Sistem Bakım Yazılımları

T.C.
MLL ETM BAKANLII
BLM TEKNOLOJLER
SSTEM BAKIM YAZILIMLARI
Ankara, 2013
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... v GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 2 1. EVRE BRMLER N KORUYUCU BAKIM ............................................................ 2 1.1. Bilgisayar evre Birimleri ve Programlar .................................................................... 2 1.2. Koruyucu Bakm ........................................................................................................... 2 1.2.1. Monitrler .............................................................................................................. 3 1.2.2. Fareler .................................................................................................................... 4 1.2.3. Klavyeler ............................................................................................................... 5 1.2.4. Yazclar ................................................................................................................ 6 1.2.5. Tarayclar.............................................................................................................. 9 1.2.6. Kasalar ................................................................................................................. 10 1.2.7. Hoparlr (Speaker) Bakm.................................................................................. 12 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 14 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 15 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 16 2. KORUYUCU BAKIM N GEREKL BLGSAYAR YAZILIMLARI........................ 16 2.1. Yardmc Bakm Yazlmlar ....................................................................................... 16 2.1.1. Disk Denetleme (Scandisk) ................................................................................. 16 2.1.2. Disk Birletirme (Defrag) .................................................................................... 20 2.1.3. Disk Kontrol (Chkdsk) ........................................................................................ 22 2.1.4. Kayt Defteri (Regedit) ........................................................................................ 22 2.2. Kullanc Sorumluluklar............................................................................................. 27 2.2.1. Uygulamalar Ynetme ........................................................................................ 27 2.2.2. Dosya ve Klasrleri Ynetme .............................................................................. 27 2.2.3. Yaplan in Yedeini Alma ................................................................................ 28 2.3. Antivirs Uygulamalar............................................................................................... 28 2.3.1. Virsler ................................................................................................................ 28 2.3.2. Antivirs Yazlmlar ........................................................................................... 32 2.3.3. Antivirs Yazlm Kullanm .............................................................................. 32 2.4. Gvenlik Duvar (Firewall) ......................................................................................... 33 2.4.1. Gvenlik Duvarlarnn almas ........................................................................ 34 2.4.2. Yerel Ada Gelimi Firewall zellikleri ........................................................... 34 2.4.3. Silahszlandrlm Blge ..................................................................................... 35 2.4.4. Dorudan Filtreleme ............................................................................................ 36 2.4.5. Gvenlik Duvar Yazlm Kullanm .................................................................. 36 2.5. Dosya Kurtarma Yazlmlar ....................................................................................... 37 2.5.1. Veri ...................................................................................................................... 37 2.5.2. Verilerin Hasar Grmesi ...................................................................................... 37 2.5.3. Verilerin Silinmesi ............................................................................................... 37 2.5.4. Veri Kurtarma Mant ........................................................................................ 38 2.5.5. Veri Kurtarma Yazlmlar ................................................................................... 38 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 39 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 40 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 41 3. KORUYUCU BAKIM N G SORUNLARI ............................................................. 41
iii
3.1. Koruyucu Bakm ve G Sorunlar ............................................................................. 41 3.1.1. G Sorunlar ....................................................................................................... 41 3.1.2. Ar Gerilim Ykselmesi (Power Surge) ............................................................ 45 3.2. G Kaynaklar ........................................................................................................... 45 3.2.1. Art Bastrclar ve G Kaynaklar ................................................................... 46 3.2.2. Kesintisiz G Kaynaklar ................................................................................... 46 3.2.3. Yedek G Kayna (Standby Power Supply) .................................................... 48 3.2.4. Reglatrler (Power / Line Conditioner) ............................................................. 49 3.3. Sunucu Odalarnda G Kayna ................................................................................ 49 3.3.1. Bir Sunucu Ortamnda UPS ................................................................................. 49 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 52 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 53 RENME FAALYET5 .................................................................................................. 54 4. DZST BLGSAYARLARIN BAKIMI ...................................................................... 54 4.1. Dizst Bilgisayar Bakm .......................................................................................... 54 4.2. Klavuz Kullanma Gereklilii ..................................................................................... 60 4.2.1. Klavuz Kullanm ............................................................................................... 60 4.2.2. Teknik izimler ................................................................................................... 60 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 63 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 64 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 65 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 67 KAYNAKA ......................................................................................................................... 69
iv
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK Biliim Teknolojileri Bilgisayar Teknik Servis Sistem Bakm Yazlmlar Bilgisayarn evre birimleri iin gerekli bakm onarm ve iletim sistemleri iin gerekli olan bakm ilemleri ve yazlm bilgileri ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir. 40/32 Bu modln n koulu yoktur. Bilgisayarn bakm iin gerekli programlarn kurulumunu yapmak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda; bilgisayarn bakm iin gerekli programlarn kurulumunu yapabileceksiniz. Amalar 1. Bilgisayarn evre birimleri iin koruyucu bakmn yapabileceksiniz. 2. Koruyucu bakm iin bilgisayar yazlmlarn kullanabileceksiniz. 3. Koruyucu bakm iin g sorunlarn giderebileceksiniz. 4. Dizst bilgisayarlarn bakmn yapabileceksiniz. Ortam: Biliim teknolojileri laboratuvar, iletme ortam Donanm: Bilgisayar, iletim sistemi CDsi, yardmc yazlmlar CDsi Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME
vi
GR GR
Sevgili renci, Bilgisayarlar kullanrken gerek donanmsal gerekse yazlmsal olarak ne gibi tedbirler alacamz biliyor muyuz? Bizler genellikle, bilgisayarda sorun kmadka kabilecek sorunlar aratrmayz. Hlbuki nceden alnacak tedbirlerle kabilecek sorunlar nleyebileceimiz gibi ayn zamanda uzun sre ve skntsz bir ekilde bilgisayar kullanabilirsiniz. Yavalayan ve gittike hantallaan sisteminizin dzenli aralklarla kendine gelmesi iin birtakm ince ayarlarn yaplmas, gerek sizi gerekse sisteminizi rahatlatacak basit ama nemli ilemlerden biridir. Hz, gvenlik ve g dengesini korumaya ynelik olan yazlmlar ile sisteminizi temizler, optimize edebilir ve kiisel bilgilerinizi ayn eviklik ile koruyabilirsiniz. Bu modln ilk aamalarnda bilgisayarlarn genel bakm ve temizliklerinin nasl yaplmas, nelere dikkat edilmesi gerektii gibi birok sorulara cevap alabileceksiniz. Bilgisayarn evre birimlerinin bakm ve temizliini renerek bilgisayarn hzn artrabiliriz. Ayn zamanda koruyucu yazlmsal nlemlerin nasl alndn renecek, g kaynaklarn tanyarak ilerde kabilecek sorunlara kar tedbirler alabileceksiniz. Son olarak da gnmzde yaygnlaan laptop (dizst) bilgisayarlar tanyacak ve olas skntlar giderebileceksiniz.
RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu faaliyet yapabileceksiniz. sonunda bilgisayarn evre birimleri iin koruyucu bakmn
ARATIRMA
Bilgisayarn dier evre birimleri ve paralar iin yaplacak koruyucu bakm unsurlarn aratrnz. Donanm ve yazlm kavramlarn renerek hangilerinin donanm, hangilerinin yazlm elemanlar olduunu arkadalarnzla aratrnz.
1. EVRE BRMLER N KORUYUCU BAKIM

1.1. Bilgisayar evre Birimleri ve Programlar
evre birimleri, bilgisayar oluturan temel bileenlere ek olarak kullanlan aygtlardr. evre birimleri ilk akla gelen klavye, mouse, yazclar, disk birimleri, multimedia aygtlar (hoparlr, CD-ROM) ve monitrler gibi iletiim aygtlar ve sistem yazlmlardr.
Resim 1.1: evre birimlerinden klavyenin bakm
1.2. Koruyucu Bakm

Bilgisayar evre birimlerinin, alr vaziyetteki donanmsal paralarnn ve yazlmlarnn, koruyucu bakm tedbirleriyle daha uzun sre almas salanabilir. Zamannda alnacak tedbirlerle olas byk felaketleri nleyebilir ve bilgisayarnzn uzun sre almasn salayabilirsiniz.
Koruyucu bakm, devaml veya zaman zaman altrlmas gereken, evre birimleri ve yazlmlarn, devaml olarak alr durumda tutulmas amacyla bunlarda meydana gelebilecek kk veya byk arzalar tespit, tehis ve tamir etmek (dzeltmek) zere yaplan, sistemli kontrol ve muayene olaydr.
Resim 1.2: Koruyucu bakm
1.2.1. Monitrler
Kullandnz monitrler bir sre sonra tozlanmaya balar ve bu da grntde rahatsz edici bir durumdur. Bilindii gibi monitr yzeyleri ve zellikle camlar hassas malzemelerdir. Bunlarn izilmesi ya da zarar grmesi intenmeyen bir durumdur. LCDlerin en stteki tabakas cam deildir. izilmeye ok msait olan hassas bir tabaka ile kapldr.
Resim 1.3: Monitr temizleme elemanlar (antistatik svlar ve mikrofiber bezi)
Alnacak ufak tedbirlerle temizleme ilemlerini baaryla yapabilirsiniz. Bunlar yle sralayabiliriz: lk yaplacak ilem, temizlenecek monitrnzn elektrik kablosunu prizden skmek olacaktr. Monitrn arka ksmnda havalandrma delikleri vardr. Buralar basnl havayla temizleyiniz. Yalnz basnl havayla temizlerken tozlarn monitr kasasnn iine girmemesi iin dik ayla temizlememeye dikkat ediniz.
erisinde amonyak gibi "yakc" maddeler ieren temizleme svlarn asla kullanmaynz. Rastgele kullanacanz bir temizlik svs, monitr tabakalarna zarar verebilir. En etkili temizlii, zel mikrofiber bezlerle yaparsnz. Mikrofiber bezler ok yumuak olduu iin camlara zarar vermez ve ayrca yaplar itibaryla ok daha fazla kiri temizleyebilir. LCD ekrannzn daha ge tozlanmasn istiyorsanz, antistatik zellik barndran temizleme svlar kullanmalsnz. Ancak antistatik svlar tozlanmay tamamen engellemez sadece geciktirir. Kullanacanz temizleme svsn dorudan monitre skmadan temizleme bezine skp yle temizlik yapmalsnz. Kullandnz bez zel mikrofiber bez olsa dahi temizlik esnasnda fazla bastrmamaya dikkat etmelisiniz. Hafif ve dairesel hareketlerle temizlik yapmalsnz. Monitrde nem ve slaklk kalmamasna dikkat etmeli, ekrann kuru olduundan emin olduktan sonra ekran amalsnz. Islakln gemesi iin ya beklemeli ya da hava basnl aletlerle kurutmay unutmamalsnz. Kirlenen mikrofiber bezi, su ile ykamal ve kurutmadan kullanmamalsnz.
1.2.2. Fareler
Fare, klavyeden sonra bilgisayarda kullanlan en yaygn girdi aygtdr ve klavyeye nazaran daha basittir. Mekanik, optik, kablolu, kablosuz, touchpad, trackball tipleri gnmzde kullanlan fare trleridir.
Resim 1.4: Fare (mouse)
Farenizin daha iyi almas ve taklmamas iin arada bir temizlemeniz gerekmektedir. Optik fareler, herhangi bir mekanik aksama ihtiya duymadklar iin kirlenme dertleri yoktur ve hemen her yzeyde pad gerektirmeden kullanlabilirler. Ancak kullanlan bu karlatrmal grnt teknolojisi nedeniyle bu tip farelerin performansn etkileyen iki faktr vardr. Birincisi, farenin kullanld yzey ok koyu renkliyse k kayna taban kamera gr iin yeterince aydnlatamayabilir ve bu nedenle hassasiyet debilir. kincisi; bu tip fareler, hareketi alglamak iin her grnty bir ncekiyle karlatrd iin
zerinde hibir desen bulunmayan dz renkli sathlarda veya ayn desenin srekli tekrarland yzeylerde farenin doruluu azalabilir.
Resim 1.5: Optik farelerin dtan ve alttan grnm
Basit bir fare temizlii iin; Farenizi bilgisayardan karnz ve bataryas var ise sknz. Dezenfektan temizleyiciler ile farenizi silip temizleyiniz. Temizleyicileri, beze ok fazla dkmemeye dikkat ediniz ve bezi iyice sktktan sonra siliniz. Ak alanlardan sv gemesine izin vermeyiniz. Hzl hareketlerle farenizin altn stn hafif nemli mikrofiber bezle temizleyiniz. Daha sonra kuru bir mikrofiber bez ile kurulaynz.
Yukardaki fare temizleme yntemi laptop ve touch padlere de uygulanabilir. Yeter ki laptopu kapatmay, g kablosunu ve bataryasn karmay unutmaynz. Ak olan deliklerden svnn kamasna izin vermeyin ve asla fare ya da laptopa direkt olarak sprey skmaynz.
1.2.3. Klavyeler
Bilindii zere zaman zaman klavye ierisine toz vb. maddeler birikir, salkl almasn engeller. El temasnn en fazla olduu donanm aygtlarndan biri olan klavyenin, belli aralklarla bakm ve temizliinin yaplmas gerekir. zellikle tular arasna giren toz ve benzeri birikintiler, zamanla tularn baslmasn zorlatrabilir.
Resim 1.6: Temiz bir klavye grnm
Yaplan aratrmalarda ok kullancl sistemlerde klavye zerinde ok fazla bakteri redii tespit edilmitir.
Basit bir klavye temizlii iin; Klavyenizi bilgisayarnzdan karnz ve herhangi bir bataryas varsa sknz. Klavyenizin tular aaya bakacak ekilde, klavyeyi ters eviriniz ve aa yukar doru silkeleyerek iinde bulunan cisimlerin dmesini salaynz. Tular arasndaki krntlar ve dier zerreleri bir kompresr yardmyla ekiniz. Dezenfekte temizleyiciyi beze ok fazla dkmemeye dikkat ediniz ve bezi iyice sktktan sonra klavyenizi siliniz. Ardndan baka hafif nemli bir mikrofiber bez ile zerinden geerek tekrar siliniz. Baka bir kuru mikrofiber bez ile klavyenin dier ksmlarn temizleyiniz.
Resim 1.7: Klavye tularnn temizlii
1.2.4. Yazclar
Bilindii zere elektronik ve mekanik cihazlar, alma younluuna gre belli periyotlarda bakm gerektirir. zellikle yazclar, tketim ve kt performans asndan bakm ihmal edilmemesi gereken cihazlardan biridir. Kullanlan yazcnn, toner veya mrekkep tketiminin artmamas ve kts alnan dosyann kusursuz bir ekilde kda yansmas iin alt ayda bir bakmnn yaplmas gerekir. Ayrca periyodik bakm ile muhtemel arzalar nceden tespit edilip sonradan oluabilecek byk masraflarn da nne geilebilecektir. 1.2.4.1. Mrekkep Pskrtmeli Yazc Mrekkep pskrtmeli yazclar, ince taneli mrekkebi bask kafasndan kda pskrterek bask ilemini gerekletirir. Yazcnn d yzeyi, mrekkep birikintilerini, toz, leke ve parmak izlerini karmak zere temiz su ile nemlendirilmi, temiz, tiftiksiz yumuak bir bezle temizlenebilir. Gerekiyorsa d yzeyde hafif bir deterjan kullanlabilir.
ekil 1.1: Mrekkep pskrtmeli yazclarn d temizlii
Tm mrekkep pskrtmeli yazclar, yazc kasasnn iinde toplanabilen az miktarda mrekkep tortusu brakabilir. Bu tortuyu temizlemeye gerek yoktur. Yazcnn i blmn temizlemek sadece yazc kartularn temizleme ile snrlandrlmaldr. Yazcnn iinde baka bir alan temizlemeyiniz. Her ne kadar yazc kartularnn rutin bir bakma ihtiyac olmasa da kartular dzgn kullanma ve ykleme en iyi bask kalitesi almanza ve yazc kartularnn mrn uzatmasna yardmc olacaktr. Yeni yazc kartular, kullanlmaya hazr olana kadar orijinal kapal ambalajnda, oda scaklnda tutulmaldr. Yeni bir yazc kartuunu atktan sonra kurumasn ve tkanmasn engellemek iin bunlar (yazcnn iinde) yazc kartuu yuvasnda tutununuz. 1.2.4.2. Lazer Yazc Lazer yazclar, olduka salam olup her toner deitirdiinizde gerekli temizlii yaptktan sonra uzun bir sre kullanabilir.
Resim 1.8: Lazer yazcya rnek
Lazer yazclar iki ekilde kirlenir. Toner artklar zamanla yazcnz kaplar. Tabladan kt alrken ya da silindirler zerinde ilerlerken oluan kt tozlar kirlenmeye yol aar. Siyah toner artklarna nazaran kt tozlarnn varl temizliin gerekli olduunun gstergesidir. Toner ve kt tozlarn temizlemenin en iyi yntemi basnl hava pskrtmektir. Lazer yazclarn sorunsuz alabilmeleri iin temizliin yannda dier nemli bir kriter de baz paralarn periyodik aralklarda deitirilmesinin gerekliliidir. Hangi paralarn deimesi gerektii bilgisine retici firmann web sayfasndan ulaabilirsiniz. reticinin verdii bilgiye gre yazdrma sklna gre hangi paralarn ne zaman deimesi gerektiini renip gerekli deiiklikleri yapabilirsiniz.
1.2.4.3. Nokta Vurulu Yazc Nokta vurulu yazclar, dzenli olarak bakm yapldktan ve dikkatli kullanldktan sonra uzun mddet alabilir. Dner merdaneyi ve yazc kafasn srekli temiz tutunuz. erdeki makara ve dili yapy reticinin bildirmi olduu ekilde, yazc kafasna dedirmeden aralklarla yalamay unutmaynz. Eer yazc kafasna ya bularsa ktda lekeler oluacaktr. Metin problemlerimiz var ise u admlar izleyebiliriz: Beyaz ubuk, metin ierisinden geerken kirli ve zarar grm yazc kafasn iaret eder. Alkol ile yazc kafasn temizlemeyi deneyiniz. Eer problem zlmyorsa yazc kafasn yenisiyle deitiriniz. Metin iindeki karakterler kdn altndan ya da stnden tamsa yazc kafasnn ayarlanmas gerekir.
Resim 1.9: Nokta vurulu yazcya rnek
Kt problemlerimiz var ise u admlar izleyebiliriz: Eer kt zerinde istenmeyen nokta veya lekeler varsa dner merdanenin temizlenmesi gerektiini dnmelisiniz. Denatre alkol kullanarak merdaneyi temizleyin. Eer kt soluksa ve eridin dolu olduundan eminseniz, yazc kafasn merdane ile yaknlatrn. Eer kdn bir tarafndaki grnt iyiletii hlde dier taraf bozuk kalyorsa merdanenin ayarlanmas gerekir. Merdaneyi ayarlamak kolay olmayaca iin garanti kapsamn bozmayacak ekilde yetkili servise bavurmakta fayda vardr. 1.2.4.4. Yazc ile lgili Kurallar Yazcy sabit bir yzeye yerletirin. Yazc, eimli bir zeminde dzgn almaz. Is ve nem deiikliklerinin olduu yerlerden kann. Ayrca dorudan gne ndan, gl k ya da s kaynaklarndan uzak tutununuz. oklara ve titreimlere maruz yerlerden kannz. Tozlu alanlardan yazcy uzak tutunuz. Fiinin kolayca karlabilecei bir prizin yaknna yerletiriniz.
Yuvalara nesneler sokmayn. Yazcnn zerine sv dkmemeye dikkat ediniz. Yalnzca yazcnn etiketinde belirtilen g kayna trn kullannz. Topraklanm elektrik prizlerine tm ekipman balayarak dzenli olarak ap kapatma fotokopi makineleri veya hava kontrol sistemleri ile ayn prize takmaktan kannz. Duvar alteri veya otomatik zamanlayc ile kontrol edilen elektrik prizleri kullanmaynz. Hoparlrler ya da kablosuz telefonlarn yuvalar gibi elektromanyetik giriim potansiyel kaynaklardan tm bilgisayar sistemini uzak tutunuz. Hasarl veya ypranm g kablosu kullanmaynz. Yazc ile uzatma kablosu kullanyorsanz aygtlarn toplam amper deerinin kablonun amper deerini amadndan uzatma kablosunun takl olduundan emin olunuz. Ayrca tm aygtlarn toplam amper duvar prizinin amper deerini amadndan prize takl olduundan emin olunuz.
1.2.5. Tarayclar
Tarayclar, bilgisayardaki belge ve fotoraflar, evde ya da ofiste kolay taramamz salar. Ancak bunlar kolayca lekeleri toplayabilir. Dzenli temizlik ve bakm taraycnzn mrn uzatr ve mmkn olduunca dzgn almasn salar.
Resim 1.10: Tarayc
Tarayclarda en byk sknt, tarayc camnn kirli ve tozlu braklmasdr. Taranan belgelerin dzgn ve istenilen ekilde karlmasn istiyorsak aadaki admlar belli aralklarla yapmalsnz. Cihaz kapatp g kablosunu sknz. Tarayc kapan aarak hava basan kompresr gibi aletlerle kaba temizliini yapnz.
Tarayclar temizlerken cam temizleyiciler taraycn yzeyinden ziyade, temiz ve iz brakmayan bezlere yeteri kadar srlmelidir. Bu ekilde hem iz brakmayacak hem de fazladan srlmemi olacaktr. Cam temizleyici zlene kadar silinmelidir. Temiz bezlerden biri ile tarayc yzeyi etrafnda camlar silmelisiniz. Ayrma pabular ve rulo besleme blgeleri temiz oluncaya kadar yukardaki ilemlere devam etmelisiniz. Cam yzeyinin yaklak 5 dakika kadar tamamen kurumasn beklemelisiniz. Cam yzey iin kapa kapatarak temiz bir bezle taraycnn st ve yanlarn siliniz. Pskrtme tarayc dmelerini birka saniye temizleyin. Taranacak belgelerde cam izecek herhangi bir eyin olmamasna dikkat edilmeli ve statik elektrik eken bezlerle (kt mendil, kt havlu) silinmemelidir. Ayrca tarayc, ayrc yastklar ve ekme silindirlerinin en az ylda bir deitirilmesi gerekir.
1.2.6. Kasalar
Kasalar, bilgisayar i malzemelerini muhafaza eden donanm parasdr. Kasann d temizliinin yannda, kasa iinin temizliinin de yaplmas gerekir. Kasalardaki en nemli sknt, kasadan gelen grltl seslerdir. Kasadan gelen bu sesler, ok farkl sebeplerden olabilir. Tm fanlarn rahat ve sessiz dnebilmesi iin ortasndaki etiketi kaldrarak, fann dnmesini salayan diliye bir iki damla makine ya srp, tekrar etiketi yaptrabilirsiniz. Bilgisayar kasa temizlii yapmak bilgisayarnzn snma sorunlarn zecei gibi bilgisayarnzn mrn de uzatacaktr. Kasanzn temizliini 3 ayda bir yapmanz gerekmektedir. Bu sre bilgisayar kullanma sklnza bal olarak deimektedir. Aadaki admlar uygulamadan nce mutlaka bilgisayarnzn g kablosunun ekili olduundan emin olunuz. 1.2.6.1. Kasa i Kablolar Kablo karmaas, bilgisayar kasalarnn en byk sorunlarndan biridir. Gncel kasalar n ve arka panellerinde yer alan fanlar sayesinde kasa iinde gl bir hava akm oluturur ve bu akmdan nasiplenen soutma birimleri de zerlerine yerletirildikleri yongalar daha salkl bir ekilde soutur. Ancak g kaynaklarnn kaln g kablolar, ekran kartlarnn 6 8 pinlik ift g girileri, sabit/optik src SATA kablolar gibi gerekli olduu kadar gereinden fazla karmaa yaratan kablolar da kasa ii hava akmn engelleyerek bileenlerin soutulmasna negatif ynde katkda bulunur. Kasa iindeki kablolar plastik kelepelerle balanmaldr.
10
Resim 1.11: Kasa ii kablolarn dzenlenmesi
Dier bir sorun ise ortala salm hlde duran kablolarn, soutucularn zerinde yer alan fanlara temas ederek fan kanatlarnn dnmesini engellemesidir. Bu durum hem ses kirliliine hem de paralarn ar snmasna sebep olacaktr. 1.2.6.2. Kasa i Fanlar Kasa fanlar
Bilgisayardaki en rahatsz edici seslerden bir tanesi, kasa fanlarndan gelen iddetli seslerdir. Bilgisayar kasasnda mmkse kk fanlar yerine bu tr byk fanlar kullannz. Byk fanlar yava dner ve ok daha az ses karr ama iri panelleriyle kasann ierisine bol hava eker ve tahliye eder. ou kasada hava n taraftan ieri ekilir, paralarn zerinden geerken snr ve kasann arkasndan darya tahliye edilir. Kasann n ksmnda hava geiini engelleyen bir cisim olmamaldr. Kasann arkasnda ise tahliye edilen havann dalmas iin ak bir alan olmaldr. Bilgisayarnzn snmasn nlemek iin kalorifer peteklerinden uzakta konumlandrmalsnz.
Resim 1.12: Temiz bir kasa fan
lemci fan
Bilgisayar ilemci fan, snan ilemcileri soutur. lemci fanlarnn temizlii ve bakm dier donanm aygtlarnn temizlik ve bakmndan daha nemlidir. nk ilemci fan direkt ilemciyle balantl olduu iin tozlanan bir fan ile bilgisayar almayacak ya da eitli sorunlar karacaktr.
11
Resim 1.13: Kirli kasa ve ilemci fan
lemci fann standart yerine kaliteli bir fanla deitirmek sesi yar yarya keser. zellikle bilgisayar kasalar kapalysa ya da temiz bir ortamda deilse ilemci fanlarnn metal aksam ok toz barndrr. Bu toz ve kir, ilemci fannn metallerini kapatrsa fanlar gerekli ekilde snan havay dar atamaz. Dier fanlarda olduu gibi ilemci fanlarn da hava basncyla ya da frayla temizleyebilirsiniz. ok yksek ekilde sesler varsa fann ierisi alp 1-2 damla makine ya damlatlabilir. Ekran kart fan
Bilgisayarda en ok ses kartan paralardan birisi ekran kartdr nk fan ok kktr. Sadece 4 ve 6 santimetrelik fanlar, hava ekebilmek iin hzl dner. Bu tr ekran kart soutucularn takmak zahmetlidir, ekran kart eskisine gre ok daha fazla yer kaplar. Gerekmedike veya fazla bilginiz yoksa fazla yk bindiren overclock gibi beraberinde s getiren uygulamalardan kanlmaldr.
Resim 1.14: Temiz bir ekran kart fan
Eer tm bakmlardan sonra hl ses kesilmiyorsa ekran kart fann deitirmek gerekebilir. Ses asndan ekran kart fanna yatrm yapmak, ilemci fanna yatrm yapmaktan ok daha krldr.
1.2.7. Hoparlr (Speaker) Bakm

Hoparlrler iin yumuak fra, pamuk, badem ya ve antistatik sprey, ok zel bir bakm gerekir.
12
Hoparlr nitelerinin ince koruyucu tl zerinde birikmi tozlar, yumuak bir fra yardm ile ortadaki toz kapann ezilmemesine dikkat ederek almalsnz. Hoparlr nitelerinin kenarlarndaki refleks ksmlar eer poliretan deil de lastikse zaman ierisinde sertleme yapar. Bunu nlemek iin 6 ayda bir gibi bir zaman diliminde reflekslere badem ya gibi hafif bir yumuatcy tozu alnm bir pamuk kullanarak ok ok ince bir tabaka olarak srmeniz de fayda salayacaktr. Hoparlrlerinizin d yzeyi zamanla toz gne s ve dier yan etkilerden etkilenir. Bu yzden d yzeyin tozunu almak ve antistatik sprey ile temizlemekte fayda vardr. Ayrca hoparlrleri, monitrlerden biraz uzakta tutmalsnz. Gerek ierisindeki mknats gerekse manyetik etki sayesinde monitrlerde renk kaymalarna sebep olabilir.
Resim 1.15: Hoparlr (speaker) sistemi
13
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamalar nerileri dikkate alarak gerekletiriniz. lem Basamaklar neriler Laboratuvarlarnzda bulunan her bilgisayar ve yazclar kapsayacak Hazrlanan bu izelgede laboratuvardaki ekilde ayr ayr bakm izelgesi tm elemanlar belirtmelisiniz. hazrlaynz. Demirba numaras verilmi Bakm yaplacak bilgisayarlar ve bilgisayarlar, bu izelgelere yazclara numara vererek, hazrlanan bu ileyebilirsiniz. Demirba numaras izelgelere ileyiniz. Ayrca bu verilmemi ise bilgisayarlara demirba izelgelerde hangi malzemeye neler numaras vererek bilgisayarlara etiket yaplacan, karsna belirtiniz. yaptrmak suretiyle belirtebilirsiniz. Bakm yaplrken kullanlacak Temizlik malzemelerini, temizlik malzemeleri (temizlik spreyi, bez, dolabna dzenli bir ekilde tornavida vb.) belirleyin ve bu yerletirebilirsiniz. malzemeleri izelgeye ileyiniz. Yaknnzda bir yangn sndrc ve ilk yardm antas bulundurmalsnz. Bilgisayar alrken elemanlar skp takmamaya zen gstermelisiniz. Kurulum ve bakm CDlerini ve Gerekli nlemleri alnz. disketlerini manyetik alanlardan, souktan ve scaktan korumalsnz. Ekran dndaki, bileenlerle alrken topraklama bileklii kullanmay unutmamalsnz. Bilgisayar ve dier malzemelerin elektriksel balantlarn skmelisiniz. Statik elektrik olumamas adna gerekli tebdirleri almalsnz. Klavye, mouse, monitr, kasa d ve ii Klavyelerde bulunan kir ve toz ve yazclarn tek tek bakmlarn birikintilerini temizlemelisiniz. yapnz. Kasa i temizlii iin komparasr kullabilirsiniz. Yazclarn bakm admlarn takip edebilirsiniz. Bakm yaplan malzemeleri ve yaplan Bu ilemi gerekletirirken yaplan ii, tarih belirterek izelgeye ileyiniz. ilerlere onay verebilirsiniz. Laboratuvar ortam, ev ortam gibi Bu bakmlar belli periyotlarda olacak olmad iin ok abuk kirlenir. Ayda ekilde planlaynz. bir ya da iki ayda bir bunu gerekletirebilirsiniz.
14
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. ( ) Klavye ve fareler, dier donanm aygtlarna nazaran daha fazla kire maruz kalr. ( ) Temizleyici olarak antistatik svlar kullanlmaldr. ( ) Bilgisayar kasalarnn elektrik filerini sktmzde fanlar skerken statik elektrik olumaz. ( ) Tozlar temizlerken biriken kirlerin karlmasnda kompresrlerden faydalanlr. ( ) Fanlarn rahat ve sessiz dnebilmesi iin fanlarn orta ksmna antistatik svlar dklerek etiketle kapatlr. ( ) Ykanabilir fareler gnmzde mevcuttur. ( ) Temizlik iin tiftiksiz ve mikrofiber bezleri kullanmalyz. ( ) Kk kasa fanlar, byk kasa fanlarna nazaran daha az ses karr. ( ) Nokta vurulu yazclarda, dner merdane ve yazc kafas denatre alkol ile temizlenmelidir. ( ) Hoparlrleri, monitrlerden uzak tutmalyz.
4. 5.
6. 7. 8. 9.
10.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
15

AMA
Bu faaliyet sonunda koruyucu bakm iin bilgisayar yazlmlarn kullanabileceksiniz.
ARATIRMA
Yardmc bakm yazlmlarn aratrnz.
2. KORUYUCU BAKIM N GEREKL BLGSAYAR YAZILIMLARI

2.1. Yardmc Bakm Yazlmlar
Birok bilgisayar kullancsnn ortak ikyetleri arasnda yer alan sistem performansnn kararl olmay, aslnda basit sebeplere dayanr. Yavalayan ve gittike hantallaan sisteminizin dzenli aralklarla kendine gelmesi iin birtakm ince ayarlarn yaplmas gerek sizi gerekse sisteminizi rahatlatacak, basit ama nemli ilemlerden biridir. Hz, gvenlik ve g dengesini korumaya ynelik olan yazlmlar ile sisteminizi temizler, optimize edebilir ve kiisel bilgilerinizi ayn eviklik ile koruyabilirsiniz. Yardmc bakm yazlmlar ile kayt defterini temizleyip, gereksiz dosyalar kaldrp, sakl kalm sistem performans dosyalarn dzenleyebilirsiniz. Bylece sisteminiz daha hzl, hatasz ve temiz olabilir. Hatalar dzelten, internet hznz optimize eden, diskinizi birletirebilen yardmc bakm yazlmlar, ayn zamanda sisteminizi gizli ve bazlar zararl olan yazlmcklara kar da korumaktadr.
2.1.1. Disk Denetleme (Scandisk)

Bazen bilgisayarnz belirgin ekilde yavatr veya baz dosyalara eritiinizde yazlmlar "askda kalr". Bu sorun, sabit disk srcnzde hatalar bulunduu iin oluabilir. Disk Denetimi (Scandisk) aracn kullanarak sorunu giderebilirsiniz. Disk Denetimi, dosya sistemi hatalarn tanmlayarak otomatik olarak dzeltebilir ve sabit diskten veri yklemeye ve yazmaya devam edebilmenizi salayabilir. Disk Denetimini yalnzca yerel sabit srcler iin deil, USB bellek veya bellek kartlar gibi tanabilir ortamlar iin de kullanabilirsiniz. Disk denetimini balatmadan nce tm ak yazlmlar ve dosyalar kapattnzdan emin olmalsnz.
16
Disk denetleme u ekilde yaplmaktadr: Bilgisayar penceresini aarak srclerinizi grntleyiniz. Denetlemek istediiniz srcy sa tklaynz.
Resim 2.1: Srcnn seilmesi
zellikleri tklaynz.
Resim 2.2: Src zelliklerinin seilmesi
Aralar sekmesini tklaynz.
Resim 2.3: Aralar sekmesinin seilmesi
17
imdi denetle dmesini tklaynz.
Resim 2.4: imdi Denetle dmesi ile dentlemenin almas
<disk ad> Diskini Denetle penceresinde, Dosya sistemi hatalarn otomatik olarak dzelt onay kutusunu seiniz. Sabit diskin ayrntl bir snamasn gerekletirmek isterseniz Bozuk blmleri tarayp dzeltmeye al onay kutusunu seebilirsiniz.
Resim 2.5: Diskini Denetleme zelliklerinin seilmesi
Balat tklaynz.
Resim 2.6: Disk denetlemenin balatlmas
18
Denetlemek istediiniz src o srada kullanlyorsa ve bu sistem srcnzse uyar iletisi grntleyen bir iletiim kutusu alr. Bu durumda, Disk denetimi zamanlay tklaynz.
Resim 2.7: Disk denetiminin zamanlanmas
Tm ak yazlmlardan knz ve bilgisayarnz yeniden balatnz. Bir sonraki iletim sistemi balangcndan nce denetim otomatik olarak balayacak ve tamamlandnda sonular grntlenecektir.
Resim 2.8: Zamanlanm disk denetimi
Sistem srcsn denetlemiyorsanz bilgisayar kapatmanz gerekmez. Ancak seilen src kullanmda olabilir. Bu durumda bir ileti alrsnz. Tm dosyalar kaydettikten ve tm ak yazlmlar kapattktan sonra karmaya zorlay tklaynz.
Resim 2.9: karmaya zorlann seilmesi
19
Denetim hemen balatlr. lem tamamlandktan sonra sonular alrsnz.
Resim 2.10: Tamamlanm disk denetleme raporu
2.1.2. Disk Birletirme (Defrag)

Disk birletirme, bir paralanm verilerin birletirilmesi ilemidir. Bir birime dosya kaydedildiinde, deitirildiinde veya silindiinde zaman iinde paralanma ortaya kar. Bu durum dosyann iletim sisteminde grnd yeri deitirmez, yalnzca dosyay oluturan bilginin gerek birimde depoland yerleri deitirir. Zamanla hem dosya hem de birimin kendisi paralanr ve bilgisayarnz tek bir dosyay amak iin farkl konumlara bakmas gerektiinden yavalar. Disk Birletiricisi, biriminizdeki verileri yeniden dzenleyen ve paralanm verileri yeniden bir araya getiren bir aratr ve bu sayede bilgisayarnz daha verimli alabilir. Disk Birletiricisi belirli bir zamanlamayla alr. Bu sayede altrmay hatrlamanz gerekmez ancak yine de bu arac el ile altrabilir veya kulland zamanlamay deitirebilirsiniz. Sabit diskinizi birletirmek iin; Disk Birletiricisini amak iin Balat dmesini tklayn ve Arama kutusuna Disk Birletiricisi yazn ve ardndan sonu listesinde Disk Birletiricisini tklaynz.
20
Resim 2.11: Disk Birletiricisinin altrlmas
Birletirmek istediiniz diski seiniz.
Resim 2.12: Disk seilmesi, birletirilmesi
Diskin birletirilmesi gerekip gerekmediini belirlemek iin Diski zmleyi tklaynz. Ynetici parolas veya onay istenirse parolay yaznz veya onay veriniz. Windows diski zmlemeyi tamamladnda, diskin paralanma orann Son altrma stunundan denetleyebilirsiniz. Say %10un zerindeyse diski birletirmelisiniz.
21
Diski birletiri tklaynz. Ynetici parolas veya onay istenirse parolay yaznz veya onay veriniz.
Sabit diskinizin boyutuna ve paralanma derecesine bal olarak Disk Birletiricisinin tamamlanmas birka dakika veya birka saat srebilir. Yine de birletirme ilemi srasnda bilgisayarnz kullanabilirsiniz.
2.1.3. Disk Kontrol (Chkdsk)

Disk Kontrol (Chkdsk.exe), birimlerdeki sorunlar denetleyen bir aratr. Ara hata bulursa onarmaya alr. Chkdsk arac apraz balanm dosya ve dizin hatalar, bozuk blm, kayp kmelere ilikin sorunlar onarabilir. Disk kontrol kullanmak iin; Balat mensnden altr komutunu sein. cmd yazp komut satrn altrn. Komut satrnda chkdsk/? yazarak disk kontrol parametrelerini ve aklamalarn grebilir ve istediiniz parametreyi kullanabilirsiniz.
2.1.4. Kayt Defteri (Regedit)

Kayt defteri, iletim sisteminde bulunan ve sistem donanm, ykl yazlmlar, ayarlar ve bilgisayarnzdaki tm kullanc hesaplarnn profilleri ile ilgili nemli bilgileri ieren bir veri tabandr. Kayt Defteri Dzenleyicisi, ileri dzey kullanclar iin tasarlanm bir aratr. Bilgisayarnzn nasl altna ilikin bilgileri ieren sistem kayt defterindeki ayarlar grntlemek ve deitirmek iin kullanlr. Bilgisayarnzda bir deiiklik yaptnzda iletim sistemi bu bilgilere bavurur ve onlar gncelletirir. Kayt Defteri Dzenleyicisi, kayt defteri klasrlerini, dosyalarn ve her kayt defteri dosyasnn ayarlarn grmenize olanak salar. Kayt defterinde elle deiiklik yapmanz gerekmez. nk yazlmlar ve uygulamalar, normalde gereken tm deiiklikleri otomatik olarak yapar. Bilgisayarnzn kayt defterinde yaplacak yanl, bir deiiklik, bilgisayarnz almaz hle getirebilir. Bununla birlikte, kayt defterinde bozuk bir dosya bulunduunda, deiiklik yapmanz istenebilir. zellikle deiiklik yapmadan nce kayt defterinin yedeini almanz ve yalnzca anladnz veya gvenilir bir kaynak tarafndan deitirmeniz sylenen kayt defteri deerlerini deitirmeniz nerilir.
22
Resim 2.13: Kayt Defteri Dzenleyicisi penceresi
Kayt Defteri Dzenleyicisini amak iin; Balat> altr tklatn ve regedit "yazn ve Tamam dmesini tklaynz. Yinelenen girdileri elemek, kaldrlm veya silinmi yazlmlara ait girdileri silmek gibi grevlerde Kayt Defteri Dzenleyicisini gvenli bir ekilde kullanmak iin kayt defterini dzenlemeye ve geri yklemeye hazrlkl olmalsnz.
2.1.4.1. Kayt Defteri Dzenleyicisi Anahtarlar Kayt Defteri Dzenleyicisinin gezinme alan, bilgisayarda, her biri nceden tanml anahtar temsil eden klasrlerin bulunduu veri tabandr. Klasrler, kayt defterindeki anahtarlar temsil eder ve Kayt Defteri Dzenleyicisi penceresinin sol tarafndaki gezinme alannda gsterilir. Soldaki balk alannda, bir anahtardaki girdiler grntlenir. Girdiyi ift tklattnzda, bir dzenleme iletiim kutusu alr. Klasr/n tanml anahtar Aklama u anda oturum am olan kullancya ait yaplandrma bilgilerinin kkn ierir. Kullancnn klasrleri, ekran renkleri ve Denetim Masas ayarlar burada saklanr. Bu bilgi kullancnn profiliyle ilikilidir. Bu anahtar bazen "HKCU" olarak ksaltlr. Bilgisayardaki ykl olan tm etkin kullanc profillerini ierir. HKEY_CURRENT_USER, HKEY_USERSn alt anahtardr. HKEY_USERS anahtar bazen "HKU" olarak ksaltlr. Bilgisayara zg yaplandrma bilgilerini ierir (herhangi bir kullanc iin). Bu anahtar bazen "HKLM" olarak ksaltlr.
HKEY_CURRENT_USER
HKEY_USERS
HKEY_LOCAL_MACHINE
23
HKEY_CLASSES_ROOT
HKEY_CURRENT_CONFIG
HKEY_LOCAL_MACHINE\Software anahtarnn bir alt anahtardr. Burada saklanan bilgiler, Windows Gezginini kullanarak bir dosya atnzda doru yazlmn almasn salar. Bu anahtar bazen "HKCR" olarak ksaltlr. Yerel bilgisayar tarafndan sistem balangcnda kullanlan donanm hakknda bilgi ierir.
2.1.4.2. Kayt Defteri Dzenleyicisi Anahtarlarn ve Deerlerini Deitirme Kayt Defteri Dzenleyicisini kullanarak bir datm projesine kayt defteri anahtarlar eklenebilir. Bir anahtar hedef bilgisayarn kayt defterinde bulunmuyorsa ykleme srasnda eklenir. Anahtarlar Kayt Defteri Dzenleyicisi iinde herhangi bir st dzey anahtarn altna eklenebilir. Bu ilemleri aadaki gibi yapabilirsiniz: Bir dizeyi, deeri veya anahtar bulmak iin; Kayt Defteri Dzenleyicisinde, Dzen mensnde Bulu tklaynz. Arananda, bulmak istediiniz dizeyi, deeri veya anahtar yazn. stediiniz arama trn eletirmek iin, Anahtarlar, Deerler, Veriler veya Yalnzca tm dizeyi eletir onay kutularn sein ve ardndan Sonrakini Bulu tklaynz.
Kayt defteri anahtar eklemek iin; Kayt Defteri Dzenleyicisinde, yeni bir anahtar eklemek istediiniz kayt defteri anahtarn tklaynz. Dzen mensnde Yeniyi ve ardndan Anahtar tklaynz. Yeni anahtarn adn yazn ve ENTER tuuna basnz.
Kayt defteri anahtar giriine deer eklemek iin; Kayt Defteri Dzenleyicisinde, yeni deeri eklemek istediiniz anahtar veya girii tklaynz. Dzen mensnde, Yeni zerine gelin ve ardndan eklemek istediiniz deer trn tklaynz. Yeni deerin adn yazn ve ENTER tuuna basn.
24
Bir deeri deitirmek iin; Kayt Dzenleyicisinde deitirmek istediiniz girii tklaynz. Dzen mensnde Deitiri tklaynz. Deer verisinde, deer verisini yazn ve ardndan Tamam tklatn.
Bir kayt defteri anahtarn veya deerini silmek iin; Kayt Dzenleyicisinde, silmek istediiniz anahtar veya girii tklaynz. Dzen mensnde Sili tklaynz.
Bir kayt defteri anahtarn veya deerini yeniden adlandrmak iin; Kayt Dzenleyicisinde, yeniden adlandrmak istediiniz anahtar veya girii tklaynz. Dzen mensnde Yeniden Adlandr tklatn, yani ad yazn ve ardndan ENTER tuuna basn.
2.1.4.3. Kayt Defteri Gvenliini Koruma Kayt defteri anahtar atama izinleri zinleri atamak istediiniz anahtar tklaynz. Dzen mensnde, zinleri tklaynz. Sizinle almak istediiniz grup veya kullanc adn tklaynz. Anahtarna aadaki eriim dzeylerinden birini atayn; o o o Seili anahtar ieriinin okunmasna izin vermek iin Oku, ancak deiiklikleri kaydetmek iin zin ver onay kutusunu tklaynz. Seili anahtar zenlemek ve anahtar sahipliini almak iin Tam Denetim izin ver onay kutusunu tklaynz. Anahtara zel izinler atamak iin Gelimii tklaynz ve sonra zel eriim atamak istediiniz kullanc veya grubu ift tklaynz.
Reddetmek istediiniz her izin iin zin Verme onay kutusunu iaretleyin.
25
Varolan zinler listesine kullanc veya grup ekleme zinler listesini deitirmek istediiniz anahtar tklaynz. Dzen mensnde, zinleri tklaynz ve sonra Ekleyi tklaynz. Konumlar dmesi ile bilgisayar ya da seim iin istediiniz kullanc ve gruplarn etki alann seiniz. Kullanc veya grup adn tklaynz, Ekleyi tklaynz ve sonra Tamam tklaynz. Seilen kullanc veya gruba eriim tr ataynz.
Key Kayt defteri anahtar Deien Sahiplii Alma
Bir kullanc bir kayt defteri anahtarnn sahipliini almasna izin vermek iin ncelikle anahtar kullanc Tam Denetim izni gerekir. Siz bir ynetici olarak oturum atysanz bir kayt defteri anahtarnn sahipliini alabilirsiniz. Sahipliini deitirmek istediiniz anahtar tklaynz. Dzen mensnde, zinleri tklaynz. Gelimii tklaynz ve sonra da Sahip sekmesini tklatn. Deiim sahibi altnda, yeni sahip tklaynz ve sonra Tamam tklatn.
Kayt defteri anahtarndaki etkinlii denetleme Kayt Defteri Dzenleyicisini anz. Denetlemek istediiniz anahtarn tklaynz. Dzen mensnde zinleri tklaynz. Gelimii, sonra da Denetim sekmesini tklatnz. Grup veya kullanc adn ift tklatnz. Denetlemek istediiniz veya denetimi durdurmak istediiniz etkinlikler iin Eriim altnda Baarl ve Baarsz onay kutularn sein veya temizleyiniz.
26
2.2. Kullanc Sorumluluklar

Bir bilgisayar kullancs, sorumluluklarn bildii zaman, bilgisayar daha performansl kullanacaktr. Kullanc uygulamalar ynetip, dosya ve klasrleri ynetip, yaplan iin yedeini alabilmelidir.
2.2.1. Uygulamalar Ynetme

Uygulamalar ynetme, uygulama ekleme ve kaldrmay, uygulamann yaplandrmasn deitirmeyi ierir. Bir uygulama ekleme veya kaldrma, var olan bir uygulamay deitirme, hasar grm uygulamay onarma veya iletim sistemi bileenlerini ekleme veya kaldrma iin Denetim Masasndaki Yazlm Ekle/Kaldr kullanabilirsiniz. Bir uygulamay belirli bir anda alacak ekilde zamanlama iin Grev Zamanlaycsn kullanabilirsiniz. Uygulama ekleme, kaldrma veya deitirme iin; Denetim Masasndan Yazlm Ekle veya Kaldr anz. CDden veya disketten yeni bir uygulama eklemek iin Yeni Yazlm Ekleyi, ve ekrandaki ynergeleri izleyin. Anzdan yeni bir uygulama eklemek iin Yeni Yazlm Ekleyi tkladktan sonra eklemek istediiniz yazlm tklayp sonra da Ekleyi tklaynz. Ekrandaki ynergeleri izleyiniz. Bir uygulamay deitirmek veya kaldrmak iin Yazlm Deitir veya Kaldr tkladktan sonra deitirmek veya kaldrmak istediiniz yazlm tklaynz ve sonra da Deitir/Kaldr tklaynz. Ekrandaki ynergeleri izleyiniz.
2.2.2. Dosya ve Klasrleri Ynetme

Dosyalar ve klasrleri ynetme, kaynaklar saklama ve gvenliini salamay, bu kaynaklar a kullanclarnn kullanmna sunmay ve yine bu kaynaklardaki deiiklikleri ynetmeyi ierir. letim sistemleri, dosyalar ve klasrleri ynetirken kullanabileceiniz birok ara salar. Bu aralar Paylalan Klasrler, paylalan klasrlerin glge kopyalar, Datlm Dosya Sistemi (DFS), ifreleme Dosya Sistemi (EFS) ve evrimd Dosyalardr. Bir klasr paylatrldnda kullanclar a zerinden bu klasre balanabilir ve iindekilere eriim hakk kazanr.
27
2.2.3. Yaplan in Yedeini Alma

Yedek alma, temelde bir dosyay (ya da sistemin o hlini) kullandnz etkin disk alan dnda bir yere (CD/DVD, flash bellek, harici HDD vb.) kopyalamay kapsar. Yedekleme hizmet yazlm, sisteminizde ortaya kabilecek donanm veya depolama alan ortam hatalarndan kaynaklanabilecek kayplara kar verilerinizi korumanz salar. Yedekleme depolama ortam, sabit diskiniz gibi bir mantksal src veya karlabilir bir disk ayr bir depolama aygt olabilir. Sabit diskinizdeki zgn veriler yanllkla silinirse veya zerlerine yazlrsa veya sabit diskteki bir bozukluk nedeniyle verilere eriilemezse arivlenen kopyasn kullanarak verileri kolayca geri ykleyebilirsiniz. Denetim Masas > Sistem ve Gvenlik > Yedeleme ve Geri Ykleme ksmndan sistem yedei alnabilecei gibi ayrca bu i iin eitli yazlmlar mevcuttur.
2.3. Antivirs Uygulamalar

2.3.1. Virsler
Virsler, bir bilgisayardan dierine yaylan ve bilgisayarn almasn kesintiye uratan kk yazlmlardr. Bir bilgisayar virs bilgisayardaki verileri bozabilir veya silebilir, internet veya tanabilir ortamlarla dier bilgisayarlara yaylabilir hatta sabit diskteki tm geleri silebilir. 2.3.1.1. Virslerin Bulama Yntemleri Bilgisayar virsleri genellikle e-posta iletilerindeki veya anlk iletilerdeki ekler yoluyla kolayca yaylr. Bu nedenle, iletiyi gndereni tanmyorsanz veya e -posta ekini beklemiyorsanz amaynz. Bilgisayar virsleri; komik resimler, tebrik kartlar veya ses ve video dosyalar eklinde ekler olarak gizlenebilir. Bilgisayar virsleri ayrca internetten kardan yklemeler kullanlarak yaylr. Bilgisayar virsleri kardan ykleyebileceiniz korsan yazlmlarda ya da dier dosya veya yazlmlarda gizlenebilir. Bilgisayar virslerinin popler bulama yollarndan birisi virs kapm bilgisayar yazlmlardr. Bu durumda, virs kodu bir bilgisayar yazlmna virs yazan (ya da yayan) kii tarafndan eklenir. Bylece virsl bu yazlmlar altran kullanclarn bilgisayarlarna virs bulaabilir. Eskiden en popler virs bulama yolu, bir bilgisayardan dierine disket ile dosya aktarmdan kaynaklanrd. Gnmzde, bilgisayar alarnn olduka youn kullanlmas, flash bellek gibi tanabilir hafza ortamlarnn yaygnlamas dolaysyla herkese ak (anonim) dosya arivleri ve internet zerindeki popler etkileimli ortamlar virsl yazlmlarn yaylmas iin olduka uygun ortamlardr. Ayrca e-mail yoluyla gelen yazlmlarn kontrolsz altrlmas da bir baka potansiyel tehlike olarak karmza kmaktadr.
28
2.3.1.2. Virs Belirlenmesi ve Temizlenmesi Bilgisayarnza bir virs bulam olduundan phelenirseniz dorularsanz, gncel bir virsten koruma yazlm edinmelisiniz. veya bunu
Aada, bir bilgisayara virs bulam olabileceinin baz temel gstergeleri yer almaktadr: Bilgisayar her zamankinden daha yava alr. Bilgisayar yant vermemeye balyor veya sk sk kilitlenir. Bilgisayar birka dakikada bir kilitleniyor ve yeniden balatlr. Bilgisayar kendi bana yeniden balatr. Ayrca bilgisayar her zamanki gibi almaz. Bilgisayardaki uygulamalar dzgn almaz. Disklere veya disk srclerine eriilemez. geleri dzgn yazdramaz. Beklenmedik hata iletileri grnr. Bozuk menler ve iletiim kutular grnr. Yakn bir zamanda atnz .jpg, .vbs, .gif veya .exe uzantl bir ekte ift uzant bulunur. Virsten koruma yazlm hibir neden olmadan devre d braklr. Ayrca virsten koruma yazlm yeniden balatlamaz. Virsten koruma yazlm bilgisayara yklenemez veya almaz. Masastnde sizin yerletirmediiniz yeni simgeler veya son zamanlarda yklediiniz yazlmlarla ilikili olmayan simgeler grnr. Beklenmedik zamanlarda, hoparlrden tuhaf sesler veya mzik duyulur. steyerek kaldrmadnz hlde bir yazlm bilgisayarnzdan kaybolur.
Bilgisayar virsn temizlemek iin aadaki yollar deneyebilirsiniz: Virsten koruma yazlmnz gncel tutunuz. evrimii bir tarayc kullann. Microsoft Gvenlik Taraycsn kardan ykleyin. Virslerin yaylmasn engelleyin. Virsleri el ile temizleyin. Birinci adm virs tanmlamaktr. Virs temizlendikten sonra yedekleri geri ykleyin. Yedeiniz yoksa yedek almay ihmal etmeyin.
29
2.3.1.3. Virslerin Ortak zelikleri Virsler, bilgisayardaki dosyalara zarar verebildikleri gibi bilgisayarn donanmna da zarar verebilir. rnek olarak Chernobil (CIH) virsn verebiliriz. Bilgisayarn ana kartndaki BIOU yazlmn silen ve kullanlmaz hle getiren bir virstr. Genel olarak virslerin ortak zellikleri unlardr: ".exe", ".com" gibi dosyalara bular. Virsler kendini otomatik olarak kopyalar. Bu yazlmlar kullanc mdahalesine gerek kalmadan kendi kendine alacak ekilde sabit diske kaydeder. Virsn bulat yazlm kendi kendine yeni virsler retir. Virsler yazlmlarn zelliklerini deitirir. ou kez grld kadaryla virsler bir yazlma sadece bir kez bular. Virsn bulat yazlm uzun sre normal alr. Virslerin bulatklar yazlmlar nceden yapt eylerin yannda virsn istedii eyleri de yapar. Kullanc bilgisayarna ve sabit diskine zarar verir. Yazlmlara, baz virslere kar baklk kazandrlabilir. Virsler devamlarn salamak iin baz nlemler alr.
2.3.1.4. Virslere Kar Koruma Bilgisayarnz virslere ve dier tehditlere kar korumak, zor olmamakla beraber bunun iin aba gstermelisiniz. Alabileceiniz baz nlemler unlardr: Bir virsten koruma yazlm ykleyin. Beklemediiniz e-posta eklerini amayn. letim sisteminizi gncel tutun. Gvenlik duvar kullann. Taraycnzn gizlilik ayarlarn kullann. Taraycnzda alr pencere engelleyicisi kullann. Kullanc Hesab Denetimini (UAC) an.
2.3.1.5. Virslerin almas Bilgisayar virsleri de bir sistemden baka sisteme kendi kafalarna gre hareket edemez. Bu ilem iin uygun ortam olumas gerekiyor. Virsn yaylmas iin artlar uygun hle getiren etken de kt niyetli kullanclar olmaktadr. Yani dijital ortamda bir virsn yaylabilmesi ancak kullancnn ynlendirmesiyle mmkn olur.
30
Gnmzde, antivirs yazlmlar, sk sk sistemin belleini kontrol ederek olmamas gereken bir kod parasnn orada olup olmadn aratrr ve bulursa yok eder. Kalc virsler gibi bir de kalc olmayan virsler vardr. Bunlar kendilerini altrlabilir uygulamalara saklamakta ve o uygulamalarn altrlmasn beklemektedir. Kullanc, bu virsl uygulamalardan birini altrdnda virsn ierisinde bulunan ve hedef bulucu olarak adlandrlan virs sistemi, uygulamadan nce almaya balar ve kendisine bir baka altrlabilir uygulama aramaya balar. Burada altrlabilir uygulamadan kast .exe uzantl dosyalardr. 2.3.1.6. Virs eitleri Dosya virsleri: Bu virsler aslnda yazlmlarn kendisine denilmektedir. Bunlar silinebilir dosyalar etkilemekte ve o dosya silindii anda virs de harekete gemektedir. Bu virsler, virsten etkilenmi dosyalarn alverii sonucu yaylmaktadr. Makro virsler: Son zamanlarda bilgisayarlarda en ok karmza kan virslerdendir. Bir makro virs, kelime ilemci veya veri taban yazlmlarnn dili olan makro dilinde yazlr. Bu virslerin bu kadar ok yaylmasnn nedeni tek bir kelime ilemci veya veri taban dokmann birden fazla kullancnn kullanmasndan kaynaklanr. Polymorphic virs: Her bulamada kendisini deitirmektedir. Bu tr virslerin imzalar srekli deitii iin hem de bu deiiklik sklkla rastgele bir ekilde yapld iin normal imza yntemiyle arandklarnda tespit edilemeyebilir. Antivirs yazlmlar bu tr virsleri yakalamak iin tahmin yrtmeye dayal zel teknolojiler kullanmaktadr. Stealth (casus) virs: Kendisini antivirs yazlmlarndan korumak iin zel yntemler kullanmaktadr. Trojan: En yaygn virs eididir. Sradan bir yazlmm gibi gzken ve ounlukla .exe uzantsna sahip olan bu art niyetli yazlmlar bilgisayarnza yerletiinde sizin, yazlmn faaliyetlerinden haberinizin olmamas olduka doaldr. Keylogger: En yaygn ikinci virs eididir. Trojandan farkl olarak sadece klavye kaytlarn kar bilgisayara gnderir. Bylece kar taraftaki art niyetli kii kredi kart bilgileriniz, msn ve facebook dhil olmak zere herhangi bir site/sisteme giri yaparken kullandnz kullanc bilgilerine eriim salayabilir. Phishing: Kiisel bilgilerinizi ele geirmek iin kullanlan bir dier yntemdir. Trojan ve keyloggerdan farkl olarak bilgisayarnza bir yazlm araclyla yerlemez. Giri yapmak istediiniz e-posta servisi, sosyal alar ve hemen her trl sitenin birebir kopyasn oluturmak suretiyle sizin gerekten giri yapmak istediiniz siteyi ziyaret etmisiniz gibi sanmanz salar.
31
2.3.2. Antivirs Yazlmlar

Antivirs, virslere kar yazlm, temizleme, kurtarma ilevlerini yerine getiren koruyucu yazlmlara verilen genel isimdir. Antivirs yazlmlar, virsleri bulmak, karantina altna almak/silmek iin eitli yntemleri izler. Bu yntemler antivirs yazlmlarnn alma hzn ve prensiplerini belirler. Bilinenin aksine antivirs yazlm yklemek, sistemin komple gvenlii iin yeterli deildir. Ancak her sistemde mutlaka gncel ve gvenilir, lisansl bir antivirs yazlm bulunmaldr. 2.3.2.1. Antivirs Yazlmlarnn Yaplar Scanners: Virsleri izlerine gre arayp bulur ve imha eder. Gncelleme gerektiren bu tarama sistemi kullanc asndan en rahat ve kullanl olandr. Checksummers: Standart iletim sistemi dosyalarnn boyut deiikliklerini virs olarak yorumlar. Sistem dosyalarnda yaplacak deiiklikleri iyi bilen bir kullanc iin faydal bir yapdr. Heuristics: Virslerin karakteristik yaps bu yazlmlarda genel hatlaryla tanmlanr. Ancak son nesil virsler burada kullanlan mantklar zerek yazldndan bazen yetersiz kalmaktadr.
2.3.2.2. evrimii (Online) Tarayclar Bilgisayarmza ciddi zararlar verebilen virslere kar koymak isteyenler, sistemlerine mutlaka bir antivirs yazlm kurmak zorundadr. Bu yazlmlar sistemi srekli olarak gzlem altnda tutar ve virs tehlikesini minimum seviyeye indirir. Eer sisteminizde herhangi bir antivirs yazlm ykl deilse ya da gncelleme yapmak gibi bir ansnz yoksa virs taramas iin online servislerden yardm alabilirsiniz. Baz yazlm reticilerinin web sitelerinden online hizmetlere ulaabilirsiniz. 2.3.2.3. Antivirs Yazlmlarnn alma Yntemi Virs rnts (virus pattern) virs tanmlayan ksa binary koddur. Antivirs yazlmlar bilgisayardaki tm dosyalarda taraycs yardmyla virs rntsn arar. Virs bulduunda karlalan durum iin veri tabannda tanmlanm olan ilemleri yapar. Bu nedenle gncellenmi bir antivirs yazlm yeni kan virslere kar kullancnn elindeki tek savunmadr.
2.3.3. Antivirs Yazlm Kullanm

Antivirs yazlmlar ok eitli olmakla beraber her antivirs yazlmlarnn kendilerine has zellikleri vardr. zellikle baz virsleri her antivirs yazlmlar bulamayabilir.
32
2.3.3.1. Kurulmas Antivirs yazlmlarnn kurulum dosyalarna retici firmalarn web sitelerinden ulaabilirsiniz. Tam anlamyla bir koruma istiyorsanz lisansl antivirs yazlm kullanmalsnz. Antivirs yazlmlarn kurulumu dier yazlm kurulumlar ile ayndr. Setup dosyasn altrdktan sonra kurulum admlarn izleyerek kurulumu tamamlayabilirsiniz. 2.3.3.2. Ayarlar Antivirs yazlmnn zelliine gre ayarlar farkllk gsterebilir. Belirli aralklarla bilgisayarn tarama ileminin yaplmas, tarama zamannn belirlenmesi, tarama yaplacak srclerin veya dosyalarn seilmesi, virs bulunduunda yaplacak ilemlerin belirlenmesi gibi ayarlar btn antivirs yazlmlar iin ortak zelliklerdir. 2.3.3.3. Gncelleme Her an yeni virslerin ortaya kt gnmzde, antivirs yazlmlarnn gncellii nem arz etmektedir. nk yeni kan virsleri, antivirs yazlmlarnn bulabilmesi iin yazlmlarn gncel olmas lazmdr. Gncelleme yapabilmek iin kullandnz antivirs yazlmnn tam srm olmas gerekir. Aksi takdirde gncelleme zelliini kullanamazsnz. Lisansl bir antivirs yazlm internet balants olan bir sistemde otomatik olarak gncelleme yapabilir. sterseniz antivirs yazlm ayarlarndan elle gncelleme yapabilirsiniz.
2.4. Gvenlik Duvar (Firewall)

Gvenlik duvar, internetten gelen bilgileri denetleyen ve ardndan gvenlik duvar ayarlarnza gre engelleyen veya geiine izin veren bir yazlm veya donanmdr. Gvenlik duvar, saldrganlar veya zararl yazlmlarn (solucanlar gibi) a veya internet zerinden bilgisayarnza erimelerini engellemeye yardmc olabilir. Ayrca gvenlik duvar bilgisayarnzn dier bilgisayarlara zararl yazlm gndermesine de engel olur. Aadaki ekilde gvenlik duvarnn nasl alt gsterilmektedir:
Resim 2.14: Gvenlik duvarnn almas
33
Windows Gvenlik Duvarn amak iin; Balat Mens>Denetim Masas>Gvenlik ve ardndan Windows Gvenlik Duvarn tklatarak gvenlik duvarn anz. Windows Gvenlik Duvarn etkinletir veya devre d brak tklaynz. Ynetici parolas veya onay istenirse, parolay yaznz veya onay veriniz. Ak (nerilir) seeneini tklaynz ve ardndan Tamam tklaynz.
2.4.1. Gvenlik Duvarlarnn almas

Gvenlik duvar (firewall), yerel alar zerindeki kaynaklar dier networkler zerinden gelecek saldrlara kar koruyan, i ve d alar aras a trafiini tanmlanan kurallara gre denetleyen bir a geidi zmdr. Kullanclarna internet eriimi hakk vermi olan bir kurum, yerel andaki kaynaklar korumak ve d alardaki kaynaklara kullanclarnn eriim hakkn belirlemek iin yazlm veya donanm bazl gvenlik duvarlar kullanr. Temel olarak bir ynlendirici yazlm ile beraber alan bir firewall, a zerinde kendisine gelen paketlerin gitmelerine gereken yerlere (zerinde tanmlanan kurallar dorultusunda) gidip gidemeyeceine karar verir. Bir firewall ayrca kullanclarn istek paketlerini aa gitmeden nce karlayaca bir proxy sunucusuna sahiptir veya bir proxy ile beraber alr. Firewall genel olarak zellikle adakiteki dier makinelerden farkl bir makinenin stne kuruludur. Bunun sebebi, dardan gelen isteklerin direkt olarak lokal a kaynaklarna ulamasn engellemektir. Gvenlik duvarlarnn birok denetleme metotlar vardr. En basit perdeleme metotlarndan biri, daha nceden belirlenmi domainlerden ve IP adreslerinden (izin verilen servislerin) paketlerini kabul edip dier istekleri reddetmektir. Mobil kullanclar gvenlik duvarlar aracl ile zel alara gvenli balanma prosedrleri ve tanlama metotlar kullanarak uzaktan eriim hizmetini kullanabilir.
2.4.2. Yerel Ada Gelimi Firewall zellikleri

Btnne gvenlik duvar dediimiz servisler, aslnda birka alt kavramdan olumaktadr: Bunlar; Tabya (Bastion Host), A Adres evrimi (NAT), Paket Filtreleme ve Dinamik Filtrelemedir. Btn gvenlik duvarlar (ticari olanlar ve olmayanlar), bu uygulamalarn hepsini veya bir ksmn uygular. 2.4.2.1. Tabya dealde, anzdaki gvenlik, a seviyesinde ve adaki her bir makinede uygulanr. Pratikte ise bu ya yaplamamakta ya da ihtiya duyulan kimi protokollerin gvenlikten yoksun olduu bilinse dahi kullanlmaktadr. Byle durumlarda gvenlik duvar, ieride birbirlerine gvenen, az korumal makinelerin olduu bir ala, d dnya arasna yerletirilir
34
ve aradaki fiziksel balant yalnzca gvenlik duvar tarafndan salanr. Dolaysyla ierideki aa girmek isteyen her kt niyetli d saldrnn nce zel olarak korumal tasarlanm gvenlik duvar makinesini gemesi gerekmektedir. 2.4.2.2. A Adres evrimi Gnmzde i alarn hemen hepsi tahsisli olmayan IP numaralar (10.0.0.0, 192.168.0.0 vs.) kullanmaktadr. Bu IP numaralar internet zerindeki ynlendiriciler (router) tarafndan bilinmez. Dolaysyla bu alardan internetteki herhangi bir makineye bir eriim olduu zaman internetteki makine bu aa nasl geri dneceini bilmez ve pratikte iletiim yaplamaz. Gvenlik duvar ise dinamik veya statik olarak internette bilinen ve kendisine ynlendirme yaplabilen bir IP numarasna sahiptir. adaki makinelere eriim salayabilmek iin gvenlik duvar, kendisine i adan gelen her paketin kaynak adresini kendi adresi olarak deitirir. Kendisine internetten gelen paketlerin de hedef adresini i adaki ilgili makinenin adresi olarak deitirir ve bu yolla i adaki makinelerin internet zerindeki makinelerle haberlemesini salar. Bu ileme IP Maskelemesi (Masquerade) veya A Adres evrimi (NAT - Network Address Translation) denir. NAT yapld zaman, oluan trafiin internetten grld hli, internette bulunan tek bir makinenin (tabyamz) baz internet alverileri yaptdr. nternete, bu makinenin arkasndaki an bykl, bu adaki makinelerin cinsi, says, an yaps vs. hakknda herhangi bir bilgi gitmez. Dolaysyla NAT, yalnzca tahsissiz alardan internete eriimi salamakla kalmaz, anzdaki makineler hakknda bilgi edinilmesini (ve dolaysyla size kar yaplabilecek saldrlar) zorlatrr. 2.4.2.3. Paket Filtreleme Yukarda bahsedilen nlemler (gvenlik duvarnn tek fiziksel balant olmas, NAT uygulanmas) anza belli bir miktar gvenlik salar fakat esas gvenlik, paket filtreleme yntemlerinden gelir. Bu yntemler, gvenlik duvarndan geen her IP paketine baklmas ve ancak belli artlara uyarsa geiine izin verilmesi eklinde uygulanr. 2.4.2.4. Dinamik Filtreleme Statik filtrelemeden fark, paketin srf protokolne bakarak karar vermek yerine, gvenlik duvarnn bir balanty hangi tarafn balattn takip etmesi ve ift ynl paket geilerine buna gre karar vermesidir. Gvenlik duvar dinamik filtreleme ile bir telnet balants i anzdan balatlmsa izin verir. Balang istemi, d adan gelmise reddedebilirsiniz.
2.4.3. Silahszlandrlm Blge

Anzda internetten eriimi olmas gereken web, posta gibi sunucular bulunabilir. Bu sunuculara eriimi iki yoldan vermeniz mmkndr:
35
Silahszlandrlm blge uygulamas (DMZ - Demilitarized Zone) anzda bu servislere dorudan filtreleme yaparak
DMZ, gvenlik duvar tarafndan daha az korunan, daha fazla eriime izin verilen bir blgedir. Gvenlik duvarna nc bir a k eklenmesi ve internete servis verecek olan makinelerin buraya konulmas ile oluturulur. DMZdeki makinelere NAT uygulanmayabilir, tahsisli IP numaralarna sahip olabilir. Gvenlik duvar, telnet, ssh gibi kimi protokollerin buraya eriimini filtreleyerek DMZ blgesindeki makinelere gvenlik salar. Dikkat edilecek nokta, DMZde bulunan makinelerin daha fazla eriime (ve dolaysyla saldrya) ak olmasdr. Buradaki makineler dikkatli kurulmal, gvenlie aykr protokoller vs. burada yer almamaldr.
2.4.4. Dorudan Filtreleme

DMZ oluturmak iin ek ekipman ve IP numaras gerekir. Gvenlik duvarnda nc bir a birimi, ayr bir switch, daha fazla adette tahsisli IP numaras ve i anzda baka herhangi bir grev grmeyecek olan sunucu makineler gerekir. Eldeki imknlar buna yetimeyebilir. Byle durumlarda, gvenlik duvarnzdaki filtreleme politikasn deitirerek i anzdaki kimi makinelere dardan snrl eriim imkn verebilirsiniz. rnein gvenlik duvarnz anzn genelinde dardan gelen SMTP (posta) protokoln filtrelerken sadece posta sunucunuza dardan SMTP protokol eriimini verebilir. NAT ile birletirileceinden bu dardan bakld zaman sanki gvenlik duvarnz posta sunuculuu yapyormu izlenimini verir.
2.4.5. Gvenlik Duvar Yazlm Kullanm

Gvenlik duvar yazlmlarn says ok olmakla beraber ayrca iletim istemlerine ait ait gvenlik duvar da mevcuttur. 2.4.5.1. Kurulmas letim siteminin kendi gvenlik duvar iletim isteminin kendisi ile birlikte kurulur. Eer haric bir gvenlik duvar yazlm kurmak isterseniz retici firmalarn web sitelerinden kurulum dosyalarna ulaabilirsiniz. Yazlmlar tam anlamyla kullanmak isterseniz lisansl olarak kurmanzda fayda vardr. Gvenlik duvar yazlmlarn kurulumu dier yazlmlarn kurulumu ile ayndr. Setup dosyasn altrdktan sonra kurulum admlarn takip etmeniz yeterli olacaktr. 2.4.5.2. Ayarlar Antivirs yazlmlarnda olduu gibi her gvenlik duvarnn kendine zg arayz ve ayarlar alan olabilir. Burada ortak zellik olarak hangi yazlmlara izin verilebilecei, IP snrlamas, paket filtrelemesi gibi zellikler yer almaktadr.
36
2.4.5.3. Gncelleme Antivirs yazlmlarnda olduu gibi gvenlik duvarnzn salkl bir ekilde alabilmesi iin yazlmnz gncel tutmanz gerekmektedir. retici firmalarn web sitelerinden gncelleme dosyalarn inidirerek ya da otomatik gncellemeyi kullanarak yazlmlarnz gncelleyebilirsiniz. Unutmamanz gereken nemli bir nokta, yazlmnz gncelleyebilmeniz iin yazlmnz lisansl olmaldr.
2.5. Dosya Kurtarma Yazlmlar

Yanllkla silinen, formatta silinen, yanl format sonucu silinen ya da geri dnm kutusundan silinen dosyalarn kurtulmas mmkndr.
2.5.1. Veri
Bilgisayarda bilgiler kullanclarn grld ekilde saklanmaz. Bilgisayarn bu bilgileri 0 ve 1lerden oluur ve bit olarak adlandrlr. Bitlerin bir araya gelmesi ile bilgiler oluturulur. Bilgisayar sisteminde yer alan bu bilgilere veri ad verilir.
2.5.2. Verilerin Hasar Grmesi

Bilgisayarnzdaki verilerin kaybedilmesi iki ana sebepten kaynaklanr. Bu iki sebep; depolama aygtlarnn hasar grmesi ile oluan fiziksel veri kayplar ve dosyalar bilerek / bilmeden silme, virs, veri dizinlerinin bozulmas ya da yazlm hatalar nedeniyle oluan mantksal veri kayplardr. Sz gelimi 1100101011 eklinde dizilime sahip bir fotoraf dosyanzda herhangi bir sebepten tr tek bir rakamn yeri deitiinde artk fotorafnz ya hi grntleyemezsiniz ya da ksmen bozuk grntlersiniz.
2.5.3. Verilerin Silinmesi

Bir dosyay depolama aygtnzdan sildiinizde aslnda o dosyadan geri dn olmayacak ekilde sonsuza kadar kurtulmu saylmazsnz. Depolama aygtlar kendi hafzalar lsnde, veri yazmak iin milyonlarca bo alana sahiptir. Verilerimizi oluturan bitler bu alanlara ilendike cihaz hafzamzn arttn sanrz. Hatta yeterli hafzaya sahip olmadmz zamanlarda kimi dosyalar silerek yer aarz. Dosyalar silerken esasen 11100001lk bir biti yok ettiimizi sansak da bilgisayarmz o veriyi sz gelimi kendi sisteminde bo alan hline gelen 00100011dizinine dntrr. Yani sahip olduumuz veri dizini deitii iin bize grnmez gelecek biimde varln srdrmeye devam eder.
37
2.5.4. Veri Kurtarma Mant

Verilerin tamam ortadan kaybolmayabilir bu durumda bize zel zmlerle hasar grm blmler geri getirilebilir. Veri kurtarma temelleri birok durumda hata dzeltmeye error correction- uzanmaktadr. Elektronikte her veri demetinin bir kural vardr. Tamamen rnekleme amal olarak ortaya kendi varsaydmz bir kural atalm. Her JPEG resim verisindeki, her beer birlik dizilim ardndan 01 biti gelmek zorundadr ve hibir 4. bit 11 olamaz. Anlald gibi sk karlalan bir zek testinden hibir fark yok. Bu gibi kurallar erevesinde analiz edilen veri (bit) dizilimindeki hatalar ve olaslklar hesaplanarak eksik ya da hasar grm veriler onarlabilir. Satn aldnz DVD oynatclarn bile ambalajnda bir yerlerde error correction ifadesi grebilirsiniz. Mantk tamamen ayndr ve o cihazlar ierisinde minik bir er veri kurtarma donanm bulunur ve olas bir veri hasarnda daha nceki kurallar gz nne alnarak eksik ya da hata grm olan veri yeniden yaratlarak veri size kesintisiz olarak aktarlabilir.
2.5.5. Veri Kurtarma Yazlmlar

Kullanclar kullanma sunan birok veri kurtarma yazlm mevcuttur. Bu yazlmlarn bir tanesinden (rnek olmas asndan) bahsedilmektedir. 2.5.5.1. Kurulumu Bu yazlm da dier yazlmlarda olduu gibi kurum admlarn izleyerek kurabilirsiniz. Yazlm dosyalarna retici firmalarn web sitelerinden ulaabilirsiniz. Yazlm tam anlamyla kullanabilmek iin lisansl yazlm kullanmanzda fayda vardr. Ayrca bu konuda tannm yazlmlar kullanmanz daha uygun olacaktr. 2.5.5.2. Kullanm Yazlm kurulduktan sonra yazlm arayznden istediiniz srcy seerek tarama yapabilir ve listelenen dosyalardan aradnz dosyas seebilirsiniz.
38

Bilgisayarda kullanlan bellekleri inceleyip kurtarma grntsn ykleyiniz. lem Basamaklar Laboratuvarlarnzda bulunan her bilgisayar kapsayacak ekilde ayr ayr bakm izelgesi hazrlayn. Bakm yaplacak bilgisayarlara numara vererek karlarna yaplacak bakmlar izelgelere ileyin. Her bilgisayara Disk Denetleme (Scandisk) uygulaynz. Disklerde meydana gelen hatalar dzeltmek iin CHKDSK komutunu uygulaynz. Disk birletirme yaparak bilgisayarnz hzlandrn. Kayt Defteri (Regedit) aarak sisteminizdeki gereksiz dosyalar silip bilgisayarlarn almasn rahatlatn. Antivirs program ile bilgisayar taratp virsleri temizleyiniz. letim sisteminizdeki gvenlik duvarn aktif ederek giri k portlarnz koruyunuz. Windows gncellemesini internet ortamnda gerekletiriniz. neriler Hazrlanan bu izelgede laboratuvardaki bilgisayarlar belirtilecek ve karlarna yaplacak iler belirtilecektir. Demirba numaras verilmi bilgisayarlar, bu izelgelere ileyiniz. Disklere tek tek uygulaynz. CHKDSK komutunun tm parametlerini deneyiniz. Disk denetleme ve kontrol olaylarndan sonra Disk Birletirme (Defrag) komutunu gerekletiriniz. Laboratuvar ortam, ev ortam gibi olmad iin ok abuk kirlendikleri iin bu ilemi ayda bir ya da iki ayda bir gerekletirin.
Antivirs programlarn gncel tutarak belli periyotlarla bu ilemi gerekletirebilirsiniz. Baz programlar kurarken gvenlik duvar engel olabilir. Bu tr durumlarda gvenlik durumunuzu kapatmanz gerekir. Windows iletim sisteminizi korsan olarak kurmusanz iletim sisteminin orijinal olmadna dair uyar alabilirsiniz. Kaybolan verileriniz var ise bu Kaybolan verileri ararken zaman verileri kurtarmak iin veri kazanabilmek adna, aranacak verinin tr ve kurtarma programlarndan birini srcs seilebilir. Ayrca kaybolan verileri kurarak tarama yapnz. tekrar kurtarrken yedek almanzda fayda olacaktr. Bilgisayarn yedeini alnz. Yukardaki tm ilem basamaklarn yaptktan sonra yedek alnmaldr. Bunun iin ok eitli programlar mevcuttur.
39

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. ( ) Disk denetlemek iin Defrag komutu kullanlmaktadr. ( ) Gncel virsleri bulmak iin antivirs programlarn muhakkak gncellemeliyiz. ( ) Windowsun tm ayarlarn Kayt Defteri yardmyla deitirebiliriz. ( ) Geri dnm kutusundan silinen verileri kurtarma ansmz yoktur. ( ) Firewall programlar, internet harici dier programlar bloke edemez. ( ) Trojanlar, internet yoluyla kullanc bilgisayarna girilmesini salayan programlardr. ( ) DMZ, gvenlik duvar tarafndan daha az korunan, daha fazla eriime izin verilen bir blgedir. ( ) Fiziksel olarak zarar grm olan diskten veri kurtarlmas daha zordur.
3. 4.
5. 6.
7.
8.
DEERLENDRME
40
RENME FAALYET3
AMA
RENME FAALYET-3
Bu faaliyet sonunda koruyucu bakm iin g sorunlarn giderebileceksiniz.
ARATIRMA
UPS eitlerini aratrp arkadalarnzla paylanz.
3. KORUYUCU BAKIM N G SORUNLARI

3.1. Koruyucu Bakm ve G Sorunlar
PCler birok bileenden meydana gelen modler bir yapya sahip olduundan g sorununun bunlardan birinde olmas muhtemeldir. Bu paray bulup onarmak veya deitirmek PCnizi hayata geri dndrecektir ancak tm mesele bu parann hangisi olduunu bulmaktan gemektedir.
3.1.1. G Sorunlar
PCnizin almamasna neden olan birok sorun olabilir. G sorunlar, kulaa en kts gibi gelebilir ancak bu tr sorunlar anlamann yolu kolaydr. Bilgisayarnz atnzda hibir k yanmyor, fanlar dnmyorsa ve al bip sesini duymuyorsanz g, PCnize ulamyor demektir. Bunun iin u yolu izlemelisiniz: Klavye, fare ve monitr dndaki tm evre birimleri skn ve bunlarn doru olarak balandndan emin olunuz. G kablonuzun dzgn bir ekilde balandndan prizde elektrik olduundan ve PCnizin g anahtarnn ak olduundan emin olunuz. Uzatma kablosu kullanyorsanz, PCnizi direkt olarak ana prize balamay deneyiniz. Dhil kablolarda meydana gelen sorunlar, PCnizin almama sorununa sklkla yol aabilmektedir. Isnn neden olduu genleme veya sarsntlar, balantlar birbirinden ayrabilir. PCnizin kasasn an ve g kablolarnn, zellikle de anakarta bal olan kablolarn salam olarak takl olduundan emin olunuz.
41
Kasanzn n panel g dmesini anakarta balayan kabloyu inceleyiniz. Bu kablonun hangisi olduundan emin deilseniz, anakartnzn klavuzunu gzden geiriniz. Kartlarnzn ve bellek modllerinizin doru bir ekilde takldndan da emin olunuz. Yerinden oynayan kartlar PCnizin almasna engel olabilir. CPUnuzu koruyan heatsink ve fan gzden geirin, doru bir ekilde hizalandndan emin olun. Heatsink, CPUnuzun zerine sk bir ekilde oturmu durumda olmaldr. Doru bir ekilde taklmam heatsink, PCnizin almasn engelleyebilir. Bu ayarlamalar ve testlerden sonra PCniz hl almyorsa sra potansiyel sorunlar kontrol etmeye geliyor. Bozuk bir g kaynan denetlemenin iki yolu var. Var olan g kaynan kartp farkl bir g kayna deneyebilirsiniz. kinci yol olarak bir g kayna snama cihazn kullanabilirsiniz.
G kaynan deitirmenize ramen PCniz almadysa hl bir g dmesi sorunu yayor olabilirsiniz. Bu durumda alternatif bir g kayna anahtar kullanmanz gerekebilir. Yukardaki tm olaslklar elediyseniz ve PCniz hl almyorsa anakartnzda veya CPUnuzda sknt olduunu unutmaynz. 3.1.1.1. Gcn Kesilmesi (Blackout) ebeke gcnn tamamen kesilmesi durumudur. Enerji datm ebekesine, tayabileceinden daha fazla yk bindirildike daha sk meydana gelir. Topraklama hatalar, kazalar ve doal afetler yznden oluabilir. En nemli etkisi sistem kmelerine sebep olmasdr. G, aniden kesildiinde disk srcler veya dier sistem bileenleri zarar grebilir.
ekil 3.1: Gcn kesilmesi (Blackout)
Etkileri Bilgisayarlarda kaydedilmemi bilgilerin kaybna yol aar. RAM kullanan btn cihazlardaki verilerin kaybedilmesine yol aar.
42
HDD srclerinin hasar grmesine veya ksalmasna sebep olur.
srclerin mrnn
HDD arzas sonucu bilgilerin kaybedilmesi mmkndr. Bilgisayar ve veri sistemlerinin kp bilgilerin kaybolmasyla retim kayplar dolaysyla zaman ve para kayplar meydana gelir.
Alnabilecek nlemler Elektrik kesintilerine kar alnabilecek en iyi nlem kesintisiz g kayna kullanmaktr. Kesintisiz g kayna dnda byk tesislerde jeneratrlerin srekli bota altrlmas da dnlebilir ancak bu yntem maliyetleri ok artracandan genellikle tercih edilmez.
3.1.1.2. G Dmesi (Brownout) Elektrik ebekesinde meydana gelen anlk dmedir. Birka periyot ile birka dakika arasnda srer. Gerilim dmesi; g sisteminin yetersizlii, byk gl motorlarn aniden devreye girmesi, ebeke hattnda meydana gelen ksa devreler sebebiyle oluur. Nominal gerilimin %10 altndaki gerilimler dk gerilim olarak adlandrlr.
ekil 3.2: G dmesi (Brownout)
Etkileri Bilgisayarlarda arza meydana getirir. Disk srclerinin yavalamasna yol aar. Okuma hatalarna hatta kmelere yol aar.
Alnabilecek nlemler Tesislerde, tesisat ekilirken kablolarn uygun kesitlerde ekilmesine dikkat edilmelidir. Reglatrler kullanlabilir. Kesintisiz g kaynaklar kullanlabilir.
43
3.1.1.3. Grlt (Noise) Sins dalgasnn zerine binen yksek frekansl darbelerdir. Genlii birka milivolttan birka volta kadar deiebilir. zellikle tehlikeli bir problem, radyo frekans (RF) grltsdr. RF grlts, elektrik kablolar zerinde dolaan yksek frekansl sinyallerden oluur. RF grlts, yldrm arpmas, radyo iletimleri ve bilgisayar g kaynaklar tarafndan yaratlabilir. EMI (Elektromagnetik Giriim) etkileri de elektriksel grltdr. Radyo ve magnetik dalgalarnn yaylmasyla ortaya kan d etkiler Elektromagnetik giriime sebep olur.
ekil 3.3: Grlt (Noise)
Etkileri Elektriksel grltler, hatal veri iletimine yol aar. Bilgisayarlarda ilem hatas, yazc ya da terminal hatalarna sebep olur. Monitrl cihazlarn ekranlarnda karncalanmaya sebep olur.
Alnabilecek nlemler Kritik ykler kesintisiz g kaynaklar ile beslenebilir. Kullanlan cihazlarn radyo frekans bastrma standartlar kontrol edilebilir. Kullanlan cihazlarn Elektromagnetik Giriime (EMI) kar filtre bulundurmasna dikkat edilmelidir.
3.1.1.4. Ani Ykselme (Spike) ebekede mevcut anahtarlamalar ve yldrmlar sonucunda oluan ksa sreli, ani gerilim sramalardr. Genellikle yarm periyottan uzun srmez.
ekil 3.4: Ani ykselme (Spike)
44
Etkileri Gerilim deiimine kar duyarl cihazlarn kapanmas, Elektronik cihazlarn mrnn ksalmas, Hassas yklerde arza meydana gelmesi, lme ve kontrol sistemlerinin yanl almas gibi olumsuz etkilere sebep olur.
Alnabilecek nlemler Kritik ykler kesintisiz g kaynaklar ile beslenebilir. Gerilim sramalarndan kolay etkilenen cihazlarn girilerine ar gerilim korumas yaplabilir.
3.1.2. Ar Gerilim Ykselmesi (Power Surge)

Byk gl cihazlarn devreye girmesi ve devreden kmas esnasnda meydana gelen ar gerilimlerdir. Etki sresi 20 milisaniyeden uzundur.
ekil 3.5: Ar gerilim ykselmesi (Power surge)
Etkileri Bilgisayarlarda arza meydana getirir. Elektronik cihazlarn mrn ksaltr. PLClerin almasn etkiler.
Alnabilecek nlemler Kesintisiz G Kaynaklar kullanlabilir. Gerilim reglatrleri kullanlabilir.
3.2. G Kaynaklar
G kayna, bir sistem ya da dzenein gereksinimi olan enerjiyi salamak iin kullanlan birimlerin genel addr. Cep telefonu ya da el feneri pili, bir pili doldurmak iin kullanlan adaptr, bir bilgisayarn gereksinimi olan gc reten donanm birer g kaynadr.
45
Bilgisayar g kayna, genellikle metal bir kasa yerletirilmi, iinde transformatr ve / veya elektronik devreler bulunan, bilgisayar birimlerinin almalar iin gereksinim duyulan farkl gerilim deerlerinde doru akm salayan donanmdr.
3.2.1. Art Bastrclar ve G Kaynaklar

Art koruyucular olarak da adlandrlan art bastrclar, fazla voltaj topraa ynlendirerek elektriksel artlara ve ani voltaj ykselmelerine kar koruma salayabilir. Art bastrclar, ar gerilimi ynlendirmek iin metal oksit varistr (MOV) denilen bir bileen kullanr. Bir kenetleme voltaj MOVu harekete geirir. Voltaj en dk seviyenin stndeyse MOVa ynlendirilir ve bilgisayar bileenlerini atlar. Bu da bir aygta salanan voltajn belli bir seviyenin altnda olduunu garantiler. Koruyucular esasen, ani voltaj ykselmelerinin donanma zarar vermesini nler. Ayrca yksek gerilimli g artlarnn bilgisayar donatmna zarar vermesini de engeller.
Resim 3.1: Art bastrclar
3.2.2. Kesintisiz G Kaynaklar

Elektrik yknn (elektrik ile alan tm cihazlar) bal bulunduu ebekede meydana gelen veya gelebilecek olas gerilim dalgalanmalar (kntler, ykselmeler, ani deiikler), harmonikler, ksa veya uzun sreli kesintiler vb. durumlarda yk bu deiimlerden koruyan ve ykn salkl ve kesintisiz almasn salayan elektronik cihazlardr. Biliim sektrnde ve sanayide Kesintisiz G Kaynaklarna (KGK, UPS) olan ihtiya ve beklentiler yksektir. letmelerin otomasyon ile artan retim kapasiteleri ve kiisel bilgisayarlar ile sunucularn oluturduu biliim altyaps KGK kullanmn neredeyse bir zorunluluk hline getirmitir. Bilgi ilem ortamnda ilenen bilgilerin kesintiye uramas iletmeleri nemli finansal zararlara uratmaktadr. G korumas amacyla kullanlan KGKler sadece elektrik kesintisinde bilgisayar ve benzeri kritik ykleri beslemekle kalmaz ayn zamanda ebeke enerjisi mevcut iken bu yklerin, frekans ve gerilimi regle edilmi, son derece kararl bir AC g ile beslenmesini salar. Kesintisiz G Kaynaklarnn (UPS) kullanld alanlar Bilgisayarlar ve bilgisayar destekli otomasyon sistemlerinde Bilgisayar destekli retim / ambalajlama tezghlarnda Tbbi elektronik cihazlar, hastanelerde Havaalan aydnlatmasnda
46
Hava trafik kontrol merkezlerinde Asker radar sistemlerinde Haberleme ve yayn kurulularnda Asansrlerde Elektronik kaplarda Barkod cihazlarnda Yazar kasalarda Fotoraf bask cihazlarnda CNC tezghlarnda Elektronik terazilerde Acil durum aydnlatma sistemlerinde Istma cihazlarnda Soutma cihazlarnda
Resim 3.2: UPS (Kesintisiz G Kayna)
Birden fazla bilgisayar sunucularnn bulunduu ve alt kurumlar ya da iletmeler, retim yapan yerler yani 24 saat almak zorunluluu olan sistemler iin hayati bir neme sahiptir. Kesintisiz G Kayna (UPS) kullanmann avantajlar yi bir giri reglasyonu salar. nverter nitesi srekli devrede olduu iin cevap sresi gibi bir problemleri yoktur ve ani yk deiimlerine cevap ok hzldr. Tam bir ebeke izolasyonu salad iin hatlardaki elektriksel grltlerin cihazlara yansmasn engeller. zellikle sanayi blgelerinde ebekede ok fazla grlt ve bozulma olduu iin online UPSler nemli bir koruma salar. Tam kesintisiz altklar iin tm elektronik cihazlara gvenle uygulanabilir. 3 fazl almalar iin uygundur (zellikle otomasyon sistemlerinde alternatifsiz zm oluturur.). Static baypas nitesine sahip olduu iin arza durumunda veya ar yklenme hlinde kesinti yaratmadan ebeke konumuna geebilmektedir.
47
3.2.2.1. Line nteractive UPS Bu sistemle retilen Kesintisiz G Kaynaklar kademeli olarak reglasyon yaparak (%15-25 aralnda) ak ve ebekeyi voltajn durumuna gre orantl bir biimde kullanr. ebeke kesintilerinde offline sistemler gibi rle kontandan geerek sistemi besler. Bu yzden kk glerde kullanlr. Kk sistemler iin ekonomik olmalar pazarda tercih sebebi olmaktadr.
Resim 3.3: Line Interactive UPS
3.2.2.2. Online UPS Bu sistemde retilen Kesintisiz G Kaynaklar, ebekeden tamamen bamsz olarak alrlar. ift evrim enerji transferi yapar. ebeke gerilimi ne olursa olsun k 220V %1 ve 50Hz %0,1 kalitesindedir. Online KGKlerinde ebeke enerjisi dorultulur ve eviricinin giriini besler. Ayn zamanda bu dorultulan gerilim aklerin arj edilmesi iin kullanlr. Daha sonra evirici DC gerilimi alternatif gerilime (sinse) evirerek tm yklerin, temiz ve kesintisiz bir enerji ile beslenmesini salar. Frekans ve voltaj kararll yksektir.
Resim 3.4: Online UPS
3.2.3. Yedek G Kayna (Standby Power Supply)

Bu sistemde retilen KGKlleri ebekede herhangi bir kesinti yaanmad srece, beklemede kalan ancak bir kesinti annda devreye girerek yklere enerji salayan sistemlerdir.
48
Resim 3.5: Standby Power Supply
ebekeden gelen gerilim herhangi bir ekilde akler zerinden gemedii ii n reglasyon sz konusu deildir. Bu sistemde ebekenin kesilmesi annda yaklak 2 -5 ms (iki-be milisaniye) iinde bir rle devreye girer. Bu sre ok ksa bir sre olsa bile oluabilecek arktan zamanla sorunlar yaanacaktr. Kk glerde kullanlr.
3.2.4. Reglatrler (Power / Line Conditioner)

ebeke gerilimindeki ykselme, dme ve tm dengesizlikleri nleyip gerilim reglasyonu yapan cihazlardr. Gerilim sabitleyici olarak da anlr. Frekans; hz, g, basn, gerilim ve akm gibi fiziksel byklkleri, belli lde sabit tutabilen ve bu unsurlar deitirerek tekrar sabit tutabilen alettir.
Resim 3.6: Reglatr
Reglatr bunun yannda elektronik olarak salanan koruma sayesinde ayar sahas dndaki gerilim dme ve ykselmelerinde, k gerilimini elektromekanik olarak kesip buna bal olarak oluabilecek muhtemel hasarlar nler. Her trl bilgisayar sistemi, fa ks, fotokopi, tp ve laboratuvar cihazlarnda, ev ve i yeri aydnlatmas, komple daire ve ofis beslemelerinde, imalathaneler ve atlyelerde emniyetle kullanlr.
3.3. Sunucu Odalarnda G Kayna

3.3.1. Bir Sunucu Ortamnda UPS
Sunucu bilgisayarlar normal bilgisayarlardan farkl bir ekilde g kaynaklar kullanmaktadr. zellikle sunucu bilgisayarlar 24 saat ak kaldklar iin iyi bir UPS seimi
49
yaplmas gerekmektedir. UPS seerken sunucu bilgisayarlarn ne kadar gce ihtiyac olduu kadar elektrik kesildiinde ne kadar sre besleme yapacan da gz nne almak gerekmektedir. Dnya genelinde sunucu odalarndaki g ihtiyac 2003-2006 yllar arasnda ikiye katlanmtr. Bu yldan sonra da blade sunucularn devreye girmesi ile g ihtiyalarnda deiiklikler olmaya balamtr. Geleneksel sunucular yerine ayn alana ok sayda blade sunucularn sdrlabilmesi daha az yerde daha fazla g tketimine de neden olmaktadr. Ancak blade kullanmann bir avantaj olarak server bana g tketi minde de belirgin bir azalma ortaya kmtr.
Resim 3.7: 20 KVA, 3veya 1 faz girili, 1 faz cikisl Server UPS
Sistem odalarnda kesintisiz hizmet verebilmenin ilk adm g kaynaklarn yedeklemekle balar. Her ne kadar donanm maliyetlerini ikiye katlyor olsa da en az iki farkl kaynaktan enerji ihtiyacnn karlanmas zorunluluk hlini almtr. Sunucu reticileri de bu gelimeye paralel olarak rnlerini en az iki bazen farkl g kaynandan beslenebilecek ekilde dzenlemitir. Yedekleme yaplmamas durumunda herhangi bir g kayna sorununda veya bakm almas durumunda btn sistemleri kapatp hizmet kesintisine neden olaca aikrdr. Geleneksel yaklamda sistem odalarnn g tketimi metrekare bana llrken artk bu kabin bana g tketimi ile daha anlaml deerler elde edilebilmektedir. Tm elektrik ularnn mutlaka UPSden gelmesi salanmaldr. UPS de jeneratre bal olmaldr. Tesis edilecek kesintisiz g kayna yedekli olmal, sistem odas iinde yer alan bilgisayar, sunucu ile a aktif cihazlarn elektrik kesilmesi durumunda tam ykte en az 15 (on be) dakika beslemelidir.
50
Resim 3.8: Server kurulurken UPS ve data kablolar dank olmas
Son yllarda yaygnlamaya balayan Green Data Center kavram ile sistem odalarndaki enerji sarfiyatnn en aza indirilmesi ve bylelikle evreye faydal olunmas amalanmaktadr. Bu dorultuda retilen server, blade server vb. enerji tketen rnlerinde sarfiyatlarn drmek iin aba gsterilmektedir.
51

G kaynaklar ve sorunlar ile ilgili aadaki uygulamay yapnz. lem Basamaklar Elinizdeki g kaynaklarn, tuttuunuz izelgelere ileyiniz. G kaynaklarnn bataryalarnn salam olup olmadn kontrol ediniz. neriler G kaynaklarnn ka KVA olduunu ve markalarn nceden tutulan izelgelere ekleyebilirsiniz. G kaynaklarnn bataryalar ok nemli olduundan daima yedek batarya bulundurunuz. Skntl bataryalar arj etmek iin yetkili retici firma ile iletiime geebilirsiniz. Kesintisiz g kaynaklarnn klar birden fazla olan durumlarda besleyecek sreyi de gz nne olarak hesaplamalyz. Ayrca baz kesintisiz g kaynaklarnn klar birden fazla olduundan birden fazla aleti besleyebilirsiniz. Gerekli kontrolleri yaptktan sonra g kaynaklarna bilgisayar veya dier elektiriksel aletleri takabilirsiniz. G kaynaklarnn d temizliinin yannda, iini ap fanlarn ve bataryalarn temizliini yapabilirsiniz. Bataryalarn temizliini yaparken batarya kutuplarn skmeyi unutmaynz.
Her bilgisayar iin ne kadar KVAlk kesintisiz g kayna gerektiini tespit ediniz. G kaynaklarn, bilgisayar veya dier elektriksel aletlere taknz. Belli periyotlarla g kaynaklarnn, bakm ve temizliklerini gerekletiriniz.
52

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. ( ) Byk gl cihazlarn devreye girmesi ve devreden kmas esnasnda meydana gelen ar gerilimlere ar gerilim yklemesi denir. ( ) Yldrmlar sonucunda oluan ksa sreli, ani gerilim sramalarna ani ykselme denir. ( ) ebeke gcnn tamamen kesilmesi durumuna g dmesi denir. ( ) Art bastrclar, fazla voltaj topraa ynlendirerek elektriksel artlara ve ani voltaj ykselmelerine kar koruma salayabilir. ( ) Online Kesintisiz G Kaynaklar, ebekeden tamamen bamsz olarak alr. ( ) Reglatrlere, gerilim sabitleyici de denmektedir. ( ) Reglatrler, ebekede herhangi bir kesinti yaanmad srece, beklemede kalan ancak bir kesinti annda devreye girerek yklere enerji salayan aralardr. ( ) Kritik ykler kesintisiz g kaynaklar ile beslenebilir. ( ) Brownout, sins dalgasnn zerine binen yksek frekansl darbelerdir. ( ) Gerilim sramalarndan kolay etkilenen cihazlarn girilerine ar gerilim korumas yaplabilir.
2.
3. 4.
5. 6. 7.
8. 9. 10.
DEERLENDRME
53

AMA
Bu faaliyet sonunda dizst bilgisayarlarn bakmn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Dizst bilgisayarlarda gerekli i ve d temizlik bakmlarnn neler olduunu aratrnz. rendiklerinizi arkadalarnzda uygulamaya alnz.
4. DZST BLGSAYARLARIN BAKIMI

4.1. Dizst Bilgisayar Bakm
Bilgisayar okuryazarlnn artmasyla, neredeyse her evde bilgisayar kullanlmaya balanmtr. Bilgisayar sahibiyseniz ve bilgisayarnz uzun sre sorunsuz kullanabilmek istiyorsanz dzenli bir bakm yapmalsnz. Bilgisayar bakm ve temizlii dikkat isteyen bir ilemdir. zellikle dizst bilgisayarlarn, ne kadar hassas bir alma sistemine sahip olduunu unutmayz.
Resim 4.1: Laptopun genel bakm
Laptoplarn en byk problemlerinden biri abuk snmadr. Fanlarn ierisinde toz birikintisinin olmas, soutma ilemini dzenli olarak yapamamasna neden olur. Soutma problemini ortadan kaldrabilmek iin fan temizliine dikkat edilmelidir. Bunun yan sra RAM, harddisk ve anakart zerinde de toz oluumunu engellemek gerekmektedir. Ayrca ar nemin ve gne na maruz kalmann da sorun yarataca bilinmektedir. Bilgisayarlar, sv dklmesi tehlikelerine kar da korunmaldr. Temizlii yaparken antistatik svlar ve mikrofiber bezleri kullanmalsnz.
54
Gncellemeler, her gn bilgisayarnza gelecektir. Bunlar otomatik olarak gerekletirebileceiniz gibi dilerseniz gncellemek istediklerinizi manuel olarak da seim yapabilirsiniz. Bilgisayarnza ykleme yaparken de virs kontrollerini yapmay ihmal etmeyiniz. Laptop kullanrken dikkat edilmesi gerekenler Laptopunuzu dz olmayan zeminlerde kullanmamaya dikkat edin. Hatta laptop iin soutmaya yardmc olacak laptopun altna koyabileceiniz bir fan aln. Bu sayede snmayla alakal kabilecek sorunlarn nne gemi olursunuz. Laptopunuz akken ya da uyku modundayken bilgisayarnz sarsmayn. ncelikle hardiskinize ve dier paralara zarar verebilir. Laptopunuzun ilemci fannn olduu ksm zamanla toz paracklaryla dolar ve ilemcinin soumasn engeller. Laptopun iini ap temizleyebilirsiniz. Laptopunuzun zerine herhangi bir sv dklrse prizden fii ekip laptopun bataryasn kartn ve laptopunuzu klavye aaya gelecek ekilde ters evirin. Bir komperasr ve hava fleyen bir makine ile yanlardan hava tutup suyun buharlamasn salayn. Yazn havalarn ok scak olduu gnlerde cihaz daha ok hava almas iin koruma kapaklarn amaynz. i akken alan cihazn soutma mekanizmas, salksz alr ve bu cihaza daha ok zarar verir.
Laptop fannn temizlenmesi
Laptop bakm, dier kiisel bilgisayardan farkl olmakla beraber, temeldeki skntlar ne ise laptoptaki skntlar ayndr aslnda. Ayrca bakm yaparken laptop garantisi de gz ard edilmemelidir. Sonradan balayan ve zamanla artan ar snmalar, fann, ilemciyi soutma performansnn dmesinden kaynaklanyor olabilir. Hemen aklnza ilk gelen, fan temizlemek olmaldr. ncelikle, sknt yaamamak adna sistem yedeini almalsnz. Yedekleme bittikten sonra laptopu kapatp fiini ve pilini kartnz. ini amaya balamadan nce zerinizdeki statik elektriin, bilgisayar paralarna zarar verme olasl olduundan statik elektrii alc bileklik kullanmay ihmal etmeyin.
55
Laptapu ters evirin ve vidalar sknz.
Resim 4.2: Laptop alt grnm
Kapak trnaklarn dikkatli bir ekilde anz.
Resim 4.3: Kapak trnaklarnn almas
Aadaki resimde fan grlmektedir.
Resim 4.4: Laptop fan
56
Kirlenen fan skebilmek iin birbirine bal durumdaki paralar skmeniz gerekmektedir.
Resim 4.5: Laptop fannn sklmesi
RAM bakm veya RAMi deitirme
Laptopu atktan sonra, donanmsal aletleri deitirmek de bir o kadar kolaydr. Gerek ekran kart gerekse RAM gibi donanmsal aygtlar bazen zellik ykseltme amal bazen de arzadan dolay deitirme ihtiyac hissedebilirsiniz.
Resim 4.6: Laptop RAM yuvalar
Bilgisayarnzda takl olan RAM veya RAMlerin alma frekanslarnn ayn olmasna dikkat ediniz. Kullandnz RAMler ikiz yani ayn marka, ayn model, ayn kapasiteli olursa bu her zaman sizin avantajnza olacaktr. Bilgisayarnzn maksimum destekleyecei RAM miktar da nemlidir. Yandaki trnaklar kaldrp RAMi yukar doru kaldrp ekerek, trnak yok ise RAMi ters ynde ekerek karmak gerekir.
Resim 4.7: RAMin sklmesi
57
Ekran kartn deitirme Vidalar sktkten sonra nce yukar doru eip daha sonra kendinize ekerek ekran kartn kartnz.
Resim 4.8: Ekran kartnn sklmesi
Ekran kartnn entegreleri ve gpusu zerine s alan yaptrmalar yerletiriniz.
Resim 4.9: Ekran kart s alan yaptrmalarn yerletirilmesi
Ekran kartn, soketler oturacak ekilde dikkatlice taknz.
Resim 4.10: Ekran kartnn tekrar taklmas
58
Notebook kullanclarnn en sk karlatklar sorunlardan birisi de klavyedeki tularn kopmas, kaybolmas, temizlerken tularn bozulmas, klavyenin farkl harfler basmas gibi durumlardr. Klavye bakm Cihaz amadan nce elektrik balantsn kesip bataryay kartnz. Laptopun alt tarafnda bulunan ve klavyeyi tutan vida varsa sknz. Bu vida genellikle bir sembol ya da KBD (Keyboard) ksaltmas ile iaretlidir. Klavyeyi karmak iin dz tornavida ile klavyenin kenarlarnda dolan ve klavyeyi yavaa kaldrn. entikler hafif bask uygulandnda zlecektir.
Resim 4.11: Klavye trnaklarnn almas
Klavyeyi yavaa yukar kaldrn ve dikkatlice kablo balantsn skn. Artk klavye ile alakal gerekli bakmlar yapabiliriz. Yaplan bakmlardan yerletiriniz. sonra tersten balayarak klavyeyi yerine
Resim 4.12: Klavyenin kabloyla anakarta balanmas
59
4.2. Klavuz Kullanma Gereklilii

4.2.1. Klavuz Kullanm
Bir kullanm klavuzundaki metinlerde aranan en nemli zellik, kullanc tarafndan anlalabilmesidir. Kullanlan cmlelerin okuyucu tarafndan rahata anlalabilir olmas, kullanlan kelimelerin sade olmas esastr. Kullanm klavuzunu kullanarak cihaznz hakknda ayrntl bilgilere ulaabilirsiniz.
Resim 4.13: Kullanm klavuzu kullanm
Kullanm klavuzunda, dizst bilgisayarlar nasl kullanacanz, gvenlik uyarlar, laptopun genel grnm, teknik zellikleri, rn sorun giderme, rn garanti artlar, dikkat etmeniz gereken hususlar, bilgisayar bakm, ek cihaz zellikleri, bilgisayar g zellikleri, batarya kullanm, problemler karsnda alnacak tedbirler, servis iletiim bilgileri gibi birok bilgi bulunmaktadr. Laptop satn aldnzda, sizlere kullanm klavuzu verilmese dahi sizler kullanm klavuzunu, ilgili retici firmann internet sayfasndan bilgisayarnza indirebilir, bu bilgilere ok rahat ulaabilirsiniz.
4.2.2. Teknik izimler

Dizst bilgisayarlar tamir ederken kullanm klavuzunun yannda muhakkak anakart ema iziminin de olmas gerekir. Anakart ema izimleri ile arza tespiti daha kolay ve anlalr olacaktr. Birbirine entegre edilmi donanm elemanlar, her ynyle birbirleriyle ilikilidir. Bir elemandaki arza dier elemanlar tetiklemekte ve byk skntlar oluturabilmektedir. Bir dizst bilgisayarn ablon izimlerini bilerek hangi rnn nereye bal olduunu anlayabilirsiniz. Elemanlar daha kolay anlayabilirsiniz. Chipset ve dier entegrelerin girik voltaj deerlerini, entegre bacak lehimlemenin bykln, elemanlarn farkl zelliklerini renebilirsiniz.
60
ekil 4.1: rnek laptop blok diyagram
. ekil 4.2: rnek laptop anakart bacak yollar
61
ekil 4.3: rnek laptop blok diyagram
62

Laptop bakm ile ilgili aadaki uygulama faaliyetini yapnz. lem Basamaklar neriler Laptoplarla ilgili n hazrlk almas zellikle laptoplar ile masast yapp bu bilgileri afi almas ile bilgisayarlar arasndaki farklara deerlendiriniz. deinebilirsiniz. Dizst bilgisayarlar skerken ok titiz davranmalsnz. Dizst bilgisayarlar skmeden nce muhakkak elektriksel balantlar skmelisiniz. zellikle fan, zgara, ekran kartnn Dizst bilgisayarlarn bakm ve temizliini yaparken titiz temizliini yapmak iin sknz. davranmalsnz. Klavye bakmn gerekletirirken hassas davranmal, fazla bastrmaktan ekinmelisiniz. Dizst bilgisayarlarn bataryalarn iyi arj etmelisiniz. Isnma ve ses problemlerini minimize Temizlenmesi gereken yerleri edebilmek adna zelikle fan temizliini temizleyiniz. iyi yapmalsnz. ok eitli laptop eitleri bulunduundan bu laptoplarn kullanma klavuzlarn, kendi internet sayfasndan Kullandnz laptopun kullanma tarattrp indirebilirsiniz. klavuzunu internet sayfasndan indirip Kullanma klavuzunda zellikle nelere inceleyiniz. dikkat edilmesi gerektii yerler ve gvenlik zelliklerini iyi incelemelisiniz. Her laptop anakartnn, farkl dizilii mevcuttur. Laptopunuzu iyi tanmak Dizst bilgisayarnzn anakart teknik adna, teknik izim ablonlarn iyi izimini internetten bulup inceleyiniz. incelemelisiniz. Laptopun art ve eksilerini tespit etmelisiniz.
63

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. ( ) Laptopumuzun arj aleti, prize takl iken bataryasn kartlrsa bataryann mr artar. ( ) Kullanm klavuzundan, bir dizst bilgisayarn genel grnm ve teknik zelliklerini renemeyiz. ( ) Bilgisayarnzda takl olan ram veya ramlerin alma frekanslar farkl olabilir. ( ) letim sisteminiz 32 bitlik ise maksimum 3GB RAM eklemesi yapabilirsiniz. ( ) Laptop anakart, teknik izimleri ile laptopun tm aksamlarn grebiliriz.
2.
3. 4. 5.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
64
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadaki evre birimlerinden hangisi daha ok kirlenme ile kar karyadr? A ) Kasa B ) Monitr C ) Klavye D ) Hoparlr Aadaki bakm yazlmlarndan hangisi dosya hatalarn taramak ve dzeltmek iin kullanlr? A ) Disk denetleme B ) Disk birletirme C ) Disk kontrol D ) Regedit Aadaki kayt defteri alanlarndan hangisi bilgisayara zg yaplandrma bilgilerini ierir? A ) HKEY_CURRENT_USER B ) HKEY_USER C ) HKEY_LOCAL_MACHINE D ) HKEY_CURRENT_CONFIG Aadaki virslerden hangisi her bulamada kodunu deitirmektedir? A ) Makro Virsleri B ) Polymorpfic Virs C ) Dosya Virsleri D ) Trojan
2.
3.
4.
5.
Aadakilerden hangisi gvenlik duvarlar iin yanltr?

A ) letim sisteminin kendine ait gvenlik duvar yazlm mevcuttur. B ) Gvenlik duvar d saldrlara kar bilgisayar ya da a korur. C ) Gvenlik duvar ile adaki bilgisayarlarn eriimleri snrlandrlabilir. D ) Gvelik duvarlar alarda sadece yazlm olarak adlandrlr.
6.
Aadaki gvenlik duvar blmlerden hangisi IP adresini deitirerek kendi adresi ile internete k izni verir?
A ) Tabya B ) A Adres evrimi (NAT) C ) Paket Filtreleme D ) Dinamik Filtreleme
65
7.
Aadakilerden hangisi mevcut anahtarlamalar ve yldrmlar sonucunda oluan ksa sreli, ani gerilim sramalarna verilen addr?
A ) Gerilim kesilmesi (Blackout) B ) G dmesi (Brownout) C ) Grlt (Noise) D) Ani ykselme (Spike)
8.
Aadakilerden hangisi elektrii reglasyona tabi tutmaz? A ) Line Interactive UPS B ) Online UPS C ) Yedek G Kayna (Standby Power Supply) D) Reglatr (Power / Line Conditioner) Aadakilerden hangisi laptop kullanrken dikkat edilmesi gerekenlerden biri deildir? A ) Laptop dz olmayan yerlerde kullanlmaldr. B ) Uyku modunda bilgisayar hareket ettirilmemelidir. C ) Bilgisyar kapaklar ak hlde altrlmamaldr. D) lemci fan belirli aralklarla temizlenmelidir.
9.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
66
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 B A D C C
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 Yanl Doru Doru Yanl Yanl Doru Doru Doru

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Doru Doru Yanl Doru Doru Doru Yanl Doru Yanl Doru

1 2 3 4 5 D Yanl Yanl Doru Doru
67
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 C A C B D B D C A
68
KAYNAKA KAYNAKA
http://www.pcsistem.net/ (02 30 Temmuz 2012) http://www.pclabs.com.tr/ (02 30 Temmuz 2012) http://www.chip.com.tr/ (02 30 Temmuz 2012) http://support.microsoft.com (02 30 Temmuz 2012) http://www.laptops-schematics.com/ (02 30 Temmuz 2012) http://www.enbasit.com/ (02 30 Temmuz 2012)
69

Sistem Bakım Yazılımları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sistem Bakım Yazılımları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

SSTEM BAKIM YAZILIMLARI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

1. EVRE BRMLER N KORUYUCU BAKIM

Resim 1.1: evre birimlerinden klavyenin bakm

1.2. Koruyucu Bakm

Resim 1.2: Koruyucu bakm

Resim 1.3: Monitr temizleme elemanlar (antistatik svlar ve mikrofiber bezi)

Resim 1.4: Fare (mouse)

Resim 1.5: Optik farelerin dtan ve alttan grnm

Resim 1.6: Temiz bir klavye grnm

Resim 1.7: Klavye tularnn temizlii

ekil 1.1: Mrekkep pskrtmeli yazclarn d temizlii

Resim 1.8: Lazer yazcya rnek

Resim 1.9: Nokta vurulu yazcya rnek

Resim 1.10: Tarayc

Resim 1.11: Kasa ii kablolarn dzenlenmesi

Resim 1.12: Temiz bir kasa fan

Resim 1.13: Kirli kasa ve ilemci fan

Resim 1.14: Temiz bir ekran kart fan

1.2.7. Hoparlr (Speaker) Bakm

Resim 1.15: Hoparlr (speaker) sistemi

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

2. KORUYUCU BAKIM N GEREKL BLGSAYAR YAZILIMLARI

2.1.1. Disk Denetleme (Scandisk)

Resim 2.1: Srcnn seilmesi

Resim 2.2: Src zelliklerinin seilmesi

Aralar sekmesini tklaynz.

Resim 2.3: Aralar sekmesinin seilmesi

imdi denetle dmesini tklaynz.

Resim 2.4: imdi Denetle dmesi ile dentlemenin almas

Resim 2.5: Diskini Denetleme zelliklerinin seilmesi

Resim 2.6: Disk denetlemenin balatlmas

Resim 2.7: Disk denetiminin zamanlanmas

Resim 2.8: Zamanlanm disk denetimi

Resim 2.9: karmaya zorlann seilmesi

Denetim hemen balatlr. lem tamamlandktan sonra sonular alrsnz.

Resim 2.10: Tamamlanm disk denetleme raporu

2.1.2. Disk Birletirme (Defrag)

Resim 2.11: Disk Birletiricisinin altrlmas

Birletirmek istediiniz diski seiniz.

Resim 2.12: Disk seilmesi, birletirilmesi

2.1.3. Disk Kontrol (Chkdsk)

2.1.4. Kayt Defteri (Regedit)

Resim 2.13: Kayt Defteri Dzenleyicisi penceresi

Key Kayt defteri anahtar Deien Sahiplii Alma

2.2. Kullanc Sorumluluklar

2.2.1. Uygulamalar Ynetme

2.2.2. Dosya ve Klasrleri Ynetme

2.2.3. Yaplan in Yedeini Alma

2.3. Antivirs Uygulamalar

2.3.2. Antivirs Yazlmlar

2.3.3. Antivirs Yazlm Kullanm

2.4. Gvenlik Duvar (Firewall)

Resim 2.14: Gvenlik duvarnn almas

2.4.1. Gvenlik Duvarlarnn almas

2.4.2. Yerel Ada Gelimi Firewall zellikleri

2.4.3. Silahszlandrlm Blge

2.4.4. Dorudan Filtreleme

2.4.5. Gvenlik Duvar Yazlm Kullanm