II Odd Nastavna Programa MK-ALB Za Web

1
BAfIA8BB P0fPAHB 3A II
0fhfBBf 80 f8fIf0BmB0
0fB08B0 06PA308ABBf
2
Bzaea:
bnpo sa pasnoj na o6pasonanneo
3a nzaeao:
8ecna Xopnaonnk, pnpekop
4oorpaqnn:
hnan bna+en
Co cornacnoc co 0V [nnnap Hnnapnnon, Ckonje,
0V 8ojpan +epnoppnnckn, Ckonje n 0V ajko Hnnsnon, Ckonje
nzaju n nea:
,Kona, Ckonje
Inpa:
500
CIP - Kaanornsanja no ny6nnkanja anonanna n ynnnepsnecka
6n6nnoeka Cn. Knnnen 0xpnpckn, Ckonje
373.312.141.15/.16 (497.7)
ACJA8h nporpann sa II oppenenne no peneropnLnoo ocnonno o6pasona-
nne, - Ckonje : bnpo sa pasnoj na o6pasonanneo, 2007. - 162 cp. : nnycp. ,
25 cn
ISBN 978-9989-939-95-2
a) 0cnonno nocnnanne n o6pasonanne - Hakeponnja - acannn nnanonn n
nporpann, nopo oppenenne
COBISS.MK-ID 71206410
60PmBBA
HKL[0CKh JA3hK
HAKL[0CKh JA3hK
GJUH SHQIPE
TRKE DERS
CCKh JL3hK
HAJLHAJhKA
3A03A8ARL
A 0K0FhAJA
AFhCKh JA3hK
HV3h+K0 0bA308AhL
FhK080 0bA308AhL
1h3h+K0 h
3[A8CJ8L0 0bA308AhL
HAKL[0CKh JA3hK
AFbACkh JA3hK
JVCkh JA3hk
CCkh JA3hk
HAJLHAJhKA
3A03A8ARL
A 0K0FhAJA
AFhCKh JA3hK
HV3h+K0 0bA308AhL
FhK080 0bA308AhL
1h3h+K0 h
3[A8CJ8L0 0bA308AhL
60PmBBA
3
acannne nporpann op I po III oppenenne na peneropnLnoo ocnonno
o6pasonanne rn nspa6onja konncnn op conennn na bnpoo sa pasnoj
na o6pasonanneo n napnopeLnn copa6onnn na bnpoo op coopne-
nne akynen, nncnyn n nacannnn op y+nnnLaa. +nenonne na
onne konncnn ce nanepenn na kpajo na cekoja nacanna nporpana.
Co ornep na noce6noo sna+ene na nacannne nporpann sa pasnnnane-
o na koneno sa penropnLnoo sapon+nenno ocnonno o6pasonanne
6eLe opnnpan noce6en cpy+en nn sa npoenka n ycornacynane na
nacannne nporpann op I po III oppenenne no cne nacannn npepnen
sa peneropLnoo ocnonno y+nnnLe no cocan:
8ecna Xopnaonnk, pnpekop, bnpo sa pasnoj na o6pasonanne,
Ckonje
Hnko +eLnapon, pakonopnen na cekop, bnpo sa pasnoj na o6pa-
sonanneo, Ckonje
n-p JaLe Cojanonckn, pakonopnen na oppenenne, bnpo sa pasnoj
na o6pasonanneo, Ckonje
nnana Canapncka - anona, pakonopnen na oppenenne, bnpo
sa pasnoj na o6pasonanneo, Ckonje
p-p Cne+ana Apan+encka, hncny sa neparornja, 1nnosockn-
akyne, Ckonje
p-p nkonnna Kennr, hncny sa ncnxonornja, 1nnosockn akyn-
e, Ckonje
p-p Hnpocnana nkononcka, eparoLkn akyne, Ckonje

Lnnnnja Xpncona, nacannnk 0V ,Faso Anrenonckn, Ckonje
n-p bykypne Hycaa, npoecop CV ,Apcenn Jonkon, Ckonje
Cpy+nno nn rn anannsnpaLe nacannne nporpann n panaLe npep-
nosn, cyrecnn n npnnepn sa ycornacynane na nacannne nporpann co
Konennjaa sa peneropnLno ocnonno nocnnanne n o6pasonanne,
3akono sa ocnonnoo o6pasonanne, kako n sa nocnrnynane noronena
ycornacenoc nery nacannne nporpann no oppenenn npepnen.
o nanpanenne anannsn op cpana na cpy+nno nn n konncnne sa
nspa6oka na nacannne nporpann, pnpekopo na bnpoo sa pasnoj na
o6pasonanneo rn npepno+n nacannne nporpann sa ponecynane op
cpana na nnnncepo sa o6pasonanne n naayka.
Hnnncepo sa o6pasonanne n nayka r-pnn Cynejnan yLnn cornacno
co 3akono sa ocnonno o6pasonanne rn ponece nacannne nporpann na
pen 18.10.2007 ropnna.
4
1
K0hA `
[L8LJ0[hL0 0C080 0bA308AhL
BAfIA8BA
P0fPAHA
HAkf0BfkB JA3Bk
2
8ps ocnona na +nen 55 can 1 op 3akono sa oprannsanja n pa6oa na opranne
na pp+annaa ynpana (,Cn. necnnk na H 6p. 58/00 n 44/02) +nen 24 n 26 op
3akono sa ocnonno o6pasonanne (,Cn. necnnk na H 6p. 44/95, 24/96, 34/96,
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 n 51/07), nnnncepo sa o6pasonanne n nayka ponece nacanna nporpana
no npepneo nakeqoncku jasuk sa II oppenenne sa peneropnLnoo ocnonno
y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A B0
II 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna kon aknnno cnyLane,
pa ce ocnoco6yna sa npannnno apnkynnpane na nep6annno ro-
nop,
pa rn ycnon ne+anne n pakonncnne knpnnckn 6yknn,
pa ce ocnoco6yna sa npannnno +nane n nnLynane,
pa ce sanosnae co ocnonnne ronopnn enenenn (rnac, s6op n
pe+enna),
pa ce ocnoco6yna sa kopncene na enenenapnne rpanan+kn n
npanonncnne nopnn npn +naneo n nnLynaneo,
pa opnnpa nannkn sa npannnno cepene npn +naneo n
nnLynaneo,
pa ce nonepyna no napopnaa n ynenn+kaa nnepaypa op con-
cnenaa n ppyrne kynypn,
pa ce nonepyna no cpykypnpano ycno n nncneno nspasynane n
nopene,
pa ro s6orayna pe+nnko co nonn s6oponn,
pa ce ynayna no ocnonnne 6apana sa anannsa na ekconne,
pa ce ocnoco6yna pa kopncn konnjyep no ynknja na npepne-
o.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
P0fPAHfk0 0PA+Jf: 0+fIB0 +BIAKf B Bm8AKf
qenn fopnun onmn Akneuocn n meon
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa na6nypyna
npepnen no y+nnnnaa, no
y+nnnLeo n nenocpepnaa okonn-
na, pa rn sa6ene+yna nnnnne
6nnn cnojcna n pa rn onnLyna,
`
a6nypynane,
sa6ene+ynane,
packa+ynane n
onnLynane
` (a6nypynane),
(sa6ene+ynane),
(packa+ynane),
(onnLynane),
* onnne no sarpapa
ce sa nacannnne,
a6nypynane na npepnen no y+nnnnaa (pa rn sa6e-
ne+ynaa nnnnne 6nnn cnojcna n nanena), packa-
+ynane n onnLynane na ncne.
`
pa ce ocnoco6yna pa opronapa na
npaLana co enocna pe+enna n
pa nocanyna npaLana,
` paLana n opro-
nopn
` npaLane,
opronop,
`
`
8e+6n n nrponnn aknnnocn sa opronapane na npaLa-
na sa nnpeno, cnyLnao n po+nneano.
8e+6n n nrponnn aknnnocn sa nocanynane npaLana.
`
`
pa ycnojyna nonn sa pe+enna,
pa ce sanosnana co nejsnnaa
copp+nna n ynknja,
pa ce ocnoco6yna pa ro ycnon
nonno sa s6opo kako pen op
pe+ennaa n s6opo kako nne sa
npepnene,
`
`
`
onn sa:
pe+enna
s6op
`
`
pe+enna,
s6op.
`
`
8e+6n sa noo+ynane na pe+ennaa no ronopo.
8e+6n sa noo+ynane na s6oponn no pe+ennaa kako
enenenn na pe+ennaa n kako cnn6on (nne) sa osna+y-
nane na cyLecna, npepnen n nojann (anannn+ko-
cnnen+kn neop).
Cocanynane pe+ennn no cepnja cnnkn.
`
`
`
5
pa ro ycnojyna nonno sa rnaco
kako pen op s6opo,
pa ro noo+yna rnaco no pasnn+nn
nosnnn no s6opo (nnnnjanna,
nepnjanna, nnanna),
npannnno pa rn nsronapa rnaco-
nne,
`
`
`
onn sa rnac ` rnac, ` Anannn+ko-cnnen+kn ne+6n sa opnnpane na non-
no sa rnac kako enenen na s6opo.
hrpa ,a 6ykna, na 6ykna.
`
`
pa ro yne+6a npensnoo
rpan+ko npecanynane na peno-
nne na enenenne na 6yknne,
` hcnpanena nnnnja,
nernaa nnnnja,
npana ncnpanena
nnnnja, koca nnnnja
naneno, koca nnnnja
napecno, ponen no-
nykpyr, nen n pecen
nonykpyr, kpyr
` ncnpanena nnnnja,
nernaa nnnnja,
npana ncnpanena
nnnnja, koca nnnnja
naneno, koca nnnnja
napecno, ponen no-
nykpyr, nen n pecen
nonykpyr, kpyr,
` 8e+6n sa cno6opno pane na enenenne na 6yknne:
ncnpanena nnnnja, nernaa nnnnja, npana ncnpanena
nnnnja, koca nnnnja na neno, koca nnnnja na pecno, po-
nen nonykpyr, nen n pecen nonykpyr, kpyr no onpepenen
npocop.
`
pa ce ocnoco6yna pa rn npe-
nosnana cnn6onne na rnaconne n
pa rn nonpsyna no s6oponn (nonn
sa 6ykna),
pa ce ocnoco6yna pa nnLyna
ne+ann 6yknn,
pa ce ocnoco6yna pa +na s6oponn
n ekc.
`
`
`
pan+kn cnn6onn
(ne+ann 6yknn)
sa nakeponckoo
knpnncko nncno
Vcnojynane na
ronenne n nann-
e ne+ann 6yknn
npeky noepnne+no
nnLynane
`
`
nakeponcko ne+ano
knpnncko nncno,
6ykna (cnn6on,
rpaena, snak).
`
`
8e+6n sa noo+ynane na 6yknaa kako rpan+kn cnn6on
na rnaco n nejsnno nsronapane, npannnen nsronop n
cnnynano noo+ynane no s6opo.
8e+6n sa npannnno nnLynane na ronenne n nanne
ne+ann 6yknn.
8e+6n sa nnLynane s6oponn n pe+ennn co ne+ann
6yknn.
`
`
`
6
8e+6n sa +nane na s6oponn n ekconn op pasnn
nsnopn.
8e+6n sa +nane co nponepynane na cakaneo n
pas6npaneo na ekco.
8e+6n sa ocpanynane na naj+ecne rpeLkn npn +na-
neo (nenpannnno nsronapane na s6oponn, nenpannnno
akennpane, ncnyLane na rnaconn n cnoronn, oco6e-
no nocnepnno, sanenynane na rnaconn n nenpannnno
pnLene).
8e+6n sa nannknynane na y+ennne sa npannnno pnLe-
ne npn +naneo.
`
`
`
`
pa ce sanosnana co npannnoo sa
nnLynane na ronena 6ykna na
no+eoko na pe+ennaa, kako n
co nnLynane na ronena 6ykna kaj
concnenne nnnna,
` nLynane na rone-
na 6ykna na no+eok
na pe+ennaa
nLynane na
concnenne nnnna
co ronena 6ykna
`
`
nnLynane na ronena
6ykna,
8e+6n sa pasnnkynane na ronenne n nanne 6yknn no
pe+ennaa.
8e+6n sa noo+ynane na ronena 6ykna kaj concnenne
nnnna n na no+eoko na pe+ennaa.
`
`
pa ce sanosnana co nnepnynk-
nckne snan n co nnnnaa
ynknja (nonn sa nnepnynk-
nckn snan),
pa ce ynayna npannnno pa rn npn-
nenyna npn +naneo.
`
`
hnepnynknckn
snan:
o+ka
sannpka
npaLannnk
nsnn+nnk
`
`
`
`
o+ka,
sannpka,
npaLannnk,
nsnn+nnk.
`
`
`
`
8e+6n sa npenosnanane na nnepnynknckne snan n
nnnna npnnena npn +naneo.
`
7
pa rn ycnojyna nanne n rone-
nne pakonncnn 6yknn n nnnnoo
nonpsynane no s6oponn (nonn sa
pakonncnn 6yknn),
pa ce ocnoco6yna pa nnLyna s6o-
ponn n kycn pe+ennn,
pa ce ocnoco6yna pa pononnyna
ncnyLenn 6yknn no s6opo n s6op
no pe+ennaa,
pa ce ocnoco6yna canocojno pa
cocanyna n pa nnLyna s6oponn n
pe+ennn no papenn cnnkn, npep-
nen n cn.
`
`
`
`
Vcnojynane na na-
nne n na ronenne
pakonncnn 6yknn
npeky noepnne+no
nnLynane
` nakeponcko pako-
nncno knpnncko
nncno.
` 8e+6n sa ycnojynane na nanne n ronenne pakonnc-
nn 6yknn (rpan+ka o6pa6oka) npeky noepnne+no
nnLynane n nnLynane s6oponn n nokycn pe+ennn.
8e+6n sa npannnno nnLynane n nonpsynane na 6yknne
no s6opo n no pe+ennaa (anannn+ko-cnnen+kn
neop co enenenn na rno6annno neop).
8e+6n sa pononnynane na ncnyLenn 6yknn no s6opo
n ncnyLen s6op no pe+ennaa.
8e+6n sa npennLynane na ekc (op pakonncno na pako-
nncno n op ne+ano na pakonncno).
8e+6n sa canocojno cocanynane na pe+ennn no
papenn s6oponn, cnnkn, npepnen n cn.
`
`
`
`
`
8
P0fPAHfk0 0PA+Jf: JA3Bk
1. fPAHAIBkA
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa pasnnkyna
rnac n Lyn,
pa rn nsronapa npannnno rna-
conne no s6opo n s6oponne no
pe+ennaa,
`
`
nac / Lyn ` nac / Lyn, ` 8e+6n n nrponnn aknnnocn sa pasnnkynane na rnac n
Lyn.
penosnanane na rnac no s6opo, pasnnkynane, apn-
kynanja n npannnno nsronapane na rnaco no s6opo n
s6opo no pe+ennaa.
Kopeknnnn ne+6n sa y+ennne kon nenpannnno nsrona-
paa oppepenn rnaconn.
`
`
`
pa ce ocnoco6yna npannnno pa
cocanyna pe+enna,
pa rn noppepyna npannnno
s6oponne no pe+ennaa,
`
`
epo na s6oponne
no pe+ennaa
` 36opopep no
pe+ennaa,
8e+6n n nrponnn aknnnocn sa cocanynane npannnnn
pe+ennn no npannnen s6opopep no pe+ennaa.
`
packasna, npaLanna n nsnn+na
pe+enna n npannnno pa rn
ynope6yna,
` ackasna, npaLanna n
nsnn+na pe+enna
packasna, npaLanna
n nsnn+na pe+enna,
` 8e+6n n nrponnn aknnnocn sa noo+ynane n cocany-
nane na npaLannn, packasnn n nsnn+nn pe+ennn no
ycna n nncnena opna cnopep na+nno na ncka+ynane n
cnopep nnepnynknckne snan.
`
pa ce ocnoco6yna pa nnenyna
nna, cyLecna, pacennja, npe-
pnen n nojann,
pa ro ycnon nonno sa nnenka
n pa rn npenosnana nnnnaa na
nyreo, npepnene, pacennjaa
n +nnonne no pe+ennaa,
`
`
hnenkn Lo
osna+ynaa nnnna
na nyre, npepnen,
pacennja n +nnonn
` nnenkn, ` 8e+6n sa nnenynane na nna, npepnen, pacennja n
+nnonn no pe+enna.
`
rn nsronapa n pa rn nnLyna co
6yknn 6poenne po 20,
` bpoenn po 20 ` 6poenne kako nnpo-
nn s6oponn.
` 8e+6n sa npannnno nsronapane n nnLynane na 6poenne
po 20 co s6oponn (nnerpnpano co naenanka).
`
9
pa ce ocnoco6yna pa rn penn
s6oponne na cnoronn co ynope-
6a na pn+ka.
` open6a na s6opo-
nne na cnoronn
` cnor, ` 8e+6n sa penene na s6oponne na cnoronn (ycno n nncne-
no) n npenecynane na pen op s6opo no ppyr pep.
`
pa ce ocnoco6yna pa rn pas-
nnkyna rnaconne n npannnno pa
rn ynope6yna,
` [nckpnnnnanja na
rnaconne (, s, s, c,
+, , L, k, r,n, n, n, p)
` 8e+6n sa pasnnkynane n npannnno nsronapane na rnaco-
nne n nnnna npannnna ynope6a npn nnLynaneo.
`
pa ce ocnoco6yna npannnno
pa ynope6yna ronena 6ykna,-

`
`
nLynane na rone-
na n nana 6ykna
` ronena 6ykna. ` 8e+6n sa ynope6a na ronena 6ykna na no+eoko na
pe+ennaa n no s6oponn Lo osna+ynaa nn+no nne n
npesnne.
`
pa ce ocnoco6yna pa rn npn-
nenyna nnepnynknckne snan
npn nnLynaneo.
` hnepnynknckn
snan:
o+ka
sannpka
npaLannnk
nsnn+nnk
`
`
`
`
8e+6n sa npnnena na nnepnynknckne snan. `
P0fPAHfk0 0PA+Jf: hBIfPAIPA
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa noo+yna n
pa npenosnana nacnon,
pa pasnnkyna ekc, nnycpanja,
anop,
pa rn nponaora cpannne no
+nankaa,
`
`
`
Jekc: nacnon,
nne na anopo,
copp+nna, nnycpa-
nja
` acnon, nnycpanja
anop,
`
`
8e+6n sa noo+ynane, npenosnanane n pasnnkynane na
nacnono na ekco, ekco, anopo, nnycpanne n npo-
naorane na noco+ena cpanna.
`
10
pa ce ocnoco6yna sa rnacno
+nane,
nnponn ekconn,
pa ce ocnoco6yna pa +na no
ynorn n pa ja noo+yna enaa n
nopakaa na ekco,
`
`
`
hspasno +nane
Jekconn: nposa, no-
esnja (necna cnxo-
nop6a), ppanckn
ekc, noronopkn,
raankn, 6psos6opkn
`
`
necna,
cnxonop6a,
ppanckn ekc,
noronopka,
raanka,
6psos6opka,
`
`
`
`
`
`
8e+6n sa nspasno +nane n po+nnynane na ekco.
8e+6n sa okpnnane na enaa n nopakaa.
pepacka+ynane na npo+nanoo co cnon s6oponn.
`
`
`
pa ce ocnoco6yna pa rn noo+yna na
nacanne (cny+kne) n nnko-
nne,
` acan (cny+ka)
nnk no ekco (npn-
kasna, 6ajka, necna,
raanka),
`
`
nacan (cny+ka),
npnkasna,
6ajka,
nacan,
nnk,
`
`
`
`
`
8e+6n sa pas6npane n nponepynane na npo+nanaa copp-
+nna.
8oo+ynane na nne+annna kapakepncnka na nekoj nnk n
nonnkynane na ekco.
`
`
pa ce ocnoco6yna pa +na
noesnja n pa rn npenosnana snja n pa rn npenosnana
cpone no necnaa (cnxonop-
6aa),
` ecna (cpoa) necna,
cpoa,
`
`
8e+6n sa +nane na necna (cnxonop6a), noo+ynane na
cpone no necnne.
V+ene nanane na necnaa nnn pen op nea.
`
`
pa ce ocnoco6yna pa +na pas6np-
nnno, co no+nynane na ynope-
6enne nnepnynknckn snan,
pa ro npnnaropyna rnaco kon
npnpopaa na copp+nnaa na
ekco,
pa rn akennpa npannnno s6o-
ponne no pe+ennaa,
`
`
`
nacno +nane ` rnacno +nane,
nspasno +nane,
`
`
8e+nn sa npannnno n pas6npnnno rnacno +nane. no rnacno +nane. `
pa ce ocnoco6yna sa +nane no
ce6e,
` +nane no ce6e ` +nane no ce6e. ` 8e+6n sa nonepynane na +naneo no ce6e n cakane na
npo+nanno ekc.
ponepynane na +naneo no ce6e npeky opronapane na
nocanenne npaLana.
`
`
11
ja +na copp+nnaa na neknpne
n pa opronapa na npaLana no
npcka co copp+nnaa.
` ([a 6npa o6pa6oenn
pn neknpn)
neknpa, ` 3anosnanane na y+ennne co nacnonne na neknpnne
pena Lo ke ce o6pa6oynaa no nopoo nonyropne.
Vnaynane na y+ennne kako pa rn nponajpa n na6ana
knnrne.
Honnnpane n ynaynane sa canocojno +nane na knnrn-
e.
`
`
`
P0fPAHfk0 0PA+Jf: B3PA38AKf B I80PfKf
eunko[ yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa cnyLa ronop
n pa y+ecnyna no pasronop sa
onpepenena ena,
`
CnyLane: ronop n
pasronop sa enn op
+nnoo no cenejc-
noo, y+nnnLeo
n nenocpepnaa
okonnna
` onop / pasronop, ` 8e+6n sa cnyLane na ppyrn nna n sa y+ecno no pasro-
nop npeky packa+ynane, npaLana n opronopn sa onpepe-
nena ena, co kopncene na npepnen, cnnkn, aypnnnnn n
aypnonnsyennn cpepcna.
`
pa ce ocnoco6yna pa npepacka-
+yna o6pa6oenn kycn copp+n-
nn (cno6opno n co nonoL na
npaLana),
` pepacka+ynane na
ekc, copp+nna op
annnnpan (pan n
kyknen) nnn, J8
enncnja, packas n
6ajka
` npepacka+ynane, ` pepacka+ynane na nosnan copp+nnn npeky opronop na
npaLana n npeky nnnno cno6opno npepacka+ynane.
`
pa ce ocnoco6yna pa packa+yna
no nnsa cnnkn, sapapenn s6opo-
nn n no po+nnean nacan,
` acka+ynane:
no cepnja cnnkn
no papenn s6oponn
no nacan
`
`
`
packa+ynane. ` 8e+6n sa noepnocanno n cno6opno packa+ynane na
po+nnean nacan no cenejcnoo, y+nnnLeo, okonnnaa
na nsne, neynane, snnynane n cn., npeky ronopno-cnon-
ano nspasynane n pasronop co nocno+enn 6apana, n
packa+ynane cnopep nnsa cnnkn, sapapenn s6oponn nn.
`
12
pa ce ocnoco6yna pa onnLyna
kapakepncnkn npeky na6ny-
pynane na pacennja, npepnen n
+nnonn,
` 0nnLynane: npe-
pne,. +nnono,
pacenne n pp.
` 8e+6n sa onnLynane npeky na6nypynane, noo+ynane,
okpnnane, sa6ene+ynane, co s6oraynane na pe+nnko.
`
pa ce ocnoco6yna pa pennpa
necna (cnxonop6a),
pa npLn ppanansanja na necna
no pnjanoLka opna,
`
`
ennpane
[panansanja
`
`
pennpane, ` 0poenckn (npanoronopnn) ne+6n npeky pennpane nec-
na, ppanansanja na o6pa6oenn necnn.
`
pa ce ocnoco6yna nncneno pa
npepacka+yna kyc ekc (copp- (copp-
+nna op J8),
pa ce ocnoco6yna pa packa+yna
nncneno po+nnean nacan,
pa ce ocnoco6yna nncneno pa
onnLyna nna, npepnen +nno-
nn, pacennja,
`
`
`
pepacka+ynane
acka+ynane
0nnLynane
`
`
`
npepacka+ynane,
packa+ynane,
onnLynane,
`
`
`
ncneno packa+ynane n npepacka+ynane na nacan, kyc
ekc op 6yknap, +nanka, cnncanne, J8 enncnja n onLyna-
ne na pacenne.
`
rn nnLyna 6yknne sa kapake-
pncn+nne cornackn no s6opo,
` Cno6open pnka
[nka co npecpe-
nynane na rpeLkn
`
`
pnka, ` 8e+6n sa nponepynane n npannnno nnLynane na 6yknne
sa rnaconne: , s, s, c, +, , L, k, r, n, n, p.
`
pa ce ocnoco6yna pa nnLyna
+ecnkn no nonop oppepenn
npasnnn, popenpen n cn.
` +ecnka ` +ecnka. ` nLynane +ecnkn no nonop oppepenn npasnnn, popen-
penn n pp.
`
13
P0fPAHfk0 0PA+Jf: HfBHfkA khIPA
eunko[ yeunkaa:
pa ce nonknyna na ceneknnno
cnepene enennsnckn copp+nnn,
`
J8 enncnja
1nnn
`
`
J8 enncnja,
nnn,
`
`
asronop sa nonknynane sa cnepene na o6pasonann
enennckn copp+nnn n nnnonn co copp+nnn coopnenn
na nospaca.
`
pa ce ocnoco6yna pa npann
pasnnka nonery eaapcka n
kyknena npecana, pa rn noo+yna
ocnonnne pasnnkn nonery nnn n
nnepaypnoo peno,
` Jeaap (kyknena
npecana) (nnepa-
ypno peno)
` eaap,
kyknena npecana,
nnepaypno peno,
`
`
`
ocea na nekonky eaapckn n kyknenn npecann no ea-
ap sa pea n nnapnnn n pasronop sa ncne.
`
pa npojanyna nnepec sa cnepe-
ne na peckn ne+a (necnnn n
cnncannja),
` [eckn ne+a ` peckn ne+a - cnn-
canne,
` n sanosnana py6pnkne no cnncanneo, kopncn nnop-
nann op nero. nn op nero. op nero.
`
pa nosajnyna knnrn op 6n6nno-
ekaa n npannnno pa ce opne-
cyna kon nnn,
` V+nnnLna 6n6nno-
eka
` 6n6nnoeka,
y+nnnLna 6n6nno-
eka 6n6nnoekap,
`
`
ocea, sanosnanane, nanena n kopncene na y+nnnLnaa
6n6nnoeka.
`
pa ce ocnoco6n sa pasronop
npeky eneon.
` Jeneon (ene-
onckn pasronop)
` eneon,
eneonckn pasro-
nop.
`
`
8e+6n sa kopncene na eneono sa npnnane n coonLy- Ly-
nane na nnopnann. nn..
`
14
3. BAK7B9KB BPB0PAKB
pepneo makeouckn jaznk onosno+yna nnerpnpano nnannpane co
nacanaa no npepnene: zanozuaeaue ua okonnuaa, maemanka,
nnkoeuo o6pazoeaune, myznko o6pazoeaune n qnznko o6pazoea-
une. 3a npepnenoo noppa+je oeuo naue n nnyeaue - op-
roonka sa no+eno +nane n nnLynane nnerpnpano nnannpane nna
co: saosnaeane na okonunama (kora y+ennko ce sanosnana co nona-
a y+nnnLna cpepnna, a, nco aka, no onoj npepne nna no+noc pa
ce cnyLa n pa ce ronopn sa nnory enn, na sa nnn pa ce packa+yna,
npepacka+yna nnn pa ce onnLyna), co namenamuka (npn cakane na
opnoco nery npepnene n s6oponne, nonnne: rope / pony, neno / pec-
no, nncko / nncoko, nonnekynane nnnnn, co nukoeno o6asoeanue (co
nonnekynane na pasnn nnponn nnnnn ce npann noproonka sa nnLynane,
kape Lo co cno6opnoo pane ce poara po enenenne na 6yknne), co
nysuvko o6asoeanue (kape ce ne+6ne sa npannnno pnLene n ne+6ne
sa nsronop na rnaconne n na s6oponne, nnnnpaneo na rnaconne
op npnpopaa), co usuvko o6asoeanue (ce npana ne+6n sa npannnno
pnLene n ne+6n sa pasnojo na cnnaa nyckynaypa na paee). 8o
nacannoo noppa+je hspasynane n nopene, sanncno op opnaa na
nspasynane, nnerpnpano nnannpane e no+no co: saosnaeane na oko-
nunama. nukoeno o6asoeanue. nysuvko o6asoeanue. Copp+nnne op
+naue, nnepaypa n neknpa, no+e nnerpnpano pa ce nnannpaa
co: saosnaeane na okonunama. nukoeno o6asoeanue. nysuvko o6aso-
eanue. acannoo noppa+je Jaznk nnerpnpano no+e pa ce nnannpa co
npepneo namenamuka (sa 6poenne, npn rpynnpane na s6oponne).
acannoo noppa+je Henymcka kynypa. saeucno oq coqunume.
noe unmeiuano qa ce nanua co. saosnaeane na okonunama. nukoe-
no o6asoeanue u nysuvko o6asoeanue.
Cekoe nacanno noppa+je pnjanekn+kn ynayna na cnceno na nacana-
a no npepneo nakeponckn jasnk, saLo npepnenne noppa+ja panaa
aknn no+nocn cnopep cpykypaa, .e. nnnnne copp+nnn. hneno, ne
no+e pa ce opp+yna nacana no nnepaypa, a npnoa pa ne ce kopn-
ca opnne na nspasynane n nopene (npepacka+ynane, onnLynane)
nnn pa ne ce nnnnana na rpanan+kaa o+noc npn ronopeneo n
nnLynaneo) nnn, nak, jasn+na copp+nna pa ce pasrnepyna napnop op
o6pa6oen ekc, kako n pa ne ce kopnca snaenaa sa jasnko no nspa-
synaneo n nopeneo). 0naa nonpsanoc nery nacannne noppa+ja no
npepneo nakeponckn jasnk e 6nna, nco kako Lo e n nonpsanoca na
npepneo co ppyrne npepnenn copp+nnn, Lo npecanyna na+en nnp
na peannsanja na pa6oaa no ocnonnoo y+nnnLe.
3UHSRUDNL]DNRULVWHZHQDJRGL^QLRWIRQGQDaDVRYL - 216 +aca
ropnLno, 6 +aca nepenno.
o nacannn noppa+ja ce npepnara: oeuo naue n nnyeaue
- 70 +aca, Jaznk - 20 +aca, +naue, nnepaypa n neknpa - 80
+aca, Bzpazyeaue n eopeue - 36 +aca, Henymcka kynypa - 10
+aca.
nannpaneo na nacanaa no nakeponckn jasnk pe6a pa 6npe no
kooppnnanja co acannno nnan n nporpanaa sa onoj npepne n
pa rn onaka nporpanckne copp+nnn na cne o6pasonno-nocnn-
nn noppa+ja (o+eno +nane n nnLynane, Jasnk, +nane, nnepa-
ypa n neknpa, hspasynane n nopene n Hepnyncka kynypa). pn
oppepynaneo na 6pojo na +aconne sa npepnenne noppa+ja
pe6a pa ce nnaa npepnnp n cnenn+nocne na ycnonne sa ns-
nepynane na onaa nacana no y+nnnLeo kape Lo pa6on naca-
nnnko. Co nnannpaneo ce nna npepnnp pecneknnnaa npepnoc
na cpykypnne noppa+ja. hco aka, pe6a pa ce yna+yna ak-
o peka na nporpanckne copp+nnn op npepnenoo noppa+je, no
`
`
15
nnano sa pa6oa, nn ce pana neco n ce nnannpa npeneo sa nnnna
peannsanja cnopep nnnnaa o6pasonno-nocnnna npepnoc no op-
noc na nporpanckne enn n sapa+n. a cne copp+nnn ne no+e n
ne pe6a pa nn ce nocneyna nopepnakno nnnnanne no nacanaa.
ojponnaa ocnona npn nnannpaneo pa ja +nna enne n nacan-
naa naepnja, a npenenckno pok ce oppepyna cnopep nnn. Cenak,
ce npenopa+yna pa nena nne+annno ronenn npenenckn ocankn
sa copp+nnckaa peannsanja.
1DVWDYQLVUHGVWYD
y+e6nnk ns6pan na nnno na y+nnnLe sa coopnenno npepne, op-
o6pen op cpana na nnnncepo- 6yknap, +nanka,
6yknapka, ennknonepnn, pe+nnn n cn.,
hnepne, o6pasonnn conepn (ToolKid n pp.),
cnncannja - papnnonanno nonppenn cnncannja sa pea (op-
o6penn cnncannja),
aypno-nnsyennn cpepcna n ppyrn cpepcna no sanncnoc op npep-
neo - [ (bymaeama as6yka n pp. nnepaypnn ekconn, sny+na
+nanka),
ppyrn nsnopn na y+ene no nenocpepnaa okonnna: cnonennn na
kynypaa, nysen, pononn na kynypaa, 6n6nnoekn, knna, eapn,
nannannn napkonn nn.
`
`
`
`
`
`
4. 0qBBAB BA
B067BIABA7A BA 9BBqB7
BJAfB0fIB+k0 P08fP8AKf B 0qfB8AKf
a no+eoko na y+e6naa ropnna nacannnko npLn pnjarnocn+ko
nponepynane n oenynane co en pa ja cnosnae cocoj6aa akna kakna
Lo e, no ynknja na knannenoo nnannpane n peannsnpane na np-
nne aknnnocn. Ce cnosnanaa npepsnaenaa no najLnpoka cnncna na
s6opo, conjannsanckne acnekn na pasnojo, enononannno pasnoj
n nsn+kno pasnoj.
40PHAIB8B0 0qfB8AKf - 8o eko na nacanaa no nakepon-
ckn jasnk no nopo oppenenne ce npenopa+yna opnannno cnepene
koe nkny+yna nspa6oka n nopene na noponno na y+ennne Lo
onaka:
co6npane na nokasaenn (peckn nspa6okn, nop6n, nckasn n cn.)
sa cekoj y+ennk noce6no,
ekonnn (opnannnn), opnanpep nopronenn, enannanonn nncn
sa cekoj y+ennk, kon ce nononnynaa no konkpena nerona aknn-
noc, koja e cnenn+na (nosnnnna nnn nerannna) nnn cypnn
na cny+aj no kon nacannnko ja 6ene+n akn+kaa cocoj6a,
nncpynenn kon ce opnecynaa na cekoe nporpancko noppa+je
noepnne+no n no kon nacannnko nnecyna noaoqn za nocn-
rauaa ua yeunko eo ouoc ua cne pazeojun acnekn kon ce
nonknynaa co nporpanaa no nakeponckn jasnk (kornnnnno-
nnenekyanen, cono-enononanen n ncnxonoopn+kn acnek).
eaneauonume nucmu unano ce oqnecyeaam na enume kou
`
`
`
16
enocno ce ocmuinyeaam na nueomo na emoo oqqenenue u ne ce
eoqnu sa oeucokomo oqqenenue.
HBkP0fHAIB8B0 0qfB8AKf - a kpajo op nopoo pnnece+je,
nps ocnona na cosnannjaa op opnannnoo oenynane, ce peannsnpa
nnkpocynannno oenynane.
fHAIB8B0 0qfB8AKf - 8ps ocnona na enokynnne nopaon po-
6nenn op cnepeneo n opnannnoo oenynane nacannnko ja kon-
canpa (onnLyna pasnojnaa cocoj6a na cekoj y+ennk noepnne+no, no
pankne na cekoe nporpancko noppa+je.
0fIAB0fI B P00B0fI BA 0PI40hB0I0
oponnoo pe6a, no eko na enaa ropnna, pa nn e pocanno
na popnenne sa pa no+a pa npnponeca no knannenaa peann-
sanja na nacanaa no nakeponckn jasnk.
3anpLnaa anannn+ko-onncna oenka ce pocanyna, nco aka, po
popnenne n canyna pen op noponnoo na y+ennko.
oponnoo na y+ennko co npo+ncenn n ceneknpann nopaon
npopon+yna no napepnoo, nonncoko oppenenne.
BA+BBB BA P08fP8AKf B 0qfB8AKf - Cornacno co npnpopaa
na nporpanaa no nakeponckn jasnk no nopo oppenenne, nponepyna-
neo n onncnoo oenynane pe6a pa ce peannsnpaa ycno. akmuvno.
eky esenmauja u ioeonu ee6u. unu cnukoeno-ucnenu ee6u co
oqenekyeane. saokyyeane u cn.
`
`
`
5. BP0670PBB 60BB 3A
PAB3BPAB BA BA67ABBA7A
BP0IPAHA
porpanaa no opnoc na npocopnne ycnonn sa nacanaa ce enenn na
opnanno sa npocop sa I, II n III oppenenne n na nacannne cpep-
cna sa I oppenenne ponecen op cpana na nnnncepo sa o6pasonanne
n nayka co peLenne 6p. 07-4061/1 op 31.05.2007 ropnna.
6. B0PHA7BB 3A BA67ABB
KAAP
acanaa no nakeponckn jasnk no nopo oppenenne no+e pa ja nsnepy-
na nne koe sanpLnno:
neparoLkn akyne - npoecop sa oppenencka nacana,
1nnosockn akyne - hncny sa neparornja - pnnnonnpan ne-
paror.
`
`
17
1. K0HB6BJA K0JA JA
B0I07BB BA67ABBA7A
BP0IPAHA
p-p bnarna ekoncka, npo., eparoLkn akyne ,,Cn. Knnnen
0xpnpckn - Ckonje
p-p Jajana Koena - Hojconcka, npo., eparoLkn akyne ,,Cn.
Knnnen 0xpnpckn - Ckonje
nkon+e hnnjenckn, conennk - b0 - kooppnnaop
Jana Anpononcka - Hnpencka, conennk - b0
apa nkononcka, conennk - b0
opna 8enoncka, 0V ,,Cn. Knpnn n Heopnj - Ckonje
y6na Kpaonannena, J[ ,,25 Haj - Ckonje
`
`
`
`
`
`
`
8. B07BB6 B A7H BA
0B6BAB BA BA67ABBA7A
BP0IPAHA
acannaa nporpana no nakeponckn jasnk sa nopo oppenenne na
peneropnLnoo ocnonno o6pasonanne ja ponece:
Hnnncep
fynejmau Pynn (c.p.) na pen 18.10. 2007 ropnna
(peLenne 6p.10 - 2066 / 10)
18
1
ARSIMI FILOR NNTVJEAR
PROGRAMI
MSIMOR
GJUHS SHQIPE
2
na pp+annaa ynpana (,Cn. necnnk na H 6p. 58/00 n 44/02), +nen 24 n 26 op
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 n 51/07), nnnncepo sa o6pasonanne n nayka ponece nacanna nporpa-
na no npepneo an6ancku jasuk sa II oppenenne sa peneropnLnoo ocnonno
y+nnnLe.
3
1. QLLIMET E MSIMIT
N KLASN E DYT
Nxnsi/nxnsja:
t nxitet pr dgjim aktiv dhe racional;
t aftsohet pr t nyjtuar drejt t folurit verbal;
ti prvetsoj shkronjat e dors dhe shkronjat t shtypit t alfa-
betit t gjuhs shqipe;
t aftsohet pr t shkruar dhe pr t lexuar si duhet;
t njihet me pjest prbrse themelore t t folurit (fjalia, fjala,
tingulli);
t aftsohet pr t zbatuar normat themelore gramatikore e drejts-
hkrimore gjat t lexuarit dhe t shkruarit;
t formoj shprehi higjeniko-teknike pr t mbajtur trupin si du-
het kur lexon e kur shkruan;
t futet n botn e krijimtaris popullore dhe letrare;
t formoj shprehi pr t shprehurit dhe krijimtarin me goj she
me shkrim n mnyr t strukturuar;
t pasuroj fjalorin me fjal e me shprehje t reja;
t orientohet drejt krkesave themelore pr t analizuar tekstet;
t aftsohet pr ta shfrytzuar kompjuterin pr qllime msimore
t lnds.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. QLLIMET KONKRETE
LEXIMI DHE SHKRIMI FILLESTAR
Objektivat Prmbajtjet Konceptet Veprimtarit dhe metodat
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet pr t vzhguar
sende n klas, n shkoll dhe
n mjedisin ku jeton, ti vrej
dhe ti prshkruaj veorit e
tyre themelore
`
T vzhguarit, t
vrejturit, t tregua-
rit dhe t prshkru-
arit
` t vzhguarit
t vrejturit
t treguarit
t prshkruarit
`
`
`
`
Ushtrime pr t vzhguar sende n klas (pr t vrejtur
veorit e tyre thelbsore dhe pr ka na duhen) pr t
treguar dhe pr t prshkruar ato
`
t aftsohet tu prgjigjet
pyetjeve me fjali t plota dhe
t parashtroj pyetje kur kan
nevoj
` Pyetje dhe prgjigje ` pyetje
prgjigje
`
`
Ushtrime dhe veprimtari me lojra pr tu prgjigjur n
pyetjet lidhur me at q kan par, dgjuar dhe prjetuar
Ushtrime dhe veprimtari me lojra pr parashtrimin e
pyetjeve
`
`
t formoj kuptim pr fjalin si
njsi gjuhsore, t njihet me
prmbajtjen dhe funksionin e saj
t aftsohet pr t zotruar
kuptimin e fjals si pjes e
fjalis dhe si njsi pr emrtimin
e sendeve
`
`
Kuptimi pr:
fjalin
fjaln
`
`
fjali
fjal
`
`
Lojra pr t dalluar fjalin gjat t folurit
Ushtrime pr t dalluar fjalt brenda fjalis si pjes t fja-
lis dhe si shenja (emra) me t cilat emrtohen frymor,
sende dhe dukuri (metoda analitiko-sintetike)
Ndrtimi i fjalive sipas radhs s ilustrimeve
`
`
`
t formoj kuptim pr tingullin si
pjes e fjals;
t dalloj tingullin n vende
t ndryshme brenda fjals (n
fillim, n mes dhe n fund t
fjals) dhe ti shqiptoj drejt
tingujt
`
`
Kuptimi pr tingullin ` tingull ` Ushtrime analitiko-sintetike pr t formuar kuptim pr
tingullin si pjes t fjals
Loja Me shkronjn, m shkronjn...
`
`
5
t aftsohet pr paraqitjen e
sakt grafike t elementeve t
shkronjs
` Vija t drejta, vija t
shtrira, vija t drejta
pingule, vija t
pjerrta (majtas dhe
djathtas), gjysmrra-
th t mbshtetur te
vija posht dhe vija
lart, gjysmrrath
nga e majta dhe nga
e djathta, rrethi
` vij e drejt, vij
e shtrir, vij e
drejt pingule, vij e
pjerrt (majtas dhe
djathtas), gjysmr-
reth i mbshtetur te
vija posht dhe te
vija lart, gjysmrreth
nga e majta dhe nga
e djathta, rreth
` Ushtrime pr t shkruar nprmjet vizatimit t lir t ele-
menteve t shkronjave: vija t drejta, vija t shtrira, vija
t drejta pingule, vija t pjerrta (majtas dhe djathtas),
gjysmrrath t mbshtetur te vija posht dhe vija lart,
gjysmrrath nga e majta dhe nga e djathta, rrethi n
hapsir t kufizuar
`
t aftsohet ti njoh simbolet e
tingujve dhe ti lidh ato brenda
fjalve (kuptimi pr shkronjn)
t aftsohet pr ti shkruar
shkronjat e shtypit
t aftsohet pr t lexuar fjal
dhe tekste
`
`
`
Simbolet grafike
(pr shkronjat e
shtypit) t alfabetit
t gjuhs shqipe
Prvetsimi i
shkronjave t vogla
dhe t mdha t
shtypit duke i shkru-
ar ato nj nga nj
`
`
shkronjat e shty-
pit t alfabetit t
gjuhs shqipe
shkronja (simbol,
grafem, shenj)
`
`
Ushtrime pr dallimin e shkronjs si simbol grafik t tin-
gullit dhe pr shqiptimin e tij, drejtshqiptimi dhe dallimi
simultan i fjals
Ushtrime pr t shkruar drejt shkronjat e mdha dhe t
vogla t shtypit;
Ushtrime pr shkrimin e fjalve n fjali me shkronja t
shtypit;
Ushtrime pr leximin e fjalve dhe teksteve nga abetarja
dhe mediet e tjera pr bashkimin e fjalve n fjali (meto-
da analitiko-sintetike me elemente t metods globale)
Ushtrime t lexuari pr t kontrolluar si e konceptojn
dhe si e kuptojn tekstin
Ushtrime pr evitimin e gabimeve q i bjn m s
shpeshti gjat t lexuarit (shqiptimi jonormativ i fjalve,
theksimi i gabuar, mosleximi i tingujve dhe rrokjeve, sido-
mos i tingujve dhe rrokjeve q ndodhen n fund t fjals,
zvendsimi i tingujve dhe frymmarrja jo e rregullt)
`
`
`
`
`
`
6
t njihet me normn pr t
shkruar me shkronj t madhe n
fillim t fjalis dhe pr ti shkru-
ar emrat e prvem me shkronj
t madhe
` Prdorimi i shkron-
js s madhe n
fillim t fjalis
Shkrimi i emrave
t prvem me
shkronj t madhe
`
`
prdorimi i shkron-
js s madhe
` Ushtrime pr t dalluar shkronjat e mdha dhe t vogla
brenda fjalis
Ushtrime pr t dalluar shkronjn e madhe tek emrat e
prvem dhe n fillim t fjalis
`
`
t njihet me shenjat e piksimit
dhe me funksionin e tyre (kupti-
mi pr shenjat e piksimit)
t udhzohet pr ti prdorur
drejt ato gjat leximit
`
`
Shenjat e piksimit:
pika
presja
pikpyetja
pikuditja
`
`
`
`
pika
presja
pikpyetja
pikuditja
`
`
`
`
Ushtrime pr ti njohur shenjat e piksimit dhe pr ti
zbatuar ato gjat leximit
`
ti prvetsoj shkronjat e vogla
dhe t mdha t dors, bashki-
min e tyre n fjal (kuptimi pr
shkronjat e dors)
t aftsohet pr t shkruar fjal
dhe fjali t shkurtra
t aftsohet pr ti plotsuar
fjalt me shkronjat q mungojn
dhe fjalit me fjalt q mungojn
t aftsohet pr t krijuar dhe
pr t shkruar n mnyr t pa-
varur fjal e fjali sipas ilustrime-
ve, sendeve t dhna etj.
`
`
`
`
Prvetsimi i
shkronjave t vogla
e t mdha t shkri-
mit duke i shkruar
ato nj nga nj
` alfabeti i gjuhs
shqipe
` Ushtrime pr prvetsimin e shkronjave t vogla dhe t
mdha t dors (prpunimi grafik) duke i shkruar nj nga
nj dhe shkrimi i fjalve dhe fjalive t shkurtra
Ushtrime pr shkrimin e drejt dhe pr lidhjen e shkron-
jave n fjal dhe n fjali (metoda analitiko-sintetike me
elemente t metods globale)
Ushtrime pr plotsimin e fjalve me shkronjat q mungo-
jn dhe t fjalive me fjalt q mungojn
Ushtrime pr kopjimin e tekstit (nga shkrimi i dors me
shkrim t dors dhe nga shkrimi i shtypit me shkrim t
dors)
Ushtrime pr ndrtimin e pavarur t fjalive sipas fjalve,
ilustrimeve, sendeve t dhna etj.
`
`
`
`
`
7
NJOHURI PR GJUHN
Objektivat Prmbajtja Konceptet Veprimtarit dhe metodat
1. GRAMATIKA
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet pr t dalluar tingu-
jt dhe zhurmat;
ti shqiptoj drejt tingujt brenda
fjals dhe fjalt brenda fjalis
`
`
Tingulli / zhurma ` tingull / zhurm ` Ushtrime dhe veprimtari me lojra pr dallimin e tingullit
dhe t zhurms
Njohja e tingullit brenda fjals, dallimi, nyjtimi dhe
shqiptimi i drejt i tingujve brenda fjals dhe i fjalve
brenda fjalis
Ushtrime kreative dedikuar nxnsve q kan vshtirsi
pr shqiptimin e disa tingujve
`
`
`
t aftsohet pr t ndrtuar si
duhet fjalit;
ti radhit drejt fjalt n fjali
`
`
Rendi i fjalve n
fjali
` radhitja e fjalve n
fjali
` Ushtrime dhe veprimtari me lojra pr ndrtimin e drejt t
fjalive sipas radhitjes normative t fjalve brenda fjalis
`
t aftsohet pr t dalluar fjalit
dftore, pyetse e nxitse dhe
pr ti prdorur drejt ato
` Fjalia dftore, pye-
tse dhe nxitse
` fjali dftore, pyetse
dhe nxitse
` Ushtrime dhe veprimtari me lojra pr t vrejtur e pr
t ndrtuar fjali pyetse, dftore dhe nxitse n formn
gojore dhe t shkruar sipas mnyrs s thnies s tyre
dhe sipas shenjave t piksimit
`
t aftsohet pr t dalluar fjalin
pohore dhe mohore
` Fjalia pohore dhe
mohore
` fjali pohore dhe
mohore
` Ushtrime pr dallimin dhe prdorimin e fjalive pohore dhe
mohore
`
t aftsohet pr ti emrtuar
personat, qeniet e gjalla, bimt,
sendet dhe dukurit;
t dij kuptimin e fjals q sht
emr dhe ti dalloj fjalt emra
n fjali
`
`
Fjalt q emrtojn
qenie t gjalla dhe
sende
` emr ` Ushtrime pr dallimin e emrave nga fjalt e tjera dhe pr
t emrtuar njerz, sende, bim dhe dukuri
`
t aftsohet pr t dalluar gji-
nin dhe numrin tek emrat
` Gjinia dhe numri tek
emrat
` gjini dhe numr ` Shkrimi i fjalive sipas emrave t dhn duke u prqendru-
ar te kategoria e gjinis dhe e numrit
`
8
t aftsohet pr ti shqiptuar
e pr ti shkruar drejt me fjal
numrort deri n 20
` Numrort deri n
20
` numror ` Ushtrime pr shqiptimin e drejt dhe pr shkrimin me fjal
e numrorve deri n 20 (integrimi me matematikn)
`
t aftsohet ti ndaj fjalt n
rrokje duke prdorur vizn
` Ndarja e fjalve n
rrokje
` rrokje ` Ushtrime praktike pr ndarjen e fjalve n rrokje (me goj
dhe me shkrim) dhe pr mbartjen e nj pjese t fjals n
rresht t ri
`
2. DREJTSHQIPTIMI DHE DREJTSHKRIMI
t aftsohet pr ti dalluar
tingujt dhe pr ti prdorur ata
si duhet
` Dallimi i tingujve: ,
dh, , gj, l, ll, nj, q,
rr, s, sh, th, y, xh
` fonem ` Ushtrime pr dallimin e pr shqiptimin e drejt t tingujve
dhe prdorimi normativ i tyre gjat t shkruarit
`
t aftsohet pr ta prdorur si
duhet shkronjn e madhe
` Shkrimi i shkronjs
s vogl dhe t
madhe
` shkronj e madhe ` Ushtrime pr prdorimin e shkronjs s madhe n fillim t
fjalis dhe kur shkruajn emrin dhe mbiemrin
`
t aftsohet pr ti prdorur
shenjat e piksimit kur shkruan
` Shenjat e piksimit:
pika
presja
pikpyetja
pikuditja
`
`
`
`
Ushtrime pr prdorimin e shenjave t piksimit `
9
LETRSIA
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet t vrej dhe t
dalloj titullin;
t dalloj tekstin, ilustrimin dhe
autorin;
ti gjej faqet n libr
`
`
`
Teksti: titulli, emri i
autorit, prmbajtja,
ilustrimi
` titull
ilustrim
autor
`
`
`
Ushtrime pr t vrejtur, njohur dhe dalluar titullin e
tekstit, tekstin, autorin, ilustrimin dhe t gjej faqen e
krkuar n libr
`
t aftsohet pr t lexuar me z;
t dalloj llojet e ndryshme t
teksteve
t aftsohet t lexoj n role
dhe ta prcaktojn temn dhe
porosin e tekstit
`
`
`
Leximi shprehs
Tekstet: proza,
poezia (vjersha),
teksti dramatik, pro-
verbat, gjegjzat,
fjalshpejtat
Tema
Porosia
`
`
`
`
lexim shprehs
tekst dramatik
proverb
gjegjz
fjalshpejt
tekst
porosi
`
`
`
`
`
`
`
Ushtrime pr lexim shprehs dhe prjetimi i tekstit
Ushtrime pr gjetjen e tems dhe t porosis
Ritregimi i nj teksti t lexuar me fjalt e veta
`
`
`
t aftsohet ti dalloj ngjarjet
dhe personazhet
` Ngjarja
Personazhi n tekst
(tregimi, prralla,
vjersha, gjegjza)
`
`
pjes (paragraf)
tregim
prrall
ngjarje
personazh
`
`
`
`
`
Ushtrime pr t kuptuar dhe pr t kontrolluar prmba-
jtjen e pjess s lexuar t tekstit
Ushtrime pr t dalluar vetit themelore t personazhit
duke u bazuar n tekst
`
`
t aftsohet t lexoj poezi dhe
t bj dallimin e strofs n
poezi (vjersh)
` Vjersha (strofa) ` vjersh
strof
`
`
Ushtrime pr leximin e vjershs me qllim t dallimit t
strofave t saj
Ushtrime pr t msuar prmendsh vjershn (nj pjes
t saj)
`
`
10
t aftsohet t lexoj n mnyr
t kuptueshme duke respektuar
shenjat e prdorura t piksimit;
ta prshtat intonacionin me na-
tyrn dhe prmbajtjen e tekstit;
ti theksoj drejt fjalt n fjali
`
`
`
Leximi me z ` lexim me z
lexim shprehs
`
`
Ushtrime pr lexim t drejt dhe t kuptueshm me z `
t aftsohet t lexoj n vete
(pa z)
` Leximi pa z (n
vete)
` lexim pa z ` Ushtrime pr aftsimin e nxnsve pr t lexuar pa z dhe
pr ta kuptuar brendin e tekstit
Kontrollimi i leximit pa z nprmjet prgjigjeve n pye-
tjet e pashtruara
`
`
t aftsohet t lexoj n mnyr
t pavarur prmbajtje t lektyra-
ve dhe tu prgjigjet pyetjeve
lidhur me prmbajtjen e tyre
` (T prpunohen 3
lektyra)
lektyra ` Njohja e nxnsve me titujt e lektyrave q do t prpuno-
hen gjat gjysmvitit t dyt
Udhzimi i nxnsve pr mnyrn sesi dhe ku ta gjejn
librin e lektyrs
Udhzim dhe motivim pr lexim t pavarur t librave...
`
`
`
t msoj vjersha t shkurtra dhe
ti recitoj prpara t tjerve
t njihet me procesin e krijimit
t veprs letrare
t nxitet q t bj libra me
ilustrime n mnyr t pavarur
ose me shokt
`
`
`
Krijimi i veprs
letrare
` Shkrimtar
Shtypshkronj
Librari
`
`
`
Veprimtari hulumtuese q prfshin biseda me shkrimta-
r dhe njerz t tjer t kyur n procesin e krijimit t
veprs, vizita n shtypshkronjs, vizita n librari
Nxnsit bjn libr me ilustrime duke ilustruar tekstet e
tyre (kurse arsimtari e shkruan tekstin dhe e lidh librin n
mnyrn q e zgjedhin vet nxnsit)
`
`
t nxitet pr t kuptuar se libri
sht burim njohurish
` Libri ` Libr me ilustrime
Libr
Enciklopedi
`
`
`
N kndin e librit (biblioteks) nxnsit shfletojn libra
me ilustrime, enciklopedi dhe bisedojn me shokt e
klass dhe msuesin - far t rejash vrejtn dhe zbuluan
npr libra
Nxnsit kujdesen vazhdimisht pr rregullimin e librave
npr raftet e biblioteks
Vizita n bibliotek, n panairin e librit dhe n libraris
`
`
`
11
T SHPREHURIT DHE KRIJIMTARIA
Nxnsi/nxnsja:
t aftsohet pr t dgjuar dhe
pr t marr pjes n biseda me
tem t caktuar
`
Dgjimi dhe biseda
pr tema lidhur me
jetn n familje,
shkoll dhe mjedisin
jetsor
` bised/bahkbised ` Ushtrime pr formimin e shprehive se si t dgjojn kur
flasin t tjert dhe si t marrin pjes n bashkbisedim
nprmjet t treguarit, kur dhe si t marrin pjes n
bised, si t parashtroj pyetje kur ka nevoj pr sqarime
lidhur me temn e caktuar, duke shfrytzuar sende, foto-
grafi, magnetofon, radio, TV
`
t aftsohet pr t ritreguar
prmbajtje t shkurtra t prpu-
nuara (lirshm dhe me ndihmn
e pyetjeve)
` Ritregimi:
i tekstit
i prmbajtjeve t
filmave t animuar
(vizatimor dhe me
kukulla)
i emisioneve tele-
vizive
i tregimeve dhe
i prrallave
`
`
`
`
`
ritregim ` Ushtrime pr ritregimin e prmbajtjeve t prpunuara me
ndihmn e pyetjeve e prgjigjeve me an t ritregimit t
lirshm t tyre
`
t aftsohet t tregoj sipas
radhs s ilustrimeve, sipas disa
fjalve t dhna dhe sipas ngjar-
jes s prjetuar
` Tregimi:
sipas radhs s
ilustrimeve
sipas fjalve t
dhna
sipas nj ngjarjeje
`
`
`
tregim ` Ushtrime pr t treguar lirshm ngjarje t prjetuara n
familje, n shkoll, n mjedisin ku jetojn, n shtitje,
n pushime etj., nprmjet t folurit spontan, n baz t
krkesave t parashtruara (nga msuesi) dhe pr t tre-
guar sipas radhs s ilustrimeve ose sipas fjalve t dhna
`
t aftsohet t prshkruaj
tipare karakteristike t sendeve,
frymorve, dukurive etj. duke
vzhguar
` Prshkrimi:
i frymorve
i sendeve
i bimve
`
`
`
prshkrim ` Ushtrime pr t prshkruar tiparet karakteristike duke
vzhguar, duke dalluar, duke zbuluar, vrejtur me an t
pasurimit t fjalorit
`
12
t aftsohet t recitoj vjersha;
t marr pjes n dramatizimin e
vjershs (n form dialogu)
`
`
Recitimi
Dramatizimi
`
`
recitim ` Ushtrime drejtshkrimore nprmjet recitimit t vjershs
dhe dramatizimit t vjershave t prpunuara
`
t aftsohet t ritregoj me
shkrim nj tekst t shkurtr
(prmbajtje nga emisionet tele-
vizive);
t aftsohet pr t treguar me
shkrim nj ngjarje t prjetuar;
t aftsohet pr t prshkruar me
shkrim sende, frymor, bim
`
`
`
Ritregimi
Tregimi
Prshkrimi
`
`
`
ritregimi
tregimi
prshkrimi
`
`
`
Ushtrime pr aftsimin e fmijve q t tregojn e ritre-
gojn me shkrim nj ngjarje, nj tekst t shkurtr nga
abetarja, libri i leximit, revista, emisioni televiziv dhe t
prshkruaj bim
`
t aftsohet pr ti shkruar
si duhet shkronjat e prbra
(dyshe)
` Diktimi i lir;
Diktim pr ti korri-
gjuar gabimet
`
`
diktim ` Ushtrime pr t kontrolluar e pr t shkruar drejt shkron-
jat e prbra (dyshe): dh, gj, nj, ll, rr, sh, th, xh dhe zh
`
t aftsohet t shkruaj vet nj
urim me rastin e ndonj feste t
caktuar, ditlindjes etj.
` Shkrimi i urimit ` urim ` Ushtrohen shprehjet me t cilat urojm (P.sh: U bfsh
si lule! Rrug t mbar! E gzofsh fustanin! Urime festn,
ditlindjen! etj.)
Prpjekje pr t shkruar pavarsisht nj urim me rastin
e ndonj feste ose t ditlindjes (integrimi me arsimin
figurativ)
`
`
13
KULTURA E MEDIES
Nxnsi/nxnsja:
t nxitet pr ndjekur n mnyr
t przgjedhur prmbajte nga
televizioni
`
Emisioni televiziv
Filmi
`
`
emision televiziv
film
`
`
Bised pr ti nxitur nxnsit t ndjekin prmbajtje
televizive me karakter arsimor dhe filma q prkojn me
moshn e nxnsve
`
t aftsohet pr t dalluar
shfaqjen teatrore nga shfaqja me
kukulla, ti vrej dallimet krye-
sore t tyre nga tekstet letrare
` Teatri (shfaqja
me kukulla (teksti
letrar)
` teatr
shfaqje me kukulla
tekst letrar
`
`
`
Shikohet me nxnsit nj shfaqje teatrore, nj shfaqje me
kukulla dhe bisedohet rreth dallimeve themelore midis
tyre dhe tekstit letrar
`
t ngjallet interesim pr t lexu-
ar shtypin pr fmij (gazeta dhe
revista pr fmij)
` Leximi i shtypit pr
fmij
` gazet pr fmij
revist pr fmij
`
`
Ushtrohen si ta shfrytzojn shtypin pr fmij, si ti gje-
jn rubrikat interesante dhe si ti mbledhin informacionet
e nevojshme
`
t formoj shprehi pr t huazuar
libra nga biblioteka dhe pr tu
kujdesur pr ta
` Biblioteka e shkolls ` bibliotek
bibliotek e shkolls
bibliotekar
libr i huazuar
`
`
`
`
Vizita, njohja, qllimi dhe funksioni i biblioteks s
shkolls
`
t aftsohet ta prdor telefonin
pr t biseduar
` Telefon (telefonat) ` telefon
telefonat
`
`
Ushtrime pr prdorimin e telefonit dhe pr t ditur si ti
pranoj e si ti drgoj informacionet
`
t prdor kompjuterin dhe ta
shfrytzoj at si mjet msimi e
komunikimi
` Lojra msimore me
kompjuter
` kompjuter ` Softuer kompjuterik pr t pasuruar njohurit dhe kul-
turn e t folurit
Lojra t ndryshme pr fmij (programe t ndryshme)
`
`
14
3.UDHZIMET DIDAKTIKE:
Lnda Gjuh shqipe jep mundsi pr t planifikuar integrimin me m-
simdhnien n lndt: Njohja e mjedisit, Matematika, Arsimi figu-
rativ, Arsimi muzikor dhe Arsimi fizik dhe shndetsor. Pr fushn
programore Leximi dhe shkrimi fillestar - Prgatitja pr lexim dhe shkrim
fillestar integrimi mund t planifikohet me Njohjen e mjedisit - kur
nxnsi njihet me mjedisin e ri n shkoll, po njkohsisht n kt ln-
d ka mundsi t dgjohet e t flitet rreth shum temash, pra pr to t
tregohet, t ritregohet ose t bhet prshkrimi); posht / lart; trheqja
e vijave; me Arsimin figurativ (duke trhequr vija t ndryshme bhet
prgatitja pr shkrimin fillestar, ku gjen shprehje vizatimi i elemente-
ve t shkronjave); me Arsimin muzikor (ku hyjn ushtrimet pr fry-
mmarrjen e rregullt dhe pr shqiptimin e drejt t tingujve e t fjalve
nprmjet imitimit t zrave t ndryshm t natyrs); me Arsimin fizik
dhe shndetsor (bhen ushtrime lidhur me frymmarrjen e rregullt dhe
zhvillimin e motoriks s dors). N fushn programore T shprehurit dhe
krijimtaria, varsisht nga forma e t shprehurit, integrimi mund t plani-
fikohet me lndn Njohja e mjedisit, Arsimi figurativ dhe Arsimi mu-
zikor. Po kshtu disa prmbajtje nga fusha programore Leximi, letrsia
dhe lektyra mund t planifikohen pr tu integruar me Njohja e mjedisit,
Arsimi figurativ dhe Arsimi muzikor. Fusha programore Gjuh mund
t planifikohet e integruar me lndn e Matematiks (numrat, gjat
grupimit t fjalve). Fusha programore Kultura e medies, ku mundsohet
nga prmbajtjet, integrimi mund t planifikohet me Njohja e mjedisit,
Arsimi figurativ dhe Arsimi muzikor.
do fush programore n mnyr dialektike shpie drejt sistemit t m-
simit t lnds Gjuh shqipe, sepse fushat programore e ofrojn nj
mundsi t till sipas strukturs, prkatsisht prmbajtjeve t tyre. Nuk
mund t realizohet msimi i letrsis pa shfrytzuar format e t shpre-
hurit dhe krijimtaris (ritregimi, prshkrimi), ose pa respektuar rregullat
gramatikore gjat t folurit dhe t shkruarit. As prmbajtjet gjuhsore
nuk mund t msohen ndaras nga tekstet e prpunuara. Ndrlidhja ndr-
mjet fushave programore t lnds Gjuh shqipe sht me rndsi par-
sore, njsoj si ndrlidhja e vet lnds me lndt e tjera msimore.
Udhzime pr organizimin e prmbajtjes programore:
6 or n jav, 216 or n vit
Fushat programore:
Lexim-shkrimi fillestar - 80 or
Gjuh - 20 or
T lexuarit dhe letrsia - 70 or
T shprehurit dhe krijimtaria - 36 or
Kultura e medies - 10 or
(Fushat programore realizohen gjat gjith vitit shkollor duke u ndrlidhur
e duke u plotsuar me njra-tjetrn, kurse fondi i prcaktuar i orve sipas
fushave shrben vetm si orientim pr msimdhnsin)
Nga fondi i prgjithshm i orve t parashikuara sipas fushave progra-
more mund t bhen shmangie t vogla n pajtim me t veantat e
mjedisit ku ndodhet shkolla dhe nevojat individuale t nxnsve. Po
kshtu, n kuadr t fondit t prgjithshm vjetor t orve n fushat
programore lejohen disa shmangie edhe sa i prket denduris s objekti-
vave, prmbajtjeve dhe veprimtarive konkrete. sht e vrteta, numri i
orve q u kushtohen atyre mund t prshtatet me nevojat e shkolls s
caktuar (mjedisit jetsor prej nga vijn nxnsit, statusi i tyre kulturor-
shoqror dhe arsimor, prgatitja paraprake e nxnsve).
`
`
`
`
`
15
Metodat, format dhe mjetet e puns
Pr t gjitha fushat programore q parashikohen pr lndn e Gjuhs
shqipe kshillohet shfrytzimi dhe kombinimi i t gjitha metodave akti-
ve, formave dhe mjeteve t msimdhnies ndrvepruese (interaktive),
aktuale dhe bashkkohore, sidomos t: metods s lojs, metods pr
zgjidhjen e problemeve dhe metods krkimore q jan m adekuate
pr specifikat e t nxnit te fmijt e ksaj moshe.
Qasja e individualizuar ndaj puns edukativo-arsimore
N baz t njohurive shkencore pr dallimet n zhvillimin e fmijve,
sht e nevojshme t bhet prshtatja e msimdhnies me zhvillimin dhe
me nevojat e arritjet individuale t nxnsve. Me fjal t tjera, nevojitet
zbatimi i teknikave dhe strategjive q i krkon qasja e individualizuar
me detyra t diferencuara gjat realizimit t puns edukativo-arsimore
me nxnsit. N kt mnyr mund t arrihen m s miri standardet e
prcaktuara n fund t ciklit t par t shkolls fillore nntvjeare.
Prfshirja e prindrve n veprimtarin e msimdhnies
Familja sht shkolla e par pr fmijt dhe nj faktor i rndsishm pr
zhvillimin e fmijs. S ktejmi, gjat realizimit t objektivave, prmbajt-
jeve dhe veprimtarive n lndn e Gjuhs shqipe duhet t sigurohet
komunikimi bashkpunues me prindrit e nxnsve dhe prfshirja
e tyre n punn e shkolls, n funksion t: zhvillimit dhe prkrahjes
s marrdhnieve prind-nxns; kultivimit dhe zhvillimit t kulturs s
t folurit n familje; realizimit t disa objektivave dhe prmbajtjeve t
programit dhe t organizimeve letrare n kuadr t shkolls; informimit
t prindrve; kmbimit t prvojave sa u prket specifikave t nxnsit
dhe veprimeve ndaj tij etj.
Mjetet msimore:
Pr realizimin e msimdhnies s lnds Gjuha shqipe n klasn
e dyt prve abetares, kshillohet prdorimi i doracakut pr
leximin dhe shkrimin fillestar, i doracakve metodik pr re-
alizimin e msimdhnies dhe t veprimtaris edukativo-arsimore
n gjuh shqipe, si dhe i doracakve e prmbledhjeve me lojra
didaktike dhe me lojra t foluri.
Burimet e t msuarit n mjedisin e afrt: mbishkrimet e rekla-
mave, resurset e mjedisit rrethues q do t vzhgohen e do t pr-
shkruhen, objekte me karakter kulturor, edukativ, publik dhe shr-
byes (dyqan, kinema, teatr, bibliotek, stacion autobussh etj.),
situata komunikuese dhe situata t tjera prkatse mes njerzve
n shkoll, n familje dhe n rrethin jetsor.
Enciklopedi pr fmij t shtypura nga shtpi botuese t po-
pullarizuara e t dshmuara
Softuer arsimor kompjuterik pr pasurimin e kulturs s t
folurit e t kulturs gjuhsore - programi toolkid dhe CD-ROM-a
t tjer multimedial t verifikuar me lojra edukative prkatse
- t verifikuara nga ana e Ministris s Arsimit dhe Shkencs t
RM-s.
Revista pr fmij me tradit t dshmuar, t miratuara e t
verifikuara q i prgjigjen moshs s nxnsve
Krijime letrare pr fmij nga autor t njohur shqiptar e t
huaj (q pr nga prmbajtja, ana estetike dhe vlera i prgjig-
jen moshs s nxnsve)
Mjete audio-vizuale, auditive, vizuale dhe mjete t tjera me
veti kinetike - programe televizive, emisione pr fmij, filma t
animuar dhe artistik pr fmij; videokaseta, disqe t DVD e CD-s
me filma t animuar e me filma artistik dhe me tekste t letrsis
popullore dhe artistike, me ngjarje t regjistruara, ditlindje, me
`
`
`
`
`
`
`
16
shfaqje teatrore e me shfaqje kukullash etj.; audiokaseta me zra
t incizuar, emisione lajmesh t incizuara, tekste t lexuara n
mnyr artistike; aplikacione, ilustrime, makete; skena kukullash
dhe t teatrit; sende t lvizshme me efekte akustike dhe sende t
tjera sipas nevojave q krkon msimdhnia e ksaj lnde.
4.VLERSIMI I ARRITJEVE
T NXNSVE
KONTROLLI DIAGNOSTIK DHE VLERSIMI
N fillim t vitit shkollor msuesi bn kontrollin diagnostik pr t kon-
statuar zhvillimin dhe nevojat individuale t do nxnsi n mnyr q
t bj planifikimin cilsor t detyrave dhe veprimtarive t diferencu-
ara dhe bashkpunimin m efektiv me prindrit e nxnsve. Me an t
ktij kontrolli konstatohet shkalla e parangjohurive, niveli i socializimit,
zhvillimi emocional dhe fizik i nxnsve. Diagnostikimi mund t rea-
lizohet nprmjet vzhgimit, biseds, pyetjeve e prgjigjeve, biseds
me prindrit e nxnsve, me prdorimin e instrumenteve adekuate pr
moshn e tyre etj.
VLERSIMI FORMATIV - Gjat msimdhnies s Gjuhs shqipe n klasn
e dyt fillore parashikohet vlersimi formativ, i cili prfshin prpilimin
dhe mbajtjen e portfolios s nxnsit ku hyjn:
mbledhja e t dhnave (punimeve, krijimeve, prgjigjeve me goj)
pr do nxns;
`
listat e vlersimit t vazhdueshm (formativ) t prgatitura prej
m par q i plotson msuesi pasi bn nxnsi ndonj aktivitet
konkret q mund t jet i veant (pozitiv ose negativ) ose mund
t jet studim i rastit dhe ku msuesi shnon gjendjen faktike t
nevojave individuale t nxnsit;
instrumentet q kan t bjn me seciln fush programore. N
kto instrumente msuesi fut t dhnat pr t arriturat e nxnsit
n t gjitha aspektet (kognitive-intelektuale, socio-emocionale,
sociale e psikomotorike). Listat e vlersimit n radh t par
duhet t prfshijn objektivat q duhet t arrihen kur e kryen
klasn e dyt dhe q nuk u prkasin klasave n vijim.
VLERSIMI MIKROSUMATIV - N fund t tremujorit t dyt, n baz t
t dhnave t grumbulluara, nprmjet vlersimit formativ bhet vler-
simi mikrosumativ.
VLERSIMI SUMATIV - Duke u mbshtetur n t dhnat e prgjithshme
t prftuara nga prcjellja dhe vlersimi formativ, msuesi e konsta-
ton (prshkruan) shkalln e zhvillimit dhe t arriturave t do nxnsi
vemas n kuadr t secils fush programore.
FUNKSIONI I PORTFOLIOS
Gjat gjith vitit shkollor prindrit duhet t ken qasje n portfo-
lion e fmijs s vet q t mund t japin ndihmesn e tyre lidhur
me realizimin cilsor t msimit t gjuhs shqipe dhe pr kaprci-
min e vshtirsive individuale t fmijs s tij.
Nota prfundimtare analitike me shkrim i jepet po kshtu prindit
dhe bhet pjes prbrse e portfolios s nxnsit.
Portfolio e nxnsit me t dhnat konkrete lidhur me arritjet dhe
vshtirsit e nxnsit prcillet m tej n klasat e tjera.
`
`
`
`
`
17
MNYRAT PR KONTROLLIM DHE VLERSIM - N mbshtetje t krkesa-
ve programore t lnds s gjuhs shqipe pr klasn e dyt, ku vazhdon
zhvillimi dhe prforcimi i shkathtsive pr lexim e pr shkrim, pr njohuri
gjuhsore, drejtshkrimore etj. vlersimi duhet t bhet me kontrollim
t vazhdueshm, me an t prezantimeve dhe ushtrimeve me goj
e me shkrim, ose nprmjet ushtrimeve me ilustrime ku nxnsit
nnvizojn, qarkojn etj.
KUSHTET HAPSINORE
Mjedisi i msimdhnies (klasa etj.) duhet ti ket kushtet themelore pr
zhvillimin normal dhe aktiv t veprimtaris msimore. Orendit e klass
t mund t zhvendosen me lehtsi pr tu prshtatur me aktivitetet dhe
format e puns si dhe t mundsojn komunikim aktiv dhe pa pengesa
n relacionin nxns-nxns, nxns-msimdhns. Klasa duhet t ket
kndin e biblioteks, kndin pr loj dhe kndin pr ekspozita dhe akti-
vitete t tjera. Kushtet hapsinore duhet t jen n prputhje me Nor-
mativin pr kushtet hapsinore n klasn I, II, III dhe mjetet msimore
pr klasn I t miratuar nga ana e ministrit t arsimit dhe shkencs me
vendimin nr. 07-4061/1 t dats 31.05.2007.
5. KUSHTET HAPSINORE
Mjedisi i msimdhnies (klasa etj.) duhet ti ket kushtet themelore pr
zhvillimin normal dhe aktiv t veprimtaris msimore. Orendit e klass
t mund t zhvendosen me lehtsi pr tu prshtatur me aktivitetet dhe
format e puns si dhe t mundsojn komunikim aktiv dhe pa pengesa
n relacionin nxns-nxns, nxns-msimdhns. Klasa duhet t ket
kndin e biblioteks, kndin pr loj dhe kndin pr ekspozita dhe akti-
vitete t tjera. Sa i prket kushteve hapsinore pr realizim programi ba-
zohet n Normativin pr hapsirn e klass s I, II dhe III dhe pr mjetet
msimore pr klasn e I t sjellura nga ministri i Arsimit dhe Shkencs
me Vendim nr. 07-4061/1 prej 31.05.2007.
6. NORMATIVI PR KUADRIN
MSIMOR
Realizimin e programit msimor nga gjuha shqipe mund ta bj m-
simdhnsi q ka kryer: Fakultetin Pedagogjik - profesori pr msimdh-
nie n klasat e ulta, prkatsisht profesori pr edukimin parashkollor,
Fakultetin Filozofik - Instituti i pedagogjis - pedagog i diplomuar.
18
7. KOMISIONI Q PRGATITI
PROGRAMIN MSIMOR
Doc. dr. Vehbi Kadriu, Fakulteti Pedagogjik, Shkup
Salije Miftari, Shkolla fillore Naim Frashri, Tetov
Ibe Mustafa, Shkolla fillore 25 Maj, Shkup
Kadire Hoxha, Shkolla fillore 25 Maj, Shkup
Fatmir Sulejmani - kshilltar pedagogjik
Qamil Xheladini - kshilltar pedagogjik - (koordinues)
Zejna Halimi - kshilltare pedagogjike
8. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no an6anckn jasnk sa nopo oppenenne no
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2066 / 11)
`
`
`
`
`
`
`
1
DOKUZYILLIK LKRETM
RET M
PROGRAMI
TRKE DERS
2
8ps ocnona na +nen 55 can 1 op 3akono sa oprannsanja n pa6oa na opra-
nne na pp+annaa ynpana (,Cn. necnnk na H 6p. 58/00 n 44/02), +nen 24 n
26 op 3akono sa ocnonno o6pasonanne (,Cn. necnnk na H 6p. 44/95, 24/96,
34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05,
35/06, 70/06 n 51/07), nnnncepo sa o6pasonanne n nayka ponece nacanna
nporpana no npepneo mycku jasuk sa II oppenenne sa peneropnLnoo ocno-
nno y+nnnLe.
3
1. SINIF TRKE DERSNN
RETM AMALARI
renci:
0inlene kurallarini kavrayabilneli,
Konuna kurallarini uygulayabilneli,
Jenel ve el yazisi harlerinin yazna alikanliini kazandirabineli
(Craik senbolleri kullanarak har elenanlarini yazabilneli, Yazna
kurallarini uygulayabilneli),
Doru okuma ve yazma becerisini gelitirebilmeli;
Konunanin Lenel elenenLleri olan ses, keline ve Lunceyi (cun-
leyi) Laniyabilneli,
0kunada ve yazida Lenel dilbilgisi ve inl kurallarini kullanabilne
becerilerni kazanabilmeli;
Okurken ve yazarken doru oLurna alikanliklari yaraLabilneli,
Kendi ve dierlerin kulLurlerin yaraLni olduklari halk ve sanaL
edebi eserleri ile LaniLabilneli,
Sozlu ve yazili iadeyi Lenel ozellikleriyle LaniLabilneli,
Kelime daarciini zenginletirebilmeli;
Metinlerin incelenmesi ile ilgili ilk temel denemeler yapabilmeli;
8ilgisayari kullanabilneyi orenebilmek.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. SINIF TRKE RETM PROGRAMI
RENME ALANI: LETM (20 DERS SAATI)
Amalar erik Kavramlar Metod ve etkinlikler
0!nIeme kuraIIar:n: uyguIay
abilme ve dinlediini anlay
abilme
0inlenek iin hazirlik
yapma.
Dikkatini dinlediine.
Corgu kurallarina uygun
dinleme.
retmenin konunasini
dinleyip izleme.
Dinlediklerini bakalariyla
paylama.
`
`
`
`
`
Dinleme
zleme
Younlama
Paylama
0inlene sirasinda nasil oLuracaini belirler, kullanacai ara-
gereci hazirlar vb.
Konuanin sozunu kesnene, soz isLene, saygili olna, kendini
konuanin yerine koyna vb. eLkinlikler yapilir.
Bu ya grubundaki rencilerin dikkaL sureleri goz onune
alinarak eLkinlikler plnlanir.
0inlene oncesi ve dinlene sirasinda eitli grseller,
aiklanalar ve sorular yardiniyla orencinin dikkaL sureklilii
salanir.
Dinleme sonucunda neler renebileceinizi duunuyorsunuz:,
Bunu niin dinleyeceiz:", 8unu dinlenenizin nedenleri
neler olabilir:" sorulari sorularak orenciler dinlene analarina
ynlendirilebilir.
`
`
`
`
`
Dzeye uygun sorular sorabil-
me ve sorulara cevap verebilme
Dinlediklerinde ne, nerede,
ne zanan, nasil, niin ve
kin sorularina soru sorna
ve cevap verme.
` Soru-Cevap Corunen yaanan bir olayin hakkinda duzeye uygun sorular
sorar, sorulara cevap verir ve aliLirnalar yaparak oyun oynar.
neden - unku" eLkinlii yapLirilir.
`
`
Tr, yntem ve
tekniklere uygun
dinleyebilme
KaLilinli dinlene
Sorgulayarak dinleme
Grup konunalarini ve
LarLinalarini dinlene
`
`
`
KaLilin
JarLima
Sorgulama
0inlerken surece kaLilir, soru sorar ve aiklnalar yapar
stenilen bilgiyi seer.
lgi ve ihLiyalarini dikkaLe alarak dinler.
`
`
`
5
Konuma kuraIIar:n: uyguIay-
abilme.
Corgu kurallarina ve
deerlere (mill, manev,
kulLurel, ahlki, sosyal vb.)
uygun konuma.
` Cerekli durunlarda nezakeL sozcuklerini kullanir.
Selamlana, Lanima, arkadalariyla ve yeLikenlerle konuma,
teekkur eLne, kuLlana, ozur dilene, Leleonda konuma ve
buna benzer alinalar yapilir.
`
`
0Iay ya da varI:kIar:n (nesne,
hayvan, insan, durum) eitli
zelliklerini gzlemleyebilme
ve cmlelerle doru ve amaca
uygun olarak anlatabilme ve
beceri kazanabilme.
Gzlemleme
Dikkat etme
Syleme, anlatma ve betim-
leme
`
`
`
Gzlem
Farketmek
(dikkat etme)
Anlatma
Syleme
Betimleme
0lay ya da varliklari soyler.
0lay ya da varliklarin ozelliklerini soyler ve karilaLirir.
0ikkaL edilnesi gereken nesneyi, durunu ve olayi soyler ve
ayrinLilariyla aiklar.
Varliklarin rengini, yerini, eklini, sayisini, sirasini soyler.
hesnelerin neden yapildiini soyler.
rnek: renci oyuncak, meyve, sebze modelinden yararlanarak
veya resim, ekil ve senbol yardiniyla gorsel sunu yapar.
`
`
`
`
`
Belli konularda kendini szl
ifade ederek
konumaya kat:Iab!Ime becer!-
sini kazanabilme.
Kendine guvenerek
konuma
Aile ve okul hayaLinda
yakin evreden konularla
ilgili konuma
`
`
Konunaci
Konuma
orLani
Konuma
Konunacinin anlaLiklarini dinler.
Konuma ierii hakkinda ki duuncelerini anlaLarak belirLir.
`
`
Tr, yntem ve tekniklere uy-
gun konuabilme.
Cunluk ilikilerin
gerektirdii arkli durunla-
ra uygun konuma.
Jopluluk onunde konuma.
stlendii role uygun
konuma.
`
`
`
rencilerden, en sevdii oyuncainin, hayvanin, kiinin vb.
ozelliklerini anlaLnasi isLenir.
`
6
RENME ALANI: LKOKUMA VE YAZMA (80 DERS SAATI)
1. OKUMA VE YAZMAYA HAZIR-
LIK
Cmlenin sz dizimi (cmlenin
kelimelerden olutuunu ka-
vrayabilme ve cmle iin anlam
kazand:rab!Ime}.
Cunle
Keline (sozcuk)
Anlam
`
`
`
Cunle
Kelime
Konunada cunleyi ayirL edebilir.
CosLerilen resinlerle ilgili cunle kurar.
`
`
Kelime-cmle kurmaya yarayan
szckler olduunu kavrayab-
ilme
Kelinelerle varliklarin
adlarini belirLne
` Soylenen bir cunlede anlani bozan kelineyi bulur ve bu
kelimenin yerine dorusunu kullanir.
Cunlede kelineleri ayirL eder.
Kelineleri yerinde ve anlanlarina uygun kullanir ve doru
Lelauz eder.
Keline kullanarak varliklari adlandirir.
Verilen kelinelerle cunle kurar (Lundenvarin ve Lunden-
gelim metodu).
`
`
`
`
`
keI!mede sesIer! ay:rt edeb!Ime
ve konuurken sesleri doru
kullanabilme.
Ses bilgisi hakkinda bilgi
edinme
` Ses
Sesli-sessiz
bzak-yakin
0ildeki sesleri, hayvan seslerini, ara seslerini ayirL edebi-
lir.
Verilen seslere benzer ses ikarir.
Her sese gre bir nesne syler.
Kelimenin bainda, orLasinda ve sonunda bulunan sesi
soyler (Lundenvarin ve Lundengelin neLodu kullanilir).
`
`
`
`
7
Yazma kuraIIar:n: uyguIayab-
ilme.
Grafik sembolleri kullanarak
harf eIemanIar:n: yazab!Ime.
izgi alinalari
Dikey-yatay
Eik(saa-sola)
Aik(saa-sola-aai)
Kapali izgiler yazna
`
`
`
`
`
Dikey
Yatay
Eik
Aik
Kapali
izgi
Oturu, kalem tutma, defter tutma, el tercihi, el ve kol
kaslarini gelitirme.
izgi ve boyana alinalari yapilir.
SerbesL ve kuralli izgiler izer (ara-gere, silgi,
kalenLira, alima kaiLlari, ceLvel, kalenler, oyun
hanurlari v.b kullanir).
Yatay-dikey ve eik izgileri ve bunlarin konbinasyonlarini
izer.
Senboller yardiniyla nuLlu yuzler izer.
`
`
`
`
`
Szck daarc::n: geI!tirme. nsan, hayvan, meyve ve
sebze adlarini orenme
` nsan
Hayvan
Sebze - Meyve
Heyve, sebze, hayvan ve insan adlarini Lanir. `
2. OKUMA (KAVRAM)
Grsel materyallerle ilgili re-
simleri yorumlayabilme.
Grsel mateyaller sayesinde
ve resinler yardiniyla olay,
oyku gibi konpozisyonlar
oluturma.
` Grsel
Kompozisyon
bak ve anlat etkinlii yapilir (sinia geLirilen resin ve ya
oLograLa gorduklerini anlaLir).
Resimlerden hareketle kelimeleri ve kelimelerden hareketle
resimleri okur.
`
`
Harfleri sesin sembolleri olarak
tan:yab!Ime, kavrayab!Ime ve
balayabilme.
Jenel buyuk ve kuuk
harlerin okuna ve yaznini
renme.
Yazidaki harleri karilayan
sesleri Lan ikaklarinda
oluturma.
Her sesin oluumu iin
ses yolu ve organlarinin
gereince kullanarak sesleri
doru bounlandirna.
`
`
`
Harf (sembol-ia-
ret)
Jurk alabesi
Nefesini doru kullanir.
Jeniz ve duzenli alinaya aliir.
ari sesin senbolu,iareLi olarak algilar.
Harfi doru Lelauz eder.
Kelinede harleri ayirL eder.
Junevarin ve Lundengelin neLodu uygulanir.
`
`
`
`
`
`
8
k!taptan ve yaz:I: medyaIar-
dan kelimeler ve metinler
okuyabilme(metni takip ederek
okuyabilme).
retmen ve renci
Laraindan yapilan ornek
okunalari soldan-saa
yn becerisini pekitirmek
anaciyla izlene.
Harfi harfine, hecesi hece-
sine ve kelime kelimesine
gre okuma yazma
`
`
Okumaya uygun bir oturma biimi belirler.
KiLap ile goz arasindaki nesae ve iik duzenini ayarlar.
0kunak iin hazirlik yapar
Okuduu kelimleri doru Lelauz eder.
itebilir bir ses tonuyla okur.
Cunledeki kelinleri ve kelinedeki harleri balayarak akici
okur.
Okuduu cunle ve kelineleri anlanlandirir.
0kunanin akiini bozacak duraksanalar yapnadan okur.
Cereksiz Lekrarlarin ve duraklanalarin, geri donulerin,
aLlanalarin, yanli okunalarinda (har yuLnalari, hari
baka harfle deiLirne) yanli okunan kelimeleri belirler
ve bunlarin doru olaninin soyleneleri isLenir.
Yankilayici (Lekrar ederek) okur.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Noktalama iaretlerine dikkat
ederek okuyabilme.
Noktalama iaretlerine
gre ses tonunu ayarlama.
` Nokta
Virgul
Soru iareti
nlem iareti
Sesli okumada noktalama iaretlerine dikkat ederek okur.
Okumada vurgu ve tonlamaya dikkat eder.
Noktalama iaretlerinin verilmedii bir metinde gerekli
noktalama iaretlerini kullanarak okur.
`
`
`
9
3.YAZMA (KAVRAM)
Biti!k d!k yaz: (eI yaz:s:}
harfIer!n! kuraIIar:na uygun
yazabilme.
Yazilarini (keline ve
cunleleri) biLiik-eik
yazi ile yazna.
Bitiik dik yazi ile
buyuk ve kuuk harle-
ri yazma.
Bitiik dik yazida har-
fleri birletirme.
`
`
`
Bitiik dik yazi Yaznak iin hazirlik yapar.
hoL: bu alinada Lenel harlere ok benzeyen el yazisi har-
lerinden Lenel harlere az benzeyen el yazisi harlerine doru
bir sira Lakip edilir. SaLir izgisine dikkaL eder (saLirlara ayni
hizadan balar, saya kenarlarinda uygun boluklar birakir).
Yazna alinalarinda, buyuk-kuuk, biLiik-dik/eik yazi har-
lerinin yonleri, boyuLlari ve yazilii uzerinde onenle durulur.
Bitiik-dik yazi harleriyle graik (Lek Lek) kelineler, cunleler
yazar.
Kelineler, cunleler ve saLirlar arasinda boluklar birakir.
Saya duzenine ve Lenizliine dikkat eder.
`
`
`
`
`
`
fks!k b:rak:Im: kelime,
harf ve cmlede kelimeyi
anIamIar:na uygun oIarak ta-
mamlayabilme.
Cunledeki kelinleri
anlanlarina uygun
ilikilendirme
` ar ve keline Lananlana aliLirnalari yapilir.
8asin yazisi yazili neLni el yazisi harleriyle yazar.
`
`
Verilen resim, nesne, ekil-
sembollere gre kelime ve
cmleler yazabilme.
Keline ve cunleler
yazma.
Resimleri
anlanlandirna.
`
`
Resimli bulmaca
Resnin alLinda yer alan kuLucuklara kelineyi yaznalari isLenir.
Resim ve kelimeyi eletirir.
`
`
`
10
RENME ALANI: DL - (20 DERS SAATI)
1. DLBLGS
Ses ve seday: ay:rt edeb!Ime,
sesleri kelimede, kelimeleri
cmlede doru syleyebilme ve
telfz edebilme.
Ses ve seda arasindaki arki
gzetme
` Ses
Seda
Her sesin oluumu iin, ses yolu ve ses rgenlerini gereince
kullanarak, sesleri doru bounlandirir.
Sesin kaynaini soyler
Sesin geldii yonu belirler.
Sesin zelliini belirler.
Verilen sese benzer sesler ikarir.
rnek: 8u ne sesi:" Sesler onceden kaseLe kayiL edilir, her sese
gre bir nesnenin sylemesi istenir.
`
`
`
`
`
Kelime iin anlam
kazand:rab!Ime.
Kelimenin seslerden
olutuunu kavrama
` Kelime Sozcukleri doru ve anlailir ekilde syler.
Verilen nesnelerin hangi kelinelerle adlandirildiini soylenesi
istenir.
`
`
Cmle kurabilme (cmledeki
keI!meIer! anIam:na gre d!ze-
bilme).
Cunlede soz dizinini
kavrama
` Cunle
Sz dizimi
Verilen kelineleri cunlede kullanir.
Kariik olarak verilen kelineleri anlanlarina gore dizerek cun-
le kurnalari isLenir.
Soluu cunleye gore ayarlar.
`
`
`
Bildirme, soru ve nlem cm-
IeIer!n! ay:rt edeb!Ime bece-
r!s! kazand:rab!Ime ve doru
kullanabilme.
8ildirne cunlesini Lanina.
Soru cunlesini Lanina.
bnlen cunlesini Lanina.
`
`
`
Bildirme
Soru
nlem
Cunleye bali eLkinlikler yapilir ve oyunlar duzenlenir.
rnek:
Oyun-Doktor oyunu,
Etkinlik-noktalama iaretleri verilmeyen bir metinde gerekli
noktalama iareLlerini kullanir.
`
Olumlu ve olumsuz cmlele-
r! ay:rt edeb!Ime becer!s!n!
kazand:rab!Ime.
0lunlu cunleleri Lanina.
0lunsuz cunleleri Lanina.
`
`
Olumlu
Olumsuz
0lunlu ve olunsuz cunleleri ayirL edebilnek iin eLkinlikler
yapilir.
`
11
fanI: ve cans:z varI:kIar: (!n-
san, hayvan, bitki, nesne,olay)
adIand:rab!Ime.
Canli varliklari belirLen
adlari Lanina.
Cansiz varliklari bildiren
adlari Lanina.
`
`
Canli
Cansiz
Canli ve cansiz varliklarin ne olduunu ayirL eder. `
AdIar !!n anIam kazand:rma ve
cmIede adIar: ay:rt edeb!Ime.
Adlari kavrana
Ortak adlar
zel adlar
`
`
`
Adlar
Ortak
zel
Verilen cunlede orLak ve ozel adlari ayirL eder. `
varI:kIar:n tek!I-oul oluu-
munu kavrayabilme ve yerine
gre doru kullanabilme.
Tekil ve oul arasindaki
arki kavrayabilne.
20ye kadar sayma
`
`
Teklik
okluk (-ler eki)
Verilen tekil anlamdaki kelimelerin oul anlanlarini
yapnalari isLenir.
`
hece !!n anIam kazand:rma
(kelimeleri izgi kullanarak
heceIere ay:rab!Ime ve sat:r
sonuna s:mayan kelimeleri
ay:rab!Ime}.
Kelineleri hecelere ayirna ` Hece Kelineleri hecelere (sozlu ve yazili olarak) ayirna.
SaLir sonuna simayan kelimelerin doru bolunnesiyle
ile ilgili eLkinlikler yapilir.
`
`
Eylem bildiren kelimeleri kav-
rayabilme
, hareket ve olu bildiren
kelimelerin eylem olduunu
kavrama
` Eylem Resinlerden yararlanarak varliklarin yapLii i, hareket
ve oluu syler.
`
varI:kIar:n her trI zeII!ini
belirten kelimeleri kavrayab-
ilme.
0zellik anlanini kavrana ` irkin
Cuzel
Yakilikli
bzun-kisa
Sempati
Varliklarin ozelliklerini (uzun, kisa, renkler) sayilarini
bildiren kelimeleri kullanma etkinlii yapilir.
`
12
2. DZGN KONUMA VE YAZIM
Cmleye byk harfle bala-
ma, ki! ve yer adIar:n:n !Ik
harfinin byk yazma gereini
anlayabilme.
Cunlelerin ilk harini
buyuk yazna
0zel adlarin ilk harini
buyuk yazna
`
`
Cunlede buyuk ve kuuk harleri ayirL eLne alinalari yapilir.
Cmlenin ba:nda ve zeI adIar: yazarken byk harfIe bala-
ma aI:maIar: yap:I:r.
`
Byk harf ve kesme iaretini
doru kullanabilme.
Kii ve yer adlarinin
aldii ekleri kesne
iareLi ile ayirna.
` 8uyuk harlerin ve kesne iaretinin nerede ve nezaman ve
nasil kullanilacai konusunda aliLirnalar yapilir.
Tekerlemeler syleyerek seslerin doru Lelauzu ile ilgili praLik
yapilir.
`
`
SesIer! ay:rt ed!p doru kulla-
nabilme.
Seslerin arkini gozeL-
me (f, s, t, k, , ,
h, p)
` Verilen cunlelerin sonlarina anlanlarina uygun gereken nokLa-
lama iareLlerini kullanir.
`
Yaz:da noktaIama !aretlerini
doru ve yerinde kullanabilme.
Noktalama iaretlerini
yazida kullanna:
` hokLa- cunle sonunda kullanir
Virgul-e gorevli kelineleri ayirir
Soru iareLi-soru bildiren cunlelerin sonunda kullanir.
nlem iareLi-korku, aci, uzunLu, bildiren cunlelerin sonunda
kullanir.
`
`
`
`
13
RENME ALANI: ANLATIM VE YARATICILIK - (36 DERS SAATI)
1. SZL ANLATIM
k:sa !er!kI! konuIar: serbest
ve soruIar: cevap vererek anIa-
tabilme.
Hasal, hikaye, ikra,
metin, izgi film ve filmin
ieriliine uygun anlatma.
0nenli olani belirLirken
balica, ozellikle, en
iyisi, en koLusu" iadelerini
kullanma.
`
`
AnlaLin Kisa ieriklikle nasal abl (hayvanlarla ilgili) konulari ser-
besL ve sorularla cevap vererek anlaLir.
0eneyin ve anilarini anlaLnalari isLenir.
0kuduklarinda veya dinlediklerinde gerek olanla hayal
olani ayirL eder.
8ir olayin nasil gelieceini ve oluacaini Lahnin eder.
Dinledii bir masaldaki veya izledii bir izgi filmdeki
abarLilari, hayal urunlerini belirLneleri isLenir.
AnlaLinlarinda duygusal ve abarLili sozleri kullanir.
AnlaLinlarinda onensedii bilgileri vurgular.
AnlaLirken keline ve cunleleri anlanina gore kullanir ve
vurgular.
0kulda geen gunleri anlaLnalari isLenir.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Olaylardan, grsellerden ve ke-
limelerden hareketle cmleler
ve metinler oluturarak sebest
yorum yapabilme.
Resim ve fotoralari yoru-
mlamak
Kelimeleri yorumlamak.
`
`
Yorum
Yorumlama
Kendisini, ailesini ve evresini LaniLir kendi yaanLisindan
ve gunluk hayaLLan ornekler vererek serbesL yorunlar.
Cezide gorduklerini ve yaadiklarini anlaLnalari isLenir (kir
gezisi, yazlana, kilama).
Resinlerdeki olaylari olu sirasina gore anlaLnasi isLenir
(Resimin dili var).
Verilen kelinelere gore anlaLir-yorun yapar.
`
`
`
`
14
0Iay ya da varI:kIar:n (b!tk!,
nesne, hayvan, insan) eitli
zelliklerini gzetleyerek be-
timleyebilme.
Canli ve cansiz varliklari
betimleme (hayvan, bitki,
nesne)
0laylari olu sirasina gore
anlatma.
AnlaLnalarinda sebep
sonu ilikisi kurma.
`
`
`
Syleme
Anlama
Betimleme
ayvan, biLki ve nesnelerin bilinsel, buyukluk ve yon
aisindan gozlenleyerek, dikkaL ederek, yorunlayarak,
anlatarak, inceleyerek betimlemeler yapar.
Seilen iki rencinin arkli ve benzer ozellikleri hakkinda
dier rencilerin konunalari isLenir.
0laylari siralarken ilk once, once, daha sonra, ondan
sonra, sonunda, sonuLa 'v.b.' iadelerinin kullanilnasi
istenebilir.
8elirlenen bir konuda ya da sorun oznede beyin irLinasi
yapLirilabilir.
`
`
`
`
Estetik zellikler ta:yan rn-
ler oluturabilme
0zgun iir, arki ve buna
benzer syleme
Sunularinda hayali ve ger-
ek nesneleri kullanma
`
`
Hayal
Gerek
0kuduklari, dinledikleri veya izledikleri herhangi bir konun
ana fikrini belirler.
0kuduklari duz yazi veya nanzun eserlere uygun veya
akli baliklar bulnalari isLenir.
`
`
Duygu, dnce ve hayalleri-
n! yarat:c: yoIIarIa a:kIama
0uygu, duunce ve hayalle-
rini anlatma.
0uygularini ozeLleyerek
anlatma.
0uygularinin nedenlerini
anlatma.
Crup alinalarinda duygu
ve duuncelerini paylama.
`
`
`
`
ayal kurnalari ve kurduklari hayali siniLa paylanalari
istenir.
0uygu, duunce ve hayallerini sozlu olarak iade eder.
HeLinde verilen ipularindan harekeLle karilaLii yeni
kelinelerin anlanlarini Lahnin eder.
Zihinde canlandirdiklarini resinleneleri sozlu olarak
anlaLnalari isLenebilir.
Bir manzara resminde veya bir fotoraLa gorduklerini
anlaLnalari isLenebilir.
`
`
`
`
`
15
2.YAZILI ANLATIM
Cmlelerdeki kelimeleri yerin-
de ve anIamIar:na gre uygun
yazabilme (kopya etme) bece-
r!s!n! kazand:rma.
Keline (sozler) ve cunleler
yazma.
` Yazma
(kopya etme)
Yazin kurallarini doru kullanarak guzel yazi alinalari
yapilir.
`
Cmlede verilen resim,
ekil, sembol ve iaretlerin
anIamIar:n: szIerIe yazab!Ime
ve belli e anIamI: szckIerIe
deitirip yazabilme.
Resim, ekil, sembol ve
iaretleri yazma szleri e
anlanli sozlerle deitirip
yazma.
` (e anlanli
szler)
Ayni anlan bildi-
ren arkli yazilan
szler.
Resim, ekil, sembol ve iaretlerden yararlanarak ken-
di yaanLisindan ve gunluk hayaLindan verilen sorulari
cevaplandirir.
Ayni anlan bildiren akaL arkli yazilan kelinelere ornek
verir.
`
`
Yaz:Iar:nda kend! yaant:s:ndan
ve gnIk hayat:ndan oIayIar
k:sa met!nIer, Iv de !zIe-
dikleri bir ierilii yazabilme
(bir ki!y!, nesney!, hayvan:,
b!tk!y!, b!r oIay:, bet!mIeyerek
yazabilme).
Anlatma
Betimleme
`
`
KaLildii bir doun gununde duygu ve duuncelerini
yaznasi isLenir.
Dergi kitap ve dier gorsellerden yararlanarak kisa ierikli
neLinler anlaLir.
zledikleri izgi ilnle ilgili yazilar yaznasini isLenir.
rencilerden en sevdikleri oyuncain, hayvanin kiinin
v.b ozelliklerini beLinleyerek anlaLnalari isLenir.
`
`
`
`
keI!meIerde farkI: syIenen
sesleri doru yazabilme ve
yaz:m kuraIIar:n: uyguIay-
abilme.
Serbest dikte
Dikte
Oto dikte
`
`
`
Dikte 0ikLe eLne alinalarina kaLilir
retmenin okuduu kelineleri, cunleleri aynen yazabil-
me f, s, t, k, , , p, h, sessiz harleri kelinede, cunlede
doru yazabilne yoklanalari yapilir.
Resimli bulmaca.
Resin alLinda bo birakilan kuLucua sessiz harfi
yaznalari isLenir.
`
`
`
`
Bayram ve kutlamalarla ilgili
tebr!k kart: yazab!Ime becer!s!
kazand:rma.
Jebrik karLi yazna ` Jebrik karLi Doun gunu kuLlanasi veya yapacai bir gosLeri iin
daveLiye yaznalari isLenir.
Yeni yil kuLlana Lebrik karLi yaznalari isLenir.
`
`
16
RENME ALANI: OKUMA, EDEBYAT VE LEKTR - (50 DERS SAATI)
Tr yntem ve tekniklere uygun
eserIer! tan:yab!Ime, okuyab!Ime.
Okuduunu anlayabilme.
HeLnin Lurunu dik-
kate alma.
hesir (duz yazi)
hazin (iir)
`
`
`
Metin
iir
Dram metni
ALasozu
Bilmece
Tekerleme
ikye
Sayimaca
BalikLan harekeLle neLnin ierliini tahmin edebilir
Yazarin isnini soyler.
KiLapLa gereken sayayi bulur.
Sayayi kesneden sayayi sa elle evirir.
Parmakla, kalemle izlemeden, hecelemeden, ba ve gv-
deyi sallamadan okur.
0kunada Lan soluk alir, alinan soluu zananinda ve
yerinde kullanir.
0kuna sirasinda vucudu her zanan uygun duruna geLire-
rek okur.
Sesin kalinlik ve inceliini hoa gidecek biimde ayarlar.
Sesli okumada vurgu ve tonlamalara dikkat eder.
Akici okur.
0kuduklarini canlandirir.
Rollere gre okur (dram-tiyatro metinleri)
Metindeki karilikli konumalar renciler arasinda
paylaLirilarak okuLulur.
Ezberledikleri iir ve Lekerleneleri sini veya Lopluluk
onunde okur.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
17
Hetn!n unsurIar:n: ana karakter,
yer, oIay: ve okuduunun ana
dncesini belirleyebilme.
HeLnin unsurlarini
(ana karakter, yer,
olay) hikaye, oyku
ve masallarda belir-
leme.
` erik
Olay
Ana Karakter
Ana 0uunce (Hesaj)
8olun (aragra)
ikaye-0yku-Hasal
Okuduunu anlanlandirir (cunlede paragraLa oykude,
masalda, iirde, bilmece v.b.).
0kurken onenli gorduu cunleleri belirginletirir.
0kuduklarinin konusunu ve ana duuncesini (nesajini)
belirlerken neLnin incelenesini yapar (Lundenvaran ve
kimdengelim metodu).
`
`
`
Tr yntem ve tekniklere uygun
iirleri okuyabilme (iirde dize
ve drtl ay:rt edeb!Ime}.
iirde dize, dorLluk
iin anlan kazandirna.
iir
Dize
0orLluk
iiri duygulu okuma.
iirin konusunu ve ana duygusunu bulna alinalari
yapLirilir.
`
`
18
RENME ALANI: OKUMA, EDEBYAT VE LEKTR - (50 DERS SAATI)
1. OKUMA VE METN NCELEME
Tr yntem ve tekniklere
uygun eserIer! tan:yab!Ime,
okuyabilme.
Okuduunu anlayabilme.
HeLnin Lurunu dikka-
te alma.
hesir (duz yazi)
hazin (iir)
`
`
`
Metin
iir
Dram metni
ALasozu
Bilmece
Tekerleme
ikye
Sayimaca
BalikLan harekeLle neLnin ieriliini tahmin edebilir
Yazarin isnini soyler.
KiLapLa gereken sayayi bulur.
Sayayi kesneden sayayi sa elle evirir.
Parmakla, kalemle izlemeden, hecelemeden, ba ve gvdeyi
sallamadan okur.
0kunada Lan soluk alir, alinan soluu zananinda ve yerinde
kullanir.
0kuna sirasinda vucudu her zanan uygun duruna geLirerek
okur.
Sesin kalinlik ve inceliini hoa gidecek biimde ayarlar.
Sesli okumada vurgu ve tonlamalara dikkat eder.
Akici okur.
0kuduklarini canlandirir.
Rollere gre okur (dram-tiyatro metinleri)
Metindeki karilikli konumalar renciler arasinda
paylaLirilarak okuLulur.
Ezberledikleri iir ve Lekerleneleri sini veya Lopluluk onunde
okur.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Hetn!n unsurIar:n: ana karak-
ter, yer, oIay: ve okuduunun
ana dncesini belirleyebil-
me.
HeLnin unsurlarini
(ana karakter, yer,
olay) hikaye, oyku ve
masallarda belirleme.
` erik
Olay
Ana Karakter
Ana 0uunce
(Mesaj)
8olun (aragra)
ikaye-0yku-Hasal
Okuduunu anlanlandirir (cunlede paragraLa oykude, nasal-
da, iirde, bilmece v.b.).
0kurken onenli gorduu cunleleri belirginletirir.
0kuduklarinin konusunu ve ana duuncesini (nesajini) belir-
lerken neLnin incelenesini yapar (Lundenvaran ve kindenge-
lim metodu).
`
`
`
19
Tr yntem ve tekni-
klere uygun iirleri
okuyabilme (iirde dize
ve drtl ay:rt edeb!I-
me).
iirde dize, drt-
luk iin anlan
kazandirna.
` iir
Dize
0orLluk
iiri duygulu okuma
iirin konusunu ve ana duygusunu bulna alinalari yapLirilir.
`
`
iir okuma ve iirin
z!h!nde canIand:rarak
(dramatizasyon)
okuma becerisini
kazand:rab!Ime.
iir okuma
Zihinde
canlandirarak okuna
(dramatizasyon)
`
`
iir okuma iir duygulu iitebilir bir ses tonuyla okur.
Bildii iiri Lopluluk onunde okur.
Sayina yapLirilir ve Lekerlene soyleLilir.
`
`
`
Sesli okuma tekniklerini
renebilme.
Sesli okuma ` Sesli Okuma
Vurgulu Okuma
0inleyenleri siknadan doal bir sesle noktalama iaretlerine ve
vurguya dikkat ederek doru olarak okur.
Noktalama iaretlerine dikkat ederek okur.
Noktalama iaretlerine uygun duraklamalar yapar.
0kunan bir neLnin cunlelerindeki anlan duygusuna gore ses Lonunu
ayarlar.
Sesin yuksekliini dinleyicilerin duyabilecei gibi ayarlar.
Konuma sesiyle okur.
Yazidaki harleri karilayan sesleri Lan ikaklarinda oluturur.
0kuna hizini anaca gore ayarlana.
Okur ve okuyana kari saygi duyar.
Okumaya kari sevgi besler.
0kuna alikanlii oluturur.
Sesli okumayla ilgili deerlendirne yapilir.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
20
Sessiz okuma tekni-
klerini renebilme
Sessiz okuma ` Sessiz okuma Sessiz okunada dudak kipirdaLnadan, ses ikarnadan, goz harekeLleri
yardiniyla zihninde canlandirip anlayarak okur.
Coz algi alanini geliLirici alinalar yapLirilir.
Cozu, sadan sola, soldan saa doru geni halkalar halinde hareket
eder.
Cozu, saya koelerinden geecek ekilde aprazlama hareket ettirerek
yazilari gorur.
Yazidaki nokLalana iareLlerinden anlan ikarir.
Sozun geliinden anlan ikarir.
Sessiz okumayla ilgili deerlendirne yapilir.
`
`
`
`
`
`
`
Trk kltrn,
kltr deerlerimizi
ve farkI: kItrIer!
tan:yab!Ime.
Kendi kulLurunun belli bali
zelliklerini ieren sanat
eserleri (masal, mani, ninni,
milli bayramlar ile ilgili, iir,
arki, Lurku) okuna.
Iarkli kulLurlerinin belli
bali ozelliklerini ieren
sanat eserlerini okuma.
`
`
Sanat
Kutlama
Bayram
alk oyunlari
Kendi kulLuru ile arkli kulLurlerin belli bali ozelliklerini aiklar.
Jurk halk nasallarini okur.
Maniler, ninniler, milli bayramlarla ilgili iir arki okur-soyler.
ALaLurk ve dier buyukler ile ilgili iir ve Lurkuler okur-soyler.
Jurk alk nuzii dinler ve syler.
Jurk kulLurunu LaniLnaya yonelik eLkinliklerde orenilen halk
oyunlarini sergiler.
0r ve adeLleriniz (gelenek ve gorenekleriniz) aiklanir.
Yoresel kiyaeLler LaniLilir.
`
`
`
`
`
`
`
`
2. LEKTR LEKTR LSTES:
Ba:ms:z oIarak
nerilen eserlerden
blmler okuma
becerisini kazana-
bilme
Serbest okuma
(lekLur)
renciler ikinci donen okunacak serbesL okuna kiLaplariyla LaniLilir.
renciler, kiLaplari nereden Lenin edecek yerleri konusunda bilgilen-
dirip ynlendirilir.
Bainsiz okunaya kari ilgi uyandirna, noLive eLne ve yonlendirne.
`
`
`
21
RENME ALANI: MEDYA KLTR - (10 DERS SAATI)
Iv, f0, 0v0, grseI araIar:n:
!zIeyeb!Ime, kuIIan:m:n: ve etk!-
lerini renebilme.
JV yayini izlene ` JV yayini C0
DVD
Corsel aralarin eLkilerin soyler.
0lunlu ve olunsuz yonlerini aiklar.
JV de ocuk progranlarini izlenelerini ve izlediklerini
siniLa anlaLnalari isLenir.
zledikleri reklanlari beenme ve beenmeme nedenlerini
aiklanalari isLenebilir.
8asiL eserlerde yaraLicilik ve duzenlene ile ilgili yaraLicilik
kabiliyetlerini geliLirir ve uygular (anlaLin ve yaraLicilikla
korelasyon)
`
`
`
`
`
Film ve dier ileti!m araIar:
aras:ndak! fark ve benzer-
likleri fark edebilme (resimli
kitap, kitap v.b) film seyretme
aI:kanI:: kazand:rma.
Iiln Lurlerini Lanina
izgi film
Sinema film
`
`
`
izgi film
sinema
Filmin retim ve eitimde ara ve ierilik olarak
kullaninini LaniLilir.
Deiken ve statik resimlerle ilikin grsel ses ve zaman
elenanlarini Lanir.
zledii bir ocuk filmin ieriliini, kiileri ve nesaji
hakkinda yorun yapar.
`
`
`
Tiyatro, kukla ve glge oyununu
tan:yab!Ime.
I!yatro ve edeb! eser aras:ndak!
fark: anIayab!Ime.
Tiyatro
Kukla oyunu
Edebi eser ile
LaniLna
`
`
Tiyatro
Kukla oyunu
Edebi eser
JiyaLroda izlenen LiyaLro ve kukla oyunlarindaki izleninle-
ri hakkinda konuna yuruLulur.
8eden dilini kullanarak sozlu ileLiin aiklanir.
Ll kuklasi, eldiven kuklasi, golge kuklalarindan yararlana-
rak diyalog yapilir ya da hikaye anlaLilir.
`
`
`
ocuk dergileri ve okumaya kar:
!Ig! uyand:rab!Ime.
ocuk dergisi ile
LaniLna.
` Dergi Derginin ierilii ve keleri LaniLilir.
Dergileri bilgi edinmek iin okur.
`
`
ktphaneden yararIanmay:
(kitap alma ve evirme)
salayabilme ve nemini kavray-
abilme.
k!tab: zenIe kuIIanab!Ime.
KuLuphaneyi LaniLna ` KuLuphane (kiLaplik)
0kul kiLaplii
kuLuphaneci
KuLuphaneye gezinLi eLkinlii yapilir.
8ilgi edinnek iin kuLuphaneden yararlanir.
Kitaba kari sevgi uyandirilir.
KiLap okunanin onenini soyler.
`
`
`
`
22
3. DDAKTK NERLER
(YNERGE)
Trke Dersinin dier derslerle enLegre plnlanasi yapilabilir: evre
Bilgisi (rencileri yeni orLanla-okul orLanini LaniLna ve bununla ilgili
konuma ve dinleme olanai yaraLirken ayni zananda orLaya ikacak
birok yeni Lena ve konular ile ilgili anlaLna, hikye eLne veya Lasvir
eLne eLkinliklerin yapilnasi), Matematik (Cisinler ve kelineler arasindaki
ilikiyi kavrayabilneli, kavranlardan: yukari J aai, sa / sol; alak /
yuksek, Resim Eitimi (izgi iznek - Lurlu izgi izne eLkinlikler ile
yaziya hazirlik yapilnakLa, serbesL resin yapnakla da har elenenLle-
rine hazirlik yapilnakLadir, Mzik Eitimi (Doru soluk alma ve verme
aliLirnalari, Ses ve kelinelerin doru Leluzu, doadaki seslerin taklit-
leri); Beden Eitimi (Doru soluk alna ve verne aliLirnalari, ellerdeki
kuuk kaslarin geliimi); letiim reLin alani - konuya bali olarak:
evre Bilgisi, Resim Eitimi, Mzik Eitimi derslerin konulari ile enLegre
plnlanasi yapilabilir, Okuma, Edebiyat ve Lektr reLin alani: evre
Bilgisi, Resim Eitimi, Mzik Eitimi derslerle; Dil reLin alani: HaLe-
matik (kelimelern gruplaLirildii zanan sayilarla ilgili), Medya kltr:
konulara uygun evre Bilgisi, Resim Eitimi, Mzik Eitimi dersleri ile
beraber plnlanali.
Her reLn alani diyalekLik olarak Trke reLin dersine iknakLadir,
unku buradaki ders alanlarin yapisal aisindan daha dorusu buradaki
konularin dier derslerdeki konulari ile olan orLak bai, ilkoretim okul-
lardaki alinalarin gerekletirilmesinde ok nemli bir unsurdur.
Yi//ik ders soot/erioio ku//ooimi i/e i/qi/i tovsiye/er: Yilda - 216,
haftada - 6 ders saati;
1rke Proqromiodo 0retim A/oo/orio 0ers/ere 6re 0oi/imi
(Her reLin Alani iin belli ders saaLi ongorulnuLur):
letiim. 20 ders saati
lkokuma ve Yazma ..... 80 ders saati
Dil . 20 ders saati
0kuna, LdebiyaL ve LekLur ........ 50 ders saaLi
AnlaLin ve YaraLicilik .......... 36 ders saaLi
Hedya KulLuru ............. 10 ders saaLi
Jurke oreLin prograninin plnlaLirilnasi oreLin pln ve
prograninin bu ders ile koordine olnalidir ve eitim retimin
buLun alanlari kapsannalidir (letiim; Dil; Okuma, Edebiyat ve
LekLur, AnlaLin ve YaraLicilik, Hedya KulLuru). 0ers alanlara gore
ders saatlerinin dailini yapidii zanan u unuLulnanali ve her-
zanan gozonunde bulundurulnasi gereken unsurlar: 0retmenin
aliLii ve bu dersi gerekletirilecei okulun mevcut madd
arLlari gozonune bulundurnalidir. lnlana yapildiinda her za
nan yapisal olarak alanlarin onenleri gozonunde bulundurulnasi
gerekmektedir. Bundan baka, dikkat edilmesi ve nemsenmesi ge-
reken bir husus var ki progran alanlarindaki progran ieriklerinin
ve prograndaki anaalarin dorulLusunda alina plninda yer
verilneli ve onlarin gerekletirilecei zaman da verilmesi gerek-
nekLedir. 0erslerde her ierik (konu) iin ayni onen gosLerilnesi
olanaksizdir ve ayni onen gosLerilnenelidir. lnlana esnasinda
konularin plnlaLirilnasinda Lenel alinacak ey retim malzeme-
si ve zanan suresidir. Ancak konularin gerekletirilmesinde uzun
zanan sure arkliliklarinin olnanasi iin Lavsiye edilnekLedir.
`
`
`
23
Eitim Aro ve 6ere/eri:
EiLinde aralar, daha iyiyi, daha kisa zananda elde eLneye yarar.
Jurke oretiminde de en belli bali ve yaygin ara olark geleneksel
ders kiLabini Laniyoruz. 8unun yaninda, Jurke derslerinin yeLerli olu-
de yararlanilnasi zorunludur. unku Jurke dersi ulusunuzun ve buLun
insanliin duygu ve duunce urunlerine dayali olarak yuruLulur. 8u urun-
ler de, en geni olude KiLap" La bulunur, saklanir ve yayilir.
Jurke oreLininin analarina ulaabilnek iin, ders kiLabi elbeLLe
yeLnez. 0ers kiLabi, orencinin duygu ve duunce urunleri evrenine
ailabilnesi iin yalnizca bir iki nokLasidir. 8unun yaninda, her Lurlu
bavurna kiLaplari, ansiklopediler, sozlukler, kilavuzlar vb. kiLaplar Jurke
eiLini iin gerekli bilgi kaynaklari oldukLan baka; kaynaklara bavur-
na yonLenlerini kazandirnalari bakinindan da buyuk onen Lairlar ve
boylece yalniz Jurke eitimi iin deil, buLun eitim ve retim iin de
yararli olurlar.
retmen, ne zaman, hangi konularda, hangi bavurna kiLaplarindan
nasil yararlanilacaini oretmeli;konu ile ilgili devler, araLirna konulari
(daha usL sinilarda) vernelidir. Ancak, daha ok kuuk sinilarda, hangi
bavurna kiLabinin hangi cildinin hangi sayasinda bakilacai belirLilne-
li, sinilar ilerledike orenciler yava yava kendi sorunlarini kendileri
ozneye birakilnalidir.
8avurna kiLaplarinin yaninda nasal, oyku J hikye, biyograi, piyes gibi
kitaplar, renci ruhunun dorudan doruya beslendii kiLaplardir. 8u
kitaplar okumakla, rencinin arkina varnadan, hen keline daarciini
zenginleLirir, hen anlaLin gucu geliir, hen de dunya goruu geniler.
Ayrica orenci, onur boyunca surecek, onu yeniletirecek, yeniliklere
ayak uydurabilmesini salayacak bir okuna alikanlii kazanir.
` Bunun iin retmen, en yetersiz koullarda bile, hi olmazsa bir
nasanin usLunde her zanan iin yeLer sayida kiLapLan oluan kuuk bir
kiLaplik kurabilir, her ay sira ile yeni bir kiLap edinebilir. Ln azindan,
ocuk dergilerinden, gazeLelerden, dergilerden vb. uygun ve yararli na-
sal, oyku, biyograi, resin, karikaLur vb. bir duvar levhasina bir sure iin
ilitirebilir.
reLnenler, ozellikle sinilarda, okul kiLapliklarinda bulunan kiLaplarin
rencilerin duzeyine ve ilgilerine uygun ve niLelikli olnasina ozen go-
stermelidirler.
renciler, cinslerine, yalarina, yaradilarina gore ayri ayri Lurden ki-
taplara ilgi duyarlar. lgi alanlari genellikle resinden yaziya, dergiden
kiLaba, olay yazilarindan duunce yazilarina, elenceden incelemeye
doru geliir. 8unula birlikLe ikinci siniLa u eitim ara ve gereler
kullanilnalidir:
1.lkokuma in Gerekli Aralar:
reLin ders ile ilgili okul duzeyinde ve eiLin bakanin onay
verdii okuna kiLabi seilecek,
8uyuk iler;
Kuuk iler;
azen LahLasi iin ekiller, resimcikler;
Tehir tablosu;
Resimler;
Kun nasasi, ya da kun havuzu,
ece ve har kupleri, plsLik har, hece ve kelineler,
0uzeye uygun, okunayi geliLirici kaynak kiLaplar, kiLapiklar.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
24
2. I.-III. S:n:fIar in Gerekli Aralar
reLin ders ile ilgili okul duzeyinde ve eiLin bakanin onay
verdii okuna kiLabi seilecek,
8asiL nasallar, hayvan oykuleri, bol ve buyuk boyda resinli az
yazili kiLaplar, boyanacak resinli kiLaplar, albunler, oyun
kiLaplari, ansiklopediler, sozlukler, kilavuzlar (oretmenler iin)
vb.
nternet, eiLin soLverleri (Loolkid - prograni vb.),
0ergiler - geleneksel ocuk dergileri (onayli dergiler),
Grsel-iiLsel (audio-vizuel) ara ve gereler- C0'ler, ses banLlari
vb. ve dier edebi eserler (neLinler), sesli okuna kiLabi),
Yakin evrede bulunan okunak iin kaynaklar: KulLur aniLlari,
nuzeler, kulLur evleri, kuLuphane, sinenalar, LiyaLrolar, nilli par-
klar vs...vs.
8unun sonucu olarak, bugun arLik oreLin sureci iinde geleneksel an-
lamda reLnenler ve derslerinin yaninda her Lurlu LoplanLilar, kara
LahLa, cansiz resin ve ekiller, film eriLleri, ses banLlari, projeksiyon
vb. yeLersiz kalni; kitle haberlene aralari olan, radyo, Lelevizyon ve
inLerneL guncel bir ekilde eiLinde rol alnasi zorunlu olnutur.
Bu durumda reLnen, yalniz bir bilgi akLarici olnakLan ikip bir yol
gsterici olacaina gore her Lurlu ara ve gereci nerede, ne zanan, nasil
kullanacaini bilneli, kendini bu alanda yeLitirmelidir.
Sonu olarak, Jurke oretiminde ok nemli ve vazgeilmez yeri olan
kaynak ara ve gereleri deerlendirnekLe her irsaLLan yararlannalidir
Jurke oretim dersinin her reLin alanindaki eLkinliklerinde interak-
tif, gncel ve ada neLod ve aralarin ve ozellikle bu yaa en uy-
`
`
`
`
`
`
`
gun olanlar kullanilnali oyun metodu, problem zme metodu ve icat
etme (arat:rma} metodunun olduunu vurgulamak gerekmektedir.
4. RENC BLG VE BECERLERN
LME VE DEERLENDRLMES
DYAGNOSTK LME VE DEERLENDRME
reLnen, okuna yilin balangicinda eitim ve retime balama-
dan nce rencilerin durumunu renebilmek iin diyagnostik lme
ve deerlendirne yapar ve ondan sonra plnladii eLkinliklere geer.
8oylelikle, bu durun LesipLi yapLikLan sonra orencilerin nbilgilerini,
onlarin sosyal geliimini, duygusal ve bedensel gelimelerini tespit et-
mi olacakLir.
FORMATF DEERLENDRME
III. siniLa Jurke dersi oreLini sureci esnasinda, ornaLi Lakibin
(izlene) yapilnasi Lavsiye edilnekLedir ki buraya orenci belge anLasi
(portfoliyo) da girmektedir:
CosLergelerin Loplannasi (ocuklarin alinalari, el ileri, yazilar
vb.)-her renci iin ayri ayri Loplannalidir,
Filer-(ornaLi olarak hergun hazirlanan iler) her renci iin
hazirlanan ve yapilanan eLkinliklerden sonra gereken bilgileri kay-
detmeye yarayan filer;
er progran alani iin hazirlanni ayri ayri aralar. 0retmen bu-
rada, Jurke prograniyla ilgili elde eLLii buLun baarilarini kayde-
`
`
`
25
der (kogniLi-enLelekLuel, sosyo-duygusal, sosyal ve psikonoLorik
yonu). KayiL lisLeleri genelde uuncu sinilarda gerekletirilen
analar iindir ve daha yuksek sinilar iin geerli deildir.
MKROSUMATF DEERLENDRME
|inci ua,tn sonunda, jotmatij deelendirmeden elde edilen bilgilere
dayanarak mikro-sumatif deet|enditme ,at|tt.
SUMATF DEERLENDRME
-8uLun Lakip ve ornaLi deerlendirmeye dayanarak retmen, rencinin
her progran alani erevesi iinde ve her orencinin ayri ayri geliim du-
rumunu deerlendirir (yazili olarak beLinleyerek deerlendirir).
RENC EVRAK ANTASININ (PORTFOLYO)
ULAILABLRL
Jurke oreLin dersine kaLkida bulunabilnesi iin orencinin evrak
anLasi okuna yili esnasinda veliler de ulailabilir olnasi gerek-
mektedir.
Son (nihai) analiLik-beLinleyici (yazi ile) noL velilere de gonde-
rilir ve bylelikle bu da renci evrak anLasinin bir parasi da
olnakLadir.
rencinin evrak anLasi gereksiz bilgilerden Lenizlenip duzenlen-
dikLen sonra bir sonraki daha yuksek sinilarda devan eLnekLedir.
`
`
`
`
RENC BLG VE BECERLERN LME VE DEERLENDRME
YOLLARI
buncu siniLa Jurke oreLin dersinin okuna yili esnasinda plan ve pro-
granla ongorulen buLun eLkinliklerin balica olne yollari: retmenin
qoz|em|eti, o|uma, soz|u te ,azt|t ,o||ama|at, test|et, tati| u,qu|ama|at
o|an sunu te soz|u a|ttttma|at, te,a a|ti izi|i ,a da ette|i,ete| (embete
a|tnmt) tesim|i- ,azt|t a|ttttma|at ,atdtmt,|a ,at|ma|tdtt.
5. RETM PROGRAMININ
GEREKLETRELECE OKULUN
NE GB STANDARTLARA SAHP
OLMASI GEREKR
I, II ve III. sinilar iin 0erslik ile II Sini 0retim Ara ve Gereler Nor-
matifi EiLin ve 8ilin 8akanlii 31.05.2007 Larihinde aldii 07-4061J1
no'lu karariyla gereken duzenleneler yapilniLir.
26
6. RETM KADRO NORMATF
Bu reLin prograninin gereklemesi iin lkretim Kanunun
ongorduune gore edagoji IakulLesinden Jurke bolununden nezun
olan ilkreLin sinisal bolunu ve okuloncesi oretmenleri (profesrleri)
ders verebileceklerdir.
7. RETM PROGRAMININ
HAZIRLANMASINDA GREV
ALANLAR
lkreLin 1,2,3. sinilar Jurke 0ersi 0reLin rograninin hazirlannasinda
grev alanlar:
Trke Dersi /kretim 2. 5ioij Litim Proqromi komisyoou Jye/eri:
Yakup LYAS: Eitimi GeliLirne 0airesinde Jurke 0aninani -
Jurke progran koordinaLoru,
Do. Dr. Sevin ALL: bskup, 8laze Koneski" Iiloloji IakulLesi Jurk
0ili ve LdebiyaL 8olunu oretim grevlisi;
Mr. Osman EMN - bskup Jeeyyuz" lkretim Okulu - Okul Pe-
dagogu;
`
`
`
Cemile AL - bskup Jeeyyuz" lkreLin 0kulu - Sini 0retme-
ni;
Seda BAYRAKTAR -bskup - Pedagog.
8. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no ypckn jasnk sa nopo oppenenne na
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2066 / 8)
`
`
1
[L8LJ00[hLRL 0C080 0bA308ARL
BAfIA8BB
P0fPAH
fPfkB Jf3Bk
2
nne na pp+annaa ynpana (,Cn. necnnk na H 6p. 58/00 n 44/02), +nen 24 n
34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05,
nporpana no npepneo ccku jasuk sa II oppenenne sa peneropnLnoo ocno-
nno y+nnnLe.
3
1. qBBB BA67AB
II PA3P
eunk[yeunqa:
pa ce nopcn+e na aknnno cnyLane,
pa ce ocnoco6nana sa npannnno apnkynncane nep6annor rono-
pa,
pa ycnojn Lannana n nncana hnpnnn+na cnona,
pa ce ocnoco6n sa npannnno +nane n nncane,
pa ce ynosna ca ocnonnnn ronopnnn enenennna (pe+enna, pe+
n rnac),
pa ce ocnoco6nana sa kopnLhene enenenapnnx rpanan+knx n
npanonncnnx nopnn npnnnkon +nana n nncana,
pa opnnpa nannke sa npannnno cepene npnnnkon +nana n nn-
cana,
pa ce ynopn y napopny n ynenn+ky knn+ennoc,
pa ce ynopn y cpykypnpano ycneno n nncneno nspa+anane n
nopene,
pa o6orahyje pe+nnk nonnn pe+nna,
pa ce ynyhyje y ocnonne saxene sa anannsy ekcona,
pa ce ocnoco6nana pa kopncn konnjyep y ynknjn npepnea.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qBBB
P0fPAHfk0 0P+Jf: 0+fIB0 +BIAKf B BfAKf
qnneen fapnue ojmoen Akneuocn n meoe
eunk[yeunqa:
pa ce ocnoco6nana pa nocnapa
npepnee y y+nonnn, Lkonn
n nenocpepnoj okonnnn, pa
npnnehyje nnxona 6nna cnoj-
cna n pa nx onncyje,
`
ocnapane,
ona+ane, npnnonepa-
ne n onncnnane
` (ocnapane),
(ona+ane),
(npnnonepane),
(onncnnane),
* ojnonn y sarpapn cy
sa nacannnke
ocnapane npepnea y y+nonnn (pa yo+e nnxona 6n-
na cnojcna n naneny), npnnonepane n onncnnane ncnx.
`
pa ce ocnoco6nana pa opronapa
na nnana enon pe+ennon, n
pa nocanna nnana,
` nana n opronopn ` nnane,
opronop,
`
`
8e+6e n nrponne aknnnocn sa opronapane na nnana o
onone Lo ce nnpeno, +yno n po+nneno.
8e+6e n nrponne aknnnocn sa nocannane nnana.
`
`
pa ycnaja nojan o pe+ennn,
pa ce ynosnaje ca nenon
capp+nnon n ynknjon,
pa ce ocnoco6nana pa ycnojn
nojan o pe+n kao peny pe+enne
n pe+n kao nneny sa npepnee,
`
`
`
ojan o:
pe+ennn
pe+n
`
`
pe+enna,
pe+,
`
`
8e+6e sa yo+anane pe+enna y ronopy.
8e+6e sa yo+anane pe+n y pe+ennn kao enenenaa
pe+enne n kao cnn6ona(nnena) sa osna+anane 6nha,
npepnea n nojana(anannn+ko-cnnen+kn neop).
Cacannane pe+enna npena cepnjn cnnka.
`
`
`
pa ycnaja nojan o rnacy kao peny
pe+n,
pa yo+ana rnac y pasnn+nnn
nosnnjana y pe+n (nnnnjanna,
nepnjanna, nnanna),
pa npannnno nsronapa rnacone,
`
`
`
ojan o rnacy ` rnac. ` Anannn+ko-cnnen+ke ne+6e sa opnnpane nojna o
rnacy kao eneneny pe+n.
hrpa ,a cnono, na cnono.
`
`
5
pa yne+6a npensno
rpan+ko npepcannane penona
enenenaa cnona,
`
`
Vcnpanna nnnnja,
nono+ena nnnnja,
npana ycnpanna
nnnnja, koca nnnnja
yneno, koca nnnn-
ja ypecno, ponn
nonykpyr, nenn n
pecnn nonykpyr,
kpyr
` ycnpanna nnnnja,
nono+ena nnnnja,
npana ycnpanna nnnn-
ja, koca nnnnja yneno,
koca nnnnja ypecno,
ponn nonykpyr, nenn
n pecnn nonykpyr,
kpyr,
` 8e+6e sa cno6opno pane enenenaa cnona: ycnpanna
nnnnja, nono+ena nnnnja, npana ycnpanna nnnnja, koca
nnnnja yneno, koca nnnnja ypecno, ponn nonykpyr, nenn
n pecnn nonykpyr, kpyr y oppe|enon npocopy.
`
pa ce ocnoco6nana pa npe-
nosnaje cnn6one rnacona n pa nx
nonesyje y pe+n(nojan o cnony),
pa ce ocnoco6nana pa nnLe
Lannana cnona,
pa ce ocnoco6nana pa +na pe+n
n ekc
`
`
`
pan+kn cnn-
6onn (Lannana
cnona) sa cpncko
hnpnnn+no nncno
Vcnajane nennknx
n nannx Lanna-
nnx cnona npeko
nojepnna+nor
nncana
`
`
cpncko Lanna-
no hnpnnn+no
nncno,cnono (cnn6on, cnono (cnn6on,
rpaena, snak).
` 8e+6e sa yo+anane cnona kao rpan+knx cnn6ona rnaca
n nnxono nsronapane, npannnan nsronop n cnnynano
yo+anane y pe+n.
8e+6e sa npannnno nncane nennknx n nannx Lannannx
cnona.
8e+6e sa nncane pe+n n pe+enna Lannannn cnonnna.
8e+6e sa +nane pe+n n ekcona ns pasnnx nsnopa.
8e+6e sa +nane ca nponepananen cxnaana n pasyne-
nana ekca.
8e+6e sa opcpannnane naj+eLhnx rpeLaka npnnnkon
+nana (nenpannnno nsronapane pe+n, nenpannnno
akenonane, ncnyLane rnacona n cnorona, napo+no
nocnepner, sanennnane rnacona n nenpannnno pncane).
8e+6e sa npannnan nsronop n nncane ,,+ n ,,h n ,, n
,,|.
`
`
`
`
`
`
`
6
pa ce ynosnaje ca npannnon nn-
cana nennkor cnona na no+eky
pe+enne kao n ca nncanen ne-
nnkor cnona kop nn+nnx nnena,
as6yka,
`
`
ncane nennkor
cnona na no+eky
pe+enne
ncane nn+nnx
nnena nennknn
cnonon
V+ene pepocnepa
cnona y cpnckoj
as6yn
`
`
`
nncane nennkor
cnona,
` 8e+6e sa pasnnkonane nennknx n nannx cnona y
pe+ennn.
8e+6e sa yo+anane nennkor cnona kop nn+nnx nnena n
na no+eky pe+enne.
Vnope|nnane cpncke n nakeponcke as6yke (cnn+nocn n
pasnnke).
`
`
`
pa ce ynosnaje ca nnep-
nynknjcknn snanna n nnxo-
non ynknjon (nojan o nnep-
nynknjcknn snanna),
pa ce ynyhyje npannnno pa nx
npnnenyje npnnnkon +nana.
`
`
hnepnynknjckn
snan:
a+ka
sanea
ynnnnk
ysnn+nnk
`
`
`
`
a+ka,
sanea,
ynnnnk,
ysnn+nnk.
`
`
`
`
8e+6e sa npenosnanane nnepnynknjcknx snakona n nnepnynknjcknx snakona n
nnxona npnnena npnnnkon +nana.
`
pa ycnaja nana n nennka nncana
cnona n nnxono nonesnnane y
pe+n (nojan o nncannn cnonn-
na),
pa ce ocnoco6nana pa nnLe pe+n
n kpake pe+enne,
pa ce ocnoco6nana pa ponynyje
nsocannena cnona y pe+n n
nsocanneny pe+ y pe+ennn,
pa ce ocnoco6nana pa canoc-
anno cacanna n nnLe pe+n n
pe+enne npena pann cnnkana,
npepnenna n cn.
`
`
`
`
Vcnajane nannx
n nennknx nnca-
nnx cnona npeko
nojepnna+nor
nncana
cpncko nncano
hnpnnn+no nncno.
`
`
8e+6e sa ycnajane nannx n nennknx nncannx cnona
(rpan+ka o6papa) npeko nojepnna+nor nncana n nn-
cane pe+n n kpaknx pe+enna.
8e+6e sa npannnno nncane n nonesnnane cnona y pe+n n
y pe+enne (anannn+ko-cnnen+kn neop ca enenenn-
na rno6annor neopa).
8e+6e sa ponynanane nsocannennx cnona y pe+n n
nsocannene pe+n y pe+ennn.
8e+6e sa npenncnnane ekca (nncanor na nncann n
Lannanor na nncann).
8e+6e sa canocanno cacannane pe+enna npena pann
pe+nna, cnnkana, npepnenna n cn.
`
`
`
`
`
7
P0fPAHfk0 0P+Jf: Jf3Bk
1. fPAHAIBkA
eunk[yeunqa:
pa ce ocnoco6nana pa pasnnkyje
rnac n Lyn,
pa npannnno nsronapa rnacone y
pe+n n pe+n y pe+ennn,
`
`
nac / Lyn ` nac / Lyn, ` 8e+6e n nrponne aknnnocn sa pasnnkonane rnaca n
Lyna.
penosnanane rnaca y pe+n, pasnnkonane, apnkynanja n
npannnno nsronapane rnaca y pe+n n pe+n y pe+ennn.
Kopeknnne ne+6e sa y+ennke kojn nenpannnno nsronapa-
jy oppe|ene rnacone.
`
`
`
pa ce ocnoco6nana pa npannnno
cacanna pe+enny,
pa npannnno noppe|yje pe+n y
pe+ennn,
`
`
ep pe+n y pe+ennn ` pep pe+n y
pe+ennn,
` 8e+6e n nrponne aknnnocn sa cacannane npannnnnx
pe+enna, no npannnnon pepy y pe+ennn.
`
o6aneLajny, ynnny n ysnn+ny
pe+enny n pa nx npannnno
ynope6nana,
` 06aneLajna, ynnna n
ysnn+na pe+enna
o6aneLajna, ynnna
n ysnn+na pe+enna,
` 8e+6e n nrponne aknnnocn sa yo+anane n cacannane
ynnnnx, o6aneLajnnx n ysnn+nnx pe+enna y ycnenoj
n nncanoj opnn, npena na+nny nckasnnana n npena
nnepnynknjcknn snanna.
`
pa ce ocnoco6nana pa nnenyje
nna, 6nha, 6nnke, npepnee n
nojane,
pa ycnojn nojan o nnennn n pa
npenosnaje nnena nypn, npep-
nea, 6nnaka n +nnonna y
pe+ennn,
`
`
hnenne koje
osna+anajy nnena
nypn, npepnea, 6n-
naka n +nnonna
` nnenne, ` 8e+6e sa nnenonane nna, npepnea, 6nnaka n +nnonna
y pe+ennn.
`
pa ce ocnoco6nana npannnno
pa nsronapa n nnLe cnonnna
6pojene po 20,
` bpojenn po 20 ` 6pojenn kao npce
pe+n.
` 8e+6e sa npannnno nsronapane n nncane pe+nna 6pojene
po 20 (nnerpncano ca naenankon).
`
8
pa ce ocnoco6nana pa penn pe+n
na cnorone ca ynope6on pne.
` opena pe+n na
cnorone
` cnor, ` 8e+6e sa penene pe+n na cnorone (ycneno n nncneno) n
npenoLene pena pe+n y ppyrn pep.
`
rnacone n pa nx npannnno yno-
pe6nana,
` [nckpnnnnanja
rnacona (, s, s, c, +,
, L, h, |,n, n, n, p, +,
h, , |)
` 8e+6e sa pasnnkonane n npannnno nsronapane rnacona n
nnxona npannnna ynope6a npnnnkon nncana.
`
pa ce ocnoco6nana pa npannnno
ynope6nana nennko cnono,
` ncane nennkor n
nanor cnona
` nennko cnono. ` 8e+6e sa ynope6y nennkor cnona na no+eky pe+enne n
y pe+nna koje osna+anajy nn+no nne n npesnne.
`
pa ce ocnoco6nana pa npn-
nenyje nnepnynknjcke snako-
ne npnnnkon nncana.
` hnepnynknjckn
snan:
a+ka
sanea
ynnnnk
ysnn+nnk
`
`
`
`
8e+6e sa npnneny nnepnynknjcknx snakona. `
9
P0fPAHfk0 0P+Jf: hBIfPAIPA
eunk[yeunqa:
pa ce ocnoco6nana pa yo+ana n
npenosnaje nacnon,
pa pasnnkyje ekc, nnycpanjy,
ayopa,
pa nponanasn cpanne y +nan-
n,
`
`
`
Jekc: nacnon, nne
ayopa, capp+nna,
nnycpanja
` acnon - nnycpa-
nja,
ayop,
`
`
8e+6e sa yo+anane, npenosnanane n pasnnkonane nac-
nona ekca, ekca, ayopa, nnycpanje n nponana+ene
osna+ene cpanne.
`
pa ce ocnoco6nana sa rnacno
+nane,
npce ekcona,
pa ce ocnoco6nana pa +na no
ynorana n pa yo+ana eny n
nopyky ekca,
`
`
`
hspa+ajno +nane
Jekconn: nposa,
noesnja (necna),
ppanckn ekc, sa-
roneke, nocnonne,
6psanne
`
`
necna,
nopennna y cnxy,
ppanckn ekc,
nocnonna,
saroneka,
6psanna,
`
`
`
`
`
`
8e+6e sa nspa+ajno +nane n sa po+nnnanane ekca.
8e+6e sa okpnnane ene n nopyke.
penpn+anane npo+nanor cnojnn pe+nna.
`
`
`
pa ce ocnoco6nana pa yo+ana
pora|aje(srope) n nnkone,
` [ora|aj (sropa)
nnk y ekcy (npn+a,
6ajka, necna, saro-
neka)
`
`
pora|aj (sropa),
npn+a,
6ajka,
pora|aj,
nnk,
`
`
`
`
`
8e+6e sa pasynenane n sa nponepanane npo+nane capp-
+nne.
Vo+anane yne+annne kapakepncnke nekor nnka n nosn-
nane na ekc.
`
`
pa ce ocnoco6nana pa +na
noesnjy n pa npenosnaje cpoe snjy n pa npenosnaje cpoe
y necnn,
` ecna (cpoa) necna,
cpoa.
`
`
8e+6e sa +nane necne, yo+anane cpoa y necnana.
V+ene necne nanane nnn nenor pena.
`
`
10
pa ce ocnoco6nana pa +na
pasroneno, ca noLonanen
ynope6nennx nnepnynknjckn
snakona,
pa npnnaro|ana rnac npnpopn
capp+nne ekca,
pa akenyje npannnno pe+n y
pe+ennn,
`
`
`
nacno +nane rnacno +nane,
nspa+ajno,
+nane,
`
`
`
8e+6e sa npannnno n pasroneno rnacno +nane. `
pa ce ocnoco6nana sa +nane y
ce6n,
` +nane y ce6n +nane y ce6n, ` 8e+6e sa yno|ene +nana y ce6n n cxnaane npo+nanor
ekca.
ponepanane +nana y ce6n opronapanen na nocannena
nnana.
`
`
pa ce ocnoco6nana pa canocan-
no +na capp+nny neknpe n pa
opronapa na nnana y nesn ca
capp+nnon.
` ([a 6ypy o6pa|ene
pn neknpe)
neknpa. ` Vnosnanane y+ennka ca nacnonnna pena neknpe koja he
ce o6pa|nnan y ppyron nonyro|y.
Vnyhnnane y+ennka kako pa nponanase n na6annajy knn-
re.
Honnncane n ynyhnnane na canocanno +nane knnra.
`
`
`
11
P0fPAHfk0 0P+Jf: B3PAmA8AKf B I80PfKf
eunk[yeunqa:
pa ce ocnoco6nana pa cnyLa
ronop n pa y+ecnyje y pasronopy
na oppe|eny eny,
`
CnyLane: ronop n
pasronop na eny ns
nopopnn+kor +nno-
a, Lkone n nenoc-
pepne okonnne
` onop / pasronop, ` 8e+6e sa cnyLane ppyrnx nna n sa y+ecnonane y
pasronopy nyen npnnonepana, nnana n opronopa na
oppe|eny eny, kopnLhenen npepnea, cnnka, aypnnnnnx
n aypno-nnsyennnx cpepcana.
`
pa ce ocnoco6nana pa
npenpn+ana o6pa|eny kpaky
capp+nny (cno6opno n nonohy
nnana),
` penpn+anane ekc-
a, capp+nne annnn-
panor (panor n
nykapckor) nnna,
J8 enncnje, npn+e n
6ajke
` npenpn+anane, ` penpn+anane nosnanx capp+nna opronapanen na nna-
na n nnxonnn cno6opnnn npenpn+ananen.
`
pa ce ocnoco6nana pa npnnone-
pa npena nnsy cnnka, sapann
pe+nna n npena po+nnnenon
pora|ajy,
` pnnonepane:
npena cepnjn cnnka
npena pann pe+nna
npena pora|ajy
`
`
`
npnnonepanane, ` 8e+6e sa jepnocanno n cno6opno npnnonepane o
po+nnnenon pora|ajy y nopopnn, Lkonn, okonnnn, na
nsney, neonany, snnonany n cn., npeko ronopno-cnon-
anor nspa+anana n npnnonpane npena nnsy cnnka,
sapann pe+nna np.
`
pa ce ocnoco6nana pa onncyje
kapakepncnke npeko nocnapa-
na 6nnaka, npepnea n +nno-
nna,
` 0nncnnane: npepne-
a, +nnonne, 6nnke
n pp.
` 8e+6e sa onncnnane npeko nocnapana, yo+anana, okpn-
nana, ona+ana, ca 6orahenen pe+nnka.
`
pa ce ocnoco6nana pa penyje
necny ,
pa npLn ppanansanjy necne y
pnjanoLkoj opnn,
`
`
enonane
[panansanja
`
`
penonane. ` 0poencke ne+6e npeko penonana necne, ppanansa-
nje o6pa|ennx necana.
`
12
pa ce ocnoco6nana pa nncne-
no npenpn+ana kpaak ekc
(capp+nny ca J8-a),
pa ce ocnoco6nana pa nncneno
npnnonepa po+nnnenn pora|aj,
pa ce ocnoco6nana nncneno pa
onncyje nna , npepnee, +nno-
nne, 6nnke,
`
`
`
penpn+anane
pnnonepane
0nncnnane
`
`
`
npenpn+anane,
npnnonepane,
onncnnane,
`
`
`
ncneno npnnonepane n npenpn+anane pora|aja, kpakor
ekca ns 6yknapa, +nanke, +aconnca, J8 enncnje n onn-
cnnane 6nnaka.
`
pa ce ocnoco6nana npannnno pa
nnLe cnona sa kapakepncn+ne
cyrnacnnke y pe+n,
` Cno6opnn pnka
[nka c npecpea-
nen rpeLaka
`
`
pnka, ` 8e+6e sa nponepanane n npannnno nncane cnona sa rna-
cone: , s, s, c, +, , L, h, |, n, n, p, +, h, , |.
`
pa ce ocnoco6nana pa nnLe
+ecnke nonopon oppe|ennx
npasnnka, po|enpana n cn.
` +ecnka ` +ecnka. ` ncane +ecnkn nonopon oppe|ennx npasnnka,
po|enpana n pp.
`
13
P0fPAHfk0 0P+Jf: HfBJHfkA khIPA
eunk[yeunqa:
pa ce nopcn+e na cenekn-
nno npahene enennsnjcknx
capp+nna,
`
J8 enncnja
1nnn
`
`
J8 enncnja,
nnn,
`
`
asronop sa nopcnane cnepena o6pasonnnx enennsn-
jcknx capp+nna n nnnona ca capp+nnon koja opronapa
yspacy.
`
pa ce ocnoco6nana pa npann
pasnnky nsne|y nosopnLne n
nykapcke npepcane, pa yo+ana
ocnonne pasnnke nsne|y nnx n
knn+ennor pena,
` osopnLe (ny-
kapcka npepcana)
(knn+enno peno)
` nosopnLe,
nykapcka npepcana
knn+enno peno,
`
`
`
ocea osopnLa sa pey n nnape, cnepene nekonnko
nosopnLnnx n nykapcknx npepcana n pasronop o ncnn.
`
pa ncnonana nnepec sa
npahene pe+nje Lanne (nonnne
n +aconncn),
` [e+nja Lanna ` pe+nja Lanna
- +aconnc,
` Vnosnaje py6pnke y +aconncy, kopncn nnonanje ns
nera.
`
pa nosajnnyje knnre ns 6n-
6nnoeke n pa ce npena nnna
npannnno opnocn,
` Lkoncka 6n6nno-
eka
` 6n6nnoeka,
Lkoncka 6n6nnoeka
6n6nnoekap,
`
`
`
ocea, ynosnanane, nanena n kopnLhene Lkoncke
6n6nnoeke.
`
pa ce ocnoco6n sa pasronop
npeko eneona.
` Jeneon (ene-
onckn pasronop)
` eneon,
eneonckn pasro-
nop.
`
`
8e+6e sa kopnLhene eneona, sa npnnane n
caonLanane nnopnanja.
`
14
3. BAK7B9K BPB0PK
pepne cpnckn jesnk onoryhana nnerpncano nnannpane ca naca-
non npepnea: ynozuaeaue okonnue, maemanka, nnkoeuo o6pazo-
eaue, myznko o6pazoeaue n qnznko o6pazoeaue. 3a npepneno
noppy+je oeuo naue n nncaue -3ULSUHPD]DSRaHWQRaLWDZH
L SLVDZH nnerpncano nnannpane nocojn: ca yosnaeanen okonune
(kapa ce y+ennk ynosnaje ca nonon - Lkonckon cpepnnon, a nco ako
onaj npepne nypn noryhnoc cnyLana n ronopena na nnoro ena, n
pa ce o nnna npnnonepa, npenpn+ana nnn onncyje), ca namenamukon
(npnnnkon cxnaana opnoca nsne|y npepnea n pe+n, nsne|y nojnona:
rope/pone, neno/pecno, nncko/nncoko, nonna+enen nnnnja, ca nukoe-
nun o6asoeanen (nonna+enen pasnnx nnpona nnnnja npann ce npnnpe-
na sa nncane, cno6opnnn panen ce ponasn po enenenaa cnona), ca
nysuvkun o6asoeanen (ne+6e sa npannnno pncane n ne+6e sa nsronop
rnacona n pe+n, nnnnpane rnacona ns npnpope), ca usuvkun o6aso-
eanen (npane ce ne+6e sa npannnno pncane n ne+6e sa pasnoj cnne
nyckynaype pyky). V nacannon noppy+jy ,]UDCDYDZH L WYRUHZH,
sanncno op opne nspa+anana, nnerpncano nnannpane je noryhe ca:
yosnaeanen okonune. nukoenun o6asoeanen. nysuvkun o6asoeanen.
Capp+nne ns ALWDZDNZLCHYQRVWLLOHNWLUH nory ce nnerpncano
nnannpan ca: yosnaeanen okonune. nukoenun o6asoeanen. nysuvkun
o6asoeanen. acanno noppy+je -H]LN nnerpncano ce no+e nnannpa-
n ca npepneon namenamuka (sa 6pojene, npnnnkon rpynncana pe+n).
acanno noppy+je 0HGLMXPVNDNXOWXUD, sanncno op capp+nne, nne-
rpncano ce no+e nnannpan ca: yosnaeanen okonune. nukoenun o6a-
soeanen u nysuvkun o6asoeanen.
Cnako nacanno noppy+je pnjanekn+kn ynyhyje na cncen nacane npep-
nea cpnckn jesnk, sao Lo npepnena noppy+ja pajy akne noryhnocn
npena cpykypn, j. nnxonoj capp+nnn. anne, ne no+e pa ce opp+ana
nacana knn+ennocn, a pa ce npnon ne kopnce opne nspa+anana n
nopena (npenpn+anane, onncnnane) nnn pa ce ne nasn na rpanan+ky
a+noc npnnnkon ronopena n nncana (nnn pa ce jesn+ka capp+nna pa-
srnepa nan o6pa|enor ekca, nnn, nak, pa ce ne kopnce snana o jesn-
ky y nspa+anany n nopeny). 0nakna nonesanoc nacannnx noppy+ja
npepnea cpnckn jesnk jece 6nna, nco kao Lo je 6nna n nonesanoc
npepnea ca ppyrnn npepnennn capp+nnana, Lo npepcanna na+an
nnp peannsanje papa y ocnonnoj Lkonn.
3UHSRUXNH ]D NRUL^HZH JRGL^ZHJ IRQGD aDVRYD - 216 +acona
ropnLne, 6 +acona nepenno.
pena nacannnn noppy+jnna ce npepna+e sa: o+eno +nane
n nncane - 70 +acona, Jesnk - 20 +acona, +nane, knn+ennoc
n neknpa - 80 +acona, hspa+anane n nopene - 36 +acona, He-
pnjyncka kynypa - 10 +acona.
nannpane nacane cpnckor jesnka pe6a pa 6ype y kooppn-
nanjn ca acannnn nnanon n nporpanon sa onaj npepne n
pa o6yxnaa nporpancke capp+nne cnnx o6pasonno-nacnnnnx
noppy+ja(o+eno +nane n nncane, Jesnk, +nane, knn+ennoc
n neknpa, hspa+anane n nopene n Hepnjyncka kynypa). pnnn-
kon oppe|nnana 6poja +acona sa npepnena noppy+ja pe6a nnan
y nnpy n cnenn+nocn ycnona sa nsno|ene one nacane y Lkonn
y kojoj nacannnk papn. nannpanen ce nna y nnpy pecneknnna
npepnoc cpykypnnx noppy+ja. hco ako,pe6a yna+anan +nne-
nny pa ce nporpancknn capp+nnana ns npepnenor noppy+ja
y nnany papa paje neco n nnannpa npene nnxone peannsanje
npena nnxonoj o6pasonno-nacnnnoj npepnocn n y opnocy na
`
`
15
nporpancke nnene n sapake. Cnnn capp+nnana ce ne no+e n ne
pe6a nocnehnnan jepnaka na+na y nacann. onasnLna ocnona
npn nnannpany pe6a pa 6ype nacanna naepnja n op ne pe6a
pa sanncn npenenckn pok. hnak, npenopy+yje ce pa nena sna+ajno
nennknx npenencknx opcynana sa capp+nncky peannsanjy.
1DVWDYQDVUHGVWYD
y6ennk sa opronapajyhn npepne nsa6pan na nnnoy Lkone, op-
o6pen op cpane nnnncpa - 6yknap, +nanka,
6yknapka, ennknonepnje, pe+nnn n cn.,
hnepne, o6pasonnn conepn (Tool Kid n pp.),
+aconncn - papnnonanno nonp|enn +aconncn sa pey (opo6pe-
nn +aconncn),
aypno-nnsyenna cpepcna n ppyra cpepcna y sanncnocn op npep-
nea - [ (bymaea as6yka n ppyrn knn+ennn ekconn, sny+na
+nanka),
ppyrn nsnopn y+ena y nenocpepnoj okonnnn: cnonennn kynype,
nysejn, pononn kynype, 6n6nnoeke, 6nockonn, nosopnLa, nano-
nannn napkonn np.
`
`
`
`
`
`
4. 0qBBBAB B067B3ABA
9BBKA
BJAfB0fIB+k0 P08fPA8AKf B 0qfKB8AKf
a no+eky Lkoncke ropnne nacannnk npLn pnjarnocn+ko nponepana-
ne n oennnane c nnen pa cnosna cane akno kakno Lo je, y ynk-
njn knannenor nnannpana n peannsonana 6ypyhnx aknnnocn. Cno-
snajy ce npepsnana y najLnpen cnncny pe+n, conjannsanjckn acnekn
pasnoja, enononannn pasnoj n nsn+kn pasnoj.
)250$7,9122&(:,9$:( - V oky nacane cpnckor jesnka y ppyron
paspepy npenopy+yje ce opnannno cnepene koje ykny+yje nspapy n
no|ene noponnja y+ennka Lo o6yxnaa:
ckynnane nokasaena (pe+nje nspape, nopennne, nckasn n cn.)
sa cnakor y+ennka noce6no,
ekonne (opnannne), ynanpep npnnpennene, enannanone nn-
ce o cnakon y+ennky koje ce nonynanajy nakon nerone konkpene
aknnnocn koja je cnenn+na (nosnnnna nnn nerannna) nnn
cypnje cny+aja y kone nacannnk 6ene+n +nnenn+no cane,
nncpynenn kojn ce opnoce na cnako nporpancko noppy+je
nojepnna+no n y koje nacannnk ynocn noake o nocnzaunma
yeunka y ouocy ua cee pazeojue acneke kojn ce nopcn+y
nporpanon sa cpnckn jesnk (kornnnnno-nnenekyannn, cono-
enononannn n ncnxonoopn+kn acnek). eaneauone nucme
unano ce oqnoce na u+eee koju ce omyno ocmuy na nueoy
qyioi aseqa u nucy enasnu sa eumu aseq.
`
`
`
16
0,.52680$7,912 2&(:,9$:( - ha kajy qyioi monecevuja. na
ocnoey casnana onamuenoi oenueana. eanusyje ce nukocynamu-
eno oenueane.
680$7,9122&(:,9$:( - na ocnony enokynnnx nopaaka po6njennx
cnepenen n opnannnnn oennnanen nacannnk koncayje (onncyje)
pasnojno cane cnakor y+ennka nojepnna+no, y oknnpy cnakor nporpan-
ckor noppy+ja.
0fIB0fI B P0X0B0fI 0PI40hBJA
oponno pe6a pa 6ype pocynno popnennna y oky ene ropn-
ne kako 6n nornn pa ponpnnecy knannenoj peannsanjn nacane
cpnckor jesnka.
3anpLna anannn+ko-onncna oena ce, nco ako, pocanna popn-
ennna n nocaje peo noponnja y+ennka.
oponno y+ennka ca npo+nLhennn n ceneknpannn nopanna
npopy+ana y napepnn, nnLn paspep.
1$A,1,3529(5$9$:$,2&(:,9$:$ - V carnacnocn ca npnpopon
nporpana cpnckor jesnka y ppyron paspepy, y kojen nena onncnennna-
na, nponepanane n onncno oennnane p6a pa ce peannsyje ycneno.
akmuvno. eko esenmauje u ioeonux ee6u. unu cnukoeno-uc-
nenux ee6u ca oqenavenen. sokyueanen u cn.
`
`
`
PAB3AqBJ BA67ABBBX
BP0IPAHA
porpan ce y opnocy na npocopne ycnone enenn na opnanny sa npo-
cop sa I, II n III paspep n sa nacanna cpepcna sa I paspep ponecen op
cpane nnnncpa sa o6pasonane n nayky peLenen 6p. 07-4061/1 op 31.
05.2007.ropnne.
6. B0PHA7BB 3A BA67ABBB
KAAP
3a peannsanjy onor nacannor nporpana carnacno 3akony sa ocnonno
o6pasonane npepnn|enn cy nacannnn kojn cy sanpLnnn eparoLkn
akyne - npoecop sa paspepny nacany ca nacannnn npepneon
cpnckn jesnk n 1nnosockn akyne - rpyna eparornja, pnnnonnpan
neparor nco ako ca cpncknn jesnkon kao nacannnn npepneon.
1DSRPHQDVkonnko nena onaknor kappa, nacany nory pa nsnope n na-
cannnn ca sanpLennn eparoLknn akyneon - npoecop paspepne
17
nacane ca nakeponcknn nacannnn jesnkon nnn 1nnosockn akyne
- hncny sa neparornja - pnnnonnpan neparor, nco ako, ca nakepon-
cknn nacannnn jesnkon, ca Vnepenen koje cy ceknn na 1nnonoLkon
akyny bna+e Koneckn, pa y pononnoj nepn nnapajy cpncknn jesnkon
kako 6n nornn pa nsnope ony nacany.
1. K0HB6BJA 3A BPBBPH
BA67ABB0I BP0IPAHA
apa nkononcka, canennk y bnpoy sa pasnoj o6pasonana, koop-
pnnaop
pp [ean hnnen, eparoLkn akyne - bnon
opna 8enoncka, nacannnk y 0L ,,Cn. Knpnn n Heopnj - Ckonne
Jacnnna aynona, nacannnk y 0L ,,8acnn nannnon - 8enec
8epa ankoncka, canennk y bnpoy sa pasnoj o6pasonana - Kyna-
nono
Haja eoprnencka, nacannnk y 0L ,,Ko+o ann - Kynanono
`
`
`
`
`
`
8. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no cpnckn jasnk sa nopo oppenenne na
Hnnncep
(peLenne 10 - 2066 / 9)
18
1
HAIfHAIBkA
BAfIA8BA
P0fPAHA
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
na no npepneo namenamuka sa II oppenenne sa peneropnLnoo ocnonno
y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A
B0 II 0BB 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa oppepyna, nnenyna n pasnnkyna npepnen no
opna na reonepnckn nrypn,
pa ce ocnoco6yna pa noo+yna n oppepyna opnocn nery npepnene
no nenocpepnaa okonnna,
pa ce ocnoco6yna pa opnnpa n rpan+kn pa npecanyna
nno+ecna,
pa rn ycnojyna 6poenne po 20,
pa opnnpa npecana sa nonno peceka, opnnpa npecana sa nonno peceka,
pa ce sanosnana co onepanne co6npane n opsenane po 20 n
ncne npakn+no pa rn npnnenyna no peLanane na npo6nenckn
cnyann,
pa ce ocnoco6yna pa npLn npoenn no nepeneo na nenn+nnne n
co nepene pa rn nponepyna cnone npoenn,
pa ce ocnoco6yna pa nepn npene, pon+nna n naca co canpappnn
nepnn nncpynenn,
pa ce ocnoco6yna pa kopncn napn (po 20 penapn),
pa ce ocnoco6yna pa npn6npa, knacnnnpa n cnopepyna epnocan-
nn nopaon,
pa ce ocnoco6yna pa +na, npesennpa n nnepnpenpa nopaon,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
pa ce ocnoco6yna pa noo+yna npo6nencka cnyanja op cekojpnen-
nno +nno n pa naora na+nnn sa nejsnno peLanane,
pa ce nonepyna no kopncene na hKJ sa copp+nnn op naenan-
kaa.
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
IfHA 1: 40PHB 80 P0fI0P0I, 40PHB 80 PAHBBBAIA B 0B0fBIf Hff BB8 (18 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa noo+yna n nnenyna reone-
pnckn ena no npocopo:
onka, koka n nnnnpap (nono-
pynane),
pa noo+yna npepnen no opna
na reonepnckn ena n pa rn cno-
pepyna no ronennna (noroneno,
nonano), 6oja n opna (opna
na onka, koka, nnnnpap),
pa ce ocnoco6yna pa rn npenos-
nana n nnenyna reonepnckne
ena, konyc, knapap n nnpannpa
n pa noo+yna npepnen no opna
na reonepnckn ena op nenoc-
pepnaa okonnna,
pa rn npenosnana, npennnkyna
n nnenyna reonepnckne n-
rypn: pnaronnnk, kpyr, knappa
n npanoaronnnk (nonopynane),
`
`
`
`
pepnen no opna
na reonepnckn ena
eonepnckn nrypn
no pannnna
`
`
Jonka, koka, nnnn-
pap (nonopynane),
konyc,
knapap,
nnpannpa,
pnaronnnk,
kpyr,
knappa,
npanoaronnnk (no-
nopynane).
`
`
`
`
`
`
`
`
hrpa co koncpyknnen naepnjan, rn nponaora n nnenyna
nanepenne reonepnckn ena.
8oo+yna n nnenyna npepnen no opna na koka, nnnn-
pap, onka n rn cnopepyna no ronennna n 6oja.
8oo+yna n nnenyna npepnen ce opna na konyc, knapap
n nnpannpa no nenocpepnaa okonnna.
pann y+nnnLna s6npka na npepnen no opna na reone-
pnckn ena. Cnopep nopeno op s6npkaa noo+yna cpopnn
npepnen no okonnnaa.
Co nonoL na can+nna opnnpa nrypa na knappa,
pnaronnnk, knappa, npanoaronnnk.
`
`
`
`
`
5
pa ce ocnoco6yna pa pa co
nonoL na La6non pnaronnnk,
kpyr, knappa n npanoaronnnk,
pa okpnna pnaronnnk, kpyr,
knappa, npanoaronnnk no neno-
cpepnaa okonnna,
pa ce ocnoco6yna pa npenosnana
n nnenyna npana, kpnna, ono-
pena n sanopena nnnnja,
pa ce ocnoco6yna pa kopncn
nnnnjap sa pane npann nnnnn,
pa ja oppepn n nep6anno pa ja
ncka+e nono+6aa na npepne-
ne no nnnnno neryce6en
opnoc co npnnena na coopnena
epnnnonornja (nonopynane),
pa ce ocnoco6yna rpan+kn pa
rn npecanyna neryce6nne
opnocn na npepnene,
pa ce ocnoco6yna pa oppepyna
neno n pecno no opnoc na ce6e n
no opnoco nery npepnene.
`
`
`
`
`
`
`
8nponn nnnnn
0pnocn nery npep-
nene no okonnnaa
`
`
pana nnnnja (npa-
na),
kpnna nnnnja,
onopena nnnnja,
sanopena nnnnja,
rope - pony, nap
- nop, 6nncky
- paneky, npep - sap,
nnape - napnop
- na, ce ponnpa, nery
(nonopynane),
neno - pecno.
`
`
`
`
`
`
pa co cno6opna paka, a nooa pa co nonoL na La6non
pnaronnnk, knappa, npanoaronnnk, kpyr n ja noo+yna
pasnnkaa nonery pnaa pe+n.
pann pasnn+nn nrypn op annnkann (norn+kn nno+kn)
no opna na pnaronnnk, knappa, kpyr, npanoaronnnk, (na
np., po6o, nos n cn.).
a reoa6na co nacn+nna opnnpa knappa, pnaronnnk,
npanoaronnnk.
1opnnpa napopna Lapa co reonepnckn opnn (pnaron-
nnk, kpyr, knappa, npanoaronnnk).
pecanyna co nonoL na konn, +na, can+nna n ppyro
pasnn+nn nnnnn.
hrpa ,,nos'' (ce pnn+n no napana nnnnja).
Co nonoL na nnnnjap pa npann nnnnn co pasnn+na
pon+nna.
hrpa ,,npopannna n cn. (nocanyna npepnen no
pasnn+nn opnocn n rn nnenyna nnnnne neryce6nn opno-
cn).
a pa6ono nnn+e rpan+kn rn npecanyna neryce6nne
opnocn na napanne npepnen, reonepnckne nrypn.
Kopncn hK exnonornja n rn noka+yna neryce6nne
opnocn na npepnene.
Hannnynnpa co npepnen nnn nrpa+kn n ro ncka+yna
opnoco neno-pecno.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
6
IfHA 2: PfmA8AKf BA P06hfHfkB fBIAqBB (19 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa nponajpe
norn+noc no pepocnepo n
noppepenoca na reonepnckne
nrypn,
pa ce ocnoco6yna pa peLana ep-
nocannn npo6nenckn cnyann,
pa ce ocnoco6yna pa ce pnn+n no
npocop cnopep napana Lena,
pa ce ocnoco6yna sa ynppynane
na norn+naa nonpsanoc na
nacanne,
pa ce ocnoco6yna sa npoeny-
nane na nenepojaen, no+en n
cekoraL no+en nacan no epno-
cannn n nosnan cnyann,
pa ce ocnoco6yna sa opnnpane
na nno+ecna,
pa ce ocnoco6yna rpan+kn pa
npecanyna nno+ecna,
`
`
`
`
`
`
`
Lpnocannn npo6nen-
ckn cnyann
0pnenanja no
npocopo
onpsanoc n pepoc-
nep na nacanne
8epojanoc na
nacanne
Knacnnkanja na
npepnene cno-
pep: epno n pne
saepnn+kn cnojcna
(nonopynane) n pn
saepnn+kn cnojcna
pan+ko npec-
anynane na
nno+ecna
`
`
`
`
`
`
po6nen,
peLenne,
Lena,
najnpnnn - nooa
- na kpaj npep oa
- no oa,
nnkoraL, cekoraL,
no+no,
nno+ecno,
enenen na
nno+ecno,
npnnara,
ne npnnara.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
pann nnsa op npepnen op reonepnckn nrypn n ja
npopon+yna nnsaa.
Cocanyna cno+ynankn.
ponaora pen Lo nepocacyna na konkpena cnnka. a
np., peno nna pnaronna, knappana, kpy+na nnn npa-
noaronna opna nnn nekoja kon6nnanja. onypenn ce
nekonky penonn no pasnn+nn opnn. Jpe6a pa ce nponaj-
pe coopnenno.
ponaora coopnenn naponn, na np., kny+anka n kny+.
o pononnyna eneneno Lo nepocacyna no Lenaa no
norn+en pepocnep:
*
* -
* -
Kopncn hKJ-peLana nannpnnn.
hrpa: ro naora ,,ckpnenoo 6oracno cnopep opnenn-
pn napann na Lena (na np., kokn, onkn,can+nna,
pnaronnnn, neonn n cn.), ro ncka+yna cnojo na po
,,ckpnenoo 6oracno n nooa ro pa cnojo nsnnna
na co osna+enn nnnnn (cpenkn).
ao na noeo con+e (op ppno po con+e).
Kopncn hK exnonornja co coopnenn aknnnocn.
V+ennko ncka+yna nenepojaen, no+en n cekoraL no+en
nacan (na np., nrpa co onka - no+e pa cane yp6anep,
no n ne nopa, nnkoraL ne ce nrpa yp6an co koka, on-
kaa e cekoraL pkanesna. enepojaen nacan e 3 nepn
< 20 ennnepn
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
7
pa ce ocnoco6yna pa noo+yna n
noka+yna enenen na papeno
nno+ecno n pa rn npnnenyna-
nonnne: npnnara, ne npnnara,
pa ce ocnoco6yna sa opnnpane
ynnja op pne nnn pn nno+ecna,
pa ce ocnoco6yna pa rn nnenyna,
pasnnkyna n cnopepyna cocoj-
6ne Lo ce opnecynaa na
nonno npene, (nnerpanja co
sanosnanane na okonnnaa)
okpne 2-3 pasnn+nn na+nnn sa
rpynnpane na norn+kn nno+kn,
pa ce ocnoco6yna pa npann nry-
pn no papena Lena,
pa ce ocnoco6yna pa rn na6nypy-
na, ocosnana n ncka+yna cnn+-
nocne n pasnnkne rnepano op
nanpep, nasap n op cpana.
`
`
`
`
`
`
Vnnja na nno+ecna
0pnenanja no npe-
ne: pen - nok, ypo,
penec - n+epa, pen
- cepnna - nece
- ropnna (nonopy-
nane)
napne, nane+ep,
ype
pynnpane na
nrypn
Janrpan
`
`
`
`
`
ynnja,
pen - nok, ypo,
penec - n+epa, pen
- cepnna - nece,
- ropnna (nonopy-
nane),
nnapne, nane+ep,
ype.
`
`
`
Cnrypen nacan e 2 1 -3 nn.
acnpepenyna no nasna neonn co nca 6oja.
pynnpa anono6nn+nna cnopep ronennna n 6oja.
pynnpa norn+kn nno+kn cnopep pn saepnn+kn cnojcna:
ronennna, 6oja, opna (np., pnenn ronenn pnaronnn
nno+kn).
pa nno+ecna op pnaronnnn, onoLje n cn. n pa
8enon pnjarpan.
0p rpan+kn npnkas na nno+ecno okpnna enenenn Lo
ne npnnaraa na papenoo nno+ecno (okpnna napan-
nnk).
0p papeno nno+ecno noo+yna napannnk n ro ennnnnn-
pa.
1opnnpa ynnja op pne n pn nno+ecna n pa 8enon
pnjarpan (na np., kpyLn, ja6onka, cnnnn - onoLja).
0p nno+ecno na kpyronn n nno+ecno kokn opnnpa
ynnja.
n onnLyna n rn pa cnone cekojpnenne aknnnocn
naypo, nannapne, nane+ep, s6opyna Lo ke npann ype.
pann cnoj nnan Lo ke pa6on no ca6oa n ro ka+yna na
coy+ennne.
pynnpa +enpn enenenn (nan n ronen kpyr, nan n ronen
npanoaronnnk) na pna po pn pasnn+nn na+nnn.
V+ennko npann epnocannn nrypn no papena Lena op
enenenne na aurpam.
nepa kyka op pasnn+nn cpann (nanpep, nasap, cpana.),
rn cornepyna n rn ncka+yna cnn+nocne n pasnnkne.
nepa nekon reonepnckn ena op pasnn+nn cpann, ro
ncka+yna oa Lo ro rnepa n ro pa co La6non.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8
IfHA 3: 6P0f8B 0 20. f06BPAKf B 03fHAKf (84 +AfA}
V+ennko/y+enn+kaa:
pa ynee pa 6pon op 1 po 20 n
nanasap op 20 po 1,
pa rn ncka+yna pepnne 6poenn
po 10,
pa ce ocnoco6yna sa +nane n nn-
Lynane na npne 1, 2, 3, 4, 5,
pa rn +na n nnLyna snane ~,
< n -,
pa ce ocnoco6yna pa rn cnope-
pyna 6poenne n npnoa pa rn
kopncn cnn6onne ~, < n
-,
pa ce ocnoco6yna pa co6npa n
opsena 6poenn po 5,
pa rn npennnkyna n pasnnkyna
snane ,, n ,, -,
pa ynee pa sannLe s6np nnn
pasnnka na pna 6poja,
pa ce sanosnae n pa rn npnne-
nyna epnnnne: s6np, co6npok,
pasnnka, nananennk, nanannen
nns konkpenn onepann, nn,,
pa ro pas6npa 6pojo 0 kako
pesyna po6nen co opsenane na
6poj op canno ce6e,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
bpoene (nonopy-
nane)
epnn 6poenn
bpoenn: 1, 2, 3, 4, 5
Cnopepynane na
6poenne
Co6npane 6poenn
po 5
0psenane 6poenn
po 5
`
`
`
`
`
`
`
pn, nop, pe,
+enpn, nen (no-
nopynane),
Lecn, cepnn, ocnn,
penen, pecen,
6pojo 1,
6pojo 2,
6pojo 3,
6pojo 4,
6pojo 5,
noroneno, nonano,
epnakno,
co6npane,
(co6npok)*
s6np,
opsenane,
(nananennk)*
(nanannen)*
(pasnnka)*
* noceneno ce none-
pynaa epnnnne n ne naa epnnnne n ne
ce nncncnpa na nnn
npn nocanynane na
ekcyannn sapa+n.
6pojo 0,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Cnnkn+kne na ponaLnne +nnonn rn pepn cnopep 6psn-
naa co koja p+aa +nnonne, kopncejkn pepnn 6poenn.
0p pnpakn+kn naepnjan opnnpa nno+ecna +nj 6poj
na enenenn e 1, 2, 3, 4 nnn 5.
Cnopepyna pna 6poja co nonoL na hKJ n rn nnLyna sna-
ne ~, < n -.
Hannnynnpa co nrpa+kn n pp. npepnen n onepanne nne e
co6npane n opsenane cnn6onn+kn rn sannLyna: na np. 2
onkn nnyc 3 onkn nnn 4 onkn nnyc 1 onkn n cn. ceko-
raL pesynao e 5.
0p 5 nopkon+nna 3 saja+nna nsene no epno nopkon+e,
ocanane 2 nopkon+nna.
`
`
`
`
`
9
pa ce ocnoco6yna pa rn +na n
sannLyna 6poenne 6, 7, 8, 9 n
10,
pa ce sanosnana co epnnnne
cnep6ennk n npexopnnk n pa ro
pas6npa nnnnoo sna+ene,
pa ce ocnoco6yna pa rn cnope-
pyna 6poenne n npnoa pa rn
kopncn cnn6onne ~, <,-
n ,
pa ce ocnoco6n pa co6npa po 10,
pa ce ocnoco6n pa ja noo+n
nenponennnnoca na s6npo,
nesanncno op necoo na co6n-
pone na konkpeno nnno,
pa ce ocnoco6n pa opsena po 10,
pa ce ocnoco6yna pa opnnpa
npecana sa peceka,
pa ce ocnoco6yna pa rn +na n
sannLyna 6poenne op 11 po 20,
epnonpenn op pnonpenn
6poenn,
pa ce ocnoco6yna pa rn cnopepy-
na n noppepyna no nnsa 6poe-
nne op nopaa peceka,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
bpoenne 6, 7, 8,
9,10

pexopnnk n cnep-
6ennk
Cnopepynane na
6poenne
Co6npane na 6poe-
nne po 10
0psenane na 6poe-
nne po 10
bpoenne 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19
n 20
[nonpenn 6poenn
apnn 6poenn
`
`
`
`
`
`
`
`
6pojo 6,
6pojo 7,
6pojo 8,
6pojo 9,
6pojo 10,
cnep6ennk,
npexopnnk,
neepnakno,
npna peceka,
nopa peceka,
epnonpen 6poj,
pnonpen 6poj,
napen 6poj,
nenapen 6poj.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
hna 5 npan+nna na rpanka nenane 5 npan+nna, nna 3
kona+nna n pn pe+nna, cekoe pee nseno epno kona+e.
Konky ocanane:
V+ecnyna no nspa6oka na pe+ sa nekoj op 6poenne
op 6 po 10 na roneno nano, koe ke 6npe ncaknao no
y+nnnnaa noneke penonn.
8o nrpa co nrpa+kn, npnpopnn naepnjann n cnn+no,
oppepyna n nep6annsnpa cnep6ennk n npexopnnk na
konkpeen 6poj.
n cnopepyna 6poenne n npnoa rn kopncn cnn6onne
~, <,- n .
Kopncn ponnno sa pa rn noka+e cne no+nn na+nnn sa
npecanynane na oppepen s6np no pankne na npnaa
peceka (6 - 42).
Co pnpakn+kn naepnjann ro nnycpnpa konyannnoo
cnojcno na co6npaneo, kako n npckaa nery co6npaneo
n opsenaneo.
Hannnynnpa co npepnen, co6npa n opsena po 10.
Co pnpakn+kn naepnjann (kokn, can+nna) npecanyna
6poenn op 11 po 20.
n cnopepyna n noppepyna no nnsa 6poenne op nopaa
peceka.
hrpa no naponn op y+ennn.
a6pojyna npepnen Lo cekoraL ce nap, na np., nap
+opann, nap pakannn n cn.
1opnnpa nnsa op nenapnn 6poenn no+nynajkn, na np., op
3.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
10
pa opnnpa npecana sa napen
n nenapen 6poj,
pa ce ocnoco6yna pa co6npa
6poenn po 20,
pa ce ocnoco6yna pa opsena
6poenn po 20,
pa ce ocnoco6yna pa oppepyna
nenosna co6npok, nananennk n
nanannen,
pa ce ocnoco6yna na konkpe-
no nnno pa noo+yna nponena
na necaa na co6npone n
rpynnpane na co6npone,
pa ce nonepyna pa ja oppepyna
npepnoca na 6pojnne nspasn co
n 6es sarpapn,
pa ce nonepyna pa cnopepyna
6pojnn nspasn co kopncene na
snane <, ~, - (o6nnk 2
3 { 3 2, 12 2 { 11 2, 11-
10 { 11-1 n pp.),
pa ce nonepyna pa pana npenoc-
anka sa no+nne pesynan
op cnopepynaneo na 6pojnne
nspasn n pa ja nponepyna co
peLanane na nspaso,
`
`
`
`
`
`
`
`
enapnn 6poenn
Co6npane na 6poe-
nne po 20
0psenane na 6poe-
nne po 20
enosna co6npok,
nananennk n nana-
nnen
pynnpane na co6n-
pone
bpojnn nspasn
`
`
`
`
`
`
ponepynane, `
hnycpnpa co can+nna, kan+nna n pp. naepnjann
co6npane n opsenane po 20, oppepyna nenosna co6npok,
nananennk n nanannen n rpynnpa co6npon.
Kopncn pnpakn+kn naepnjann (kokn, nno+kn, can+n-
na) sa pa pas6epe papen npo6nen n pa cocann 6poen
nspas n o6pano, cocanyna 6poen nspas cnopep pn-
pakn+kn nopen.
1opnnpa 6poen nspas sa npo6nen papen co cnnka n
o6pano, pa cnnka sa pas6npane na papen npo6nen n
cocanynane na 6poen nspas.
`
`
`
11
pa ce nonepyna no peLanane na
epnocannn ekcyannn sapa+n
co epna onepanja,
pa ce ocnoco6yna pa npenos-
nana nononnna n +enpnna op
enoo.
`
`
eLanane na
epnocannn ekcy-
annn sapa+n
eno
ononnna
+enpnna
`
`
`
`
eno,
epna nononnna,
epna +enpnna.
`
`
`
hrpa na ynorn koja ja nnycpnpa co 6poen sannc. a np.,
Hnpa nna 3 cnnkn+kn, a [ennc nna 5 cnnkn+kn. n nena
no saepnn+kn an6yn. Konky cnnkn+kn sanennja Hnpa n
[ennc:
o nrpaa cnyanjaa ja nnycpnpa co 6poen sannc.
Cnopep papen pe+ y+ennko cocanyna 6poen nspas.
a6on co konkpenn naepnjann (xapnja n cn.), npenn-
kyna n ce+e epna nononnna, epna +enpnna op nap+eo
xapnja (op epno eno).
bon nononnna op reonepncka cnnka n cn.
`
`
`
`
`
12
IfHA 4: HfPfKf (15 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna sa nepene,
npoenynane n cnopepynane na
pnnensnn ncka+ann co necan-
pappnn nepkn,
pa ce ocnoco6yna pa ja ncka+yna
pon+nnaa no ennnepn (po 20
ennnepn),
pa ce ocnoco6yna pa cnopepyna n
npoenyna pon+nnn na npepnen
po 20 ennnepn,
pa ce ocnoco6yna pa nepn
pon+nna na npann nnnnn (po 20
ennnepn) n pa pa npann
nnnnn co nonoL na nnnnjap,
pa ce ocnoco6yna sa nepene,
npoenynane n cnopepynane na
pnnensnn ncka+ann co necan-
pappnn nepkn,
pa ce ocnoco6yna pa nepn naca
no knnorpann co nonoL na nara,
pa ce ocnoco6yna pa npLn npo-
ena na naca no knnorpann n
co nepene ja nponepyna cnojaa
npoena,
pa ce ocnoco6yna pa cnopepyna
nacn co n 6es nepene (,,nonecno
noeLko),
`
`
`
`
`
`
`
`
ecanpappnn
nepkn sa pon+nna
Hepene pon+nna
ecanpappnn
nepkn sa naca
Hepene naca
`
`
`
`
epa, +ekop, npc,
npcn (nonopyna-
ne),
neap-nonopynane
(snpapckn, kpoja+kn,
pronckn neap),
ennneap,
pnanka, rpc (nono-
pynane),
knnorpan (1 knno-
rpan), nara n eronn
nonopynane,
kanap, epesnja,
anekapcka nara.
`
`
`
`
`
V+ennko y+ecnyna no nrpn na cnopepynane: epna nca
oppane+enoc nnn pacojanne ja nepa noneke y+ennn co
nepa, +ekop n rn cnopepynaa po6nenne pesynan.
Ja nepn y+nnnnaa co neap n ja sannLyna pon+nnaa-
nonopynane.
Hepn pon+nna na pasnn+nn npepnen (nonnn, ryna n cn.)
n rn cnopepyna n nnycpnpa po6nenne nopaon co coop-
nenn nnnnn.
Hepn pon+nna na npann nnnnn (po 20 ennnepn).
pa nnnnn co onpepenena pon+nna (po 20 ennnepn).
hrpn: a nasap, 8o cynepnapke n cn.
pakn+na aknnnoc: npannne eco sa nopennpane
pakonopejkn ce cnopep peen, 6 na+nn 6paLno, 1
na+na nacno n cn.
Hepn naca na pna nopkonn, ja6onka n cn. co pae,
npoenyna nonecno n noeLko, a nooa nponepyna co
nepene n cn.
`
`
`
`
`
`
`
`
13
pa ce ocnoco6yna pa rn kopncn
enenenapnne nonnn op ekono-
nnjaa (penap, ena, npopa+6a,
kynynane, nnakane),
pa ynope6yna nonen op 1, 2 n
5 n 6anknoa op 10 penapn n pa
ncka+yna npepnoc na npepnen
co kon +eco ce cpekana ns-
pasena no penapn,
pa ce ocnoco6yna pa nepn co
nncpynenn sa nepene npene,
pa ce ocnoco6yna sa +nane n
nepene na npeneo (no +aconn)
co +aconnnk.
`
`
`
`
[eeo n ekononn-
jaa
apn
Hepene npene
`
`
`
[enap,
ena,
npopa+6a,
kynynane,
nnakane,
napn+nnk (nonopy-
nane),
nckanna cneka,
nonen op 1, 2 n 5
penapn,
6anknoa op 10
penapn.
+ac,
+aconnnk.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
hsronyna enonnnk na najcakanne +okonapn, rynn sa
nakane n pp.
V+ecnyna no nrpn: popana+ kynyna+... po 20 pen.
n sannLyna aknnnocne kon rn nsnepyna sa npene op
epen +ac.
asronapa sa oa no konky +aco opn na y+nnnLe, no
konky opn na cnnene n cn.
`
`
`
`
14
IfHA 5: PA60IA f0 0AI0qB (8 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna pa co6npa,
noppepyna n nnecyna nopaon
co cnn6onn,
pa ce ocnoco6yna sa npanene
rpan+kn npnkasn na nopao-
ne,
pa ce ocnoco6yna sa +nane no-
paon op cnnkonnn npnkasn.
`
`
`
Co6npane n cpepy-
nane nopaon
+nane n npecany-
nane nopaon
`
`
Ja6ena . ` Co6npa nopaon n rn nnecyna (co nenene, 6oene) no ro-
onn a6enn (na np., Konky y+ennn nnaa cnnn, kaeann,
senenn n pnn o+n: n cn...).
bpon konky naLkn n konky +enckn nna no oppenenneo n
nopaone rn npecanyna co pne rpynn kokn napepenn
epna nps ppyra.
0p cnnkonn npnkas na onnnenn japena napepenn no xo-
pnsonana n nepnkana, rn ,,+na nopaone: Koe japene
e najonnneno:
`
`
`
15
3. BAK7B9KB BPB0PAKB . BAK7B9KB BPB0PAKB
pn peannsanjaa na nporpanaa nacannnne pe6a pa noaraa op
pasnojnne no+nocn n nnepecn na peaa na 7-ropnLna nospac. 0co- cn na peaa na 7-ropnLna nospac. 0co-
6eno pa rn nnaa npepnnp sakonnocne no pasnojo na nncneneo kaj
y+ennne no onoj pasnoen nepnop.
8o peannsanjaa na copp+nnne nacannnne pa oprannsnpaa
npakn+nn nannnynannnn aknnnocn na y+ennne: nannnynanja
co npepnen, ncpa+ynane, pasno+ynane, cocanynane, koncpynpane,
nn+ene, nsnaorane na peLennja co kon6nnnpane na npen n cn., a npeky
nnn pa ce nonkna nncnonnne aknnnocn na y+ennne, co Lo ce
onosno+yna nsrpapynane na cncen na naenan+kn npecann n non-
nn.
8o opnoc na pnpakn+ko - neopnckoo o6nnkynane na nacannno +ac,
ja narnacynane nope6aa op nakcnnanna npnnena na pnpakn+kaa
nrpa, npakn+nne, nannnynannnne n ncpa+yna+kne aknnnocn na
y+ennne. pnoa no+enno e pa ce npnnenyna rpynnaa n nnpnnnpyan-
naa opna na pa6oa, a najnanky ponannaa.
3a npakn+naa peannsanja na enne 2 n 5 ce npenopa+yna pa ce
nsnpLyna no pankne na npexopnne enn cornacno norn+noca na
copp+nnne, na np. copp+nnaa: Lpnocannn npo6nenckn cnya Lpnocannn npo6nenckn cnyann
no+e pa ce peannsnpa no pankne na npnaa ena no copp+nnne: pep-
nen co opna na reonepnckn ena n reonepnckn nrypn.
o+nynajkn ro xonncn+kno npnop no pa6oaa co y+ennne na onaa
nospac, neonxopno e nonpsynane co ppyrne npepnen, opnocno nakcn-
nanna nnerpnpanoc npn nnannpaneo na nacanaa n peannsanjaa
na +aconne. a np. npn nsy+ynane na copp+nnn op opnenanja no
npocopo n npeneo nope6no e nonpsynane co npepnene sanos-
nanane na okonnnaa, nsn+ko n sppancneno o6pasonanne, nnkonno
o6pasonanne n cn.
acanaa no naenanka pe6a pa ce peannsnpa na pasnn+nn neca,
no naj+eco no naenan+koo n nnopnan+koo ka+e no y+nnnnaa
kape peaa ke ncpa+ynaa co pasnn+nn naepnjann n cpepcna n ke
pa6oa na konnjyepn co npnnena na coopnenn o6pasonnn conepn.
Cekoj y+ennk aknnno ke y+ecnyna no aknnnocne co: pacnopepyna-
ne, knacnnkanja, cnopepynane, npoenynane, noropynane, nepene,
6poene, pepene na pasnn+nn naepnjann. 8a+no e pa ce nna npepnnp
peka, cornacno pasnojnne no+nocn na y+ennne, enne pe6a pa ce
paspa6oynaa nocanno n no nncnnckoo npene (na np. o6pa6okaa
na copp+nnne sa nonnne ,neno n ,pecno kako n peLananeo na
ekcyannne sapa+n ce peannsnpaa kon kpajo na y+e6naa ropnna).
3aoa, 6n 6nno po6po ka+eo sa naenanka pa nkny+yna: pasnn+nn
naepnjann sa knacnnnpane, pepene n 6poene, nenak, npnpopnn
naepnjann, nnnnjaypnn opnn, reonepnckn ena, nnacn+nn nnn
kaponckn 6poenn, kpyronn co pasnn+na ronennna, pasnn+nn nnponn
naepnjann sa npanene npnnepon, xapnja, kaennna, rasa, nonnn,
xapnja, no+nn, enacn+nn nenn, kokn, narnenn opnn n 6poenn,
pasnn+nn naepnjann sa nepene, nepa sa nepene, nnnnjapn, nara,
+aconnnk, neco+en n nopen +aconnnk, epanka, rpapynpann nepnn,
nrpne ,,[onnno, ,,e nyn ce +one+e, noo: cnnkn, opnn, oorpa-
nn, anrpan, cnarankn, nrpa+kn kon ce packnonynaa, cnarankn (ppne-
nn n nanpanenn op kapon), pasnn+nn 6poenn no penonn kon pe6a pa
ce cnoja, a6akyc (6pojanka co ppnenn on+nna), coopnenn knnrn
cnnkonnnn, pe+n, kaponn co nannLann 6poenn po 20, kaponn co
16
one+aenn cnn6onn (< , ~ , -), napann nonen n 6anknon op 10 pe-
napn, koLnn+kn, norn+kn nno+kn n cn.
4. 0qBBAB BA
Cornepynane na nnnnjannaa cocoj6a na y+ennko (cornepynane
na neronne npexopnn nckycna, snaena n neLnnn).
8opene na noponno sa cekoj y+ennk no oppenenneo.
Kopncene na ennpennonn n +ek nncn, anerpockn 6eneLkn.
Ce nopn pasronop co y+ennko sa pa ce po6nja cosnannja sa ne-
ronoo norn+ko pasnncnynane npn peLananeo na npo6nenckn
cnyann n cn.
ocojano n nanpeneno na6nypynane na y+ennko popeka nann-
nynnpa co konkpenn npepnen, cpepcna, nncpynen n cn.
ponepka na ceknane snaena na kpajo na enackne ennnn.
Kopncene na pa6onn nnconn co sapa+n n aknnnocn na pn nn-
noa na cno+enoc.
0nncno oenynane na kpajo na npnoo, nopoo n peoo
pnnece+je.
Lpnocanna nponepka na snaenaa n cnoco6nocne na kpajo op
y+e6naa ropnna.
a kpajo na ropnnaa y+ennko ce oenyna onncno.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
BP0IPAHA
KAAP
acanaa no naenanka no nopo oppenenne no+e pa ja nsnepyna nne
koe sanpLnno:
paror.
`
`
17
1. K0HB6BJA K0JA JA
B0I07BB BA67ABBA7A
BP0IPAHA
nnana Canapncka - anona, conennk no b0, kooppnnaop
p-p 8ecna HakaLencka, npoecop na 1 - Ckonje
oe Lonkockn, conennk no b0
Hyca 3yka, conennk no b0
Jajana e+ecka, neparor no 0V ,,8ojpan +epnoppnnckn - Ckonje
n-p [yLanka ankona, nacannnk no 0V ,,Faso Anrenonckn - Ckonje
Cne+ana Knnnanocka, pnpekop no J[ ,,8 Hap - Ckonje
`
`
`
`
`
`
`
8. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no naenanka sa nopo oppenenne na
Hnnncep
(peLenne 10 - 2066 / 5)
18
1
3A03BA8AKf
BA 0k0hBBAIA
BAfIA8BA
P0fPAHA
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
no npepneo saosnaeane na okonunama sa II oppenenne sa peneropnLnoo
ocnonno y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A
B0 II 0BB
eunko[yeunkaa:
pa rn npoLnpyna cosnannjaa sa nenocpepnaa okonnna n pa ja
caka nonpsanoca nery nyreo, npepnene n nojanne,
pa ce ocnoco6yna sa na6nypynane, onnLynane, cnopepynane na
npepnene n nojanne n opnocne nery nyreo,
pa pasnnkyna +nna op ne+nna npnpopa n pa ja okpnna nnnnaa
neryce6na nonpsanoc,
pa rn pasnnkyna ropnLnne npennna n nponenne no npnpopaa,
pa ce ocnoco6yna pa y+ecnyna no ponecynane n no+nynane
na npannna sa saepnn+ko +nneene no pono, y+nnnLeo n no
noLnpokaa cpepnna,
pa ce nkny+yna aknnno no peLanane npo6nenn n pa ceknyna ca-
noponep6a,
pa ynee pa pacnosnana, pa pas6npa n pa ncka+yna pasnn+nn eno-
nn,
pa ce rpn+n sa cnoeo sppanje n sa cpepnnaa no koja +nnee n
y+n,
pa rn sanosnana n npnnenyna npannnaa sa saLna op nonpepn n
op ppyrn onacnocn,
pa ro npoLnpyna snaeneo sa coo6pakajnne npannna n pa pasnnna
kynypa na opnecynane no coo6pakajo,
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
pa pasnnna +yncno na npnnapnoc kon cnojaa akonnna,
pa ja can nope6aa op poronapane, nonarane n copa6oka co
ppyrne n pa pasnnna ppyrapcno, onepannja, xynanoc n opro-
nopnoc,
pa sanosnana o6n+an n npasnnn op cnojaa kynypa n kynypaa
na ppyrne saepnnn no eny6nnka Hakeponnja,
pa ce opnennpa n cnaora no npocopo n npeneo,
pa y+ecnyna no epnocannn ncpa+ynana,
pa pasnnna nnepec n +en6a sa poarane po nonn cosnannja sa
okonnnaa co kopncene pasnn+nn nsnopn sa y+ene n hKJ.
`
`
`
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
IfHA: JAf f0 PfBIf (14 +AfA}
qenn fopnua onmn Akneuocn n meon
eunko[yeunkaa:
pa snae pa ce npecann ce6ecn,
Lo ynee, Lo no+e, Lo caka,
pa ja jakne canoponep6aa no
cnone nocankn n cnoco6nocn,
pa npenosnana cnn+nocn n pas-
nnkn nery nyreo,
pa cnosnana peka cekoj nna cnoe
nncnene/ pasnn+no nnn nco co
ppyrne,
pa rn cnosnana kapakepncn-
kne kaj nyreo no pasnn+nn
nepnopn op +nnoo,
pa ja can ynknjaa na npa-
nnnaa sa saepnn+ko +nneene,
pa y+ecnyna no ponecynaneo
na npannnaa na opnecynane no
y+nnnLeo,
pa rn npnnenyna npannnaa no
y+nnnLeo n +nnoo,
pa cnosnana peka cekoj +onek
nna npana n opronopnocn.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Lo nn ce ponara
kaj ce6e...
ne cne cnn+nn n
pasnn+nn
hnan cnoe nncnene
n ro no+nynan nnc-
neneo na ppyrne
[eaa n nospac-
nne
pannna na saepnn+-
ko +nneene
pana n opronop-
nocn.
`
`
`
`
`
`
asnnkn, cnn+nocn.
o+nynane na
yroo nncnene.
arane, pecno,
nnapoc, capoc.
pannna no oppene-
nneo.
pannna no cenejc-
noo/pono.
pana, opronopnocn
`
`
`
`
`
`
V+ennne nery ce6e ce npaLynaa n po6nnaa nnopna-
nn sa oa koj Lo caka, Lo ynee n Lo snae.
ooa npennnkynaa peka no neLo ce cnn+nn, a no
neLo pasnn+nn.
asronopn n cnyanonn nrpn na papena ena sa nsnecy-
nane na cnoeo nncnene
asronopn sa +nnoo na +oneko kako npoec (parane,
pecno, nnapoc, capoc).
asrnepynane oorpann n packa+ynane sa cnoeo
cenejcno (najka, ako, 6a6a, pepo no pasnn+nn nepnopn
op +nnoo).
asronopn sa npannnaa no nekoja nrpa, ponecynane
npannna sa opnecynaneo n ppyrn npannna Lo rn nosna-
naa no pono, srpapaa, nacen6aa, no oppenenneo n no
y+nnnLeo.
3anosnanane na ocnonnne peckn npana npeky aknn-
nocn (pa6onnnna sa peckn npana, pasronopn, nrpn,
pane n cn.).
`
`
`
`
`
`
`
5
IfHA: mB80I0I B PA60IAIA 80 +BhBmIfI0 (14 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa snae kako e oprannsnpano
y+nnnLeo,
pa snae Lo pa6oa nacannn-
ne/ pnpekopo, cny+6ne no
y+nnnLeo,
pa rn sanosnana npannnaa sa
opnecynane no y+nnnLeo,
pa pasnnna +yncno sa neryce6no
no+nynane, nonarane, copa-
6oka,
pa ro pas6npa sna+eneo na
s6oponne opronopnoc, npanep-
noc, npnnanoc,
pa pasnnkyna nn+no n
saepnn+ko,
opronopno pa ce opnecyna kon
cnone n saepnn+kne pa6on no
y+nnnLeo,
pa rn sanosnana npasnnn-
e nonpsann co nepckaa n
pp+annaa papnnja,
pa ce nonknyna sa y+ecno no
npocnanne.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Kako e oprannsn-
pano y+nnnLeo
Hnnoo n pa6oaa
no y+nnnLeo
pasnynane
`
`
`
akonopcno, kyken
pep,
y+nnnna, kanena-
pnn, 6n6nnoeka, ky-
jna, oane, cnopcka
cana,
no+nynane,
copa6oka,
opronopnoc
npanepnoc,
npnnanoc,
y+enn+kn npn6op,
npasnnn: bo+nk,
ona ropnna, baj-
pan, 8 Cenennpn,
8ennrpen.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
3anosnanane na npocopnne n npa6oenne no y+nnnLeo. nne n npa6oenne no y+nnnLeo. e n npa6oenne no y+nnnLeo.
asronopn sa pa6oaa no y+nnnLeo, pasronop co pnpek-
opo, y+nnnLnno neparor, ncnxonor.
asronop sa nnnnne pa6onn o6npckn, soLo e na+na nnn-
naa pa6oa, kako copa6oynaa nery ce6e.
a6onnnna na ena: Kakno cakan pa 6npe noeo
y+nnnLe:
hrpn na ynorn. a6onnnnn sa opronopnoc, npanepnoc,
npnnanoc.
a6oa no rpynn. Cekoja rpyna po6nna sapa+n: pa nspa-
6on npannna sa +ynane na onpenaa no y+nnnnaa sa
opp+ynane na xnrnenaa no y+nnnnaa, sa nonenane na
neknnaa.
pynne nopa pnennnk: Lo nanpannnne penec:
asronopn sa +ynaneo na y+nnnLnno npn6op n
y+enn+kno npn6op, kopncene, nosajnynane.
asronop sa npasnnne, y+ecno no op6ene+ynaneo na
sna+ajnne pp+annn n nepckn npasnnn, nspa6oka na
kanenpap na npasnnne.
`
`
6
IfHA: H0fI0 HffI0 (12 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa rn npoLnpn snaenaa sa
nona+nne kapakepncnkn na
necoo no koe +nnee (rpap,
ceno, nacen6a),
pa rn npenosnana n nneny-
na nosna+ajnne o6jekn no
nenocpepnaa okonnna n pa ce
opnennpa cnopep nnn,
pa npenosnana n cnopepyna nonn
n capn rpap6n,
pa pasnnna nnepec n no+n
kon papnnjaa n kynypnoo
nacnepcno,
pa ja sanosnae kynypnaa
pasnn+noc no cnoeo neco na
+nneene,
pa pasnnna +yncna na npnnap-
noc kon cnojaa akonnna,
pa ce sanosnana co nosna+ajnne
npnpopnn y6annnn.
`
`
`
`
`
`
`
Hecoo no koe
+nnean
enocpepna oko-
nnna
Hoeo neco neko-
raL n cera
Hakeponnja - nojaa
akonnna
`
`
`
`
pap, ceno, nacen6a,
noLa, an6ynana,
nonnncka canna,
a6pnka, nasap,
pronckn enap,
kynypno nacnep-
cno,
nnannnn, esepa,
pekn.
`
`
`
`
poLekn, na6nypynane, pasronopn sa okonnnaa,
nspa6oka na an6yn co oorpann op cnoeo neco na neco na
+nneene, npnnena na hKJ.
poLekn n pasronopn no nenocpepnaa okonnna.
ocea na o6jekne n pasronop co npa6oenne.
pane na o6jekn.
pn6npane na nopaon sa snanennn nacann co nonoL
na nospacnne.
+nane npnkasnn n nerenpn, cnyLane napopnn necnn n opa
(op cnojaa n ppyrne enn+kn saepnnn).
0prannsnpann nocen n pa6onnnnn.
asronopn, co6npane n pasrnepynane na npocnekn, pas-
rnepnnn, oorpann. nn..
hspa6oka na an6ynn n nanoa, npnnena na hKJ, pasrnepyna-
ne na [ ,V6annnne na Hakeponnja.
`
7
IfHA: H0J0I 0H (14 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa rn sanosnae popnnnckne np-
ckn no noecnoo n noLnpokoo
cenejcno,
pa pasnne +yncno na npnnap-
noc kon cnoeo cenejcno,
pa snae peka nocoja epnakno
npepnn pasnn+nn nnponn na
cenejno +nneene (cenejcna co
epen popnen, pon cenejcno,
nncnynja cenejcno),
pa ja snae ynknjaa na
npocopnne no pono,
pa snae n nnenyna pen op ne-
6eno n anapane no pono n
nnnnoo npannnno kopncene,
pa noo+yna n ns6ernyna onac-
nocn, pa pasnnna +yncno na
opronopnoc kon cnojaa 6es6ep-
noc n 6es6epnoca na ppyrne,
pa pasnnkyna enenenapnn
nenoropn,
pa snae kako pa ce saLnn, pa
ro nay+n eneonckno 6poj na
no+apna, nonnnja,
`
`
`
`
`
`
`
`
+nenonne na noeo
cenejcno
pocopnn no pono
Anapan no
ponaknncnoo
3aLna op enenen-
apnn nenoropn
`
`
`
`
Cenejcno, popnnnn
(nyjko, nyjna, +n+ko,
cpnna, enn,
eka),
pocopnn no pono,
ne6en, enennsop,
enekpn+en Lnope,
pn+npep, konnjy-
ep, papno, [ n pp.,
no+ap, nonnana,
senjopec,
`
`
`
asrnepynane na cenejnn an6ynn, pasronopn, pane na
cenejno ce6no.
ocea na cenejcno, nocea na pon sa pea 6es popnenn.
hspa6oka na an6yn na npocopnne no pono, pasronop,
nnenynane.
pane na onnnena npocopnja no pono.
asrnepynane na nann kyknn anapan no nrponnne
ka+nna, pasronop sa nnnnaa npnnena n na+nnne kako
pa rn ns6ernynaa no+nne onacnocn - ncpa+yna+kn
aknnnocn, nano - none o6npckn, pona, pane, npnnena
na hKJ.
a6onnnna: 0nacnn nrpn.
Cnnynnpane cnyann kako ce nocanyna npn enenenapnn
nenoropn, nonnkynane na no+apnnkap n pp. aknnnocn sa
saLna.
8
pa ce nonknyna na aknnno
y+ecno no opp+ynaneo na
nn+naa xnrnena n xnrnenaa no
pono,
pa rn napnnnyna poponne
cepeonnn sa nopen6aa na
o6npckne no cenejcnoo,
pa ceknyna cosnannja sa
sna+eneo na sppanjeo,
pa ce sanosnae co na+nno na
op6ene+ynaneo na npasnnne
no cenejcnoo,
pa ce nonknyna aknnno pa ro
kopncn cno6opnoo npene.
`
`
`
`
`
Fn+na xnrnena n
xnrnena no pono
3ppanje
pasnnn no cenej-
cnoo
Cno6opno npene
`
`
`
`
nn+na xnrnena,
opronopnocn,
sppanje, sppana
xpana, nnannnn,
cnopynane, nospyx,
nopa, nrpa, cnea,
npasnnk, npocnana-
popenpen, nnenpen
n pp. cenejnn npoc-
nann, nopapynane,
cno6opno npene.
`
`
`
asronop na ena: Kako ja opp+ynan nn+naa xnrnena n
xnrnenaa no pono, npn6op sa nn+na xnrnena.
hrpane na ynorn popono necepeonnna nopen6a.
pnnena na hKJ.
a6onnnna na ena: Lo e sppanje:
[nckycnja sa npocnann na npasnnn no pono n sa nocene
na popnnnn n npnjaenn, nrpane ynorn, pane.
a6onnnna sa npanene nopapon.
a6onnnna na ena: Kako cakan pa ro kopncan cnoeo kopncan cnoeo
cno6opno npene:
`
9
IfHA: JAf fH fh 0 PBP0AIA (28 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa okpnna n onnLyna nekon
kapakepncnkn na +nnaa
npnpopa,
pa okpnna n onnLyna nekon
kapakepncnkn na ne+nnaa
npnpopa no neronaa okonnna
(nopa, necok, kanen, nean n
pp.),
pa cekne cosnannja peka +nnn-
e cyLecna ce nonpsann co
ne+nnaa npnpopa,
pa cekne cosnannja peka
no pasnn+na okonnna nnaa
pasnn+nn pacennja,
pa cekne ocnonnn cosnannja sa
pacennjaa n nnnnoo sna+ene
sa +oneko,
pa pacnosnana n nnenyna pasnn+-
nn senen+yn n pa snae kako rn
kopncn +oneko,
pa pacnosnana n nnenyna
pasnn+no onoLje n pa snae
soLo ce kopncn,
`
`
`
`
`
`
`
Hojaa okonnna-
+nna n ne+nna
npnpopa
acennjaa no nojo
kpaj
8o senen+ykonaa
rpapnna
8o onoLnaa rpa-
pnna
`
`
`
`
Hnna npnpopa,
ne+nna npnpopa,
pacennja,
senen+yk,
onoLje,
`
`
`
`
hcpa+yna+kn aknnnocn co nopa, necok, kanen.
V+ennko/y+enn+kaa na6nypyna, okpnna, pasnnkyna
+nnn oprannsnn no okonnnaa.
asronopn sa +nnne oprannsnn sa oa kako ce xpana,
kako +nnea n nnnnaa sanncnoc op ne+nnaa npnpopa.
poLeka, na6nypynane na nena rpapnna, none, nnnapa,
Lyna n na6nypynane na pasnn+nn nnponn pacenn-
ja no nnnnaa npnpopna cpepnna, pasronop na ena sa
sna+eneo na pacennjaa sa +oneko.
Capene n oprnepynane ykpacnn nenn pacennja,
no canpa+nna, cakcnn n no rpapnnaa no pnopo na
y+nnnLeo.
hcpa+yna+kn aknnnocn sa na6nypynane na senen+ykona
rpapnna, ncpa+ynane na oco6nnne na senen+yko (rone-
nnna, opna, 6oja, nkyc, nnpnc, koj senen+yk ce jape cne+,
sronen). Cekoj noka+yna pasnn+en nnp na senen+yk n no+e
pa nanpana knnra sa senen+yk, peenn, nocep.
hcpa+yna+kn aknnnocn sa na6nypynane na onoLjeo
no onoLnaa rpapnna (6oja, ronennna, nnpnc, nkyc),
ncpa+yna+kn aknnnocn (Lo ke ce cny+n: ako nnopo ce
cann no onna-napna nopa, kora ke ce npece+e na nononn-
na). Cekoj noka+yna pasnn+en nnp na onoLje n no+e pa
nanpana knnra sa onoLje, peenn, nocep.
`
`
`
`
`
10
pa pasnnkyna n nnenyna snnse-
nenn n nnconapnn ppnja,
pa rn npoLnpn cosnannjaa sa
+nnonne,
pa ja noo+n pasnnkaa no
na+nno na +nneene nery pnnn-
e n ponaLnne +nnonn,
pa rn pacnosnana nponenne no
npnpopaa cnopep ropnLnne
npennna,
pa snae kako ce npnnaropynaa
+oneko, +nnonne, pacennjaa
cnopep ropnLnne npennna,
pa ce opnennpa no npeneo n
npannnno pa rn kopncn epnn-
nne sa penonokne,
pa cekne ocnonnn cosnannja sa
cennaa,
pa nay+n kako pa ce saLnyna
op nonpepn n 6onecn.
`
`
`
`
`
`
`
`
3nnsenenn n nnco-
napnn ppnja
Hnnonn-ponaLnn n
pnnn +nnonn
ponenn no npn-
popaa - ropnLnn
npennna
0pnenanja no
npeneo
Hone cenna (oko
yno, noc, yno, ponnp)
Kako ce saLnynan
op 6onecn
`
`
`
`
`
`
3nnsenenn ppnja,
nnconapnn ppnja,
ponaLnn +nnonn,
pnnn +nnonn.
opnLnn npennna,
necen, kanenpap.
[en-nok, npe-
nnapne-nonnapne,
naypo-nane+ep,
Cenna,
6onecn, nonpepn.
`
`
`
`
`
`
a6nypynane na 6nnckaa okonnna no pasnn+nn ropnLnn
npennna, cornepynane na cnn+nocn n pasnnkn nonery
snnsenenne n nnconapnne ppnja, nnycpnpane.
ocea na apna, rnepane nnn sa +nnoo na +nnonn-
e, pasrnepynane na cnnkn, cnnkonnnn, ennknonepnn
sa ponaLnn n pnnn +nnonn, +nane 6acnn, raankn,
npanene na an6ynn, npnnena na hKJ.
a6nypynane na npeneo no eko na enaa ropnna.
0kpnnane na nosna+ajnne opnnkn na ropnLnne npe-
nnna (ecen, snna, npone, neo), noo+ynane na nponenn-
e no npnpopaa (con+eno, onno, npne+nnno, o6na+no),
nopene na kanenpap na npeneo, pasronop na ena kako
ce o6nekynane no pasnn+no ropnLno npene, nocea na
neeoponoLka canna, cnyLane na npenencka npornosa,
npnnena na hKJ
hspa6oka na cepnn+en kanenpap na npeneo, nspa6oka nspa6oka
na pnenen pacnopep na aknnnocn n o6jacnynane na
aknnnocne.
hcpa+yna+kn nrpn: Lo okpnnan co none cenna, (po-
nnp, nnpnc, nnp, cnyx, nkyc).
asronop na ena:
Kako pa ce saLnnne op nonpepn:
Kako pa ce saLnnne op sapasnne 6onecn: (pasronop
sa onacnoca op canocojno senane nekapcna).
Hone nocen no an6ynana.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
11
IfHA: JAf BfIPAm8AH (16 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa rn okpnna n sanosnana
cnojcnaa na pasnn+nne
naepnjann (xapnja, kaennna,
necok, npnpopnn naepnjann), pa
npenosnana naepnjann co ponnp
(nasno, panano),
cnojcnaa na nopaa,
pa pasnnna cnec sa sna+eneo
na nopaa,
cnojcnaa na nospyxo,
pa pasnnna cnec sa sna+eneo
na +ncno nospyx,
pa rn okpne nsnopne na cne-
nnna n pa snae pa ce saLnn
op pnpekna con+ena cnennna,
pa pasnnna cnoco6noc sa
o6nnkynane na pasnn+nn nae-
pnjann n nnnnoo kon6nnnpane,
pa ce sanosnae co na+nno na
koj ynope6enaa an6ana+a nnn
npepne no+a pa ce nckopnc-
a,
pa pasnnna cnec sa npannnno
nckopncynane na naepnjanne.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
3anosnanane co
naepnjanne: xap-
nja, kaennna, ppno,
necok, npnpopnn
naepnjann
8opa
8ospyx
Cnennna
o nenynan cneo
`
`
`
`
`
Haepnjann, xapnja,
kaennna, necok,
npnpopnn naepn-
jann.
8nnnane, nnnnane,
onene, sarapena
nopa, nesarapena
nopa.
8ospyx, pnLene,
+nc nospyx.
Cnennna, ennnna,
cenka.
Vnope6en naepn-
jan, kynn, ykpacnn
npepnen.
`
`
`
`
`
hcpa+yna+kn nrpn co pasnn+nn naepnjann kon no+a pa
ce nnkaa, o6nnkynaa, npana nrypn, opnrann, cnnkn, ky-
knn, +ecnkn, kon6nnnpaa pasnn+nn naepnjann no epna
ennna.
hcpa+yna+kn nrpn - 0kpnnane na cnojcnaa na nopaa
(6oja, nnpnc).
Kon npepnen nnnnaa nopa: - ekcnn, kanen, ppno,
+eneso, necok n pp.).
hcpa+ynane kako ce sarapyna nopaa.
hcpa+yna+kn nrpn - okpnnane na cnojcnaa na nospyxo
(6oja, nnpnc, e+nna, npnncok), pnn+ene na nospyxo - ne-
ep, nspa6oka na npeneLka op xapnja.
hcpa+ynane: Kako ce sarapyna nospyxo:
hcpa+yna+kn nrpn - hcpa+ynane na cnojcnaa na cnenn-
naa (nsnopn na cnennna), 6ojaa na cnennnaa, nponyLane
na cnennnaa nns pasnn+nn npepnen (nnno+no). pann
con+en +aconnnk.
asrnepynane na pasnn+en ynope6en naepnjan, nerono
kon6nnnpane: npanene na +ecnkn, ykpacn, kyknn, nrpa+kn,
nackn,
nspa6okn na pasnn npepnen op kynn, capn necnn-
n, nnacn+nn +aLkn, kopnn op jaja, onnja, kynja op
epanak n pp.,
nspa6okn op pasnn nnponn na konon, nonnna, capn
[, nnnonn, cnponop n pp.
`
`
`
`
`
12
IfHA:f006PAhAJ (10 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa snae npannnno n 6es6epno pa
ce pnn+n,
pa rn no+nyna coo6pakajnne
snan no coo6pakajo no peanna
cnyanja,
pa npenosnana coo6pakajnn
snan sa neLan,
pa npenosnae kpcocnna n pa
snae kako ce npennnyna,
pa rn npopna6o+n snaenaa
sa nnponne na coo6pakajnn
cpepcna,
pa noo+yna cnn+nocn n pasnn-
kn na pasnn+nne coo6pakajnn
cpepcna,
pa ja can na+noca na
coo6pakajnaa nonpsanoc na
pasnn+nne penonn op cnojo
kpaj n noLnpoko.
`
`
`
`
`
`
`
[nn+ene na ynna,
na, neco sa nrpa
no y+nnnLeo
Coo6pakajnn snan
pep kpcocnna
aynane
`
`
`
`
Vnna, na, neco sa
nrpa,
neLa+kn npennn,
naeka sa neLan,
pooap, cenaop,
coo6pakajnn snan,
kpcocnna,
nannk, nosnna.
`
`
`
`
Cnnynanja na pnn+enaa no ynnaa, nao n necoo sa necoo sa
nrpa no y+nnnLen pnop, nonnron,
a6onnnna na ena: Kape n kako cnean pa ja npennnan
ynnaa:
a6nypynane n npennnkynane na coo6pakajnn snan na
cnnkn, cnajponn, naken, nnnonn n pp.,
pane, nopennpane n nspa6oka na coo6pakajnn snan
op pasnn naepnjann,
cnnynnpane no y+nnnLen pnop, nonnron na nrpn sa npe-
nosnanane n no+nynane na coo6pakajnne snan.
a6nypynane na kpcocnna,
cnnynanja no y+nnnLen pnop, nonnron,
ne+6n sa npennnynane na kpcocnna,
nnycpann, pane, rnepane cnajponn, cnnkn, npnnena
na hKJ n pp.,
pane, 6oene, nopennpane na coo6pakajnn cpepcna
(nenocnnep, ponepn, ponne).
`
`
`
`
`
`
`
`
13
hacoku sa neiyeqnemno oesyeane. hacmaenume coqunu oq
eqnemom saosnaeane na okonunama qaeaam nonocm sa un-
meiuano. enno u coquncko oesyeane co nacmaenume eq-
nemu. najvun jasuk. namenamuka. nukoeno. nysuvko u usuvko
o6asoeanue.
heoakume sa koucmene na ioqumnuom onm na vacoeu ce
eqnoenu eo asa6omkama na menume.
ocanenne enn no nacannne enn panaa no+noc sa canocojno
nnannpane n peannsanja na copp+nnne, no cornacnoc co nope6n-
e na y+ennne n no+nynane na npnnnno na akyennsanja no na-
canaa. Ce kopnca akyennne nacann n cnyann no oppenenneo
n ce nonpsynaa co nckycnoo na y+ennne koe nacanyna napnop op
y+nnnLeo. Konky Lo e no+no y+ennne okonnnaa pa ja sanosnana-
a nenocpepno. pn na6nypynaneo ce ynaynaa pa rn ynope6ynaa
cne no+nn cenna.
8o nacannaa nporpana papenn ce enn kon ce nocnrnynaa npeky ak-
nnnocne na y+ennne. Aknnnocne nonekoraL onakaa noneke
enn, kako n enn op pasnn+nn copp+nnn. Jaka epna en no+ene pa ja
nocnrnene npeky pasnn+nn aknnnocn. pnnepne na aknnnocne ce
cano no+nn npepnosn, a nacannnko no+e sa nocnrnynane na enne
pa ns6epe n ppyrn coopnenn aknnnocn.
Bacaeun cpecea:
nenocpepnaa okonnna - npepnen n nojann no npnpopaa, kako n
nojann no onLecnoo n opnocne nery nyreo,
`
`
`
y+e6nnk,
pnpakn+kn cpepcna n naepnjann,
ncpa+yna+kn ka+nna,
kyknen eaap,
nnsyennn cpepcna (cnnkn, annnkann, onnn, nanoa, ornacnn a6-
nn, reorpacka kapa n penjena kapa na Hakeponnja, nopenn,
naken),
cnnkonnnn, ennknonepnn, cnncannja n cn.,
hnepne, o6pasonnn conepn,
aypno-nnsyennn cpepcna (rpaockon, pnrnanen ooanapa, pn-
rnanna kanepa, enennsop, [8[-nneep, nnpeo-nneep, konnjyep,
F[ npoekop n ppyrn cpepcna).
4. 0qBBAB BA
fneeue ua nocnrauaa ua yeunqne
8o eko na nacanaa peponno ce cnepa n npepnynaa nocnranaa na
y+ennne, ce npn6npaa nokasaenn sa nnnnne aknnnocn, nonnn-
panoca sa y+ene, copa6okaa co ppyrne n cn. (opnannno oeny-
nane).
0naa konnonena e cocanen pen na nnannpaneo na nacannnko sa
nacanaa n y+eneo, nps ocnona na npexopnne snaena n nckycna na
y+ennko/y+enn+kaa - (pnjarnocn+ko oenynane).
`
`
`
`
`
`
`
`
14
Banun ua npoeepyeaue n oqeuyeaue:
onncno oenynane:
oncepnanja na cekoj y+ennk,
kopncene na pasronop kako na+nnn na nspasynane,
cnepene na nonnanjaa, nnepecne, aknnnocne, copa6okaa,
no+nynaneo na ppyrne,
nopene na pasnojno n anannn+ko noponno sa cekoe pee-
y+ennk,
kopncene na ennpennn n +ek nncn, anerpockn 6eneLkn, cypnn
na cny+aj,
peckn nspa6okn noepnne+nn, rpynnn,
konponnn pa6on, econn na snaena,
npnnena na nncn sa anannn+ko oenynane na ncpa+yna+kn ak-
nnnocn (nnannpane na pa6oaa, cnoco6nocn sa ncpa+ynane,
cnoco6nocn sa npn6npane n o6pa6oka na nopaon n pp.),
nnkpocynannno oenynane,
cynannno oenynane na kpajo na ropnnaa npeky anenn+en sa-
nnc sa nocnranaa na cekoj y+ennk/y+enn+ka.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
BP0IPAHA
KAAP
acanaa no sanosnanane na okonnnaa no nopo oppenenne no+e pa
ja nsnepyna nne koe sanpLnno:
paror.
`
`
15
1. K0HB6BJA K0JA JA
B0I07BB BA67ABBA7A
BP0IPAHA
[anna Jannnnocka, conennk sa oppenencka nacana, b0 - pn-
nen
p-p bnnjana Kan+encka, poen- epaparoLkn akyne ,,Cn. Knn-
nen 0xpnpckn - Ckonje
Cnenana bpaLnapcka, conennk no 6nonornja - Ckonje
Cy6n Ajpo, conennk sa oppenencka nacana b0 - Cpyra
Anekcanppa Hnponcka, nocnnyna+, 0V ,,Cn.Knnnen 0xpnpckn
c. [pa+eno - Ckonje
Fnpnja apaLanona - Cnnnencka, nacannnk 0V ,,Ko+o ann -
Ckonje
Hnpa oprnencka, nocnnyna+ J[ ,,8 Hap - Ckonje
`
`
`
`
`
`
`
8. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no sanosnanane na okonnnaa sa nopo oppene-
nne na peneropnLnoo ocnonno o6pasonanne ja ponece:
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2066 / 1)

16
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
ABfhBfkB JA3Bk
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
na no npepneo aninucku jasuk sa II oppenenne sa peneropnLnoo ocnonno
y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A
B0 II 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6n cnyxono n nnsyenno pa npenosnana nonn s6opo-
nn,
pa no+e pa penpopynpa s6oponn n epnocannn jasn+nn nckasn,
pa no+e pa nopn epnocanna konynnkanja na nnno na ycnoenno
noka6ynap n co npnnena na jasn+nn ynknn 6nnckn na nospaca
na y+ennne,
pa cekne nnopnann sa ppyrn kynypn.
`
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
k0H0BfBIA 1. hfkfB+kB fBBBqB
1
qenn fopnun pnmepn Akneuocn n meon
eunko[yeunkaa:
pa ro pas6epe sna+eneo na
nekcn+kne epnnnn n pa rn
penpopynpa.
`
Hoeo cenejcno
(+nenonn na noec-
noo n noLnpokoo
cenejcno)
`
Mum/dad
Brother/sister
Uncle/aunt
Aknnnocn op nno na ne+6n co cnyLane aypnocnnn-
kn nnn ronopo na nacannnko n penpopynpane na
cnyLnaoo, nnenynane na +nenonne na cenejcnoo no
papen nocep, oorpann, neL-kapn, pe+n nn.
[enonn op o6neka `
A coat, a shirt, a jum-
per, a T-shirt, socks,
trousers, shoes, a skirt
Aknnnocn op nno na ne+6n co cnyLane aypnocnnn-
kn nnn ronopo na nacannnko n penpopynpane na
cnyLnaoo, nnenynane na +nenonne na cenejcnoo no pa-
pen nocep, oorpann, neL-kapn, pe+n nn. Rhyme:
Diddle, Diddle, Dumpling.
Hoeo eno `
Head (hair, ears, eyes,
nose, mouth);
Shoulders, legs, knees,
toes...
8e+6n op nno na noco+ynane na konkpenne penonn na
cnoeo eno, aknnnocn op nno na pane na +one+koo
eno, y+ene na necnn+ka Head, shoulders, knees & toes;
aknnnoc op nno kopncene na recnkynann no npenn-
nkynaneo na penonne na enoo n cn., nrpn op nno
Simon saysTouch your nose... n cn.
Xpana, rnannn pnen- rnannn pnen-
nn o6pon, nacnonn
na naj+ecn japena
n nnjanan
`
Breakfast/lunch/din-
ner/ supper
Bread, butter, hambur-
ger, sandwich, pizza,
chips, meat, vegetab-
les, fruit.....
Milk, water, tea,
juice....
Aknnnocn op nno na nopene pnckycnja na ena: ,,Hojaa
onnnena xpana, npecanynane na onnnen o6pok npeky
pe+, nrpn op nno Find your favourite food co kopncene
na neL kapn n cn.
1
pn o6pa6oka na nonno nekcn+kn naepnjan ne pe6a pa ce nonepynaa noneke op 4-5 nonn nekcn+kn epnnnn no nacanen +ac. Fekcn+kno naepnjan cykecnnno ce
npoLnpyna n ce nonopyna.
5
bon (cne ocanan (cne ocanan
6on op cnekapo)
`
Pink, grey, brown,
purple
eene necnn+kn kape ce cnonenynaa 6one, ne+6n co 6oe-
ne no pnka, necnn, aknnnocn op nno na nnenynane na
6one na penonne op o6nekaa na y+ennne n cn.
pasnnn (nekcn+kn (nekcn+kn
epnnnn nonpsann
co npasnnne)
`
Christmas (Christmas
tree/presents/car-
ds/Father Christmas),
Bayrami
Easter (Easter bunny/
eggs)...
Halloween.....
eene necnn+kn, nspa6oynane +ecnkn n ykpacn n cn.
Hnnonn (ponaLnn
n pnnn n nnnnne
nane+kn, onnnen
nnk-+nnono op
panne nnnonn)
`
Fish, frog, mouse,
elephant, rabbit, bear;
cat-kitten, dog-puppy,
cow-calf, sheep-lamb;
Mickey Mouse, Dumbo
(the elephant)...
oka+ynane cnnkn op cnnkonnnn co ponaLnn
nnnenn+nna n nnnno nnenynane, nrpn (co nnycpnpann
kapn+kn op kon y+ennko ja nspnojyna coopnenaa), nnn-
npane na ronopo na ponaLnne nnnenn+nna, ka+ynane
npnkasnn, ppanansanja (puppet show) n cn.
6
k0H0BfBIA 2. fPAHAIB+kB fIPkIPB
2
eunko[yeunkaa:
pa rn pas6epe, pasnnkyna n aknnno
kopncn opnne op rnarono to be
sa npno, nopo, peo nne epnnna n
peo nne nno+nna no ycna kony-
nnkanja,
`
`
Present s. tense of
to be
` I am, You are,
He/she/it is,
They are
Aknnnocn op nno na npecanynane na ce6ecn,
ppyrap+nnaa no y+nnnnaa, nrpn op nno (I am a dog
-You are a cat...).
pa ro pas6npa sna+eneo na rna-
rono to have/have got no ycna
konynnkanja,
`
Present s. Tense of
to have/have got
` I have a dog.
She has got black hair.
CnyLane na nckas op nacannnko koj nconpeneno ko-
pncn n nanonnna, penoncpanja na npncnojnoc npe-
ky noka+ynane na npepnen op concnenno y+nnnLen
npn6op n cn.
pa ce sanosnae co opnne sa npno,
nopo n peo nne epnnna n peo
nne nno+nna n coopneno pa rn
ynope6yna no ycnaa konynnkan-
ja,
` Fn+nn sanenkn `
I, you, he, she, it
They
hrpn, ronopnn ne+6n.
pa no+e pa ro npenosnae sna+eneo
na npncnojnaa npnpanka
n nejsnnaa npannnna npnnena,
` pncnojnn npnpankn `
My, your, his/her/its
Their
onopnn ne+6n co nonknynane npeky noka+ynane na
npepnen n nna.
pa ro pas6epe sna+eneo na
npaLannne s6op+nna n pa no+e pa
pape coopneen nep6anen opronop,
` paLannn s6oponn `
How, where, how
many
8e+6n op nno na nep6anno pearnpane na nocaneno
npaLane.
pa no+e pa ro pas6epe sna+eneo
na onncnaa npnpanka n nejsnnaa
npannnna npnnena npn pananeo
onncn,
` 0nncnn npnpankn
kako pen na npepne-
o n ppyrn onncnn
npnpankn
`
This is a big dog.
Happy, sad, good, bad
8e+6n co nnycpann, ne+6n co noka+ynane na kon-
kpenn npepnen n ne+6n co recnkynanja-nnnnka
(ncka+ynane +yncna).
2
panan+kne cpykypn unkora ne ce onkynaa ekcnnnnno, yky nnn y+ennne rn ycnojynaa rno6anno no npepno+enn jasn+nn cpykypn.
7
na najpeknennne npepnosn sa
neco n ncne npannnno pa rn
ynope6yna,
` pepnosn `
In, on, under, behind,
in front of, up, down
8e+6n op nno na pa6oa no pnojkn (nacannnk-y+ennk,
y+ennk-y+ennk), co en pa ce npennnkyna necoo na
npepneo op nenocpepnoo okpy+ynane, nonpane na
npepnen no nnsyennn npnkasn (neL-kapa, nocep) n
cn.
pa no+e pa ro npenosnae sna+eneo
na neonpepenenno +nen a/an;
` eonpepenen +nen
a/an
`
A book, an elephant
Aknnnocn op nno na6pojynane npepnen op
y+nnnLnno npn6op, +nnonn (kopncene na neL
kapn) n cn.
na nonoLnno rnaron can, no cano
no konekc na y+nno 6apane n
npannnno pa ro ynope6yna no nc-
no konekc,
`
onoLen rnaron can ` Can I have a banana
please:
Aknnnocn op nno na 6apane na npepnen op neno-
cpepnoo okpy+ynane, kopncene na cnnkn+kn n cn.
pa no+e pa 6pon op 10 po 20, ` nannn 6poenn `
10-20 ecnn co 6poene (Eeny Meeny Miny Mow...), nrpn co
6poene, pane n cn.
pa pas6npa, penpopynpa n npopy-
npa epnocannn (kycn) nckasnn
pe+ennn,
` Lpnocannn (kycn)
nckasnn pe+ennn
`
I have got a small
fish.
8e+6n op nno cnyLane aypnocnnnkn nnn ronopo na
nacannnko n nonopynane no cnyLna nopen, npopy-
npane na epnocannn nckasn npnnenynajkn ro ycnoe-
nno noka6ynap.
pa rn pacnosnana sanonepne n pa
pearnpa coopneno na nnn,
` 3anonepn no pankn-
e na enackne
noppa+ja
`
Look at this! Go there!
Open the door/win-
dow/books!Don`t go
there! Don`t stand up!
Don`t sit down! Take
a pencil! Bring me Bring me
the ball! Give me the
book!
CnyLane na nckasn n coopneno pearnpane na nnn
(TPR), nrpa op nno Simon says...
8
pa ro npenosnana sna+eneo na
Present continuous tense (ceraLno
npene) kaj sa+ecenne rnaronn
nonpsann co copp+nnne op noka-
6ynapo, no epnnna n peo nne
nno+nna.
` CeraLno npene
(Present continuous
tense)
`
I am drawing a cat.
8e+6n op nno penoncpnpane na aknnnocn npeky
npenosnanane na cnyLna nckas n kopncene na nnnn-
ka n recnkynann, necnn+kn (Are you sleeping, brother
John...) n cn.
k0H0BfBIA 3. JA3B+BB 4BkqBB
eunko[yeunkaa:
pa no+e pa nopn epnocanna
konynnkanja no coopnenn
ronopnn cnyann co npnnena nn co npnnena co npnnena
na jasn+nne ynknn na ona nn na ona na ona
nnno na nsy+ynane na jasnko,
opnocno 6nnckn na neronaa
nospac.
`
osppanynane /
onosppanynane
(opnanno)
`
Good morning/after-
noon
Good bye
Miss/Mr/Mrs White
Aknnnocn op nno na yne+6ynane na opnne na no-
sppanynane n onosppanynane no ronopen nopen, nrpn op
nno Good morning Mr.Jones. n cn.
pecanynane ce6e-
cn n npnjaenne
`
whaL`s your nane: I`n
Svetlana.
who is Lhis:- Jhis is ny
friend.
Vne+6ynane na jasn+naa ynknja npeky nep6anno
ncka+ynane, kopncene na pe+n, oorpann n neL-
kapn, necnn+kn n cn.
pecanynane na
cenejcnoo
`
This is my family.
who is Lhis:- Jhis is ny
mum/dad/sister/brother
Vne+6ynane na jasn+naa ynknja npeky nep6anno
ncka+ynane, kopncene na pe+n, oorpann n neL-
kapn, necnn+kn n cn.
Hopenn na kynypno
opnecynane
`
ow are you Loday:
Fine, thanks.
Not well.
`
`
V+ecno no kpakn pnjanosn (nrpn no ynorn), ppanansan-
ja n cn.
9
as6npane sanone-
pn n pearnpane na
nnn
`
Go! Draw! Colour!
Listen! Repeat! Open! Open!
Close!
CnyLane na sanonepn n coopneno pearnpane na nnn
(TPR); rhyme (One, two, put on your shoe, Three, four,
open the door...) n cn.
V+nno 6apane `
Can I have a pencil,
please:
hrpane no pnojkn, cnnynanja no papena cnyanja
(npopannna: buying products in a shop) n cn.
hnenynane na oc-
nonnno y+nnnLen
npn6op
`
This is my pencil/
book/pen/desk
hnenynane na npepnen op y+nnnLen npn6op no pape-
nn pe+n, neL kapn, nrpn op nno Simon says..This
is a...) n cn.
onnkynane na ynane na
aknnnoc
`
Let`s draw! Let`s go
out!
Let`s sing!
Aknnnocn op nno na TPR.
hcka+ynane
ponarane/
neponarane
`
I like/don`t like milk.
hrpn op nno nopenynane na y+ennne no pne rpynn
n pearnpane no papena cnnkn+ka, nspnojynane na rpyna
Lo ncka+yna ponarane n neponarane n cnn+nn aknn-
nocn, pane na onnneno/neonnneno +nnono, japene,
penonn op o6neka... n nrpa op nno Jumping the line, no
koja y+ennne npeky nsn+ka aknnnoc ro yne+6ynaa
jasn+nno nopen.
0nnLynane na
ranenn+nna n ppyrn
+nnonn
`
My dog is small.
His kitten is brown.
Aknnnocn op nno na pane na onnneno +nnono/
ranenn+e, onnLynane co kopncene na recnkynanja
n ononaoneja n panane nep6anen onnc na penonn op
enoo na +nnonoo (His ears are big)...
onnkynane na nrpa `
Let`s play hide and
seek!
hrpn (no ns6op na y+ennne n nacannnko).
0nnLynane na peno-
nn na enoo
`
My eyes are green.
0nnLynane na penonn op concnenoo eno, onnLynane
na penonn op enoo na cnoeo ppyrap+e, panane onnc
no papenn pe+n n oorpann (+nenonn na cenej-
cnoo), necnn+kn (Head and shoulders, knees and
toes...) n cn.
10
k0H0BfBIA 4. fhmAKf f0 PA36BPAKf
eunko[yeunkaa:
na nekcn+kne epnnnn npepnnpenn
sa nsy+ynane na onaa nospac,
`
Fekcn+ka epnnna `
Bread, butter
FishEyes, nose,
mouth
Pink, brown Trou-
sers, shoes
enep6anno pearnpane na: ronopen nonk, cnnkn, no-
cepn, neL kapn, nrpa op nno Simon says... (na np.,
co noka+ynane), necnn n cn.
pa pas6npa epnocannn nckasn. ` Lpnocannn nckasn `
My trousers are blue.
Easter eggs are red.
8e+6n op nno na coopneno pearnpane na cnyLnan
nckasn (op aypnosannc nnn op nacannnko, na np.,
pnn+ene na enoo, nnnnka), nenep6anno pearnpane na
nncpyknja/nckas op nacannnko n cn.
11
k0H0BfBIA 5. f080PfKf
eunko[yeunkaa:
pa rn nsronapa n coopneno pa rn
npnnenyna nekcn+kne epnnnn no
epnocannn nckasn npepnnpenn sa
ona nnno sa nsy+ynane na jasn-
ko no pankne na npepnnpenne
jasn+nn ynknn n rpanan+kn
cpykypn.
`
Hoeo cenejcno `
I have two brothers.
Aknnnocn op nno na nep6anno nonopynane n npopy-
npane na epnocannn nckasnn pe+ennn npeky: nrpane
no ynorn, 6pojankn, pennpane n neene, no no+noc
npocnepeno co pnn+ena, y+ecno no kpakn pnjanoLkn
cnyann, ppanckn nsnep6n n packa+ynane npnkasnn
kako nonppa sa ycnoenoc na nekcnkaa n cpykypne.
[enonn op o6nekaa
n 6on
`
Her shoes are pink.
Hoeo eno `
My nose is small.
Her mouth is pink.
Xpana `
Sandwich, meat, milk,
juice, water...
I like pizza and juice.
pasnnn `
Halloween, Father
Christmas
I have got 12 Easter
eggs.
Hnnonn `
My frog is green.
I have a grey kitten.
k0H0BfBIA 6. khIPA
Copp+nnne op kynypa ce sacanenn no cne konnonenn no nsy+ynaneo na jasnko, opnocno ne ce nsy+ynaa nsonnpano kako noce6na konnonen-
a.
ena e pa ce cospape censn6nnnsanja sa noo+ynane na kynyponoLkne pasnnkn npeky nocnnnn n cononoLkn copp+nnn kako ocnona sa pasnn-
nane na onepannja n ennanja kon ppyrno n pasnn+nno (na np., npeky nnnna, npasnnn, nopenn na kynypno opnecynane, xpana, necnn, nrpn,
6pojankn, konynnkannnn nopenn, napannnrnncn+kn enenenn n pp.).
12
acannno npepne anrncnkn jasnk no nopo oppenenne ce nsy+yna co
2 +aca nepenno, opnocno 72 +aca ropnLno.
8o nnannpaneo na copp+nnne sa nopo oppenenne npepnnp ce sene-
nn copp+nnne no nacannne nporpann no ppyrne npepnen kon ce
nsy+ynaa no nopo oppenenne, opnocno no+nynan e npnnnno na
nerynpepneno nonpsynane no opnoc na enne n copp+nnne co ak-
en na nnerpnpano nonpsynane co copp+nnn op naj+nnno jasnk.
acanaa no anrnnckn jasnk sa y+ennne na onaa nospac ce sacnona
na nynncensopno (nnsyenno, aypnnnno, aknnno n pp.) n xonncn+ko
y+ene koe rn onaka kornnnnnne, aeknnnne n noopnne acnekn
na y+ennne, opnocno nacannnko ke rn nnerpnpa pasnn+nne konno-
nenn co Lo jasnko ke ce y+n na ynknonanen na+nn.
Cornacno ropenanepenoo no cpanckno jasnk ne no+a pa ce nspnoja,
opnocno ne no+e pa ce nnannpa 6pojo na +aconne no oppennn konno-
nenn.
Je+nLeo na pa6oaa na +aconne no anrnnckn jasnk no nopo oppe-
nenne e na ycnoo ncka+ynane koe ce nonpsyna co papena cnyanja no
y+nnnnaa, npeky nrpn, ppanansanja, necnn nnn pnn+ena co nonk-
nynane na anasnjaa n na kpeannnoca na y+ennko. V+ennne, no
rno6ana, rn ycnojynaa copp+nnne nexann+kn (co penpopyknja), no
6nno e pa ce nponepn npannnnoo pas6npane na sna+eneo na nopaka-
a nkny+ynajkn rn n kynyponoLkne enenenn.
1DVWDYQLVUHGVWYD
konnne op opo6pen y+e6nn+kn cncen,
nake npnpa+en naepnjan sa nacannnko (neL-kapn, nocepn,
nrpa+kn),
kaceoonn/kacen co necnn, konnjyep co coopneen conep,
[-0H, J8 co [8[,
ppyrn nsnopn na y+ene no nenocpepnaa okonnna - npepnen no
npocopnjaa kape ce nsy+yna anrnnckno jasnk,
hnepne npncan, o6pasonnn conepn,
cnncannja sa nacannnko.
4. 0qBBAB BA
fneeue ua nocnrauaa ua yeunqne
y+ennne, ce npn6npaa nokasaenn sa nnnnne aknnnocn, nonnnpa-
noca sa y+ene, copa6okaa co ppyrne n cn. (opnannno oenynane).
Cekoja aknnnoc na +aco npn koja y+ennne ja ncka+ynaa jasn+naa
aknnnoc, 6nno na peennnno, penpopyknnno nnn npopyknnno nnno,
pana no+noc sa noo+ynane na nanpepoko n nerono npepnynane. Joa
sna+n peka enannanjaa ce npLn kako nnerpanen pen na canno na-
canen +ac, a ne kako nsonnpan +nn. Hnory e na+no npn nocankne na
nponepka na snaeneo, kako n oenynaneo na y+ennko, ne nocankn
pa ne ce pasnnkynaa op noo6n+aenne aknnnocn na +aco, opnocno
`
`
`
`
`
`
13
y+ennne ne pe6a noce6no pa ce nspnojynaa op rpynaa npn nponep-
kaa na ycnoo jasn+no pearnpane.
6nuo e noronen aken pa ce cann na nosnnnnne acnekn na nanpe-
poko na y+ennne, .e. na ona Lo y+ennko ro snae, a ne ona Lo ne
ro snae. 8a+no e cekoj nanpepok pa ce narpapn coopneno, 6npejkn na
nnapne y+ennn nn e nope6na nonpana nnopnanja sa ocnapenno
ycnex, Lo no+e pa 6npe ycna noan6a nnn nosnnnna peaknja nspase-
na npeky rec nnn nnnnka nnn, nak, co nacnenka op cpana na nacannn-
ko, napan ne n cn.
8pepnynaneo na nanpepoko na y+ennne ke ce npLn onncno npn Lo
nacannnko nna o6npcka no noce6na epaka konnnynpano pa nopn
sa6eneLkn sa cekoj y+ennk noce6no sa neronoo nanpepynane cornacno
konnonenne na jasnko npepnnpenn co nacannaa nporpana sa nopo
oppenenne.
BP0IPAHA
porpanaa no opnoc na npocopnne ycnonn sa nacanaa ce enenn
na opnanno sa npocop sa I, II, n III oppenenne n sa nacannn cpep-
n nayka co peLenne 6p. 07-406/1 op 31.05.2007 ropnna. pocopnne
ycnonn n onpenenoca na y+nnnnne sa ycneLna peannsanja na na-
cannaa nporpana sa nopo oppenenne pe6a pa ce no cornacnoc co
onLno nopnann sa onpenenoc sa peannsnpane na nacannne npo-
rpann sa nopo oppenenne.
Ce npenopa+yna, sapapn nonecen nnsyenen konak nonery y+ennne
n sa pa cnyLaa nopo6po Lo ce s6opyna, n najoppane+enne y+ennn
pe6a pa nna npernep no y+nnnnaa, knynne pa 6npa napepenn na
cnepnno na+nn: noneke knynn po6nn+enn saepno, pasnn napnjann na
6yknaa V, kako n npenecynane n rpynnpane na con+nnaa no nope6a
(npn ppanansanja).
KAAP
3anpLenn cypnn no anrnnckn jasnk n nnepaypa - nacanna na-
coka, VII
1
.
3anpLenn cypnn no anrnnckn jasnk n knn+ennoc, VII
1
.
3anpLenn cypnn no anrnnckn jasnk n nnepaypa - ppyra nacoka n
co spo6nena coopnena neparoLko-ncnxonoLka n neopcka nop-
roonka na coopneen akyne, VII
1
.
3anpLenn cypnn sa oppenencka nacana co nopyn sa anrnnckn
jasnk VII
1.
`
`
`
`
14
1. K0HB6BJA K0JA JA
B0I07BB BA67ABBA7A
BP0IPAHA
Cnnnana 8eepocka, conennk no anrnnckn jasnk, bnpo sa pasnoj na
o6pasonanneo - Ckonje - pakonopnen
H-p 3opa byLoncka, conennk no anrnnckn jasnk, bnpo sa pasnoj na
o6pasonanneo, b0 - 0xpnp
n-p 8eponnka Kapena, npoecop, Vnnnepsne ,Jyronco+na Lnpo-
na - Jeono
Cona [nnnpona, nacannnk no anrnnckn jasnk, 0V ,[nnnap Hn-
napnnon - Ckonje
Apnnpa anas - A6epnnn, nacannnk no anrnnckn jasnk, 0V ,Jane
Canpanckn - Ckonje
Jonn Jopoponckn, nacannnk sa oppenencka nacana, 0V ,7 Hapcn,
c. +enonek - Jeono
AjLe Ajpynan, conennk sa oppenencka nacana, bnpo sa pasnoj na
o6pasonanneo - Ckonje
`
`
`
`
`
`
`
8. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no anrnnckn jasnk sa nopo oppenenne na
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2066 / 3)
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
H3B+k0
06PA308ABBf
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
no npepneo nysuvko o6asoeanue sa II oppenenne sa peneropnLnoo ocnon-
no y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A
B0 II 0BB
eunko[yeunkaa:
pa pasnnna npannnen neja+kn can (cepene, pp+ene, pnLene),
pa pasnnna nannka sa kynnnnpano neene (ynepeno neene 6es
rpnnacn, pnrane na panena n nnkane),
pa ce ocnoco6yna pa nee necnn co pasnonnpna pnnn+ko-neno-
pnjcka nnnnja,
pa ce ocnoco6yna sa aknnno cnyLane na nysnkaa,
pa npenosnana nysnka op pasnn+nn nncpynenn,
pa rn nanen, nonopyna n kopncn pnn+enaa no nysn+ko -
pnnn+kne aknnnocn,
pa ro npennnkyna n ynope6yna pnano,
pa ce sanosnae co nekon peckn nysn+kn nncpynenn n pa cnnpn
co nnn,
pa cospana nnepec sa nsnepynane na sny+nn eekn, cnonann
nnnponnsann na kpakn nysn+kn nonnn n pp.,
pa ce nonepyna no nysn+koo nopeLno,
pa ce nonknyna sa concneno nysn+ko nspasynane.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
1. ffKf (20 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ceknyna nannka npannnno pa
ro pp+n enoo npn neene,
pa pasnnna oce sa pnan n pa
nnpennkyna onpepenen pnan,
pa pasnnna nnepec sa neene,
pa ce ocnoco6yna pa nee nec-
nn pasnn+nn no copp+nna n
kapakep,
pa pasronapa sa copp+nnaa na
necnne.
`
`
`
`
`
pannnen can npn
neene
nan
eene necnn
(peckn, ynenn+kn,
napopnn, nonp-
sann co pp+annn
n nepckn npas-
nnn) pasnn+nn
no copp+nna n
kapakep (po pne
cpon co oncer c1
(d1) - a1)
`
`
`
nac,
neja+/ka,
6pojanka,
6psos6opka,
necna,
nenopnja.
`
`
`
`
`
`
8e+6n sa npannnno neene, pp+ene na enoo, ne+6n sa
pnLene, (pa nee 6es nanperane, ynepeno, 6es rpnnacn,
pnrane na panenaa, 6es nnkane n pp.),
nsnep6a na 6pojankn n 6psos6opkn co o+en pnan n
jacna pnknja (np., 6pojankn n 6psos6opkn nosnan na
y+ennne),
neene necnn pasnn+nn no copp+nna n kapakep (np., nee
necnn sa ropnLnn npennna, peckn necnn, napopnn necnn
n pp.),
neene necnn pasnn+nn no copp+nna n kapakep (po pne
cpon co oncer c1 (d1) - a1).
`
`
`
`
5
2. H3BkA B 8BmfKf (25 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna pa rn ycornacn
cnone pnn+ena co nysn+kne
kapakepncnkn,
pa pasnnna oce sa pnan,
pa ce nonknyna pa nsnepyna
pnn+ena cnopep opnanpep ynp-
pena kopeorpanja,
pa sanosnana n nsnepyna epnoc-
annn napopnn opa,
pa ce nonknyna sa y+ecno no
enenenapnn nysn+kn ppanan-
sann.
`
`
`
`
`
Hysn+ko-pnnn+kn
+ekopena (+eko-
pene, napLnpane,
nockoknynane)
Hysn+kn nrpn
Janynane
Lnenenapnn
nysn+kn ppanansa-
nn (co kopncene
na an n nanonn-
na)
`
`
`
`
+ekopene,
napLnpane,
nockoknynane,
an, opo,
rec,
nanonnna.
`
`
`
`
`
`
Kon6nnnpane na +ekopena n nockoknynana (co npone-
na na enno, npane na pnn+ene, pasnn+nn nnponn na
npecpojynane),
y+ecno no nysn+kn nrpn,
nsnep6a na epnocannn ann n opa,
y+ecno no enenenapnn nysn+kn ppanansann na necna
nnn nncpynenanna konnosnnja no ns6op (np., ppana-
nsanja na npnkasnaa sa neknna na nysnkaa ,,8an na
neknnaa op . h. +ajkonckn, npnkasnaa sa jana+o na
nysnkaa ,,[nnno jana+ op . Lynan n cn.).
`
`
`
`
6
3. fhmAKf H3BkA (12 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa cnyLa n npenosnana:
knacn+na, napopna n nysnka sa
pea,
pa ro npenosnana kapakepo na
nysnkaa (necena, a+na, 6psa,
6anna n pp.),
pa pasronapa sa nysnkaa Lo ja
cnyLa,
pa npenosnana napopnn necnn
n opa,
pa cnyLa n npenosnana snyn na
oppepenn nysn+kn nncpynenn.
`
`
`
`
`
CnyLane knacn+na
n napopna nysnka,
kako n nysnka sa
pea
CnyLane nysn+kn
onknop (napop-
nn necnn n opa op
cnojaa enn+ka sa-
epnna n op ppyrne
saepnnn)
`
`
hncpynen,
nsnep6a,
nsnepyna+,
anop na nysnka,
napopna necna n
opo.
`
`
`
`
`
CnyLane knacn+na nysnka (Hoap ,,Hana nokna nysnka
n can - parnen),
cnyLane nysnka sa pea (J. poLen - konnosnnn op
,,Hysn+ka cnnkonnna, 8. nkononckn - konnosnnn op
,,Hnapnnckn an6yn),
necnn+kn op peckn ecnnann,
napopna nysnka (necnn n opa op pasnn+nn enn+kn saep-
nnn na Hakeponnja n op cneo),
sanosnanane na sny+noca na nysn+kne nncpynenn
npeky cnyLane na nysn+kn pena nnn parnenn (nnjano,
nnonnna, rajpa, an6ypa, anan, kanan).
`
`
`
`
`
4. f8BPfKf BA fIfkB H3B+kB BBfIPHfBIB (4 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa pasnne oce sa pnan,
pa ce sanosnae co na+nn na
cnnpene na oppepenn peckn
nysn+kn nncpynenn,
pa nonopyna kpakn pnnn+kn
nonnn,
pa npnppy+yna nosnaa necna co
oppepenn [Hh.
`
`
`
`
nan
Cnnpene na peckn
pnnn+kn nncpy-
nenn
pnppy+6a na
necnn n kpakn
pnnn+kn nonnn
co peckn nysn+kn
nncpynenn
`
`
`
nan,
nnnna na peckn
nysn+kn nncpynen-
n (kon ce kopnca
no y+nnnLeo),
npnppy+6a.
`
`
`
Cnnpene na peckn pnnn+kn nncpynenn nanpanenn op
npnpopnn naepnjann,
nsnep6a co peckn pnnn+kn nncpynenn (can+nna,
ponankn, +nnenn, 6apa6an+e, pnjanrn) (np. nonopyna
kpakn pnnn+kn nonnn),
epnocanna npnppy+6a na nosnaa necna co [Hh.
`
`
`
7
5. 0fB08B BA H3B+kAIA BfHfB0fI (3 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa rn npenosnana nncokne n
nnckne ononn,
pa rn npenosnana epnaknn, no-
ponrn n nokpakn paena.
`
`
erncap (nncoko
nncko)
8nsyenno rpan+ko
npecanynane na
pnan
`
`
8ncoko, nncko
epnakno, ponro,
kpako.
`
`
penosnanane na nncokn n nnckn ononn npeky nysn+kn
npnnepn n nysn+kn nrpn,
npenosnanane na epnaknn, ponrn n kpakn paena npeky:
npepnen, cnnkn n epnocannn rpan+kn cnn6onn.
`
`
6. 0fB08B BA fIfk0I0 H3B+k0 B3PA38AKf B I80PfKf (8 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna sa nysn+ko
nspasynane co rnac, cnnpene,
pnn+ene,
pa ceknyna cnrypnoc n canopo-
nep6a no concnenoo nysn+ko
nspasynane,
pa noka+yna cnpennoc sa nn-
cko pa6oene.
`
`
`
Kpeannno nspasy-
nane npeky neene,
pnn+ene n cnnpene
Fnkonno nspasyna-
ne na nne+aone
op cnyLanaa
nysnka
`
`
Canno y+ennk/y+enn+ka na o6pa6oena necna nnn
nysn+kn npnnep cospana concnena kopeorpanja co
pnn+ene na cnoeo eno, nsnncnynane na +ekopn n
pnn+ena co paee,
kpeannno nspasynane n nopene na cnyLanne necnn n
nysn+kne npnnepn op pasnn+nn cnnonn n +anponn (na
np., J. poLen ,,Hysn+ka cnnkonnna, nonoropnLnn n
6o+nknn necnn, nonynapna nysnka nn.),
y+ecno no aknnnocn no kon y+ennne naneco pa
opronapaa co s6oponn opronapaa co neene,
y+ecno no aknnnocn npeky nnkonno nspasynane na
nne+aone op cnyLanaa nysnka.
`
`
`
`
8
acannne copp+nnn op npepneo nysn+ko o6pasonanne panaa
no+noc pa ce peannsnpaa nnerpnpano co copp+nnne op na-
cannne nporpann no naj+nn jasnk, naenanka, anrnnckn jasnk,
sanosnanane na okonnnaa n nsn+ko o6pasonanne. hco aka, ce
pana no+noc sa nnapeLno nnerpnpano nnannpane na cne enn
sa nysn+ko o6pasonanne no cornacnoc na nope6ne na y+ennne
n nnannpanne aknnnocn.
pn peannsnpaneo na copp+nnne nacannnko pe6a pa ro
nonknyna n oxpa6pyna cekoe pee npn nysn+koo nspasynane n
ne cnee pa ce posnonn pa ce npann anocepa na konnennnnoc
nery y+ennne.
foneu qou ua acoen
IfHB 6poj ua acoen
1. eene 20 +aca
2. Hysnka n pnn+ene 25 +aca
3. CnyLane nysnka 12 +aca
4. Cnnpene na peckn nysn+kn nncpynenn 4 +aca
5. 0cnonn na nysn+kaa nncnenoc 3 +aca
6.
0cnonn na peckoo nysn+ko nspasynane n
nopene
8 +aca
8kB0: 12 aca
3a6eneka: bpojo na +aconne e papen opnenanono.
`
`
Bacaeun cpecea: cpecea: cpecea: :
aypno- nnsyennn cpepcna (J8, [8[- nneep, nnpeonneep, konnjy- - nnsyennn cpepcna (J8, [8[- nneep, nnpeonneep, konnjy- nnsyennn cpepcna (J8, [8[- nneep, nnpeonneep, konnjy- cpepcna (J8, [8[- nneep, nnpeonneep, konnjy- cpepcna (J8, [8[- nneep, nnpeonneep, konnjy- (J8, [8[- nneep, nnpeonneep, konnjy- J8, [8[- nneep, nnpeonneep, konnjy- , [8[- nneep, nnpeonneep, konnjy- [8[- nneep, nnpeonneep, konnjy- - nneep, nnpeonneep, konnjy- nneep, nnpeonneep, konnjy- , nnpeonneep, konnjy- nnpeonneep, konnjy- , konnjy- konnjy-
ep), ),
peckn nysn+kn nncpynenn,
pasnn nsnopn na y+ene op nenocpepnaa okonnna (npepnen no
npnpopaa n okonnnaa),
nnsyennn cpepcna (cnnkn, oorpann, annnkann n cn.),
hnepne, o6pasonnn conepn.
4. 0qBBAB BA
noca sa nysn+koo nspasynane, anra+npanoca na y+ennne, nocnee-
noca no pa6oaa, kako n nnckaa pa6oa (opnannno oenynane).
pn cnepeneo na nocnranaa na y+ennne, nacannnko pe6a oco-
6eno pa nnnnana sa nnpnnnpyannno npncan no nocnranaa na cekoe
pee. ocnranaa na y+ennne ce oenynaa onncno.
`
`
`
`
`
`
9
BP0IPAHA
cna sa I oppenenne ponecen op cpana na nnnncepo sa o6pasonanne n
nayka co peLenne 6p. 07-4061/1 op 31.05.2007 ropnna.
KAAP
acanaa no nysn+ko o6pasonanne no nopo oppenenne no+e pa ja ns-
nepyna nne koe sanpLnno:
paror.
`
`
1. K0HB6BJA K0JA JA
B0I07BB BA67ABBA7A
BP0IPAHA
Ankna 8nanona, conennk sa nysn+ko o6pasonanne n nysn+ka
ynenoc, b0 - Ckonje
n-p 8nkopnja Konaponcka - nnpja, nonpepen npoecop na 1a-
kyneo sa nysn+ka ynenoc- Ckonje
8ej+ncnan ononckn, conennk sa nysn+ko o6pasonanne, b0 - be-
pono
0nrna aynoncka, conennk sa oppenencka nacana, b0 - Jeo-
no
8epa Anrenoncka, nacannnk - 0V ,Kysnan J. ny - Ckonje
Lnnnnja Xpncona, oppenenckn nacannnk, 0V ,Faso Anrenonckn-
Ckonje
Xana [oko, nocnnyna+, 0V ,25naj - Ckonje
`
`
`
`
`
`
`
10
8. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no nysn+ko o6pasonanne sa nopo oppenenne na
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2066 / 4)

1
BAfIA8BA
P0fPAHA
hBk08B0
06PA308ABBf
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
no npepneo nukoeno o6asoeanue sa II oppenenne sa peneropnLnoo ocnon-
no y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A
B0 II 0BB
eunko[yeunkaa: :
pa sanosnana nonn s6oponn n epnnnn kon ce kopnca no naca-
naa no nnkonno o6pasonanne,
pa npnnenyna pasnn naepnjann n exnnkn sa pane, cnnkane,
nopennpane, rpapene n nnsyennn konynnkann no nnkonnoo
nspasynane,
pa rn ncka+yna canocojno n cno6opno cnone cosnannja,
po+nnynana n nne+aon, nncnn n anasnja co nonoL na nnkon-
nno jasnk n nopeLno,
pa ce ocnoco6yna pa nanpann ns6op na npeja, aknnnoc n cpep-
cna n pa cocann nnkonna nop6a,
pa ynee pa ncka+yna pasnn+nn enonn npeky nnkonno nspasyna-
ne,
pa pasnnna kynypno-xnrneno-exnn+kn n pa6onn nannkn,
pa pasnnna nope6a sa +ynane n o6naropopynane na cnojaa oko-
nnna,
pa ynee nep6anno pa ja o6jacnn nnkonnaa nop6a,
pa ce sanosnana co kynypnoo nacnepcno op pasnn+nn enn+kn
saepnnn,
pa ce sanosnana co konnjyepckaa exnnka sa pane nnnnn n
pasnn opnn.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
qPIAKf (0PBfBIAqB0B0 20 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna npeky pe-
+o pa ncka+yna nncnn,
pacnono+enne,
pa ceknyna nannkn sa npannnno
pp+ene na enoo npn pane,
pa rn npenosnana n nnenyna no-
pnorne n pa+kne naepnjann,
pa ce oxpa6pyna n nonnnpa
pa rn kopncn cpepcnaa n
pa+kno naepnjan.
`
`
`
`
0cnonnn nnkonnn
cpepcna sa pane
n nnnnaa ynope6a
Fnkonnn enenenn
no paneo
`
`
Cen+ene,
pean.
`
`
pn npoLekn ja na6nypyna n sanosnana nenocpepnaa
okonnna n rn sa6ene+yna nejsnnne nnkonnn kapakepnc-
nkn (konypn, nnnnn, opnn, ronennnn n pp.).
3a6ene+yna peann n rn npecanyna no npocopo (npep-
sap, rope-pony, neno-pecno).
`
`
[a pasnnna +yncno sa nnnnjaa
nns cnonano nnkonno nopene,
pa noo+yna n pasnnkyna opnn,
nnnnn n ronennnn no npnpopaa,
pa nonnn n npnnenyna konypna
nnnnja,
pa ro onnLyna co cnon s6oponn
pe+o (kako ro po+nnyna),
pa pa nonn op napopnoo
nopeLno (nes, Lapa n cn.).
`
`
`
`
`
pane ` pa nnnnn co pasnn+na pe6ennna, npane, nnensne n
npensnoc n rn npnnenyna no nnkonna ennna.
pa co pasnn+nn nonnnn (Xb, b1 po b12), na6nypyna n
sakny+yna co kakon nnensne, npensnoc n knanne e
nnnnjaa, sanncno op nonnno Lo ce kopncn.
hcpa+yna co pasnn+nn naepnjann no pasnn+nn nnkonnn
nopnorn (necok, cner, capa xapnja n cn.).
pa no na6nypynane, nonnene n anasnja.
pa konypna nnnnja.
V+ecnyna no pane na rpynen pe+.
pa Lapa op napopen nes.
pa no cnoj ns6op.
`
`
`
`
`
`
`
`
5
fhBkAKf (0PBfBIAqB0B0 28 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa pasnnna ocennnoc sa
npncycno na 6ojaa na
npepnen no npnpopaa n
ynenn+kne pena,
pa pakyna npannnno co
pasnn cnnkapckn naepnjann
(xapnja, kaennna, +eka),
pa rn npnnenyna cnnkapckn-
e exnnkn,
pa rn snae ocnonnne 6on
n ncne pa rn npnnenn sa
po6nnane na cekynpapnne
6on,
pa nspasyna konpac (cne-
no-enno),
pa rn pasnnna n neryna xn-
rneno-exnn+kne n pa6o-
nne nannkn.
`
`
`
`
`
`
0cnonnn cpepcna
sa cnnkane n nnnna-
a ynope6a
Cnnkane
Kona+
`
`
`
Cekynpapnn 6on,
konpac,
cneno-enno,
kona+.
`
`
`
`
ns npoLekn ro na6nypyna, noo+yna n sa6ene+yna 6oracnoo
na 6one no npnpopaa.
o nopronyna npocopo kape ke cnnka (co capa xapnja, nyLana
n pp.), npLn ns6op na +ekn, a no kopnceneo na npn6opo
canocojno ro nne n ro npaka na neco.
bon co pasnn+nn +ekn n rn okpnna nnnnne cnojcna.
a nopnorn op xapnja (pasnn+nn no opna, ronennna, 6oja, pe6e-
nnna) cnnka co 6on.
Cnopepyna parn Lo cnnkapckne 6on rn ocanaa na pasnonnpnn
nopnorn.
[npekno cnnka co +ekn n 6on n co nacen 6es npexopno pa ro
pa nonno co nonnn.
Cnnka na enna nopnora co cnenn 6on n ononn (npnnenyna kon-
pac).
hcpa+yna n canocojno sakny+yna kako ce po6nnaa cekynpapnn-
e 6on (nopokanona, nnoneona, senena).
8e+6n sa pakynane co no+nn n kopncene nenak.
hspa6oyna konnosnnja co kona+ no concnena sanncna.
Cno6opno rn kopncn nnkonnne naepnjann, nrpa, ekcnepnnenn-
pa n kon6nnnpa no concnena anasnja.
8oo+yna no nenocpepnaa okonnna konpac na cneno n enno.
Cnnka no po+nneano.
o noo+yna sna+eneo na 6one n nnpnnnpyanno kpeannno rn
npnnenyna no kon6nnanja co opnn, ekcypn n pp.
hspa6oyna pesen sa npepne Lo ce kopncn no cekojnenneo.
oceyna nnkonna nsno+6a no y+nnnLeo n no ppyrn nnkonnn
nncnynn.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
6
06hBk8AKf 80 P0fI0P0I, H0fhBPAKf B fPAfKf (0PBfBIAqB0B0 10 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna sa nopennpane,
pa ja na6nypyna n ncpa+yna
okonnnaa n pa rn sa6ene+yna
nnkonnne kapakepncnkn na
opnne,
pa rn okpne kapakepncnkne
na naepnjanne npeky nnsyennn,
aknnnn n ppyrn cenna,
pa nopennpa pnpnnensnonannn
opnn (epnocanna n cno+ena
opna),
pa ceknyna enenenapno
nckycno sa kapakepncnkne na
oppennn npepnen: epnocanen-
cno+en, arnec-nan+ec, nonn-
npasen, ronen-nan,
pa ce ocnoco6yna sa npannnno
kopncene na cpepcnaa n nona-
ranaa sa nopennpane n rpapene,
pa ce ocnoco6yna sa
pnpnnensnonanno nnkonno
nspasynane op pasnonnpen
naepnjan,
pa nnpn ckynnypa.
`
`
`
`
`
`
`
`
0cnonnn cpepcna
sa nopennpane
0cnonnn cpepcna
sa o6nnkynane
06nnkynane
`
`
`
Hopennpane,
nrypa,
npasno-nonno,
npna6nao ncnaknao,
onopeno-sanopeno,
nspyn+eno,
nacka,
nnapeLen n napno-
peLen npocop,
kaLnpane,
nakea,
ckynnypa.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Hopennpa co rnnna, rnnnonon, nnacennn, eco epnocan-
nn opnn op npnpopaa.
Hopennpa epnocannn opnn (onka, koka, nnoponn,
+nnnja n pp.).
06nnkyna cno+enn opnn (co6pakajnn cpepcna n pp.).
hcpa+yna co nnkonnne naepnjann co nocankn na
popanane, opsenane, nncnynane, pna6ene...
Hopennpa pasnn opnn co pasnn+na ronennna n nonynen
(najka co pee, coo6pakajnn cpepcna, kokoLka n nnnnna
n pp.).
Hopennpa co rnnna reonepnckn opnn n rn konnonnpa
no nnkonna ennna.
06nnkyna n koncpynpa pasnn naken co pasnonnpen na-
epnjan (y+nnnLe, nojo pon, cenckn pnop, nojaa nacen-
6a, coo6pakaj n cn.) n nspasyna napnopeLen npocop).
Kon6nnnpa n cocanyna co pasnn npepnen n nspasyna
nnapeLen npocop (nojaa y+nnnna, nojaa co6a).
hspa6oyna pasnn opnn co kaLnpane.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
7
f+AIfKf (0PBfBIAqB0B0 6 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa ns6npa npepnen co kon ke
ne+an,
pa ne+an canocojno n pa
y+ecnyna no nspa6oka na
ne+ane,
pa ne+an co npnpopnn nae-
pnjann n pa sakny+n peka no+e
pa ce nonopn ncaa opna
(pnan),
canocojno pa ncpyna n ce+e
enenenn sa kapon ne+ao,
pa nspa6on canocojno nono-
nnnja.
`
`
`
`
`
0cnonnn naepnjann
sa ne+aene
e+aene
`
`
e+aene,
ne+a (La6non),
one+aok,
opna,
kapon ne+a,
Lapa (pekopanja).
`
`
`
`
`
`
hs6npa npepnen n npnpopnn naepnjann: nnconn op
pacennja, nnoponn, Lkonkn , 6on, nopnorn n ne+an co
nnn.
hspa6oyna La6non sa kapon ne+a n ce sanosnana co
npoeco na ne+aene.
hcpa+yna co ne+aene npn Lo co nonopynane na
ncno one+aok co kopncene na pnan po6nna Lapa
(pekopanja).
Canocojno nspa6oyna nononnnja.
Kpeannno ja popa6oyna nononnnjaa co 6oene.
`
`
`
`
`
8
8B3fhBB k0HBBkAqBB B B3AJB (0PBfBIAqB0B0 8 +AfA}
eunko[yeunkaa:
pa noo+yna nnkonnn npepnocn
(ykpacn, Lapn , 6on) na npepne-
ne op cekojpnennaa ynope6a,
pa okpnna peka npepnene no
neronoo okpy+ynane nnaa
ynope6nnna n npakn+na ynk-
nja n ececkn ce o6nnkynann,
pa pnsajnnpa npepnen sa cekoj-
pnenna ynope6a,
pa ce sanosnana co npnnenaa na
konnjyepo npn nspa6oka na
pnsajn.
`
`
`
`
[nsajn

8nsyennn konynn-
kann
`
`
[ekopnpane,
pesen (Lapa),
ykpac,
nakn.
`
`
`
`
[ekopnpa npepnen (+apLan, caneka, ane, Lan+e).
[ekopnpa pasnn ykpacnn npepnen npn Lo nnecyna
pnan n konopn (+aLn, +nnnn, ykpacn).
hspa6oyna nonoropnLnn ykpacnn npepnen op pasnn
an6ana+n.
hspa6oyna opnrann.
hspa6oyna pesen (Lapa) sa ekcnn (+apLan, caneka,
ane, Lan+e).
[ekopnpa npepnen sa cekojpnenna ynope6a.
hspa6oyna ykpacnn npepnen (nakn, nonoropnLnn ykpa-
cn).
[ekopnpa an6ana+a.
o kopncn konnjyepo sa nspa6oka na Lapa.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
9
3. BAK7B9KB BPB0PAKB 3. BAK7B9KB BPB0PAKB
acannne copp+nnn op npepneo nnkonno o6pasonanne panaa
no+noc sa nnerpnpano enno n copp+nncko nonpsynane co na-
cannne npepnen: naj+nn jasnk, naenanka, anrnnckn jasnk, sa-
nosnanane na okonnnaa, nysn+ko n nsn+ko o6pasonanne. hco
aka, ce pana no+noc sa nnapeLno nnerpnpano nnannpane na
cne enn no cornacnoc na nope6ne na y+ennne n nnannpann-
e aknnnocn.
foneu qou ua acoen oneu qou ua acoen
IfHB 6poj ua acoen
1. pane 30 +aca
2. Cnnkane 16 +aca
3. e+aene 8 +aca
4. Hopennpane 6 +aca
5. 06nnkynane 4 +aca
6. Fnkonno-ncpa+yna+kn aknnnocn 8 +aca
8kB0: 12 +AfA
3a6eneLka: bojom na vacoeume e qaqen ouenmauono.
Bacaeun cpecea:
pasnn nsnopn sa na6nypynane n pane op nenocpepnaa okonnna
(npepnen no npnpopaa n okonnnaa),
`
`
`
nnsyennn cpepcna (npepnen op nenocpepnaa okonnna, penpo-
pyknn, peckn nop6n, annnkann n cn.),
cnajponn, cnnkonnnn, cnncannja n cn.,
aypno-nnsyennn cpepcna (J8, [8[-nneep, nnpeonneep, pnrnanen
ooanapa, pnrnanna kanepa, konnjyep n ppyrn cpepcna sann-
cno op npepneo),
hnepne, o6pasonnn conepn.
4. 0qBBAB BA
noca sa nnkonno nopene, koneknnna copa6okaa n cn. (opnannno
oenynane).
0naa konnonena e cocanen pen na nnannpaneo na nacannnko sa
nacanaa n y+eneo.
a+nnn na nponepynane n oenynane:
0nncuo oqeuyeaue:
oncepnanja na y+ennko,
pasronop kako na+nn na nspasynane,
`
`
`
`
`
`
10
nep6anno onnLynane na concnenno pe+,
cenen na connapynane na nnkonnne exnnkn,
nnpnnnpyannn kpeannnn cnoco6nocn,
y+ecno n nsnep6a na nnkonna nop6a,
noo+ynane n npenosnanane na pasnn npepnen op nenocpepnaa
okonnna n npnnenynane no nnkonnoo nopeLno,
npesenanja na nnkonnne y+enn+kn nop6n,
kpeannno nspasynane n nopene no nnkonnne exnnkn,
npenosnanane na nnkonnne exnnkn n naepnjann,
aknnno y+ecno no nncka pa6oa n pp.
BP0IPAHA
`
`
`
`
`
`
`
`
`
KAAP
acanaa no nnkonno o6pasonanne no nopo oppenenne no+e pa ja ns-
nepyna nne koe sanpLnno:
paror.
1. K0HB6BJA K0JA JA
B0I07BB BA67ABBA7A
BP0IPAHA
Jpajko Jonanonckn, conennk sa nnkonno o6pasonanne, b0 - 8e-
nec
8acka Fenkona, conennk sa npepy+nnnLno nocnnanne n o6paso-
nanne, b0 - 8enec
0nrna aynoncka, conennk sa oppenencka nacana, b0 - Jeono
n-p Haknnna nnropnencka-Ko+ocka, V+nnnLe sa npnnenea
ynenoc,,Fasap Fn+enonckn - Ckonje
`
`
`
`
`
`
11
Ana nekocka - anona, JV[ ,13 oennpn - Ckonje
o6epa Joppanoncka, npoecop no oppenencka nacana 0V ,Faso
Anrenonckn - Ckonje
Appnjana Apenn, npoecop no npepy+nnnLna nacana 0V,,26 Jynn
- Ckonje
`
`
`
8. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no nnkonno o6pasonanne sa nopo oppenenne na
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2066 / 6)

12
1
BAfIA8BA
P0fPAHA
4B3B+k0 B 3PA8fI8fB0
06PA308ABBf
2
nne na pp+annaa ynpana (,Cn. necnnk na H 6p. 58/00 n 44/02) +nen 24 n
34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05,
nporpana no npepneo usuvko u sqaecmeeno o6asoeanue sa II oppenenne sa
peneropnLnoo ocnonno y+nnnLe.
3
1. qB BA BA67ABA7A
B0 II 0BB
eunko[yeunkaa:
pa ce ocnoco6yna sa npannnno pp+ene na enoo npeky coopnenn
ne+6n,
pa yne+6yna n nsnepyna npannnnn n kooppnnnpann npnpopnn
pnn+ena co paee, nosee n ppyrne penonn na enoo sa onn-
nanna ynknja na nokonoopnno anapa,
pa connapyna nonn noopn+kn enenenn op ocnonne na anen-
kaa n rnnnacnkaa,
pa pasnnna oce sa pnan npn nsnepynane na nrpn n ann,
pa rn snae n no+nyna npannnaa na oppepenn nrpn,
pa ja pasnnna noopn+kaa kooppnnanja n opnenanja no npo-
copo,
pa ce nonknyna pa y+ecnyna no nncko nsnepynane na ne+6ne
n nrpne,
pa ce nonknyna pa y+ecnyna no aknnnocn no cnoj ns6op.

`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. K0BKP7BB qB
IfHA 1: 8fm6B 3A 0PfABB3BPAB0 0fIA88AKf B 8BmfKf
eunko[yeunkaa:
pa ro yconpLyna nocanynaneo
n pnn+eneo no konona no epen
n pnaja no opene n p+ane,
pa ja pasnnna kooppnnanjaa n
naco+enoo pnn+ene no npoc-
opo.
`
`
Vne+6ynane na
nocanynaneo no
konona no epen n
pnaja
` Cnopcko nrpannLe
n cana.
` V+ennne ce nocanynaa: no epna pepna, no pne pepn-
n, no konona no epen n pnaja y+ennn n ce pnn+a no
konona no epen n pnaja, p+ane npano n kpy+no.
`
[a ce ocnoco6yna pa opp+yna
pacojanne no konona n pepna,
pa pasnnna cnoco6nocn sa
nosnnnnn enononannn
po+nnynana npn noopn+kne
aknnnocn,
pa ce cnnynnpa pa rn po+nnyna
nsn+kne aknnnocn kako
npnjann aknnnocn.
`
`
`
3acanynane no pne
pepnn
[nn+ene no konona,
npano, nk-ak n
kpy+no (no o6ene+a-
nn reonepnckn
opnn)
1opnnpane rpynn
no o6ene+an npoc-
op.
`
`
`
V+ennne ce pnn+a no nnnnn o6ene+ann no cana,
nrpannLe-onopen epen no koj ro opp+ynaa npaneo
na pnn+eneo,
nsnepynaa nrpn nos, pnn+ene, kononn anono6nnn,
nnn n cn.,
y+ennne ce rpynnpaa no nonann rpynn sa nsnepynane
na noopn+kn pnn+ena n ne+6n co oppepenn npannna na
nrpa,
nsnepynane aknnnocn no o6ene+an npocop co nann
rpynn.
`
`
`
`
5
IfHA 2: 8fm6B 3A 040PH8AKf BA Ifh0I0 B 8BmfKAIA (ff B38f8AAI BA ffk0J +Af}
eunko[yeunkaa:
ne+6n co paee, pyno n nose-
e (npannnno n kooppnnnpano),
pa ce nonknyna npannnno pa
nsnepyna ne+6n sa jaknene,
na6anene n ncernynane,
pa ro pasnnna +yncnoo sa
ececko nsnepynane na
pnn+enaa,
ne+6n coo6paseno co onpepenen
pnan n enno,
pa rn nsnepyna npannnno
ne+6ne no cepene, nonyne+ene
n ne+ene na conak n rp6.
`
`
`
`
`
8e+6n sa paee n
panenno nojac
8e+6n sa pyno
8e+6n sa kapnnaa
n nosee
oce6nn konnnekcn
na ne+6n co npenen-
nnno nnnjanne sa
enecnne peop-
nnen
`
`
`
`
peknon,
oknon no neno n
oknon no pecno,
nc+ekop nanpep.
`
`
`
8e+6n sa oopnynane na enoo n pnn+enaa.
penennnnn ne+6n sa npepncnonnpanoca na y+ennne
kon onpepenenn enecnn peopnnen (knosa, ckonno-
sa).
8e+6n sa cnnepn+en pasnoj n npannnno pp+ene na
enoo.
`
`
`
6
IfHA 3: 0fB08B BA AIhfIBkAIA
eunko[yeunkaa:
pa ro yne+6yna npannnnoo opene n
p+ane,
pa rn pasnnna ronenne nyckynnn rpynn
na panenno nojac, paee, pyno n na
kapnnaa n nosee,
pa ro pasnnna +yncnoo sa ennoo npn
pnn+ene,
pa rn pasnnna cnoco6nocne na nec-
n6ynapnno anapa, pannoe+aa co
opp+ynane na pnn+eneo no cakanno
npane,
pa ja pasnnna cnoco6noca sa onLa
nopnn+noc na nokonoopnno anapa n
kooppnnnpano pnn+ene no npocopo.
`
`
`
`
`
0pene co nponena na
pnano, ponrn n kpakn
+ekopn, (6aeno. yneeno
u 6so)
0pene no pasnn npann:
nanpep, nasap, 6o+no no
epna n no ppyra cpana
8nponn p+ane no: kono-
na no epen n pnaja
`
`
`
banno, ynepeno,
6pso pnn+ene
` Aknnnocn n Laenn nrpn co opene n
p+ane no onpepenen npane, opene na neno,
na pecno, nanpep, nasap, opene n p+ane no
npnpopnn ycnonn, nrpn co ckokana n nockok-
nynana, onnose, co epna n ppyra nora, np.,
nrpane pana.
`
[a ja kopncn exnnkaa na ockokny-
nane n pockoknynane (co sane, opnoc-
no co sap+ynane),
pa rn connapa exnnkne na npannnno
pnane n akane,
pa ja pasnnna kooppnnanjaa na noko-
noopnno anapa npn pnane n akane
na on+nna,
pa ja pasnnna npensnoca.
`
`
`
`
Ckokane op neco n co
sane
Ckokane no nnco+nna
1pnane n akane on+e
1pnane on+e no en
1pnane no pane+nna
hrpn no neco n no
pnn+ene
`
`
`
`
`
`
Ckokane
ockoknynane
pockoknynane
pnane, popnyna-
ne n npepnynane
`
`
`
`
asnn nnponn ckokana co ja+e.
[ockoknynaneo na neka nopnora.
1pnane on+e no pane+nna, en n no koL.
pepnynane onka npeky nncka npe+a co
noropynane na en.
`
`
`
`
7
IfHA 4: 0fB08B BA fBHBAfIBkAIA
eunko[yeunkaa:
pa yne+6yna npannnno nasene
n pkanane okony napon+naa
ocka na nena n pecna cpana,
pa ja pasnnna kooppnnanjaa
no npocopo n +yncnoo sa
pnn+ene na napep no pasnn+nn
nono+6n na enoo,
pa ce nonknyna sa pnn+ene co
sanpynana.
`
`
`
Jpkanane (npeky na-
pon+naa ocka na enoo no
epna n ppyra cpana)
Knakanna: kanakane na
rp6 n conak
Fasene
Kopncene na nnckn
rnnnacn+kn cnpann
Lnepcka knyna
0pene n nasene
peckoknynana npeky
npekn+kn, ja+e
`
`
`
`
`
`
`
Jpkanane,
knakane,
pnrane.
`
`
`
Fasene nns ue mynen nasene no naponn, na-
sene no konona.
ocene n nsnepynane na ocnonnne rnnnacn+kn
enenenn (co nnnnanne na ononapenoca na
y+ennko npn nsnepynaneo na noeLkne ene-
nenn).
hrpn co opene, p+ane, nocene, npenecynane,
nasene, ka+ynane, pkanane n cn. co noce6en
aken sa ynepena ononapenoc.
`
`
`
[a ja connapyna n yne+6yna
exnnkaa na npannnno pnrane n
nocene,
pa kopncn n yne+6yna exnnka
sa saepnn+ko nocene na npep-
nen,
pa ja pasnnna cnnaa n
nopnn+noca na ronenne
nyckynnn rpynn,
pa ce nonepyna no ececko n
eneranno pp+ene na enoo n
penonn op nero.
`
`
`
`
[nrane n nocene
8ne+ene, 6ykane n nap-
nnekynane
`
`
8
IfHA 5: BfPB
eunko[yeunkaa:
pa ce nonknyna pa y+ecnyna no nrpn,
pa ce nonknyna pa rn no+nyna npannnaa na
nrpne,
pa rn pasnnna ncnxonoopnne neLnnn: 6p-
snna, cnaopnnnoc, nspp+nnnoc, npannnna n
nanpenena peaknja, enacn+noc n pp.,
pa nonara, copa6oyna, konynnnpa n pncn-
nnnnnpano pa peannsnpa nocanenn sapa+n,
pa rn pasnnna cnoco6nocne sa konponnpano
opnecynane n ncka+ynane na enonne no na-
npenapne, kynypa no nopppLkaa na cnojaa
eknna - nannnane.
`
`
`
`
`
Lnenenapnn nrpn
Laenn nrpn
hrpn 6es rpannn
apopnn n ppyrn
ann
`
`
`
`
apopnn opa-ann
onnn op npannnaa
na nrpne
`
`
hrpn no kon ce pasnnna +en6aa sa no6epa,
nanpenapyna+kn pyx, cnoco6nocn sa npn-
ponec no eknnaa, nonarane n nannnane.
hrpane enenenapnn nrpn, Laenn nrpn,
nrpn 6es rpannn n cn.
Janonn nrpn npocnepenn co nysnka.
`
`
`
okpaj peponnaa nporpana no+e pa ce peannsnpaa n nacannn enn-noppa+ja no poronop co popnenne:
nnnane,
Aknnnocn na cner,
8osene ponne, nenocnnep, ponepn,
Aknnnocn no npnpopa: nsnen n neLa+ena,
V+nnnLen cnop,
Cnopckn Lkonn n npoekn.
(0nne nacannn enn ce peannsnpaa cnopep noce6na nporpana na nnno na y+nnnLeo n ce peannsnpaa cnopep ynppenn canpappn n no sanncnoc
op nnepecne n no+nocne na popnenne).
`
`
`
`
`
`
9
acannno npepne 1nsn+ko n sppancneno o6pasonanne no nopo op-
penenne ce nsy+yna co 3 +aca nepenno, opnocno 108 +aca ropnLno.
pn peannsanjaa na nporpanaa sa nsn+ko n sppancneno o6paso-
nanne ce noara op pasnojnne no+nocn, cnoco6nocn n nnepecn na
y+ennne.
porpanaa no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne nypn Lnpok cnek-
ap na aknnnocn: sapon+nennn, no kon ce npnpopnne pnn+ena
n ocnonne na anenkaa n rnnnacnkaa co nrpne n o6nacne kon
onakaa nnnnane, aknnnocn na cner n no npnpopa, aknnnocne co
nosene n cn. kako noce6nn enackn noppa+ja cnopep nnepeco n no-
pe6ne na y+ennne n popnenne. Jne pe6a pa ce peannsnpaa no
nokannaa cpepnna co kopncene na npnpopnne ycnonn.
8a+no e nacannnko na npnne +aconn Lo e no+no no6pry pa no-
cnocann nep6anna n noopn+ka konynnkanja co koja ke rn nonepe
y+ennne kako napanenka, opnocno ennna no oprannsnpano nocany-
nane n pnn+ene. 0naa ena e nnory sna+ajna sa oprannsnpano pnn+ene,
6es6epnoc n cnrypnoc no nsnepynaneo na nope6nne aknnnocn co
napanenkaa kako ennna n no oprannsnpaneo na ppyrne aknnnocn
no y+nnnLeo n napnop op nero. hco aka, ne+6ne sa oopnynane na
enoo cnaraa no enaa koja sapon+nenno ce nsnepyna na cekoj +ac no
nsn+ko n sppancneno o6pasonanne.
Hnory e 6nno na canno no+eok na y+e6naa ropnna nacannnko pa
nanpann cnnnane na ncnxonsn+kno, enononannno n conjannno
cayc na cekoj y+ennk co en pa nopronn nnannpane nnajkn rn npep-
nnp nacannne enn n nocanenne enn no kopenanja co ycnonne
sa pa6oa no y+nnnLeo co no+nynane na nnpnnnpyannne nnepecn
n ncnxonoopnn cnoco6nocn na y+ennne. oce6no pe6a pa o6pne
nnnnanne na sppancnenaa cocoj6a na y+ennne, oco6eno na onne
y+ennn kon nnaa enecnn oLeynana n nekapckn sa6pann sa enoc-
nn nnn penynnn noopn+kn ne+6n. pn naknne cny+an nacannnko e
pon+en pa rn no+nyna nncnenaa n yka+ynanaa na cpy+nne nna sa
sppancnenaa cocoj6a na y+ennne.
acannnko e pon+en yLe na no+eoko na y+e6naa ropnna pa snae
pann nna y+ennn co sa6pana nnn orpann+ena nsn+ka aknnnoc no-
papn npene+ana 6onec nnn ero6n nnn 6onec na kappnonackynapnno
cncen. Joj e pon+en pa ro no+nyna nekapckno naop n npenopaka-
a, pa ce koncynnpa pann no+e n konky no+e pa pa6on co aknne
y+ennn.
Co ornep na nospaca na y+ennne noopn+kne aknnnocn ke ce pea-
nnsnpaa, npep ce, npeky nopnn+nn nrpn, co nacojynane pa ce saponona
nnepecne na y+ennne, pa ce ocnapynaa nosnnnnne enononannn
eekn, y+ennko pa rn no+nyna cnone ppyrap+nna, pa nn nonara n
pa ce pasnnna koneknnnoo n rpynnoo peLanane na sapa+ne, pa ce
pasnnna kynypaa na no+nynane, cosnannja sa y6anoo n nerynane na
concnenoo eno.
acannnko pe6a noce6no nnnnanne pa nocnen na nkny+ynaneo na
cne y+ennn no rpynnne aknnnocn, 6es pasnnka na nnnnne cno-
co6nocn n nonona npnnapnoc. Cnnynnpaneo pe6a pa ce npann na
anpnannen na+nn, npn Lo ce npepnynaa noepnne+nne nocnrana
na cekoj y+ennk kako neron nn+en pekopp. Cekoj y+ennk ce nonknyna
pa nocnrne najnnory Lo no+e, a ne pa ce cnepn opnanpep ynppen
10
canpapp. ena na nacanaa no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne
e pa ce o6es6epn anocepa na penakcanja.
pn noproonkaa nacannnko o6pnyna nnnnanne na panonannoo ko-
pncene na ycnonne sa pa6oa. 8o ropnLnaa noproonka sapon+nenno
rn nnannpa nacannne enn popeka, nak, nacannne enn no copa6o-
ka co popnenne ce nnannpaa nps ocnona na ycnonne sa pa6oa no
y+nnnLeo n nokannaa cpepnna, popnenne ce ankenpaa, ce op-
nnpaa rpynn, ce nopronyna noce6na nporpana sa nsnep6a, a ako nna
nope6a nokpaj nacannnko ce anra+npa n ppyro cpy+no nne. a-
cannne enn ce nsnepynaa no npncycno na epen op popnenne nnn
capaen.
4. 0qBBAB BA
Cnopep nocanenne enn na nacannaa nporpana no nsn+ko n
sppancneno o6pasonanne, nacannnko peannsnpa onncno oenynane
(pnjarnocn+ko, opnannno, nnkpocynannno n cynannno) npn Lo
npepnnp rn nna cnepnne konnonenn:
yconpLynane na npnpopnne opnn na pnn+ena, kako n y+ene n
connapynane na ppyrn noopn+kn enenenn,
nopnrnynane na ncnxonoopnne cnoco6nocn n cnoco6noca na
nokonoopnno anapa,
`
`
connapynane na enenenne op ocnonne na anenkaa, rnnnacn-
kaa, nrpne n noppa+jaa no ns6op,
peponnoc, sanarane, copa6oka n nonarane na y+ennko na +aco-
nne,
ep-nnej opnecynane na +aconne n nanpenapne, no+nynane
no6epa n nopas kako nopnannn nojann na nanpenapne,
npnponec no ocnapynane na nosnnnnn enononannn eekn,
no+nynane n ncnonnynane na sppancneno-xnrnenckne sapa+n
no opnoc na o6nekaa, npep nsn+kne aknnnocn n no nnn,
pncnnnnna, no+nynane na kyknno pep na cnopckaa cana n
y+nnnLeo n ncnonnynane na nocanenne sapa+n op cpana na
nacannnko n ppyrn enenenn kon nacannnko ke rn nocann kako
cnennka na ycnonne sa pa6oa n ocnapynaneo na nokannne
nnepecn, kako n poronopo co popnenne.
3a nocnranaa na y+ennne ce nopn pnennnk sa cne nanepenn kon-
nonenn op koj ce nsnnekyna oenkaa na y+ennko. 0enkaa e onncna,
no nea ce onaenn nocnrana nonpsann co enenenne nocanenn co
ena na nacannaa nporpana no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne
sa nopo oppenenne.
`
`
`
`
`
`
11
BP0IPAHA
cna sa I oppenenne ponecen op cpana na nnnncepo sa o6pasonanne n
nayka co peLenne 6p. 07-4061/1 op 31.05.2007 ropnna.
KAAP
acanaa no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne no nopo oppenenne
no+e pa ja nsnepyna nne koe sanpLnno:
paror.
`
`
1. K0HB6BJA K0JA JA
B0I07BB BA67ABBA7A
BP0IPAHA
p-p ace Konponckn-knnesnonor, bnpo sa pasnoj na o6pasonanne-
o - Ckonje
p-p Fena [anoncka - npoecop na hncnyo sa neparornja npn
1nnosockno akyne - Ckonje
p-p 3opan apnk- npoecop na 1akyneo sa nsn+ka kynypa -
Ckonje
Cno6opanka bapaponcka, nacannnk no 0V ,,8napo Jacenckn -
Ckonje
Ao Hnnonckn, nacannnk no 0V ,,apenne 3orpackn - Ckonje
Lnnsa6ea Jonencka, conennk, bnpo sa pasnoj na o6pasonanneo
- Ckonje
Hycaa Anny, conennk, bnpo sa pasnoj na o6pasonanneo - o-
cnnap.
`
`
`
`
`
`
`
12
8. B07BB6 B A7H BA
BP0IPAHA
acannaa nporpana no nsn+ko n sppancneno o6pasonanne sa nopo
oppenenne no peneropnLnoo ocnonno o6pasonanne ja ponece:
Hnnncep
(peLenne 6p. 10 - 2066 / 2)
1
PROGRAMET MSIMORE
PR KLASN E II N ARSIMIN
FILLOR NNTVJEAR
%\URMDH]KYLOOLPLWWrDUVLPLW
2
Botues:
Byroja e zhvillimit t arsimit
Pr botuesin:
Vesna Horvatoviq, drejtor
Fotografit:
Ivan Bllazhev
N pajtim me ShF Dimitar Milladinov, Shkup
ShF Vojdan ernodrinski, Shkup dhe ShF Rajko Zhinzifov, Shkup
Disejni dhe shtypi:
Koma, Shkup
Tirazhi:
200
CIP Kaanornsanja no ny6nnkanja anonanna n ynnnepsnecka
6n6nnoeka Cn. Knnnen 0xpnpckn, Ckonje
373.312.141.15/.16 (497.7)
PROGRAMET msimore pr klasn e II n arsimin fillor nntvjear, - Shkup:
Byroja e zhvillimit t arsimit, 2007. 149 fq.: ilust.; 25 cm
ISBN 978-9989-939-94-5
a) Edukimi dhe arsimi fillor Maqedoni - Planet dhe programet msimore,
klasa e par
COBISS.MK-ID 71206666
AFbACkh JA3hK
HAJLHAJhKA
3A03A8ARL
A 0K0FhAJA
AFhCKh JA3hK
HV3h+K0 0bA308AhL
FhK080 0bA308AhL
1h3h+K0 h
3[A8CJ8L0 0bA308AhL
HAKL[0CKh JA3hK
JVCkh JA3hk
CCkh JA3hk
HAJLHAJhKA
3A03A8ARL
A 0K0FhAJA
AFhCKh JA3hK
HV3h+K0 0bA308AhL
FhK080 0bA308AhL
1h3h+K0 h
3[A8CJ8L0 0bA308AhL
GJUH SHQIPE
MATEMATIK
NJOHJA
E MJEDISIT
GJUH ANGLEZE
ARSIMI MUZIKOR
ARSIMI FIGURATIV
ARSIMI FIZIK
DHE SHNDETSOR
GJUH MAQEDONE
GJUH TURKE
GJUH SERBE
MATEMATIK
NJOHJA
E MJEDISIT
GJUH ANGLEZE
ARSIMI MUZIKOR
ARSIMI FIGURATIV
ARSIMI FIZIK
DHE SHNDETSOR
62'5#,1$ PRMBAJTJA
3
Programet msimore prej klass I-r deri n klasn e III-t n arsimin
fillor nntvjear i hartuan komisionet n prbrje t kshilltarve t
Byros s zhvillimit t arsimit dhe bashkpuntorve t jashtm t By-
ros nga fakultetet prkatse, institute dhe msimdhns t shkollave.
Antart e ktyre komisioneve jan prmendur n fund t secilit pro-
gram msimor.
Duke pasur parasysh rndsin e veant t programeve msimore pr
zhvillimin e konceptit pr arsimin fillor nntvjear t detyrueshm u
formua nj ekip profesionistsh pr vlersimin dhe prshtatjen e pro-
grameve msimore prej klass s I-r deri n klasn e III-t n t gjitha
lndt msimore pr arsimin fillor nntvjear n prbrje:
Vesna Horvatoviq, drejtor n Byron e zhvillimit t arsimit, Shkup;
Mitko eshllarov, udhheqs sektori, Shkup;
Mr. Tashe Stojanovski, udhheqs njsie, Shkup;
Liljana Samarxhiska Panova, udhheqse njsie, Shkup;
Dr. Snezhana Adamevska, Instituti pr pedagogji, Shkup;
Dr. Nikolina Kenig, Instituti pr psikologji, Fakulteti Filozofik,
Shkup;
Dr. Mirosllava Nikollovska, Fakulteti Pedagogjik, Shkup;
Emilija Hristova, msimdhnse n ShF Llazo Angellovski, Shkup;
Mr. Bukurie Mustafa, profesoresh n ShMQ Arseni Jovkov,

Shkup;
Ekipi i profesionistve i analizoi programet msimore dhe jepte propo-
zime, sugjerime dhe shembuj pr prputhjen e programeve msimore
me Konceptin pr edukimin dhe arsimin fillor nntvjear, Ligjin pr
arsimin fillor, si dhe pr prputhje m t madhe ndrmjet programeve
msimore sipas lndve n veanti.
Pas analizave t bra nga ekipi i profesionistve dhe komisioneve pr
hartimin e programeve msimore, drejtori i Byros s zhvillimit t arsi-
mit i propozoi programet msimore pr miratim nga ministri i Arsimit
dhe Shkencs.
Ministri i Arsimit dhe Shkencs z-ri Sulejman Rushiti, n pajtim me Li-
gjin pr arsim fillor i miratoi programet msimore m 18.10.2007.
4
1
ARSIMI FILLOR NNTVJEAR
PROGRAMI
MSIMOR
MATEMATIK
2
N baz t nenit 55 paragrafi 1 i Ligjit pr organizimin dhe punn e organeve
t administrats shtetrore (Gazeta zyrtare e RM nr.58/00 dhe 44/02) neni 24
dhe 26 i Ligjit pr arsim fillor (Gazeta zyrtare e RM nr. 44/95, 24/96, 34/96,
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 dhe 51/07), Ministri i Arsimit solli program msimor pr lndn matema-
tik pr klasn II pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. QLLIMET E LNDS N
KLASN E II-T
Nxnsi:
t aftsohet t prcaktoj, emrtoj dhe dalloj sende n form t
trupave gjeometrik;
t aftsohet t vrej dhe prcaktoj raporte ndrmjet sendeve n
mjedisin e drejtprdrejt;
t aftsohet t formoj dhe n mnyr grafike t paraqes bash-
ksin;
ti prvetsoj numrat deri 20;
t formoj paraqitje pr nocionin dhjetshe;
t njihet me operacionet mbledhje dhe zbritje deri n 20 dhe t
njejtat praktikisht ti zbatoj n zgjidhjen e situatave problema-
tike;
t aftsohet t mas kohn, gjatsin dhe masn;
t aftsohet t prdor t holla-para (deri n 20 denar);
t aftsohet t bj vlersime n matje t madhsive dhe me ma-
tje ti kontrolloj vlersimet e veta;
t aftsohet t mbledh, klasifikoj dhe krahasoj t dhna t za-
konshme;
t aftsohet t lexoj, prezantoj dhe interpretoj t dhnat;
t aftsohet t vrej situata problematike nga jeta e prditshme
dhe t gjej mnyra pr zgjidhjen e tyre;
t merr udhzimet fillestare pr IKT me prmbajtje nga matema-
tika.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. QLLIMET KONKRETE
TEMA: FORMAT N HAPSIR, FORMAT N RRAFSH DHE RAPORTET MES TYRE (18 OR)
Qllimet Prmbajtjet Nocionet Aktivitetet dhe metodat
Nxnsi:
T vrej dhe emrtoj trupat
gjeometrik n hapsir: top, kub
dhe cilindr (prsritje);
t vrej sende n form t tru-
pave gjeometrik dhe ti krahasoj
sipas madhsis (m e madhe,
m e vogl), ngjyrs dhe forms
(forma e topit, kubit, cilindrit);
t aftsohet ti njoh dhe t
emrtoj trupat gjeometrik,
konin, katrorin dhe piramidn
dhe t vrej sende n form t
trupave gjeometrik nga mjedisi i
drejtprdrejt;
ti njoh, ti identifikoj dhe ti
emrtoj figurat gjeometrike:
trekndsh, rreth, kkatror dhe
drejtkndsh (prsritje);
t aftsohet t vizatoj me
ndihmn e shablloneve t
trekndshit, rrethit, katrorit
dhe drejtkndshit;
`
`
`
`
`
Sende n form t
trupave gjeometrik
Figurat gjeometrike n
rrafsh
Llojet e vijave
Raportet ndrmjet
sendeve n mjedis
Top, kub, cilindr
(prsritje)
koni;
katrori;
piramida;
trekndshi;
rrethi;
katrori;
drejtkndshi;
(prsritje).
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Loj me material konstruktiv, i gjen dhe i emrton trupat
e prmendur gjeometrik.
Vren dhe emrton sende n form t kubit, cilindrit,
topit dhe i krahason sipas madhsis dhe ngjyrs.
Vren dhe emrton sende n form t konit, katrorit, dhe
piramids n mjedisin e drejtprdrejt.
Bn prmbledhje shkollore t sendeve n form t trupave
gjeometrik. Sipas modelit t prmbledhjes vren sende t
ngjajshme n mjedis.
Me ndihmn e shkopinjve formon figura t katrorit,
trekndshit, knddrejtit.
Vizaton me dor t lir, pastaj vizaton me ndihmn e sha-
blloneve t trekndshit, katrorit, drejtkndshit, rrethit
dhe e vren dallimin e dy vizatimeve.
Bn figura t ndryshme nga aplikacionet (pllakat logjike)
n form t trekndshit, katrorit, rrethit, drejtkndshit
(psh.: robot, tren etj.).
N gjeotabel me llastk formon katror, trkndsh, dre-
jtkndsh.
Formon laramani popullore me format gjeometrike
(trekndsh, rreth, katror, drejtkndsh).
Me ndihmn e penjve, telave, shkopinjve etj., paraqet
vija t ndryshme.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5
t zbuloj trekndsh, rreth,
katror, drejtkndsh n mjedisin
e drejtprdrejt;
t aftsohet t njeh dhe emr-
toj vijn e drejt, t lakuar, t
hapur dhe vijn e mbyllur;
t aftsohet t prdor vizore pr
t vizatuar vijat e drejta;
ta prcaktoj dhe verbalisht ta
tregoj pozitn e sendeve n
raportin e tyre reciprok me zba-
timin e terminologjis adekuate
(prsritje);
t aftsohet n mnyr grafike
ti paraqes raportet reciproke t
sendeve;
t aftsohet t caktoj djathtas
dhe majtas n raport me vetve-
ten dhe ndrmjet sendeve.
`
`
`
`
`
`
vija e drejt
(e drejt),
vij e lakuar,
vij e hapur,
vija e mbyllur
lart - posht; mbi
- nn, afr - larg;
para mbrapa; brenda
- jasht - n; pr-
puthet; ndrmjet
(prsritje)
majtas - djathtas.
`
`
`
`
`
`
Loja tren (lviz sipas vijs s vizatuar).
Me ndihmn e vizores vizaton vija t drejta me gjatsi t
ndryshme.
Loja shitore etj., (vendos sende n raporte t ndryshme
dhe i emrton raportet e tyre reciproke.
N listn punuese n mnyr grafike i paraqet raportet
reciproke t sendeve t vizatuara, figura gjeometrike.
Shfrytzon teknologjin KI dhe i tregon raportet reciproke
t sendeve.
manipulon me sende ose lodra dhe e tregon raportin
djathtasmajtas.
`
`
`
`
`
`
6
TEMA: ZGJIDHJA E SITUATAVE PROBLEMATIKE (19 OR)
Nxnsi:
t aftsohet pr t gjetur logji-
kn n radhitjen e prcaktimit t
figurave gjeometrike;
t aftsohet pr t zgjidhur situ-
ata t zakonshme problematike;
t aftsohet pr t lvizur n ha-
psir sipas skems s vizatuar;
t aftsohet pr t vrtetuar li-
dhshmrin logjike t ngjarjeve;
t aftsohet pr vlersimin e
ndodhis t pabesueshme, t
mundshme dhe doher ndo-
dhi e mundshme n situata t
zakonshme dhe t njohura;
t aftsohet pr formimin e
bashksive;
t aftsohet n mnyr grafike t
paraqes bashksi;
t aftsohet t vrej dhe tregoj
element n bashksin e dhn
dhe ti zbatoj nocionet: i takon,
nuk i takon;
t aftsohet pr formimin e
unionit prej dy ose tri bashk-
sive;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Situata t zakonshme
problematike
Orientimi n hapsir
Lidhshmria dhe rad-
hitja e ngjarjeve
Realiteti i ngjarjeve/
ndodhive
Klasifikimi i sende-
ve sipas: nj dhe dy nj dhe dy
karakteristikave t
prbashkta (prsri-
tje), tri karakteristika tri karakteristika
t prbashkta
Paraqitja grafike e
bashksive
Unioni i bashksive
Orientimi n koh:
dit - nat, mngjes,
sot - dje, dit - jav
- muaj - viti (prsri-
tje).
Paradite, mbrmje,
nesr
Problem
zgjidhje
Skema
s pari pastaj - n
fund
para ksaj - pas
ksaj
asnjher, doher,
e mundshme
Bashksia
Elementi i bashk-
sive
I takon
Nuk i takon
Unioni i bashksive
Orientim nkoh
Dit - nat, mn-
gjes, sot - dje, dit
- jav - muaj - vit
(prsritje)
Paradite, mbrmje,
nesr
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Krijon varg t sendeve me figurat gjeometrike dhe e
vazhdon vargun.
Prbn renditse.
Gjen pjes q mungon n ilustrimin konkret. Psh.: pjesa
ka form t trekndshit, katrorit, rrethit ose drejtkn-
dshit ose ndonj kombinim tjetr. Jan dhn disa pjes
n forma t ndryshme. Duhet gjetur figura adekuate.
Gjen ifte adekuate psh., dri dhe els.
E plotson elementin q mungon n skem n radhitje
logjike:
*
* -
* -
Shfrytzon TIK - zgjidh labirinthe.
Loj: e gjen, pasurin e fshehur sipas skemave t
orientuara dhe t vizatuara (psh., kub, topa, shkopinj,
trekndsha, lule etj.) e tregon rrugn e vet deri te pasu-
ria e fshehur dhe pastaj e vizaton rrugn e vet t kaluar
me vija t caktuara (shigjeta).
Rruga e karrikes sime (nga druri deri te karrigia).
Shfrytzon teknologjin IK me aktivitete adekuate.
Nxnsi tregon ngjarje t mundshme, dhe doher ngjarje
t mundshme (psh.: loj me top - mund t bhet fudba-
ler, por nuk sht edhe e domosdoshme ; asnjher nuk
luhet futboll me kub; topi doher sht i rrumbullakt.
Ngjarje e pamundshme sht 3 metra < 3 centimetra.
ngjarje e sigurt sht 2 + 1 = 3.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
7
t aftsohet pr ti emrtuar,
dalluar dhe krahasuar gjendjet q
kan t bjn me nocionin koh;
(integrimi me njohjen e mjedisit)
t aftsohet pavarsisht t zbu-
loj 2-3 mnyra t ndryshme pr
grupimin e pllakave logjike;.
t aftsohet pr t br figura
sipas skems s dhn;
t aftsohet pr t vzhguar,
njohur dhe treguar ngjajshmrit
dhe dallimet shikuar nga prpa-
ra, mbrapa dhe nga anash.
`
`
`
`
`
Grupimi i figurave
Tangrami
Cakton n vaz lule me ngjyr t njejt.
Grupon pllaka logjike sipas karakteristikave t pr-
bashkta: madhsis, ngjyrs, forms (psh.: pllaka t kuqe
t mdha n form t trekndshit).
Vizaton bashksi t trekndshave, pem etj., dhe vizaton
Diagramin e Venit.
Nga treguesi grafik i bashksive zbulon elemente q nuk i
takojn bashksis s dhn (zbulon manipuluesin)
Nga bashksia e dhn vren manipulues dhe e eliminon.
Formon union prej dy dhe tri bashksive dhe vizaton Dia-
gramin e Venit (psh., dardha, molla, kumbulla -pem.
Nga bashksia e rrathve dhe bashksia e kubi formon
union.
I prshkruan dhe i vizaton aktivitetet e veta t prditsh-
men mngjes, pasdite, n mbrmje; flet se ka do t
bj nesr.
Bn planin e vet se ka do t punoj t shtunen dhe iu
tregon bashkmoshatarve.
Grupon katr elemente (rreth t vogl dhe t madh, dre-
jtkndsh t vogl dhe t madh) n dy deri tre mnyra t
ndryshme.
Nxnsi bn figura t zakonshme sipas skems s dhn
nga elementet e tangramit.
Shikon shtpi nga an t ndryshme (prpara, mbrapa,
anash...), i vren dhe i tregon ngjajshmrit dhe dallimet.
Shikon disa trupa gjeometrik nga an t ndryshme, e
tregon at q e sheh dhe e vizaton me shabllon.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8
TEMA: NUMRAT DERI 20. MBLEDHJE DHE ZBRITJE (84 OR)
Nxnsi:
T di t numroj prej 1 deri n
20 dhe mbrapa prej 20 deri n 1;
Ti tregoj numrat rendor deri 10;
T aftsohet pr t lexuar dhe
shkruar shifrat 1, 2, 3, 4, 5;
Ti lexoj dhe shkruaj shenjat
>, < dhe =;
t aftsohet ti krahasoj numrat
dhe mandej ti prdor simbolet
>, < dhe =;
t aftsohet t mbledh dhe zbrit
numrat deri n 5;
ti identifikoj dhe dalloj shen-
jat + dhe -;
t di t shkruaj shumn ose
dallimin e dy numrave;
t njoh dhe ti zbatoj termet:
shum, mbledhje, zbritje, dallim,
zbrits, zvoglues gjat opera-
cioneve konkrete;
ta kuptoj numrin 0 si rezultat i
fituar me zbritje n numr nga
vet ai;
t aftsohet pr ti krahasuar
numrat dhe ti shkruaj numrat 6,
7, 8, 9 dhe 10;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Numrim (prsritje)
Numrat rendor
Numrat: 1, 2, 3, 4, 5
Krahasimi i numrave
Mbledhja e numrave
deri n 5
Zbritja e numrave deri
n 5
Numrat 6, 7, 8, 9,10
Paraardhes dhe pa-
sardhes -
Krahasimi i numrave
Mbledhja e numrave
deri n 10
n 10;
Numrat 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19
dhe 20;
I pari, i dyti, i treti,
i katrti, i pesti
(prsritje);
i gjashti, i shtati,
i teti, i nnti, i
dhjeti.
numri 1
numri 2
numri 3
numri 4
numri 5
m e madhe, m e
vogl, baraz
mbledhje
(mbledhs)*
shum
zbritje
(zbrits)*
(zvoglues)*
(dallim)*
* gradualisht apliko-
hen termet dhe nuk
insistohet n to gjat
paraqitjes s detyrave
tekstuale.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Fotografit e kafshve shtpiake i radhit sipas shpejtsis
s vrapimit , duke prdorur numrat rendor.
Nga materiali didaktik formon bashksi numri ku numri i
elementeve sht 1, 2, 3, 4 ose 5.
Krahason dy numra me ndihmn e TIK dhe i prshkruan
shenjat >, < dhe =.
Manipulon me lodra etj., sende dhe operacionet e mble-
dhjes dhe zbritjes n mnyr simbolike i regjistron: psh.:
2 topa, plus 3 topa; ose 4 topa plus 1 top etj., do here
rezultati sht 5.
Prej 5 karrotave 3 lepurusha kan ngrn nga nj karrot,
kan mbetur 2 karrota.
Prej 5 karrotave 3 lepurusha kan ngrn nga 1 karrot ,
kan mbetur 2 karrota.
Ka 5 bilbila n deg kan fluturuar 5 bilbila; 3 kollaa dhe
tre djem, secili fmij ka ngrn nga nj kolla. Sa kan
mbetur?
Merr pjes n prpunimin e vizatimit pr ndonjrin nga
numrat prej 6 deri n 10 n pano t madhe, e cila do t
eksponohet n klas m shum dit.
N loj me lodra, materiale natyrore etj., cakton dhe ver-
balizon paraardhs dhe pasardhs n numrin konkret.
I krahason numrat dhe mandej i prdor simbolet >,
<","-" dhe D".
Prdor domino pr ti treguar t gjitha mnyrat e mun-
dshme pr paraqitjen e nj shume t caktuar n kuadr t
dhjetshes s par (6 = 4+2).
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
9
t njihet me termet paraardhs
dhe pasardhs dhe ta kuptoj
rndsin e tyre;
t aftsohet pr ti krahasuar
numrat dhe mandej ti prdor
sinboleL ~", <", "-" dhe D",
t aftsohet t mbledh deri n
10;
t aftsohet pr ta vrejtur
mosndryshueshmrin e shums,
pavarsisht nga vendi i mble-
dhsve n nivel konkret;
t aftsohet t zbrit deri n 10;
t aftsohet pr t formuar shfa-
qje pr dhjetshen;
t aftsohet ti lexoj dhe shkru-
aj numrat prej 11 deri 20;
`
`
`
`
`
`
`
numri 0
numri 6
numri 7
numri 8
numri 9
numri 10
pasardhs
paraardhs
joibarabart
Dhjetsha e par
Dhjetsha e dyt
Numri njshifror
Numri dyshifror
Numrat ift
Numrat tek
Me material didaktik i ilustron cilsin komutative t
mbledhjes, si dhe lidhjes ndrmjet mbledhjes dhe zbritjes.
Manipulon me sende, mbledh dhe zbrit deri n 10.
me material didaktik (kub, shkopinj) paraqet numra prej
11 deri n 20.
`
`
`
t aftsohete q t dalloj nu-
mrat njshifror nga ato dyshifror;
t aftsohet pr ti krahasuar dhe
caktuar n varg numrat nga dhje-
tsha e dyt;
t formoj shfaqje pr numrat ift
dhe tek;
t aftsohet pr t mbledhur
numrat deri n 20;
t aftsohet pr t prcaktuar
mbledhs t panjohur , zbrits
dhe zvoglues;
`
`
`
`
`
Numrat dyshifror
Numrat ift
Numrat tek
` I krahason dhe i cakton n varg numrat nga dhjetsha e
dyt.
Loj n ifte me nxnsit.
Numron sende q doher jan ift, psh: nj pal orapa,
nj pal dorza etj.
Formon varg nga numrat tek, duke filluar pr shembull
nga numri 3.
Ilustron me shkopinj, gur dhe me materiale tjera, mble-
dhje dhe zbritje deri n 20, cakton mbledhs t panjohur,
zbrits dhe zvoglues dhe grupon mbledhs.
`
`
`
`
`
10
t aftsohet q n nivel konkret
ta vrej ndryshimin e vendeve
t mbledhsve dhe grupimin e
mbledhsve;
t aplikohet pr ta prcaktuar
vlern e shprehjeve numerike me
dhe pa thonjza;
t aplikohet t krahasoj sh-
prehje numerike duke prdorur
shenjat-<, >, = (forma 2 +
3 D 3 2,
12 2 D 11 2, 11-10 D 11-1
etj.);
t aplikohet t jep parasupozim
pr rezultatet e mundshme nga
krahasimi i shprehjjeve numerike
dhe te kontrolloj me zgjidhjen e
gjykimit;
t aplikohet n zgjidhjen e
detyrave t zakonshme tekstuale
me nj operacion;
t aftsohet pr t njohur
gjysmn dhe nj t katrtn e
trsis.
`
`
`
`
`
`
`
Mbledhja e numrave
deri n 20
n 20
mbledhsi i panjohur,
zbritsi dhe zvogluesi
Grupimi i mbledhsve
Shprehje numerike
Zgjidhja e detyrave t
zakonshme tekstuale
Trsi
Gjysm
nj e katrta
Kontrollim
Trsi
Nj gjysm
Nj e katrta
Prdor materiale didaktike (kub, pllaka, shkopinj) pr
t kuptuar problemin e dhn dhe t prbj shprehje
numerike dhe e kundrta, prbn shprehje numerike sipas
modelit didaktik.
Formon shprehje numerike pr problemin e dhn me
fotografi dhe e kundrta, vizaton fotografi pr t kuptuar
problemin e dhn dhe prbrjen e shprehjes numerike.
Loj n role t ciln e ilustron me prshkrim numerik.
Psh: Merita ka 3 fotografi, kurse Drini ka 5 fotografi. I
ngjesin n album t prbashkt. Sa fotografi kan ngjitur
Merita dhe Drini?
Pas lojs situata ilustrohet me prshkrim numerik.
Sipas vizatimit t dhn nxnsi prbn shprehje nume-
rike.
Punon me materiale konkrete (letr etj) lakon dhe pret
nj gjysm nj t katrtn nga pjesa e letrs (nga nj
trsi).
Ngjyros gjysmn nga fotografia gjeometrike etj.
`
`
`
`
`
`
`
11
TEMA: MATJE (15 OR)
Nxnsi:
t aftsohet pr t matur, vler-
suar dhe caktuar dimensionet t
treguara me masa jostandarde;
t aftsohet pr t treguar gja-
tsin n centimetr (deri n 20
centimetra);
t aftsohet t krahasoj dhe
vlersoj gjatsin e sendeve
deri n 20 centimetra;
t aftsohet t mas gjatsin
e vijave t drejta (deri n 20
centimetra) dhe t vizatoj vija
t drejta me ndihmn e vizores;
t aftsohet pr t matur masn
n kilogram me ndihmn e
peshores;
t aftsohet pr t matur vlern
e mass n kilogram dhe me ma-
tje e kontrollon vlersimin e tij;
t aftsohet pr t krahasuar
masa me dhe pa matje (m
leht - m rnd);
t aftsohet pr t prdorur
nocionet elementare t ekono-
mis (denar, mim, shitje, blerje,
pages);
`
`
`
`
`
`
`
`
Masat jostandarde pr
gjatsin
Matja e gjatsis
Masa jostandarde
Pr mas
Matja e mass
Fmija dhe ekonomia
Parat
Matja e kohs
Pllmb, hap,
gisht, gishtrinj
(prsritje)
Metr (muri, rro-
baqepsi, metr
tregtare)
Centimetr
pllmb, gisht
(prsritje)
kilogram (1 kilo-
gram)
peshore dhe gur
peshoreje
kandar, terezi,
Peshore barnatoreje
denar;
mimi;
shitje;
blerje;
pages;
ant t hollash
(prsritje);
llogari fiskale;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Nxnsi merr pjes n lojra t krahasimit: nj larges ose
distanc t njejt e masin m shum nxns me pllmb,
hap dhe i krahasojn rezultatet e fituara.
E mat klasn me meter dhe e shnon gjatsin.
Mat gjatsi t sendeve t ndryshme (laps, gom etj) i
krahason dhe ilustron t dhnat e fituara me vija adekua-
te.
Mat gjatsi t vijave t drejta (deri n 20 centimetra).
Loja: N treg; N vetshrbim etj.
Aktivitet praktik: bjm brum pr modelim duke u bazuar
sipas reets; 6 lug miell, 1 lug vaj etj.
Mat masn e dy karrotave, mollave etj., me duar, gjykon
m leht dhe m vshtir, pastaj kontrollon me matje etj.
Prgatit list t mimeve me okollatat m t preferuara,
amakza etj.
Merr pjes n lojra: Shits-blers deri n 20 denar.
I shkruan aktivitetet t cilat i realizon gjat nj ore.
Bisedon se n sa ora shkon n shkoll, n sa ora shkon
pr t fjetur.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
12
t prdor monedha prej 1, 2 dhe
5 si dhe banknota prej 10 denar
dhe t tregoj vlern e sendeve
me t cilat shpeshher has t
shprehur n denar;
t aftsohet pr t matur me
instrumente pr t matur kohn;
t aftsohet pr t lexuar dhe
matur kohn (n or) me or.
`
`
`
monedha prej 1, 2
dhe 5;
Denari;
banknota prej 10
denar;
or (koh)
or (instrument)
`
`
`
`
`
TEMA 5: PUN ME T DHNA (8 OR)
Nxnsi:
t aftsohet pr t mbledhur,
radhitur dhe t fus t dhna me
simbole;
t aftsohet pr t br tregues
grafik t t dhnave;
t aftsohet pr t lexuar t
dhnat nga raporti i shkurtr.
`
`
`
Mbledhja dhe rregulli-
mi i t dhnave
Leximi dhe paraqitja e
t dhnave
tabela ` Mbledh t dhna dhe i fut (me ngjitje, ngjyrosje) n tabe-
la t gatshme (psh. Sa nxns kan sy t kaltrt, t kaft
dhe t gjelbr? etj....).
Numron sa djem dhe sa vajza ka n klas dhe t dhnat i
paraqet me dy grupe katror t radhitur njri pas tjetrit.
Nga raporti i ushqimeve t preferuara t radhitura n
mnyr horizontale dhe vertikale i lexon t dhnat. Cili
ushqim sht m i preferuar?
`
`
`
13
3. REKOMANDIME DIDAKTIKE
Gjat realizimit t programit, realizatort e drejtprdrejt t nisen nga
mundsit dhe interesimet zhvilluese t fmijve prej moshs 7 vjeare.
N veanti t merren parasysh ligjshmrit e zhvillimit t mendimit n
kt periudh zhvilluese.
N realizimin e prmbajtjeve realizatort e drejtprdrejt t organizojn
aktivitete praktike manipuluese t nxnsve: manipulim me gjsende,
hulumtim, zbrthim, prbrje, formim, vargim, gjetje e zgjidhjes me
kombinime t ideve etj., kurse prmes tyre t nxiten aktivitetet ideore
t nxnsve, me ka mundsohet sendrtimi i sistemit t paraqitjeve dhe
nocioneve matematikore.
Sa i prket formsimit didaktiko-metodik t ors msimore, e theksojm
nevojn e zbatimit maksimal t lojs didaktike, aktiviteteve praktike,
manipuluese dhe hulumtuese t nxnsve. Gjat ksaj e preferueshme
sht t zbatohet forma punuese grupore dhe ajo e individualizuar, e m
s paku ajo frontale.
Duke e respektuar qasjen holistike n punn e nxnsve prej moshs m
t vogl, e domosdoshme sht lidhshmria me lndt tjera, gjegjsisht
integrim maksimal gjat planifikimit t msimit dhe realizimit t orve.
Pr shembull, gjat msimit t prmbajtjeve nga orientimi n lokalin dhe
kohn e nevojshme sht lidhshmri me lndt njohja e mjedisit, arsim
fizik dhe shndetsor dhe arsimin figurativ etj.
Msimi nga matematika duhet t realizohet n vende t ndryshme, por
m s shpeshti n katin matematikor dhe at t informatiks n klas ku
fmijt do t hulumtojn ma materiale dhe mjete t ndryshme dhe do
t punojn n kompjutor me zbatimin e softverve t licencuar arsimor.
Secili nxns n mnyr aktive do t merr pjes n aktivitetet e: radhi-
tjes, klasifikimit, krahasimit, gjykimit, t qlluarit, matjes, numrimit
dhe radhitjes t materialeve t ndryshme. Me rndsi sht q t merret
parasysh se, n baz t mundsive zhvilluese t nxnsve, temat duhet
t prpunohen gradualisht dhe n koh t sakt (psh.: nocionet gjath-
tas dhe majtas, si dhe zgjidhja e detyrave tekstuale do t realizohet
kah fundi i vitit shkollor).
Pr kt arsye, do t ishte mir kndi pr matematik t prmbaj: ma-
teriale t ndryshme pr klasifikim, radhitje dhe numrim; tabake; maca
dhe lodra tjera pr t krahasuar sipas madhsis; forma plastike dhe
t drurit; material prej pambuku; rr e imt, krevat dhe lodra tjera
pr krahasim dhe shoqrim; ngjits; guaca; gur; fara; katrkndsh me
ngjyra; kopsa, forma miniature; trupa gjeometrik; numra prej plastike
ose nga kartuqe, kafsh - lodra; rrath me madhsi t ndryshme; bo
pishe; gshtenja; material t ndryshm natyror; lloje t ndryshme t
materialit pr t br shembuj; letr; plhur; fash; laps; grshr;
shirita elastik; drrasa t vogla; shirita nga letra pr farkim; perl -
margaritar me madhsi, form dhe ngjyr t ndryshme; pej me ngjyr
dhe trashsi t ndryshme; lesh; katror; forma dhe numra magnetik;
materiale t ndryshme pr matje; metr pr matje; vizore; peshore; or;
or rre dhe or uji; kulluese-filtr; lojra Domino Mos u hidhro
njeri; lotari: fotografi, forma, fotografi, tangram; radhits, linotipist;
lodra t cilat montohen, radhitse (t drurit dhe nga kartuqi); numra
t ndryshm n pjes t cilat duhet t bashkohen; abakus (numratore
me topza druri); libra adekuat-ilustrime; vizatime kartuqe me numra t
shkruar deri n 20; kartuqe me simbole t shtypura (<, >, =); monedha
dhe banknota t vizatuara prej 10 denar; pllaka logjike etj.
14
4. VLERSIMI I T ARRITURAVE
T NXNSVE
Mbikqyrje e ngjarjes iniciale t nxnsit (mbikqyrje t prvojave
t tyre paraprake, njohuri dhe shkathtsi);
Udhheqje t portfolios pr secilin nxns n klas;
Prdorimi i ek-listave evidentuese, shnime anegdotash;
Bhet bised me nxnsin pr t'u fituar njohuri pr mendimin lo-
gjik t tyre gjat zgjidhjes t situatave problematike etj.;
Mbikqyrje me koh dhe t vazhdueshme t nxnsit prderisa ma-
nipulon me sendet konkrete, mjete, instrumente etj.;
Konfirmim dhe kontrollim javor dhe tematik t njohurive t fituara
n mbarim t trsive tematike;
Prdorimi i listave punuese me tri nivele t rndsis;
Kontrollim t zakonshm t njohurive dhe aftsive n mbarim t
vitit shkollor.
N mbarim t vitit shkollor nxnsi vlersohet me shkrim.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
5. KUSHTET HAPSINORE PR
REALIZIMIN E PROGRAMIT
MSIMOR
Programi n aspekt t kushteve hapsinore bazohet n Normativin pr
hapsir pr klasn I, II dhe III dhe mjetet msimore pr klasn I t
sjell nga ministri i Arsimit dhe Shkencs me vendim nr. 07 - 4061/1 t
dats 31.05.2007.
6. NORMATIVI PR KUADRIN NORMATIVI PR KUADRIN
MSIMOR
Msimin nga lnda e matematiks n klasn e dyt mund ta realizoj
personi i cili ka kryer:
Fakultetin Pedagogjik - profesor pr msimin klasor;
Fakultetin Filozofik - pedagog i diplomuar;
`
`
15
7. KOMISIONI PR PRGATITJEN
E PROGRAMIT MSIMOR
Liljana Samarxhiska - Panova, kshilltare n BZHA, bashkrendu-
ese;
Dr. Vesna Makashevska, profesoresh n FP Shkup;
Goce opkoski, kshilltar n BZHA;
Musa Zuka, kshilltar n BZHA;
Tatjana Nesheska, pedagoge n SHF Vojdan ernodrinski Shkup;
Mr. Dushanka Pankova, arsimtare n SHF Lazo Angelovski Shkup;
Snezhana Klivanoska, drejtor n KPF 8 Marsi Shkup.
8. VENDIMI DHE DATA E
SJELLJES S PROGRAMIT
MSIMOR
Programin msimor nga lnda e matematiks pr klasn e II n arsimin
fillor nntvjear e miratoi:
Ministr
Sulejman Rushiti m 18.10. 2007
(vendim nr.10 - 2066/10)
`
`
`
`
`
`
`
16
1
PROGRAMI
MSIMOR
NJOHJA E MJEDISIT
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 dhe 51/07), Ministri i Arsimit solli program msimor pr lndn njohja e
mjedisit pr klasn II pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. QLLIMET E MSIMIT
N KLASN E II-t
Nxnsi:
ti zgjeroj njohurit pr mjedisin e drejtprdrejt dhe ta kuptoj
lidhshmrin n mes njerzve, gjsendeve dhe dukurive;
t aftsohet pr vzhgim, prshkrim, krahasim t gjsendeve dhe
dukurive dhe raportet n mes njerzve;
t dalloj natyrn e gjall nga jo e gjall dhe ta zbuloj lidhsh-
mrin e tyre n mes veti;
ti dalloj stint e vitit dhe ndryshimet n natyr;
t aftsohet t merr pjes n sjelljen dhe respektimin e rregullave
t bashkjetess n shtpi, shkoll dhe n mjedisin m t gjer;
t inkuadrohet n mnyr aktive n zgjidhjen e problemeve dhe t
krijoj vetbesim;
t dij t njoh, t kuptoj, dhe t tregoj emocione t ndrysh-
me;
t kujdeset pr shndetin e vet dhe pr mjedisin ku jeton dhe
mson;
ti njoh dhe zbatoj rregullat pr mbrojtjen nga lndimet dhe rre-
ziqet tjera;
ti zgjeroj njohurit pr rregullat e komunikacionit dhe t zhvilloj
kultur t sjelljes s komunikacionit;
t zhvilloj ndjenj t prkatsis ndaj atdheut t vet;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
ta kuptoj nevojn e marrveshjes, ndihms dhe bashkpunimit
me t tjert dhe t zhvilloj shoqrim, toleranc, humanitet dhe
prgjegjsi;
ti njoh zakonet dhe festat nga kultura e vet dhe kultura e t
tjerve t bashksive tjera n Republikn e Maqedonis;
t orientohet n hapsir dhe koh;
t merr pjes n hulumtimet e thjeshta;
t zhvilloj interesim dhe dshir pr arrdhjen n njohurit e reja
pr mjedisin duke shfrytzuar burime t ndryshme pr msim dhe
TIK.
`
`
`
`
`
4
2. QLLIMET KONKRETE
TEMA: UN ME TJERT (14 OR)
Qllimet Prmbajtja Nocionet Aktivitetet dhe metodat
Nxnsi:
t dij ta prezentoj vetve-
ten, ka din, ka mundet, ka
dshiron;
ta prforcoj vetbesimin n pro-
cedura dhe aktivitetet e veta;
ti dalloj ngjajshmrit dhe
dallimet n mes njerzve;
t dij se secili ka mendimin e
vet/t ndryshm ose t ngja-
jshm me tjert;
ti dalloj karakteristikat tek
njerzit n periudha t ndryshme
t jets;
ta kuptoj funksionin e rregulla-
ve pr bashkjetes;
t mar pjes n sjelljen e rre-
gullave n shkoll;
ti zbatoj rregullat n shkoll
dhe n jet;
t kuptoj se secili njeri ka t dre-
jta dhe prgjegjsi.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
ka m plqen te
vetvetja...
Ne jemi t ngjajshm
dhe t ndryshm
E kam mendimin tim
dhe e respektoj men-
dimin e t tjerve
Fmij dhe t rritur
Rregullat e bashkje-
tess
T drejtat dhe prgje-
gjsit
Dallimet ngjajshmri
Respektimi i mendi-
mit t huaj
Lindje, fmijri, rini,
pleqri
Rregullat n klas
Rregullat n familje/
shtpi
T drejtat, prpa-
rsit
`
`
`
`
`
`
Nxnsit n mes vete pyeten dhe marrin informatat pr
at se kush ka don, ka mendon dhe di.
Pastaj identifikojn se dika jan t ngjajshm, ndrsa n
dika t ndryshm.
Biseda dhe lojra t situatave me tem t dhn pr sh-
prehjen e mendimit t vet.
Biseda pr jetn e njeriut si proces (lindje, fmijri, rini,
pleqri).
Shikon fotografi dhe shpjegon pr familjen (nn, baba,
gjysh n periudha t ndryhme t jets).
Biseda pr rregullat n ndonj loj, sjellja e rregullave pr
sjellje dhe rregullat tjera q i njohin n shtpi, ndrtes,
lagje, n klas dhe n shkoll.
Njohja e t drejtave themelore t fmijve (puntori pr
t drejtat e fmijve, biseda, lojra, vizatim etj).
`
`
`
`
`
`
`
5
TEMA: JETA DHE PUNA N SHKOLL (14 OR)
Qllimet Prmbajtjet Nocionet Aktivitet dhe metodat
Nxnsi:
t dij se si sht e organizuar
shkolla;
t dij ka punojn arsimtart/
drejtori, shrbimet n shkoll;
ti njoh rregullat e sjelljes n
shkoll;
t zhvilloj ndjenj pr respektin
e ndrsjellt, ndihm, bashkpu-
nim;
ta kuptoj rndsin e fjalve,
prgjegjsin, t drejtn, priva-
tizimin;
t dalloj ka sht personale
dhe ka e prbashkt;
t sillet me prgjegjsi ndaj
punve t veta dhe t pr-
bashkta n shkoll;
ti njoh festat t lidhura me
traditn fetare dhe shtetrore;
t nxitet pr pjesmarrje n
solemnitete t ndryshme.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Si sht e organi-
zuar shkolla
Jeta dhe puna n
shkoll
Kremtimi
`
`
`
Udhheqje, rend
shtpiak
klas
zyr
bibliotek, ku-
zhin, toalet, sall
sporti, respektim,
bashkpunim, pr-
gjegjsi, t drejt,
privatsi,
mjetet msimore t
nxnsve,
festat: Krshn-
dellat, Viti i ri,
Bajrami, 8 Shtatori,
Pashkt
`
`
`
`
`
`
Njohja e hapsirave dhe t punsuarit n shkoll.
Biseda pr punn n shkoll, bised me drejtorin, pedago-
gun dhe psikologun e shkolls;
Bised pr obligimet e puns s tyre, pse sht e rnd-
sishme puna e tyre, si bashkpunojn n mes veti.
Puntori me tem: Si dua t jet shkolla ime?
Lojra n role. Puntori pr prgjegjsi, drejtsi, privatsi.
Puna n grupe. Secili grup angazhohet n pun:
t prpunoj rregulla pr ruajtjen e pajisjes n klas pr
mirmbajtjen e higjiens n klas; pr ujitjen e luleve;
grupet bjn ditar: ka bjm sot?
Biseda pr ruajtjen dhe shfrytzimin e pajisjes dhe mjete-
ve t shkolls, huazimin etj.
Bised pr festat, pjesmarrje n manifestimin e festave
m t rndsishme shtetrore dhe festave fetare, prpuni-
mi i kalendarit t kremteve.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
6
TEMA: VENDI IM - 12 OR
Qllimet Prmbajtja Nocionet Aktivitetet dhe metoda
Nxnsi:
ti zgjeroj njohurit pr cilsit
m t rndsishme n vendin ku
jeton (qytet, fshat, lagje);
ti vrej dhe emroj objektet m
t rndsishme n mjedisin e
drejtprdrejt dhe t orientohet
sipas tyre;
ti njoh dhe krahasoj ndrtesat
e reja dhe t vjetra;
t zhvilloj interesim dhe respekt
ndaj tradits dhe trashgimis
kulturore;
ti njoh dallimet kulturore n
vendin e vet t jetess;
t zhvilloj ndjenj t prkat-
sis ndaj atdheut t vet,
t njihet me bukurit natyrore
m t rndsishme.
`
`
`
`
`
`
`
Vendi ku jetoj
Mjedisi i drejtpr-
drejt
Vendi im dikur dhe sot
Maqedonia vendlindja
ime
Qytet, fshat, lagje,
post, ambulant, sta-
cion policor, fabrik,
treg, qendr tregtare,
trashgimi kulturore,
male, liqene, lumej
Shtitje, vzhgime, biseda pr mjedisin;
prpunimi i albumit me fotografi nga vendi i vet ku
jeton, zbatimi i TIK.
Shtitje dhe biseda n mjedisin e drejtprdrejt.
Vizita e objekteve dhe biseda me t punsuarit.
T vizatuarit e objekteve.
Grumbullumi i t dhnave pr ngjarjet e njohura me
ndihmn e t rriturve.
Leximi i tregimeve dhe legjendave, dgjimi i kngve dhe
valleve popullore (nga bashksit e veta dhe bashksit
tjera etnike).
Organizimi i vizitave dhe puntorive.
Biseda, grumbullimi dhe t shikuarit e prospekteve, pano-
ramave, fotografive.
Prpunimi i albumve dhe panoave, zbatimi i TIK, t
shikuarit e CD Bukurit e Maqedonis.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
7
TEMA: SHTPIA IME - 14 OR
ti dij lidhjet farefisnore n rrethin m t
gjer dhe m t ngusht;
t zhvilloj ndjenj t prkatsis ndaj
familjes s vet;
t dij se ekzistojn lloje t ndryshme me
vler t barabart (familje me nj prind,
shtpi, familje, institucion familje);
ta dij funksionin e hapsirs n shtpi;
t dij dhe emroj pjes t mobiljes dhe
aparateve n shtpi dhe prdorimi i tyre i
drejt;
t vrej dhe tju ik rreziqeve, t zhvilloj
ndjenj t prgjegjsis pr sigurin e vet
dhe sigurin e t tjerve;
ti dalloj fatkeqsit elementare;
t dij se si t mbrohet, ta msoj numrin e
telefonit t zjarrfiksit, policis;
t nxitet pr pjesmarrje aktive n mba-
jtjen e higjiens personale dhe higjiens
n shtpi;
ti tejkaloj stereotipet gjinore t obligi-
meve n familje;
t arrij njohuri pr rndsin e shndetit;
t njihet me mnyrn e manifestimit t
festave n familje;
t nxitet q n mnyr aktive ta shfrytzo-
j kohn e lir.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Antart e famil-
jes sime
Hapsira n
shtpi
Aparate n
amvisri
Mbrojta nga
fatkeqsit
natyrore
Higjiena perso-
nale dhe higjie-
na n familje
Shndeti
Festat n familje
Koha e lir
Familja, t afrmit
(daj, dajesha,
axha, shoqja e
xhaxhait, halla,
bashkshorti i
halls), hapsira n
shtpi, mobiljet,
televizori, shporeti
elektrik, frigoriferi,
kompjutori, radio-
ja, cd etj;
zjarri, vrshimi,
trmeti higjiena
personale, prgje-
gjsit,
Shndeti, ushqim
i shndosh, vita-
minat, sport,ajr,uj,
buzqeshje,
fest, solemnitet,
ditlindje dhe
manifestime tjera
familjare, dhurata
koha e lir.
T shikuarit e albumeve familjare, bised; t vizatuarit e
trungut familjar.
Vizita e familjes, vizita e shtpis pr fmijt bonjak;
Prpunimi i albumit t hapsirave n shtpi, bised,
emrim.
T vizatuarit e hapsirs q e adhuron n shtpi.
T shikuarit e aparateve t vogla familjare n kndet e
lojs;
Bised pr zbatimin e tyre dhe mnyrat se si tju ikin
mundsive nga rreziqet aktivitetet hulumtuese;
Panoaobligimet e mija, n shtpi, vizatim; zbatimi i TIK.
Puntori: Lojra t rezikshme
Simulimi i situatave se si t sillem gjat fatkeqsive ele-
mentare, thirrja e zjarrfiksit etj. aktivitetet mbrojtse;
Bised me tem: Se si e mbaj higjienn personale dhe
higjienn n shtpi, mjetet pr higjienn personale.
Lojra n role ndarje sipas gjinive jostereotipe.
Zbatimi i TIK.
Puntori me tem: ka sht shndeti?
Diskutim pr kremtimin e festave n familje dhe pr
vizitat e t afrmive dhe shokve, luajtja e roleve, t
vizatuarit..
Puntori pr rregullimin e dhuratave.
Puntori me tem: Se si dua ta shfrytzoj kohn time t
lir?
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
8
TEMA: UN JAM PJES E NATYRS - 28 OR
Nxnsi:
t zbuloj dhe prshkruaj disa
karakteristika pr natyrn e
gjall;
t zbuloj dhe prshkruaj disa
karakteristika t natyrs jo t
gjall n mjedisin e vet (uj,
rr, gur, metal etj);
t arrij njohuri se qeniet e
gjalla jan t lidhura me natyrn
jo t gjall;
t arrij njohuri se n mjedis
t ndryshm jetojn bim t
ndryshme;
t arrij njohuri baz pr bimt
dhe rndsin e tyre pr njeriun;
ti dalloj dhe emroj zarzavatet
e ndryshme dhe t dij se si i
shfrytzon njeriu;
ti dalloj dhe emroj pemt e
ndryshme dhe t dij prse
shfrytzohen;
t dalloj dhe emroj drunj gje-
thernse dhe gjethembajtse;
ti zgjeroj njohurit pr kafsht;
ta dallojn mnyrn e jetess
n mes kafshve t egra dhe
shtpiake;
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Mjedisi im natyr e
gjall dhe jo e gjall
Bimt n vendlindjen
time
N kopshtin e zarza-
vateve
N kopshtin e pemve
Natyra e gjall, natyra
jo e gjall,
bimt,
zarzavatet,
pemt,
Aktivitete hulumtuese me uj, rr, gur,
Vzhgon, zbulon, dallon organizma t gjall n mjedisin
e vet.
Bisedon pr organizmat e gjall pr at se si ushqehen, si
jetojn dhe varshmria e tyre nga natyra jo e gjall.
Shtitje, vzhgimi i kopshtit t luleve, i fushs, livadhit,
malit dhe vzhgimi i bimve t llojeve t ndryshme n
mjedisin natyror t tyre, bised me temn pr rndsin
e bimve pr njeriun. Mbjell dhe kultivon bim lulzuese
zbukuruese, n sanduqe, saksi dhe n kopshtin n oborrin
e shkolls.
Aktivitetet hulumtuese pr vzhgimin e kopshtit t peri-
meve, hulumtimi i karakteristikave t zarzavateve (ma-
dhsis, forms, ngjyrs, shijes, aroms, cilt zarzavate
hahen t freskta, t prgatitura). Secili prezenton lloj
t ndryshm t zarzavateve dhe mund t bjn libr me
zarzavate, reeta, poster.
Aktivitete hulumtuese pr vzhgimin e pemve n kop-
shtin e pemve (ngjyra, madhsia, aroma, shija), aktivite-
tet hulumtuese (ka do t bhet: nse fryti vihet n uj
t ngroht-ftoht, kur do t ndahet n dy pjes). Secili
prezenton lloj t ndryshm t pems dhe mund t prgati-
sin libr pr pem, reeta, poster.
Vzhgimi i mjedisit t afrt sipas stinve t ndryshme
t vitit; kultivimi i ngjajshmrive dhe dallimeve n mes
drunjve gjethmbajts dhe gjethrns, ilustrimi.
`
`
`
`
`
`
`
9
ti vrej ndryshimet n natyr
sipas stinve t vitit;
t dij se si prshtatet njeriu,
kafsht, bimt sipas stinve t
vitit.
t orientohet n kohn dhe
drejt ti prdor terminet pr
ditn-natn;
t arrij njohuri elementare pr
shqisat;
t msoj se si t mbrohet nga
lndimet dhe smundjet.
`
`
`
`
`
Drunjt gjethmbajts
dhe gjethrns
Kafsht kafsht
shtpiake dhe t egra
Ndryshimet n natyr
stint e vitit
Orientimi n kohn
Shqisat e mia (sy,
vesh, hund, prekje)
Si t mbrohem nga
smundjet
drunjt gjethmbajts
dhe gjethrns,
kafsht shtpiake,
kafsht e egra,
stint e vitit, muajt,
kalendari
dit-nat, paradite,
pasdite, n mngjes-
n mbrmje,
shqisat,
smundjet,
lndimet.
Vizita e ferms; t shikuarit film pr jetn e kafshve,
t shikuarit e fotografive, ilustrimet, enciklopedit pr ka-
fsht shtpiake dhe t egra; leximi i fabulave, gjegjza-
ve, krijimi i albumeve, zbatimi i TIK.
Vzhgimi i kohs gjat tr vitit.
Zbulimi i gjrave m t rndsishme t stinve t vitit
(vjesht, dimr, pranver, ver); t vrejturit e ndryshime- t vrejturit e ndryshime-
ve n natyr (me diell, ngroht, me shi, me vrnsira);
bn kalendar t kohs; bised me temn se si vishemi n
stin t ndryshme t vitit; zbatimi i TIK; vizita e stacionit
meterologjik, dgjimi i parashikimit t kohs;
Pprpunimi i kalendarit javor t kohs, prpunimi i orarit
ditor t aktiviteteve dhe sqarimi i aktiviteteve.
Lojrat hulumtuese: ka zbuloj me shqisat e mia, (prekje,
arom, t pamurit, t dgjuarit, shije).
Bised me temn:
Se si t mbrohemi nga lndimet?
Se si t mbrohemi nga smundjet infektuese?
(bised pr rrezikun me marrjen e barrrave vet(pa kon-
sultim me mjekun);
Vizitat e mia n ambulant
`
`
`
`
`
`
`
`
`
10
TEMA: UN HULUMTOJ -16 OR
Nxnsi:
ti zbuloj dhe njoh cilsit e
materialeve t ndryshme (le-
tr, mndafsh, rr, materiale
natyrale), ti njoh materialet me
prekje (i lmuar, i vrazhd);
ujit;
t zhvilloj vetdije pr rnd-
sin e ujit;
ajrit;
t zhvilloj vetdije pr rndsin
e ajrit t pastrt;
ti zbuloj burimet e drits dhe
t dij t mbrohet nga shklqimi
drejtprdrejt i diellit;
t zhvilloj aftsi pr formsimin
e materialeve t ndryshme dhe
kombinimi i tyre;
t njihet me mnyrn se si
ambalazhet ose gjsendet e
shfrytzuara mund t prdoren;
t zhvilloj vetdije pr prdori-
min e drejt t materialeve.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Njohja me materia-
let: letr, mndafsh,
dru, rr, materiale
natyrore
Uji
Ajri
Drita
E ndryshoj botn
Materiale, letr, mn-
dafsh, rr,
materiale natyrale,
thithje, notim, ngjyr,
uj i ndotur, uj jo i
ndotur (i pastr)
ajr, frymmarrje, ajr i
pastrt,
drit, errsir, hije,
material i prdorur,
kuti, gjsende zbuku-
ruese.
Lojra hulumtuese me materiale t ndryshme t cilt munden
t lakohen, formsohen, bjn figura, origam, fotografi,
kukulla, panorama, material t ndryshm t kombinuar n
nj trsi.
Lojra hulumtuese Zbulimi i cilsive t ujit (ngjyra, aroma).
Cilt lnd thithin ujin? tekstili, guri, druri, hekuri, rra
etj).
Hulumtim se si ndotet uji.
Lojra hulumtuese zbulimi i cilsis t ajrit (ngjyra, aroma,
pessha, shtypja), lvizja e ajrit era, prpunimi i rrokullisses
nga letra. Hulumtimi: Se si ndotet ajri?
Lojra hulumtuese hulumtimi i cilsive t drits (burime t
drits), ngjyra e drits, shklqimi i drits prmes gjsendeve
t ndryshme (ylberi). Bn or prej diellit.
T shikuarit e materialit t ndryshm q prdoret, kombini-
mi i tij: brja e panoramave, zbukurimeve, kukullat, lojrat,
maskat;
prpunimi i gjsendeve t ndryshme nga kartuqi, revista
t vjetra, gota plastike, korpa nga vezt, foli, kartuq nga
tetrapaku etj;
prpunime nga lloje t ndryshme t konopit, leshit, CD t
vjetra, filmave, stiroporit etj:
`
`
`
`
11
TEMA: KOMUNIKACIONI - 10 OR
Nxnsi:
t dij t lviz drejt dhe sigur-
t;
ti respektoj shenjat e komu-
nikacionit n komunikacion n
situat reale;
ti njeh shenjat e komunikacionit
pr kmbsor;
ti dalloj udhkryqet dhe t dij
se si kalohen;
ti zgjeroj njohurit pr llojet e
mjeteve t komunikacionit;
ti vrej ngjashmrit dhe
dallimet ndrmjet shenjave t
ndryshme t komunikacionit;
ta kuptoj rndsin e komuni-
kacionit lidhshmrin e pjesve
t ndryshme t vendlindjes dhe
m gjer.
`
`
`
`
`
`
`
Lvizja n rrug, rru-
gic, vend pr loj n
shkoll
Shenjat e komunika-
cionit
Para udhkryqit
Udhtojm
Rrug, rrugic, vend
pr loj,
vendkalim pr kmb-
sor, trotoar, semafor,
shenjat e komunika-
cionit,
udhkryq,
udhtar, automjet.
Simulimi i lvizjes npr rrug, rrugic dhe vendin pr
loj n oborrin e shkolls, poligon;
Puntori me temn: Si dhe ku guxoj ta kaloj rrugn?
Vzhgimi dhe identifikimi i shenjave t komunikacionit n
fotografi, sllajde, maket, filma etj.;
vizatim, modelim dhe prpunim t shenjave t komunika-
cionit.
Vzhgimi i udhkryqit;
simulimi n oborrin e shkolls, poligoni;
ushtrime pr tejkalimin e udhkryqit;
ilustrime, vizatim, t shikuarit e sllajdeve, fotografive,
zbatimi i TIK etj.;
vizatim, ngjyrosje, modelim t mjeteve t komunikacionit
(biciklet, rolere, trotinet).
`
`
`
`
`
`
`
12
3. REKOMANDIMET DIDAKTIIKE
Drejtime pr lidhshmrit ndrlndore: prmbajtjet msimore
nga lnda njohja e mjedisit japin mundsi pr integrim t trsishm
dhe lidhshmri t prmbajtjeve me lndt msimore: gjuh amtare,
matematik, arsim figurativ, muzikor dhe fizik;
Rekomandime pr prdorimin e fondit vjetor t orve sht
dhn n prpunimin e temave.
Qllimet e vendosura n temat msimore, japin mundsi pr planifikim
dhe realizim t pavarur t prmbajtjeve, n pajtim me nevojat e nxns-
ve dhe respektimit t parimit t aktualizimit n msim. Prdoren ngjarje
dhe situata aktuale n klas dhe lidhen me prvojn e nxnsve e cila
ndodh jasht shkolls. Nxnsit aq sa sht e mundshme, duhet ta njo-
hin mjedisin n mnyr t drejtprdrejt. Gjat vzhgimit udhzohen
q ti prdorin t gjith shqisat e mundura.
N programin msimor jan dhn qllime t cilt arrihen prmes aktivi-
teteve t nxnsve. Aktivitetet ndonjher prfshijn m shum qllime
dhe qllime nga prmbajtje t ndryshme. Kshtu q nj qllim mund ta
arrijm prmes aktiviteteve t ndryshme. Shembujt e aktiviteteve jan
propozime, ndrsa msimdhnsi mund q pr arritjen e qllimeve t
zgjedh edhe aktivitete tjera adekuate.
Mjetet msimore:
mjedisi i drejtprdrejt - dukurit dhe sendet n natyr dhe duku-
rit n shoqri si dhe raportet ndrmjet njerzve;
mjetet, libri dhe materialet didaktike;
kndet hulumtuese;
`
`
`
`
`
teatr kukullash;
mjetet vizuale (fotografi, aplikime, foli, panoa, tabela pr shpallje,
harta gjeografike harta e relievit t Maqedonis, modele, make-
ta);
ilustrime, enciklopedi, revista etj.;
internet, softver arsimor;
mjetet audio vizuale (grafoskop, fotoaparat digjital, kamer digji-
tale, televizor, DVD-pleer, video-pleer, kompjutor, projektor LCD
dhe mjete t tjera).
T NXNSVE
Prcjellja e t arriturave t nxnsve
Gjat msimit rregullisht prcillen dhe vlersohen t arriturat e nxn-
sve, grumbullohen tregues pr aktivitetet e tyre, motivimet pr msim,
bashkpunimi me t tjert etj.(Notimi formativ).
Kjo komponent sht pjes prbrse e planifikimit t arsimtarit pr
msim dhe msimnxnie.
Mnyrat e kontrollimit dhe notimit:
notimi me shkrim:
`
`
`
`
`
13
observimi i fmijs-nxnsit;
biseda si mnyr e shprehjes;
motivimi, interesimi, aktivitetet;
udhheqja e portfolios zhvillimoro-analitike pr do fmij -
nxns;
prdorimi i ek-listave dhe listave pr evidenc, shnime t anek-
dotave, studim rasti;
punimet e nxnsve n mnyr individuale dhe n grup;
teste kontrolluese t puns, teste t dituris;
zbatimi i listave pr vlersim analitik t aktiviteteve hulumtuese
(planifikimi i puns, aftsive pr hulumtim, aftsive pr grumbul-
limin dhe prpunimin e t dhnave etj.);
vlersimi mikrosumativ;
vlersimi sumativ n fund t vitit shkollor prmes procesverbalit
autentik pr t arriturat e secilit nxns/nxnse.
MSIMOR
dats 31.05.2007.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
ARSIMOR
Punn edukativo-arsimore n klasn e dyt mund ta realizoj personi i
cili ka mbaruar:
Fakultetin Pedagogjik - profesor pr grup klasor;
Fakultetin Filozofik - Institutin pedagogjik,
7. PROGRAMIN MSIMOR E
PRPUNOI EKIPI PROFESIONAL:
1. Danica Talimixhioska, kshilltare pedagogjike e pavarur pr grupin
klasor, BZHA - Prilep
2. Dr. Biljana Kamevska, docent - n Fakultetin Pedagogjik Shn Kli-
ment Ohridski
3. Svetllana Brashnarska, kshilltare pavarur pr biologji - Shkup
4. Subi Ajro, kshilltar pedagogjik pr msim klasor BZHA - Strug
5. Aleksandra Mitrovska, edukatore n SHF Shn Kliment Ohridski f.
Draev, Shkup
6. Lidija Narashanova Smilevska, arsimtare n SHF. Koo Racin- Sh-
kup
7. Mira Gjorgjievska, edukatore KPF8 Marsi - Shkup
`
`
14
MSIMOR
Programin msimor nga lnda e njohjes s mjedisit pr klasn e II n
arsimin fillor nntvjear e miratoi:
Ministr
(vendim nr.10 - 2066/10)
1
PROGRAMI
MSIMOR
GJUH ANGLEZE
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 dhe 51/07), Ministri i Arsimit solli program msimor pr lndn gjuh
angleze pr klasn II pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. QLLIMET E MSIMIT
N KLASN E II-t
Nxnsi:
t aftsohet q t njoh fjal t reja n mnyr vizuale prmes
dgjimit;
t mund t riprodhoj fjal dhe shprehje t thjeshta gjuhsore;
t mund t bj komunikim t rndomt n nivel t vokabularit t
prvetsuar dhe me zbatimin e funksioneve gjuhsore t afrta me
moshn e nxnsve;
t tregoj interesim pr kulturat tjera.
`
`
`
`
4
2. QLLIMET KONKRETE
KOMPONENTA 1. NJSIT LEKSIKORE
1
Qllimet Prmbajtjet Shembujt Aktivitetet dhe metodat
Nxnsi:
ta kuptoj rndsin e
njsive leksikore dhe ti
riprodhoj.
`
Familja ime (antar
t familjes m t
gjer dhe m t
ngusht)
Mum/dad
Brother/sister
Uncle/aunt
Aktivitete t llojit t ushtrimeve me t dgjuar sudio-inizime ose
biseda e arsimtarit dhe riprodhimi i asaj q sht dgjuar, emr-
timi i antarve t familjes sipas posterve, fotografive, flesh
kartelave, vizatimeve t dhna etj.
Pjes nga veshm-
bathja
A coat, a shirt, a jumper,
a T-shirt, socks, trousers,
shoes, a skirt
Aktivitete nga lloji i ushtrimeve duke dgjuar audioinizime ose
t folurit e arsimtarit dhe riprodhimi i asaj q kemi dgjuar,
emrimi i antarve t familjes sipas hapsirs s dhn, fotografi,
flesh-kartela, vizatime etj. Rhyme: Diddle, Diddle, Dumpling.
Trupi im Head (hair, ears, eyes,
nose, mouth);
Shoulders, legs, knees,
toes...
Ushtrime nga lloji duke treguar pjes konkrete t trupit t vet;
aktivitete nga lloji duke vizatuar trupin e njeriut; duke msuar
vjershn Head, shoulders, knees & toes; aktivitete t llojit duke
prdorur gjeste n identifikimin e pjesve t trupit etj;lojra t
llojit Simon saysTouch your nose... etj.
Ushqimi
ushqime kryesore
t dits
titujt nga ushqi-
met dhe pijet m
t shpeshta
`
`
Breakfast/lunch/dinner/
supper
Bread, butter, hamburger,
sandwich, pizza, chips,
meat, vegetables, fruit.....
Milk, water, tea, juice....
Aktivitete t zhvillimit t diskutimit me tem: Ushqimi m i
preferuar i imi, prezentimi i ushqimit m t preferuar prmes
vizatimit, lojra t llojit Find your favourite food me prdorimin e
flesh kartelave etj.
Ngjyrat (t gjith
ngjyrat tjera nga
spektri)
Pink, grey, brown, purple Kndimi i kngve ku prmenden ngjyrat; ushtrime me ngjyrosje
sipas diktimit; kng; aktivitete t llojit t emrimit t ngjyrave
t pjesve t veshjes s nxnsve etj.
1
Gjat prpunimit t materialeve leksikore nuk duhet t vendosen m tepr se 4-5 njsi t reja leksikore sipas planit msimor. Materiali leksikor n mnyr suksesive
zgjerohet dhe prsritet.
5
Festat (njsit lek-
sikore t lidhura me
festat)
Christmas (Christmas
tree/presents/cards/Father
Christmas), Bayrami
Easter (Easter bunny/
eggs)...
Halloween.....
Kndimi i kngve, prpunimi i panoramave dhe zbukurimeve etj.
Kafsht (shtpiake
dhe t egra dhe t
vegjlit e tyre, per-
sonazhi kafsh q e
adhuron nga filmat
e vizatuar)
Fish, frog, mouse, elep-
hant, rabbit, bear; cat-kit-
ten, dog-puppy, cow-calf,
sheep-lamb;
Mickey Mouse, Dumbo (the
elephant)...
T treguarit e fotografive nga ilustrimet me kafsht prgdhel-
se shtpiake dhe emrtimi i tyre, lojra (me kartela t ilustruara
nga t cilat nxnsi e ndan emitimin prkats t t folurit t
prgdhelsve shtpiak; rfimi i tregimeve; dramatizimi (puppet
show) etj.
KOMPONENTA 2. STRUKTURAT GRAMATIKORE
2
Nxnsi:
ti kuptoj, dalloj dhe ti prdor
n mnyr aktive format e foljes
to be pr vetn e par dhe t dyt
njjs gjat komunikimit me goj.
`
Present s. tense of
to be
I am, You are, He/she/it is,
They are
Aktivitetet e llojit t paraqitjes s vetvetes, shokt n
klas, lojra t llojit (I am a dog - You are a cat...)
ta kuptoj rndsin e foljes to
have/have got n komunikimin me
goj.
` Present s. Tense of
to have/have got
I have a dog.
She has got black hair.
Dgjimi i rrfimit t arsimtarit i cili njkohsisht
prdor edhe pantomima; demonstrimi i prvetsimit
prmes t treguarit t gjsendeve nga pajisjet persona-
le shkollore etj.
2
Strukturat gramatikorenuk plotsohen n mnyr aksplicite, por ata nxnsit i prvetsojn n mnyr globale n strukturat e propozuara gjuhsore.
6
Nxnsi:
t njihet me format e vets s par,
dyt dhe tret njjs dhe vetn
e tret shums dhe n mnyr
adekuate ti prdor gjat komuni-
kimit me goj.
`
Premra vetor I, you, he, she, it
They
Lojra; ushtrime me goj.
t mundet ta njoh rndsin e
mbiemrit pronor dhe zbatimin e
drejt t tij
` Mbiemra pronor My, your, his/her/its
Their
Ushtrime me goj me nxitje prmes t treguarit t
gjsendeve dhe njerzve.
fjalve pyets dhe t mundet t
jep prgjigje adekuate me goj.
` Fjal pyetse How, where, how many Ushtrime t llojit t reagimit verbal t pyetjes s
parashtruar.
t mundet ta kuptoj rndsin e
mbiemrit prshkrues dhe zbatimin e
tyre t drejt.
` Mbiemra prshkrues
si pjes e lnds
dhe mbiemra tjer
prshkrues
This is a big dog.
Happy, sad, good, bad
Ushtrime me ilustrime; ushtrime duke treguar gjsende
konkrete dhe ushtrime me gjeste - mimika (t shprehu-
rit e ndjenjave).
parafjalave m frekuente pr vend
dhe t njejtat ti prdor drejt.
` Parafjalt In, on, under, behind, in
front of, up, down
Ushtrime nga lloji i puns n ifte msimdhns -
nxns, nxns-nxns), me qllim q t identifikohet
vendi i gjsendit nga mjedisi i drejtprdrejt; vendosja
e gjrave sipas paraqitjeve vizuale (flesh-kartelave,
postera) etj.
nyjes s trajts s pashquar a/an.
` Nyje e trajts s
pashquar a/an
A book, an elephant Aktivitete nga lloji i numrimit t gjrave nga pajisjet e
shkolls, kafsht (prdorimi i flesh kartelave) etj.
7
Nxnsi:
t mund ta kuptoj rndsin e
foljes ndihmse can, por vetm n
kontekst t mirsjelljes dhe ta pr-
dor drejt n kontekst t njejt.
`
Folje ndihmse can Can I have a banana
please?
Aktivitete t llojit t krkimit t gjsendeve nga mjedi-
si i drejtprdrejt, prdorimi i fotografive etj.
t mund t numroj prej 10 deri
n 20.
` Numra kryesor 10-20 Kng me numra (Eeny Meeny Miny Mow...), lojra me
numra, vizatim etj.
t kuptoj, riprodhoj dhe prodhoj
fjali t thjeshta (t shkurtra)
dftore
` Fjali t thjeshta (t
shkurtra) dftore
I have got a small fish. Ushtrime t llojit dgjimi i audio inizimeve ose t
folurit e arsimtarit dhe prsritja nga modeli i dgju-
ar; riprodhimi i rrfimeve t thjeshta duke e zbatuar
vokabularin e prvetsuar.
ti dalloj urdhrat dhe t reagoj n
mnyr adekuate n to.
` Urdhresa n
kuadr t njsive
tematike
Look at this! Go there!
Open the door/window/
books! Don`t go there!
Don`t stand up! Don`t sit
down! Take a pencil! Bring
me the ball! Give me the
book!
Dgjimi i rrfimeve dhe reagimi adekuat n ato (TPR),
loj e llojit Simon says...
ta njoh rndsin e Present con-
tinuos tens (koha e tashme) tek
foljet m t shpeshta t lidhura
me prmbajtjet nga vokabulari, n
njjs dhe vetn e tret shums.
` Koha e tashme
(Present continuous
tense)
I am drawing a cat. Ushtrime t llojit me demonstrim t aktiviteteve
prmes njohjes s rfimit t dgjuar dhe prdorimi i
mimiks dhe gjesteve, kng (Are jou sleeping,brothesr
John) etj.
8
KOMPONENTA 3. FUNKSIONET GJUHSORE
Qllimet Prmbajtjet Shembuj Aktivitetet dhe metodat
Nxnsi:
t mund t mbaj komunikim t
rndomt n situata adekuate t
t folurit duke zbatuar funksione
gjuhsore n kt nivel t t
msuarit e gjuhs, gjegjsisht t
afrt me moshn e tij.
`
Prshndetje/
(formale)
Good morning/after-
noon
Good bye
Miss/Mr/Mrs White
Aktivitete t llojit t ushtruarit t formave t prshndetjes
sipas modelit t t folurit; lojra t llojit Good morning Mr.
Jones, etj.
Prezentimi i vetes dhe
shokve
What`s your name?
I`m Svetlana.
Who is this? - This is
my friend.
T ushtruarit e funksionit gjuhsor prmes hulumtimit ver-
bal, prdorimi i vizatimeve, fotografive dhe flesh kartelave,
kng etj.
Prezentimi i familjes This is my family.
Who is this? - This is
my mum/dad/sister/
brother
T ushtruarit e funksionit gjuhsor prmes hulumtimit ver-
bal, prdorimit t vizatimeve, fotografive dhe flesh kartela-
ve, kng etj.
Modele t sjelljes
kulturore
How are you today?
Fine, thanks.
Not well.
`
`
Pjesmarrja n dialogje t shkurtra (lojra n role), drama-
tizime etj.
T kuptuarit e
urdhrave dhe reagimi
i tyre
Go! Draw! Colour!
Listen! Repeat! Open!
Close!
T dgjuarit e urdhrave dhe reagimi adekuat n ato (TPR);
rhyme (One, two, put on zour shoe, Three, four, open the
door) etj.
Mirsjellja Can I have a pencil,
please?
Loja n ifte, simulimi pas situates pas situates s dhn
(vetshrbim: buying products in a shop) etj.
Emrimi i pajisjeve
kryesore shkollore
This is my pencil/
book/pen/desk
Emrimi i gjsendeve nga orendit e shkolls pas vizatimeve
t dhna, flesh kartela, lojra t llojit Simon says.. This is
a) etj.
9
Thirrje n aktivitet Let`s draw! Let`s go
out!
Let`s sing!
Aktivitete t llojit TPR
Hulumtim
Plqim/mosplqim
I like/don`t like milk. Lojra t llojit ndarja e nxnsve n dy grupe dhe reagimi
sipas fotografis s dhn, ndarja e grupit q plqehet
ose nuk plqehet dhe aktivitetevt ngjajshme; t vizatua-
rit e kafshs q adhuron/dhe q nuk e adhuron, ushqimet,
pjes nga veshja dhe lojra t llojit Jumping the line, ku
nxnsit perms aktivitetit fizik e ushtrojn modelin gjuh-
sor.
Prshkrimi i kafsh-
ve prgdhelse dhe
kafshve t tjera
My dog is small.
His kitten is brown.
Aktivitete t llojit duke vizatuar kafsh prgdhelse/q e
adhuron, prshkrimi duke shfrytzuar gjestet dhe onomato-
pet dhe dhnia e prshkrimit verbal t pjesve t trupit t
kafshs (His ears are big)..
Thirrje n loj Let`s play hide and
seek!
Lojra (sipas zgjedhjes s nxnsve dhe msimdhnsit).
Prshkrimi i pjesve t
trupit
My eyes are green. Prshkrimi i pjesve t trupit t vet, prshkrimi i pjesve
t trupit t shokut t tij, prshkrimi sipas vizatimeve dhe
fotografive t dhna (antart e familjes); kng (head and
shoulders, knees and toes...) etj.
10
KOMPONENTA 4. DGJIM ME KUPTIM
Nxnsi:
njsive leksikore t parapara pr
studim n kt mosh.
`
Njsia leksikore Bread, butter
Fish
Eyes, nose, mouth
Pink, brown
Trousers, shoes
Reagim jo verbal i: nxitjes s t folurit, fotografive, po-
sterve, flesh kartelave, lojrave t llojit Simon sazs
(psh., me t treguar), kng etj.
t kuptoj rfime t thjeshta. ` Rfime t thjeshta My trousers are blue.
Easter eggs are red.
Ushtrime t llojit me reagim prkats t rfimeve t dgjua-
ra (nga audio-inizimet ose nga msimdhnsi, psh., lvizja
e trupit, mimika), reagimi jo verbal i instruksionit/dshmi
nga msimdhnsi etj.
11
KOMPONENTA 5. T FOLURIT
Nxnsi
ti shqiptoj dhe ti zbatoj
drejt n mnyr adekuate njsit
leksikore n rfime t thjeshta
t parapara pr kt nivel pr
studimin e gjuhs n kuadr t
funksioneve t parapara gjuhso-
re dhe strukturave gramatikore.
`
Familja ime I have two brothers. Aktivitete t llojit prsritje me goj dhe i rfimeve t
thjeshta prmes: lojs sipas roleve, numratoreve, recitimit
dhe kndimit, sipas mundsis t prcjellura me lvizje;
pjesmarrje n situata t shkurtra t dialogjeve, shfaqe
dramatike dhe spjegime t tregimeve si vrtetim pr prve-
tsim t leksiks dhe strukturat.
Pjes nga veshmbat-
hja dhe ngjyrat
Her shoes are pink.
Trupi im My nose is small.
Her mouth is pink.
Ushqimi Sandwich, meat, milk,
juice, water...
I like pizza and juice.
Festat Halloween, Father
Christmas
I have got 12 Easter
eggs.
Kafsht My frog is green.
I have a grey kitten.
KOMPONENTA 6. KULTUR
Prmbajtjet nga kultura jan t prfshiera n t gjitha komponentat n msimin e gjuhs, gjegjsisht nuk msohen si t izoluara si komponent e
veant.
Qllimi sht q t krijohet senzibilitet pr ruajtjen e dallimeve kulturore prmes prmbajtjeve edukative dhe sociologjike si baz pr zhvillimin e
tolerances dhe empatis ndaj t tjerve dhe t ndryshimit (p.sh., prmes emrave, festave, kngve, lojrave, numratoreve, modeleve komunikative,
elementeve paralinguistike etj.).
12
3. REKOMANDIME DIDAKTIKE:
N planifikimin e prmbajtjeve n klasn e dyt jan marr parasysh
prmbajtjet n programet msimore nga lndt tjera t cilat msohen n
klasn e dyt, gjegjsisht respektohet parimi i lidhshmris ndrlndore
sa i prket qllimeve dhe prmbajtjeve me theks t lidhshmris integru-
ese me prmbajtje nga gjuha amtare.
Msimi nga gjuha angleze pr nxnsit e ksaj moshe bazohet n m-
simin multisenzor (vizual, auditiv, taktil etj) dhe msimi holistik i cili
prfshin aspektet kognitive, afektive dhe motorike t nxnsve, gjegj-
sisht arsimtari do ti integroj komponentat e ndryshme me ka gjuha
do t msohet n mnyr funksionale. N baz t ksaj n gjuhn e huaj
nuk mund t ndahen, konkretisht nuk mund t planifikohet numri i orve
sipas komponentave t caktuara.
Rndsia e puns s orve nga gjuha angleze n klasn e pare ka t
bj me shprehjet gojore e cila lidhet me situatn e dhn n klas,
permes lojrave, dramatizimit t kngve ose lvizjeve me nxitje t fan-
tazis dhe kreativitetit t nxnsit. Nxnsit n prgjithsi i prvet-
sojn prmbajtjet mekanike (me riprodhim), por me rndsi sht t
kontrollohet kuptimi i drejt i rndsis s porosis duke i prfshir
edhe elementet kulturore.
Mjetet msimore:
komplet nga sistemi i miratuar shkollor;
nj pako material i porositur pr arsimtarin (flesh-kartela, poster,
doracak);
`
`
kasetofon/kaseta me kng; kompjutor me softver adekuat; CD
rom, TV me DVD;
burime tjera t msimit n mjedisin e drejtprdrejt gjra n hap-
sirn ku msohet gjuha angleze;
qasje n internet;
softver arsimor;
revist pr arsimtarin;
T NXNSVE
PRCJELLJA E T ARRITURAVE T NXNSVE
Gjat msimit vazhdimisht prcjellen dhe vlersohen t arriturat e
nxnsve, prmblidhen treguesit pr aktivitetet e tyre, motivimi pr m-
sim, bashkpunimi me t tjert etj. ( vlersim formativ). do aktivitet
n or ku nxnsit e tregojn aktivitetin e tyre gjuhsor qoft n nivel
receptues, riprodhues ose prodhues, jep mundsi pr msimin e prpari-
mit dhe vlersimi i tij. Kjo dmth. Se evaluimi bhet si pjes integruese
n vet orn msimore, e jo si akt i izoluar. Me rndsi sht q gjat
procedurave t kontrollimit t njohurive, si dhe vlersimi i nxnsit,
kto procedura mos t dallohen nga aktivitetet e zakonshme n or,
gjegjsisht nxnsit nuk duhet t veohen nga grupi gjat kontrollimit
t reagimit gojor gjuhsor.
`
`
`
`
`
13
Me rndsi t veant sht q theks t veant ti vihet aspekteve po-
zitive t prparimit t nxnsve, gjegjsisht asaj q nxnsi e di e jo at
q nuk e di. Me rndsi sht q do prparim t bhet n mnyr adeku-
ate me q nxnsve t rinj u nevojitet informat kthyese pr suksesin e
realizuar, q mund t jet lvdat me goj ose reagim pozitiv i shprehur
prmes gjestit ose mimiks, ose me buzqeshje nga ana e arsimtarit,
lules s vizatuar etj.
Vlersimi i prparimit t nxnsve do t bhet me shkrim gjat s cils
arsimtari ka pr obligim n fletore t posame n mnyr t rregullt t
mbaj shnime pr do nxns n veanti pr prparimin e tij n prput-
hje me komponentat gjuhsore t parapara me programin msimor pr
klasn e dyt.
REALIZIMIN E PROGRAMEVE
MSIMORE
Programi sa i prket kushteve hapsinore pr realizim bazohet n norma-
tivin pr hapsirn pr klasn e I, II dhe III dhe pr mjetet msimore pr
klasn e I e sjellur nga ana e Ministrit t arsimit dhe shkencs me vendim
nr. 07- 4061/1 prej 31.5.2007
Kushtet hapsinore dhe pajisja e klasave pr realizim t suksesshm t
programit msimor pr klasn e dyt duhet t jen n pajtim me norma-
tivin e prgjithshm pr pajisjen dhe realizimin e programeve msimore
pr klasn e dyt.
Rekomandohet q pr shkak t kontaktit m t leht vizual n mes
nxnsve, q t dgjojn m mir ka flitet dhe ai nxns q sht m
larg t ket qasje n klas, bankat t jen t rregulluara n kt mny-
r: m shum banka t afruara njra me tjetrn, variante t ndryshme
t shkronjs U si dhe vendosja dhe grupimi i karrikeve sipas nevojs
(gjat dramatizimit).
ARSIMOR
Studime t kryera n gjuhn dhe letrsin angleze- drejtimi arsi-
mor, VII
1
.
Studime t kryera gjuh dhe letrsi angleze, VII
1
.
Studime t kryera gjuh dhe letrsi angleze - drejtim tjetr dhe
me kualifikimin adekuat pedagogjiko-psikologjik dhe prgatitjen
metodike n fakultet adekuat, VII
1
.
Studime t kryera pr grupin klasor me modul pr gjuhn angleze
VII
1
.
`
`
`
`
14
7. KOMISIONI PR PRGATITJEN
E PROGRAMIT MSIMOR
1. Sillvana Veteroska, kshilltare e gjuhs angleze, Byroja e zhvillimit
t arsimit - Shkup - udhheqse sektori
2. Mr. Zora Bushovska, kshilltare e gjuhs angleze, Byroja e zhvillimit
t arsimit, Njsia ndrkomunale e BZHA - Ohr
3. Mr. Veronika Kareva, profesoresh n Universitetin e Evrops Jug-
lindore - Tetov
4. Sonja Dimitrova,arsimtare e gjuhs angleze, SHF Dimitar Milladi-
nov - Shkup
5. Armira Gavaz - Abedini, arsimtare e gjuhs angleze, SHF Jane San-
danski - Shkup
6. Toni Todorovski, arsimtar i grupit klasor, SHF 7 Marsi, f. ellopek
- Tetov
7. Ajshe Ajrullai, kshilltare e grupit klasor, Byroja e zhvillimit t arsi-
mit - Shkup
MSIMOR
Programin msimor nga lnda e gjuhs angleze pr klasn e II n arsimin
fillor nntvjear e miratoi:
Ministr
(vendim nr.10 - 2066/10)
1
PROGRAMI
MSIMOR
ARSIMI MUZIKOR
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
70/06 dhe 51/07), Ministri i Arsimit solli program msimor pr lndn arsimi
muzikor pr klasn II pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. QLLIMET E MSIMIT
N KLASN E II-t
Nxnsi:
t zhvilloj qndrim t drejt pr kndim (ulur, mbajtur, frymmar-
rje);
t zhvilloj shprehi pr kndim t kultivuar (kndim mesatar pa
grimas, ngritja e supeve dhe brtitje);
t demonstroj (kndoj) kng me vij t llojllojshme melodiko-
ritmike;
t aftsohet pr dgjim aktiv t muziks;
ta njoh muzikn e instrumenteve t ndryshme;
ti mbaj mend, prsris dhe shfrytzoj lvizjet n aktivitetet
muzikoro ritmike;
ta identifikoj dhe prdor ritmin;
t njihet me disa instrumente muzikore pr fmij dhe t prpiqet
q t ekzekutoj me to;
t shfaq interesim pr realizimin e efekteve t zshme, improvizi-
meve spontane t motiveve t shkurtra muzikore etj;
t inkuadrohet n veprimtarin muzikore;
t nxitet pr shprehjen vetanake muzikore.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
2. QLLIMET KONKRETE
1. KNDIM (20 OR)
Nxnsi:
t fitoj shprehi q trupin ta mba-
j drejt gjat kndimit;
t zhvilloj ndijim pr ritm dhe
t identifikoj ritm t caktuar;
t zhvilloj interesim pr kndim
t kndoj kng t ndryshme
pr nga prmbajtja dhe karakteri;
t bisedoj pr prmbajtjen e
kngs.
`
`
`
`
`
Tinguj;
Qndrim t drejt
gjat kndimit;
Ritm;
Kndimi i kngve
artistike (pr fmij,
popullore, t lidhura
me festat shtetro-
re dhe fetare) t
ndryshme pr nga
prmbajtja dhe
karakteri (deri n dy
strofa me gjersi c1
(d1) a1)
`
`
`
`
tingull
z;
kngtare;
numratore;
fjal t shpejta;
kng;
melodi;
`
`
`
`
`
`
`
Ushtrime pr kndim t drejt, pr mbajtjen e trupit,
ushtrime pr frymmarrje; (t kndoj pa pengesa, mesa-
tarisht, pa grimasje, ngritja e supeve, pa brtitje etj);
ekzekutimi i numratoreve dhe fjalshpejtave me ritm t
rrjedhshm dhe diksion t qart (psh.: numratoret dhe
fjalshpejtat t njohura pr nxnsit);
t knduarit e kngve t ndryshme pr nga prmbajtja
dhe karakteri (psh, kndon kng pr stint e vitit, kng
pr fmijt, kng popullore etj.);
t knduarit e kngve t ndryshme pr nga prmbajtja
dhe karakteri (deri n dy strofa me gjersi cl (dl) al).
`
`
`
`
5
2. MUZIKA DHE LVIZJET (25 OR )
Nxnsi:
t nxitet q ti prputh lvizjet e
veta me karakteristikat muzikore;
t zhvilloj shqis pr ritm;
t nxitet q t bj lvizje
sipas korreografis paraprake t
caktuar;
t njoh dhe realizoj valle
popullore;
t nxitet pr pjesmarrje n dra-
matizimet elementare muzikore;
`
`
`
`
`
Hapa muzikore
ritmike (haprim,
marshim, krcim;
Lojra muzikore;
Vallzim;
Dramatizime ele-
mentare muzikore
(me vallzim dhe
pantomima);
`
`
`
`
Gjesti;
Pantomima;
- haprim;
- marshim;
- krcim;
- vallzim, valle
`
`
Ekzekutimi i krcimit n shoqrimin muzikor me staccato;
kombinimi i haprimeve dhe krcimeve;
pjesmarrje n lojrat muzikore;
ekzekutimi i valleve dhe vallzimeve t zakonshme;
pjesmarrja n dramatizimet elementare muzikore ose
kompozime instrumentesh me zgjedhje t lir. Vallzim i
luleve nga P.I. Cajkovski etj.
`
`
`
`
`
6
3. DGJIMI I MUZIKS (12 OR)
Nxnsi:
ta dgjoj dhe njoh: muzikn klasike,
popullore dhe muzikn pr fmij;
ta njoh karakterin e muziks (e kn-
dshme, e pikllueshme, e shpejt, e
ngadalshme etj).
t bisedoj pr muzikn q e dgjon;
t dgjoj kng dhe valle popullore;
ti dgjoj dhe njoh tingujt e instru-
menteve t caktuara muzikore
`
`
`
`
`
Dgjimi i muziks
klasike dhe popullo-
re, si dhe muzika pr
fmij;
dgjimi i folklorit
muzikor (kng
dhe valle popullore
nga bashksia e
tyre etnike dhe nga
bashksit tjera)
`
`
Instrument;
ekzekutim;
ekzekutues;
autor i muziks
kng dhe valle
popullore
`
`
`
`
`
Dgjim i muziks klasike (Mocart - Muzik e vogl
nate - fragment.
Dgjim muzikor pr fmij;
kng nga festivalet pr fmij
muzik popullore (valle dhe kng nga bashksi t
ndryshme t etniteteve n Maqedoni dhe n bot)
njohja me tingujt e instrumenteve muzikore prmes
dgjimit dhe veprave muzikore ose fragmenteve
(piano, violin, daulle, etj).
`
`
`
`
`
4. EKZEKUTIMI I INSTRUMENTEVE MUZIKORE PR FMIJ (4 OR)
Nxnsi:
t zhvilloj ndjenj t ritmit;
t njihet me mnyrn e ekzekutimit t
instrumenteve t caktuara muzikore pr
fmij;
t prsris motive t shkurtra ritmike;
t shoqroj kng t njohur me IMF t
caktuara.
`
`
`
`
Ritmi;
Ekzekutimi i ins-
trumenteve ritmike
muzikore;
Shoqrimi i kngve
dhe motivet e shkur-
tra me instrumente
muzikore pr fmij
`
`
`
Ritmi;
emrat e instrumen-
teve muzikore pr
fmij (t cilt pr-
doren n shkoll);
shoqrimi
`
`
`
Ekzekutimi i instrumenteve ritmike pr fmij t
bra nga materiale natyrale;
ekzekutim me instrumentet ritmike fmijrore
(psh., prsrit motive t shkurtra ritmike);
shoqrim t zakonshm t kngs s njohur me
IMF
`
`
`
7
5. BAZAT E SHKRIM-LEXIMIT MUZIKOR (3 OR)
Nxnsi:
t njeh tonet e ulta dhe
t larta;
ti njeh kohzgjatjet m t
gjata dhe m t shkurtra.
`
`
Paraqitja vizuale
grafike e ritmit;
Regjistr (ult,
lart)
`
`
lart, ult
t njejt
`
`
Njohja e toneve t larta dhe t ulta prmes shembujve muzikor dhe
lojrave muzikore.
njohja e qndrueshmrive t njejta, t gjata dhe t shkurtra prmes:
gjrave, ilustrimeve dhe simboleve t shkurtra.
`
`
6. BAZAT E SHPREHJES DHE KRIJIMTARIS MUZIKORE PR FMIJ (8 OR)
Nxnsi:
t nxitet pr shprehje muzikore
me z, ekzekutim, lvizje;
t arrij siguri dhe vetbesim n
shprehjen personale muzikore;
t nxitet pr shprehjen figura-
tive t mbresave nga muzika e
dgjuar;
t tregoj gadishmri pr pun
ekipore.
`
`
`
`
Shprehje kreative
prmes kndimit,
lvizjes dhe ekzeku-
timit;
shprehje figurative
t mbresave nga
muzika e dgjuar.
`
`
Vet nxnsi krijon korreografi personale t kngs s prpunuar
ose shembull muzikor me lvizjen e trupit t tij, me paramendimin e
hapave dhe lvizjes s duarve;
shprehjet dhe krijimi kreativ i kngve t dgjuara dhe shembujt mu-
zikor nga stile dhe zhanre t ndryshme (kng pr Vitin e Ri, kng
t njohura);
pjesmarrje n aktivitete n t cilat nxnsit n vend q t prgji-
gjen me fjal prgjigjen me kndim;
pjesmarrje n aktivitete prmes shprehjes figurative t mbresave
nga muzika e dgjuar.
`
`
`
`
8
3. REKOMANDIMET DIDAKTIKE
Prmbajtjet msimore nga lnda e arsimit muzikor japin mundsi
q t realizohen pr tu integruar me prmbajtjet e programit m-
simor nga gjuha amtare, matematika, gjuh angleze, njohja me
mjedisin, arsimi muzikor dhe fizik. Gjithashtu, jepet mundsi pr
integrim t planifikuar t brendshm t t gjitha temave n pr-
puthje me nevojat e nxnsit dhe aktiviteteve t planifikuara.
Gjat realizimit t prmbajtjeve, arsimtari duhet t nxis dhe la-
vdroj secilin fmij gjat shprehjeve muzikore dhe nuk guxon t
lejoj t krijohet atmosfer kompetitive ndrmjet nxnsve.
Fondi vjetor i orve
TEMAT Numri i orve
1. Kndim 20 or
2. Muzik dhe lvizje 25 or
3. Dgjimi i muziks 12 or
4. Ekzekutim n instrument muzikor pr fmij 4 or
5. Bazat e shkrim-leximit muzikor 3 or
6. Bazat e shprehjes dhe krijimit muzikor 8 or
GJITHSEJ: 72 or
Shnim: Numri i orve sht dhn n mnyr t orientuar.
`
`
Mjetet msimore:
Mjetet audio- vizuale (TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); audio- vizuale (TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); audio- vizuale (TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); - vizuale (TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); vizuale (TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); (TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); TV, DVD- pleer, videopleer, kompjuter); , DVD- pleer, videopleer, kompjuter); DVD- pleer, videopleer, kompjuter); - pleer, videopleer, kompjuter); pleer, videopleer, kompjuter); , videopleer, kompjuter); videopleer, kompjuter); , kompjuter); kompjuter); );
Instrumentet muzikore pr fmij; ;
Mjetet dhe materialet didaktike;
Burimet e ndryshme pr msim nga mjedisi i drejtprdrejt (gjsen-
de n natyr dhe mjedis);
Mjete vizuale (ilustrime, fotografi, aplikacione etj.);
Internet, softvere arsimore.
T NXNSVE
Gjat msimit rregullisht prcjelljen dhe vlersohen t arriturat e nxns-
ve, grumbullohen treguesit pr aktivitetet e tyre, motivimit pr shprehje
muzikore, angazhimit t nxnsve, prkushtimit t puns, si dhe puns
ekipore (vlersimi formativ).
Gjat ndjekjes t t arriturave t nxnsve, arsimtari duhet n veanti
t kujdeset ndaj qasjes individuale n t arriturat e secilit fmij n
veanti.
`
`
`
`
`
`
9
PRPILOI EKIPI PROFESIONAL:
1. Ankica Vitanova, kshilltare pr arsim muzikor, BZHA - Shkup
2. Mr. Viktorija Kolarovska - Gmirja, profesor me korrespondenc n
Fakultetin e artit muzikor - Shkup
3. Vejislav Popovski, kshilltar pr arsim muzikor, BZHA - Berov
4. Olgica Naumovska, kshilltare pr msim klasor, BZHA - Tetov
5. Vera Angelovska, arsimtare - SHF Kuzman J. Pitu - Shkup
6. Emilija Hristova, arsimtar klasor, SHF Lazo Angelovski - Shkup
7. Hava Doko, edukatore, SHF 25 maj - Shkup
MSIMOR
Programin msimor nga lnda e arsimit muzikor pr klasn e II n arsi-
min fillor nntvjear e miratoi:
Ministr
Sulejman Rushiti m 18.10.2007
(vendim nr.10 - 2066/10)
MSIMOR
Sa i prket kushteve hapsinore pr realizim programi bazohet n Norma-
tivin pr hapsirn pr klasn e I, II dhe t III dhe mjeteve msimore
pr klasn e I t sjellura nga ana e ministrit t Arsimit dhe Shkencs me
vendim nr. 07 - 4061/1 t dats 31.05.2007.
ARSIMOR
Puna edukativo-arsimore n klasn e par mund ta realizoj personi i
cili ka kryer:
Fakultetin Pedagogjik - profesor i msimit klasor;
Fakultetin Filozofik - Instituti pr pedagogji.
`
`
10
1
PROGRAMI
MSIMOR
ARSIMI FIGURATIV
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
figurativ pr klasn II pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. QLLIMET E LNDS . QLLIMET E LNDS
MSIMORE N KLASN E II-T:
Nxnsi:
t msoj fjal dhe terme t reja t cilat prdoren n prmbajtjet
msimore;
t zhvilloj aftsi pr zbatimin e materialeve t ndryshme dhe te-
knikave pr vizatim, pikturim, formsimin n hapsir dhe krijimin
e shprehjes figurative;
n mnyr t pavarur dhe lirshm ti tregoj njohurit, prjetimet
dhe mbresat, mendimet dhe fantazmat me ndihmn e gjuhs dhe
krijimtaris figurative;
t di t bj zgjedhje t ideve, t aktiviteteve, mjeteve dhe t
prbj krijim figurativ;
t di t regoj emocione t ndryshme prmes materialeve dhe tek-
nikave ilustruese;
t zhvilloj shprehi kulturoro-higjienoteknike dhe shprehi pune;
t zhvilloj nevojn pr ruajtjen dhe fisnikrimin/prmirsimin e
mjedisit t tij;
t dij n mnyr verbale ta sqaroj krijimin e vet figurativ;
t njihet me trashigimin kulturore;
t njihet me teknikn kompjuterike pr vizatimin e vijave dhe for-
mave t ndryshme.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
4
VIZATIM (20 OR)
Nxnsi/nxnsja:
t nxitet q prmes vizatimit t
tregoj ide, disponim;
t fitoj shprehi pr mbajtje t
drejt t trupit gjat vizatimit;
ti njoh dhe emrtoj shtresat
dhe materialet pr vizatim;
t bj dhe t motivohet ti
prdor mjetet dhe materialet
pr vizatim;
`
`
`
`
Mjetet elementare pr
vizatim dhe prdorimi
i tyre
Elementet figurative
gjat vizatimit
prerje
detaj (hollsi)
`
`
Gjat shtitjes e vzhgon dhe e njeh mjedisin e drejtpr-
drejt dhe i vren karakteristikat e tyre figurative (kontu-
ra, vija, forma, madhsi etj.,)
Vren detaje dhe i paraqet n hapsir (para-mbrapa, lart-
posht, djathtas-majtas).
`
`
t zhvilloj ndjenj pr vijn
prmes krijimit figurativ spon-
tan;
t vrej dhe dalloj format, vijat
dhe madhsit n natyr;
t mbaj mend dhe realizoj vij
konture;
ta prshkruaj me fjal t veta
vizatimin *si e prjeton;
t vizatoj motiv nga krijimtaria
popullore (qendisje, laramani
etj).
`
`
`
`
`
Vizatimi ` Vizaton vija me trashsi t ndryshme, kahje, intenzitet dhe
saktsi dhe i zbaton n trsin figurative.
Vizaton me lapsa t ndryshm (HB, B1, deri B12), vzhgon
dhe konkludon se me far intenziteti, saktsi dhe cilsi
sht vija, pavarsisht nga lapsi q prdoret.
Hulumton me materiale t ndryshme me shtresa figurative
(rr, bor, letr t vjetr etj).
Vizaton sipas vzhgimit, t mbajturit mend dhe fantazis.
Vizaton vij konture.
Merr pjes n vizatimin e vizatimit grupor.
Vizaton laramani nga qndisja popullore.
Vizaton sipas zgjedhjes s tij.
`
`
`
`
`
`
`
`
5
PIKTURIM (28 OR)
Nxnsi:
t zhvilloj ndjenj pr
pjesmarrje t ngjyrs t
sendeve n natyr dhe
vepra artistike;
t dij t veproj drejt
me materiale t ndryshme
pikturuese (letr, plhur,
brush);
ti zbatoj teknikat pr
ilustrim;
ti njoh ngjyrat kryesore
dhe t njejtat ti zbato-
j pr t fituar ngjyrat
sekundare;
ti zhvilloj dhe kultivoj
shprehit higjienoteknike
`
`
`
`
`
Mjetet elementare
pr pikturim dhe
prdorimi i tyre;
Pikturim;
Kollazh
`
`
Ngjyra sekundare
Kontrast
Errt ndritshm
kollazh
`
`
`
`
Prmes shtitjeve vzhgon dhe vren pasurin e ngjyrave n na-
tyr.
E prgatit hapsirn ku do t pikturoj (me letr t vjetr, musham
etj.), bn zgjedhjen e brushave, pas prdorimit t mjeteve pavar-
sisht i lan dhe i vendos n vendin e duhur.
Ngjyros me brusha t ndryshme dhe i zbulon karakteristikat e tyre.
N shtresa letre (t ndryshme nga forma, formati, madhsia,
ngjyra, trashsia) piktur me ngjyra
Krahason gjurm ku ngjyrat pr pikturim i vendosin n shtresa t
ndryshme.
Drejtprdrejt pikturon me brush dhe ngjyra dhe me pastel pa mos
e vizatuar paraprakisht motivin me laps.
Pikturon n shtres t errt me ngjyra dhe nianca t ndritshme
(zbaton kontrast).
Hulumton dhe pavarsisht konkludon se si fitohen ngjyrat sekunda-
re (e portokallta, ngjyr vjollce, e gjelbr).
Ushtron pr t prer me grshr dhe pr t ngjitur me ngjits.
Prpunon kompozime me kollazh sipas mendimit t vet.
Lirshm i prdor materialet figurative, luan me ato, eksperimenton
dhe kombinon sipas fantazis s tij.
Vren n mjedisin e drejtprdrejt kontrastin errtdrit.
Pikturon sipas asaj q e ka prjetuar.
E vren rndsin e ngjyrave dhe n mnyr individuale dhe kreati-
ve i zbaton n kombinim me forma, tekstura etj..
Prpunon disejn pr send q prdoret n jetn e prditshme.
Viziton ekspozita figurative n shkoll dhe n institucione tjera
figurative.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
6
FORMSIMI I HAPSIRS, MODELIMI DHE NDRTIMI (10 OR)
Nxnsi:
t aftsohet pr modelim;
Ta vrej dhe hulumtoj mjedi-
sin dhe ti vrej karakteristikat
figurative t formave;
ti zbuloj karakteristikat e
materialeve prmes ndjenjave
vizuale, taktile etj;
t modeloj format tredimensio-
nale (formn e zakont dhe at t
ndrlikuar);
t arrij prvoj elementare pr
karakteristikat e disa sendeve:
zakont-ndrlikuar, kndor-cilin-
drik; i plot-i zbrazt; i madh-i
vogl;
t aftsohet pr prdorim t
drejt t mjeteve pr modelim dhe
sendrtim;
t aftsohet pr shprehje
tredimensionale nga materiali i
ndryshm;
t shikoj skulptur.
`
`
`
`
`
`
`
`
Mjetet elementare
pr modelim
Modelim
Mjetet elementare
pr formsim
Formsim
`
`
`
`
Modelim;
Figur
Zbrazt-mbusht;
Thell-
hapur-mbyllur;
lmuar- vrazhd;
hapsir e brendsh-
me dhe e jashtme
mask
maketa
skulptur
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Modelon me argjil, glinomol, plastelin, forma brumi t
zakonshme n natyr.
Modelon forma t zakonshme (top, katror, fruta, pjata
etj.).
Modelon forma t zakonshme (top, katror, fruta, pjata
etj.).
Formson forma t ndrlikuara (mjete t komunikacionit
etj.).
Hulumton me materiale figurative me procedura t shti-
mit, zbritjes, thellimit etj.
Modelon forma t ndryshme me madhsi dhe vllim t
ndryshm (nn me fmij, mjete komunikacioni, pul
dhe zogj etj.).
Modelon me argjil forma gjeometrike dhe i komponon n
trsi figurative.
Modelon dhe formon maketa t ndryshme me material t
llojllojshm (shkoll, shtpia ime, oborr fshati, lagja ime,
komunikacioni etj.),dhe paraqet hapsir t jashtme.
Kombinon dhe prbn me sende t ndryshme dhe shpreh
apo paraqet hapsir t jashtme (klasa ime, dhoma ime).
Prpunon forma t ndryshme me mask qulli.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
7
VULOSJE (6 OR)
Nxnsi/nxnsja:
t zgjedh n mnyr t pava-
rur gjsende me t cilat do t
vulos;
pavarsisht t vulos dhe
pjesrisht t merr pjes n pr-
punimin e vulave;
t vulos me materiale natyrore
dhe t konkludoj se mund t
prsritet forma (ritmi) i njejt;
pavarsisht t vizatoj dhe t
prej elemente pr kartuq vul;
t prpunoj pavarsisht mono-
tipi.
`
`
`
`
`
Materialet elementa-
re pr vulosje
Vulosje
`
`
Vulosje;
vulosje (shabllon);
gjurm;
form;
laramani (dekorim)
`
`
`
`
`
Zgjedh sende dhe materiale: gjethe bimsh, fruta, guaca,
ngjyra, shtresa dhe vulosje me ato.
Prpunon kallpe pr vul kartuqi., dhe njihet me proce-
sin e vulosjes.
Hulumton me vulosje me rast me prsritjen e gjurms
s njejt me prdorimin e ritmit fiton laramani ngjyrash
(dekorim).
Pavarsisht prpunon monotipi.
N mnyr kreative e prpunon monotipin me ngjyrosje.
`
`
`
`
`
8
KOMUNIKIMET VIZUALE DHE DISEJNI (8 OR)
Nxnsi:
t msoj vlerat figurative
(zbukurime, laramani ngjyrash)
t gjsendeve n prdorimin e
prditshm;
t zbuloj se gjsendet kan
funksion t prdorshm dhe
praktik dhe jan t formsuara
n mnyr estetike;
t disejnon sende pr prdorim
t prditshm;
t njihet me zbatimin e kompju-
terit gjat prpunimit t disejnit.
`
`
`
`
Disejn
Komunikime vizuale
`
`
Dekorirm;
Disejn (laramani)
zbukurim;
stoli.
`
`
`
`
Prpunon plan pr dekorimin e gjsendeve (arshaf, pece-
t, tapet, shall);
Dekoron gjra t ndryshme zbukuruese gjat s cilve fut
ritm dhe kolorit (gota, pjata, zbukurime);
Prpunon gjsende zbukuruese pr Vitin e Ri nga ambala-
zha t ndryshme;
Prpunon origame;
Dekoron sende pr prdorim t prditshm;
Prpunon sende dekorative (stoli, soli pr vitin e ri);
Dekoron ambalazh;
shfrytzon kompjutor pr prpunimin e laramanis.
`
`
`
`
`
`
`
`
9
Prmbajtjet msimore t lnds s arsimit figurativ japin mundsi
q t realizohen pr integrimin e prmbajtjeve t programeve m-
simore nga gjuha amtare, matematik, gjuh angleze, njohja me
mjedisin, arsimi muzikor dhe fizik. Gjithashtu, jepet mundsi pr
integrim t brendshm t planifikuar t t gjitha temave n prput-
hje me nevojat e nxnsve dhe me aktivitetet e planifikuara.
Fondi vjetor i orve
TEMAT Numri i orve
1. Vizatim 30 or
2 Pikturim 16 or
3. Vulosje 8 or
4. Modelim 6 or
5. Formsim 4 or
6. Aktivitete -hulumtuese figurative 8 or
GJITHSEJ: 72 or
Vrejtje: Numri i orve sht dhn n mnyr orientuese.
Mjetet msimore:
Burime t ndryshme msimi nga mjedisi i drejtprdrejt (materiale
pr vizatim dhe pikturim, materiale pr vulosje dhe formsim, gj-
sende n natyr dhe mjedis, kutia, brusha, letr, fruta, deg etj.);
Materiale dhe mjete didaktike;
`
`
`
Mjete vizuale (gjsende nga mjedisi i drejtprdrejt, riprodhime,
krijime nxnsish, aplikacione etj.);
Sllajde, ilustrime, revista etj.;
Mjete audio-vizuale (TV, DVD-pleer, videopleer, fotoaparat digji-
tal, kamer digjitale, kompjuter dhe mjete tjera);
Internet, softvere arsimore.
T NXNSVE
Gjat msimit rregullisht prcjellen dhe vlersohen t arriturat e nxns-
ve, grumbullohen treguesit pr aktivitetet e tyre, motivimi pr krijime
figurative, angazhimi i nxnsve, prkushtimi n pun, si dhe puna eki-
pore (vlersimi formative).
Kjo komponent sht pjes prbrse e planifikimit t arsimtarit pr
msimin dhe msimi.
Mnyra e kontrollimit dhe vlersimit:
Notimi me shkrim:
Observimi i fmijs-nxnsit;
Bised si mnyr e t shprehurit;
Prshkrim verbal t vizatimit individual;
Shkalla e prvetsimit t teknikave figurative;
`
`
`
`
`
`
`
`
10
Aftsit individuale kreative;
Pjesmarrje dhe paraqitje t krijimit figurativ;
Vrejtja dhe njohja e sendeve t ndryshme nga mjedisi i drejtpr-
drejt dhe zbatimi n krijimtarin figurative;
Prezantimi i krijimeve figurative t nxnsve;
Shprehje kreative dhe krijimi i teknikave figurative;
Njohja e materialeve dhe teknikave figurative;
Pjesmarrje aktive n punn ekipore etj.
MSIMOR
(Programi ti prmbahet normativit t prgjithshm pr pajisje pr reali-
zimin e programeve msimore).
`
`
`
`
`
`
`
MSIMOR
Msimin e arsimit figurativ n klas t par mund ta realizoj personi i
cili ka t kryer:
Fakultetin Pedagogjik - profesor i msimit klasor;
Fakultetin Filozofik - Instituti pr pedagogji.
PRPILOI GRUP EKSPERTSH:
1. Trajko Jovanovski, kshilltar i arsimit dhe artit figurativt, BZHA -
Veles
2. Vaska Levkova, kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA 2. Vaska Levkova, kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA Vaska Levkova, kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA Levkova, kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA Levkova, kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA , kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA kshilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA shilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA shilltare e edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA e edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA e edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA edukimit dhe arsimit parashkollor, BZHA dhe arsimit parashkollor, BZHA dhe arsimit parashkollor, BZHA arsimit parashkollor, BZHA arsimit parashkollor, BZHA parashkollor, BZHA parashkollor, BZHA , BZHA BZHA
- Veles Veles
3. Olgica Naumovska, kshilltare e msimit klasor, BZHA - Tetov
4. Mr. Zhaklina Gligorievska - Kooska, Shkolla pr art t aplikueshm
Lazar Lienovski - Shkup
5. Ana Cvetkoska- Panova, IPKF 13 Nntori - Shkup
`
`
11
6. Roberta Jordanovska, profesor n msimin klasor SHF Lazo Angelo-
vski - Shkup
7. Adrijana Ademi, profesor n msimin parashkollor SHF 26 Korriku
- Shkup
MIRATIMIT (SJELLJES) S
PROGRAMIT MSIMOR
Programin msimor nga lnda e arsimit figurativ pr klasn e II-t e
miratoi:
Ministr
Sulejman Rushiti m 18.10.2007
(vendim nr.10 - 2066/6)
12
1
PROGRAMI
MSIMOR
ARSIMI FIZIK
DHE SHNDETSOR
2
35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,
fizik dhe shndetsor pr klasn II pr shkolln fillore nntvjeare.
3
1. QLLIMET E MSIMIT
PR KLASN E II-t
Nxnsi:
t aftsohet pr mbajtje t drejt t trupit prmes ushtrimeve
adekuate;
t ushtroj dhe realizoj lvizje t drejta dhe t koordinuara me
duart, kmbt dhe pjest tjera t trupit pr funksion optimal t
aparatit lokomotor;
t zotroj elemente t reja motorike nga bazat e atletiks dhe
gjimnastiks;
t zhvilloj ndjenj pr ritm dhe lvizjes me lojra dhe vallzi-
me;
ti dij dhe respektoj rregullat e lojrave t ndryshme;
ta zhvilloj koordinimin motorik dhe orientimin n hapsir;
t nxitet pr pjesmarrje n realizime ekipore t ushtrimeve dhe
lojrave;
t nxitet pr pjesmarrje n aktivitete sipas zgjedhjes s tij.
`
`
`
`
`
`
`
`
4
TEMA 1: USHTRIME PR VENDOSJE ORGANIZATIVE DHE LVIZJE
Nxnsi:
ta prvetsoj vendosjen dhe
lvizjen n kolon nga nj dhe
nga dy n ecje dhe vrapim;
`
Ushtrime t ven-
dosjes n kolon
nga nj dhe nga dy;
` Fush dhe sall
sportive
` Nxnsit vendosen n: nj rresht; n dy rreshta; n kolon
nga nj dhe nga dy nxns dhe poashtu lvizin n kolon;
vrapim drejt dhe n qark;
`
ta zhvilloj koordinimin dhe lvi-
zjen e orientuar n hapsir;
t aftsohet t mbaj distancn
n kolon dhe rresht;
t zhvilloj aftsi pr emocione
pozitive t prjetuara gjat akti-
viteteve motorike;
t stimulohet ti prjetoj
aktivitetet fizike si aktivitete t
kndshme.
`
`
`
`
vendosja n dy
rreshta;
lvizja n kolon,
drejt, zikzak dhe n
qark (sipas forma-
ve gjeometrike t
vrejtura);
formimi i grupeve n
hapsir t caktuar.
`
`
`
nxnsit lvizin n vija t caktuara n sall, fush
sportive prmes t cilave nxnsit e mbajn drejtimin e
lvizjes;
realizojn lojra tren, lvizje, kolona automobilash, zogj
ej,.
nxnsit grupohen n grupe m t vogla pr t realizuar
n lvizje dhe ushtrime motorike me disa rregulla t lojs;
realizimi i aktiviteteve n hapsir t caktuar me grupe t
vogla.
`
`
`
`
5
TEMA 2: USHTRIME PR FORMIMIN E TRUPIT DHE LVIZJET (REALIZOHEN N DO OR)
Nxnsi:
t nxitet pr t realizuar ushtri-
me me duart, trupin dhe km-
bt (drejt dhe n mnyr t
koordinuar);
t nxitet drejt t realizoj
ushtrime pr prforcim, relaksim
dhe zgjatje apo shtrirje;
`
`
Ushtrimet pr duart
dhe brezin e supeve;
ushtrime pr trupin;
ushtrime pr legenin
dhe kmbt;
komplekse t posa-
me t ushtrimeve
me ndikim preventiv
pr deformitetet
trupore;
`
`
`
`
Prkulje;
prkulje djathtas
dhe prkulje anash;
hap para.
`
`
`
Ushtrime pr formimin e trupit dhe lvizjet.
Ushtrime preventive pr parandalimin e nxnsve ndaj
deformiteteve t caktuara trupore (kifoz, skolioz).
Ushtrime pr zhvillim simetrik dhe mbajtja drejt e trupit.
`
`
`
ta zhvilloj ndjenjn pr realizim
estetik t lvizjeve;
t nxitet t realizoj ushtrime n
prputhje me ritm dhe tempo t
caktuar;
ti realizoj drejt ushtrimet ulur,
gjysmulur dhe i shtrir n; bark
dhe n shpin.
`
`
`
6
TEMA 3: BAZAT E ATLETIKS
Nxnsi:
ta ushtroj ecjen dhe vrapimin e
drejt;
ti zhvilloj grupet e mdha
muskulore t brezit t supeve,
duart, trupin dhe legenit t
kmbve;
ta zhvilloj ndjenjn pr tempo
t lvizjes;
ti zhvilloj aftsit e aparatit
vestibular, baraspeshn me
mbajtjen e lvizjeve n drejtimin
e preferuar;
ta zhvilloj aftsin pr lvizje
t prgjithshme t aparatit loko-
motor dhe lvizje t koordinuar
n hapsir;
ta shfrytzoj tekniken e krci-
mit dhe rnies (me hov, gjegj-
sisht me vrapim);
ti zotroj teknikat e hudhjes
dhe kapjes s drejt;
ta zhvilloj koordinimin e apara-
tit lokomotor gjat hudhjes dhe
znies s topave;
ta zhvilloj saktsin.
`
`
`
`
`
`
`
`
Ecje me ndryshimin
e ritmit, hapa t
gjat dhe t shkurt,
(ngadal, mesata-
risht dhe shpejt);
ecje n drejtime t
ndryshme: prpara,
mbrapa, ngadal,ecje
anash n njrn dhe
tjetrn an;
lloji i vrapimeve n:
kolon nga nj dhe
dy;
krcim nga vendi
dhe me vrull;
Krcim n lartsi;
Hudhje dhe znie t
topit;
Hudhja e topit n
cak;
hudhje n largsi;
lojra n vend dhe
n lvizje.
`
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Ngadal, mesatarisht,
lvizje t shpejt;
hudhje,
hudhje n vend t
caktuar dhe hudhje
mbi rrjet;
krcim.
Krcim n vend t
caktuar.
`
`
`
`
`
Aktivitete dhe lojra stafetore me ecje dhe vrapim n
drejtim t caktuar; ecje majtas, djathtas, para, mbrapa,
ecje dhe vrapim n kushte natyrore; lojra me krcim dhe
krcim pupthi, me njrn dhe tjetrn kmb;
Lloje t ndryshme t krcimit me litar.
Rnie n shtres t but.
Hudhja e topit n largsi, cak dhe n kosh.
Hudhja e topit prmes rrjetit t ult me t qlluar n cak.
`
`
`
`
`
7
TEMA 4: BAZAT E GJIMNASTIKS
Nxnsi:
t ushtroj ecje t drejt dhe
rrokullisje rreth boshtit n ann
e djatht dhe t majt
ta zhvilloj koordinimin n
hapsir dhe ndjenjn pr lvizje
n parter n pozita t ndryshme
t trupit;
t nxitet pr lvizje me
rrokullisje;
ta zotroj dhe ushtroj teknikn
e ngritjes dhe bartjes s drejt;
t prdor dhe ushtroj tekni-
kn pr bartje t prbashkt t
sendeve;
ta zhvilloj fuqin dhe lvizjen e
grupeve t mdha muskulore;
t aplikohet n mbajtje estetike
dhe elegante t trupit dhe pjes
nga ai.
`
`
`
`
`
`
`
Rrokullisje (prmes
boshtit t trupit n
njrn dhe tjetrn
an);
Prkundje;
prkundje n shpin
dhe bark;
Zvarritje;
Prdorimi i veglave
t ulta gjimnasti-
kore:
ulse suedeze:
Ecje dhe zvarritje;
kaprcim prmes
thasve, litar
Ngritje dhe bartje,
trheqje, shtyerje
`
`
`
`
`
`
`
`
`
Rrokullisje;
tundje, kolovitje,
ngritje;
`
`
`
Ecje prmes tunelit, ecje n ifte, ecje n kolon.
Bartja dhe realizimi i elementeve kryesore pr gjimnasti-
k. (me vmendje t ngarkess s nxnsit gjat realizim
t elementeve m t vshtira).
Lojra me ecje, vrapim, bartje, shkelje, t ngjiturit,
rrokullisje etj. Me theks t posam pr ngarkes mesata-
re.
`
`
`
8
TEMA 5: LOJRA
Nxnsi:
t nxitet pr t marr pjes n lojra;
t nxitet pr t respektuar rregullat e lojs;
ti zhvilloj dimensionet psikomotorike: shpe-
jtsin, gjindshmria, qndrueshmria, reagim
i drejt dhe me koh, elasticiteti etj.;
t ndihmoj, bashkpunoj, komunikoj dhe
n mnyr disiplinore t realizoj detyra t
parashtruara;
ti zhvilloj aftsit pr sjellje t kontrollu-
ar dhe t shprehurit e emocioneve n gara,
kultur n prkrahjen e ekipit t tij.
`
`
`
`
`
Lojra elementare;
Lojra stafetore;
Lojra pa kufi;
Vallzime popullore
etj.
`
`
`
`
Valle popullore dhe
vallzim;
nocione nga rre-
gullat e lojs.
`
`
Lojra n t cilat zhvillohet dshira pr
fitore, frym garuese, aftsi pr kontribut n
ekip, ndihm dhe disfat.
Luajtja e lojrave elementare, lojra stafeto-
re, lojra pa kufi etj.
Lojra vallzimi t prcjellura me muzik.
`
`
`
Prve programit t rregullt mund t realizohen edhe tema msimore-lmi n marrveshje me prindrit:
Not;
Aktivitete n bor;
Vozitje t trotinetit, biiklets, rrolerve;
Aktivitete n natyr: shtitje (piknik) dhe ecje;
Sporte shkollore;
Shkolla sportive dhe projekte.
(Kto tema msimore realizohen sipas programit t posam n nivel t shkolls dhe realizohen sipas standardeve t prcaktuara dhe varsisht nga
interesat dhe mundsit e prindrve)
`
`
`
`
`
`
9
Gjat realizimit t programit pr arsimin fizik dhe shndetsor fillohet
nga mundsit zhvillimore, aftsit dhe interesimet e nxnsve shtatv-
jear.
Programi pr arsimin fizik dhe shndetsor ofron spektr t gjer t
aktiviteteve n bashkpunim me prindrit n nivel lokal: kshtu q n
bashkpunim dhe ndihm me prindrit mund t realizojn or nga trajni-
mi n not, shtitje, ecje n natyr, pikniqe t zakonshme dhe alpinizm
n lartsi t ult dhe terren t sigurt, vozitje me rolere, biiklet, gara t
ndryshme etj. Kto aktivitete nuk hyjn n fondin vjetor prej 108 orve
t detyrueshme pr msim.
Pr shkak t specifikave t msimit, arsimtari me siguri duhet t pro-
pozoj q ta mbaj dhe zhvilloj komunikimin verbal dhe motorik me t
cilin do ta mbaj disiplinn me tr paralelen. Pr kt arsye vazhdon
me ushtrimin dhe zotrimin e elementeve nga lvizjet dhe vendosjet e
organizuara. Kjo tem sht shum me rndsi pr lvizje t organizuar,
siguri n realizimin e aktiviteteve t nevojshme me paralelen si trsi
dhe n organizimin e aktiviteteve n shkoll dhe jasht saj.
Nxnsit jan t ngarkuar me pozitn ulse dhe lvizjen e zvogluar. Ar-
simtari vmendje t veant duhet ti prkushtoj ushtrimeve pr formi-
min e trupit, tem t ciln n mnyr t domosdoshme duhet ta realizoj
n do or nga arsimi fizik dhe shndetsor.
Edhe n klasn e dyt edhe prve asaj q arsimtari i din nxnsit sipas
karakteristikave t caktuara t sjelljes nga viti i kaluar shkollor, gjithash-
tu n fillimin e vitit shkollor bn inizim t posam t statusit psikofi-
zik, emocional dhe social t secilit nxns me qllim t bj planifikim
m t suksesshm duke pasur parasysh temat msimore dhe qllimet e
vendosura n korrelacion me kushtet pr pun n shkoll duke respektu-
ar interesat individuale dhe aftsit psikomotorike t nxnsve. Sa m
mir arsimtari q i njeh nxnsit me aftsit e tyre konative-kognitive
dhe karakteristikat, aq m mir do t mund t prgatitet pr msim dhe
do t jet m efikas dhe m i suksesshm n msim.
Arsimtari n veanti duhet ti prkushtoj vmendje n inkuadrimin e
t gjith nxnsve n aktivitetet grupore, pa dallim prkatsis s tyre
gjinore dhe aftsive t tyre. Stimulimi duhet t bhet n mnyr afirmu-
ese, me rast vlersohen n veanti t arriturat e secilit nxns si rekord
i tij personal. Secili nxns nxitet t arrij m shum q mundet, dhe jo
t prcillet paraprakisht standardi i caktuar. Qllimi i msimit nga arsimi
fizik dhe shndetsor sht q t sigurohet atmosfer relaksuese.
Edhe prve ksaj q arsimtari e di gjendjen shndetsore t secilit
nxns, ai n veanti i prkushton kujdes se mos jan paraqitur ndryshi-
me n statusin shndetsor t nxnsve gjat kohs s pushimit.
10
T NXNSVE
Sipas qllimeve t vendosura t programit msimor n arsimin fizik dhe
shndetsor arsimtari krahason notimin me shkrim (diagnostik, formativ,
mikrosumativ dhe sumativ) gjat s cilave parasysh i ka komponentat:
prsosja e formave natyrore t lvizjes si dhe t msuarit dhe mbi-
zotrimi i elementeve tjera motorike;
ngritja e aftsive psikomotorike dhe aftsia e aparatit lokomotor;
mbizotrimi i elementeve nga bazat e atletiks, gjimnastiks, loj-
rat dhe lmit sipas zgjedhjes;
rregullshmri, prpjekje, bashkpunim dhe ndihm nxnsve n
or;
fairr-play q ka t bj me ort dhe garat, t respektoj fitoren dhe
disfatn si dukuri normale t garave,
t kontribuoj n realizimin e efekteve emocionale pozitive;
respektimi dhe plotsimi i detyrave shndetsore dhe higjienike
me veshjen e tij, para aktiviteteve fizike dhe pas tyre;
disiplin, respektimi i rendit shtpiak i salls sportive dhe shkolls
si dhe plotsimi i detyrave t vendosura nga ana e arsimtarve dhe
elementet tjera t cilt arsimtari do ti vendos si specifik pr
mjetet pr pun dhe realizimi i ineresave lokale dhe marrveshja
e prindrve. Pr t arriturat e nxnsve udhhiqet ditar pr t
gjith komponentat e prmendura nga t cilt del nota e nxnsit.
Notimi sht me shkrim, aty vendosen elementet t cilt jan t
vendosura me qllim t programit msimor n arsimin fizik dhe
shndetsor.
`
`
`
`
`
`
`
`
Pr t arriturat e nxnsve udhhiqet ditar pr t gjitha komponentat e
prmendura nga t cilt dalin notat e nxnsve.
Notimi sht me shkrim, aty vendosen elementet t cilat jan t vendo-
sura me qllimin e programit msimor n arsimin fizik dhe shndetsor.
MSIMOR
dats 31.05.2007.
11
5. Aco Minovski, arsimtar n SHF Partenie Zografski, Shkup;
6. Elizabeta Tomevska, kshilltar Byroja e zhvillimit t arsimit, Shkup;
7. Mustafa Aliu - kshilltar, Byroja e zhvillimit t arsimit, Gostivar;
MSIMOR
Programin msimor nga lnda e arsimit fizik dhe shndetsor pr klasn
e II n arsimin fillor nntvjear e miratoi:
Ministr
(vendim nr.10 - 2066/10)
ARSIMOR
Msimor n arsimin fizik dhe shndetsor pr klasn e par n shkol-
l fillore e realizojn msimdhns t cilt kan t mbaruar fakultetin
pedagogjik - profesor pr grupin klasor. Fakultetin filozofik - Instituti
pedagogjik - pedagog i diplomuar.
Prshkak t specifikave t msimit n arsimin fizik dhe shndetsor s-
ht e nevojshme q personat t cilt kan t mbaruar Fakultetin Filozofik
- Institutin pedagogjik t edukohen me bazat e metodiks sipas ksaj
lnde msimore.
7. KOMISIONI I CILI E PRGATIT
PROGRAMIN MSIMOR
1. Dr. Nase Kondovski - kineziolog, Byroja e zhvillimit t arsimit, bash-
krendues, Shkup;
2. Dr. Lena Damovska - profesor n Institutin pedagogjik n Fakultetin
filozofik, Shkup
3. Dr. Zoran Radiq - profesor n Fakultetin e kulturs fizike, Shkup;
4. Sllobodanka Badorovska, arsimtar n SHF Vllado Tasevski Shkup;

II Odd Nastavna Programa MK-ALB Za Web

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

II Odd Nastavna Programa MK-ALB Za Web

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

p-p Hnpocnana nkononcka, eparoLkn akyne, Ckonje

Mr. Bukurie Mustafa, profesoresh n ShMQ Arseni Jovkov,

You might also like