T.C.

MLL ETM BAKANLII

EL SANATLARI TEKNOLOJS

GELENEKSEL TRK GYS AKSESUARLARI

Ankara, 2012

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel r enme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. GELENEKSEL KIYAFETLER ........................................................................................... 3 1.1. Anadoluda Giyim......................................................................................................... 3 1.2. Osmanl'da Kadn Giyimi ............................................................................................. 4 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 7 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 8 RENME FAALYET2 .................................................................................................... 9 2. BAA VE AYAA GYLEN AKSESUARLAR .............................................................. 9 2.1. Baa Giyilenler.............................................................................................................. 9 2.1.1. Tepelik ................................................................................................................. 11 2.1.2. Fes........................................................................................................................ 13 2.1.3. Barts(Al Baz,Grep, Gelin Al).................................................................... 17 2.1.4. Tarak .................................................................................................................... 17 2.2. Ayaa Giyilenler. ........................................................................................................ 18 2.2.1. Naln Takunya ..................................................................................................... 18 2.2.2. Ayakkab .............................................................................................................. 18 2.2.3. izme ................................................................................................................... 20 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 21 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 22 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 23 3. TAKILAR .......................................................................................................................... 23 3.1. Kolye ........................................................................................................................... 24 3.2. Hamayl ....................................................................................................................... 27 3.3. Bilezik ......................................................................................................................... 28 3.4. Yzk .......................................................................................................................... 29 3.5. Kpe ............................................................................................................................ 30 3.6. Hzma .......................................................................................................................... 31 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 32 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 33 RENME FAALYET4 .................................................................................................. 34 4. GYS ZERNE TAKILANLAR .................................................................................... 34 4.1. Kemer .......................................................................................................................... 34 4.2. Kstekli Saat ............................................................................................................... 36 4.3. Bro ............................................................................................................................. 37 4.4. Kese............................................................................................................................. 37 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 40 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 41 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 42 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 43 KAYNAKA ......................................................................................................................... 45

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLLK El Sanatlar Teknolojisi Alan ortak Geleneksel Trk Giysi Aksesuarlar Geleneksel Trk giysi aksesuarlaryla ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir. 40/16 Bu modln n koulu yoktur. Geleneksel Trk giysi aksesuarlarn incelemek Genel Ama Geleneksek Trk giysi aksesuarlarnn nemini kavrayarak dnem aksesuarlarn analiz edebilecek, elde ettiiniz dokmanlarla bilgilerinizi gelitirebileceksiniz. Amalar 1. Geleneksek Trk kyafetlerini renebileceksiniz. 2. Baa ve ayaa kullanlan geleneksel aksesuarlar ve zelliklerini sralayabileceksiniz. 3. Geleneksel taklar ve taklarn giysi sslemedeki yerini renebileceksiniz. 4. Giysi zerine kullanlan aksesuarlar ve aksesuarlarnzelliklerini renebileceksiniz. Ortam: Tarih eserlerin bulunduu mzeler, aydnlk bir alma ortam Donanm: Tepegz, fotoraf makinesi, ses ve grnt cihazlar, not almak iin kt, kalem, dosya, yazc, internete bal bilgisayar Modln iinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modln sonunda, size lme arac ( test, oktan semeli, doru-yanl, vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, El sanatlar, uluslarn kltrel kimliklerinin en canl ve anlaml belgeleridir. Hammaddesi, deseni ve retim teknii, retenin katksyla, ait olduu yrenin karakteristiini tamasyla deer kazanr. zenle, aln teri ve el emeiyle oluturulan eserler ustalarn duygu, dnce ve ruhuyla btnlemektedir. El sanat szle ifade edilenden daha zengin bir anlam ykyle doludur. Ustalarn hzl ve hnerli elleri tarih boyunca ilemi, yaam gzelletirerek kalc hle getirmitir. El sanatlar insanmzn sevgilerini, tutkularn sergileyen yaptlardr. Metali iekle bezeyen, bakr ekillendiren, iplii ilmek ilmek dokuyan, ahab ve seramii gzelletiren o hnerli eller, gemii gnmze ve gelecee balayan duygu ve dncelerin emeleri ve kprleridir. El sanatlar, insan emeinin ve becerisinin en deerli eseridir. Toplumlarn hayat biimini, geleneklerini, greneklerini ve duygularn yanstan en eski sanat dal olmasnn yan sra, o toplumun kltrel deerlerini kuaktan kuaa aktaran ve gelimesini devam ettiren kalc belgelerdir. Geleneksel Trk el sanatlar, Anadolunun binlerce yllk tarihinden gelen eitli uygarlklarn kltr mirasyla, kendi z deerlerini birletirerek zengin bir mo zaik oluturmutur. ok zengin el sanatlar potansiyeline sahip olan Trk milletinin kltr tarihi incelendiinde, asrlar ncesinden bile yaratc gcn kullanarak madenlerden, talardan, bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen hammaddeleri deerlendirerek eitli ihtiya maddelerini yaptklar grlmtr. Orta Asyadan Anadoluya kadar uzanan g yolunda karlatklar kltrlerden de etkilenerek gnmze kadar uzanan zengin el sanatlarn oluturmutur. Gnmzde bata endstrileme olmak zere teknolojide yaanan gelimeler el sanatlarna olan ilgiyi zayflatm ve sre iinde el sanatlar yok olma snrna gelmitir. Bir zamanlar hibir ticari kayg tamadan retilen el sanatlar alannda (gnmzde) almak isteyenlere nderlik yapabilecek sanatkrlara ve kaynaklara ihtiya vardr. Birok el sanatnda bu yokluun izleri aka grlmektedir. Kltr varlklarmzn nemli blmn oluturan el sanat rnlerimiz, bilimsel yntemlerle korunmal, yaatlmal, tantm ve pazarlamas yaplmaldr. El sanatlaryla uraanlar, bugn iki sorumluluk tamaktadr. Birincisi, bilgi ve becerisiyle ona miras kalanlarn yaatlmasna katk salamak; ikincisi zelliklerini yitirmeksizin, o sanat daln modernize ederek gelecek kuaklara retmektir. Geleneksel giysi ve aksesuarlarmz korumak, geleneksel giysi ve aksesuarlarmznyok olmasn nlemek, gelecek kuaklara miras brakmak iin bunlar

aratrmak en nemli grevimiz olmaldr.Herkes evinde bulunan antika eyalarn deerini bilmeli, fotoraflarn ekip belgelemeli ve bu eserleri gn na karmal, sergilemelidir.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Osmanl ve Anadoluda geleneksel giyim tarzn reneceksiniz.

ARATIRMA
Osmanl saraylarndaki giyim tarzn aratrnz. Anadoluda giyim tarzn aratrnz. Yrenizdeki geleneksel giyim tarzn aratrnz. Edindiiniz bilgileri snfta arkadalarnzla paylanz.

1. GELENEKSEL KIYAFETLER
rtnmek ve giyinmek gibi ihtiyalar, kuma dokumaclnn, sslemeciliingelimesini salam, boyama ve desenleme, naklarla ssleme ilerini de ortaya karmtr. nce dokumaclk denilen i kolunun rnleri kumalar hem ev tezghlarnda hem de dokumac esnafnn loncalar iinde retilmektedir. Giyim, insanlarn varoluundan gnmze kadar yemek, imek kadar elzem olmutur. Giyinme anlay zaman iinde blgesel deiiklikler gstererek bugne gelmitir. nceleri ilkel biimde post gibi rnlerden yararlanan insanlar, zamanla teknolojinin gelimesiyle, moda, kltr, din inanlar ve ekonominin etkisiyle bugnk durumuna gelmitir. Giyim, vcudu d etkilerden koruyan bir vastadr. Sslenme arzusunu da yerine getirdii iin ayrca sslemelerle ve aksesuarlarla zenginletirildiinde gzel bir sanat saylmaktadr.

1.1. Anadoluda Giyim

Anadolu kadn, ssleme ve sslenme konusunda olduka baarl olmu, en kk giysi eidini bile sslemitir. Sevincini, zntsn, zlemini ve fkesini yanstt el emei, gz nuruna dkerek ortaya kard bu ssl giysileri ve aksesuarlar bizlere zengin bir kltr miras olarak brakmtr. Giysilerde kullanlan desenler, ilemeler, sslemeler, renkler ve aksesuarlar, Anadolu insannn duygu, dnce ve becerilerinin sanata yanstlmasdr. Gzel grnmek her insann yaradlndan gelen bir duygudur. Dolaysyla insanolu, beendii ve kendini gzel gstereceine inand her nesneyi vcudunda tamaya ve vcuduna takmaya zen gstermitir. Giysi ve aksesuarlar, giyinme ve sslenme arac olarak bir lkenin, bir dnemin zelliklerini belirten bir objedir. Her zaman uygarln deiimini yanstr. Anadolu,

dnyann en eski yerleim ve kltr merkezlerinden biri olarak dnyann hibir blgesine nasip olmayacak tarih ve kltr zenginlikleriyle donanm, medeniyetlerin beii olmutur. Bu kltr ierisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarmz da yer almaktadr. Anadolu halknn yakn zamanlara kadar giydii yresel giysiler Cumhuriyet dnemi kyafet inklabyla birlikte moda akmlarnn da etkisiyle halkn zamanla Batl giyim tarzna ynelmesine, zellikle erkek giyim-kuamnn yok olmasna neden olmutur. Nadiren zel gnlerde giyilen bu kyafetler gnmzde kiisel koleksiyonlarda ve mzelerde korunmakta, halk oyunlar kyafetleri olarak deerlendirilmektedir. Giysiler, yrelere gre belirgin farkllklar gstermekte, blgelerinin corafi, tarih ve sosyokltrel yapsnn tm zelliklerini sergilemektedir. Tepelii, oyal yazmas, valas, bogusu ile alnlk, duluk, penez, taraklaryla ba ayr; zbn, yelei, cepkeni, etei, arkal, nl, alvar, kua, ukuru, pekiri ile st ayr; yemeni, ark, potin, terlik, orap ve patii ile aya ayr eitli zenginlik gsteren kadn kyafetleri ile; fes kukulat, takke gibi balklarla gmlek, alvar, zvga, potur, cepken, ceket, izme, ark, yemeni, kuak, silahlk, hamayl, pazubent, kstekler ile sslenen erkek kyafetleri, bugnk halk oyunlar gruplarnn giysilerinde yaatlmaya allmaktadr. Giysilerin vazgeilmez aksesuarlar olan oyalar; sslemek, sslenmek amacndan baka, tadklar anlamlarla bir iletiim arac olarak da kullanlr. ne, mekik, t, filkete gibi aletlerle yaplan oyalar (danteller) geleneksel sanatlarn en ince rneklerindendir. Genellikle ayn tr iplik kullanlan bu tekniklerde, iplikler halkalanarak, zincir ekilerek, birbirine balanarak, dm atlarak ve bazen de pul, boncuk, payet kullanlarak ekillendirilir. Bunlardan ine oyalar, motif, kompozisyon ve teknik adan farkl ve zgndr. T mekik, filkete, koza, yn, mum, boncuk oyalar hl gelin kzlarn eyizlerinin en nemli paralardr. Oyalar, gnmzde modern dizaynl giysilerde de aksesuar olarak kullanlmaktadr. Kullanlan malzeme, teknik, ekil ve bezeme zellikleri ile kullan biimlerinden dolay verdikleri mesajlar Anadolu taklarna ayr bir anlam kazandrmtr. Bu nedenle kadn, inan ve zenle takt taklar ne zaman ve nasl kullanacan yaam biimi ierisinde renerek ve toplumun geleneklerine bal olarak srdrmtr. Anadolu kadn taklarndan ba sslemelerinde kullanlan, zengin teknik ve motiflerle sslenmi; tepelik, fes ss, alnlk, yanak dven, kpe gibi taklar baz yrelerde bir arada kullanld gibi baz yrelerde birka fes zerinde veya fessiz olarak kullanlmaktadr. Trk taklarna genel olarak bakldnda taky daha ok kadnlarn kulland, erkek taklarnn eitlilik bakmndan kadn taklarna oranla daha az olduu grlmektedir. Bunlardan tepelik, kolye, kst denilen gerdanlk, hamayl, kpe, bro, bilezik, kemer ve kemer tokalar gibi ok eitlilik gze arpmaktadr.

1.2. Osmanl'da Kadn Giyimi

Osmanl sultanlar giyimkuama nem verir, lks kumalardan dikilmi kaftanlar giyerlerdi. Grkemli giyecekler kemha (brokar), kadife, atma (bir kadife tr), seraser (altn

ve gm alaml telle dokunmu ipekli kuma), diba, atlas, canfes, tafta, vala, uha, sof ve al gibi kumalarla oluturulurdu. Topkap Saray'nn saylar 1550'yi bulan giyimku am koleksiyonu len padiahn zerinden kan ve sahip olduu dier giysilerinin saklanmasyla olutu. Padiah elbiseleri hazine eyas sayldndan hazinede saklanrd. len sultan, hanedan mensubu yksek rtbeli devlet memuru ve din byklerinin eyalarnn trbesine konulmas bir gelenekti ve bu trbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona katlrd. Osmanl sarayndaki ipekli ve pamuklularn bir blmnn menei Hint, ran ve Msr'dr. Osmanl sultanlarnn kostm kaftanlar, imparatorluk iinde zel bir yere sahiptir. nemli bir grevi gerekletirenleri dllendirmek iin hediye edilen kaftanlar, bir imtiyaz iareti olarak da kumandanlara klla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu.

Resim 1.1:Osmanl kadn kyafetiResim 1.2:Osmanl dnemi kadn kyafeti

Osmanl beenisindeki ok renklilik; birbirinden bamsz paralarn bir araya getirilmesi eilimi, mcevherin kullanm tarznda da kendini gstermitir. zellikle zmrt, yakut, safir, firuze, elmas, inci, mercan, yeim, sedef ve akik en ok kullanlan talardandr. Avrupa mcevher geleneindeki ayn motifi tekrarlayan takmlarn, klnn tamamlanmas iin nerede ise bir zorunluluk olmasna karlk, Osmanl mcevher geleneinde taklarn mutlaka birbiriyle uyumlu bir takm oluturmas gerekmez.Farkl motifleri sergileyen paralar her zaman sevilerek bir arada kullanlmtr. Osmanl kuyumcusu, bir nakka gibi ince ince alarak, tasarmn tan biimine en az mdahale ile yapmaya, tasarm tan biimine uydurmaya zen gstererek, bir imparatorluk sentezi olan Osmanl ruhunu yanstan, natralist arlkl eserler vermitir. Osmanl devletinin gc artk, snrlar geniledike mcevherlerde kullanacak deerli talar ve madenler giderek daha kolay salanr olmu, genileyen topraklardan Osmanl bakentine hnerlerini sergilemek zere Horasan, Tebriz ya da Bosnadan, Balkanlarn deiik blgelerinden veya Rus snrlarndan, Grc ve erkez blgelerinden gelen kuyumcu ustalarnn da katlmyla mcevher retimi giderek eitlenmi ve zenginletirilmitir.

Osmanl imparatorluunun ykselme ve duraklama dnemlerinde saraya bal sanat says da deimi ve zellikle son dnemlerinde olduka azalmtr. rnein 16. yzylda, imparatorluun en gl olduu dnemde, sanat says fazla iken 18. yzyl ortalarnda zergeran olarak sarayda sadece yedi kiinin alt kaynaklarda belirtilmektedir. 19. yzylda ise bu say gittike azalmtr. Osmanl devletinin refah dnemlerinde, kullanlmayan hazine eyalarnn satld skntl zamanlarda ise para baslmak zere daha ok gm eyalarn darphaneye gnderildii yine kaynaklarda verilen bilgiler arasndadr. Ancak mukaddes emanetlerle ilgili eyalara ise dokunulmayp bunlarn sadece tamir ve ilavelerle korunmasna allmtr. Saraya ait tak ve deerli eyalarn bazen tozland ya da rutubetten zarar grd ve ie yaramad gerekesiyle fiyatlar belirlenerek dar satld da olmutur. Pek ok Osmanl mcevherinin zellikle de taklarn gnmze ulamama nedeni mcevherin yzyllardr deimez kaderinin sonucudur. Mcevherler yzyllar boyunca kh farkl gereksinimleri karlamak zere bozdurularak paraya evrilmi, kh mcevher modasnn deimesiyle yeni modaya uymak amacyla deiime uramtr. Gnmzde ise bu eilimin azalarak da olsa srd sylenir. Osmanl dneminde, saray modellerinin taklidi olan benzer taklar kullanmak halk arasnda yaygn bir alkanlk olmutur. Osmanl taklar arasnda sorgu, hotoz, zlflk, enselik, sa ba, gerdanlk, ine, bro, kpe, bilezik, yzk, mhr, halhal, pazubent, dme, zincir, saat, kstek, kemer, kemer tokas olarak olduka zengin bir eitlilik gstermektedir.

Resim 1.3: Zmrt, yakut,lal ve incili sorgu (18 yy.)

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aada aratrma ilemini yapnz.

lem Basamaklar
Elektronik ortamdan veya ansiklopedilerden Trklerde geleneksel giyim tarzlarn aratrarak resim vb. dokman toplaynz. Mzelerden geleneksel giyim ve kullanlan aratrnz resim vb.dokman toplaynz. Bulunduunuz yrede kullanlan geleneksel giysileri aratrarak resim vb. dokman toplaynz. Topladnz dokmanlarla bir klasr hazrlaynz.

neriler
Titiz alnz.

Yeterli sayda dokman toplamaya zen gsteriniz.

Dokmanlarn bulunduunuz yrenin zelliklerini tamasna dikkat ediniz. Zaman iyi kullannz. Titiz alnz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. ( ) Giysilerde kullanlan desenler, ilemeler sslemeler, renkler ve aksesuarlar, Anadolu insannn duygu, dnce ve becerilerinin sanata yanstlmasdr. ( )Anadolu halknn yakn zamanlara kadar giydii yresel giysiler Cumhuriyet dnemi kyafet inklabyla birlikte moda akmlarnn da etkisiyle halkn zamanla Batl giyim tarzna ynelmesi, zellikle erkek giyimkuamnn yok olmasna neden olmutur. ( )Trk taklarna genel olarak bakldnda taky daha ok erkeklerin kulland, kadn taklarnn eitlilik bakmndan erkek taklarna oranla daha az olduu grlmektedir. ( )Osmanl sultanlar giyimkuama nem verir, lks kumalardan dikilmi kaftanlar giyerlerdi. ( )Osmanl dneminde, saray modellerinin taklidi olan benzer taklar halk arasnda kullanlmamtr.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Ba ve ayakta kullanlan geleneksel aksesuarlar reneceksiniz.

ARATIRMA
Bata kullanlan geleneksel aksesuarlar aratrnz. Ayakta kullanlan geleneksel aksesuarlar aratrnz. Yrenizde kullanlan geleneksel ba ve ayak aksesuarlarn aratrnz. rendiklerinizi snfta arkadalarnzla paylanz.

2. BAA VE AYAA GYLEN AKSESUARLAR

2.1. Baa Giyilenler
Yzyllar tesinden gnmze kadar kltr hazinemizin bir kolu hline gelmi olan kadn balklar, Anadolunun her blgesinde ortak bir gelenek olarak kullanlmtr. Tarih boyunca kadn, her yerde ve her zaman gzel grnmek iin en iyi ekilde giyinmi ve sslenmitir. Giyim ekilleri, iklim artlarnn da etkisi altnda bulunmakla birlikte, nerede olursa olsun kadn, nce ba gzelliine nem vermi, sslemeye bandan balamtr. Bu nedenle yz gzellii, sa biimleri ve baa giyilen balklarla bir arada dnlm, bir ataszmzde Gzelin bana, aann ana, rgatn iine, atn diine bak. denilmitir. Trk kadnnn giysi ve ba sslemeleri, yzyllar ncesinde de dikkat ekici zellikler tamtr. 18. yzylda saray kadnlar, zeri elmas ve yakut gibi kymetli talarla ssl balklar kullanmlardr. eitli kaynaklarda, Trk kadnlarnn giydikleri balklarn inci, elmas, zmrt gibi talarla sslendii, ok sayda rlen sa rglerle, incili kurdelelerin takld belirtilmitir. Sa rglerine altn, topuzlara elmas firkete ve tarak takma gelenei zellikle saray kadnlarnda 1. Dnya Sava yllarna kadar sregelmitir. Kyafetlerin ayrlmaz bir paras olan balklar Anadoludaki yrelerin her birinde blgesel ve yerel zellikler tamaktadr. Kadn balklar folklor ve etnograf zenginliimizin temel unsurlarndan biridir.

Kadn ss olarak balklar, eitli sslemelerle kiinin sosyal durumunu ortaya koymaktadr. Balk; blgelere ve giyenin durumuna gre ister altn ister gm veya boncuklarla sslenmi olsun, gerek kz, gelin, yeni evli kadn gerekse dul veya yal kadn ba olarak dzenlensin hepsinde esasta birlik vardr. Baa nce bir fes veya takke giyilir. Buna genelde arakn veya terlik denir. Her ikisi de teri emici anlamda kullanlmaktadr. Balklar, terlik zerine eitli rtler rtlp balanarak ve taklarla sslenerek yaplr. Baz blgelerde kep eklinde olabildii gibi bala eitli yntemlerle ykseklik de verilebilmektedir. Balklarda kullanlan malzemeler ve aksesuarlar, ai lenin ekonomik durumu hakknda da bilgi vermektedir. Srekli deien hayat artlar ve moda akm, kadn giyimini eitli ynlerden etkilemi; balklar ve ba taklar ehirlerde hzl bir ekilde kylerde ise yava yava kaybolmaya balamtr. Yllar ncesinde zellikle ehir kadnlarnda balklar kymetli talarla ssleme gelenei tamamen kaybolmu, zeri btnyle altn kapl balklar ve yanaklklar kullanlmaz olmutur. Buna ramen Anadolunun pek ok yresinde bir gelenek olarak kullanlan kadn balklar, malzeme ve grn bakmndan eitlilik ve zenginlik gstermektedir. Baln hazrlanmas, balanmas ve sslemeleri ile sonsuz bir becerinin, zengin bir kltrn, ince bir zevk ve sanatn rndr. Salar, salara yaplan rgler, rglerin miktar ve sslemeleri ile bu ssleme ekilleri blgeden blgeye deimektedir. Kkller ve zlfler kadnn evli veya bekr olduunu gsterir. Balklar ise sslenip baa giyilen; tas, fes, tepelik, araknn yan sra saa ekil verilerek ssleme yaplan; ta, hotoz, tozak vb. gruplara ayrlr. Bunlar yine blgelere gre adlar ayn olsa da ekil ve sslemelerde farkllklar gsterir. Balklarn biimleri ve ssleri bunlar giyenlerin sosyal durumunu da belirler. Baa rtlen rtler, rtlerin kenarlarna yaplan oyalar bile giyenin bekr, nianl, evli, dul olduunu anlatabilecek niteliktedir. Airetlere, obalara gre de farkllklar gsterir. Balklar ve ba sslemelerinin en zenginleri gelin balarnda grlr.

Resim 2.1: Gm paral balkResim 2.2: Altnl balk

10

Resim 2.3: Altnl balkResim 2.4: Mercan tal balk

2.1.1. Tepelik
Tepelik, hafif ukur ve dairesel olup fesin zerine yerletirilerek kullanlan tak eididir. Tepelikler fesin zerine oturtularak takld gibi fessiz serpu gibi sa zerine oturtularak da kullanlmaktadr. Kk mcevher iekler, yalnzca baa veya giysinin zerine deil ince sa rglerinin arasna da ilitirilebilir.Bylece grnmn tmnde hareketli prltlar salanr. Bunlarn yan sra talarla bezeli ya da incilerle rlm tepelikler, uzun salarn zerinden bele doru salnan enselikler ile aln zerinde ya da yzn iki yanna sarktlan mcevherler, zlflkler, Osmanl kadn ba sslemelerinin en nemlileri iinde yer alr. Tak eitlerinden tepelikler, genellikle dairesel formda olup aplar 8 ile 16 cm arasnda deimektedir. Tepeliklerde salara uzanan zincirler zerinde gm para ve pullar sarkm, zeri ise telkri, granl, kazma, kabartma gibi maden ssleme teknikleri uygulanarak bitkisel bezemelerle sslenmitir. Dairesel formun zerindeki motiflerin tekrar dikkati ekmektedir. Tepeliklerin merkezinde; bazen renkli bir ta bazen de ssleme teknikleriyle motifler yer almaktadr. Dairenin etrafnda ise zincirlere tutturulmu, deiik penez ve boncuklar bulunmaktadr. Tepeliklerdeki merkez; taky takan airet ve topluluu temsil etmekte, etrafnda sarkan zincirler, penezler, boncuklar ise takan kiiyi nazardan korumak amacyla kullanlmakta ayrca bolluk ve bereketi simgelemektedir.

11

Resim 2.5: Tepelik stten grnResim 2.6: Tepelik

Resim 2.7:Pullu tepelik

Resim 2.8: Telkrigm tepelik

Resim 2.9: Gm tepelik (18, 19. yy.)Resim 2.10: Gm tepelik

12

Resim 2.11: Gm tepelik

Resim 2.12: Tepelik ve alnlk

2.1.2. Fes
Bir eit balktr. Kkboyas ile krmz, bordo veya siyah renkte boyanan yn ile yaplan el dokumas veya uha kumala kaplanr. Tepesi, renkli boncuklarla dairesel olarak sslenir.

Resim 2.13: Fes Resim 2.14: Terlik

Resim 2.15: Papak

Resim 2.16: Fes ve alnlk

13

Resim 2.17: Oya ve yazma ile sslenmi fesResim 2.18: Boncuklarla ssl fes

Resim 2.19: Pullu fesResim 2.20: Pullu ve oyal fes

Fes Ss

Anadolunun eitli blgelerinde ba sslemelerinde fesin n ksmndan yanlara doru taklarak kullanlan bir tak trdr. gen, daire ve deiik motiflerin, zincir ve penezlerle sslenmesinden oluan fes ss, kullanlan malzeme ve ssleme teknikleri bakmndan farkllk gstermektedir.

14

Resim 2.21: Boncuklu fes ss

Resim 2.22: Fes ss

Alnlk

Ba sslemelerinde, kadnlarn alnlarna taktklar eitli metal, inci, boncuk ve talarla ssl, zincir eklinde taklardr. Alnlk fesin alt kenarna tutturularak kullanld gibi baz yrelerde ene altndan geirilerek alnn her iki yanndan fese tutturularak da kullanlmaktadr. Taknn bu ekildeki kullanl biimine bu yrelerde enelik veya sakalduluk denir.

Resim 2.23: AlnlkResim 2.24: Alnlk ve yanaklk

Resim 2.25: Gelin ba (Bursa-Keles)

15

Resim 2.26: Tepelik ve sakaldulukluResim 2.27: Mercan tal ta

Yanak Dven

Fesin yanlarnda yanaklara sarktlarak kullanlan, dairesel gen ve sembolik ekillerde, zincir, penez ve boncuklarla ssl taklardr. Bu taky takan kii yrdke takda bulunan zincir ve penezlerin yanak zerinde hareket etmesinden dolay yanak dven ad verilmitir. Ayrca yanak dvene taknn zlflerin zerine taklmasndan dolay zlf bast da denildii belirtilmektedir.

Resim 2.28: Yanak dven

Resim 2.29: Yanak dvenli b

16

2.1.3. Barts(Al Baz,Grep, Gelin Al)

Krmz pamuklu kumatan yaplr. Kare formludur. Beyaz metal pullar, boru boncuk ve pskller ile sslenir. Tepeliin stne rtlen albazy, gen kzlar gnlk yaamda, gelinler ise zel gnlerde kullanmaktadr.

Resim 2.30: Al baz (grep-gelin al)

2.1.4. Tarak
Sa taramak, saa ekil vermek iin kullanlan tarak, ayn zamanda kadnlarn ba sslemelerinde sa tutturarak kullandklar bir tak eididir.

Resim 2.31: Tarakl altn taResim 2.32: Tarakl ta

17

Resim 2.33: Sa ineleri

Resim 2.34: Sa ineleri (18. yy.)

2.2. Ayaa Giyilenler.

2.2.1. Naln Takunya
Aa hammaddeden, slak zemin zerinde yrmek iin yaplm terliktir. Gelin hamamnda kullanlan nalnlar olduka bezemelidir. Aa zeri sedef kakma, telkri, ilemeli kadife kuma kaplama olmak zere eitli tekniklerle hazrlanm trleri mevcuttur.

Resim 2.35: Kadife naln

Resim 2.36: Naln

2.2.2. Ayakkab
Ayakkablarn da her dnemde blgeye gre deien eitleri vardr. Bunlar blgelere gre trl adlar alr (yemeni, pabu, izme, galo kundura, ii ayakkab d terlik eklinde, terlik ksm karldnda evde giyilen ayakkab, mest lastik gibi).

18

Resim 2.37: Pskll yemeni

Resim 2.38: Yemeni

Resim 2.39: Kenar ip ile sslenmiyemeniResim 2.40: Kulakl yemeni

Resim 2.41: lemeli ark

Resim 2.42: ark

19

Resim 2.43: Tek renk galo potin

Resim 2.44: Galo potin

2.2.3. izme
Askerlikte, savaa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konlu ayakkablardr.

Resim 2.45: izmeResim 2.46: Uzun izme

20

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aada aratrma ilemini yapnz.

lem Basamaklar
Baa taklan geleneksel taklar aratrarak resim vb. dokman toplaynz. Ayaa giyilen geleneksel aksesuarlar aratrarak dokman toplaynz. Yrenizde kullanlan halk oyunlar kyafetlerini aratrarak bu kyafetlerde kullanlan ba ve yak aksesuarlarn resimleyiniz. Topladnz dokmanlarla dosya hazrlaynz.

neriler
zenli alnz. Yeterli aratrma yapnz. Aratrmanz resim yaz vb. dokmanla destekleyiniz.

Zaman iyi kullannz.

21

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. ( ) Yzyllar tesinden gnmze kadar kltr hazinemizin bir kolu hline gelmi olan kadn balklar, Anadolunun her blgesinde ortak bir gelenek olarak kullanlmtr. ( ) Kyafetlerin ayrlmaz bir paras olan balklar Anadoludaki yrelerin her birinde blgesel ve yerel zellikler tamaktadr. ( ) Srekli deien hayat artlar ve moda akm, kadn giyimini eitli ynlerden etkilemi; balklar ve ba taklar ehirlerde hzl bir ekilde kylerde ise yava yava kaybolmaya balamtr. ( ) Yanak dven hafif ukur ve dairesel olup fesin zerine yerletirilerek kullanlan tak eididir. ( ) Alnlk kkboyas ile krmz, bordo veya siyah renkte boyanan yn ile yaplan el dokumas veya uha kumala kaplanr.

2. 3.

4. 5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

22

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Geleneksek taklar reneceksiniz.

ARATIRMA
Geleneksel taklar elektronik ortam ve ansiklopedilerden aratrnz. Yrenizde kullanlan geleneksel taklar aratrnz. Edindiiniz bilgileri snfta arkadalarnzla paylanz.

3. TAKILAR
Gemii gnmze tayan el sanatlarmz, sosyal, kltrel ve ekonomik yaam biimimizi yanstan en kalc ve en anlaml belgeler arasnda yer alr. Gnmze kadar gelen ve bugn mzelerde sergilenen, depolarda korunan olduka zengin bir maddi kltr mirasna sahibiz. Bu mirasn eserlerinden olan taklar, Trk ssleme ve el sanatlar ierisinde nemli bir yere sahiptir. Anadolu kltrnn, dier sanat dallarnda olduu gibi taklarda da zengin bir kaynak olduu inkr edilemez. lkel ya da gelimi ekliyle tak; insanlk tarihi kadar eski bir ssleme unsurudur. Taklar sslemenin dnda inanlara ve geleneklere bal kalarak hazrlanmakta ayn zamanda hiyerarik dzende de farkl zellikler gstermektedir. Yazl kaynaklarda taklarn, ilk kez ne zaman kullanld konusunda kesin bir bilgi olmamakla birlikte, ok eski alardan beri kullanld eitli buluntulardan anlalmaktadr. M 7. binin ilk yarsna tarihlenen ayn ve atalhyk buluntular arasnda eitli talardan kemik ve hayvan dileriyle deniz ve yumuakalarn kabuklarndan yaplm gerdanlklar ile hayvan, ku, iek gibi eitli biimler verilmi taklar, olduka kalabalk bir grup oluturmaktadr. M 3. binin yars ve ilk Tun anda Anadoluda ok zengin taklarn varl Troya ve Alaca mezarlarnda bulunmu rneklerle de kantlanmaktadr. Altn ve gm kpeler, sa ssleri, gerdanlklar, bilezikler, balar ssl ineler, levha zerine kabartma, oyma, kesme, telden rg ve burma som altndan dkm teknii ile deerli madenlerin ilenmesi tak yapmnda yksek bir dzeye eriildiini gstermektedir. Taklarn her birinde, eski uygarlklarn kkl tak gelenekleriyle gebe Trklerin Orta Asyadan getirdikleri geleneklerin kaynamasna tank oluyoruz. Osmanl Dneminin balamasyla da hem slamn etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanl kadnnn ortaya k grlyor. Osmanl kadn zenginliini toplum iindeki konumunu salarnn ularna takt altn taklarla belli eder, peesinin altnda birbirinden gzel taklar gizlerdi. Baz padiahlarn hkmdarlklar zamannda kadnlarn taktklar fermanlara snrlamalar getirmi olmalar Osmanl kadnnn takya ne kadar youn bir ilgi gsterdiinin kantdr.

23

Osmanl geleneinde kuyumculuk, padiahlar tarafndan sevilmi ve desteklenmi bir sanat dal olarak dikkat eker. Tm sanat dallarnn zirveye ulat 16. yzylda gerek taklarda gerekse mcevher eyalarnda bayaptlarn retildii grlr. zellikle Kanuni Sultan Sleymann saltanatnn ilk dneminde, padiahn hem kendi grnmyle hem de evresiyle ilgili benzersiz ihtiam arzusuna, mcevhere byk nem verilmesini ve mcevher eyalarn Osmanl geleneine yerlemesini salam, bunda Kanuni Sultan Sleymann genliinde kuyumculuk eitimi alm olmasnn yan sra, nl sadrazam brahim Paann sanatsal beenisinin etkisi olmutur. htiamdan holanan Kanuni Sultan Sleyman iin 1532 ylnda Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafndan deerli talarla bezeli, ta biiminde bir mifer hazrland bilinmektedir. Osmanl sarayndaki mcevher kullanm Fatih Sultan Mehmetin stanbulu fethinden sonra artmtr. Osmanl mcevherinin eitlenmesi kadar biimlenmesi de her eyden nce sarayn yaam tarz ve beenisiyle devletin durumuyla paraleldir. Padiahn yceliini vurgulamak amacyla hazrlanan tasarmlarda yer yer ok iri, ok gsterili elmas, zmrt, yakut ya da inciler kullanlmasna ramen, tasarmc belli bir duruluk ritmini yakalayabilmi; parlak talarla deerli madenleri Osmanl beenisinde btnletirmitir. Osmanl mcevheri, saray beenisi ve gereksinimleri temel alnarak tasarlanm, bunun yan sra siyasal ve kltrel ilikilerin sonucunda ortaya kan yeni eilimlerde benimsenmitir. zellikle bat etkilerinin kendini gstermeye balad 18. yy.dan itibaren abartl irilikte taklarn oald grlr. Osmanl dnemi kuyumcu atlyeleri stanbul dnda Trabzon, Samsun, Sivas, Van, Erzincan, Erzurum, Gmhane, Bitlis, Diyarbakr, Mardin, Midyat, am, Halep, Kbrs ve Rumeli Prizzende de bulunmutur. Bu kentlerde yetiip ustalaan kuyumcular saray iin almak zere bakente getirilmilerdir. Saray iin alan kuyumcu ustalar yurtdna hediye olarak gidecek tak ve eyalar da hazrlamlardr. Ayn ekilde zellikle son devrinde Osmanl saraynda Avrupa dan da saraya hediye olarak gnderilmi veya smarlama olarak yaptrlm taklar kullanmak moda olmutur. Kolye ve gerdanlk denilen boyuna taklan kadn ss eyalar aksesuarlarn byk bir blmn oluturmaktadr. Kolye kelimesi her ne kadar boyun taklarnn tmne verilen isim olarak alglanmaktaysa da gerekte bu tak grubunun sadece bir eidini belirlemektedir. Genellikle tek geli boyun taklarna kolye; boyunu saran taklara boyunluk, kst veya bomak, ok geli olanlarada gerdanlk denilmektedir. Yrede tespit edilen kolyelerin ounluu kst eklindedir. Gmten retilmi bu kolyelerin genel zellii , ularnda deiik ekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan ayn formda plakalarn yan yana sralanmasndan olumasdr. Bunlarn dndaki kolyelerde de deiik formdaki plakalar bazen bu plakalar birbirine balayan gm metal boncuklar, halkalara tutturulmu toplar, penezler veya mercanlar kolyelere olduka zengin bir grnm kazandrmaktadr.

3.1. Kolye
Gerdanlk, boyunda kullanlr. Boncuktan el ile dizilir, ular mercan boncuklu olup aralarda gk boncuklar kullanlr. Gelin iin paral gerdanlk boncuklar; gk boncuk, mercan

24

boncuk, sedef boncuk arasna gm para, altn para dizilerek (En az 5 deiik para dizilmelidir.) yaplr, mutlaka dnde ve sonra taklr. Bugn gelimi teknolojiye ramen antik alardaki kadar gerek sanat rn olan taklara rastlanmaktadr. Gelien teknoloji ve deien toplumsal yaam biimi giyim kuam da etkilemekte, dolaysyla kltrel deerlerimizin bazlar mzelerde ve sandklarda muhafaza edilmekte bazlar ise yok olmaktadr. Yok olmaya yz tutmu geleneksel kltr deerlerimizi yaatmak, gelecek kuaklara tantmak gerekmektedir. zellikle folklor kyafetlerinin sslemelerinde kullanlan taklarn yozlatrlmadan yre zelliine uygun olarak yaplmas ilgililer tarafndan salanmaldr.

Resim 3.1: Zmrt ve elmas tal kolye ucu

Resim 3.2: Gm kolye ve kemer

Resim 3.3: Gaziantep, yz grml gerdanlk

Resim 3.4: Gerdanlk

25

Resim 3.5: Gdklk Resim 3.6: Gdklk (Bursa-Keles)

Resim 3.7: Boyunluk

Resim 3.8: Gerdanlk

Resim 3.9 : Tal gerdanlk

Modernize almalar

Eski rnlerden esinlenerek modernize edilmi rnlerdir.

26

Resim 3.10: Boyunluk

Resim 3.11: Boyunluk formunda kolye

Resim 3.12: Gerdanlk ve kpe Resim 3.13: Gerdanlk

Resim 3.14: Gerdanlk (Bursa-Keles)

Resim 3.15: Kolye

3.2. Hamayl
zerinde ayet ya da dualarn yazl olduu ktlar muhafaza eden bu taklarn silindir biimli telkri olanlarnn yannda, ok ince sigara tabakas veya gen muska eklinde olanlar da vardr. Boyuna taklan bu tak koltuk altndan bele doru sarkar. Boyuna apraz veya normal olarak taklan gen veya silindir biiminde olan hamayllara Osmanlda ska rastlanmaktadr. nsanlarn nazardan, byden ve dier

27

ktlklerden korunmak iin kullandklar ii bo olan hamayllarda ekil ne olursa olsun bir tarafndan muhafaza iin iine konulan kap bulunmaktadr. Hamayllarn ularnda mutlaka zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmu pullar, mercanlar veya paralar yer almaktadr. Yzeyleri ise zelliine gre maden ssleme teknikleri kullanlm veya mercan, akik gibi talarla sslenmitir. Geometrik bitkisel bezemeler younluktadr.

Resim 3.16: Hamayl

Resim 3.17: Ayyldzl hamayl

Resim 3.18: Muska kab

3.3. Bilezik
Kadnlarn ss eyas olarak en ok nem verdii taklardan bilezik genellikle geni, bilei saran, alp kilitle kapanabilen ekillerde olup kilitlenecek blmde deerli talarn monte edildii bitkisel motifler yer almaktadr. Ayrca zeri telkri ve granl teknii de sslenmi kabartma motifleri de bileziklere ihtiaml bir grnm vermektedir. Divanhane ivisi biimi, bilezik ve gerdanlkta da uygulanmtr.

28

Resim 3.19: iek motifli bilezik

Resim 3.20: Bilezik (19. yy. )

Resim 3.21: Bilezik

3.4. Yzk
Kadn ve erkeklerin sslenmek iin taktklar taklardr. Evli, nianl, bekrlarn taktklar yzkler birbirinden farkldr. Osmanlda erkeklerin ok atmakta kullandklar zehir ve mhr yzklerin yan sra, genellikle tek tal ss yzklere de rastlanr. Kadnlarda ise mhr yzklerden baka iri ve tek bir deerli tan, ounlukla da elmasn kullanld tekta yzkler; ortadaki tan evresine bir iek motifi oluturacak biimde dizilen talardan oluan gl yzkler; gm ya da altn, yuvarlaka, ivi ba ve benzeri hafif bombeli yzeyin zerine, ortaya en irisi olmak zere aralksz mhlanm elmaslardan oluan divanhane ivisi motifinden esinlenerek adlandrlm olan divanhane ivisi ile mekik biimli yzkler, Osmanl yzk tiplerini oluturur.

Resim 3.22: Gm ve altn Resim3.23: Zmrt tal yzkResim 3.24:Zingir (16.yy.)

29

3.5. Kpe
Kadnlarn sslenmek iin kulaklarna taktklar taklardr. Kulak asks olarak da tanmlanmaktadr. 1620lerde Anadoluda kadnlar altn ve gm taklara sahipti. Altn kpe, salkm altn kpe, altn sa ba, altn bilezik, altn yzk, gml tarak, incili zlflk, altn kol ba gibi mcevherler kullanmlardr. Kpeler biim olarak fazla eitlilik gstermez. Genellikle askl olan kpelerde telkri ve granl teknii youn olarak kullanlm. Bazen renkli talar bazen de ta grnmnde tanecikler ile sslenmitir. Kpelerin bazlar hilal biimde levhalarn bombeletirilmesi sonucu meydana getirilmitir. Ularnda zelliine gre ekilli toplar ve pullar da sarkmaktadr. Bir kadn taks olan kpenin, az da olsa erkekler tarafndan da kullanld grlmtr. Kadn boynunun gzelliini vurgulamak zere tasarlanan damla biimli incilerden, ya da zmrt, yakut, elmas gibi talardan oluan sallantl kpeler, Osmanl tak geleneinde nemli yer tutar. ift sallantl kpeler pay- ift , sallantl kpeler ise ayakl olarak tanmlanr. Ortas elmasl veya mineli, evresi alm bir iein ta yapraklarn andran fasulye biimi, dolgun bir oval olarak kesilmi veya doal damla biimli inci, firuze, yakut veya zmrt sallantl kpeler, bu tak trnn gsterili rneklerindendir. ounlukla kk ve yaln olan inci sallantl kpeler ise zellikle sradan saray kadnlar ve halk tarafndan ok kullanlmtr.

Resim 3.25: Zmrt ve elmas tal Resim 3.26: Elmasl zmrt kpe (18.Yy)

30

Resim 3.27: Gm kpe

3.6. Hzma
Buruna taklr. Hzmann sarkan ekline hizemdenilir.

Resim 3.28: Hzma (Van)

31

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aada aratrma ilemini yapnz.

lem Basamaklar
Baa taklan geleneksel Trk taklar aratrarak resim, yaz vb. dokman toplaynz. Ayaa giyilen geleneksel Trk aksesuarlarn aratrarak resim vb. dokman toplaynz. Yrenizde kullanlan geleneksel ayak ve ba aksesuarlarn evrenizdeki insanlardan ve mzelerden aratrnz. Edindiiniz dokmanlarla dosya hazrlaynz.

neriler
Aratrma harcaynz. iin yeterli zaman

Elektronik ortam, ansiklopedi vb. yeterli kaynak kullannz. Aratrmalarnz dokmanlarla destekleyiniz. Zaman iyi kullannz.

32

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. 2. Taklar sslemenin dnda .ve geleneklere bal kalarak hazrlanmakta ayn zamanda hiyerarik dzende de farkl zellikler gstermektedir. Taklarn her birinde, eski uygarlklarn kkl tak gelenekleriyle gebe Trklerin .getirdikleri geleneklerin kaynamasna tank oluyoruz. Genellikle tek geli boyun taklarna kolye; boyunu saran taklara boyunluk, kst veya bomak, ok geli olanlara da ..denilmektedir. Boyuna apraz veya normal olarak taklan gen veya silindir biiminde olan Osmanlda ska rastlanmaktadr.

3. 4.

5.

..ivisi biimi, bilezik ve gerdanlkta da uygulanmtr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

33

RENME FAALYET4
AMA

RENME FAALYET4

Giysi zerine taklan geleneksel aksesuarlar reneceksiniz.

ARATIRMA
Giysi zerine taklan geleneksel kemerleri aratrnz. Mzeleri gezerek yrenizde kullanlan kemer ve keseleri aratrnz. Elde ettiiniz bilgileri snfta arkadalarnzla paylanz.

4. GYS ZERNE TAKILANLAR

4.1. Kemer
Taklar arasnda yer alan kemerler gm veya altndan retilmi olup kadnlarn genellikle bindall, kaftan etek gibi kyafetlerinin zerine de kullandklar taklardr. Kemer, toka ile btnleen bir ssleme unsurudur. Ancak sslemenin baz kemerlerin tokalarnda younlat, bu nedenle baz tokalarn, kuaklara tutturularak da kullanld grlmektedir. Kemer, tokayla btnlemesine ramen dier adan ele alndnda kemerleri ayr, tokalar ayr deerlendirmek yerinde olur. Birbirine geirmeli plakalardan oluan kemerlerde genellikle telkri ve kabartma teknii uygulanmtr. ki veya paradan oluan taklar karlkl tutturularak btnletirilmektedir. Kemer tokalar ise genellikle kemerlerin birletii noktada btn veya gemeli olarak eit iki para hlindedir. Yuvarlak, elips, badem veya daha deiik ekillerde olup zerleri telkri, granl, kabartma teknikleri uygulanm ve eitli talarla da sslenmitir. Kemer ve kemer tokalarnda bitkisel bezemeler younluktadr. Ayrca baz tokalarn ularndan zincirlerle tutturulmu sarkan pullar da taklara farkl bir grnm kazandrmaktadr.

Resim 4.1: Trabzon ii gm kemer

Resim 4.2: Fiekli telkri gm kemer

34

Resim 4.3: Sivas merkez gm kemerResim 4.4: Altn kemer ve tokas

Resim 4.5: Altn kemer

Resim 4.6: Kemer

Resim 4.7: Tokas telkri ile sslenmi kemerResim4.8: Tal kemer

Resim 4.9: Kemer tokasResim 4.10: Telkrikemer tokas

35

Resim 4.11: Tal gm kemer tokas

Resim 4.12: stanbul, gm kemer tokas

Resim 4.13: Beze dikilmi kemer tokas

Resim 4.14: Gm kemer tokas

4.2. Kstekli Saat

Kstekli saat bir zincir vastasyla elbisenin herhangi bir yerine taklarak kullanlan bir saat trdr. Kstekli denmesinin sebebi kstek denilen bir klfa konulmasdr. Genel anlamyla kurularak alan mekanik bir saat trdr.

Resim 4.15: Kstekli saat

36

4.3. Bro
Osmanl taklarndan brolarda ay ve yldz, lale, gl, kabak iei, meneke, iek buketleri, dallar, ku, kelebek, ar gibi doa motifleri ska grlen motiflerdir. Pantantif ve gs ss de denilen brolar genellikle dk ayar altn zerine elmaslar oturtulmu, taky oluturan formlarda ise figratif, bitkisel ve sembolik motifler, natralist bir yaklam hkim olmutur. ounluu gm olan dier taklara oranla bu taklar saray taklarn daha ok andrmaktadr.

Resim 4.16: iekli dal

Resim 4.17: Kulu bro (19 yy.)Resim 4.18: Kabak iei (19 yy.)

4.4. Kese
Keseler, iinde tadklar malzeme, kullanl alanlar, yapm malzemesi, dokuma ekillerine gre deiik amalarla kullanlrlar. Ttn kesesi, azlk keseleri, mhr keseleri, para keseleri, hamam ve yz keseleri, tarak ve kak keseleri, duvar ss keseleri, taraklk gibi eitleri vardr. Boncukla rlm keselerde insan ekilleri, t ve be ile rlm keselerde hayvan ekilleri ve sklkla da bitkisel motiflere rastlanr. Kullanlan renkler genellikle sar, siyah, yeil, krmz, bej, krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ok nadir rastlanr. Saat, mhr, ttn ve para keseleri takm hlinde ine oyasndan ipek iplikle rlr. ne oyas keseler zellikle damat iin hazrlanr. Hediyelik keseler kadife veya atlas kuma zerine ilemeli kenarlar oyal olanlarn yannda t rgl ver boncuklu olanlar da vardr. Keseler zerinde nazar, sevgi, uzun mr, bereket, helal kazan dileini ifade eden motiflere rastlamak mmkndr. Bu motifler gz, iek buketleri, hayat aac, ibrik ve benzerleridir.

37

Resim 4.19: Ttn kesesi Resim 4.20: Damat kesesi

Resim 4.21: Mhr, para, saat kesesi

Resim 4.22: ne oyal; para, saat, mhr kesesi

Resim 4.23: T ii para kesesi

Resim 4.24: Oyal para kesesi

38

Resim 4.25: T i pskll saat kesesi

Resim 4.26: T ii saat kesesi

Resim 4.27: Divaniii, oyal tespih kesesi

Resim 4.28: Hediyelik kadife kese

Resim 4.29: Boncuk ii para kesesi

Resim 4.30: Taraklk

39

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aada aratrma ilemini yapnz.

lem Basamaklar

neriler

Giysi zerine kullanlan geleneksek Aratrma iin yeterli zaman ayrnz. aksesuarlar aratrnz. Resim vb. dokman toplaynz. Mzeleri dolaarak yrenizde kullanlan Aratrmalarnz resim yaz vb. kemer keseleri aratrnz. dokmanla destekleyiniz. Elde ettiiniz dokmanlarla dosya Zaman iyi kullannz. hazrlaynz.

40

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 1. Taklar arasnda yer alan kemerler gm veya .retilmi olup kadnlarn genellikle bindall, kaftan etek gibi kyafetlerinin zerine de kullandklar taklardr.

2. 3. 4. 5.

..genellikle kemerlerin birletii noktada btn

veya gemeli olarak eit iki para hlindedir. ounluu olan dier taklara oranla brolar saray taklarn daha ok andrmaktadr.

..iinde tadklar malzeme, kullanl alanlar, yapm

malzemesi, dokuma ekillerine gre deiik amalarla kullanlr. Boncukla rlm keselerde insan ekilleri, t ve be ile rlm keselerde hayvan ekilleri ve sklkla da .rastlanr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise modl deerlendirmeye geiniz.

41

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. ( )Yanaklk, kulak asks olarak tanmlanmaktadr. ( )Tak eitlerinden gerdanlklar, genellikle dairesel formda olup aplar 8 ile 16 cm arasnda deimektedir. ( )Ba sslemelerinde, kadnlarn alnlarna taktklar eitli metal, inci, boncuk ve talarla ssl, zincir eklinde taklara alnlk denir. ( )Kolye ve gerdanlk denilen boyuna taklan taklar, kadn ss eyalarnn tamamn oluturmaktadr. ( )Kemer, toka ile btnleen bir ssleme unsurudur. ( )zerinde ayet ya da dualarn yazl olan ktlar muhafaza eden taklarn hamayl denir. ( )Aa hammaddeden, slak zemin zerinde yrmek iin yaplm terlie yemeni denir. ( )Saat, mhr, ttn ve para keseleri takm hlinde ine oyasndan ipek iplikle rlr. ( )Kstekli saat bir zincir vastasyla elbisenin herhangi bir yerine taklarak kullanlan bir saat trdr. ( )Sa taramak, saa ekil vermek iin kullanlan tarak, ayn zamanda kadnlarn ba sslemelerinde sa tutturarak kullandklar bir tak eididir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

42

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 Doru Doru Yanl Doru Yanl

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 Doru Doru Doru Yanl Yanl

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5

inanlara

Orta Asyadan
gerdanlk hamayllara divanhane

RENME FAALYET-4 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5

altndan

kemer tokalar
gm

keseler
bitkisel motiflere

43

MODL DEERLENDRMENNCEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Yanl Yanl Doru Yanl Doru Doru Yanl Doru Doru Doru

44

KAYNAKA KAYNAKA
El Dokumacl Temel Ders Kitab, MillEitim Basmevi stanbul, 1982. DEMR SNMEZ Tuna, El Dokumacl ve arpana Dokuma, Ankara,1995. ESENTEPEL Mustafa,Trk Motifler Nak Teknii.

45