayn. Denizcilikte geen asrlar boyunca tekne boyu kk olsun byk olsun, navigasyon her zaman dmen bandan ayr bir yerde yaplmtr. Bunun en iyi nedenlerinden biri seyrin grerek yaplmasdr. Chartplotter zerindeki yerinize bakarak seyir yapacanza ekran banda oturup yelken simlasyon oyunu oynamanz nerilir. NMEA protokolu sayesinde bir ok cihaz birbirine veri aktarmaktadr. AIS denilen ve telsiz sinyali ile teknelerin yerini bildiren sistemler de bu sayede chartplotter cihazlarna balanabilmektedir. Bir AIS alcs ile evrenizdeki teknelerin harita zerindeki yerlerini ve seyirlerini grebilirsiniz, ancak kk tekneler iin mecburi deildir. Sizin vericiniz olmad gibi baka teknelerinde yoktur. Bu nedenle ekranda AIS verilerinin olmas sizde sahte bir gven duygusu yaratmasn. Ekranla seyredebileceiniz tek durum grn kapal olduu zamanlarda radar ekran ile seyirdir. Bu koullar bile gvenilir deildir. Grn kapal olmas ya ve sise bal ise radarn gr de kapaldr ve kaliteli bir radar bile ok iyi ayarlanmad srece yata gr vermez. Radar reflektrlerinin bir ounun ie yaramadn ve kk boyda baz tekneleri de radarda gremeyebileceinizi unutmayn. Seyir yaparken gznz denizde olsun, rotadan atnza inanyorsanz, haritanza, GPS cihaznza veye chartplotter'nza bakn. Gerekli bilgileri aldktan sonra dzeltmenizi yapn ve gznz denizden ayrmayn.

Navigasyon ve GPS
Navigasyonu tarif ederken bir tekneyi bir noktadan dierine emniyetli bir ekilde gtrme bilimidir veya sanatdr derler. Bilimdir nk bir ok veri vardr ve bu verilerin deerlendirilerek dikkate alnmas gerekir. Sanattr, nk her kii bu verilerin tamamn deil bir ksmn kullanr. Navigasyonu ister bilim ister sanat olarak kabul edin GPS sadece bir aratr. Bu arac nasl kullandnz tamamen size baldr. Birok denizci bu tr elektronik cihazlar olmadan nce denizlerde gvenli seyir yapmtr. Bir ok elektronik cihaz ktktan sonra bunlar kullananlar yaptklar kiisel hatalar sonucu bir o kazaya neden olmutur. Teknelerde son yllarda ekilleri dahil pek ok ey deimitir. Baka bir adan baktnzda ise deien bir ey yoktur. Temelde iyi bir denizci, iyi bir tekne ile birletiinde gvenli seyir yaplabilmektedir. Ka'tan Antalya'ya bir arkadan teknesi ile gidecektik. Antalya'l bir arkada kullanmak istedi. Tekne sahibi uygun grd. Arkadan daha nce tekne kullanml yoktu. Haritaya ksaca gze att, denize ktk, saatine ve gnee bakarak bir rota tuttu, pusula, harita veya GPS kullanmad. Deiik zamanlarda rotay kontrol ettim. Rotadan en fazla 3 derece saparak yol alyorduk. Bir sre sonra Yardmc Burnunu grdk, kk sapmay da burunu dikkate alarak dzeltti. Gnn deiik saatlerinde gnein bulunduu yeri ok iyi bildii ortaya kt. Navigasyon iin hangi alet ve metodlar kullanrsanz kullann, bildiiniz dier metodlar gz ard etmeyin ve mutlaka onlar da ayn zamanda dikkate aln. Seyir srasnda te bir metoda bal kaldnzda kullandnz aletler bir ekilde devre d kalsa bile kullandnz ikinci metod sizi hedefinize ulatrr. Yalnz setiiniz metodu kullanrsanz, kullandnz aletler devre d kalrsa dier metodu batan kulla nmaya almak olduka zor olur. Hereye batan balamanz gerekir. GPS mevki tayini iin neredeyse vazgeilmez bir alettir. Yerinizi, zaman, hznz, geen sreyi, katettiiniz mesafeyi, ynnz, waypoint kullanyorsanz, gideceiniz yere olan mesafenizi, ne zaman varacanz bildirir ve bu bilgileri her an yenileyerek verir. Genelde ise verdii bilgiler ok gvenilirdir. Birok denizci chartplotter cihazn birincil navigasyon arac olarak kullanr. Yine de bir ok deiik kaynakta belirtildii gibi kat harita ve pusulay mutlaka kullanmanz nerilir. Her koulda, kat harita olsun, charplotter haritas olsun en gncel haritalar kullanmanz gerekir. Kat haritalarn bir zellii ise gncellemelerin el ile tarafnzdan yaplabilmesidir. Bilgisayarmda Max Sea (son C Map vektr haritalar ile birlikte), Maptech Chart Navigator Pro (son bsb raster Akdeniz haritalar ile birlikte), Google Earth Pro ve Magellan Mapsend Blue Nav Europe ykl. Marmara, Ege ve Akdeniz kat haritalarm var. elektronik haritalardan hi birinde Didim Marina yer almyor, kat haritamda yerini iaretledim ve mevkiyi de rakam olarak sar ksma yazdm. nemli bulduum gncellemeleri kat haritalarmda yapyorum. Eletronik haritalar iin ise yenilerinin kmasn beklemek dnda ansm yok. Temelde kat harita, cetvel, pergel ve pusula kullanyorum. Mesafe lmleri iin bilgisayar daha kolay grnse bile aslnda yle deil, noktalar koymak iin lei bytmeniz, balantlar yapmak iin ise tekrar kltp noktalar birletirmeniz gerekiyor. Geen sreleri ltm ve karlatrdm. Kat harita zerinde ok daha hzlym. Kullandnz GPS cihaznz ok iyi renmenizi ve eksiksiz kullanmanz neririm. Navigasyonu biilimden daha ok sanat olarak alglarsanz, bu cihaz dndaki imkanlar da kullanmanz gerektiini greceksiniz.