SVEUILITE U ZAGREBU FILOZOFSKI FAKULTET Katedra za antropologij I!

ana L "i#a $

%elena Lapi#

Antropologija & d #no'ti

E'ej

(red)et* Antropologija & d #no'ti +entor* dr, '-, E)il .er/a0

Zagre&1 234$,

Ka0!a #e &iti & d #no't5 Krat0oro"no5 6 goro"no5 B d #no't planeta1 "o!je"an't!a5 Tre&a)o li &iti za&rin ti ili ne5 +a/tanje o & d #no'ti1 o'o&noj ili na glo&alno) plan i)a tenden-ij za!r/et0a r 7i"a'ti) tono!i)a, Vjerojatno je to ona nada da ' tra je no!i dan1 no!i po"eta0, Ali "injeni-e1 znan't!ene "injeni-e go!ore dr ga"ije, 6o!oljno je )alo pro0opati po internet'0i) 'trani-a)a da &i do&ili zani)lji!e nalaze i 'tati'ti"0a pred!i8anja, B d #no't izgleda poprili"no t ro&no, 9ara!no ne dr /t!ene apo0alip'e1 !e# '-enarij iznenadne planetarne i ')i'l po'tepene i neza 'ta!lji!e 'o-ijalne i e0ono)'0e 0rize

'!i) '!jet'0i) regija)a 'a '!e !e#i) 't pnje) lo0alni: i )e8 grani"ni: 0riza i ' 0o&a, (r!i pro&le)5 9edo'tatno't '!ega, Lj d'0o dr /t!o ili &olje re"eno e0ono)'0i ' 'ta! lj d'0og dr /t!a pojedine prirodne re' r'e i'0ori/ta!a 0ao da i'ti ni' 0!antitati!no li)itirani1 0ao da poja) neo&no!lji!o'ti nije raz )lji!, 9ara!no '!i re' r'i 0oji po'toje ' o&no!lji!i1 ali ne0i ne '0ali lj d'0og !re)ena, (ri)jeri-e1 pojedine !r'te )etala 'e i'0ori/ta!aj ta0!o) &rzino) da z pred!i8eni pora't lj d'0e pop la-ije najpoziti!nija pred!i8anja go!ore o '!ega jo/ ne0oli0o de0ada ra'polo7i!o'ti ;za 'ada ra'polo7i!a nalazi/ta &a0ra anti)on 0oji 'e 0ori'ti pla'ti-i1 te0'til "a0 i 0ad &i < n0-iji #e &iti )a0'i)alno =3 godina1 Kini &ila ot!orena '!a nalazi/ta ne'tao

&i za de'eta0 godina> :elija pri)jeri-e1 z&og nei'plati!o'ti 0ori/tenja )anji: nalazi/ta i)a za ne0i: d!ade'eta0 godina i'0ori/ta!anja> ranij )a za ne0i: "etrde'et godina /to je po'e&no !a7no jer otprili0e to je !rije)e 0ada &i 'e tre&alo prije#i na "et!rt genera-ij generatora1 generatora 0oji ne 0ori'te ranij1 ali za ini-ijalno po0retanje ga tre&aj , Zani)lji!i) to "ini pitanje /to #e &iti 'a ze)lja)a 0oje ne)aj toli0 n 0learn pro/lo't1 0a0o #e 'e '!jet'0a e0ono)ija odno'it pre)a nji)a1 0oje #e1 pri)jeri-e 'an0-ije &iti za ne prelaza0 na ne/tetn proiz!odnj energije1 0oja -ijena prijelaza5?, Kao /to je !idlji!o1 ne0e )etale i'0ori/ta!a)o ta0!o) &rzino) da #e nji:o!a pri' tno't po'tati o'0 dna 0roz ne0oli0o de'etlje#a1 a !e#ine 0roz 'ljede#i: 'totin godina, 9e0i )etali1 ali na /tet i'plati!o'ti prod 0-ije te g &it0a per<or)an'a)a1 'e )og za)ijeniti dr gi)a ali to !odi tz!, lo@Ate-: ind 'triji, 6a li go!ori)o o no!o) 7eljezno) do& 5 S dr ge 'trane1 ne0i )etali 'e ne )og za)ijeniti /to zna"i od 'tajanje od ne0i: ind 'trija i proiz!oda, 9a7alo't1 re-i0la7a ne )o7e o&a!iti '!oj1 idealno za)i/ljen1 po'ao & d #i da 'e 'a)o 4

/a"i-a )etala )o7e re-i0lirati 'a!r/eno ; 0!aliteti i 0!antiteti?, U !e#ini 'l "aje!a )og 'e pri0 pljati 'a)o <ra0-ije )etala1 a "a0 i onda nije )og #e go!ori)o o re-i0liranj potp no'ti izolirati ne"i'to#e te idealnoj ne0oj & d #no'ti jedna0oj prod 0t ni7e 0!alitete, 9ara!no1 0ad &i

i)ali neograni"en energij )ogle &i 'e !ratiti po"etne naj"i/#e 0on-entra-ije1 ali 0ao /to to o&i"no je't ni/ta nije &e'platno1 a po'e&no ne energija1 0oja !e# i 'ad nije do't pna 0oli"ini '!i)a i '! gdje, U0rat0o re"eno1 ni7a 0on-entra-ija )etala1 !i/a -ijena prod 0-ije1 )anja 0oli"ina prod 0ata i !e#a nji:o!a -ijena ta0o8er li)itirano, U pr!o) red t je na<ta, Kroz )edije 'e do&i!a doja) da ono /to 'e nazi!a B!r: nai'0ori'ti!o'tiC je 'a)o prije!ara teoreti"ara za!jere, Zani)lji!o je da gledaj #i iz!je/#a na<tni: 0o)panija1 pri)jeri-e iz Te0'a'a 'e ja'no )o7e !idjeti da o)jer i'0ori'ti!o'ti lo7enog no!-a padanja, (ro&le) ' n 0learno) energijo) je !e# 'po)en t, Veli0i pro&le)1 pre)da 'e )edij'0i prezentira da je prijelaz na 'ig rnij n 0learn < zij o't!ari! ' tra1 "injeni-e go!ore da je '!e jo/ ja0o e0'peri)entalno te da 'e prod 0-ija ta0!i: rea0tora )o7e naj&olje) 'l "aj o"e0i!ati za /ezde'eta0 godina, 9ji:o!a e<i0a'no't5 Otprili0e 0ao i n 0learni: <izij'0i: rea0tora1 !eli0a 0oli"ina energije ali jo/ !ije0 nedo'tatna, A pop la-ija i potra7nja ra'te, Ideali'ti"0i prijedlog 0oji 'e pro!la"i je ')anjenje prod 0-ije otpada, 9e 'a)o ind 'trije1 !e# po"e!/i od '!a0ida/njeg "o!je0a, S o&ziro) na 'tanje '!ije'ti lj d'0og dr /t!a1 na-ija1 pa i '!i: na' pojedina"no1 ono /to tre&a je't " do, 9a7alo't1 no!i iz!or energije1 la0o do't pan '!i)a nije la0o za o't!ariti1 realno to je 't!ar znan't!ene <anta'ti0e toga1 jedna !r'ta energije 'e ne )o7e 'a)o ta0o za)ijeniti dr go), S dr ge 'trane1 energija je '!e1 energija je iz!or '!ega, 6o'lo!no, 9a/a :rana1 na/i zido!i ' izgra8eni energijo), 9ije to '-iA<i1 tre&a)o energij za izgraditi do)o!e1 po'ijati1 po7njeti 'je!e1 pre!e'ti :ran 1 zagrijati do), Kao /to 'a) re0la1 )alo pretra7i!anja po internet po0a7e zani)lji!e i ne &a/ tje/ne nalaze, (ri)jeri-e1 F!e' Ba)&erger "elni0 E6FAa1 naj!e#e <ran- '0e t!rt0e za ele0tri"n energij iz!je/# o&je!ljeno) Le +ondeA na!odi 0a0o '!a0e godine 0oli"ina do't pne energije na '!ijet 'e ')anj je za $AEG godi/nje, to to zna"i5 S!a0e godine1 &ez o&zira na 2 'ada/njoj 'it a-iji, O'i) nalaza0 i prerad na<te je 4DD3,Ai: &io 4*E31 dana' je 4*4E ' tenden-ijo) 0rajnjoj to"-i do!ode do ne'tan0a i'plati!o'ti, do'lo!no) <izi"0o) ')i'l 1 je 9i' 'a)o )etali li)itirani1 ono /to po0re#e '!ijet1

ra't # de)ogra<ij 1 't!ari #e &iti '!e )anje do't pne1 odno'no '!ega #e &iti '!e )anje i )anje, to to B'!e )anje '!egaC zna"i za "o!je"an't!o1 za & d #no't5 6io je o!o e'eja gdje "injeni-e )og nap 'titi i 0ren ti )etala pri'ilit #e ind 'trij pretpo'ta!ljanje, (re)i'a je da #e do't pne energije godi/nje &iti '!e )anje, S)anjena 0oli"ina do't pni: na za 'ta!ljanje ili potp no od 'tajanje od ne0i: grana '!ijet ' proiz!odnje ili !o8enje prod 0-ije lo@Ate-: )aterijala, 9ara!no1 '!e 'e to doga8a B d #i da znan't!eni-i pred!i8aj da #e glo&alno zatopljenje otprili0e

neza 'ta!lji!o ra't #o) de)ogra<ijo) ali optere#enog 'a '!e te7o) prod 0-ijo) :rane, to) period 1 da0le za ne0i: /ezde'eta0 godina1 po"eti 't!arati !eli0e pro&le)e1 i'to!re)eno je to da0le period 0oje) agri0 lt ra na '!jet'0oj razini #e &iti pogo8ena !re)en'0i) neprili0a)a1 od ' /e do popla!a, U ta0!oj 'it a-iji1 priroda op#enito1 ali i lj d'0a priroda po'e&no i)a tenden-ij za 'ta!ljanja ra'ta, U o!o) 'l "aj )i'li) na de)ogra<'0i ra't 0oji #e pr!o 'tagnirati a zati) 0ren ti negati!no) ')jer prira'ta, o&li0 re-e'ije ili naj&olje) 'l "aj 'tagana-ije #e &iti o&ilje7je E0ono)'0a 0alj 7a /to #e &iti pr!i

'!i: regija, (r!a na dar #e &iti 'o-ijalna dr7a!a1 gdje #e 'e pra!a i po)o#i ')anjiti '! gdje zro0 ')anji!anja &roja 'tano!ni0a, Snizit #e 'e o"e0i!ana 'taro't "o!je"an't!a1 ja!no zdra!'t!o #e po'tepeno 0ra:irati te #e ade0!atna )edi-in'0a '0r& po'tati do't pna 'a)o pojedini)a, I'to!re)eno1 pande)ije #e po'tati &r7e i glo&alno /ire nego i0ad prije 0ao rez ltat '!e toplije 0li)e na planet 1 pada otpora anti&ioti0a1 ali i z&og nedo'tat0a dr7a!ni: 0a)panja z&og go'podar'0e 0rize1 /to #e '!e rez ltirati 'it a-ijo) nezarazni: &ole'ti1 'it a-iji 0ojoj ja0o )ala dje-a1 &e&e te 'tariji odra'li lj di #e po'tati !i/e podlo7ni zarazni) &ole'ti)a, to 'e ti"e 0ojoj je 0!alitetna :rana '!e )anje do't pna i '!e !e#e -ijene1 neade0!atna pre:rana1 nezdra!i na"in 7i!ota do!e't #e do jo/ !e#e pande)ije nezarazni: &ole'ti 0ao /to ' dija&ete' ili 0ardio!a'0 larne &ole'ti, Glad #e pogoditi '!e !i/e Bne&ogati:C ze)alja /to #e nara!no zro0o!ati i '!e !e# )iro!n ne'ta&ilno't i 0rajnjoj to"-i i rato!e, S 0o&i #e &iti neiz&je7ni1 o0o na<te ili !ode1 a po'e&no !eli0i: !odni: re' r'a1 0ao 9il1 A)azona1 Tigri', U 'it a-iji !eli0e napeto'ti i o" !anja o'no!nog pre7i!lja!anja pr't na o0ida" #e &iti ja0o ner!ozan1 a proiz!odnja n 0learnog or 7ja !i/e nije toli0a prepre0a, Zna"i li to da #e do#i do '!eop#eg rata5 Zna"i li to da #e odjedno) pop la-ija od ne0i: $

de!et )ilijardi 'pa'ti na ne0i: tri'to )ilij na re-i)o5 +i'li) da ne, 9e0e regije #e '!a0a0o pretrpjeti !e#e g &it0e1 z&og nedo'tat0a re' r'a ponaj!i/e ali ne z&og )a'o!nog ratnog &ijanja, Lj di i)aj 'po'o&no't pre7i!lja!anja '!ega1 najotporniji nara!no1 dar!iniza) je !ije0 na djel , S)anjenja &roja 'tano!ni0a #e do#i1 )o7da otprili0e na polo!i- dana/njeg &roja a zati) #e na' &iti '!e )anje i )anje, Ka0o &i '!ijet'0a pozorni-a izgledala1 pri)jeri-e1 0roz 'ljede#i: 'totin godina5 Ono /to 'e doga8a prote0li: ne0oli0o godina je po"eta0 onog /to #e & d #e o&ilje7a!ati e0ono)ij 1 progre'i!ni 0olap'1 '!a0a godina #e &iti 0rizna1 a 'a)a ind 'trija #e prolaziti 0roz ne0oli0o za 'ta!ljanja i pono!ni: po0retanja, 9e0i iz!ori ne'taj pri!re)eno ili trajno1 ali ne odjedno)1 a i'to!re)eno je ind 'trija zado!olja!anje o'no!ni: potre&a, (op la-ija je nered 1 tje'0o&na po pitanj & d #no'ti1 za )noge je to !rije)e o"aja i '!a0odne!no) 7i!ot )o7da i da1 glo&alno ne, U &ijede & d #i da nije !i/e )og #e 7i!jeti 0roz potro/nj , +o7da #e to do!e'ti do !i/e 'olidarno'ti, 9a ni7i) razina)a1 na!edenoj 'it a-iji lj di #e tra7iti 7rt!eno janje, 6ana/nji dr /t!eni poreda0 ili ono /to 'e nazi!a de)o0ra-ijo) #e &iti idealno, Rez ltat5 Fa/iza) #e pono!no podign ti '!oj gla! & d #i da 0oli0o god <a/iza) r 7an &io1 on 'nag pronalazi 0ole0ti!no) djelo!anj 1 izoliranj ne0oli0o pojedina-a te na'ilno) ti/a!anj '!i: nei'to)i/ljeni0a, %a!na politi0a1 n tarnji a po'e&no !anj'0i po'lo!i po'tat #e 't!ar ' 0o&a i na'ilnog rje/a!anja pro&le)a1 do0 #e ne0e 't!ari <a/iza) Brije/itiC &olje nego de)o0ra-ija ;0ontrola ra8anja1 pri'ila na 'olidarno't i zaja)n podr/0 ?, U ta0!o) o0r 7enj ja!na pra!a1 'lo&oda go!ora i indi!id alno't #e 'e ')atrati l 0' zo) ne0og pro/log1 izg &ljenog '!ijeta, (rije nego /to 0riza po")e '!e !i/e ra'ti '!e !e#i &roj lj di #e nap /tati grado!e i !ra#ati 'e na ze)lj ' nado) da #e jedno'ta!nije )o#i zdr7a!ati 'a)i 'e&e1 proiz!ode#i !la'tit :ran ali i prona#i ne0e &olje1 izg &ljene !rijedno'ti1 !rijedno'ti 0oje ne potro/nj '!ega, Ka0o na<ta po'tane '!e '0 plja '!e #e !i/e lj di 7i!jeti -ijene, A z '!e to t je jo/ i glo&alno zatopljenje, Sa)i znan't!eni-i ne )og pred!idjeti detalje pa ne)a ')i'la laziti to, Ali a0o je !e#ina pred!i8anja to"na1 o!aj ele)ent #e &iti <a0tor 0oji pogor/a!a iona0o lo/e 'tanje, S! gdje, 0lj " j pretjeran r ralno) o0r 7enj totalno) 0olap' do0 lj di i)aj '!e )anje no!-a za

&a!e#i 'e e0'tenzi!no) poljopri!redo) 0oja je )anje prod 0ti!no'ti ali i )anje energet'0e

Lj di #e pre7i!jeti1 )i'li) da

to ne)a ' )nje1 ne 'a)o 0roz 'ljede#i: 'totin godina !e# znano't1 a religij'0i e0'tre)iza) #e dan 1 ':!a#aj #i da

i )nogo d lje, Ali ono /to ne#e pre7i!jeti je't na/a -i!iliza-ija, S !re)eno) #e )rijeti nada1 opti)iza)1 !jera pro-!a'ti, 9ara!no da #e ne0i lj di i dalje na#i na"ina za 7i!ati #e pa'ti apatij ,

7aljenje za ne"i) /to i nije i)alo nade da #e d go i 'pje/no trajati1 ne)a ')i'la, Ali !e#ina U naj-rnje) '-enarij znano't #e &iti o0ri!ljena /to je lj de do!ela do g &it0a '!ega /to i) je ona 'a) i donijela, +o7da #e pre'tati < ndiranja1 znano'ti 'e ne#e dop 'titi da na8e izlaz i po't pno #e 'e dr /t!o !ratiti S o&ziro) na 'rednji !ije05 !od dane "injeni-e1 ' o&ziro) 0a0o ne0a dana/nja dr /t!a reagiraj na jo/ goroj 'it a-iji te je na/lo izlaz1 ne #e '!e razrije/iti )i'li) da je

'tanje e0ono)'0e 0rize !jerojatno't da 'e ne0i o!a0a! '-enarij dogodi je !jerojatno !eli0a, S dr ge 'trane1 lj d'0o dr /t!o je &ilo toli0o )nogo p ta po0az je ne< n0-ionalno) ')i'l 1 ali &ez 7rta!a1 ne &ez ' 0o&a ali ga je prona/lo, Ono /to dana' nazi!a)o -i!iliza-ijo) '!e 'e !i/e 0oje) ')jer ne)og #e pred!idjeti1 pre!i/e je !arija&li1 0a0o dr /t!eni:1 e0ono)'0i:1 politi"0i:1 znan't!eni:1 ali ponaj!i/e z&og jedne potp no nepred!idlji!e !arija&le1 "o!je0 pred priti'0o) pro)jene, Uo'talo)1 !eli0e pro)jene ni0ad ni' &iti '!ijetlija, dono'ile !eli0e gr pe1 !ije0 genijalni pojedin-i1 ta0o da )o7da negdje na o!o) '!ijet po'toji taj net0o z&og 0og #e & d #no't ipa0