ΤΟ ΧΡΙΣΜΑ ΕΝΟΣ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ*

Της Σοφίας Ιορδανίδου**

Λίγο πριν την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, στα 1914, το
ελληνικό κοινό έχει την πρώτη του επαφή με το έργο του Λουίτζι Πιραντέλο.
Ταυτόχρονα όμως είναι αυτό που τον «χρίζει» ευρωπαίο συγγραφέα, μιας και η
χώρα μας είναι η πρώτη μετά την Ιταλία που παίζεται έργο του πολύ πριν τον
ανακαλύψουν τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά θεατρικά κέντρα και μάλιστα τέσσερα
χρόνια μετά την πρώτη παράσταση έργου του στη γείτονα χώρα.
Την ευθύνη για την πρώτη παράσταση πιραντελικού έργου στην χώρα μας
φέρει ο Τηλέμαχος Λεπενιώτης, ένας από τους «μύστες» της Νέας Σκηνής του
Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, ο οποίος παρουσιάζει με το θίασό του, στις 19
Ιουνίου 1914 και για δύο συνεχόμενες μέρες, το μονόπρακτο Η μέγγενη (La
morsa) στο θέατρο Κυβέλης. Πρόκειται για το πρώτο μονόπρακτο που έγραψε ο
Λουίτζι Πιραντέλο και πρωτοδημοσιεύτηκε στα 1898, με τον αρχικό τίτλο Ο
επίλογος (L' epilogo).
Τους κεντρικούς ρόλους κράτησαν οι Πάνος Καλογερίκος, o Αιμίλιος
Βεάκης και η Ανθή Μηλιάδου. Το ελληνικό κοινό τον υποδέχτηκε πολύ απλά, το
ίδιο και ο τύπος, χωρίς ιδιαίτερα σημαντικά σχόλια, απλώς τονίζοντας πως το
έργο είναι ενός Ιταλού ποιητή, ενώ αντίθετα δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην
πρώτη εμφάνιση με το θίασο της ηθοποιού Ανθής Μηλιάδου, αδερφής της
Χριστίνας Καλογερίκου. Ο τύπος τον υποδέχεται απλά, το ίδιο και το κοινό: στο
περιοδικό Ελλάς διαβάζουμε: «[Το] νέον μονόπρακτον Μέγγενη - (La Morsa) -
είναι έργον γραμμένον κατά τον παλαιόν τρόπον και στρέφεται γύρω από την
απιστίαν. Το έργον δεν είναι ούτε φιλολογικόν, ούτε γραμμένον διά να παιχθή.
Αλλ' εν τούτοις το καλό παίξιμο των ηθοποιών του θιάσου έφερε την επιτυχίαν
του»1. Αυτά γράφει για την πρώτη εκείνη παράσταση του Πιραντέλο στην Ελλάδα
ο Φώτης Γιοφύλλης, με το ψευδώνυμο Θεατρικός, φανερώνοντας ότι ακόμη και
αν οι πνευματικοί άνθρωπου του τόπου προσπαθούν να βρίσκονται σε συνεχή
επαφή με τα επιτεύγματα του δυτικοευρωπαϊκού πνεύματος, το θεατρόφιλο κοινό
της εποχής απέχει πολύ από το να θεωρείται εξοικειωμένο με αυτά.
Η γενικότερη θεατρική ζωή της χώρας μας δε, εκείνη την περίοδο
τροφοδοτείται από το ιταλικό ρεπερτόριο, γοητεύεται από τα ποιητικά δράματα
του Ντ’ Ανούντσιο, ενώ δε λείπουν και οι αναφορές στον τύπο για σύγχρονους
του Πιραντέλο θεατρικούς συγγραφείς, όπως ο Λουίτζι Κιαρέλι. «Οι Ιταλοί
θεατρικοί συγγραφείς έγειναν γνωστότατοι πλέον εις την Ελλάδα. […] Εις την
πλειάδα των αστέρων του Ιταλικού θεάτρου ανατέλλει τώρα αστήρ νέος, πρώτου
μεγέθους. Είνε ο Λουδοβίκος Κιαρέλλι, άγνωστος ακόμη εδώ. Το πρώτον του
1
Θεατρικός, Ελλάς, 22 Ιουνίου 1914
έργον Πρόσωπον και προσωπίς» επαίχθη πέρσυ στο Μιλάνον […]. Έγραψα τότε
την υπόθεσιν του έργου εις τας Αθήνας. Ο κ. Μυράτ την εδιάβασε και
γοητεύθη»2, γράφει ο Στέφανος Δάφνης στην εφημερίδα Αθήναι. Πρόκειται για
τον συγγραφέα του verismo, που άσκησε τεράστια επίδραση στο έργο του
Πιραντέλο3.
Μέσα σε αυτό το κλίμα και λίγο πριν την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου
Πολέμου, το ελληνικό κοινό έχει την πρώτη του επαφή με το έργο του Πιραντέλο,
πολύ πριν το υπόλοιπο ευρωπαϊκό ή το αμερικάνικο, και σχεδόν ταυτόχρονα με το
ιταλικό.
Η παράσταση αυτή έρχεται σε μια χρονική περίοδο κατά την οποία ο
συγγραφέας είναι σχεδόν άγνωστος ακόμα και στην Ιταλία, και τέσσερα χρόνια
μετά την πρώτη παράσταση του έργου. Με ποιο τρόπο ή ποιος φέρνει σε επαφή
το Λεπενιώτη με το έργο του σικελού δραματουργού παραμένει άγνωστο. Η
σύμπτωση ότι τόσο ο Χρηστομάνος όσο και ο Πιραντέλο βρέθηκαν στη Βόννη την
ίδια χρονική περίοδο, ίσως να μην είναι μια απλή εικασία: διόλου απίθανο να
συναντήθηκαν εκεί μια και οι δύο τελειώνουν το κεφάλαιο Βόννη την ίδια
περίοδο, ο Χρηστομάνος να ήρθε σε επαφή με τις νέες τάσεις στη δραματουργία
και ταυτόχρονα με την κοσμοθεωρία του Πιραντέλο, και στη συνέχεια στην
Αθήνα να συζητά με τους μαθητές του την πρωτοπορία και τους εκφραστές της.
Και ο Λεπενιώτης ως ένας από τους τελευταίους «μύστες», ακολουθώντας τα
βήματα του δασκάλου του να φέρνει στην Ελλάδα το συγγραφέα του «είναι» και
του «φαίνεσθαι». Δεν μπορούμε όμως να είμαστε απόλυτα βέβαιοι, παρά μόνο να
εικάσουμε αυτή ή μια παρόμοια διεργασία.
Βέβαιο όμως παραμένει το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι η πρώτη ευρωπαϊκή
χώρα μετά την Ιταλία που γίνεται γνωστό έργο του Πιραντέλο.

* Το παρόν κείμενο αποτελεί μια σύνοψη του αντίστοιχου κεφαλαίου στο υπό
έκδοση μελέτημα Η πρόσληψη του Πιραντέλλο στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα.
** Η Σοφία Ιορδανίδου είναι διδάκτωρ του τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και
Λογοτεχνίας του Α.Π.Θ.

2
Στέφανος Δαφνής, Αθήναι, 28 Μαΐου 1918
3
Μάριος Πλωρίτης, Πρόσωπα του νεώτερου δράματος, σ. 68