Citolologija

BOTANIKA

Botanika (gr. botane - biljka) nauka o biljkama koja prouava oblik, grau i sve osnovne procese i pojave ivota biljnih organizama Dijelimo je na 5 odjeljaka: Morfologija Anatomija - citologija - histologija - anatomija biljnih organa Fiziologija biljaka (fitofiziologija) Sistematika biljaka Geobotanika - ekoloka geobotanika ili ekologija biljaka (fitoekologija) - floristika geobotanika - istorijska geobotanika (istorijska geografija biljaka)

BOTANIKA

Morfologija biljaka prouava vanjsku grau i oblik biljnih organizama i njihovih organa Anatomija biljaka prouava unutranju grau biljaka citologija (graa i funkcija biljne elije) histologija (graa i funkcija biljnih tkiva) anatomija biljnih organa (graa i funkcija biljnih organa) Fiziologija biljaka prouava fizioloke procese u biljkama

Sistematika biljaka sistematizacija biljaka s obzirom na njihovu srodnost

Geobotanika biljaka izuava zakonitosti rasprostranjenja biljnih vrsta i biljnih zajednica na Zemlji

CITOLOGIJA
Citologija nauka o eliji, odnosno o njenoj grai, razviu i ivotnoj aktivnosti elija osnovna graevna jedinica svih ivih organizama autonomni ivi sistem nastao u procesu evolucije otkrie elije vezano uz otkrie mikroskopa (Antonio van Leeuwenhoek) 1665 Robert Hooke (opisana biljna elija) 1675 M. Malpighi (uoen elijski zid) 1831 R. Brown (uoeno jedro) 1839 formulirana elijska teorija prema kojoj se sva iva bia sastoje od elija, elementarne jedinice svih ivih bia

CITOLOGIJA
Tipovi elijske organizacije

Prokarioti Eukarioti Acytobionti

Prokarioti imaju elijsku strukturu (omeeni citoplazmatskom membranom i elijskim zidom) nemaju diferencirano jedro, genetiki materijal (DNK) - slobodan u citoplazmi nemaju diferencirane organele bakterije, modrozelene alge

CITOLOGIJA
Tipovi elijske organizacije

Eukarioti imaju elijsku strukturu jasno diferencirano jedro izraena morfoloko-fizioloka diferencijacija svih elijskih komponenti - organela jednoelijski eukarioti - zelene alge vieelijski eukarioti (nemaju diferencirana tkiva i organe) - talofiti (nie biljke) vieelijski eukarioti (imaju diferencirana tkiva i organe) - kormofiti (vie biljke) Acytobionti nemaju elijsku strukturu nemaju diferencirane organele virusi, bakteriofagi

CITOLOGIJA
Oblik elija

oblik elija varira ovisno od njihove funkcije i prilagoenosti (kuglast, vretenast...) Jednoelijski organizmi imaju najee kuglast ili ovalan oblik elije Vieelijski organizmi dva osnovna tipa elija parenhimske karakterizirane manje ili vie izodijametrinom formom prozenhimske produljene (kad im jedna dimenzija prevladava u odnosu na druge) traheide, mehanike elije likina i libriform vlakna

CITOLOGIJA
Veliina elija

varira od ultramikroskopskih dimenzija do veliine od vie centimetara najmanje elije - bakterije (0,5-10 mm) srednje veliine - kod veine biljaka 10 -100 mm velike elije - prisutne u tkivima za magacioniranje (plodovi) biljna vlakna (konoplja 5 cm, lan 7 cm...)

CITOLOGIJA
Razlika izmeu biljne i ivotinjske elije

ivotinjska elija
slobodni ribosomi

hrapavi endoplazmatski retikulum( sa ribosomima ) Golijev komplex slobodni ribosomi

biljna elija

lizosomi glatki endoplazmatski retikulum lizosomi mitohondrij mitohondrij hrapavi endoplazmatski retikulum sa (ribosomima) glatki endoplazmatski retikulum citoplazmatska membrana citoplazmatska membrana privremena vakuola karioteka nukleolus kromatin

jedro

CITOLOGIJA
Razlika izmeu biljne i ivotinjske elije

Biljna elija sadre hlorofil, provode fotosintezu

ivotinjska elija ne sadre hlorofil, ne provode fotosintezu

imaju elijski zid vakuola - trajnog karaktera sposobnost rasta neogranieno

ivotni vijek - neodreen sintetiziraju vitamine i aminokiseline vrsto privrene za podlogu

nemaju elijski zid vakuola - privremena sposobnost rasta - genetski ogranieno

ivotni vijek - genetski odreen ne sintetiziraju vitamine i aminokiseline imaju razvijeno svojstvo kretanja

CITOLOGIJA
Razlika izmeu biljne i ivotinjske elije

Biljna elija nemaju nervni sistem, koordinacija izmeu elija putem fitohormona nemaju razvijen probavni i dini sustav vegetativno razmnoavanje vrlo esto veliki broj mrtvih stanica (ksilem, pluto, vlakna) vrlo sporo reagiraju na podraaje

ivotinjska elija razvijen nervni sistem

razvijen probavni i dini sustav nema vegetativnog razmnoavanja mali broj mrtvih stanica brzo reagiraju na podraaje

mehanika potpora putem tkiva

mehanika potpora putem skeleta

CITOLOGIJA
Graa tipine biljne elije

intercelulular

jedro granularni end. retikulum ( sa ribosomima ) mitohondrij Golijev kompleks

vezikule

citoplazma
citoplazmatska membrana

CITOLOGIJA
Dijelovi biljne elije

1. elijski zid 1a. sredinja lamela 1b. prim. i sek. zid 2. vakuola 3. krobno zrno 4. aleuronsko zrno 5. masne kapljice 7-17 IVI SADRAJ STANICE 7. Citoplazma 7a. Hijaloplazma 7b. Plazmalema 7c. Tonoplast 8. Plastidi 8a. Hloroplasti 8b. Leukoplasti 8c. Hromoplasti 9. Mitohondriji 10a. Glatki end. retikulum 10b. Hrapavi end. retikulum 11. Gol. komplex 12.lizozomi 13. citozomi 14.sferozomi 15. ribosomi 16. mikrotubule 17. jedro 17a. karioteka 17b. karioplazma 17c. karotin 17d. nucleolus 18. intercelular 19. jaice 20. plazmodezme

CITOLOGIJA
Dijelovi biljne elije

Simplast - ivi sadraj elije (protoplast) Apoplast - neivi sadraj elije (elijski zid, vakuola i njen sadraj)

Protoplazma ili protoplast ivi sadraj elije (sastoji se od citoplazme i jedra) citoplazma se sastoji od osnovne citoplazme ( hijaloplazme ) i citoplazmatinih membrana: plazmaleme i tonoplasta
Unutar hijaloplazme nalaze se organele: dvomembranske organele: plastidi ( hloroplasti, hromoplasti, leukoplasti ) mitohondriji jednomembranske organele: endoplazmatski retikulum (granularni i agranularni) Golijev komplex lizozomi sferozomi.. nemembranske organele: ribosomi i mikrotubule

PROTOPLAST
Hemijski sastav protoplasta

U hemijskom pogledu protoplast nije jedinstven ve predstavlja bezbojnu, itku ili elastinu organiziranu koloidnu smjesu vode sa brojnim organskim i neorganskim supstancama koji mogu biti rastvoreni ili djelomino u krutom stanju voda najvei dio protoplasta (obino od 70-90%)

organske materije najvanije organske materije u sastavu protoplasta: proteini nukleinske kiseline lipidi polisaharidi
neorganske materije u vidu soli u vidu spojeva sa organskim materijama

PROTOPLAST
Hemijski sastav protoplasta

Voda
osnovni sastavni dio svih biljnih organizama i ini od 50 - 95% teine elije nuno je potrebna za odravanje strukturnog jedinstva elije univerzalno otapalo (rastvara) sredina u kojoj se obavlja transport organskih i anorganskih materija, te znaajni metaboliki procesi sudjeluje u termoregulaciji i osmoregulaciji

PROTOPLAST
Hemijski sastav protoplasta

Voda

Oblici vode u biljci

slobodna vezana Slobodna voda predstavlja vodu koja struji od korijena preko stabljike do lia gdje se isparava slui za transport tvari od korijena do nadzemnih organa reguliranje topline biljke

Vezana voda (4 - 7%) osmotski (vezana za ione i male molekule) koloidno (vezana na koloidne micele) higroskopski vezana voda (vrsto adsorbirana voda)

PROTOPLAST
Hemijski sastav protoplasta

Organske materije u svom sastavu sadre ugljik

nukleinske kiseline proteini lipidi polisaharidi

PROTOPLAST
Hemijski sastav protoplasta

Nukleinske kiseline (DNK i RNK)

sastoje se od nukleotida povezanih fosfodiesterskim vezama u polinukleotidni lanac nukleotid se sastoji od: - eer (pentoza) - duina baza: purinska (adenin i gvanin) pirimidinska (citozin i timin) - fosforna kiselina

PROTOPLAST
Hemijski sastav protoplasta

Nukleinske kiseline (DNK i RNK)

nukleotidi DNK i RNK se razlikuju: - po eeru; (u DNK je to deoksiriboza, a u RNK je riboza) - po pirimidinskoj bazi (umjesto timina RNK ima uracil)

PROTOPLAST
Hemijski sastav protoplasta

Nukleinske kiseline (DNK i RNK)

sve elije jednog organizma imaju istu DNK tri vrste RNK; informacijska i RNK, transportna - t RNK, ribosomska r RNK DNK ima dva, a RNK jedan polinukleotidni lanac zato to nastaje prepisivanjem (transkripcijom) dijela jednog lanca DNK, odnosno gena

PROTOPLAST
Hemijski sastav protoplasta Proteini sastoje se od velikih broja aminokiselina povezanih peptidnim vezama u polipeptidne lance broj, vrsta i redoslijed aminokiselina ine primarnu strukturu proteina koja je uvjetovana genima proteini se sintetiziraju prema uputstvima zapisanom u genima to uputstvo se prvo prepie sa gena na RNK (transkripcija), a zatim se sa RNK (translacija) prevede u redoslijed aminokiselina u proteinu

PROTOPLAST
Hemijski sastav protoplasta Lipidi energetski najbogatiji spojevi koji se ne otapaju u vodi Jednostavni lipidi sastoje se od alkohola glicerola i viih masnih kiselina (zasienih i nezasienih) Sloeni lipidi uz ove sadre i druge komponente (fosfolipidi sadre na pr. fosfatnu skupinu)

PROTOPLAST
Hemijski sastav protoplasta Ugljikohidrati Monosaharidi Oligosaharidi polisaharidi Monosaharidi jednostavni eeri i hidrolizom se ne mogu rastaviti na prostija jedinjenja dijele se na trioze, tetroze, pentoze (riboza i dezoksiriboza) i heksoze (glukoza i fruktoza) Oligosaharidi izgraeni od 2 - 10 monosaharida najznaajniji disaharidi (maltoza, laktoza i saharoza) Polisaharidi makromolekule nastale povezivanjem veeg broja monosaharida u dugake lance najvaniji - celuloza (graevni polisaharid kod biljke)

PROTOPLAST
Hemijski sastav protoplasta Neorganske materije u vidu soli u vidu spojeva sa organskim materijama

Vanost biogenih elemenata za biljnu eliju Ca2+ i K+ vrlo vani za viskoznost protoplazme, Ca2+ i Mg2+ oksalati za jaanje elijske membrane duik sastavni dio hlorofila fosfor sastavni dio organskih spojeva (nukleotidi ADP, ATP, NADP, polifosfati) koji sudjeluju u mnogim fiziolokim procesima (fosforilacija, sinteza nukl. kis..) sumpor sastavni dio koenzima A i mnogih karboksilaza i transaminaza eljezo sudjeluje u sintezi hlorofila, sastavni dio citokroma i ferodoksina...

PROTOPLAST
Fizikalno-hemijska svojstva protoplasta

sistem koloida u kojem je voda disperzna sredina u kojoj su rasprene ili rastvorene razliite koloidne supstance koloidi imaju veliki afinitet za vodu (sposobnost bubrenja) proces aktivnog nakupljanja vode naziva se bubrenje, a stanje bubrenja protoplazme kao njegova hidratacija Viskoznost citoplazme je fizioloko svojstvo citoplazme da bude kompaktna tj. da se odupire tzv. curenju Koloidi citoplazme pokazuju manju ili veu viskoznost, ovisno o tome da li su intermolekularne sile izmeu molekula slabije ili jae

PROTOPLAST
Fizikalno-hemijska svojstva protoplasta

Selektivna propustljivost je vano svojstvo dijelova protoplazme (membrane) na kojem se temelji primanje i iznoenje materija iz elije Plazmoliza - pojava pri kojoj dolazi do skupljanja protoplazme i njenog postepenog odvajanja od elijskog zida Do plazmolize dolazi kada se ivu eliju stavi u hipertonini rastvor (vea koncentracija rastvorene supstance), pri emu koncentriraniji vanjski rastvor izvlai iz elije vodu Turgor - pritisak elijskog zida na unutarnji sadraj

PROTOPLAST
Fizikalno-hemijska svojstva protoplasta

Gibanja protoplazme Rotacijsko protoplazma smjetena uz elijski zid, a sredini dio zauzima velika vakuola Cirkulacijsko protplazma se nalazi uz elijski zid, ali i u vidu protoplazmatskih niti koje presijecaju vakuolu Fluktuacijsko ritmiko strujanje itavog sadraja elije

JEDRO

Jedro (nucelus) nositelj genetskih informacija koje kontroliraju i reguliraju znaajne procese u ivotu elije oblik, veliina i hemijski sastav jedra oblik veinom kuglast, ovalan ili jajast veliina promjer jedra varira od 5-50 mikrometara (ovisno o veliini i funkciji elije)

hemijski sastav proteini nukleinske kiseline fosfolipidi (sudjeluju u izgradnji opne)

JEDRO

funkcija jedra memoriranje i prenoenje nasljednih informacija sinteza RNK i njen transport u citoplazmu metabolizam fosfata i fosforilacija (sinteza ATP-a i NAD) kontrola procesa rastenja elije

graa jedra jedrova opna (karioteka) nukleoplazma (karioplazma) nukleolus (jedarca) kromatin

JEDRO
graa jedra

JEDRO
graa jedra

jedrova opna (karioteka) odvaja nukleoplazmu od citoplazme sastoji se od dvoslojne membrane proupljene porama kroz pore se obavlja izmjena materijala izmeu nukleoplazme i citoplazme (na pr. molekule RNK se transportiraju u citoplazmu) postoji neposredna povezanost izmeu ER i jedrove opne

nukleoplazma (karioplazma) unutranjost jedra jedrov sok u kojem se nalaze jedarca i kromatin

JEDRO
graa jedra jedarce nalazi se u nukleoplazmi od koje nije odvojena membranom u jedru moe biti jedno ili vie jedarca sastoji se od bjelanevina i RNA funkcija - vezana za sintezu RNA kromatin (hromatin) osnovu kromatina ine tanke fibrile koje se u toku diobe jedra spajaju u posebne jezgrine komponente (kromosome) kromatin se sastoji od DNK i neto RNK, histona i nehistonskih proteina kromosom pohranjuje genetske informacije ifrirane prema bazi podataka DNK

- 1. molekula DNK; 2,3,4 i 5 - kondenzacija; 6-kromosom

JEDRO
elijski ciklus

interfaza dioba elije

interfaza

replikacija

najdua faza u ivotu elije razdoblje ivota elije izmeu dviju dioba pripremna faza u kojoj se odvijaju brojni procesi: sinteza proteina, nukleinskih kiselina, replikacija DNA i sl. dijeli se u tri faze: presintetika (G1), sintetika (S), postsintetika (G2) u kljunoj S fazi odvija se replikacija DNK (udvostruenje molekule) u G2 fazi elija ima duplo veu koliinu DNK nego u G1 fazi

JEDRO
elijski ciklus

replikacija DNK replikacija DNK odvija se prije svake elijske diobe i omoguava kasniju podjelu svakog kromosoma na dvije kromatide zapoinje odmotavanjem lanaca DNK i njihovim razdvajanjem za osloboene baze u svakom od lanaca veu se komplementarne baze koje meusobno povee DNK polimeraza na taj nain na svakom lancu nastane jedan novi lanac i cijela se DNK udvostrui sve elije jednog organizma imaju istu DNK

JEDRO
elijski ciklus

Transkripcija

sinteza RNK kao kopije dijela jednog lanca DNK (gena) koju katalizira enzim RNK polimeraza
DNK ima dva, a RNK jedan polinukleotidni lanac zato to nastaje prepisivanjem (transkripcijom) dijela jednog lanca DNK, odnosno gena tri vrste RNK informacijska - i RNK transportna - t RNK ribosomska - r RNK

JEDRO
elijski ciklus

Translacija proteini se sintetiziraju prema uputstvima zapisanom u genima. to uputstvo se prvo prepie sa gena na RNK (transkripcija), a zatim se sa RNK (translacija) prevede u redoslijed aminokiselina u proteinu

JEDRO
elijski ciklus Genetika ifra (sinteza proteina) ''Jezik'' za prenoenje genetike poruke od DNK (gena) do proteina naziva se genetika ifra (kod), a sadrana je u redoslijedu baza na lancu DNK

Njegova je jedinica niz od tri nukleotida (triplet) DNK i on se u cjelini komplementarno prenosi na i-RNK (koja umjesto timina ima uracil)
Svaki triplet na i-RNK je kod za jednu aminokiselinu, a niz meusobno povezanih aminokiselina ini polipeptidni lanac (protein)

JEDRO
elijski ciklus

dioba elije obuhvaa: 1. diobu jedra (kariokineza) amitoza mitoza mejoza 2. citokinezu diobu citoplazme i organela

JEDRO
elijski ciklus

dioba elije Amitoza izravna dioba elije odnosno jedra javlja se kod organizama na niem stupnju razvoja (prokarioti) elija (i jedro) se izdui, u sredini stanji i podijeli na dvije nove cjeline Mitoza karakteristina dioba vegetativnih, tjelesnih elija indirektna dioba jedra nasljedni materijal se ravnomjerno raspodijeli u dvije novonastale elije nakon diobe isti broj kromosoma

JEDRO
elijski ciklus (mitoza) etiri faze: profaza, metafaza, anafaza, telofaza profaza kromosomi u kojima je ve dolo do udvostruenja DNK putuju prema tzv. ekvatorijalnoj ravnini metafaza kromosomi se nalaze u ekvatorijalnoj ravnini i vidljivo je da se sastoje od dvije kromatide anafaza kromosomi postiu najvei stupanj kontrakcije i postepeno dolazi do odvajanja kromatida

telofaza odvajaju se dvije elije keri koje su u pogledu broja kromosoma identine eliji majci

JEDRO
elijski ciklus (mejoza)

dioba spolnih, generativnih elija Tokom mejoze razlikuju se dvije diobe jedra: 1. dioba - redukcijska dioba broj kromosoma elija keri je upola manji nego u elije majke 2. dioba obavlja se po principu mitoze

konani produkt mejoze od jedne elije majke nastaju etiri elije keri sa haploidnim brojem kromosoma (gamete)

CITOPLAZMA

dijelovi citoplazme osnovna citoplazma (hijaloplazma) citoplazmatine membrane: plazmalema i tonoplast plazmalema lipoproteinske strukture semipermeabilna

tonoplast citoplazmatina semipermeabilna membrana koja okruuje vakuolu regulira ulazak i izlazak materija iz vakuole

HIJALOPLAZMA

Unutar hijaloplazme nalaze se organele: dvomembranske organele

plastidi ( hloroplasti, hromoplasti, leukoplasti ) mitohondriji jednomembranske organele endoplazmatski retikulum ( granularni i agranularni) Golijev komplex lizozomi sferozomi.. nemembranske organele ribosomi mikrotubule

PLASTIDI

Proplastid Etioplast

Leukoplast

Hloroplast

Hromoplast

PLASTIDI
Hloroplasti

fotosintetski aktivni plastidi Oblik i veliina hloroplasta kod viih biljaka najee elipsoini i leasti oblik
duine 3-10 mm, irine (promjera) 1-3 mm

Hemijski sastav hloroplasta proteini (najvei dio) lipidi pigmenti hlorofil A (modrozeleni) i hlorofil B (utozeleni) i karotenoidi u manjem omjeru neznatna koliina RNK i DNK

PLASTIDI
Hloroplasti

Funkcija hloroplasta u hloroplastima se odvija proces fotosinteze kljuni organel u procesima stvaranja hrane biljkama
membrana tilakoida

Graa hloroplasta tilakoidi grana ( paketi ) dvojna membrana stroma stroma (matrix) sloeni lamelarni sistem
vanjska membrana unutranja membrana

tilakoid lanac DNK skrobno zrno

tilakoidi stroma ribosom

PLASTIDI
Hloroplasti

Graa hloroplasta

stroma (matrix)

skrobno zrno
ribosom

tilakoidi stroma

tilakoidi grana Peristroma ( vanjska+unutarnja membrana ) ( paketi )

PLASTIDI
Hromoplasti

fotosintetski neaktivni plastidi Oblik i veliina hromoplasta kod viih biljaka najee elipsoini i leasti oblik kod nekih biljnih vrsta mogu biti loptasti, ploasti, trakasti, renjeviti duine 2-20 mm, irine (promjera) 1-5 mm

Hemijski sastav hromoplasta lipidi (najvei dio) proteini pigmenti karoten (crveno-naranasti), ksantofil (uti) neznatna koliina RNK i DNK

PLASTIDI
Hromoplasti

Funkcija hromoplasta generativni znaaj daju boju laticama ili plodovima i time doprinose privlaenju insekata i opraivanju te rasijavanju sjemenki Graa hromoplasta
dvojna membrana stroma jednostavniji lamelarni sistem u odnosu na hloroplast

PLASTIDI
Leukoplasti

fotosintetski neaktivni, bezbojni, skladini plastidi Oblik i veliina leukoplasta oblik razliit; najee loptast, vretenast i izduen veliine 1-2 mm Hemijski sastav leukoplasta proteini lipidi ne sadre pigmente skladina materija (ovisno o materiji koja se u njima skladiti)

PLASTIDI
Leukoplasti

Funkcija leukoplasta skladini plastidi amiloplasti - leukoplasti sa skrobom ejaloplasti - leukoplasti sa masnim uljima proteinoplasti - leukoplasti sa rezervnim proteinima

Graa leukoplasta slina hloroplastima, finija lamelarna graa

PLASTIDI
Leukoplasti

u leukoplastima se obrazuju skrobna ili aleuronska zrna ili se skladite masti

amiloplasti (skrobna zrna) A prosto zrno B1 i B2 sloeno zrno C1 i C2 polusloena zrna 1. centar formiranja 2. slojevi rasporeeni oko centra formiranja 3. zajedniki slojevi oko polusloenih zrna

PLASTIDI
Transformacija plastida

Prelaz hloroplasta u hromoplaste

PLASTIDI
Transformacija plastida

Prelaz leukoplasta u hloroplaste

PLASTIDI
Transformacija plastida

Prelaz hloroplasta u hromoplaste

MITOHONDRIJI

organele u kojima se odvija proces disanja i oslobaa energija u obliku ATP-a generatori i transformatori energije u elijama

Oblik i veliina mitohondrija oblik razliit; najee loptast, eliptian, cilindrian ili konast veliine 0,2-2 mm

Hemijski sastav mitohondrija proteini (60-70%) fosfolipidi (20-30%) RNK i DNK (0,5%) brojni enzimi koji sudjeluju u procesima aerobnog disanja

MITOHONDRIJI

Funkcija mitohondrija stvaranje energije u obliku ATP molekula (oksidativna fosforilacija) nune za odvijanje svih fiziolokih procesa u eliji

Graa mitohondrija dvomembranska organela vanjska glatka, unutarnja naborana nabori ine izrasline nazvane cristae mitochondriales unutranji dio - stroma (ispunjena matriksom)

ENDOPLAZMATSKI RETIKULUM

neprekidna mrea meusobno povezanih kanalia koja proima hijaloplazmu svih eukariotskih elija razlikuju se dva tipa endoplazmatskog retikuluma (ER): hrapavi (na njemu se nalaze ribosomi) glatki

Hemijski sastav ER lipoproteinske strukture (kao i membrane) RNK enzimi

ENDOPLAZMATSKI RETIKULUM

Funkcija ER Hrapavi end. retikulum ( granularni) na sebi sadri ribosome u kojima se odvija sinteza proteina Glatki end. retikulum ( agranularni) sudjeluje u izgradnji elijskog zida Graa ER jednomembranska organela osnovni elementi ER; tubuli, cisterne i vezikule granularni ER obino ima izgled cisterni

GOLIJEV KOMPLEKS

kompleks intracelularnih membrana koji je sastavljen od cisterni ogranienih glatkim membranama, na periferiji sa sitnim vezikulama
u njima se odvija sinteza pektina Graa Golijevog kompleksa jednomembranska organela osnovni elementi G. kompleksa: cisterne naslagane jedne iznad druge i ograniene glatkim membranama sitne vezikule i krupne vezikule na periferiji G. kompleksa

GOLIJEV KOMPLEKS

Funkcija G. kompleksa sinteza pektina i i nekih drugih komponenata membrana i elijskih zidova (glukoproteidi, sloeni ugljikohidrati...) nakon sinteze se ti produkti putem vezikula transportuju do mjesta ugradnje

LIZOSOMI

jednomembranske organele u kojima se nalaze brojni hidrolitiki enzimi koji mogu razgraditi mnoga jedinjenja; proteine, nukleinske kiseline, masti...

Oblik i veliina lizosoma oblik razliit; najee okruglast ili ovalan, esto nepravilnog oblika veliine 0,2-0,5 mm
Graa lizosoma jednomembranska organela, lipoproteinske prirode membrana stabilne i vrste grae - otporna prema djelovanju vlastitih enzima u suprotnom enzimi bi se izlili u eliju i poeli razgraivati njen sadraj lizosomi sadre i proteine neenzimatske prirode koji sudjeluju u obrambenim reakcijama elije

LIZOSOMI

Funkcija lizosoma unutarelijski digestivni sistem koji omoguava eliji da uneseni materijal ili nepotrebnu materiju razgradi

SFEROSOMI

jednomembranske organele bogate mastima

Oblik i veliina sferosoma najee sferinog oblika veliine 0,3-4 mm

Hemijski sastav sferosoma lipidi ine 80-98% proteini enzimi (fosfataza, lipaza...) Graa sferosoma jednomembranska organela, lipoproteinske prirode unutranjost ispunjena granuliranom proteinskom stromom i lipidima

SFEROSOMI

Funkcija sferosoma na membranama sferosoma su vezane molekule lipaze ija aktivnost dolazi do izraaja pri klijanju sjemena bogatih mastima u sferosomima se nalazi i enzim fosfataza ija je aktivnost usko vezana uz sintezu masti

CITOSOMI

Citosomi su mikrotijela od kojih su najbolje proueni glioksizomi i peroksisomi

Glioksisomi su jednomembranske organele, brojne u tkivima koja sadre lipide kao rezervne materije i pripada im primarna uloga u pretvaranju masnih kiselina u ugljikohidrate Peroksisomi su jednomembranske organele veinom zastupljeni u fotosintetski aktivnim tkivima, razlau vodik peroksid na vodik i kisik, te time tite eliju od razaranja Oblik i veliina citosoma glioksisomi i peroksisomi su jajastog, sferinog ili nepravilnog oblika veliine 0,2-1 mm

CITOSOMI

Funkcija citosoma glioksisomi sadre enzime znaajne za razgradnju masti; lipaze, tiokinaze masnih kiselina, hidroksipiruvat reduktaze u glioksomima se masne kiseline, preko B oksidacije i ciklusa glioksilatne kiseline transformiraju u sukcinat, a zatim u saharozu
peroksisomi u svom sastavu sadri enzim katalazu koji ubrzava reakciju vodik peroksida u kisik i vodu

RIBOSOMI

nemembranske organele u kojima se odvija sinteza proteina

Oblik i veliina ribosoma male organele loptastog oblika vrlo sitnih dimenzija, promjera 20-30 nm

Hemijski sastav ribosoma proteini (50-60%) neto lipida i velika koliina RNK (40-50%) kationi dvovalentnih iona Ca2+, Mg2+

RIBOSOMI

Graa ribosoma izgraeni iz jedne vee i jedne manje podjedinice koje sadre proteine i RNK smjeteni su veinom na endoplazmatskom retikulumu (hrapavi), a pojedinano se nalaze u citoplazmi, jedru, hloroplastima... sinteza proteina najvie se obavlja u ribosomima na ER Funkcija ribosoma sinteza proteina (povezivanjem aminokiselina) informaciju o slijedu aminokiselina u polipeptidnom lancu donosi iz jedra mRNA prijenos aminokiselina do ribosoma obavlja tRNA

MIKROTUBULE

nemembranske organele koje imaju oblik tankih, upljih izduenih cjevica, a imaju vanu ulogu u unutarelijskom transportu kao i u morfogenezi elije smjeteni su na periferiji citoplazme, blie elijskom zidu Oblik i veliina mikrotubula duina tubula od 1-10 mm, promjera 20-25 nm zid ovih cjevastih struktura je debljine 5-7 nm

Hemijski sastav mikrotubula osnovna supstanca protein tubulin

MIKROTUBULE

Funkcija mikrotubula
kod diobe elije snopii mikrotubula sudjeluju u izgradnji diobenog vretena usmjeravaju kretanje nekih molekula; reguliraju kretanje Gol. vezikula koje sadre materijal potreban za izgradnju elijskog zida (pektin, hemicelulozu...)

NEIVI DIJELOVI ELIJE

vakuola i materije u njoj

fizioloki aktivne materije fermenti ili enzimi fitohormoni fitoncidi antibiotici vitamini rezervne materije skrob bjelanevine masti eterina ulja

elijski zid

VAKUOLA

upljine u vakuoli ispunjene elijskim sokom vakuolu od citoplazme odjeljuje tonoplast

elijski sok vodeni rastvor ili otopina raznih produkata ivotne aktivnosti protoplasta kojima su ispunjene vakuole
sastavni dijelovi elijskog soka voda (oko90%) biljne boje alkaloidi glikozidi tanini pektini rastvoreni ugljikohidrati, masti...

VAKUOLA
elijski sok

biljne boje Pigmenti elijskog soka su: Antocijani (od njih potjee ljubiasta ili plava boja cvjetnih listia) Antohlor (pigmenti ute boje, od njiih potjee uta boja limuna i narane) Antofein (pigment mrke boje koji se sree u cvjetnim dijelovima)

alkaloidi sloeni organski spojevi sa duikom bazne reakcije gorkog okusa jako fizioloko, esto i otrovno djelovanje na ivotinje i ljude (obrambena uloga) izolirano je preko 100 alkaloida; papaverin, kodein, kofein, atropin, solanin, akonitin, veratrin...

VAKUOLA
elijski sok

glikozidi sloeni organski spojevi, iji se molekule hidroliziraju na dva dijela; eerni dio (monosaharid) i neeerni dio - aglikon gorkog okusa jako fizioloko, esto i otrovno djelovanje na ivotinje i ljude (obrambena uloga) izolirano je preko 80 glikozida; amigdalin, helebrin, gitagin, sinigrin...
tanini sloeni organski spojevi bez duika oporog i kiselog okusa u veoj koliini ima ih u plodovima nekih biljaka: oskorue, mumule, groa.. antiseptino djelovanje

VAKUOLA
elijski sok pektini sloeni ugljikohidrati kao rezervne materije esto su zastupljene u elijskom soku sonih plodova (dunja, kruka) sastavni dio elijskih zidova biljnih elija sintetiziraju se u Golijevom kompleksu

FIZIOLOKI AKTIVNE MATERIJE

Enzimi

Enzimi specifini proteini koji ubrzavaju odreene hemijske reakcije u biolokim sustavima u zavisnosti od funkcije koju obavljaju mogu biti jedno ili dvokomponentni veina enzima dvokomponentni prva komponenta sastoji se od proteina - apoenzim drugi dio neproteinski koenzim

funkcija apoenzima je da obavlja izbor reakcije i njeno aktiviranje, dok je koenzim zaduen za odreenu hemijsku promjenu

FIZIOLOKI AKTIVNE MATERIJE

Enzimi

Djelovanje enzima vezano je uz termodinamiku, odnosno zasniva se na sposobnosti enzima da smanji poetnu energiju aktivacije, te se na taj nain ubrzava odvijanje reakcije Enzimi, zahvaljujui svojoj specifinoj strukturi, mogu ubrzavati samo jednu vrstu reakcije i iz nje nakon kataliziranja izlaze nepromijenjeni Brzina aktivnosti enzima ovisi od niza faktora; koncentracije supstrata i enzima, temperature, vrste hemijske reakcije..

FIZIOLOKI AKTIVNE MATERIJE

Fitohormoni

organske supstance koje biljka sintetizira u cilju vlastitog regulisanja specifinih fiziolokih procesa tokom rasta i razvia biljke
prema specifinim funkcijama koje obavljaju, kao i prema hemijskoj grai, biljni hormoni se dijele u pet grupa: auksini giberelini citokinini apscizinska kiselina etilen na rast i razvitak biljke, auksini, giberelini i citokinini iskazuju stimulativna, a apscizinska kiselina i etilen preteno inhibitorna djelovanja

FIZIOLOKI AKTIVNE MATERIJE

Fitohormoni

Auksini
stimuliraju izduivanje elija pojaavaju apikalnu dominaciju sudjeluju u regulaciji razvia ploda induciraju razvijanje adventivnog korijenja

Giberelini
stimuliranje izduivanje biljaka pospjeivanje klijanja sjemena omoguavanje klijanja sjemena kada nisu zadovoljeni vanjski uslovi stimuliranje partenogeneze, osobito kod krastavca i paradajza pozitivni uticaj na bolji i krupniji razvoj ploda

FIZIOLOKI AKTIVNE MATERIJE

Fitohormoni Citokinini stimuliraju diobu elija (citokineza) pospjeuju i rast adventivnih pupoljaka stimulativno djeluju na rast korijenova vrha i inicijaciju korijenove kape poveavaju otpornost biljaka prema gljivinim infekcijama usporavaju fizioloke procese starenja cvjetova i plodova sprijeavaju gubitak hlorofila, te reguliraju rast i dotok hranivih materija u listove

Apscizinska kiselina (ABA)

inhibira poetak klijanja sjemena inhibira proces cvjetanja biljaka dugog dana (luk, kupus) u uslovima kratkog dana ubrzava otpadanje listova i plodova potie zatvaranje stoma, sniavajui time transpiraciju

FIZIOLOKI AKTIVNE MATERIJE

Fitohormoni

Etilen inhibiranje izduivanja stimuliranje debljanja stabljike ubrzavanje procesa dozrijevanja cvjetova i plodova poticanje otpadanja listova

FIZIOLOKI AKTIVNE MATERIJE

Fitoncidi i antibiotici

Fitoncidi aktivne antimikrobne supstance razliitog hemijskog sastava koji su produkt ivotne aktivnosti protoplasta sposobni su da unite u razvoju izvjesne vrste patogenih mikroorganizama vee koliine fitoncida sadre Achillea millefollium, Allium sp., Artemisia sp., Sinapis alba, Satureja montana...

Antibiotici
aktivne antimikrobne supstance razliitog hemijskog sastava koji su produkt ivotne aktivnosti protoplasta inhibitorno djeluju na razvoj nekih patogenih mikroorganizama

FIZIOLOKI AKTIVNE MATERIJE

Vitamini Vitamini organski spojevi razliite hemijske grae sintetiziraju se u biljnim elija (rijetko u animalnim)

koliinski najvie zastupljeni u listovima, zrelim plodovima i podzemnim organima biljke

regulatori metabolikih procesa, neophodni za normalno funkcioniranje organizma nedostatak vitamina dovodi do poremeaja u razvoju poznato vie od 30 vitamina; vitamin A - mrkva, paradajz, paprika.... vitamin B - pivarski kvasac i sjemena mnogih ita (mekinje) vitamin C - listovi mnogih biljaka, plodovi paprike, limuna... vitamin D - pekarski kvasac, gljive vitamin E - u biljnim uljima

REZERVNE MATERIJE

sekundarni produkti ivotne aktivnosti protoplasta rezervne materije su veinom priuvne materije koja biljka koristi za svoju ishranu neke rezervne materije mogu biti i graevne komponente elije, a neke predstavljaju otpadne produkte metabolizma

skrob
bjelanevine masti eterina ulja

REZERVNE MATERIJE
Skrob S

najrairenija rezervna materija primarno se obrazuje u hloroplastima - asimilacioni (primarni) skrob u tekuem obliku se transportira do skladinih organa (krtola, lukovice...) gdje se u amiloplastima pretvara u skrobna zrna - rezervni (sekundarni) skrob
SKROBNA ZRNA

sloeno skrobno zrno prosto skrobno zrno 1. centar formiranja 2. slojevi skroba 3. zajedniki slojevi polusloeno skrobno zrno

REZERVNE MATERIJE
Aleuronska zrna

rezervne bjelanevine se javljaju kao vrsta zrna koja se zovu aleuronska zrna mogu biti prosta i sloena Prosta zrna su karakteristina za ona sjemena koja u endospermu pored bjelanevina kao rezervnu hranu sadre jo i skrob (penica, graak, grah..) Sloena zrna su karakteristina za ona sjemena koja u endospermu uz bjelanevine sadre i ulja.(suncokret, ricinus, lan) PLOD PENICE
1. 2. 3. 4. 5. Perikarp (plodov omota) Sjemenjaa Aleuronski sloj Parenhimske elije endosperma sa skrobnim zrnima endosperm

REZERVNE MATERIJE
Lipidi i eterina ulja Lipidi masne materije se kao rezervne materije najee javljaju u tekuem stanju kao ulja javljaju se u elijama organa za skladitenje ili u sjemenkama bogate mastima su sjemenke tikve, ak 38%

Eterina (etarska ulja)

rezervne materije koje imaju jak miris i lako isparavaju mogu se nalaziti u listovima (bor, nana), sjemenima (kopar, kim), cvjetnim listiima (rua, ljubiica) i imaju iroku primjenu hemijsko-prehrambenoj industriji

ELIJSKI ZID

neivi dio elije karakteristian samo za biljne elije

Hemijski sastav elijskog zida osnovna materija celuloza (50-60%), kod gljiva hitin hemiceluloza pektin sastavni dio elijskog zida moe biti: suberin, lignin, gumoze, minerali... Dijelovi elijskog zida sredinja lamela primarni zid sekundarni zid

ELIJSKI ZID
Formiranje elijskog zida

u posljednjoj fazi diobe elije (telofaza), iz fragmoplasta izmeu dvije budue elije formira se primordijalni zid ili srednja lamela srednja lamela je zajednika objema elijama jo za vrijeme telofaze srednja lamela se poveava zahvaljujui Golijevim vezikulama koji ugrauju pektin u srednju lamelu na srednju lamelu e protoplast svake elije ugraditi novi sloj zida - primarni zid izgraen veinom od hemiceluloze i pektina, a manjim dijelom od celuloze primarni zid je zaseban produkt svakog protoplasta tokom daljnjeg rasta na primarni zid protoplast elije ugrauje nove slojeve celuloze - sekundarni zid

ELIJSKI ZID
Rast elijskog zida

u povrinu umetanje novih molekula celuloze izmeu ve postojeih - intususpecija u debljinu naslaganje novih slojeva celuloze na ve postojee - apozicija na ovaj nain se formira sekundarni zid pri rastenju elijskog zida ostaju pojedinas mjesta nezadebljala ta mjesta poprimaju oblik cjevastih kanalia - jamice (sitni ovori)

perforacije su krupniji otvori nastali djelovanjem enzima, a omoguavaju lake provoenje materija kroz elije perforacije su este kod elija provodnih tkiva (sitaste cijevi, traheje)

ELIJSKI ZID
Funkcija elijskog zida

omoguava vezu u pogledu kretanja materija iz jedne elije u drugu titi protoplast od nepovoljnih uticaja vanjske sredine eliji daje odreen oblik

ELIJSKI ZID
Funkcija elijskog zida

elijski zid - apoplast (neivi dio elije) je slobodno propustljiv za vodu i rastvorene supstance kroz otvore na elijskom zidu prolaze plazmodezme, citoplazmatine niti, koji povezuju protoplaste susjednih elija u jedinstvenu cjelinu - simplast (ivi dio elije)
APOPLAST

SIMPLAST

ELIJSKI ZID
Sekundarne promjene elijskog zida

Odrvenjavanje (lignifikacija) Oplutnjavanje (suberinifikacija) Kutinizacija Mineralizacija

Osluznjavanje
Hitinizacija

SEKUNDARNE PROMJENE ELIJSKOG ZIDA

Odrvenjavanje (lignifikacija)

nastaje tako to se meuprostori celulozne mree elijskog zida proimaju ligninom

Poetak lignifikacije (od sredinje lamele)

Lignificirana elija

SEKUNDARNE PROMJENE ELIJSKOG ZIDA

Oplutnjavanje (suberinifikacija)

hemijska promjena elijskog zida vezana za impregnaciju suberina unutar sekundarnog zida pri emu se obrazuje suberinski sloj
suberin titi elije od gubitka vode kao i od ulaza raznih patogenih supstanci

SEKUNDARNE PROMJENE ELIJSKOG ZIDA

Kutinizacija

proces impergniranja elijskog zida kutinom koji titi biljku od prekomjernog zagrijavanja i isparavanja, od mehanikih povreda i prodiranja parazita

SEKUNDARNE PROMJENE ELIJSKOG ZIDA

Mineralizacija, osluznjavanje, hitinizacija

Mineralizacija proces pri kome se elijski zidovi nekih biljaka proimaju mineralnim materijama, najee u vidu mineralnih soli minerali eliji daju vrstou i imaju zatitnu ulogu

Osluznjavanje (gelifikacija) proces pri kome se pojedini dijelovi elijskog zida preobrazuju u sluz sluznjavanje kod biljaka moe biti normalna pojava ( pri obrazovanju perforacija u pregradnim zidovima traheja ili patoloki proces ( gumozis) Hitinizacija proces impregnacije elijskog zida hitinom (u veine gljiva )