T.C.

MLL ETM BAKANLII

BLM TEKNOLOJLER

MONTRLER

Ankara, 2013

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. CRT MONTRLER ........................................................................................................... 3 1.1. Monitrlerle lgili Temel Kavramlar ............................................................................ 3 1.2. CRT (Katot In Tp) Monitrler.................................................................................. 7

1.2.1. CRT Monitrn zellikleri ve alma Prensibi ....................................... 7 1.2.2. CRT monitrn altrlmas ve ayarlanmas .......................................... 10
1.3. Monitr Standartlar .................................................................................................... 11 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 13 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 14 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 16 2. LCD MONTRLER ......................................................................................................... 16 2.1. LCD (Likit Kristal Ekran) Monitrler......................................................................... 16

2.1.1. LCD Monitrn Yaps ve alma Prensibi ........................................... 17 2.1.2. LCD Monitrn altrlmas ve Ayarlanmas ....................................... 18
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 22 3. PLAZMA MONTRLER ................................................................................................ 22 3.1. Plazma Monitrler....................................................................................................... 22

3.1.1. Plazma Monitrn zellikleri ve alma Prensibi ................................. 23 3.1.2. Plazma Monitrn altrlmas ve Ayarlanmas ................................... 25
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 27 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 28 RENME FAALYET4 .................................................................................................. 29 4. PROJEKSYON MAKNASI VE PROJEKSYON MONTRLER ............................... 29 4.1. Projeksiyon Makineleri ve Projeksiyon Monitrler .................................................... 29

4.1.1. Projeksiyon Makine ve Monitrlerinin zellikleri ve alma Prensibi . 30 4.1.2. Projeksiyon Makine ve Monitrlerinin altrlmas ve Ayarlanmas ... 35
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 37 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 38 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 39 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 41 KAYNAKA ......................................................................................................................... 43

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK Biliim Teknolojileri Bilgisayar Teknik Servis Monitrler Bu modl, bilgisayar ekranlar ve bilgisayar ekranlarnn balants ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/8 Bilgisayar ekranlarnn balantsn yapmak Genel Ama Bu modl ile uygun ortam salandnda bilgisayar ekranlarn tanyacak ve bilgisayar ekranlarnn balantsn yapabileceksiniz. Amalar 1. CRT ekranlar balayabileceksiniz. 2. LCD ekranlar balayabileceksiniz. 3. Plazma ekranlar balayabileceksiniz. 4. Yanstma ekranlar balayabileceksiniz. Ortam: Biliim teknolojileri laboratuvar Donanm: Bilgisayar, CRT monitr, LCD monitr, plazma monitr, projeksiyon cihaz Modln iinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modln sonunda, size lme arac ( test, oktan semeli, doru-yanl, vb. ) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Televizyonlar, monitrler, projeksiyon makineleri vb. grntleme donanmlar dnldnde akla hzl gelien teknolojik gelimelerin paralelinde ister istemez sorular gelmektedir: Nasl oluyor da bu donanmlar grntleri oluturuyor? Bunlar bu kadar etkili yapan zellikler nelerdir? Bu donanmlarn bu kadar ince olmasnn altnda yatan teknolojinin zellii nedir? bu sorulardan sadece birkadr. Bu modlde bilgisayarlarda kullanlan monitrler ve grntleme aygtlar ile ilgili bilgiler verilecektir. Modl sonunda, bir bilgisayar donanmnda olmazsa olmaz olarak dnlen grntleme donanmlaryla ilgili temel bilgilere kavuacaksnz. Ayrca bu modl araclyla edindiiniz bilgiler, gelecekte bir grntleme donanmnn alma prensibi ile ilgili fikir yrtmenize yardmc olacaktr.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu renme faaliyetinde, monitrlerin kalitesini belirleyen niteliklerin yannda elektron tabancas vastasyla grnt oluturulan CRT monitrlerin zelliklerini ve alma prensibini reneceksiniz.

ARATIRMA
Grntleme aygtlarnda ekran znrlnn nemini ve kullanc iin etkisini aratrnz. Bir bilgisayar monitrnn genilik, ykseklik ve keden keye uzunluklarn lnz ve not ediniz. Bir bilgisayarn monitr tazeleme hz ayarlarn kontrol ediniz. Gzlemlediiniz hz not ediniz. Edindiiniz btn aratrma sonularn raporlayp snfa sununuz ve tartnz.

1. CRT MONTRLER
1.1. Monitrlerle lgili Temel Kavramlar
Monitrler bilgisayarn iinde bulunan bilgileri grntleyerek kullanc ile bilgisayar arasnda iletiim kuran bir k birimidir. Bilgisayarlarda grntleme ilemi, temel olarak u ekilde yaplmaktad r. Grntlenecek resim bilgisi saysal (dijital) olarak ekran kartna ya da grntleme ilemini stne alan mikrodenetleyicili sisteme gnderilir. Daha sonra ekran kartlarndaki hafza elemanlarnda bulunan (RAMlerinde) resim bilgisi DAC (Dijital Analog eviriciler) araclyla her nokta (piksel) iin ayr ayr genlik bilgisine dntrlr. Bu genlik bilgileri renk derinliine gre deiiklik gstermektedir. rnek olarak SVGA bir ekran kartnda her bir nokta iin yaklak olarak 16,8 milyon renk kaydedebilmektedir. Tablo1.1de ekran formatlarnn renk derinlik zellikleri verilmektedir. Tablo1.2de ise temsili olarak genlik bilgilerinin renk karlklar ifade edilmitir.

Bit Derinlii 1 8 16 24 32

Renk Says 2 256 65.536 YKSEK RENK 16.777.216 GEREK RENK 16.777.216 GEREK RENK + ALFA RENKLER

Aklama Grnt sadece siyah ve beyaz renkten oluur. Ekranda en fazla 28 =256 renk eidi oluturulabilir. Tm renkleri dndmzde 65536 renkten oluan ve olduka youn renk tayfna sahiptir.
Gzleri doyurucu nitelikte olup tm renklerin elde edilmesini salayan bir formattr. Yeni nesil renkli monitrler standart 24 bit VGA konnektrleri ile satlmaktadr. Renkler 24 bit ile temsil edilmektedir. Yalnz 32 -24=8 bit grntlenen objenin saydamlk bilgisi iin ayrlmaktadr.

Tablo 1.1: Video grafik hzlandrclarnn temel renk derinlik zellikleri

Tablo 1.2: Gerilim deerlerinin temsili renk gsterimi

Monitrlere resim bilgisi analog olarak gnderilmektedir. R (RED-krmz-1.pin:(+), 6.pin:(-) ), G (GREEN-Yeil-2.pin:(+), 7.pin:(-) ) ve B (BLUE-mavi-3.pin:(+), 8.pin:(-) ) olarak 3 hat zerinden iletilen analog sinyallerin her biri iin ayr ayr 3 adet DAC grev almaktadr.

ekil 1.1: Monitr kablo pinleri

Yatay ve dey senkronizasyon pinleri (13. ve 14. pinler) zerinden ekranda resim bilgisinin oluturulmas iin gerekli olan tarama sinyalleri gnderilir. Yatay ve dey senkronizasyon yardmyla ekran, satr satr dzgn bir ekilde taranr ve istenilen pikselle renk bilgisi verilir. Bilgi: Monitrlerde baz renklerin olmamas veya grntde meydana gelen bozukluklar genellikle monitr konektr pinlerinin eilmesinden ya da kablo kopmalarndan meydana gelmektedir. Konektr pinlerinin kontrol edilerek tekrar balantsnn yaplmas arzann dzelmesini salayabilir. Piksel kavram

Monitrlerin kalitesini belirleyen en nemli unsurlardan birisi piksel boyutlardr. Piksel (nokta) R-G-B renk hcrelerinin birleiminden olumu bir yapdr. yi bir monitr ekran, ok sayda pikselden oluur. Bu piksellerin nokta aralklar (dot pitch) ne kadar kk olursa ve ekran kaplayan piksel says ne kadar ok olursa o kadar ince ayrnt ekranda gsterilebilir. Btn bu ayrntlar, ekrann znrln ve kalitesini ortaya koymaktadr. Nokta aralklar monitrlerin tipine gre 0.2 ile 0.3 milimetre arasnda deimektedir. Ekran znrl

Monitrler iin dier bir husus ise ekran znrldr (screen resolution). Ekran znrl satr stun olarak ifade edilmektedir. rnein 1024X768 olarak ayarlanm bir monitrde her satrda 1024, her stunda ise 768 nokta bulunmaktadr. Toplamda ise 1024x768=786432 nokta bulunur. Bir monitr satlrken maksimum destekledii ekran znrlnn bilgisi verilmektedir. Tazeleme oran (Refresh Rate)

Monitrlerde znrln yannda hz konusundan da bahsetmek gerekir. Buna tazeleme oran (refresh rate) da denilmektedir. Peki, nedir bu tazeleme oran. Tazeleme oran monitrn bir saniyede ekrana getirebilecei grnt saysdr. Buna Hz (hertz) denilmektedir. Gnmzde 50 Hz ile 800 Hz arasnda grntleme hzna sahip olan monitrler bulunmaktadr. zellikle tazeleme oran yksek olan monitrler spor karlamalar ya da aksiyon sahneleri gibi ok hareketli sahnelerde farkn belli eder ve akc bir grntye sahip olur. Monitrlerin bu zellii, ekran kartlarnn tazeleme frekans ile paralellik gstermektedir. Eer bir ekran kart monitrn desteklemedii bir znrlk ve tazeleme frekansna ayarlanrsa monitrde grnt elde edilemeyecektir. letim sistemleri bu gibi durumlarda ekran karartr ve 15 saniye hibir ilem yaplmazsa monitr eski alr hline geri getirir.

Monitrlerin boyutlar

Monitrlerin boyutlar, Amerikan l birimi in- inch ile ifade edilmektedir. Bir monitrn boyutu sol alt kesi ile sa st kesinin arasndaki mesafenin llmesi ile bulunmaktadr. ekil 1.3te boyutlar gsteren resimler verilmektedir. CRT monitrler keden keye plastik ksmlar dahil llrken, LCD monitrler sadece grnebilir alanndan llerek boyutlar belirlenmektedir. Bu nedenle monitrlerin seilmesinde asl olann grnebilir alannn bykl olduu unutulmamaldr. (1 in = 2,54 cmdir)

ekil 1.3: Monitr boyutu

Kontrast (ztlk) oran

Monitrlerin birbirlerinden ayrt edilmesini salayan dier bir zellik de kontrast orandr. Kontrast Franszca kkenli bir kelime olup Trke karl ztlktr. Kontrast oran, bir monitrn en parlak beyazla en koyu siyah arasndaki farktr. Bu fark ne kadar yksek olursa o kadar iyidir, daha doygun siyahlar, daha parlak beyazlar retir. Ancak burada nemli bir noktaya dikkat etmek gerekir. Monitrlerin zelliklerinde verilen kontrast orannn statik mi yoksa dinamik mi olduudur. Statik kontrast oran en parlakla en koyu arasnda tek bir andaki fark gsterir. Dinamik kontrast oranysa bu lm belirli bir zaman dilimi iinde yapar. Dinamik kontrast rakam genellikle statik kontrast rakamnn 4 katdr. rnein 1.000.000 dinamik kontrastl bir monitrn statik kontrast oran yaklak 250.000 kontrast oranna sahiptir. yi bir monitrde boyut, znrlk, kontrast, tazeleme hz ve dk enerji tketimi gibi zellikler aranmaktadr. Btn bu zelliklerin ok iyi olmas monitrn fiyatna da dorudan etki etmektedir. Monitr ne kadar iyi olursa olsun eer ekran kart monitr kadar iyi deilse istenilen grnt kalitesi elde edilemez. Monitr ile ekran kart arasnda kablo boyu uzadka monitrde oluan grntde problemler kabilir. Bu nedenle kabloya ok dikkat edilmesi gerekmektedir.

DVI portu zerinden resim bilgisi sktrlm olarak gnderilir. Genelde plazma TVlerde ve projeksiyon makinelerinde bulunan bu port araclyla resim bilgisinin bozulmadan, HDTV ve UXGA yayn formatlarn destekleyen byk ekranl sistemlere aktarlmas salanmaktadr. HDMI portu DVI portuna gre daha performansl alan ve sadece grnt deil ses bilgilerini de iletebilen yeni nesil porttur. Boyutlar DVIya gre daha kktr. Nasl ki gnmzde USB portu dier seri ve paralel veri iletim portlarnn yerini almaktadr. HDMI portu da ses veri grnt iletiminde standart haline gelmektedir. Soru: 100 Hzlik tazeleme frekansnda alan bir monitrn znrl 1024x768 olarak ayarlanmtr. Renk derinlii 16 bit olarak ayarlanan bu monitre 1 saniye boyunca gnderilecek olan resim bilgisi ne kadardr? Cevap: Normal olarak bir monitr 60 Hz tazeleme frekansnda alr. Normal artlarda 1 saniye iinde ka resim oluturulduunu hesap edersek (tazeleme oran /2 = 60/2=30 ereve resim) sonu olarak 30 resim kar. Yalnz soruda tazeleme frekans 100 olarak verilmitir. O zaman bizim sistemde 1 saniyede 100/2= 50 resim oluturulur. Baslan her resim 1024X768 pikselden olumutur. Toplam nokta says (1024X768=786432) olarak bulunur. Her bir nokta 16 bit bilgi ile ifade edildiine gre 1 resim toplam 786432X16= 12582912 bit bilgi iermektedir. Yalnz 1 saniyede 50 resim oluturulacandan 1 saniye iinde gnderilecek olan bilgi 12582912 bit X 50 = 629145600 bit olarak bulunur. Bu deer 75 MB olarak bulunur. Bu sonutan grntleme ilemi iin ne kadar video hafzasnn gerekli olduu aka grlmektedir. Ekran kartlarnn hafzalar ne kadar byk olursa o kadar yksek znrlkte ve yksek renk derinliinde resim elde edilebilmektedir. Yalnz yksek younlukta resimlerin yksek tazeleme frekanslarnda elde edilebilmesi, ekran kartnda bulunan mikro denetleyicinin performansna da baldr. Aratrma: Bir monitr satlrken belirtilen zellikleri aratrnz. Bulduunuz yeni zellikleri ya da anlalmayan ifadeleri raporlayp snfta tartnz.

1.2. CRT (Katot In Tp) Monitrler

Katot n tpl monitrler gnmzde yerini LCD monitrlere hzla brakmaktadr. u an yeni CRT monitrlerin retimi durmu ve satlmamakla birlikte eskiden alnm olup halen kullanlmakta olan CRT monitrler gnmzde mevcuttur. Byk hantal bir yaps vardr. Bykl, kasasnn iinde bulunan tpl yapdan meydana gelmektedir.

1.2.1. CRT Monitrn zellikleri ve alma Prensibi

Adndan da anlald gibi CRT monitr byk bir katot nl tp ierir. Bu hava szdrmayan bir vakum tpdr. Bu tpn bir taraf elektron tabancas ieren kk bir

silindirdir. Tpn daha iman ve geni olan dier taraf ise yzeyinde grntlerin olutuu fosfor ekrandr. CRT monitrlerde grnt, tplerinde bulunan elektron tabancasndan kan elektron huzmesi ile oluturulmaktadr. Elektron huzmesi glge maskesinden geerek istenilen rengi oluturmaktadr. Tp zerinde nokta hangi renkte gsterilmek isteniyorsa bu noktaya huzme gnderilir. Maskeden geen huzme krmz, yeil ve mavi renk veren alminyumla kaplanm fosfor tabakasna arptrlarak grnt elde edilir. Renkler bu 3 rengin karmndan olumaktadr. Resim 1.1de CRT tp gsterilmekte, ekil 1.6da ise CRT monitrn yaps ve elemanlar ifade edilmitir.

Resim 1.1: CRT tp

ekil 1.6: CRT monitr yaps ve elemanlar

ekil 1.6y incelediimizde; 1 numaral ksm elektron tabancasdr.

2 numarada R G ve B olmak zere 3 tane elektron tabancasndan kan nlar renkli olarak ifade edilmitir. Normalde elektron huzmesinde renk yoktur. Inlar, renkleri maskeden getikten sonra fosfor tabakasna arpnca oluturmaktadr. 2 ile 3 numaral ksmlarn arasnda kalan bakr sarglar saptrma bobinleridir. Bu bobinler birer elektromknatstr. Elektron huzmeleri bu bobinler sayesinde ynlendirilerek tm ekrann taranmas salanmaktadr. 3 numaral ksm tpe yksek deerli anot (+) voltajn uyguland ksmdr. Elektron huzmesinin oluturularak renk elde edilmesi, bu yksek potansiyel yardmyla gerekletirilmektedir. 4 numaral ksm maskenin ve RGB renk hcrelerinin bulunduu ksmdr. Bu ksm daha ayrntl incelersek 6 numaral maskenin arkasnda 5 numaral RGB hcreleri bulunmaktadr. Elektron huzmesi maskeden geerek ilgili renk hcrelerini parlatr ve grnt elde edilir. Maske sayesinde grnt tpn n ksmnda belirir.

ekil 1.7: Ekrann taranmas

CRT monitrde grntnn olumas iin tarama yntemi kullanlmaktadr. ekil 1.7de grld gibi sol st keden balayan elektron gnderme ilemi zikzaklar eklinde sa alt keye kadar gelir. Monitr tazeleme hz ayarlar ekil 1.8deki gibi denetim masas / grnt / gelimi ayarlar / Monitr sekmesinden yaplabilir.

ekil 1.8: Monitr tazeleme hznn deitirilmesi

1.2.2. CRT monitrn altrlmas ve ayarlanmas

CRT monitrn bilgisayara balanp altrlmas iin iki adet balant kablosuna ihtiya vardr. Bunlardan birincisi g kablosu ikincisi ise grnt kablosudur.

10

G kablosu

b) Grnt kablosu ekil 1.9: Monitr kablolar

lk olarak monitrden kan grnt kablosu kasann arka tarafndaki ekran kart zerinde bulunan 15 pinlik VGA portuna balanr. kinci adm olarak ise g kablosunun balants yaplr. Kablonun bir ucu AC elektirik prizine dier ucu ise monitrn arkasndaki uygun yere balanr. Eer kabloda bir temasszlk varsa ya da dzgn balanmamsa monitrn g dmesine basldnda No Signal (Sinyal Yok) diye bir hata mesaj alnmas muhtemeldir. Monitrlerin genellikle n ksmnda marka ve modeline gre farkllk gsteren men tular (OSD-On Screen Display) vardr. Bu men kullanlarak ekrann parlaklk, kontrast, pozisyon, grnt geniletme, bkme/uzatma ve renk seviyesi ayarlar yaplr.

1.3. Monitr Standartlar

Monitrlerin retimi aamasnda dikkat edilen birtakm standartlar bulunmaktadr. Bu standartlarn bazlar evrensel nitelik tamakla beraber bazlar ise lkelere zg standartlardr. Bu standartlarn belli bal olanlar FCC, CE, MPRII, TCO standartlardr. TCO: TCO standard zellikle alternatif elektrik alanndaki grltler ve bunlarn dier cihazlar zerindeki etkilerini inceler. TCO standard oluturulduktan sonra, ortaya kan yeni artlara gre standarda yeni kriterler eklenerek gelitirilmi ve TCO 92, TCO 95, TCO 99 ve TCO 2003 gibi versiyonlar ortaya kmtr. Genel olarak evreye uyumluluk standard da diyebiliriz. MPR II: MPR II standard, monitrlerin yayd maksimum elektromanyetik radyasyon seviyesini belirler. Monitrlerin elektromanyetik radyasyon lmlerini yaparak belirlenen standarda uygun hale getirilmesini salar.

11

CE: CE harfleri, Avrupaya Uygunluk (Comfomity of Europe) szcklerini temsil eder. Bu standart Avrupa Birlii ye lkeler iinde standartlar arasnda uyum salamak amacyla bir sistem oluturmutur. Bu sistemin amac, ayn teknik standartlarda retim yaplmasn salamaktr. Sadece monitr standard olmamakla birlikte genel olarak birok rn retimi iin de kullanlr. CE markas tayan bir rn, Avrupa Birlii yesi lkeler arasnda serbest dolama girebilmektedir. CE markas tayan bir rn; nsan emniyeti Can ve mal gvenlii nsan sal evrenin korunmas Enerji tasarrufu Tketicilerin korunmas gibi artlar salar. FCC: Bu standart, genellikle kiisel bilgisayarlarn ne kadar radyasyon yaydn gsteren tahminleri ierir. Ek olarak rnn radyo ileti iminde zararl olarak kabul edilen ve karmaya neden olacak sinyallerin cihazdaki miktarn belirleyen standarttr. Energy Saving Design: Bu standart, tasarlanan rnn az enerji harcadn belirtir.

12

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

CRT monitrn balantlarn skp tekrar balaynz. OSD mensnden uygun ayarlar yapnz.
neriler lem Basamaklar Evinizde veya okulunuzda bulunan bir Elektrik balantsnn olmadndan emin bilgisayarn CRT monitrnn g olunuz. Kablolar karrken vidal olup kablosunu ve monitr kablosunu olmadn kontrol ediniz. karnz. Eer monitr portu, yerine tam oturmuyorsa sakn zorlamayn; ters Monitr ve g kablosunu salam bir takmaya alyor olabilirsiniz. Sakince ekilde tekrar balaynz. tekrar kontrol ederek taknz. Daha sonra konektrn yanlarnda bulunan vidalar porta sktrnz. Yatay ve dey ayarlamalar yaparken Bilgisayar altrnz. Monitrn tu grnty tam olarak ortalaynz. Ayrca takmn kullanarak yatay ve dey grnty kenarlarda yamukluk ayarlamalar yapnz. olmayacak ekilde btn monitr ekranna yaynz. Renk mensne girerek istee gre Gzleri yormayacak bir renk ayarna parlaklk ve kontrast ayarlamas ile getirmek gereklidir. video sinyal seviyesini ayarlaynz. Monitrn kitapn aarak ilave zelliklerini inceleyiniz. Monitrn OSD mensnn kullanm dili ksmn bulunuz.

13

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Monitrlerle ilgili olarak verilen kavramlardan hangisi yanltr? A) 32 bit derinliindeki resim kalitesi, 16 bit derinliindekinden azdr. B) Uygun olmayan tazeleme oran titremeye neden olur. C) 19 inlik CRT ile LCD monitrn grnebilir alan farkldr. D) Dijital sinyali, analog sinyale evirmek iin DAC kullanlr. RGB monitr portunda ka pin bulunmaktadr? A) 16 B) 15 C) 9 D) 8 17 in monitrn cm cinsinden boyu yaklak ne kadardr? A) 37 B) 40 C) 43 D) 45 Piksel (nokta) kavram ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanltr? A) RGB hcrelerinin birleiminden olumutur. B) Piksel aralnn az olmas, monitrn kalitesini arttrr. C) 1 bit renk derinliinde bir pikselde sadece 2 renk oluturulur. D) Monitrlerin iinde bulunan piksel saysnn az olmas kalitesini arttrr. CRT monitrde yeil renk belli olmamaktadr. Aadakilerden hangisi bunun nedeni olabilir? A) Ekran kartnn hi almamas B) Monitrn ayarnn karmas C) Monitr kablosunun tam olarak yerine oturmamas D) Monitrde mavi rengin daha ok belirgin olmas Aadakilerden hangisi CRT monitrlerin elemanlarndan deildir? A) Elektron Tabancas B) Maske C) Saptrma bobinleri D) Tuner CRT monitrlerde grntnn elde edilmesi ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanltr? A) Tarama ileminde elektronlar maskeden geer. B) Elektron tabancas, yeil krmz ve mavi renkte elektron salar. C) Maske, grntnn ekranda belirlenmesini salar. D) Tazeleme oran arttka, birim zamanda taranan resim says artar.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

14

8. I- Elektron huzmesi maskeden geer. II- DAC ta dijital bilgi analog sinyale evrilir. III- Analog sinyalden gelen bilgiye gre elektron younluu belirlenir. IV- fosfor tabakasna arpan elektron huzmesi ekranda aydnlanmay salar. V- DAClardan gelen sinyal monitre gnderilir. Yukardaki bilgilerin doru sralan hangisinde verilmitir? A) I-II-III-IV-V B) I -III-IV-II- V C) II-V-III-I-IV D) II-III-I-IV-V Aadaki cmleleri dikkatlice okuyarak bo braklan yerlere doru szc yaznz. 9. 10. 11. Ekran tarama ileminin bir saniyedeki tekrar saysna _______________ denir. __________ kontrast ___________ kontrastn yaklak drt katdr. Elektron tabancasndan kan elektronlar ___________ yzeye arparak parlar ve grnt oluturur. Ekran ayarlar __________ mensnden yaplr. ________ standard, monitrlerin yayd maksimum elektromanyetik radyasyon seviyesini belirler. CRT monitrde grntnn olumas iin___________ yntemi kullanlmaktadr.

12. 13.

14.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

15

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu renme faaliyetinde, LCD monitrlerin yapsn, zelliklerini ve alma prensibini reneceksiniz.

ARATIRMA
Bir bilgisayar yetkili servisine ya da sat noktasna giderek LCD monitrlerle ilgili kataloglar aratrnz. LCD monitr satn alrken dikkat edilmesi gereken zellikleri aratrnz. LCD monitrlerin CRT monitrlerden farkn belirleyerek rapor hazrlaynz ve sonular snfta tartnz.

2. LCD MONTRLER
2.1. LCD (Likit Kristal Ekran) Monitrler
LCD (Liquid Crystal Display) monitrler uzun yllardr kullanlan bir sistemdir. lk olarak hesap makineleri, dijital saatler, endstriyel makinelerin eitli dijital gstergeleri ve sonradan cep telefonlar gibi cihazlarda kullanlmlardr. 90l yllarn sonlarna doru bilgisayar monitrlerinde LCD teknolojisi kullanlmaya balanm ve artk gnmzde CRT monitrlerin yerlerini almtr.

Resim 2.1: LCD monitrler

16

2.1.1. LCD Monitrn Yaps ve alma Prensibi

LCD (Liquid Crystal Display) monitrlerin adndan da anlalaca gibi yapsnda sv kristaller kullanlmtr. Bu kristalize yap ne sv ne de kat durumundadr. Sv kristaller scaklk deiimlerine ok duyarldr ve ok eitli olduklar gibi farkl scaklk deerlerinde kendi maddesel zelliklerine gre farkl durumlarda bulunabilir. Bu kristallerin elektronikte kullanlmasn salayan en byk zellii elektrik akmndan etkilenmesidir. LCD ekran, plastik bir tabaka iindeki sv kristalin yanstmas ilkesi ile alr. LCD ekranlarda kullanlan sv kristaller, gerilim uygulandnda dz biimde sralanr. LCD panellerinde iki kat polarize cam arasnda yer alan yzbinlerce likit kristal hcreden oluur. LCD monitrlerin her bir pikselinde sv kristal madde bulunmaktadr . Her pikselde 3 adet renk hcresi (RGB-alt piksel) bulunur. Bu monitrlerin satr ve stunlarnda bulunan piksellerin her biri elektrotlara baldr. Elektrotlar araclyla istenilen renk hcresine elektrik akm gnderilerek grnt elde edilir. alt pikselin bir araya gelmesiyle oluan piksellerin LCD panele dizilileri delta, mozaik ve erit olmak zere 3 farkl ekilde yaplmaktadr. ekil 2.3te bu dizililer gsterilmektedir.

ekil 2.3: LCD ekranda alt piksel grntleri ve renklerin gsterimi

LCD panellerin alma prensibi 4 temel zellik zerine kuruludur: Ik polarize edilir. Sv kristaller polarize edilmi geirebilme zelliine sahiptir. Sv kristallerin molekl dizilimleri elektrik akm ile deitirilebilir. Elektrik akmn iletecek effaf maddeler mevcuttur.

LCD monitrlerin yan sra LED monitrlere deinmekte fayda var. Gnmzde LED TV ya da LED monitr diye satlan bu monitrlerin LCD monitrlerden fark sadece arka aydnlatmasdr. Klasik LCD monitrlerde aydnlatma olarak floresan lamba kullanyorken LED monitrlerde ise arka aydnlatma olarak LED k kayna kullanlr. Bu sayede monitr hem daha ince bir yapda olacaktr hem de k, panelin her yzeyine eit miktarda dalacaktr. Ayn zamanda LEDin dk enerji tketimiyle enerji tasarrufu salanmaktadr.

17

2.1.2. LCD Monitrn altrlmas ve Ayarlanmas

LCD monitrlerin uygun bir ekilde altrlmas iin ilk nce monitr balantsnn yaplmas gerekmektedir. Monitr balants ekilde yaplr. Eer ekran kart destekliyorsa ve balant noktas bulunuyorsa grnt sinyalleri dijital olarak bilgisayardan alnabilir. Dijital olarak alnan grnt, normal analog grntye gre daha salkl sonu vermektedir. Dijital grnt DVI ya da HDMI ara birimi araclyla gerekletirilir. Eer DVI veya HDMI portu bulunmuyorsa analog sinyal iin normal RGB monitr konnektr kullanlr. Daha sonra AC ebeke kablosu elektrik prizine balanr. ekil 2.6da balantlarn nasl yapld gsterilmektedir.

ekil 2.6: LCD monitr kablo balantlar

Eer monitr kablosu dzgn taklmamsa monitr no signal-sinyal yok uyars verebilir. Monitr g kablosu doru taklp ama kapama butonuna basldnda yeil bir led yanarak monitrn alr durumda olduu belirtilir. CRT monitrlerde olduu gibi monitr altrdktan ve bilgisayar iletim sistemini atktan sonra uygun yatay dey ve renk ayarlamalarnn yaplmas gerekebilir. LCD monitrler iin en uygun znrlk ayarlamas kullanm kitapklarnda belirtilmektedir.

18

Uygun olmayan znrlk ayarlamasnda harflerin ve ikonlarn hafife buland grlr. Desteklenmeyen yksek znrlkler, her monitrde olduu gibi LCD monitrde de gsterilemez. Her LCD monitrn tu takm konsolu kullanlarak grnt ayarlamalar yaplmaktadr. Burada esas bilinmesi gereken ayar simgelerinin tm monitrlerde standart olmasdr. Ayarlamalarn nasl yaplaca monitr kullanm kitapnda aka belirtilmektedir. Baz LCD monitrlerin TV olarak kullanlabilmesi iin video, S-Video ve tuner girileri bulunmaktadr. Bu giriler kullanlarak video, kamera uydu alcs gibi cihazlardan grnt aktarm gerekletirilebilir. Aratrma: OLED, Amoled, 3D, AMVA ve LTPS teknolojilerini aratrnz. LCD monitr satn alrken dikkat edilmesi gereken zellikler unlardr: Tepki sresi: Milisaniye cinsinden llen bu deerin dk olmas, alnacak monitrn daha iyi olduunu gsterir. Gr as: Gr as deerinin yksek oluu, ekrann tam karsnda olmaya gerek kalmadan farkl alardan da k ve renk kayb yaanmadan ekrandaki grnty izleme olana salar. Kontrast: Grntlerin keskin ve net grntlenmesinin bir lsdr. Ekrandaki grntlerin, zellikle de izlenen filmlerdeki karanlk sahnelerin detaylarnn grnmemesi monitrn kontrast deerlerinin dk olmasndan kaynaklanmaktadr. Parlaklk: Projekte edilen resmin parlaklnn bir lsdr. Bu deerin yksek oluu avantajdr. znrlk: Satn alnacak monitrn znrlnn yksek oluu, daha iyi grnt elde etmenizi salayacaktr (rnein, 1920 x 1080). Tarama frekans: LCD monitrlerde hem yatay hem de dikey tarama mevcuttur. Bu iki frekans deerinin yksek oluu, ekranda akan grntnn yenilenmesini (refresh) hzlandrarak kesintisiz izleme imkan sunar.

19

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LCD monitrn balantlarn skp tekrar balaynz. mkannz varsa dijital balantlarn da yapnz. OSD mensnden uygun ayarlar yapnz.
neriler lem Basamaklar Evinizde veya okulunuzda bulunan bir Elektrik balantsnn olmadndan emin bilgisayarn LCD monitrnn g olunuz. Kablolar karrken vidal olup kablosunu ve monitr kablosunu olmadn kontrol ediniz. karnz. Eer monitr portu, yerine tam oturmuyorsa sakn zorlamayn; ters Monitr ve g kablosunu salam bir takmaya alyor olabilirsiniz. Sakince ekilde tekrar balaynz. tekrar kontrol ederek taknz. Daha sonra konektrn yanlarnda bulunan vidalar porta sktrnz. Yatay ve dey ayarlamalar yaparken Bilgisayar altrnz. Monitrn tu grnty tam olarak ortalaynz. Ayrca takmn kullanarak yatay ve dey grnty kenarlarda yamukluk ayarlamalar yapnz. olmayacak ekilde btn monitr ekranna yaynz. Renk mensne girerek istee gre Gzleri yormayacak bir renk ayarna parlaklk ve kontrast ayarlamas ile getirmek gereklidir. video sinyal seviyesini ayarlaynz. Monitrn kitapn aarak ilave zelliklerini inceleyiniz. Monitrn OSD mensnn kullanm dili ksmn bulunuz. Yaplan bu yeni balant iin Eer bir dijital balant yapma bilgisayarnzda fazladan bir ayar ansnz varsa analog balant yaplmas gerekiyor mu? Bu bilgi iin kablosunu skp DVI ve HDMI LCD monitrn kullanma klavuzuna balantlarn deneyiniz. baknz.

20

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz. Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Floresan lambas bozulmu bir LCD monitrle ilgili olarak verilen bilgilerden hangisi dorudur? A)Monitrn tu takm almaz. B) Monitr sinyal yok uyars verir. C) Monitr alr, yalnz grnt belli olmaz. D) Resim grnts sadece gndz grnr. Piksel (nokta) kavram ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanltr? A) RGB hcrelerinin birleiminden olumutur. B) Piksel aralnn az olmas, monitrn kalitesini artrr. C) 1 bit renk derinliinde bir pikselde sadece 2 renk oluturulur. D) Monitrlerin iinde bulunan piksel saysnn az olmas kalitesini artrr. Aadakilerden hangisi piksellerin ekranda dizili yntemlerinden deildir? A) Delta B) Mozaik C) erit D) Daire Aadakilerden hangisi LCD panellerinin alma prensibinin temel zelliklerinden deildir? A) Ik polarize edilebilir. B) Sv kristaller polarize edilmi geirebilme zelliine sahiptir. C) Sv kristallerin molekl dizilimleri elektrik akm ile deitirilebilir. D) Ik elektron tabancasndan salanr. LCD hcrelerinde normalde hangi tip sv kristal kullanlr? A) Halojen B) Bkml nematik C) Polarize D) Hepsi

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

21

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Bu renme faaliyetinde HD ve UXGA gibi kaliteli grnt formatlar ile birlikte anlan ve yksek grnt kalitesiyle ortaya kan plazma monitrlerin zelliklerini ve alma prensibini reneceksiniz.

ARATIRMA
Plazma monitrler neden geni (wide) yapda retilmektedir? Aratrnz.

3. PLAZMA MONTRLER
3.1. Plazma Monitrler
Plazma monitrler, grnt kalitesiyle dier monitrlerden ayrlan yeni nesil gelimi bir grntleme aygtdr. Bu monitrler bilgisayarlarda kullanlmaktan ziyade televizyon sistemleri iin tasarlanmtr. CRT ve LCD monitrlere gre fiyat biraz daha yksek olan bu monitrler, kiisel kullanm iin uygun deildir. Plazma monitrler, ev sinema sistemleri ve organizasyonlar iin sunu gsterimine ynelik retilmektedir. znrlk (rnein, 1920*1080), parlaklk (rnein,1200cd/m2) ve kontrast (rnein, 10000:1) ve boyut (rnein, 64 ya da 162 ekran) oranlarna gre kalitesi belirlenen plazma monitrlerin, parlak resim grntsyle ve pastel renklerin daha iyi gsterilmesinden dolay dier grntleme aygtlarndan rahatlkla ayrlabilmektedir. Ayn boyuttaki plazma ve LCD monitrleri ilk bakta birbirinden ayrabilmenin en kolay yolu, LCD monitrlerin panel yzeyinin mat, Plazma monitrlerin yzeyinin ise parlak olmasdr. Bu yzden gndz televizyon seyrederken plazma monitrler yansma yapmaktadr. Bunun zm seyredilen ortam olabildiince karartmaktr. ekil 3.1de bir plazma monitr gsterilmektedir.

ekil 3.1: 103 inlik (262 ekran) plazma monitr

22

3.1.1. Plazma Monitrn zellikleri ve alma Prensibi

Plazma monitrler LCD monitrlerde olduu gibi piksellerden ve R-G-B hcrelerinden (alt piksellerinde) olumaktadr. Yalnz hcrelerde likit kristal yap yerine plazma ortam kullanlmaktadr. Peki plazma nedir? Biraz daha aklayacak olursak gnlk hayatmzda maddenin farkl haliyle i ieyiz. Hepimizin bildii gibi bu haller; kat, sv ve gazdr. Ancak maddenin drdnc bir halinin de var olduu 1879da bir ngiliz fizikisi olan William Crookes tarafndan ortaya atlm ve 1929 ylnda Amerikal bilim adam Dr. Irwing Langmuir tarafndan bu hal "plazma" olarak adlandrlmtr. "Plazma" terimi, iyonlam gaz halini ifade etmektedir. yonlam durumdaki gaz, pozitif ykl protonlar ve negatif ykl elektronlar iermektedir. Maddenin plazma hali ok yksek scaklklarda veya gl elektrik veya manyetik alanlarla oluturulabilir. 10.000 Kelvinin zerindeki scaklklarda tm molekl ve atomlar iyon haline geerler. Plazma durumuna geildiinde eit miktardaki proton ve elektron sayalarndaki denge bozulur ve elektrikle yklenmi atomlar gaz ierisinde gezmeye balar. Floresan lamba tpnn iindeki durum plazma ortama rnek olarak verilebilir. Plazma teknolojisinde her pikselde ileri zel bir gaz karm (neon-ksenon) ile dolu dk basnl kapal cam blmeleri vardr. Cihaza elektrik verildiinde bu blmelerin iindeki zel gaz karm, maddenin halinden farkl olan plazma haline dnr ve grnmeyen UV n yayar. Bu n ekil 3.2deki gibi krmz, mavi ve yeil fosfor tabakasna arparak grnr ve dolaysyla renkleri oluturur.

ekil 3.2: In olumas

23

ekil 3.3: Atomun k vermesi

Atomlarn k vermesi aadaki srayla oluur. Hareketli tanecikler atoma arparak uyarr. Uyarlan atomdan bir elektron bir st enerji seviyesine srar. Elektron tekrar eski enerji seviyesine derken, fazla (ekstra) enerjisini k fotonu olarak aa kartr.

ekil 3.4: Plazma hcresi (Piksel)

24

In oluma aamalar baka bir ekilde, ekil 3.4de anlatlmaktadr.

(2) ekil 3.4: In oluma aamalar

(3)

1) Elektrot gaz karmnn plazma halini almasn salyor. 2) Plazma halindeki gaz fosforlarla tepkimeye giriyor. 3) Reaksiyon her bir pikselde krmz, mavi ve yeil n olumasn salyor.

3.1.2. Plazma Monitrn altrlmas ve Ayarlanmas

Plazma monitrlerinin balant ksmlar incelendiinde ok amal olarak tasarland hemen grlmektedir. Hem analog hem dijital grnt aktarm iin balant yuvalar bulunan plazma monitrlerin ekil 3.5de balant konektrleri gsterilmektedir. ebeke g balants bilgisayar g kayna ara kablosuyla yaplmaktadr. Akm kaaklarndan dolay arplmalar engellemek ve cihazn bozulmasn nlemek iin plazma monitrn toprakl prize taklmas ok nemlidir.

ekil 3.5: Plazma balant emas

a) b) c) d)

DVI PC balants DVD VCD video ses balants RGB PC balants Servis

25

e) f) g) h) i)

S-video kamera balants Video ve ses balants Yksek znrlkl video ve ses balants HDMI HD ve FULL HD video balants Scart video ve ses balants

Grld gibi plazma monitrlere vcd, dvd, dijital kamera, uydu alcs, blue-ray oynatcs, pc ve oyun konsollar gibi ok fazla eit ses ve grnt balants kurulabilir. Her bir cihazn, kendi kablosuyla uygun porta balanmas gerekir. Aksi halde grnt gelmeyecektir. Balants yaplan grnt aygtn ekranda grmek iin monitrn menlerine gidip aygt hangi porta balandysa o balant noktasnn seilmesi gerekmektedir. Ayrca balant kurulduktan sonra monitrn kontrast ve parlaklk gibi ayarlarnn da yaplmas gerekebilir. Btn bu ayar ve seim ilemlerinin nasl yaplaca n cihazn kullanma klavuzunda bulabilirsiniz. Tablo 3.1de LCD ve Plazma monitrlerinin karlatrlmas verilmitir. Bu tablodaki bilgiler dorultusunda monitr almadan kendinize ve evrenizdekilere tercih yapmanz kolaylaacaktr. zellik Kontrast Parlaklk Kullanm mr Boyutlar znrlkler Tepki sresi Enerji tketimi zleme as Yansma Radyasyon LCD orta 500 cd/m2 60.000 saat 55-127 cm 800*600 1920*1080 2 20 ms Dk tketim Kenardan bakldnda dk k ve resim kalitesi Gn nda bile dk yansma Radyasyon yok PLAZMA yksek 500-2000 cd/m2 30.000 saat 82-260 cm 1024*768 1920*1080 1 - 2 ms Yksek tketim Her adan yksek grnt kalitesi Yansma yapar ortamn karartlmas gerekebilir. Radyasyon var nerilen
PLAZMA PLAZMA LCD PLAZMA Eit PLAZMA LCD PLAZMA LCD LCD

Tablo 3.1: LCD ve Plazma monitr karlatrmas

Not: Bu bilgiler ortalama deerlerdir. Bu deerlerin stnde ve altnda LCD ve Plazma monitr modelleri bulunabilir. Daha ayrntl ve gncel bilgileri internetten edinebilirsiniz.

26

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Plazma monitrn balantlarn skp tekrar balaynz. mkannz varsa dijital balantlarn da yapnz. OSD mensnden uygun ayarlar yapnz.
neriler lem Basamaklar Evinizde veya okulunuzda bulunan bir Elektrik balantsnn olmadndan emin bilgisayarn Plazma monitrnn g olunuz. Kablolar karrken vidal olup kablosunu ve monitr kablosunu olmadn kontrol ediniz. karnz. Eer monitr portu, yerine tam oturmuyorsa sakn zorlamayn; ters Monitr ve g kablosunu salam bir takmaya alyor olabilirsiniz. Sakince ekilde tekrar balaynz. tekrar kontrol ederek taknz. Daha sonra konektrn yanlarnda bulunan vidalar porta sktrnz. Bilgisayar altrnz. Monitrn Bu ilem iin monitrn kumandas ve giri ayarn PC konumuna getiriniz. kullanma klavuzundan yararlannz. Renk mensne girerek istee gre Gzleri yormayacak bir renk ayarna parlaklk ve kontrast ayarlamas ile getirmek gereklidir. video sinyal seviyesini ayarlaynz. Monitrn kitapn aarak ilave zelliklerini inceleyiniz. Monitrn OSD mensnn kullanm dili ksmn bulunuz. Yaplan bu yeni balant iin Eer bir dijital balant yapma bilgisayarnzda fazladan bir ayar ansnz varsa analog balant yaplmas gerekiyor mu? Bu bilgi iin kablosunu skp DVI ve HDMI Plazma monitrn kullanma klavuzuna balantlarn deneyiniz. baknz.

27

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Plazma monitrlerdeki grntnn kalitesi hangi zelliine baldr? A) Ekrannn byk olmasna B) ok elektrik harcamasna C) Kontrast ve parlaklk oran D) ok ince yapda olmasna Plazma monitrlerle ilgili olarak verilen bilgilerden hangisi dorudur? A) Satr ve stun piksel says azdr. B) Pikseller bir tane alt pikselden oluur. C) Saysal grnt sinyallerini zmleyemez. D) Yksek younluklu grnt destei bulunur. Plazma monitrler, LCD monitrlere gre hangi konuda avantajldr? A) Dk tepki sresi B) Uzun panel mr C) Dk elektrik tketimi D) Dk radyasyon oran Plazma monitrlerde hangi port bulunmaz? A) PS/2 B) HDMI C) DVI D) RGB Aadaki konektrlerin hangisinden saysal bilgi gnderilir? A) PC Audio konektr B) PC DVI konektr C) PC Video konektr D) PC Monitr konektr

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

28

RENME FAALYET3 RENME FAALYET4

AMA
Bu renme, faaliyetinde n yansma zellii kullanlarak ok byk grnt elde edilen projeksiyon makinesini tanyacaksnz. Ayrca projeksiyon monitrlerin alma prensipleri hakknda da bilgi edineceksiniz.

ARATIRMA
Projeksiyon makinesi ile projeksiyon monitr (TV) arasndaki fark aratrnz. Sonularn snfta paylanz. El yapm projeksiyon konusunda aratrma yapnz. Nasl yapldn ve kaa mal olduunu aratrnz.

4. PROJEKSYON MAKNASI VE PROJEKSYON MONTRLER

4.1. Projeksiyon Makineleri ve Projeksiyon Monitrler
Genellikle okullarda ve irketlerde sunum iin kullanlan projeksiyon makinesi, n yansma zelliinden faydalanarak icat edilmi, ok byk grnt elde etmeye yarayan grntleme aygtlardr. Bu makineler, grntlemenin yaplaca uygun bir zemine evrilerek istenilen bykle gre pozisyon ayar yaplp grnt oluturulur. Projeksiyon makinesinin en byk dezavantaj, grntleme yaplacak yerin karanlk olmas gerekliliidir. Ayrca yanstmann yaplaca yzeyin ak bir renk olmas gerekir. Bu nedenle yanstlm grntnn iyi olumas iin zel perdeler imal edilmektedir. Projeksiyon makinelerin bir trevi olan projeksiyon monitrlerde de grnt ayn ekilde elde edilmektedir. Yalnz projeksiyon monitrlerde yanstma ilemi, monitr kasasnn arkasndan yaplmaktadr. Projeksiyon televizyonlarda grnen televizyon ekran aslnda perdedir ve bu monitrlerin etkili bir ekilde seyredilebilmesi iin uygun duru asndan izlenmesi ve ekranna direk k vurmamas gerekir. Byk ekran boyutlarnda, yksek znrlkte retilen projeksiyon monitrler bilgisayarlar iin analog RGB monitr balantsn da bulundurabilir.

29

ekil 4.1: a) Projeksiyon makinesi

b) Projeksiyon monitr

4.1.1. Projeksiyon Makine ve Monitrlerinin zellikleri ve alma Prensibi

Grntleme teknolojilerindeki gelimelerin paralelinde yanstma (projeksiyon) ilemi ile grnt oluturmak iin eitli yntemler gelitirilmitir. letimli (transmissive) ve yanstmal (reflective) olarak iki eit olan projeksiyon ilemi, gnmzde yanstmal olarak gerekletirilmektedir. letimli sistemde CRT veya LCD monitr kullanlmaktadr. CRT kullanlan iletmeli sistemde yaklak 9 inlik parlak ekranl ufak bir CRT monitr kullanlmaktadr. Bu monitrn grnts lens yardmyla bytlerek yanstlr. letimli CRT sistemi iki ekilde yaplmaktadr: Tek renk CRT monitr kullanlr. Bu monitrde yeil-krmz ya da mavi renkte grnt elde edilir. Eer bu monitrden 3 tane konup yanstlan grntler bir noktada odaklanrsa grnt renkli olarak ortaya kar. Sadece siyah beyaz bir CRT monitr kullanlr. Bu monitrn nnde teker eklinde bir RGB filtresi bulunur. Renk bilgisi ile senkronize edilen bu RGB disk filtresi dnerek piksellerin renkli olarak yanstlmasn salar. Bu sayede grnt renkli olarak oluur.

CRT kullanlarak oluturulan iletmeli sistemde kullanlan monitrlerin ve disk filtresinin arl nedeniyle makine veya monitrler ok ar olmaktadr. Ayrca znrlkleri iyi olmayan CRT sistemli projeksiyonlar hantaldr. letimli LCD monitr sisteminde ise floresan lamba yerine gl bir halojen lamba kullanlmaktadr. Tepegzlerde de kullanlan halojen lambalar ok gl k verdiklerinden dolay bu sistemde kullanlmaktadr. LCD hcrelerden geen gl k bir lens araclyla bytlerek yanstlr. Bu sistemin grnt kalitesi CRTlere gre daha iyi olmakla beraber daha da incedir. ekil 4.2de iletimli sistemde grntnn CRT tpte retilerek ya da LCD ortamdan geerek oluturulmas ifade edilmektedir. letmeli sisteme cephe (front) sistemi de denmektedir.

30

ekil 4.2: letmeli cephe (transmissive-front) sistem

Yanstmal sistemde ise k kk bir ipe arparak ekil aldktan sonra lens yardmyla grnt bytlerek yanstlmaktadr. Ik kaynann ekillendirilmesinde eitli yntemler kullanlmaktadr. Bunlar mikro-elektromekanik sistemler ve silikon tabanl sv kristal sistem olmak zere ikiye ayrlr: Mikro-ElektroMekanik Sistemler (MEMS); Saysal aynal cihaz veya saysal k ileme (DMD -DLP [Digital Micro Device] [Digital Light Processing] ) olarak adlandrlan bu teknikte, bir ip araclyla grnt elde edilmektedir. Bu sistemin kullanld projeksiyon makinelerinde ve monitrlerde geleneksel sistemlere gre daha kaliteli grnt elde edilmektedir. Binlerce minik aynann elektrostatik mknatslanma ile as deitirilerek n yanstld bu sistemlerde kullanlan DMD ipi ekil 4.3te gsterilmektedir.

ekil 4.3: DMD ipi ve as deiebilen mikro aynalar

DLPli sistemlerde grnt elde edilirken kaynaktan gelen k bir prizmadan ya da renk filtre diskinden geer. Daha sonra DMD ipine arpan k bu ipin zerinde bulunan aynalar araclyla yanstlr. Mikro boyutlarda olan bu aynalar 100 ile 120 arasnda eimini deitirme zelliine sahiptir. Bu zellii sayesinde DMD zerinden k yanstlr. Mikro boyutlu yzeyde gerekleen bu ilemin eitli yntemlerle ileyii ekil 4.3te detayl bir ekilde gsterilmektedir.

31

a) Ik prizmal sistem

b) Renk filtre diskli sistem

c) Sinema sitemi

ekil 4.4: DMD sistemlerinde grnt elde edilii

Bir dier mikro-elektromekanik sistem ise zgara k vanalar (GLV-Grating Light Valve) ad verilen sistemdir. Bu sistemde silikon zerine aralkl olarak eritler

32

yerletirilmitir. Silikon yapya gerilim uygulandnda zerindeki eritler aa doru yaklamaya balar. Bu yaklama esnasnda gnderilen k, zgaralar arasndan geerek ekillendirilir. Bir yap dey olarak ayarlanm 1080 nokta uzunluundadr. Krmz , mavi ve yeil renk lazerlerden gnderilen k ilenerek grnt elde edilir. ekil 4.5te GLV ipi gsterilmektedir.

ekil 4.5: GLV yaps

Bir dier yanstmal projeksiyon teknolojisi olarak bilinen silikon zerinde sv kristal LCoS (Liquid Crystal on Silicon) yap LCD ekranlarda kullanlan teknolojiden farkl olarak sv kristal madde iki cam levha arasnda deil de silikon zerine kaplanarak yerletirilmitir. Grnty oluturan elektron devre de ipin iine gmlmtr. Ik polarizrleri ise n giri hattna ve k hattna yerletirilmitir. ekil 4.6da LCoS ipi gsterilmektedir.

ekil 4.5: LCOS ipi

LCoS teknolojisi yaps gerei grnt oluturulurken hem iletmeli hem de yanstmal olarak kullanlabilmektedir. DLP sisteminde ise k direk yanstlmaktadr. LCoS ipinde bulunan hcrelerden ieri giren k, hcrelerin altnda bulunan yanstc yzeyden yanstlmaktadr. Bu esnada LCoS hcreleri bir k vanas gibi davranmakta, bylece aydnlk ve karanlk noktalarn daha net olarak elde edilmesi salanmaktadr. ekil 4.6da LCoS hcresi ve LCoSla n ilenii gsterilmektedir.

33

ekil 4.6: a) LCoS hcresi

b) In LCoSlarda ilenmesi

Yanstmal (Reflective) ya da yan (Rear) projeksiyon teknolojileri olarak tarif edilen MEMS, GLV ve LCoS, yeni nesil projeksiyon makineleri ve monitrlerinde kullanlmaktadr. Bu teknolojilerin kullanld sistemlerde, yksek younluklu kaliteli resimlerin elde edilmesi mmkndr. Bu sistemde grntnn yanstlmas ekil 4.7de gsterilmektedir. Aratrma: Monitr satan alveri merkezlerine giderek CRT, LCD, plazma ve projeksiyon monitrlerin grnt kaliteleri hakknda sorular sorunuz. Daha sonra en ok hangi monitrn talep edildiini reniniz. Edindiiniz bilgileri snfta tartarak, en kaliteli monitr ve fiyat performans oranna gre en ideal monitr belirleyiniz.

ekil 4.7: Yanstmal - yan (reflective- rear) sistem

Projeksiyon makineleri ve monitrlerinin kalitesi aydnlatma oran, znrlk, ereve tazeleme oran, siyah renk seviyesi, kontrast oran, renk derinlii, lamba gc, lamba kullanm mr gibi kavramlara gre belirlenmektedir. Bu kavramlara bal oranlarn deerleri arttka projeksiyon makine ve monitrlerinin fiyatlar da artmaktadr.

34

Projeksiyon makinelerinde gnmzde 3 farkl aydnlatma sistemi kullanlmaktadr. Bunlar: Halojen Led Lazer-Led hibrid diye adlandrlmaktadr. Halojen lamba gazl yksek k gc veren ok fazla snan ve ksa mrl bir lambadr. Led aydnlatma sistemi adndan da anlalacandan led k kayna kullanlmtr. Ik gc ok az fakat olduka uzun mrldr. Ayn zamanda boyutlar da ok kktr. Avu ii boyutlarnda bulabilmek mmkndr. Lazer-led hibrid mavi lazer, fosfor ve krmz led yar iletken k kaynaklarnn birletirilmesiyle oluturulmu evreci uzun mrl ve yksek k gcne sahip bir teknolojidir. Tablo 4.1de k kaynaklar gsterilmektedir. Gnmzde projeksiyon lambalarnn fiyatlar projeksiyonun fiyatna yakn seviyededir. Bu yzden projeksiyon alnrken lamba mrnn de dikkate alnmasnda fayda vardr. zellik Ik gc (ansi-lmen) Isnma problemi Kullanm mr (saat) Halojen 2000-4000 ok yksek 3000-6000 LED 100-500 ok dk 30.000 Hibrid 1800-4000 Dk 20.000

Tablo. 4.1: Projeksiyon lambalarnn karlatrlmas

Not: Bu tablodaki deerler ortalama deerlerdir.

a) Hibrid

b) LED ekil 4.8: Aydnlatma sistemlerine gre projeksiyonlar

c)Halojen

4.1.2. Projeksiyon Makine ve Monitrlerinin altrlmas ve Ayarlanmas

Dier monitrlerde olduu gibi projeksiyon makine ve monitrleri de grnt aktarm iin standart veri yolu hatlarna ve konektr yaplarna sahiptir. Sadece bu monitrlerde ayr olarak 3 adet video bileen (G-B-R compenent video) konektrleri mevcuttur. Bu konektrlerden resim bilgisi 3 ayr kanaldan gnderilmektedir. Projeksiyonlarn bilgisayarlarla balants mevcut balantlardan gerekletirilecei gibi video bileen konektrleri kullanlarak da gerekletirilebilir. ekil 4.9da video bileen konektrlerinin montaj gsterilmektedir.

35

ekil 4.9: Projeksiyon video bileen balants

Projeksiyon makinesi ve monitr sistemlerinde dikkat edilmesi gereken dier bir husus, lambasnn bakmdr. Bu sistemlerde k kayna olarak kullanlan halojen lambalarn bir mr vardr. Bu lambalarn kullanm sreleri ve ideal grnt iin kalan sreleri, cihazn ilgili OSD mensne girilerek grlebilir. Lamba deiimi cihazlarn kullanm kitapklarna baklarak uygun bir ekilde gerekle tirilebilir. Dikkat edilmesi gereken dier bir husus LCD projeksiyonlarnn hava filtreleridir. Halojen lambalar yksek s yaydndan LCD panellerinin yanmamas iin soutma sistemlerindeki hava sirklasyonunun iyi olmas gerekir. Bu yzden her 70-100 saat kullanmdan sonra hava filtrelerinin temizlenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde projeksiyonunuzu yakabilirsiniz.

36

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Projeksiyon makinesinin balantlarn skp tekrar balaynz. mkannz varsa dijital balantlarn da yapnz. Cihazn menlerini kullanarak uygun ayarlar yapnz. lem Basamaklar
neriler

Evinizde veya okulunuzda bulunan Elektrik balantsnn olmadndan emin projeksiyon makinesi bal bir olunuz. Kablolar karrken vidal olup bilgisayarn g kablosunu ve monitr olmadn kontrol ediniz. kablosunu karnz. Eer monitr portu, yerine tam oturmuyorsa sakn zorlamayn; ters Monitr ve g kablosunu salam bir takmaya alyor olabilirsiniz. Sakince ekilde tekrar balaynz. tekrar kontrol ederek taknz. Daha sonra konektrn yanlarnda bulunan vidalar porta sktrnz. Bilgisayar altrnz projeksiyonun giri ayarn konumuna getiriniz. ve Bu ilem iin projeksiyon kumandas ve PC kullanma klavuzundan yararlannz.

Renk mensne girerek istee gre Projeksiyonun perdeye olan uzaklna ve parlaklk ve kontrast ayarlamas ile ortamn aydnlna gre ayarlarnz mercek zerinde zoom ve fokus yapmanz nerilir. ayarlarn yapnz. Projeksiyonun kitapn aarak ilave zelliklerini inceleyiniz. Monitrn OSD mensnn kullanm dili ksmn bulunuz. Eer bir dijital balant yapma ansnz varsa analog balant kablosunu skp DVI ve HDMI balantlarn deneyiniz. Dijital balant yaptktan sonra projeksiyon makinesini maksimum desteklenen znrle getirerek grnt kalitesine bakn. Analog monitr kablosundan elde edilen grnt ile karlatrnz.

37

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadaki monitrlerin hangisinde n yanstlmas ile grnt elde edilir? A) Plazma B) CRT C) LCD D) Projeksiyon Aadaki teknolojilerden hangisi projeksiyonlarda kullanlmaz? A) CRT B) DLP C) LCD D) Plazma DLP sistemi ile ilgili olarak hangisi yanltr? A) retiminde sv kristal malzeme kullanlr. B) Mikro boyutlardaki aynalar saniyede bin kere alabilir. C) Projeksiyon makine ve monitrlerinde kullanlabilir. D) Projeksiyon monitrler byk boyutlardadr. Projeksiyon makinelerinde snmaya neden olan nesne aadaki klardan hangisinde verilmitir? A) lemci B) Halojen lamba C) G kayna D) Fan Aadakilerden hangisi LED aydnlatmal projeksiyonun Halojen lambaya kar dezavantajdr? A) Lamba mr B) Ik gc C) arlk ve boyut D) Hibiri

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

38

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. HDMI girii hangi monitrde bulunmaz? A) CRT B) LCD C) Plazma D) Projeksiyon makinesi LCD monitrlerle ilgili aada verilen klardan hangisi yanltr? A) Elektron tabancas kullanlmaz. B) 17 in CRT monitrn grnebilir alan 17 in LCDden azdr. C) Fiyat olarak CRT monitrlerden ok daha ucuzdur. D) Sv kristal malzeme ile ekran noktalar elde edilir. Aadaki grntleme teknolojilerinden hangisi dierlerine gre daha eskidir? A) LCD B) DLP C) CRT D) Projeksiyon Projeksiyon makinelerinde snmasna sebep olan nesne aadaki klardan hangisinde verilmitir? A) lemci B) Halojen lamba C) G kayna D) Fan Aadaki monitrlerden hangisi piyasada dierlerine oranla daha kk boyutlarda bulunabilir? A) CRT B) LCD C) Plazma D) Projeksiyon TV

2.

3.

4.

5.

Aadaki cmleleri dikkatlice okuyarak bo braklan yerlere doru szc yaznz. 6. Projeksiyon cihazlarnda hem yksek k gc hem de uzun mr salayan lamba teknolojisine ________________ denir.

7.

______________ monitrlerde, her bir piksel kendisinden sonraki grnt gelmeden nce yani ekran tazelenmeden nce sner.
___________ teknolojisi kullanlan LCD panellerde gr as daha fazladr. LED televizyonlarda aydnlatma olarak _______ lamba yerine _______ kullanlr.

8. 9. 10.

LCD panellerde ___________, ultraviyole nlarn kesip dier k demetlerinin kristal svnn ''hcresine'' szmasna olanak verir. Plazma teknolojisinde her pikselde ileri zel bir __________karm vardr. 39

11.

12.

____________ teknolojisini kullanan projeksiyonda grnt ipinin zerinde kk aynalar vardr. Projeksiyonlarda __________ teknolojisinin yapsnda sv kristal ile silikon vardr. Projeksiyon makinelerinde gnmzde ___ farkl aydnlatma sistemi kullanlmaktadr. CRT sistemde elektronlar _________ yzeye arparak parlar.

13.

14.

15.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

40

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 A B C D C D B C Tazeleme Oran Dinamik-Statik Fosfor OSD MPRII Tarama

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 C D A D B

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 C D A A B

RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 D D A B B

41

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 A C C B B Hibrit Pasif Matriks IPS Floresan Led Polarizetrler Gaz DLP LCoS Fosfor

42

KAYNAKA KAYNAKA
WHITE Ron, How ComputerWorks 6th Edition, Indiana Polis, 2002. www.pctechguide.com 15/10/2012 www.mersin.edu.tr 15/10/2012 www.howstuffworks.com 16/10/2012 www.wikipedia.com 16/10/2012 www.ti.com 16/10/2012 www.dlp.com 16/10/2012 www.cizgi-tagem.org 16/10/2012 www.eatik.org 17/10/2012 www.pcsistem.net 17/10/2012 www.uykukurdu.com 17/10/2012 www.eatik.org 18/10/2012

43