AFD XLVI (2005), say II, s.

131-151

Bir Tasavvuf Tercim-i Ahvl Mellifi mamzde Salih Sim (Unar) ve Tercim-i Ahvl-i Evliy's
YUSUF TURAN GNAYDIN Doktora rencisi, ANKARA . SBE slm Tarihi ve Sanatlar (Trk slm Edebiyat) e-mail: ytgunaydin@yahoo.com

abstract A Sufic Biographier mamzada Salih Saim (Unar) and His Work Called the Teracim-i Ahval-i Avliya (Biographies of Sufis). Imamzada Salih Saim (Unar) is a man of letters who lived in between 1867-1965 in Istanbul. His work called the Teracim-i Ahvl-i Avliya implies sufi biographies. This working is about the life of mamzada Salih Saim, his books and Teracims transcription. key words mamzada Salih Saim (Unar), Teracim-i Ahval-i Avliya, Literature of the Turkish, Biographies of sufis.

Osmanlca matbu kitaplarnda mamzde Slih Sim imzasn kullanan Salih Sim Unar 1284/1867de1 stanbulda Gmsuyunda dodu.2 Babas ilmiyeden Hafz Hseyin Efendi, annesi Hafize Aye Hanmdr. Mediha, Mkerrem ve air Ali Rdvan Unar (1900-1976)n3 babas, yaync Mit1 Emekli Sand Arivi, Asker Tasnif (NT): 18496. 2 Cemal Kutay, Sebilden Bir Avu Su/Zamanmzn En Yal Fikir, iir, Nesir stad Salih Saim Unarn Doksan Drt Yllk Mneviyat ve Edebiyat Hazinesinden Mtevaz Derlemeler, Yeni Sava Matbaas, stanbul, 1960, s. 7. Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi (c. VII)nde Salih Saim maddesi bulunmakla birlikte bu madde okuyucuyu Unar, Salih Sim maddesine gndermekte fakat son ciltte yer alan U harfi blmnde sz konusu madde yer almamaktadr. 3 A. R. Unarn Biyografisi iin bkz. bnlemin Mahmud Kemal nal, Son Asr Trk airleri-IV , Mill Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul, 1969, s. 1413-1474 (bnlemin, Slih Simi eserine almamsa da olu Ali Rdvan Unara ayrd blmde Slih Simden de bir cmleyle sz etmitir. Bkz. a.g.e.-IV, s. 1473); Murad Uraz, Trk Edip ve airleri-3. Ksm, stanbul, 1940, s. 154-155.Urazburada doum tarihini 1902 olarak veriyor. A. R. Unarla ilgili bir hatra iin bkz. Abdullah Satolu, Dr. Ali Rdvan Unar, Edebiyat Dnyamzdan Ho Sedlar, Aka Yaynlar, Ankara, 2004, s. 65-67. Unarn bu kaynaklarda sz edilmeyen bir iir kitab Kubbe-

132

AFD XLVI (2005), say II

hat Sadullah Sanderin amcasdr.4 21 Kasm 1965te stanbulda ld. Kabri Edirnekap ehitliindedir.5

Tahsili
lk tahsilini anne ve babasndan ald. Peinden Tophane Feyziye Mektebini bitirdi. Arapay babasndan ve Nusretiye Camiinde ulm- Arabiyye tedris eden Huzr- Hmyun mukarrirlerinden Kazasker Tophaneli Hoca Haim Efendiden rendi. Dneminin mehur simalarndan Abdlmecid irvnden Farsa dersleri ald.6

Meslek Hayat
lk vazifesi, Memrn ve Ketebe-i Aklm- Askeriyye ve sir Mensbn-i Cndiyyeye Tahss Olunan Tekd ve Eytm ve Ermil Mana Mahss Hesb Mzekkeresine gre 1 Austos 1299/1883te7 16 yandayken balad Tophne-i mire Rzname Kalemi Harcrh ve Tedkk-i Hisbt memurluudur. Daha sonra yine burada Muhassest- Ztiye Evrk, Riyset ve Mruzat, Topu Diresi Yoklama ve Kuydt, Mekteb-i Harbiyede tahrrt, Shhiye Diresi Birinci ubede istihbrat ve r-y Askerde Mhimme ve Mumelt ilerinde grev yapmtr.8 1908de ilga edildikten sonra mlt- Harbiye Mdriyyet-i Ummiyyesi adn alan Tophne Harbiye Nezreti Mriyetinden9 2 Aralk 1339/1923te emekli olmutur.1 0 1323/1907de Karadeniz Erelisinde bulunduu srada kendisine rtbe-i sniye snf-

de Bk Kalan adn tamaktadr (Ajans-Trk Matbaaclk, Ankara, 1970). Mektep iirleri (Yeni Tarih Dnyas Yaynlar, stanbul, 1954) adl kitab daha sonra Okul iirleri adyla da baslmtr (Ersa Matbaaclk, stanbul, 1963). Tp doktoru olan airin Dirim dergisinde yaynlanm meslek makaleleri de vardr. 4 Uraz, a.g.e., s. 154; Kutay, a.g.e., s. 7-8. Salih Saimle ilgili Sanderin Ali Rdvan Unarla birlikte hazrlad bir kitap iin bkz. Salih Saimin Yaz Hatralar ve Hayat, Sulhi Garan Matbaas, stanbul, 1954. 5 lm iln: Cumhuriyet, 21.11.1965. skdar adl bir eserinin olduu, olu Ali Rdvan Unarn bnleminde biyografisinin bulunduu bilgilerinden sonra Slih Sim hakknda ilk ulatm bilgi bu oldu. Bu bilgileri Prof. Dr. Ali Birinci Hocamza borluyum ve kendisine mteekkirim. Urazn kitabndaki ilgili blmn fotokopisini gnderen smail Kasapa da bu katksndan dolay teekkr ederim. 6 Kutay, s. 8. 7 Emekli Sand Arivi, Asker Tasnif (NT): 18496. 8 Mithat Sadullah Sander, Pek Deerli stadmz Salih Saim Unarn Hl Tercmesi, a.g.e., s. 6-10; Kutay, a.g.e., s. 15-20. 9 Tophane Miriyeti iin bkz. M. Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl-III, Mill Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul, 1993, s. 514-515. 10 Emekli Sand Arivi, Asker Tasnif (NT): 18496. Emeklilik tarihini dier kaynaklar da vermektedir. Bkz. Sander, Unar, s. 7; Kutay, s. 17; Uraz, s. 154.

Bir Tasavvuf Tercim-i Ahvl Mellifi mamzde Salim Sim (Unar)

133

mtemyizlii tevcih edilmitir.1 1 Mensbn-i askeriyeye mahss tekd ma hesap cetvelinde emekliye ayrldnda rtbesinin Ketebe-i Askeriyyeden Ksm- Sn Mmeyyizi olduu kaytldr. Fakat Salih Simin Maliye Vekletine verdii bir dilekeden anlaldna gre stanbul Muhassest- Ztiyye dresince tanzim edilen 572726 esas ve 2738 muamele numaral 12 Nisan 340 (1924) heyet ve mcibince tekd maa Ksm- Slis Mmeyyizi rtbesi zerinden hesaplanmtr. Salih Sim dilekesinde bu durumun dzeltilmesini isteyerek yle demektedir: () tam 40 senelik hayt resmiyyemde naslsa Ksm- Evvel Mmeyyizliini elde etmi iken garb ve hayret bir cilve-i tli ile son terfimin 336 (1920) senesine msdefetinden dolay umm meynnda bir derece tenzl-i snfa uramtm. u hlde resmiyetin bana tevch edecei sfat- hizmet ve memuriyet -velev mtekid de olsam- bieyyi-hlin Ksm- Sn Mmeyyizliidir. stanbul Muhassest Ztiyyesine keyfiyeti ifade ve beyn eylemekliime mukbil; Ankaradan gelen sened-i resmde o yolda yazlmtr, biz de ona gre tanzm eyledik. Tashh ve buraya irn oraya yazmalsnz!... cevb dermeyn edildi ki, pek hakl bulduum u tecvb-i resmyi ite makm- sadetlerinize bildiriyorum. Mamn da sehven Ksm- Slis Mmeyyizlii ma zerinden hesb edildii takdrde madriyyetim bihakkn tezhr eder ki, bu da bilhssa cy- teemmldr ve dikkat-i nazar clibdir. Slih Simin bu dilekesinin altna memurlar tarafndan dlen kaytlarda ad ve unvn skdar Ahz-i Asker ubesinde msfir Ksm- Slis Mmeyyizi Slih Sim Bey eklinde gemektedir. Ayrca burada verilen adresinde skdarda Vlide-Atik Cmi-i erfi karsnda oturduunu reniyoruz. Salih Simin dzeltilmesini istedii bu Ksm- Slis Mmeyyizlii rtbesi hakknda bir dizi yazma yapldn yine belgeler gstermektedir. Bunun sonucunda 22 Haziran 341 (1925) tarihli T.C. Mdafaa-i Milliye Vekleti Mumelt- Ztiye Dairesi Mtekidn ubesinden yazlan yazda maann evvel 1750 kuru olarak hesapland belirtilmi, bu durumun dzeltilerek rtbesinin Ksm- Sn Mmeyyizliine tahss ettirilmesi istenmi, bylece Salih Sim dilekesinin sonucunu almtr. Slih Sim 1 Austos 1299/1883 ile 2 Aralk 1339/1923 tarihleri arasnda ifa ettii 40 yl, 2 ay ve 1 gnlk meslek hayatn ya haddi dolaysyla yahut hizmet mddetini gsteren belgenin ifadesiyle 25 Austos 339 (1923) Tarihli Kanunun 113. maddesi mcibince doldurup 1263 kuru tekad maayla emekliye ayrlmtr.1 2
11 Bu tevcihle ilgili Fuad Huls Demirellinin manzum bir tebriki iin bkz. Kutay, s. 14. 12 Mddet-i Hizmetini gsteren belge, Emekli Sand Arivi, Asker Tasnif (NT): 18496.

134

AFD XLVI (2005), say II

Emekli olduktan sonra ayn yl Tefeyyz Kitaphanesi sahibi tarafndan yaplan teklifi kabul ederek 1339 Temmuzunda bu messesenin mdrlne gemi ve bu ii 1927ye kadar srdrmtr.1 3 Bu tarihten itibaren ise ok sevdii stanbulun bed manzaralarn tavaf etmek maksadyla bu emsalsiz ehrin bin bir kesini din bir prlanta ihtiamiyle ssleyen camileri ve mescitleri dolaarak girnbah slm abidelerinde tetkikler yaparak vaktini deerlendiren Slih Sim, rahatszl sebebiyle mrnn son gnlerini evinde geirmitir.1 4

Edeb Yn
Slih Sim Unar, bnleminin deyiiyle Memleketin irfnna hizmeti sebkeden erbb- kalemin kdemlilerindendir.1 5 Cemal Kutay da hakknda hazrlad kitabnn alt balnda Zamanmzn En Yal Fikir, iir, Nesir stad tavsifini kullanmtr. Servet-i Fnn dergisinin kurucusu Ahmed hsan Tokgz (1868-1942)le Tophane Harbiye Nezaretinde mesai arkada olan Slih Sim, onun kard ilk dergi olan Umran (1887)a katkda bulunmu, edebiyata hevesli bir gen olarak Ahmed hsanla birlikte bu yaynn dizgisine kadar ilgilenmitir.1 6 Hafzasnn kuvvetiyle anlan Slih Simin edeb mktesebt ok geniti. Divan 1937deki yangnda yanan air skdarl Talatn bir beyti bile bulunamad iin brahim Alettin Gvsann Mehur Adamlar Ansiklopedisindeki skdarl Talt maddesine iirlerinden rnekler alnamamken, yangndan 23 sene sonra bir sohbetinde bu airin birok beytini hafzasndan nakledebilmitir.1 7

13 Sanderin verdii bu bilgiler iin bkz. Sander-Unar, s. 8; Kutay, s. 18. 14 Bkz. Sander, Unar, s. 9; Kutay, s. 18. Ev adresi Emekli Sandn belgelerinde skdarda Valide Atik Camii erifi karsnda skin ifadeleriyle verilmektedir. Bkz. Asker Tasnif (NT): 18496. Ayn adres, Servet-i Fnnun kuruluunun 75. yldnm dolaysyla yazlan imzasz bir yazda yle belirtilmektedir: skdar, Atik Valde, No. 56. Bkz. Yayan Hatra, Tarih Konuuyar, c. III, Mart 1965, S. 14, s. 1150. 15 bnlemin, IV , 1473. 16 Kutay, Slih Simle Ahmed hsan arasnda geen bir muhavereyi naklediyor. Bkz. a.g.e., s. 8. Buna ramen Ahmed hsan, Servet-i Fnn hatralarnda Slih Simden hi sz etmemitir. Bkz. Ahmed hsan Tokgz, Matbuat Hatralarm, Hazrlayan: Alpay Kabacal, letiim Yaynlar, 1. bask, stanbul, 1993. Bunun sebebi, genellikle yazldnn aksine Salih Saimin Ahmed hsanla Servet-i Fnn dneminde deil, Umran ve afak dneminde mesai arkada olmas olmaldr. Ahmed hsan bu dnemde Tophane Miriyyetinden gazetecilik ile memurluk arasnda kesin tercih yapmas teklifiyle karlanca birinciyi tercih etmitir. Bkz. Orhan Kololu, Tokgz, Ahmet hsan, Yaptlar ve Yaamlaryla Osmanllar Ansiklopedisi-II, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1999, s. 625. 17 Bkz. Kutay, s. 3-4.

Bir Tasavvuf Tercim-i Ahvl Mellifi mamzde Salim Sim (Unar)

135

Slih Simin edeb mektuplar da vardr. ok mektup yazar ve kendisine de ok mektup gelirdi. 1959da gzleri grmez oluncaya dek mektup yazmay srdrmtr. Bir gz tamamen grmez ve dieri de ancak onda bir grme kabiliyetine sahip olduu hlde yine de okuyup yazmay brakmamtr.1 8 Bir kitap dostu olan Slih Simin zengin bir kitapl vard. ok okumakla beraber yazard da. En ok yaz yaynlad dergilerin Marif ve Sadet dergileri olduu sylenmesine1 9 ramen bu yaynlar zerinde yaptmz incelemede Slih Simin makalelerine rastlayamadk.2 0

Edeb ve Tasavvuf evresi

Evi srekli ziyaretilerle dolup taan Slih Simin gittike genileyen edeb bir evresi olmutur. Her Cuma gn ounlukla evinde, bazen de dnemin airlerinden Halil Edib Bey (1863-1912)in2 1 Bakrkydeki evinde toplanlr; Sanderin deyimiyle bu toplantlar edeb bir encmen mahiyeti arzeder, herkes yazdklarn okur, takdir ve tenkitlerle deerlendirmeler yaplrd.2 2 Tefeyyz Kitaphanesi mdrl yaparken Kitaphanenin Babli yokuuna nzr idarehanesindeki odas bir ilm mahfel ve edeb bir akademi2 3 hline gelen Slih Sim geni bir edeb-tasavvuf evreye sahipti. Sleyman Nazif (1870-1927), Hakk Sha Gezgin (1895-1963)24, Tokadzde ekip (1871-1932)25, Fuat Huls Demirelli (1877-1955)26, skdarl air Ahmed Talat (1858-1926), zmirli air Ali efik (?), kimyager ve ir Hseyin Rifat (Il, 1878-?)2 7 gibi edebiyatlarn yan sra o zamanlar s-

18 Kutay, s. 14. BuradaFuat Hulsye ve Mithat Sadullah Sandere yazd iki mektup bulunmaktadr. Slih Simin tm mektuplarnn derlenmesi edebiyat ve yakn dnem tasavvuf tarihi asndan gereklidir. 19 Bkz. Sander, Unar, s. 10; Kutay, s. 18-19. 20 Maarif dergisinin Ali Birincinin ktphanesinde bulunan ilk cildiyle Mill Ktphanede mikrofilmi bulunan dier ciltlerinde Salih Sim imzal yazlara rastlayamadk. Mill Ktphanede bulunan Sadet adl sreli yayn ise bir dergi deil bir gazetedir ve iinde yine Salih Sim imzal bir yazya rastlanmaz. 21 Biyografisi iin bkz. bnlemin, I, 410-414. 22 Bkz. Sander, Unar, s. 10; Kutay, s. 19-20. 23 Sandere ait bunitelemelerin yer ald yaz iin bkz. Sander, Unar, s. 9-10; Kutay, s. 18. 24 Bkz. Behet Necatigil, Edebiyatmzda simler Szl, Varlk Yaynlar, stanbul 1985, s. 146. 25 Bkz. Necatigil, a.g.e., s. 326. 26 bnlemin Mahmud Kemal nal, Son Asr Trk airleri, c. I, Atatrk Kltr Merkezi Bakanl Yaynlar, Ankara 1999, s. 667-670; Feyzi Halc, Parlmenter airler, TBMM Kltr, Sanat ve Yayn Kurulu Yaynlar, Ankara, 1990, s. 80-81. Bu kaynaklarda sadece doum tarihi verilmektedir. lm tarihi ve bir iir kitabnn tantm iin bkz. Veli Recai Velibeyolu, iir Kitaplar Antolojisi-II, stanbul, 1975, s. 1036. 27 Hseyen Rifat Iln biyografisi iin bkz. bnlemin, IV , 1930-1933.

136

AFD XLVI (2005), say II

kdar Mevlevhnesi eyhi olan Remzi Dede (Ahmed Remzi Akyrek: 18721944)2 8 , Thirl-Mevlev (Olgun: 1877-1951) ve stanbuldaki ilk byk Mevlevhane olan2 9 Kulekaps Mevlevhnesi postnini Celleddin Efendi (?) gibi tasavvuf erbb bu kitaphanedeki odasna sk sk urarlard. Bu isimleri sayan Mithat Sadullah Sander u deerlendirmeyi yapmaktadr: Onun cevval zeks, gzel ve gler yz, mtevaz odasnda yle bir pertev-i czibedar tekl etmiti ki, devrin en sayl erbab- edebi o civara yollar dtke bu hcre-i irfana uramadan geemezlerdi.3 0 evresindeki tasavvuf erbabnn genellikle Mevlev olmas, Slih Simin de Mevlev olabileceini akla getiriyorsa da ulaabildiimiz kaynaklar onun tasavvuf yn hakknda hibir bilgi vermemektedir. Eserlerini tantrken de grlebilecei gibi 15 eserinin ou tasavvuf tercim-i ahvle dairdir ve bunlardan biri de Mevln ve ems-i Tebrzyi konu almaktadr. Bu eser, dierlerinden bir farkllk gsterir: Eserlerinde ok ksa bir ekilde birok sfden menkbeler aktaran Slih Sim, Mevln ile ilgili eserinin tmn bu mutasavvfa ve ems-i Tebrzye ayrmtr. Bu da onun Mevlevlie daha yakn olduuna dair bir ipucu saylabilir. skdarda yaayan, tasavvuf evreleriyle irtibat bulunan ve tasavvuf tercim yazan bir mellifin skdara dair yazlan son hatrat kitaplarnda adnn gemediini belirtmeliyiz. zellikle Ahmed Yksel zemrenin skdarn tasavvuf evrelerinden sz ettii eserlerinde3 1 Salih Simin ad gemez. Bunun sebebi de skdarn birbirinden farkl birok tasavvuf evreyi bnyesinde barndrmas olmaldr.

Eserleri
Tasavvuf tercim-i ahvle dir eserleri, ilki hari sadece bir sfnin adn tamakla birlikte her birinin iinde birok sfden ok ksa izgilerle bahsedilmektedir. Mellifin, ilk srada yer alan sfnin adn kitabna verdiini gryoruz. Basl itibariyle ilk eseri olan Tercim-i Ahvl-i Evliy, aslnda bu tr eserlerinin hepsinin ortak ad hkmndedir. Byezid-i Bistm adl ese-

28 Akyrek hakknda bkz. Ahmet Cahid Haksever, Son Dnem Osmanl Mevlevlerinden Ahmet Remzi Akyrek, T.C. Kltr Bakanl Yay., Ankara, 2002. 29 eyh Glib de Galata Mevlevhanesi olarak da adlandrlan bu Mevlevhanede eyhlik yapmtr. Bkz. Sezai Kk, Mevlevliin Son Yzyl, Simurg Yaynlar, stanbul, 2003, s. 79-88. 30 Bkz. Sander, Unar, s. 8, Kutay, s. 18. 31 Bkz. zemre, skdarda Bir Attar Dkkn, Kubbealt Neriyat, stanbul, 1997; Gemi Zaman Olur ki, Kubbealt Neriyat, stanbul, 1998; Portreler, Htralar..., Kubbealt Neriyat, stanbul, 2001; skdar, Ah skdar! , Kakns Yaynlar, stanbul, 2002; skdarn Srls, Kubbealt Neriyat, stanbul, 2004.

Bir Tasavvuf Tercim-i Ahvl Mellifi mamzde Salim Sim (Unar)

137

rinin sunuunda belirttiine gre bu kitabnn ok ilgi grmesi; 1000 adet bastrd Tercimin tkenmi olmas Mellifi yeni kitaplar hazrlama konusunda tevik etmitir. Bundan duyduu memnuniyeti dile getiren Mellif, ayrca kitaplarda dolarken gznn nnde kitaplarnn sorulup satldn belirtmektedir. Tercimi yeniden bastrmaktansa bu ilk kitabndaki tercme-i hllerden birounu da yeni kitaplarna serpitirerek her birinin yeni batan bir Ftiha ile ervh- erfesi d ve kendileri rahmet ve mafiretle yd olunur3 2 dncesiyle yeni kitaplar hazrlamtr. Hazrlad bu tr kitaplarnda Nefehtl-ns kaynak olarak kullanmtr. Aslnda mmzde Slih Simin, bir btnn paralar saylabilecek tasavvuf tercme-i hllere yer veren tek formalk kk kitaplar, ilk kitabnn adyla (Tercim-i Ahvl-i Evliy) ve tercme-i hli tekrar edilenler ayklanarak tek kitap hlinde baslabilir. Bylece mellifin edeb ynden kuvvetli bir slpla kaleme ald bu eserleri bir arada tasavvuf okuyucusunun dikkat nazarlarna sunulabilir. Byle bir giriim, Byezd-i Bistm adl eserinden yukarda iktibas ettiimiz ifadesiyle, bu kez kendi ruhu da Bir Ftiha-i erfe ile d ve rahmet ve mafiretle yd edilmek bakmndan gzel olacaktr.

Tasavvuf Tercim-i Ahvle Dir Eserleri

1. Tercim-i Ahvl-i Evliy, Kasbar Matbaas, stanbul, 1307, 29 s. 2. mm- Azam ve Eimme-i Selse, Bbl Caddesinde 25 Numaral Matbaa, stanbul, 1314, 24 s. (lk bask); Bbl Caddesinde 38 Numaral Matbaa, stanbul, 1317/1901, 24 s. (2. bask). 3. Hccetl-slm mm Gazl, irket-i Mrettibiyye Matbaas, stanbul, 1315, 22 s. 4. Byezd-i Bistm, irket-i Mrettibiyye Matbaas, stanbul, 1315, 18 s.3 3 5. Muhyiddin-i Arab ve sir Bz Efhim-i slmiye, irket-i Mrettibiyye Matbaas, stanbul, 1315, 18 s. 6. Emir Buhr, lem Matbaas, stanbul, 1315, 20 s. 7. Mevln Celleddn-i Rm ve emseddn-i Tebrz, Mahmud Bey Matbaas, stanbul, 1317/1901 (kinci bask), 22 s. 8. Muhaddert- Evliy, Asr Matbaas, stanbul, 1317/1901, 24 s.

32 Bkz. mmzde Slih Sim, Byezd-i Bistm, irket-i Mrettibiyye Matbaas, stanbul, 1315, s. 2-3. 33 Eserin evrimyazs iin bkz. Yusuf Turan Gnaydn, mm-zde Slih Simin Tasavvuf Trhine Dir EseriI-II, zlenen Fark, S. 37-38, Austos-Eyll 1999, s. 22.

138

AFD XLVI (2005), say II

Hikem Tarz Eserleri (Edeb Semeler ve Ahlk-Tasavvuf Hikmetler) ve Mektuplar: 1. Cmel-i Hikemiyye, Kasbar Matbaas, stanbul, 1306, 20 s. 2. Altn Kpe ve Mecma-i Nesyih, lem Matbaas, stanbul, 1308/1892, 30 s. 3. Mahfzt- Edebiyye, Kasbar Matbaas, stanbul, 1318, 40+1 s. 3 4 4. Ana Baba Nashatleri, Kasbar Matbaas, stanbul 1307/1890, 14 s.3 5 5. Mrselt, Tophne-i mire Matbaas, stanbul 1306/1889, 23 s.3 6

Htrat Tr Eserleri:
1. skdar a Hfz ve Mruf Nktedanlar, Tefeyyz Kitaphnesi, Kltr Matbaas, stanbul, 1941, 24 s.3 7 2. Htralar: Slih Simin ziyaretilerinden olan ve hakknda bir derleme hazrlayan Cemal Kutay, Slih Sim Unarn hatralarn kaleme aldn; Hatralarn, kendisinden sonraki nesilde, hayatn en basit grlen safhalarnn bile, derinliine inebilmi engin dimalarda nasl berceste tesbitler olabileceinin lmez misli olarak gn gn kaydeden stad () 3 8 diyerek belirtmekte ve Mellifin Kastamonu yolculuuna dair bir blmn de iktibas etmekteyse de, bu htrat baslmamtr. Yaynlanmas yakn dnem edebiyat ve tasavvuf tarihine k tutacaktr.3 9

Metin
Tercim-i Ahvl-i Evliy Slih Simin yaynlanm ilk eseridir. Bu eserinde yer verdii sflere daha sonra baslan eserlerinde de serpitirilmi olarak rastlyoruz. Grnen o ki mmzde, dier eserlerini de bu ilk eserini model alarak telif etmitir. Byezd-i Bistam adl eserinin nsznde de ilk eserinden sz etmekte ve ok ilgi grdn vurgulamaktadr. Bu sebeplerin yan sra sz konusu eserlerinin muhtevasn ve telif metodunu yanstmas asndan bu metni setik.
34 Slih Sim bu eserinde kendisini cm ve muharrir olarak nitelemitir. 35 A.g.CD (zege: 744). Son iki eseri Mill Ktphanede bulunmamaktadr. 36 Bkz. Eski Harfli Trke Basma Eserler Bibliyografyas (Arap, Ermeni ve Yunan Alfabeleriyle) 1584-1986, Mill Ktphane yayn CD (zege: 14910). 37 Latin harfleryle matbu olan bu eserin Prof. Dr. Ali Birincideki nshasnn son sayfasnda Arap harfleriyle ve el yazsyla Okadar takayydta ve mkerrer tashhta ramen, mrettiblerce yine be on yerde iml ve terkb hatlar vuka getirilmitir. tizr olunur. notu vardr. Yaynclkla da uraan ve Cemal Kutayn ifadesine gre (a.g.e., s. 10) okuduu her kitabn hayrhah niyet ve babacan eda iletashihini de yapma itiyadna sahip olan Mellifin bu notu, kitabnn bir hediye nshasna veya belki de btn nshalarna yazm olabilecei hatra geliyor. 38 Kutay, s. 10. 39 Slih Simin hatralar konusunda kendisine vefatndan nce internet sitesi (www.cemalkutay.com) araclyla ulamaya altmz Cemal Kutaydan herhangi bir cevap alamadk.

Bir Tasavvuf Tercim-i Ahvl Mellifi mamzde Salim Sim (Unar)

139

Metin, verdii bilgiler asndan deil dili ve tercim-i ahvl yazmnda kulland popler diyebileceimiz slbu asndan dikkat ekicidir. Yazarn dneminin okur yazar kesimine kolay okunan tasavvuf tercim-i ahval kitapklar sunmay hedeflediini syleyebiliriz. Dili ise Servet-i Fnn dnemi edebiyatlarnn kulland Trkeye yakndr. Burada metne, verdii bilgiler asndan yaklamyoruz, nk bu bilgilerin bir ksm bugn eskimi ve tartlabilir durumdadr. Bu hususlara dipnotlarda yeri geldike iaret ettik. Orijinal metnin sayfa numaralarn keli parantez iinde gsterdik. Metinde geen Hicr tarihleri Mild tarihe evirerek parantez iinde belirttik. Metin iinde Trkeye tercme edilmemi Arapa ve Farsa ifadeleri tercme ederek dipnotlarda verdik. Yazmda hafifletilmi bir transkripsiyon kullandk.

TERCM- AHVL- EVLY40 [3] MUKADDME-FTTH Cenb- Hakka ok kr. Sye-i mel-vye-i Hazret-i Pdihde Ktbhne-i Osmniyye v slmiyyemize bir eser daha vaz u ilhk ile hisse-yb- fahr srr oldum. Bu eser-i fakrnemin de az bir zamnda mevki-i enzr intira vaz mahz erbb- iktidr u marifin tevkt- terakk-cyne ve himem-perverneleri eseridir. Evet! Emr-i tevkin det bir emr-i hayr makmnda telkksine her shib-i vicdn kil olabilir. Matbt- Osmniyemiz tarafndan grlen bu tevkt- mtevliye ve ciz-nvzne bugn hemen her eline kalem alanlar kt zerinde yrtmee cesret-yb etmektedir. Ne l-cenbne bir himmet, ne terakk-ksterne bir gayret!.. Hele sr- matbann ciddiyyta id ve sahhen menfi-i ummiyyeye msid olanlar hakknda edilen idre-i kelm u efkr ise o misill eserlerin muharrir ve mtercimlerini -muvaffakiyetlerinden dolay- el-hak krn- azm ile kark bir meserrete gark etmekte ve onu mtekib bir eser-i nfi daha vcda getirmek iin iddetli bir rz ve ikdma malb, mecbr eylemektedir. Ezcmle, neriyt- evveliye-i ciznemin bir ikisi evld- vatann [4] tehzb-i ahlk ve tenvr-i efkrna hdim olmak ve iindeki nesyih-i pederne
40 Knyesini ilgili yerde verdiimiz bu kitapn kapanda u ifadeler vardr: Pvn- erbb- tarkat ve muktediyn- rh- hakkat olan evliy-y izm hazertndan bazlarnn clib-i hayret ve mcib-i ibret ve herkese bd-i imtisl riyet olacak efl ve ahvl ve menkb- ll-llerini mildir. / Fiyat 4 paradr. / Marif Nezret-i Cellesinin ruhsatiyle tab olunmutur.

140

AFD XLVI (2005), say II

ve hayr-hvhne ile det bir mrebb-i etfl sfatnda bulunmak hasebiyle ashb- dbdan bz zevt ile cihet-i matbttan -memln fevkinderabet ve ktbhne-i millmizde kendilerine mnsib bir mahal grm, cizleri de tevkt- lutf-kr terakk-szye mahzar buyurulmu idi. te bu sebeble evvelki cesretim gerei gibi kesb-i kuvvet eylediinden u eseri vcda getirmee -Hamden lillhi Tel- muvaffak oldum. Bu kitb, isminden de anlald zere evliy-y izm efendilerimizden bzlarnn ahvl kermt-sdire ve vkalarnn tercemesidir. Binen-aleyh, o hllerle hem-hl olmaa, o kermetleri ihrz ve ihzr etmee, h olmazsa slh- ahvl ve ahlk ile dreynini mr eylemee gayretli bir muvin bulunduu iin nerini mnsib grdm. Ve minallhittevfk. btid-y Recebl-Ferd 307 Cuma Kabata

[5] TERCM- AHVL- EVLY brhm Edhem Kaddesallhu sirreh Mrn-ileyh, tabaka-i ldandr. Knyesi Eb shktr. Nesebi brhm b. Edhem b. Sleymn b. Mansr el-Belhdir. Ebn-i mlktandr. Gen iken terk-i ml ch etmitir. Bir gn sayde kmt. Htiften bir sad, hemn g- intibhna vsl oldu. O sad Y brhm! Seni bu i iin halketmemilerdir. cmlesinden ibret idi. Bu tenbh-i htifne, kendisine o kadar tesr etti ki; gnl gz alp muhkem tarkate yapt. Ve Mekke-i Mkerreme cnib-i eref-cline azm-i rh ile o makm- mbrekte Sfyn- Serv ve Fudayl b. Iyaz ve Eb Ysuf Gusl hazertiyle sohbet eyledi. Badeh m- erfe gidip bir kr u kesb ile megl olmak niyetinde bulunarak taleb-i hell iin nturluk etti. Yan ba bekisi oldu. Tarkatte ok kelm vardr. Kendisi kermet ehlinden idi. Hicretin 166snda (M. 783)4 1 terk-i bae-i hayt ve azm-i ravza-i cennt eylemitir. Seriyy-i Sakat Kuddise sirruhul-l Tabaka-i ldandr. Knyesi Ebl-Hseyndir. Cneyd-i Badd [6] ve sir Baddlerin stddr. Hris-i Muhsib, Bir-i Haf akrnndandr. Marf-i Kerhnin kirdidir. Kendisine ok kiinin nisbeti vardr.

41 Kesin olmamakla birlikte 161/778 olmaldr. Bkz. Reat ngren, brhim b. Edhem, DA, XXI, 293.

Bir Tasavvuf Tercim-i Ahvl Mellifi mamzde Salim Sim (Unar)

141

Cneyd-i Badd hazretleri demitir ki: Ben Serden ziyde ibdet ehli grmedim. Yetmi sene hbir kimse onu yan stne yatar grmedi. Ancak hl-i mevtte grebilirler. Ve yine Cneyd-i mrn-ileyh buyurmutur ki: Bir gn Sernin hnesine gittim. Grdm ki, hnesini spryor; hem bu beyti okuyup alyordu. Beyt: L fin-nehri ve l fil-leyli l ferec Fe l-ubl etlelleyle em kasar.4 2 Der: Ne eb tehm ne rz ez nle v h Hvh eb men dirz u hvh kth. Tercmesi: rz u eb iim oldu cihnda nle v h Bana ne geceler olsa dirz y kth. u Bidyetl-marifeti tecrdn-nefs lit-tefrdi lil-Hakk.4 3 kelm- l, Hazret-i Sernindir. Yn Marifetin evveli mahz Cenb- Hakk murd edinip nefsi m-sivdan pk eylemektir. Hicretin 253. senesi (M. 867) Ramazn- erfin bir gnnde ales-seher imsk- hayt ile azm-i dr- bern olmutur. Byezd-i Bistm Kaddesallhu Tel sirrehus-sm Mrn ileyhin ismi Tayfr b. s b. demdir. Veftna [7] karb bir zamnda Benim kabrimi hvcemin dahmesinden aa bulundurunuz! (stdna hrmet iin) demitir. std bir Krd idi.4 4 Rivyet edilir ki; Bistm Hazretleri her ne zamn namz klsa herkes gsnn kemiklerinin kakaasn yn vz-trtsn iitirlerdi. Bu hl, Hak Telnn heybet ve azameti ve erat- Ahmediyyeye olan hrmeti eclden idi. Zamn- veftn hissedince; lh m zekertke ill an gafletin ve m hademtke ill an fitretin.4 5 dedi. u yolda tercme edildi: Y Rab hergiz seni yd etmedim; meer gafletle ve sana ibdet etmedim, meer fitretle! Byle deyip teslm-i rh eyledi. Eb Ms, Hazret-i Byezdin kirdi idi. Byezd, Hak Tely rysnda grp Y Rab! Sana nasl yol olur? diye sul eyledi. Cenb- Br ve Tekaddes dahi Vcdundan geenler bana eriir. buyurdu.
42 Gndz ve geceleyin bana rahat yoktur.Gecenin uzamas da ksalmas da umurumda deil. 43 Marifetin ba tefrd sebebiyle Hakk iin nefsin soyutlanmasdr. 44 Sleyman Uluda, Bistamnin 100 ksur staddan istifade etmi olmakla birlikte asl olarak Eb Ali es-Sind adl bir sufyi stad edindiini belirtir. Bkz. Sleyman Uluda, Byezid-i Bistm, DA, V , 238-239. 45 Allahm, seni gafletten uzak bir ekilde zikredemedim ve sana uyuukluktan baka bir tavrla hizmet edemedim.

142

AFD XLVI (2005), say II

Byezd veft ettikten sonra vkada grp Hlin ne oldu? diye sordular. Cevben; Bana Ey pr! Buraya ne getirdin? dediler. Ben de Bir derv bir pdihn kapsna gelince ona ne getirdin demezler. Belki ne istersin derler. dedim. buyurmutur. Mrn-ileyh Hicretin 261. senesinde (M. 875)4 6 tekml-i hayt- mster ile reh-rev-i brgh- drl-karr olmutur.

Eb Sbit er-Rz Kaddesallhu rhah Mrn-ileyh ulem, fukar, kurrnn mehrlarndan idi. Bir gn bir mescide oturmu, bir olanca Kurn- Kerm talm eylemekte idi. Ysuf b. Hseyn nmnda bir zt- shib-i kermt o aralk mescid-i erfe duhl ile Utanmaz msn ki bir muhannese Kurn Talm eylersin! dedi. Sbit Hazretleri kalbinden Subhnallh, bir cennetlik olanca byle dedi dedi. ok gemedi, o ocuu muhanneslerle hem-bezm-i lfet grdler. Meymn el-Marib Kaddesallhu Tel sirreh Mrn-ileyh Marib kavmindendir. Seyhat ehlinden idi. Meyhn kudemsndan idi. Eb Ms-y Deybelye seferde yolda olmu idi. yt ve kermt ss idi. ehre-i mbreki siyh idi.Her gh sem eylerdi. Kendisinin bir daarc vard ki; cn her ne istese iinden elini sokup o nesneyi karrd. Eb Bek el-Vst Kuddise sirruh sm-i lleri Muhammed b. Msdr. Meyh- kavmin limlerinden idi. H kimse usl-i tasavvufta onun gibi sz sylememitir. Usle ve ulm- zhireye gh idi. Horasanda Vstnin zebnndan sdr olan tevhd gibi[si] hbir kimsenin lisnndan sdr olmamtr. Hicretin 320sinde (M. 932) Mervde bil-irtihl vsl- rahmet ve zim-i cennet olmutur. Ebl-Abbs Seyyr Kaddesallhu sirre-hul-l sm-i erfi Ksm b. Ksm el-Mehddir. Ahmed b. Seyyrn hemrezdesidir. Ehl-i Mervdendir ve onlarn eyhidir. Hakyk- ahvle lim ve fakh idi. Mbrek htrnda pek ok hads-i erfler vard. Peder-i vl-gherinden hadden efzn mrs kalmt. Cmlesini verip Peygamber-i Z-nmz, sebeb-i duhl-i [10] cinnmz efendimiz hazretlerinin m-yi sadetlerinden iki tel-i mbrek satn ald. Hak celle ve al (Azze nuh) ol my h-b-yi risletin berektiyle eyh-i mrn-ileyhe tevbe myesser oldu.
46 Kesin olmamakla birlikte 234/848 olmaldr. Bkz. Uluda, DA, V , 238.

Bir Tasavvuf Tercim-i Ahvl Mellifi mamzde Salim Sim (Unar)

143

Ve Eb Bekir Vstnin sohbetine mahzar olduu gibi mutasavvifeden bir snfn imm olmak ile dahi kadr menzileti il edildi. Veftna yakn ettii vasiyet zerine mezkr m-yi sadeti badel-veft azna koydular. Mervde medfndur. Kffe-i ns -ki ora ahlsi- kabrini ziyaret eder ve diledikleri hcete mazhar olurlar. Cenb- Ksm tevhdi; Htra Hak Teldan gayri bir ey gelmeye ile tefsr buyurmulardr. Hicretin 342sinde (M. 953) rahmet-i Rahmna karn ve fyzt- gufrna rehn olmutur.

Ebl-Ksm el-Hakm es-Semerkand Kaddesallhu Tel sirreh sm-i mbrekleri shak b. Muhammed b. smldir. Vasf- erflerinde demilerdir ki; Ebu Ksmartan topraa varnca Hak Telnn gayriye nazar etmezdi. Halk ile mumele ve mklemesi kendisinin deil, onlarn hazz ve htrlarnn ho olmas iin idi. Eb Bekir Verrk hazretleri ile hemsohbet idi. [11] Hicretin 342sinde (M. 953) Muharremin onuncu (Yevm-i r) gn irtihl-i dr- hiret eylemitir. Gayln el-Mevss Kaddesallhu Tel rhah Irk meyihinin mtekaddimlerindendir. Harbelerde skin olur idi. Kimseye karmaz, kimse ile ihtilt etmez, kimseden bir ey almazd. Tam ettiini bir kimse grmemitir. Ebl-Abbs b. At Kuddise sirruh Cenb- Abbs, Badd meyihinin ulemsndan, sflerinin zarflerindendir. Szleri pek parlak idi. Zebn gyet fash, men-i Kurnda shib-i tasnf idi. 309 (M. 922) senesinde mh- Zil-kadede terk-i dadaa-i hayt eylemitir. bn-i Atya sordular ki; Tatlerin efdali nedir? Sret-i dimede Hak Tely mlhaza eylemek, htrndan karmamaktr buyurdu. [12] Eb Bekr er-Rz Kaddesallhu rhah Mteverri ve mctehid bir zt- aled-derect idi. Meyih iinde kendisinden gz yal kimse grlmemitir. Her mrd ve mbted onu grdkleri vakit esr giriftr olurlard. bdetinin, giryesinin, sabrszlnn, hirkatinin ve semda ztrbnn kesretinden n ibtid- krnda sefer edip Mekke-i Mkerremeye azm-i rh ile meyh- sfiyye ile mlkt etti. Bir yl kadar o mahall-i mbrekte mcvir oldu.

144

AFD XLVI (2005), say II

Ebl-Ksm er-Rz Kaddesallhu rhah sm-i lleri Cafer b. Ahmed b. Muhammeddir. Nbr sekenesinden idi. ok mla mlik idi. Cmlesini bezl ederdi. kbet derv olup dnydan gitti. Kendi eyhlerinden birka demilerdir ki; Ebl-Ksmda drt nesne cem olmutu ki, kimsede yok idi: Ceml, ml, sehvet, zhd keml. Bir gn sfler ile bir dvete hzr olmu, cemiyette bulunmu idi. Cafer-i Huld hazretleri dahi o mecliste bulunmutu. Sofra bana oturduu hlde tama el sunmadn [13] hzirn grnce muvfakt etmesini, tam eylemesini sylediler. Simim dedi. Huld-i mrn-ileyh Eer orucunun sevb sence kardalarnn ibtihcndan, dliinden sevgili ise savmn ama! buyurdu. Cenb- Ksm ol satte orucu bozarak tama balad. Hicretin 378inde (M. 1085) trik-i libs- hayt, lbis-i cme-i memt olmutur. Eb Abdullh es-Sencer Kaddesallhu sirrehul-azz Tabaka-i sniyedendir. Horasan meyihinin ulularndan idi. Derece-i sehs nihyete varm, bezl, shib-i himmet, ehl-i mrvvet idi. Demitir ki; Vellerin almeti tr: unlardr ki; rifatte iken tevzu, kudrette iken dnydan perhz, kuvveti varken insf etmek.4 7 Ve yine demitir ki: Her viz ki onun meclisinde ganler fakr, fakrler gan olup kalkmayalar; o viz deildir. Mrdlere ziyde fideli nesne Slihler ile sohbet etmek, onlarn efl ve harekt ve ahlk ve ahvline iktid eylemektir. Ve Allah Tel Hazretlerinin dostlarnn kabirlerini ziyret etmektir. [14] yrnnn, fukarnn hizmetinde bulunmaktr. Kendisine sordular ki; Niin sflerin resmi zere hrka giymezsin! Mnfklktr cevbnda bulundu. eyh Hac Halfe el-Kastamon Kuddise sirruh Mbrek ismi Abdullah b. Hcdr. Seccdenin-i ird, postnin-i shib-i itikd idi. lm marifet ehli idi. Hulk ve tevzuda zamnnda vahd, tabr-i vekyide ferd idi. Menba- lutf u ihsn ve mil-i vch- hisn idi. Bnyede cesm, hilyede besm idi. Zamnnda merci-i ekbir-i ulem ve mrebb-i fukar v fuzal idi. Hazret-i eyh, Hicretin 894 senesinin (M. 1488) Cemziyel-hiresi nihyetinde zim-i glistn- cennet olmutur. eyh Muhyiddn Abdlkdir el-Geyln48 Kuddise sirruhul-l Abdlkdir-i Geyln Hazretleri, mder-i efkat-ksterinden doduu zamn ehr-i Ramazn- erf idi.
47 Mellif tercmesini vermeden nce bu szn Arapasn vermitir. 48 Metinde el-Cl eklinde yazlmtr.

Bir Tasavvuf Tercim-i Ahvl Mellifi mamzde Salim Sim (Unar)

145

St emmedi. O gn Ramazn- erfin ibtids olduunu [15] dahi kffe-i ns Hazret-i eyh-i mrn-ileyhin bu hl-i simnesinden istidll eylediler. Hicretin 471. sene-i mbrekesinde tevelld eylemilerdir. Bir gn Cenb- Abdlkdir ilme megl olmak ve Slihleri ziyret etmek emeliyle Badada gitmeklii vlide-i muhteremelerine hikye ve bu bbdaki msade-i mdernenin eref-vki olmas niyz ve istirhmn ifdelerine ilve eylediler. Vlide-i mesdeleri dahi izin verdii ve pederlerinden kalan 80 Lira mrsndan krk adedini [40 adedini der oluna alkoymutu] giyecei kaftnnn koltuk altna diktii gibi cem-i ahvlde sdkne hareket etmesini, sadkatten ayrlmamasn emir ve tenbh eylediler. Rz-y mderye nil olan Geyln Hazretleri o gnlerde Badda giden cz bir kfileye arkada olarak tevch-i rh- azmet eylediler. Epeyce bir mesfe kat edildikten sonra nlerine altm atl kimseler karak kfileye dist-i dirz- sirkat cinyet olmaa baladklar hlde hbiri Abdlkdir Hazretlerine taarruz etmediler. N-gh ilerinden biri gelip mrn-ileyhe hitben Ey fakr! Senin nesnen var mdr? dedi. Cevben 40 altunu [16] olduunu syledi. Nerendedir! suline Koltuumun altnda mukbelesiyle kaftnna dikilmi olduunu dahi ilve-i kelm eyledi. Sil, bu szleri istihz olarak telkk birle def oldu. Bunu takben deri gelerek o dahi bu cevblar alnca kez istihzya haml ile terk edip gitti. Badeh bu iki sil, balar olan kimseye ifde-i hl eylediklerinde res-i kfile olan ahs Hazret-i eyhi taleb ile deminki sul rd edildi. Alnan cevb yine o cevb idi. Res-i merkmun verdii emr zerine kaftn kesip mahfz olan krk aded altunu vaz- meydn eylediler. Sonra merkm u vechile bir sulde bulundu: Sana ne oldu ki, byle itirf ettin! Cenb- Abdlkdirin; Vlidem sdk u sadkatten ayrlmamaklm sret-i katiyyede ahd emreyledi de onun iin! cevb- savb- hayret-bahsn iitir iitmez, mihter-i merkm hngr hngr alamaa, maiyeti olan efrd- sire dahi bu bk-y nedmet-krneye itirk ile girye-br- teessr olmaa baladklar gibi o satte o zamna kadar ettikleri cinyet ve hynete tevbe ve eyh-i mrn-ileyhin bulunduu kfileden her ne aldlarsa derhl ide eylediler.

[17] Vakt ki Abdlkdir Hazretleri Hicretin 488inde Badd- bihit-bda muvsalatla tahsl-i ulm ile eyym-gzr olmaa ve krat- Kurn- Kerm ile fkh, hads, ulm- edebiyyeye ettii say ikdm cehd ihtimm ile az zamnda akrnna glib gelmee balad. Emslinin mtehayyiznndan

146

AFD XLVI (2005), say II

ahl-i asrn mtemeyyiznndan oldu. Hicretin 521inde (M. 1127) viz-i meclis oldu. Ve badeh rif-i efl-i Samedn ve vkf- esrr- Sbhn olmaa balad. Zhir kermt, ahvl ve makmt l idi. Smini engt ber-dehn- tefekkr edecek, veleh-resn- ezhn tasavvur olacak daha pek ok hlt- ihtirm-gyt vardr. 561 senesinde (M. 1165-66) vsl- rahmet-i Mevl ve dhil-i sye-i ecer-i Tb olmulardr.

Seyyid Ahmed b. Ebl-Hasan er-Rif Kaddesallhu Tel sirreh Makmt- aliyye ve ahvl-i seniyye ss, shibi idi. Hak celle ve al Hazretleri Cenb- Rifnin elinde pek ok havrik- niam izhr buyurdu. Ve onun iin ayn telkb eyledi. Kendisinden [17] acyib nesneler ok zhir oldu. Ashbnn iinde ceyyid ve redd yani iyi ahlkl ve fsid kimseler var idi. Bazs teler iine girer, ylanlarla mlabe ederlerdi. Bunlar, eyh-i mrn-ileyhin marf ve mahbbu olanlardan ve ashbnn Slihlerinden deil idi. Bir gn ashbndan iki kimse sahrya gidip yekderiyle hikye ve ifdeye baladlar. u muhvere de o esnda vuk buldu: Biri; Sana bu kadar mddet iinde Seyyid Ahmedin mlzemetinden ne hsl oldu? Deri; Sen her ne dilersen iste! -Ey Seyyidim! Dilerim ki cehennemden zdlm mbeir bir nme, u satte smndan nzil ola! -Hak Telnn fazl u keremi hesbszdr. Bunlar bu vechile sylemekte, arz- efkrda devm eylemektelerken ngh gkyznden bir beyz kt bunlarn arasna [19] indi. Baktlar ki, h yaz yok! Doru Hazret-i Pr-i muhteremin huzr- feyz-nruna gelerek keyfiyyeti bil-ifde ol varak takdm eylediler. Hazret-i Rif -radiye anhl-Br- varak- mezkra nazar eder etmez Hlk- Lem-yezele secde-berkrn u ubdiyyet oldu. Bir mddet sonra secdeden ban kaldrnca mbrek azlarndan u kelimt- hamd-gyt sdr oldu: Cenb- Br Telya krler olsun ki; ashbmn cehennemden zdln bana hiretten evvel gsterdi.4 9 Dediler ki; Ey Pr-i pk-itikd ve eyh-i shib-i irdmz, bu varak aktr.

49 Metinde nce duann Arapas verilmitir.

Bir Tasavvuf Tercim-i Ahvl Mellifi mamzde Salim Sim (Unar)

147

Cevben; Kudret eli kara ile yazmaz; bu varak- mbrek nr ile yazlmtr. buyurdu.5 0 Hazret-i Seyyid Ahmed kuddise sirru-hul-ahad, ibdete keml-i itigli olduuyla berber latf iirler tertb, tanzm ederdi. u iirin -essen- ir ve nzm mrn-ileyhtir:

[20] iir51 Kararsa geceler cn olup zikrinle dil hayrn Klur t subha dek yanup cierden ney gibi efgn
Durup ebr-i gam o semtten bellar yadrr her dem kup bahr-i dem altmdan gayylar kaynatr5 2 her n sr-y gam u mihnet hals oldukda ser cmle Niin bu ben giriftr koyalar ciz nln Ne katledp beni korlar ki olam bir nefes rhat Ne minnet eyleyp zd ederler rz u eb ey cn. Hicretin 578. senesi (M. 1182) Cumdel-lsnn yirmi ikinci pencenbe gn bil-irtihl Cuma gecesi azm-i nzhet-ser-y cinn etmi ve Cuma gn veda-i hk-i gufrn edilmitir.

[21] eyh Muhyiddn Muhammed b. Al b. Muhammed el-Arab Kuddise sirruhul-l eyh-i mrn-ileyh vahdet-i vcda kil olanlarn kdvesidir. Kendilerine ulem ve fukah-i zhireden ok kimse tan etmi, fukah ve cemat-i sfiyyeden az kimse tazm eylemitir. Zt nn tebcl edenler hakkyla tevkr etmiler ve kelmn medheylemilerdir. Muhyiddn-i Arab Hazretlerinin latf, garb er- bdr, ndir, acb ahbr- veleh-sr vardr. Musanneft pek oktur. Meyh- Baddn kibrndan idi. Hakk- l-i redetlerinde bu kitbn mehaz olan Nefehtl-nste pek ok tafslt verilmi ve ona bile az nazar ile bakld mtlat- muharrere hitmndan anlalmtr. Cenb- Muhyiddn, Hicretin 560. senesi Ramazn- erfi on yedisinde (M. 28 Temmuz 1165) Endls bildndan Mrsiyede tevelld, 638 sene50 Bu tr ifadelerin sz konusu ztlara duyulan gl sevgiden kaynaklandn, bunun dnda bir anlam ifade etmediini vurgulamalyz. 51 Arab olarak nazmetmiler ise de tercme edilerek nakledilmitir. (Mellifin dipnotu) 52 Renc ve eleme dr eder demektir. (Mellifin dipnotu)

148

AFD XLVI (2005), say II

si (M. 1240) Rebl-hirinin 22. Cuma gecesi Dmakta rhlet eylemitir ki, bu sretle mr-i mbrekleri 78 sene devm eylemitir.

[22] emseddn Muhammed Hfz e-rz -Kaddesallhu Tel sirreh Mrn-ileyh lisnl-gayb ve tercmn- esrrdr. Nice esrr- gaybiyyeyi, men-i hakkiyyeyi sret kisvetinde ve mecz libsnda gstermitir. Dvn hakknda silsile-i hvcegn azzlerinden biri Dvn- Hfzdan mahbb dvn yoktur. buyurmutur. Er- bdr ol derece mehrdur ki, beyna ihtiya yoktur. rz-i mrn-ileyh Hfz Muhammed -Aleyhi rahmeti Rabbi-hil-Ahad-n Her bir beyti bir humhne-i ak u hlettir. Ve bir bezmgh- zevk- marifettir ki, crasndan ukl-i lemiyn fte ve nevesinden efkr- demiyn firftedir. Syt-i fezili v hasili elfz- ndire gibi zemne mnteir olmutur. Hicretin 792sinde (M. 1390) rh- pr-fthu hadka-i keml-i cihndan ravza-i irfn- cinna umutur. Mevln Zahrddn Halvet Kaddesallhu rhah Bu zt- erf, ulm- zhiriyyeyi v btniyyeyi cmi idi. [23] Hakk- mbrekinde Mevln Zeynddn Hazretleri Ts- felek altnda Zahrddn gibi kimse grmedim. buyurmulardr ki; bu szleriyle mrn-ileyhin ulv derect bir zt- memdhus-sft olduunu anlatmlardr. Fahr-i lem (Sallallhu aleyhi ve selem) Efendimiz Hazretleri eyh-i mrn-ileyhe bir gece lem-i manda Zahrddn, Kurn benden oku! buyurmulardr. Ol dahi eref-sdr olan bu emr-i peygamber zerine Zt- Hazret-i Risletpenhlerinden taallm eylemitir. Hazret-i Zahrddn her ne vakit ki erbane oturur idi, bu zamnlarda budayla kaynam su ile her on gnde bir defa olmak zere drt kere iftr ederdi. Hicretin 800. senesinde (M. 1397) lem-i ebedye rhlet eylemitir. Mevln Cm -Kuddise sirru-hus-smsm-i mbrekleri Abdurrahmn, peder-i bb-menziletlerinin ad Ahmeddir. Cm tahalls ederlerdi. Bu tahallsn sebebini u [24] kta-i bdr ile beyn buyurmulardr:
Mevlidem Cm der emme-i kalemem Cra-i cm- eyhl-islmst Zeyn-i sebeb der cerde-i er Bedr-i man tehallusem Cmst.5 3
53 Doum yerim Cm ehridir. Kalemimden (sadr olan) az bir ey eyhlislmn kadehinden bir yudumdur. Sebebin ss iir derlememin iinde mn dolunaydr ve mahlasm Cmdir.

Bir Tasavvuf Tercim-i Ahvl Mellifi mamzde Salim Sim (Unar)

149

Veftna yakn u ir-i bihteri sylemilerdi: Cm ki bd myil-i cennet mukm d Fravza-i mkerreme-i Arzuhes-sem Kilk-i kaz net revn-ber der-i bihit. Trh-i dey Ve men dehaleh minen.5 4 Mrn-ileyh meyih-i izmdan nice kimse ile mushabet eylemitir. Kendisi fuzal-y dehrden ve ulem-i asrdan idi. Zamnnn ferdi ve fnn-u marifin vahdi idi. vze-i marifi etrf- leme o derece mnteir olmu idi ki, Sultn- Rm, surreler ile slalar gnderip kudm-i erflerini tevakku ederlerdi. Shibl-Hind Hvce Cihn ile latf mrsele ve muhvereleri vardr. Letfet ve v slb u ifde bunlarn mnetnda grnmtr. Hazret-i Cm manzm, mensr resil-i mteaddideye shibdir. aded -mkemmel hurf zerine- Dvn vardr ki el-yevm makbl-i uref ve deb, mahbb-i zref [25] ve uardr. uar-y eslfn kasdelerine ayr ayr cevblar vermitir. Tark- nazmda slb- acbi ve tarz u tavr- garbi vardr. Belat ve feshati msellem, ilm-i hakkat ve esrr- tarkatte cidden makbl, hakkaten memdh melleft- gzde-i kesresi malm- lemdir. Fnn- muamm ve kfiyede ve arzda ve sanyi-i ir ile ilm-i hesbda behre-i kmilesi var idi. Kurn- Azm-nn eviline Arab tefsr yazm, Kfiyeyi bi-tammih erh eylemitir. Fezil ve mehsin-i ahlka mlik bir zt-i vcibl-hrme idi. Shibl-itibr bir hvce-i z-iktidr ve el-hak std- ndire-kr idi. Hicretin 898inde (M. 1492) mr-i rh- pr-fthlar tir-i ravza-i firdevsl-bern olmutur. Kabr-i mteberrikleri Herttadr.

eyh Eb Abdullah es-Savma Kaddesallhu rhah Geyln meyihinin ulularndan ve zhidlerinin reslerinden idi. l ahvli ve zhir kermt var idi. Acem meyhnn da efdal ve azamlar srasna gemi idi. Mstecbd-dave idi. Hak celle ve al hazretlerinden ne dilerse ihsn eder idi. Bir vakit gazab eyledi idi; Hak Tel kendisinden tr hemn intikm ald. Mrn-ileyh her ne olacan haber verse vki olurdu.
54 Cm cennete yneldi ve orada mukim oldu; Genilii gkler kadar... yetinde geen en keremli bahededir o. Sen cennet iinde yryp giden kaza kamndan ek. (lm tarihi) k mevsiminde / gne ylnn onuncu aynda (Ekim) Oraya giren emniyette olur (l-i mrn 3/ 97) yetindedir. iirde iktibas edilen ilk ayetin tamamn tercmesi yledir: Rabbinizin bana ve takv sahipleri iin hazrlanm olup genilii gkler ve yerler kadar olan cennete koun. (l-i mrn 3/131). Yalnz sz konusu iktibas, bu yette Arzuhes-semvt eklinde gemektedir. kinci yette ise minen kelimesinden nce kne kelimesi vardr.yet ebced hesbyla Cmnin lm tarihini vermektedir: H. 898/M. 1492.

150

AFD XLVI (2005), say II

Ashbndan bir cemat, ticret kasdiyle Semerkande gitmilerdi. Ora kurbnde bir sr atl kimseler bunlar tehdd ve mllarn yama etmee balayacaklar esnda Hazret-i eyh; Ey svrler, uzak olun bizim iimizden! hitb- hifnesiyle cmlesini darmadan etti. Bir hlde ki, cmlesi atlardan derek pek ou dalara kat. Bir ksm da dereler arasna kartlar. [27] ki kii bir yere gelmee kdir olamad. Ashb da o hinlerin errinden bu vechile kurtuldular.

Yazczde Ahmed ve Muhammed elebiler Kaddesallhu Tel ervhahm ve esrrehm5 5 Mrn-ileyhim kurb-i asrmzda itihr eden azzndandr. Bu iki zt karda- mbrekten Ahmed elebi Envrl-kn nm kitb- mgnnikbn shibidir. Bu zt- aled-derecta Ahmed-i Bcn derler. Muhammed elebi ise kitb- l-i Muhammediyyenin shibidir. kisi dahi yek-derine rekbet ve msbakat edercesine shib-i fazl u keml ve slkunu itmm etmi zteyn-i muhteremeyn-i hamdl-hisldir. Geliboluda medfndurlar. Kermt ve fezilleri melleft- aliyye-i kint-pesendnelelerinden malmdur. Hele kitb- mstetb- Muhammediyye, zde-i beyn olduu [28] zere Trk lisnn fasll-hitb, erbb- mevizin keml-i shhat zerine gzel bir kitbdr. Ynus Emre Kaddesallhu rhah Rmda itihr edenlerdendir. Mehr ve marf szleri vardr. Cmlesi makbl-i taviftir. Serser esrr- tevhd ve etvr- tefrddir ve rumz u irettir. Dvnnda ktm erik dalna anda yedim zm / Bostan ss kakd der ne yersin kozumu ile balar gyet latf bir iri vardr. eyhi olan Tapduk Emreye nice seneler arkasnda odun gtrd. Tad yz binlerce odundan bir dne eri grlmedi. eyhi -Kaddesllhu sirreh-; Ynus, h bu odunlarn iinde bir eri aa gremiyorum! deyince; eyhim, sultnm! Bu kapudan eri smaz. cevbyla kendisinin ne derece ehl-i keml olduunu gstermitir. [29] Hazret-i Ynus, Ktahyada vaz- hk-i gufrn ve veda-i vd-i hmn klnmtr.5 6

55 Metinde ervheh ve esrreh yazlmsa da ervhehm ve esrrehm eklinde dzelttik. 56 Yunus Emrenin kabri konusunu Mustafa Tatc geni bir biimde aratrmtr. Verdii yer adlar arasnda ise Ktahyaya rastlanmaz. Dolaysyla Slih Simin verdii bu bilginin shhati tartmaldr. Bkz. Tatc, Yunus Emre Divan I: nceleme , Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1990, s. 34-43.

Bir Tasavvuf Tercim-i Ahvl Mellifi mamzde Salim Sim (Unar)

151

Hc Bekta- Vel Kaddesallhu Tel sirrehul-l Mrn-bil-benn olanlardan biri de Hazret-i Bekt- Veldir. Trkmen vilyetinde medfndur. Shib-i velyet kermet idi. Trbe-i erfe ve mnfeleri ziyretgh- hss u mm ve mutf- lemiyndr. Zt- erfine mensbiyyetle ekseriy ribka-i slm boyunlarndan ihrc edip ibhat otlanda halul-izr gezenlere zt- mbreki ile fezil ve ulvv-i ahlk shibleri o kimselere mensb demezler. Son.