Giorgio Graffi, Sz Diziminin 200 Yl: Eletirel Bir nceleme (15 Mart 2010) Dr.

Mustafa Altun

Bat'da sz diziminin son 200 yl iinde nasl bir seyir izlediini anlamak asndan dikkate deer bir kitab sizlerle paylamak isterim. Wikipedia'nn "sz dizimi" maddesinde kaynaklar arasnda rastladm kitap, aslnda bugn Trkiye Trkesi balamnda sz diziminin bulunduu noktay anlamak asndan da bir ayna olma zelliinde. Kitabn 'indekiler' ve nsz blmlerinin Trke evirisini yaptm, aaya ekledim. Bizdeki sz dizimi incelemelerinin kitabn 4. blmndeki balklara denk dt grlmekte. 'zne' dil bilimsel bir ulam (kategori) deildir, 'znesiz' cmle olur mu?, Kii zamirinin kiisel olmayan cmledeki anlam nedir? gibi balklar dikkati ekici. Books Google'dan snrl nizleme ile belirli sayfalarna ulaabildiim iin daha fazla deerlendirmede bulunamyorum ancak sz diziminde gelinen noktay anlamak bakmndan nemli bir kaynak olduu kansndaym. Kitabn Knyesi: Giorgio Graffi (2001), 200 years of syntax: a critical survey (Sz Diziminin 200 Yl: Eletirel Bir nceleme), John Benjamins Publishing Company, 551 s. (snrl nizleme)

indekiler
1. Giri 1.1.'Dil biliminin tarihi' ve dil bilimsel dncenin tarihi' 1.2. Sz dizimi ve ruh bilimi : bir ilikideki kararszlklar 1.3. Kitabn genel plan Blm I: Dil biliminden ruh bilimcilik a 2. 'Ruh bilimsel sz dizimi'nin ykselii ve d 2.0. Giri 2.1. 'Grammaire gnrale'nin (Genel dil bilgisi) miras ve terkedilii 2.1.1. 'Felsefi' dil bilgisi 2.1.2. Humboldt'un sz dizimi grleri 2.1.3. Sz dizimi ve tarihsel-karlatrmal sz diziminin geliimi 2.2. Steinhal'n program ve dil biliminde psikolojisizmin douu 2.2.1. Hegel, Herbart ve Humboldt'un Steinhal zerine etkisi 2.2.2. 'Di bilgisinin mantktan 'ayrlma's 2.2.3. 'Etnopsikoloji' ve dil snflandrmas 2.3. Ruhbilimciliin gelimeleri 2.3.1. Gabelentz'de etnopsikoloji 2.3.2. Paul ve dier etnopsikoloji kartlar 2.3.3. Wundt'un dil bilimini sarsmas 2.3.4. Wundt ve Yeni Dil Bilgicilerin arasndaki tartma 2.4. Ruh bilimciliin eletirisi: Brentano, Marty, Husserl 2.4.1. Brentano'nun 'amaa ynelik' psikolojisi 2.4.2. Marty'nin dil felsefesi 2.4.3. Husserl 2.5. Ruhbilimciliin bunalmna doru 2.5.1. Genel bir bak 2.5.2. 'Sosyal bir olgu' olarak dil: Fransz okulu ve Cenova okulu 2.5.3. Mantk ve psikolojiye kar Jespersen'in dil bilgisi 2.5.4. Bhler ve dilin ilevsel grnm 3. "Sz dizimi nedir?" 3.0. Giri 3.1. Sz diziminin mantk tabanl modelinde bunalm 3.2. Dil bilgisel, mantksal ve psikolojik ulamlar (kategori) 3.2.1. "Sz dizimsel' dzen ve "psikolojik" dzen 3.2.2. 'Mantksal' ve 'psikolojik' zne ve yklem 3.2.3. 'zne' dil bilimsel bir ulam (kategori) deildir 3.2.4. 'Ruh bilimsel' ulamlarn terkediliine doru 3.3. Kiisel olmayanlar zerine tartmalar 3.3.1. 'znesiz' cmle olur mu? 3.3.2. Kii zamirinin kiisel olmayan cmledeki anlam nedir? 4. Cmle ve kelime gruplar zmlemeleri 4.0. Giri 4.1. "Cmle nedir?" 4.1.1. Cme=yarg eitliinin ykselii ve d 4.1.2. Temel cmle ve bal cmle 2

4.1.3. Cmlenin yeni modelleri: 'psikolojik', 'dil bilgisel', 'iletiimsel' 4.1.4. Yarg olarak cmle: bir psikolojik erevede eski modelin yeniden ele alnmas 4.1.5. Wundt'un cmle kavramnn eletirisi ve soruna yeni yaklamlar 4.1.6. Cmle kuramnn ykselii 4.1.7. Jespersen'in 'nexus' (balant noktas) terimi 4.2. Doa ve kelime gruplar snflandrmas 4.2.1. Kelime gruplarn kar cmleler 4.2.2. Ykleme (attribution) kar yklem (predication) 4.2.3. Kelime gruplarnn i yaps 4.2.4. Kelime gruplar arasnda kelime dzeni Blm II: Yapsal dil bilimi a 5. Yapsalc sistemde sz diziminin rol 5.0. Giri 5.1. Yeni baklar ve gemile balar 5.1.1. Saussure'un ikilii ve sz dizimsel aratrmalardaki etkisi 5.1.2. 'Dil', 'konuma' ve 'dnme': Gardiner ve Sandmann 5.2. Avrupal ve Amerikal yapsalclarn erken dneminde sz dizimi 5.2.1. Cenova okulunun sz dizimi: dizimselin (sytagmatics) douu 5.2.2. Prag okulunun sz dizimi 5.2.3. Bloomfield ve Sapir'de sz dizimsel kavramlar 5.2.4. Kopenhag okulu: Brondal 5.2.5. Kopenhag okulu: glossematikte 'ilev' ve 'yneltme' (government) 5.2.6. Tesniere: 'balant' olarak sz dizimi 5.3. Yapsalc sz diziminde son gelimeler 5.3.1. Frei'n ve Mikus'un dizimseli 5.3.2. Sava sonras Prag okulunun sz dizimi: 'sz dizimsel dzey' ve 'iletiimsel devingenlik' 5.3.3. Dier Avrupal sz dizimselciler 5.3.4. Benveniste: tarihsel-karlatrmal dil bilgisinden genel dil bilgisine 5.3.5. Bloomfieldlk sonras sz dizimine dalmsal yaklam 5.3.6. Harris'in dnmsel kuram 6. Cmle zmlemesine yapsalc yaklamlar 6.0. Giri 6.1. Bir birim (unit) olarak cmle 6.1.1. Parole'n (sz) bir olgusu olarak cmle 6.1.2. 'Cmleler' ve 'szceler' 6.1.3. Cmle tiplerinin snflandrmas 6.1.4. 'Cmleler' ve 'cmlecikler/yan cmleler' 6.2. Cmle yapsnn zmlemesi 6.2.1. 'Dil bilgisel'e kar 'psikolojik' ya da 'edimsel' (actual) zmleme 6.2.2. Cmlenin dil bilgisel grnm: zne-yklem ilikisi 6.2.3. Fiilsiz cmlelerin sorunu zerine daha fazlas: 'sfr iaret' terimi 6.2.4. Feldertheorie ve cmle zmlemesi 7. Sz dizimsel tanmn teknikleri 7.0. Giri 7.1. Yaplarn tanm ve tipolojisi 7.1.1. Amerikan yapsalcl: 'ibalantl' ve 'dbalantl' yaplar

7.1.2. Avrupa yapsalcl: 'belirlenim', 'egdm' ve 'yklemleme' 7.2. Sz dizimsel birimlerin aray: yordamsal (procedural) olmayan yaklamlar 7.2.1. Konumann paralar ve Tesniere'de sz dizimsel dmler 7.2.2. De Groot'un kelime gruplar snflandrmas 7.3. Sz dizimsel birimler aray: yordamsal yaklamlar 7.3.1. Dorudan bileenler zmlemesi 7.3.2. Harris'in yordamsal 'biim birimi'nden 'szce'ye 7.3.3. Glossematik yordamsal 7.3.4. 'Dizimsel' yordamsal 7.3.5. Kesintili bileenlerin gsterimi Blm III: Sz dizimsel kuramlar a 8. Sz dizimsel kuramlarn biimlenmesi 8.0. Giri 8.1. Sz dizimsel kuramlarn soy aac snflandrmas 8.2. Sz dizimi ve dilin mantksal zmlemesi 8.3. Amerikan yapsalclnn tesinde 8.3.1. Dizimbirimsel 8.3.2. Sz dizimi, dil bilimsel evrseller ve tipoloji 8.4. retici sz diziminin ortaya k 8.4.1. retici sz diziminin douu 8.4.2. Dil Bilimsel Kuramn Mantksal Yaps eserinin sz dizimsel modeli 8.4.3. Dil Bilimsel Kuramn Mantksal Yaps'ndan Sz Dizimi Kuramnn Grn'ne: 'standart kuram' 8.4.4. Standart kuram uygulama standard oluyor 8.4.5. Standart kuramn tesinde 9. Sz dizimine farkl baklar 9.0. Giri 9.1. retici sz dizimi ve sz dizimsel kuramn yaygnlamas 9.1.1. retici sz diziminin yansmalar 9.1.2. Baz tartma noktalar: ilkelerin sorunlar 9.1.3. Baz tartma noktalar: deneysel sorunlar 9.2. Formal diller olarak doal diller: Montague Dil Bilgisi 9.3. levsel ve tipolojik sz dizimi kuramlar 9.3.1. levselcinin dnyas 9.3.2. Greenberg'in baknn gelimesi: formaldan ilevsele aklamalar 9.4. retici sz diziminde eilimler 9.4.1. Anlam bilimi ve 'doal mantk' olarak sz dizimi: retici Anlam Bilimi 9.4.2. likisel Dil Bilgisi 9.4.3. Sz dizimine 'tek-dzey" yaklamlar: LFG ve GPSG 10. 'Chomskyan program' 10.0. Giri 10.1. Chomsky'nin 'Evrensel Dil Bilgisi' kavram 10.2. "Yetmiler": 'koullar' ve 'szgeler" 10.2.1. Dil bilgisel kurallarn ilevlenmesindeki snrlama: 'dnmlerin koullar' 10.2.2. 'z' ve 'Mantksal Form' terimlerinin douu 10.2.3. Dil bilgisel kurallarn formatnn snrlanmas: 'yap-koruma bileeni' ve 'X-bar kuram'

10.2.4. Dil bilgisel kurallarn terkedilii: Szgeler ve Durum 10.3. 'lkeler ve Deikenler' modeli 10.3.1. Pisa dersleri: birletirici terim olarak 'yneltme' 10.3.2. Pisa dersleri sonras: 'tematik roller' ve 'seriler' 10.3.3. lkeler ve Deikenler modelinin gelimesi 10.4. Basitletirme uralar ve 'Minimalist Program' 10.4.1. Sz dizimsel gsterim zerine yeni neriler 10.4.2. Minimalist Program'n temel zellikleri 10.2.3. 'Sz diziminin tersbakm' Kaynaklar Kii dizini Konu dizini

nsz
Dil biliminin farkl blmleri arasnda sz dizimi, olaand aln yazs deneyimi yaayan blmlerden biridir. Sz dizimiyle ilgili almalar ve onun ad Klsik Antikiteye kadar gtrlebilir: Appolonius Dyscolus inceleme dncesi basite Peri syntxos olarak adlandrlmt. Ama yine de bilimsel (ya da dahi iyi bir ifadeyle profesyonel) dil bilimi 19. yzyln banda ve bundan 150 yl sonra, aratrmann ana akmnda karlatrldnda daha u bir duruma sreklendi. Bu tarihsel-karlatrmal dil bilimi antsal yaps, Hint-Avrupa dillerinin ses bilimsel ve biim bilimsel karlatrmas temelinde 19. yzyl boyunca ayrntlandrld; yapsal dil biliminin byk sorunlar, 20. yzyln ilk yarsnda, ses bilimsel ve biim bilimsel konularla ilikilendirildi. Sz dizimi, kuramsal erevede, gerekten rabet bulduunda, konular ayn yzyln ikinci yarsnda kkl olarak deiti. Kanmca bugnk dil bilimi aratrmalar daha ok sz dizimsel konu balklaryla ilikilidir ya da ilikilendirilmeye allyor. Bu kanm yle kesin istatiksel verilerle desteklenir nitelikte deil, ancak GLOW (Eski Dnyada retici Dil Bilimi) konuma serisinin programna bir gz atmak, bizim bsbtn haksz olmadmz gstermektedir. GLOW hemen hemen btn yeleri bir Chomskyan gelenei aka ortaya koyduklarndan beri pekok kuramsal ereveyi kesinlikle temsil etmemektedir. Fakat retici sz diziminde aratrmalar, ve Chomsky tarafndan yaplanlar, sz dizimini snrlandrmamtr: 60lardan bugne kadar retici ses bilimi ve retici biim bilgisi derinlemesine gelimitir. Yine de GLOWun son konuma serisindeki yirmi konumann yalnzca ses bilimi ve biim bilgisi konular zerinedir. Bu oran, 1977den bu yana yaplan yllk GLOW toplantlarnda az ok ayndr. Sz diziminin, dil biliminin dier blmlerine u anda baskn olmasnn sebeplerini sorgulamak ilgin olabilir; ancak bu kitabn yazl amac bu deildir. Kitap, daha ok yukarda zetlenen durumdan ortaya kan sz dizimsel aratrmalarn tarihindeki 1950den nce ok az ya da hi sz dizimsel aratrmalarn yaplmadna dair hatal bir kany dzeltmeyi amalamaktadr.