ANATOMIJA

ČOVJEKA
DESKRIPTIVNA I FUNKCIONALNA
Doc.dr Eldan Kapur

ANATOMIJA ČOVEKA
DESKRIPTIVNA I FUNKCIONALNA
M.S. BOŠKOVIĆ
Izdavač:IDP “Naučna KMD”,d.o.o. Beograd
 Anatomska
terminologija
 UVOD
 Nauka o obliku i građi čovječijeg tijela
 Naziv-grčka riječ - anatemnein (raščlanjivanje? sječenjem)
 Proučava tijelo zdravog čovjeka
 oblik,
 položaj i
 strukturu dijelova tijela
 Proučava promjene oblika i građe koji se kao neprekidan
proces odigravaju u ljudskom tijelu tokom života
 S minimumom materijala omogućava se maksimalan efekat
 Svaki organ ljudskog tijela posjeduje rezervnu snagu
 Postoji funkcionalno prilagođavanje oblika i građe tijela
 Hipertrofija (kod pojačanog rada pojedinih dijelova tijela)
 Atrofija (kod smanjenog rada pojedinih dijelova tijela)
?  Funkcionalna anatomija - proučava oblik i građu u vezi sa
funkcijom svakog organa i sistema organa
 Zakon korelacije-organi i sistemi organa funkcionišu u
međusobnoj zavisnosti
 Studij fizičkog vaspitanja - anatomija je osnov za druge
predmete
 Fiziologiju
 Biomehaniku
 Kineziterapiju
 Vježbe oblikovanja
 Razlikuje se više vrsta anatomije prema načinu izlaganja?
sastava i sklopa ljudskog organizma:
 Sistematska anatomija
 Proučava oblik i građu organa po funkcionalnim sistemima
 Topografska ili mediko-hirurška anatomija
 Izučava međusobne odnose organa,projekcije prema skeletu i površini
tijela
 Rendgenska
 Plastična
 Pažnja usmjerena na spoljašnji oblik tijela kako u miru tako i u pokretu
 Komparativna
 Sistemska anatomija životinjskog svijeta i čovjeka
 Anatomska
?
pozicija
 Svi anatomski opisi se odnose na
Svi anatomski opisi se odnose na
standardnu anatomsku poziciju
ljudskog tijela :

 Glava,oči i brada su usmjereni

prema naprijed

 Gornji ekstremiteti su uz tijelo sa

dlanovima okrenutim (otvorenim)
prema naprijed

 Donji ekstremiteti su zajedno sa

stopalima usmjerenim prema
 Anatomske ravni
?

? A. Sagitalna ravan : dijeli tijelo u desnu i

? lijevu polovinu
? B. Frontalna ravan : dijeli tijelo u prednji i
stražnji dio
A. Sagitalna ravan : dijeli tijelo u desnu i
lijevu polovinu
B. Frontalna ravan : dijeli tijelo u prednji i
 Presjeci

A. Longitudinalni presjek
B. Transverzalni presjek (poprečni ili
aksijalni presjek)
C. Kosi presjek
?
Posterior
Anterior ?

?
Superior
?

MEDIALNO
Prema srednjoj liniji

Inferior ?

LATERALNO
Od srednje linije
?
Termini koji određuju smjer i položaj
Termini koji određuju smjer i
položaj
 Anterior (ventralis): prema naprijed
 Posterior (dorsalis): prema nazad
 Cranial (superior): prema gore u
odnosu na nešto
 Caudal (inferior): prema dole u odnosu
na nešto
 Proximal: prema ili bliže trupu
 Distal: dalje od trupa
 Medialno: prema ili blizu srednje linije
 Lateralno: od srednje linije
Tijelo u
Tijelo u položaju
položaju pronacije
pronacije ?
Tijelo u
Tijelo u položaju
položaju supinacije
supinacije ?
Pokret :
Flexio /
Extensio
 Flexio ?
 Savijanje ili
smanjenje ugla
između pojedinih
kostiju
?
 Extensio
 Ispružanje ili
povećavanje ugla
uzmeđu pojedinih
kostiju
?
 Hyperextensio
 Ispružanje iznad
normalne granice
Pokret :
Abductio /
Adductio
 Abductio (ab =
“od”)
?
 Pokretanje od
srednje linije u
frontalnoj ravni

?
 Adductio (ad = “do
- ka”)
 Pokretanje ka
srednjoj liniji u
frontalnoj ravnini
 Pokret :
Rotatio

 Medijalna (unutrašnja)
rotacija
 Privodi prednju
površinu uda bliže
medijalnoj liniji

 Lateralna (spoljna)
rotacija
 Odvodi prednju
površinu uda od
srednje linije

 Circumductio
 Mješavina
fleksije,ekstenzije,
abdukcije i adukcije
Pokret :

 Oppositio vs. repositio

?

 Eversio vs. inversio

 Supinatio vs. pronatio

?
Pokret :
(unutra, van, gore i
dole)

 Retrusio vs. Protrusio

 Elevatio vs. Depressio

MIKROSKOPSKA GRAĐA LJUDSKOG
TIJELA

 Proučavaju:
 Nauka o ćeliji
 Nauka o tkivima i
 Nauka o organima
 Nivoi organizacije ljudskog
tijela
 NAUKA O ĆELIJI ( CYTOLOGIA )

 Ćelija (cellula) - osnovna jedinica građe živih ?

bića
?
 Ćelija ispoljava sva svojstva koja karakterišu
živo biće
 Sposobnost razmjene materija
 Reaguje na nadražaje(prenoseći ga ili vršeći pokret)
 Raste i diobom daje nove ćelije
 Ćelije višećelijskih živih bića ne ispoljavaju sva
životna svojstva u istoj mjeri (morfološko
diferenciranje ćelije prema njenom fiziološkom
dejstvu)
 Na taj način nastaju iz prvobitno nediferenciranih
ćelija:
 Epitelne
 Potporne
 Mišićne i
 Nervne ćelije
?
 Udružene diferencirane ćelije istih morfoloških i
funkcionalnih osobina obrazuju tkiva
 NAUKA O TKIVIMA ( HISTOLOGIA
)
 U ljudskom tijelu postoje četiri osnovne
vrste tkiva:
1. Epitelno
2. Potporno ?
3. Mišićno i
4. Nervno
 EPITELNO TKIVO
 Ćelije koje obrazuju opne koje pokrivaju
površine tijela bilo spolja bilo iznutra
 Osnovna uloga:?
 Reguliše odnos između
 tijela i spoljnje sredine kao i
 odnose među pojedinim organima
 U odnosu na spoljnu sredinu ćelije ovog tkiva
?
 Regulišu promet materija
 Spriječavaju ulaz ili dejstvo štetnih materija
(pokrovni epitel)
 Omogućavaju ulazak korisnih i neophodnih materija
za život organizma (resorptivnni epitel)
 Izlazak nepotrebnih i štetnih materija(secernirajući
epitel)
 Ćelije epitelnog tkiva se grupišu i
obrazuju:
 Jednoslojne i
 Prema obliku ćelija se dijeli na:
 Ljuspasti epitel (endothelium)
 Pločasti epitel
 Kockasti epitel i
 Cilindrični epitel
 Višelojne epitele
 Cilindrični (oblaže disajne puteve i mokraćnu
cijev)
 Pljosnati i
 Epitel prelaznog tipa
 Ćelije epitelnog tkiva daljim
diferenciranjem obrazuju žljezdani epitel
u čijim ćelijama se stvaraju određene
materije i izbacuju u
 Spoljnu sredinu (spoljašnje lučenje) ili u
 Unutrašnju sredinu (unutrašnje lučenje)
 Grupe epitelnih ćelija obrazuju posebne ?
organe – žlijezde (glandulae)
 POTPORNO TKIVO
 Potporno tkivo se pojavljuje u tri osnovna oblika:
?
 Vezivno
 Hrskavično i
 Koštano
 U potporno tkivo spadaju i krv i limfa
 Ćelije potpornog tkiva su razmaknute i prostore
između njih ispunjava međućelijska
supstanca(vidi sliku) koja mu daje manju ili veću
čvrstinu-otpornost
 Ovo tkivo ispunjava prostore između ostalih
tkiva i organa
 Zahvaljujući njemu čovječije tijelo i organi imaju
?
svoj karakterističan oblik i posebnu strukturu
 VEZIVNO TKIVO
 Ćelije vezivnog tkiva (fibrociti) su pljosnate sa
protoplazmatičnim produžecima pomoću kojih se spajaju i?
obrazuju koloniju ćelija – sincicijum
 Vezivna vlakna – u međućelijskoj masi – sastoje se od
vlakanaca – fibrila –prema funkcionalnim i morfološkim ?
odlikama se dijele na:
 Kolagena
 Pogodna za tetive mišića i zglobne veze
 Elastična
 Prilikom istezanja elastično vlakno povećava svoju dužinu do dva i po
puta i po prestanku sile vraća se na prvobitnu dužinu
 Mrežasta
 Međusobno obrazuju mreže koje obavijaju osnovne jedinice građe
pojedinih organa
 Mrežasta,elastična i kolagena vlakanca predstavljaju,u
stvari isti sistem,koji se pojavljuje u različitom obliku,u
zavisnosti da li vezuje i omotava osnovne ili krupnije
elemente građe jednog organa
?
 Osnovne elemente građe organa obavijaju i povezuju
najnježnija, mrežasta vlakanca
 Krupnije jedinice građe (koja se sastoji iz više ćelija)
?
obavijaju i povezuju sa susjednom drugom jedinicom
kolagena vlakna
 Ovakvi omotači od kolagenih vlakana obrazuju labavo,
rastresito ili intersticijalno vezivno tkivo organa kroz
koje prolaze grane krvnih žila i živaca
 Veći broj jedinica građe i sam organ obavija deblji ?
omotač sastavljen iz više slojeva međusobno ukrštenih
kolagennih snopića - fibrozno vezivno tkivo - koje skoro
potpuno gubi elastičnost
 Od velikog značaja je međusobni odnos vezivnih vlakana i ?
dijelova mekih tkiva-zavisi turgor(tonus – napetost)
pojedinih organa i cijelog tijela
 HRSKAVIČNO TKIVO
 Karakteriše međućelijska sluzna bjelančevinasta masa –
hondromukoid
 Rijetke hrskavične ćelije (hondrociti) okružene kolagenim ?
vlaknima obrazuju lopticu – hondron – osnovni elemenat građe
hrskavica
 Između hondrona kroz glalertnu međućelijsku masu pružaju se
kolagena vlakna ka površini hrskavice i priključuje se vlaknim
vezivne opne hrskavice – perihondrijumu
 Kolagena vlakna perihondrijuma svrstana u paralelne snopiće -
upravljena u pravcu dejstva sile istezanja ili sabijanja – daju
otpornost hrskavici
Hijalina hrskavica – kolagena vlakna u hrskavičnom tkivu maskirana
hondroitin sumpornom kiselinom –hrskavica izgleda bezstrukturna i
staklasta
Fibrozna hrskavica –u međućelijskoj masi postoje snopići
nemaskiranih kolagenih vlakana
Elastična hrskavica – prisutna elastična vlakna
Kalcificirana hrskavica – hrskavično tkivo kod odraslog postepeno
gubi vodu – hondromukoid nestaje – opada elastičnost hrskavice – sve
više se pojavljuju kolagena vlakna koja počinju da okoštavaju
 KOŠTANO
TKIVO
?
 Koštane ćelije - osteociti - imaju brojne nastavke koji se međusobno
dodiruju
 Osnovna međućelijska masa - snopovi kolagenih vlakana duž kojih se
pod uticajem koštanih ćelija talože rastvorljive krečne soli u vidu
sitnih kristalića (kalcijum fosfat - 85%, kalcijum karbonat -10%)
?
 Kolagena vlakna i osteociti predstavljaju organski dio koštanog
tkiva - osein - sačinjava 27 - 30% koštanog tkiva
 U starosti procenat oseina opada – elastičnost kostiju je manja i lakše
se lome
 Osnovna supstanca koštanog tkiva je slojevita - koštane pločice –
lamele (imaju izgled šupljih valjkova uvučenih jednih u druge)
 Koštane ćelje se nalaze između lamela
 U koštanoj lameli snopići kolagenih vlakana obrazuju spiralne navoje
– spiralni navoji susjednih lamela su uvijek suprotnog smjera i
ukrštaju se pod različitim uglovima
 MIŠIĆNO TKIVO
 Sastoji se od ćelija koje se pod uticajem
nadražaja kontrahuju – skraćuju
 Razlikujemo tri vrste mišićnog tkiva u ?
ljudskom organizmu:
 Poprečnoprugasto
 Glatko i
 Srčano mišićno tkivo
 POPREČNOPRUGASTO MIŠIĆNO
TKIVO
 Sastoji se iz mišićnih vlakana
 Mišićno vlakno – sincicijum – više mišićnih ćelija koje
obrazuju cilindričnu formaciju debljine od 10-100
mikrona,dužine od 2-15 cm
 Mišićno vlakno:
 Sarkolema – mišićna opna (uz zid priljubljena ćelijska jedra
 Sarkoplazma – citoplazma mišićnog vlakna
 Miofibrile - mišićna vlakanca unutar sarkoplazme raspoređena
uzdužno i paralelno
 Mikroskospski – zapažaju se tamne i svijetle poprečne
pruge – rezultat nejednakog prelamanja svjetlosti zbog
njihovog različitog hemijskog sastava
 Tamne pruge se pri podražaju skraćuju – kontrakcija
 Svijetle pruge su elastične i povećavaju se pri istezanju mišićnog
vlakna
 Kontrakcija poprečnoprugastog mišićnog vlakna
 Brza i
 Voljna – kora velikog mozga ?
 Snaga kontrakcije je proporcionalna debljini
vlakna,a skraćivanje njegovoj dužini (zakon
debljine i dužine)
 Nakon prethodnog istezanja mišićno vlakno se
skraćuje obično za polovinu svoje prvobitne
dužine
 Izuzetak su mišićna vlakna čiji je rad više
refleksan – prečaga i duboki mišići leđa –
skraćivanje oko 30%
 Povećan mišićni rad
 Kratkotrajno naprezanje – zadebljavanje vlakna uz
povećanje broja miofibrila
 Dugotrajno naprezanje – ne zadebljava nego se adaptira
da duže bez zamora vrši povećan rad
 GLATKO MIŠIĆNO TKIVO

 Ćelije vretenastog oblika

 Mišićna ćelija sadrži:
 Sarkolemu
 Izduženo jedro (u srednjem dijelu ćelije) i
 Miofibrile (postavljene uzdužno u ćeliji)
 Glatko mišićno tkivo – grupisanjem obrazuje
mišićne slojeve u zidovima cjevastih organa
utrobe,krvnih sudova,kože itd.
 Kontrakcije glatkih mišićnih ćelija su pod
uticajem autonomnog nervnog sistema – van
?
uticaja volje
 SRČANO MIŠIĆNO TKIVO

 Slično poprečnoprugastom tkivu

 Mišićna vlakna – kratka i uzana – spajaju
se svojim krajevima i obrazuju mrežasti
sincicijum
 Kontrakcija srčanog mišićnog tkiva je pod
?
uticajem autonomnog nervnog sistema
 NERVNO TKIVO
 Sačinjavaju:
 Nervne ćelije
 Potporne ćelije (neuroglije)
 ?
Nervna ćelija(neurocit) -najdiferenciranija ćelija organizma koja
prima i sprovodi nadražaje
 Sastoji se od:
?
 Tijela (zvjezdasti,piramidalni ili vretenasti oblik)
 U protoplazmi se nalaze
 Jedro
 Neurofibrile – pružaju se kroz tijelo i produžetke - produkt protoplazme
 Predstavljaju histološku podlogu za sprovođenje nadražaja
 Nisll-ova hromatofilna supstancija-sjedište potencijalne energije za rad
nervnih ćelija
 Pigmenti
 Crni – melanin (samo kod nekih ćelija)
 Žuti – lipohrom (samo kod nekih ćelija)
 Neke ćelije autonomnog nervnog sitema sadrže i sekretorna zrnca-
neurosekrecija
 Produžetaka
 Produžeci nervne ćelije mogu biti:
?
 Kratki (dendriti) – nastavci protoplazme
 Završavaju u blizini nervne ćelije
 Dugački (neuriti – nervno vlakno)
 Samo jedan,izuzetno dva ili više
 Sadrže protoplazmu i neurofibrile
 Na svom kraju stupa u odnos sa efektorom(izvršnim organom)
 Na svom putu daje bočne ogranke – kolaterale
 Neuron – (osnovna strukturalna jedinica nervnog
sistema) - nervna ćelija sa svojim produžecima ?
 Neurit – po odvajanju od ćelije dobije mijelinski
omotač (ima ulogu električnog izolatora) – na ?
pojedinim mjestima je prekinut i obrazuje prstenasta
Ranvier-ova suženja
 Nervno vlakno po napuštanju CNS-a dobija još jedan
omotač – Schwan-ov omotač (sastoji se od neuroglija
– trofična uloga)
 Izvjesni neuriti simpatičkog nervnog sistema imaju
samo Schwan-ov omotač i nazivaju se amijelinska ili
siva nervna vlakna
 NEUROGLIJA
 Potporna ćelija nervnog tkiva - tri oblika:
?

 Makroglija – obrazuje potpornu mrežu CNS-

a – trofička(prehrambena) uloga
 Mikroglija – služi kao makrofag u nervnom
sistemu (odstranjuje ostatke propalih nervnih
ćelija)
 Oligodendroglija – važna uloga pri
stvaranju mijelinskih omotača
 Regeneracija nervnog tkiva je vrlo ?

slaba
 Prilikom povrede nervne ćelije jedino mogu
da se obnove njeni produžeci
 NAUKA O
ORGANIMA(ORGANOLOGIA)
 Organ – dio ljudskog tijela određenog oblika i ?
funkcije koji se sastoji iz više tkiva od kojih je jedno
dominantno – glavni nosilac funkcije za dotični organ
 Udruživanjem organa nastaju pribori ili sistemi
ljudskog tijela:
 Skeletni sistem
 Mišićni sistem
 Pribor za varenje
 Pribor za disanje
 Mokraćno-spolni pribor
 Pribor za krvotok
 Nervni sistem
 Sistem čula i koža
 Svi sistemi se dijele u dvije osnovne grupe:
?
 Grupa koja služi održavanju jedinke i
 Grupa koja služi održavanju vrste
 Organi pribora za varenje,disanje i mokraćno-spolnog
pribora sačinjavaju utrobu čovječijeg tijela
(viscera)
 ODLIKE OBLIKA ČOVJEČIJEG TIJELA
 Karakteristična odlika ljudskog tijela je:
 Prisustvo osovinskog skeleta kao i kod ostalih
kičmenjaka i
 Simetričnost njegovih bočnih polovina
 Nije potpuna – naročito u odnosu na raspored unutrašnjih organa
 Dešnjaci – desna polovina za 1-2% teža
 Desna ruka za 1-2 cm duža
 Kod donjih udova je obrnuta pojava-lijeva noga je
za 1 cm duža(kod dešnjaka služi tijelu kao češći i
glavni oslonac)
 Spoljašnje odlike ljudskog tijela
 Podjela na dijelove
 Proporcije
 Konstitucija
 Osnovni stav čovjeka
 DIJELOVI ČOVJEČIJEG TIJELA
 Glavni dijelovi čovječijeg tijela ?
su:
 Glava(caput)
 Vrat(collum)
 Trup(truncus)
 Gornji udovi(membrum superius)
 Donji udovi(membrum inferius)
 Izuzimajući udove tijelo čovjeka
sadrži dva uzdužna kanala:
?
?  Prednji-utrobni
 Ograničavaju dijelom koštani
dijelom mišićno-aponeurotični
zidovi
 U visini trupa postoje dvije velike
tjelesne šupljine
 Grudna
 Trbušna

?  Stražnji-nervni
 Sadrži centralni nervni sistem
ograničen koštanim zidovima
 ?
 Caput(glava)
 Cranium (lobanja)
 Facies (lice)
 Collum(vrat)
 Nucha(zadnji dio vrata)
 Cervix(prednji dio vrata)
 Truncus(trup) ?
 Thorax(grudni koš)
 Pectus(prednja strana)
 Dorsum(leđa-zadnja strana)
 Abdomen(trbuh)
 Lumbus(zadnja strana)
 Latus(bočna strana)
 Spratovi trbuha
 Epigastrium
 Mesogastrium
 Hypogastrium
 Pelvis(karlica)
 Perineum(donja strana
karlice)
 Regio urogenitalis(prednji
dio)
 Regio analis(zadnji dio)
 Membrum superius
?
 1. Axilla(rame)
 2. Brachium(nadlakat)
 Cubitus(lakat)
 Fossa cubitalis
 3. Antebrachium(podlakat)
 4. Manus(šaka)
?
a. Carpus(ručje-korijen šake)
b. Metacarpus(doručje)
c. Digiti manus(prsti šake)
 Pollex(palac)
?
 Index(kažiprst)
 Digitus medius(srednjiprst)
 Digitus anularis(domali prst)
 Digitus minimus(mali prst)
 Palma manus(prednja strana šake)
 Dorsum manus(zadnja strana?
šake)
?
?  Fossa axillaris(pazušna jama)
 Membrum inferius?
1. Coxa (korijen ili bedro)
2. Femur (natkoljenica ili but)
3. Genu (koljeno)
 Fossa poplitea(zatkoljena jama)
4. Crus (potkoljenica)
5. Pes (stopalo)
? a. Tarsus(nožje)
b. Metatarsus(donožje)
c. Digiti pedis(prsti)
 Hallux(palac)
?
 Digitus II,III,IV,V

 Dorsum pedis (gornja ili leđna

strana)
?  Planta pedis (donja strana ili
taban
?
 Calx(peta ili zadnji kraj tabana)
 PROPORCIJE TIJELA
 Proučavanje još u doba starih Egipćana i Grka
 Umjetnici u cilju određivanja normalnog ili idealnog tipa ljepote ljudskog
tijela
 Dužinu određenog dijela tijela su uzimali kao osnovnu mjernu jedinicu –
modulus – koji je ispoljavao određeni broj puta u dužini tijela i njegovih
dijelova – uvijek izražen brojem bez ostatka
 Pomoću modulusa stvaraju računskim putem osnovnu šemu – kanon –
proporcija ljudskog tijela
 Predlagani su mnogi kanoni proporcija i uzimani različiti dijelovi kao
modulusi
 Egipćani – dužina srednjeg prsta šake (sadržana 19 puta u dužini tijela)
 Grci i Rimljani – dužina glave koja predstavlja osminu visine tijela
 Zeising-ov princip “zlatnog presjeka” – dijeli određenu dužinu ili liniju u
takvoj srazmjeri da odnos manjeg prema većem dijelu bude isti kao i
odnos većeg dijela prema cijeloj dužini ili liniji
 Schmidt-ov kanon proporcija – prednost ovog je što on određuje fiksne
tačke zglobova,te se proporcije tijela mogu obračunavati i u miru i u
pokretu (za ovaj kanon kao modulus uzeta je trećina dužine
slobodnog dijela kičmenog stuba koja odgovara jednoj desetini visine
tijela – dužina slobodnog dijela kičmenog stuba dobija se indirektno
mjerenjem rastojanja od gornje ivice grudne kosti do gornje ivice
preponske simfize
 KONSTITUCIJA ČOVJEKA
 Skup morfoloških i funckionalnih odlika jedne ?
individue ?
 Kretschmer razlikuje tri osnovna tipa
 Leptosomni
 Nedovoljna debljina tijela u odnosu na visinu i nepostojanje
tendencije ka gomilanju masnog tkiva čak i kod obilne
ishrane
 Potenciranje ovih odlika dovodi do asteničnog tipa
 Atletski
 Snažne kosti i masivna muskulatura
 Piknički
 Veliki obim glave i trupa.slabo razvijeni i tanki udovi i
naslage potkožnog masnog tkiva,naročito na trbuhu
 Ova tri osnovna tipa kao poptuno čisti se rijetko
sreću i najčešće postoji kombinacija navedenih
karakteristika
 PODJELA SISTEMATSKE ANATOMIJE
 Dijelovi sistematske anatomije koji proučavaju
oblik i građu organa određenih funkcionalnih
sistema ljudskog tijela dobijaju posebne nazive
 Prvi dio ove anatomije proučava
 Pribor za kretanje koji sačinjavaju
 Skeletni sistem
 Osteologija (nauka o kostima)
 Syndesmologia (nauka o zglobovima)
 Mišićni sistem
 Myologia

 Dinamička anatomija - kineziologija

proučava pribor za kretanje kao cjelinu
 Ostali dijelovi sistematske anatomije su:
 Splanchnologia(nauka o organima utrobe)
 Angiologia (nauka o priboru za krvotok)
 Neurologia ili neuroanatomia (nauka o nervnom
sistemu i o sistemu čulnih organa