EKON 204 MHENDSLK EKONOMS DERS NOTLARI Nakit aklar ve fiyat indirme zel nakit aklar Vergiler ve amortisman

Enflasyonun etkileri Karar kriterleri Karar sreleri Duyarllk ve baaba analizi Matris karar modelleri Karar almada beklenen deer Fayda teorisi Temel ekonomik kavramlar Proje kavram ve proje aamalar Proje ynetimi - Proje rgt - Piyasa aratrmas ve piyasa tahmin teknikleri - Kapasite seimi - Kurulu yeri seimi - Teknoloji seimi - evre tanm, etkileri, evre sorunlar ve ED raporu - Yatrm maliyeti - Proje finansman, kredi kaynaklar, uluslararas finans kurumlar - Proje deerlendirme (fizibilite) - Proje izleme

TEMEL EKONOMK KAVRAMLAR Ekonomi bilimini bireylerin ve toplumun ihtiyalarn karlamak amacyla kaynaklar kullanmak ve ynetmek iin srdrlen faaliyetlerin btn olarak tanmlayabiliriz. retimin temel faktrlerini drt grupta toplayabiliriz. gc (emek) Sermaye Doal kaynaklar Giriimci Ekonomide doal kaynaklarn retimden ald paya rant, emein payna cret, sermayenin payna faiz ve giriimcinin payna da kar denilir. retim faaliyetlerini planlarken mal ve hizmetleri ne miktarda, nasl (retim teknolojisi) ve kimin iin (Pazar) retilecei dikkate alnmaldr. Mikroekonomi mal ve hizmetlerin deer ilikilerini etkileyen, piyasa deerini (fiyatn) etkileyen faktrlerii piyasa ekonomisinin ileyiini inceler. Bu anlamda tketici gruplarnn eilimleri, talep artlarn belirleyen faktrleri zetle tketicinin denge artlar ele alnr ve deerlendirilir. Ayn pazarda satc olan dier firmalarn arz artlarn etkileyen faktrlere de firmann denge artlar olarak adlandrlr ve bu kapsamda incelenir. Mikroekonomi btn iindeki bir ferdin veya firmann retim ve tketim ilikisinden doan fiyat mekanizmasn ve etkilerini analiz eder. Makroekonomi ise milli ekonominin tmn ilgilendiren global byklklerin etkilerini aratrr. Bu anlamda belirli bir dnemde toplam retim miktar, milli gelir seviyesi, toplam tketim miktar, yatrm ve tasarruf dengeleri ele alnr. GSMH ( Gayri Safi Milli Hasla ) Bir ekonominin retim ile ilgili faaliyetlerini lmede kullanlan temel l GSMH'dr. Kavram olarak bir ekonomide belli bir devre iinde, genellikle bir yl, yaratlan tamamlanm mal ve hizmetlerin gayri safi kymetleri toplamdr. Dikkat edilirse bu tarifte nemli olan nokta udur; Kymetleri toplanan mallarn tamamlanm mal olmalar arttr. Bununla ifade edilmek istenen ey, tketici talebini tatmine hazr durumda olan mallardr. Yukarda tarifte dikkati eken ikinci nokta tamamlanm mal veya hizmetlerin gayri safi kymetlerinin hesaba katlmasdr. SMH (Safi Milli Hasla ) GSMH'nn yukarda belirtilen sakncal tarafn ortadan kaldrmak amac ile SMH kavramna ba vurulur. Safi Milli Hasla, bir ekonomide belli bir devre iersinde, genellikle bir yl, yaratlan tamamlanm mal ve hizmetlerin net kymetleri toplamdr. SMH = GSMH kame yatrmlar ( Amortismanlar ) demek yerinde olur. Milli Gelir (MG ) Milli gelir, SMH'nn faktr fiyatlar ile hesaplanmasdr. Yani MG=SMH (faktr fiyatlaryla ) Eer SMH faktr fiyatlar ile deil de piyasa fiyatlar ile hesaplanm ise MG'i bulmak iin SMH'dan vastal vergileri ( sat vergisi, istihlk vergisi,milli savunma vergisi ) karmak lazmdr. nk, SMH piyasa fiyatlarna gre hesapland iin vastal vergileri de kapsamaktadr.Buna gre MG=SMH (piyasa fiyatlaryla )- Vastal vergiler eklinde gsterilebilir. Harcanabilir Gelir (HG ) Fertlerin paylalabilecei gelir,mevcut nufusa blnd zaman fert bana milli gelir bulunur.Bu gelirin de tamam fertlerin harcayabilecekleri geliri gstermez. nk fertler bu gelirden bir ksmn vastasz vergi olarak demek zorundadrlar. Bu sebeble ferlerin paylaabilecei gelirden vastasz vergileri kardmz zaman toplam harcanabilir gelir elde edilir. Yani

HG = FPG Vastasz Vergiler Toplam harcanabilir gelir nufusa blndnde fert bana harcanabilir gelir elde edilir. YATIRIM KAVRAMLARI Bir ekonomide mal ve hizmet retimini oaltmak ve zellikle gelecek dnemlerde tketim imkanlarn arttrmak amacyla retim faktrlerinin belli bir dnem iinde reel olarak arttrlmas ve korunmasna Sabit Sermaye Yatrm denilir. Sabit Sermaye Yatrmlarn grupta toplayabiliriz. - Yenileme ve idame yatrmlar - Tamamlama yatrmlar - Yeni yatrmlar KATMA DEER KAVRAMI Projec ynetiminde nemi olan katma deer kavram zerinde daha ayrntl bir biimde durmak yararl olacaktr. nce retim deeri ile katma deeri birbirinden ayran unsuru vurgulamak gerekir. retim deeri iinde daha nceki retim aamalarndan yaratlan deerler de yer ald halde, katma deer iinde sadece belli bir retim aamasnda o retim faaliyeti sonucu yaratlan deer yer alr. Yani katma deer, retim deerinin bir blmdr. Bir rnekle konuyu akla kavuturalm. Bir konfeksiyon elbise retimini dnelim. Burada elbise retimi gerekletirilinceye kadar eitli retim aamalar sz konusudur. retim Aamalar a. Yn retimi b. plik retimi c. Dokuma retimi d. Elbise retimi retim Deerleri 100,200,400,800,YTL. YTL. YTL. YTL.

Yani ksaca, 100,- YTL. Deeri olan yn iplik haline gelince 200,-YTL. , dokuma haline gelince Y400,-TL.ve nihayet elbise haline dnnce 800,-YTL. deerine ykselmi olsun. Birinci aamada yaratlan katma deer 100,-yTL.dr. kinci aamada ( 200 100 ) 100,YTL. nc aamada (400 -200 ) 200,YTLl. Ve drdnc aamada ( 800 400 ) 400,-YTL. dr. YNETM VE YNETCLK Ynetim ile ilgili olarak deiik e ve ilkelerin vurguland bir dizi tanm vermek mmkndr. Ynetim, insanlara i yaptrabilme bilim ve sanatdr , veya grup abas ile bir ii baarma, belirlenmi amalara ulamak zere birden ok kiinin emek ve dier olanaklarn birletirerek yaptklar eylemleri belirten sretir denebilir. Ynetimle ilgili olarak geleneksel bir ifade ile tek kiinin yalnz bana baaramayaca bir ii birka kiinin biraraya gelerek ibirliine dayal biimde emeklerini biraraya getirmeleri sylenebilinir. Bu adan bakldnda ynetimin iki ana unsuru ortaya kar: 1) Ama 2) birlii (kiilerin glerini birletirmeleri) Bu rnekten hareket edecek olursak, bakalaryla ibirlii yapan herkes ynetim denen eylemler srecinin iindedir diyebiliriz. 1. 2. 3. 4. Ynetimin temel esi amalardr Amalara ek olarak, ynetimin varolabilmesi iin e amal kiilerden oluan bir rgtsel yap olmaldr. Bu rgtsel yap ierisinde yeralm bulunan emek ve dier kaynaklar amalarn en ksa ve en ekonomik yoldan gerekletirilmesine yneltilmi olmaldr. Ynetim, evrensel olarak geerli olduu varsaylan planlama, rgtleme, personel, ynlendirme, egdm, denetim ve deerlendirme unsurlarnn oluturduu karmak bir sre olarak ortaya kmaktadr.

Ynetimde Ana lkeler 1. 2. 3. Adalet Ekonomiklik rgtsel etkinlik

Ynetim Sreci 1. 2. 3. 4. 5. 6. Planlama rgtleme Personel Ynlendirme Egdm Deerlendirme ve Denetim

Problem zm Aamalar: Problem tanm, Problemin analizi, Probleme ilikin alternatif zmlerin aratrlmas, Uygun veya tercih edilen zmn seimi, Uygun zmn tantlmas

Genel Tanm ve Kavramlar letme: nsan ihtiyalarn karlamak zere faydal mal veya hizmet reten ekonomik kurumlardr. Ynetim: nsan igc, makina, para, malzeme ve metod olarak bilinen faktrleri iletmenin amacna ulamas iin en verimli biimde planlanmas, organize edilmesi ve planlara uygun olarak ynlendirilmesi, koordinasyonun salanmas ve amaca uygunluunun kontrol edilmesi olarak tanmlayabiliriz. Karar verme: eitli bilimlerden (zellikle matematik ve ekonomi) yararlanarak faaliyet yollarndan en olumlu ve en uygun olannn seilmesidir. Baka bir ifade ile mevcut deikenlerin (alternatiflerin) en olumlusunun seilmesi olarak tanmlanr. Karar verme aamalar; - Problemin tanmlanmas, - Hedefin veya amacn belirlenmesi, - Verilerin toplanmas, - Deikenlerin saptanmas ve model kurulmas, - Deikenlerin deerlendirilmesine ilikin sistem ve kriterlerin saptanmas, - Deikenlerin gelime ynlerinin tahmin edilmesi, - Seenek sonularn yorumlanmas, - En olumlu seenein seilmesi. Karar verme sreci: Planlama ve amalarn belirlenmesi, organize etme, yneltme ve kontrol aamalarndan oluur.

retim faktrleri (Girdi): Bir retimi gerekletirmek iin kullanlan her trl bileene girdi veya kaynaklar ad verilir. rn (kt) : retim faktrlerinin ilenerek retim sreci sonunda kullanma hazr hale gelmesidir. Gider (Masraf): letmenin kurulmas ve faaliyetlerini yrtebilmesi iin yaplan harcamalara gider ad verilir. Bu giderler 5 grupta incelenebilir: - evirim (retim) giderleri: Bir rn veya hizmetin oluumunda yaplan tm harcamalardr. Bunlar ilk yatrm, altrma ve koruma,elden karma olarak gruplanr. - Gemi ve retim ncesi giderler, - Gelecek ve frsat giderleri, - Dolaysz ve dolayl genel giderler, - Sabit ve deiken giderler ahs iletmeleri Eer bir kuruluun sadece bir sahibi varsa bu bir ahs iletmesidir. Firma sahibi varlndan bir blmn firmasna sermaye olarak koyar ve dolaysiyle aktiflerinin tek sahibi olur. Firma sahibi nasl aktiflerinin sahibiyse ayn zamanda borlarnn da sahibidir ve borlarndan dolay snrsz sorumludur. ahs iletmesinin kurlumas kolaydr ve fazla masraf ve formalite gerektirmez. Firma sahipleri gelirleri sebebiyle gelir vergisine tabidirler. Firmasn istedii zaman tasfiye edebilir, satabilir, baka bir irket ekline bulaca ortaklarla evirebilir veya miras olarak murislerine kalr. ahs iletmeleri kanunlarn irketlere tanm olduu baz muafiyet, tevik ve kolaylklardan yararlanamazlar. Buna karlk kk esnaf muaflndan yararlanabilirler. Ortaklklar Ortaklklar ahs iletmelerine benzerler, en byk farklar sahiplerinin birden fazla olmasdr. Ortaklar kendi aralarnda bir szlemeyle ortakl kurarlar, bu szlemede irketin sermayesi, ortaklarn hisseleri, kar-zarar paylar, sorumluluklar belirtilir. Trk Hukuk sisteminde ortaklklar Borlar Kanunu 525 ve mteakip maddelerinde dzenlenmitir. Ortaklar arasnda yazl bir szleme yaplmamsa hak ve sorumluluklarda eit haklara sahip olduu kanunda belirtilmitir. Ortaklklarn tek ahs iletmelerinden daha stn yanlar vardr. Genelde sermayeleri daha yksektir. Ortaklar kendi sorumluluklar erevesinden karlarn artrmaya ve daha isbetli kararlar almaya alrlar. Finans kurumlarndan ahsi ve ayn kefalet yoluyla daha ok kredi kullanabilirler. Kurulmas basit ve kolaydr. Gerekli izinler alndktan sonra maliyeye verilecek bir mkellefiyet bildirim talebiyle kuruluu tamamlanr. Benzer vergi bildirimini, tek ahs iletmeleri ve dier irketler de yapmak mkellefiyetindedirler. irketler Trk Hukuk siteminde ticaret irketleri Trk Ticaret Kanunununda dzenlenmitir. Kollektif irketler ile adi komandit irketler ahs irketleri olup ortaklarnn kanun karsndaki sorumluluklar ve haklar adi ortaklara benzer. Baz ynlerden farkllk da gsterir ve bu hususlar Ticaret Kanununda belirtilmitir. Bu irketlerin ticaret unvanlar

ticaret siciline kaydedilmitir. Ortakalarn sorumluluklar irket borlarna kar snrszdr. irket ortaklar gelir vergisi mkellefidirler. Adi ortakln daha gelimi eklidir. Sermaye irketleriyse hisseli komandit irket, anonim irket, holding irket ve kooperatif irketlerdir. Sermaye irketlerinde ortakalr, yneticiler ve sorumluluk ayrlmtr. Bu irketlerde ortaklarn irket borlarndan doan sorumluluklar koyduklar sermaye ile snrldr. zellikle halka ak anonim irketlerin hem sermayeleri ok byktr ve hem de ortaklar binlerle ifade edilebilir. irket yneticileri genellikle ortaklardan farkl ahslardan oluur. Bir ortak irkette ynetici sfatyla grev alabilir. irkette ynetici olmas ortaklk hakalrnda bir avantaj salamaz. Yneticiler genellikle profesyonel ahslardan oluur. ahs irketleri, Kollektif irketler, her ortak kendi koyduu sermaye ile deil tm mal varl ile sorumludur. Komandit irketler, ortaklarn sorumluluu belirli bir sermaye ile snrlandrlmtr. Limited irketler, 2 veya daha fazla sayda (en fazla 50) gerek veya tzel kii tarafndan kurulur, sermayesi en az 5 milyardr. Anonim irketler, bir nvana sahip ana sermayesi paylara blnm ve borlarndan dolay sadece varlklar ile snrldr. Ortaklarn sorumluluklar taahht ettikleri sermaye ile snrldr. En az 5 ortak ve 50 milyar sermaye ile kurulur. Sabit Maliyetler Bir firmada retime bal olmakszn meydana gelen ve retim olsa da olmasada deimeyem giderlere sabit maliyetler denir. Ayrlan amortismanlar, zamana bal iilikler, emlak vergileri, sigorta giderleri, kiralar, genel giderler bu tip maliyetlerin balcalarn tekil eder. retim 1000 birim veya 5000 birim olmu bu giderler deimez. Ancak kapasite artrlrsa bu takdirde yeni kapasiteye gre sabit maliyetlerin belirlenmesi gerekir.Temel mahiyetteki bu giderler firmann faaliyeti iin asgari giderleri oluturur. letmelerin Temel lkeleri Verimlilik, Karllk, retkenlik, Etkinlik, Yeterlilik, ktisadilik.

letme Fonksiyonlar retim, Finansman, Pazarlama, Ynetim (planlama-organizasyon-kumanda-koordinasyon-denetim-eitim) Muhasebe, nsan Kaynaklar

Gider (Masraf): Genel olarak iletmenin kurulmas ve faaliyetlerini yrtebilmesi iin yaplan harcamalara gider ad verilir. Bu giderler kullanm amalarna gre;

evirim (retim) giderleri: Bir rn veya hizmetin oluumunda yaplan tm harcamalardr. Bunlar ilk yatrm, altrma ve koruma, elden karma olarak gruplanr. - lk yatrm giderleri:Bir rnn kullanma hazrlanmas iin gerekli olan ilk yatrm harcamalardr. Bu giderler rn malzemesi, iilik, montaj, kalp ve yardmc ekipman harcamalarndan oluur. - altrma ve koruma giderleri: rnn faydal mr sresince altrmak ve korumak iin yaplan igc, yakt, enerji vs harcamalarn kapsar. - Elden karma giderleri: rnn faydal mr sona erdiinde o rn elden karmak iin gerekli demontaj ve tama veya tehlikeli malzemeler iinzel harcamalarn kapsar. rnler mr evrimi sonunda belirli bir parasal deere sahiptir. Bu deere hurda deeri olarak adlandrlr. Gemi ve retim ncesi giderler: Bu giderler retim ncesi oluan hazrlk, aratrma vs harcamalar kapsar. Gelecek ve frsat giderleri: Referans olarak alnan t=0 zamanndan sonra oluacak giderleri kapsar. Bu giderler kesin olarak bilinemeyecei iin belirsizlik ve risk tar. Frsat gideri ise eldeki parann alternatif yatrmlar iin kullanlmayarak, var olan frsattan vazgemenin gideri veya maliyeti olarak ifade edilir. Dolaysz ve dolayl genel giderler: Dolaysz (Direkt) giderler, belirli bir retim iin dorudan kullanlan malzeme ve igc giderleridir. Dolayl (Endirekt) giderler ise belirli bir retim iin dolayl olarak kullanlan idari harcamalar, hizmet giderleri gibi dorudan belirlenmesi zor olan giderlerdir ve genel giderler olarak adlandrlr. Sabit ve deiken giderler: Sabit giderler retim miktar ve faaliyetine bal olarak deimeyen genel ynetim, sigorta, vergiler, kira vs giderlerdir. Bu giderler belirli bir retim aral iin sabit olurken baka bir retim aral iin deiebilir. Deiken giderler ise retim miktar ile orantl olarak deien malzeme ve igc giderleridir. Sat gideri (sat maliyeti): rnn imalat ve servis hizmetleri iin harcanan giderlerin toplamdr. Bu deere kar miktar ilave edildiinde sat fiyat belirlenir. rn Sat Fiyat = retim maliyeti + Kar Pay Toplam gider (TG) sabit giderler (SG) ve deiken giderler (DG) toplamndan oluur. TG(x) = SG + DG(x) olarak ifade edilebilir, burada x retim miktardr. Dolaysz Hammadde + Dolaysz ilik = Temel retim Giderleri Genel retim Giderleri retim Maliyeti = Ynetim ve Sat Giderleri TOPLAM GDER

Dolayl Hammadde+Dolayl ilik+Dier Dolayl Gid.= TOPLAM Datm + Ynetim Giderleri GENEL TOPLAM

Kar: letmelerin muhasebe kaytlarnda yer alan belirli bir dneme ait gelirler ile giderler arasndaki pozitif fark olarak tanmlanr. Kar = retim*Birim sat fiyat-Giderler veya = Sat Gelirleri retim Giderleri Ortalama Birim Maliyet: Belirli bir dnemde retilen mal veya hizmetler iin yaplan toplam maliyetin retilen mal veya hizmete blnmesi ile bulunur.

Dolaysz Hammadde Gideri Temel Giderler Dolaysz gc Gideri retim Gideri Dolayl Malzeme Gideri Deiim Giderleri Sat Fiyat Dolayl gc Gideri Sabit ve Dier Giderler Datm ve Ynetim Gideri Sat Gideri Kar Genel retim Gideri Sat Gideri

Baaba Analizi: Bir firmada kara gei noktasndaki retim ve sat miktar sabit giderler birim sat fiyat ile birim deiken gider farkna blnerek bulunur. Bu retim miktarnda sat gelirleri retim giderlerine denk olur. Bu retim miktarna baaba noktas ve bu ileme de baaba analizi denir.

Sat Geliri = sx YTL BBN Toplam Gider = a+bx

Deiken Giderler = bx

Sabit Giderler = a

retim miktar x,

x = retim (sat) miktar (birim) a = sabit giderler (YTL) b = birim deiken gider (YTL/birim) s = birim sat fiyat (YTL/birim) Baaba Noktas = Sabit Giderler / (Birim Sat Fiyat Birim Deiken Gider) rnek: 1) Sabit giderler: Ynetim giderleri (sabit ksm) Pazarlama giderleri (sabit ksm) Genel imalat giderleri (sabit ksm) Sabit gider toplam Deiken giderler: Direkt hammadde gideri Direkt iilik gideri Enerji gideri Pazarlama gideri (deiken ksm) Birim deiken gider toplam Birim sat fiyat

30.000,- YTL 20.000,- YTL 25.000,- YTL a = 75.000.- YTL 1,50 YTL/birim 0,60 YTL/birim 0,20 YTL/birim 0,20 YTL/birim b = 2,50 YTL/birim s = 3,00 YTL/birim

Baaba Noktas = 75.000.- YTL/(3,00 YTL/birim - 2,50 YTL/birim) = 150.000 birim Baaba Haslat : Baaba noktasndaki retimin sat tutarna da Baaba Haslat denir. Baaba noktas nerelerde kullanlr? Hangi retim sat aamasnda kara geileceinin belirlenmesinde, Sabit giderler arttnda bunu karlayacak sat miktarnn belirlenmesinde, Hangi miktarda retim ve sat yaplacann belirlenmesinde,

stenen kar hangi retim sat miktarnda ulalaca, Mevcut retim metodu ile alternatif retim metodlar arasnda seim yaparken en dk retim maliyetinin belirlenmesinde, Hangi retim kapasitesine ulaldnda hangi makina tehizat yatrmn yaplmasnn belirlenmesinde, mal etme, satn alma veya kiralama alternatifleinin belirlenmesinde, Sat fiyat politikasnn belirlenmesinde, Herhangi bir retim sat miktarnn belirlenmesinde ne kadar hammadde, nakit ve dier ihtiyalarn belirlenmesinde kullanlr.

NAKT AKII Mhendislik ekonomisi hesaplarnda iletmenin ekonomik mr sresi iinde nakit kazanmlar (gelir) ve nakit harcamalar (gider) belirlenerek deerlendirme yaplr. Gelir ve gider fark nakit ak olarak tanmlanr. Nakit ak belirli bir peryod sonunda elde edilen gelirler ve giderler sonucu oluan net kazan veya net bor olarak tanmlanr. Nakit Ak = Gelirler - Giderler PARANIN ZAMAN DEER Parann farkl zaman ve faiz koullarnda kullanmlar ile ilgili deerlerini belirlemek iin belirli bir zamana indirgenir, buna prann zaman deeri denir. Nakit ak hesaplarnda kullanlan bu tanmlar; P: Bugnk Deer (Present Value), herhangi bir meblan belirli bir faiz oran ile bugne indirgenmi deeridir. P = F(1+i)-n F: Gelecek Zaman Deeri (Future Value), herhangi bir meblan belirli bir faiz oran ile hesaplanan n yl sonras deeridir. Basit Faiz: F = P(1+in) Bileik Faiz: F = P(1+i)n Fn = P(1+i)n A: Toplam Deer (Annual payment), belirli bir dnem sononunda eriilen toplam deerdir. n: dnem says Ekonomik Edeerlik: %16 yllk faiz getirisi olan 100 YTL mevduatn bir yl sonraki deeri F = 100(1 + 0,06) = 106 YTL oluyor. Bu durumda bugnk 100 YT ile bir yl sonraki 106 YTL ekonomik olarak edeerdir.

Ayn yaklamla nceki yllardaki bir parann bugnk veya gelecekteki deeri belirlenerek karlatrlr. NAKT AKI DYAGRAMI Nakit Ak = Gelirler Giderler +

Yl

_ rnek: Yl Sonu -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 Gelir 0 750 750 750 750 750 750 750 750 + 150 Gider 2.500 100 125 150 175 200 225 250 275 Nakit Ak -2.500 650 625 600 575 550 525 500 625

Eit Serili imdiki Deer Faktr: Her bir deme peryodunda eit miktarda (A) yaplan nakit aklarnn i faiz oran ve n yl sresince imdiki deerinin hesaplanmas iin kullanlr. P = A{(1+i)n-1/i(1+i)n}

Semaye Geri Dn Faktr: Belirli bir P yatrmndan, verilen faiz oran ve n yl sresince yaplacak A eit demelerin hesaplanmas iin kullanlr. A = P{i(1+i)n / (1+i)n -1} A

n i

P Eit Seri Gelecek Deer Faktr: Her bir deme peryodunda eit miktarda (A) yaplan nakit aklarnn i faiz oran ve n yl sresince gelecek deerinin hesaplanmas iin kullanlr. F= A{(1+i)n-1/i} Amortisman Sand Faktr: Gelecekte belirli bir F deerine ulamak iin, verilen faiz oran ve n yl sresince yaplacak A eit demelerin hesaplanmas iin kullanlr. A = P{i / (1+i)n -1} A

n i

Eimli Nakit Aklar: Harcama veya gelirlerin belirli bir eimle azalp veya oald nakit akdr. Artan veya azalan miktara eim (gradient) denir. Eimli nakit aklar; dorusal eimli seriler geometrik eimli seriler eskalasyonlu serler olarak grupta incelenebilir. Dorusal eimli nakit aknda t zamanndaki nakit ak t-1 zamanndaki nakit akndan G miktarnda fazla veya eksik olur. A1+(n-1)G

A1+G A1 G

....... .......

Dorusal Eim imdiki Deer Faktr: Her bir deme peryodunda G miktarda artan veya azalan nakit aklarnn i faiz oran ve n yl sresince imdiki deerinin hesaplanmas iin kullanlr. P=G{1-(1+ni)(1+i)-n /i2} Dorusal Eim Gelecek Deer Faktr: Her bir deme peryodunda G miktarda artan veya azalan nakit aklarnn i faiz oran ve n yl sresince gelecek deerinin hesaplanmas iin kullanlr. F= G/i{((1+i)n-1/i)-n}

Dorusal Eim Yllk Deer Faktr: Dorusal eim ile artan veya azalan nakit aklarnn yllara gre eit serili edeerini bulmak iin kullanlr. A=G{ 1 i n (1+i)n -1 }

Nominal ve Efektif Faiz Oranlar: 1 yllk dnem yerine ksa dnemlerde faiz hesaplamas yaplmas durumunda grnen veya ifade edilen faiz oranna Nominal Faiz, uygulanan veya gerek faiz oranna Efektif Faiz denir. ieffektif = (1+inominal/n)n 1 rnek1: % 60 nominal faiz aylk olarak uygulanacaksa effektif deeri (1+ 0,60/12)12 1 = 0,7958 olarak hesaplanr. rnek2: 10.000 YTL tutarnda 5 yl vadeli bir kredinin % 60 nominal faiz ile dnem sonunda borcu ne olur? F = 10.000(1+0,60)5 = 104.800 YTL Bu kredi nominal faiz yerine aylk hesaplanrsa dnem sonunda borcu ne olur? F = 10.000(1+0,60/12)(5)(12) = 186.700 YTL Enflasyon ve Faiz Oran: Enflasyon etkisi dikkate alnarak hesaplanan faiz oranna Reel Faiz denir. i = (1+ireel)(1+ienflasyon) 1 rnek: Getirisi % 95 olan Hazine bonosunun enflasyonun % 55 olduu bir dnemde reel getirisi nedir? 0,95 = (1+ir)(1+0,55) 1 buradan ir = 0,258 hesaplanr KARAR KRTERLER: Bir iletme iin en iyi sermaye yatrmnn seilmesinde uygun bir karlatrma yntemi kullanarak birden fazla alternatif yatrmlar deerlendirilir. Deerlendirme srasnda yatrmn giderleri ve gelirleri farkl zamanlarda olmas nedeni ile kullanlacak karlatrma ynteminde parann zaman deerinin hesaplanmasna dikkat edilmelidir. Proje deerlendirilmesinde projenin teknik uygunluu, zellikleri, iletme fizibilitesi, mali ve ekonomik deerlerin belirlenmesi dikkate alnr, alternatif projeler ile karlatrlr fayda ve masraf unsurlarnn stnlk derecesi belirlenir. Alternatif proje olmad durumda deerlendirme yatrm yaplan alandaki sermayenin getirdii net faiz haddi dikkate alnarak hesaplanan kriterlere gre yaplr. Deerlendirme Yntemleri:

Net imdiki Deer ND (Net Present Value NPV) Net imdiki Deer ynteminde iletmenin istedii kar veya iskonto oran kullanlarak btn nakit aklar bugnk deere indirgenir. Bugnk deere indirgenen gelirler ile giderler arasndaki fark Net imdiki Deer (ND) olarak deerlendirilir. ND = S At - C0 t (1+i) At : t peryodundaki nakit aklar C0 : Projenin ilk kurulu bedeli rnek: Bugn 100.000 YTLye alnan bir makinann faydal mrnn 5 yl ve nakit aknn 30.000 YTL olaca tahmin edilmektedir. stenen kar oran % 10 olduuna gre Net imdiki Deeri hesaplaynz. ND = 30.000(P/A, 10, 5) 100.000 = 30.000(3,7908) 100.000 = 13.724 YTL Kar Oran KO (Internal Rate of Return IRR) Bir yatrmn i kar oran nakit aklarnn imdiki deerini yatrm bedeline eitleyen kar oran (faiz oran) olarak ifade edilir. Bu oran gerek faiz oranna veya sermayenin frsat maliyetine eit yada zerinde ise poje uygulamaya konulabilir. Co = S At (1+r)t

At : t peryodundaki nakit aklar C0 : Projenin ilk kurulu bedeli r : Yatrmn i kar oran rnek: Bugn 100.000 YTLye alnan bir makinann faydal mrnn 5 yl ve nakit aknn 30.000 YTL olaca tahmin edilmektedir. Bu yatrmn Kar Orann hesaplaynz. 100.000 = 30.000 + 30.000 + ....... 30.000 (1+r)1 (1+r)2 (1+r)5 100.000 = 30.000(P/A, r, 5) P/A = 100.000 = 3,3333 30.000 P/A tablosundan bu deere karlk gelen faiz oran % 15 ile % 16 arasnda interpolasyonla % 15,2 hesaplanr. Karllk ndeksi K (Profitable Index PI) Bir projenin deerlendirilmesinde projenin mr boyunca projeden salanan gelirler ile giderler arasndaki oran dikate alnr. Karllk ndeksi Fayda / Masraf Oran (F/M) veya Gelir/Gider Oran olarak da isimlendirilir. S At

K = F/M = (1+r)t Co rnek: Bugn 100.000 YTLye alnan bir makinann faydal mrnn 5 yl ve nakit aknn 30.000 YTL olaca tahmin edilmektedir. stenen kar oran % 10 olduuna gre Karllk ndeksini hesaplaynz. K = (30.000(P/A, 10, 5))/ 100.000 = 113.724 / 100.000 = 1,137 olarak hesaplanr. Yllk Edeer Miktar YEM (Annual Equivalent Amount AE) Projeye ilikin imdiki deer, sermaye geri dn faktr A/P kullanlarak tekdze nakit ak serisine dntrlr ve Yllk Edeer Miktar yntemi ile projenin hesaplanan yllk edeer gideri yllk gelirden kartlr. YEM = A Co (A/P, i, n) YEM : Yllk edeer miktar (YTL/yl) A : Yllk nakit ak (YTL/yl) Co : lk yatrm bedeli (YTL) rnek: Bugn 20.000 YTLye alnan bir makinann faydal mrnn 5 yl ve nakit aknn 6.350 YTL olaca tahmin edilmektedir. Faiz oran % 10 olduuna gre Yllk Edeer Miktar hesaplaynz. YEM = 6.350 - 20.000(A/P, 10, 5) = 6.350 - 20.000(0,2638) = 1.074 YTL/yl Sermaye Geri Dn SGD (Capital Recovery with Return CR) Bir yatrm yapldnda sz konusu proje gelirleri ile ilk yatrm harcamalarnn karlanmas beklenir. Belirlenen faiz oran ile ilk yatrm harcamalar yllara datlrak Sermaye Geri Dn Gideri hesaplanr. SGD = P (A/P, i ,n) SGD : Sermaye Geri Dn Gideri (YTL/yl) P : Proje (yatrm) Bedeli (YTL) n : yatrmn faydal mr (yl) Eer faydal mr sonunda yatrmn parasal bir deeri varsa bu hurda deeri pozitif bir nakit ak olarak dikkate alnr. Byle durumda Sermaye Geri Dn Gideri aadaki gibi hesaplanr. SGD = P (A/P, i ,n) S(A/F, i ,n) S : yatrmn n yl sonraki hurda deeri (YTL)

rnek: Bugn 4.000 YTLye alnan bir makinann faydal mrnn 3 yl ve bu sre sonunda hurda deerinin 400 YTL olaca tahmin edilmektedir. Faiz oran % 10 olduuna gre Sermaye Geri Dn Giderini hesaplaynz. SGD = 4.000(A/P, 10, 3) - 400(A/F, 10, 3) = 4.000(0,4021) - 400(0,3021) = 1.487 YTL/yl Sermaye Edeeri SE (Capitalized Equivalent CE) Sermaye Edeeri yntemi yatrm (gider) dnemi uzun sreli (sonsuz) olan topluma ynelik projelerde yllk nakit aklarnn (giderlerin) karlanabilmesi iin oluturulacak fonun bugnk edeerini hesaplamak iin kullanlr. SE = A(P/A, i, n)

A = stenen yllk nakit ak (YTL/yl) n = proje mr Not: proje mr sonsuz () olursa SE = A/i olur. rnek: Genel amal bir projenin gelecekte uzun yllar hizmet verebilmesi iin yllk 30.000 YTL bakm giderine ihtiya duyulaca tahmin edilmektedir. Proje giderleri iin gerekli ana para % 10 faiz oran ile yatrlrsa gerekli ana paray hesaplaynz. SE = 30.000 = 300.000 YTL 0,10 Geri deme Peryodu GP (Payback Period PD) Bir yatrm yapldnda ilk yatrm harcamalarnn proje gelirleri ile en ksa zamanda denmesi istenir. Bu yntem ile projenin ne kadar zaman sonra ilk yatrm harcamalarn karlayaca hesaplanr. Geri deme Peryodu klasik olarak ilk yatrm bedelinin yllk nakit akna blnmesi ile hesaplanr. GP = n = Co A rnek: lk yatrm bedeli 2.400 YTL olan bir projenin yllk nakit ak 600 YTL ise Geri deme Peryodunu klasik yntem ile hesaplaynz. GP = 2.400 = 4 yl 600 ndirgenmi yntem ile Geri deme Peryodu hesaplanmasnda ilk yatrm bedeli indirgenmi nakit aklar toplamna blnerek hesaplanr. P = A(P/A, i, n)

P : Projnin ilk yatrm bedeli A : Projenin yllk nakit ak n : Geri deme Peryodu rnek: lk yatrm bedeli 2.400 YTL olan bir projenin yllk nakit ak 600 YTL ve faiz oran %10 ise Geri deme Peryodunu indirgenmi yntem ile hesaplaynz. P/A = 2.400 = 4 faktr deeri ve % 10 oran iin P/A tablosundan n deeri interpolasyon ile 600 5,4 olarak hesaplanr. YATIRIM ALTERNATFLERNN KARILATIRILMASI Yatrm alternatiflerinin ekonomik karlatrlmasnn yaplmasnda sistematik olarak aadaki sra izlenmelidir. Karlatrlacak alternatifler tanmlanr Alternatiflerin ekonomik mrleri belirlenir Alternatiflerin nakit aklar belirlenir Kullanlacak parann zaman deeri belirlenir Karlamada kullanlacak etkinlik ls/lleri belirlenir Belirlenen etkinlik ls/llerine gre alternatifle karlatrlr Gerekirse ek analizler yaplr Tercih edilen alternatif belirlenir

rnek: Verilen alternatif projnin ekonomik karlatrmasn yapnz. Projeler lk yatrm bedeli Yllk nakit ak Proje mr (yl) i = 10 A 0 4.000 5 B 10.000 7.000 5 C 15.000 7.000 (her yl 1.000 artyor) 5

1) Net imdiki Deer yntemi ile: NDA = 4.000(P/A, 10, 5) = 15.163,2 YTL NDB = 7.000(P/A, 10, 5) - 10.000 = 16.535,6 YTL NDC = 7.000(P/A, 10, 5) + 1.000(P/G,10, 5) - 15.0000 = 18.397,3 YTL 2) Yllk Edeer Miktar yntemi ile: YEMA = 4.000 YEMB = 7.000 - 10.000(A/P, 10, 5) = 4.362 YTL YEMC = 7.000 +1.000(A/G,10, 5) - 15.000(A/P, 10, 5) = 4.853 YTL 3) Gelecek Deer yntemi ile: GDA = FA = 4.000(F/A, 10,5) = 24.420 YTL GDB = FB = 7.000(F/A, 10,5) 10.000(F/P, 10,5)= 26.630 YTL GDC = FC = 7.000(F/A, 10,5) +1.000(A/G,10, 5)(F/A, 10,5) 15.000(F/P, 10,5)= 29.926 YTL

PROJE KAVRAMI Bir projenin dou aamasnda Bu ii neden yapyoruz, gerekleme aamasnda Niye imdi yapyoruz, Neden bu ekilde yapyoruz sorularna cevap aramalyz. Projelerin birinci safha olan makro planlama almalarnda bir matamatiksel model btn ierisinde ; milli gelir, retim, tketim, tasarruf, yatrm, demeler dengesi , yaratlacak istihdam v.b. makro byklkler tesbit edilerek karar alma mercilerine sunulur. kinci safhada sektr almalarnda , tarm, imalat sanayii, madencilik, enerji, hizmetler v.b. temel sektrler leinde mal ve hizmetlerin arz-talep dengeleri, ithalat- ihracat, kapasite v.b. tahminleri yaplr. nc safha olan mikro planlama almalarnda ise projeler ele alnr. lk iki safhada; makro byklkler arasnda denge ve sektrleraras tutarllk gzetildii halde nc safhada gzetilen en nemli husus, etkinliin maksimize edilmesidir. Proje uygulamalarnda aadaki safhalardan sz edilebilinir; . Proje Kavram, II.Projelerin Snflandrlmas, III.Projelerin erii ve Unsurlar, IV.Projelerin Elenmesi ve Seimi, V. Proje almalarndaki Safhalar. I . PROJE KAVRAMI z bir tanmlama ile bir proje ; ekonomik ve teknik yaplabilirlie sahip minimum yatrmdr. Ancak proje konusunda baka tanmlamalar da vardr. Mesel ; lke kaynaklarnn, mal ve hizmet retilmesi amacna dnk kullanlmasn ihtiva eden bir yatrm nerisine veya mekan boyutunu da ihtiva eden ve belirli girdileri (arazi, insangc, hammadde, yar mamul ve mamul madde, sermaye mallar v.b. ) seilmi bir teknolojiye gre kullanarak, mevcut ve potansiyel talebi karlamak zere, mal ve hizmet retmek iin yaplan almalara da proje denilmektedir. Ancak bu almalarn eitli alternatifler eklinde ve aralarnda bir seim yapabilmeye imkan tanyacak biimde ortaya konulmas gereklidir. Genel bir model iinde Proje erlii olarak aadaki balklar sayabiliriz; A. GENEL BLGLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Projenin Ad Kuruluun Ad Kuruluun Yeri Projenin Nitelii Uygulama Dnemi Projenin Sabit Yatrm Tutar letme Sermayesi Projenin Genel Toplam retilecek Mal ya da Hizmetler retim Finasman Kaynaklar Projenin Ekonomik mr Projenin Planla likisi letmeye Verilecek Hukuki ekil Projeden Sorumlu Olanlar

B. PAZAR ETD 1. 2. 3. 4. retilmesi dnlen mal ve hizmetin tanmlanmas Pazar ve Taleple lgili Bilgiler Pazar ve Taleple lgili zmlemeler Talebin Projeksiyonu

C. PROJE KAPASTESNN VE KURULU YERNN SEM 1. Proje Kapasitesinin Seimi 2. Kurulu Yeri Seimi D. PROJENN TEKNK YN 1. Projenin Tanm 2. Teknik Yardm , Patent ,Knov-how 3. Proje ncesi Etdler 4. retilmesi Dnlen Mal ve Hizmetler, Yan rnler ve Artklar 5. retim Ynetimi 6. Makina ve Donatm 7. Tesisin Yerleme Plan 8. naat leri 9. Montaj leri 10. letmeye Temel Alnan Katsaylar 11. letmeye Alma (Deneme letmesi) 12. Yatrm Uygulama (Termin) Plan E. YATIRIM SRES BLGLER 1. 2. 3. Yatrm Tutarnn Hesaplanmas Yatrmn Yllara Dalm Yatrmn Finansman Kaynaklar

F. LETME SRES BLGLER 1. 2. 3. Toplam Maliyet Tam Kapasiteye Ulancaya Kadar Kapasite Kullanm, retim Miktar, Birim Snai Maliyet, Birim Sat Maliyeti, Birim Fabrika Sat Fiat, Birim Toptan Sat Fiat, Birim Parakende Sat Fiat, Birim Parakende Sat Fiat ve Birim Kr Marj Yllk Gelirler, Kr veya Zarar Durumu

G. PROJENN DEERLENDRLMES 1. Proforma Gelir Tablosu 2. Fonlarn Ak Tablosu 3. Projenin Rantabilitesi 3.1. Proje Maliyetinin ndirgenmesi 3.2. Proje Gelirlerinin ndirgenmesi 3.3. Projenin Krll 3.4. Projenin Geri deme Sresi 3.5. Baaba Noktas 4. Dier Deerlendirme lleri 4.1. Projenin Kurulua Salayaca Dier Yararlar 4.2. Projenin Ulusal Ekonomiye Salayaca Yararlar 4.2.1. Projenin Yarataca Katma Deer 4.2.2. Projenin rtihdam Etkisi 4.2.3. Projenin demeler Dengesine Etkisi 4.2.4. Dier Yararlar 4.3. Projenin AB Karsndaki Rekabet Gc 4.4. Kii Bana Yatrm, retim ve Net Kr

PROJELERN ELENMES VE SEM Bunlar; Projeler genel olarak safhal bir eleme ve seim ilemine tabi olurlar.

1. Kurulu erevesinde proje hazrlama, eleme ve seimi 2. Sektr leinde eleme ve seim 3. Makro dzeyde eleme ve seim ilemleridir. Ancak bu safhadan geen projeler Karar Makamna sunulurlar. PROJE ALIMALARINDA SAFHALAR 1. 2. 3. 4. 5. 6. Projenin tasarlanmas ve n incelemeler Projelerin kurulular dzeyinde ayrntl teknik ve ekonomik yaplabilirlik etdlerin hazrlanmas Projelerin Bakanlklar dzeyinde incelenmesi ve dzenlenmesi Projelerin Devlet Planlama Tekilatnca incelenmesi, dzenlenmesi, sralanmas ve Karar Makamnn onayna sunularak Be Yllk Plana ve Yllk Programa alnmas Kesin proje almalarnn yaplmas, finansman imkanlarnn belirlenmesi ve ihaleye karlmas Projenin uygulamas, izlenmesi ve denetlenmesi

Teknik ve Ekonomik Yaplabilirlik Etdlerin Hazrlanmas